Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ Αναφερθείτε στα γενικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής υμνογραφίας Η βυζαντινή υμνογραφία αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο της βυζαντινής λογοτεχνίας, εντασσόμενη στη θρησκευτική ποίηση. Η βυζαντινή ποίηση περιλαμβάνει δύο κλάδους, ένας εκ των οποίων είναι η κοσμική ποίηση και ο άλλος η θρησκευτική ποίηση. Η
Βυζαντινή
υμνογραφία
εκφράζει
συλλογικά
την
εκκλησία
και
χαρακτηρίζεται ως δημώδης ποιητική θρησκευτική έκφραση, προσιτή στο κοινό των πιστών. Παράλληλα μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της ελληνικής ποιητικής παράδοσης που χαρακτηρίζεται από το λυρικό, δοξαστικό ή ευχαριστηριακό στοιχείο, τη ζωντανή γλώσσα, τη μουσικότητα, κ.λπ. Η βυζαντινή υμνογραφία γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στο περιβάλλον του ιουδαϊκού κόσμου που διέθετε μακραίωνη θρησκευτική παράδοση και είχε δημιουργήσει ποιητικά κείμενα απαράμιλλης τελειότητας. Η λογοτεχνική παραγωγή στον τομέα της υμνογραφία είναι αρκετά εκτεταμένη ποσοτικά, ενώ ποιοτικά εμφανίζει αρκετές διαφοροποιήσεις (από το επίπεδο της μέτριας στιχουργικής παραγωγής μέχρι την υψηλότερη κλίμακα της σύνθετης ποιητικής μελουργίας. o Στην περίοδο της επώασής της, η βυζαντινή υμνογραφία αναδεικνύει μερικά ποιητικά αριστουργήματα. o Στην περίοδο των κοντακίων ξεχωρίζει η μορφή του Ρωμανού του Μελωδού, που καθιέρωσε έναν ύμνο προς τον Θεό μέσω μιας ποίησης που αγγίζει το ανθρώπινο συναίσθημα και εκφράζεται με «υπερρεαλιστικές» τάσεις. o Στην επόμενη περίοδο, στην περίοδο των κανόνων, το ενδιαφέρον στρέφεται κυρίως στις μορφές των ποιητών που επέβαλαν τον ορθόδοξο δογματισμό στο περιεχόμενο των μουσικό – ποιητικών τους συνθέσεων. o Από τον 11ο αιώνα και έπειτα η βυζαντινή υμνογραφία εισέρχεται στην «περίοδο της παρακμής», αφού η λειτουργική χρησιμότητα των ύμνων περιορίζεται και η μίμηση των ήδη παραδομένων προτύπων εξανεμίζει την H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
36
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr έμπνευση. o Η εποχή των Παλαιολόγων συντηρεί τις παραδόσεις, αλλά ανανεώνει και τη λυρική διάσταση της υμνογραφικής ποίησης. Ποιες είναι οι «ρίζες» της χριστιανικής υμνογραφίας; Από πολλές πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας γνωρίζουμε για τις συναθροίσεις των πρώτων χριστιανικών χρόνων που πραγματοποιούνταν σε ιδιωτικούς χώρους, σε κοινές τράπεζες, όπου έψαλαν ύμνους προς τον θεό. Αυτοί οι πρώτοι λειτουργικοί ύμνοι ήταν οι ψαλμοί, οι ύμνοι και οι πνευματικές ωδές. Περί το 100 μ.Χ. στη χριστιανική λατρεία αναπτύσσεται ένας θεσμός καθαρά ιουδαϊκός, ο θεσμός των αναγνωστών και των πρωτοψαλτών. Στο πλαίσιό του ο ψάλτης έψελνε και οι πιστοί επαναλάμβαναν τον ψαλμό με αντιφώνηση. Σε ένα επόμενο στάδιο οι ψαλμοί συνοδεύονταν από χορούς με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Οι χριστιανικοί ύμνοι αργότερα σταθεροποιήθηκαν στις 9 ωδές, που ήταν προσαρτημένες στο Ψαλτήρι. Προοδευτικά η χριστιανική λατρεία εμπλουτίστηκε με περισσότερους ύμνους, που τόνιζαν το περιεχόμενο της Καινής Διαθήκης. Τι γνωρίζετε για την υμνογραφία της αρχαίας εκκλησίας; Διάφοροι αρχαϊκοί ύμνοι (θρησκευτικά ποιήματα) πέρασαν από την Παλαιά Διαθήκη στο κείμενο της Καινής Διαθήκης. Διάφορα τέτοια άσματα μπορούμε να αναγνωρίσουμε στα ευαγγέλια και στις επιστολές του Παύλου (π.χ Τρεις Ωδές στο Ευαγγέλιο του Λουκά: α) Το Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου, β) την Ωδή του Ζαχαρίου και γ) την Προσευχή του Συμεών. Οι μονόστροφοι ύμνοι (πρώτες μορφές λειτουργικής ποίησης στην αρχαϊκή χριστιανική λατρεία) δημιουργήθηκαν από τη συνήθεια να διαβάζονται ορισμένοι στίχοι από τους Ψαλμούς του Δαβίδ και να ακολουθούν σύντομες φράσεις που εκφωνούνταν ομαδικά από τους πιστούς. Οι σύντομες αυτές φράσεις με την προσθήκη και άλλων στοιχείων διογκώθηκαν και μετασχηματίστηκαν σε μονόστροφα τροπάρια. Το γεγονός αυτό στηρίζει την όλη δομή και εξέλιξη της υμνογραφίας. Στη συνέχεια τα H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
37
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr μονόστροφα τροπάρια πήραν διάφορες ονομασίες, όπως απολυτίκιον (σύντομο τροπάριο της ημέρας κάθε εορτής), στιχηρόν (ψάλλονταν μετά την ανάγνωση στίχων από τους Ψαλμούς). •
Αυτόμελον λέγεται το τροπάριο που διαθέτει δική του μελωδία και τη δανείζει για να κατασκευαστούν άλλα.
•
Προσόμοιον λέγεται το τροπάριο που δανείζεται τη μελωδία κάποιου άλλου.
•
Ιδιόμελον λέγεται το τροπάριο που έχει τη δική του μουσική υπόσταση χωρίς να τη δανείζει πουθενά. Όλα τα τροπάρια συγκεντρώνονταν στο Τροπολόγιον, που ήταν ειδικό
λειτουργικό βιβλίο. Πως διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε η υμνογραφία ως την περίοδο των κοντακίων; Κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων αιώνων της υμνογραφίας η σύνθεση των ύμνων είναι είτε: ➢ συλλογική υπόθεση, είτε ➢ αποτέλεσμα προσωπικής δημιουργίας. Στην πρώτη περίπτωση των συλλογικών δημιουργημάτων ανήκουν πολύ γνωστοί ύμνοι (π.χ. Εωθινός). Εδώ επίσης εντάσσεται μία άλλη κατηγορία ύμνων που σχετίζεται με τη Θεία Ευχαριστία (κοινωνικοί ή ευχαριστιακοί ύμνοι). Η υμνογραφία που είναι αποτέλεσμα προσωπικής δημιουργίας αποτελεί έργο διάσημων δημιουργών (Κλήμης Αλεξανδρεύς, Κλήμης Ρώμης, κ.ά.). Παρά το γεγονός ότι οι λόγιοι δημιουργοί επεδίωξαν να επιβάλλουν τη λόγια γλώσσα και την προσωδιακή μετρική στην εκκλησιαστική υμνογραφία, η προσπάθειά τους αυτή δεν καρποφόρησε. Ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις επηρέασαν την εξέλιξη της υμνογραφίας. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ποίηση χρησιμοποιήθηκε και από αιρετικούς και γνωστικούς για τη διάδοση των ιδεών τους, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την αντίδραση μοναχών και συντηρητικών χριστιανών, τον 4ο αιώνα, κατά της μουσικής εκτέλεσης των ύμνων. Τι γνωρίζετε για το κοντάκιο και τα επιμέρους στοιχεία που το συνθέτουν; Από τον 4ο αιώνα και έπειτα η υμνογραφία βαδίζει προς τα δημιουργία ενός H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
38
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr νέου είδους στροφικής μουσικής, το κοντάκιον, που άκμασε τον 6ο αιώνα. Στη δημιουργία και διαμόρφωση του κοντακίου υπάρχει εβραϊκή και συριακή επίδραση. Η ελληνική χριστιανική ποιητική παράδοση αξιοποίησε τις ελληνικές μεταφράσεις συριακών ποιητών των 4ου και 5ου αιώνα και δημιούργησε οριστικά τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση του κοντακίου. Το κοντάκιον είναι ένας ύμνος που αποτελείται από πολλά τροπάρια, κατά τα πρότυπα της στροφικής ποίησης των Σύρων, τα οποία στην πλήρη μορφική εξέλιξη του είδους εμφανίζουν ένα τυποποιημένο μουσικοποιητικό σύστημα. Τα στοιχεία αυτού του συστήματος είναι: το προοίμιο: Είναι ένα προανάκρουσμα ανεξάρτητο από το υπόλοιπο σώμα του ύμνου, που αυτό που το συνδέει με τα τροπάρια που ακολουθούν είναι το εφύμνιο, ένας στίχος του τέλους που τον συναντάμε και σε άλλες στροφές. Ένας ύμνος μπορεί να διαθέτει περισσότερα του ενός προοίμια. Τα τροπάρια, δηλαδή οι στροφές που συνθέτουν το κοντάκιο, ονομάζονται οίκοι. Το πρώτο από αυτά χρησιμεύει ως μετρικό και μελικό υπόδειγμα επάνω στο οποίο «είρονται» οι επόμενοι οίκοι, για αυτό ονομάζεται ειρμός. Το εφύμνιο είναι η επωδή του πρώτου ύμνου, ένα ρεφραίν με πολλαπλές ονομασίες. Είναι το ενωτικό στοιχείο των τροπαρίων του κοντακίου. Τέλος, η ακροστιχίδα, μία φράση που σχηματίζεται από το σύνολο των αρχικών γραμμάτων κάθε στροφής, είναι ένα στιχουργικό παιχνίδι παραστατικής επιδεξιότητας. ➢ Η μετρική του κοντακίου είναι ρυθμοτονική (κανονική εναλλαγή τονισμένων και άτονων συλλαβών, ώστε να διατηρείται ένας σταθερός ρυθμός). ➢ Επίσης ισχύει αρχή της ισοσυλλαβίας (κάθε στίχος έχει τον ίδιο αριθμό συλλαβών με τον αντίστοιχο της επόμενης στροφής) και ➢ η αρχή της ομοτονίας (οι βασικοί τόνοι είναι πάντα στην ίδια συλλαβή). Αναφερθείτε στη ζωή και στο έργο του Ρωμανού του Μελωδού Ο Ρωμανός γεννήθηκε στην πόλη Έμεσα στη Συρία από γονείς χριστιανούς. Ήρθε νέος στην Κωνσταντινούπολη, την εποχή του αυτοκράτορα Αναστασίου Α΄ όπου εγκαταστάθηκε στη μονή της Θεοτόκου «εν τοις Κύρου» και αφιερώθηκε στη συγγραφή των κοντακίων. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
39
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Σύμφωνα με την παράδοση έγραψε 1.000 κοντάκια, από τα οποία σήμερα σώζονται 89 ποικίλου περιεχομένου. Το περιεχόμενο καθορίζει και τη διάκριση των κοντακίων σε: ✓ βιβλικά, ✓ αγιολογικά ή πανηγυρικά και ✓ περιστασιακά. Ως βαθύς γνώστης της βιβλικής, πατερικής και ελληνικής φιλολογίας, αφομοιώνει στο έργο του τη χριστιανική συριακή παράδοση. Τα στοιχεία που αναδεικνύουν την ποίηση του Ρωμανού ως μία αχρονική, αιώνια και πάνω από τα εφήμερα πράγματα ποιητική δημιουργία είναι: •
Η αμεσότητα που δημιουργεί η λαϊκότροπη και πλαστική του γλώσσα
•
Η χρήση ποικίλων σχημάτων και η εμμονή του στη δραματική εσωτερική λειτουργία των ύμνων και
•
Ένας διάχυτος ανθρωπισμός. Ο Ρωμανός, κατά γενική ομολογία, θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.
Τι γνωρίζετε για τον «Ακάθιστο Ύμνο»; Ο «Ακάθιστος Ύμνος» είναι το μόνο κοντάκιο που διαθέτουμε ολόκληρο στη λειτουργική πράξη της εκκλησίας. Ο «Ακάθιστος Ύμνος» αποτελείται από 24 στροφές. Ψάλλεται ανά 6 γράμματα κάθε Παρασκευή τις 4 πρώτες εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής και την πέμπτη εβδομάδα ολόκληρος. Βασικά χαρακτηριστικά του είναι: ❖ Η αλφαβητική ακροστιχίδα ❖ Τα δύο εφύμνια. Από αυτά, το ένα συνοδεύει τους μεγαλύτερους σε έκταση οίκους και το άλλο τους μικρότερους οίκους ❖ Οι οίκοι διατάσσονται εναλλάξ μέσα στο μουσικοποιητικό σύστημα ❖ Τα τρία προοίμια: ένα αρχαιότερο, ένα μεταγενέστερο και ένα τρίτο, το δημοφιλές «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια…», που σχετίζεται με τα γεγονότα της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης, το 626 ❖ Η πρώτη ενότητα 12 στροφών έχει αφηγηματικό χαρακτήρα ❖ Η δεύτερη ενότητα 12 στροφών έχει δογματικό περιεχόμενο H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
40
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Το ποιος είναι ο δημιουργός του Ακάθιστου Ύμνου είναι ένα αμφισβητήσιμο ζήτημα. Σύμφωνα με κάποιους δημιουργός του είναι ο Ρωμανός ο μελωδός. Άλλοι θεωρούν ότι είναι δημιούργημα του πατριάρχη Σέργιου, του Γεώργιου Πισίδη ή του Κοσμά του Μελωδού. Τι γνωρίζετε για την περίοδο των «Κανόνων» στη βυζαντινή υμνογραφία; Ποια ήταν τα βασικά τους χαρακτηριστικά; Μετά την περίοδο της ακμής των κοντακίων, οι τάσεις διαμόρφωσης του τυπικού της λατρείας που επικράτησαν επηρέασαν του μελωδούς, οι οποίοι στράφηκαν σε νέες συνθέσεις, εγκαταλείποντας το λυρικό περιεχόμενο των κοντακίων. Έτσι προέκυψε ένα νέο είδος λειτουργικής ποίησης, οι Κανόνες, που αποτελούνταν από συστήματα τροπαρίων σε μία διάταξη εννέα (αργότερα οκτώ) στροφικών συνθέσεων, τις γνωστές ωδές, κατά το πρότυπο των εννέα βιβλικών ωδών. ➢ Κάθε μία ωδή αρχικά αποτελείται από ένα τροπάριο, τον ειρμό ➢ Ακολουθούσαν τρεις ή τέσσερις στροφές, τα τροπάρια της ωδής ➢ Το τελευταίο τροπάριο κάθε ωδής ονομάζονταν θεοτόκιον, επειδή αναφερόταν στη Θεοτόκο ➢ Ο ειρμός ψάλλεται πάλι στο τέλος της ωδής και ονομάζεται καταβασία ➢ Τα ανθολόγια που περιείχαν ειρμούς διαφόρων υμνογράφων ονομάστηκαν ειρμολόγια. ➢ Οι ειρμοί των εννέα ωδών θεματολογικά συνδέονται πάντα με τις βιβλικές προσευχές. ➢ Με την αλλαγή κάθε ωδής μεταβαλλόταν και η μελωδία των ειρμών, σπάζοντας τη μελισματική μονοτονία του κοντακίου. Μέσω των κανόνων οι υμνογράφοι εισήγαγαν τη δογματική διδασκαλία στη χριστιανική υμνογραφία χωρίς τους συναισθηματικούς λυρισμούς του κοντακίου. Ο κανόνας ως είδος σταθεροποιείται την περίοδο της Εικονομαχίας. Επίσης, καλλιεργήθηκε στα μοναστικά κέντρα. Διακρίνουμε: ▪
Κανόνες δεσποτικούς (αναστάσιμους, σταυρώσιμους, δεσποτικών εορτών)
▪
Κανόνες θεομητορικούς
▪
Κανόνες αγιολογικούς και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
41
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ▪
Κανόνες περιστασιακούς με ποικίλο θεματολογικό περιεχόμενο.
Ποιοι θεωρούνται οι μεγαλύτεροι υμνογράφοι κανόνων και τα σπουδαιότερα κέντρα υμνογραφίας από τον 8ο ως τον 11ο αιώνα; Ο κανόνας οριστικοποιείται το 8ο αιώνα με πρωτοβουλία των μεγάλων υμνογράφων αυτής της περιόδου. Η υμνογραφική μεταρρύθμιση ξεκίνησε από τη Μονή του Αγίου Σάββα στα Ιεροσόλυμα με κύριο εκπρόσωπο τον μοναχό της μονής Ανδρέα Κρήτης, που είχε πλούσια υμνογραφική παραγωγή. Υπήρξε ρήτορας, ποιητής και μεγάλος υμνογράφος. Είναι ο δημιουργός του Μεγάλου Κανόνα που αναπτύσσεται σε 9 ωδές με 11 ειρμούς και 250 συνολικά τροπάρια, αποτελώντας το μεγαλύτερο δείγμα του είδους στην υμνογραφία των κανόνων. Σημαντικός υπήρξε και ο Κοσμάς Μελωδός, ο οποίος μόνασε επίσης στον Άγιο Σάββα και είχε συγγράψει ένα μεγάλο σε όγκο υμνογραφικό έργο. Στη λειτουργική πράξη σώζονται οι κανόνες που είχε συγγράψει για τις μεγάλες δεσποτικές εορτές και την Μεγάλη Εβδομάδα. Το έργο του χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποιητική δεινότητα και λυρική ευαισθησία. Στον Άγιο Σάββα είχε μονάσει και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, που θεωρείται σπουδαίος εκκλησιαστικός συγγραφέας. Το υμνογραφικό έργο του είναι πολύ πλούσιο και περιλαμβάνει 531 ειρμούς, 115 κανόνες, 453 ιδιόμελα και 139 στιχηρά προσόμοια. Είναι ο συνθέτης του Οκτωήχου, που συγκεντρώνει την αναστάσιμη υμνολογία. Θεωρείται ως ο κατεξοχήν δογματικός υμνογράφος. Στο ποιητικό του έργο εντάσσονται τα λυρικά νεκρώσιμα ιδιόμελα της Νεκρώσιμης Ακολουθίας και ο αναστάσιμος Κανόνας του Πάσχα με έντονη επίδραση από τον Γρηγόριο τον Θεολόγο. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός θεωρείται ως ο κατεξοχήν δογματικός υμνογράφος. Άλλος σημαντικός υμνογράφος αυτής της περιόδου θεωρείται ο Θεοφάνης (8ος – 9ος αιώνας) από τα Ιεροσόλυμα. Το έργο του είναι πολύ πλούσιο (200 κανόνες, ιδιόμελα και στιχηρά) και χαρακτηρίζεται περισσότερο ως υμνογράφος και όχι ως μελωδός. Είναι ίσως ο τελευταίος από τους μεγάλους δημιουργούς της εποχής της ακμής του κανόνα. Εκτός από τη Σχολή του «Αγίου Σάββα», η βυζαντινή υμνογραφία καλλιεργήθηκε και σε άλλα μοναστικά κέντρα, όπως ήταν η μονή του Σινά και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
42
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr η μονή Στουδίου. Η Μονή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη ανέδειξε δύο σπουδαίους υμνογράφους, τον Θεόδωρο Στουδίτη και τον Ιωσήφ Στουδίτη. Στο έργο τους περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η συμπλήρωση των λειτουργικών βιβλίων του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτοκράτορες και κοσμικοί συνέθεσαν ύμνους. Μεταξύ αυτών ο Ιουστινιανός, ο Λέοντας ΣΤ΄ ο Σοφός, κ.ά. Επίσης, η υμνογραφία καλλιεργήθηκε με ζήλο στην Κάτω Ιταλία και Σικελία. Στο πολιτιστικό περιβάλλον των Συρακουσών και της μονής Κρυπτοφέρρης αναπτύσσεται ένα αξιόλογο υμνογραφικό ποιητικό ρεύμα. Μεταξύ των πολλών υμνογράφων που διακρίθηκαν σε αυτό τον πολιτιστικό χώρο αξίζουν να αναφερθεί ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος, που διώχθηκε από τους εικονομάχους, χωρίς όμως να πτοηθεί. Έγραψε σχεδόν πέντε εκατοντάδες κανόνων και σώθηκαν εννέα κοντάκια, πολλά τριώδια, τετραώδια, όπως και στιχηρά. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ο ιδρυτής και ηγούμενος της μονής Κρυπτοφέρρης, ο Νείλος, ο οποίος συνέθεσε άψογες ποιητικές και μουσικές ακολουθίες στις πρώτες δεκαετίες του 11ου αιώνα. Τι γνωρίζετε για τη βυζαντινή υμνογραφική παραγωγή από τον 11 ο αιώνα ως τα τέλη της Παλαιολόγειας Αναγέννησης; Μετά τον 11ο αιώνα η λειτουργική υμνογραφία παρακμάζει. Ο Ιωάννης Μαυρόπους, περί τα μέσα του 11ου αιώνα, συμμετέχει στη διαδικασία τακτοποίησης των λειτουργικών βιβλίων και συγγράφει κανόνες. Μεταξύ του 11ου και 13ου αιώνα διάφοροι λόγιοι (π.χ. Γρηγόριος Πάρδας, Ιωάννης Ζωναράς, κ.ά.) ασχολούνται με την υμνογραφία, συγγράφοντας τροπάρια και κανόνες. Ωστόσο η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 είχε ως αποτέλεσμα τον διασκορπισμό των λογίων, πολλοί από τους οποίους επέστρεψαν μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς, το 1261. Με τον τρόπο αυτό, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα η υμνογραφική δραστηριότητα θα μεταφερθεί στην περιφέρεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά το 1261 πολλοί από τους λόγιους αυτούς επέστρεψαν στην πρωτεύουσα. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει ο ρήτορας και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
43
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr φιλόσοφος Μανουήλ Ολοβώλος. Ο πιο σημαντικός όμως υμνογράφος υπήρξε ο Θωμάς Μάγιστρος που συνέγραψε λειτουργικούς ύμνους. Σε γενικές γραμμές, την περίοδο αυτή λιγοστεύουν οι ποιητές και πληθαίνουν οι μελουργοί. Την παρακμή της ποιοτικής υμνογραφικής ποίησης κάποιοι μελουργοί προσπαθούν να συγκαλύψουν με την ανάπτυξη μουσικών ακολουθιών. Σπουδαία μορφή της βυζαντινής υμνογραφίας αυτής της περιόδου υπήρξε ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος. Ο Ξανθόπουλος αφού μελέτησε συστηματικά την υμνογραφική παράδοση, ερμήνευσε τους όρους και συμπλήρωσε τα λειτουργικά βιβλία. Τα Εγκώμια, η πασίγνωστη ποιητική σύνθεση της ακολουθίας του Επιταφίου, ενσωματώθηκαν στην επίσημη λειτουργική πράξη της Εκκλησίας στα μέσα του 15ου αιώνα και πέρασαν στη συνείδηση των Ελλήνων ως ένας ύμνος που αποσκοπεί στη λύτρωση του ανθρώπου. Οι τελευταίοι υμνογράφοι του Βυζαντίου θα εξακολουθήσουν να συγγράφουν υμνογραφική ποίηση μέχρι την Άλωση, χωρίς όμως σπουδαία αποτελέσματα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
44