Εκπαιδευτική Kοινότητα Ι arnos.gr
Κάρολος Μαρξ (1818-1883) Κριτική του Μαρξ στον καπιταλισμό / στη νεωτερικότητα Σε κάθε ιστορική περίοδο αυτός που κατέχει τα μέσα παραγωγής έχει στη δούλεψη του τον άνθρωπο που εξαναγκάζεται να έρθει σε καθορισμένη σχέση μαζί του, σε παραγωγικές σχέσεις που κάθε φορά αντιστοιχούν σε ένα ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης. Επομένως οι κοινωνικές σχέσεις ενέχουν έναν εξαναγκασμό, όπως αυτός πηγάζει από την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και τον εξαναγκαστικό καταμερισμό της εργασίας. Ο Μαρξ, θεωρεί ότι η υπέρτατη εκμετάλλευση συντελείται στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, (καθώς δεν υπάρχει η βία του παρελθόντος, πχ δούλοι, πχ φεουδάρχες,), αλλά η εκμετάλλευση είναι εγγενής στον καπιταλισμό. Πώς; Μέσα από την ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, αλλά και μέσα από την υπεραξία. Καθώς ο καπιταλισμός είναι η γενίκευση της εμπορευματικής οικονομίας, στόχος είναι η μετατροπή των πάντων σε κεφάλαιο και σε μισθωτή εργασία, και άρα η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Εργασία και υπεραξία: Η υπεραξία, είναι επιπλέον αξία που παράγει ο εργάτης μέσα σε μια εργάσιμη μέρα, ενώ ο ίδιος αποζημιώνεται μόνο για χρόνο που είναι πάντα λιγότερος από την αξία που παράγει . Η ίδια η εργασία είναι εμπόρευμα και η αξία της αντιστοιχεί στον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο για την αναπαραγωγή του εργάτη, που ισοδυναμεί με τη μετρήσιμη ποσότητα εμπορευμάτων που χρειάζεται για να εκκινήσει το H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Kοινότητα Ι arnos.gr προτσές της παραγωγής (εργάτης και μηχανήματα, κεφάλαιο). Όμως ενώ η συντήρησή του πχ αντιστοιχεί σε 4 ώρες, ο εργάτης πάντα δουλεύει 8, 10 κ.λπ ώρες, παράγοντας παραπάνω αξία = ΥΠΕΡΑΞΙΑ. Ο εργάτης πληρώνεται την αξία της εργασιακής δύναμης, ο κεφαλαιοκράτης την αξία του πλούτου που παράγει ο εργάτης σε μια εργάσιμη ημέρα. Ο εργάτης εξαναγκάζεται να πουλήσει την εργασιακή του δύναμη για να ζήσει. Επομένως, αυτές τις εξαναγκασμένες σχέσεις ορίζει ο Μαρξ ως: «την οικονομική δομή της κοινωνίας, τη συγκεκριμένη βάση που πάνω της υψώνεται ένα νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα και που σ΄αυτήν αντιστοιχούν καθορισμένες μορφές κοινωνικής συνείδησης» (ΓΙ: 8-9).
Φετιχισμός και αλλοτρίωση: Αυτός ο εκμεταλλευτικός χαρακτήρας είναι εγγενής στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, γεγονός που μας φέρνει στις συνέπειες του και στις περίφημες έννοιες της αλλοτρίωσης, και του φετιχισμού. Ο Μαρξ εξετάζοντας τα ειδολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου, θεωρούσε ότι ο ολικός άνθρωπος πραγματώνεται μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις και άρα μέσα από την εργασία, και επομένως μέσα από τις συνθήκες εκείνες που επιτρέπου την αυτοπραγματοποίηση του η οποία όμως δεν είναι ανεξάρτητη από το σύνολο, από την κοινωνία.
Ωστόσο, στον καπιταλισμό αφαιρούνται τα ειδολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου, γιατί ο άνθρωπος εργάζεται σε μια ταξική κοινωνία, ο κεφαλαιοκράτης κατέχει τα εργαλεία και το προϊόν που παράγεται. και αλλοτριώνεται με τρεις μορφές: Αλλοτρίωση ως προς τον εαυτό του, καθώς η εργασία έχει εξαναγκαστικό χαρακτήρα, και παράγει όχι για την κοινωνία αλλά για το ατομικό όφελος του κεφαλαιοκράτη. Έτσι η εργασία του δεν είναι εθελοντική, αλλά καταναγκαστική. Για το λόγο αυτό η εργασία δεν είναι ικανοποίηση μιας ανάγκης, αλλά ένα μέσο να ικανοποιήσει ανάγκες έξω από αυτήν. Ο αλλότριος χαρακτήρας της φαίνεται καθαρά από το γεγονός ότι μόλις πάψει να υπάρχει φυσικός ή άλλος εξαναγκασμός η εργασία αποφεύγεται σαν μάστιγα. Εξωτερική εργασία, εργασία στην οποία ο άνθρωπος H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Kοινότητα Ι arnos.gr αλλοτριώνει τον εαυτό του, είναι εργασία αυτοθυσίας, απονέκρωσης, κατάργησης της δημιουργίας.
