Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ’30 Τι εννοούμε με το όρο «Γενιά του ’30» στη λογοτεχνία; Στο πλαίσιο της κριτικής και της έρευνας έχει παρατηρηθεί μία διχογνωμία σε σχέση με αυτόν τον όρο. Για κάποιους μελετητές αυτός ο όρος, που φαίνεται ότι εισηγήθηκε ο Γιώργος Θεοτοκάς το 1937, δεν είναι γραμματολογικά χρήσιμος και θεωρείται ως ένα ιδεολόγημα ή ένας μύθο. Άλλοι όμως μελετητές θεωρούν ότι ο όρος έχει ουσιαστικό αντίκρισμα, αφού χαρακτηρίζει μία ευδιάκριτη ομάδα δημιουργών, οι οποίοι έρχονται σε ρήξη με το λογοτεχνικό παρελθόν και φέρνουν την ελληνική λογοτεχνία σε επαφή με τα σύγχρονα λογοτεχνικά ρεύματα. Μερικοί μελετητές θεωρούν ότι τα ηλικιακά όρια αυτής της λογοτεχνικής γενιάς είναι συγκεχυμένα και ότι οι φορείς της δεν χαρακτηρίζονται από αισθητική και ιδεολογική ομοιογένεια. Σημαντικότερος εκπρόσωπος αυτής της γενιάς θεωρείται ο Γιώργος Σεφέρης, που κάποιοι θεωρούν ότι όλοι οι υπόλοιποι αυτής της γενιάς «στροβιλίζονται» γύρω από αυτόν. Σημαντικότατος επίσης εκπρόσωπος θεωρείται ο Οδυσσέας Ελύτης. Για τα υπόλοιπα μέλη αυτής της γενιάς υπάρχουν διαφοροποιήσεις από τους ερευνητές. Ωστόσο, πολλοί θεωρούν ότι η ποιητική γενιά του ’30 αποτελείται από τους Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Εμπειρίκο και Εγγονόπουλο. Παράλληλα, από πολλούς μελετητές θεωρείται ότι με αυτή την ποιητική γενιά συσχετίζονται πολλοί ακόμα ποιητές, μεταξύ των οποίων οι Σκαρίμπας, Παπατσώνης, Βρεττάκος, κ.ά. Ποια είναι τα βασικότερα χαρακτηριστικά της ποιητικής γενιά του ’30; Η ποιητική γενιά του ’30 χαρακτηρίζεται από 4 βασικά χαρακτηριστικά: ❖ Εκφραστική λιτότητα ❖ Χρήση του ελεύθερου στίχου ❖ Γόνιμη σύνδεση με τις συγκαιρινές ευρωπαϊκές αισθητικές αναζητήσεις, όπως ήταν ο μοντερνισμός και ο υπερρεαλισμός ❖ Έμφαση στο νέο, στην αλλαγή και στη ρήξη με το παρελθόν Ωστόσο, η ρήξη με το παρελθόν συνοδεύεται με την οικειοποίηση της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Πως μπορούμε να ορίσουμε τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γενιάς του ’30; Ως βασικά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γενιάς του ’30 θεωρούνται: •
Η ανανέωση των εκφραστικών μέσων και, κυρίως, η εγκατάλειψη του παραδοσιακού έμμετρου στίχου
•
Η σκοτεινότητα, η ελλειπτικότητα, η άλογη αλληλουχία των νοημάτων και, γενικά, η ανατρεπτική εκφραστική
•
Για μερικούς μελετητές ο μοντερνισμός, για άλλους ότι αυτή η ποιητική γενιά «πολέμησε τον γνήσιο μοντερνισμό».
