Θέματα: Ο θεός «φως» … Ανδρέα Ι. Κασέτα
«η Αρκτος, η Πρέσπα, η Παρασκευή»
Η φύση του φωτός και οι ιδιότητές του… πράξεις ασήμαντες και καταστάσεις ανεξάρτητες με «συνδετήρα» το Φως
Εγένετο φως… η λατρεία του φωτός στην θρησκεία
Άξιον εστί το πρώτο φως… επηρεασμοί κι αποτελέσματα μια προσπάθεια προσέγγισης από πολιτιστική άποψη
την εργασία στήριξαν ομάδες μαθητών, καθηγητές του σχολείου και εξωτερικοί συνεργάτες, που αναφέρονται στις τελευταίες σελίδες όπως και οι πηγές μας.
Το εξώφυλλο στηρίχθηκε σε ιδέα του μαθητή της Β1 τάξης, Κωνσταντίνου Βλάχου
Οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν πηγές φωτός στις ζωές των άλλων . για χρόνια και χωρίς, ίσως, να το ξέρουν Iris Murdoch, “The Sea, the Sea”
Χατζηκυριάκος – Γκίκας, Πρώτο πρωινό του κόσμου
Και τι θα γίνει αυτό το φως όλο που ξεδιπλώνεται και ξεχειλίζει και κυλάει παντού, σε μιαν αδιάκοπη άμπωτη, σαν να μη χωράει; Νικηφόρος Βρεττάκος «Επιστροφή από τους Δελφούς»
Αυτό το σαγηνευτικό φως, το πιο γρήγορο ον του Σύμπαντος* ένα παγκόσμιο ρεκόρ ταχύτητας που, καθώς φαίνεται, δεν θα σπάσει ποτέ. Το φως που δίνει σχήμα στα πράγματα και τα χρωματίζει. Ο ελαιοχρωματιστής της φύσεως* χωρίς αυτόν οι ακουαρέλες είναι άχρηστες, το λιλά της γλυσίνας δεν υπάρχει. Χτυπάει την πόρτα του βλέμματος απευθυνόμενο στον αμφιβληστροειδή κι από κει στον εγκέφαλο* θέλει να του μιλήσει για το μωβ σέπαλο της βερικοκιάς και το γαλάζιο ουροπύγιο της αλκυόνης. Χτυπάει τη πόρτα της Βιόσφαιρας με σκοπό να ανταμώσει τη χλωροφύλλη και να γίνει ο υπ’ αριθμόν ένα εμπρηστής – ο «καταζητούμενος» - , αυτός που άναψε τη φωτιά της ζωής πριν ένα, περίπου, δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτό το μαγευτικό φως το οποίο, τελικά, καταφέραμε να ανακρίνουμε. Μας ομολόγησε πράγματα που δεν ήταν δυνατό να τα υποπτευθούμε. Μας μίλησε για τα γεωμετρικά μυστικά της ανάκλασης και της διάθλασής του και για την εσωτερική κυματικότητά του, η οποία το κάνει να περιθλάται και να συμβάλλει, να συμπεριφέρεται, μ’ άλλα λόγια, όπως οι ήχοι. Μας μίλησε για τη συνθετικότητά του, γι΄ αυτή τη παράξενη συνύπαρξη των κόκκινων, των γαλάζιων και των άλλων ακτινοβολιών, η οποία το κάνει ελαιοχρωματιστή των αντικείμενων, αλλά και για τη δυνατότητά του να προδίδει τα χημικά συστατικά των άστρων και τη φυγή των γαλαξιών. Τα πράγματα από ένα σημείο και πέρα σοβάρεψαν και από υπερόπτες ανακριτές αρχίσαμε να γινόμαστε μαθητές διδασκόμενοι. Γιατί καταλάβαμε ότι το φως είναι «κάτι» που χαράζει γραμμές στο χωρόχρονο υπονομεύοντας την ευκλείδεια διαπαιδαγώγηση μας – όλα αυτά με τα οποία μεγαλώσαμε μαθαίνοντας ότι «ευθεία είναι κάτι που πάει ίσια» είτε «κάτι όπως η τεντωμένη κλωστή». Και τώρα χρειάζεται να ξανακάτσουμε στα θρανία και να μάθουμε ότι «ευθείες του Σύμπαντος είναι οι δρόμοι του φωτός». […] Ο άνθρωπος δεν έχει, βέβαια, το χάρισμα της πυγολαμπίδας. Δεν μπορεί να βγάλει δικό του φως, χρειάζεται να περιμένει υπομονετικά να πέσουν πάνω του κάποια φωτόνια είτε ουράνιας προέλευσης είτε προερχόμενα από επίγεια φλόγα ή από κάποιον ηλεκτρικό λαμπτήρα. Ο άνθρωπος δεν είναι αυτόφωτο ον* είναι όμως «αυτόηχο». […] Το φως δεν έχει πληθυντικό αριθμό. Είναι ένας θεός, σε ενικό αριθμό, τουλάχιστον για την επιστήμη. […] Το φως, από την άλλη, μπορεί να ταξιδεύει το παρελθόν μας στους ουρανούς, εκεί όπου οι ήχοι δεν υπάρχουν. Σκάφη φωτονίων με όλα εκείνα που ζήσαμε διασχίζουν το αχανές με τριακόσιες χιλιάδες χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, χώνονται στις μασχάλες του ουράνιου αινίγματος, μεταφέρουν το χρώμα της ροδιάς και του ροδάκινου και το καστανό των ματιών της, βιάζονται να συναντήσουν το επόμενο «νησί» ανοίγοντας πανιά για τις γειτονιές του Σείριου και του Άλφα του Κενταύρου, αφού εδώ ζωγράφισαν το λιλά σκαρφάλωμα της φετινής Άνοιξής μας. Οι ήχοι φυλακίζονται στην Ατμόσφαιρα. Το φως, ο παγκόσμιος θεός, είναι και ο μεγάλος δραπέτης.
Ανδρέας Ι. Κασέτας « ο θεός “φως” και οι “ανθρώπινοι” ήχοι » « η Άρκτος, η Πρέσπα και η Παρασκευή »
Ο Ήλιος: βασιλιάς και υπηρέτης.
Παρόλο που ένα μικρό μέρος της ηλιακής εκπεμπόμενης ενέργειας φτάνει στη Γη, ο ήλιος αποτελεί την πρωταρχική και σημαντικότερη πηγή ενέργειας γι αυτήν. Ο άνεμος είναι αποτέλεσμα της θέρμανσης των κατωτέρων στρωμάτων του αέρα από το έδαφος που με τη σειρά του θερμαίνεται από την ηλιακή ακτινοβολία. Η αιολική λοιπόν ενέργεια είναι αποτέλεσμα της ηλιακής! Από τη θέρμανση των υδάτων, ποταμών, λιμών και θαλασσών, σχηματίζονται σύννεφα και βροχή ή και καταιγίδες. Το νερό αυτό ρέοντας προς τη θάλασσα διαβρώνει το έδαφος δημιουργώντας νέες αποθέσεις και επηρεάζοντας τη μορφολογία του εδάφους, ενώ, παράλληλα, θέτει σε λειτουργία υδροηλεκτρικούς σταθμούς…! Τα φυτά προσλαμβάνουν την φωτεινή ενέργεια κυρίως από τον ήλιο και τη μετατρέπουν σε εσωτερική ενέργεια με τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. Με την ενέργεια αυτή, τα φυτά φτιάχνουν τη τροφή τους ενώ παράλληλα εμπλουτίζουν κατά τις πρωινές ώρες, τη φύση σε οξυγόνο! Από τα φυτά που καταπλακώθηκαν ανά τους αιώνες και για εκατομμύρια χρόνια έμειναν στο υπέδαφος, δημιουργήθηκαν τα ορυκτά καύσιμα: πετρέλαιο, φυσικό αέριο, γαιάνθρακες!(Φυσική Β΄γυμν., σελ 83) …το φως, που ταξιδεύει με ταχύτητα 300.000 χλμ. το δευτερόλεπτο, χρειάζεται περισσότερα από 8 λεπτά για να φτάσει από τον ήλιο ως την επιφάνεια της γης.
πράγμα που μπορεί να σημαίνει πως εμείς βλέπουμε το παρελθόν ενός άστρου..! ο Μπάμπης σταμάτησε να κάνει σχήματα στο τετράδιο μπροστά του, η Ευα χαμογέλασε «μισά» κι η Ζωή «πετάχτηκε» από τη προσήλωση της στα παιδιά του προαυλίου. «Δηλαδή, κυρία;..», ο Βασίλης με μάτια γεμάτα έξαψη. Το φως χρειάζεται περίπου οκτώ λεπτά για να φτάσει στη Γη από τον Ήλιο. Έτσι κάθε φωτογραφία του Ήλιου, δείχνει την εικόνα του, όπως ήταν οκτώ λεπτά πριν τη φωτογράφιση. Παρόμοια καθυστέρηση συμβαίνει σε κάθε φωτογράφιση ουράνιου σώματος. Π.χ. ο γαλαξίας της Ανδρομέδας αποτελείται από δισεκατομμύρια άστρα. Το φως ξεκίνησε από αυτόν τον γαλαξία δύο εκατομμύρια χρόνια πριν τη φωτογράφιση. Επομένως η φωτογραφία δείχνει πως ήταν ο γαλαξίας της Ανδρομέδας δυο εκατομμύρια χρόνια πριν τον φωτογραφίσουμε. Για να μάθουμε ποια είναι η σημερινή μορφή του πρέπει να περιμένουμε επίσης δυο εκατομμύρια χρόνια, ώστε το φως που ξεκινά σήμερα από κει να φτάσει σε μας!.. Γενικά σήμερα έχει γίνει αποδεκτή η ταχύτητα του φωτός στο κενό ίση με 300.000 χλμ/δευτ. Επομένως σε μία ώρα θα έχει διανύσει 300.000 Χ 3600 χλμ/ώρα. δηλαδή 1.080.000.000 χλμ!!!! Σημειώνεται πως με την γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν η ταχύτητα του φωτός είναι οριακή ταχύτητα στη Φύση και κανένα υλικό σώμα δεν μπορεί να υπερβεί αυτή.
