2022 Afstudeerscriptie Martijn Kaandorp

Fotobewerking Introdans op voorkant in combinatie met foto van waalse kapel te Arnhem

Colofon

Verbeelde Beweging

Zichtbare beweging op het Koningsplein te Arnhem

Afstudeerverslag- Martijn kaandorp

Academie van de Bouwkunst ArtEZ - Master Architectuur

Mentor - Hugo de Clerq

Begeleiding - Annemariken Hilberink, Ralph Brodrück & Wouter Hilhorst

Afstudeercoördinator - Gerard van Heel

Secretaris - Gerd-jan Oud

Datum - 3 april 2022

Trefwoorden - Architectuur, Afstudeerverslag, Arnhem, Wederopbouw, Plein, Dans, Koningsplein, Klooster, Kapel

Woord vooraf

Beste lezer,

Voor u ligt de scriptie van mijn afstudeerproject aan de Academie van Bouw kunst ArtEZ te Arnhem. Als afsluiting van de masterstudie wordt een door mijzelf geformuleerd afstudeervoorstel verder onderzocht, ontworpen en uit gewerkt. Dit verslag bestaat uit de tekstuele uitleg van mijn onderzoek en het ontwerpvoorstel dat hieruit volgt.

De zoektocht naar een ontwerpopgave startte al ver voor mijn afstuderen. Vanaf jonge leeftijd ben ik namelijk al gefascineerd door historische steden en het dwalen door die steden. Wat mij zo aan historische steden aanspreekt kan ik slecht verwoorden en beperkt zich tot een gevoel. Dit gevoel is te beschrijven in termen van eeuwigheid, het beleven van lang vervlogen tijden, ambacht, waaruit blijkt dat ik lijdt aan heimwee naar de tijd waarin ik niet geleefd heb.

Arnhem, de plek waar ik gedurende mijn studie ben gaan wonen, was bij uitstek de plek waar ik kon dwalen. Na de lezingen of ateliers aan de academie waarin ik veel inspiratie en informatie ophaalde kon ik mijn hoofd even hele maal leeg maken. Verwonderd door het tafereel wat zich in de stad afspeelde dwaalde ik van straat naar straat, ik liet me leiden door de aantrekkings kracht van de stad. Vaak moest de telefoon eraan te pas komen om de weg terug naar m’n studentenkamer te zoeken.

Een plek in de stad wist me keer op keer te ontwaken uit mijn dwaaltocht, deze plek is het Koningsplein aan de Beekstraat met prominent in het midden de Waalse kerk, een vreemd-vormig plein met een veelheid aan bouwstijlen. Het lijkt alsof er nooit de moed is geweest om deze plek in te vullen.

Het Koningsplein blijft me fascineren, hoe kan het zijn dat er in een stad als Arnhem een plek is ontstaan die uiterst vreemd is en waarbij elke vorm van samenhang ontbreekt?. Deze fascinatie heeft me doen besluiten om het Koningsplein als onderwerp van mijn afstudeeropgave te maken.

Samenvatting

In deze afstudeeropgave wordt onderzocht hoe de huidige situatie van het Ko ningsplein verbeterd kan worden tot een prettige plek, met de visie om eerst de ruimtelijke stedenbouwkundige situatie te verbeteren en er vervolgens een functie aan toe te kennen.

Het afstuderen bestaat uit twee fases, de onderzoeksfase en de ontwerpfase. De conclusies die uit de onderzoeksfase naar voren komen zijn in het ontwerp geïmplementeerd. Het onderzoek bestaat uit de volgende onderwerpen:

De historie van de stad

Met behulp van historische kaarten is de historie van de stad onderzocht.

Het klooster aan de beek

Een van de oudste kaarten uit 1650 laat zien dat op de plaats van het Koningsplein het Agnietenklooster heeft gestaan, doormiddel van literatuuronderzoek is er meer kennis vergaard over het klooster.

Tweedeling

De kaarten vanaf na 1945 laten zien dat een groot gedeelte van de zuidelijke binnenstad herbouwd is. Op basis van literatuur, luchtfoto’s en kadastrale gegevens is onderzocht welke delen van de stad herbouwd zijn.

Overgangsgebied

Het Koningsplein ligt tussen de historische binnenstad en de herbouwde zuide lijke binnenstad. Middels locatiebezoek, schetsen en analyses zijn de verschil len van deze twee gebieden vastgelegd.

Een goed plein

Om onderzoek te doen naar wat een goed plein is zijn verschillende pleinen be zocht en geanalyseerd, Onderzocht is wat de sfeer op de verschillende pleinen is en hoe deze gecreëerd wordt.

Locus van het collectieve geheugen

Hier is onderzocht wat andere architecten hebben geschreven over de stad.

Conclusies vooronderzoek

Het huidige Koningsplein kent een rijke en bewogen geschiedenis . Een belangrijke gebeurtenis is de oprichting van het Agnitenklooster in 1420. Hierdoor ontstond een kloostercomplex rondom de Klooster kapel die vandaag de dag nog steeds aanwezig is op het plein.

De Tweede wereldoorlog heeft veel schade aan en rondom het plein aangericht. Het lijkt alsof het plein nooit helemaal is ingevuld of is “geheeld”. Een belangrijke opgave wordt dus het helen van het plein .

De bombardementen tijdens de slag om Arnhem 1944 hebben de stad letterlijk in tweeën gedeeld en hebben ervoor gezorgd dat er een groot contrast is ontstaan in stedenbouw. Opvallend is de schaalsprong tussen de historische en de wederopbouw bebouwing. Het Koningsplein ligt tussen deze twee gebieden en vormt een overgangsgebied tussen historische en wederopbouwbinnenstad.

Om een fijne plek te ontwerpen is er meer nodig dan het verbeteren van de stedenbouwkundige situatie van het Koningsplein. Belangrijke elementen die nodig zijn bij het creëren van een goed plein zijn veiligheid en geborgenheid, een eenduidige omkadering met goede

verhoudingen draagt hier aan bij. Elementen zoals een trap of fontein zorgen voor verblijfskwaliteit.

De tekst van de Italiaanse architect Aldo Rossi: “De stad is de ‘locus’ van het ‘collectieve geheugen’ “op dezelfde manier als de feiten zich inschrijven in het geheugen, komen nieuwe feiten op en vestigen zich als vormen in de stad. Op die manier doorkruisen de grote ideeën de geschiedenis van de stad en geven haar vorm.” Gaf inzicht dat aldus Rossi een stad een verhaal kan vertellen en dat een architect en architectuur een bijdrage kan leveren aan het verhaal van de stad . Deze tekst gaf inspiratie om een functie te zoeken die representatief is voor Arnhem. Uitkomst van de zoektocht is om een danscampus te creëren op het plein.

Dans zichtbaar maken in de stad en een verhaal laten vertellen is een fantastische uitdaging, om dans te beoefenen zijn er pragma tische ruimtes nodig, echter spreken deze ruimtes in tegenstelling tot de dans zelf niet tot de verbeelding. Een zekere poëtische lading heb ik in het ontwerp kunnen toevoegen door thema’s uit die dans zoals ritme, licht/donker, zweven, spanning, doorkruisen en choreografie te onderzoeken en toe te passen in het ontwerp

Ontwerp

Het ontwerpt is verder uitgewerkt met onderstaande thema’s

Inkaderen pleinen Zoektocht naar de juiste verhouding open /gesloten plein

Verschillende pleinen verschillende sferen

Door het inkaderen ontstaan verschillende pleinen die elke een eigen sfeer krijgen

Uitstraling gebouw Matrealisatie, gevelprincipes en overgangen.