Ποια ήταν η ιδεολογία και η σχέση με το ποιητικό παρελθόν που ανέπτυξε η ποιητική γενιά του ’30; Ιδεολογία και ευρύτεροι στόχοι της γενιάς του ’30: ➢ Χαρακτηριστικό της η ιδεολογική θεώρηση των πραγμάτων (Γουδέλης) ➢ Επιδίωξή της η ιδεολογική πρωτοκαθεδρία (Δημηρούλης) ➢ Η εκφορά του ιδεολογικού της λόγου απευθύνεται στο εθνικό ακροατήριο (Παπαθεοδώρου) ➢ Προσπάθεια οικειοποίησης και αναμόρφωσης της παράδοσης και προσπάθεια καλλιέργειας μιας συλλογικής συνείδησης. Η στάση της γενιάς του ’30 έναντι της παράδοσης: Έχουν διατυπωθεί τρεις θέσεις για αυτό το θέμα: ➢ Αυτή η ποιητική γενιά προώθησε τη μείξη, τη σύνθεση και τη συνύπαρξη μοντερνιστικών και παραδοσιακών στοιχείων. Επιδίωξη συνομιλίας με την παράδοση ➢ Ο μοντερνισμός αυτής της ποιητικής γενιάς έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση ➢ Οι φορείς αυτής της ποιητικής γενιάς υποστήριξαν επιλεκτικά αξίες της λογοτεχνικής μας παράδοσης, εξυπηρετώντας σκόπιμα τα συμφέροντά τους
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
2
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια θεωρείται ότι υπήρξε η συμβολή αυτής της ποιητικής γενιάς στην ελληνική λογοτεχνία; Σχετικά με την αποτίμηση της συμβολής της γενιάς του ’30 στην ελληνική λογοτεχνία έχουν διατυπωθεί θετικές και αρνητικές απόψεις: Θετικές απόψεις: ✓ Συνέβαλαν στην ανανέωση της ελληνικής λογοτεχνίας (Μουλλάς) ✓ Έφεραν ένα πνεύμα ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού στα ελληνικά γράμματα (Μήτρας) ✓ Εξέφρασαν και καθιέρωσαν ένα νέο γούστο και ένα νέο πολιτισμό (Πασχάλης) ✓ Εκφράζουν μία επίσημη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παράδοση, που τα έργα της έχουν συγκροτήσει έναν λογοτεχνικό κανόνα, αναπληρώνοντας την απουσία νεοελλήνων κλασικών συγγραφέων (Αθανασόπουλος) Αρνητικές απόψεις: -
Στο πλαίσιο αυτής της ποιητικής γενιάς κυριαρχεί μία ελληνολατρία, που εκδηλώνεται ως νεοελληνικότητα (Δάλλας)
-
Οι φορείς της επιχειρούν μία απόδραση από την Ιστορία (Παπαθεοδώρου)
-
Επιχειρούν την εξιδανίκευση του «λαού» Άλλοι σχολιαστές επισημαίνουν ότι οι συγγραφείς αυτής της γενιάς έχουν κεντρικό
συνεκτικό δεσμό: o
την ταξική ταυτότητα ή
o
τη μικροαστική ιδεολογία ή
o
την εκπροσώπηση της άρχουσας τάξης
o
ή την κοινή κοινωνική καταγωγή και τις «ευκολίες ανόδου»
o
ή την επιδίωξή τους να γίνουν απόλυτα αποδεκτοί από το κατεστημένο, κ.λπ.
o Ποια ήταν η άποψη των εκπροσώπων της γενιάς του ’30 για τον μοντερνισμό και με ποιους τρόπους επιχείρησαν τον συγχρονισμό τους με την Ευρώπη; Η άποψή τους για τον μοντερνισμό: Οι πρώιμες εξαγγελίες τους εκφράζουν τη διάχυτη επιθυμία τους για αφομοίωση του μοντέρνου, που είχε ήδη διαμορφωθεί στην Ευρώπη. Επίσης θεωρούσαν ότι ο συντονισμός με τις ευρωπαϊκές λογοτεχνικές εξελίξεις θα επέτρεπε στην ελληνική πνευματική παραγωγή να ενταχθεί στην πνευματική παραγωγή της Ευρώπης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Υπήρξαν δύο τρόποι προσπάθειας συγχρονισμού με την Ευρώπη: α) στο επίπεδο της ενημέρωσης, με μεταφράσεις μοντέρνων ποιητικών κειμένων Ευρωπαίων συγγραφέων και β) στο επίπεδο της ανανέωσης της πρωτότυπης ποιητικής παραγωγής που κατοχυρώνεται με την ηγεμονία του ελεύθερου στίχου. Σε αυτό το επίπεδο η δραστική αλλαγή επέρχεται με το Μυθιστόρημα του Σεφέρη (αφομοίωση αγγλοσαξονικού μοντερνισμού) και το έργο Υψικάμινος του Εμπειρίκου (αφομοίωση του γαλλικού υπερρεαλισμού). Με ποιον τρόπο επιχειρείται η προσοικείωση του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού από τον Γιώργο Σεφέρη; Στο Μυθιστόρημα (1935) του Γιώργου Σεφέρη διακρίνονται τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντερνιστικού προτύπου που εισηγήθηκε. Αυτά είναι: ➢ Ο ελεύθερος στίχος ➢ Η δραματικότητα, με τη χρήση ποιητικών προσωπείων ➢ Η χρήση καθημερινού και, εν γένει, μη ποιητικού λεξιλογίου ➢ Η σκοτεινότητα του νοήματος (η άλογη σύλληψη των πραγμάτων, η ανάγνωση του έργου ως μία ανασύνθεση ψυχολογική, βασισμένη στην ενόραση) ➢ Η αποσπασματική και ελλειπτική ανάπτυξη της ποιητικής σύνθεσης ➢ Οι υπαινικτικές παραπομπές σε λογοτεχνικά και άλλα κείμενα του παρελθόντος ➢ Ο πολυγλωσσισμός (η ένταξη στο μοντέρνο ποιητικό κείμενο τύπων από παλαιότερες μορφές της ελληνικής γλώσσας) ➢ Η «μυθική μέθοδος» (όρος του Έλιοτ). Πρόκειται για την ποιητική που συνίσταται σε μία ειδική χρήση του μύθου, στο πλαίσιο της οποίας επιχειρείται ένας διαρκής παραλληλισμός του σύγχρονου κόσμου και της αρχαιότητας και στοχεύει στην οργάνωση της σύγχρονης ιστορίας, η οποία θεωρείται ένα απέραντο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
4
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Στο μοντέρνο ποίημα η μυθική μέθοδος επιτελεί δύο ακόμα λειτουργίες: -
συνδυάζει μυθικά και ιστορικά πρόσωπα και περιστατικά, δημιουργώντας ένα ενιαίο μύθο – ιστορικό παρελθόν και
-
καταργεί τη διάκριση μεταξύ του παρόντος και του ενιαίου μύθο – ιστορικού παρελθόντος στα πλαίσια του «χρονικού συνταυτισμού».
Πως εισάγεται στην ελληνική λογοτεχνία ο γαλλικός υπερρεαλισμός και η «αυτόματη γραφή»; Βασικό ποιητικό έργο που εμπνέεται από την υπερρεαλιστική «αυτόματη γραφή» είναι η Υψικάμινος του Εμπειρίκου. Ο υπερρεαλισμός, όπως ορίζεται από τον Αντρέ Μπρετόν είναι ταυτόσημος του σουρεαλισμού και θεωρείται ως καθαρός ψυχικός αυτοματισμός μέσω του οποίου επιχειρείται να εκφραστεί η πραγματική λειτουργία της σκέψης, έξω από κάθε λογικό έλεγχο. Στηρίζεται δε στην παντοδυναμία του ονείρου και στο «αδιάφορο παιχνίδι της σκέψης». Σκοπός είναι η διεύρυνση των ορίων της κοινής πραγματικότητας από μία «ανώτερη πραγματικότητα», μέσω της συστηματικής διερεύνησης του ασυνείδητου. Κύριες πηγές έμπνευσης είναι ο Φρόιντ, ο Ηράκλειτος, ο Χέγκελ, κ.ά. Βασικό εργαλείο της υπερρεαλιστικής ποίησης είναι η «αυτόματη γραφή». Ο Εμπειρίκος όρισε την αυτόματη γραφή ως τον αμεσότερο τρόπο έκφρασης, που κατανοείται μέσω της ενεργοποίησης των μηχανισμών του ονείρου. Έτσι, μέσω της αυτόματης γραφής έρχονται στην επιφάνεια στοιχεία που δεν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν με άλλο τρόπο.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
5
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Με ποιο τρόπο προσλαμβάνεται το μοντέρνο και ο μοντερνισμός στην ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του ’30; Στην ελληνική κοινωνία, κυρίως της περιόδου της δεκαετίας του ’30, η πρόσληψη του μοντερνισμού υπήρξε αμήχανη και σπασμωδική. Ο μοντερνισμός συχνά ταυτίστηκε με τη μίμηση ξένων προτύπων και την εγκατάλειψη των ελληνικών παραδοσιακών στοιχείων. Παράλληλα, το ευρύ αναγνωστικό κοινό αντιμετώπισε τον μοντερνισμό με αδιαφορία. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην εξής αντίφαση: Αφενός οι εκπρόσωποι της γενιάς του ’30 απευθύνονταν σε ένα εθνικό ακροατήριο, εκφράζοντας ηγεμονικές αξιώσεις, αφετέρου οι λογοτέχνες της γενιάς του ’30 και κυρίως οι ποιητές ήταν απομονωμένοι τόσο ανάμεσα στην κοινωνική ελίτ της εποχής, όσο και ανάμεσα στο αναγνωστικό κοινό.
