Szczawnica. Podroz do kurortu w XIX wieku i dzisiaj

Barbara Alina Węglarz

SZCZAWNICA

Podróż do kurortu w XIX wieku i dzisiaj

Wydawnictwo Astraia Kraków 2018

Copyright © by Oficyna Artystyczna Astraia, Kraków 2018 Copyright © by Fundacja Andrzeja Mańkowskiego, Kraków 2018 Copyright © by Barbara Alina Węglarz for the text Copyright © by Michał Suffczyński for the graphics (pp. 238–249) Copyright © by Piotr Stępniewski for the photographs (pp. 250, 253–271), by Nicolas Mankowski for the photographs (p. 252) Opracowanie graficzne i typograficzne, układ i projekt okładki: rafał monita Redakcja i korekta, przygotowanie do druku: katarzyna wiwer, rafał monita Ilustracje, dawne fotografie, grafiki, mapy zawarte w książce pochodzą ze zbiorów: Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Biblioteki Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, Biblioteki Górskiej Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej w Krakowie, Narodowego Archiwum Cyfrowego, ­­Polona.­pl (biblioteki cyfrowej administrowanej przez Bibliotekę Narodową), Muzeum Pienińskiego w Szlachtowej, Muzuem Uzdrowiska w Szczawnicy, prywatnych Barbary Aliny Węglarz, Katarzyny Wiwer i Rafała Monity.

Na stronach 238–249 reporodukowano akwarele Michała Suffczyńskiego, na stronach 250,253–271 umieszczono fotografie Piotra Stępniewskiego, na stronie 252 Nicolasa Mankowskiego © Wszystkie prawa zastrzeżone.

Oficyna Astraia dziękuje serdecznie Fundacji Andrzeja Mańkowskiego – Szczawnica za zainteresowanie niniejszym wydawnictwem i wsparcie wydania tej publikacji. © Wszystkie prawa zastrzeżone. All rights reserved Żadna część niniejszej publikacji nie może być wykorzystywana bez pisemnej zgody Wydawcy.

Wydanie i, Kraków 2018 isbn 978-83-65686-26-8 Wydawnictwo Astraia ul. Niewodniczańskiego 120 30-698 Kraków m 600 82 77 97 e astraia@astraia.pl www.astraia.pl

Fundacja Andrzeja Mańkowskiego – Szczawnica Park Górny 7 34-460 Szczawnica www.fundacjaszczawnica.pl

Wstęp

S

zczawnica. Podróż do kurortu w xix wieku i dzisiaj to książka wyjątkowa. Jej autorka Barbara Alina Węglarz, kustosz Muzeum Pienińskiego w Szlachtowej, od wielu lat stara się przybliżać historię Szczawnicy, jej piękno i walory uzdrowiskowe.

Wydaje się więc, że wiemy już wszystko o Szczawnicy.

Nic bardziej mylnego. Mimo dosyć krótkiej, nieco ponad 200-letniej, historii kurortu (za datę powstania uważa się pojawienie się pierwszego oficjalnego dokumentu wystosowanego przez Urząd Kameralny [administracyjny] w Nowym Targu do organów państwowych we Lwowie [Administracji Majątkiem Państwowym i Salinami], zawiadamiający o leczniczych źródłach w Szczawnicy oraz o funkcjonowaniu prowizorycznych łazienek kąpielowych, w których wydawano do 10 kąpieli dziennie), istnieje na jego temat przebogata literatura oraz imponująca ikonografia.

Album, który trzymają Państwo w ręce, po raz pierwszy prezentuje tak szeroki i bogaty wybór przedstawień Szczawnicy, począwszy od xix-wiecznych map ukazujących drogi do Szczawnicy, xix-wiecznych rycin (przede wszystkim Macieja Bogusza Stęczyńskiego oraz Józefa Szalaya – założyciela Szczawnicy), poprzez widoki „zdjęte” przez malarzy (w tym rozdziale podziwiamy obrazy Walerego Eljasza-Radzikowskiego i Mariana Trzebińskiego), fotografików (szczególnie odkrywcy Tatr, Pienin i samej Szczawnicy Awita Szuberta), na winietach reklamowych uzdrowiska sprzed ii wojny światowej kończąc. Każdy rozdział to oddzielna historia zaklęta w obrazach, fotografiach, pocztówkach, litografiach, mapach – to kopalnia wiadomości o Szczawnicy.

Niejako na deser w albumie pragniemy zaprezentować także dzisiejsze piękno Szczawnicy uchwycone na urokliwych akwarelach współczesnego artysty Michała ­Suffczyńskiego, a także na zdjęciach, ukazujących dzisiejszy wygląd wybranych miejsc.

Wydawnictwo bardzo serdecznie dziękuje spadkobiercom hrabiego Adama Stadnickiego, właściciela Szczawnicy od początku xx wieku do roku 1945, Państwu Monique i Andrzejowi Mańkowskim za życzliwy mecenat nad tą piękną publikacją i pomoc w jej wydaniu. Mamy wielką nadzieję, że historia Szczawnicy zaklęta w dawnych widokach zachęci do nowego spojrzenia na naszą piękną, „małą ojczyznę” nad Grajcarkiem.

Wierzymy, że ta książka stanie się zupełnie nowym przewodnikiem po historii Szczawnicy, dla turystów – piękną pamiątką i świadectwem tego, jak Szczawnica powraca do historycznych korzeni, dla Szczawniczan – nowym spojrzeniem na ślady przemian oraz wyjątkowej historii. ¶ Katarzyna Wiwer i Rafał Monita, wydawcy

3

józefowi szalayowi 1802–1876

założycielowi uzdrowiska szczawnickiego

Historia uzdrowiska w Szczawnicy Szczawnica pomiędzy zdrojowiskami galicyjskimi piérwsze zajmuje miejsce. Piérwszeństwo to zjednała sobie niezrównanie piękném, górzystém położeniem, doświadczoną skutecznością wód i niezmordowaną gorliwością właścicieli dla jéj wzrostu i upiększania poświęconych – tak pisał w roku 1858 ojciec balneologii polskiej Józef Dietl.

W

ody szczawnickie – szczawy – były znane z dawien dawna, to od nich pochodzi nazwa miejscowości notowana w źródłach historycznych już w xiv wieku. Na szczawie wypiekali górale placki i gotowali potrawy, stosowali ją jako lekarstwo na różne dolegliwości.

W „Kronice Zakładu Wód Mineralnych w Szczawnicy” Józef Szalay powołał się na bliżej nieokreślone materiały źródłowe z xvi wieku, które miały już wtedy nadmieniać o występujących w Szczawnicy wodach kruszcowych: słono-kwaśnych.

Przez dziesięciolecia wieść o nich zataczała coraz szersze kręgi tak, iż w roku 1780 przybywało tutaj w celach leczniczych liczne grono mieszkańców okolicznych miast i wsi.

W 1810 roku została dokonana pierwsza analiza chemiczna górnego źródła (obecnej „Józefiny”), jak i źródła starego, inaczej też zwanego „Pod pagórkami” (obecny „Szymon”), wykonana przez dra Rhodiusa. Jednakże dopiero z roku 1811 pochodzi pierwszy oficjalny dokument wystosowany przez Urząd Kameralny (administracyjny) w Nowym Targu do organów państwowych we Lwowie (Administracji Majątkiem Państwowym i Salinami), zawiadamiający o leczniczych źródłach w Szczawnicy, oraz o funkcjonowaniu prowizorycznych łazienek kąpielowych, w których wydawano do 10 kąpieli dziennie. Od 1811 oba źródła znalazły się w posiadaniu górala szczawnickiego Józefa Zachwiei. Urząd Kameralny zawarł z nim umowę, na mocy której butelkował i rozsyłał niewielkie partie leczniczej wody.

W roku 1820 Zachwieja odsprzedał źródła Janowi ­ utscherze, mieszczaninowi z Gniazd na Spiszu. Nowy K właściciel zbudował pierwszy skromny pawilon nad górnym źródłem, odkrył kolejne – później nazwane „Stefanem” – wystawił dwa domy dla kuracjuszy: oba stały na terenie obecnego Placu Dietla (jeden nosił nazwę „Domu za potokiem”, był pensjonatem, drugi pełnił funkcję administracyjno-usługową). Kiedy w roku 1828 Józefina i Stefan Szalayowie nabyli dobra szczawnickie, Kutschera zbył im źródła i zabudowania zdrojowe. Szalayowie wznieśli kilka budynków, z których najbardziej okazałym był gmach nazwany „Zamkiem” (z pokojami gościnnymi, wozowniami i stajniami) uporządkowali źródła i zwiększyli wysyłkę wody mineralnej. Po śmierci Stefana (1838 r.) zarząd nad uzdrowiskiem przejął w roku 1839 jego syn Józef Stefan.

Rozpoczął się wówczas okres rozwoju Szczawnicy. Szalay sam projektował i zlecał budowę obiektów zdrojowych, które weszły w skład tzw. Górnego Zakładu Zdrojowego: restauracji zakładowej „Malinowa” (1845), „Domu kawalerskiego” (1847), kaplicy zdrojowej (1848), łazienek przy źródle „Szymon” (1850), „Szwajcarki” (1852), „Pod Bogarodzicą” (1853), „Holenderki” (1855), „Brata” i „Siostry” (1860), „Celiny” (ok. 1860), „Horwatówki” (1862), „Domu nad zdrojami” (1863), „Pałacu” i „Starej kancelarii” (1864), „Atylli” (1870), „Batorego” (1874), a także dwóch krytych galerii spacerowych (1864). Na nowo ujmował istniejące

7

Szczawnica widziana okiem artystów Ryciny z widokami Szczawnicy

P

ierwsze widoki Szczawnicy były utrwalane w technice drzeworytniczej i litograficznej. Zamieszczano je w publikacjach pierwszej połowy wieku xix, także późniejszych, których autorami byli: Henryk Kratter (1842), Maciej Bogusz Zygmunt Stęczyński (1860), Józef Szalay (1859), Michał Zieleniewski (1869), Tadeusz Dworski (1882) oraz w czasopismach „Przyjaciel Ludu” i in.

Zarówno drzeworyt, jak i litografia są odbitkami z matrycy pokrytej farbą drukarską i odciśniętą na papierze, drzeworyt to druk wypukły, a litografia druk płaski; w drzeworycie matrycą jest deska, a w litografii kamień litograficzny.

Odmiana drzeworytu nazwana sztorcową, wynaleziona w 1790 r. znalazła powszechne zastosowanie w prasie jako technika ilustracyjna, ponieważ za jej pomocą można było drukować obraz razem z tekstem, z jednego składu.

Ta nowa odmiana pozwalała rytować we wszystkich kierunkach, przez co uzyskiwano bardziej precyzyjny obraz, a jednocześnie bardziej malarski.

W litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień litograficzny, po czym poddaje się go zakwaszeniu słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej i pokrywa farbą drukarską. Odbitki wykonuje się przykładając zwilżony papier do kamienia stanowiącego matrycę i odbija na prasie litograficznej.

Wśród autorów rycin prezentowanych w tym rozdziale poczesne miejsce zajmuje Maciej Bogusz Zygmunt Stę-

czyński – poeta, podróżnik, rysownik, który żył w latach 1814–1890. Rysunku uczył się u malarza Marynowskiego w Krośnie. W latach 1837–1838 pracował jako litograf we Lwowie. Ten zamiłowany podróżnik pierwsze samotne wędrówki rozpoczął w 1833 r. Przeszedł Galicję, Śląsk, Czechy, Europę południowo-wschodnią i podczas tych długoletnich podróży rysował oraz opisywał zwiedzane okolice. Na jego trasie znalazła się i Szczawnica. Dziś jego prace ikonograficzne mają nieocenioną wartość dokumentalną. ¶

25

Zakład wód i kąpieli w Szczawnicy

Heliograwiura autorstwa Józefa Szalaya pochodząca z Album szczawnickiego, czyli Nabrzeże Górnego Dunajca w 24 widokach, rysowane z natury przez J. Szalaya z 1859 r. Widok zdrojowiska ukazany w dekoracyjnej witrynie, obwiedzionej stylizowaną wicią roślinną. Poniżej i powyżej centralnego widoku po trzy oddzielne odsłony na poszczególne fragmenty szczawnickiego zdroju. W centralnym oknie widać zabudowania placu zdrojowego. Na pierwszym planie pokaźny dach „Domu za potokiem”, z jego lewej strony maleńki domek, w miejscu którego wkrótce wybudowano willę „Pod Bogarodzicą”, willa „Holenderka”, pawilon nad zdrojami, a przed nim dom zdrojowy z salą wypoczynkową dla gości. Powyżej kryty chodnik, willa „Szwajcarka”, nad nią kaplica zdrojowa, a z prawej altana zwana świątynią dumania, willa „Zamek” i „Dom kawalerski”. W górnym oknie, z lewej strony, altana w stylu mauretańskim, za nią prawdopodobnie kościółek szczawnicki. W oknie środkowym kaplica zdrojowa i altana zwana świątynią dumania. Z prawej strony dwór Józefa Szalaya. Okna dolne: z lewej pawilon wzniesiony w modnym wówczas stylu orientalnym – to pierwsza obudowa źródła „Magdalena” odkrytego w 1839 r., centralnie: fragment domu zdrojowego z czasów Kutschery, „Holenderka” i pawilon nad głównymi źródłami. W oknie z prawej strony sztuczna grota nad zdrojem „Walerii”.

31

Drzeworyty z podobiznami Józefa Szalaya, Onufrego Trembeckiego, Józefa Doskowskiego i Władysława Ściborowskiego zamieszczone w Ilustrowanym opisie zakładów zdrojowo-kąpielowych w Galicji istniejących Michała Zieleniewskiego z 1872 r.

41

Prospekt: Curort Zdrojowisko Szczawnica

Dwujęzyczny polsko-niemiecki prospekt z litografiami widoków szczawnickiego kurortu kolorowanymi przez Władysława Szalaya, wydrukowany ok. 1870 r. w Wiedniu w Kunstdruckerei Reitfenstein–Rösch. W centralnym miejscu prospektu umieszczono wykaz składu chemicznego szczawnickich wód mineralnych: „Józefiny”, „Stefana”, Magdaleny i Walerii rozebranych przez dr. Aleksandra Stopczańskiego w 1864 r.

Powyżej dwa fragmenty litografii przedstawiające dwie grupy osób w układzie: dwie kobiety, jeden mężczyzna i dwóch mężczyzn, jedna kobieta.

Wszyscy ubrani są w stroje górali szczawnickich. Kobiety w zielonych i czerwonych, sukiennych gorsetach zapinanych na guziki, spódnice kanafaski i farbanice, jedna z nich ma na ramionach zarzucony biały rańtuch (szal). Mężczyźni w sukiennych, białych portkach z jednym przyporem (rozcięciem nad pachwiną), szerokie opaski zapinane na kilka mosiężnych klamer, kamizelki – krótkie do bioder, zapinane na guziki z szamerunkiem, na głowach kapelusze z koroną (skórzanym pasem wyciętym w kształcie korony i nabijanym mosiężnymi guzami), za koronę założone piórko – symbol stanu kawalerskiego.

43

Dworzec w Szczawnicy (Kursalon)

Kolorowa karta pocztowa wykonana na podstawie akwareli Walerego Eliasza Radzikowskiego z około 1890 r. W lewym dolnym rogu monogram autora.

70

Szczawnica. Ul. Szlachtowska

Pocztówka kolorowa, w lewym rogu z sygnaturą M. Trzebiński, Szczawnica 1927. Wydana nakładem Polskiego Towarzystwa Kolejowego „Ruch”, reprodukowana w drukarni Wacława Anczyca w Krakowie. Z lewej strony góralskie zabudowania: domy „Pod słońcem” i „Pod gwiazdą. Postać zakonnicy ze zgromadzenia Służebniczek została umieszczona przed niewidocznym na obrazie „Domem na skałce”.

Zgromadzenie sióstr otrzymało ów dom w 1918 od Adama Stadnickiego z przeznaczeniem na prowadzenie w nim ochronki dla dzieci.

80

Goście uzdrowiska Szczawnica przed autobusem relacji Szczawnica – Stary Sącz

Fotografia czarno-biała z 1932 r. W prawym dolnym rogu data: wrz. 1932. Zdjęcie wykonane na terenie nowego wówczas dworca autobusowego zlokalizowanego naprzeciw Parku Dolnego (tam, gdzie obecnie). Pierwszy z lewej stoi Bogusław Kołączkowski – właściciel Zakładu Wodoleczniczego dra Józefa Kołączkowskiego.

135

Wycieczka rowerzystów w Szczawnicy

Ręcznie kolorowana odbitka stereoskopowa, ok. 1926 r. Grupa rowerzystów przed pomnikiem Dietla. Wśród obserwatorów górale w strojach ludowych.

Na drugim planie: budynek „Starej kancelarii”, obudowa zdroju „Walerii” (z piętrem, na którym grywała orkiestra zdrojowa), wille Józefa Doskowskiego „Warszawianka” i „Litwinka”.

154

Dworzec gościnny

Fotografia Awita Szuberta z 1912 r. Przed budynkiem stoi strażnik zdrojowy. Z prawej strony pomnik Józefa Szalaya z 1885 r., wykonany według projektu Alfreda Dauna. Projektantem „Dworca” był Maciej Moraczewski, a budową kierował Stanisław Eliasz Radzikowski. Gmach wzniesiony sumptem Akademii Umiejętności według wstępnego kosztorysu miał kosztować 27 000 – 30 000 złotych reńskich, po zakończeniu i rozliczeniu budowy owa kwota wzrosła dwukrotnie do sumy 65 000 złr.

167

Kompozycja fotografii kilku szczawnickich pensjonatów z folderu „Uzdrowisko Szczawnica” wydanego nakładem Feliksa Wiśniewskiego – dzierżawcy Górnego Zakładu Zdrojowego w latach 1893–1909: prawdopodobnie willa „Pod Bożydarem” (z okresu przed przebudową), zdrój „Walerii” i pensjonat „Litwinka”, Willa „Jakubówka” i pensjonat należący do rodziny Haburów, pensjonat „Pod Kraszewskim” i „Pod różami”, willa „Zofiówka”, „Pod Sobieskim”, „Pod Batorym”, „Reduta”, „Leonówka”, „Pod A ­ tyllą”.

Panoramy Szczawnicy Szczawnica – położenie i granice. Obecnie własność familii von Szalayów tworząca prywatną posiadłość Szczawnicę, która obejmuje wsie Szczawnica wyżnia i niżnia, jest położona w południowo-zachodniej części Galicji, w obwodzie sandeckim.

Samo główne miejsce Szczawnica, z widocznymi na małym wzgórku zabudowaniami źródlanymi, leży w środku tak nazwanej majętności tuż przy węgierskiej, komitat Zips [Spisz] od Galicji oddzielającej granicy, sześć mil od obwodowego miasta Neu-Sandec [Nowego Sącza], pięć mil od wolnego miasta Alt-Sandec [Starego Sącza], sześć mil od wolnego spiskiego miasta Käsmarkt [Kieżmark], ośm mil od wolnego komitatowego miasta Leutschau [Lewocza], pięć mil od wolnego miasta Neumarkt [Nowy Targ], a czternaście mil od wolnego miasta Krakau [Krakowa] odległe; graniczy na wschód z górami Obidza, z lasami i trzebieżami posiadłości Jazowsko, ku stronie południowo-wschodniej z hrabiów Stadnickich posiadłością Nawojową, i tworzącą część komitatu Zips Leśnicą, ku północy i całej zachodniej stronie z posiadłością Krościenko.

Henryk Kratter, Wody mineralne szczawnickie w królestwie Galicji, Lwów 1842

T

o seria pocztówek z napisem: „widok ogólny” lub „panorama Szczawnicy”. Większość tych fotografii wykonanych została ze stoku Palenicy, choć z różnych miejsc, stąd każde ze zdjęć pokazuje nieco inny fragment miejscowości, ale prawie wszystkie skierowane są na dominującą w krajobrazie, bryłę neogotyckiego kościoła parafialnego powstałego w 1892 roku.

Prawie na każdej widać także gmach „Dworca Gościnnego” wybudowanego w 1884 r. przez Akademię Umiejętności.

Uważny obserwator oglądając te pocztówki i fotografie może śledzić zmiany, jakie zachodziły w zabudowie miejscowości, zwłaszcza tego miejsca, które dziś stanowi centrum – okolice dzisiejszego skrzyżowania ulicy Głównej ze Zdrojową. Tylko na tych ujęciach można jeszcze oglądać

domy żydowskich mieszkańców Szczawnicy: Kornhausera, Ungera, Brachwelda, Hilowicza i in., które powstały w drugiej połowie xix w., kiedy ostatnią niezabudowaną przestrzenią był odcinek pomiędzy Barychowem a Zakładem Kąpielowym na Miedziusiu. Mieściły się w nich różnego rodzaju sklepy. W sezonie zamieszkiwali w nich żydowscy kuracjusze i żydowscy lekarze: ­Handelsmann z Kutna, Rosenblatt z Krakowa, Grossfeldowie, Heftel, ­Kochlaffel, Morgenstern, ­Schreiber, Blum… Po ii wojnie zostały rozebrane, znikły z architektury Szczawnicy razem z jej mieszkańcami. ­Panoramy Szczawnicy mają jeszcze jeden szczególny walor – pokazują urokliwy widok na pasmo górskie Beskidu Sądeckiego, na którego zboczach położona jest prawie cała miejscowość. ¶

203

Tytułowa winieta dwujęzycznego francusko-niemieckiego folderu reklamującego uzdrowisko w Szczawnicy, wydanego w latach 90 xix w. nakładem Feliksa Wiśniewskiego, dzierżawcy uzdrowiska. Wersja francuska z drzeworytem „Dworca Gościnnego”. U dołu terminy sezonów w Szczawnicy.

234

Szczawnica widziana okiem artysty XXI wieku Współczesne akwarele Szczawnicy Michała Suffczyńskiego

M

ichał Suffczyński ukończył architekturę na Politechnice Warszawskiej i University of Detroit Mercy. Otrzymał stypendium od Stowarzyszenia Residenza Universitaria Internazionale (Rzym 1990) i rządu włoskiego (Perugia 1991, Siena 1997). Brał udział w programie wymiany między Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej a Wydziałem ­Architektury na Uniwersytecie Detroit, gdzie studiował, a następnie wykładał komunikację wizualną. Jego praca dyplomowa to projekt Galerii Sztuki Współczesnej (promotor arch. Andrzej Miklaszewski). Asystent w latach 2000– –2008 i obecnie adiunkt w Pracowni Rysunku, Malarstwa i Rzeźby na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Za doktorat „Rysunek strukturalny w prezentacji przestrzeni architektonicznej" pod kierunkiem prof. dr hab. arch. Lecha Klosiewicza otrzymał nagrodę Ministra Infrastruktury.

Twórca ilustracji wykorzystujących techniki rysowania i kolory wody dla mediów, agencji reklamowych, biur architektonicznych i prywatnych kolekcji. Autor panoramy miasta Warszawy dla firmy Cushman&Wakefield.

Współtwórca Związku Polskich Artystów Plastyków. Pokazuje swoje prace w galeriach sztuki w Warszawie, Łodzi, Poznaniu, Toruniu, Gdańsku, Krakowie i w Zakopanem w pracowni Jana Karpiela Bułecki.

Brał udział w międzynarodowych warsztatach miejskich w Brukseli, Kairze, Berlinie, Bukareszcie i Petersburgu (współpracował z Duany Plater Zyberk&Company),

plenerowych warsztatach artystycznych w Kazimierzu nad Wisłą, Toruniu, Arezzo w Toskani i na Sycylii, a także w wystawach zbiorowych.

Od kilkunastu lat odwiedza Szczawnicę i Pieniny, malując obrazy krajobrazu Pienin, Beskidu Sądeckiego, zabytkowe budynki uzdrowiska i miasta Szczawnicy. Jego prace wystawiane były na trzech indywidualnych wystawach w Galerii Pijalni Wód Mineralnych w Szczawnicy w 2011 r., 2013 r., 2015 r. i jednej zbiorowej w 2018 r. ¶

239

Dworek Gościnny

253

Plac Dietla, willa „Holenderka”, w której mieści się zarząd spółki Thermaleo, Pijalnia Wód Mineralnych i taras Café Helenka.

255

Literatura Alha, Marczak, Wiktor, Ilustrowany przewodnik po Pieninach i Szczawnicy, Kraków 1927 Dietl J., Źródła lekarskie w Szczawnicy, Kraków 1858 Dworski T., Przewodnik do Szczawnicy oraz podręcznik dla chorych udających się do tamtejszych zdrojów z planem sytuacyjnym, Przemyśl 1881 Dworski T., Szczawnica. Ilustrowany przewodnik oraz podręcznik dla chorych udających się tamże, Przemyśl 1882 Estreicher K., Ze Szczawnicy, Kraków 1890 Herbich F., Wiadomość o znajdującym się w Galicji źródle zdrowia w Szczawnicach, Tarnów 1831 Kołączkowski J., Sanatoryum dra Józefa Kołączkowskiego połączone z zakładem wodoleczniczym w Szczawnicy, wyd. 3, Lwów 1891 Kratter H., Wody mineralne szczawnickie w królestwie Galicji, Lwów 1842 Radzikowski W. E., Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic, Kraków 1870 Stęczyński Bogusz Z. M., Pieniny i Tatry. Zbiór 80 malowniczych widoków, Kraków 1860 Szalay J., Album szczawnickie, czyli Nabrzeże Górnego Dunajca w 24 widokach, Kraków 1858 Trembecki O., Przewodnik do zdrojów lekarskich w Szczawnicy z mapą, Kraków 1861 Węglarz B. A., Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej, Pruszków 2011 Węglarz B. A., Szczawnickie atelier Awita Szuberta, Szczawnica 2010 Węglarz B. A., Stadniccy w Szczawnicy, Szczawnica 2013 Wiśniewski F., Szczawnica w Galicji. Zakład zdrojowo-kąpielowy, Kraków 1893 Zieleniewski M., Ilustrowany przewodnik w podróży do Szczawnicy, Kraków 1869.

Zieleniewski M., Ilustrowany opis zakładów zdrojowo-kąpielowych w Galicji istniejących, Kraków 1872 Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na rok 1882 R 51 Czasopisma: „Goniec i Iskra” nr 12 1893, „Przyjaciel Ludu” nr 16, 19.10.1839, nr 36, 2.03.1844, „Tygodnik Ilustrowany” nr 365 1866, 1870, nr 233 1872 „Tygodnik Powszechny” nr 27 1880

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Historia uzdrowiska w Szczawnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Mapy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Szczawnica widziana okiem artystów. Ryciny z widokami Szczawnicy . . . . . . . . . . . . . . . . .

25 Szczawnica Awita Szuberta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Szczawnica Walerego Eliasza Radzikowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69 Szczawnica Mariana Trzebińskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

77 Zdrojowisko Szczawnica. Górny Zakład Zdrojowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

89 Zdrojowisko Szczawnica. Dolny Zakład Kąpielowy na Miedziusiu . . . . . . . . . . . . . . . . . .

111 Zakład Wodoleczniczy doktora Józefa Kołączkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

123 Zakład Zdrojowo-Kąpielowy hrabiego Adama Stadnickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

137 Dworzec Gościnny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Szczawnickie wille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Panoramy Szczawnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Winiety prospektów o Szczawnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Szczawnica widziana okiem artysty xxi wieku. Współczesne akwarele Szczawnicy Michała Suffczyńskiego . . . . . . . . . . 239 Szczawnica widziana 200 lat po założeniu uzdrowiska. Współczesne fotografie Szczawnicy . . . . . . . . . . . . . 251