WOW is now
objets innovants d’aujourd’hui & de demain
Innovatieve voorwerpen, vandaag en morgen.
O3.1O 2O13 O2.O2 2O14
Innovative objects of today and tomorrow
atomium Square de l’Atomiumsquare - 1020 Bruxelles-Brussel www.atomium.be/wowisnow
Innoveren is vooruitgang boeken! In 1958 vatte het Atomium perfect de innovatiegeest samen die overal ter wereld heerste. Het monument stak boven een wereldtentoonstelling uit die helemaal gericht was op de vooruitgang en de toekomst. Denk maar aan de voorstelling van de Spoetnik, de eerste kunstsatelliet om de aarde die een jaar eerder gelanceerd was in de ruimte en het pronkstuk was in het Russische paviljoen. Voor innovatie moest u indertijd in de lucht kijken. De ruimte was de nieuwe te bereiken grens! Het Atomium met zijn negen bollen die de negen atomen van een ijzerkristal voorstellen, was een andere uitdrukkelijke verwijzing naar deze vooruitgang die volop bezig was: die van de innovatie op het vlak van de beheersing van het atoom. Vijfenvijftig jaar later kadert de tentoonstelling ‘WoW is NoW’ in deze pioniersgeest. Tijdens deze tentoonstelling wordt het thema in een actueel kleedje gestoken door na te gaan wat innovatie vandaag inhoudt.
WAT IS INNOVATIE? «Verder gaan in het tevreden stellen van de individuen» Innovatie is een complex begrip. Dit uit zich in alle aspecten van de menselijke activiteit. Innovatie heeft zowel betrekking op nieuwe producten als op hun productieprocessen, de organisatie van de ondernemingen, het management, nieuwe productiewijzen, de manier waarop een administratie werkt, onze hobby’s, ... Om te innoveren volstaat het echter niet om creatief te zijn en uit te vinden. Het resultaat van deze creativiteit moet nog zijn publiek bereiken, doorsijpelen in de maatschappij en de maatschappelijke werkingswijzen duurzaam veranderen. Doctor in de economie Marc Giget, gespecialiseerd in de geschiedenis van de innovatie, zegt niets anders. Volgens hem is innovatie niets meer dan “de integratie in een creatief product of een creatieve dienst van de beste staat van kennis, waardoor men een stap verder kan gaan in het tevreden stellen van de individuen en de maatschappij”.
Uitvinden is niet innoveren Er bestaat een fundamenteel verschil tussen een uitvinding en innovatie. Uitvinden, dat is de dingen anders zien. Nieuwe ideeën bedenken, nieuwe concepten creëren die kunnen gaan tot de uitwerking van één of meer prototypes. Maar als deze niet omgezet worden in producten of toegankelijke processen, als ze niet tegen een redelijke kostprijs geproduceerd kunnen worden of onze gedragingen of de werking van de maatschappij niet grondig kunnen veranderen: dan blijft dit enkel een goed idee en is er geen sprake van een innovatie. Uitvinden betekent dus niet noodzakelijk innoveren. De helikopter van Leonardo da Vinci, 500 jaar geleden, was een goed idee. Da Vinci was een geniale uitvinder. De helikopter van Igor Sikorsky was een echte innovatie op het vlak van luchtvervoer. In 1943 ontwikkelde hij als eerste een echt operationele machine die tegemoetkwam aan een behoefte. Kortom: laten we zeggen dat een uitvinding de bedenking van een nieuw idee is, terwijl een innovatie het gebruik van dit nieuwe idee is.
Al meer dan 60 jaar is de Bic het populairste moderne schrijfinstrument. De container, ontwikkeld in 1956, groeide in de jaren 1970 uit tot de wereldwijde standaard voor goederentransport.
De container aan de basis van verschillende revoluties De container, die gigantische metalen kist van 12 meter lang, is het schoolvoorbeeld van een goed idee dat omgezet werd in een echte innovatie. Het principe ervan is toe te schrijven aan de Amerikaan Malcolm McLean. Door de verpakking van de goederen te standaardiseren, bevorderde hij de overlading van vrachten tussen boten, treinen en vrachtwagens. Dankzij hem werd vanaf de jaren 1970 spectaculaire tijdswinst geboekt bij het laden en lossen van goederen. Dat resulteerde in een ware revolutie op transportvlak. Maar zijn ‘goede idee’ lag aan de basis van een andere wereldomvattende revolutie. Door de container werd ook het industriële productieritme dooreengeschud. Zonder de container was ‘just-in-time’ niet mogelijk geweest.
De Bic: twee kilometer in één trek De beste technologieën van het moment integreren om tegen matige kosten een nieuw, betrouwbaar, populair en zelfs onmisbaar product te produceren: dat is de uitdaging die Marcel Bich met succes aanging. Door in 1949 de uitvinding van de Hongaar Lazlo Biro over te nemen en aanzienlijk te verbeteren, ontwikkelde de Fransman Bich het jaar nadien de moderne balpen: de ‘bic’. De balpen bestaat uit een zeshoekige houder in polystyreen en een balletje in wolfraamcarbide dat tot op de micron nauwkeurig in een messing punt wordt geplaatst, en is voorzien van een inktpatroon in soepel polypropyleen: de balpen is een concentraat van technologieën dat uiteindelijk minder dan 10 cent kostte. En u kunt er lang, lang mee schrijven... Met de ‘Cristal’ Bic zou u naar het schijnt zelfs een lijn van twee kilometer kunnen trekken. Ondanks zijn ergonomische voordelen slaagde het Dvorak-toetsenbord er nooit in om door te breken. De Newton is de voorloper van de Ipad. Maar deze ‘personal assistant’ van de firma Apple die te primitief werd bevonden, verdween al snel van de markt.
De personal digital assistant van Apple was nog niet voldoende ontwikkeld. De Newton is de te vroege voorloper van de Ipad. Deze vroege tablet, ook ontwikkeld door Apple, was eerder wat indertijd (1993) een ‘PDA’ werd genoemd, een Personal Digital Assistant. Deze MessagePad (zoals de Newton ook werd genoemd) kende nauwelijks succes. Vijf jaar na de lancering zette de constructeur de productie trouwens stop. Het toestel werd het slachtoffer van zijn nog te weinig ontwikkelde technologie. Zijn eenkleurige semiaanraakscherm vereiste het gebruik van een stilus en de beperkte functies die nog niet voldoende verbonden waren (geen links met het internet noch met de mobiele telefoonnetwerken van twintig jaar geleden) verhinderden dit eerste draagbare systeem van Apple om echt door te breken op de markt.
Ergonomische toetsenborden te duur om algemeen ingang te vinden Azerty, qwertz, qwerty, ... Naargelang van de gebruikte talen hebben de toetsenborden die we vandaag gebruiken een letterindeling die teruggaat tot de tijd van de eerste mechanische typmachines, in 1870. Indertijd had men ervoor gezorgd dat de meest gebruikte letters ver uit elkaar stonden om mechanische blokkeringen te voorkomen. Een probleem dat vandaag met de computers niet meer aan de orde is. Toch zijn pogingen om meer ergonomische toetsenborden te ontwikkelen die een grotere typsnelheid mogelijk maken of de twee handen van de gebruiker evenveel belasten, steevast op niets uitgedraaid. De invoering hiervan zou een herziening vereisen van een volledige bestaande infrastructuur die veel te log is om te wijzigen.
WIE INNOVEERT? Er zijn overal mensen die innoveren! Een echt nuttig nieuw hulpmiddel creëren dat beschikbaar is voor het grote publiek of een nieuw product of nieuw proces verbeteren is niet voorbehouden voor enkele zeldzame wetenschappers of ingenieurs. Innovatie kan zich overal voordoen: thuis, op school, op het werk, ... Innovatie is het gevolg van mannen en vrouwen die geconfronteerd worden met een probleem en dat probleem willen oplossen. Innovatie vloeit voort uit een eindeloze nieuwsgierigheid, toevallige ontdekkingen, nauwgezette observaties. De natuur is in dat opzicht een waardevolle inspiratiebron, zoals we zullen zien bij George de Mestral. Vernieuwers zijn levendige en nieuwsgierige geesten met een flinke dosis creativiteit. Dankzij een combinatie van deze kwaliteiten kunnen ze in een nieuw product de vruchten van hun denkwerk bundelen, vaak met de hulp van derden (ingenieurs, investeerders enz.).