Ποια ήταν τα βαθύτερα κίνητρα των λογοτεχνών της γενιάς του ’30 και σε ποια σημεία η στάση και οι θέσεις τους υπήρξαν αντιφατικές; Το Ελεύθερο Πνεύμα του Γ. Θεοτοκά (1929) είναι ένα δοκίμιο που αργότερα θεωρήθηκε ως το «μανιφέστο» της γενιάς του ’30. Μέσα από αυτό γίνεται αντιληπτό ότι οι συγγραφείς της γενιάς του ’30 επεδίωκαν τη ρήξη με την άρνηση που πρέσβευε η ελληνική λογοτεχνία που επικρατούσε την περίοδο εκείνη και εκφραζόταν μέσα από τον καβαφισμό και τον καρυωτακισμό. Έναντι αυτής της άρνησης οι εκπρόσωποι της γενιάς του ’30 αντέτειναν μία καταφατική στάση απέναντι στην πίστη στο μέλλον, στη ελεύθερη βούληση, στη δημιουργικότητα της τέχνης, κ.λπ. Αυτός ο τρόπος με τον οποίο αυτοπροσδιορίζονταν οι λογοτέχνες της γενιάς του ’30 δημιουργούσε μία αντίφαση: Αφενός εμφανίζονταν ως ανικανοποίητοι και ανυπότακτοι φορείς του πνεύματος, αφετέρου ως εκείνοι που θα αναλάμβαναν την πνευματική καθοδήγηση του ελληνισμού, οδηγώντας τον στην πνευματική αναγέννηση.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
6
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Το περιοδικό Τα Νέα Γράμματα συνέβαλε καθοριστικά στην πρόσληψη και προβολή του μοντερνισμού στην Ελλάδα. Σε τι συνίσταται αυτή του η συμβολή; Το περιοδικό Τα Νέα Γράμματα: ✓ υποστήριξε τη μοντέρνα ποίηση ✓ φιλοξένησε έργα πολλών λογοτεχνών της γενιάς του ’30, όπως ήταν του Σεφέρη, του Ελύτη, του Επειρίκου, κ.ά. ✓ ο τρόπος με τον οποίο τοποθετήθηκε στα πνευματικά θέματα παρουσίαζε τους εκπροσώπους της γενιάς του ’30 να επιζητούν τη σύνδεση με το ελληνικό λογοτεχνικό παρελθόν ✓ επιχείρησε να αντισταθμίσει την αισθητική πρόκληση των λογοτεχνών της γενιάς του ’30 με τη συστηματική προβολή συντηρητικών αισθητικών και ιδεολογικών στοιχείων. Το περιοδικό αρχικά εκδόθηκε από τις αρχές του 1935 ως την Άνοιξη του 1940. Αργότερα, εκδόθηκε από τις αρχές του 1944 ως το Ιούλιο του 1945.
7 Με ποιον τρόπο εκδηλώθηκε το ρεύμα του υπερρεαλισμού σε Γαλλία και Ελλάδα; Ταυτίζονται αυτοί οι δύο τρόποι εκδήλωσής του ή αποκλίνουν; Στη Γαλλία ο υπερρεαλισμός εκδηλώθηκε ως μία συστηματική προσπάθεια για την αλλαγή πρόσληψης και λειτουργίας της τέχνης και για την αναθεώρηση της ήδη επικρατούσας σχέσης της με την πραγματικότητα. Στην Ελλάδα, αντιθέτως, εκδηλώθηκε ως λογοτεχνική τεχνοτροπία, χωρίς αντιαστικές ιδεολογικές αναφορές και ανατρεπτικές προθέσεις. Έτσι, ο ελληνικός υπερρεαλισμός εμφανίζεται να αδιαφορεί για τις κοινωνικό – πολιτικές προεκτάσεις της τέχνης, περιοριζόμενος στο αίτημα της ατομικής απελευθέρωσης και στον αισθητικό ριζοσπαστισμό (Vitti). Οι Έλληνες υπερρεαλιστές δεν υιοθέτησαν τις αρχές του αντίστοιχου γαλλικού κινήματος, γεγονός που καταδεικνύει και τη δυσκολία τους να συμβιβάσουν τα ενδιαφέροντά τους με τις αρχές του υπερρεαλισμού (Βουτουρής).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Σε ποια ιστορική συγκυρία τίθεται το ζήτημα της «ελληνικότητας» και ποιες είναι οι σημαντικότερες εκδοχές «περί ελληνικότητας» που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο τα γενιάς του ’30; Η ήττα της «Μεγάλης Ιδέας» μετέθεσε το ιδεολόγημα της «εθνικής αναγέννησης» από το επίπεδο της εδαφικής επέκτασης, σε αυτό της πνευματικής ηγεμονίας του ελληνισμού. Σε αυτή τη βάση αναπτύχθηκε ένα είδος «πνευματικού εθνισμού», σύμφωνα με τον οποίο: -
το έθνος είναι μία μεταφυσική οντότητα και
-
