78
79
De stijl waagde zich zorgeloos aan kronkelige vormen: de boemerang, de sperzieboon, of de ronde geometrie van de parabool en de hyperbool. Men speelde graag met schuine lijnen, in V-vorm of in zigzag, die men in uitgerekte of aerodynamische vormen verwerkte. Het ludieke modernisme werkte met vrolijke kleuren en gaf soms een knipoog naar de wetenschappelijke vooruitgang, met verwijzingen naar het atoom of de sterren.
Vergeleken met het vroege modernisme, dat in het teken van het universele stond, wilde het ludieke modernisme de mensen vooral behagen. Het was onbeschroomd decoratief en gebruikte een volledig eigen vormenrepertoire. Een echte woordenschat.
De woordenschat
Le style s’aventure avec allégresse dans les formes sinueuses : le boomerang, la fève de haricot ou encore la géométrie curviligne de la parabole et de l’hyperbole. Il joue avec les lignes obliques, agencées en V ou en zigzags, tendues en formes effilées ou aérodynamiques. Il revêt des couleurs joyeuses et cligne parfois de l’œil aux progrès scientifiques, en évoquant l’atome ou les étoiles.
Comparé au modernisme de la première heure, placé sous le sceau de l’universel, le modernisme ludique cherche davantage à plaire. Volontiers décoratif, il adopte un répertoire formel bien à lui. Un véritable vocabulaire.
Le vocabulaire
L E VO C A B U L A I R E . D E W O O R D E N S C H AT . T H E VO C A B U L A RY
80
81
The style ventured joyfully into sinuous forms, like the boomerang and the bean pod, or the geometric curves of the parabola and hyperbola. It played with oblique lines, arranged in V’s or zigzags, and stretched into fine or aerodynamic shapes. It took on bright, cheerful colours, and occasionally made a nod towards scientific progress, invoking the atoms and stars.
Compared to early modernism, which sought universality, ludic modernism set out to delight and please. Keen on the decorative aesthetic, it adopted its own formal repertoire, a truly personal vocabulary.
The vocabulary
L E VO C A B U L A I R E . D E W O O R D E N S C H AT . T H E VO C A B U L A RY
arc arch rch h . FFr anz a nnz Mert Mee ens Mer e ns, ens, ns 1995 9. 195 1959. 9.
Ce stabile d’Alexander Calder, exposé devant le pavillon américain à l’Expo 58, est aujourd’hui remonté au centre-ville. Deze sculptuur van Alexander Calder, die op Expo 58 voor het Amerikaans paviljoen werd geplaatst, staat nu in het Brusselse stadscentrum. This stabile created by Alexander Calder and exhibited in front of the American pavilion at Expo 58, has since been re-erected in the Brussels city centre. Whirling Ear, Coudenberg / Koudenberg, Bruxelles / Brussel.
Sinuosités Rondingen Curves
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Av. G.-E. Lebonlaan 101, Auderghem / Oudergem (Bruxelles / Brussel), arch. Georges De Hens, 1959.
Les architectes et designers renouent avec la sensualité de la courbe, déjà expérimentée avant-guerre par des artistes comme Hans Arp, Joan Miró ou Alexander Calder. Des formes libres, aux sinuosités organiques, introduisent un contrepoint de douceur féminine dans les constructions modernes aux lignes strictes.
De architecten en ontwerpers knoopten opnieuw aan met de sensualiteit van de rondingen waarmee kunstenaars als Hans Arp, Joan Miró of Alexander Calder voor de oorlog al hadden geëxperimenteerd. Vrije vormen met organische rondingen gaven een zachte, vrouwelijke toets aan de moderne constructies met hun strakke lijnen.
83
82
Mémorial Kongolo. Memoriaal Kongolo. Kongolo memorial. Rue du Couvent 140, Gentinnes (Brabant wallon), arch. Charles Jeandrain, 1962-1963, 1964-1967.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Publicité pour une entreprise de plomberie. Reclame voor een loodgietersbedrijf. Advertisement for a plumbing company. 1955.
Porte-journaux. Krantenhouder. Magazine rack. Bois Manu, Made in Belgium.
Le centre d’art deSingell en construction. Het kunstencentrum deSingel in aanbouw. The deSingel art centre under construction. Desguinlei 25, Antwerpen, arch. Léon Stynen & Paul Meyer, 1956-1960, 1960-1967.
85
84
Présentoir publicitaire Sabena. Reclamestand van Sabena. A Sabena airline advertising display stand. 1959.
Architects and designers reconnected with the sensuality of the curve, already experimented with before the war by artists like Hans Arp, Joan Miró and Alexander Calder. Free forms and sinuous, organic shapes injected a feminine softness to counterbalance the harsh lines of modern buildings.
87
86 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A BU L A RY
Salle d’exposition Eternit, Établissements De Vel. À gauche, sculpture en panneaux d’amiante-ciment. Tentoonstellingszaal Eternit, fi rma De Vel. Links, sculptuur gemaakt van panelen van asbestcement. Eternit exhibition hall, De Vel fi rm. Left, a sculpture made of asbestos-cement panels. Frankrijklei, Antwerpen, arch. Renaat Braem, 1959, 1959-1960.
Boomerang Boemerang Boomerang
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
De boemerang werd de dynamische vorm bij uitstek. Zijn boogvorm werd niet alleen toegepast in salontafels en stoelprofielen, maar ook in geveldecors, deurklinken, zelfs de plattegrond van de gebouwen.
The boomerang intrinsically embodies the epitome of the dynamic form. Its curving lines invigorated living-room tables and the profile of seats, it enlivened the decoration of facades and the curves of door handles, not to mention the overall shape of buildings.
Tables Boomerang. Boemerangtafels. Boomerang tables. Designer Willy Van Der Meeren, 1953.
89
88
Le boomerang s’impose comme la forme dynamique par excellence. Sa ligne arquée anime aussi bien les tables de salon et le profil des sièges que les décors de façade, les poignées de porte, voire le plan des bâtiments.
91
90 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Papi Pa P aapi err p eint ein int nntt Inaalter ter e r aa, m er modèl odèl odè dèl ddè èèl e Bo omer om ang. a ang Behangselpapier Inaltera, model Boemerang. Inaltera wallpaper, Boomerang model. 1995 1957 195 19 957 5 7.
Couverture de revue. Tijdschriftomslag. Journal cover. Architecture, 3, 1952. Chaise conçue à l’occasion de l’Expo 58. Stoel ontworpen ter gelegenheid van Expo 58. Chair created for the occasion of Expo 58. Designer Léon Stynen, 1958.
93
92
Tribune du FC Malines. Tribune van FC Mechelen. Mechelen FC’s stadium stands. Kleine Nieuwedijk 53, Mechelen, arch. Joseph-Louis Stynen,
1952.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Projet d’immeuble à appartements. Ontwerp voor fl atgebouw. Apartment building project. La Magnanerie, av. Minerve 3-39 Minervalaan, Forest / Vorst (Bruxelles / Brussel), arch. Claude Laurens, 1955-1957, 1958.
Villa Bayenga, av. des Ormes 1, 1 Liège, arch. Maurice Pâque, 19557. Rue du Potaerdenbergstraat 179, Anderlecht (Bruxelles / Brussel), circa 1960.
95
94 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Av. de la LibertĂŠ 122 Vrijheidslaan, Molenbeek (Bruxelles / Brussel), arch. Jean-Pierre Van Den Houte,
Bosveldweg 31a, Uccle / Ukkel (Bruxelles / Brussel), circa 1958. Av. de Haveskerckelaan 55, Forest/Vorst (Bruxelles / Brussel), circa 1959. Rue Heidekenstraat 25, Ganshoren (Bruxelles / Brussel), arch. Raoul J. Brunswyck, 1956.
1956.
Parab b ole et hyperr b o l e Parabool en hyperbool Parabola and hyperbola
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Couvertu e re p arab a oliq ique, proj projet et de d piscine (non réa réalisé réalisé). lisé)) Parabolische overkapping, ontwerp van zwembad (niet uitgevoerd). Parabolic cover, swimming pool project (never built). Antwerpen, arch. Georges De Hens, 11956.
97 Hyperbola
96
Les paraboles et hyperboles font partie de la famille des coniques : pa dess courbes engendrées par de l’’in inte ters r ection d’un cône avec un plan pl an.. Co Comb m inées en trois dimensions, ellle les gé génè nère r nt une forme en selle de che heva val,l, aapp ppelée paraboloïde hype hy perb rbol oliq iquee. En architecture, cess fo ce form mes e son ontt à l’lorigine de coouv uvertu ture ress él élan ancé cées es,, se s mblant d joue dé uerr le l s lo lois i de la ppes esan anteur. Leur Le ur ggrandde ri rigi gidi dité té per erme mett d s port de rtée ées exceept ptio ionn nnel elles. s.
Parabola
99
98 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Maquette du pavillon Philips. Maquette van het Philips-paviljoen. Model of the Philips Pavilion. Expo 58, Bruxelles / Brussel, arch. Le Corbusier & Iannis Xenakis. Étude pour le pavillon Philips. Studie voor het Philips-paviljoen. Sketches for the Philips Pavilion. Expo 58, Bruxelles / Brussel, arch. Iannis Xenakis.
Designerr s Luciano Grassi, Sergio Conti & Marisa Forlani, Italia, circa 1955.
Parabolen en hyperbolen behoren tot de familie van de kegelsneden, de krommen die ontstaan aan de snijding van een kegel en een vlak. Wanneer parabolen en hyperbolen in drie dimensies met elkaar worden gecombineerd, ontstaat een zadelvorm die de hyperbolische
paraboloïde wordt genoemd. In de architectuur liggen deze vormen aan de basis van rijzige overkappingen die de wetten van de zwaartekracht lijken te tarten. Hun grote stijfheid maakt een uitzonderlijke spanwijdte mogelijk.
101
10 0
L’auditorium Paul-Émile Janson est l’une des plus anciennes structures d’Europe à câbles en paraboloïde hyperbolique encore en usage aujourd’hui. Het auditorium Paul-Émile Janson is een van de oudste, nog altijd gebruikte structuren in Europa met kabels in de vorm van een hyperbolische paraboloïde. The Paul-Émile Janson auditorium is one of the oldest buildings in Europe in use today that utilised the hyperbolic paraboloid cable construction. Av. F. Rooseveltlaan 48, Bruxelles / Brussel, aarch. c Marcel a ce Van a Goe Goethem, e , ing. g / eng. e g J. J Verdeyen e deye & P. Moenaert, 1956, 1957-1958.
La toiture en câbles en construction. Het kabeldak in aanbouw. The cable roof under construction.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Paraboloïde hyperbolique, Centre d’Information de Bruxelles (démoli). Hyperbolische paraboloïde, Voorlichtingscentrum van Brussel (afgebroken). Hyperbolic paraboloid, Brussels Information Center (demolished). Place De Brouckèreplein, Bruxelles / Brussel, arch. Lucien-Jacques Baucher, Jean-Pierre Blondel & Odette Filippone, ing. / eng. René Sarger, Bureau CETAC, 1957, 1957-1958.
103
102
The parabola and hyperbola are members of the conic family of geometric shapes. They are curves generated by the intersection of a cone with a plane. When combined in three dimensions, they generate the form of a saddle, known as a hyperbolic paraboloid. In architecture, these forms are the source of thin coverings that seem to float in the air, defying the laws of gravity, while their great rigidity provides exceptional span. Paraboloïde hyperbolique, maquette d’un projet pour l’église St-Bernadette de Mortsel (non exécuté). Prix d’Architecture religieuse 1959. Hyperbolische paraboloïde, maquette van een ontwerp voor de St-Bernadettekerk van Mortsel (niet uitgevoerd). Prijs voor Religieuze Architectuur 1959. Hyperbolic paraboloid, model of a project for the church of St. Bernadette of Mortsel (never built). Religious Architecture Award 1959. Arch. J. M. De Jaegere.
Forme en V V-vorm V-shape
Avec Av ec la vo vogu gue dees co cons nstr truc ucttiion ons ssuur ppiiloottiis eett ceelllee des e liggne ne s obbliqu liliqu q es es, lees suupp p orts orr ts ts preennen nnnen entt volont vo lloont ntie ierrss llaa foorm me d’ d uunn V. S aaggiitt-iil dd’’uunne évoc S’ évvoccat atioon du du V d e laa Vicctooiirre – cell cceelllle du du moonndee lib ibre re ou re de l’ééco de cono nnoom miie tr triioomp mpha hant nte – oouu dd’’uunn sim mpplle mo moyyeen d’ d’au augm gmen entteer laa sta tabbiiliittéé ? L a ssiilh lhou o eett te te cré r e en en toous us cas a unee iind nddén éniaable blle viita talilliittéé.
Met de voorliefde voor de pijlerbouw en de schuine lijn was het maar logisch dat de steunen een V-vorm kregen. Was het een verwijzing naar de V van Victory – die van de vrije wereld of van de zegevierende economie – of gewoon een middel om de stabiliteit te verhogen? Het V-silhouet verleende de structuren in elk geval een grote levendigheid.
With the popularity of elevating structures on pillars and using oblique lines, supports frequently took a V-shape. Was it meant to evoke the sign of victory, whether of the free world or triumphant economics, or simply a means of increasing structural stability? In either case, the overall building profile was guaranteed to engender a sense of vitality.
105
104 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Bu Bun B Bung u ng n aalo alow low oow M M. JJ. Delae D eelae ae re re, e Salo S l n de Sa d s LLo des o isir iss ss,, P aall iiss d es Pala e s E xpos xpo ppo s iti itio tio nss de d e Chh arle r eroi ro (Hai roi (Ha H a inaut Hai naut na aaut utt ), ) , 1965. 1965. 965 96 65.
Sabena Air Terminus, bd de l’Impératrice 11-15 Keizerinlaan, Bruxelles / Brussel, 1954.
Hall de l’aéroport de Bruxelles-National. Hal van de luchthaven Brussel Nationaal. Hall of the Brussels National Airport. Zaventem (Vlaams-Brabant), arch. Maxime Brunfaut, Georges Bontinck & Joseph Moutschen, 1954-1955, 1956-1958. Cafétéria du centre de vacances Zeezicht. Cafetaria van het vakantiecentrum Zeezicht. Cafeteria in the Zeezicht holiday resort. Mariakerke, Oostende (West-Vlaanderen), arch. A. Verschaeren & A. Herman, circa 1960.
107
10 6 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Designer Willy Van Der Meeren, circa 1953.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Rue J.-B. Colynsstraat 25, Ixelles/Elsene (Bruxelles / Brussel), arch. Franz Mertens, Av. de Villegaslaan 25, Ganshoren (Bruxelles / Brussel), arch. Raoul J. Brunswyck,
1961. 1957.
Maquette pour la garderie de l’Expo 58 (non exécutée). Maquette voor de kinderbewaarplaats van Expo 58 (niet uitgevoerd). Model of a child care centre for Expo 58 (never built). Expo 58, Bruxelles / Brussel, arch. Paul Émile Vincent, 1957.
109
10 8
Av. de Haveskerckelaan 55, Forest / Vorst (Bruxelles / Brussel), arch. Julien Vanderheyden, 1959.
Zigzag Zigzag Zigzag
De eigenschappen van metaal maakten het mogelijk V-vormen met elkaar te vervlechten, aan elkaar te koppelen en te laten golven als de lijnen van een grafiek. De zigzag was al vóór de oorlog in zwang geraakt, zoals blijkt uit de beroemde Butterfly-stoel, die in 1938 in Argentinië werd ontworpen en in de jaren 1950 een van de populairste meubels ter wereld werd.
Grâce aux possibilités du métal, les V s’enchaînent, s’entremêlent et oscillent comme les lignes d’un graphique. Le zigzag s’était déjà imposé avant-guerre, comme en témoigne la célèbre chaise Butterfly, créée en 1938 en Argentine, qui devient l’un des meubles les plus populaires au monde dans les années 1950.
Thanks to the possibilities offered by the use of metal, V-shapes were linked-up and intertwined, swinging and turning like the lines of a graph drawing. The zigzag shape was already in use before WWII, as evidenced by the famous Butterfly chair, which was created in Argentina in 1938 and became one of the world’s most popular pieces of furniture during the 1950s.
111
110 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Rue de la Fraîcheur 26 Frisheidstraat, Molenbeek (Bruxelles / Brussel), arch. Jacques Dupuis & Simone Guillissen-Hoa, 1954, 1955.
113
112 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Chaise Butterfl y. Butterfl y-stoel. Butterfl y chair. Designers Jorge Ferrari-Hardoy, Antonio Bonet & Juan Kurchan, 1938.
Publicité pour un apéritif. Reclame voor een aperitief. Advertising for an aperitif. 1954.
Atomium, Bruxelles / Brussel, arch. André & Jean Polak, 1955, 1956-1958.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Cité de Droixhe. Wijk Droixhe. Droixhe City. Rue Maurice Wilmotte 1, Liège, Groupe EGAU, 1950-1953, 1 1954-1958.
115
114
Ancien cinéma Mirano. Vroegere bioscoop Mirano. Former Mirano cinema. Ch. de Louvain 38 Leuvensesteenweg, St-Josse / St-Joost (Bruxelles / Brussel), arch. René Ajoux, 1950.
Reflets de l’optimisme qui règne à l’époque, les lignes élancées des meubles et des bâtiments, leurs obliques anguleuses et saillantes, génèrent des profils hardiment asymétriques. Les constructions semblent prêtes à fendre l’air au signal du départ.
Aérodynamisme Aerodynamica Aerodynamism
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
École technique. Technische school. Technical school. Kiel, Antwerpen, arch. L. J. Clijmans, J. Fuyen, I. Van De Wiele, circa 1958.
De slanke silhouetten van de meubels en gebouwen en hun hoekige en uitspringende schuine lijnen, die het toen heersende optimisme weerspiegelden, deden gedurfd asymmetrische profielen ontstaan. Het lijkt wel of de constructies op het startschot staan te wachten om de lucht te doorklieven.
Reflecting the prevailing optimism of the era, the thrusting lines of furniture and buildings, with their angles sharp and bold, generated strong asymmetrical profiles. These buildings always seemed on the verge of flying off at any moment.
117
116
Kiosque en plaques Glasal. Kiosk van Glasal-platen. Kiosk made of Glasal sheets. Bruxelles / Brussel, 1964.
119
118 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . VO C A B U L A RY .
École Aux Sources du Gai Savoir. School Aux Sources du Gai Savoir. Aux Sources du Gai Savoir School. Ch. de Ninove 1001 Ninoofsesteenweg, Molenbeek (Bruxelles / Brussel), circa 1957.
Av. des Petits Champs, Waterloo (Brabant wallon), arch. Jacques Wybauw & Jacques Thiran, 1952. Chaufferie, cité du Kiel. Ketelhuis, wijk Kiel. Boiler room, Kiel City. Maurits Sabbelaan, Antwerpen, arch. Renaat Braem, R. Maes & V. Maeremans, 1949-1950, 1951-1954.
121
120 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Bungalow préfabriqué. Geprefabriceerde bungalow. Prefabricated bungalow. Wemmel (Vlaams-Brabant), arch. E. Hofkens, circa 1958. Av. Père Damien 59 Pater Damiaanlaan, Woluwe-St-Pierre / St-Pieters-Woluwe (Bruxelles / Brussel), arch. M. J. Schmidt, 1957.
Designer Willy Van Der Meeren, circa 1955.
Envol Vlucht Takeoff
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
123
122
Stat Sta S St tat tta at a iiono serv ons ice i ce Fina Fina,, en e mat ma t éri ééria a uxx E ter te rn iit. tern itt Fina-tankstation, gebouwd van Eternit-materiaal. Fina gas station in Eternit materials. Arrch r cch rc h . W. W. H Häm Hä m er, er Würs Wü el ele eelen e n (D (De De utsc D t sschlan n d), d 1959 d) 11955 9 .
De moderne technieken maakten nieuwe waagstukken mogelijk, zoals spectaculaire overstekken. Met nochtans zware materialen als metaal en gewapend beton werden structuren met een grote visuele lichtheid voortgebracht, zoals de naar de hemel gerichte luifels. In dezelfde trant ontwierpen ook de designers ranke, luchtige objecten.
Modern building techniques allowed for a new audacity, as in the perilously poised cantilever. Materials like metal and reinforced concrete, though heavy, helped achieve a great visual lightness in buildings, such as canopies sloping up into the sky. Similarly, designers conceived of graceful objects with light and airy shapes.
125
12 4 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Les techniques modernes autorisent de nouvelles audaces, comme les porte-à-faux spectaculaires. Des matériaux pourtant lourds, le métal et le béton armé, permettent des structures d’une grande légèreté visuelle, telles que les auvents inclinés vers le ciel. Dans la même veine, les designers conçoivent des objets graciles, au dessin aérien.
Projet d’entrée d’un bloc d’appartements. Ontwerp voor de ingang van een appartementenblok. Entrance for a block of fl ats. Kiel, Antwerpen, arch. Renaat Braem, R. Maes & V. Maeremans, 1949-1950, 1951-1954. Lampe. Lamp. Lamp. Designers Willy Van Der Meeren & Jean Stuyvaert, circa 1955. Institut médical St-Barbara. Medisch Instituut St-Barbara. Medical Institute of St. Barbara. Bessemerstraat 478, Lanaken (Limburg), arch. Isia Isgour, 1956. Exposition textile, Grand Palais. Textieltentoonstelling, Groot Paleis. Textile Exhibition, Grand Palais. Bruxelles / Brussel, arch. Josse Franssen, 1955.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Projet de parking (non exécuté). Ontwerp van een parkeergarage (niet uitgevoerd). Parking project (never built). Place St-Géry / St-Goriksplein, Bruxelles / Brussel, arch. C. Heywang, 1964.
Fauteuil S6L. Fauteuil S6L. Armchair S6L. Designer Alfred Henn drickx, 1956.
127
126
Auvent de l’Institut de Sociologie de l’ULB. Luifel van het Institut de Sociologie van de ULB. Canopy of the Institut de Sociologie of the ULB. Av. Jeanne 44 Johannalaan, Bruxelles / Brussel, arch. Robert Puttemans & ing. / eng. André Paduart, 1964.
Parallel met de vooruitgang van de scheikunde en de ontwikkeling van de kernenergie, kozen veel ontwerpers voor een design geïnspireerd op graviterende kerndeeltjes. Het voorbeeld bij uitstek hiervan is uiteraard het grootse Atomium, een ware lofzang op de wetenschappelijke vooruitgang, die toentertijd zoveel beloften voor de toekomst van de mens in zich leek te dragen.
Atome Atoom Atom
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
In conjunction with advances in chemistry and the development of nuclear energy, many creations adopted a design inspired by atomic particles. Among them was the grand Atomium, a true ode to the scientific progress that had once seemed imbued with great promise for the future of humanity.
129
128
En lien avec les progrès de la chimie et le développement de l’énergie nucléaire, de nombreuses créations adoptent un design inspiré des particules atomiques. Parmi elles, le grandiose Atomium, véritable ode au progrès scientifique qui semble à l’époque plein de promesses pour l’avenir de l’humanité.
131
13 0 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Avant-projet (non exécuté). Voorontwerp (niet uitgevoerd). Early draft (never built). Atomium, Bruxelles / Brussel, arch. André & Jean Polak, 1954.
133
132 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Étalage de produits de nettoyage, réalisé par la fi rme Créas. Etalage van schoonmaakproducten, gemaakt door de fi rma Créas. Display of cleaning products, created by the fi rm Créas. Bruxelles / Brussel, circa 1958.
Détail de la terrasse du restaurant Canterbury (démoli). Detail van het terras van restaurant Canterbury (afgebroken). Detail from the terrace of the Canterbury restaurant (demolished). Bd E. Jacqmainlaan 129-135, Bruxelles / Brussel, peintre / schilder / painter Marc Mendelson, arch. Roger Thirion, circa 1953.
Couverture du bulletin officiel de l’Expo 58. Omslag van het officieel orgaan van Expo 58. Cover of the offi cial bulletin of Expo 58. Objectif 58, 26, 1957.
Av. de Levis Mirepoixlaan 61, Jette (Bruxelles / Brussel), arch. Albert Wauters, 1956.
Étoile Ster Star
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Rue J. Besmestraat 150, Koekelberg (Bruxelles / Brussel), arch. Raoul J. Brunswyck, circa 1957.
135
13 4
Av. de la Liberté 161 Vrijheidslaan, Molenbeek (Bruxelles / Brussel), arch. Raoul J. Brunswyck, circa 1957.
137
136 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Berlaymont, rue de la Loi 200 Wetstraat, Bruxelles / Brussel, arch. Lucien de Vestel, Jean Gilson, André & Jean Polak, 1959-1960.
L’étoile fait une incursion dans les arts décoratifs, à l’instar de l’emblème officiel de l’Expo 58, d i é par lle graphiste dessiné hi t LLucien i De Roeck. Le plus souvent asymétrique, elle se retrouve dans les piètements de table, les accoudoirs de siège, les poignées de porte et jusque dans le plan de certains bâtiments.
De stervorm drong eventjes de sierkunst binnen, naar het voorbeeld van het officiële embleem van Expo 58, ontworpen door de graficus Lucien De Roeck. De sterren waren meestal asymmetrisch van vorm en ze werden toegepast op het onderstel van tafels, op deurklinken, zelfs op de plattegrond van enkele gebouwen.
The star made inroads into the decorative arts, as in the official emblem of Expo 58, created by the designer Lucien De Roeck. Often appearing in asymmetric shapes, it found its way into table frames, seat armrests, door handles, and even the overall profile of some buildings.
Designer Jos De Mey, 1957.
139
13 8
Couleurs Kleuren Colours
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Camion publicitaire Eternit. Reclamevrachtwagen van Eternit. Advertising van for Eternit. 1959.
À époque optimiste, architecture colorée. Les couleurs primaires – bleu, rouge et jaune vifs –, ainsi que toute une gamme de tons pastel ponctuent l’architecture et le mobilier de touches joyeuses. Parmi elles, le jaune d’or, souvent associé au bleu azur, comme le soleil dans un ciel d’été.
Institut des Pères Passionnistes, Wavre (Brabant wallon), 1959.
141
14 0 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Aéroport de Bruxelles-National. Luchthaven Brussel Nationaal. Brussels National Airport. Zaventem (Vlaams-Brabant), arch. Maxime Brunfaut, Georges Bontinck & Joseph Moutschen, 1954-1955, 1956-1958.
Immeuble de bureaux. Kantoorgebouw. Offi ce building. SA/NV Fademac, Schoonaarde (Oost-Vlaanderen), circa 1958. Habitation personnelle d’architecte. Privéwoning van een architect. An architect’s personal residence. Menegemlei 23, Deurne (Antwerpen), arch. Renaat Braem, 1955, 1956-1957.
Maison personnelle d’architecte, façades avant et arrière. Privéwoning van een architect, voor- en achtergevel. Front and rear of an architect’s private house. Av. Échevin Van Muylders 22 Schepen Van Muylderslaan, Woluwe-St-Lambert / St-Lambrechts-Woluwe (Bruxelles / Brussel), arch. F. Besançon, 1956.
14 3
142 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Av. de la Liberté 90 Vrijheidslaan, Molenbeek (Bruxelles / Brussel), arch. Julien Roggen, 1959.
Rue Van Arteveldestraat 2-4, Bruxelles / Brussel, arch. Paul-Amaury Michel, 1955.
Bij een optimistische tijd hoort een kleurrijke architectuur. De primaire kleuren – levendig blauw, rood en geel – en een gamma van pasteltinten brachten vrolijke toetsen in de architectuur en het meubilair aan. Populair was het goudgeel, vaak samen met azuurblauw, als de zon aan een zomerhemel.
Étag g ère. ère . Wandrek. Shelving.
14 5
14 4
Projet de secrétaire pour le home de vacances Émile Vandervelde II. Ontwerp van een secretaire voor vakantiehome Émile Vandervelde II. Sketch for a desk created for the Émile Vandervelde II vacation centre. Oostduinkerke (West-Vlaanderen), designer Lucien Engels, 1957.
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Façade provisoire pour les 100 ans du Bon Marché. Tijdelijke gevel voor het honderdjarig bestaan van de Bon Marché. Temporary facade celebrating the centenary of Bon Marché. Place Maréchal Foch, Liège, 1960.
Place St-Lazare 1 St-Lazarusplein, St-Josse / St-Joost (Bruxelles / Brussel), arch. Claude Laurens, 1956.
14 6 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
The era of optimism went hand in hand with a colourful architecture. The primary colours of bright blue, red and yellow, and a nuanced range of pastels punctuated architecture and furniture design with joyful notes. Among the colours used was the golden yellow, often in association with azure blue, evoking the sun against a summer sky.
Siège de la SA Eternit Émaillé. Zetel van de NV Eternit Émaillé. Eternit Émaillé company headquarters. Kapelle-op-den-Bos (Vlaams-Brabant), arch. R. Goffaux, 1958.
149
14 8
Tendances des Golden Sixties Trends uit de Golden Sixties Trends of the Golden Sixties
L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Siège des cimenteries CBR. Zetel van de cementfabriek CBR. Headquarters of the CBR cement company. Ch. de La Hulpe 185 Terhulpsesteenweg, Boitsfort / Bosvoorde (Bruxelles / Brussel), arch. Constantin L. Brodzki & Marcel Lambrichs, 11967-1968, 1970.
Le modernisme ludique disparaît peu à peu dans le courant des années soixante. Si les silhouettes obliques et dynamiques s’effacent, les formes arrondies connaissent en revanche un formidable essor. À l’heure où l’homme s’apprête à marcher sur la Lune, se développe une esthétique futuriste de la cabine, de l’habitacle. Les modules de façade préfabriqués en béton ou en polyester armé font fureur. Les progrès du plastique permettent en outre de mouler d’une seule pièce du mobilier cintré en tous sens, totalement affranchi de la ligne droite.
In de loop van de jaren 1960 begon de populariteit van het ludieke modernisme te tanen. De schuine, dynamische silhouetten verdwenen terwijl de ronde vormen een sterke opmars maakten. In een tijd waarin de mens zich opmaakte om op de Maan rond te wandelen, ontwikkelde zich de futuristische esthetiek van de cabine, de stuurhut. Geprefabriceerde gevelmodules van beton of polyester maakten furore. Dankzij nieuwe kunststoffen konden meubels daarenboven in één stuk worden gegoten en in alle richtingen gebogen, volledig bevrijd van de rechte lijn.
151
15 0 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Ludic modernism gradually disappeared in the course of the sixties. But, while the diagonal and dynamic silhouettes may have faded, the rounded form enjoyed a great flourishing. At a time when man was about to walk on the Moon, a futuristic aesthetic of the flight cabin and the cockpit evolved. The modular units of facades in precast concrete or reinforced polyester became all the rage. With the development of plastic, it was possible to cast furniture in a single mould, giving the piece any desired shape and fully liberating it from the constraints of straight lines.
Ancien siège du Parti Social Chrétien. Vroegere zetel van de Christelijke Volkspartij. Former headquarters of the Christian Social Party. Rue des Deux Églises 41-43 Tweekerkenstraat, Bruxelles / Brussel, arch. René Aerts & Paul Ramon (Groupe Forum), 1964.
153
152 L E VO C A B U L A I R E . D E WO O R D E N S CH AT . T H E VO C A B U L A RY
Designer Verner Panton (Danmark), 1960-1967, 1968.
PublicitĂŠ pour des carreaux de cĂŠramique. Reclame voor keramiektegels. Advertising for ceramic tiles. 1961.
Christine Bastin & Jacques Evrard © Ministère de la Région de Bruxelles-Capitale / Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : 61.
Photographes . Fotografen . Photographers
Atomium : 98 (1). Thierry Belenger - Archives Design : 67, 89, 99, 112, 121, 143. Marie-Laurence Bernard (Ma Maison de Papier) : 9, 46 (1). Caroline Berckmans : 29 (1). Collection Jos De Mey : 137. Gallery Michael Marcy : 23, 66, 68, 91 (chair), 107, 125 (1), 152. Kurt Rigolle : 28 (1-2), 29 (2), 84 (3), 113 (1), 128, 131 (1-2-3). Vakgroep Architectuur en Stedenbouw, UGent : 126 (2). Wijnand Plaizier : 102 (1).
Collections . Verzamelingen . Collections
de Stad Brussel : 21 (2), 50, 100 (2), 127. Archives de l’Université Libre de Bruxelles, fonds GIB : 15, 16, 145 (1). Archives du Groupe Delhaize / Delhaize Groep Archief : 12 (1-2), 14, 133 (1). Archives du Ministère des Travaux Publics (Régie des Bâtiments) / Archief van het Ministerie van Openbare Werken (Regie der Gebouwen) : 71, 119 (2). Archives ISACF La Cambre : 108 (3), 119 (1). Archives privées Jacques Geerinck : 54. Archives SA Eternit NV Archief : 33, 36 (2), 37, 39 (1-2), 47 (2), 86, 117, 123, 138, 139, 146 (1). Archives Sabena / Sabena Archief : 42, 69, 84 (1), 106 (1-2). Bibliothèque nationale de France : 98 (2). Charleroi Expo : 13, 19, 20, 44, 105. D’Ieteren Gallery Brussels : 41 (2). Franquin & Cie SA : 76. Institut Émile Vandervelde : 136. Philips Archives : 31. Stadsarchief Antwerpen : 65. Stichting De Coene / Fondation De Coene : 62.
AMSAB - Instituut voor Sociale Geschiedenis : 11, 21 (3), 24, 25 (1-2), 26, 27, 30, 31 (2), 43, 45, 51, 52, 106 (3). Architectuurarchief Provincie Antwerpen : 74, 85, 92 (1). Archief Lucien Engels, Vakgroep Architectuur en Stedenbouw, UGent : 144. Archives d’Architecture Moderne : 72 (1-2), 97 (1), 102 (2), 102-103, 124, 125 (3), 130. Archives de la Ville de Bruxelles / Archief van
Fonds d’archives . Archieven . Archive
CR É D I TS F OTOV ER A N T WO O R D I N G CR E D I TS
construit en . gebouwd in . built in
conçu en . ontworpen in . designed in
P I C TO G R A M M ES P I C TO G R A M M E N P I C TO G R A M S
1. Objectiff 24, 1957, p. 8. 2. Form follows function (arch. Louis Sullivan, 1856-1924). 3. Anton Makassar (coordination), L’Expo 58 et le Style Atome, e Bruxelles, 1983. 4. Pierre Loze, « Architecture 58. Le ‘chic’ et le ‘toc’ », in Anton Makassar (coordination), L’Expo 58 et le Style Atome, e Bruxelles, 1983, pp. 6-33. 5. K. N. Elno, “Expo-stijl”, in De Vorm der dingen, n coll. Vlaamse pockets, 156, Hasselt, 1965, p. 113. 6. A+, + 82, 1983, p. 14.
N OT ES E I N D N OT E N N OT ES
Werner Adriaenssens (Musées royaux d’Art et d’Histoire / Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis), Archives d’Architecture Moderne, David Attas (Université Libre de Bruxelles), Thierry Belenger, Marie-Laurence Bernard (Ma Maison de Papier), Bibliothèque nationale de France, Patrick Burniat (Archives ISACF La Cambre), Rita Calcoen (AMSAB - Instituut voor Sociale Geschiedenis), Philippe Charlier (Ministère de la Région de Bruxelles-Capitale, Centre de Documentation de l’AATL / Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, BROH Documentatiecentrum), Philippe Caufriez & Pierre Parent (RTBF-Imadoc), Lise Coirier, Galerie Vincent Colet, Emmanuel Collet (Archives Delhaize), Henry De Beir (Brussels Fairs and Exhibitions), Pierre De Brauwer, Astrid Michiels & Étienne Reunis (Musée royal de l’Armée et d’Histoire militaire / Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis), Philippe Decelle (Plasticarium), Bénédicte Dedekker & Evelyne Magis (Charleroi Expo), Mil De Kooning (Vakgroep Architectuur & Stedenbouw, Universiteit Gent), Pascale Delbarre (Archives de l’Université Libre de Bruxelles), Héloïse Desfougères (Musée du Jouet, Bruxelles), Design Museum Gent, Claudine Devalckeneer & Anne Everaert (Régie des Bâtiments / Regie der Gebouwen), Isabelle de Pange, Jean-Michel Durieux (Elipson), Pierre Frankignoulle (ASBL Homme et Ville), Isabelle Franquin, Manuel Geerinck, Didier Geirnaert (Musée de la Bande Dessinée), Stefaan Grieten (Architectuurarchief Provincie Antwerpen), Gwénaël Guégan (Archives de la Ville de Bruxelles), Florent Herry, Aude Jacquet (Mediatoon), Claire Leblanc, François Logist (Eternit SA / NV), Galerie Années 50, Michael Marcy, Annick Mathieu (Franquin & Cie SA), Jean Mathieu (Montois & Partners), Marc Meganck, Muriel Muret, Philips Company Archives, Wijnand Plaizier, Kurt Rigolle, Catherine Rommelaere (D’Ieteren Gallery), Étienne
R E M ERCI E M E N TS M E T DA N K A A N ACK N OW L E D G E M E N TS
Architectural Forum, m july 1961, p. 182 : 153. Architecture, e 11-12, 1954, p. 424 : 132. Architecture, e 28, 1959, p. 207 : 145 (2). Brochure publicitaire Isobelec : 36 (1). Catalogue Glasall : 49, 116, 120 (1), 140 (1), 140 (3), 141 (1-2). Guide technique Eternitt : 140 (2), 146 (2), 147. Ideal Home, Book of plans, s 1956 edition, p. 171 : 35. L’architecte M. Van Goethem, œuvres et études, 1940-1959, 9 Bruxelles, s.d., p. 55 : 101. L’Architecture d’Aujourd’hui,i 61, 1955 : 84 (2). La Maison, n 5, 1957, p. 139 : 92 (2). La Maison française, e 85, 1955, p. XVIII : 18. La Maison française, e 102, 1956, p. 77 : 39 (3). La Maison française, e 105, 1957, p. 49 : 91 (wallpaper). La Maison française, e 152, 1961, p. 74 : 21 (1). La Maison française, e 159, 1962, p. 37 : 34 (1). La Technique des Travaux, x 1-2, 1969, p. 12 : 126 (1). Le Patriote illustré, é 1961 : 38. Plaisirs de France, e juillet-août 1954 : 113 (2). Pro Arte Christiana, Tweede grote prijs voor Religieuze Kunst 1959. Architectuur. Kerk voor Mortsel,l Leuven, 1959 : 103.
Publications . Publicaties . Publications
Caroline Berckmans : 59. Olivier Berckmans : 95, 134, 135 (1), 142 (1-2), 150, 151. Pierre Bernard : 63, 64, 81, 83 (2), 93 (2), 94 (1-2-3), 100 (1), 109, 114 (1), 120 (2), 135 (2). Isabelle de Pange : 108 (1). Jonathan Lévy : 110-111. Paul Louis : 82, 83 (1), 93 (1), 108 (2), 114 (2), 125 (2), 149. David Marlé (www.davidmarle.be) : 23, 28 (1-2), 29 (1-2), 66, 84 (3), 91 (chair), 99, 112, 113 (1), 118, 121, 128, 131 (1-2-3), 143, 152. David Marlé & Hervé Charles : 67. Musées royaux d’Art et d’Histoire / Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis : 68, 107, 125 (1). Pierre Putman (Vakgroep Architectuur en Stedenbouw, UGent) : 98 (1). Ludivine Sibelle & Coline Escoyez : 115. Wim Van Nueten : 89, 126 (2), 137.
155
Tous droits réservés. Toute reproduction par quelque procédé que ce soit d’un extrait quelconque de ce livre est strictement interdite sans accord écrit préalable de l’éditeur. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd op welke wijze ook zonder de voorafgaande toestemming van de uitgever. All rights reserved. Reproduction by any means of any excerpt of this book is strictly prohibited without prior written permission of the publisher.
Conformément aux prescriptions légales, l’éditeur s’est efforcé de régler les droits d’auteur liés aux illustrations. Les détenteurs de droits qu’il n’aurait pu retrouver malgré ses recherches, sont priés de se faire connaître afi n de satisfaire au plus tôt à la législation en la matière. Overeenkomstig de wettelijke voorschriften heeft de uitgever alles in het werk gesteld om de auteursrechten voor de illustraties te vereffenen. Rechthebbenden die hij ondanks zijn inspanningen niet heeft kunnen opsporen, worden verzocht zich zo snel mogelijk kenbaar te maken om aan de wetgeving ter zake te kunnen voldoen. In accordance with the legal requirements, the editor has endeavoured to determine the copyright for the illustrations. The copyright holders that he could not fi nd despite his searches are kindly requested to make themselves known in order to comply with the legislation on the subject as soon as possible.
Alexander Calder © SABAM Belgium 2009, Jacques Dupuis © SABAM Belgium 2009, Groupe Structures © SOFAM Belgium 2009, Le Corbusier © SABAM Belgium 2009, Marc Mendelson © SABAM Belgium 2009, Léon Stynen © SABAM Belgium 2009, Jean Van Doosselaere © SABAM Belgium 2009.
Dans la mesure où ils ont pu être identifi és, les noms des artistes affi liés auprès d’une société de droits d’auteur sont repris ci-après : Dit zijn, voor zover ze konden worden geïdentifi ceerd, de namen van de kunstenaars die bij een auteursrechtenvereniging zijn aangesloten: The names of the artists affiliated to a copyright management company, as far as it has been possible to identify them, are mentioned below : Christine Bastin & Jacques Evrard © SOFAM Belgium 2009, Lucien-Jacques Baucher © SOFAM Belgium 2009, Georges Bontinck © SABAM Belgium 2009,
Nous remercions l’ASBL Le Parador (www.jacquesdupuis.be) et Lucien-Jacques Baucher de nous avoir autorisés à reproduire gracieusement des images sous droit d’auteur. Dank aan de vzw Le Parador (www.jacquesdupuis.be) en Lucien-Jacques Baucher voor de toestemming die ze ons hebben verleend om afbeeldingen onder auteursrecht gratis te reproduceren. We thank ASBL Le Parador (www.jacquesdupuis.be) and Lucien-Jacques Baucher for granting us their kind permission to reproduce images under copyright.
D RO I TS D ’AU T EU R AU T EU RS R E CH T E N CO P YR I G H T
Rousseau, Philippe Rousseaux (AGC Flat Glass), Patricia Simeoni (Institut Émile Vandervelde), Anne Stiernet (Musée de la Vie wallonne, Liège), Ilse van de Mierop (Curatelle Sabena), Brigitte Vander Brugghen, Annette van Lookeren (Heidelberg Cement Benelux), Lander Van Neygen (FotoMuseum Provincie Antwerpen), Jan Verhaeven (SNCB), Alexis Wielemans (Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed), Stéphane Warny, Françoise Xenakis.
15 4
Traduction . Vertaling . Translation Erik Tack (Nederlands) & Ashraf Ibrahim (English).
Scénographie et graphic design Decorontwerp en graphic design Design and graphics Michel Bries - Mandragore scenography.
Construction . Bouw . Construction Bureau d’études Denis.
Stylisme et recherche des pièces Vormgeving en research Styling and item research Thierry Belenger - Archives Design.
Auteurs . Auteurs . Authors Caroline Berckmans, Pierre Bernard & Anne-Sophie Walazyc.
Curateurs . Curatoren . Curators Caroline Berckmans, Pierre Bernard & Anne-Sophie Walazyc.
Design . Design . Design [sign*] - www.designbysign.be, Astrid Verdeyen, Franck Sarfati.
C ATA LO G U E C ATA LO G U S C ATA LO G U E
EXPOSITION T E N TO O N S T EL L I N G EXHIBITION
ISBN : 2-9520560-7-2 Dépôt légal . Wettelijk depot . Copyright registration : 9943/9
Cette publication fait partie de la série Éditions de l’Atomium. Deze publicatie maakt deel uit van de reeks Editie Atomium. This publication is part of the series Atomium’s Edition.
Éditeur responsable . Verantwoordelijke uitgever . Chief editor Henri Simons, Directeur / Director.
Coordinateur du projet . Projectcoördinator . Project coordinator Arnaud Bozzini.
ATO M I U M ATO M I U M ATO M I U M
15 6