[…] Κάθε βράδυ πριν ξαπλώσει γύριζε το φωτιστικό του γραφείου της με τέτοιο τρόπο ώστε να
φωτίζει τους κύβους της. Το φως τρύπωνε από τα κενά και με τις σκιές έδινε βάθος στο χώρο, στις σκέψεις και στα όνειρα που έκανε η Άννα λίγο πριν ο ύπνος της κλείσει τα βλέφαρα. Ένα βράδυ το ξαφνικό μπουρίνι και η ασυνήθιστα δυνατή καταιγίδα αναστάτωσε την περιοχή. Το ρεύμα κόπηκε και το σπίτι βυθίστηκε στο σκοτάδι. Η μητέρα της Άννας άναψε ένα κερί και το ακούμπησε στο γραφείο της. - Δεν ξέρουμε πότε θάρθει το φως, καλύτερα να κοιμηθείς, της είπε η μητέρα της. Η Άννα μισοξάπλωσε στο κρεβάτι και κοίταξε το δωμάτιο της κάτω από το φως του κεριού που τρεμόπαιζε. Όσες φορές και αν το ξανάφερε στο νου της ποτέ δεν ήταν σίγουρη αν ήταν όνειρο ή πραγματικότητα αυτό που είδε εκείνο το βράδυ. Όλα μίκρυναν και χάθηκαν μέσα στο σκοτάδι και μόνο οι «κύβοι» μεγάλωσαν και έμειναν να αιωρούνται φωτισμένοι στη μέση του απέραντου χώρου. Δεν ήταν όμως οι κύβοι που ήξερε. Ήταν μια σύνθεση διαφορετική, μια άλλη κατασκευή, κάτι σαν το ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο που έμοιαζε να πλέει φωτισμένος στη σκοτεινή απεραντοσύνη. Δίπλα του βρισκόταν οι πυραμίδες της Αιγύπτου στη σκοτεινή έρημο, φωτισμένες από τη Πανσέληνο. Πιο πίσω ήταν το Κολοσσαίο της Ρώμης κοντά στο καθεδρικό ναό του Μιλάνου και στο βάθος τα Μετέωρα που φωτίζονταν από τους κεραυνούς. Κάποια στιγμή της φάνηκε πως είδε στο βάθος τη Μονεμβασιά ή μπορεί και τη Σαντορίνη, με τα σπίτια σκαρφαλωμένα στη κορυφή για να σωθούν από τα νερά. Μετά, ήταν σίγουρη πως είδε φωτισμένο τον Παρθενώνα γιατί γνώρισε τα τρίγωνα στα αετώματά του. Κι αμέσως λίγο πιο κει το Ολυμπιακό Στάδιο τη μέρα της μεγάλης γιορτής να απογειώνεται από τα πυροτεχνήματα. - Θεέ μου, σκέφτηκε, τι ομορφιά! Βάλε εσύ το φως κι άσε με να βάλω το σχήμα να φτιάξουμε από την αρχή τον κόσμο…! (Μαθηματικά Α΄ γυμν σελ. 146) […]
Καμάρωνε τον εαυτό της στον καθρέφτη. Δεν ήταν κι εύκολο να φτάσει να κάνει αυτές τις πιρουέτες! Κόπιασε πολύ! Τι ήθελε όμως και μπήκε ανάμεσα τους αυτή η φιλοξενούμενη καθηγήτρια; Της έκοψε την ευχαρίστηση… Κοίταξε τον αριστερό της καθρέφτη, άναψε φλας και ξεπάρκαρε. Η ώρα ήταν προχωρημένη κι έπρεπε να ανάψει τα φώτα πορείας για να την βλέπουν. Μερικά μέτρα παρακάτω, συμβουλεύτηκε τον στρογγυλό καθρέφτη στο απέναντι της διασταύρωσης κι έκοψε αριστερά στη Γιασεμιών… σε λιγότερο από μισή ώρα θα βρισκόταν σπίτι της. Το αίτιον, το οποίον διεγείρει τον οφθαλμόν και προκαλεί το αντίστοιχον αίσθημα, καλούμεν φως… Το φως δύναται να ορισθή και ως μία μορφή ενεργείας (ακτινοβολούμενη ενέργεια), η οποία, υπό ωρισμένας συνθήκας, γίνεται αντιληπτή δια του οφθαλμού. (Στοιχεία Φυσικής, τόμος δεύτερος, σελ 1, Κ. Δ. Αλεξόπουλου, Γ. Δ. Μπίλλη) Τα διάφορα σώματα τότε μόνον γίνονται ορατά, δηλαδή τα βλέπουμε, όταν το φως που ξεκινά από αυτά, δικό τους ή από φωτεινή πηγή, τελικά μπαίνει στο μάτι μας. Σώματα που εκπέμπουν τα ίδια το δικό τους φως λέγονται αυτόφωτα. Πχ. Ήλιος, ηλεκτρική λάμπα, κερί, η οθόνη της τηλεόρασης κ. ά. Σώματα που ανακλούν το φως που δέχονται από άλλες πηγές και έτσι γίνονται ορατά από εμάς, λέγονται ετερόφωτα. Πχ. Το θρανίο, τα βιβλία, τα δέντρα, τα ουράνια σώματα όπως το φεγγάρι και τα άστρα κ.ά. (Βήματα στη Φυσική, Β΄γυμν, Λευκωσία 1990, σελ. 121-122)
Το φως είναι ένα τμήμα ακτινοβολίας που ονομάζουμε ηλεκτρομαγνητική, ίδιας φύσεως με αυτήν που σχετίζεται με τη λειτουργία συσκευών όπως το ραδιόφωνό σου, τον φούρνο μικροκυμάτων, την τηλεόραση, το κινητό σου, τη συσκευή ακτινογραφίας, τα φωτοκύτταρα, τους λαμπτήρες φθορισμού, προκαλεί θέρμανση κ.ά. Το μάτι μας έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται όχι μία μόνον συχνότητα εκπεμπόμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, αλλά μια σειρά τέτοιων, με ορισμένα όρια. Την λεγόμενη ορατή ακτινοβολία.
Το φως, συμπεριφέρεται είτε σαν κύμα (κυματική φύση), είτε σαν σωματίδιο (σωματιδιακή φύση). Λαμβάνοντας υπόψη μας, την μία ή την άλλη ιδιότητα του φωτός, έχουμε τη δυνατότητα να εξηγήσουμε ικανοποιητικά πλέον, τα διάφορα φαινόμενα που έχουν σχέση με αυτό. Τα διάφορα σώματα χωρίζονται αυτόφωτα και ετερόφωτα.
Αυτόφωτα σώματα: χαρακτηρίζονται όλα εκείνα που εκπέμπουν ενέργεια σε μορφή του φωτός. Λέγονται επίσης και Φωτεινές πηγές. Ετερόφωτα σώματα: χαρακτηρίζονται όλα εκείνα που δεν εκπέμπουν τα ίδια φως, αλλά γίνονται αντιληπτά όταν φως προερχόμενο από αλλού πέσει επάνω τους και ανακλαστεί ή περάσει μέσα από το υλικό τους. Φωτεινή ακτίνα ή ακτίνα Φωτός: ονομάζεται η τροχιά μεταβίβασης της φωτεινής ενέργειας. Φωτεινή δέσμη ή δέσμη Φωτός: χαρακτηρίζεται ένα σύνολο από φωτεινές ακτίνες, που όταν αυτές οι ακτίνες είναι παράλληλες ονομάζεται παράλληλη δέσμη (φωτεινών ακτινών).
Μερικά σώματα αφήνουν το φως να διέλθη διά μέσου αυτών και καλούνται διαφανή(ύαλος, αήρ, ύδωρ εις μικρόν πάχος). Αντιθέτως, πολλά σώματα δεν αφήνουν το φως να διέλθη διά μέσου αυτών και καλούνται αδιαφανή σώματα(ξύλον, πλαξ μετάλλου κ.ά.) Τέλος μερικά σώματα αφήνουν το φως να διέρχεται, χωρίς όμως να διακρίνομεν διά μέσου αυτών το σχήμα των φωτεινών αντικειμένων. Τα σώματα αυτά καλούνται ημιδιαφανή. Στη περίπτωση που το φως κατά τη διάδοση του, συναντήσει ένα σώμα, θα υποστεί αλλαγή της πορείας του είτε παραμένοντας στο ίδιο με το αρχικό μέσο διάδοσης του, είτε αλλάζοντας μέσο διάδοσης. Όταν το φως συναντήσει την επιφάνεια ενός σώματος και αλλάξει κατεύθυνση, παραμένοντας μέσα στο ίδιο διαφανές υλικό, λέμε ότι ανακλάται. Το φως ανακλάται με δυο τρόπους. Ακολουθώντας μια εντελώς καθορισμένη διεύθυνση (κανονική ανάκλαση), είτε διαδιδόμενο προς κάθε κατεύθυνση (διάχυση). (φυσικη Β΄γυμν., ΟΕΔΒ, συγγραφικής ομάδας Αντωνίου κ. ά., σελ 92)
Στην κανονική ανάκλαση οφείλεται ο σχηματισμός ειδώλων στους διάφορους καθρέφτες και η διάχυση είναι υπεύθυνη για το ότι μπορούμε να βλέπουμε τα αντικείμενα όταν φωτίζονται, να διακρίνουμε την υφή και το χρώμα τους καθώς και για το ότι μπορούμε να βλέπουμε σε ένα δωμάτιο όπου δεν μπαίνει απ’ ευθείας το φως του ήλιου. Οι καθρέφτες, επιστημονικά κάτοπτρα, είναι λείες επιφάνειες οι οποίες ανακλούν κανονικά το φως. Διακρίνονται σε επίπεδα κάτοπτρα (οι συνήθεις καθρέφτες), σε κοίλα και κυρτά. Τα κοίλα κάτοπτρα χρησιμοποιούνται δια την συγκέντρωσιν του φωτός εις μικρούς προβολείς, μικροσκόπια κ.λ. Τα κυρτά κάτοπτρα χρησιμοποιούνται, συνήθως, υπο των οδηγών τν αυτοκινήτων δια να παρακολουθούν, εντός μικρού κατόπτρου, ευρείαν περιοχήν όπισθεν του αυτοκινήτου . (Στοιχεία Φυσικής, τόμος δεύτερος, σελ 19, Κ. Δ. Αλεξόπουλου, Γ. Δ. Μπίλλη)
Τα κυρτά κάτοπτρα σήμερα, ευρεία εφαρμογή βρίσκουν στους καθρέφτες στις διασταυρώσεις στενών δρόμων. Στην διάχυση, εκτός των αναφερθέντων φαινομένων, οφείλεται και το κυανό (γαλάζιο) χρώμα του ουρανού μια που, το ηλιακό φως διερχόμενο μέσα από τα μόρια του αέρα υφίσταται συνεχείς ανακλάσεις (διάχυση). Το φαινόμενο έχει σχέση με το διαφορετικό μήκος κύματος με το οποίο διαδίδονται οι διάφορες ακτινοβολίες (χρώματα). Έτσι, σύμφωνα με τον νόμο του Rayleigh, η ακτινοβολία που έχει μικρότερο μήκος κύματος (ιώδης – κυανή), θα υφίσταται μεγαλυτέραν διάχυση.
Χαλκίδα Χειμώνας του 2006
Κατά την ανατολή και τη δύση του ηλίου όμως, ο ουρανός παρουσιάζεται με ερυθροκίτρινο χρώμα. Τούτο οφείλεται εις το εξής: Λόγω της θέσεως του ηλίου εις τας περιπτώσεις αυτάς, αι ηλιακαί ακτίνες, μέχρις ότου φτάσουν εις τον οφθαλμό μας, διέρχονται δια παχαίων στρωμάτων της ατμόσφαιρας, εντός των οποίων επέρχεται σημαντική διάχυσις των ιωδών και κυανών ακτίνων, με αποτέλεσμα το εισερχόμενο εις τους οφθαλμούς μας φως να μη περιέχει τας ακτίνας ταύτας. Ένεκα τούτου, το φως, το οποίο ημείς βλέπομεν, θα είναι το συμπληρωματικό του κυανού, δηλ., το ερυθροκίτρινον. (Στοιχεία Φυσικής, τόμος δεύτερος, σελ 94 & 95, Κ. Δ. Αλεξόπουλου, Γ. Δ. Μπίλλη)
Πώς δεν το σκέφτηκε ότι το νερό θα έκανε το καλό της δαχτυλίδι να γλιστρήσει από το δάχτυλο της; Ευτυχώς δεν ήταν πολύ βαθειά. Μια να έκανε με το χέρι της, θα το έφτανε. Δεν έκανε όμως μόνο μια. Κατά ένα περίεργο τρόπο όσο εκείνη το πλησίαζε, αυτό έμοιαζε να απομακρύνεται, στην ίδια όμως ευθεία πάντα. Μα επιτέλους! Ποιος το είχε δέσει με κλωστή και το τράβαγε; Κάποιος της έκανε πλάκα! Όταν μια φωτεινή δέσμη λευκού φωτός συναντήσει τη διαχωριστική επιφάνεια δύο διαφανών μέσων θα παρουσιάσει διάθλαση των φωτεινών της ακτινών[…] […] όταν από ένα διαφανές υλικό το φως περνά σε ένα άλλο διαφανές υλικό, στο οποίο διαδίδεται με διαφορετική ταχύτητα, η διεύθυνση του αλλάζει. (φυσική Β΄γυμν., ΟΕΔΒ, συγγραφικής ομάδας Αντωνίου κ. ά., σελ 99). Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται διάθλαση.
