Het verleden bestaat door de herinneringen die we koesteren. De periode 1960-1973 is voor de generatie van de babyboomers synoniem voor nostalgie naar hun jeugd. En ze vormt voor de jongere generaties een inspiratiebron die verre van uitgeput is. Â De nieuwe materialen, in het bijzonder plastic, breken met de nobele materialen en de traditionele knowhow. Nieuwe technische mogelijkheden leiden tot een nieuwe, radicale, gladde en verleidelijke stijl, die dankzij de mogelijkheid tot serieproductie voor iedereen toegankelijk is. De tentoonstelling toont zowel gebruiksvoorwerpen als kunstwerken die samen het utopische huis van plastic vormen. Orange dreams belicht de levenskunst van een tijdperk, een creatief klimaat en een zoektocht naar symbiose en eigenzinnigheid, in het licht van de industriĂŤle context. Nooit werden zoveel voorwerpen samengebracht.
orange dreams
1
living dream «Het is strak, het is glad, het is mooi» Topor De originele schoonheid van de stukken getuigt van technologisch vernuft en van de creatieve vrijheid van de ontwerpers: de hoeken worden afgerond om het vormgieten te vergemakkelijken, de strakke oppervlakken worden vervangen door meer rigide gebogen vormen, de randen worden soms verdikt om de weerstand te vergroten. De oneindige rijkdom aan vormen verkregen door het gieten van het plastic, leent zich voor alles wat we aanraken, of het om gebruiksvoorwerpen gaat of niet. M o d u l ee r b a a r / S t a p e l b a a r Luxe wordt de vrije ruimte waarover iedereen beschikt. Elk verloren hoekje - de verwarmingskelder, het washok... - wordt ook een bergplaats. De jeugd wil polyvalente ruimten en minimalisme. Zelfs de stoelen verdwijnen in de bergkast nu ze stapelbaar zijn. Alles wordt moduleerbaar: een geïndustrialiseerd design maakt een persoonlijke toets mogelijk van de leefruimte op basis van gestandaardiseerde elementen. De oneindige combinatiemogelijkheden bieden ruimte voor individualisme. De rest, alles wat afwijkt van de norm, zit op de grens tussen kunstwerk en gebruiksvoorwerp: schilders wanen zich urbanisten, beeldhouwers meubelmakers...
kitchen’s dream On b r ee k b a a r De keuken, een bij uitstek nuttige ruimte, is er radicaal anders gaan uitzien tussen het begin van de 20ste eeuw en de jaren 1950. De geleidelijke verdwijning van huispersoneel, het belang van spaarzaamheid en tijd, de nieuwe hygiënenormen, de vereisten van huishoudtoestellen, de aantrekkingskracht van steeds praktischere en mooiere toestellen geven de keuken een rol terug die ze al lange tijd kwijt was: die van huiselijke haard, hart van het gezinsleven. In deze heldere en ruime plaats sieren roestvrij staal en plastic de onmisbaar geworden huishoudapparaten. Na de pasteltinten van de jaren vijftig voor het veelkleurige servies in melamine en de Tupperwaredozen in polyethyleen, legt het vaatwerk van Massimo Vignelli de nadruk op compacte stapelbaarheid. Rood, oranje en geel worden de dominante kleuren voor serviezen en koffiemolens in de keuken en haardrogers in de badkamer.
pop van populair
Vandaag zijn we de stakingen, de mijnsluitingen en de studentenprotesten van 1968 vergeten. De boodschap die blijft hangen, is de bevrijding van de vrouw en van alle minderheden. Deze bruisende culturele periode ging gepaard met het ontluiken van ongeziene stijlen. De pop (populair) met zijn verheerlijking van of kritiek op de consumptiemaatschappij gebaseerd op de cultus van het voorwerp. De op (optiek) die gebruik maakt van gadgets van de nieuwe technologieën en de psychedelica opgedoken uit verboden dromen.
…
orange dreams
2
…
Op de manier van een Warhol of een Vasarely wordt de ijsappel eindeloos vermenigvuldigd.
Mass dreams? De giettechnieken maken een massaproduct mogelijk en de lage prijs maakt het toegankelijk voor het grote publiek: living, keuken, slaapkamer... geen enkel interieur, geen enkel gezin ontsnapt aan de intrede van het plastic en aan de nieuwe esthetiek.
sleeping dream Het kind dat inslaapt, weet dat morgen beter wordt, dat zijn ouders in de toekomst geloven, en dat elke ochtend in optimisme baadt. Voor de adolescent van de babyboom, waren zij die amper vijf jaar ouder waren, goden. Die goden heetten Beatles, Dutronc, Kennedy, Vasarely, Bernstein, Dylan of Warhol. Als je maar wou, kon je zoals hen worden, schepper van een nieuwe wereld, al was het maar voor een kwartier. Geen jaloezie: alleen maar veel goesting, dromen van het absolute en een zonnige toekomst. De kamer, dat is de bevrijding van de lichamen van een jeugd zonder taboes, bekoord door iconen: Jane Fonda als sublieme Barbarella of BB, blootsvoets op het strand.
de stoel van Verner Panton, geschiedenis van een icoon Al heel vroeg interesseert de ontwerper Panton zich voor het principe van een ‘zwevende’ stoel. Zijn project leidt in 1958, in samenwerking met de Deense maatschappij Acrylic Teknik, tot een eerste prototype uit één vloeiend stuk, een krachttoer mogelijk gemaakt door het gebruik van kunststof. De firma Vitra ontwikkelt een versie in polyester versterkt met glasvezel. Maar het materiaal blijkt al vlug te breekbaar voor de elasticiteit die de stoel vereist. Voor de eerste versie van de Panton Chair (1967), wordt uiteindelijk gebruik gemaakt van Baydur, een polyurethaanschuim. Cantilever, op beperkte schaal geproduceerd door Vitra en in 7 kleuren uitgegeven door Herman Millar, is de eerste stoel uit één stuk in kunststof die in één keer werd gegoten. In 1970 verandert Vitra van materiaal door Luran S te gebruiken, een thermoplast dat geïnjecteerd wordt en in de massa gekleurd. Deze technische verandering zorgt voor een nieuw design van de stoel: de randen zijn dikker en de zitting wordt verstevigd met nerven. Deze versie, die tot 1979 wordt uitgegeven door Herman Miller Furniture, kent een groot succes. Van 1983 tot 1999 geeft Verner Panton de eerste versie opnieuw uit in zijn oorspronkelijk materiaal, polyutheraan, en komt tot een fijnere stoel, zonder versteviging. De huidige versie verdeeld door Vitra is in polypropyleen.
nomadic dream
Na de oorlog heeft de evolutie van de communicatietechnieken een drastische impact op de leefomgeving en leidt tot de creatie van tal van originele objecten (telefoons, radio’s, televisies, bandopnemers...). Twee scholen nemen de hoofdmoot van de productie voor hun rekening: de ene is rationalistisch en wordt belichaamd door de firma Braun, in Duitsland. De andere is meer ergonomisch en wordt vertegenwoordigd door Olivetti en Brionvega, in Italië.
… orange dreams
3
…
Eind jaren 60 kan Noord-Italië op zo’n technologische knowhow bogen dat talrijke buitenlandse ondernemingen er in onderaanneming hun design laten ontwikkelen. De stijgende Europese loonkosten doen deze markt geleidelijk afkalven en naar Azië verplaatsen. De spectaculaire ontwikkeling van de Japanse economie in alle sectoren van de technologie hertekent het landschap van de Europese consumptie met goedkope, vooral voor een jong publiek bedoelde producten. Een speelse stijl, geïnspireerd door de Pop Art, ziet het licht aan de Aziatische kusten. De firma Panasonic, producent van televisies en transistorgadgets, is één van de belangrijke vertegenwoordigers.
‘MOD’ dream D e l o o k is a l l es «Ik heb goed gewerkt, laat me nu me amuseren en van mijn jeugd genieten!», denkt de babyboomer. Weg met de last van de studies, het gewicht van de familie, de doffe interieurs: Laten we ‘MOD’ zijn, voluit modern, de technologische vooruitgang omarmen, gaan voor kleurrijke, betaalbare chic. De haute couture wordt prêt-à-porter en geeft elke burger de kans zich volgens de laatste mode te kleden. Onder impuls van Courrèges en zijn lijn Cosmonaute, van Cardin en van Mary Quant, wordt de mode vrijer en praktischer. De iconen van de media, Brigitte Bardot, Jane Fonda, Twiggy, Françoise Hardy, promoten het beeld van de bevrijde, slanke vrouw. De consumenten identificeren er zich mee door jurken van Biba te dragen (Londen), stoffen van Rodier in synthetisch jersey (Parijs), minirokken, panty’s en broeken. Het is het begin van de uniseksmode waarbij de jeans koning blijft. Fantasiejuwelen krijgen extreme formaten die gecompenseerd worden door simpele, veelkleurige en lichte vormen: ringvormige oorhangers, Kelton-horloges met verwisselbare kleuren, overmaatse zonnebrillen...
office dream De groeicurve wijst naar boven, de toekomst is stralend, en er is volop werkgelegenheid. Petroleum is een onuitputtelijke bron en plastic, het magische materiaal, vloeit rijkelijk om de nieuwe kantoorruimten in te richten. De ontwikkeling van elektronica zorgt voor een doorgedreven miniaturisering die ook mogelijk wordt gemaakt door plastic, een materiaal dat zich aanpast aan alle vormen en functies en zeer geschikt is voor elektrische isolatie. Dit is vandaag ook nog zo. De grijze en logge machines maken plaats voor meer functionele en kleurrijke objecten. Plastic palmt de werkplaats in. Zelfs de eerbiedwaardige directiewerktafel, ontstaan in een gietvorm, breekt radicaal met het verleden.
orange dreams
4
… space music dream In 1966 pakt Robert Moog uit met het electronisch klavier dat Walter Carlos in 1968 faam oplevert met ‘Switched on Bach’ en in 1972 met ‘A Clockwork Orange’ naar Beethoven. Begin de jaren zeventig componeren Terry Riley (album Persian Surgery Dervishes - 1971-72) en Pink Floyd (Dark side of the moon 1973) mythische elektronische muziek die kosmische grandeur en contemplatieve gewichtloosheid oproept. De zwevende muziek boomt in Duitsland dankzij het label Virgin met Edgar Froese (Aqua - 1974), Klaus Schulze (Timewind - 1975), Tangerine Dream (Rubycon - 1975, Stratosfear - 1976, Exist - 1981, White Eagle - 1982) en Peter Baumann (Romance - 1976), zonder de jeugdwerken van Jean-Michel Jarre te vergeten (Oxygène - 1976), die ook werkt met Brian Eno (Music for Airports - Ambient 1 to 4 van 1978 tot 1982). De eerste voetstap op de maan op 21 juli 1969 opende een nieuwe dimensie voor de dromen van een generatie die tijd en rede uitdaagde.
tussen kunst en design Orange Dreams toont een unieke installatie, uitgedacht door de curatoren en het Atomium, die een stap verder gaat dan wat het publiek zich kan herinneren. De tentoonstelling, die zowel kunstwerken als gebruiksvoorwerpen toont, illustreert de dromen van een gelukkige, van werkloosheid gespaarde, resoluut positieve middenklasse. Tot de ontnuchtering door de petroleumcrisis van 1973 en de ecologische bewustwording. Deze tijd van ‘oranje dromen’ moet niet gezien worden als een zonsondergang, maar als een som van rijke en uitzonderlijke artistieke en maatschappelijke ervaringen die bezield waren door een aanstekelijk optimisme.
wanneer een plastisch kunstenaar plastic ontmoet Wanneer Philippe Decelle in 1987 op een vuilnishoop een stoel van Joe Colombo vindt, bedenkt hij dat onze maatschappij kort van geheugen is en vandaag dingen verbrandt waar ze gisteren dol op was. Het Brusselse Plasticarium is geboren. Deze collectie, die constant verrijkt wordt, is uniek in de wereld: nooit eerder werden zoveel stukken samengebracht op één plaats - van gebruiksvoorwerpen tot kunstwerken, van populaire voorwerpen tot pop art. Het Plasticarium biedt een wonderlijke kijk op de stijl van de jaren zestig. De collectie heeft de creaties uit een weelderige periode vereeuwigd, creaties geboren uit een cocktail van vrijheden, nieuwe idealen, vernieuwende technologie en vooral van een design die bevrijd is van elke traditie. Ondertussen is het Plasticarium meer dan een museum; het is een bron van inspiratie en informatie die niet alleen bestemd is voor nostalgici maar ook voor nieuwsgierige en inventieve hedendaagse designers.
orange dreams
5
C o m p o n i b i l i A n n a C a s t e l l i ( d at e )
Elektrische Stekker Peter Klasen (1971)
De architecte zet haar echtgenoot, Giullo Castelli, oprichter
Met deze Elektrische Stekker speelt Klasen, één van de stichters
van Kartell, ertoe aan met zijn firma huishoudvoorwerpen in
van de Nouvelle Figuration, op een ironische manier in op
gegoten plastic te gaan produceren. Makkelijk opstapelbare
de gevaren van de moderniteit en de nieuwe technologieën.
elementen vormen heel praktische opbergmeubels. Met Com-
Dit sculpturale stuk illustreert het huwelijk tussen elektriciteit
ponibili, verkrijgbaar in talloze kleuren, kan de leefruimte
en plastic.
gemoduleerd worden door het basiselement aan te vullen in functie van ieders wensen of middelen.
O p e e n h o p i n g va n k r a b b e r s A r m a n ( 1 9 7 0 )
G a r d e n Egg P e t e r G h y c z y ( d a t e )
Arman, één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Nieuwe Realisme, laat hier een nieuw licht op de werkelijkheid
De Garden Egg, comfortabel met zijn kussen uit polyurethaan-
schijnen. Deze opeenhoping van krabbers van behangers,
schuim overtrokken met jerseystof (nylonvezel), is ontworpen
gevangen in een oranje hars, sublimeert het gebruiksvoorwerp.
voor buiten. Deze zetel kan worden gesloten in geval van
Deze popartcreatie, een mengeling van optimisme en ernst,
regen, en neemt zo de heel pure vorm aan van een ei. Hij
laat ons de paradoxen van de consumptiemaatschappij
maakt deel uit van die iconen die het designobject optillen
verkennen. Deze krabbers zijn een illustratie van de ‘pure
tot een heus kunstwerk.
poëzie van de industriële chemie’ volgens de woorden van de criticus Pierre Restany.
N e s s o G i a n ca r l o Ma t t i o l i ( 1 9 6 5 ) R o b o t N o va ( 1 9 5 2 )
De lamp Nesso illustreert de idee dat het ‘mooie nuttig is’. Aanvankelijk werd ze in met glasvezel versterkt hars gemaakt,
De Belgische fabrikant Nova, gespecialiseerd in de productie
later in geïnjecteerd plastic. Deze verandering maakt het
van strijkijzers en frituurketels, ontwikkelde deze keukenrobot
mogelijk van een elitair design over te stappen op massapro-
in de jaren 60. De keukenrobot, een soort Zwitsers mes met een
ductie. De Nesso, die in 1972 in het Moma werd voorgesteld
motor, wou de huisvrouw een aantal keukentaken uit handen
op de tentoonstelling Italy: the new domestic landscape, droeg
nemen. Deze moeilijk schoon te maken dinosaurus eindigde
bij tot de internationale reputatie van het Italiaans design.
uiteindelijk achter in de kast en werd vervangen door minder veelzijdige maar lichtere machines.
B o o m e r a n g Ma u r i c e C a l k a ( d a t e ) Pa n t o n s t o e l
Met de Boomerang wil de Franse beeldhouwer, op zoek naar de perfecte synthese tussen vorm en functie, het doorgaans
Deze stoel die radicaal breekt met het verleden is uitgegroeid
trieste kantoormeubilair radicaal veranderen. De eerste editie
tot het icoon van een tijdperk. De ontwerper gooit de traditie
door Leleu-Deshays was beperkt tot 35 exemplaren. Georges
overhoop door de traditionele vorm van de stoel met 4 poten
Pompidou (1969-1974), president van de Franse Republiek
achterwege te laten en zich niet te bekommeren om nobele
en pleitbezorger van hedendaags design, laat een wit exem-
materialen. De vormelijke rijkdom van de Cantiliver compen-
plaar installeren in het paleis van het Elysée.
seert de armoede van het plastic materiaal.
Va l e n t i n e E t t o r e S o t t s a s s ( 1 9 6 9 )
Armbandradio
Nadat hij in 1958 op amper 23-jarige leeftijd werd benoemd
De radio en de ‘platenslikker’ worden draagbaar om lucht
tot hoofd van de designafdeling van Olivetti, ontwerpt Ettore
te geven aan de vrolijke stroom van muzikale creaties die
Sottsass in 1969 de schrijfmachine Valentine. De Italiaanse
gepaard gaat met steeds nieuwe dansen en looks. Deze Ja-
firma in 1965 creëerde de allereerste desktopcomputer. Het
panse armbandradio met zijn speelse stijl doet denken aan
is amusant en paradoxaal dat de designer, voorloper en paus
de excessen van de MOD-juwelen. Het is de voorloper van
van het postmodernisme, de Valentine, met een technologie
de walkman.
die weldra uit de mode zou zijn, een nieuwe, kleurrijke look gaf en draagbaar maakte.
orange dreams
6