Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ Τι συμπεριλαμβάνει ο όρος «ιστοριογραφία» κατά τους βυζαντινούς χρόνους; Στα χρόνια του Βυζαντίου η ιστοριογραφία αποτελεί ένα σοβαρό και αξιόλογο τμήμα της βυζαντινής λογοτεχνίας. Σε όλη τη μακραίωνη βυζαντινή ιστορία (4ος – 15ος αιώνας) η ιστοριογραφική παραγωγή υπήρξε πλουσιότατη. Κάτω από τον τίτλο βυζαντινή ιστοριογραφία οι νεότεροι μελετητές τοποθετούν: •
τα έργα των ιστορικών (ιστορίες),
•
των χρονογράφων (χρονικά ή χρονογραφίες) και
•
τα έργα των εκκλησιαστικών ιστορικών της πρώιμης βυζαντινής εποχής (εκκλησιαστικές ιστορίες).
Ποιο είναι το σύνηθες προφίλ των βυζαντινών ιστορικών και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου τους; ❖ Οι συγγραφείς των ιστοριών ήταν συνήθως λαϊκοί με ανώτερη μόρφωση. ❖ Οι ιστορικοί της κλασικής αρχαιότητας αποτελούν τα πρότυπά τους. ❖ Συχνά στο έργο τους ασχολούνται με ιστορικές περιόδους που δεν απέχουν πολύ από την εποχή τους, συνηθίζοντας να συνεχίζουν την αφήγηση κάποιου προγενέστερού τους ιστορικού. ❖ Επειδή συνήθως κατέχουν υψηλά αξιώματα, πολλές φορές είναι αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων που περιγράφουν. ❖ Παράλληλα έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν έγκυρες πηγές, όπως επίσημες επιστολές και αρχειακό υλικό παντός είδους. ❖ Επειδή τους ενδιαφέρει η αλήθεια φροντίζουν να ελέγχουν τις πληροφορίες τους. Αρκετοί, στο προοίμιο των έργων τους, δηλώνουν ρητά αυτή την πρόθεσή τους, υπογραμμίζοντας ότι στόχος τους είναι να αφήσουν ένα έργο αξιόλογο και επιμελώς επεξεργασμένο. ❖ Παρόλα αυτά, σε πολλές περιπτώσεις δυσκολεύονται να διατηρήσουν την αντικειμενικότητά τους, κυρίως όταν εμπλέκονται οι ίδιοι στα γεγονότα που περιγράφουν. ❖ Συνήθως χρησιμοποιούν το ύφος, τη γλώσσα και τη μέθοδο των ιστορικών της κλασικής αρχαιότητας. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ❖ Σε μερικές περιπτώσεις, η στρατιωτική και διοικητική ορολογία της εποχής αντικαθίσταται με αντίστοιχους όρους από την αρχαία παράδοση, κάτι που μπορεί να παραπλανήσει τον αναγνώστη. ❖ Οι ιστορικοί του Βυζαντίου χρησιμοποιούν αττικίζουσα γλώσσα και ιδιαίτερα πολύπλοκη σύνταξη, μερικές φορές με λανθασμένο τρόπο. Το φαινόμενο αυτό είναι συνηθέστερο στις μεταγενέστερες εποχές. Στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, ως και τον 7ο αιώνα, η μίμηση της γλώσσας και του ύφους των αρχαίων συγγραφέων γίνεται με μεγαλύτερη επιτυχία, αφού οι Βυζαντινοί συγγραφείς αυτής της περιόδου δεν απέχουν πολύ από τη γραπτή παραγωγή του αρχαίου κόσμου. ❖ Μεθοδολογικά, μερικές φορές, παρεμβάλλουν στα κείμενά τους γεωγραφικές ή εθνολογικές παρατηρήσεις και, συχνά, λόγους και δημηγορίες. ❖ Άλλοτε, όταν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης, εντάσσουν στην αφήγησή τους επίσημα κείμενα από τα αυτοκρατορικά αρχεία. Αναφερθείτε στην ιστοριογραφική παραγωγή της πρώιμης βυζαντινής περιόδου (4ος – 7ος αιώνας) Η Πρώιμη βυζαντινή περίοδος παρουσιάζει πλούσια παραγωγή ιστοριών. Μερικοί από τους ιστορικούς αυτής της περιόδου είναι ο Ευνάπιος από τις Σάρδεις, ο Ζώσιμος και ο Ιωάννης Λυδός. Ωστόσο, σημαντικότεροι όλων ήταν ο Προκόπιος και ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης. Ο Προκόπιος (490/507 – περ. 562) ήταν ρήτορας και σχολαστικός (νομικός). Γεννήθηκε στην Καισάρεια της Παλαιστίνης και απέκτησε κλασική μόρφωση. Συνέγραψε τρία σημαντικά ιστορικά έργα, τα οποία θεωρούνται σημαντικά ως προς την ιστορική τους συμβολή, αλλά και ως μνημεία λόγου: ❖ Το πρώτο τιτλοφορείται Υπέρ των πολέμων λόγοι και αποτελείται από οκτώ βιβλία. Δύο από αυτά τα βιβλία είναι αφιερωμένα στους πολέμους του Ιουστινιανού κατά των Περσών, δύο στον πόλεμο κατά των Βανδάλων, τρία στον γοτθικό πόλεμο, ενώ το τελευταίο βιβλίο εξιστορεί τα γεγονότα από το 551 μέχρι και το 553. Πρόκειται για ένα έργο που αποτελεί την κύρια πληροφόρησή μας για την ιστορία αυτής της περιόδου. Μεταξύ άλλων, ο Προκόπιος μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τους βαρβαρικούς λαούς. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
2
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ο συγγραφέας, που ήταν αυτόπτης μάρτυς σε πολλά από τα γεγονότα που αφηγείται, ελέγχει τις πηγές του και, σε μεγάλο βαθμό, ακολουθεί τους κανόνες της κλασικής ιστοριογραφίας, ενώ η αφήγησή του θεωρείται αξιόπιστη. Προσπαθεί να εφαρμόσει τους κανόνες του Θουκυδίδη στην ιστοριογραφία. Η επιρροή του από τον Θουκυδίδη είναι εμφανής λόγω της συχνής παράθεσης στο έργο του δημηγοριών και καθαρεύουσας γλώσσας. ❖ Το δεύτερο έργο του είναι τα Ανέκδοτα. Πρόκειται για έναν λίβελο κατά του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας που γράφτηκε το 550. Θεωρείται μοναδικό στη βυζαντινή ιστοριογραφία. Στο έργο αυτό ο Προκόπιος προσπαθεί να αναδείξει ότι όλες οι ενέργειες του Ιουστινιανού ξεκινούσαν από την απληστία του και την έντονη επιθυμία του για καταστροφή. Το έργο αυτό αποτελεί μία σοβαρή πηγή για τη διοικητική, οικονομική και κοινωνική ιστορία της εποχής. Παρά το γεγονός ότι η πατρότητα του έργου έχει αμφισβητηθεί, τελικά διαπιστώθηκε ότι αποτελεί έργο του Προκόπιου. ❖ Το τρίτο έργο του Προκόπιου Περί κτισμάτων γράφτηκε το 554, πιθανότατα μετά από εντολή του Ιουστινιανού. Πρόκειται για ένα είδος πανηγυρικού, για μία αναλυτική και εγκωμιαστική παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος και των δημόσιων έργων που πραγματοποίησε ο Ιουστινιανός σε όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια. Είναι ένα πολύτιμο βοήθημα για τη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχαιολογία και την ιστορία της τέχνης αυτής της εποχής. Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης (6ος – 7ος αιώνας) στο έργο του που τιτλοφορείται Οικουμενική ιστορία πραγματεύεται σε οκτώ βιβλία τα χρόνια της βασιλείας του αυτοκράτορα Μαυρικίου (582 – 602). Πρόκειται για την τελευταία σωζόμενη ιστορία των πρώιμων βυζαντινών χρόνων. Μετά από αυτό ακολουθεί σιγή τριών αιώνων στην ιστοριογραφική παραγωγή. Οι λόγοι για αυτό συνδέονται: ➢ Με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της αυτοκρατορίας και ➢ Τις αλλαγές που συντελέστηκαν κατά τον 7ο και 8ο αιώνα. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται: ✓ Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι του Βυζαντίου και οι επιδρομές των ξένων λαών ✓ Η παρατηρούμενη την περίοδο αυτή κατάρρευση των πόλεων, γεγονός που οδήγησε στην εγκατάλειψη του τρόπου ζωής και των συνηθειών του αρχαίου H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr κόσμου ✓ Η μείωση του πληθυσμού, που επέδρασσε αρνητικά στα γράμματα, αφού με τον τρόπο αυτό επλήγη το εκπαιδευτικό σύστημα και μειώθηκε το αναγνωστικό κοινό ✓ Η κατίσχυση του χριστιανισμού που διαφοροποίησε τα πνευματικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων Η ιστορία θα επανεμφανιστεί ως είδος τον 10ο αιώνα με τον Ιωσήφ Γενέσιο. Ο Γενέσιος που ήταν λόγιος του περιβάλλοντος του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου, συνέγραψε το ιστορικό έργο Βασιλείαι, το οποίο αποτελείται από τέσσερα βιβλία που καλύπτουν τα γεγονότα της περιόδου 813-886. Τι γνωρίζετε για την ιστοριογραφική παραγωγή της Μέσης βυζαντινής περιόδου (10ος – 12ος αιώνας) Η λόγια ιστοριογραφία εμφανίζεται και πάλι τον 10ο αιώνα, την εποχή του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τα γράμματα και υπήρξε και ο ίδιος συγγραφέας, αλλά και εμπνευστής ενός προγράμματος συγκέντρωσης και συγγραφής έργων εγκυκλοπαιδικού
χαρακτήρα
(η
εποχή
αυτή
χαρακτηρίζεται
ως
«εγκυκλοπαιδισμός»). Ο Κωνσταντίνος φρόντισε να συγκεντρωθεί η ιστορική γραμματεία των προγενέστερων αιώνων και να καταταγεί θεματολογικά σε 53 διαφορετικές κατηγορίες (υποθέσεις). Η αξία αυτής συλλογής είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού μέσω αυτής διασώθηκε το έργο συγγραφέων παλαιότερων εποχών, όπως του Ευναπίου (4ος-5ος αιώνας), του Πρίσκου (5ος αιώνας), του Μάλχου (5ος αιώνας), κ.ά. Ως συγγραφέας ο Κωνσταντίνος συνέγραψε την εγκωμιαστική βιογραφία του παππού του Βασιλείου Α΄, που θεωρείται ο ιδρυτής της δυναστείας των Μακεδόνων. Επίσης ιδιαίτερη είναι η συμβολή του στη σύνταξη των έργων: ❖ Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν (De administrando imperio) και ❖ Περί της Βασιλείου τάξεως(De cerimoniis aulae byzantinae). Τα έργα αυτά δεν είναι ιστορία αλλά αποτελούν μέρος μιας πολιτικής εγκυκλοπαίδειας. Το έργο De administrando imperio συντάχθηκε για τον γιό του Ρωμανό Β΄, H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
4
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ώστε να διδαχθεί πως πρέπει να διοικεί την αυτοκρατορία και να συμπεριφέρεται προς τους γείτονές της. Το έργο αποτελείται από 53 κεφάλαια, που πολλά αναφέρονται στους ξένους λαούς. Μεγάλης ιστορικής αξίας είναι και το De cerimoniis aulae byzantinae, αφού μας προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τις τελετές, τις εορτές, την υποδοχή των πρέσβεων, τις στέψεις των αυτοκρατόρων και για τις δραστηριότητες της αυτοκρατορικής αυλής. Τον 10 αιώνα η Ιστορία του Λέοντος Διακόνου καλύπτει την περίοδο 959 – 976. Το έργο συνεχίστηκε από τον Μιχαήλ Ψελλό στις αρχές του 11ου αιώνα και αφηγείται τα γεγονότα της περιόδου 976-1077. Ας σημειωθεί ότι ο Ψελλός υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής του και συνέγραψε ρητορικά, φιλοσοφικά και θεολογικά έργα. Σύγχρονος του Ψελλού ήταν και ο αξιόλογος ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης. Τον 12ο αιώνα, την εποχή των Κομνηνών, έχουμε μία ακμή της πνευματικής παραγωγής, γνωστή ως «Αναγέννηση των Κομνηνών». Τη περίοδο αυτή η Άννα Κομνηνή στο 15τομο ιστορικό έργο της Αλεξιάς αφηγείται τη δράση του πατέρα της Αλέξιου Α΄ Κομνηνού. Η Κομνηνή είχε λάβει αξιόλογη κλασική παιδεία και ενδιαφερόταν ιδιαιτέρως για τα κοινά. Το έργο της συμπληρώνει η Ύλη Ιστορίας του Νικηφόρου Βρυέννιου, εξετάζοντας τα γεγονότα των ετών 1060-1137. Τον 12ο αιώνα συγγράφονται και άλλα αξιόλογα ιστορικά έργα, όπως η Ιστορία του Ιωάννη Κίνναμου και του Νικήτα Χωνιάτη. Αναφερθείτε στους ιστοριογράφους της Ύστερης βυζαντινής περιόδου Από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους (1204) μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1453) οι ιστορικοί που περιγράφουν τα γεγονότα είναι: ▪
ο Γεώργιος Ακροπολίτης,
▪
ο Γεώργιος Παχυμέρης,
▪
ο Νικηφόρος Γρηγοράς και
▪
ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός. Οι ιστορικοί της δεύτερης άλωσης (1453) είναι οι: H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
5
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ▪
Δούκας,
▪
Μιχαήλ Κριτόβουλος ο Ίμβριος,
▪
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης και
▪
Γεώργιος Σφραντζής. Αυτοί οι ιστορικοί μελετώνται παράλληλα, αφού ο κάθε ένας από αυτούς
προσεγγίζει το θέμα που εξετάζει από διαφορετική σκοπιά. Τι γνωρίζετε για τις «χρονογραφίες» ως ιδιαίτερη κατηγορία έργων της βυζαντινής ιστοριογραφίας; Οι χρονογραφίες (χρονικά, χρονογραφικά) θεωρούνται από τους μελετητές η δεύτερη, μετά τις ιστορίες, κατηγορία έργων της βυζαντινής ιστοριογραφίας. Αυτά τα έργα διαφέρουν από τις ιστορίες κυρίως ως προς τον στόχο και τη μέθοδο σύνταξής τους. Η βυζαντινή χρονογραφία (αρχή της θεωρείται ο 6ος αιώνας) μοιάζει με τα προγενέστερα είδη των «χρονικών των πόλεων» (σύντομες καταγραφές γεγονότων που στην αρχαιότητα τοποθετούνταν σε δημόσιους χώρους των πόλεων) και της «χριστιανικής χρονογραφίας» (2ος – 4ος αιώνας). ➢ Το κοινό της βυζαντινής χρονογραφίας με τα χρονικά των πόλεων είναι ότι και οι δύο περιλαμβάνουν γεγονότα από την πολιτική ζωή, τη δράση της εκκλησίας, αλλά και από τον καθημερινό βίο. ➢ Τα κοινά της βυζαντινής με τη χριστιανική χρονογραφία είναι ότι και στις δύο η διήγηση αρχίζει από κτίσεως κόσμου, από την έκτη ημέρα της Δημιουργίας, και ότι παρουσιάζουν εξάρτηση από τη Βίβλο. Έτσι, οι χρονογράφοι περιγράφουν: o Την ιστορία των πρωτοπλάστων o Το επεισόδιο με τον κατακλυσμό και την κιβωτό του Νώε o Τον καταμερισμό της γης στους γιούς του Νώε o Υπάρχουν εκτενείς αναφορές στον Αβραάμ, στον Μωυσή και στον Δαβίδ , κ.λπ. o Γίνεται αναφορά στον Αλέξανδρο, στα ελληνιστικά βασίλεια και στη Ρώμη o Αναφορά στη γέννηση του Χριστού o Καταβάλλεται εμφανής προσπάθεια να συνδεθεί το χριστιανικό πνεύμα με H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
6
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr τη ρωμαϊκή πολιτεία o Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην εποχή του Μ. Κωνσταντίνου και στην επικράτηση του χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία o Αναφορές στους αυτοκράτορες του Βυζαντίου μέχρι του τέλους της χρονογραφίας. Ποια ήταν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της βυζαντινής χρονογραφίας και ποια η συνεισφορά των πληροφοριών που παρέχει στη σύγχρονη έρευνα; Φιλοδοξία των Βυζαντινών χρονογράφων ήταν η συγγραφή μιας παγκόσμιας ιστορίας που, κατά την άποψή τους, σχετιζόταν άμεσα με την ιστορία και καταγωγή του χριστιανισμού: ❖ Για την χρονολόγηση χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους ❖ Συνδέουν οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο με τη Θεία Βούληση ❖ Χρησιμοποιούν με άκριτο τρόπο τις πηγές ❖ Αντιγράφουν το έργο παλαιότερων συγγραφέων ❖ Έχουν την τάση να επικεντρώνουν σε λεπτομέρειες που ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό ❖ Χρησιμοποιούν την καθομιλουμένη με στοιχεία από την εκκλησιαστική γλώσσα. Οι απόψεις για τη χρονογραφία που έχουν διατυπωθεί από μελετητές διαφέρουν. Άλλοι θεωρούν ότι το είδος καλλιεργήθηκε από κατώτερους κληρικούς και μοναχούς και απευθύνονταν σε μάλλον αμόρφωτους χριστιανούς, ενώ άλλοι υποστήριξαν ότι οι χρονογραφίες που γράφτηκαν από μοναχούς ήταν πολύ λίγες. Παρά τις διαφορές που παρουσιάζουν μεταξύ τους η ιστορία και η χρονογραφία στους βυζαντινούς χρόνους, επηρεάζονται η μία από την άλλη. Σε κάθε περίπτωση, η προσφορά της χρονογραφίας είναι πολύ σημαντική διότι μας παρέχει λεπτομερείς πληροφορίες για την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο. Παράλληλα αποτελεί σημαντικό βοήθημα στην έρευνα αφού τείνει να χρονολογεί τα γεγονότα με εξαντλητική ακρίβεια και μας ενημερώνει για τη διοικητική και στρατιωτική ορολογία της εποχής.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
7
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Τι γνωρίζετε για την πρώιμη χρονογραφική παραγωγή που σημειώνεται στο Βυζάντιο μεταξύ του 6ου και 8ου αιώνα; Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χρονογραφικά κείμενα της πρώιμης βυζαντινής περιόδου είναι η Χρονογραφία του Ιωάννη Μαλάμα, το οποίο διηγείται τα γεγονότα από κτίσεως κόσμου ως την εποχή του Ιουστινιανού, αξιοποιώντας υλικό από παλαιότερα ιστορικά και χρονογραφικά έργα, καθώς επίσης και αρχειακό υλικό από την Κωνσταντινούπολη και την Αντιόχεια. Το έργο αυτό αποτελεί μνημείο λόγου γιατί διασώζει στοιχεία από τη δημώδη της εποχής του σε σημαντικό βαθμό. Η πρώιμη περίοδος της βυζαντινής χρονογραφίας ολοκληρώνεται με ένα άλλο σημαντικό έργο ανώνυμου συγγραφέα, το Πασχάλιον Χρονικόν. Πρόκειται για ένα εκτενές συμπιληματικό κείμενο που αφηγείται τα γεγονότα από κτίσεως κόσμου μέχρι το 628 και στο προοίμιό του περιλαμβάνει απόψεις τα εποχής για τον υπολογισμό του Πάσχα. Από το 630 μέχρι τον 9ο αιώνα δεν μας παραδίδονται χρονογραφικά κείμενα. Και σε αυτή την κατηγορία της ιστοριογραφίας παρατηρείται κενό για 150 χρόνια. Αναφερθείτε στη χρονογραφική παραγωγή των μέσων (9ος αιώνας – 1204) και ύστερων (1204 – 1453) βυζαντινών χρόνων ▪
Η παλαιότερη χρονογραφία του 9ου αιώνα είναι του Γεωργίου Σύγγελου που περιγράφει τα γεγονότα από κτίσεως κόσμου ως το 284.
▪
Το έργο του συνεχίζει ο Θεοφάνης ο Ομολογητής για τα χρόνια 284-813. Το έργο αυτό μαζί με το Χρονογραφικόν Σύντομον και την Ιστορίαν Σύντομον του πατριάρχη Νικηφόρου (εξιστορεί τα γεγονότα μεταξύ 602-769) αποτελούν τις κύριες ιστοριογραφικές πηγές μας για τον 7ο και 8ο αιώνα.
▪
Στον 9ο αιώνα ανήκει και το Χρονικόν Σύντομον του Γεωργίου Μοναχού. Το έργο αυτό είναι σημαντικό γιατί αποτελεί τη μόνη σύγχρονη με τα γεγονότα πηγή για την περίοδο 813-842.
▪
Στον 10ο αιώνα ανήκει το ιστορικό–χρονογραφικό έργο Συνεχιστής Θεοφάνους ή Συνέχεια της Χρονογραφίας του Θεοφάνη, το οποίο ως έναν βαθμό θεωρείται έργο προπαγανδιστικό υπέρ της δυναστείας των Μακεδόνων. Αποτελείται από έξι βιβλία που πραγματεύονται την περίοδο 813-961.
▪
Στον 11ο αιώνα ανήκει η Σύνοψις Ιστοριών του Ιωάννη Σκυλίτζη που H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
8
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr πραγματεύεται τα έτη 811-1057. Το έργο αυτό, όπως και το έργο Επιτομή Ιστοριών του Ιωάννη Ζωναρά (12ος αιώνας), αποδεικνύουν τις δυσκολίες διάκρισης μεταξύ ιστορίας και χρονογραφίας. ▪
Από τον 12ο αιώνα σώζεται η έμμετρη χρονογραφία του Κωνσταντίνου Μανασσή (από κτίσεως κόσμου ως το 1081).
▪
Έμμετρη χρονογραφία σώζεται και από τον 14ο αιώνα (συγγραφέας είναι ο Εφραίμ ο Αίνιος). Στον 14ο αιώνα ανήκουν και μερικά δημώδη χρονικά (π.χ. Χρονικό του Μορέως και η Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου).
▪
Τον 14ο και 15ο αιώνα δεν παρατηρείται μεγάλη παραγωγή εκτενών χρονογραφιών παγκόσμιου ενδιαφέροντος, λόγω των υφιστάμενων την περίοδο εκείνη πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών και της προσπάθειας του Βυζαντίου να επιζήσει.
Τι γνωρίζετε για τα βυζαντινή εκκλησιαστική ιστορία; Η εκκλησιαστική ιστορία άκμασε στο Βυζάντιο από τον 4ο ως τον 6ο αιώνα. Δημιουργήθηκε σε μία περίοδο που ήταν απαραίτητη μία χριστιανική θεώρηση και ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων, δεδομένου ότι την περίοδο αυτή ο χριστιανισμός δεν είχε ακόμα εδραιωθεί. Έτσι, υπήρχε η ανάγκη για έργα που θα υπεράσπιζαν την χριστιανική πίστη από την ειδωλολατρία. Οι ιστορικοί της εκκλησίας είναι πολύ μορφωμένοι λαϊκοί ή κληρικοί, ενώ η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι η λόγια εκκλησιαστική γλώσσα χωρίς αρχαϊσμούς. Το περιεχόμενο των ιστοριών τους σχετίζεται άμεσα με την ιστορία της εκκλησίας. Παράλληλα οι συγγραφείς αυτοί ασχολούνται και με την πολιτική ιστορία, γεγονός που καθιστά αυτά τα έργα πολύτιμες πηγές εκείνης της περιόδου. Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, χωρίς να υιοθετούν με συνέπεια τα ιστοριογραφικά πρότυπα της κλασικής Αρχαιότητας, αναζητούν την αλήθεια και επιδιώκουν την αντικειμενικότητα στα έργα τους. Τι γνωρίζετε για τους εκκλησιαστικούς ιστορικούς (4ος – 6ος αιώνας) Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του είδους είναι ο Ευσέβιος Παμφίλου, επίσκοπος Καισαρείας. Υπήρξε πολυγραφότατος και συνέταξε λόγους, έργα απολογητικά, δογματικά και ερμηνευτικά, αλλά και ιστοριογραφικά. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
9
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τα ιστοριογραφικά έργα του είναι δύο: ➢ Χρονικοί κανόνες και επιτομή παντοδαπής ιστορίας Ελλήνων τε και βαρβάρων. Το έργο αυτό: ✓ Χωρίζεται σε 2 βιβλία ✓ Το πρώτο βιβλίο είναι εισαγωγικό και εξετάζει τους αρχαίους προχριστιανικούς λαούς και την ιστορία τους ✓ Το δεύτερο βιβλίο περιλαμβάνει συγχρονιστικούς πίνακες των γεγονότων της παγκόσμιας ιστορίας από τη γέννηση του Αβραάμ μέχρι την εποχή του Ευσέβιου ➢ Η δεκάτομη Εκκλησιαστική ιστορία. Το έργο αυτό: ✓ Είναι ένα είδος ιστορικής συγγραφής ✓ Ασχολείται με τους πνευματικούς και ειρηνικούς αγώνες ✓ Περιγράφει την ιστορία της Χριστιανοσύνης ως την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου ✓ Αναφέρεται στη διαδοχή των Αποστόλων, στη ζωή των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων, στους μάρτυρες και στα πάθη τους, στους πρώτους χριστιανικούς συγγραφείς, στις αιρέσεις και στην έκδοση του Διατάγματος των Μεδιολάνων. Ο Ευσέβιος άντλησε από παλαιότερους συγγραφείς, αλλά κυρίως από αρχειακές πηγές. Η αφήγησή του δεν έχει μεγάλη συνοχή και το ύφος του δεν είναι ιδιαίτερα επιμελημένο, ενώ η γλώσσα του επηρεάζεται από κλασικά πρότυπα. Ο Ευσέβιος απετέλεσε πρότυπο για πολλούς σύγχρονούς του και μεταγενέστερους ιστορικούς. Εκτός από τον Ευσέβιο υπήρξαν και αρκετοί άλλοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, που όμως το έργο τους δεν έχει σωθεί. Τέσσερις σημαντικότεροι από αυτούς ήταν ο Σωκράτης, ο Σωζομενός, ο Θεοδώρητος Κύρου (5ος αιώνας) και ο Ευάγριος (6ος αιώνας).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
10