Debno Podhalanskie Wooden Church by astraia

tekst A S zdjęcia R M

D

P  

Wydawnictwo astraia Kraków 2016

Copyright © 2016 by Oficyna Artystyczna Astraia, Kraków for this edition Copyright © 2016 by Andrzej Skorupa for the text Copyright © 2016 by Rafał Monita for the photographs Korekta: katarzyna wiwer Projekt graficzny i typografia: rafał monita

Wydawnictwo składa serdeczne podziękowania Księdzu Proboszczowi Tadeuszowi Skupniowi za jego pomoc i wsparcie przy powstawaniu tej publikacji oraz Księdzu Dyrektorowi Andrzejowi Józefowi Nowobilskiemu za udzielenie zgody na wykorzystanie zdjęć zabytków dębniańskich znajdujących się obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie.

Żadna część tej publikacji nie może być w jakikolwiek sposób reprodukowana, powielana, publikowana bez pisemnej zgody wydawcy. © Wszystkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. Wydanie ii, poprawione, Kraków 2016 isbn 978-83-60569-98-6 Wydawnictwo Astraia ul. Niewodniczańskiego 120 30-698 Kraków tel./faks 12 654 95 86 e-mail: astraia@astraia.pl www.astraia.pl 2

Kościół Świętego Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim

Dębno ze swoim skarbem w postaci gotyckiej drewnianej świątyni, będącej jednym z sześćdziesięciu pięciu obiektów w Polsce o najwyższej światowej wartości historycznej, naukowej, artystycznej, jest na tym obszarze unikalną wartością prezentowaną światu. Tadeusz Staich, Dębno cudami słynące, 1990 i 2011

Najpiękniejszym jednak kościołem drewnianym (…) jest kościółek w Dębnie. (…) Jeżeli kościółek ten jest w swej budowie typowym i z tego względu interesującym, to jego wnętrze może zachwycać. Zdobi go bowiem przepiękna polichromja z xvi w., wykonana przez jakiegoś dobrego krakowskiego malarza cechowego. Michał Marczak, Ilustrowany przewodnik po Pieninach i Szczawnicy, 1927

ębno to jedna z najstarszych wsi podhalańskich, której historię trzeba pokrótce naszkicować na tle dziejów tego południowego skrawka Polski. Podhale od wczesnego średniowiecza było własnością panującego. Przedstawiało się wówczas jako prawie całkowicie niezamieszkały obszar pokryty rozległymi lasami, poprzecinany rozlewiskami rzek, pełen mokradeł i torfowisk. Przebiegała tędy droga łącząca Kraków z Orawą i Spiszem. Przy niej znajdowała się, pochodząca zapewne sprzed połowy xiii stulecia, osada Stare Cło z komorą celną (osada powstała na terenie późniejszego Nowego Targu i została do niego włączona w 1346 r.). Dla ochrony tej drogi, z książęcej inicjatywy władców dzielnicy senioralnej: Henryka Pobożnego lub Bolesława Wstydliwego, a więc około połowy xiii w., wystawiony został w Szaflarach obronny gródek. Pod koniec xii lub na początku xiii stulecia Podhale otrzymał możnowładczy ród Gryfitów. Pochodzący z tego rodu wojewoda krakowski Teodor Cedro (Czader) uzyskał na zjeździe w Dankowie w 1234 roku przywilej od księcia Henryka Brodatego na rozpoczęcie akcji kolonizacji Podhala. W tym samym roku biskup krakowski Wisław zezwolił wojewodzie zbudować kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny „na jego ziemi, która potocznie Ludemer się nazywa” oraz uposażył tę świątynię dziesięcinami z pól powstałych z karczunku okolicznych lasów. Jednak fundacja klasztoru ludźmierskiego, bo takie było zamierzenie Teodora, doszła prawnie do skutku dopiero w rok po jego śmierci, czyli w 1238 r. W Ludźmierzu osiedli cystersi z Jędrzejowa, którym wojewoda przekazał swoje beneficjum otrzymane od księcia Henryka Brodatego. Wybór cystersów był oczywisty, gdyż GryfiKrzyż procesyjny, rzeźba Józefa Janosa ci należeli do wielkich dobrodziejów s. 4–5 Widok ogólny kościoła z chóru

WejĹ&#x203A;cie do zakrystii z prezbiterium

Orzeł Jagielloński ponad krucyfiksem

k rucyfiksem i na zaskrzynieniu po stronie północnej). Wreszcie, wspomniane pary ptaków ustawione na kabłąkowato wygiętych minuskułach gotyckich układających się w zgłoski mos, mo. Na listwach maskujących szpary pomiędzy deskami pojawia się plecionka, rząd pereł lub łusek. Układ wzorów na ścianach jest na ogół pionowy, tylko w górnych partiach równoległy do bierwion. Natomiast deski stropu i listwy stanowią, każda dla siebie, oddzielne pasy dekoracyjne. Były one malowane przed przybiciem na właściwe im miejsce. Kolorystyka malowideł obejmuje kilka podstawowych nasyconych barw, głównie biele, błękity, zielenie, jasne i ciemne czerwienie, żółcie oraz czernie. Całość dekoracji sprawia wrażenie barwnych tkanin i kobierców, do których zresztą nawiązywała. We wzornictwie patronowym doszukiwać się można b owiem Belka tęczowa i strop prezbiterium

pis świątyni w Dębnie byłby niepełny, gdyby pominąć jednego z synów tej parafii i wioski – Józefa Janosa, ludowego rzeźbiarza, samouka żyjącego w latach 1895– 1985. Podczas i wojny światowej walczył w Alpach Wschodnich, gdzie ciężko odmroził nogi. Z tego powodu mieszkańcy nazywali Janosa – „Inwalidkiem”, bowiem chodził powoli, delikatnie utykając. Ludzie postrzegali go jako dziwaka, odludka, żyjącego samotnie w prymitywnych warunkach, w swojej prostej góralskiej chałupie. On jednak poświęcił się całkowicie swojej pasji. Jego rzeźby zdobią nie tylko kościół w Dębnie. Można je podziwiać również w innych podhalańskich świątyniach: Józef Janos (fot. archiwum parafii) w Murzasichlu, Rogoźniku, Krościenku, Zakopanem, a niektóre jego prace powędrowały za granicę. Janos był niechętny do sprzedawania swoich rzeźb. Ksiądz proboszcz Władysław Janczy, który znał go przez wiele lat i odprowadzał go na wieczny spoczynek, opowiadał o takim wydarzeniu z życia rzeźbiarza. Światowej sławy pianista Witold Małcużyński kupił kiedyś u Janosa płaskorzeźbę przedstawiającą Ostatnią Wieczerzę. Przyjechał do Dębna jeszcze raz po latach, aby zakupić kolejną rzeźbę. Janos nie tylko nie chciał mu nic sprzedać, ale nawet nie wpuścił go do domu. Gość z Warszawy poszedł szukać ratunku na plebanii. Wybraliśmy się do Janosa razem – opowiada proboszcz. Józef tym razem wpuścił nas do izby, choć humoru nie miał. Małcużyński, żeby mu się przypodobać, mówi, że ma już jedną jego rzeźbę. Mogę odkupić – odburknął Józef Janos. Józefie, pan Małcużyński to wielki artysta, odwiedza go wielu znanych ludzi, jak mu sprzedacie rzeźbę, będą ją oglądać wielcy ludzie, będziecie znani – próbowałem go przekonać. Dy jak taki artysta, to niech se sam zrobi – odburknął Janos i nic nie sprzedał. To zdarzenie opisuje postać tego ciekawego artysty. Ale pozwólmy przemówić jego dziełom. W dębniańskim kościele podziwiać można rzeźbiony świecznik w kształcie pająka, powieszony na stropie w środku świątyni. Artysta mówił: zrobiłem „pającka, coby świecki z wysoka niesły światło na ludzi i na ich paciorki”. Wyrzeźbił piękny pulpit elektoralny przy ołtarzu głównym, konfesjonał ze sceną powrotu syna marnotrawnego, kropielnicę z zawieszoną nad nią

figurką Ukrzyżowanego, kapliczkę ozdobioną Polskim Orłem, płaskorzeźby: Michała Archanioła, który walczy z szatanem i Baranka paschalnego. W kruchcie pod wieżą wzrok przyciągają feretrony: Chrystus Frasobliwy, Matka Boża, św. Antoni Padewski. Na zewnątrz kościoła, w nowym ołtarzu polowym, u góry umieszczona jest ostatnia płaskorzeźba Janosa – Ukrzyżowanie Jezusa. Nad południową kruchtą możemy zobaczyć rzeźbę Jezusa w czasie biczowania. We wszystkich tych sprzętach i rzeźbach uderza bogactwo ornamentyki. Józef Janos skupiał się na swoich „świątkach”, za nic sobie mając zdanie wielbicieli i krytyków. Nade wszystko podziwiał jedynie Wita Stwosza – żeby zobaczyć ołtarz w bazylice mariackiej, wybrał się do Krakowa na rowerze. Ze świętych zaś szczególnie ukochał św. Franciszka – należał do iii zakonu świeckich św. Franciszka i pochować się kazał we franciszkańskim habicie. Podsumowaniem jego życia i twórczości były powiedziane kiedyś słowa: „Drzewo nigdy nie jest samo. Ponbóg w nim siedzi i kie sie siekierkom, strugacem lebo dłutem porusy, to sie objawio. Ale na ręcach trza mieć naznacony krzyzyk, jako Wit Stwosz mioł”. Tu trzeba wyjaśnić, że Janos tworząc postać Wita Stwosza, a powracał do tego tematu wielokrotnie, zawsze wycinał krzyże na końcach rękawów jego sukni dla podkreślenia wielkości tego ukochanego przez niego mistrza. Do dzisiaj tego niezwykłego człowieka, wielkiej wiary i talentu, chłopskiego artystę wspominają mieszkańcy wioski, turyści, którzy go pamiętają i podziwiają jego dzieła, chwalące Pana Boga w dębniańskim kościele. Dzieła Józefa Janosa: kapliczka z Orłem Polskim, feretron Chrystus Frasobliwy

Biczowanie Jezusa umieszczone nad wejściem do kruchty południowej autorstwa Józefa Janosa

Literatura: Acta visitationis exterioris decanatum Boboviensis, Sandecensis et Novi Fori ad Archidiaconatum Sandecensem partientium per Venerabilem Christophorum Cazimirski Praepositum Tarnoviensis a.d. 1596 expeditae, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (akm). Bajon-Romańska M., Jak budowano drewniane kościoły w średniowiecznej Małopolsce, Wrocław 2008. Barabasz S., Sztuka ludowa na Podhalu, Cz. iv Dębno, Lwów–Warszawa 1932. Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce xv wieku, Wrocław [i in.] 1981. Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław [i in.] 1984. Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982. Czemeryński K., O dobrach koronnych byłej Rzeczpospolitej Polskiej, Lwów 1870. Dobrowolski T., Dutkiewicz J. E., Najstarszy obraz sztalugowy w Polsce, „Ochrona Zabytków” 3:1950, nr 1 (9), s. 16-30. Domasławski J. [i in.], Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984. Dutkiewicz J., Małopolska rzeźba średniowieczna 1300–1450, Kraków 1949. Dzienniki konserwatorskie Bogdana Tretera 1931–1944, opr. O. Dyba, M. Kornecki, R. Marcinek, „Teki Krakowskie” 11:2000. Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420–1470, Warszawa 1981. Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500–1540, Warszawa–Kraków, 1995. Gadomski J., Mistrz Rodziny Marii – krakowski malarz pierwszej ćwierci xvi wieku, „Folia Historiae Artium” 28:1992, s. 75–99. Gustawicz B., Wycieczka w Czorsztyńskie, Warszawa 1881. Janicka-Krzywda U., Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin, Kraków 1987. Kapłon J., Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim, „Harnaś”, nr 10, 1984, s. 31–56. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. i. Województwo krakowskie, pod red. J. Szablowskiego, Warszawa 1953. Kopera F., Lepszy L., Kościoły drewniane Galicji Zachodniej, Kraków 1916. Seria pierwsza. Kopera F., Dzieje malarstwa w Polsce. T. 1. Średniowieczne malarstwo w Polsce, Kraków 1925. Kornecki M., Gotyckie kościoły drewniane na Podhalu, Kraków 1987. Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce. Zagadnienia uwarunkowań oraz systematyki typów i form architektury (od średniowiecza do xx wieku), Kraków 1999. Kościoły drewniane południowej Małopolski. Materiały do dokumentacji wpisu na listę Światowego Dziedzictwa unesco, praca zb. pod red. M. Korneckiego, „Teki Krakowskie” 12: 2000, s. 3–94. Kowalska-Lewicka A., Józef Janos, rzeźbiarz ludowy z Dębna, „Polska Sztuka Ludowa”, 1954 nr 3, s. 162–173. Kracik J. ks., Rozwój sieci parafialnej i dekanalnej diecezji krakowskiej w latach 1912–1951, [w:] Księga Sapieżyńska, pod red. J. Wolnego, t. i, Kraków 1982, s. 409–436. 88

Krasnowolski B. [i in.], Stan ewidencji zabytkowych organów i prospektów organowych województwa krakowskiego, „Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie” 7:1975, s. 103–213. Krassowski W., Notatka o konstrukcji i podziałach architektonicznych ścian kościoła w Dębnie, pow. Nowy Targ, „Ochrona Zabytków” 15:1962, nr 2 (57), s. 14–18. Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber Retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968. Kumor B. ks., Afiliacja kościołów parafialnych na Podhalu (1350–1783), „Prawo Kanoniczne” 4:1961, nr 1–4, s. 273–296. Kumor B. ks., Archidiakonat sądecki. Opracowanie materiałów źródłowych do Atlasu Historycznego w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” t. 8:1964, s. 271–304; t. 9:1964, s. 93–268. Lustracja województwa krakowskiego 1564. Część I, wyd. J. Małecki, Warszawa 1962, Lustracje dóbr królewskich xvi-xviii wieku. Małopolska. Lustracja województwa krakowskiego 1765. Część I. Powiaty sądecki, szczyrzycki, biecki, czchowski oraz księstwa zatorskie i oświęcimskie. Wyd. A. Falniowska-Gradowska, Warszawa–Kraków 1973, Lustracje dóbr królewskich xvi-xviii wieku. Małopolska. Ładogórski T., Studia nad zaludnieniem Polski w xiv w., Wrocław 1958. Łuszczkiewicz W., Polichromia kościółka drewnianego w Dębnie pod Nowym Targiem, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, 6:1896, s. 186–192. Medwecka Z., Inwentaryzacja malowideł ściennych w kościele w Dębnie Podhalańskim, „Ochrona Zabytków” 15:1962, nr 2(57), s. 19–39. Milan J. ks., Spiechowicz-Jędrys A. M., Dębno podhalańskie. Kościół p.w. św. Michała Archanioła, Kraków 2011. Moskal K., Grody i zamki nad Dunajcem i Popradem, Nowy Sącz 2011. Olszewski A.M., Pierwowzory graficzne późnogotyckiej sztuki małopolskiej, Wrocław [i in.] 1975. Pawiński A., Polska xvi wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Warszawa 1886. Źródła dziejowe t. xiv, Małopolska t. iii. Pieńkowska H., Staich T., Drogami skalnej ziemi. Kraków 1956. Rafacz J., Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego za czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1935. Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, pod red. S. Inglota, Wrocław 1956. Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1680, pod red. S. Inglota, Wrocław 1959. Skarby Archidiecezji Krakowskiej. Wystawa jubileuszowa, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, Katalog wystawy maj–wrzesień 2000, Kraków 2000. Skorupa A., Józef Janos – w piątą rocznicę śmierci, „Podhalanka” 9:1990, nr 1 (21), s. 43–46. Skorupa A., Zabytkowe kościoły Niżniego Podhala, Kraków 2004. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. ii, Warszawa 1881, s. 22 (Dębno). Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. i., z. 3, Wrocław 1985, s. 532–534 (Dębno). Staich T., Dębno cudami słynące, Kraków 1990, 2011 Stępowska K., Trzy zabytki malarstwa polskiego z xv i xvi wieku, „Prace Komisyi Historyi Sztuki” 1:1917, z. 1, s. 125–136, „Sprawozdania Komisyi do Badania Sztuki w Polsce” t. 10. 89

Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku xii wieku, pod red. M. Walickiego, Warszawa 1971. Szydłowski T., Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny. Cz. iii. Województwo krakowskie, T. i, z. 1, Powiat nowotarski, Warszawa 1938. Szymański S., Wystroje malarskie kościołów drewnianych, Warszawa 1970. Visitatio ecclesiarum decanatus Sandecensis et Novi Fori per R. Ioan. Ianuszowski Archidiaconum Sandecensi a.d. 1608 expedita, akm w Krakowie. Visitatio ecclesiarium decanatus Novi Montis, Bythoviensis, Novifori, Chodeliensis, Parczoviensis per r.d. Petrum Studzienski Archidiaconum Zavichostensem Anno 1611 peracta, akm w Krakowie. Waligóra E., Bogactwo jest tu nic. O rzeźbach i wierszach Józefa Janosa, Kraków 1979. Walicki M., Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961.

Widok na kościół w Dębnie, widok od północy, w tle Tatry

Die Holzkirche in Dębno Die Kirche von Dębno Podhalańskie, die wir dem Können von Architekten und Handwerkern aus dem polnischen Hochland Podhale verdanken, gehört zu den bedeutendsten Kulturdenkmälern Polens. Sie wurde Mitte des xv. Jahrhunderts im gotischen Stil erbaut; als Material diente Lärchenholz. Die ganze Konstruktion beruht auf Verkämmung, wobei zur Befestigung keine Nägel, sondern Holzdübel verwendet wurden. Sehr wertvoll ist die Wandmalerei der Kirche, eine polychrome Freske aus dem Ende des xv. Jahrhunderts. Diese Malerei, die sowohl Elemente der Gotik wie auch der Renaissance enthält, setzt sich aus 33 Farben und 77 verschiedenartigen Mustern zusammen. Das Geheimnis, weshalb die Farben dieser 500 Jahre alten Malerei die Zeiten unbeschadet überstanden haben, konnte nie enthüllt werden. Besonders reizvoll ist der Innenraum des Kirchleins: Den Hauptaltar schmückt ein wunderschönes Triptychon aus dem Ende des xv. oder Anfang des xvi. Jahrhunderts, eine bildliche Darstellung des „Heiligen Gesprächs“. Es entstammt der Schule von Krakau und Sandez und ist charakteristisch für die Zeit des Übergangs von der Gotik zur Renaissance. Das schöne auf dem Lettner angebrachte Kruzifix, als Lebensbaum ausgestaltet, datiert von 1380. Dem Künstler diente dazu die natürliche Kreuzform eines Astes. Über dem Kreuz thront ein jagellonischer Adler - eine polychrome Freske. Die aus dem xvii. Jahrhundert stammenden Seitenaltäre wurden im Barockstil angefertigt. Der links enthält fünf gotische Figuren aus dem Jahr 1440, das „Gefolge von fünf Jungfrauen“. Eine historische Besonderheit ist der aus Holz bestehende gotische Hostienschrein an der Wand nebenan. Er stammt aus dem xiv. Jahrhundert und wird seit 300 Jahren nicht mehr gebraucht. Neben dem Hostienschrein befindet sich eine ebenfalls gotische Sankt-Nikolaus-Figur aus dem Jahre 1420. Die auf Leinwand gemalte Fahne aus dem xvi. Jahrhundert erinnert an die Schlacht gegen die Türken. Sie blieb hier, als König Johann iii. Sobieski nach dem Sieg über den Feind aus Wien zurückgekehrt war. Zwei allerdings schon sehr verblichene Altarvorhänge mit Blumenmotiven schmücken das Chor und eine der Seitenwände. Sie sind dem xvi. Jahrhundert zuzuordnen. Auf den Altarstufen steht eine merkwürdige Zimbel aus dem xv. Jahrhundert, die bei der Messe die Glocken ersetzt. Entgegen den herkömmlichen Gesetzen der Physik erzeugt ihr dünnes Stäbchen einen tiefen und ihr grobes einen hohen Ton. Die meisten neuen Schnitzwerke im Innern wurden vom Volksbildhauer Józef Janos verfertigt, einem inzwischen verstorbenen Autodidakten aus der Region. Der Volkssage nach soll Janosik, der grösste Held des polnischen Hochlands, diese Kirche regelmässig besucht haben. Das Gotteshaus dient nach wie vor der Ausübung des religiösen Glaubens und wird von der Kollekte der Pfarrgemeinde erhalten. Übersetzt von Walter Gorgé

Deutsche Zusammenfassung

The wooden church in Dębno The 15th Century Larch-wood Gothic church in Dębno Podhalańskie is a splendid testimony to Polish culture and to the craftsmanship of the people of Podhale. It is numbered among the highest-class of monuments on the unesco World Heritige list. It was constructed with notched joints reinforced with spiles, without the benefit of nails. The valuable polychrome wall-painting dates back to the end of the 15th Century. It is painted in Gothic style using 33 colours and 77 different patterns. The paintings have kept their colour for 500 years, the secret of this colour fastness has never been discovered. The interior decorations of the church are also of interest. The high altar has a superb triptych dating from the end of the 15th or beginning of the 16th Century representing the Holy Conversation and was made by the school of Kraków-Sącz. It is a fine example of the transition from Gothic to Renaissance art. The beautiful crucifix on the rood-screen, named the Tree of Life, dates back to 1380 and was carved using the natural cross-shape of a tree branch to make the crucifix. The side altars, in baroque style, date from the 17th Century, however, the five Gothic figures on the left-hand altar, representing a Procession of Five Virgins, was sculpted in 1440. The Gothic wooden tabernacle on the wall nearby is the only surviving relic of its kind and dates back to the 14th Century. It has not been used for more than 300 years. The Gothic figure of Saint Nicholas next to the tabernacle was sculpted in 1420. The banner painted on linen dates from the 16th Century. Legend has it that it was left here by King Jan iii Sobieski returning from Vienna following his victory over the Turks. The cloths with floral patterns on the side wall and under the gallery are decorative altar hangings and date from the 16th Century. Unfortunately, they are now in poor condition. The curious glockenspiel on the stairs of the high altar was made in the 15th Century and is used instead of bells during Mass. The narrow bars produce the low notes and the wider ones the high notes, contrary to the laws of physics. The modern figures were mostly carved by the late Józef Janos, a self taught local sculptor. Popular folklore says that the great mountaineer Janosik often visited the church. The church is still used for religious services and is supported by parishioners’ contributions. Translated by Kay Hallam

English Summary

La chiesa a Dębno La chiesa dedicata all’Arcangelo Michele a Dębno Podhalańskie è una bella testimonianza della cultura polacca nonché delle capacità creative della gente che popola questa regione montagnosa. Essa è annoverata tra i monumenti di alta classe. Fu eretta in legno di lance nella prima metà del quindicesimo secolo in stile gotico. Le sue rispettive parti vennero legate con metodo a ossature e attaccate mediante pioli di legno. Non si usarono chiodi. Una pittura murale policromatica risale alla fine del Quattrocento e sovrasta gli altri tesori racchiusi all’interno della chiesetta. Questa pittura, dipinta in stile gotico-rinascimentale, spicca con i suoi 33 colori e 77 disegni diversi. Va menzionata un’aquila jaghellonica che sormonta la croce. I colori hanno conservato le loro tinte malgrado il tempo e le vicende. Si ignorano finora le cause della loro solidità. Ecco ciò che nella chiesa vale la pena di visitare: il Trittico di una bellezza introvabile della fine del Quattrocento oppure dell’inizio del Cinquecento, che si trova nell’altare maggiore. L’opera rappresenta la cosidetta Conversazione Sacra e fu eseguita da allievi della Scuola di maestri di Cracovia e Sącz. E’ un esempio di passaggio dallo stile gotico a quello rinascimentale. Il Crocifisso di una certa rilevanza risale al 1380 e viene chiamato l’Albero di Vita. Nell’eseguirlo, l’autore si è servito della forma naturale di frasche disposte a croce. Esso è posto nell’arco della chiesa. Gli altari laterali risalgono al xvii secolo e sono in stile barocco. In quello a sinistra si possono ammirare cinque figure gotiche che rappresentano il Corteo delle Damige e furono eseguite verso l’anno 1440. Il tabernacolo gotico in legno del xiv secolo è situato alla parete accanto – opera unica; sono più di 300 anni che non viene usato. Una figura gotica di San Nicola del 1420 è posta accanto al tabernacolo. Il drappello dipinto su tela del xvi secolo fu donato alla chiesa dal re Giovanni iii Sobieski mentre ritornava da Vienna dopo la sconfitta dei turchi. Due cortine d’altare (sotto il coro e alla parete laterale) con motivi a fiori considerevolmente deteriorate). Degno di interesse è il timpano di legno che risale al Quattrocento e nel quale – all’incontrario delle leggi della fisica – le lamiere fini producono suoni bassi mentre quelle grosse producono suoni alti. Questo strumento viene usato al posto dei campanelli durante la Santa Messa. Nella chiesa si trovano anche varie sculture contemporanee – tutte opere di uno scultore locale autodidatta Józef Janos. Secondo le leggende popolari, Janosik – l’eroe piú famoso dei montanari – frequentava spesso questa chiesa. La chiesa di Dębno è tutt’oggi utilizzata come edificio di culto per le funzioni religiose e viene mantenuta grazie ai doni dei fedeli. Traduzione Susi Ferfoglia

Traduzione italiana

L’eglise a Dębno L’église de Dębno Podhalańskie est un beau témoignage de la culture polonaise et du talent des gens de Podhale. Consistant en bois de mélèze et remontant aux années 50 ou 60 du xve siècle, cet édifice gothique compte parmi les plus remarquables de notre pays. Les poutres ont été assemblées par embrèvement et renforcées avec des chevilles en bois sans un seul clou. Très précieuse est la peinture murale de l’église, une polychromie du xve siècle. Faite en style gothique-renaissance et comprenant 33 couleurs, elle contient 77 dessins différents. La peinture a conservé ses couleurs jusqu’à nos jours, et le secret de cette durabilité n’a jamais été révélé. Aussi l’intérieur de l’église est intéressant: Le superbe triptyque du maître-autel remonte à la fin du xve ou au début du e xvi siècle. Provenant de l’école de Cracovie et de Sącz, il représente la Sainte Conversation et offre un exemple de la transition du gothique à la Renaissance. Le beau crucifix sur le jubé, nommé Arbre de Vie, date de 1380. L’auteur a profité de la forme croisée d’une branche pour le sculpter. Les autels latéraux, en style baroque, remontent au xviie siècle. Celui à gauche porte cinq figures gothiques de l’année 1440, formant le Cortège de Cinq Vierges. Sur le mur avoisinant, le tabernacle gothique en bois, du xive siècle, est une relique particulière en son espèce. Il n’a pas été utilisé depuis 300 ans. La figure gothique près du tabernacle, une œuvre de l’année 1420, représente saint Nicolas. Le drapeau, fait d’une toile peinte, date du xvie siècle. Le roi Jean iii Sobieski l’a laissé ici quand il rentrait de Vienne, après avoir vaincu les Turcs. Les rideaux d’autel à motifs floraux, l’un sous la galerie et l’autre sur un mur latéral, tous deux très usés, remontent au xvie siècle. Le curieux tympanon au pied de l’autel est utilisé au lieu de clochettes pendant la messe. Il date du xve siècle. A l’opposé des lois de la physique, sa baguette mince produit des sons graves, alors que la plus grosse fait entendre des sons aigus. Józef Janos, un sculpteur populaire autodidacte du lieu, déjà décédé, est l’auteur de la plupart des figures modernes de l’intérieur de l’église. D’après une légende populaire, Janosik, le plus grand héros des montagnards, aurait fréquenté cette maison de Dieu. L’église dont on a parlé sert toujours au culte religieux, et elle est entretenue par la collecte des paroissiens. Néanmoins, elle est toujours à la merci de la générosité des visiteurs. Traduit par Walter Gorgé

ResumÉ en français

Bartłomiej Grzegorz Sala Podania i legedny o świętych i cudach spod Babiej Góry, Tatr i Pienin, s. 160, Kraków 2016

Tadeusz Staich Dębno cudami słynące, s. 64, Kraków 2011

Trudno mówić o Karpatach bez legend o świętych i cudach. Trudno mówić o polskim Podtatrzu i Pieninach bez legend o Matce Boskiej Ludźmierskiej i świętej Kindze. Góralski żywot cechowało bowiem zawsze szczególne nagromadzenie bardzo przyziemnego profanum i szczególne natężenie niezwykle wzniosłego sacrum, które zresztą często zstępowało pod chłopskie strzechy, dzieląc radości i troski ze zwykłymi śmiertelnikami. Ludowa religijność zawsze balansowała pomiędzy gorliwą i nabożną czcią a kreśleniem niebiańskich postaci i stosunków na wzór ludzki, niekiedy nawet z pewnym poczuciem humoru. W niniejszej publikacji zebrano najważniejsze religijne legendy i podania z rozłożonej u stóp Babiej Góry Orawy, wdzięczącego się pod tatrzańskimi turniami Podhala oraz wciąż tajemniczego Spiszu i magicznych Pienin, skrupulatnie niegdyś zapisywanymi przez całe pokolenia badaczy folkloru, a na nowo przez autora opracowanymi literacko oraz opatrzonymi historycznymi i antropologicznymi komentarzami. Drugie wydanie „kultowej” książki Tadeusza Staich Dębno cudami słynące to fascynująca opowieść o Dębnie, zabytkowym kościele i synu tej ziemi Józefie Janosie. Jest to niejako rozmowa z Janosem o jego Dębnie, o jego sztuce dla Dębna tworzonej. To ostatnia książka wielkiego piewcy Podhala i Tatr, niekwestionowanego autorytetu w dziedzinie obyczajów i gwary góralskiej, współautora monografii Podtatrza Drogami skalnej ziemi, napisanej wraz z Hanną Pieńkowską, za którą autorzy otrzymali nagrodę literacką miasta Zakopanego. To drugie wydanie pięknie ubogacone fotografiami Rafała Monity jest wysmakowanym albumem o Dębnie.

Wydawnictwo Astraia poleca także inne wydane dotąd książki o tematyce podhalańskiej i podtatrzańskiej, więcej na www.astraia.pl. Informacja, zamówienia, kontakt: tel./faks 12 654 95 86, e-mail: astraia@astraia.pl

Wydawnictwo Astraia poleca książki z serii Zabytkowe kościoły Podtatrza: Orawka, Ludźmierz, Nowy Targ (kościół św. Anny), Krościenko nad Dunajcem, Niedzica, Frydman, Krempachy, Grywałd, Kacwin. Informacja, zamówienia, kontakt: tel./faks 12 654 95 86, e-mail: astraia@astraia.pl www.astraia.pl