Το φαινόμενο της διάθλασης συμβαίνει λόγω της διαφορετικής ταχύτητας με την οποία το φως διαδίδεται στα διάφορα υλικά σώματα. Αυτό με τη σειρά του οφείλεται στη διαφορετική πυκνότητα της ύλης από σώμα σε σώμα. Αποτέλεσμα της διάθλασης είναι φαινόμενα όπως: α) η ατμοσφαιρική διάθλαση στην οποία οφείλεται η φαινομενική (όχι πραγματική)
ανύψωση των αστέρων όταν αυτοί βρίσκονται σε θέση άλλη από το ζενίθ τους, Μια φωτεινή ακτίνα που προέρχεται από κάποιο αστέρα, παθαίνει συνεχείς διαθλάσεις καθώς διέρχεται από τα διάφορα στρώματα της ατμόσφαιρας. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται στη διαφορετική πυκνότητα που παρουσιάζουν τα στρώματα της ατμόσφαιρας. Έτσι, κι επειδή ο οφθαλμός τοποθετεί την φωτεινή πηγή στη προέκταση της ακτίνας η οποία εισχωρεί σε αυτόν, έχουμε την εντύπωση ότι το φως προέρχεται από σημείο που βρίσκεται υψηλότερα του πραγματικού. Γι’ αυτό τον λόγο, αν και ο ήλιος βρίσκεται ακόμη κάτω από τον ορίζοντα (ξημέρωμα), φαίνεται πάνω από αυτόν. β) ο αντικατοπτρισμός όπου, σε πολύ ζεστές ημέρες με νηνεμία, το έδαφος θερμαίνεται πολύ με αποτέλεσμα δέσμη φωτός που εισέρχεται από τον λιγότερο ζεστό αέρα (άνω στρώμα) στον περισσότερο θερμό αέρα(κατώτερο στρώμα κοντά στο έδαφος), μοιάζει σα να παθαίνει ανάκλαση με αποτέλεσμα να βλέπουμε το αντικείμενο όπως είναι αλλά και το είδωλο του ανεστραμμένο, σαν να είχε μπροστά του επιφάνεια νερού που ηρεμεί. Το αργοπορημένο πρωινό ξύπνημα σήμερα αποδείχτηκε τελικά ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Επίσης η συνήθεια να κουβαλάω την φωτογραφική μηχανή πάντα στο αυτοκίνητο αποδείχτηκε κι αυτή ιδιαίτερα χρήσιμη δεν τυχαίνει κάθε μέρα να βλέπεις ουράνιο τόξο οδηγώντας πρωί-πρωί στην Κηφισσού ,πάνω από γκρίζες λεωφόρους ,γέφυρες και πολυκατοικίες. Η χθεσινή νεροποντή που συνεχίστηκε όλη την νύχτα πάνω απ΄ την διψασμένη Αττική φύλαξε αυτή την πρωινή έκπληξη στους αγουροξυπνημένους αθηναίους. Είναι αλήθεια πως πρώτη φορά είδα διπλό ουράνιο τόξο και ψάχνοντας αργότερα βρήκα πως πράγματι είναι ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο ,όπου 1) To εσωτερικό ουράνιο τόξο είναι πιο φωτεινό (για αυτό και ονομάζεται πρωτεύον ουράνιο τόξο.) 2) Τα χρώματα είναι αντίθετα στα δυο ουράνια τόξα, δηλαδή, στο πρωτεύον τόξο εσωτερικά βρίσκεται το ιώδες και εξωτερικά το ερυθρό χρώμα, ενώ στο δευτερεύον τόξο έχουμε το ερυθρό στο εσωτερικό και το ιώδες στο εξωτερικό του τόξου. […] (http://aquagallery.blogspot.com/) (http://www.materials.uoc.gr/courses/fisiki_II/mst124-64.htm)
Ζεφύρι Μάης του 2008
Το ουράνιο τόξο είναι μέγα φάσμα του ηλιακού φωτός. Δημιουργείται όταν το φως, δηλαδή οι ακτίνες του Ήλιου, διαθλάται και αντανακλάται από τα σταγονίδια της βροχής που
αιωρούνται στην ατμόσφαιρα. Κάθε σταγόνα συμπεριφέρεται σαν πρίσμα μέσα από το οποίο, διερχόμενη η ηλιακή ακτινοβολία, αναλύεται στις επί μέρους ακτινοβολίες(χρώματα) ανάλογα με τον δείκτη διαθλάσεως της. Για να μπορέσουμε να δούμε το ουράνιο τόξο, πρέπει ο παρατηρητής να βρίσκεται ανάμεσα στον ήλιο και τα σταγονίδια. Επί πλέον θα πρέπει ο ήλιος να μη βρίσκεται σε μεγάλο ύψος πάνω από τον ορίζοντα. Δεν μπορούμε να μετρήσουμε το μέγεθος του ουράνιου τόξου, γιατί οι διαστάσεις του εξαρτώνται από τη θέση του παρατηρητή. Καθένας βλέπει το δικό του ουράνιο τόξο από το σημείο όπου βρίσκεται: αν ο παρατηρητής μπορούσε να μετακινείται και ταυτόχρονα να βλέπει το ουράνιο τόξο, τότε θα αντιλαμβανόταν ότι οι διαστάσεις του μεταβάλλονται. Θεωρητικά, αν επιχειρούσαμε να το φτάσουμε και περπατούσαμε προς την κατεύθυνσή του, θα το βλέπαμε να απομακρύνεται συνεχώς μέχρι που θα εξαφανιζόταν.[…] Συνήθως καταφέρνουμε να δούμε μόνο ένα μέρος του ουράνιου τόξου, το οποίο όσο χαμηλότερα βρίσκεται ο Ήλιος είναι ακριβώς στον ορίζοντα μπορούμε να το δούμε ολόκληρο, με τη χαρακτηριστική ημικύκλια καμπύλη του. Το φως του ήλιου είναι σύνθετο φως. Αποτελείται κυρίως από ορατές ακτινοβολίες: ερυθρή, πορτοκαλιά, κίτρινη, πράσινη, κυανή, βαθειά κυανή, ιώδη και από αόρατες ακτινοβολίες: υπέρυθρη και υπεριώδη. Το φως που βλέπουμε είναι η σύνθεση όλων των ορατών ακτινοβολιών, γι αυτό και έχει λευκό χρώμα. Έχει δε τη δυνατότητα να αναλύεται στις ακτινοβολίες που το αποτελούν αν περάσει μέσα από πρίσμα ή πέσει σε τραχιά επιφάνεια ή ακόμη και από στοιχεία της ίδιας της φύσης όπως οι σταγόνες της βροχής. Η ανάλυση του φωτός στηρίζεται στο φαινόμενο της διάθλασης. Στο ότι δηλαδή η κάθε ακτινοβολία του λευκού φωτός διαθλάται με διαφορετική γωνία διάθλασης όταν πέσει στο πρίσμα ή τη σταγόνα. Τούτο συμβαίνει γιατί η ταχύτητα της κάθε ακτινοβολίας μέσα στο γυαλί ή το νερό είναι διαφορετική. Είναι δυνατό να γίνει ανασύνθεση του λευκού φωτός αν ξανασμίξουμε τις διάφορες ακτινοβολίες συγκεντρώνοντάς τες με ένα συγκλίνοντα φακό. Ο χώρος που μας περιβάλλει είναι πολύχρωμος. Κάθε σώμα έχει το δικό του χρώμα παρ’ ολο που όλα φωτίζονται από το ίδιο φως του ηλίου. Αυτό οφείλεται στο ότι τα σώματα απορροφούν όλα τα χρώματα εκτός από ένα στο οποίο χρωστούν το χρώμα τους. Γενικά: το χρώμα ενός σώματος εξαρτάται α) από το χρώμα του φωτός που πέφτει πάνω στο σώμα και β) από το χρώμα ή τα χρώματα που ανακλά, διαχέει ή αφήνει να περάσουν μέσα από αυτό. .( Βήματα στη Φυσική, Β΄γυμν., Λευκωσία 1990, σελ.192, 190, 191). Δυο χρώματα που μαζί μας δίνουν το λευκό λέγονται
συμπληρωματικά, ενώ το ερυθρό, πράσινο και ιώδες λέγονται πρωτεύοντα γιατί με την ανάμειξη του λαμβάνουμε το λευκό χρώμα, αλλά και σε διαφορετικές αναλογίες ανάμειξης έχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε όλα τα υπόλοιπα χρώματα
Η Ειρήνη και ο Κώστας έπαιζαν χαρούμενοι στην αυλή τους. Έτσι όπως έτρεχαν με τον ήλιο κόντρα ή από πίσω τους, έμοιαζαν να κυνηγάνε τις σκιές τους. Ξεκαρδίζονταν αμέριμνοι στα γέλια. Ξαφνικά, ο ήλιος φάνηκε σα να σβήνει. Η αλλαγή ήταν έντονη. Όπως το είχαν προβλέψει! Η έκλειψη του ηλίου θα γινόταν ορατή, κατά ένα μεγάλο μέρος και στην Ελλάδα. Η σκιά απλώθηκε παντού. Μεσημέρι κι όμως έμοιαζε απόγευμα! Χανιά. Αύγουστος του ‘99. Εντός ομογενούς και ισότροπου μέσου το φως διαδίδεται ευθυγράμμως. Αποτέλεσμα της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός είναι η δημιουργία σκιάς και παρασκιάς,
όταν στην πορεία των φωτεινών ακτίνων παρεμβληθεί ένα αδιαφανές σώμα. Τότε, πίσω από το σώμα υπάρχει χώρος , εντός του οποίου δεν εισέρχεται το φως. Ο χώρος αυτός καλείται σκιά. Δίπλα από την περιοχή της σκιάς, δημιουργείται κάποιες φορές, η περιοχή της παρασκιάς. Μια περιοχή, εντός της οποίας εισέρχονται φωτεινές ακτίνες προερχόμενες από ορισμένα μόνο σημεία της φωτεινής πηγής. Οι εκλείψεις του ήλιου και της σελήνης είναι αποτέλεσμα του ίδιου φαινομένου, της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός. Η έκλειψη της σελήνης οφείλεται στη σκιά που σχηματίζεται πίσω από την γη, ενώ η έκλειψη του ήλιου οφείλεται στη σκιά της σελήνης και συμβαίνει όταν η σελήνη βρίσκεται σε σύνοδο (νέα σελήνη).( Φυσική, τόμος II,Αλκίνοος Ε. Μάζης, Αθήνα 1972. σελ 160, 161, 162)
Η διακοπή έμελε να κρατήσει περισσότερο από ότι είχε ανακοινωθεί. Το φως στο δωμάτιο όλο και χαμήλωνε. Ο ήλιος στη δύση του πλέον. Έψαξε και βρήκε μερικά κεριά κι ένα φακό. Της ήταν αρκετά για να συνεχίσει το διάβασμα. Συνηθισμένη άλλωστε. Συχνά σα παιδί διάβαζε με το φως από μια λάμπα πετρελαίου. Στο σκοτάδι που ήδη είχε απλωθεί, τα κόκκινα μαλλιά της κούκλας Αντιγόνης φωσφορίζανε!.. Η καύση του ξύλου, ελαίων και αργότερα φωταερίου αποτέλεσαν τις πρώτες μη ηλιακές πηγές φωτός πριν την εμφάνιση του ηλεκτρισμού που αποτέλεσε την επανάσταση στη καθημερινότητά μας και τη μεγάλη, πλέον, εξάρτηση μας! Τα πρώτα βήματα στη δημιουργία αυτού του θαυμαστού πολυσύνθετου πολιτισμού, έγιναν με την ανακάλυψη της φωτιάς, 500.000 χρόνια πριν, από τον Άνθρωπο του Πεκίνου. Τα πρώτα εργαλεία φωτισμού μετά την ανακάλυψη, ήταν τα ξύλα και κατόπιν τα λυχνάρια. Ήταν λαξευμένα από πέτρα και για καύσιμο χρησιμοποιούσαν ζωικά λίπη και έλαια. Ανάγονται δε στην Μέση Παλαιολιθική εποχή. Αργότερα φως παρείχαν οι πυρσοί, σε δωμάτια και δρόμους. Το 500 π.Χ. τα λυχνάρια κατασκευάζονταν με καλούπια. Παράλληλα έγινε ευρεία χρήση κεριών από γνήσια κηρύθρα μέλισσας.
Στον Μεσαίωνα οι λάμπες έμοιαζαν με καντήλια. Τον 18 ο αι. εφευρέθηκε το κεντρικό φυτίλι, το οποίο αναδυόταν από ένα κλειστό σωλήνα. Το λάδι όμως ήταν ακριβό και παρά την ανακάλυψη, κάθε δραστηριότητα έπαυε με το σκοτάδι.
Το 1859, μετά την πρώτη γεώτρηση, άρχισε να διαδίδεται η λάμπα πετρελαίου. Το φως της ισχνό και βρωμερό, προοριζόταν για τα φτωχά στρώματα. λαμπερό ή αδύναμο, το φως σε όλους τους πολιτισμούς υπήρξε ιερό. Από τα τέλη του 18ου αι. διαδόθηκε το φωταέριο. Η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που χρησιμοποίησε ευρέως το φωταέριο ήταν το Λονδίνο. Στην Αθήνα του 1800, μετά την απελευθέρωση, έγινε επιτακτική η ανάγκη φωτισμού της πόλης. Το 1856 αποφασίζεται δια νόμου να φωταγωγηθούν οι δρόμοι και οι πλατείες της πόλης με εγκαταστάσεις φωταερίου. Αρχικά και για μεγάλο ακόμη διάστημα, ο φωτισμός ήταν υποτυπώδης. Μόλις το 1862 τελείωσαν οι εγκαταστάσεις για το φωταέριο και η χρήση του τη νύχτα επιτρεπόταν αποκλειστικά για τον δημόσιο φωτισμό. Το 1877 μια γαλλική εταιρεία υπέγραψε σύμβαση με τον Δήμο Αθηναίων και ανέλαβε την επέκταση του δικτύου. Η εξάπλωση της νέας λάμψης σημάδεψε νέα αρχή στη ζωή των πολιτών! Χάρισε σε αυτούς τη μέθη της νυχτερινής ζωής! Η επανάσταση συνεχίστηκε με τον ηλεκτρισμό, ο οποίος έκανε την εμφάνιση του στην Αθήνα μόλις το 1889, φωτίζοντας ένα μέρος του κέντρου της πόλης. Το 1894 ιδρύθηκε η πρώτη Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία η οποία βοήθησε στην κατασκευή εργοστασίου παραγωγής ρεύματος μεγάλης ισχύος στο Φάληρο. Την πρώτη δεκαετία του 20ου αι. η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος πυροδότησε την ανάπτυξη πολιτισμού της πρωτεύουσας. Τα θέατρα, οι παραλίες και τα κοσμικά κέντρα του Νέου Φαλήρου γνώρισαν δόξες κατά τη θερινή περίοδο. Το ίδιο και η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της Αθήνας. Ακολούθησαν και άλλες περιοχές και πόλεις της Ελλάδας. Η καθημερινότητα άλλαξε ριζικά, μαζί και οι συνήθειες όλων μας. Η νύχτα δε σηματοδοτεί πια το τέλος των δραστηριοτήτων μας. Η εξάρτηση μας από το φως ως αποτέλεσμα ηλεκτρικό είναι πλέον προφανής σε όλους μας!.. […] αι συνήθεις φωτειναί πηγαί είναι σώματα έχοντα υψηλήν θερμοκρασίαν. Το φως, το οποίο εκπέμπουν αι πηγαί αυταί, προέρχεται εξ ολοκλήρου από την μετατροπήν της θερμικής ενέργειας εις φωτεινήν ενέργειαν.[…] εις ορισμένας όμως περιπτώσεις μερικά σώματα εκπέμπουν φως, ένεκα άλλης αιτίας και όχι ένεκα της θερμοκρασίας τους. Αυτός ο τρόπος παραγωγής φωτός καλείται φωταύγεια. Υπάρχουν διάφορα είδη φωταύγειας. Η φωτοφωταύγεια, η τριβοφωταύγεια, χημικοφωταύγεια, βιοφωταύγεια κ.ά. Στην φωτοφωταύγεια διακρίνουμε τον φθορισμό και τον φωσφορισμό. Φθορισμός είναι η ιδιότητα που έχουν μερικά σώματα να εκπέμπουν χαρακτηριστικές ορατές ακτινοβολίες, όταν πάνω τους πέσουν ηλεκτρομαγνητικές ή και σωματιδιακές ακτινοβολίες. Το φαινόμενο βρίσκει εφαρμογή στου λαμπτήρες φθορισμού, τους δέκτες της τηλεόρασης κ.λ. Φωσφορισμός είναι η ιδιότητα μερικών σωμάτων να εκπέμπουν χαρακτηριστικές ορατές ακτινοβολίες για αρκετό χρονικό διάστημα μετά τον φωτισμό τους. ).( Φυσική, τόμος II,Αλκίνοος Ε. Μάζης, Αθήνα 1972. σελ 308, 309, 310) Η χημικοφωταύγεια οφείλεται στην εκπομπή φωτός που παράγεται σε ορισμένες χημικές αντιδράσεις. Σε αυτό το φαινόμενο οφείλεται το φως που εμφανίζεται μερικές φορές, εάν, κατά τη νύκτα, αναταράξουμε την επιφάνεια της θάλασσας αλλά και το φως που εκπέμπουν οι πυγολαμπίδες!!! ( Στοιχεία Φυσικής, τόμος δευτερος, Κ. Δ. Αλεξόπουλος – Γ. Δ. Μπίλλης, σελ. 95, 97)
Η παραγωγή ορατού φωτός από τους οργανισμούς οφείλεται στη διέγερση της λουσιφερίνης παρουσία του ενζύμου λουσιφεράση και στην αποδιέγερση της με ταυτόχρονη εκπομπή φωτονίων. […]Διαφορετικά είδη οργανισμών παράγουν και χρησιμοποιούν διαφορετικά ονομάζεται βιοφωταύγεια, η βιολογική δε ερμηνεία του φαινομένου ποικίλλει… Οι πυγολαμπίδες λάμπουν κατά την αναπαραγωγική περίοδο, οπότε τα αρσενικά μέλη του είδους χρησιμοποιούν το φως για την προσέλκυση των θηλυκών ατόμων. (Περισκόπιο της Επιστήμης, τευχ.---, σελ.63-66)
Κλείνοντας τη περιήγηση στη φυσική πλευρά του θέματος, θα ήταν λάθος να μην αναφερθούμε στο όργανο της όρασης, το μάτι. Τα μάτια είναι τόσο μικρά (25 χιλιοστά περίπου το καθένα!) κι όμως μαζεύουν καθημερινά χιλιάδες πληροφορίες και εντυπώσεις, σχήματα και χρώματα, τα οποία μεταβιβάζουν στον εγκέφαλο. Είναι βασικά το μέσο για να ξέρουμε τι συμβαίνει στον κόσμο γύρω μας, έξω από το σώμα μας! Η όραση αναπτύσσεται από τη πρώτη στιγμή που ένας άνθρωπος γεννιέται. Το παιδί μαθαίνει να κινείται για να μπορεί αργότερα να κινηθεί και να μάθει!.. Ανακαλύπτει το σώμα του και έρχεται σε ισορροπία με τη βαρύτητα. Χρησιμοποιεί την κίνηση και την όραση για να εξερευνήσει το περιβάλλον γύρω του και να χτίσει σιγά σιγά και με τη συνεισφορά και συνεργασία και των υπόλοιπων αισθήσεων του, τη δική του πραγματικότητα. Πρωταγωνιστικός λοιπόν ο ρόλος της όρασης στο μεγάλωμα και την ωρίμανση του ανθρώπου, το ίδιο και το όργανο της όρασης: τα μάτια. Αξίζει επομένως να τα προσέχουμε από τις βλαβερές επιπτώσεις των ακτινοβολιών κάθε προέλευσης και να μην διστάζουμε να τους παρέχουμε «βοηθούς», τα γυαλιά οράσεως και ηλίου, αν και όποτε τα έχουν ανάγκη. Τμήματα του ματιού θεωρούνται: τα βλέφαρα, οι δακρυγόνοι αδένες, οι βλεφαρίδες, ο σκληρός χιτώνας, ο κερατοειδής χιτώνας, η ίριδα, τη κόρη του ματιού, τον φακό, το υαλώδες σώμα και τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Ο λόγος που πολλοί από εμάς χρειαζόμαστε γυαλιά, είναι διότι μπορεί να αλλάξει σχήμα η μπάλα του ματιού με αποτέλεσμα ο φακός, ο κερατοειδής και ο αμφιβληστροειδής χιτώνας να μη μπορούν να δουλέψουν μαζί.
Άστρο του πρωινού
Άστρο θαμπό του πρωινού για χάρη σου αγρυπνούμε η αναπνοή μας σου μιλά κι οι βράχοι κρυφακούνε άστρο του πρωινού Το φως σου από ουρανό απόμακρο το στέλνεις άστρο θαμπό του πρωινού που τη ζωή μας φέρνεις άστρο του πρωινού
Ξημέρωμα στην Αττική Φθινόπωρο του 2005
Άστρο θαμπό του πρωινού βλέπουμε να σιμώνεις κι όσο έρχεσαι λαμπρύνεσαι το φως δυναμώνεις άστρο του πρωινού Ένα λοφίο πορφυρό φορώντας πλησιάζεις αστέρι που, πριν έρθεις καν άστρο που φεύγεις πάλι άστρο του πρωινού Άστρο θαμπό του πρωινού για χάρη σου αγρυπνούμε και τούτη η μέρα ας μας βρει μ' αυτούς που αγαπάμε άστρο του πρωινού (Θανάσης Παπακωνσταντίνου)
Όταν χαράζει o πρώτος στεναγμός βγαίνει απ' τα πιο σφιγμένα χείλη σαν πεταλούδα στην κάμαρη πετά ψάχνοντας άνοιγμα να φύγει Αν είσαι μόνος αν είσ' αδύναμος η χαραυγή θα σε ξεκάνει Έχει το μύρο έχει τη σιγαλιά έχει τον ήλιο τον αλάνη ( Θανάσης Παπακωνσταντίνου )
Λίμνη Κερκίνη Χριστούγεννα του 2007
Πρωί - κι η ροδοδάχτυλη, του Ομήρου η αυγούλα, χύνει με το κανάτι της στην πλάση τη δροσούλα. Σε θάλασσες και σε στεριές, αυτή το φως απλώνει και το σκοτάδι της νυχτός αργά-αργά το λιώνει. Κάποτε ήτανε θεά, η Ηώς, και οδηγούσε πύρινο άρμα που ουρανό και γη φωταγωγούσε. (Γιάννης Ι. Κυριαζής)
Από την αρχή της ύπαρξης του, ο άνθρωπος λάτρεψε, θεοποίησε κι εν συνεχεία ερεύνησε, μελέτησε κι ερμήνευσε ό,τι γι αυτό απόρησε και θαύμασε, εκείνο που τον
εντυπωσίασε, γοήτευσε, φοβήθηκε. Μα και ό,τι απαραίτητο αποδεικνυόταν για την επιβίωση του. Ένα απ’ όλα, το φως. Η μελέτη των πολιτισμών και των θρησκειών, δείχνει μια άμεση και διαχρονική σχέση μεταξύ του φωτός και του θείου (Οντίν, Ρα, Άδωνης, Ιησούς), γεγονός που αποδεικνύει τη βαθειά πεποίθηση του ανθρώπου για τη σημασία του στην ύπαρξη και εξέλιξη της ζωής. ΕΝ ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. 2 ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος, καὶ σκότος ἐπάνω τῆς ἀβύσσου, καὶ πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος. 3 καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. 4 καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ φωτὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σκότους. 5 καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκτα. καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα μία (Γένεσις)
ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ το φως Και η ώρα η πρώτη που τα χείλη ακόμη στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου (Ελύτης – Το Άξιον Εστί )
Λίμνη Κερκίνης Δεκέμβρης του 2007
Πήρε τη μορφή του ήλιου, την υφή της νύκτας, το λαμπύρισμα των αστεριών αλλά και της πρώτης προς τους ανθρώπους φλόγας φωτιάς για να νικήσει τις
πραγματικές ή φανταστικές απειλές που έφερνε η απουσία του. Είτε αυτό συνόδευε τη νύχτα, είτε κάποιο φυσικό φαινόμενο όπως οι εκλείψεις που θεωρούνταν και ακόμη ισχύει, οιωνός κακών! Απόλλωνας, μα και Υπερίων αρχικά. Φαέθοντας αλλά και Άδωνις. Ηώ και Αφροδίτη. Συνώνυμα Αποσπερίτης και Αυγερινός. Εωσφόρος και Σελήνη. Θεοί: για να έχει υπόσταση το μυστήριο της αρχής του κόσμου και της ζωής. Ήρωες των μύθων: Προσωποποιημένες υποθέσεις για την ερμηνεία των φαινομένων όπως γίνονταν αντιληπτά την εποχή που ο άνθρωπος ακόμα κυοφορούσε την επιστήμη.
Ο θεός Ήλιος στο ηλιακό άρμα του. Έργο του Γιόχαν Μπαπτίστ Τσίμερμαν
Θεία δ’ ᾿Ηέλιόν τε μέγαν λαμπράν τε Σελήνην ᾿Ηῶ θ’, ἣ πάντεσσιν ἐπιχθονίοισι φαείνει ἀθανάτοις τε θεοῖσι τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσι, γείναθ’ ὑποδμηθεῖσ’ ῾Υπερίονος ἐν φιλότητι. » [Ἡσιόδου Θεογονία, 371-374]
Ο ήλιος αναφέρεται ως παντεπόπτης, εκείνος που βλέπει τα πάντα, και ως δωροδότης της οράσεως, εκείνος που δωρίζει, χαρίζει την όραση. Τέκνον της Θείας και του Υπερίωνα, Τιτάνων από το γένος του Ουρανού και της Γαίας. (Όμηρος, Ησίοδος) Ο ομηρικός ύμνος περιγράφει τον ήλιο ακούραστο και όμοιο των αθανάτων. Το δε βλέμμα του τρομερό και από το χρυσό του κράνος, οι ακτίνες του αστραποβολούν και οι περιγναθίδες του με χάριν καλύπτουν το τηλαυγές πρόσωπό του. «Ἥλιον ἀκάματον καὶ πλήθουσαν Σελήνην» [Ἰλιὰς, Σ, 484]
Στον Όμηρο συναντάμε πλήθος αναφορών στον θεόΉλιο. Μεταξύ άλλων αναφέρεται στα ιερά βόδια του θεού.
«μὰ δεινοῦ θεοῦ εἲν' τούτα τὰ θρεμμένα ἀρνιά καὶ βόδια, τοῦ Ἡλίου, που τὰ πάντα τὰ θωρεῖ κι ἀκούει τὰ πάντα. »[Ὀδύσσεια, μ, 322-323]
Κατά Αριστοτέλη, ο αριθμός 350, το σύνολο δηλαδή των 7 αγελών των ιερών
ζώων του ήλιου, συσχετίζεται με τις 350 ημέρες του σεληνιακού έτους. Ο μάντης Τειρεσίας προειδοποίησε τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του να μην βλάψουν τα ιερά ζώα κατά την άφιξη τους στο νησί του Ήλιου. Εκείνοι εξ αιτίας της ανάγκης τους παράκουσαν. Ο θεός Ήλιος ζητάει την τιμωρία τους απειλώντας πως αν δεν εισακουσθεί θα κατέβαινε στον Άδη να φωτίζει τους νεκρούς αποστρέφοντας τις ευεργετικές του ακτίνες από τους ανθρώπους! «ἐὰν ζῇ ἀκόμα κάπου καὶ θωρεῖ τὸ φῶς τοῦ ἡλίου, ἢ ἂν πέθανε καὶ εἶναι μέσ' στα δώματα τοῦ ᾍδου. »
Ο ρόλος του ήλιου στη διατήρηση του δικαίου, τον οδηγεί πάντοτε «να τὸ ἀναζητᾷ καὶ ὡς Φαέθων, φαείνει μὲ τὸ φάος (φῶς) του, καὶ ὠς Φαναῖος φανερώνει. Έτσι, πάντοτε βρίσκει το δίκιο. Εξέχουσα θέση στο Ομηρικό έπος έχουν και οι έρωτες του ήλιου. Καρπός του έρωτα του με την κόρη του Ωκεανού, Κλυμένη, ήταν ο Φαέθων.
«Ἐγέννησε καὶ κόρας ὀκτὼ ἐκ τοῦ Ἡλίου ἡ Κλυμένη - αἱ Μερόπη, Ἡλίη, Φοίβη, Αἰθερίη, Αἴγλη, Διοξίππη, Φαέθουσα καὶ Λαμπετίη, καλοῦμεναι Ἡλιάδαι. »
Ἀπόλλων καὶ Φαέθων, τοῦ Giovanni
Με τον μύθο του Φαέθοντα, οι αρχαίοι Έλληνες αιτιολόγησαν φαινόμενα που συνέβησαν τα χρόνια εκείνα στον ουράνιο θόλο και τη γη.
«Μὰ καὶ οἱ ἀστέρες δὲν ἔμειναν ἀνεπηρέαστοι ἀλλὰ ὁ αἰωνίως ῥυθμικὸς χορὸς των ἐταράχθη διότι τὸ ἅρμα ἀπομακρύνθη ἐκ τοῦ ζῳδιακοῦ δρόμου. Καὶ ἂλλοτε μὲν ἀνέβαινε εἰς τὰ ὕψη καὶ ἄνθρωποι καὶ γῆ ἐφθείροντο ἀπὸ τὸ ψῦχος ἐνω ὁ οὐρανός κατεφλέγετο, ἂλλοτε δὲ ἐφέρετο προσγειότερον κατακαίοντας ὄρη καὶ ξηραίνοντας ποταμοὺς ἐνῶ ἡ θάλασσα ἔβραζε ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴν θέρμην.» (από τον μύθο του Φαέθοντα).
Με την ύπαρξη των θεοτήτων δικαιολογούσαν, επίσης και τη φύση των διαφόρων υλικών που ανακάλυπταν καθώς και τη χρήση τους στις συνήθειες τους. Σε αυτούς απέδιδαν ομοίως,την ονομασία φυτών και των ιδιοτήτων τους . «Αἱ ἀδελφαὶ τοῦ Φαέθοντος ἦλθαν πλησίον τοῦ ποταμοῦ […] καὶ δὲν ἔπαυαν κλαίουσαι ἡμέρα καὶ νύκτα, ἔτσι
μεταμορφώθησαν εἰς λεύκας, αἱ ὁποῖαι τὴν ἴδιαν ἐποχὴν ἐτησίως ῥίπτουν δάκρυα ποὺ σκληραίνουν τῇ ἐκθέσει των εἰς Ἥλιον καὶ γίνονται ἐκεῖνο ποὺ οἱ ἄνθρωποι ὀνομάζουν ἤλεκτρον, οἱ δὲ νῆσοι ἐπὶ τοῦ Πάδου ποταμοῦ ὀνομάσθησαν Ἠλεκτρίδαι. Ἔκτοτε καὶ ὁ Ἥλιος ἔλαβε τὴν προσωνυμίαν Ἠλέκτωρ πρὸς τιμὴν τοῦ υἱοῦ του. Τὸ δὲ ἤλεκτρον χρησιμοποιεῖται εἰς τούς θρήνους διὰ ὅσους πεθαίνουν νέοι ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν γαμήλιαν ἀμφίεσιν τῶν Ῥωμαίων νυμφῶν. »
Θεός ήλιος στο ελληνικό δωδεκάθεο ήταν ως γνωστό, ο Απόλλωνας .«Η παράδοση
διηγείται ότι αμέσως μετά τη γέννησή του οι κύκνοι μετέφεραν τον Απόλλωνα στη χώρα τους που βρισκόταν στις όχθες του Ωκεανού, τους Υπερβόρειους· εκεί καθιέρωσαν τη λατρεία του θεού που τη γιόρταζαν αδιάκοπα. Ο Απόλλωνας έμεινε στη χώρα των Υπερβορείων ένα χρόνο και επέστρεψε στην Ελλάδα κατακαλόκαιρο. Η φύση ολόκληρη γιόρτασε με κάθε τρόπο την επιστροφή του μεγάλου θεού με γλέντια και τραγούδια· τα τζιτζίκια και τ' αηδόνια τραγουδούσαν και τα νερά των πηγών ήταν πιο καθαρά. »
Στον Πλούταρχο αναφέρεται: '...ἂν βέβαια σύμφωνα μὲ τὴν δικὴν σας ἄποψιν πρέπει νὰ νομίζουμε πὼς ὁ Ἀπόλλων καὶ ὁ Ἣλιος δὲν εἶναι δύο θέοι ἀλλὰ εἷς' (Πλούταρχος, Περὶ τοῦ μὴ χρᾶν ἔμμετρα νῦν τὴν Πυθίαν) Παρατηρούμε λοιπόν σαφή διάκριση ανάμεσα στον Ήλιο και τον Απόλλωνα. Ο Ήλιος είναι η αντανάκλαση του νοητού θεού Απόλλωνα και των ιδεών του. Ο Ήλιος προέρχεται από τον Απόλλωνα, επομένως η ύπαρξη του Ήλιου οφείλεται στον Απόλλωνα. Οι ιδιότητες του Ήλιου αιτιολογούνται και αυτές μυθολογικά. Ακόμη και η λειτουργία της όρασης! Αποδίδεται στη συνένωση του ανόθευτου πυρός της ψυχής, το οποίο ρέει από τους οφθαλμούς προς τα έξω, με το ομοειδές προς αυτό, ηλιακό φως. Αντίθετα, κατά τη διάρκεια της νύκτας, εξ αιτίας της «απόσυρσης» του ηλιακού φωτός, το εκ της ψυχής ανόθευτο πυρ, δεν βρίσκει κάτι όμοιο προς αυτό για να συνενωθεί και αποσύρεται…! Ο Ήλιος ως άσπιλος και αγνός είναι ο προστάτης των ιερέων. Σε αυτούς αποδίδονται ιδιότητες που βασίζονται στη δύναμη του ηλιακού φωτός, όπως το καθαρό και διαπεραστικό βλέμμα με το οποίο δύνανται να εξαγνίσουν ή και να καταραστούν όσους ασεβείς.. Πουλί αφιερωμένο στον ήλιο είναι το γεράκι. Από τα ζώα, τα λευκά άλογα. Φυτά που απορρέουν από τον θεό θεωρούνται τα χρυσάνθεμα και τα ηλιοτρόπια. Από τους λίθους, αποδίδονται στον ήλιο ο υάκινθος λίθος(είδος ρουμπινιού), ο ηλιόδωρος (χρυσός βήρυλλος), το ήλεκτρο κ.ά. θυμίαμα ο λίβανος.
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το φως και η πρώτη χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου η άλκη μες το ζώο που οδηγεί τον ήλιο το φυτό που κελάηδησε και βγήκε η μέρα (Ελύτης – Το Άξιον Εστί)
Θεσσαλονίκη Νοέμβρης του 2007
Αναλογίες παρατηρούνται στη λατρεία και τους συμβολισμούς στις διαφορετικές θρησκείες που οι επιστήμονες έχουν μελετήσει. Τόσο που κάνουν τον Σεφέρη να αναρωτιέται και να γράφει: «Συχνά όταν πηγαίνω στην ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής, μου είναι δύσκολο να αποφασίσω αν ο θεός που κηδεύεται είναι ο Χριστός ή ο Αδωνις.(...) Κατά βάθος νομίζω πως είναι το φως. Κάτι πρέπει να υπάρχει μέσα στο φως που μας κάνει έτσι».
Στη χριστιανική διδασκαλία ωστόσο, σημειώνεται:
Ο Χριστός, φως του κόσμου.