Αλλοτρίωση ως προς το προϊόν της εργασίας του, καθώς το προϊόν δεν έχει κοινωνικό χαρακτήρα, η εργασία είναι απρόσωπη, διεκπεραίωση. Ο εργάτης παράγει προϊόντα τα οποία απευθύνονται στην αγορά, ο ίδιος δεν μπορεί να τα αγοράσει. Στην ουσία ο εργάτης χωρίζεται από τον πλούτο που παράγει, χωρίζεται από την παραγωγή. Αλλοτριώνεται και προς τους άλλους, καθώς μέσα από τον εξαναγκαστικό χαρακτήρα της εργασίας, χωρίζεται από τον κοινωνικό χαρακτήρα, οι ανθρώπινες σχέσεις εντάσσονται μέσα στη γενίκευση της εμπορευματικής οικονομίας. Όμως και ο κεφαλαιοκράτης αλλοτριώνεται, έμμεσα, καθώς στην ουσία είναι άθυρμα του κεφαλαιακού ανταγωνισμού, της συσσώρευσης. Φετιχισμός του εμπορεύματος και των ανθρωπίνων σχέσεων:
Φετιχισμός των ανθρωπίνων σχέσεων => Η αλλοτριωμένη εργασία που χωρίζει τον άνθρωπο από τον καρπό της δραστηριότητάς του, μεταβάλλει πραγματικά τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους σε σχέσεις ανάμεσα σε πράγματα (αντικείμενα). Με τη διαδικασία αυτή της αντικειμενοποίησης, όπου το ανθρώπινο στοιχείο μετατρέπεται σε υλικό αντικείμενο, ξένο προς τον άνθρωπο, δηλαδή σε εμπόρευμα, όλες οι σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους καταντούν λειτουργία του χρήματος. Οι ανθρώπινες σχέσεις πραγμοποιούνται, εμφανίζονται ως σχέσεις ανάμεσα σε εμπορεύματα
Φετιχισμός του εμπορεύματος => Στο σύγχρονο κόσμο η παραγωγή εμπορευμάτων εμφανίζεται ως τελικός σκοπός του ανθρώπου και ο πλούτος, το χρήμα, ως τελικός σκοπός της παραγωγής. Το εμπόρευμα και το χρήμα επιβεβαιώνονται ως αυθύπαρκτες δυνάμεις και αξίες μέσω του ανθρώπου. Οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους ως κάτοχοι εμπορευμάτων, χρήματος ή κεφαλαίου, ή της εργασιακής τους δύναμης και όχι ως πρόσωπα. Όμως το εμπόρευμα όταν βγαίνει στην αγορά, δεν εκφράζει μια αξία που αφορά στην παραγωγή, αλλά έχει μια χρηματική τιμή που σημαίνει ότι η αξία υποκαθίσταται από την αγοραία τιμή, που στην ουσία
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Kοινότητα Ι arnos.gr διαχωρίζει το προϊόν από τους όρους παραγωγής του, διασφαλίζοντας την υπεραξία του κεφαλαιοκράτη.
«Είναι μόνο μια καθορισμένη κοινωνική σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους, που, γι' αυτούς, παίρνει εδώ τη φανταστική μορφή μιας σχέσης των πραγμάτων ανάμεσά τους. Για να βρούμε ένα ανάλογο φαινόμενο, πρέπει να το αναζητήσουμε στη σκοτεινή περιοχή του κόσμου της θρησκείας. Εδώ τα προϊόντα του ανθρώπινου εγκεφάλου φαίνονται σαν είναι ανεξάρτητα, προικισμένα με δική τους ζωή, που επικοινωνούν με τους ανθρώπους και μεταξύ τους. Το ίδιο γίνεται και με τα προϊόντα του ανθρώπινου χεριού στον κόσμο των εμπορευμάτων. Αυτό το ονομάζω φετιχισμό, που κολλάει στα προϊόντα της εργασίας μόλις αρχίσουν να παράγονται σαν εμπορεύματα και που γι' αυτό είναι αχώριστος από την εμπορευματική παραγωγή. Αυτός ο φετιχικός χαρακτήρας του κόσμου των εμπορευμάτων πηγάζει από τον ιδιόμορφο κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας που παράγει εμπορεύματα». (Κεφάλαιο, Τόμος πρώτος, σελίδα 86).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr