Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Οικονομική σκέψη και πολιτικές στο Μεσοπόλεμου και στη μεταπολεμική περίοδο (Δρίτσα 8ο) Κεφάλαια Οικονομικές Συνέπειες Α΄Π.Π. (Δρίτσα 8.2) .......................................................................... 1 Η Θορυβώδης δεκαετία του 1920 (Δρίτσα 8,3) .................................................................... 2 Η Κρίση του 1929 και πολιτικές υπέρβασής της (Δρίτσα 8.4) ............................................ 2 Κεϋνσιανη θεωρία και ζήτηση χρήματος (Δριτσα 8.5) ........................................................ 3 Επισκόπηση της περιόδου 1944-1989 (Δρίτσα 8.6.) ........................................................... 5 Ευρώπη και Κράτος Πρόνοιας ( Δρίτσα 8.7.) ........................................................................ 5 Μονεταριστική Αντεπανάσταση_ Δρίτσα 8.8. ....................................................................... 8
Μαργαρίτα Δρίτσα (επιμ.), Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008
Οικονομικές Συνέπειες Α΄Π.Π. (Δρίτσα 8.2) Οικονομικές συνέπειες: Η εξάντληση των αποθεμάτων, οι καταστροφές των καλλιεργειών και των κατοικιών, των εργοστασίων, των ναυπηγιών, των ορυχείων και γενικά των πλουτοπαραγωγικών πηγών από τους βομβαρδισμούς είχαν μακροπρόθεσμες συνέπειες, Μείωση του πληθυσμού της Ευρώπης. Η καταστροφή και οι τρομερές απώλειες ζωών κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησαν σε αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ως «πολιτιστική απελπισία» σε πολλά έθνη που συμμετείχαν στον πόλεμο. Θα πληγεί η βιομηχανία και οι υποδομές. Άλλη σημαντική συνέπεια (που συνέβη κατά τη διάρκεια του πολέμου, σαν αντίδραση σε αυτόν) ήταν το ξέσπασμα της H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Οκτωβριανής Επανάστασης που στέρησε μια τεράστια περιοχή από την καπιταλιστική οικονομία και το καπιταλιστικό εμπόριο. Κοινωνικές συνέπειες: Νεκροί και τραυματίες. Σημαντική μεταβολή για τις κοινωνίες της Ευρώπης υπήρξε η υιοθέτηση για πρώτη φορά του μέτρου της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ κρατών
Η Θορυβώδης δεκαετία του 1920 (Δρίτσα 8,3)
Η περίοδος του μεσοπολέμου χαρακτηρίζεται από πολλές οικονομικές καινοτομίες και επαναστάσεις και για το λόγο αυτό πολλοί οικονομικοί ιστορικοί τη χαρακτηρίζουν «θορυβώδη».
Ο κόσμος γνώρισε τεχνολογικές ανακαλύψεις και καινοτομίες που δεν είχε δεις ως τότε: ηλεκτρικές συσκευές, βιομηχανικές και τεχνολογικές εφευρέσεις.
Η δεκαετία του 1920 ήταν, όπως και οι επόμενες, οι δεκαετίες των καταναλωτικών αγαθών. Αυτοκίνητα, ψυγεία. ηλεκτρικές σκούπες, κουζίνες κ.λπ. Η διαφήμιση γίνεται ξεχωριστός κλάδος. Το αυτοκίνητο γίνεται προσιτό και δημιουργεί ανάπτυξη και σε άλλους κλάδους. Η γεωργία εξελίσσεται με πιο αργό ρυθμό (τρακτέρ).
Οι πόλεις της Ευρώπης αστικοποιούνται.
Η Κρίση του 1929 και πολιτικές υπέρβασής της (Δρίτσα 8.4) Η κρίση του 1929 υπήρξε μια μεγάλη πρόκληση για την οικονομική πολιτική όλων των χωρών του κόσμου. Τη μεγαλύτερη στροφή σε πειραματισμό και νεωτερικές παρεμβάσεις έκαναν οι κυβερνήσεις του προέδρου Ρούσβελτ (Η.Π.Α.). Στο πλαίσιο αυτό δρομολογήθηκε η πολιτική που ονομάστηκε: New Deal (Νέα Συμφωνία) που περιγράφει μια σειρά οικονομικών προγραμμάτων που θεσπίστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, για το εσωτερικό της χώρας, μεταξύ 1933 και 1936, κατά τη διάρκεια της H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
προεδρίας του Ρούσβελτ, ως απάντηση στην Μεγάλη Ύφεση του 1929. Ορισμένες από τις πρακτικές που εφαρμόστηκαν είχαν πρωτοποριακό και καινοτόμο χαρακτήρα όπως: Χορήγηση επιδομάτων και πραγματοποίηση δημόσιων έργων για τη συγκράτηση των εισοδημάτων Κυβερνητική υπηρεσία με αποκλειστικό αντικείμενο την οικονομική ανάκαμψη Οι μεταρρυθμίσεις που είχαν αντίκτυπο αφορούσαν τα εξής: 1. Τραπεζική νομοθεσία του 1933 και 1935: οδήγησε σε ομοσπονδιακή εξασφάλιση των αποθεμάτων των τραπεζών 2. Επιτροπή τίτλων και συναλλαγών: έθετε υπό έλεγχο τη δραστηριότητα στη χρηματαγορά. 3. Νόμος Αγροτικής Προσαρμογής (1933): υποχρέωνε την κυβέρνηση να υποστηρίζει ενεργά το αγροτικό εισόδημα. 4. 1935: Εισαγωγή συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και επιδομάτων ανεργίας. 5. 1935: Wagner Act (Νόμος Wagner): έδινε το δικαίωμα στους εργάτες να οργανώνονται σε συνδικάτα και να διαπραγματεύονται μισθούς. Παρ' όλα αυτά, τα αποτελέσματα των κυβερνητικών αυτών κινήσεων δεν ήταν τα αναμενόμενα.
Κεϋνσιανη θεωρία και ζήτηση χρήματος (Δριτσα 8.5) Η δημοσίευση της Γενικής Θεωρίας του Keynes το 1936 άλλαξε σταδιακά τις αντιλήψεις των οικονομολόγων για το πώς λειτουργούσε η οικονομία ως σύνολο. Η κριτική του Κέινς εστιάζει στην πεποίθησή του ότι το σύστημα της οικονομίας της αγοράς ήταν χρόνια ασταθές και πως δεν μπορούσε να οδηγήσει την οικονομία σε πλήρη αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων της. Τονίζοντας, μάλιστα, τη σημασία της ενεργού ζήτησης και των αυξημένων δαπανών ώστε να εξασφαλιστεί υψηλή ευημερία και πλήρης απασχόληση.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Το 1929, υποστήριζε την ανάγκη διενέργειας δημόσιων έργων για την καταπολέμηση της ανεργίας, απορρίπτοντας το επιχείρημα ότι η συγκεκριμένη κρατική ενέργεια εκτόπιζε την ιδιωτική πρωτοβουλία και διαστρέβλωνε ακόμα περισσότερο την αγορά. Την ίδια περίπου εποχή υποστήριζε και την επιβολή δασμών ως μέσο αναζωογόνησης της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας. Δύο ήταν κατά τον Kέινς, τα κυριότερα λάθη του καπιταλισμού της εποχής του: «η αποτυχία του να εξασφαλίσει πλήρη απασχόληση και η παρορμητική και άνιση διανομή πλούτου και εισοδημάτων. Οι συνέπειες της παραπάνω ανάλυσης για την οικονομική πολιτική μπορούν να περιγραφούν ως εξής:
Η νομισματική πολιτική πρέπει να φροντίζει να είναι χαμηλός ο τόκος ώστε να ενθαρρύνονται οι επενδύσεις.
Η δημοσιονομική πολιτική όφειλε να παίξει πιο ενεργό ρόλο από τη νομισματική. Ελλείμματα π.χ. Του δημοσίου επιτρέπονται σε περιόδους ύφεσης για μικρά χρονικά διαστήματα, αρκεί τα δημόσια έργα να αυξάνουν τη συνολική ζήτηση.
Η μείωση των μισθών ως διέξοδος από την ύφεση είναι από πλευράς θεωρίας καταδικαστέα, και από πολιτικής πλευράς δύσκολο να υλοποιηθεί.
Κεϋνσιανισμός Ο Τζον Μέιναρντ Κέυνς (1883 - 1946) ήταν Άγγλος οικονομολόγος που με το έργο του «Γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος» που έγραψε το 1936, κάτω από το βάρος των συνεπειών της κρίσης του 1929-1933 και σε μια συγκεκριμένη φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού, «ανακάλυψε» ότι το βασικό πρόβλημα του καπιταλιστικού συστήματος και ο λόγος που προκαλούνται οι περιοδικές οικονομικές κρίσεις, οφείλεται αποκλειστικά στην ανεπάρκεια της ζήτησης. ο Κέυνς υποτίθεται πως επεξεργάστηκε μοντέλα της παρέμβασης του αστικού κράτους στην κατεύθυνση της πολιτικής που θα οδηγούσε στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, χωρίς τις οικονομικές κρίσεις, οι H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
οποίες πάντα συνοδεύονταν από τη χρεοκοπία τμημάτων της άρχουσας τάξης, ενώ πολύ συχνά απαιτούνταν πολύς χρόνος για την εκ νέου αποκατάσταση της απρόσκοπτης κερδοφορίας των επιχειρήσεων
Επισκόπηση της περιόδου 1944-1989 (Δρίτσα 8.6.) 1944-1989: δύο υποπερίοδοι. Τόσο από πλευράς οικονομικών πολιτικών όσο και από αντιλήψεων. Μέχρι αρχές 1970: χρυσή εποχή καπιταλισμού/ κυριαρχία κεϋνσιανισμός. 1973-1978, το μοντέλο αυτό φτάνει στα όρια του. Εγκαταλείπεται ο κεϋνσιανισμός. Εγκαινιάζονται νεοφιλελεύθερες πρακτικές
Ευρώπη και Κράτος Πρόνοιας ( Δρίτσα 8.7.) Ο όρος «κοινωνικό κράτος» εισήχθη στο πολιτικό λεξιλόγιο κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τον Β’Παγκόσμιο πόλεμο. Η κοινωνική νομοθεσία και οι κοινωνικές υπηρεσίες αποτελούν από τότε αναπόσπαστο στοιχείο της σύγχρονης κοινωνικής ζωής. Η δημόσια ευθύνη στους τομείς της υγείας, της Παιδείας, της ασφάλισης, της κατοικίας, κ.λπ. αναπτύχθηκε έντονα σε κάθε χώρα του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου. Στην πραγματικότητα, το κοινωνικό κράτος είναι το πολιτικό αποτέλεσμα του μεταπολεμικού συμβιβασμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας στις χώρες της δυτικής (τότε) Ευρώπης, συμβιβασμός που είχε δύο όψεις: από τη μια την αποδοχή εκ μέρους των δυνάμεων της εργασίας της λειτουργίας των θεσμών της ελεύθερης αγοράς και του οικονομικού ανταγωνισμού (του καπιταλιστικού συστήματος), από την άλλη την αποδοχή εκ μέρους του κεφαλαίου βασικών κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων των κυριαρχούμενων τάξεων.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Οι καταβολές του κοινωνικού κράτους Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε ένα διαφορετικό κόσμο σε σχέση με την προπολεμική περίοδο. Για την πλευρά του καπιταλιστικού κόσμου δύο ήταν οι σημαντικές αλλαγές: η ανάδειξη των ΗΠΑ σε ηγέτιδα καπιταλιστική χώρα, η (οικονομική, παραγωγική) συντριβή της Ευρώπης και της Ιαπωνίας. Βασικός στόχος των ΗΠΑ σε πρώτη φάση ήταν η σταθεροποίηση της Δυτικής Ευρώπης (ενώπιον της πίεσης των σοσιαλιστικών χωρών της ανατολικής Ευρώπης) και της Ιαπωνίας, και η ανοικοδόμηση των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων στις χώρες αυτές. Με μια σειρά πολιτικές, όπως το Σχέδιο Μάρσαλ, επιτεύχθηκε μια πρώτη σταθεροποίηση. Χαρακτηριστικά του κοινωνικού κράτους Το πρώτο χαρακτηριστικό των κρατών πρόνοιας είναι η αποεμπορευματοποίηση. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιες υπηρεσίες παρέχονται δικαιωματικά στα άτομα, όταν οι πολίτες εξασφαλίζουν κάποια αγαθά, χωρίς να βασίζονται στην αγορά. Το δεύτερο συστατικό στοιχείο του κράτους ευημερίας είναι ότι αυτό λειτουργεί ως σύστημα διαστρωμάτωσης Το φιλελεύθερο μοντέλο προσφέρει την αρωγή του σ' όσους περνούσαν από τον έλεγχο των πόρων, ενώ το καθολικό σύστημα προάγει την ισότητα της κοινωνικής θέσης. Για το καθολικό μοντέλο όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα, ανεξάρτητα από την τάξη η τη θέση τους. Αυτό το μοντέλο απορρίπτει την φιλελεύθερη αντίληψη «οι φτωχοί στο κράτος και οι υπόλοιποι στην αγορά» Το τρίτο χαρακτηριστικό των κρατών πρόνοιας ήταν η παρέμβασή τους στα συνταξιοδοτικά καθεστώτα. Εδώ είναι η μεγαλύτερη περιοχή όπου διαπλέκεται η κρατική συμμετοχή με μια βιώσιμη ιδιωτική αγορά
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού κράτους, ήταν η δημιουργία του Κράτους Πρόνοιας. ΤΟ κράτος θα παίξει σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση κοινωνικής ειρήνης Η κοινωνική νομοθεσία και οι κοινωνικές υπηρεσίες αποτελούν από το τέλος του πολέμου αναπόσπαστο στοιχείο της σύγχρονης κοινωνικής ζωής. Η δημόσια ευθύνη στους τομείς της υγείας, της παιδείας, της ασφάλισης, της κατοικίας, κ.λπ. αναπτύχθηκε έντονα σε κάθε χώρα του καπιταλιστικού κόσμου. Οικοδομήθηκε πάνω στη σύμβαση ανάμεσα σε κοινωνικούς εταίρους για κοινωνική ειρήνη με την αρωγή του κράτους. Αυτό που ονομάζεται και εταιρική κοινωνική σχέση. (Berend) . Πιο συγκεκριμένα, το μοτίβο πάνω στο οποίο δούλεψε ήταν το εξής: από τη μια την αποδοχή εκ μέρους των δυνάμεων της εργασίας της λειτουργίας των θεσμών της ελεύθερης αγοράς και του οικονομικού ανταγωνισμού (του καπιταλιστικού συστήματος), Οι μεν εργατικές ενώσεις θα μετρίαζαν τις κοινωνικές διεκδικήσεις τους με σκοπό την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη από την άλλη την αποδοχή εκ μέρους του κεφαλαίου το δε κράτος θα παρείχε μια σειρά από ευεργετήματα προς όφελος των πολιτών (δωρεάν παιδεία, υγεία, ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, συνταξιοδοτικά δικαιώματα ).
Επικρίσεις στο κράτος πρόνοιας Βασική κατηγορία απέναντι στο κράτος πρόνοιας από τους επικριτές του: η βασική κατηγορία ήταν ότι οι προσφερόμενες υπηρεσίες κόστιζαν πάρα πολύ στο κράτος
Το υψηλό κόστος ανταγωνιστικότητα
παραγωγής
τους
μείωνε
Αιτίες για το υψηλό κόστος ήταν η μείωση του ενεργού πληθυσμού και αύξηση των συνταξιούχων H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
την
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
αυξημένες δαπάνες πρόνοιας για αυτούς και τα ζητήματα της μετανάστευσης & φτώχειας που έπρεπε να αντιμετωπιστούν με αυξημένες δαπάνες
επίσης, όφειλαν οι κυβερνήσεις να δημιουργήσουν ένα ελκυστικό για τους επενδυτές περιβάλλον στα πλαίσια του διεθνούς ανταγωνισμού
Μείωση κρατικών δαπανών
1979: η Μάργκαρετ Θάτσερ ιδιωτικοποιεί σειρά από βρετανικές υπηρεσίες που είχαν εθνικοποιηθεί από προηγούμενες κυβερνήσεις
ακολουθούν την ίδια πολιτική Γερμανία, Ιταλία
δεκαετία 1980: το ίδιο κάνει και η Γαλλία και η Ισπανία
Δεν έγινε το ίδιο με κοινωνικές δαπάνες
Θεωρήθηκε επισφαλές και επικίνδυνο να μειωθούν οι κοινωνικές παροχές που εγγυούνταν την κοινωνική ειρήνη και ασφάλεια
στις ανεπτυγμένες χώρες όχι μόνο δε μειώθηκαν, αλλά, σε κάποιες περιπτώσεις, αύξησαν το μερίδιό τους στο Α.Ε.Π.
Μονεταριστική Αντεπανάσταση_ Δρίτσα 8.8. 8,8 Μονεταριστική Αντεπανάσταση
Ο στασιμοπληθωρισμός της δεκαετίας του 1970 δεν μπορούσε να εξηγηθεί με την θεωρία του Κέινς. Άρχισαν να γίνονται δημοφιλείς άλλες θεωρίες νεοφιλελεύθερες Οι οποίες εστίαζαν κυρίως στην αντίθεσή τους με το ρόλο του κράτους στην οικονομία Ήταν υπέρ της οικονομικής ατομικής ελευθερίας (Friedman) και της σταδιακής παραίτησης του κράτους από την ενεργητική νομισματική πολιτική. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ήταν υπερ της προσαρμογής της νομισματικής πολιτικής προς την ελεύθερη αγορά Θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών Ονομάστηκε Νέα Κλασική Μικροοικονομία. Και εδώ επιρροής από τα κλασικά οικονομικά σύμφωνα με τη θεωρία, το άτομο προσπαθεί για να βελτιώσει την οικονομική του κατάσταση
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr