Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ (1944-1974) Ποιο είναι το βασικότερο θέμα που απασχολεί τη μεταπολεμική πεζογραφία και ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των έργων αυτής της περιόδου; Στο πλαίσιο της μεταπολεμικής πεζογραφίας ένα από τα συνηθέστερα θέματα είναι: o
Τα υποκειμενικά και συλλογικά βιώματα και εμπειρίες από τον πόλεμο, την Κατοχή, την αντίσταση και τον εμφύλιο,
o
Αλλά και ο αντίκτυπος που αυτά είχαν στην αντίληψη της ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής στη λογοτεχνία αποτυπώθηκαν και τάσεις φυγής ή ενδοσκόπησης. Μετά την απελευθέρωση η ιδεολογική σύγκρουση για την κατάκτηση της εξουσίας οδήγησε στη διατύπωση του αιτήματος συγγραφής μαρτυριών που προέρχονταν από στρατευμένους συγγραφείς σε έναν συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Τα κοινά χαρακτηριστικά των έργων της μεταπολεμικής περιόδου είναι ότι:
✓ Δημοσιεύονται μετά την Κατοχή και τον εμφύλιο ✓ Καταγράφουν με ρεαλιστικό τρόπο την ιστορική πραγματικότητα της εποχής ✓ Οι μαρτυρίες που καταγράφονται έχουν αξιώσεις αυθεντικότητας Η αρχή έγινε το 1946 όταν ο Γιάννης Μπεράτης δημοσιεύει Το πλατύ ποτάμι και Το οδοιπορικό του ’43, που δίνουν το έναυσμα σε νεότερους να δημοσιεύσουν ντοκουμέντα και αφηγήσεις πολεμικών εμπειριών. Ακολούθησαν ο Σωτήρης Πατατζής με τη συλλογή διηγημάτων Ματωμένα χρόνια (1946), ο Δημήτρης Χατζής με το μυθιστόρημα Φωτιά (1946), ο Ρόδης Ρούφος με τη μυθιστορηματική τριλογία Χρονικό μιας σταυροφορίας (1955 – 1958) και ο Ρένος Αποστολίδης με το έργο του Πυραμίδα 67 (1950).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τι γνωρίζετε για τη γυναικεία λογοτεχνία των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων; Οι γυναίκες ως συγγραφείς και ως ηρωίδες εμφανίζονται με δυναμικό τρόπο στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, θεματοποιώντας τη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους και την ανάδυσή τους ως υποκειμένων στα νέα κοινωνικό – πολιτικά δεδομένα της μεταπολεμικής περιόδου. Τα έργα αυτά θεωρούνται λογοτεχνικά αξιόλογα και είναι γραμμένα με νεωτερικούς αφηγηματικούς τρόπους. Έτσι: Το 1946 δημοσιεύονται Τα ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη, που όμως δεν αναφέρεται στα γεγονότα της εποχής αλλά έχει ως θέμα την ειρηνική πορεία τριών αδερφών προς την ωριμότητα, σύμφωνα με τις συμβάσεις του «μυθιστορήματος διαμόρφωσης». Σημαντικό στοιχείο του έργου είναι ότι τα πρόσωπα διαμόρφωσης δεν είναι πλέον άνδρες, αλλά γυναίκες και ότι η διαμόρφωσή τους δεν συνδέεται με κάποια θρηνούσα απώλεια, αλλά με την αισιοδοξία της δημιουργικότητας. Το 1947 η Μιμίκα Κρανάκη γράφει το μυθιστόρημα Contre – Temps (Αντιχρονισμός). Η ηρωίδα της είναι μια χειραφετημένη γυναίκα, ωστόσο αυτό που κυριαρχεί στο έργο είναι η πικρή επίγνωση της ανέφικτης εκπλήρωσης. Το 1957 η Τατιάνα Γκρίτση – Μιλλιέξ δημοσιεύει το μυθιστόρημα Αλλάζουμε; Στο έργο αυτό διερευνάται η δημιουργία μιας σύγχρονης γυναικείας ταυτότητας και οι συνέπειές της. Η ίδια συγγραφέας δημοσιεύει το 1963 το μυθιστόρημά της Και ιδού ίππος χλωρός, στο οποίο καταγράφεται η κινητοποίηση και η δράση μιας γυναίκας που επιτυγχάνεται μέσα από τη συνειδητοποίηση που επιφέρουν τα δραματικά γεγονότα της Κατοχής.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
2
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια είναι τα πλέον αντιπροσωπευτικά πεζογραφικά έργα της μεταπολεμικής περιόδου που διερευνούν τη σχέση του ανθρώπου με τις ιστορικές δυνάμεις; Οι δύο σημαντικότεροι συγγραφείς αυτής της κατηγορίας είναι ο Δημήτρης Χατζής και ο Στρατής Τσίρκας. Και οι δύο συγγραφείς θέτουν στο κέντρο του έργου τους τον άνθρωπο ως γενική κατηγορία, φορέα δράσης και νοήματος. Και οι δύο υπήρξαν μέλη του κομουνιστικού κόμματος, κάτι που καθόρισε τον χαρακτήρα του έργου τους. ❖ Το τέλος της μικρής μας πόλης του Δημήτρη Χατζή (πρώτη έκδοση 1953): Στο έργο αυτό, που συνιστά ένα κύκλο διηγημάτων, οι ήρωές του βρίσκονται αντιμέτωποι με τις προκλήσεις της μεταπολεμικής περιόδου και οι επιλογές τους οριοθετούν με σαφή τρόπο τις μετέπειτα εξελίξεις. Παρά το γεγονός ότι το έργο αυτό έχει έναν αντιδογματικό χαρακτήρα, έναντι των προκλήσεων της ιστορικό
-κοινωνικής
συγκυρίας πάντοτε προβάλλονται θετικά οι πιο προοδευτικές επιλογές απέναντι στις πιο συντηρητικές. Ως προς την αφηγηματική τεχνική του έργου, η οπτική γωνία εναλλάσσεται μεταξύ του παντογνώστη αφηγητή που είναι και μέλος της κοινότητας και των χαρακτήρων, διευκολύνοντας τον αναγνώστη να οριοθετήσει τη δράση. ❖ Τη δεκαετία του ’60 δημοσιεύεται η τριλογία του Στρατή Τσίρκα Ακυβέρνητες πολιτείες. Το έργο αποτελείται από τα μυθιστορήματα Η λέσχη (1960), Αριάγνη (1962) και Η νυχτερίδα (1965). Μέσω μιας πολύπλοκης αφηγηματικής δομής που χαρακτηρίζει το έργο διερευνώνται οι μηχανισμοί που κινούν τις πράξεις των ανθρώπων και την ιστορική εξέλιξη, οδηγώντας τελικά στην αποτυχία του αντιφασιστικού κινήματος του Απριλίου 1944. Αξίζει να σημειωθεί η χρήση των νεωτερικών αφηγηματικών τεχνικών που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, που οδηγούν σε μία πολυφωνία, σπάνια στην ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. ❖ Το έργο του Δημήτρη Χατζή Το διπλό βιβλίο, που εκδόθηκε το 1976, αναφέρεται ήδη από τον τίτλο του στις ανυπέρβλητες δυσκολίες της σύνθεσης ενός ενιαίου έργου που να συνδέει με ένα τρόπο συνεκτικό το ιστορικό παρελθόν με τα αποτελέσματά του. Στο έργο αυτό ο Χατζής διερευνά τη μετάβαση από τον παλιό στον νέο κόσμο από τη σκοπιά της ήττας που ακολούθησε τον εμφύλιο
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε στους συγγραφείς της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς και στο έργο τους, μέσα από το οποίο επικεντρώνουν στα υποκείμενα που υφίστανται τις εξελίξεις του μεταπολεμικού κόσμου Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους συγγραφείς είναι: Ο Γιώργος Ιωάννου, που υπήρξε ένας σημαντικός και πρωτότυπος συγγραφέας. Στα έργα του Για ένα φιλότιμο (1964), Η Σαρκοφάγος (1971) και Η μόνη κληρονομιά (1974),
ο
συγγραφέας
αποτυπώνει
την
κατοχική
και
μεταπολεμική
ανθρωπογεωγραφία, κυρίως της Θεσσαλονίκης, από τη σκοπιά ενός ευαίσθητου και περιθωριακού παρατηρητή. Η ιδιαιτερότητα των έργων του συνίσταται στον τρόπο με τον οποίο ο αφηγητής επεξεργάζεται το συλλογικό μέσα από το προσωπικό βίωμα, αναδεικνύοντας ένας πλήθος από μεταφορικές σημασίες με ευρύτερη εμβέλεια. Σε επόμενα έργα του ο Ιωάννου επιχείρησε τολμηρές διερευνήσεις της ταυτότητας του περιθωριακού υποκειμένου και υπερασπίστηκε τη διαφορετικότητα. Ο Κώστας Ταχτσής έγινε ευρύτερα γνωστός με το μυθιστόρημά του Το τρίτο στεφάνι (1962) και ακολούθησαν δύο συλλογές διηγημάτων: Τα ρέστα (1972) και Η γιαγιά μου η Αθήνα (1979) και κάποια ακόμη αυτοβιογραφικά κείμενα. Στο τρίτο στεφάνι ο συγγραφέας μας παρουσιάζει τη μικροαστική νεοελληνική καθημερινότητα, τα επιμέρους στοιχεία της οποίας εκτυλίσσονται παράλληλα με τα μεγάλα γεγονότα της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Το μυθιστόρημα κέρδισε την κριτική αποδοχή για την ακρίβεια και τη ζωντάνια με την οποία αποτυπώνει το μικροαστικό ήθος. Ο Μάριος Χάκκας, παρά το σχετικά περιορισμένο έργο του, θεωρείται ένας αξιοσημείωτος διηγηματογράφος. Ο συγγραφέας εξέδωσε τρεις συλλογές: Τυφεκιοφόρος του εχθρού (1966), Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες (1970) και Το κοινόβιο (1972). Σε αυτά τα έργα δεν συναντάμε την κλασική διηγηματική φόρμα που απαιτεί επικέντρωση στους χαρακτήρες και κλιμάκωση της δράσης, αλλά τον στοχασμό ενός μονοπρόσωπου αφηγητή απέναντι στις απογοητευτικές εξελίξεις του μεταπολεμικού κόσμου. Η ανθρωπογεωγραφία των κειμένων εστιάζεται στην Καισαριανή, μία αριστερή συνοικία της Αθήνας και αυτό που κυριαρχεί είναι μία ανατρεπτική διάθεση έναντι του μικροαστισμού. Αυτή η διάθεση αποκτά βάθος όταν διαβαστεί μαζί με τα γειτονικά τους κείμενα, τα οποία αντιμετωπίζουν τον κόσμο με ένα ιδιότυπο χιούμορ.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
4
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε στα έργα των μεταπολεμικών πεζογράφων στα οποία επιχειρείται η «συμβολοποίηση» της πραγματικότητας Ο όρος «συμβολοποίηση της πραγματικότητας» προέρχεται από έναν από τους συγγραφείς που εξετάζονται εδώ, τον Ανδρέα Φραγκιά, ο οποίος αναφέρθηκε σε αυτόν τον όρο με την έννοια της προέκτασης του ρεαλισμού που προκύπτει από την επιλεκτική έμφαση σε ορισμένα στοιχεία της πραγματικότητας. Έτσι, τα έργα που σχετίζονται με αυτό τον όρο περιλαμβάνουν κείμενα που: ➢ αυτό στο οποίο αναφέρονται είναι λιγότερο αναγνωρίσιμο, δίνοντας την εντύπωση ότι συνδέονται με το φανταστικό, ➢ ο χώρο – χρόνος είναι συνήθως αόριστος, ➢ η ταυτότητα των προσώπων δεν είναι πάντα ευδιάκριτη και ➢ η δράση σε πολλές περιπτώσεις είναι παράδοξη ή εντελώς παράλογη. Κύριοι εκπρόσωποι αυτού του είδους της μεταπολεμικής πεζογραφίας είναι: ❖ Ο Ανδρέας Φραγκιάς, που ξεκίνησε γράφοντας έργα που χαρακτηρίστηκαν νεορεαλιστικά, όπως ήταν τα έργα Άνθρωποι και σπίτια (1955) και Η Καγκελόπορτα (1962), που εστίαζαν στον μεταπολεμικό μικρόκοσμο της αθηναϊκής φτωχογειτονιάς. Ακολούθησαν τα έργα Ο Λοιμός (1972) και Το πλήθος (2 τόμοι, 1985 και 1986). Τα έργα αυτά ανέδειξαν το παράλογο που ελλοχεύει στη μεγέθυνση της λεπτομέρεια, θεματικά και μορφολογικά. Στον Λοιμό ο συγγραφέας ουσιαστικά αξιοποιεί την εμπειρία της θητείας του ως ανεπιθύμητος στο στρατόπεδο της Μακρονήσου το 1950. Στον Λοιμό ο Φραγκιάς παρουσιάζει μια απομονωμένη κοινωνία κρατουμένων στο πλαίσιο ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, το οποίο ρυθμίζει απόλυτα τη ζωή τους, φθάνοντας στο παράλογο. Σε αυτό το έργο του, που αποτελείται από ασύνδετες σκηνές, οδηγείται στην κατάλυση των δομών του παραδοσιακού μυθιστορήματος, δηλαδή της χρονικότητας και της αιτιότητας. ❖ Ο Ε. Χ. Γονατάς, του οποίου οι παράξενες ιστορίες έλκουν την καταγωγή τους κυρίως από τον υπερρεαλισμό και τον εξπρεσιονισμό. Ο Γονατάς εξέδωσε τρία αυτοτελή αφηγήματα: Ο Ταξιδιώτης (1945), Ο φιλόξενος καρδινάλιος (1986) και Η προετοιμασία (1991). Εξέδωσε επίσης τέσσερις αφηγηματικές συλλογές: Η κρύπτη (1959), Το βάραθρο (1963), Οι αγελάδες (1963) και Οι τρεις δεκάρες (2006).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
5
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Τα έργα αυτά του Γονατά είναι ολιγοσέλιδα και χαρακτηρίζονται από μία ποιητικότροπη γραφή. Στην αφηγηματική τους εξέλιξη διακρίνεται η μηχανική των ονείρων. Συχνά δημιουργούν αμηχανία στον αναγνώστη που οφείλεται στη φυσικότητα με την οποία περιγράφουν παράδοξες καταστάσεις και στην έλλειψη ενός σαφούς συμπεράσματος που να δικαιώνει τον παράξενο μύθο τους. ❖ Ο Νίκος Καχτίτσης παρουσιάζει αρκετές συγγένειες με την πεζογραφία του Γονατά που αναφέρεται κυρίως στην ένταση του υπαρξιακού άγχους των ηρώων και τη σύνδεση του έργου του με τον εξπρεσιονισμό. Το μυθοπλαστικό έργο του Καχτίτση περιλαμβάνει τρία αφηγήματα: Ποιοι οι φίλοι (1959), Η ομορφάσχημη (1960) και Το ενύπνιο (1960). Επίσης τη νουβέλα Ο εξώστης (1964) και το μυθιστόρημα Ο ήρωας της Γάνδης (1967). Η παραδοξότητα των έργων του οφείλεται στην αμφισημία των τεκταινομένων και στις ανεπαρκείς εξηγήσεις για τα αισθήματα αγωνίας και ενοχής που κατακλύζουν τα κείμενά του. Στον ήρωα της Γάνδης και στον εξώστη, μεταξύ άλλων, αποτυπώνεται η εσωτερική ζωή των προσώπων. Το μέσον αυτής της αποτύπωσης είναι η εξαντλητική και «ουδέτερη» των λεπτομερειών, των συνειδησιακών εντάσεων, των φαντασιώσεων των προσώπων, κ.λπ. ❖ Στο έργο του Γιώργου Χειμωνά η δυσχέρεια του αναγνώστη επεκτείνεται ακόμα και στην πρωτογενή κατανόηση της πλοκής. Οι χαρακτήρες είναι προσχηματικοί και τα κίνητρα της δράσης τους δεν είναι πάντα προφανή. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, οι ήρωες των πεζογραφημάτων του είναι πάντοτε οι μάζες και το κυρίως θέμα τους η «συντέλεια του κόσμου». Έτσι, το τέλος του πολιτισμού και το όριο του ανθρώπου συνιστούν μία σταθερή θεματική στο έργο του Χειμωνά. Ο τρόπος γραφής του συγγραφέα έχει την καταγωγή του στους προβληματισμούς του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, αλλά εκφράζει και την υπέρβαση, τη φαντασμαγορία και την Αποκάλυψη. Στα έργα του Χειμωνά συμπεριλαμβάνονται ο Πεισίστρατος (1960), Η εκδρομή (1964), το Μυθιστόρημα (1966) και Ο Γιατρός Ινεότης (1971). Το τελευταίο τον εδραίωσε στη συνείδηση των αναγνωστών. Σε αυτό καταγράφει την πορεία προς έναν βασανιστικό αφανισμό του ανθρώπινου γένους προκειμένου να έρθει ένα νέο είδος ανθρώπου.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
6
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε σε σημαντικούς Έλληνες πεζογράφους και έργα τους που γράφτηκαν κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο Τα κείμενα αυτά επανέρχονται στην πρόσφατη ιστορία διερευνώντας, σε επίπεδο θέματος και μορφής, αν και με ποιο τρόπο μπορεί κανείς να φθάσει στον πυρήνα των γεγονότων. Επίσης, σε αυτά τα κείμενα η αλήθεια και η πραγματικότητα φαίνεται να είναι όχι τόσο ένα υποκειμενικό ζήτημα, αλλά κυρίως ένα ζήτημα κοινωνικό και πολιτισμικό. Έτσι, η εκάστοτε «πραγματικότητα» θεωρείται ότι διαμεσολαβείται από τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις που της προσδίδουν προγενέστεροι «λόγοι». Το μοναδικό πεζογραφικό έργο του ποιητή Άρη Αλεξάνδρου με τον τίτλο Το κιβώτιο (1974) ανήκει σε αυτή την κατηγορία πεζογραφημάτων. Είναι ένα έργο αντισυμβατικής μορφής, το οποίο αρθρώνεται ως μία σειρά αναφορών ενός εγκλείστου. Η ιστορία του μυθιστορήματος του Αλεξάνδρου, που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου, διαρθρώνεται με τέτοιο τρόπο που οδηγεί στη διαπίστωση ότι η σύνθεση της πραγματικότητας δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε μοναδική, ακόμα και αν επιχειρείται από το ίδιο πρόσωπο. Ο αφηγητής, ήρωας του μυθιστορήματος, χρειάζεται να επιστρέψει πολλές φορές στα γεγονότα, ανασυγκροτώντας τα κάθε φορά είτε στη βάση της κατάστασης που βρίσκεται, είτε στη βάση των επιμέρους ρόλων των οποίων είναι φορέας. Με τον τρόπο αυτό η μνήμη καθίσταται επιλεκτική, έτσι ώστε για να συγκροτηθεί η πραγματικότητα από κάθε δυνατή επιμέρους οπτική γωνία χρειάζονται «άπειρες» στη μνήμη. Έτσι υπογραμμίζεται η αναπόφευκτη διαμεσολάβηση της πραγματικότητας από ποικίλους πολιτισμικούς κώδικες (π.χ. κομματική πίστη, στρατιωτική πειθαρχία, φιλία, κ.λπ.). Σε αυτή τη βάση το εγώ του αφηγητή διασπάται σε μία σειρά από προσωπεία. Επί της ουσίας το πραγματικό πρόσωπο σιωπά και στη θέση του μιλά η ίδια η γλώσσα. Το μυθιστόρημα Αντιποίησις αρχής (1979) του Αλέξανδρου Κοτζιά είναι κατά γενική ομολογία το αρτιότερο έργο του. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται με φόντο την τριήμερη εξέγερση του πολυτεχνείου (14 – 16 Νοεμβρίου 1973). Ο ήρωας του μυθιστορήματος (αντί – ήρωας στην προκειμένη περίπτωση) είναι ένας χαφιές της αστυνομίας, γεγονός που δεν επιτρέπει εύκολα στον αναγνώστη να ταυτιστεί μαζί του. Η χρήση αντί – ηρώων είναι κοινή για τα έργα του Κοτζιά (π.χ. Πολιορκία, 1953 – Μια σκοτεινή υπόθεση, 1954).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
7
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Μέσω αυτών ο συγγραφέας διερευνά όλη την κοινωνική παθολογία της ελληνικής κοινωνίας από τον εμφύλιο μέχρι τη μεταπολίτευση. Η αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιεί ο Κοτζιάς είναι ο ελεύθερος πλάγιος λόγος (χρήση του τρίτου προσώπου στην αφήγηση) που εκφράζεται με το λεξιλόγιο και τις εκφράσεις που προσιδιάζουν στον ήρωα. Μέσω αυτής της τεχνικής ο συγγραφέας επιτυγχάνει να αναδείξει τους διαφορετικούς εξουσιαστικούς λόγους από τους οποίους έχει διαμορφωθεί ο ήρωας. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώνεται ένα πολυφωνικό γλωσσικό σύμπαν που αποκαλύπτει την ιστορική διαμόρφωση του ήρωα.
Ο Θανάσης Βαλτινός πρωτοεμφανίστηκε στην πεζογραφία το 1963 με τη νουβέλα Η κάθοδος των εννιά. Το υλικό που χρησιμοποιεί μοιάζει με αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε υλικό αρχείου, δηλαδή επίσημα έγγραφα, προσωπικές μαρτυρίες, απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις, αποκόμματα εφημερίδων, κ.λπ. Τα ντοκουμέντα αυτά παίρνουν τη θέση της προσωπικής αφήγησης και ο ρόλος του συγγραφέα περιορίζεται στη διάταξη αυτού του υλικού. Ο ντοκουμενταρισμένος αυτός τρόπος γραφής συναντάται σε πολλά έργα του Βαλτινού, όπως τα Τρία ελληνικά μονόπρακτα (1978), Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60 (1989) και Ορθοκωστά (1994). Όμως τα κείμενα αυτά δεν διέπονται από μία προφανή οργανωτική αρχή. Το γεγονός αυτό οδήγησε την κριτική σε μία επανεξέταση των πιο συμβατικών έργων του Βαλτινού που έχουν τη μορφή φαινομενικά αυτούσιων προφορικών μαρτυριών. Σε όλα αυτά τα κείμενα φαινομενικά απουσιάζει η ερμηνευτική θέση του συγγραφέα έναντι του υλικού του. Επίσης, κοινό στοιχείο αυτών των έργων είναι το ενδιαφέρον για τους άσημους της ιστορίας. Όμως τα τεκμήρια που χρησιμοποιεί ο Βαλτινός στα έργα του ανακαλούν τα κοινωνικά τους συμφραζόμενα.
Τα παραπάνω κείμενα δίνουν έμφαση στον ρόλο της γλώσσας ως φορέα πολιτισμικών παραστάσεων και αξιών σχετικά με την αντίληψη και την καταγραφή της πραγματικότητας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
8