Η λαμπάδα στο χέρι μας δεν αποτελεί απλό μέσο του εορτασμού μας, αλλά ένα βαθύτατο σύμβολο της αλήθειας της πίστεώς μας. Με την λαμπάδα αυτή εκφράζουμε την βιωματική πεποίθησή μας ότι στο σκοτάδι της ανθρώπινης καταστάσεως υπάρχει ένα μόνο φως, ότι στην σκιά του θανάτου υπάρχει μόνο μία πραγματικότητα η οποία κομίζει ειρήνη και χαρά. Αυτή είναι η ακτινοβολία η οποία εκπέμπεται από τον τάφο του Χριστού, αυτή είναι η αλήθεια ότι Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας, και τοις εν τοις μνήμασιν ζωήν χαρισάμενος . ( από την Εγκύκλιο του Σεβ.. Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Δημητρίου επί της εορτής του Αγίου Πάσχα, 4/22/2003 )
Εκπλήρωση της επαγγελίας: - Στην Κ. Δ. το εσχατολογικό φως που υποσχέθηκαν οι προφήτες έγινε πραγματικότητα. Όταν ο Χριστός αρχίζει να κηρύττει στη Γαλιλαία, η προφητεία του Ης. 9,1 εκπληρώνεται (ΜΤ 4,16). Όταν ανασταίνεται σύμφωνα με τις προφητείες είναι γιατί ¨φως μέλλει καταγγέλλειν τω λαώ και τοις έθνεσιν» (πραξ. 26,23) γι’ αυτό τα άσματα που αναφέρονται από το Λουκά χαιρετίζουν στο πρόσωπό του, ήδη από την παιδική του ηλικία τον ανατέλλοντα Ήλιο που θα φωτίσει όσους βρίσκονται στα σκότη (ΛΚ 1,7) το φως που θα φωτίσει τα έθνη (ΛΚ 2,32). Η κλήση του Παύλου, κήρυκα του Ευαγγελίου στα έθνη, θα ενταχθεί στη σειρά αυτών των προφητικών κειμένων (πραξ. 13, 47 & 26,18). Ο Χριστός αποκαλύπτεται ως φως: - Ωστόσο βλέπει κανείς ότι ο Ιησούς αποκαλύπτεται ως φως του κόσμου, κυρίως με τις πράξεις και με τα λόγια του. Οι θεραπείες τυφλών (ΜΚ 8,22-26) έχουν στο σημείο αυτό ιδιαίτερη σημασία, όπως το υπογραμμίζει ο Ιωάννης όταν αναφέρει το επεισόδιο του εκ γενετής τυφλού (ΙΩ΄9). Ο Ιησούς διακηρύττει τότε: «Όταν εν τω κόσμω ω, φως ειμί του κόσμου» (9,5). Αλλού σχολιάζει: « ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήση εν τη σκοτία, αλλά έξει το φως της <ζωής» (8,12), «εγώ φως εις τον κόσμον ελήλυθα ίνα πας ο πιστεύων εις εμέ εν τη σκοτία μη μείνη» (12, 46). Η καταυγαστική δράση του απορρέει από το ο,τι είναι ο ίδιος μέσα του* ο ίδιος αληθινό φως που φωτίζει κάθε άνθρωπο όταν έρχεται σ’ αυτό τον κόσμο (1,49). Γι’ αυτό, το δράμα που εκτυλίσσεται γύρω του είναι μια σύγκρουση του φωτός και του σκότους* το φως λάμπει μέσα στα σκότη (1,4) και ο κόσμος του κακού προσπαθεί να το πνίξει, γιατί οι άνθρωποι προτιμούν το σκότος από το φως, όταν τα έργα τους είναι πονηρά (3,19). Τέλος την ώρα του Πάθους, όταν ο Ιούδας βγαίνει από το χώρο του Μυστικού Δείπνου για να παραδώσει τον Ιησού, ο Ιωάννης σημειώνει σκόπιμα «ην δε νυξ» (13, 30) και ο Ιησούς τη στιγμή της συλλήψεως του, δηλώνει «αυτήν εστίν υμών η ώρα και η εξουσία του σκότους»(ΛΚ 22,53)
Ο μεταμορφωμένος Χριστός: - Όσο ο Ιησούς έζησε εδώ κάτω, το θείο φως που είχε μέσα του παρέμεινε καλυμμένο κάτω από την ευτέλεια της σάρκας. Υπάρχει όμως μία περίπτωση όπου το φως έγινε αισθητό για ορισμένους προνομιούχους μάρτυρες, σ’ ένα εξαιρετικό όραμα: στη Μεταμόρφωση. Αυτό το πρόσωπο που ακτινοβολεί, αυτά τα απαστράπτοντα όπως το φως ενδύματα (ΜΤ 17,2) δεν ανήκουν πια στη θνητή υπόσταση των ανθρώπων. Προμηνύουν την κατάσταση του αναστημένου Χριστού, που θα εμφανιστεί στον Παύλο μέσα σ’ ένα εκτυφλωτικό φως (Πραξ. 9,3 – 22,6 – 26,3) ανάγονται στον ιδιαίτερο συμβολισμό των θεοφανείων της Π. Δ. πράγματι, το φως που ακτινοβολείται πάνω στο πρόσωπο του Χριστού είναι το φως της δόξας του ίδιου του Θεού (Β΄Κορ. 4,6), ως Υιός του Θεού είναι και «απαύγασμα της δόξης του Θεού» Εβρ. 1,3). Έτσι, μέσω του Χριστού-Φωτός, αποκαλύπτεται κάτι από τη θεία ουσία. Ο Χριστός όχι μόνο «φως οικεί απρόσιτον» (Α΄Τιμ. 6,16), όχι μόνο μπορεί κανείς να τον αποκαλέσει «Πατέρα των φώτων» (Ιακ. 1,17), αλλά όπως το εξηγεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης «φως έτσι και σκοτία εν ουκ εστίν ουδεμία» (Α Ιωα 1,5). Γι’ αυτό ο,τι είναι φως προέρχεται από εκείνον, από τη δημιουργία του φυσικού φωτός την πρώτη ημέρα (Ιω 1,4) ως το φωτισμό των καρδιών μας από το φως του Χριστού (Β’ Κορ. 4,6). Και ο,τι μένει ξένο προς αυτό το φως, ανήκει στο χώρο του σκότους: σκότος της νύχτας, σκότος του Άδη και του θανάτου, σκότος του Σατανά.
Έργο του μαθητή Αλέξανδρου Καραμάνη
Και μένα τι με νοιάζει εδώ έχει πάντα ήλιο μόνο που με τρομάζει οπότε λέω να φύγω είχα πει θα φύγω Κι όμως είμαι ακόμη εδώ κι αυτό το καλοκαίρι (Ξύλινα Σπαθιά )
Ήλιε μου, ήλιε μου, βασιλιά μου μη μ’ αφήνεις σήμερα συννεφιά, συννεφιά στην καρδιά μου στο κορμί μου σίδερα (Νίκος Γκάτσος)
Στου πικραμένου την αυλή ήλιος δεν ανατέλλει Στου πικραμένου την αυλή δε βασιλεύει η νύχτα ( Αμοργός, Νίκος Γκάτσος)
Μικρή φαντάζει γόησσα στο φως των αστεριών η μάισσα σελήνη Με μιας τους κλέβει το μυαλό, πλανεύτρα των καρδιών με όνειρα τις ντύνει ( Πηγή Καφετζοπούλου)
Ναύπλιο Απρίλης του 2005
Η απουσία φωτός ταυτίζεται πολλές φορές με την μιζέρια, την απαισιοδοξία, το ψέμα, τον πόνο, το πένθος, τη κατάθλιψη, τον σκοταδισμό. Στο άπλετο φως τα πράγματα ως αντικείμενα αλλά και ως πράξεις, σχέσεις, συναισθήματα, συνειδήσεις, αποκτούν την αληθινή τους διάσταση. Πράγμα που μπορεί νάναι ταυτόχρονα φοβιστικό και ελκτικό, αναγκαίο ή και ποθητό για τον
άνθρωπο. «Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιο» Το φως, ταυτόσημο με το δίκαιο και την αποκάλυψη. Την γένεση, την αρχή του κόσμου. Την αλήθεια. Σημάδι του ουρανού για τους ταξιδευτές, έμπνευσης για τους ποιητές. Πηγή αισιοδοξίας κι ενεργητικότητας. Φίλος κι εχθρός των ζωγράφων. Ζωοδόχος πηγή της φύσης. Ο Νίκος Δήμου σημειώνει μιλώντας για το φως το ελληνικό:
[…] Έμμονη εικόνα των ποιητών μας –από τον ‘Όμηρο ως τον Ελύτη: το φως. Έμμονη ιδέα των φιλοσόφων μας –από Παρμενίδη μέχρι Πλωτίνο: το φως. Στα δημοτικά τραγούδια, στα παραμύθια –κανένας λαός δεν εξαρτάται περισσότερο από τον ήλιο. Θάλεγε κανείς πώς κάτι απασχολεί τόσο, μόνον όταν λείπει –κι όχι όταν αφθονεί. Αλλά το παράδοξο με το φως των Ελλήνων είναι πώς όσο πιο πολύ το έχεις τόσο πιο πολύ το θέλεις –τόσο πιο πολύ σου λείπει. * Φαίνεται πώς αυτό το φως (το φέγγος, η αίγλη, η λάμψη, η φωτοβολή, η αναλαμπή, η ανταύγεια, η λαμπηδών, το φωτόλουσμα, η αντηλιά, το λαμπύρισμα, η μαρμαρυγή, η χρυσαύγεια, το αστραποβόλημα, η έκλαμψη, το φεγγοβόλημα) δίνει κάτι ζωτικό και σπάνιο. Κάτι πού κανείς δεν μπορεί να το χορτάσει… Αυτό το φως δίνει μία γεύση του Απόλυτου. Την μόνη πού αξιώνεται να δει ο άνθρωπος. Κι επειδή δίνει τη γεύση του Απόλυτου, σε κάνει απέραντα ευτυχισμένο και απέραντα δυστυχή. Γιατί είναι στ’ αλήθεια απόλυτο –άλλα μόνιμο δεν είναι. […] […]Το φως ήταν που έκανε τους Έλληνες να ανακαλύψουν το Είναι. Κι αυτόν, πού πρώτος στον κόσμο το κατονόμασε, οι Κόρες του Ήλιου (έτσι γράφει) τον οδήγησαν να το βρει. (Που θα πει πως το φως του έδειξε το Είναι). Ήταν ο Παρμενίδης. Είπε: «Εστί γαρ είναι, μηδέν δ’ ουκ έστιν»5 . * Όποιοι μίλησαν για το Είναι χρησιμοποίησαν όρους φωτός: θέα, θέαση, θεωρία, είδος, ιδέα. (Θεός από το θεώμαι;) ‘Ο,τι είναι – είναι στο φως. Αλλά κι όσοι μίλησαν για τη ζωή την είπαν: φως, μέρα, ήλιο. «Ζώει και ορά φάος ηελίοιο». Η σταθερά επαναλαμβανόμενη Ομηρική εξίσωση. Ένα πράγμα το φως και ή ζωή. (Το φως και το Είναι). Και το μή-Είναι: ουκ έστιν; […] (από το ιστολόγιο του Νίκου Δήμου: http://www.ndimou.gr/articledisplay.asp? cat_parent=43&time_id=417&cat_id=43)
Ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο) στα έργα του χρησιμοποιεί το φως και τις σκιές αποδίδοντας σε αυτά μια υπερβατική, υποβλητική και υπέρκοσμη ατμόσφαιρα. Ο μεγάλος έλληνας ζωγράφος, όταν έρχεται αντιμέτωπος με την
πραγματικότητα της Ιεράς Εξέτασης, τον σκοταδισμό, αντεπιτίθεται με το φως και τις αξίες του ανυπότακτου κρητικού πολιτισμού που τον γέννησε. Το Φως πολεμά το Σκοτάδι! Χρόνια αργότερα, ο Κώστας Βάρναλης, Στο «φως που καίει», δίνει τη δική του αλήθεια για τις σχέσεις ιδεαλισμού-υλισμού. Χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο τίτλο ως εφαλτήριο σκέψης, ως αλληγορική προτροπή και καθορισμό του περιεχομένου του έργου του. Το φως που καίει.. η αλήθεια που προβληματίζει, που αποκαλύπτει μια άλλη άποψη για τα πράγματα. Αν ήθελε κανείς να μιλήσει για την επιρροή του φωτός στους έλληνες λογοτέχνες, θα αρκούσε, ίσως, η αναφορά του στο έργο του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη. «Έπλασα έναν μύθο με άξονα το φως και τον έρωτα έως θανάτου», θα πει ο ίδιος σε μια συνέντευξη του το 1965. Το φως στη ποίηση του Ελύτη, βρίσκει πολλούς και διαφορετικούς συμβολισμούς. Από την πάλη του «Εγώ» με το «Είναι», τη Συνείδηση, στον Έρωτα και τα στάδια της ερωτικής αύξησης του κοριτσιού έως την αντίδραση στη σκοτεινιά της Κατοχής αλλά και τον θάνατο, λιγότερο όμως. Μέρα και νύχτα, φως και σκοτάδι, είναι συνώνυμα αντίστοιχα της διαύγειας της συνείδησης και της συσκότισης του ασυνείδητου. Ο Ελύτης σχολιάζει το έργο τέχνης ως κρύσταλλο, χαρακτηριστικό του οποίου αποτελεί η διαφάνεια. Τις δυνατότητες της αυτόματης γραφής τις χαρακτηρίζει ως: «διαύγεια του συνασθήματος». Λέει για τη θέση της διαφάνειας στην ποίηση: «το ιδανικό μου... ήταν ανέκαθεν η διαφάνεια...στην Ποίηση...μου έφτανε η καθαρότητα του ψυχισμού που μπορούσε μια έκφραση να περικλείνει».Σε μεταγενέστερα κείμενα περιγράφει τον εαυτό του ως ποιητή της διαφάνειας: «Η διαφάνεια είναι πιθανώς το μοναδικό στοιχείο που κυριαρχεί σήμερα στην ποίησή μου...Λέγοντας διαφάνεια εννοώ ότι πίσω από ένα συγκεκριμένο πράγμα μπορεί να φανεί κάτι διαφορετικό, και πίσω από αυτό ξανά και ξανά κάτι άλλο, και ούτω καθεξής...Η διαφάνεια που υπάρχει από άποψη φυσική στη φύση, μεταφέρεται στην ποίηση». Στο «Σχέδιο για μιαν Εισαγωγή στο χώρο του Αιγαίου» δηλώνει: «Το παν...είναι η διαύγεια: η δυνατότητα να βλέπεις μεσ’ απ’ το πρώτο και το δεύτερο και το τρίτο και το πολλοστό επίπεδο μιας και μόνης πραγματικότητας». Και στον «Λόγο στην Ακαδημία της Στοκχόλμης»: «Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας» Η κυρίαρχη εικόνα του φωτός στα κείμενα του Γκίκα και του Ελύτη είναι αυτή του μεσημεριού. Θαύματα συμβαίνουν το μεσημέρι («στην Ολυμπία...ένα καταμεσήμερο...μια σαύρα», «στις Σπέτσες...καταμεσήμερο...η μικρή Ειρήνη...το γυμνό κορμί που έπαλλε μέσα στην αποθέωση του φωτός...μια πεταλούδα...στο ένα από τα δύο στήθη που ανεβοκατέβαιναν»... Ο ποιητής συλλαμβάνει την έννοια της ποίησης ως ηλιακής μεταφυσικής, όπου το ποίημα «αποτελεί μικρογραφία ενός ηλιακού συστήματος». Η προσπάθεια εξουδετερώνει το σκοτάδι: «μέσα στους πολιτικούς αγώνες...μέσα στα πιο υψηλά ποιητικά επιτεύγματα...οι σταγόνες το φως πέφτουν ... στη μεγάλη νύχτα της ψυχής, όπως οι σταγόνες το λεμόνι μέσα στο μολυσμένο νερό». Ο ήλιος χαρακτηρίζεται «ηθικός ήλιος». Το φως «αναπηδά από την ύστατη ένταση του μαύρου» και ταυτίζεται με την Ομορφιά και το μυστήριο. ». (Αλίκη Τσοτσορού - Ελευθέριος Μύστακας, Οδυσσέας Ελύτης – Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας: συγγένειες)
Επηρεασμένος και τοποθετημένος στο σκληρό Αιγαιοπελαγίτκο φως, ο Ελύτης δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ο ποιητής του φωτός στην δυνατή έκφανση του. Υπάρχει όμως, και η άλλη πλευρά του φωτός: το νυχτερινό. Αυτό που αιχμαλωτίζει και κλείνει μέσα του τη κρυφή πτυχή των πραγμάτων. Άφησέ με να έρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε! Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις. Άφησέ με να έρθω μαζί σου.
γράφει ο Ρίτσος στη Σονάτα του Σεληνόφωτος. Ο Σολωμός στον Πορφύρα, «άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του», αποκαλύπτει τη ζωή στο τελευταίο της νόημα. Ενώ ο Κάλβος, στο «Ωδή εις θάνατον» αναφέρεται στον ήλιο ως κυκλοδίωκτο προσδίδοντας του φως(ζωή) και θάνατο ταυτοχρόνως: Υιέ μου, πνέουσαν μ΄είδες ο ήλιος κυκλοδίωκτος, ως αράχνη, μ’ εδίπλωνε και με φως και με θάνατον ακαταπαύστως.
Κραυγή αγωνίας της Πολυδούρη στο: «Ω, χαμηλώστε αυτό το φως» : Πάρτε το φως! Είνε η στιγμή! Τη θέλω όλη δική μου. Είνε η στιγμή να κοιμηθώ. Πάρτε το φως! Με τυραννεί... μου αρνιέται την ψυχή μου...
Και ο Σεφέρης, στη προσπάθεια του να υπογραμμίσει την αξία του άσπιλου και αγνού, επικαλείται αλληγορικά τους νόμους της Οπτικής: Είτε βραδιάζει Είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί
Και στα χάικου του:
Στάξε στη λίμνη μόνο μια στάλα κρασί και σβήνει ο ήλιος
Σύμβολο και για τον Έρωτα, το φως υμνείται από τους ποιητές. Στο «Απόκριση στο φως», ο ποιητής Νίκος Τομαράς ταυτίζει το φως με την αγαπημένη και την αλλαγή στη διάθεση του: Πάλεψα με τη μελαγχολία τη διάχυτη θλίψη άδραξα τον ενθουσιασμό σου γέμισα με τη χαρά σου έφτασα στη κορύφωση. «Παραμερίστηκε το παλιό κι ευλογημένο ζευγάρι για να πέσει στην αφάνεια. Για πολλά χρόνια έχομε ζήσει με το αγχώδες είδος της εμορφιάς του Μπωντλαίρ, και γι’ αυτό είναι πραγματικά μια ανακούφιση το να βρίσκομε στον Ελύτη το ξανάνιωμα του παλιού εκείνου ζευγαριού κάτω από το καταρρακτώδες φως του Ελληνικού ήλιου που το γέννησε, να ξαναβρίσκομε έναν Έρωτα της Εμορφιάς στην ύλη και το πνεύμα, στο σώμα και στην ψυχή »,
γράφει ο Αντώνης Δεκαβάλλε στην έρευνα του με θέμα: ο έρωτας στην ποίηση του
Ελύτη. Και παραθέτει το επιγραμματικό τετράστιχο του ποιητή: Πριν απ’ τα μάτια μου ήσουν φως Πριν απ’ τον Έρωτα έρωτας Κι όταν σε πήρε το φιλί Γυναίκα
Στον Επιτάφιο του Ρίτσου, η μάνα θρηνεί: «Κορώνα μου, αντιστήλι μου, χαρά των γηρατειών μου, ήλιε της βαρυχειμωνιάς, λιγνοκυπάρισσό μου…» «Και μούλεγες, γιέ, πως όλα αυτά τα ωραία θάν’ δικά μας, και τώρα εσβήστεις κι εσβησε το φέγγος κι η φωτιά μας» «Έπεσε η νύχτα στην αυγή και το στρατί μου κρύβει.»
Ενώ ο Παλαμάς στη Φλογέρα του Βασιλιά, τραγουδάει για την Αθήνα: Πρωί, και λιοπερίχυτη και λιόκαλ’ είναι η μέρα, κι η Αθήνα ζαφειρόπετρα στης γης το δαχτυλίδι. το φως παντού, κι όλο το φως, κι όλα το φως τα δείχνει και στρογγυλά και σταλωμένα, κοίτα, δεν αφήνει τίποτε θαμποχάραγο, να μην το ξεδιαλύνεις όνειρο αν είναι, ή κι αν αχνός, ή αν είναι κρουστό κάτι.
Το φως, ο ελαιοχρωματιστής της φύσεως…! Με τη βοήθεια του φωτός οι ιμπρεσιονιστές επιδιώκουν να παγιδεύσουν την στιγμιαία εντύπωση πριν η νόηση την επεξεργαστεί . Οι πίνακες τους λάμπουν από φωτεινότητα, παλμό και χρώμα και μεταδίδουν στον θεατή ένα ζωικό αίσθημα ευφορίας.
Στην Ελλάδα, ο ιμπρεσιονισμός αναπτύσσεται στο τελευταίο τέταρτο του 19 ου αί. Με κύριους εκφραστές τον Βολονάκη, Χατζή, Αλταμούρα κ.ά. ωστόσο το σκληρό φως του ελληνικού χώρου, ειδικά στο νότο του όπως η Αττική, διαγράφει με ακρίβεια όγκους και αιχμές χωρίς διαβαθμίσεις. Το ελληνικό φως με τη σκληρότητά του αφαιρεί από τα χρώματα τους τόνους τους. Ίσως γι αυτό και ο ιμπρεσιονισμός δεν έμελλε να ευδοκιμήσει και στην Ελλάδα! Στον πρόλογό της στον κατάλογο της έκθεσης της Εθνικής πινακοθήκης για τον Έλληνα ζωγράφο Παναγιώτη Τέτση, η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα αναφέρει: […]αναζητεί αδιάκοπα τρόπους να μεταφράσει με χρώματα τη συνομιλία του φωτός με τον
κόσμο, σε αυτή την επιούσια και αδιάκοπα ανανεούμενη πάλη οφείλει η ζωγραφική του Τέτση τη μοναδικότητά της. Ο Τέτσης είναι ζωγράφος της χρωματικής πλησμονής, της ηδονής του χρώματος. Το ελληνικό φως, σύμφωνα με τον ζωγράφο, «ισοπεδώνει δημοκρατικά» τους τόνους και ξεθωριάζει τα δυνατά χρώματα. Πώς να παραμείνεις πιστός σε δύο αντίπαλες ερωμένες; στη ζωγραφική του βλέμματος, που έχει να αναμετρηθεί με ένα αμείλικτο φως, και στη ζωγραφική του χρώματος, που φιλοδοξεί να διατηρήσει την καθαρότητα και την ένταση του τόνου; Ο ζωγράφος κατάφερε να κερδίσει αυτή τη μάχη. Δημιούργησε έτσι μια ζωγραφική ελληνική, που είναι ταυτόχρονα φωτοτροπική και χρωματική. […] Και ο Γκίκας μεταδίδει τη δική του εικόνα: «το μεσημέρι, το φως γίνεται πυκνό, απτό...σχεδόν μαγικό, δημιουργώντας στη λαϊκή φαντασία την πεποίθηση ότι σε αυτή τη μοιραία ώρα εμφανίζονται...πνεύματα. Μέσα σ’ ένα τέτοιο φωτισμό κάθε βουνό, κάθε βράχος προβάλλει σαν μια πρωτότυπη γλυπτική...Κάθε πέτρα ακτινοβολεί και η λάσπη των χωματόδρομων αντανακλά μιαν αγνότατη λάμψη.» Στο κείμενό του «Λόγος για την Ύδρα» επανέρχεται: «Την ώρα του μεσημεριού, το ντάλα μεσημέρι, οι ασβεστωμένοι τοίχοι αντικατόπτριζαν μια λάμψη δυσβάσταχτη. Οι αντανακλάσεις από τις κοφτερές πέτρες, τα μυτερά φύλλα, τις οξείες γωνίες των κτισμάτων ανέδιναν μια πυρωμένη άχνη που έδειχνε τον αέρα να τρεμουλιάζει σαν φλόγα, να φρικιά σαν στο πέρασμα του στοιχειωμένου δαίμονα της μυστηριακής μεσημβρίας. Λες κι ακούγονταν ο Παν που με το σουράβλι του ακινητούσε τα πάντα κι έκανε τη φύση να κρατάει την ανάσα της». [...] Η κατανόηση του εικαστικού έργου του Γκίκα από τον Ελύτη διατυπώνεται ως κατάκτηση του «μεσημβρινού μυστηρίου». Και ο Γκίκας κρίνοντας τα κολλάζ του Ελύτη αναφέρεται στον πυρωμένο ήλιο που «σε διαπερνά και η σιωπή μεταμορφώνει και ξυπνά τον δαίμονα του μεσημεριού». (Αλίκη Τσοτσορού - Ελευθέριος Μύστακας, Οδυσσέας Ελύτης – Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας:συγγένειες )
Νικόλαος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Ύδρα
Τ' αστέρι του βοριά θα φέρει ξαστεριά και συ χαμένη μου Πατρίδα μακρινή θα μείνεις χάδι και πληγή σαν ξημερώσει σ' άλλη γη. (Νίκος Γκάτσος)
Στο φως των αστερισμών αλλά και της σελήνης οι ταξιδευτές έβρισκαν τον προσανατολισμό τους, διάβαζαν τα σημάδια των καιρών και πορεύτηκαν σε θάλασσες και στεριές. Ο Πολικός είναι και το τελευταίο άστρο της ουράς της μικρής αρκούδας. Η μοναδικότητα του έγκειται στο ότι κάθε νύχτα βρίσκεται στην ίδια θέση του ουράνιου στερεώματος, και μάλιστα προς την κατεύθυνση του Βορρά. Είναι «τ’ αστέρι του Βορρά»[…] Οι δυο αρκούδες είναι, ίσως, ο καλύτερος τρόπος να ξεκινήσει κανείς την περιήγησή του στον νυχτερινό ουρανό. […] τις ίδιες πρωινές ώρες κυκλοφορούσε και ο μοναδικός θηλυκός πλανήτης της οικογένειας, η
Αφροδίτη των Ουρανών, με αναμμένα τα μεγάλα φώτα και το αρρενωπό ψευδώνυμο «Αυγερινός». Πέρυσι εμφανιζόταν μόνο κατά το σούρουπο, στην ίδια πάντα λεωφόρο, με το καλλιτεχνικό της όνομα «Αποσπερίτης». (Ανδρέας Ι. Κασέτας, ----, σελ.45 και 49)
Στο φως των φάρων, τ’ άστρα κατεβαίνουν στη Γη. Σύγχρονοι δείκτες πορείας, μα και σύντροφοι στα ταξίδια, πήραν το ρόλο των αστεριών επί της γης, για τον προσανατολισμό των ταξιδευτών και την ασφαλή πλεύση τους στις θάλασσες. Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας και ο Κολοσσός της Ρόδου ήταν δυο από τους πιο γνωστούς φάρους από την αρχαιότητα ακόμη. Στην Ελλάδα υπάρχουν πόλεις με φάρους σύμβολα όπως η Αλεξανδρούπολη, το Γύθειο, η Πάτρα κλπ.
στην εργασία συνέπραξαν οι ομάδες μαθητών: Ειρήνη Τσιούνη, Σοφία Μιχαηλίδη, Χρήστος Τσιούνης, Κωνσταντίνα Σαρκατζίδη Αννα-Μαρία Παππά, Αλέξανδρος Φιλιακούδης, Λεωνίδας Παππάς, Δημήτρης Πέτρου, Παντελής Ροβίθης Πηνελόπη Λαμπρινού, Βασίλης Κουλτσόπουλος, Εσμεράλντα Ντερστίλα Χρήστος Σαϊνοπουλος Κώστας Βλάχος Παναγιώτης Γιανναδάκης Θεοφάνης Δ. Θωμάς, Άγγελος Δ. θωμάς και Γιώργος Αποσπόρης Μιχάλης Γιαννακίδης Ακόμη, οι μαθητές της Γ τάξης: Κωνσταντίνος Κουρουγκιαούρης, Γ1, στην επεξεργασία από τη πλευρά της φυσικής επιστήμης Τάσος Μακριδόπουλος, Γ2, στη προσέγγιση της ομιλίας του Οδυσσέα Ελύτη κατά τη βράβευση του στη Στοκχόλμη
στην προσπάθεια συνέβαλαν οι καθηγητές: Ευρύμαχος Κωστορρίζος, Καλλιτεχνικών Μαρίνα Ρέτζιου, Φιλόλογος Μαρία Ράικου, Φιλόλογος Αλέξανδρος Ποταμούσης, Θεολόγος Ασημίνα Λαμπράκου, Φυσικός
Εξωτερικοί συνεργάτες: Γιάννης Ν. Κυριαζής, Φιλόλογος, Ποιητής Αντρέας Σεληνιωτάκης, Φυσικός, Αναλυτής Δημήτρης Ελευθεράκης, Φιλόλογος, Ποιητής
Πηγές: Τα σχολικά βιβλία της Φυσικής της Β΄Γυμνασίου, Ελλάδας και Κύπρου, τα Μαθηματικά και η Γεωγραφία της Α΄ Γυμνασίου. Τα Πανεπιστημιακά των Μάζη, Αλεξόπουλου (γι αυτό και η καθαρεύουσα..). Σελίδες από το διαδίκτυο με ιδιαίτερη αναφορά στα blogs του κυρίου Νίκου Δήμου και της Aqua. Οι στίχοι των τραγουδιών αντιγράφτηκαν από τη διεύθυνση: http://www.kithara.vu . Αναφορές έγιναν στα τραγούδια: «Λιωμένο παγωτό» - Ξύλινa Σπαθιά, «Μάϊσσα σελήνη» - Πηγή Καφετζοπούλου, «Όταν χαράζει» και «Άστρο του πρωϊνού» - Θανάση Παπακωνσταντίνου. Οι στίχοι των ποιητών Ελύτη, Γκάτσου, Σεφέρη, Κάλβου, Ρίτσου, Πολυδούρη, Παλαμά, Σολωμού, και Νίκου Τομαρά είναι αντιγραφή από συλλογές δικές τους ή εκδόσεις παλιές όπως «Νεοελληνική Ποιητική Ανθολογία», εκδόσεις Πάπυρου Τις φωτογραφίες μας δανειστήκαμε από το διαδίκτυο και τη προσωπική συλλογή της συναδέλφου Ασημίνας Λαμπράκου, ενώ το πρόσωπο του Χριστού είναι έργο του μαθητή Αλέξανδρου Καραμάνη της Γ1 τάξης. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε στον συνάδελφο και συγγραφέα Ανδρέα Ι. Κασέτα του οποίου η οπτική στα θέματα που άπτονται του δικού μας, αλλά και των υπολοίπων που αγγίζει με τον ιδιαίτερο τρόπο του στο βιβλίο «η Άρκτος, η Πρέσπα και η Παρασκευή», αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και αρχή της εργασίας μας.
Μια εκτίμηση κι ένα ευχαριστώ για τον επίλογο. Ο Ευρύμαχος είναι ένας συνάδελφος με ιδιαίτερο πάθος και παρορμητισμό. Δεν ήταν λοιπόν δύσκολο να συμπαρασύρει με τον ενθουσιασμό του και μένα την εσωστρεφή Φυσικό. Έγινε έτσι η αρχή και ο στόχος φιλόδοξος. Καταγράψαμε τις πλευρές που μπορέσαμε να σκεφτούμε και θελήσαμε να βάλουμε στο «παιχνίδι» όλο το σχολείο. Στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας, τρέξαμε την εργασία χωρίς όμως να ολοκληρώνουμε τα στάδια όπως αρχικά είχαμε βάλει στόχο και αφήνοντας αρκετά υποθέματα έξω από τον «χορό». Η ευθύνη ωστόσο που είχαμε απέναντι στους μαθητές μας, όχι μόνο να επιδείξουμε το αποτέλεσμα και να ανταμείψουμε με κάποιο τρόπο εκείνους που συμμετείχαν, αλλά και η ανάγκη να μην έρθουν τα παιδιά αντιμέτωπα με τη ματαιότητα μέσα στο περιβάλλον του σχολείου
τουλάχιστον, μας έκανε να ολοκληρώσουμε το θέμα μας με ό,τι είχαμε μαζέψει και ό,τι ο καθένας, από εμάς που μπήκαμε στην ομάδα, μπορούσε. Η επόμενη φορά θα μας βρει πιο ώριμους και προετοιμασμένους. Οι επί μέρους εργασίες των μαθητών μας είναι στη διάθεση όποιου τις θελήσει σε ηλεκτρονική ή έντυπη μορφή.
. Παναγιώτης Τέτσης
Τελειώνοντας, θα ήθελα να παραθέσω την επεξεργασία της ομιλίας του Οδυσσέα Ελύτη στην Στοκχόλμη κατά τη βράβευση του, από τον μαθητή του Γ2, Τάσο Μακριδόπουλο:
Το φως είναι πηγή ζωής, χωρίς αυτό θα ήταν αδύνατο να υπάρξει ζωή στον πλανήτη. Το φως με την ευρύτερη έννοια είναι η γνώση, η διαφάνεια και από τα αρχαία χρόνια συμβόλιζε το καλό, για αυτό το λόγο μάλιστα στην αρχαία Ελλάδα ο Απόλλωνας λατρευόταν σαν θεός του φωτός. Το φως μπορούμε να το βρούμε παντού, ακόμα και στη θρησκεία μας, το Άγιο Πνεύμα έχει εμφανιστεί με τη μορφή του φωτός το οποίο έδειχνε το σωστό στους μαθητές του Χριστού. Κάτι παρόμοιο θέλει να μας πει και ο Οδυσσέας Ελύτης, στο λόγο του στην Ακαδημία της Στοκχόλμης κατά την τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στις 8/12/1979. Μέσα από την ζωή του κατάλαβε ότι δεν αναγνωρίζεται πάντα το καλύτερο εφόσον υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι μας κρατάνε «κοιμισμένους» στο σκοτάδι κυνηγώντας κάποια οφέλη. Σύμφωνα με τον Ελύτη το απόλυτο μυστήριο είναι αυτό που ακόμα στο απόλυτο φως παραμένει άγνωστο, παραμένει αίνιγμα. Μια διεισδυτική επέμβαση στο να γνωρίσει το μυστήριο επιχείρησε, σύμφωνα με τον Ελύτη, η ποίηση υψηλής μορφής και κατά τη γνώμη μου κάθε μορφή τέχνης. Αυτό που θα σε κάνει να αντιληφθείς καλύτερα την αλήθεια και θα σε κάνει να δεις τα πάντα λίγο πιο φωτεινά είναι να αντιληφθείς και να αποκρυπτογραφήσεις τα βαθύτερα νοήματα των μυστικών σημάτων που βρίσκονται διάσπαρτα στον κόσμο μας, να κατανοήσεις τα αρχαία ρητά που μέσα από αυτά που είπαν και έγραψαν οι αρχαίοι Έλληνες οι οποίοι προσπάθησαν να μεταδώσουν το «φως των σοφών της Ελλάδας». Αν όλα αυτά τα καταφέρει κανείς θα έχει άλλη άποψη για το τι συμβαίνει γύρω του
και ίσως καταλάβει που βρίσκεται σε έσχατη μορφή η αλήθεια, στην φθορά και στο ν θάνατο ή στην ροπή που μας ωθεί να πιστεύουμε πως ο κόσμος μας είναι ακατάλυτος και αιώνιος. Σε εποχές τις οποίες θεωρούνταν υγιείς και υπήρχε σε μέγιστο βαθμό η αναζήτηση και η προσπάθεια ν εξηγήσουν τα πάντα, δεν είναι τυχαίο ότι ταύτισαν το Κάλλος με το Αγαθό και το Αγαθό με την πηγή του φωτός, τον Ήλιο. Την νύχτα, τα αστέρια και σχεδόν τα πάντα γύρω μας τα αντιλαμβανόμαστε χάρη στον Ήλιο. Κατά την αρχαιότητα όμως όταν ξεπερνάς το μέτρο θεωρείτο «ύβρις». Όπως για να υπάρξει ζωή, ο πλανήτης μας πρέπει να έχει την σωστή απόσταση από τον Ήλιο, έτσι και εμείς πρέπει να διατηρούμε το μέτρο και να μην ξεπερνάμε το όριο. Εξάλλου το ρητό «Μηδέν Άγαν» το οποίο είπε ο Κλεόβουλος, φανερώνει την συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων για το μέτρο. Προς το τέλος ο Ελύτης, θέλοντας να κλείσει κάνει αναφορά στην μητρική του γλώσσα την οποία έχει μείνει σχεδόν απαράλλαχτη αν και ομιλείται αδιάκοπα επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Θα ήθελα να προσθέσω ότι αυτή η γλώσσα έχει κατά καιρούς γίνει πηγή και βάση για πολλές ξένες γλώσσες. Η γλώσσα, σύμφωνα με τον Ελύτη, δεν είναι απλά ένα μέσο επικοινωνίας αλλά ένα μικρό, μαγικό εργαλείο το οποίο είναι φορέας ηθικών αξιών. Αυτά είναι τα μηνύματα τα οποία μέσο αυτού του άλλοτε μεταφορικού και άλλοτε βαθειά νοηματικού λόγου προσπάθησε και τα κατάφερε σε μεγάλο βαθμό να «περάσει» στο μυαλό των ανθρώπων που τον παρακολούθησαν και κυριολεκτικά κρέμονταν από τα χείλη του. Νομίζω ότι μέσω αυτής της ομιλίας μπορεί κάποιος να κατανοήσει πλήρως την ζωτική σημασία του φωτός στην ζωή μας και ίσως έπειτα από την ανάγνωσή της να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του βαθύτερου νοήματος της ζωής.Τάσος Μακριδόπουλος
Και μια που, έτσι τα πράγματα ήρθαν, ώστε Άνοιξη στο τέλος της, να κλείνουμε αυτή την εργασία… τώρα που «Μικρά κορίτσια σαπουνίζουν το κεφάλι του ήλιου, κι ο ήλιος βλαστημάει σαν κακομαθημένο αγόρι που του χώνουν το κεφάλι μεσ’ τη γούρνα για να το λούσουν»
κι ο ήλιος «αγκαλιάζει την άνοιξη κάτου από τα δέντρα κ’ εμείς αγκαλιάζουμε τα δέντρα»
και μας ξελογιάζει, με αυτούς τους στίχους του Ρίτσου, που ταιριαστοί ακόμη τυγχάνουν, στης πόλης μας τις γειτονιές, ας κλείσουμε:
«Μητέρα, μη θυμώνεις μαζί μας που δεν μπορούμε να κάτσουμε σπίτι. Ο ήλιος μας φωνάζει. Θα σου φορέσουμε ένα φόρεμα τριανταφυλλί που το πλέκει η άνοιξη κάτου απ’ τις αμυγδαλιές με το βελονάκι της πιο μικρής αχτίνας. Θα σε πάμε μπροστά στον καθρέφτη να κοιταχτείς, να γελάσεις και να μας γνωρίσεις.»
Γιάννης Ρίτσος
Όνειρο Καλοκαιρινού Μεσημεριού
Ευχαριστούμε όλους όσους με κάθε τρόπο βοήθησαν σε τούτη τη προσπάθεια!
Τη φιλολογική επιμέλεια είχαν οι καθηγήτριες: Μαρίνα Ρέτζιου, Φιλόλογος και Νατάσσα Μπουμέλη, Αγγλικής Φιλολογίας Την ευθύνη για τις επιλογές των λογοτεχνικών κι επιστημονικών κειμένων, τη «συρραφή» αλλά και την αντιγραφή και πληκτρολόγηση από τα έντυπα, έχει η συνάδελφος Ασημίνα Λαμπράκου, Φυσικός ._