Franz Kafka en de werfhelm Franz Kafka (1883-1924), de Duitstalige Tsjechische auteur van beroemde romans zoals ‘Het Proces’ en ‘De Gedaanteverwisseling’, was niet alleen schrijver. Deze doctor in de rechten werkte ook jarenlang bij het ‘Verzekeringsinstituut voor Arbeidsongevallen van het koninkrijk Bohemen’ in Praag. Zijn werk bestond uit de ontwikkeling van preventiemiddelen om ongevallen in de fabrieken te voorkomen. Het beroemdste preventiemiddel is waarschijnlijk de werfhelm. Franz Kafka zorgde ervoor dat het verplichte dragen van deze helm een voorwaarde werd om een verzekeringspolis voor bouwprojecten te kunnen afsluiten. “Geloven in de vooruitgang betekent niet dat er al vooruitgang heeft plaatsgevonden” Franz Kafka
Alfred Nobel en het dynamiet De uitvinder van de Nobelprijs was in de eerste plaats een Zweedse industrieel wiens familie fortuin had gemaakt met de levering van wapens. Alfred Nobel (1833-1896) interesseerde zich voor de chemie van explosieven, waaronder nitroglycerine: een toen zeer veelbelovend product in termen van winst. Maar nitroglycerine is een instabiele stof. Deze stof ontploft bij de minste schok. Er deden zich meerdere ongevallen voor in de nitroglycerinefabriek van Nobel. Een van deze ontploffingen kostte het leven aan vijf mensen, waaronder Emil, de jonge broer van Alfred.
Alfred Nobel spitste zich dan toe op de ontwikkeling van een nieuw type van springstof waarbij elke kans op ongecontroleerde ontploffing uitgesloten was. In 1867 had hij het idee om aan de nitroglycerine diatomeeënaarde toe te voegen, een inert en absorberend materiaal. Het dynamiet - dat vast en gemakkelijk transporteerbaar was en enkel tot ontploffing kon worden gebracht met een ontsteker was geboren. “De rest van mijn vermogen .../... wordt ondergebracht in een fonds dat tot doel heeft de mensen te belonen die in de loop van het voorbije jaar de grootste diensten hebben bewezen aan de mensheid”. Alfred Nobel
In zijn testament dat in 1895 werd opgemaakt, had Nobel laten opnemen dat het merendeel van zijn fortuin dat hij vergaarde dankzij de ontwikkeling van dynamiet, besteed moest worden voor de toekenning van jaarlijkse prijzen: de bekende ‘Nobelprijzen’ waarvan de eerste in 1901 werden uitgereikt. “Ik kan Alfred Nobel vergeven dat hij het dynamiet heeft uitgevonden. Maar enkel een vijand van het mensdom kon de Nobelprijs uitvinden. “ George Bernard Shaw, een scherpe en provocerende Ierse auteur die in 1925 ... de Nobelprijs voor de Literatuur won.
Velcro meegebracht van een wandeling Twee stroken synthetische stof, de ene in een soort fluweel en de andere met tal van kleine haakjes: wie had kunnen denken dat Velcro bedacht werd door een liefhebber van wandelingen op het platteland. Het was immers toen hij thuiskwam van een wandeling met zijn hond dat de Zwitserse ingenieur George de Mestral (1907-1990) in 1941 ontdekte waarom de kliskruidbloemen zo goed ‘plakten’ in de vacht van zijn hond of aan de onderkant van zijn broek. Onder de microscoop ontdekte hij dat de bloemen omringd waren door tal van kleine haakjes. Als goede ingenieur begreep hij al snel het belang van deze vaststelling. Hij ontwikkelde een nieuw sluitingsysteem dat hij ‘Velcro’ noemde - gewoon een samentrekking van de woorden VELours (fluweel) en CROchet (haakje). “In de ruimte is Velcro heel nuttig. Elk beweeglijk object dat wij gebruiken, is voorzien van Velcro zodat we het kunnen bevestigen aan een paneel of muur”. (“Velcro in free fall is very effective. Nearly every loose object we use has a Velcro tab or dot on it so we can stick it to a panel or wall. “) Thomas D. Jones, de Amerikaanse astronaut die deelnam aan vier ruimteshuttlemissies. Het Amerikaanse ruimteagentschap Nasa gebruikt al sinds de Apollo-missies Velcro. (source : www.hq.nasa.gov/alsj/WOTM/WOTM-Velcro.html)
Zenobe Gramme en de dynamo Een vraatzuchtige ontwerper? Een knutselaar met een passie voor hout en elektriciteit die alle wereldtentoonstellingen afliep? De Belg Zenobe Gramme (1826-1901) is het zowat allemaal. Deze Luikse schrijnwerker vestigt zich in 1856 in Parijs, waar hij werkt voor twee ondernemingen die elektriciteit gebruiken. Van dat gebruik bestudeerde hij de sterke punten en ... de zwakke punten. In 1867 deponeerde hij al een eerste patent met betrekking tot verschillende voorzieningen bestemd om wisselstroommachines te perfectioneren. Het jaar nadien bouwde hij de eerste gelijkstroomdynamo. De elektrische revolutie is aan de gang. In 1873 wordt de omkeerbaarheid van de dynamo aangetoond. Als de dynamo elektriciteit krijgt, kan hij dienen als motor. De elektrificatie van de industrie is nu mogelijk.
“Had ik dat allemaal geweten, dan had ik de dynamo nooit uitgevonden”. Zenobe Gramme was geen wetenschapper maar wel een geniale knutselaar. In 1881, toen een fysicus net een model had gemaakt van zijn dynamo, zei hij: “Had ik dat allemaal geweten, dan had ik de dynamo nooit uitgevonden”. (Bron: Maison de la Science, Universiteit van Luik.)
“Ik denk na, Hortense! “ Gramme werd vaak omschreven als iemand die stil was en veel nadacht. Toen zijn echtgenote Hortense hem hierop wees of hem verweet verstrooid te zijn, antwoordde hij snedig: “Ik denk na, Hortense! “ (Idem)
Velcro wordt nu gebruikt in alle activiteitensectoren, inclusief de medische wereld. Een dynamo die ‘gevoed’ wordt met elektriciteit, wordt een motor. Dat is onder andere de aantrekkingskracht van de uitvinding van Zenobe Gramme. Schokken opvangen om het hoofd te beschermen en ongevallen te beperken: dat zijn de grootste troeven van de veiligheidshelm die werd opgelegd door Kafka. De dynamietstaven uit de fabrieken van Nobel hadden doorgaans een lengte van 25 cm en een diameter van 3 cm.
HOE INNOVEERT MEN? De procedés, de organisatie, de maatschappij veranderen Er bestaat niet zoiets als een recept om te innoveren. Maar één ding is fundamenteel: dit is enkel mogelijk als alle technieken die vereist zijn voor de concretisering al bestaan. Met andere woorden: een innovatie is een bundeling van kennis die eraan voorafgaat, inclusief nieuwe kennis die voortvloeit uit onderzoek. En dit volgt doorgaans hetzij op nieuwe ideeën, hetzij op nieuwe aanvragen. Innovatie is geen onwrikbaar concept. Innovatie kan diverse vormen aannemen. De eenvoudigste vorm is waarschijnlijk de zogenaamde incrementele innovatie. Het gaat bijvoorbeeld om de ontwikkeling van een verbeterde versie van een product - een versie die nieuwe kwaliteiten biedt. Innovatie kan ook betrekking hebben op ‘procedés’ (productie) of de ‘organisatie’, in bedrijven bijvoorbeeld. In geval van een innovatie die voor een ‘breekpunt’ zorgt, wordt een gloednieuw product of proces uitgewerkt. Dit type van innovatie resulteert uit een manier van denken die volledig verschilt van wat tot dan toe bestond.
Tiende macht Ongeacht haar aard is een innovatie altijd het resultaat dat wordt verkregen nadat een lange weg werd afgelegd. Innovatie begint bij een vernieuwende ingeving. Innovatie vergt doelgericht onderzoek en de uitwerking van tekeningen. Ze vergt de uitwerking van prototypes en daarna van proefseries voordat ze in productie kan gaan en tot slot efficiënt gecommercialiseerd kan worden, waardoor ondersteuning van al even innovatieve marketing wenselijk of zelfs noodzakelijk is. Elk van deze stappen is gemiddeld tien keer duurder dan de voorgaande stap. Om die reden moet een uitvinder heel vaak een investeerder vinden die gelooft in zijn product voordat er sprake kan zijn van innovatie.
waar innoveert men ? Elk land heeft zijn eigen methode en prioriteiten Innovatie is een gezamenlijke doelstelling van veel landen. We stellen nochtans vast dat de innovatieculturen niet overal identiek zijn. Deze verscheidenheid leidt van nature tot een contrastrijke dynamiek. “Ondanks de economische crisis doet de innovatie het goed”, aldus de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom. “En innovatiepolen doen het goed op lokaal niveau. Ze wijzen op de opkomst van originele ecosystemen op het vlak van innovatie en getuigen van de nood aan een keerpunt in vergelijking met de gebruikelijke tendens, die erin bestond initiatieven te proberen kopiëren die hun nut al hadden bewezen”, verduidelijkt dit agentschap van de VN.
Vijf landen, vijf culturen De prioriteiten zijn in Zweden niet dezelfde als in India. De ontwikkelingscircuits in Kameroen zijn anders dan die in Brazilië. Maar de innovatie voldoet overal aan vergelijkbare criteria: nieuwe oplossingen aanreiken voor de huidige behoeften, rijkdommen en werk genereren. Kortom: de economie ondersteunen. Hierna volgen vijf heel typische voorbeelden van deze innovatieve geest die de ondernemers en de overheden van onze planeet bezielt. India Iedereen zijn tablet India legt al jarenlang de nadruk op de toegang tot nieuwe technologieën voor de hele bevolking, met inbegrip van de armste mensen. U herinnert zich misschien wel het experiment ‘One computer per child’ (‘Een computer voor elk kind’) om leren voor iedereen toegankelijker te maken. Het land gaat voort op deze ingeslagen weg met de ‘Aakash’, een low-cost tablet met aanraakscherm. De ‘Aakash’ wordt in India geproduceerd door DataWind en heeft betrekking op een potentieel van 220 miljoen studenten. De eerste versie van deze tablet werd in 2011 gelanceerd. Dit jaar (2013) wordt de derde versie verwacht van deze tool die verkocht wordt tegen ongeveer 50 euro dankzij een voluntaristisch beleid van de overheid die geen belastingen heft op de tablet, en het toestel ook voor de helft subsidieert.
Senegal Vouwen en ambachtslui aan het werk De visvangst is een belangrijk bestaansmiddel in Senegal. De verse vis wordt gedeeltelijk gedroogd in de zon om bewaard te worden. Het zijn doorgaans de vrouwen die dit doen. Sinds kort wordt hun werk vergemakkelijkt. Dankzij een nieuw type van houten zonnedroogbak voorzien van bescherming tegen regen en insecten, kunnen de vrouwen sneller grotere hoeveelheden vis bereiden. Deze eenvoudige en efficiënte technologie biedt de mogelijkheid om het droogproces te versnellen in betere sanitaire omstandigheden (de vis wordt niet meer blootgesteld aan vliegen en aan stof), terwijl dit tegelijkertijd werk biedt voor de lokale ambachtslui die deze nieuwe droogbakken maken.
Brazilië De lichtfles van Alfredo Moser Dit is waarschijnlijk eerder een handigheid dan innovatie. Maar in de sloppenwijken is de door Alfredo Moser bedachte Moser-fles nochtans een eenvoudige en goedkope oplossing die enorme diensten verleent aan de minstbedeelden. Door grote plastic flessen te recycleren tot zonnelamp, zorgt Moser voor licht in de huisjes in de sloppenwijken. De fles wordt vastgeschroefd in de staalplaat die bij veel woningen als dak dient, en ze verspreidt het buitenlicht enorm, waardoor een heel deel van de Braziliaanse bevolking geniet van gratis en milieuvriendelijke verlichting.
Zweden Genetica en politieke prioriteiten Zweden is ongetwijfeld een van de innovatiekampioenen van onze planeet. Innovatie zit als het ware in de genen van de bevolking. En dankzij haar steunprogramma’s op dit vlak zet de overheid vandaag nog altijd een decennialange traditie van innovatie voort. Enkele voorbeelden van goede ideeën ‘made in Sweden’ om de gedachten te bepalen? Het dynamiet, de veiligheidslucifers en de ritssluiting zijn overbekend, maar we mogen ook de hartstimulator, de 3-puntsgordel, de kogellagers, Bluetooth, Skype of het design niet vergeten. En er is heus meer dan alleen Ikea in het land!
Japan De beste vriend van de mens is een robot Asimo, de robot van Honda, is waarschijnlijk de bekendste androïde ter wereld. Zijn bouwer spaarde geen enkele moeite om hem bekend te maken. Sinds enkele weken staat een andere - veel bescheidenere - robot in de spotlights. Kirobo, 34 cm groot en iets meer dan een kilo zwaar, heeft zijn uiterlijk niet mee. Maar toch is het een echt concentraat van technologieën. Hij spreekt niet alleen (Japans), maar hij is ook uitgerust met spraakherkennings- en spraakverwerkingsfuncties, hij is verbonden, hij herkent gezichten, onthoudt wat hem gezegd en getoond wordt... Kortom: zoals elke goede robot van de laatste generatie staat hij er goed voor om de beste vriend van de mens te worden. In dit geval van de Japanse astronaut Koichi Wakata, die dit najaar in een baan om de aarde deze kleine robot zal vervoegen die zich sinds deze zomer aan boord van het internationale ruimtestation bevindt om er de bemanning te helpen.
landen / “cijfers” van de innovatie
INDIA Percentage van de R&D-uitgaven/bbp: 0,8% Global Innovation Index: 36,2 Bevolking: 1,26 miljard inwoners Bbp/inwoner 3.851 dollar/inw.
ZWEDEN Percentage van de R&D-uitgaven/bbp: 3,4% Global Innovation Index: 61,4 Bevolking: 10 miljoen inwoners Bbp/inwoner: 41.749 dollars/ hab.
SENEGAL Percentage van de R&D-uitgaven/bbp: 0,4% Global Innovation Index: 30,5 Bevolking: 13,1 miljoen inwoners Bbp/inwoner: 2.345 dollar/inw.
BRAZILIË Percentage van de R&D-uitgaven/bbp: 1,2% Global Innovation Index: 36,3 Bevolking: 201 miljoen inwoners Bbp/inwoner: 12.038 dollar/inw. (Ter informatie/eventuele vergelijking)
JAPAN Percentage van de R&D-uitgaven/bbp: 3,3% Global Innovation Index: 52,2 Bevolking: 135 miljoen inwoners Bbp/inwoner: 36.179 dollar/inw.
BELGIË Percentage van de R&D-uitgaven/bbp: 2% Global Innovation Index: 52,5 Bevolking: 11,4 miljoen inwoners Bbp/inwoner: 38.089 dollar/inw.
De Global Innovation Index wordt elk jaar gepubliceerd door de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom (een agentschap van de Verenigde Naties), in samenwerking met de Universiteit van Cornell in de VS en INSEAD, een internationale handelsschool (Frankrijk, Singapore en Abu Dhabi). Deze index is een klassement van 142 landen op het vlak van innovatie op basis van 84 socio-economische indicatoren afkomstig van 30 openbare en private internationale bronnen. Zestig van deze indicatoren zijn kwantitatieve gegevens, 19 zijn composietindicatoren en 5 stemmen overeen met vragen gesteld in het kader van een enquête. De hier voorgestelde cijfers komen uit het rapport 2013 / Global Innovation Index. http://www.globalinnovationindex.org
WANNEER INNOVEERT MEN? In de geschiedenis van de mensheid zijn innovatiecycli te onderscheiden Innovatie heeft altijd deel uitgemaakt van de geschiedenis van de mensheid. Dit is nauw verbonden met de ontwikkeling van maatschappijen, inclusief de oudste. In het neolithicum leidden domesticatie en landbouw tot permanente vestiging, waardoor een specialisatie van de taken mogelijk was. In de oudheid werden onder meer het wiel, het ploegijzer, de wegen of ... het schrift uitgevonden. Stuk voor stuk technologieën die we nog altijd niet kunnen missen. Het gouden tijdperk van de Islam (VIIIe tot XIIIe eeuw) werd gekenmerkt door een versnelling van de kennis op het vlak van wetenschappen en geneeskunde. De Italiaanse renaissance, met Leonardo da Vinci, drukte haar stempel op de technologieën, de kunst en de architectuur. Dichter bij ons drukten de industriële revoluties een enorme stempel op onze productie-, werk- en consumptiewijzen. Vandaag is het de beurt aan de digitale revolutie om haar stempel te drukken.
Hernieuwing doorspekt met destructies en creaties Volgens de Amerikaanse economist Joseph Schumpeter (1883-1950) hangen de recente grote economische cycli zoals ze hier schematisch worden voorgesteld, nauw samen met de innovatiecapaciteit van de maatschappijen. De opwaartse fase stemt overeen met de vereiste tijd voor de assimilatie, de verspreiding en de matiging van de nieuwigheden. De concurrentie en de afname van de vraag verklaren het ontstaan van de piek. Daarna volgt de afwaartse fase. Die wordt gekenmerkt door de afbouw van de voorraden, schulden en de voorbereiding van een nieuwe innovatiegolf. Vanuit maatschappelijk standpunt illustreert dit ook een ander economisch principe dat werd voorgesteld door Schumpeter, namelijk dat van de ‘creatieve destructie’. De komst van een innovatie gaat gepaard met een aanzienlijke destructie van de tewerkstelling. De mechanisering en automatisering in de industrie hadden bijvoorbeeld een zekere impact op de arbeidswereld. Maar na deze destructieve fase volgt een herstel. De popularisatie van nieuwe technologieën en nieuwe producten is dan een bron van nieuwe beroepen, van nieuwe banen.
WAAROM INNOVEERT MEN? Verschillende en uiteenlopende behoeften Innovatie is een permanente ontwikkeling, maar in bepaalde omstandigheden versnelt deze cyclus. Dat is het geval in periodes van economische crisis. Om deze periodes te boven te komen, moeten er nieuwe producten en diensten ontwikkeld worden. Ook oorlogsconflicten zorgen voor een versnelling op dit vlak. Innovaties komen eerst het leger ten goede. Pas daarna sijpelen ze door naar de burgermaatschappij. Een recent voorbeeld? Het positioneringsysteem via satelliet, het fameuze gps. Op basis van de laatste informatica- en ruimtetechnologieën die beschikbaar waren, werd dit systeem oorspronkelijk ontwikkeld door en voor de Amerikaanse militairen.
Innovatie kan ook voortvloeien uit ontmoetingen tussen uitvinders en investeerders, of ook inspelen op een specifieke behoefte die langs een omweg vervolgens het grote publiek verleidt.
Een conservenblik om een leger te velde te voeden Oorlogszuchtig, dat conservenblik? Inderdaad! Het conservenblik resulteert uit onderzoek en innovaties naar aanleiding van militaire behoeften die teruggaan tot de tijd van Napoleon Bonaparte. Om de matrozen op missie te voeden, deed het leger van de Keizer een beroep op de uitvinding van Nicolas Appert (1749 – 1841). Hij ontwikkelde als eerste een methode voor de bewaring van voedsel door het voedsel door warmte te steriliseren in hermetische verpakkingen. Initieel ging het om glazen flessen. Daarna doken de conserven op. Appert richtte in 1802 zelfs de eerste conservenfabriek ter wereld op. Dat was in Massy, ten zuiden van Parijs.
Gevriesdroogde koffie als oplossing voor de productieoverschotten Oploskoffie werd al in de 19e eeuw uitgevonden, maar het was pas in de jaren 1930 dat het potentieel ervan ten volle werd benut. De Nieuw-Zeelandse uitvinder van gevriesdroogde koffie beschermde zijn uitvinding met een patent dat in 1890 werd gedeponeerd. Zijn procedé onderging enkele verbeteringen in het begin van de 20e eeuw, maar kende niet echt het verhoopte commerciële succes. De popularisatie van oploskoffie vloeit voort uit de overproductie van verse koffie in Brazilië in de jaren 1930. Op vraag van de Braziliaanse Dienst voor Koffie kreeg het bedrijf Nestlé de opdracht om de vriesdroogtechniek te perfectioneren en een industrieel procedé te ontwikkelen. Zo werden de overschotten opgewaardeerd. In 1938 werd het eerste commerciële product - Nescafé - in de kopjes van de liefhebbers geschonken.
Politieke steun en listen Ook een doelgericht beleid kan innovaties bevorderen, ook in domeinen zoals voeding. In Frankrijk was dat het geval bij de introductie van de aardappel. In de 18e eeuw waren de Fransen amper geïnteresseerd in dit voedingsmiddel dat volgens hen enkel goed was als dierenvoeder. In het licht van de hongersnood en de oorlogen slaagde de militaire apotheker van Lodewijk XVI, Antoine Augustin Parmentier, erin de vorst te overtuigen van de aantrekkingskracht van dit voedingsmiddel. Enkel de bevolking moest nog van mening veranderen. Hij gebruikte toen een list. Parmentier liet aardappelen planten op een veld nabij Parijs en liet dit veld overdag bewaken door soldaten. ‘s Nachts gingen deze soldaten welbewust weg. Deze voorloper van de ‘marketing’ werkte wonderwel. Het aantal diefstallen van ‘kostbare’ aardappelen nam toe. Er werden meer aardappelen gegeten en de Fransen begonnen op grote schaal aardappelen te telen.
De jacuzzi of een succesvolle verandering van doelmatigheid Initieel ging het om een landbouwpomp. Uiteindelijk is dit een toestel voor medische doeleinden geworden dat vanzelf evolueerde naar een wereldwijd succesvol welzijnsinstrument. De jacuzzi werd in 1956 in de Verenigde Staten ontwikkeld door Candido Jacuzzi. Ken, zijn zoon, leed aan een vorm van reumatoïde artritis, een degeneratieve ziekte waardoor patiënten geïnvalideerd raken. Om zijn pijn te verlichten en hem te helpen om zijn motoriek te behouden, raadden de artsen aan om hem regelmatig hydrotherapiesessies te laten volgen. Candido Jacuzzi, gespecialiseerd in hydraulica, ontwierp een systeem voor thuis. Hij veranderde een in de landbouw gebruikte dompelpomp in een hydrotherapiesysteem dat gebruikt kon worden in een bad. Het eerste systeem voor hydromassage thuis was geboren.
WAT INNOVEERT MEN? De toekomst krijgt vandaag al vorm Nieuwe producten, nieuwe diensten, nieuwe behoeften, nieuwe oplossingen. Innovatie is een continu en cyclisch proces. Onze tijd ontsnapt niet aan die regel. Met de digitale oplossingen en de onmiddellijkheid die mogelijk wordt dankzij de huidige communicatietools die invoerders van vernieuwing dichter bij hun onmisbare partners brengen, zou het proces zelfs de neiging hebben te versnellen. Om nog maar te zwijgen over de artificiële intelligentie die om de hoek loert. Ook de manier waarop innovatie bedacht wordt, moet dus opnieuw in vraag worden gesteld. Hoe zal de toekomst eruitzien? Hier volgt alvast een voorsmaakje.
3D-printer Er zijn al printers beschikbaar die driedimensionale voorwerpen kunnen maken. Het blijft natuurlijk dromen van de pizzaprinter die voorzien is van voedingspatronen. De op de markt verkrijgbare 3D-printers vormen eerder opeenvolgende laagjes van hars volgens een zeer specifiek informaticaprogramma om een driedimensionaal voorwerp te maken dat niet eetbaar is: maquette, juweel, figuurtje, smartphonecover, ... Door op aanvraag kleine reeksen van heel doelgerichte voorwerpen te produceren, ontwikkelen de ondernemingen die op deze afdruktechnologie mikken een nieuwe productieactiviteit. Dat is een manier om het proces van de productiedelokalisaties om te keren. Deze gepersonaliseerde productie op aanvraag vermijdt ook de opslagproblemen die verband houden met massaproductie.
‘Connected’ bril = grotere realiteit Om hypergeïnformeerd te blijven en in realtime te communiceren zonder de blik af te wenden van het voorwerp, de persoon of gewoon de weg waarop men rijdt, is er nu de met het internet verbonden bril. In de Verenigde Staten biedt Google zijn ‘Google Glass’ aan. Ook in Europa leggen verschillende bedrijven zich volop toe op verhoogde realiteit. Optinvent in Frankrijk ontwikkelt zijn ‘ORA’. Met deze bril op de neus verschijnt er op verzoek tal van informatie op de glazen die omgevormd zijn tot een scherm: temperatuur, uur, batterijniveau van de bril, gps-plaatsbepaling, ontvangst van een e-mail enz. Ziet u iets interessants? De bril maakt een foto of neemt een video op. In geval van twijfel wordt op het internet een of andere opzoeking gedaan... En aangezien de poten van de bril rond het hoofd zitten, biedt ORA natuurlijk modellen aan met muziek die handenvrij uitgeschakeld kan worden om mobiel te bellen.
Onbemand verkenningstoestel voor iedereen Toepassingen die verband houden met onbemande vliegtuigen nemen een hoge vlucht. Dat bewijst het voorbeeld van het bedrijf Trimble. Zijn onbemande verkenningstoestel Gatewing X100 mikt op een publiek van professionele waarnemers die onze planeet en de ruimtelijke ordening bestuderen. Met een spanwijdte van één meter kan deze vreemde vogel in carboon die voorzien is van een radarobservatiesysteem (lidar) terreinen opmeten met een nauwkeurigheid van ongeveer 5 centimeter, en dit... met een autonomie van meer dan 50 kilometer! Eens het onbemande elektrische toestel gelanceerd is, verloopt zijn missie natuurlijk volledig geautomatiseerd. Dit staat mijlenver van de gadgets met propellers die bestuurd worden via smartphone.
De energie van de zon temmen De heerschappij van het atoom is zeker niet voorbij. De mens is er intussen al 60 jaar geleden in geslaagd om atomen te ‘breken’ om energie te produceren. De atoombommen en de kerncentrales zijn daarvan de bekendste voorbeelden. Op dat vlak is een nieuwe energierevolutie op gang gekomen. Ze volgt exact het omgekeerde principe: dat van de kernfusie. De naam? ITER. Dit internationale project dat ontwikkeld wordt in het zuiden van Frankrijk heeft tot doel waterstofatomen samen te voegen om heliumatomen en... een fenomenale hoeveelheid energie te produceren. Precies zoals dat gebeurt in de zon. De ambitie is enorm. De technische moeilijkheden die gepaard gaan met deze innovatie zijn niet te overzien. Nochtans zou ITER vanaf 2027 zijn eerste heliumatomen moeten produceren…
CONCLUSIE Innoveren is een ontzettend menselijke daad Is innovatie per definitie goed? Moet men innovatie wantrouwen? Om deze vragen te beantwoorden, moet men in de spiegel kijken. Innovatie is een ontzettend menselijke daad die zijn oorsprong vindt in onze voortdurende ontevredenheid, ons verlangen om altijd beter te doen. De ontwikkeling en verspreiding van nieuwe objecten, nieuwe procedés en nieuwe diensten hebben tot doel ons bestaan te verbeteren. Met andere woorden: te evolueren. Dat is bijna een darwinistische daad. Wat de vraag betreft of men innovatie moet wantrouwen: dat is een beetje als zich afvragen of de evolutie voordelen heeft. Dat hangt samen met het doel van het object, het gebruik dat men maakt van de innovatie. En op dat vlak moet iedereen deze vraag voor zichzelf beantwoorden.