WELCOME
B E L G I Ë
&
I M M I G R AT I E
EXPO 01.05.2011 > 09.12.2011
persdossier
Inleiding 01.05.2011 > 09.12.2011 / atomium Een geschiedenis van immigratie in België Zoals alle ontwikkelde landen heeft ook het moderne België een aanzienlijke geïmmigreerde bevolking, die sinds de oprichting van ons land nu bijna twee eeuwen geleden in opeenvolgende vlagen naar hier is gekomen. En net zoals alle ontwikkelde landen heeft België een dubbelzinnige relatie met dat fenomeen immigratie, waarbij inbeelding en fictie het vaak halen van de realiteit. Deze tentoonstelling heeft als doel om het collectieve lot van de geïmmigreerde gemeenschappen te vatten, evenals de manier waarop ze dit land mee vorm hebben gegeven. Het gaat hier niet om een eerbetoon aan immigratie of om een idyllische weergave van het langdurige en pijnlijke integratieproces van de geïmmigreerde populaties. Wel willen we op een zo objectief mogelijke manier de complexe tweerichtingsbanden van het assimilatieproces blootleggen, evenals de successen en beperkingen van dat proces, de talloze bijdragen van immigran-ten aan de gastmaatschappij en hun eigen evolutie in het contact met hun nieuwe omgeving, de middelen die het gastland biedt om nieuwkomers te integreren, hun evolutie in de tijd, hun verworvenheden en mislukkingen, enz. De pedagogische dimensie van deze tentoonstelling is duidelijk. De gastbevolking krijgt een minder karikaturaal beeld van immigranten, enerzijds als groep (ze maken integraal en onomstotelijk deel uit van het maatschappelijke weefsel van dit land, dat ze mee vorm hebben gegeven) en anderzijds, en misschien zelfs nog meer, als individu. Achter de statistieken schuilen immers mannen, vrouwen en kinderen met het onvervreemdbare recht om te dromen van een degelijk leven. Voor de immigranten zelf is het een manier om een plaats te vinden in het collectieve en historische geheugen van de bevolking. Om het jonge publiek nog nauwer bij het onderwerp te betrekken, werd er bijzonder veel aandacht besteed aan het pedagogische luik van het evenement: het parcours werd in die richting aangepast, er worden bezoeks- en opleidingsdagen voor leerkrachten georganiseerd, er wordt een pedagogisch dossier verdeeld aan de leerlingen, er worden dvd’s voor leerkrachten uitgegeven met daarop de getuigenissen die ook op de tentoonstelling te zien zijn, enz.
WELCOME #2 I 2
Editorialen In de lente van vorig jaar stelde het Atomium in het kader van een samenwerking met het Museum van Europa en een multidisciplinaire wetenschappelijke raad de expositie be.WELCOME voor. Gezien het grote succes dat het initiatief oogstte, zowel in het Atomium als in het Bois du Cazier in Charleroi (waar de tentoonstelling nog tot januari jongstleden liep), hebben we samen met het Museum van Europa besloten om het experiment voort te zetten door van mei tot december 2011 een volledig nieuwe versie van de expositie uit te werken. Proberen om dit universele fenomeen, zoals we het beleven in ons land, te doorgronden, de nadruk leggen op de ervaring en de menselijke belevenissen van onze getuigen en de vragen te bespreken die het migratiefenomeen opwerpen. Dat zijn de doelstellingen van dit pedagogische initiatief dat de modernste museummiddelen inzet. Als tweede luik van deze tentoonstellingscyclus over de realiteit van migratie richt be.WELCOME#2 zich op de kwestie van de verbondenheid en de integratie in het gastland en op het gevoel “noch van hier, noch van ginder” te zijn. Deze expositie luistert vooral naar de kinderen van de mensen die in be.WELCOME#1 voor ons getuigden en die, net als hun ouders, op zoek zijn naar hun identiteit. Hoe beleven zij die spanning tussen de verschillende fundamenten van hun identiteit? Hoe drukken ze die uit? Het antwoord is telkens opnieuw heel persoonlijk. Ook nu weer willen we de bezoeker geen voorgekauwd kader rond migratie voorschotelen maar is het net de bedoeling ieder voor zich te laten nadenken. Door middel van een interactief parcours met de nodige sensibiliteit maar zonder huichelarij helpt be.WELCOME#2 de bezoekers “beter te begrijpen om mekaar beter te begrijpen”.
Henri Simons
Directeur van het Atomium
Arnaud Bozzini
Verantwoordelijke voor tentoonstellingen
WELCOME #2 I 3
De tentoonstelling Het doel Een tentoonstelling die volledig werd afgestemd op jongeren en die zowel leerlingen als leerkrachten alle middelen biedt om het debat in de klas of thuis voort te zetten. Een tentoonstelling die zich voornamelijk bezig houdt met de huidige realiteit van migratie, zonder echter voorbij te gaan aan de geschiedenis en de verschillende dimensies van de 19e- en 20e-eeuwse migratie in België. Deze tentoonstelling zou de basis kunnen vormen voor een toekomstig centrum over immigratiegeschiedenis.
De vertrekpunten van de tentoonstelling. Wat is een immigrant? De pogingen om die ene, cruciale vraag te beantwoorden, geven duidelijk aan hoe complex en veelzijdig immigratie is en hoe moeilijk het is om immigratie in beeld te brengen zonder te vervallen in clichés en vooroordelen, en dat is toch de taak van een tentoonstelling. We hebben dan ook besloten om een tentoonstelling op te bouwen in de vorm van momentopnames die het fenomeen migratie in de breedst mogelijke zin belichten. Het is niet de bedoeling om exhaustief te zien en de bezoeker op sleeptouw te nemen door een logisch parcours waarvan elke fase nodig is om de volgende fase te begrijpen. We hebben dus voorrang gegeven aan getuigenissen maar in elke ruimte zijn ook feitelijke gegevens terug te vinden, die steeds in dezelfde vorm terugkeren. Zij hebben als doel om bij de bezoeker vragen en verbazing op te wekken, zelfs al heeft hij maar een klein deel van de tentoonstelling gezien. Na zijn bezoek moet hij besluiten dat immigratie een complex fenomeen is maar dat hij er dankzij de tentoonstelling nog nieuwe facetten, nieuwe zienswijzen van heeft ontdekt. Een complex fenomeen dus, maar ook een fenomeen met twee richtingen: je hebt immers niet alleen de migrant maar ook degene die hem ontvangt. En misschien is die laatste ook wel een ‘immigrant’, zij het dan minder recent dan de nieuwkomer. Al te vaak (om niet te zeggen altijd) geven tentoonstellingen over immigratie het woord aan degenen die worden ervaren als ‘vreemd’ (ook al zijn ze dat niet in de juridische zin van het woord). Zo geven deze tentoonstellingen, wellicht ongewild, de indruk dat het om een afzonderlijke groep gaat, zonder link met de andere bewoners van de regio waar ze zich vestigen. be.WELCOME#2 wil net het tegengestelde doen en brengt de standpunten van gast en ontvanger samen doorheen de hele tentoonstelling.
WELCOME #2 I 4
Het bezoekersparcours
Een geschiedenis van immigratie in België Stukken stadsmeubilair die samen het woord WELCOME vormen, werden opgesteld op de esplanade aan het Atomium. De letters van het woord WELCOME dienen als steun om de geschiedenis van de immigratie in België te vertellen. Die geschiedenis krijgt hier de vorm van een grafisch fresco bestaande uit foto’s, grafieken en kopieën van documenten.
De gezichten van de immigratie Een reeks grote portretten siert de ruiten van de rotonde. Het gaat om nieuwe getuigen die de bezoeker in de loop van de tentoonstelling zal tegenkomen. Zij hebben uiteraard heel uiteenlopende nationaliteiten en origines, waaronder ook Belgen, al is het bij die laatste niet gezegd dat ze dat enkele generaties ervoor ook al waren. Elk portret is gewoon vergezeld van de naam van de persoon en de vermelding ‘geboren in ...’ WELCOME #2 I 5
Koffers pakken In de wachtzaal aan de voet van de lift wordt de bezoeker geconfronteerd met een reeks koffers, tassen en plastic zakken. Zij illustreren de bagage van immigranten, zoals ze die hebben meegenomen toen ze hun land verlieten. In een opening in de tassen ontdekken bezoekers een bijzonder voorwerp, nu eens vreemd dan weer nostalgisch, van het land dat de immigranten hebben verlaten.
Wie zijn ze en waarom zijn ze geïmmigreerd? De bezoeker kijkt op een grote, interactieve wereldkaart. Wanneer hij op een klein aanraakscherm voor hem op een gezicht tikt, krijgt hij een overvloed aan informatie: foto’s, films, enz. verschijnen op de kaart. Volgens diverse scenario’s verschijnen gegevens die meer vertellen over de context in het land van oorsprong van de getuige. Zo ontdekt de bezoeker dat andere mensen uit datzelfde land naar andere landen emigreren en waarom. Onze getuige legt uit waarom hij naar België is gekomen, of waarom zijn ouders hier naartoe kwamen, wat hun eerste indrukken waren toen ze in België aankwamen en hoe ze hier leven. De meeste informatie wordt gegeven in de vorm van getuigenissen.
WELCOME #2 I 6
Banden met het ‘land’ Dit deel van de tentoonstelling bestaat uit drie palen waar de bezoekers kunnen luisteren naar opnames van gesprekken, verzonnen en verteld door de Congolese schrijver Pie Tshibanda, tussen immigranten en hun familie en vrienden die in ‘het land’ achterbleven. Deze gesprekken zijn te beluisteren via klassieke telefoonhoorns zoals men die nog in telefoonwinkels vindt.
Verschillende codes Twee silhouetten, de ene gekleed in een Europees kostuum, de andere in een ‘exotisch’ kostuum en met een paraplu, trekken de aandacht van de bezoeker. Onder deze silhouetten zijn uitdrukkingen getekend: ze hebben niet dezelfde betekenis bij ons als elders. Bijvoorbeeld paraplu-parasol: een plaats in de zon creëren, een plaats in de schaduw creëren, enz.
WELCOME #2 I 7
Hindernissenparcours Dit interactieve gedeelte heeft als doel om de complexiteit van het administratieve immigratieprocedĂŠ in beeld te brengen en de angst te laten voelen die de immigrant kan voelen. Dit deel bestaat uit loketten zoals men die doorgaans in overheidsgebouwen vindt. Met behulp van aanraakschermen moet de bezoeker tal van vragen van de ambtenaar beantwoorden om te bepalen welke documenten hij nodig heeft om een verblijfsvergunning te verkrijgen en aan te geven waar hij deze documenten kan vinden. En dat alles binnen de toegestane tijd.
De stemmen van de immigratie De roltrap is omgevormd tot een zintuiglijk bad: terwijl ze naar boven gaan (iets meer dan een minuut) horen de bezoekers getuigen woorden uitspreken in hun moedertaal, levensgeluiden.
WELCOME #2 I 8
Wist u dat … Al deze elementen doorheen de tentoonstelling terugkomen? Ze kregen de vorm van voorwerpen die qua design aansloten bij het thema. De informatie wordt weergegeven in deze voorwerpen. Het gaat om feitelijke gegevens (statistieken, cijfergegevens, resultaten van enquêtes, grafieken, kaarten, enz.).
Talloze steden De algemene sfeer van deze ruimte wordt bepaald door foto’s van restaurantgevels die verwijzen naar alle mogelijke lokale keukens en die doorgaans ook onze steden bepalen: Chinese, Indische, Vietnamese, Turkse, Iraanse, Italiaanse en Griekse restaurants. Het gaat om foto’s van huidige restaurants, en niet om een ‘voor en na’. Onder deze foto’s ontdekt de bezoeker een andere ‘wist u dat’, dit keer gewijd aan de vestiging van immigranten in de steden.
WELCOME #2 I 9
Integratie in de toekomst Integreren immigranten zich in onze maatschappij? Er zijn wellicht evenveel antwoorden op deze vraag als er immigranten zijn. Ook integratie werkt immers in twee richtingen. Er is niet alleen het gevoel van de immigrant maar ook de mening van de anderen. We hebben ervoor geopteerd om dit thema, het belangrijkste van de hele tentoonstelling, te behandelen in een reeks reportages gecreĂŤerd voor de tentoonstelling, die betrekking hebben op integratieplaatsen en vragen in verband met integratie. School, bedrijf, sportclub, werkplaats, enz. Ook hier plaatsen we de meningen van de immigrant tegenover die van de ‘Belgen’. Deze nieuwe reportages worden verspreid tussen een twintigtal monochrome figuren.
WELCOME #2 I 10
Hoe denkt u hierover ? De integratie van nieuwkomers is een probleem waarmee alle menselijke gemeenschappen worden geconfronteerd. Wat denken de bezoekers? Welke pistes zijn volgens hen beter dan andere? In het laatste luik van de tentoonstelling kunnen ze hun mening geven. Niet door met ‘ja’ of ‘neen’ te antwoorden op een aantal eenvoudige vragen maar via omwegen. De vragen werden zodanig opgesteld dat iedereen erop kan antwoorden, ongeacht de gemeenschap waartoe men behoort of waartoe men tenminste het gevoel heeft te behoren. Zo vragen we voor de rol van de school bijvoorbeeld: “bent u voorstander van de invoering van communautaire quota in de klassen? ” of nog “Hoeveel procent andere nationaliteiten zou u graag in de klas van uw kind hebben?” De stemmen worden geregistreerd en het totale resultaat wordt weergegeven op een groot scherm zodat iedereen kan zien hoe hij denkt in vergelijking met de publieke opinie.
Kunstwerken In het kader van de tentoonstelling worden heel wat klassieke en eigentijdse kunstwerken gebruikt. De blik van de kunstenaar is immers eveneens een onmisbare manier om de realiteit te doorgronden.
Muziek van elders In een juke-box kunnen bezoekers enkele van de favoriete stukjes muziek beluisteren van de nieuwe getuigen van de tentoonstelling, de kinderen dus van de getuigen van be.WELCOME#1. WELCOME #2 I 11
Partners Het project be.WELCOME is een partnerschap tussen: - het Atomium - het Museum van Europa - la Cité Nationale de l’Histoire de l’Immigration (CNHI), Parijs Het project be.WELCOME#2 werd uitgewerkt op initiatief van het Atomium en het Museum van Europa. Sinds de renovatie in 2006 en de festiviteiten ter gelegenheid van het jubileum van Expo 58, werpt het Atomium zich met meer dan twee miljoen bezoekers op tot een sleutelmonument in het Brusselse toerisme. Hoewel de uitzonderlijke architectuur van het door en door Belgische gebouw de voornaamste troef van het Atomium blijft, lokken ook de tijdelijke, wetenschappelijk en pedagogisch getinte tentoonstellingen een groot publiek. Als ontwerper en regisseur van de tentoonstelling be.WELCOMe is het Museum van Europa ook gelast met de ombouw ervan naar be.WELCOMe#2, de montage en demontage van de tentoonstelling en het pedagogische en communicatieve luik voor de scholen.
· Kinderateliers van oktober tot december 2011 : Alle informatie op onze website : http://www.atomium.be/bewelcome2
WELCOME #2 I 12
Museum van Europa Voorstelling Het Museum van Europa heeft als doel om Europeanen te laten kennismaken met hun gemeenschappelijke beschaving. Het Museum van Europa is een Belgische vereniging (VZW), die in de loop der jaren de volgende organen heeft opgericht: • een pan-Europese oriëntatieraad bestaande uit intellectuelen en wetenschappers • een internationale raad van museumdirecteurs • een wetenschappelijk comité bestaande uit een tiental geschiedkundigen • een financieel comité Bovendien heeft de vereniging nauwe banden met andere instellingen dankzij haar initiatief om het Netwerk van Europese Musea op te richten. Het Museum van Europa wordt ondersteund door de Belgische overheid en door een twintigtal private medestichters. Regelmatig verlenen ook Europese instellingen hun steun aan specifieke projecten. Het Museum van Europa beschikt over een eigen gebouw in Brussel en realiseerde: • het algemene concept van een wetenschappelijk-cultureel project (permanente tentoonstellingen, tijdelijke en rondtrekkende tentoonstellingen, activiteitenprogramma) • drie internationale colloquia: De wereld van Europa, De Grenzen van Europa en Europa: Religie(s) en moderniteit; • twee zogenaamde oriënterende tentoonstellingen:
¬ Het mooie Europa (oktober 2001-maart 2002) ¬ God(en): een gebruiksaanwijzing (oktober 2006-maart 2007); • de eerste permanente tentoonstelling van het museum: Dit is onze geschiedenis! (oktober 2007 – mei 2008); • tentoonstelling Amerika, dit is ook onze geschiedenis! (oktober 2010 – mei 2011); • rondtrekkende tentoonstellingen, waaronder God(en): een gebruiksaanwijzing (Madrid, Québec, Ottawa, Parijs, Warschau ) en Dit is onze geschiedenis! (Nantes, Wroclaw).
WELCOME #2 I 13
Bedankingen en partners Atomium Bol van de tijdelijke exposities Atomiumsquare 1020 Brussel 02/475 47 77 info@atomium.be http://www.atomium.be/bewelcome2
Perscontacten Inge Van Eycken (NL & EN) inge@atomium.be – 0479/95 05 94 Arnaud Bozzini (FR & EN) arnaud@atomium.be – 0476/53 20 31
Atomium Henri Simons Directeur Arnaud Bozzini Verantwoordelijke tentoonstellingen Axel Addington Grafisme Inge Van Eycken Pers en communicatie Johan Vandenperre Electrotechniek en audiovisuele installatie Ontwerp en productie
Conceptie en productie Tempora
WELCOME
LA BELGIQUE & L’ IMMIGRATION - BELGIË & IMMIGRATIE
E X P O 01.05.2011 > 09.12.2011
WELCOME #2 I 14
Atomium vzw
Museum van Europa vzw
Atomiumsquare B – 1020 Brussel
Zwitserlandstraat, 29 1060 Brussel
Arnaud Bozzini
BenoĂŽt Remiche
T : +32 (0)476 53 20 31 arnaud.bozzini@atomium.be
T : +32 (0)2 549 60 68 F : +32 (0)2 549 60 77 benoit.remiche@tempora.be