Modlitwy
Hildegardy z Bingen
Modlitwy
Hildegardy z Bingen opracowanie walburga storch osb wprowadzenie caecilia bonn osb — tłumaczenie z oryginału łacińskiego katarzyna wiwer
Wydawnictwo astraia Kraków 2015
Copyright © 1998 by Matthias-Grünewald-Verlag, Mainz, Germany Copyright © 2008 for this edition by Oficyna Artystyczna Astraia, Kraków Tytuł oryginału: Gebete der Hildegard von Bingen. Tłumaczenie z oryginału łacińskiego: katarzyna wiwer Tłumaczenie przedmowy i wstępu: artur grzybowski Redakcja, skład, projekt okładki i layout (dtp): rafał monita Korekta: zespół W książce wykorzystano miniatury Hildegardy z Bingen z Rupertsberger Scivias Codex dzięki uprzejmości Opactwa Benedyktynek Świętej Hildegardy w Rüdesheim/Eibingen nad Renem. Copyright © by Benediktinerinnen Abtei St. Hildegard, Rüdesheim/ Eibingen, Germany. All rigths reserved.
© Wszelkie prawa zastrzeżone. All rigths reserved. Żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana i wykorzystywana w jakiejkolwiek postaci i formie bez pisemnej zgody wydawcy. isbn 978-83-60569-87-0 Wydanie drugie, poprawione, Kraków 2015 Wydawnictwo Astraia ul. Niewodniczańskiego 120 30-698 Kraków Tel./faks 12 654 95 86 www.astraia.pl e-mail: astraia@astraia.pl
Pr z ed słow ie Oddajemy do Państwa rąk drugie wydanie Modlitw świętej Hildegardy, wielkiej mistyczki Średniowiecza. Papież Benedykt xvi ogłosił w roku 2012 Hildegardę z Bingen doktorem Kościoła ze względu na jej zasługi dla Kościoła i ogromny wkład w rozwój myśli chrześcijańskiej. Niniejszy zbiór to zaledwie czubek góry lodowej, jaką stanowi niezwykle bogate dzieło świętej. Wyboru fragmentów dokonała mniszka benedyktyńska, siostra Walburga Storch osb, grupując poszczególne teksty w tematycznie ułożone podrozdziały. Z tego skarbca warto czerpać, bo chociaż uzmysławiamy sobie, że te wersy wyszły spod pióra kobiety-mniszki żyjącej w xii wieku, to jednak ich głębia i aktualność jest zadziwiająca. Mamy nadzieję, że te modlitwy pozwolą wniknąć w głęboką myśl teologiczną świętej Hildegardy z Bingen. Wydawnictwo Astraia
Pr z ed mow a Jeśli ktoś chce znaleźć skarb lub dotrzeć do żyły wodnej, często musi głęboko kopać. Cóż jest jednak głębszego niż ludzkie serce? Profunditas est homo et cor eius abyssus – niezgłębiony jest człowiek, a jego serce jak otchłań – czytamy w jednym w psalmów w wersji Nova Vulgata. Tym bardziej, gdy jest to serce wielkiej świętej. Hildegarda z Bingen była osobą wszechstronnie uzdolnioną. Przed kilkoma dziesiątkami lat nazwano ją wręcz „cudem xii wieku w dziedzinie wiedzy i świętości”. Znamy ją jako mistrzynię życia duchowego, jako troskliwą przeoryszę, prorokinię i przewodniczkę do Boga i do życia wiecznego dla zarówno jej, jak i nam współczesnych. Obecnie bardziej niż kiedykolwiek dotąd ceniona jest także jej wiedza gorliwej badaczki przyrody, doświadczonej lekarki i terapeutki. Prorokini tej znana jest cała ludzka nikczemność, ale równocześnie wtajemniczona jest ona w Boskie tajemnice. Boże dary natury i łaski znajdują wyraz w jej dziełach, których skarbnica coraz obszerniej i gruntowniej jest badana. Pierwsze dzieło Hildegardy Scivias – Znaj drogi – jest, można by rzec, dogmatyką w obrazach. Księgę zasług życia – Liber Vitæ Meritorum – można by określić jako traktat moralny świętej. Natomiast ostatnie z jej trzech wielkich dzieł teologicznych – Liber Divinorum Operum – Księga Dzieł Bożych – jest niejako filozofią przyrody. Z tej trylogii wielkich wizjonerskich dzieł Hildegardy,
8
których tematem jest Bóg, Człowiek i Kosmos, wybrałam tutaj bardzo proste, skromne i szczere modlitwy świętej, które wyszły spod jej pióra przy spisywaniu wizji „w cieniu żywego światła”. Dla uzupełnienia tego zbioru dołączyłam jeszcze cykl „śpiewanych modlitw” Hildegardy, „cytry Ducha Świętego”, które ze względu na ich poetyckie piękno i siłę wyrazu stanowią szczytowe osiągnięcia w poszczególnych kręgach tematycznych, których są przyporządkowane. Takie cenne perły modlitewne występują także w śpiewograch i świątecznych przedstawieniach, pisanych przez Hildegardę na szczególne okazje i często na prośbę dostojnych adresatów jej korespondencji. Niech ten zbiór modlitw naszej wielkiej patronki ośmiela i inspiruje poszukujących Boga ludzi naszych czasów, aby w każdej sytuacji otwierali przed Nim swe serce, chwaląc Go i zwracając się do Niego z uwielbieniem, prośbą i dziękczynieniem oraz ze skruchą i niezachwianą ufnością w Jego miłosierdzie. s. Walburga Storch osb Opactwo Benedyktynek Świętej Hildegardy w roku jubileuszowym 1998 Rüdesheim/Eibingen Siostra Walburga Storch, ur. 1930 r., profesja 1954 r., zm. 2014 r., mieszkała w opactwie Świętej Hildegardy w Eibingen. Pracowała przez wiele lat w sadzie i warzywniku, a także opiekowała się pasieką. Dzięki jej znajomości łaciny i umiejętności tłumaczenia zajęła się dziełem św. Hildegardy. Po raz pierwszy przetłumaczyła na język niemiecki dzieło „Scivias” i całą korespondecję świętej.
9
W st ęp Świat myśli Hildegardy z Bingen
W rozmowie z Bogiem człowiek w sposób najgłębszy i całkowicie niezamaskowany pokazuje swoją twarz. Tutaj jest całkowicie sobą i widzi, kim naprawdę jest. Dlatego też zawsze szukamy modlitw świętych. W nich odsłania się ich prawdziwe oblicze, w nich objawia się nam ich serce. Modlitwy świętych mogą być pomocne dla często oniemiałych ludzi naszych czasów. Zachęcają nas do przezwyciężania wciąż na nowo odczuwanej niewyrażalności naszego serca i mogą nam pokazać, w którym miejscu jesteśmy na drodze do celu naszego pielgrzymowania. Hildegarda z Bingen (1098–1179) nie pozostawiła nam modlitewnika w ścisłym tego słowa znaczeniu. To też różni ją np. od wielkich kobiet z zakonu cysterek – św. Gertrudy Wielkiej i obu Matyld, z Magdeburga, względnie z Hackeborn, które tylko pół wieku później tworzą szczyt średniowiecznej mistyki. Hildegarda, która sama nazywa siebie trąbą Bożą*, najpierw i przede wszystkim jest prorokinią. Powołanie to odczuwa jako przytłaczający ją ciężar. * części tekstu wydrukowane w tym wstępie kursywą są oryginalnymi cytatami z pism świętej Hildegardy.
10
Bo objawia się jej nie dlatego, by pociągnąć ją ku sobie w mistycznym zjednoczeniu, ale po to, by zbliżyć się do słuchającej ludzkości. Wprawdzie na początku każdej jej wizji występuje całkowicie osobowe „ja”, ale ono jest jak drzwi, przez które wchodzi ktoś inny: Bóg. Hildegarda jest powołana do służby głoszenia zbawienia, które od praźródła Bożego planu odnosi się i obejmuje cały rodzaj ludzki i całe stworzenie. Dialog między Bogiem a człowiekiem
W mistycznych pismach Hildegardy, z których pochodzą prezentowane w tym zbiorze modlitwy, pieśni i teksty, nie chodzi o ekskluzywny dialog między Bogiem a duszą. Raczej adresowane są one do człowieka, który przez swoją cielesność nierozerwalnie związany jest z całym stworzeniem i przez to staje się uosobieniem wszystkiego, co stworzone. Zadanie człowieka w tej kluczowej pozycji na przecięciu tego, co wertykalne z tym, co horyzontalne polega nie tylko na tym, by odpowiadał na rozpoczętą z nim przez Boga rozmowę, ale także musi ją odpowiedzialnie prowadzić z każdym stworzeniem. Jeśli człowiek chce rzeczywiście zrealizować swoje człowieczeństwo, to, według nadreńskiej prorokini, musi wejść w strumień tej wielostronnej rozmowy. Poprowadźmy więc z sobą nawzajem rozmowę, a to znaczy, że jesteśmy zaproszeni do modlitwy. Modlitwa staje się w ten sposób dialogiem na
Dopełnienie w Chrystusie
Źródło i cel ostateczny wszelkiej naszej modlitwy znajduje się w dialogu Syna Bożego z Ojcem. Tam – zanim czas powstał – istnieje nieprzerwana rozmowa, do której jesteśmy zaproszeni. Nasze nędzne i nieśmiałe rozmowy z niebem są przez nią podtrzymywane, ona je ogarnia i ona się do nich wlewa. Tak więc słuszne jest, że niniejszy zbiór kończy poruszające słowo Syna do Ojca, którym Hildegarda zamyka zarówno swoje główne dzieło Liber Divinorum Operum, jak i moralitet Ordo virtutum i czyni je ich punktem kulminacyjnym. Syn błagalnie pokazuje Ojcu Swoje rany, które pozostają otwarte, dopóki jeszcze człowiek na tej ziemi grzeszy. Stygmaty Chrystus ukazuje nie tylko jako znaki Swojego wcielenia; są one najgłębszym wyrazem Jego solidarności z nami, grzesznikami, czy wręcz z całym, powoli więdnącym stworzeniem. Ojcze, spójrz na Moją troskę o członki Mego ciała. Żaden nie może zginąć, aż ujrzysz Moje ciało pełne szlachetnych kamieni. Ojcze, jestem wyczerpany. Spójrz na moje rany! Stworzeniu, które na początku uczyniłeś zielonym, nie wolno zwiędnąć i uschnąć. W tej ostatniej modlitwie jeszcze raz pojawiają się wielkie tematy wizji Hildegardy: upadek i odnowa stworzenia, uzdrowienie grzesznego człowieka przez ukazanie mu jego zranienia i zbawcze zjednoczenie z ranami Pana. Modlitwę zamyka prorockie wezwanie, by z uwielbieniem uklęknąć przed Stwórcą i Ojcem, na co On wyciąga pomocną dłoń,
Wstęp
33
34
by dokończyć w człowieku swoje umiłowane dzieło. Czytelnik tej książki jest zaproszony, by swoje serce otworzyć na słowa modlitw świętej Hildegardy. W nich jedna z największych kobiet chrześcijaństwa przed 900 laty pozostawiła nam poruszające świadectwo żywej wiary. Ta książka będzie miała sens, jeśli choćby jeden zawarty w niej tekst zapoczątkuje w sercu czytelnika rozmowę z Bogiem i, daj Boże, pobudzi go do westchnienia. s. Caecilia Bonn OSB
Siostra Caecilia Bonn, ur. 1925 r., profesja 1948 r., zm. 2012 r., mieszkała w opactwie Świętej Hildegardy w Eibingen. Przez ponad 20 lat była przeoryszą, przełożoną oblatów i duchową opiekunką wielu ludzi. Ze szczególnym zaangażowaniem wiekszość lat swego klasztornego życia poświęciła upowszechnianiu dzieła św. Hildegardy. Dzięki swojej wiedzy i duchowemu przygotowaniu była cenną pomocą przy obrzędach egzorcyzmów.
Zbawione stworzenie
36
Odwieczna mocy Odwieczna mocy, w Twym sercu nadałaś światu kształt i powstał on na jedno Twoje Słowo, tak, jak chciałaś. A Słowo to przyjęło ciało w Adamowej postaci, przez co wdziało na się szatę straszliwej męki. O, jak wielka jest szczodrość Zbawiciela, który stając się człowiekiem przyniósł wszystkim wybawienie. Z Bożego tchnienia stał się on człowiekiem bez więzów grzechu. Przez co wdział na się szatę straszliwej męki. Chwała bądź Tobie, Ojcze, i Twojemu Synowi wraz z Duchem Świętym. Tak więc wdział na się szatę straszliwej męki.
Pieśni
O vis æternitatis
37
DO DUCHA ŚWiĘTEGO O Ogniu Ducha Pocieszyciela, życie wszystkiego, co żyje. Tyś jest święty, Ty ożywiasz wszystko. Tyś jest święty, Ty namaszczasz ciężko zranionych. Tyś jest święty, Ty oczyszczasz cuchnące rany. O Tchnienie świętości, o ogniu miłości, o Słodki pokarmie naszych dusz, miłą woń cnót zsyłasz w serca. Tyś czyste źródło, w którym oglądamy, jak Bóg zbiera błądzących i szuka zagubionych. Tyś życia szaniec i nadzieja członków na jedność, Tyś pas obyczajności, Tyś szczęście błogosławionych. Chroń tych, co w rękach nieprzyjaciół, a uwolnij tych, których boska siła pragnie z pęt ratować.
Zbawione stworzenie
Liber Vitæ Meritorum
De Spiritu Sancto
119
NATCHNiENiE Poucz mnie tchnieniem Ducha Świętego, by wypłynęły ze mnie łez i westchnień najczystsze strumienie, a z dobrych łez niech wydadzą miłą woń prawe i święte dzieła. A wszelkie dobre dzieła, które za dnia czynić będę, będą mi balsamem na cierpienia nocy. Droga i cel miłości
Liber Vitæ Meritorum
Inspiratio
121
ODPOWiEDŹ Wołam do Ciebie, mój Boże, a Ty mi odpowiadasz, błagam, a Ty w dobroci swojej zsyłasz mi to, czego pragnę. W Tobie znajduję wszystko, czego szukam. Bojaźni i radości pełna uderzam dla Ciebie struny cytry, i wszystkie moje czyny ku Tobie kieruję. Wszystka moja nadzieja w Tobie jest i spoczywa na Twym łonie. Droga i cel miłości
Liber Vitæ Meritorum
Responsum
131
Spis treści Przedsłowie . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Przedmowa. . . . . . . . . . . . . . . . 7 Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Zbawione stworzenie. . . . . . . . . . . 35 Odwieczna mocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . Do Ducha Świętego. . . . . . . . . . . . . . . . . Radość niebiańska . . . . . . . . . . . . . . . . . Ożywiający Duch. . . . . . . . . . . . . . . . . . Boże dzieło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boże wieczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36 37 39 40 41 42
Opuszczenie i zwątpienie. . . . . . . . . . 43 Zwątpienie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Opuszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Pielgrzymowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Uzdrawiajaca skrucha. . . . . . . . . . . 49
Skrucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niestałość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Napomnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skarga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nawrócenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pasterzu dusz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dotknięcie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwolnienie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przebaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O krwi strugo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzdrowienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bojaźń Boża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zrozumienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ratunek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64
132
Boże zmiłowanie . . . . . . . . . . . . . 65
Boża pomoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Nadzieja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Droga do światła . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Niegodna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Sprawiedliwość i zmiłowanie. . . . . . . . . . . . . 70 Głos Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Zaufanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Skrucha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Uwolnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Boże dotknięcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Zbawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Boże życie . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Chleb żywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Wytrwałość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Pochwała i prośba . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Chwała Trójcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Chwała Duchowi Świętemu . . . . . . . . . . . . . 82 Duch łaski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Pochwała mądrości . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Maryja. . . . . . . . . . . . . . . . . 87
O Maryi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Maryja Dziewica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Źródło życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Pośredniczka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Zielona gałązka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Jutrzenka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Święta Maryja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Prorokini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Wybawicielka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Kosciół. . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Zaślubiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Matka Kościół. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Uprzedzająca łaska. . . . . . . . . . . . . . . . . 102
133
Pieśń dziewic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Złote miasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Droga i cel miłości . . . . . . . . . . . . 107
Nawrócony . . . . . Pragnienie . . . . . Boże przykazania . . Ochrona . . . . . . Gorąca prośba . . . Wiara . . . . . . . Zwycięstwo. . . . . Sądy Boże . . . . . Miłość braterska . . . Prostota . . . . . . Od cnót do cnót . . . Natchnienie . . . . Poznanie . . . . . . Odpowiedź . . . . . Posłuszeństwo . . . Wieczność . . . . . Wysławianie . . . . Pokarm życia . . . . Do aniołów . . . . . Modlitwa Chrystusa .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Litania do Świętej Hildegardy
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 108 . 109 . 110 . 111 . 112 . 113 . 114 . 115 . 116 . 117 . 118 . 119 . 120 . 121 . 122 . 123 . 125 .126 . 127 . . . 129
. . . . . 134
134
Litania do Świętej Hildegardy Kyrie elejson, Chryste elejson, Kyrie elejson. Chryste, usłysz nas. Chryste, wysłuchaj nas. Ojcze z nieba, Boże, zmiłuj się nad nami. Synu Odkupicielu świata, Boże, zmiłuj się nad nami. Duchu Święty, Boże, zmiłuj się nad nami. Święta Trójco, Jedyny Boże, zmiłuj się nad nami. Święta Maryjo, módl się za nami. Święta Hildegardo, Poświęcona Bogu dziewico, Zwierciadło wszechmocy Bożej, Światło Kościoła, Zwiastunko dzieł Bożych, Harfo Boga, Nauczycielko doskonałości, Bojowniczko o prawdę i zgodę, Gwiazdo świecąca w ciemnościach świata, Dająca rady w trudnościach, Ochraniająca słabych, Pomagająca chorym, Św. Hildegardo, napełniona Duchem Bożym, Św. Hildegardo, pokorna w działaniu Boga, Św. Hildegardo, rozżarzona miłością do Boga i ludzi, Św. Hildegardo, nieugięta w miłości do Kościoła, Św. Hildegardo, utalentowana mocą świętości, Św. Hildegardo, w słabościach samym Bogiem silna,
135
Prosimy Cię św. Hildegardo: Abyśmy do Boga drogę znaleźli, wysłuchaj nas św. Hildegardo. Abyśmy Ducha Bożego głębiej poznali, Abyśmy Boga we wszystkim i ponad wszystko kochali, Abyśmy Boga zawsze słuchali, Abyśmy słowem i czynem Bogu służyli, Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam, Panie. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas, Panie. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami. K. Módl się za nami, św. Hildegardo. W. Abyśmy się stali godnymi obietnic Chrystusowych. Módlmy się: Boże, Ty obdarzyłeś św. Hildegardę niebieskimi darami. Prosimy Cię, abyśmy wsparci jej wstawiennictwem, z ciemności tego świata doszli do Twojej wiecznej światłości. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.