Onderbrengen dans Functie Inpassen dansfuncties in de in hoofdlijnen vastgelegde steden bouwkundige situatie en verschijningsvorming

Relatie dans en architectuur

Vastleggen van thema’s in dans en architectuur.

Choreografie

Dans beleefbaar en ervaarbaar maken in ontwerp middels vastgelegde thema’s

Tijdens het ontwerp is getracht zo veel mogelijk te onderzoeken middels maquettes. De maquettes staan niet los van de digitale uit werking, het gaat om een wisselwerking tussen analoog en digital ontwerpen.

De gecreëerde maquettes, tekeningen en visualisaties zijn verwerkt in dit verslag en geven zo een weergave van het ontwerp en het ontwerpproces.

Luchtfoto

Inleiding

Het in de Tweede wereldoorlog vernielde Arnhem heeft veel historische gebouwen verloren, de wederopbouw ging verder dan het herstellen van oorlogsschade. De wederopbouw werd aangegrepen om gedeeltes van de binnenstad te saneren, de verkeerssituatie te verbeteren en de industrie te verplaatsen.

De historische binnenstad met haar kleinschalige bebouwing met rijke detaillering en grote verscheidenheid aan vorm textuur en kleur, geeft de passant de gelegenheid om te (ver)dwalen. De historische binnenstad staat in haaks contrast met de wederopbouw binnenstad waarbij elk gebouw een duidelijke functie heeft en er tussen de gebouwen veel ruimte is.

Het Koningsplein is een vreemd-vormig plein waarbij elke vorm van samenhang ontbreekt en bevindt zicht precies tussen de historische en wederopbouw binnenstad.

De opgave die ik mijzelf heb gesteld is om de huidige situatie van het Ko ningsplein te verbeterd tot een prettige plek, met de visie om eerst de ruim telijke stedenbouwkundige situatie te verbeteren en er vervolgens een functie aan toe te kennen. Het ontwerp dient tevens de harde overgang tussen de historische en wederopbouw binnenstad vloeiend te maken, waardoor de be zoeker langzaam over kan gaan in de schaalsprong.

Er wordt bewust gekozen om eerst de stedenbouwkundige situatie te ontwer pen om te voorkomen dat de functie gaat bepalen hoe de gebouwmassa en de stedenbouwkundige situatie vorm krijgt.

Deze opgave is specifiek gericht op het Koningsplein maar zou op veel meer locaties in Nederland geprojecteerd kunnen worden, er zijn namelijk erg veel steden die tijdens de Tweede wereldoorlog gebombadeerd zijn en na de oor log herbouwd zijn met wederopbouw architectuur.

Arnhem

Inhoudsopgave

Woord vooraf Samenvatting Inleiding Inhoudsopgave

Vooronderzoek

De historie van de stad P.13

Het klooster aan de beek P.17

Tweedeling P.21

Overgangsgebied P.23

Een goed plein P.31

De locus van het colletieve geheugen P.35

Visie en concept

Visie P.37

Concept P.37

Onderzoek ge ïmplementeerd in ontwerp

Rijke en bewogen historie P.39

Het helen van het plein P.39

Schaalsprong P.45

Een fijne plek P.47

Het verhaal van de stad P.49

Ontwerp

Inkaderen pleinen P.51

Verschillende pleinen verschillende sferen P.53

Uitstraling gebouw P.55

Onderbrengen dansfunctie P.61

Relatie dans en architectuur P.77

Choreografie P.93

Conclusie en Reflectie

Conclusie P.93

Reflectie P.95

Literatuurlijst

Literatuurlijst P.97

Bijlage

Afstudeervoorstel schouw 1 schouw 2 schouw 3

Vooronderzoek

DE HISTORIE VAN DE STAD Door het bestuderen van historische kaarten van de binnenstad van Arnhem (pagina 14-15) is goed zichtbaar hoe de stad zich heeft geëvalueerd.

Op een van de oudste kaarten die dateert uit 1650 (pagina 14) is op de plaats van het Koningsplein het Agnietenklooster zichtbaar, dit klooster dateert uit het jaar 1420. Ook zijn op deze kaart de vestingwerken rond de stad weergeven. Arnhem is tussen 1596 en 1606, naar een ontwerp van Simon Stevin, getransformeerd in een vestingtype van het “Oud-Nederlandse Stelsel”. Kenmerken van dit vestingtype zijn de bastions op de stadswal en de verdedigingswerken.

De afgelopen eeuwen is er veel veranderd, de vestingwerken werden in 1817 afgebroken daarmee was Arnhem daarmee de eerste vestingstad van het Koninkrijk die haar muren mocht slechten. De buitenste verdedigingswerken werden getransformeerd tot slingerende wandelpromenades en lommerrijke plant soenen. Dit alles naar de plannen van de befaamde tuinarchitect Jan David Zocher jr.

Het eeuwenoude Agnietenkloostercomplex werd in 1860 grotendeels gesloopt, alleen de kloosterkerk word uiteindelijk gespaard. De bombardementen in 1944 “slag om Arnhem” heeft grote delen van de binnenstad verwoest. Na de oorlog begon de wederopbouw die verder ging dan het herstellen van oorlogs schade.

Na de oorlog richtten de gemeente Arnhem het Bureau Stadsplan Arnhem op, met als directeur ir. J.P. van Muijlwijk (directeur gemeentewerken). Op de wederopbouwkaart (pagina 15) zijn de wederopbouwplannen zichtbaar. De we deropbouw ging verder dan het herstellen van oorlogsschade. Van Muijlwijk greep de wederopbouw aan om de binnenstad en de oude wijken te saneren, de verkeerssituatie te verbeteren en de industrie te verplaatsen. Opbouw en sloop gingen hand in hand. Op de kaart is het verschil in schaal tussen de pittoreske bebouwing van de historische binnenstad en de grotere bouwblokken van de wederopbouw periode goed zichtbaar.

Slechts her en der in Arnhem staan nog mooie bakstenen geveltjes uit de tijd van de ridders en de kastelen. In grote delen van de stad zijn historische bouw werken verloren gegaan, het koningsplein in Arnhem is daar een goed voorbeeld van, waar eens het klooster had gestaan, parkeren nu de auto’s. Echter is de Waalse kerk bewaard gebleven, dit roept een schurend omgevingsbeeld op, er is een stedelijke situatie ontstaan waarin diverse contrasterende stads beelden naast elkaar aanwezig zijn.

1650 De vesting Arnhem werd in opdracht van prins Maurits in twee fasen versterkt en uitgebreid. Tussen 1596 en 1606 werd de stad, naar een ontwerp van Simon Stevin, getransformeerd in een vestingtype van het “Oud-Neder landse Stelsel”. Kenmerken van dit vestingtype zijn de bastions op de stadswal en de verdedigingswerken.

1856 Vanaf 1817 werden de buitenste verdedigingswerken van de stad omgetoverd in slingerende wandelpromenades en lommerrijke plantsoenen. Dit alles naar de plannen van de befaamde tuinarchitect Jan David Zocher jr. De sloop van de binnenwal, de stadsmuren en de poor ten werd vanaf 1829 ingezet.

1872 In 1860 kocht de Waals-Hervormde Gemeente het gebouw en vond een verbouwing plaats onder leiding van architect Lucas Hermanus Eberson, waarbij onder meer de tussenverdieping verdween. Het eeuwenoude kloos tercomplex werd grotendeels gesloopt alleen de klooster kerk word uiteindelijk gespaard.

Historische kaarten Arnhem bron: Beeldbank Gelders Archief

1945 De Slag om Arnhem trof de stad diep in het hart en veranderde Arnhem eens en voor altijd. De hevige gevechten en beschietingen verwoestten de gehele binnen stad De waalse kerk raakte ernstig beschadigd in sep tember 1944 tijdens een bombardement in de Slag om Arnhem. Het gebouw werd gerestaureerd in 1950-1952 en kreeg daarbij een nieuwe voorgevel in traditionalistische stijl.

Wederopbouw De wederopbouw ging verder dan het herstellen van oorlogsschade. Van Muilwijk greep de wederopbouw aan om de binnenstad en de oude wijken te saneren, de verkeerssituatie te verbeteren en de industrie te verplaatsen. Opbouw en sloop gingen hand in hand..

Heden Veel historische gebouwen zijn verloren gegaan, slechts her en der in Arnhem staan nog mooie bakstenen geveltjes uit de tijd van de ridders en de kastelen. In grote delen van de stad ontbreekteen dus de historische ge laagdheid, het koningsplein in Arnhem is daar een goed voorbeeld van, waar eens het klooster had gestaan, parkeren nu de auto’s. Eeuwig zonde, zeggen we nu.

Pesthuis (onderdeel van Agnietenklooster), bron Arnhem3D

Vooronderzoek

Het klooster aan de beek De locatie is het Koningsplein aan de Beekstraat te Arnhem met prominent aanwezig de overblijfselen van het Agnietenklooster “de Waalse Kerk”.

In het jaar 1420, begint de geschiedenis van St Agnes in Arnhem en in het jaar 1428 betrokken zij het kloostergebouw aan de Beekstraat. Het leven van de zusters Agnieten, speelde zich af achter kloostermuren, in afzondering van de wereld, dit is goed terug te zien op oude prenten, verschillende kloostertuinen en functies worden omringd door kloostergangen en andere bebouwing. Het Agnietenklooster was een oase van rust, een eiland midden in de rumoerige stad vol rampspoed en geweld.

De Waalse Kerk Arnhem, of Agnietenkapel, is een kerk uit het begin van de 15e eeuw en het enige overblijfsel van het Agnietenklooster, het nonnenklooster van de franciscaanse zusterorde van de heilige Agnes. Het gebouw is in goti sche stijl en is een Rijksmonument. In 1636 stierf het klooster uit en werden de gebouwen bij het St. Catharina Gasthuis gevoegd. Sinds 1751 is de kerk in gebruik van de Waals-Hervormde Gemeente. In 1860 kocht de Waals-Hervorm de Gemeente het gebouw en vond een verbouwing plaats onder leiding van architect Lucas Hermanus Eberson, waarbij onder meer de tussenverdieping verdween. Het eeuwenoude kloostercomplex werd grotendeels gesloopt alleen de kloosterkerk word uiteindelijk gespaard.

De kerk raakte ernstig beschadigd in september 1944 tijdens een bombarde ment in de Slag om Arnhem. Het gebouw werd gerestaureerd in 1950-1952 en kreeg daarbij een nieuwe voorgevel in traditionalistische stijl.

Niet alleen de kerk raakte ernstig beschadigd in september 1944, een groot gedeelte van de historische binnenstad van Arnhem komt in zwaar verval, met name de zuidelijke binnenstad is zwaar beschadigd.

Klooster aan vestingwerken

Waalse kerk gebombardeerd 1944 bron: Beeldbank Gelders Archief

Interieur Waalse kerk 2020

<-Kopgevel Waalse kerk 2020 bron: Arnhem3D

Interieur Waalse kerk ca,1555 bron: Beeldbank Gelders Archief

Poort Agnietenklooster bron: Arnhem3D

Vooronderzoek

TWEEDELING Een groot gedeelte van de historische binnenstad van Arnhem komt na de slag om Arnhem in zwaar verval, met name de zuidelijke binnenstad is zwaar beschadigd. Na de oorlog ging men aan de slag met de wederopbouw. Op de kaart op pagina 20 is in kaart gebracht welke bebouwing vooroorlogs is en welke gebouwen naoorlogs zijn. Opmerkelijk is dat het koningsplein zich precies op de overgang van de historische en wederopbouw stad bevindt.

Na de oorlog begon de wederopbouw, het bouwen van een nieuwe stad. De gedachte dat een nieuw soort stad onvermijdelijk tot een ‘nieuwe mens’ en een betere samenleving zou leiden was binnen de modernistische avant-garde van de eerste helft van de twintigste eeuw niet ongebruikelijk. ‘Form follows functi on‘ vormt het principe in de moderne architectuur, dat inhoudt dat het ontwerp van een bouwwerk voortvloeit uit of gebaseerd wordt op de beoogde functie of het uiteindelijk gebruik.

Deze verandering van stedenbouw heeft ervoor gezorgd dat er een groot con trast is ontstaan in stedenbouw. In tegensteling tot de vooroorlogse binnenstad is er op individuele functie en gebouwniveau de stad ingevuld. De gebouwen werden vaak ruim uit elkaar gesitueerd volgens het principe licht, lucht en ruimte.

“Wanneer we kijken naar vooroorlogse steden, zien we vaak aansprekende bebouwingstructuren. De gebouwen zijn dan zo gesitueerd dat er duidelijke be grensde openbare ruimtes zijn ontstaan. Niet alleen de inrichting van het open bare gebied valt op, ook de vormgeving van de openbare ruimte. Dan wordt ge sproken over een “mooie” stad, waarmee in de eerste plaats niet wordt bedoeld de “schoonheid” van de individuele gebouwen, maar de stedenbouwkundige context. Daarbij zijn aspecten opgevallen als: zichtlijnen en assen, gevormd door bomenrijen en begeleidende bebouwing met soms een markante beëin diging. Op andere plekken vormen gebouwen en objecten samen één ruimte lijk geheel van avenues, lanen, pleinen e.d. In de meest tot de verbeelding sprekende steden lopen de openbare ruimtes harmonisch in elkaar over en/of komen ze samen op een hoofd- plein. Hier is sprake van ‘ruimtelijke ordening’, omdat de gebouwen zich hebben gevoegd in het totaalbeeld en als het ware de ‘wanden’ vormen van de openbare ruimtes. In steden die qua beeldkwaliteit hoog scoren is de vormgeving van de bebouwing vrijwel altijd een afgeleide van de beleving vanuit de openbare ruimte. Omdat die beleving de indeling en het gebruik van een bouwplan sterk kan beïnvloeden ontstaat daarover vaak discussie tussen de architect van het bouwplan en de stedenbouwkundige als kwaliteitsbewaker van de publieke ruimte.”

In bovenstaand citaat van stedenbouwkundige Ibbe H. Norbruis komt sterk naar voren dat historische steden als “mooie” steden worden ervaren. Een van argumenten die wordt genoemd is dat de bebouwing een afgeleide is van de beleving vanuit de openbare ruimte en dat gebouwen zich hebben gevoegd in het totaalbeeld en als het ware de ‘wanden’ vormen van de openbare ruimtes. Je zou de historische stad als pittoresk kunnen omschrijven met haar omsloten pleintjes met kronkelende straatjes. Dit staat in scheel contrast met de grote bouwblokken die vaak ruim uit elkaar gesitueerd zijn volgens het principe licht, lucht en ruimte, waardoor de ruimtes niet zijn ingekaderd en het lijkt of de ruimtes als het ware wegvloeien.

Het politiebureau aan de Beekstraat te Arnhem, 2000, Marina PopovaArnhem binnenstad, 1927 bron: Beeldbank Gelders Archief

Vooronderzoek

OVERGANGSGEBIED Het koningsplein als overgangsgebied tussen historische en wederopbouw binnenstad is een plek die nooit echt afgemaakt lijkt te zijn “het lijkt alsof er nooit de moed is geweest om deze plek in te vullen”. De historische binnenstad met haar kleinschalige bebouwing met rijke detail lering en grote verscheidenheid aan vorm textuur en kleur, geeft de passant de gelegenheid om te (ver)dwalen, dit staat in haaks contrast met de wederop bouw binnenstad waarbij elk gebouw een duidelijke functie heeft en er tussen de gebouwen veel ruimte is.

Hiernaast zijn een aantal analyses gemaakt van zowel de historische binnen stad als de wederopbouw binnenstad, bij de analyses is goed zichtbaar hoe de ruimtes bij de historische binnenstad ingekaderd zijn en bij de wederop bouwbinnenstad wegvloeien. De studie laat goed het contrast zien van de twee gebieden.

Aan de hand van stedenbouwkundige analyses is goed zichtbaar welke knel punten en verbeterkansen er voor het Koningsplein zijn. Door het zorgvuldig samenstellen van verschillende themakaarten zijn er verschillende lagen zicht baar geworden die verassende inzichten geven.

kleine schaal gebouwen en straten Grotere schaal straten en gebouwen

Einde straat niet zichtbaar door verdraaining en verspringing

Duidelijke zichtlijnen, licht lucht en ruimte. veelvoud aan vomen stijlen en versieringen.

Heldere gebouwvormen zonder opsmuk

Historische binnenstad Wederopbouwbinnenstad

Analyses historische en wederopbouw binnenstad

Massa Ruimte Functie

Op deze kaart is zichtbaar dat het noordelijke ge deelte van de stad veel dichter bebouwd is dan het zuidelijke gedeelte.

De ruimtes tussen de gebouwen van de zuide lijke binnenstad zijn groter. ook is te een brede onbebouwde strook zichtbaar, dit is de singel op de plaats van de historische vestingwerken.

Prominente functies op en rond het plein zijn het Stadstheater, het theater van Arnhem en het Mu sis Sacrum, het grootste concertgebouw van het Oosten.

Parkeren Groen Water

Groen Water

Het koningsplein bevinden zich twee grote par keerplaatsen, de functie parkeren zorgt voor veel bewegingen op en rond het plein.

Het koningsplein grenst aan de singel, voorzien van een park, gecreëerd na de sloop van de ves tingwerken 1817.

Bijzonder is de Sint Jansbeek die na 156 jaar verdwenen te zijn geweest, vanaf 2016 weer stroomt door het centrum van Arnhem. De start van de beek is aan de beekstraat bij het koningsplein.

Plein Inkadering Ingangen

Inkadering Ingangen

Het huidige plein heeft een vreemde vorm en is daarom ook niet goed afleesbaar als plein.

Doordat de omkadering niet gesloten is lijkt de ruimte van het plein weg te vloeien.

De omliggende gebouwen gaan nagenoeg geen relatie aan met het plein, zo is de ingang van het theater en het politiebureau niet op het plein.

Bestrating Routing Zicht op kapel

Routing

De materialisatie van de noordelijke en zuidelijke binnenstad is ook contrasterend, de roodkleurige klinkers van de binnenstad veranderen in asfalt en trottairs van betontegels.

Door de brede rechte straten is er ruimte voor de auto, rond het koningsplein krijgt de auto toe gang tot het centrum.

Zicht op kerk

De Waalse kerk is beperk zichtbaar, de omlig gende bomen zorgen voor een filter en de om liggende gebouwen maken dat de kapel alleen zichtbaar is vanaf de voorzijde.

Rond het koningsplein krijgt de auto toegang tot het centrum, in combinatie met de parkeerfunctie zorgt dit voor veel bewegingen op en rond het plein.

De kapel is alleen zichtbaar vanaf de voorzijde, voor de kapel is de start van de in 2016 teruggebrachte beek in de binnenstad

Verschil in gebouwschaal noordelijke gedeelte en zuidelijke gedeelte van het plein, ingang van het politiebureau niet aan het plein.

Koningsplein te Arnhem

Bezoek Metropol Parasol, Plaza de la Encarnación Sevilla

Vooronderzoek

EEN GOED PLEIN Om een fijne plek te ontwerpen is er meer nodig dan het verbeteren van de stedenbouwkundige situatie het gaat namelijk om veel meer dan dat. Wat is de sfeer op het plein en hoe wordt deze gecreëerd, wat zijn de kleuren geuren en geluiden. Hoe beweegt men zich over het plein. Om dit te onderzoeken zijn tal van verschillende pleinen bezocht en geanalyseerd om te ervaren wat de kwaliteiten van de verschillende plekken zijn.

Als basis is een analyse gemaakt van het koningsplein. Te zien is dat het koningsplein geen eenduidige vorm heeft. De gebouwen rondom het plein staan uit elkaar waardoor er geen gesloten omkadering is. De gebouwen om het plein gaan geen relatie aan met het plein. De functie parkeren zorgt voor veel bewe gingen, er zijn geen voorzieningen zoals bankjes, speelplekken of grasveldje aanwezig.

Omdat de pleinen qua schaal met elkaar vergeleken worden is de vreemde vorm van het Koningsplein geabstraheerd naar een rechthoekig plein.

Analysetekeningen Koningsplein te Arnhem

geeneenduidigevorm geengeslotenomkadering veelverkeerrondomplein geenverblijfskwaliteit zichtbarehistorie

dieptedoorzuilengalerijen rustigeeenduidigeomkadering eenduidigehelderevormplein goedeverhoudingenplein invullingmetbomenenfontein

afleesbarehistorie schaduwwerkingtorenopplein bijzonderevorm bijzonderefunctie(paardenrace) terrasrondomzorgtvoor verblijfskwaliteit

diffrentiatieinomkadering geenfunctiet.b.v.verblijfskwaliteit geendieptewerking(leegplein) geeninvullingopplein

Koningsplein Arnhem

Plaça Reial Barcelona

Plaça Reial Barcelona

Koningsplein Arnhem

Piazza Del Campo Siena

Piazza Del Campo Siena

Grote Markt Brussel

uniekenabstract verwondering extradimensie objectalsfilter zorgtvoorverblijfskwaliteit

extrabomenrijmaaktpleinintiem combinatieoud/niuwisbijzonder horecavulthetpleinin prettigesfeer

autoverkeerstrorend verhoudingennietgoedtegroots historischelaag(kerk)isfantastisch bomenrijzorgtvooromslotenrand meerintiemtussenbebouwing enbomen

pleinistegroot (perfectvoorevenementen) randenmetbomenmeergeborgen geeninvullingopplein oudekathedraalmaaktplekbijzonder

Plein

Plein

Parade

Bosch

Vooronderzoek

DE LOCUS VAN HET COLLECTIEVE GEHEUGEN De tekst van de Italiaanse architect Aldo Rossi: “De stad is de ‘locus’ van het ‘collectieve geheugen’ “op dezelfde manier als de feiten zich inschrijven in het geheugen, komen nieuwe feiten op en vestigen zich als vormen in de stad. Op die manier doorkruisen de grote ideeën de geschiedenis van de stad en geven haar vorm.” Gaf inzicht dat aldus Rossi een stad een verhaal kan vertellen en dat een architect en archi tectuur een bijdrage kan leveren aan het verhaal van de stad. Deze tekst gaf inspiratie om een functie te zoeken die representatief is voor Arnhem en die een verhaal kan vertellen die nog niet zichtbaar is in de stad.

Gekeken is naar de bestaande functies in de binnenstad, deze bestaan voor namelijk uit wonen, winkelen en horeca. Deze functies zijn dus ruim vertegen woordigd en vertellen geen uniek verhaal. Door regionale krantenartikelen te lezen is achterhaald wat de stad bezig houdt. ook is Gekeken naar de de bestande functies rondom het plein. prominente functies op en rod het plein zijn het Stadstheater, het theater van Arnhem en het Musis Sacrum, het grootste concertgebouw van het Oosten van Nederland.

Visie en concept

VISIE In mijn afstudeeropgave staat beweging centraal, niet alleen de veranderende stad met de verschillende tijdsgeesten vormen een thema, maar zeker ook het bewegen van de bezoeker van de stad.

CONCEPT Het concept is om het Koningsplein te transformeren naar een plein dat als overgangsgebied fungeert tussen de historische binnenstad en de wederopbouwbinnenstad.

Zoals in het voorwoord omschreven werd mijn dwalen door de stad abrupt on derbroken bij het betreden van het Koningsplein. Uit de onderzoeken is geble ken dat het verschil in schaal tussen de historische en wederopbouw stad, het toetreden van verkeer en de open rechtlijnige structuur zorgen voor een groot contrast met de historische binnenstad.

Het streven is om het nieuwe ontwerp voor het Koningsplein in te zetten om de schaalsprong vloeiend te maken, waardoor de bezoeker langzaam over kan gaan in de schaalsprong. De bestaande context van het plein is rommelig maar verteld wel een verhaal over de historie, zo staan historische en wederopbouw bebouwing naast elkaar. Gezocht moet worden naar een ingreep die zowel de schaalsprong kan realiseren maar ook de huidige rommelige situatie verbe terd. Het streven is om zo veel mogelijk van de huidige situatie te handhaven zodat deze zichtbaar blijft en een interactie aangaat met het plein.

Het is de bedoeling dat er in mijn ontwerp een programma opgenomen wordt die een sterke identiteit geeft aan de plek en aan de stad Arnhem. Met deze in greep dient zowel de bijzondere geschiedenis van de plek zichtbaar te blijven, maar wordt er ook een nieuw verhaal toegevoegd.

Stadhuis Deventer, Neutelings Riedijk

De Colonel in Maastricht, Hans Kollhoff

MFO-Park Zürich, Burckhardt + Partner

Het Waterwerk IJsselkade Zutphen

Onderzoek geïmplementeerd in ontwerp

RIJKE EN BEWOGEN GESCHIEDENIS Uit het onderzoek komt naar voren dat het koningsplein in Arnhem een rijke geschiedenis kent, deze is nog steeds af te lezen aan de Waalse kerk die prominent in het midden van het plein staat. Toch doet de context van deze bijzondere kapel uit 1420 weinig eer aan, dat er ooit een klooster rond de kapel heeft gestaan is niet meer te herleiden.

De Sint Jansbeek die na 156 jaar verdwenen te zijn geweest, stroomt vanaf 2016 weer door het centrum van Arnhem. De start van de beek is aan de beekstraat bij het koningsplein. Toch maakt de beek door kleine schaal en de geringe interactie weinig indruk.

Uitganspunt is om de rijke en bewogen geschiedenis beleefbaar te maken. De historische situatie hoeft niet letterlijk teruggebracht te worden, veel belangrijker is dat de geest van de historie zichtbaar is.

- De historische kloostergangen en bebouwingen om het klooster heen kunnen op eigenzinnige en eigentijdse manier teruggebracht worden, zodat de kapel weer een waardige context krijgt.

- De beek die kan beleefbaar gemaakt worden door elementen toe te voegen waarbij er in en met het water gespeeld kan worden.

- De singel, voorzien van een park met slingerende wandelpromenades en lom merrijke plantsoenen, wordt gescheiden van het plein door een brede autoweg. Een (visuele) verbinding waardoor het park op het plein ervaren wordt kan zowel een toevoeging zijn voor het plein als een uitnodiging tot het betreden van het park.

HET HELEN VAN HET PLEIN De verschillende stedenbouwkundige analyses geven inzicht in de huidige situatie van het plein en laten zien waar er kansen liggen om de stedenbouwkundige situatie te verbeteren. op pagina.. staan ste denbouwkundige kaartjes waarop de nieuwe situatie wordt afgebeeld, te zien is dat er onder andere oplossingen zijn bedacht voor:

-Het huidige plein wat wegvloeit tussen de bestaande bebouwing heeft geen heldere afleesbare vorm waardoor het niet als plein wordt ervaren.

-De huidige verkeerssituatie is ongewenst, verschillende verkeerstromen door kruisen het plein waardoor de voetganger weggedrukt wordt van het plein.

-De invulling van het plein is momenteel parkeren en moet meer verblijfskwaliteit hebben waardoor het een prettige plek wordt.

Massa Ruimte Functie

Ruimte

Door een het toevoegen van bebouwing om het plein worden rooilijnen opgevuld en wordt de be bouwing verdicht.

De ruimtes tussen de gebouwen zijn groter maar te zien is dat de ruimtes lange zichtlijn vanuit de binnenstad onderbroken wordt.

Functie

Functies gaan een relatie aan met het plein door de toegangen richting het plein te plaatsen.

Parkeren Groen Water

Groen Water

Parkeren wordt geweerd van het plein waardoor er geen verkeersbewegingen meer zijn op het plein

Tussen het Koningsplein en de singel komt een groene overgangszone, zo wordt het groen let terlijk de stad in getrokken.

De start van de beek wordt geaccentueert met een fontein zo wordt de beek ook beleefbaar

Plein Inkadering Ingangen

Inkadering Ingangen

Door het toevoegen van bebouwing ontstaat er een eenduidig Plein en twee subpleintjes.

Doordat de toe gevoegde bebouwing worden de pleinen omsloten en ingekaderd.

De toegevoegde gebouwen zijn gericht op het plein en verbinden zo het plein met het bestaan de theater.

Bestrating Routing Zicht op kapel

Bestrating

De materialisatie van binnenstad wordt doorge trokken op het plein waardoor er een rustig beeld ontstaat.

Routing

De auto wordt geweerd van het plein waardoor het gehele plein in het teken zal staan van de bezoeker en passant die te voet is.

autoverkeer voetgangers/ fietsers bezoekers dansZichtroute op kerk

De objecten die het zicht op de kapel bellemme ren worden weggehaald zodat de kapel als trek ker van het plein zal fungeren.

Onderzoek geïmplementeerd in ontwerp

SCHAALSPRONG Het ontwerp wordt ingezet om de schaalsprong tussen de historische en wederopbouwbinnenstad vloeiend te maken.

Rondom het plein wordt bestaande en nieuwe bebouwing gebruikt om de plek in te kaderen. Door het nieuw te bouwen volume stapsgewijs te laten verlopen ontstaat er een vloeiende overgang, echter door de vele benodigde bebouwing wordt de omgeving niet betrokken bij het plein maar juist geweerd. Het gebruik van een staketsel is de manier waarop er wel een omkadering en schaalsprong te realiseren is maar de omgeving niet weggedrukt wordt.

De juiste verhouding van gesloten volumes en staketsels moet zorgen voor de juiste balans om het plein in te kaderen en toch de relatie met de omgeving aan te gaan, gestuurd kan worden waar de gesloten delen toegepast worden, al naar gelang van de beleving op het plein en het programma.

Onderzoek geïmplementeerd in ontwerp

EEN FIJNE PLEK Uit de onderzoeken naar tal van verschillende pleinen, die bezocht en geanalyseerd zijn om te ervaren wat de kwaliteiten van de verschillende plekken zijn, komt naar voren dat de onderstaande onderdelen essenti eel zijn voor een goed plein:

- Eenduidige omkadering zonder gaten (geborgenheid).

- Goede (verhoudingen) Oppervlakt/ hoogte omkadering.

- Verkeer buiten het plein houden (veiligheid).

- Extra (diepte)lagen zoals een galerij zijn prettig.

- Elementen zoals trap, fontein zorgen voor (verblijfskwaliteit).

- (Specifieke functie) maakt het plein interessanter.

- Historische elementen zoals kerk maken het plein (uniek).

Foto van voorstelling Introdans

Onderzoek geïmplementeerd in ontwerp

Het verhaal van de stad Door de jaren heen is de stad Arnhem getransformeerd van een vestingstad naar de stad die ze vandaag de dag is. Opmerkelijk is dat de stad steeds opener naar haar omgeving is geworden, onder andere door de sloop van de vestingwerken maar ook door de aanleg van (snel)wegen en spoorverbindingen. Ook de invloed van het geloof neemt af en er wordt meer ruimte geboden aan de individuele behoeften. Moderne architectuur wordt na de oorlog veel toegepast met de overtuiging dat een nieuw soort stad onver mijdelijk tot een ‘nieuwe mens’ en een betere samenleving zou leiden. Kortom de stad wordt door de jaren heen steeds lichtvoetiger.

Door het zoeken naar een functie die representatief is voor de stad en een verhaal kan toevoegen is eerst naar de bestaande functies in de binnenstad gekeken, de bestaande functies bestaan voornamelijk uit wonen, winkelen en horeca. Deze functies zijn dus ruim vertegenwoordigd en vertellen geen uniek verhaal.

Door op socialmedia te zoeken wat Arnhemmers bezig houdt kwamen prach tige films van We-Arnhem naar voren. We-Arnhem is een project van dansers Alberto Villanueva Rodríguez en Jurriën Schobben. Beiden kwamen naar Arn hem voor een carrière bij Introdans. Naast Introdans, sloten ze ook de stad in hun hart. Dit resulteerde in We Arnhem, waarmee de dansers in drie dansfilms een prachtige ode aan Arnhem geven. Het doel hierbij was zoveel mogelijk professionele creatieven samen te brengen. Dat leidt in alle drie de films tot indrukwekkende beelden.

Een opmerkelijk artikel dat in de kranten verscheen was een artikel over nieuwe huisvesting van Introdans dd.14-08-2020. Directeur Hans Verbugt van Stads theater Arnhem en voorzitter van de Lauwersgracht Alliantie speculeert over een nieuw Stadstheater voor intro- dans en benadrukt dat het nieuwe theater een trekpleister voor een groot pu-bliek moet worden waar de hele dag wat te doen en te zien is. ,,Laagdrempelig, zeker niet elitair.” Roel Voorintholt van Introdans wijst erop hun maatschappelijke projecten die hier perfect in passen.

Arnhem als dansstad met een Stadstheater aan het plein, hoe inspirerend zou het zijn als het bestaande gesloten theater letterlijk opengebroken wordt zodat voor de bezoekers van het plein de danswereld beleefbaar wordt.

dans

Communicatie / Sociale cohesie Zelfkennis Verbeelding

Ontwerp

INKADERING PLEIN Het ontwerp bestaand uit staketsels en gesloten volumes die worden ingezet om een helder plein te definiëren. Een spreiding van de volumes van het gebouw zorgt ervoor dat het uitzicht vanaf het plein richting de omgeving grotendeels behouden kan blijven. Door het spreiden van de volumes heeft het gebouw deels op het pleinniveau een plint waarboven een zuilengalerij oprijst (het staketsel) en deels loopt het staketsel door tot aan het plein niveau.

Twee brede trappen geplaatst tussen de zuilengalerij nodigen bezoekers uit om het gebouw binnen te komen de eigentijdse vorm omsluit het hoofdplein maar creëert ook een nieuwe kleinere binnenplaats (het groene plein aan de singel).

De theatrale uitstraling van de zuilengalerijen maakt dat het gebouw in groot contrast staat met de omgeving, tegelijkertijd doen de kleine binnenplaats met rondom zuilen sterk refereren naar het historische klooster met kloosterrond gang.

Ondanks het grote contrast qua bouwstijl en bouwvolume, moet het gebouw niet te dominant aanwezig zijn, door veel doorzichten naar het bestaande te maken wordt de omgeving niet weggedrukt maar juist betrokken wordt bij het plein wat het bouwwerk eerder een subtiel filter als dominant bouwwerk maakt.

“Het was een grote architecturale gebeurtenis, eeuwen geleden, toen de murenscheiddenendezekolommenwerden.Dekolomisdegrootstegebeurtenis in de architectuur, het spel van schaduw en licht, van oneindige mysterie, De muur is open. De kolom wordt de gever van het licht.” Louis Kahn

<-MFO-Park Zürich, Burckhardt + Partner

David Chipperfield’s James-Simon-Galerie Berlin ^ >plein 2 groene mystieke sfeer

plein 1 streng geordende repeterende sfeer

Studie materialen en kleur

Ontwerp

Materialisatie Materialisatie

UITSTRALING GEBOUW

MATERIALISATIE Gezocht is naar materialen die aansluiting vinden bij de omgeving, bij de wederopbouwbinnenstad is veel gebruik gemaakt van beton dit heeft zowel een gevoel van eeuwigheidswaarde als een abstracte moderene uitstraling.

Materialisatie

De vele bakstenen geveltjes uit de historische binnenstad geven aanlijding om dit mate riaal te gebruiken, door gebruik te maken van stenen van gesloopte gebouwen ontstaat er een robuust bouwwerk wat van dichtbij een gemeleerde uitsraling heeft maar door de schaal van het bouwwerk voegen de kleuren zich samen tot een abstract geheel.

Combinatie beton, gebruikte baksteen

Combinatie hout en beton

Hout

Gevelopeningen Essentieel is om voldoende daglicht binnen de gebouwde volumes te krijgen zodat er een hoge verblijfskwaliteit ontstaat. Het doorbreken van de buitenschil kan er voor zorgen dat het abstracte volume(blok) veranderd in een gatenkaas. Het is essentieel om beide belangen te behartigen, daarom is gezocht naar het principe van een geperforeerde gevel waarmee dit lukt.

Aspecten als tijd, schaduw, vorm en bewiging kunnen gecreerd worden door het toepassen van een geperforeerde gevel.

Perfora*e Schaduw

Perfora*e Schaduw

Schaduwwerking

Perforatie als filter

Beweging in gevel

Gevel Perfora*e Patroon in perforatie

en kleur

AANSLUITINGEN De verschijningsvorm is theatraal en staat in groot contrast met de omgeving, de twee elementen van het ontwerp zijn het staketsels en de volumes om deze twee elementen helder en logisch in elkaar over te laten lopen zijn verschillende varianten in beeld gebracht. Het is essentieel dat de knooppunten waarbij de elementen elkaar aangrijpen helder en eenduidig vorm te geven zodat het ontwerp een bepaalde abstractie mee te geven.

Gekozen is om de elementen niet los van elkaar te plaatsen maar juist in elkaar te laten grijpen, zo gaan de elementen niet alleen een relatie met elkaar aan maar wordt ook de horizontaliteit te benaderen en wordt het plein letterlijk omsloten met een horizontale afsluiting.

Gekozen variant waarbij elementen in elkaar grijpen.

Studie

Variant waarbij elementen los van elkaar staan

Principe schetsen van aanzicht en doorsnede van gekozen variant

Ontwerp

ONDERBRENGEN DANSFUNCTIE In het ontwerp worden verschillende dansfuncties ondergebracht, het wordt als het ware een danscampus.

De oefenzalen worden aan de kop van het plein gesitueerd, deze zijn zo ont werpen dat ze een interactie aangaan met passant. Door een geperforeerde gevel is er een glimp op te vangen van de dansers die aan het repeteren zijn, de constructie zorgt ondanks de rechthoekige zaal voor beweging.

Naast de danszalen zijn de appartementen, de verschillende appartementen zijn geschakeld waardoor er een hoog en laag gedeelte in de woning is, deze hoogteverschillen zijn er voor bedoeld dat erin ieder appartement een hoge oefenruimte is, door perforaties in de gangzone met rondom een barre zijn rek en strekoefeningen mogelijk maar dient tevens voor interactie tussen de verschillende verdiepingen.

Ook is er een werkplaats waar decors gebouwd gaan worden en is er een kos tuumatelier, de bezoeker van het plein komt in aanraking met deze ambachten en krijgt zo een idee wat er zich in het theater afspeelt.

De dansbar vormt de ontmoetingsplek, voorafgaand aan een voorstelling of gewoon spontaan kan hier een drankje gedronken worden en komt men letterlijk in aanraking met de dans die op de bar gepresenteerd wordt

Het bestaande theater blijft gehandhaafd maar krijgt een compleet nieuwe om geving. Zo wordt er een buiten theater gecreëerd , het podium uit de bestaande kapel getrokken en de tribune is in een talud van het plein verwerkt.

Aan de start van de beek in het centrum, op het koningsplein, worden fonteinen toegevoegd. De fonteinen dienen als visuele start van de beek en kan bij war me dagen voor verkoeling zorgen, tevens zullen bezoekers een spel aangaan met de waterstralen

Ook het aardvarken krijgt een nieuwe bestemming op het groene plein, niets verwonderd en beweegt mensen namelijk meer dan dit imposante kunstwerk.

verkeersruimte verbining appartementen

danszaal semi openbaar

danszaal semi prive

theorielokalen kantoren management Choreografie

Danszaal

gang naar danszalen

Appartementen

Stadstheater (bestaand)

MachinewerkplaatsWerkplaats

Opslag Opslag

Stadstheater

Werkplaats

Refererend naar bombardement Opmerkelijke inkijk in kapel Kapel dient als amphitheater

Studie naar het openbreken van de kapel

Uitschuiven

Afschaven

Strakke ingreep Contrast historisch modern Kapel dient als amphitheater

Doorsnede zichtbaar (opbouw historie)

Contrast historisch modern (subtiel) uitsnede dient als amphitheater

Maquette kapel

Buitentheater

Ruïne

Fontein

Aardvarken

Ontwerp

RELATIE DANS ARCHITECTUUR Om de relatie tussen dans en architectuur te kunnen benoemen is het essentieel te beginnen met de vraag: wat is dans?, dans is de organisatie van beweging in de ruimte in de tijd. Architectuur is de organisatie van ruimte en het bewegen door de ruimte, waar bij tijd een essentieel element.

We zouden kunnen stellen dat zowel bij dans en architectuur het gaat om de regie van de blik, het sturen van het zichtveld. Architect Adolf Loos maakte gebruik van de sturende blik. De architect Adolf Loos maakte gebruik van de sturende blik en beschouwde zijn ontwerpen

Zelf heb ik getracht de relatie tussen dans en architectuur vast te leggen, dit heb ik gedaan door verschillende thema’s die aan bod komen bij dans en architectuur in beeld te brengen. Deze thema’s heb ik geabstraheerd tot concept maquettes om de essentie van het thema te weergeven.

Schetsen sfeer dansers bij de Waalse Kerk

Ritme Licht/ donker

Zweven

Spanning Doorkruisen

Ontwerp

CHOREOGRAFIE Om dans te huisvesten op het plein zijn allerlei functie nodig, echter bleek uit onderzoek en gesprekken met dansers en Introdans, dat de meeste functies vragen om pragmatische ruimtes, het is namelijk helemaal niet prettig om bijvoorbeeld een schuine wand en een oefenzaal te hebben.

Door verschillende thema’s uit de dans te pakken en deze in te zetten als ontwerptool heb ik dans geïntegreerd in het ontwerp. Chorografie speelt in mijn ontwerp een belangrijke rol, ik heb een route geënsceneerd waarbij alle thema’s aan bod komen. Zo wordt dans zowel in architectuur als in interactie beleefbaar gemaakt op het plein.

Sturende blik

Choreografie

Tijd

Het Bevinden in

Ruimte voor het spontane in een gecreëerde context

Ritme

Doorkruisen

Zijaanzicht

Plattegrond

Vooraanzicht

Sfeerbeeld

Licht-donker

Zijaanzicht

Vooraanzicht

Vooraanzicht

Vooraanzicht

Zijaanzicht

Conclusie

In mijn afstudeeropgave is onderzocht hoe de huidige situatie van het Koningsplein verbeterd kan worden tot een prettige plek, met de visie om eerst de ruimtelijke stedenbouwkundige situatie te verbeteren en er vervolgens een functie aan toe te kennen. De reden om eerst de stedenbouwkundige situatie te ontwerpen is bewust gekozen om te voorkomen dat de functie gaat bepalen hoe de gebouwmassa en de stedenbouwkundige situatie vorm krijgt.

Uit de onderzoeksfase blijkt dat het vreemd-vormige Koningsplein waarbij elke vorm van samenhang ontbreekt is ontstaan door de bombardementen tijdens de slag om Arnhem in de Tweede Wereldoorlog. De veranderende stedenbouw heeft ervoor gezorgd dat er een groot contrast is ontstaan in stedenbouw, kleinschalige historische binnenstad versus ruim uit elkaar gesitueerd groot schalige wederopbouw binnenstad. Het plein vormt het overgangsgebied tussen deze gebieden.

Door het bezoeken van tal van verschillende pleinen is ervaren dat er meer nodig is dan het verbeteren van de stedenbouwkundige situatie. Belangrijke aspecten zijn een eenduidige omkadering zonder gaten (geborgenheid), goe de verhoudingen oppervlakte/ hoogte omkadering en het verkeer buiten het plein houden (veiligheid). Ook is ondervonden dat extra dieptelagen zoals een galerij een extra dimensie aan het plein geven, elementen zoals trap, fontein zorgen voor verblijfskwaliteit en historische elementen zoals kerk maken het plein uniek.

Literatuurstudie gaf inzicht dat een stad een verhaal kan vertellen en dat een architect en architectuur een bijdrage kan leveren aan het verhaal van de stad.

Dit gaf inspiratie om een functie te zoeken die representatief is voor Arnhem en die een verhaal kan vertellen die nog niet zichtbaar is in de stad.

Er is onderzocht hoe het nieuwe ontwerp de schaalsprong tussen de histori sche en wederopbouwbinnenstad vloeiend kan maken, met als resultaat een combinatie van gesloten volumes en staketsels. Door het nieuw te bouwen volume stapsgewijs te laten verlopen ontstaat er een vloeiende overgang, echter door de vele benodigde bebouwing wordt de omgeving niet betrokken bij het plein maar juist geweerd. Het gebruik van een staketsel is de manier waarop

er wel een omkadering en schaalsprong te realiseren is maar de omgeving niet weggedrukt wordt. Het staketsel geeft tevens een extra diepte laag aan het plein. Door de nieuwe ingreep krijgt de historische kapel die het plein uniek maakt weer een waardige context. Het plein wordt voorzien van een trap ele ment en fontein die zorgen voor verblijfskwaliteit. Het gekozen programma is een danscentrum, het bestaande gesloten theater wordt letterlijk opengebro ken, zodat voor de bezoekers van het plein de danswereld beleefbaar wordt.

De uitkomsten uit dit afstudeerproject hebben de potentie om een bijdrage te leveren aan binnenstedelijke gebieden en wederopbouw locaties elders in Ne derland. Het gekozen programma van danscentrum levert een bijdrage aan de discussie over het belang van cultuur in de stad en de mogelijkheid dat een stad een verhaal kan vertellen.

Reflectie

Mijn afstuderen kan ik verwoorden in een zoektocht, een zoektocht naar het tastbaar maken van een ontwerpopgave met als antwoord daarop een passende visie en ontwerp, maar zeker ook een persoonlijke zoektocht naar waar sta ik voor. Welke aspecten vind ik belangrijk en hoe kan ik mijn visie overbren gen?.

Ik heb me stukgebeten in alles wat ook maar iets te maken had met het koningsplein en de stad Arnhem, maar door alle informatie die ik verzameld had werden mij veel zaken duidelijk. De veelheid aan informatie en de grote ont werpopgave maakte het voor mij soms onoverzichtelijk en zorgde ervoor dat ik niet altijd evengoed wist welke stappen ik moest zetten. Door mij te concen treren op de dans en thema’s uit die dans te onderzoeken en toe te passen in mijn ontwerp had ik echt een doorbraak. Deze thema’s gaven mij inspiratie, motivatie maar dienden zeker als handvatten om het ontwerp tot een goed einde te brengen.

Trots ben ik op de weg die ik heb bewandeld. Ik heb alle ruimte genomen om onderzoek te doen, literatuur te lezen en modellen te bouwen. De bezoeken aan verschillende pleinen in verschillende steden hebben zowel mijn onderzoek als mij als persoon erg verrijkt en hebben veel inspiratie en motivatie gegeven, juist deze bezoeken hebben mij doen beseffen dat de context waarin wij als architecten werken niet statisch is, maar dat deze voortdurend in beweging is. Het fenomeen tijdsgeest speelt een belangrijke rol en dat deed mij des temeer beseffen dat het essentieel is om als architect midden in de samenleving te staan.

Dans zichtbaar maken in de stad en een verhaal laten vertellen is een fantas tische uitdaging maar is zeker ook zeer bevredigend om aan te werken. Dans spreekt namelijk erg tot de verbeelding en heeft een zekere poëtische lading. De contacten die ik met verschillende dansers heb gehad en de voorstellingen en workshops die ik heb bijgewoond hebben me erg geïnspireerd, maar hebben me ook doen beseffen dat het een enorm veel van de dansers vergt om deze kunstvorm te beoefenen. Juist deze inspanning, het continu bezig zijn met, maakt deze kunstvorm zo aantrekkelijk, ik ben er ook echt van overtuigd dat juist de dans een plek in de stad verdient.

Het afstuderen heeft mij geholpen om mezelf te ontwikkelen. Op het gebied van presenteren en mensen meenemen in mijn verhaal heb ik veel stappen gemaakt, de begeleiding van mijn afstudeermentor was erg waardevol.

Aan de start van mijn afstuderen had ik de neiging om al mijn keuzes en stap pen te onderbouwen en te verklaren, echter kwam ik er ook achter dat niet altijd alles te verklaren is en dat sommige keuzes gemaakt worden op gevoel of omdat die keuzes mijn persoonlijke voorkeur hebben. Het groeiende vertrouwen op dat gevoel in combinatie met de juiste onderbouwing en overtui- gingskracht is waar ik de meeste groei heb gemaakt tijdens dit proces.

Ik ben er van overtuigd dat dit intensieve proces de basis vormt van een leven lang, vol passie aan ontwerpopgaves werken, waarbij ik met zelfvertrouwen en lichtvoetigheid mijn ontwerpen overdraag.

Mijn dank gaat uit naar mijn mentor, Hugo de Clerq. Hugo heeft veel affiniteit met binnenstedelijke ontwerpopgaves, is gefascineerd door historische steden en de wederopbouw daarvan. Deze gedeelde fascina- tie zorgt voor raakvlak ken. Ik heb veel kunnen sparren met Hugo om het ontwerp en proces goed vorm te geven. Tenslotte wil ik de begeleiders vanuit de academie bedanken, Ralf Brodruck, Annemariken Hilberink, Wouter Hilhorst en afstudeercoördinator Gerard van Heel. Ik wil hen bedanken voor de prettige begeleiding gedurende mijn afstudeerproces.

Literatuurlijst

-Curtis, W. J. R. (1987). Modern architecture since 1900. Prentice Hall PTR.Eyck, Aldo van 1985, Niet om het even. Van en over Aldo van Eyck, Amsterdam: Van Gennep -Joseph, V. (1961). Louis I Kahn. New York: George Braziller.

-Leppink, G. B., & Wientjes, R. C. M. (1996). Het Sint Catharinae Gasthuis in Arnhem in de eerste vier eeuwen van zijn be-staan (1246-1636). Verloren.

-Nijmeegse kunsthistorische cahiers. (2011). Verborgen leven. Arnhem: Historisch Muse- um Arnhem.

-Le Corbusier 1964, The Radiant City. Elements of a Doctrine of Urbanism to be Used as the Basis of Our Machine-Age

-Civilization, Londen: Faber and Faber (originele Franstalige uitgave: 1933)

-Rossi, Aldo 2001, ‘De architectuur van de stad’ (1966), in: Heynen e.a. (red.), ‘Dat is architectuur’. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, Rotterdam: 010

-Velzen, Endry van 1990, ‘De parallelle stad. Aspecten van het stedebouwkundig werk van Aldo van Eyck’, in: Oase

-Venturi, Robert 2001, ‘Complexiteit en contradictie in de architectuur’ (1966), in: Heynen e.a. (red.), ‘Dat is architectuur’. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, Rotterdam: 010 -Venturi, Robert & Denise Scott Brown 2001a, ‘Leren van Las Vegas’ (1968), in: Heynen e.a. (red.), ‘Dat is architectuur’. Sleu telteksten uit de twintigste eeuw, Rotterdam: 010

-Zumthor, P., Havik, K., Tielens, G., Teerds, H., & Pallasmaa, J. (2014). OASE 91: Building Atmosp here: Material, Detail and Atmosphere in Architectural Practice (Bilingual ed.). nai010 publishers.

-Cornelissen, H., Cornelissen, J., Technische Universiteit Delft. Faculteit der Bouwkunde, & Technische Universiteit Delft. Faculteit der Bouwkunde. (1994). Poëzie in architectuur. TU Delft.

-Hummelen, M., & Lorzing, H. (2016). De weg van de wederopbouw (1ste editie). Boekschap.

-Krüger, K. (2017). Kloosters en kloosterorden (1ste editie). Rebo Productions.

-Ferlenga, A., Van der Laan, H., Verde, P., & Van der Laan, H. (2001). Dom Hans Van Der Laan. Ar chitectura & Natura.

-Lammers, H. (2009). hoe wij de stad maken en de stad ons. hoe wij destad maken en de stad ons. Published.