η ελληνική τέχνη συνδέεται με την ελληνική γεω - κλιματική ιδιαιτερότητα. Επομένως αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ένα είδος ελληνικής αυτογνωσίας. Σε αυτό το πλαίσιο απαξιώνονται και απορρίπτονται οι μοντερνιστικές αναζητήσεις
στην τέχνη και οι δημιουργοί, των οποίων το έργο τους στηρίζεται σε αυτές. Οι Έλληνες λογοτέχνες αυτής της περιόδου ως έναν βαθμό διαφοροποιούνται έναντι αυτού του ζητήματος: ➢ Ο Ελύτης τοποθετεί το ζήτημα της ελληνικότητας στο επίπεδο της προσαρμογής του «ελληνικού υλικού» στους νεωτερικούς εκφραστικούς τρόπους. ➢ Για τον Σεφέρη η ελληνικότητα συνιστά ένα πεδίο προβληματισμού και όχι μία θεωρία προς εφαρμογή. Στην ουσία συγκροτούνται τρεις εκδοχές «περί ελληνικότητας»: Πρώτη εκδοχή: Σύμμειξη των μοντερνιστικών αντιλήψεων με τις εθνικές / λαϊκές αξίες. Δεύτερη εκδοχή: Το δημοτικό τραγούδι μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο για τη δημιουργία μιας εθνικά γνήσιας λογοτεχνίας που θα είναι κατανοητή από το λαό. Η εκδοχή αυτή εκφράστηκε από την ελληνική Αριστερά. Τρίτη εκδοχή: Η ελληνικότητα μπορεί να λειτουργήσει ως αντίδοτο στη νοσηρότητα που εκφράζει ο καρυωτακισμός. Αναφερθείτε στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη μέσα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των βασικών του έργων
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
8
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποιητική συλλογή Η Στροφή (1931): Βασικά χαρακτηριστικά: •
Είναι η πρώτη ποιητική του συλλογή. Είναι ολιγοσέλιδη
•
Ο τίτλος της δεν σηματοδοτεί μόνο τον γνωστό όρο της στιχουργικής, αλλά και μία αλλαγή πορείας στην ποιητική δημιουργία, που συνδέθηκε με τη μετατόπιση από την παραδοσιακή ποίηση στη νεωτερική
•
Τα ποιήματα της συλλογής χαρακτηρίζονται μορφολογικά και εκφραστικά από την παραδοσιακή στιχουργική, αλλά ταυτόχρονα υπεισέρχεται η ειρωνεία, η διάχυση του νοήματος και η τολμηρή επινοητικότητα Η Στέρνα (1932):
▪
Θεωρείται επίτευγμα στιχουργικής δεξιοτεχνίας
▪
Συνθετικό ποίημα που αποτελείται από 23 πεντάστιχες στροφές
▪
Πρόκειται για μία απόπειρα του Σεφέρη προς την κατεύθυνση της «καθαρής ποίησης», αποκαθαρμένης από κάθε μη ποιητικό στοιχείο
▪
Ποίημα με πυκνή συμβολική οργάνωση Μυθιστόρημα (1935):
❖ Συνθετικό ποίημα 24 μερών που θυμίζει τις ομηρικές ραψωδίες ❖ Η θεματική του αφορά τη μοίρα του ελληνισμού διαχρονικά, με σαφείς όμως αναφορές στη Μικρασιατική καταστροφή ❖ Αντιπαραβάλει τον αρχαίο ελληνικό με το σύγχρονο ελληνικό κόσμο ❖ Χρησιμοποιεί τη «μυθική μέθοδο» και μοντερνιστικές τεχνικές. Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928 – 1937): ➢ Αποτελείται από 36 ποιήματα ➢ Χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή του αφηγηματικού και κριτικού λόγου από τον λυρικό λόγο ➢ Ο Σεφέρης διαλέγεται με την αρχαία παράδοση στη βάση του μοντερνιστικού προτύπου Ημερολόγιο καταστρώματος [α] (1937 – 1940): ✓ Αποτελείται από 17 ποιήματα ✓ Αποτυπώνεται η εμπειρία και το βίωμα του πολέμου
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
9
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ημερολόγιο καταστρώματος [β] (1944 – 1945): •
Περιέχει 13 ποιήματα
•
Χαρακτηρίζεται από την ιστορική συγκυρία στην οποία γράφτηκε
•
Χαρακτηρίζεται από μεγάλες εναλλαγές διαθέσεων
•
Χαρακτηρίζεται από μία μεγάλη ποικιλία θεματικών πυρήνων
•
Τα ποιήματα εστιάζουν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ποιητική και πολιτική συνείδηση του «πρόσφυγα – ποιητή» στα χρόνια του πολέμου
Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, σύμφωνα με τον ίδιο, χωρίζεται σε τρεις περιόδους. Αναφερθείτε σε αυτές και στα βασικά χαρακτηριστικά τους Πρώτη Περίοδος: Επηρεάζεται από την τεχνοτροπία του υπερρεαλισμού. Σε αυτή τη βάση στην ποίηση του Ελύτη κυριαρχεί η φύση, αλλά και η μεταμόρφωση των πραγμάτων. Εδώ ανήκουν οι ποιητικές συλλογές: o
Προσανατολισμοί (1939),
o
η συλλογή Ήλιος ο πρώτος (1943) και πιθανόν το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας. Δεύτερη Περίοδος: χαρακτηρίζεται από μία μεγαλύτερου βαθμού ιστορική και ηθική
συνειδητοποίηση του ποιητή, χωρίς την απώλεια των χαρακτηριστικών της ποίησής του της πρώτης περιόδου. Συλλογές αυτής της περιόδου: o
Άξιον Εστί (1960),
o
Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (1960). Τρίτη Περίοδος: Έργα αυτής της περιόδου είναι:
o
το Φωτόδεντρο και η Δεκάτη Τέταρτη Ομορφιά (1971),
o
Μονόγραμμα (1971),
o
Ήλιος ο ηλιάτωρας (1971),
o
Τα ρω του έρωτα (1972),
o
Τα ετεροθαλή (1974),
o
Μαρία Νεφέλη (1978).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
10
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Μετά από αυτές τις περιόδους ακολουθεί μία ακόμη περίοδος που περιλαμβάνει τις συλλογές του: o
Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (1982),
o
Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984),
o
Ο Μικρός Ναυτίλος (1985),
o
Τα ελεγεία της Οξώπετρας (1991),
o
Δυτικά της λύπης (1995),
o
Εκ του πλησίον (1998).
Αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά των έργων του Ελύτη Προσανατολισμοί (1939), Ήλιος ο Πρώτος (1939), Άξιον Εστί (1960), Φωτόδεντρο και η Δεκάτη Τέταρτη Ομορφιά, Μονόγραμμα (1971), Ήλιος ο ηλιάτωρας (1971), Τα ρω του έρωτα (1972) Προσανατολισμοί (1939): Πρόκειται για μία ποίηση αισιόδοξη και νεανική, που η θεματική του Αιγαίου κατέχει πρωτεύουσα θέση. Εδώ ο ποιητής επηρεάζεται από τον υπερρεαλισμό (επεξεργασία των λέξεων, επικέντρωση στην εικόνα και στην ονειρική εφηβική ατμόσφαιρα). Ήλιος ο Πρώτος (1939): Παρόμοια κατεύθυνση με την προηγούμενη. Ο ποιητής εξυμνεί μία καλοκαιρινή μέρα χωρίς τέλος και έξω από τον χρόνο. Συνδυάζει την αισιοδοξία με την απολογητική διάθεση. Άξιον Εστί (1960): Χωρίζεται σε τρία μέρη: «Γένεση», «Τα πάθη», «Δοξαστικόν». Ορίζονται τρία επίπεδα: ✓ Ο χώρος του υποκειμένου (ποιητής και ποιητική μοίρα), ✓ ο χώρος της Ιστορίας και ✓ ο χώρος της μεταφυσικής. Η ταύτιση του ποιητή με τον ελληνικό χώρο και την ιστορική πορεία του έχει ως αποτέλεσμα να νικήσει τους εχθρούς του, ενώ ο ελληνισμός διασώζεται χάρη στη δυνατότητά του να γονιμοποιεί και να γονιμοποιείται από το κοσμικό πνεύμα. Ως προς τη γλώσσα χρησιμοποιούνται αναζωογονημένες λέξεις τεσσάρων χιλιετιών.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
11
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Φωτόδεντρο και η Δεκάτη Τέταρτη Ομορφιά, Μονόγραμμα (1971): έδωσαν νέα τροπή και βάθος στο λυρισμό του Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό. Κυριαρχεί ο λυρισμός με μεταφυσικούς υπαινιγμούς. Ήλιος ο Ηλιάτωρας (1971): επιχειρεί τη μεταφορά της ουσίας του Άξιον Εστί, ακόμα και της δομής του, σε απλούστερη διάρθρωσης σύνθεση και σε απλούς στίχους. Τα ρω του έρωτα (1972): Εδώ συνεχίζει τη μετάπλαση άλλων πλευρών της ποίησής του.
Αναφερθείτε συνοπτικά στο έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου Ο Ανδρέας Εμπειρίκος κατά τη διάρκεια της ζωής του δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές Υψικάμινος (1935) Ενδοχώρα (1945) και τα πεζά Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1960). Μετά θάνατον κυκλοφόρησαν τα Οκτάνα (1980), Αι γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως άυριον και ως χθές (1984), το αφήγημα Αργώ ή Πλους αερόστατου (1980) και το ογκώδες μυθιστόρημα Ο μέγας ανατολικός (8 τόμοι, 1990-1992). Η σχέση του με τον υπερρεαλισμό χωρίζεται σε τρεις φάσεις από τις οποίες κάθε μια δηλώνει και μεγαλύτερο βαθμό απομάκρυνσης από τις υπερρεαλιστικές αρχές: •
1η Φάση: Υψικάμινος (1935), Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1960).
•
2η Φάση: Ενδοχώρα (1945), Η σήμερον ως αύριον και ως χθες (1984)
•
3η Φάση: Αργώ ή Πλους αερόστατου (1980) & Ο μέγας ανατολικός (1990-2). Η συλλογή του Υψικάμινος (1935) προκάλεσε αρνητικές κριτικές λόγω της γλώσσας
που χρησιμοποιούσε και του τρόπου γραφής των ποιημάτων. Για τον ίδιο τον ποιητή τα ποιήματα της συλλογής δεν συνιστούν παράδειγμα υπερρεαλιστικού αυτοματισμού, αλλά μία ποίηση έντεχνα γραμμένη. Στην Ενδοχώρα (1945) υποχωρούν τα πειραματικά στοιχεία της σύνθεσης και η καθαρεύουσα γλώσσα, ενώ το έργο ανταποκρίνεται στο ζήτημα της ελληνικότητας και χαρακτηρίζεται από αναγνωρίσιμη λογική αλληλουχία. Κεντρικό θέμα της συλλογής είναι ο έρωτας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
12
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Στην Οκτάνα (1980) η σεξουαλική πράξη μυθοποιείται αναγόμενη σε γενική ιδεολογία, ενώ συνδυάζεται με την ρητορική του ευαγγελίου. Τελικά το ερωτικό όραμα εκφράζεται ως πολιτική ουτοπία με υπερβατικά χαρακτηριστικά. Τι γνωρίζετε για την ποίηση του Νίκου Εγγονόπουλου; Ο Νίκος Εγγονόπουλος υπήρξε ποιητής και ζωγράφος. Οι πρώτες του ποιητικές συλλογές Μην ομιλείται εις τον οδηγόν (1938) και Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής (1939) προκάλεσαν πολλές ειρωνικές και εχθρικές αντιδράσεις. Λίγα χρόνια μετά, το έργο του Μπολιβάρ, ένα ελληνικό ποίημα (1942) είναι ένα από τα πλέον σχολιασμένα. Αρχικά το έργο του Μπολιβάρ κυκλοφόρησε σε χειρόγραφα σε αντιστασιακές συγκεντρώσεις. Τελικά τυπώθηκε τον Δεκέμβριο του 1944, συγκεντρώνοντας ενθουσιώδεις κριτικές. Το θέμα του έργου είναι ο νοτιαμερικανός επαναστάτης Σιμόν Μπολιβάρ, τα χαρακτηριστικά του οποίου κατά κάποιον τρόπο ταυτίζονται με αυτά των σημαντικών πολεμικών ανδρών της ελληνικής ιστορίας. Οι κριτικές τόνισαν την ελληνικότητα και τον ελληνοκεντρικό χαρακτήρα του έργου. Μεταπολιτευτικά δημοσιεύτηκαν τέσσερις ποιητικές συλλογές του Εγγονόπουλου. Τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Εγγονόπουλου είναι: ➢ το μπαρόκ ύφος, ➢ η χρήση μοντερνιστικών τεχνικών, ➢ το απροσδόκητο και αποσπασματικό. ➢ Επίσης, χρησιμοποιεί την ειρωνεία και την παρωδία. Από τις υπερρεαλιστικές τεχνικές δεν χρησιμοποιεί τόσο την αυτόματη γραφή, αλλά περισσότερο το «μαύρο χιούμορ», το έντονο ερωτικό στοιχείο και το θαυμαστό.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
13
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Να αναφέρετε τα κεντρικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του Γιάννη Ρίτσου και τις διάφορες περιόδους της ποιητικής του δημιουργίας Κεντρικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του Γ. Ρίτσου: ❖ Η ποίησή του απευθύνεται στον απλό αναγνώστη ❖ Χαρακτηρίζεται από έντονη καλλιτεχνική ανησυχία, εφευρετικότητα και συνεχή πειραματισμό με νέες φόρμες ❖ Χαρακτηρίζεται από ιστορικότητα ❖ Χαρακτηρίζεται από τη χρήση της καθημερινής γλώσσας, τον πλούσιο λυρισμό, αλλά και το πεζολογικό ύφος. Οι περίοδοι της ποιητικής δημιουργίας του Ρίτσου: Πρώτη Περίοδος (1930 – 1936): ➢ Ποιητικές συλλογές Τρακτέρ (1934) και ➢ Πυραμίδες (1935) Χαρακτηρίζονται από τον καλοδουλεμένο και ειρωνικά διαβρωμένο παραδοσιακό στίχο. Επιδράσεις από Καρυωτάκη και Βάρναλη και δευτερευόντως από τον Μαγιακόφσκι. Τόνος σατιρικός, αυτοσαρκαστικός με χαρακτηριστικά κοινωνικής κριτικής. ➢ Επιτάφιος (1936) Στη στιχουργική του το πρότυπο είναι το δημοτικό τραγούδι. Επαναστατικό ποίημα με 20 σύντομα μέρη. Εμπνευσμένο από τους κοινωνικούς αγώνες του 1936. Το έργο αυτό γνώρισε τεράστια επιτυχία και δημοτικότητα. Πρόκειται για ένα λαϊκό μοιρολόι γραμμένο σε απλή σύνταξη και σε 15σύλλαβα ομοιοκατάληκτα δίστιχα. Δεύτερη Περίοδος (1936 – 1943): Περιλαμβάνει έργα με λυρική και μουσική διάθεση. Ο ποιητής στρέφεται στον ελεύθερο στίχο. Τα έργα αυτής της περιόδου συνδυάζουν υπερρεαλιστικά στοιχεία με δημοτικά εκφραστικά μέσα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
14
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τρίτη Περίοδος (1944 – 1955): Την περίοδο αυτή υποχωρεί ο μουσικός λυρισμός, ενώ ο ποιητικός λόγος γίνεται σκληρός και στοχαστικός. Μεταξύ άλλων, έργο αυτής της περιόδου είναι και η Ρωμιοσύνη (1955), στο πλαίσιο της οποίας εκφράζονται ανόμοιοι εκφραστικοί τρόποι (δημοτικό τραγούδι, συμβολιστικοί υπαινιγμοί και υπερρεαλιστικά άλματα). Τέταρτη Περίοδος (1956 – 1966): Πολύ δημιουργική περίοδος του ποιητή, στο πλαίσιο της οποίας παράγει μεγάλο σε όγκο υλικό. Μέσα από τα έργα του ασκεί κριτική στις πρακτικές της Αριστεράς και εκφράζει τις εσωτερικές του συγκρούσεις. Πέμπτη Περίοδος (1967 – 1990): Την περίοδο αυτή ο ποιητής εκφράζεται μέσα από το δημοτικό τραγούδι και το λαϊκό μοιρολόι. Γνωστή σύνθεσή του αυτής της περιόδου είναι τα Δεκαοκτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (1973) και σπουδαία σύνθεσή του η Γκραγκάντα (1973). Σε πολλά έργα αυτής της περιόδου αναφέρεται στην επτάχρονη δικτατορία.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
15