Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 2ΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ ΣΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, από τον 6ο π.Χ. αιώνα, το ομοσπονδιακό κράτος ήταν αυτό που συγκροτούνταν για λόγους ασφάλειας από διάφορα γειτονικά κράτη. Το πιο γνωστό ομοσπονδιακό κράτος ήταν της Βοιωτίας τον 4ο αιώνα. Σε αυτό, ίσχυε ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα στο οποίο τα μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης εκπροσωπούσαν τα κράτη της ομοσπονδίας. Με τον όρο «συμμαχία» αναφερόμαστε στην πολιτική οργάνωση που προέκυπτε από τις συνθήκες που υπέγραφαν κατά καιρούς διάφορα ελληνικά κράτη μεταξύ τους προκειμένου να αποφύγουν τις εξωτερικές απειλές. Μια από τις πιο γνωστές περιπτώσεις συμμαχίας ήταν αυτή που προέκυψε τον 6ο π.Χ αιώνα με πρωτοβουλία της Σπάρτης και τη συμμετοχή των περισσότερων πελοποννησιακών κρατών. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2: Ο πόλεμος και οι πολεμικές επιχειρήσεις επηρέασαν την πολιτική εξέλιξη των αρχαίων πολιτευμάτων, όπως ήταν η μοναρχία, η αριστοκρατία και το λεγόμενο «κράτος των οπλιτών». Οι ανάγκες του πολέμου στην αρχαιότητα είχαν πολύ μεγάλη σημασία, δεδομένου ότι συνδέονταν άμεσα με την ασφάλεια και τη ζωή των πολιτών. Το μικρό μέγεθος των κρατών και η έλλειψη πόρων μετέθεταν προοδευτικά το κέντρο βάρους των πολεμικών αναγκών από την κρατική εξουσία στον πολίτη, αφού τα μέλη της κοινότητας ήταν υποχρεωμένα να προμηθεύονται τον αναγκαίο πολεμικό εξοπλισμό από μόνα τους. Για όσο χρονικό διάστημα το ιππικό διαδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο στον πόλεμο, οι πλούσιοι πολίτες υπερίσχυαν στις πολιτικές σχέσεις του αρχαίου κόσμου, αφού μόνο αυτοί διέθεταν τους αναγκαίους πόρους για τον πολεμικό εξοπλισμό. Αυτή την περίοδο η μοναρχία και η αριστοκρατία κυριαρχούν ως πολιτεύματα. Όμως, με την λεγόμενη «οπλιτική επανάσταση», δηλαδή με τον όλο και αυξανόμενο ρόλο των οπλιτών στον πόλεμο, οι σχέσεις αυτές διαφοροποιούνται, αφού πλέον το κόστος του πολεμικού εξοπλισμού είναι μικρότερο και επομένως όλο και περισσότεροι πολίτες μπορούν να εξοπλίζονται. Οι λόγοι αυτοί υπήρξαν καταλυτικοί για τον εκδημοκρατισμό των πόλεων – κρατών. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3: Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα, παρά τον δημοκρατικό τους χαρακτήρα, διαιρούσαν την αθηναϊκή κοινωνία σε τέσσερις τάξεις με βάση τον πλούτο που κατείχαν τα μέλη τους. Τα μέλη των τριών πρώτων τάξεων (πεντακοσιομέδιμνοι, [27] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ιππείς και ζευγίται) ήταν ιδιοκτήτες γης και είχαν εισοδήματα. Αντιθέτως, τα μέλη της τέταρτης τάξης (θήτες) ήταν μισθωτοί εργάτες χωρίς γαιοκτησία και εισοδήματα. Αυτή η διαφορά στην κατοχή του πλούτου, επέτρεπε στις τρεις ανώτερες τάξεις να εξασφαλίζουν την πολιτική και στρατιωτική ισχύ έναντι των θητών. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4: Στην αρχαία Αθήνα και κυρίως κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα η ανώτατη εξουσία εκφραζόταν από την Εκκλησία του Δήμου (συνέλευση των πολιτών) που λάμβανε τις σημαντικότερες πολιτικές αποφάσεις. Η ημερήσια διάταξη των συνεδριάσεων της Εκκλησίας του Δήμου καθορίζονταν από τη Βουλή των Πεντακοσίων, η οποία είχε συμβουλευτικό χαρακτήρα στη λήψη των αποφάσεων. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5: Η περίπτωση της Σπάρτης: Τρία κύρια στοιχεία που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας σε ότι αφορά το πολίτευμα της Σπάρτης, που απετέλεσε ένα τυπικό παράδειγμα κράτους οπλιτών ήταν: α) Η διαίρεση του πληθυσμού σε τρεις κατηγορίες. Αυτές ήταν οι ελεύθεροι άνδρες Σπαρτιάτες, που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Οι περίοικοι, οι οποίοι ήταν ελεύθεροι αλλά χωρίς πολιτικά δικαιώματα και οι είλωτες που καλλιεργούσαν τη γη για λογαριασμό των Σπαρτιατών και είχαν καθεστώς δουλοπάροικου, β) Ο συντηρητικός χαρακτήρας της σπαρτιατικής κοινωνίας και γ) ο στρατοκρατικός χαρακτήρας του σπαρτιατικού πολιτεύματος που βάρυνε ιδιαίτερα στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της πόλης – κράτους της Σπάρτης. Επίσης πρέπει να ληφθεί υπόψη ο περιορισμένος μοναρχικός χαρακτήρας του πολιτεύματος, λόγω της ύπαρξης δύο βασιλέων που ασκούσαν την εκτελεστική εξουσία. Η ύπαρξη της Γερουσίας που είχε συμβουλευτικό χαρακτήρα στην άσκηση της εξουσίας. Αργότερα, ο θεσμός των πέντε εφόρων που διαχειρίζονταν την κοινωνική και πολιτική ζωή και έλεγχαν τους βασιλείς και, τέλος, η συνέλευση του δήμου που εξέλεγε τους εφόρους και τα μέλη της Γερουσίας, ενώ λάμβανε σημαντικές αποφάσεις για την Σπάρτη. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6: Το μεικτό πολίτευμα, που αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, ήταν ένα πολίτευμα που είχε ολιγαρχικά και δημοκρατικά στοιχεία και θεωρούνταν ότι μπορεί να εξισορροπήσει τα δικαιώματα των ολίγων (των πλουσίων) και των πολλών (των φτωχών). Επρόκειτο ουσιαστικά για ένα μείγμα ολιγαρχίας και δημοκρατίας. Πιθανόν η ιδέα αυτή προήλθε από το πολίτευμα της Σπάρτης που ήταν ονομαστό για τη σταθερότητά του και την επιτυχία της Σπάρτης στους πολέμους που διεξήγαγε. Για [28] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr όλους τους παραπάνω λόγους θαυμάζονταν ως ιδέα. Το μεικτό πολίτευμα επηρέασε τα σύγχρονα πολιτεύματα και οδήγησε στην ιδέα του διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων, δηλαδή στη διάκριση των εξουσιών. Αυτές τις ιδέες τις ακολούθησαν οι δημιουργοί του πολιτεύματος των ΗΠΑ κατά τον 18ο αιώνα. Το πολίτευμα αυτό αποδείχθηκε σταθερό και επιτυχημένο. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 7: Σύμφωνα με τον Πλάτωνα υπήρχαν τέσσερα πολιτεύματα τα οποία θεωρούσε κατώτερα από το ιδανικό πολίτευμα που αυτός επινόησε. Το πρώτο από αυτά είναι το τιμοκρατικό ή τιμαρχικό πολίτευμα που χαρακτήριζε π.χ. το κράτος της Σπάρτης. Ο Πλάτωνας το θεωρεί κατώτερο γιατί σε αυτό οι πολίτες δεν ασχολούνται με την καλλιέργεια του πνεύματος και γίνονται φιλάργυροι. Το δεύτερο είναι το ολιγαρχικό, θεωρώντας το ως ένα πολίτευμα στο οποίο την εξουσία κατέχουν οι πλούσιοι. Το θεωρεί κατώτερο εξαιτίας των χαρακτηριστικών του που αναφέρονται στο γεγονός ότι την εξουσία την ασκούν όσοι έχουν πλούτο, ότι διαιρεί την κοινωνία σε δύο αντίπαλες ομάδες, ότι αποδυναμώνει το κράτος και ότι δημιουργεί επαίτες και εγκληματίες. Το τρίτο είναι το δημοκρατικό πολίτευμα που το θεωρεί κατώτερο γιατί η μεγάλη ανεκτικότητα που το χαρακτηρίζει τελικά οδηγεί στην αναρχία, ενώ σε αυτό και αυτοί που συνεισφέρουν λίγο στο κράτος και αυτοί που συνεισφέρουν πολύ θεωρούνται ίσοι. Το τέταρτο είναι το δεσποτικό (τυραννικό) πολίτευμα. Αυτό το θεωρεί το χειρότερο πολίτευμα γιατί ως κύριο χαρακτηριστικό του έχει την εξουσία ενός απόλυτου δυνάστη. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8: Το ιδανικό πολίτευμα Πλάτωνα ήταν ένα εντελώς διαφορετικό πολίτευμα από τα υπάρχοντα πολιτεύματα του αρχαίου κόσμου. Η ιδέα του κοινωνικού διαχωρισμού των τάξεων που το χαρακτηρίζει στηρίζεται στην ιδέα του «σωστού» καταμερισμού των έργων. Δηλαδή ο Πλάτωνα θεωρεί σημαντικό κάθε πολίτης να εκτελεί τις δραστηριότητες για τις οποίες είναι κατάλληλος. Με βάση αυτή την ιδέα χωρίζει την κοινωνία στους παραγωγούς και σε όσους παρέχουν υπηρεσίες που το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι θα πρέπει να έχουν ειδικές γνώσεις για τα επαγγέλματα που ασκούν. Οι παραγωγικές τάξεις θεωρεί ότι θα πρέπει να περιορίζονται στις παραγωγικές τους λειτουργίες. Επίσης αναφέρεται σε μία τάξη ειδικευμένων στρατιωτών που η λειτουργία τους είναι να αφοσιώνονται στον πόλεμο. Τέλος, την ηγεσία της κοινωνίας στην ιδανική του πολιτεία θα αναλάμβαναν οι [29] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr φιλόσοφοι, που κατά την άποψή του ήταν οι μόνοι που διέθεταν τα απαραίτητα προσόντα για να λαμβάνουν τις αποφάσεις.
[30] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr