Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Α ΤΟΜΟΣ 1. Βασικά χαρακτηριστικά μυκηναϊκών ακροπόλεων. Να
τοποθετήσετε τα μνημεία αυτά στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο και να συζητήσετε τη σχέση τους με τον μινωικό πολιτισμό. Διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά καλλιτεχνικά κέντρα, συγκεντρωτικός χαρακτήρας οικονομίας, οχυρώσεις (μόνο οι πλούσιοι, μορφή καταφυγίου, ακροπόλεις – κυκλώπεια τείχη), μέγαρο πιο απλό από μινωικό, μονώροφο, δωμάτια περιμετρικά, οικισμοί Μυκήνες, Πύλο, Τίρυνθα, Θήβα. Πληροφορίες από πινακίδες γραμμικής Β’, αποτελείται από 3 μέρη: είσοδος, πρόδομος κυρίως μέγαρο. Επιρροή από Κρήτη αλλά πιο απλή και λιτή διακόσμηση……. -
2. Να αναπτύξετε την εικονογραφία της αττικής αγγειογραφίας
των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων με παραδείγματα που καταδεικνύουν τον εικονογραφικό πλούτο και τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής. Γεωμετρικοί Χρόνοι ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ : • •
γεωμετρικά αρθρωτό σχήμα γεωμετρικά μοτίβα διακόσμησης.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Οι ομοιότητες και οι αναλογίες στην κεραμική τους πρωτογεωμετρικούς χρόνους φανερώνει ότι στην Ελλάδα κυριαρχεί: 1 . εκλαϊκευμένο αριστοκρατικό πνεύμα 2 . εξιδανικευμένος λαϊκισμός ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
q Πρωτοκαθεδρία Αθήνας – Αττικής στην πρωτογεωμετρική κεραμική q Ανταγωνισμός μεταξύ Αττικής και Πελοποννήσου q Κόρινθος: μυκηναϊκή παράδοση – επιρροές από Αθήνα, γνώση αισθητικών προτιμήσεων Ανατολής q Αθήνα: επηρεάζει, 900 - 700, Κόρινθο και Κυκλάδες q Ο θαλάσσιος παράγοντας όλο και πιο εμφανής ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ Τρία τα ουσιαστικά ζητήματα, δύο διακοσμητικά και ένα χρήσης: 1 . Η γραμμή με τις μεταμορφώσεις τείνει να διακοσμήσει όλη την επιφάνεια των αγγείων. Οι ζώνες, ο μαίανδρος και ο πληθωρισμός καθρεφτίζουν την αξία της πληρότητα και εμφανίζεται ο «πανικός του κενού» (ούτε εκατοστό αστόλιστο) 2 . Οι εικονιστικές μετόπες των αγγείων, κυρίως του 8ου αι . , μετατρέπονται από εμβόλιμα διακοσμητικά στοιχεία σε κυρίαρχα. Δύο κατηγοριών τα θέματα: Α. Θέματα με ηρωικό χαρακτήρα – γρήγορο σχέδιο, σαν καρικατούρα. Απεικονίζονται μάχες, κυνήγια κ .λ . π . εκλαϊκεύοντας τους θρύλους των αριστοκρατών. Β . Νεκρικές τελετές, τιμητικά αγωνίσματα, με στατικό κι επίσημο χαρακτήρα 3 . Τα χρηστικά αγγεία έγιναν ταφικά κτερίσματα ή τεφροδόχα και κατόπιν μεγεθύνθηκαν σε επιτάφια μνημεία . Επιβεβαίωση της ιερής σχέσης ανθρώπου καθημερινού αντικειμένου . Μετατροπή σε τηλεφανή σήματα: Τονισμός του κύρους του ατόμου και της οικογένειας στο κοινωνικό σύνολο (ο επιδεικτικός συναγωνισμός οδηγεί σε υπερμεγέθη επιτάφια αγγεία) Αμφορέας της Διπύλου (εικ . 6 κεφ. 2 - σελ. 152 και 217) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κρατήρας της Διπύλου (εικ 3 κεφ 3 – σελ. 218) Αρχαϊκοί Χρόνοι Κεραμική και Αγγειογραφία ü Κατά την ανατολίζουσα περίοδο η μορφή του ανθρώπου ή του ζώου αποδίδονταν με σχηματικό τρόπο (σκιαγράφημα) και με τις εγχαράξεις απέδιδαν τις λεπτομέρειες (ανατομία, ενδύματα κτλ . ) ü Από τη τεχνική αυτή γεννήθηκε ο μελανόμορφος ρυθμός , ο οποίος διαφέρει στην ποιότητα της απεικόνισης της μορφής και στο περιεχόμενο των θεμάτων • •
•
Η μελανόμορφη τεχνική της αγγειογραφίας, δημιουργήθηκε στην Κόρινθο γύρω στο 700 π . Χ . Οι μορφές αποδίδονταν με μαύρη σκίαση (σκιαγράφημα – σιλουέτα) και όλες οι γραμμικές λεπτομέρειες χαράσσονταν ή προσθέτονταν με άσπρο ή κόκκινο χρώμα. Γύρω στο 630 π . Χ . οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τη μελανόμορφη τεχνική, για όλες τις μορφές ανθρώπων και ζώων, υιοθετώντας την κορινθιακή τεχνική .
Μελανόμορφος Ρυθμός ( 630-525 π. Χ.) •
Οι μορφές καλύπτονται με στιλπνό μαύρο χρώμα, ενώ η υπόλοιπη επιφάνεια διατηρεί το κόκκινο χρώμα του πηλού . Οι λεπτομέρειες (μάτια, μαλλιά, εσωτερικά περιγράμματα) δηλώνονται με χάραξη και σε διάφορα μέρη προστίθεταιβαθυκόκκινο – μενεξεδί ή λευκό χρώμα.
•
Η Αττική μελανόμορφη τεχνική επικράτησε οριστικά από το τελευταίο τέταρτο του 7ου π . Χ . αιώνα και εξής . Ένα πολύ γνωστό αγγείο της εποχής είναι ο αμφορέας του ζωγράφου του Νέσσου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (620 – 610 π . Χ . ), όπου απεικονίζεται η παράσταση της πάλης του Ηρακλή με τον κένταυρο Νέσσο (εικ. 12 κεφ . 2 και κεφ . 3) .
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά 1 . Σκιαγραφία H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
2 . Εγχάραξη 3 . Επίθετα χρώματα 4 . Χρήση επιγραφών 5 . Θέματα από την ελληνική μυθολογία και την καθημερινή ζωή
3. Πότε εμφανίστηκε η αφηγηματική αγγειογραφία στον αρχαίο
κόσμο. Η αφηγηματική αγγειογραφία εμφανίζεται την αρχαϊκή περίοδο. ü Κατά την ανατολίζουσα περίοδο η μορφή του ανθρώπου ή του ζώου αποδίδονταν με σχηματικό τρόπο (σκιαγράφημα) και με τις εγχαράξεις απέδιδαν τις λεπτομέρειες (ανατομία, ενδύματα κτλ . ) ü Από τη τεχνική αυτή γεννήθηκε ο μελανόμορφος ρυθμός , ο οποίος διαφέρει στην ποιότητα της απεικόνισης της μορφής και στο περιεχόμενο των θεμάτων • •
•
Η μελανόμορφη τεχνική της αγγειογραφίας, δημιουργήθηκε στην Κόρινθο γύρω στο 700 π . Χ . Οι μορφές αποδίδονταν με μαύρη σκίαση (σκιαγράφημα – σιλουέτα) και όλες οι γραμμικές λεπτομέρειες χαράσσονταν ή προσθέτονταν με άσπρο ή κόκκινο χρώμα. Γύρω στο 630 π . Χ . οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τη μελανόμορφη τεχνική, για όλες τις μορφές ανθρώπων και ζώων, υιοθετώντας την κορινθιακή τεχνική .
Μελανόμορφος Ρυθμός ( 630-525 π. Χ.) •
Οι μορφές καλύπτονται με στιλπνό μαύρο χρώμα, ενώ η υπόλοιπη επιφάνεια διατηρεί το κόκκινο χρώμα του πηλού . Οι λεπτομέρειες (μάτια, μαλλιά, εσωτερικά περιγράμματα) δηλώνονται με χάραξη και σε διάφορα μέρη προστίθεταιβαθυκόκκινο – μενεξεδί ή λευκό χρώμα.
•
Η Αττική μελανόμορφη τεχνική επικράτησε οριστικά από το τελευταίο τέταρτο του 7ου π . Χ . αιώνα και εξής . Ένα πολύ H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
γνωστό αγγείο της εποχής είναι ο αμφορέας του ζωγράφου του Νέσσου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (620 – 610 π . Χ . ), όπου απεικονίζεται η παράσταση της πάλης του Ηρακλή με τον κένταυρο Νέσσο (εικ. 12 κεφ . 2 και κεφ . 3) . Τα κυριότερα χαρακτηριστικά 1 . Σκιαγραφία 2 . Εγχάραξη 3 . Επίθετα χρώματα 4 . Χρήση επιγραφών 5 . Θέματα από την ελληνική μυθολογία και την καθημερινή ζωή
4. Ποια είναι τα γενικά γνωρίσματα της πλαστικής των ώριμων
κλασικών χρόνων. Μιλήστε για ένα γλύπτη της εποχής αυτής. Αναλύστε ένα χαρακτηριστικό έργο του.
ΩΡΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (450-425 π.Χ.) ΠΛΑΣΤΙΚΗ Ο πνευματικός πατέρας των κλασικών δημιουργών •
•
Αγελάδας: Διάσημος χαλκοπλάστης από το Άργος των υστεροαρχαϊκών χρόνων. Δάσκαλος του Φειδία (αγαλματοποιός θεών), του Μύρωνα (χαλκουργός) και του Πολυκλείτου (ανδριαντοποιός αθλητών) . Ηγίας ή Ηγησίας: Δάσκαλος του Μύρωνα και του Φειδία
Φειδίας, ο πολύπλευρος δημιουργός
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr • • • •
Γλύπτης – Χαλκουργός – Ζωγράφος «Πάντων επίσκοπος» από τον Περικλή Εξιδανίκευσε την ανθρώπινη μορφή και εξανθρώπισε την θεία Έδωσε υπόσταση στα οράματα των Ελλήνων σε επίπεδο αισθητικής Η μεγαλοφυΐα του Φειδία πρόσφερε τα πρότυπα τελειότητας.
Μύρων, ανάμεσα στη φύση και στο πνεύμα • •
•
•
Ο Μύρων ήταν από τις Ελευθερές, μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας Όρια της νομοτέλειας της τέχνης για τους πολίτες: Το έργο πρέπει να σέβεται τις φυσιοκρατικές αρχές, ακόμη κι έχει υπερφυσικές διαστάσεις ή νοήματα Δισκοβόλος: Συμπύκνωνε το σύνολο των φυσικών δυνάμεων εσωτερικών και εξωτερικών στην πιο κρίσιμη στιγμή για την έκβαση του αγώνα. Στο Δισκοβόλο ο Μύρων μοιάζει να παίζει με τρεις κύκλους:
v το μικρό κύκλο του δίσκου v το μεγάλο κύκλο του σώματος σε συστροφή και κάμψη v το νοητό κύκλο του χώρου – σύμπαντος, όπου υπάγεται το γλυπτό και όπου θα διαγραφεί η πορεία του δίσκου • •
Επαλληλία των κύκλων, παγίωση των κινήσεων, θεοποίηση της ανθρώπινης προσπάθειας συγκεκριμενοποιούν το άπειρο Ένωση του αθλητή με το θεό, από τις κεραίες στο κεφάλι του αθλητή
Πολύκλειτος και αθλητικό πνεύμα • • •
•
Απεικόνιζε τον αθλητή στη χαλάρωση μετά τον αγώνα Ηλικιακά μετά την εφηβεία, στην αρχή της ωριμότητας (με μαθηματική ακρίβεια στις αναλογίες και με στοιχεία αφαίρεσης) Η έμπειρη κατεργασία των μυών και το τριχωτό του ηβαίου επιτυγχάνουν την αποτύπωση της αρχής της ωριμότητας, της τέλειας στιγμής του ανθρώπου Δορυφόρος : η εφαρμογή της αισθητικής θεωρίας του Πολύκλειτου, του Κανόνα H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr • •
Ταυτίζει την ιδέα της ομορφιάς και της ανδρείας με την ιδέα του ωραίου ήρωα Ο Διαδούμενος θαυμάζεται απ’ όλους (εικ . 16)
Ø ο δυναμισμός των αυστηρόρυθμων μορφών που ήταν απόρροια του ηρωικού πνεύματος, που κυριάρχησε κατά την απόκρουση του περσικού κινδύνου, δίνει τη θέση του σε πρότυπες, ολύμπιες μορφές που ενσαρκώνουν την εσωτερική ισορροπία και την αρμονική σχέση του ατόμου -πολίτη με την κοινωνία . Ø Το κάλλος της ψυχής και του σώματος, η συλλογικότητα, το ωραίο και το αιώνιο, προβάλλεται μέσα από την τέχνη της εποχής. Χαρακτηριστικά: •
•
Βελτίωση απόδοσης ανθρώπινου σώματος και κίνησης (κάμψη σώματος, άνετη και δυναμική κίνηση), οι γυναικείες μορφές: χιτώνες με πτυχές (κολλάνε στο σώμα σαν υγρές ή σα να τους παίρνει ο αέρας), φανερές καμπύλες γυναικείου σώματος, φυσικότητα και χάρη . Μορφές απόμακρες, συναισθηματικά αμέτοχες και συγχρόνως νηφάλιες, νεανικές μορφές με τέλεια ομορφιά, γεμάτες αυτοκυριαρχία, μεγαλοπρέπεια, σεμνότητα και σοφία.
5. Ποια η σχέση της τεχνοτροπίας μεταξύ αγγειογραφίας και
ζωγραφικής στην κλασική περίοδο, πως αυτή εκφράζεται μέσα από τεχνικές λεπτομέρειες. ΠΡΩΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: Ο ΑΥΣΤΗΡΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (480450π.Χ.) ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Έκφραση και Περιβάλλον •
Πολύγνωτος: τάραξε με την τεχνοτροπία του την παράδοση (Θεόφραστος, Πλούταρχος) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr • • • •
Εισαγωγή νέων στοιχείων που βελτιώνουν την εκφραστικότητα των φυσιογνωμιών Προώθησε τη σπουδή στο να αποδίδεται ο περιβάλλων χώρος των μορφών. Από τα πλέον γνωστά έργα του : « η Άλωση της Τροίας» και η « Νέκυια», τοιχογραφίες στη Λέσχη των Κνιδίων, στους Δελφούς. Πολύγνωτος και Μύκων: καλλιέργησαν την καλλιτεχνική τάση να εντάσσονται οι σκηνές που απεικονίζονταν στο φυσικό τους χώρο και να χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα από συναισθηματισμό .
ΚΕΡΑΜΙΚΗ Η Επίδραση Της Μεγάλης Ζωγραφικής 1 . Πολύγνωτος και Μύκων: επηρέασαν και τον τρόπο απόδοσης του συναισθήματος, του χαρακτήρα και την αναζήτηση της προοπτικής και στην αγγειογραφία 2 . Πολύγνωτος: ζωγράφιζε με χαμηλούς τόνους χρωμάτων τα διαφορετικά επίπεδα του χώρου και τα πρόσωπα με συναισθηματική εκφραστικότητα 3 . Οι αγγειογράφοι της πρώιμης κλασικής εποχής δεν απομακρύνθηκαν ουσιαστικά από τα υστεροαρχαϊκά θέματα, ωστόσο πέρα από επαναλήψεις έχουμε καλλιτεχνικές αναλαμπές και αξιοσημείωτες εξειδικεύσεις. 4 . Αυτό φαίνεται καθαρά στην μελέτη της ερυθρόμομορφης κεραμικής του « αυστηρού ρυθμού» . ΩΡΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (450-425 π.Χ.) ΚΕΡΑΜΙΚΗ -ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ Στοιχεία ανανέωσης στην αγγειογραφία Η κεραμική των ώριμων χρόνων συμμετέχει στο ανανεωτικό πνεύμα που παρήγαγαν αρχιτεκτονική και πλαστική H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Καινοτομίες: • • •
Αναζήτηση προοπτικής με την ανάπτυξη των προσώπων σε διαφορετικά επίπεδα Διαφορετικές εκφράσεις στα πρόσωπα. Εκλαϊκευτική διάσταση
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (180) • • •
• • • •
•
• •
Λιγοστά τα στοιχεία για τη μνημειακή ζωγραφική του «πλούσιου ρυθμού » . Παρουσιάζει παραλληλία με τις άλλες τέχνες. Στόχοι των ζωγράφων είναι ο συγκερασμός του νατουραλισμού από τα χρόνια του «αυστηρού ρυθμού» (480 -450 π . Χ . ), ο νατουραλισμός και από την άλλη η συγκεκριμενοποίησης της πραγματικότητας. Νατουραλισμός : η φυσιοκρατία, με στοιχεία προοπτικής, και η απόδοση των συναισθημάτων. Συγκεκριμενοποίηση της πραγματικότητας, με αποτύπωση της χάρης και του πάθους Α’ μισού του 5 ου αι.: Αληθοφανείς παραστάσεις, το ζητούμενο των ζωγράφων Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος: η αλήθεια είναι συνάρτηση της πείρας, της μνήμης και της τέχνης. Βασική αρχή ότι τα φαινόμενα εμπεριέχουν νοήματα από την αλήθεια που μας περιβάλλει. Β’ μισό του 5 ου αι.: οι ζωγράφοι εργάζονται με τους παραπάνω άξονες αλλά το είδος της τέχνης στόχευε περισσότερο στην εικόνα και το πραγματικό και λιγότερα στα νοήματα Απολλόδωρος: σκιαγράφος – ενδιαφερόταν κυρίως να αποτυπώνει με ακρίβεια τις σκιές Ζεύξις – Παρράσιος: αξιοποίησαν τις επινοήσεις του Απολλόδωρου /φιλοτέχνησαν και πρόσωπα της Μυθολογίας για να παραμείνουν πραγματικές εικόνες ευχάριστες στα μάτια.
ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ (181) •
•
Μειώνεται η σημασία της αγγειογραφίας και της μικροτεχνίας ως φορέας πολιτιστικών αλλαγών, λόγω της ανάπτυξης των άλλων τεχνών. Ωστόσο αναμφισβήτητη η συνδρομή τις αγγειογραφίας στην επίδειξη πολλαπλών θεματικών εκδοχών και καλλιτεχνικών H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
•
•
αναζητήσεων. Σχολίαζαν κριτικά μέσα από τα αγγεία τις τεχνικές – προοπτική, φωτοσκίαση, λεπτές καμπύλες. Μεταβιβάστηκαν ποικιλόμορφα στα αγγεία ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, η διαφάνεια του «υγρού ενδύματος» και άλλες επιτεύξεις της ζωγραφικής και της γλυπτικής (εικ. 17, κεφ . 3) . Τα θέματα αφορούσαν τη λατρεία του Διονύσου, της Αφροδίτης και οικογενειακές στιγμές ( 182) .
ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ (181) •
•
Μειδίας: ο σημαντικότερος εκπρόσωπος των αγγειογράφων της εποχής. Επιδόθηκε στην πολύχρωμη διακόσμηση αγγείων με ψιλόλιγνες χορεύτριες, που αποδίδονται σε ένα βάθος με φυτικά μοτίβα. Τα θέματα των αγγειογράφων στα τέλη του 5 ου και στις αρχές του 4αι . π . Χ.:
q θέματα από τη λατρεία του Διονύσου q θέματα από τη λατρεία της Αφροδίτης q Οικογενειακές σκηνές, π .χ . γυναικωνίτης •
Η δίψα για τη ζωή ύστερα από τα κακά του πολέμου, ο ενθουσιασμός, ο έρωτας και η οικογενειακή ζωή έρχονται ως αυτονόητα.
ΥΣΤΕΡΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (380-323 π.Χ.) ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Κορυφώσεις της ζωγραφικής • • • •
Απογείωση της μεγάλης ζωγραφικής κατά τον 4ο αι . Κολώτης – Τίμανθης : εκφραστική δραματικότητα των σκηνών τους ( 189) Αττική : Ψυχισμός και συναισθηματισμός – φωτοσκίαση Οι πληροφορίες μας προέρχονται από αναφορές και μικρογραφίες αγγείων καθώς και από αναπαραγωγές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Σχετικά πρόσφατα ανακαλύφθηκαν κάποια έργα και στους μακεδονικούς τάφους • Απελλής: ο πιο ονομαστός H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
ζωγράφος της αρχαιότητας. Επίσημος προσωπογράφος των Μακεδόνων βασιλέων. Πληθωρικός και λεπτεπίλεπτος, σε πολλά έργα του απεικόνιζε τους θεούς και αλληγορίες. ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ •
• • •
Φιλόξενος: ζωγράφισε τη Μάχη Αλέξανδρου – Δαρείου . Έργο γνωστό από τη μεταφορά του στο ψηφιδωτό της Πομπηίας. Συνδυάζει την ιστορική συγκυρία και το καλλιτεχνικό στίγμα της εποχής. Συμπυκνώνονται σε αυτό τρία σημαντικά πράγματα της εποχής σε μια ιδεατή στιγμή : Η σύγκρουση των δύο στρατών, Ελλήνων και Περσών η συνάντηση δύο πολιτισμών, του ελληνικού και του ασιατικού η συναισθηματική φόρτιση λόγω της συνειδητοποίησης της νίκης για τον έναν και της ήττας για τον άλλο
ΚΕΡΑΜΙΚΗ Τεχνοτροπίες - Δεξιοτεχνίες • • • •
μέχρι τον 5 ο αι . η κεραμική, λόγω της μαζικής παραγωγής εκπλήρωνε και ιδεολογικές ανάγκες στην υστεροκλασική εποχή η σημασία της ως καλλιτεχνικού φαινομένου είναι πιο περιορισμένη σπανίζουν οι καινοτομίες και τα σπουδαία έργα των αγγειογράφων οι τεχνίτες επιδόθηκαν σε δεξιοτεχνίες με χρωματικούς συνδυασμούς του λευκού, του γαλάζιου και του επίχρυσου ή σε μεικτές συνθέσεις, ανάγλυφες και ζωγραφιστές.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ & ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ Αττικός Ερυθρόμορφος ρυθμός: • •
• •
Κυριαρχεί η Αθήνα Από το τελευταίο τέταρτο του 6ου αι . επιτεύχθηκε στην Αθήνα η γένεση ενός νέου ρυθμού για τη διακόσμηση των αγγείων, ο « ερυθρόμορφος ρυθμός» . Πλήρης αντιστροφή του μελανόμορφου ρυθμού . Ερυθρές μορφές – μελανό βάθος – σχεδίαση με μελανές γραμμές. Περισσότερο ζωγραφικό και λιγότερο αφαιρετικό σχέδιο (παρ . 13) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Οι Αττικές Λευκές Λήκυθοι •
• • • •
• •
μικρή στάμνα για αποθήκευση λαδιού και αρωματικών ελαίων κυρίως στους τάφους, γι’ αυτό και η θεματολογία τους είναι συγκεκριμένη (ταφικές σκηνές, Χάρων, πενθούντες συγγενείς στον τάφο –εικ . 19, κεφ . 3) Παρουσιάζουν έντονη εξάρτηση με τη «μεγάλη ζωγραφική», τους πίνακες και τις τοιχογραφίες του 5 ου και του 4ου αι . π . Χ . Η τεχνική διακόσμησης του διαφέρει από το μελανόμορφο και τον ερυθρόμορφο ρυθμό. Το βάθος τους είναι λευκό και οι σκηνές ζωγραφισμένες με ορυκτά ή φυτικά χρώματα διαλυμένα στο νερό Η προετοιμασία του αγγείου πριν τη ζωγραφική και κατασκευή των χρωμάτων βασίζονταν στις τεχνικές της «μεγάλης ζωγραφικής» Τα περισσότερα χρώματα έμπαιναν μετά το ψήσιμο Αν και η τεχνική χρησιμοποιήθηκε και σε μη ταφικά αγγεία η εύθραυστη φύση της εμπόδισε τη διάδοση της
6. Από την Ελληνιστική περίοδο σώζονται ορισμένα σημαντικά
ζωγραφικά έργα αφού αναφερθείτε στους χώρους και την λειτουργικότητα των τελευταίων, παραθέστε τα βασικά γνωρίσματα των τοιχογραφιών της εποχής ως προς την τεχνοτροπία και την τεχνολογία παραθέτοντας παραδείγματα. Τοιχογραφίες
q Κοσμούσαν τους «μακεδονικούς» τάφους που είχαν τη μορφή κτισμάτων, με αρχιτεκτονική διαρρύθμιση και διακόσμηση εσωτερική και εξωτερική . q Οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας έχουν συνδυαστεί με τη δυναστεία του Φιλλίπου Β και του Αλεξάνδρου, αν και δεν έχει εξακριβωθεί αν ο “Τάφος Β” ανήκει στο Φίλλιπο Β’ όπως πίστευε ο Μανώλης Ανδρόνικος. q Οι τάφοι πρέπει να χρονολογηθούν στην περίοδο 340 – 300 π . Χ . H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Χαρακτηριστικά Ø Εγκατάλειψη περιγράμματος. Ø Οι όγκοι, το βάθος και η προοπτική δηλώνονται με διαφορετικούς χρωματικούς τόνους (φωτοσκίαση) . Ø Εγκατάλειψη της μονοδιάστατης απόδοσης των μορφών. Ø Προσπάθεια δήλωσης της κίνησης και της προοπτικής. Ø Στροφή προς την απεικόνιση του τοπίου .
7. Ποια είναι τα αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά χαρακτηριστικά
της ελληνιστικής περιόδου; Εξειδικεύστε την απάντηση σας με την περιγραφή ενός συγκροτήματος πχ Αγορά Αθηνών Ακρόπολη Παρθενώνας. Με τις κατακτήσεις του Αλέξανδρου, ο ελληνικός πολιτισμός εξαπλώθηκε και δέχτηκε επιρροές από την Ασία. Η ελληνική τέχνη, διατηρώντας τα στοιχεία της, αποτέλεσε πόλο έλξης κι έτσι επιβίωσε. Ενώ πολιτικά η Ελλάδα παρήκμαζε, η τέχνη της συνέχισε να διαδίδεται στην Αίγυπτο και την Ασία ως «ελληνιστική» και μετά στη Δύση ως «ελληνορωμαϊκή». Η Ελληνιστική τέχνη ήταν κοσμική παρά ιερή, διεθνής παρά τοπική, εξωστρεφής παρά εσωστρεφής. Ο κοσμικός χαρακτήρας της οφείλεται στις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου: - αναγόρευση της προσωπικότητας ως κεντρικού μοχλού στην ιστορική ανέλιξη - σταδιακή αντικατάσταση των Ολύμπιων Θεών από θνητούς μεν αλλά θεοποιημένους μονάρχες - πίστη σε μια απρόσωπη και συχνά απρόβλεπτη τύχη και όχι στο πατροπαράδοτο σύστημα συγκροτημένων κανόνων δικαίου που αναγνώριζαν οι παλιές πόλεις – κράτη
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ναι μεν παλιότερα η τέχνη είχε κοσμικό χαρακτήρα, τώρα όμως γίνεται εντονότερος, ενώ οι θρησκευτικές χρήσεις των έργων διακρίνονται για την εκκοσμίκευση του χαρακτήρα τους. Ελληνιστική τέχνη => ΔΙΕΘΝΗΣ => διότι οι αχανείς αυτοκρατορίες ευνοούν τις μετακινήσεις καλλιτεχνών και καλλιτεχνημάτων. Εξωστρέφεια της ελληνιστικής τέχνης είναι αποτέλεσμα όλων των παραπάνω συνθηκών, του κοσμικού και κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της, της πατρονίας που δέχτηκε από τους ισχυρούς και της φιλοσοφικής ροπής του ελληνιστικού ήθους προς τη θεοποίηση του ατόμου και την παραγκώνιση του θείου. Σε κοινωνικό επίπεδο, ο Φίλιππος Β’, ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοί τους γίνονται ηγεμόνες της Ελλάδας. Ο θεσμός της πόληςκράτους σιγά-σιγά εγκαταλείπεται. Η εξάπλωση των Ελλήνων στην Ανατολή έχει ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση ανατολικών τρόπων ζωής, συνηθειών, διοίκησης, θεοτήτων από τους Έλληνες και μάλιστα εκτός από τους Έλληνες μισθοφόρους, οι άκληροι και άνεργοι αναζητούν την τύχη τους στις νεοϊδρυόμενες πόλεις της Ανατολής. Κι ενώ αρχικά, η επέκταση αυτή δημιούργησε μια άνοδο του βιοτικού επιπέδου, αργότερα οδήγησε στον οικονομικό μαρασμό των ελληνικών πόλεων, αφού πλέον εμπορικά – οικονομικά κέντρα είχαν γίνει οι πόλεις της Ανατολής. Σημαντικό ρόλο γι` αυτήν την εξέλιξη έπαιξε τόσο η πειρατεία, όσο και οι πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ των διαδόχων. Οι νέοι ηγεμόνες της Ανατολής δημιουργούν Αυλές και γίνονται προστάτες των τεχνών και των γραμμάτων. Στον αντίποδα των πλούσιων ηγεμόνων, βρίσκονται τα λαϊκά στρώματα, τα οποία ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες. Η Ελληνιστική εποχή δεν πρόσφερε αρχιτεκτονική ανάλογης αξίας με την κλασική. Λόγω επέκτασης των ορίων του ελληνισμού τα σπουδαιότερα αρχιτεκτονικά έργα θα χτιστούν στα μεγάλα κέντρα της Μ. Ασίας (Έφεσος, Πέργαμος, Σάρδεις, Μίλητος, Πριήνη, Αλικαρνασσός). Η ανάληψη των αρχιτεκτονικών έργων από τους ηγεμόνες, προκάλεσαν έντονη κινητικότητα και αναπτύχθηκαν νέοι τύποι, ενώ βελτιώθηκαν οι παλαιότεροι. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Οι αρχές της Πολεοδομίας 1) Αρχή των μαθηματικών (Ιπποδάμειο σύστημα) 2) Αρχή της αισθητικής (θεατρική διάταξη με μηχανικές παρεμβάσεις) 3) Αρχή της λειτουργικότητας (ανάλογα με τον πληθυσμό και τις ανάγκες του) Ιδιωτική κατοικία Έμφαση στο διακεκριμένο ιδιώτη αλλά και στον απλό πολίτη. Αξίες λογικής – πρόνοιας και καλαίσθητης οργάνωσης. Ιδεώδη ευταξίας – κοινωνικής δικαιοσύνης – ομορφιάς. Στην Ελλάδα, την ίδια περίοδο σώζονται έργα όπως: Ναός του Ασκληπιού στην Επίδαυρο (380 π.Χ.) Ναός της Αρτέμιδας (330 π.Χ.) Σημαντική για την επιμελημένη τέχνη της η Θόλος της Επιδαύρου (έργο του Πολύκλειτου του νεότερου, 360 - 320 π.Χ.). Επίσης, θέατρα όπως: Επίδαυρος (έργο του Πολυκλείτου του νεότερου, μέσα 4ου αιώνα), σώζεται σε άριστη κατάσταση και σήμερα χρησιμοποιείται για παραστάσεις. Θέατρο της Μεγαλόπολης (το μεγαλύτερο σωζόμενο από την αρχαιότητα) Θέατρο Δελφών, στη σύγχρονη εποχή δόθηκαν παραστάσεις ανανέωσης του αρχαίου δράματος από τους Άγγελο Σικελιανό και Εύα Πάλμερ Σικελιανού. Μεταπολεμικά: Αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου στην αρχαία αγορά (εικ.11), από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, ώστε να χρησιμεύσει ως H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
μουσείο για τα εκεί ευρήματα (1949 - 1956). Η παρουσία του κτιρίου δημιούργησε τότε αίσθηση και η αρχαία στοά χρησιμοποιήθηκε λίγο αργότερα ως πρότυπο για το Ωδείο Αθηνών, από τον Ιωάννη Δεσποτόπουλο (1969 - 1976)
8. Περιγράψτε συνοπτικά τις βασικές αρχές της ελληνιστικής
αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας. Η Ελληνιστική τέχνη ήταν κοσμική παρά ιερή, διεθνής παρά τοπική, εξωστρεφής παρά εσωστρεφής. Ο κοσμικός χαρακτήρας της οφείλεται στις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου: - αναγόρευση της προσωπικότητας ως κεντρικού μοχλού στην ιστορική ανέλιξη - σταδιακή αντικατάσταση των Ολύμπιων Θεών από θνητούς μεν αλλά θεοποιημένους μονάρχες - πίστη σε μια απρόσωπη και συχνά απρόβλεπτη τύχη και όχι στο πατροπαράδοτο σύστημα συγκροτημένων κανόνων δικαίου που αναγνώριζαν οι παλιές πόλεις – κράτη. Ναι μεν παλιότερα η τέχνη είχε κοσμικό χαρακτήρα, τώρα όμως γίνεται εντονότερος, ενώ οι θρησκευτικές χρήσεις των έργων διακρίνονται για την εκκοσμίκευση του χαρακτήρα τους. Ελληνιστική τέχνη => ΔΙΕΘΝΗΣ => διότι οι αχανείς αυτοκρατορίες ευνοούν τις μετακινήσεις καλλιτεχνών και καλλιτεχνημάτων Εξωστρέφεια της ελληνιστικής τέχνης είναι αποτέλεσμα όλων των παραπάνω συνθηκών, του κοσμικού και κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της, της πατρονίας που δέχτηκε από τους ισχυρούς και της φιλοσοφικής ροπής του ελληνιστικού ήθους προς τη θεοποίηση του ατόμου και την παραγκώνιση του θείου. Η εξάπλωση των Ελλήνων στην Ανατολή έχει ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση ανατολικών τρόπων ζωής, συνηθειών, διοίκησης, θεοτήτων από τους Έλληνες και μάλιστα εκτός από τους Έλληνες μισθοφόρους, οι H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
άκληροι και άνεργοι αναζητούν την τύχη τους στις νεοϊδρυόμενες πόλεις της Ανατολής. Κι ενώ αρχικά, η επέκταση αυτή δημιούργησε μια άνοδο του βιοτικού επιπέδου, αργότερα οδήγησε στον οικονομικό μαρασμό των ελληνικών πόλεων, αφού πλέον εμπορικά – οικονομικά κέντρα είχαν γίνει οι πόλεις της Ανατολής. Σημαντικό ρόλο γι` αυτήν την εξέλιξη έπαιξε τόσο η πειρατεία, όσο και οι πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ των διαδόχων. Οι νέοι ηγεμόνες της Ανατολής δημιουργούν Αυλές και γίνονται προστάτες των τεχνών και των γραμμάτων. Στον αντίποδα των πλούσιων ηγεμόνων, βρίσκονται τα λαϊκά στρώματα, τα οποία ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες. Η Ελληνιστική εποχή δεν πρόσφερε αρχιτεκτονική ανάλογης αξίας με την κλασική. Λόγω επέκτασης των ορίων του ελληνισμού τα σπουδαιότερα αρχιτεκτονικά έργα θα χτιστούν στα μεγάλα κέντρα της Μ. Ασίας (Έφεσος, Πέργαμος, Σάρδεις, Μίλητος, Πριήνη, Αλικαρνασσός). Η ανάληψη των αρχιτεκτονικών έργων από τους ηγεμόνες, προκάλεσαν έντονη κινητικότητα και αναπτύχθηκαν νέοι τύποι, ενώ βελτιώθηκαν οι παλαιότεροι. Οι αρχές της Πολεοδομίας 1) Αρχή των μαθηματικών (Ιπποδάμειο σύστημα) 2) Αρχή της αισθητικής (θεατρική διάταξη με μηχανικές παρεμβάσεις) 3) Αρχή της λειτουργικότητας (ανάλογα με τον πληθυσμό και τις ανάγκες του)
9. Ποια τα στοιχεία εξέλιξης του θεάτρου κατά την Ελληνιστική
περίοδο. Αναφέρατε 3 σημαντικά θέατρα της περιόδου. Σελ. 265-267 Θέατρο •
Αρχαιότητα: υπαίθριο και αμφιθεατρικό, εκμεταλλευόταν τις παρειές των λόφων • Αρχαϊκή και Κλασική εποχή (266) : ξύλινα, H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
• •
•
• •
•
μάλλον λυόμενα καθίσματα • 4ος αι.: Κατασκευή μνημειωδών θεάτρων από μάρμαρο και ανακαίνιση των παλαιοτέρων. Το κλασικό δράμα απαιτεί μεγάλη ορχήστρα για τα χορικά μέρη Οι νέες μορφές δράματος, π .χ . Αττική Νέα Κωμωδία, δίνει έμφαση στους χαρακτήρες και τους διαλόγους, γεγονός που αλλάζει κα την αρχιτεκτονική του ελληνικού θεάτρου και το συσχετισμό σκηνής-ορχήστρας. 3ος και 2ος αι .: το μπροστινό μέρος της σκηνής, το προσκήνιο, αποκτά αρχιτεκτονικό διάκοσμο με θύρες, κίονες κλπ που χρησιμοποιούνται στην παράσταση. Αρχικά ξύλινα, στη συνέχεια μόνιμα. Το θέατρο ένα από τα βασικά στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού που έφεραν στην Ανατολή οιΈλληνες, και λειτούργησε ως αναγνωριστικό στοιχείο του ελληνισμού από τους μη Έλληνες. Σωζόμενα: Δήλου, Πριήνης, Μιλήτου και Εφέσου
Β ΤΟΜΟΣ 1. Τι εννοούμε με τον όρο Βυζαντινές αναγεννήσεις και τι
γνωρίζετε για αυτές; Βυζαντινές Αναγεννήσεις • •
•
• •
Η βυζαντινή τέχνη ήταν μια συντηρητική τέχνη που είχε ως σκοπό της την διατήρηση της χριστιανικής παράδοσης. Στην μακραίωνη πορεία της διαπιστώνουμε κάποιες περιόδους κατά τη διάρκεια των οποίων η βυζαντινή τέχνη υιοθετεί τα διδάγματα και την καλλιτεχνική έκφραση της αρχαιότητας. Η τάση αυτή πηγάζει από την ασίγαστη επιθυμία των βυζαντινών να ζωντανέψουν το ένδοξο παρελθόν της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αυτές τις περιόδους τις ονομάζουμε «Βυζαντινές Αναγεννήσεις» . Οι σημαντικότερες αναγεννήσεις ήταν αυτή των Μακεδόνων (τέλη 9ου – αρχές 11 ου αιώνα) και αυτή των Παλαιολόγων (β’ μισό 13 ου – πρώτες δεκαετίες 14ου αιώνα)
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 1. Ψαλτήρι που φυλάσσεται στην παρισινή Εθνική Βιβλιοθήκη, 950 -
970 ü αρχαιοπρεπής σύνθεση ü πλούσια χρώματα ü πλαστικότητα μορφών ü ειδυλλιακό τοπίο 2 . Τοιχογραφικός διάκοσμος νεκρικού παρεκκλησίου της μονής της Χώρας 1315 – 1320 ü Αρμονικές αναλογίες ü Κομψότητα ü Πλαστική απόδοση όγκου 2. Τι αναπαριστά ο αρχιτεκτονικός χώρος των εκκλησιών, πως
διαμορφώνεται και σε τι αντιστοιχεί το εικονογραφικό πρόγραμμα μετά την εικονομαχία (παλαιολόγεια τέχνη και οι θεματικοί άξονες ,διαφορά από την Κομνήνεια τέχνη και γενικά η ένταξη της παλαιολόγειας αρχιτεκτονικής στην βυζαντινή τέχνη.) Κύρια τάση ζωγραφικής Μεσοβυζαντινής περιόδου 843- 1204 o Το τέλος της Εικονομαχίας σήμανε αλλαγή για τη θρησκευτική τέχνη . o Η κύρια τάση στη ζωγραφική ήταν η αφαίρεση με βασικό χαρακτηριστικό των περιορισμό των αφηγηματικών στοιχείων. o Τα στοιχεία του τοπίου και της αρχιτεκτονικής είναι ελάχιστα, αποδίδονται σχηματικά, αποτελούν απλές ενδείξεις για το χώρο που διαδραματίζονται τα γεγονότα. o Η Τρίτη διάσταση αγνοείται. o Η ανθρώπινη μορφή εικονίζεται επίπεδη, άκαμπτη, στατική . H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
o Οι πτυχές των ενδυμάτων ελάχιστα αποκαλύπτουν την ανθρώπινη ανατομία. o Στο πρόσωπο κυριαρχούν τα μεγάλα μάτια, η έκφραση είναι σοβαρή και αυστηρή . o Σημείο στροφής προς μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση της μορφής και των συναισθημάτων αποτελούν τα μέσα του 12 ου αι . Εικονογραφικό
πρόγραμμα
ναών
Κάθε χριστιανικός ναός είναι μια επίγεια εικόνα της Βασιλείας του Θεού q Τρούλος – Παντοκράτορας q Τύμπανο τρούλου – προφήτες q Σφαιρικά τρίγωνα – 4 ευαγγελιστές q Αψίδα – Θεοτόκος q Καμάρα ιερού – Ανάληψη Χριστού q Πλάγιοι τοίχοι ιερού – Κοινωνία των Αποστόλων q Ημικύλινδρος αψίδας – ιεράρχες q Μέτωπο τόξου αψίδας – Ευαγγελισμός q Καμάρες, θόλοι, τύμπανα κυρίως ναού – Χριστολογικός κύκλος q Χαμηλότεροι ζώνη τοίχων – άγιοι κατά κατηγορίες q Βόρειος τοίχος –εορτή ή άγιος στον οποίο είναι αφιερωμένη η εκκλησία q Νάρθηκας – Δευτέρα Παρουσία Συχνά παρατηρούνται αποκλίσεις και εμπλουτισμοί εξαιτίας της εποχής, H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
του γεωγραφικού χώρου, του είδους του ναού, των προτιμήσεων του κτήτορα, των μηνυμάτων που θέλει να περάσει.
Δωδεκάορτο •
•
Στις καμάρες, τους θόλους και τα τύμπανα του κυρίως ναού παριστάνονταν σκηνές από τη ζωή του Χριστού . , ο λεγόμενος χριστολογικός κύκλος. Δώδεκα ήταν οι κυριότερες σκηνές του Χριστολογικού κύκλου, που αντιστοιχούν στις δώδεκα μεγάλες γιορτές του έτους, το λεγόμενο Δωδεκάορτο.
1. Ευαγγελισμός – ιερό 2. Γέννηση 3. Υπαπαντή 4. Βάπτιση 5. Μεταμόρφωση 6. Έγερση του Λαζάρου 7. Βαϊοφόρος 8. Σταύρωση – τύμπανο δυτικού τοίχου 9. Ανάσταση 10. Πεντηκοστή 11. Ανάληψη – ιερό 12. Κοίμηση Θεοτόκου – τύμπανο δυτικού τοίχου
Χαρακτηριστικά Τέχνης Παλαιολόγων Τεχνική μέθοδοι Μεσοβυζαντινής Περιόδου Περιεχόμενο • •
Η ζωγραφική των Παλαιολόγων έχει να επιδείξει ασυνήθιστο εικονογραφικό πλούτο. Δημιουργούνται νέες συνθέσεις, ενώ οι καθιερωμένες εμπλουτίζονται με εικονογραφικά στοιχεία, ρεαλιστικές και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
γραφικές λεπτομέρειες, αρχαίες προσωποποιήσεις, συμβολικά στοιχεία και μορφές που βρίσκουν την ερμηνεία τους στα κείμενα της εκκλησιαστικής φιλολογίας. Τεχνοτροπία Ø Επικρατεί μια τάση για ρεαλιστικότερη απόδοση των παραστάσεων. Ø Οι σκηνές γίνονται πολυπρόσωπες, οι μορφές αποκτούν με τις κινήσεις και την έκφραση των συναισθημάτων μεγαλύτερη συμμετοχή στα δρώμενα, δεν είναι πλέον άσαρκες και δισδιάστατες αλλά έχουν στέρεη δομή και έντονη σωματική παρουσία. Ø Τα στοιχεία του τοπίου και τα αρχιτεκτονήματα πληθαίνουν και δημιουργούν πλούσιο σκηνικό βάθος (3 η διάσταση)
3. Αναφερθείτε στον χαρακτήρα, το θεματολόγιο και τους τύπους
των Βυζαντινών εικόνων παρακολουθώντας την εξέλιξή τους κατά την διάρκεια των επιμέρους χρόνων του Βυζαντίου μέσα από ένα παράδειγμα της πρωτοβυζαντινής και ένα της μεσοβυζαντινής ή της υστεροβυζαντινής περιόδου να σχολιάσετε κατά πόσο η ζωγραφική των ρητόρων ακολουθεί το πνεύμα και την τεχνοτροπία της τέχνης της περιόδου. Πρώιμη βυζαντινή Τέχνη Βυζαντινές εικόνες • •
Οι εικόνες είχαν την υπόσταση της αγίας μορφής που απεικόνιζαν. Είχαν λοιπόν χαρακτήρα:
1. Λατρευτικό 2. Διδακτικό 3. λειτουργικό
Τεχνική Εγκαυστική H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
v Αναμείγνυαν τις σκόνες των χρωμάτων με κερί και σχημάτιζαν πλακίδια . v Έλιωνα τα χρώματα σε ζεστές παλέτες και ζωγράφιζαν πάνω στο σανίδι. v Σιδέρωναν το κερί από πάνω σε ένα πυρωμένο μυστράκι. Θέματα Πορτρέτα αγίων προσώπων: Χριστός, Παναγία, απόστολοι, άγιοι Παράδειγμα ü Ο απόστολος Πέτρος, 2 ο μισό 6ου αι – 1 ο μισό 7ου αι ü Προτομή μετωπικός, μπροστά από κόγχη, κρατά τα κλειδιά του παράδεισου και σταυρό . Πάνω από τη μορφή του εικονίζεται μετάλλιο με την προτομή του Χριστού που πλαισιώνεται από στηθάρια της Θεοτόκου και του Ευαγγελιστή Ιωάννη . Μεσοβυζαντινή Περίοδος Βυζαντινές Εικόνες Τεχνική -> αυγοτέμπερα q Τα χρώματα αναμειγνύονταν με κρόκο αυγού . Η τεχνική αυτή περιελάμβανε τρία στάδια: 1. Προετοιμασία ξύλου (άλειμμα με ψαρόκολλα, λεπτά στρώματα
κόλλας γύψου και τέλος λείανση της επιφάνειας) 2. Σχεδίαση με τη βοήθεια του ανθιβόλου (χάρτινο προσχέδιο με τρυπημένα περιγράμματα) . Πάνω του ριχνόταν τριμμένο κάρβουνο με αιχμηρό αντικείμενο. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 3. Ζωγραφική
. Πρώτα έμπαιναν τα σκοτεινά χρώματα («προπλασμοί») και μετά τα ανοιχτότερα («τα Φώτα») . Χρησιμοποίηση φύλλων χρυσού στο φόντο.
Θέματα και τύποι εικόνων Ø Μορφές Χριστού, Παναγίας, αγίων, επεισόδια από Παλαιά και Καινή Διαθήκη, από απόκρυφα Ευαγγέλια, βίοι και μαρτύρια αγίων. v Οι εικόνες δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης ονομάζονταν δεσποτικές. v Εικόνες με ζωγραφισμένες και τις 2 όψεις ονομάζονταν αμφιπρόσωπες και ήταν εικόνες λιτανείας.
4. Δαμασκηνός - Θεοφάνης τι γνωρίζετε για τους ζωγράφους, σε
ποια σχολή εντάσσονται τα χαρακτηριστικά τους.
ποια
τα
έργα
τους
και
q Η Κρήτη έγινε μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το σημαντικότερο καλλιτεχνικό κέντρο του ελλαδικού χώρου . q Εύποροι Κρήτες και Βενετοί έδιναν παραγγελίες και στα Αρχεία της Βενετίας υπάρχουν συμβόλαια από εκείνη την εποχή, από τα οποία αντλούμε αρκετές πληροφορίες σχετικά με την τεχνοτροπία, τις αμοιβές και το χρόνο παράδοσης. q Οι Κρητικοί ζωγράφοι μπορούσαν να ζωγραφίζουν ακολουθώντας βυζαντινά πρότυπα (in forma greca) ή την υστερογοτθική (in forma a la latina) καλλιτεχνική παράδοση, ανάλογα με τις προτιμήσεις της μεικτής πελατείας τους και τους νόμους της αγοράς. q Η κατακόρυφη πτώση μνημειακής ζωγραφικής κατά το β΄ μισό του 15 ου αιώνα ίσως οφείλεται στην αύξηση των φορητών εικόνων. Μνημειακή έκφραση Η κρητική σχολή, η οποία γεννήθηκε τον 15 ο αιώνα ως σχολή ζωγράφων εικόνων, συνδέθηκε τον 16ο αιώνα με τη μνημειακή H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
ζωγραφική, καθώς σημαντικοί Κρητικοί ζωγράφοι προσκλήθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα για να αναλάβουν την εκτέλεση μεγάλων καλλιτεχνικών προγραμμάτων.
Ο ζωγράφος Θεοφάνης ο Κρης (ο σημαντικότερος) Ø Πρόδρομο έργο της Κρητικής σχολής στη μνημειακή ζωγραφική είναι ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Μονής του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά στα Μετέωρα. Ø Έργο που αποδίδεται στο μοναχό Θεοφάνη Στρελίντζα ή Μπάθα . •
•
Θεοφάνης Μοναχός ο Κρης . Κορυφαίος αγιογράφος του 16ου αιώνα και κυριότερος εκπρόσωπος της Κρητικής Σχολής. Ο μοναχός Θεοφάνης Στρελίτζας, ο επιλεγόμενος Μπαθάς, πρέπει να γεννήθηκε στο Ηράκλειο μέσα στην τελευταία δεκαπενταετία του 15 ου αιώνα και ακολούθησε το οικογενειακό επάγγελμα της ζωγραφικής. Σε κατάλληλη ηλικία παντρεύτηκε και απόκτησε δύο παιδιά, το Συμεών και το Νίφο Νεόφυτο . Έπειτα για κάποιο λόγο - ίσως θανάτου της συζύγου - έγινε μοναχός. Η πρώτη μνεία του αγιογράφου Θεοφάνη βρίσκεται στην κτητορική επιγραφή στο καθολικό της Μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά στα Μετέωρα, το 1527 . Το 1535 ιστορεί το καθολικό της Ι . Μονής Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος, όπου και εγκαταστάθηκε με τους δυο γιούς του . Το 1545 , με συνεργάτη το γιο του Συμεών τοιχογραφεί το καθολικό της Ι . Μονής Σταυρονικήτα. Αφού έζησε αρκετά χρόνια στο Άγιο Όρος, επιστρέφει στην πατρίδα του την Κρήτη όπου και πεθαίνει στις 24 Φεβρουαρίου του 1559, την ημέρα που έκανε την διαθήκη του . Το έργο του συνέχισαν οι δύο γιοι του .
Τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Μονής του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά στα Μετέωρα Ø Ο Αδάμ ονοματίζει τα ζώα, 1527 – σταθερό, σίγουρο σχέδιο, H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
καλοζυγισμένες συνθέσεις, γλυκά χρώματα, αρμονικοί συνδυασμοί, λεπτομέρειες προσώπων. Ø Βαϊοφόρος, 1527 - Ένας όμιλος Ιουδαίων τον υποδέχεται προτείνοντας βάια. Στον διάκοσμο διακρίνονται ήδη οι αρετές που χαρακτηρίζουν το ωριμότερο έργο του Θεοφάνη . Πρόσωπα σχεδόν σαν πορτρέτα, σταθερό και σίγουρο σχέδιο, γλυκά χρώματα σε αρμονικούς συνδυασμούς. Ø Έργο του επίσης, είναι και ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της μονής της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος, 1535
Ø Όπως και το καθολικό της μονής Σταρονικήτα του Αγίου Όρους, 1546
Ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός •
Πρέπει να γεννήθηκε γύρω στο 1530 -35 . Λίγα στοιχεία υπάρχουν για την ζωή και την δράση του και ελάχιστες οι χρονολογημένες εικόνες του . Ήταν άριστος τεχνίτης και το μεγαλύτερο γνωστό σύνολο υπογεγραμμένων έργων του σώζεται στην Κέρκυρα. Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού πινάκων Ιταλών καλλιτεχνών στην Κρήτη επηρέασε τους Έλληνες αγιογράφους. Έτσι και ο εν λόγω αγιογράφος χρησιμοποίησε ιταλικά στοιχεία στις αγιογραφίες του, ανάλογα ίσως, με τις επιθυμίες των πελατών του . Ο Δαμασκηνός έχαιρε μεγάλης φήμης και η επίδρασή του στους συγχρόνους καιμεταγενεστέρους ζωγράφους ήταν πολύ μεγάλη . Εικονογραφικοί τύποι που αυτός, κατά τα φαινόμενα, εισήγαγε ή αποκρυστάλλωσε, έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς και αντιγράφηκαν μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα.
•
Είχε την ικανότητα να φιλοτεχνεί έργα του σε διάφορες τεχνοτροπίες, βυζαντινή και ιταλική.
•
Μυστικός Δείπνος, τελευταία εικοσαετία 16ου αι . –έχει απομακρυνθεί από τη Βυζαντινή παράδοση και πλησιάζει στην H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
ιταλική Αναγέννηση, ένα οικοδόμημα σύμφωνα με τις αρχές της γεωμετρικής προοπτικής, ρεαλισμός, ζωηρά χρώματα, στοιχεία καθημερινής ζωής.
Γ ΤΟΜΟΣ
1. Ποιοι παράγοντες συνέβαλλαν στην αλλαγή τεχνοτροπίας στην
φάση δημιουργίας και ανάπτυξης της Επτανησιακής σχολής εντοπίζετε διαφορές με την κοσμική σχολή? •
•
Με τον όρο καλλιτεχνική εκκοσμίκευση εννοούμε την εγκατάλειψη των καθαρά θρησκευτικών θεμάτων προς όφελος θεμάτων που αντλούνται όχι πλέον από το μεταφυσικό κόσμο της θρησκείας αλλά από το φυσικό κόσμο που περιβάλλει τον άνθρωπο. Τα πρώτα σπέρματα αυτής της διαδικασίας συναντώνται στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα το 18ο αιώνα
1. Τα Επτάνησα δε γνώρισαν τουρκική κατοχή . Το 17ο αιώνα
αποτελούν ενιαίο ενετοκρατούμενο γεωγραφικό και διοικητικό σύνολο . 2. Η ανάπτυξη του διαμετακομιστικού εμπορίου και η εξαγωγή προϊόντων (σταφίδα), οδήγησαν στην εμφάνιση μιας γηγενούς αστικής τάξης που επιθυμούσε να διατρανώσει την κοινωνική της άνοδο και να διεκδικήσει τη θέση της μέσα στην αυστηρά δομημένη επτανησιακή κοινωνία . 3. Η ενασχόληση με το εμπόριο ενίσχυσε το ενδιαφέρον για τον υλικό κόσμο . Καλλιτεχνικά είδη q Η επτανησιακή τέχνη αποδεσμεύτηκε σταδιακά από τα άκαμπτα βυζαντινά καλλιτεχνικά πρότυπα προς όφελος δυτικότροπων τάσεων με κύριο χαρακτηριστικό τη στροφή προς τη φυσιοκρατία (νατουραλισμό) που άνθιζε στη Δύση από το 14ο αιώνα q Αντιθέτως στην υπόλοιπη Ελλάδα η περίπλοκη, μεσαιωνικού τύπου, δομή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ανέστειλε παρόμοιες εξελίξεις, H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
ενώ η βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση κυριαρχούσε με απόλυτο τρόπο .
Αναζωογόνηση θρησκευτικής Τέχνης στα Επτάνησα q Η Θρησκευτική τέχνη είχε αναζωογονηθεί από Κρήτες επήλυδες. ü Θεόδωρος Πουλάκης ü Εμμανουήλ Τζάνες – Ο Χριστός Παντοκράτωρ Ευλογών, 1664 q Η μεταβυζαντινή κρητική αγιογραφία αναπτύσσεται πιο ελεύθερα σε σχέση με την αυστηρή βυζαντινή καλλιτεχνική ορθοδοξία. ü Ανδρέας Ρίτζος ü Ανδρέας Παβίας ü Μιχαήλ Δαμασκηνός q Πολλοί καλλιτέχνες ζωγράφιζαν ταυτόχρονα με το βυζαντινό και το δυτικό ιδίωμα
Καστρινός – Η λιτανεία του λειψάνου του Αγίου Χαραλάμπη, 1756 (28 τσεκίνια) Από ανώτατο αξιωματούχο πριν 4 δεκαετίες για τοπιογραφία του Πλακωτού 700 τσεκίνια
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Η Θρησκευτική ζωγραφική q Παναγιώτης Δοξαράς • •
Αγιογράφησε στο νέο ύφος το 1727 την « Ουρανία» του Αγίου Σπυρίδωνα Συνέγραψε το 1726 την «Περί Ζωγραφίας» πραγματεία στην οποία ανέλυε τις αρχές του νέου καλλιτεχνικού ύφους. Μετάφρασε τμήματα από τις πραγματείες του Λεονάρντο και του Αλμπέρτι.
Η μη Θρησκευτική ζωγραφική q Νικόλαος Κουτούζης - Αυτοπροσωπογραφία, 1800 Φυσιοκρατική τεχνοτροπία, επισήμανση κοσμικής δραστηριότητας του ιερέα – αλλαγή - Προσωπογραφία κυρίας με διάδημα, 1800 (4α) Φιλαρέσκεια, μόρφωση, λεπτομέρειες κόμμωσης, ενδύματος - Προσωπογραφία λογίου, 1803 (4β) Καλλιεργημένος χαρακτήρας - Ο φαρμακοποιός Δικόπουλος, 1825 (4γ)
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Καλλιεργημένος χαρακτήρας • • •
Τα έργα προσπαθούν να αποδώσουν την ακριβή εμφάνιση και την ψυχολογική διάσταση των προσώπων. Η έμφαση στα ρεαλιστικά ψυχολογικά στοιχεία σχετίζεται άμεσα με την εκκοσμικευτική καλλιτεχνική διαδικασία . Και στις τρεις προσωπογραφίες καταγράφεται ένα ανεπαίσθητο μειδίαμα, απόρροια της ικανοποίησης που προσφέρει η συνείδηση της κοινωνικής καταξίωσης
q Διονύσης Καλλυβωκάς - Προσωπογραφία ανδρόγυνου 1858 (5) Το ανδρόγυνο ατενίζει με ευθύτητα και αυτοπεποίθηση τον θεατή, μεταξύ τους υπάρχει οικειότητα. Αναγνώριση αξιών αστικής οικογενειακής ζωής. Γυμνό βάθος πίνακα – αστικός ουμανισμός.
2. Αναπτύξτε
τον όρο Ακαδημαϊσμός στο πλαίσιο του περιεχομένου, που προσλαμβάνει σε διάφορες περιόδους της ιστορίας της τέχνης και ορίστε τα χρονολογικά όρια του Ακαδημαϊσμού της σχολής του Μονάχου.
Σχολή Μονάχου - Ακαδημαϊσμός Ακαδημαϊσμός 1. Ο όρος περιγράφει την απαρέγκλιτη προσκόλληση σε μια σειρά
κανόνων οι οποίοι αντλούνται μέσω της μελέτης των έργων των ιστορικών τεχνοτροπιών. 2. Αποκτά όμως και μια δεύτερη σημασία . Συγκαλύπτει την προώθηση συγκεκριμένων αντιλήψεων υποστηριζόμενος από επίσημους φορείς. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Σχολή Μονάχου Ø Μπορεί να αφορά διαφορετικές τεχνοτροπίες. Ø Στην ελληνική τέχνη συσχετίστηκε με όρους όπως Ø κλασικισμός, Ø ρεαλισμός, Ø ρομαντισμός, Ø ιδεαλισμός κ .λ . π . Ø Για τους Έλληνες δημιουργούς της Σχολής Μονάχου η επίτευξη των στόχων του Ακαδημαϊμού σημαίνει υιοθέτηση ενός προτύπου ανάπτυξης που ταυτίζεται με την απόσπαση της Ελλάδας από το παραδοσιακό ιστορικό – πολιτιστικό της πλαίσιο με στόχο την πολύπλευρη στροφή της ελληνικής κοινωνίας προς τη Δύση . Ø Αυτή η στροφή υπήρξε αίτημα και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού . Ø Η Ακαδημία του Μονάχου έμεινε αποκομμένη από τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά ρεύματα, με αποτέλεσμα οι Έλληνες καλλιτέχνες να υιοθετήσουν ένα συντηρητισμό και μια δυσπιστία απέναντι στα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά κινήματα. Ø Έτσι, οι καινοτόμες καλλιτεχνικές αναζητήσεις παρέμειναν εκτός πλαισίου Ακαδημίας. Ø Εξάλλου, ο σεβασμός των αρχών της Ακαδημίας αποτελούσε εφόδιο για σταδιοδρομία στην Αθήνα.
Ακαδημία Μονάχου H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
v Ιδρύθηκε το 1808 . v Ο συνδυασμός της γερμανικής ιστορικής πραγματικότητας και οι κλασικιστικές καλλιτεχνικές αρχές ορίζουν το πνεύμα της Ακαδημίας του Μονάχου . v Η επιλογή του Μονάχου ως κέντρου εκπαίδευσης των Ελλήνων καλλιτεχνών δεν είναι τυχαία. v Δεσμοί συνέδεαν την Ελλάδα με τη Βαυαρία, ενώ ο Λουδοβίκος Α΄ στο πλαίσιο του φιλελληνισμού του 19ου αιώνα καλλιεργούσε τις πολιτισμικές σχέσεις των δύο χωρών. v Ο σεβασμός των αρχών της Ακαδημίας αποτελούσε εφόδιο για σταδιοδρομία στην Αθήνα. v Στην Ακαδημία ο σπουδαστής μάθαινε σχέδιο με προοπτική αναπαράσταση (τρισδιάστατη εικόνα), τις δυνατότητες του χρώματος ως υλικού + εκφραστικού μέσου, την αρμονική οργάνωση της σύνθεσης, την αντιγραφή της φύσης, την απόδοση φωτός, σκιάς και της συναισθηματικής ατμόσφαιρας. v Εξέφραζε το δημόσιο γούστο, καθιερώθηκε ο Ακαδημαϊσμός ως επίσημη τέχνη .
3. Αναπτύξτε τον όρο Ακαδημαϊσμός της σχολής του Μονάχου
και ορίστε τα χρονολογικά όριά του. Αναφέρετε έναν Έλληνα καλλιτέχνη που σπούδασε στο Μόναχο και ακολούθησε ανάλογες καλλιτεχνικές επιλογές. Αναφέρετε ένα έργο του και τεκμηριώστε το. (Βρυζάκης) Σχολή Μονάχου - Ακαδημαϊσμός Ακαδημαϊσμός 1. Ο όρος περιγράφει την απαρέγκλιτη προσκόλληση σε μια σειρά
κανόνων οι οποίοι αντλούνται μέσω της μελέτης των έργων των ιστορικών τεχνοτροπιών. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 2. Αποκτά όμως και μια δεύτερη σημασία . Συγκαλύπτει την
προώθηση συγκεκριμένων αντιλήψεων υποστηριζόμενος από επίσημους φορείς.
Σχολή Μονάχου Ø Μπορεί να αφορά διαφορετικές τεχνοτροπίες. Ø Στην ελληνική τέχνη συσχετίστηκε με όρους όπως Ø κλασικισμός, Ø ρεαλισμός, Ø ρομαντισμός, Ø ιδεαλισμός κ .λ . π . Ø Για τους Έλληνες δημιουργούς της Σχολής Μονάχου η επίτευξη των στόχων του Ακαδημαϊμού σημαίνει υιοθέτηση ενός προτύπου ανάπτυξης που ταυτίζεται με την απόσπαση της Ελλάδας από το παραδοσιακό ιστορικό – πολιτιστικό της πλαίσιο με στόχο την πολύπλευρη στροφή της ελληνικής κοινωνίας προς τη Δύση . Ø Αυτή η στροφή υπήρξε αίτημα και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού . Ø Η Ακαδημία του Μονάχου έμεινε αποκομμένη από τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά ρεύματα, με αποτέλεσμα οι Έλληνες καλλιτέχνες να υιοθετήσουν ένα συντηρητισμό και μια δυσπιστία απέναντι στα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά κινήματα. Ø Έτσι, οι καινοτόμες καλλιτεχνικές αναζητήσεις παρέμειναν εκτός πλαισίου Ακαδημίας. Ø Εξάλλου, ο σεβασμός των αρχών της Ακαδημίας αποτελούσε εφόδιο για σταδιοδρομία στην Αθήνα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ακαδημία Μονάχου v Ιδρύθηκε το 1808 . v Ο συνδυασμός της γερμανικής ιστορικής πραγματικότητας και οι κλασικιστικές καλλιτεχνικές αρχές ορίζουν το πνεύμα της Ακαδημίας του Μονάχου . v Η επιλογή του Μονάχου ως κέντρου εκπαίδευσης των Ελλήνων καλλιτεχνών δεν είναι τυχαία. v Δεσμοί συνέδεαν την Ελλάδα με τη Βαυαρία, ενώ ο Λουδοβίκος Α΄ στο πλαίσιο του φιλελληνισμού του 19ου αιώνα καλλιεργούσε τις πολιτισμικές σχέσεις των δύο χωρών. v Ο σεβασμός των αρχών της Ακαδημίας αποτελούσε εφόδιο για σταδιοδρομία στην Αθήνα. v Στην Ακαδημία ο σπουδαστής μάθαινε σχέδιο με προοπτική αναπαράσταση (τρισδιάστατη εικόνα), τις δυνατότητες του χρώματος ως υλικού + εκφραστικού μέσου, την αρμονική οργάνωση της σύνθεσης, την αντιγραφή της φύσης, την απόδοση φωτός, σκιάς και της συναισθηματικής ατμόσφαιρας. v Εξέφραζε το δημόσιο γούστο, καθιερώθηκε ο Ακαδημαϊσμός ως επίσημη τέχνη . Η περίπτωση του Βρυζάκη •
Είναι ο πρώτος Έλληνας που εγγράφεται στην Ακαδημία του Μονάχου το 1844 .
- Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Καστέλλα, 1855 (9) Αποστασιοποιημένο συναισθηματικό και εξωραϊστικό ύφος που κυριαρχεί στην ακαδημαϊκή ζωγραφική την οποία διδάσκεται στο Μόναχο . H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
4. Παρθένης και νεωτερικότητα. Ποια είναι η υποδοχή των
νεωτερικών τάσεων στις εικαστικές τέχνες τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Παρουσιάστε μέσα από το έργο του Παρθένη. Νεωτερικότητα q Το φαινόμενο της νεωτερικότητας διαμορφωνόταν ως καινοφανής εκδοχή του ευρωπαϊκού πολιτισμού που συμπεριλάμβανε κάθε είδους καινοτόμο καλλιτεχνική έκφραση και έμελλε να κυριαρχήσει με απόλυτο τρόπο ως τα μέσα του 20ου αιώνα q Η νεωτερικότητα στην Ευρώπη καθοριζόταν από δύο παραμέτρους: 1. Την ταχεία εκβιομηχάνιση 2. Την εντατικοποιημένη αστικοποίηση
q Οι διαφοροποιήσεις σε ό, τι αφορά το θεματολογικό περιεχόμενο των έργων μπορούν να επισημανθούν σε σχέση με την εγκατάλειψη των παραδοσιακών, μυθικοϊστορικών, θρησκευτικών και ηθογραφικών σκηνών προς όφελος της μηχανής και της μεγαλούπολης q Από πλευρά μορφής είναι έκδηλος ο χαρακτήρας της καινοτομίας. q Δίνεται έμφαση στο μορφολογικό πειραματισμό, είτε προς τις εκφραστικές δυνατότητες του χρώματος (ιμπρεσιονιστέςεξπρεσιονιστες), είτε για τις αναζητήσεις σχετικά με την επαναπραγμάτευση της παραδοσιακής διαδικασίας που όριζε τις μορφές στο πλαίσιο του εικαστικού χώρου (κυβισμός). q Στην Ελλάδα οι ιδιαιτερότητες όμως και τα προβλήματα έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στο να μην αναπτυχθούν με την ίδια ένταση τα χαρακτηριστικά που καθόρισαν τη νεωτερικότητα στη Δύση . q Η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση, αν και εκδηλώνονται, χαρακτηρίζονται από ιδιαιτερότητες και βραδύτητα ως προς την ανάπτυξη τους. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
q Πάντως για ένα τμήμα της νεοελληνικής κοινωνίας υπάρχει συσχετισμός μεταξύ εκβιομηχάνισης, αστικοποίησης και πολιτιστικής ανανέωσης με γνώμονα το δυτικοευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό . q Η ακαδημαϊκή διδασκαλία κυριαρχούσε στη Σχολή Καλών Τεχνών Υποδοχή του νεωτερισμού και αντιδράσεις Ο Κωνσταντίνος Παρθένης και η υποδοχή καλλιτεχνικών κατακτήσεων στην Ελλάδα
των
νεωτερικών
Ø Ο Παρθένης ξεκινά από τον ιμπρεσιονισμό και φτάνει ως τον κυβισμό . Ø Επηρεάζεται όμως και από τα έργα των συμβολιστών. Ø Ωστόσο, αφομοιώνει τα στοιχεία μέσα από ένα προσωπικό καλλιτεχνικό ιδίωμα. Ø Μαθητές: Τσαρούχης, Εγγονόπουλος, Διαμαντόπουλος, Τέτσης - Ευαγγελισμός, 1924 ( 15) •
•
Ο Ακαδημαϊσμός που συσχετιζόταν με τον πολιτικό συντηρητισμό, συνέχιζε να επικρατεί στη Σχολή Καλών Τεχνών, ενώ το διορατικότερο – προοδευτικότερο κομμάτι της ελληνικής αστικής τάξης, που εκφράζεται πολιτικά από το φιλελευθερισμό του Βενιζελισμού στηρίζει την νεωτερική τέχνη ως αξία που θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισμό . Ωστόσο, ορισμένοι οικονομικά εύρωστοι εκπρόσωποι συντηρητικών κύκλων υποστηρίζουν τον Παρθένη γιατί βλέπουν τη νεωτερικότητα ως αξία που σχετίζεται με την ανάπτυξη και την ένταξη της Ελλάδας στο Δυτικοευρωπαϊκό χώρο .
5. Γενιά του 30 στην ζωγραφική. Να δώσετε ένα ορισμό της
γενιάς του 30 αναλύοντας το πολίτικο και καλλιτεχνικό πλαίσιο H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
της εμφάνισής της. Να αναφέρετε 3 ζωγράφους που ανήκουν σε αυτή, αναπτύξτε την καλλιτεχνική πορεία και να σχολιάσετε ένα έργο από τους ζωγράφους αυτούς κατ επιλογή. Η Γενιά του ΄30 και η ελληνικότητα •
•
Έτσι περιγράφεται ένα σύνολο λογοτεχνών, διανοούμενων και καλλιτεχνών με κεντρικό αίτημα την αναζήτηση της ελληνικότητας στην τέχνη και τη λογοτεχνία που δραστηριοποιείται τη δεκαετία του 1930 . Οι επιπτώσεις της Μικρασιατικής καταστροφής λειτούργησαν καταλυτικά προς την ανάγκη διαφοροποίησης τόσο από του δυτικοευρωπαίους, όσο και από τους Οθωμανούς – τονισμός εθνικών χαρακτηριστικών.
Οι δύο συνιστώσες 1 . Η προσέγγιση του βυζαντινού παρελθόντος • • • • • • • •
Το αρχαιοελληνικό παρελθόν δεν ήταν αποκλειστική παραπομπή αφού δε λειτουργούσε πλέον με δημιουργικό τρόπο . Επιπλέον η Μεγάλη Ιδέα είχε καταρρεύσει. Η επιλογή ενός εγγύτερου παρελθόντος προσφερόταν ως αντίδραση στην εθνική καταστροφή . Το ρόλο αυτό έπαιξε το βυζαντινό παρελθόν. Η βυζαντινότροπη ζωγραφική του Φώτη Κόντογλου Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί βυζαντινά πρότυπα και απορρίπτει τη δυτική νεωτερικότητα. Μάλιστα, μεταγενέστερα θέλησε να αποσιωπήσει τον πρόσκαιρο προβληματισμό του . Έτσι, αποκηρύσσει κάθε επαφή του με τη δύση και με κάθε νεωτερικό καλλιτεχνικό στοιχείο .
- Αυτοπροσωπογραφία με τη γυναίκα και την κόρη του και κτητορική επιγραφή ( 18) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Προσπάθεια να θεωρηθεί η επιστροφή στις ρίζες ως φαινόμενο αφενός αυθόρμητο και αφετέρου αποκλειστικά γηγενές. – Κανένα από τα δύο δεν ίσχυε .
2. Η στροφή προς τη λαϊκή τέχνη • •
• • • • • •
Οι θεωρητικοί της ελληνικότητας στράφηκαν προς ένα χώρο που συμπεριλαμβάνει ό, τι ονομάζεται λαϊκή πολιτιστική παράδοση . Οι δημιουργοί αυτού του ρεύματος είχαν ως δάσκαλο μια καλλιτεχνική παράδοση αιώνων που διατηρούσε αλώβητα τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος και δη του βυζαντινού . Το πλαίσιο ανάδειξης της παράδοσης και η περίπτωση του Θεόφιλου Η ανάδειξη της ελληνικότητας καλλιεργήθηκε επιμελώς με σχετικά συστηματικό τρόπο . Η ζωγραφική του Θεόφιλου καθιστούσε φανερή τη ζωντανή και διαρκώς παρούσα διάσταση της λαϊκής ζωγραφικής έντονα χρώματα, έμφαση στην απόδοση των λεπτομερειών, τυπικές ανατομικές και προοπτικές παραμορφώσεις.
Το πλαίσιο ανάδειξης της παράδοσης και η περίπτωση του Θεόφιλου • • •
Ανακαλύφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ΄ 20 από το Γουναρόπουλο . Τα έργα του αποτελούν δείγμα λαϊκής ζωγραφικής, υψηλής ποιότητας, ενώ έχουν πηγαίο αυθορμητισμό . Η ζωγραφική του διατηρεί με φυσικό τρόπο τους δεσμούς της με τη μεσαιωνική καλλιτεχνική παράδοση του Βυζαντίου .
- Η ωραία Αδριάννα των Αθηνών, 1930 ( 19) Παρθένης, Κοντογλου, Τσαρούχης H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
6. Αναπτύξτε με συνοπτικό τρόπο τις δύο βασικές συνιστώσες,
που διαμόρφωσαν στην φάση του μεσοπολέμου το περιεχόμενο της Ελληνικότητας, έτσι όπως την αναζήτησαν μέσα από τα έργα τους οι αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες της περιόδου. Αναφερθείτε την περίπτωση ενός αρχιτέκτονα και ενός ζωγράφου, το έργο των οποίων έχει ερμηνευτεί ως εκδοχή ελληνικότητας. Οι δύο συνιστώσες 1 . Η προσέγγιση του βυζαντινού παρελθόντος • • • • • • • •
Το αρχαιοελληνικό παρελθόν δεν ήταν αποκλειστική παραπομπή αφού δε λειτουργούσε πλέον με δημιουργικό τρόπο . Επιπλέον η Μεγάλη Ιδέα είχε καταρρεύσει. Η επιλογή ενός εγγύτερου παρελθόντος προσφερόταν ως αντίδραση στην εθνική καταστροφή . Το ρόλο αυτό έπαιξε το βυζαντινό παρελθόν. Η βυζαντινότροπη ζωγραφική του Φώτη Κόντογλου Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί βυζαντινά πρότυπα και απορρίπτει τη δυτική νεωτερικότητα. Μάλιστα, μεταγενέστερα θέλησε να αποσιωπήσει τον πρόσκαιρο προβληματισμό του . Έτσι, αποκηρύσσει κάθε επαφή του με τη δύση και με κάθε νεωτερικό καλλιτεχνικό στοιχείο .
- Αυτοπροσωπογραφία με τη γυναίκα και την κόρη του και κτητορική επιγραφή ( 18) Προσπάθεια να θεωρηθεί η επιστροφή στις ρίζες ως φαινόμενο αφενός αυθόρμητο και αφετέρου αποκλειστικά γηγενές. – Κανένα από τα δύο δεν ίσχυε .
2. Η στροφή προς τη λαϊκή τέχνη H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr • •
• • • • • •
Οι θεωρητικοί της ελληνικότητας στράφηκαν προς ένα χώρο που συμπεριλαμβάνει ό, τι ονομάζεται λαϊκή πολιτιστική παράδοση . Οι δημιουργοί αυτού του ρεύματος είχαν ως δάσκαλο μια καλλιτεχνική παράδοση αιώνων που διατηρούσε αλώβητα τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος και δη του βυζαντινού . Το πλαίσιο ανάδειξης της παράδοσης και η περίπτωση του Θεόφιλου Η ανάδειξη της ελληνικότητας καλλιεργήθηκε επιμελώς με σχετικά συστηματικό τρόπο . Η ζωγραφική του Θεόφιλου καθιστούσε φανερή τη ζωντανή και διαρκώς παρούσα διάσταση της λαϊκής ζωγραφικής έντονα χρώματα, έμφαση στην απόδοση των λεπτομερειών, τυπικές ανατομικές και προοπτικές παραμορφώσεις.
Το πλαίσιο ανάδειξης της παράδοσης και η περίπτωση του Θεόφιλου • • •
Ανακαλύφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ΄ 20 από το Γουναρόπουλο . Τα έργα του αποτελούν δείγμα λαϊκής ζωγραφικής, υψηλής ποιότητας, ενώ έχουν πηγαίο αυθορμητισμό . Η ζωγραφική του διατηρεί με φυσικό τρόπο τους δεσμούς της με τη μεσαιωνική καλλιτεχνική παράδοση του Βυζαντίου .
- Η ωραία Αδριάννα των Αθηνών, 1930 ( 19) Παρθένης, Κοντογλου, Τσαρούχης, Τόμπρος Θεόφιλος, Κόντογλου, Πικιώνης. Λαική παράδοση και τέχνη, γενιά του 30. ΕΜ.3 Σελ. 55-67 Η Γενιά του ΄30 και η ελληνικότητα •
•
Έτσι περιγράφεται ένα σύνολο λογοτεχνών, διανοούμενων και καλλιτεχνών με κεντρικό αίτημα την αναζήτηση της ελληνικότητας στην τέχνη και τη λογοτεχνία που δραστηριοποιείται τη δεκαετία του 1930 . Οι επιπτώσεις της Μικρασιατικής καταστροφής λειτούργησαν καταλυτικά προς την ανάγκη διαφοροποίησης τόσο από του H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
δυτικοευρωπαίους, όσο και από τους Οθωμανούς – τονισμός εθνικών χαρακτηριστικών.
Οι δύο συνιστώσες 1 . Η προσέγγιση του βυζαντινού παρελθόντος • • • • • • • •
Το αρχαιοελληνικό παρελθόν δεν ήταν αποκλειστική παραπομπή αφού δε λειτουργούσε πλέον με δημιουργικό τρόπο . Επιπλέον η Μεγάλη Ιδέα είχε καταρρεύσει. Η επιλογή ενός εγγύτερου παρελθόντος προσφερόταν ως αντίδραση στην εθνική καταστροφή . Το ρόλο αυτό έπαιξε το βυζαντινό παρελθόν. Η βυζαντινότροπη ζωγραφική του Φώτη Κόντογλου Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί βυζαντινά πρότυπα και απορρίπτει τη δυτική νεωτερικότητα. Μάλιστα, μεταγενέστερα θέλησε να αποσιωπήσει τον πρόσκαιρο προβληματισμό του . Έτσι, αποκηρύσσει κάθε επαφή του με τη δύση και με κάθε νεωτερικό καλλιτεχνικό στοιχείο .
- Αυτοπροσωπογραφία με τη γυναίκα και την κόρη του και κτητορική επιγραφή ( 18) Προσπάθεια να θεωρηθεί η επιστροφή στις ρίζες ως φαινόμενο αφενός αυθόρμητο και αφετέρου αποκλειστικά γηγενές. – Κανένα από τα δύο δεν ίσχυε .
2. Η στροφή προς τη λαϊκή τέχνη •
Οι θεωρητικοί της ελληνικότητας στράφηκαν προς ένα χώρο που συμπεριλαμβάνει ό, τι ονομάζεται λαϊκή πολιτιστική παράδοση .
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
• • • • • •
Οι δημιουργοί αυτού του ρεύματος είχαν ως δάσκαλο μια καλλιτεχνική παράδοση αιώνων που διατηρούσε αλώβητα τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος και δη του βυζαντινού . Το πλαίσιο ανάδειξης της παράδοσης και η περίπτωση του Θεόφιλου Η ανάδειξη της ελληνικότητας καλλιεργήθηκε επιμελώς με σχετικά συστηματικό τρόπο . Η ζωγραφική του Θεόφιλου καθιστούσε φανερή τη ζωντανή και διαρκώς παρούσα διάσταση της λαϊκής ζωγραφικής έντονα χρώματα, έμφαση στην απόδοση των λεπτομερειών, τυπικές ανατομικές και προοπτικές παραμορφώσεις.
Το πλαίσιο ανάδειξης της παράδοσης και η περίπτωση του Θεόφιλου • • •
Ανακαλύφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ΄ 20 από το Γουναρόπουλο . Τα έργα του αποτελούν δείγμα λαϊκής ζωγραφικής, υψηλής ποιότητας, ενώ έχουν πηγαίο αυθορμητισμό . Η ζωγραφική του διατηρεί με φυσικό τρόπο τους δεσμούς της με τη μεσαιωνική καλλιτεχνική παράδοση του Βυζαντίου .
- Η ωραία Αδριάννα των Αθηνών, 1930 ( 19) •
Τελευταίος εκφραστής της βυζαντινής έμπνευσης, ο Δημήτρης Πικιώνης, που με έργα του, όπως ο ναός του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη, σηματοδότησε τη μίξη βυζαντινών και παραδοσιακών στοιχείων, σε ένα παιχνίδισμα εξωτερικών όψεων, βαθιά μέσα στο μοντέρνο κίνημα.
Ø Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η ελληνική κοινωνία εγκατέλειψε τη Μεγάλη Ιδέα και ένιωσε την ανάγκη να επινοήσει ένα νέο ιδανικό, προσφεύγοντας στον περιφρονημένο παραδοσιακό πολιτισμό . Ø Ο Δημήτρης Πικιώνης έχτισε ένα σπίτι στις Τζιτζιφιές το 1921, πιστό αντίγραφο σπιτιού της Αίγινας και ένα άλλο στην οδό Ηρακλείου το 1925 . H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ø Με αυτά τα έργα ο Πικιώνης δήλωσε ότι «παράδοση» δεν είναι μόνο η Τουρκοκρατία, δεν είναι μόνο το Βυζάντιο, αλλά μια Αρχαιότητα άσχετη με τον απορριπτέο νεοκλασικισμό . Ø Ο Έλληνας αρχιτέκτονας μπορούσε να κινηθεί άνετα σε όλη την έκταση της ελληνικής ιστορίας, ψάχνοντας για στοιχεία συνέχειας που θα ταίριαζαν στο παρόν.
Επιδράσεις παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στη σύγχρονη Ø Στη δεκαετία του 1930 η κατάσταση ήταν συγκεχυμένη ανάμεσα στην πρωτοπορία και στη συντήρηση, στον ελληνοκεντρισμό και στο διεθνισμό . Ø Ο Πικιώνης ήδη από τις αρχές του 20 είχε ανακαλύψει το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα και αυτό το σπίτι αργότερα πήρε μυθικές διαστάσεις. Ø Η συζήτηση για την ελληνικότητα γνώρισε μεγάλη έξαρση αμέσως μετά τον πόλεμο με την έκθεση του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου και με την ανακάλυψη του ρεμπέτικου τραγουδιού από το Μάνο Χατζηδάκη . Ø Στην κατεύθυνση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στράφηκε και ο Δημήτρης Πικιώνης, αρνητής του μοντέρνου . Ø Το πιο δημοφιλές έργο του ήταν οι διαμορφώσεις του τοπίου γύρω από την Ακρόπολη και το λόφο του Φιλοπάππου, όπου επινόησε ένα μείγμα από στοιχεία που καλύπτουν ένα πανόραμα ιστορικής διαδρομής στη μακραίωνη ελληνική ιστορία. 7. Ποιες είναι οι δύο βασικές τάσεις της ελληνικής παραστατικής
τέχνης κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου και πως εξελίχθησαν μεταπολεμικά. Αναφέρετε δύο εκπροσώπους από κάθε τάση και στην συνέχεια αναπτύξτε συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου τους. Ακαδημαϊσμός H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
•
•
•
Ο Ακαδημαϊσμός ως κυρίαρχη καλλιτεχνική συνιστώσα που καθόρισε τις θεματικές και τις τεχνοτροπικές επιλογές, επιβλήθηκε άνωθεν και κυριάρχησε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπήρχε όμως δυσκολία προσαρμογής των ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού στα νέα καλλιτεχνικά πρότυπα σε μια περιοχή που η λαϊκή βυζαντινή και ανατολική τέχνη δέσποζε επί αιώνες Ενδεικτική του γεγονότος ότι η εξέλιξη ήταν απόρροια πολιτικών εξαρτήσεων και όχι επιλογών βασισμένων στις καλλιτεχνικές και ιστορικές συνθήκες είναι η περίπτωση της εικονογράφησης του αγώνα των Ελλήνων όπως την αντιμετώπισε ο Μακρυγιάννης. Η επιλογή του δε στηρίζεται σε κάποια αντιδυτική στάση .
Η περίπτωση του Βρυζάκη •
Είναι ο πρώτος Έλληνας που εγγράφεται στην Ακαδημία του Μονάχου το 1844 .
- Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Καστέλλα, 1855 (9) Αποστασιοποιημένο συναισθηματικό και εξωραϊστικό ύφος που κυριαρχεί στην ακαδημαϊκή ζωγραφική την οποία διδάσκεται στο Μόναχο .
Η περίπτωση του Γύζη • •
Παρέμεινε στο Μόναχο και δίδαξε στην Ακαδημία. Στο όψιμο έργο του ξανοίγεται προς περισσότερο χρωματικές αναζητήσεις υπό την επίβλεψη του Συμβολισμού .
- Ο θρίαμβος της Βαυαρίας - Ο Ανατολίτης με τσιμπούκι, 1873( 10) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Φιλήδονος, νωχελικός, πονηρός, οκνηρός
q Οι νεωτερικές προσπάθειες δεν εστιάζονται τόσο στη θεματολογία αλλά στη μορφολογική ανανέωση. q Ο περιορισμένος βιομηχανικός και αστικός ορίζοντας δεν προσφέρεται ως πρότυπο έμπνευσης. q Έτσι τα θέματα δεν έχουν σχέση με όψεις μεγαλουπόλεων ή θραύσματα του τεχνολογικού πολιτισμού . q Αντίθετα οι μορφολογικές ρήξεις αποτελούν πρόσφορο έδαφος για καινοτόμους πειραματισμούς. q Έτσι, δίνεται έμφαση στη χρωματική διάσταση .
Καλλιτέχνες που επηρεάστηκαν από το Μοντερνισμό Νικόλαος Γύζης - Ιδού ο Νυμφίος, 1897 ( 11) q Τολμηρός χρωματικός χαρακτήρας – Συμβολισμός (χρώμα = πνευματοποιημένη – μυστική συμβολική διάσταση)
Ο Κωνσταντίνος Μαλέας και η χρωματική εκφραστικότητα q Επαναπροσδιορίζει το ρόλο του χρώματος, που το συνδέει με H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
νεωτερικές αναζητήσεις και με την ανάγκη αναζήτησης μιας νέας εικαστικής εκφραστικότητας. q Δε το χρησιμοποιεί με τον τρόπο των συμβολιστών. q Ο Μαλέας, όπως φαίνεται μέσα από το έργο του Μαγγανοπήγαδο, 1901 (12), αντιμετωπίζει διαφορετικά το θέμα που προέρχεται από την Ανατολή σε σχέση με την ακαδημαϊκή οπτική του Γύζη στο έργο Ανατολίτης με τσιμπούκι 1873 , αφού δεν την αντιμετωπίζει σας εξωτικό χώρο αλλά ως πηγή διδαχής και εξαγωγής χρήσιμων καλλιτεχνικών συμπερασμάτων. q Έτσι, το θέμα γίνεται αφορμή να τονιστούν τα εκφραστικά χαρακτηριστικα του χρώματος και να υπογραμμιστεί η μορφολογική ανανέωση. q Πάντως, αν και επιλέγει ένα τεχνολογικά πρωτόγονο θέμα, δίνει έμφαση στις διαδικασίες της ανθρώπινης προόδου . q Αντιτίθεται στην αναζήτηση έμπνευσης στο παρελθόν και την εθνολογική αναδίπλωση . q Επιρροή από φωβισμό .
Ο Νικόλαος Λύτρας και ο υλικός χαρακτήρας του χρώματος q Ο Λύτρας χρησιμοποιεί πρωτοποριακά το χρωματικό υλικό που συχνά απλώνεται σε φαρδιές και παχιές στρώσεις στην εικαστική επιφάνεια. q Η νεωτερικότητα του Λύτρα παραμένει στο πλαίσιο του χρωματικού «υπαιθρισμού» μετάφραση του γαλλικού όρου « plain air » με τον οποίο ορίζεται η ζωγραφική που δημιουργείται έξω από το εργαστήριο του καλλιτέχνη, στην ύπαιθρο. - Ψάθινο καπέλο, 1925 ( 13) Η έμφαση στον υλικό χαρακτήρα του χρώματος τονίζει την άμεση, βιωματική σχέση του έργου με το δημιουργό του . H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης Ø Επηρεάζεται από γαλλικά μετα- ιμπρεσιονιστικά ρεύματα. Ø Συμμετείχε στην αντιακαδημαϊκή «Ομάδα Τέχνη» - Περιφορά Αναστάσεως ( 14) 8. Τι είναι μοντερνισμός, ανάπτυξη του όρου, καθώς και την ελληνική εκδοχή του.
Μοντερνισμός Επιδιώξεις Μοντερνισμού Επίπεδη απεικόνιση Παραμορφωση μορφών
ΣΤΟΧΟΣ Ø Η υποβάθμιση του ρόλου του θέματος και η ανάδειξη του ρόλου της μορφής (π .χ . αφαίρεση) Ø Σύστοιχη με αυτή την αντίληψη υπήρξε η ιδεολογική αφετηρία του Μοντερνισμού, ότι η τέχνη οφείλει να είναι υπεριστορική και υπερτοπική . Παράδειγμα H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
- Δεσποινίδες της Αβινιόν , Πικάσο Επίπεδη απεικόνιση, κατάργηση προοπτικής, παραμόρφωση, σύνδεση με την τέχνη εξωευρωπαϊκών πολιτισμών (αφρικανική μάσκα), γεωμετρικά μοτίβα με αντιρρεαλιστικά χρώματα και φωτισμοί.
Ελληνοκεντρικός Μοντερνισμός •
•
•
•
Η ελληνική τέχνη είχε τη σφραγίδα της δυτικής τέχνης (επιρροή Γερμανών, Ιταλών, Γάλλων), ακόμη και όταν παρουσίαζε εικόνες του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού . Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα η ζωγραφική και η γλυπτική συνδέθηκαν με αντιακαδημαϊκές μορφές τέχνης που καθιέρωσε ο Μοντερνισμός. Ο Μοντερνισμός αποτελούσε ένα σύνολο ρευμάτων που ήρθαν σε ρήξη με τη μορφή και τις βασικές αρχές (αισθητικοί νόμοι) της διδασκαλίας των Ακαδημιών Καλών Τεχνών. Ο αναπροσανατολισμός της νεοελληνικής τέχνης στη μοντέρνα φάση της συντελέστηκε με
1. Την τοπιογραφία( 1910 - 1930) 2. Τη στροφή στην ανθρώπινη μορφή (δεκαετία ΄ 30) •
•
Ορισμένοι καλλιτέχνες αναζήτησαν στοιχεία που έκαναν το έργο τους εθνικά διακριτό και ανακαλούσαν τη σύνδεση της ελληνικής τέχνης με την ιστορική πορεία του ελληνισμού από την αρχαιότητα ως το σύγχρονο παραδοσιακό πολιτισμό . Πρόκειται δηλαδή για έναν Ελληνοκεντρικό Μοντερνισμό, που εισάγει στοιχεία μοντέρνας τέχνης αλλά ενσωματώνει και στοιχεία του παραδοσιακού πολιτισμού (αρχαία, βυζαντινή και λαϊκή παράδοση) .
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 10. Περιγράψτε τα χαρακτηριστικά του κινήματος της αφαίρεσης
στην Ελλάδα αναφέρετε ονόματα ελλήνων καλλιτεχνών και περιγράψτε τα χαρακτηριστικά του έργου τουλάχιστον ενός. Αφαίρεση μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 Αφετηρία της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα είναι η 1 η μεταπολεμική πανελληνία Έκθεση ζωγραφικής και γλυπτικής το 1948 q Με βάση το υλικό της έκθεσης αυτής προκύπτει η κυριαρχία του ελληνοκεντρικού μοντερνισμού η οποία αριθμητικά ανταγωνιζόταν τον ακαδημαϊσμό . q Η παρουσία του συνεπούς μοντερνισμού είναι ασήμαντη . - Ανάταση ή Πεντέλη του γλύπτη Λ . Λαμέρα q Η Αφαίρεση δεν ήταν ένα επίτευγμα του 20ου αιώνα .
Γεωμετρική αφαίρεση, γραφιστικά κατασκευασμένο: Απλά γεωμετρικά μοτίβα, ο ρόμβος είναι το σχήμα του έργου Η σχέση του χρώματος με τη δομή και της μορφής με το εικαστικό πεδίο
Η προτίμηση σε θέματα με οριζόντια ανάπτυξη και με μεγάλες διαστάσεις δίνουν το στίγμα του ρεύματος Ø Η Άμορφη τέχνη είναι η γαλλική εκδοχή του αφηρημένου εξπρεσιονισμού .
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Η Αφαίρεση στην Ελλάδα. Δεκαετίες ΄50 και ΄60 Ø Στη ζωγραφική Ø Αλέκος Κοντόπουλος Ø Γιάννης Σπυροπουλος Ø Στη χαρακτική Ø Νικόλαος Βεντούρας q Κοινό χαρακτηριστικό όλων είναι ότι αφετηρία τους είναι η φύση και το παραστατικό θέμα. q Η αναγωγή του θέματος στα δομικά στοιχεία της μορφής του δεν άφηνε περιθώρια για ιδεολογικές επισημάνσεις . q Αυτό τους ξεχωρίζει από τη Γενιά του ΄ 30 . q Τα έργα είναι αφηρημένα, αλλά κρατάνε ωστόσο κάποια σύνδεση με την αναπαράσταση . Ø Μετά το 1955 Ø Τα . Μάρθας Ø Δ . Κεντάκας Ø Γ. Μαλτέζος Ø Ε . Ζερβα Ø Αρχές δεκαετίας ΄ 60 Ø Χ . Λεφάκης Ø Ο . Γεωργιάδης Ø Γ. Σβορώνος H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ø Ν . Σαχίνης Ø Τέλος δεκαετίας ΄ 50 η αφαίρεση ασκεί γοητεία και επιλέγεται η ρήξη με την παραστατική παράδοση .
Αλέκος Κοντόπουλος
είναι ο ρομαντικός της Αφαίρεσης. • •
Οι συνθέσεις του είναι κινούμενες, ανοιχτές, πειθαρχημένες. Το χρώμα είναι πλούσιο, καθαρό και ρυθμικό
- Image B, 1963 , Αλέκος Κοντόπουλος Λυρική αφαίρεση, το χρώμα δεν μπαίνει στα περιγράμματα, συμπληρωματικά χρώματα, αρμονική εντύπωση, ρυθμός από τις εναλλαγές. Εξετάστε την δράση της ομάδας «τέχνης» με έκφραση φιλελευθερισμού και νεωτερισμού που εκφράστηκε την εποχή του Βενιζέλου. Επιλέξτε εκπροσώπους και μιλήστε συνοπτικά για την τέχνη. Πάντως για ένα τμήμα της νεοελληνικής κοινωνίας υπάρχει συσχετισμός μεταξύ εκβιομηχάνισης, αστικοποίησης και πολιτιστικής ανανέωσης με γνώμονα το δυτικοευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό. Η ακαδημαϊκή διδασκαλία κυριαρχούσε στη Σχολή Καλών Τεχνών «Ομάδα Τέχνης» (1917). Οι νεωτερικές προσπάθειες δεν εστιάζονται τόσο στη θεματολογία αλλά στη μορφολογική ανανέωση. Ο περιορισμένος βιομηχανικός και αστικός ορίζοντας δεν προσφέρεται ως πρότυπο έμπνευσης. Έτσι τα θέματα δεν έχουν σχέση με όψεις μεγαλουπόλεων ή θραύσματα του τεχνολογικού H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
πολιτισμού. Αντίθετα οι μορφολογικές ρήξεις αποτελούν πρόσφορο έδαφος για καινοτόμους πειραματισμούς. Έτσι, δίνεται έμφαση στη χρωματική διάσταση. Ο Ακαδημαϊσμός που συσχετιζόταν με τον πολιτικό συντηρητισμό, συνέχιζε να επικρατεί στη Σχολή Καλών Τεχνών, ενώ το διορατικότερο – προοδευτικότερο κομμάτι της ελληνικής αστικής τάξης, που εκφράζεται πολιτικά από το φιλελευθερισμό του Βενιζελισμού στηρίζει την νεωτερική τέχνη ως αξία που θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισμό. Ωστόσο, ορισμένοι οικονομικά εύρωστοι εκπρόσωποι συντηρητικών κύκλων υποστηρίζουν τον Παρθένη γιατί βλέπουν τη νεωτερικότητα ως αξία που σχετίζεται με την ανάπτυξη και την ένταξη της Ελλάδας στο Δυτικοευρωπαϊκό χώρο.
Δ ΤΟΜΟΣ
1. Ποιες μορφές παίρνει ο σεβασμός της τέχνης των προγόνων
στα χρόνια που ακολούθησαν την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους Κλενζε Σινγκελ προτάσεις για την πολεοδομική συγκρότηση Αθηνών και την αναστήλωση και επανάχρηση της Ακρόπολης. •
•
•
• •
Μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του νεώτερου ελληνικού κράτους κύρια πηγή έμπνευσης τόσο στην τέχνη όσο και στην αρχιτεκτονική ειδικότερα, υπήρξε η αρχαιοελληνική τέχνη. Η ανάγκη για εξεύρεση νέας εθνικής ταυτότητας ενός έθνους λίγο μόλις μετά το λήθαργο της Τουρκοκρατίας, σε συνδυασμό με τις κρατούσες ρομαντικές αντιλήψεις στην Ευρώπη της εποχής, είχαν σαν αποτέλεσμα την ενθουσιώδη υιοθέτηση των αρχαιοελληνικών προτύπων σαν κύρια πηγή έμπνευσης. Η Ευρώπη των πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα είχε μόλις ξεπεράσει την μετάλλαξη της βιομηχανικής επανάστασης και συνάμα την επικράτηση της αστικής κοινωνίας. Ο ορθολογισμός που ήρθε μαζί με την αστική αυτή τάξη έφερε μαζί του και την αναβίωση των κανονιστικών δομών της τέχνης. Πολύ περισσότερο η διεύρυνση της επιστήμης της ιστορίας της τέχνης αυτή την εποχή, μετά από την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, αλλά και τη συστηματική μελέτη των αρχαίων μνημείων της κλασικής Ελλάδας, πριν αλλά και μετά την H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
•
Επανάσταση από μεγάλους περιηγητές, έδωσε τα πρότυπα για την τέχνη της εποχής, όπως άλλοτε η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική στην αναγέννηση. Η έκδοση των ερευνών αυτών σε σχέδια, έκανε πλατιά προσιτή τη μορφολογία της κλασικής τέχνης με αποτέλεσμα την εύκολη αντιγραφή της και την αναπαραγωγή της σε κάθε ευκαιρία.
Το μνημείο που κυριάρχησε στη νεοαπελευθερωμένη Ελλάδα σα σύμβολο αλλά και σαν πρώτη εφαρμογή των θεωριών του νεοκλασικισμού •
•
•
•
•
Η ακρόπολη που ακόμα και σήμερα αποτελεί το πρότυπο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας, αποτέλεσε το πρότυπο της νεοελληνικής αναγέννησης. Η μακρά της πορεία, και οι μεταλλάξεις των οικοδομικών της φάσεων (σαν ενετικό παλάτι, σα φραγκικός πύργος, σαν ορθόδοξη εκκλησία και τέλος σαν τούρκικο κάστρο) συμβόλισε την πορεία του υπόδουλου ελληνισμού. Ανάμεσα στους πρώτους ξένους αρχιτέκτονες, όπως ο Leo von Klenze, ή ο Schinkel η ακρόπολη αποτέλεσε το πρώτο πεδίο εφαρμογής των θεωριών του νεοκλασικισμού. Η αναστύλωση σε πρώτη φάση, το καθάρισμα των οχυρωματικών και οικιστικών υπολειμμάτων έδωσε τη λάμψη που έπρεπε να έχει το πρότυπο της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής δραστηριότητας. Μάλιστα, δε δίστασαν να προτείνουν την οικιστική αξιοποίηση του συνόλου σαν το σκηνικό για ανέγερση των νέων ανακτόρων του Όθωνα, εδραιώνοντας έτσι το αρχέγονο πρότυπο τέχνης μέσα από τα αλλεπάλληλα ιστορικά στρώματα.
2. Ποιος είναι ο κυρίαρχος αρχιτεκτονικός ρυθμός στη δημόσια
αρχιτεκτονική της Ελλάδος κατά τον 19ο αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου και γιατί. Να σχολιάσετε ένα παράδειγμα εντοπίζοντας τα χαρακτηριστικά που το εντάσσουν σε αυτό το ρυθμό.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
•
•
• •
•
•
•
Μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του νεώτερου ελληνικού κράτους κύρια πηγή έμπνευσης τόσο στην τέχνη όσο και στην αρχιτεκτονική ειδικότερα, υπήρξε η αρχαιοελληνική τέχνη. Η ανάγκη για εξεύρεση νέας εθνικής ταυτότητας ενός έθνους λίγο μόλις μετά το λήθαργο της Τουρκοκρατίας, σε συνδυασμό με τις κρατούσες ρομαντικές αντιλήψεις στην Ευρώπη της εποχής, είχαν σαν αποτέλεσμα την ενθουσιώδη υιοθέτηση των αρχαιοελληνικών προτύπων σαν κύρια πηγή έμπνευσης. Η Ευρώπη των πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα είχε μόλις ξεπεράσει την μετάλλαξη της βιομηχανικής επανάστασης και συνάμα την επικράτηση της αστικής κοινωνίας. Ο ορθολογισμός που ήρθε μαζί με την αστική αυτή τάξη έφερε μαζί του και την αναβίωση των κανονιστικών δομών της τέχνης. Πολύ περισσότερο η διεύρυνση της επιστήμης της ιστορίας της τέχνης αυτή την εποχή, μετά από την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, αλλά και τη συστηματική μελέτη των αρχαίων μνημείων της κλασικής Ελλάδας, πριν αλλά και μετά την Επανάσταση από μεγάλους περιηγητές, έδωσε τα πρότυπα για την τέχνη της εποχής, όπως άλλοτε η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική στην αναγέννηση. Καθιερώθηκε και κυριάρχησε στην Ελλάδα στον 19ο αι. και στις αρχές του 20ου αι. ως απόρροια της πνευματικής ανάγκης του έθνους να επανασυνδεθεί με τις ρίζες του, την ιστορία του. Με άλλα λόγια, το νεοκλασικό κίνημα συνδέθηκε άρρηκτα με τον αγώνα της μικρής και φτωχικής Ελλάδας να αναγεννηθεί, σαν το πουλί του φοίνικα, από τις στάχτες της. Αναντίρρητα, πλέον, η ελληνική αρχαιότητα είναι ζωντανή και συνδέεται αμφίδρομα με την καινούρια Ελλάδα. Στην Ελλάδα το νεοκλασικό στυλ αποκτά τη δική του δυναμική και ιδιαιτερότητα, με κύρια χαρακτηριστικά την αναβάπτιση στα κλασικά πρότυπά του, την πλατιά αποδοχή του που ξεπερνά τα μνημειακά κτίσματα και τα εύπορα στρώματα για να φθάσει ως την ευρεία μάζα του πληθυσμού και τέλος τη μακρά διάρκειά του, που φτάνει ως τον Μεσοπόλεμο. Ο νεοκλασικισμός είχε ευρεία διάδοση σε όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα. Στην ακμή του, η αρχιτεκτονική μιμήθηκε αναγκαστικά τα «καλλιμάρμαρα» με φθηνότερα όμως υλικά. Δημιουργήθηκε έτσι μια τυποποίηση που ταίριαζε απόλυτα στις συνθήκες. Αυτός ο «λαϊκός» νεοκλασικισμός απλοποιούσε και προσάρμοζε τις κατασκευές ώστε να ταιριάζουν σε όλες τις H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
• •
•
• •
•
•
ελληνικές συνθήκες. Το αποτέλεσμα έμοιαζε μεν με τα ξένα πρότυπα, διέθετε όμως και την πολύτιμη ελληνικότητα. Η πραγματικότητα ήταν πιο σύνθετη: η νεοκλασική αρχιτεκτονική διείσδυσε στην αρχιτεκτονική της Τουρκοκρατίας και δημιουργήθηκαν μικτές μορφές, που κατά τόπους διέφεραν. Π.χ. στις βορινές επαρχίες οι επιδράσεις προέρχονταν από τα Βαλκάνια και την Κ. Ευρώπη και όχι από την Αθήνα αν και συμβόλιζε την Ελλάδα. Οι νεοκλασικές επιδράσεις (69) ήταν μικρότερες εκεί που υπήρχε ισχυρή τοπική παράδοση, ενώ ήταν μεγαλύτερες όπου η τοπική αρχιτεκτονική ήταν αποδυναμωμένη. Σημαντικό ρόλο έπαιζε και η επαφή με τον έξω κόσμο: οι απομονωμένες περιοχές διατήρησαν περισσότερο την τοπική παράδοση από εκείνες που είχαν εξωτερικές εμπορικές σχέσεις, όπως τα λιμάνια της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου. Δεν έχει μελετηθεί ικανοποιητικά η μεγάλη ποικιλία της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 19ου αι. Όμως ο νεοκλασικισμός αναζωογόνησε και βοήθησε στη διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Αυτός ο λαϊκός χαρακτήρας εξασφάλιζε μια συνέχεια με την τουρκική παράδοση, καθώς ο τρόπος ζωής των λαϊκών στρωμάτων δεν είχε αλλάξει ιδιαίτερα. Το γεγονός αυτό επισημαίνει ο Άρης Κωνσταντινίδης, εκθειάζοντας τα παλιά αθηναϊκά σπίτια. . Η έκδοση των ερευνών αυτών σε σχέδια, έκανε πλατιά προσιτή τη μορφολογία της κλασικής τέχνης με αποτέλεσμα την εύκολη αντιγραφή της και την αναπαραγωγή της σε κάθε ευκαιρία.
q Ο νεοκλασικισμός εφαρμόστηκε πριν από τον πόλεμο στην Ελλάδα, σαν η επίσημη αρχιτεκτονική, με υλοποιήσεις στα μεγάλα κτίρια, τόσο στην πρωτεύουσα, όσο και στην επαρχία. q Ο μεγαλοϊδεατισμός, το όραμα του ελληνισμού, για την ανασύσταση της ελληνικής αυτοκρατορίας είναι αλληλένδετος με την αναβίωση της αξεπέραστης δόξας των προγόνων μας που εκφράζονταν μέσα από το νεοκλασικισμό. q Στη δεκαετία του ΄ 30 παρόλη τη διάδοση του μοντερνισμού, ο νεοκλασικισμός θα συνεχίσει να κυριαρχεί έστω με κάποιες μεταλλαγές και συμβιβασμούς.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Ακαδημία, Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο, Ανάκτορα
3. Πως ορίζεται η προβληματική σχέση του Βυζαντίου με νεότερη
Ελλάδα. Αναφέρετε και περιγράψτε παραδείγματα αρχιτεκτονημάτων του 19ου αιώνα, που παρουσιάζουν την σχέση αυτή. Η σχέση μεταξύ του Νεοσύστατου Ελληνικού κράτους με τον Βυζαντινό πολιτισμό παρουσιάζει ιδιαιτερότητα. Η αιτία ήταν η ανεπαρκής γνώση του Βυζαντινού πολιτισμού εξαιτίας του ασύμβατου Βυζαντινού και Ευρωπαϊκού μεσαίωνα. Αποτέλεσμα η Βυζαντινή τέχνη και αρχιτεκτονική να μείνουν χωρίς πεδίο εφαρμογής. Η ελληνική ναοδομία έμεινε προσκολλημένη στα Βυζαντινά πρότυπα έστω και με λαϊκές προσμίξεις, η αντίσταση οφειλόταν στο σχίσμα μεταξύ ορθόδοξης εκκλησίας και στη Δύση. Μια βυζαντινή αναβίωση που έμοιαζε να ταιριάζει θαυμάσια στη Μεγάλη Ιδέα. Η σωστή γνώση της Βυζαντινής αρχ-τέχνης θα καθυστερήσει. Ο σεβασμό αντιφατικός από την μια μεριά ταυτιζόταν με τον Χριστιανισμό και από την άλλη με την αρχιτεκτονική της Τουρκοκρατίας. Αρχίζει λοιπόν ένα πεδίο διαλεκτικής για την εφαρμογή τους στο νεοσύστατο κράτος. Μεγάλοι αρχιτέκτονες όπως ο Τσίλερ και ο Καυταντζόγλου, αν και αντιμετώπιζε υποτιμητικά την τέχνη του «σκοτεινού» Μεσαίωνα, κινήθηκαν σε ένα μεγάλο εύρος τεχνοτροπιών για να οδηγηθούν τελικά στον ελληνοβυζαντινό ρυθμό. Καταλήγοντας το μπόλιασμα αναγεννησιακών, γοτθικών, νεοκλασικών και βυζαντινών αρχιτεκτονικών γνωρισμάτων δημιούργησαν τον ελληνοχριστιανικό ρυθμό. Παράδειγμα: η Μητρόπολη των Αθηνών. Παραδείγματα: Ναός της Αγίας Ειρήνης: Ο ναός είχε φθορές στην H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Επανάσταση του 1821, επειδή όμως αργούσε η κατασκευή ενός νέου μητροπολιτικού ναού , εδώ τελούνταν οι επίσημες λειτουργίες , εδώ εκκλησιαζόταν ο Όθωνας. Ο Καυταντζόγλου ανάλαβε να σχεδιάσει αρχικά την επέκταση και στην πορεία το παλιό κτίσμα κατεδαφίστηκε και κτίστηκε εξαρχής καινούργιος ναός. Μια τρίκλιτη βασιλική με ένα τρούλο, που δεν είχε καμία σχέση με τους βυζαντινούς και 2 κωδωνοστάσια. Ο ρυθμός πλησιάζει την ιταλική Αναγέννηση έχει στοιχεία όμως και νεοκλασικά. Στην ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκαν υλικά από κατεδαφισμένες εκκλησίες αλλά και από ερείπια της Ακρόπολης. Η εσωτερική διακόσμηση ολοκληρώθηκε το 1879-1892. Μεταξύ 1995-197 η Διεύθυνση αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού αποκατέστησε πλήρως τον ναό.
4. Ποια στοιχεία από την Βυζαντινή τέχνη και αρχιτεκτονική
εμπνέουν την καλλιτεχνική δημιουργία στην νεότερη Ελλάδα. Σε ποια βυζαντινά μνημεία ή κατηγορίες μνημείων γίνεται σαφής αναφορά από καλλιτέχνες του 19ου και 20ου αιώνα. •
•
•
Στην απελευθερωμένη Ελλάδα, το βυζαντινό παρελθόν παρουσίαζε μια ιδιομορφία σε σχέση με τα άλλα καλλιτεχνικά κινήματα που ενσωματώθηκαν στην ελληνική αλλά και στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Ενώ δηλαδή, η αρχαιοελληνική τέχνη εδραιώθηκε και στην Ευρώπη και στην Ελλάδα μέσα από τη νεοκλασική αρχιτεκτονική, το ασύμβατο του βυζαντινού μεσαίωνα με αυτόν της Ευρώπης, άφησε έκθετο το βυζαντινό παρελθόν και χωρίς ίσως πεδίο εφαρμογής. Σε αυτό συνέβαλλε βέβαια, και η ελλιπής γνώση της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, σε αντίθεση με το ευρύτατο ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr • •
•
Έτσι άρχισε μια επίπονη διαλεκτική, για την εφαρμογή των βυζαντινών προτύπων στη νέα πρωτεύουσα. Χρειάστηκε να ασχοληθούν μεγάλοι αρχιτέκτονες, όπως ο Τσίλερ και ο Καυταντζόγλου για να δώσουν κτίρια εκκλησιαστικά, που κινούνταν σε ένα μεγάλο εύρος τεχνοτροπιών που τελικά οδήγησαν στον ελληνοβυζαντινό ρυθμό. Το μπόλιασμα δηλαδή, νεοκλασικών, αναγεννησιακών ή και γοτθικών τρόπων με τα γνωρίσματα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, αποτέλεσε την επινόηση του ελληνοχριστιανικού ρυθμού.
Πχ 1. Άγιος Γεώργιος Καρύτσης, 1845 - 1850 •
•
•
Ο βυζαντινός αυτός ναός είχε κτισθεί στην εποχή της Τουρκοκρατίας από την αθηναϊκή οικογένεια Καρίκη ή Καρύτση, μετά την Επανάσταση όμως είχε σχεδόν ερειπωθεί. Όταν απελευθερώθηκε η Ελλάδα, η Αθήνα διέθετε 130 εκκλησίες, ένα μέρος από αυτές βυζαντινές. Μέσα σε λίγα χρόνια κατεδαφίστηκαν 72 εξαιτίας της ερήμωσής τους, ή επειδή ήταν εμπόδιο στη χάραξη της ρυμοτομίας ή γιατί γειτόνευαν με αρχαία μνημεία. Αν και ο Καυταντζόγλου αντιμετώπιζε υποτιμητικά την τέχνη του «σκοτεινού» Μεσαίωνα, εδώ χρειάστηκε να υιοθετήσει ένα δικό του ιδιότυπο βυζαντινό ύφος. Ο ναός ενσωματώνει ρωμανικές επιρροές, ενώ ξεφεύγει από τη βασιλική τρούλου με τον κεντρικό πυλώνα από γκρίζο μάρμαρο, που στέφεται με το λευκό καμπαναριό . Η μερική κατάρρευση του θόλου, το 1849, επέβαλε την προσθήκη αντηρίδων, για την αντιστήριξη των πλευρικών τοίχων.
2. Ναός Αγίας Ειρήνης, οδός Αιόλου 36 (1846- 1850) •
Ο ναός είχε και αυτός υποστεί φθορές στην Επανάσταση του 1821, επειδή όμως αργούσε η κατασκευή ενός νέου μητροπολιτικού H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
•
• • • • •
ναού, εδώ τελούνταν οι επίσημες λειτουργίες, εδώ εκκλησιαζόταν και ο Όθωνας. Ο Καυταντζόγλου ανέλαβε να σχεδιάσει αρχικά την επέκταση και στην πορεία το παλαιό κτίσμα κατεδαφίστηκε και κτίσθηκε εξαρχής καινούργιος ναός. Μια τρίκλιτη βασιλική με έναν περίεργο τρούλο, που δεν είχε καμία σχέση με τους βυζαντινούς, και δύο κωδωνοστάσια. Ο ρυθμός πλησιάζει περισσότερο στην ιταλική Αναγέννηση, έχει ωστόσο και νεοκλασικιστικά στοιχεία. Στην ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκαν υλικά από κατεδαφισμένες εκκλησίες αλλά και από τα ερείπια της Ακρόπολης. Η εσωτερική του διακόσμηση ολοκληρώθηκε το 1879 - 1892. Μεταξύ 1995 και 1997 η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού αποκατέστησε πλήρως τον ναό.
3. Χ. Χάνσεν - Λ. Καυταντζόγλου, Οφθαλμιατρείο, 1843 - 1852 • • •
Tο κτίριο αυτό από μακριά μοιάζει με εκκλησία. Κτίσθηκε ως ορφθαλμολογικό νοσοκομείο και εξακολουθεί να έχει αυτή τη χρήση. Ο αρχιτέκτονας Χ . Χάνσεν είχε αρχικά σχεδιάσει το κτήριο σε κλασικιστικό ύφος, αλλά το 1850 αναγκάσθηκε να προτείνει μια «βυζαντινή» παραλλαγή του, η οποία και εφαρμόστηκε ύστερα από πρόσθετη επεξεργασία του Καυταντζόγλου.
4. Άγιος Κωνσταντίνος, Ομόνοια, 1869 - 1893 •
• •
Είναι η τελευταία εκκλησία που έχτισε ο Καυταντζόγλου , ο οποίος επιστρέφει καταφανώς στον αυστηρό κλασικισμό, χωρίς να δανείζεται τίποτε από άλλες εποχές, όπως έχει κάνει στις προηγούμενες περιπτώσεις. Η είσοδος, σε μορφή αρχαίου πρόπυλου, είναι μνημειώδης και ο εσωτερικός του διάκοσμος έχει πολύ ενδιαφέρον. Ο αρχιτέκτονας υποστήριζε ότι ο ναός αυτός συγγένευε με την Αγια-Σοφιά, θέλοντας έτσι να δείξει περισσότερο τη σχέση του H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
•
•
ονόματός της με τον τελευταίο Βυζαντινό αυτοκράτορα και τον ομώνυμο τότε διάδοχο του ελληνικού θρόνου, που στο μέλλον θα ανακτούσε την Κωνσταντινούπολη . Στην ολοκλήρωση και στη διακόσμηση του γιγαντιαίου ναού συνέβαλε και η μητέρα του διαδόχου Κωνσταντίνου, βασίλισσα Όλγα. «Χτυπημένος» από τον ισχυρό σεισμό του 1999 έμεινε τυλιγμένος με λινάτσες για παραπάνω από δέκα χρόνια, ώσπου να αποκατασταθούν οι ζημιές του. Πως αντιλαμβάνεστε την μεταμοντέρνα πόλη εξειδικεύστε την απάντησή σας μέσα από την ανάπτυξη του Ρεθύμνου. Υποστηρίχθηκε ότι αυτή αντικαθιστούσε τη μοντέρνα, γιατί είχε αποτύχει να εκπληρώσει του στόχους της . o
o
o
Εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος επέμβασης με βάση τη σχετική μελέτη «Παλαιάς Πόλεως Αθηνών» ( 1973 - 1983) . Εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος επέμβασης σε οικισμούς, όπως για την Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης, την Παλαιά Πόλη της Ρόδου, το Ρέθυμνο και τα Χανιά στην Κρήτη . Η πολεοδομική ανάπλαση στην ελληνική πόλη συμβαδίζει με μια στρατηγική « επανάχρησης» παλιών κτισμάτων από ιδιώτες ή το Δημόσιο, ώστε να στεγάσουν νέες χρήσεις χωρίς να κατεδαφιστούν. Αυτού του είδους οι δραστηριότητες έχουν μεγάλη διάδοση στο εξωτερικό, ως πρακτικό αποτέλεσμα της πολιτικής προστασίας της αρχαίας κληρονομιάς. Πύργος των Αθηνών αναφερθείτε σε βασικά σημεία σχεδιασμού και της κατασκευής της με βάση τα χαρακτηριστικά του. Ποιες τάσεις της αρχιτεκτονικής του 20ουαιώνα αντιπροσωπεύουν, ποια τα γνωρίσματά του, με ποια αλλά κτίρια έχει κοινά στοιχεία, που είναι αυτά και τι συμβολίζουν. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό!
Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Μεταπολεμική Εξέλιξη του Μοντερνισμού q Η γερμανική κατοχή και ο Εμφύλιος ανέκοψαν την προέλαση του «μοντέρνου κινήματος», που θα επέτρεπε στην Ελλάδα να φτάσει τη (πάντα) προπορευόμενη Ευρώπη . q Ένας «μοντερνισμός» κατακτά την Ελλάδα μετά το ‘60, με τολμηρές εφαρμογές των νέων υλικών (μπετόν, γυαλί, αλουμίνιο) : Λεπτοί πρόβολοι μπετόν, τεράστια ανοίγματα χωρίς υποστυλώματα, απεριόριστες γυάλινες επιφάνειες. q Συρόμενα μεταλλικά κουφώματα, κατασκευές αλουμινίου σε γυάλινες όψεις και του προενταμένου σκυροδέματος – δηλαδή με το σιδερένιο οπλισμό του σκυροδέματος (μπετόν) να έχει κατάλληλα τεντωθεί την ώρα της κατασκευής, οπότε κατόπιν να μπορεί να δεχτεί μεγαλύτερα φορτία – στο σκελετό των κτηρίων. q Οι κατασκευαστικοί αυτοί νεωτερισμοί ακολουθούσαν την υψηλή τεχνολογία που εφαρμοζόταν στο εξωτερικό και οι αρχιτεκτονικές μορφές, αντίστοιχα, ακολουθούσαν πιστά τις ξένες.
Έργα της νέας μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής: Κτίριο γραφείων του Θουκυδίδη Βαλεντή στην οδό Ακαδημίας ( 1949) – νέα μορφολόγηση των όψεων για πολυώροφα κτίρια. 5. Κώστα Κιτσίκης 6. Εμμανουήλ Βουρέκας 7. Προκόπης Βασιλειάδης 8. Πέννος Κουτσούρης 4.
Ø Δημιουργία μιας ομάδας νέων «επαναστατών αρχιτεκτόνων», που πίστεψαν στην εξίσωση της Ελλάδας με τη Δύση 9. 10.
Νίκος Βαλσαμάκης ( 1925), Τάκης Ζενέτος ( 1926 - 1977) Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας ( 1925) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 11.
Κλέων Κραντονέλλης ( 1912 - 1978)
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr