کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
ریکالم
ریکالم
www.awene.com
ژماره ()319 سێشەممە 2012/3/27
موڵکی دەوڵەت داگیرکردن
»» 76
"به‌یه‌كێتی‌‌و پارتیو شیوعی‌‌و سۆسیالیستمان وتووه ئێوه موڵكی ده‌وڵه‌تتان داگیركردوه"
هه‌رێمی كوردستان
»» 9
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامه‌یه‌ك کۆمپانیای ئاوێنه ده‌ریده‌کات
%15
نه‌خوێنده‌وارن
زوبێر ئایدار
»» 8
حیزبەکان بەخۆیان دەڵێن دیموکرات بەاڵم دیموکرات نین
کێشەی هەرێم‌و بەغدا "ده‌وڵه‌تی یاسا‌و پارتی له‌كێشمه‌كێشی ئه‌مدواییه كه‌ڵك وه‌رده‌گرن"
»» 8
تاڵه‌بانی له‌قاچ كه‌وتووەو ناتوانێت بڕوات ی س���ه‌رۆك كۆماری عێراق‌و س���كرتێر ی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان، گش���ت ی له‌دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ئه‌مه‌ریكا تاڵه‌بان ی چاره‌س���ه‌ركردن ك���ه به‌مه‌به‌س���ت رۆش���تبوو ،له‌ق���اچ كه‌وت���ووه‌‌و كه‌م ی ده‌توانێت بهپێوه بوه‌س���تێت‌و توانا رۆشتنی نه‌ماوه. به‌غدا ،ئاوێنه :سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌به‌غداو‌ه ی ئاشكرابكات، ی خۆ كه نهیویست ناو ی راگه‌یاند ،تاڵه‌بانی كه چه‌ند به‌ئاوێنه ی رۆژێك���ه گهڕاوهتهوه بۆ به‌غدا ،له‌كات ی پێش���وازیكردن له‌میوانه‌كانی زۆربه كات به‌دانیش���تنه‌وه‌یه‌‌و كه‌م ده‌توانێت له‌به‌ریان هه‌ڵس���ێت‌و ناتوانێت به‌ڕێدا بڕوات. ئه‌و س���ه‌رچاوه‌ی ه ئام���اژه‌ی بهوه كرد ی ی ك��� ه بۆ س���ه‌رۆكایه‌تیكردن تاڵه‌بان ی ی سه‌رانی عه‌ره‌ب‌و كێشه‌كان كۆنگره
ناوخۆی عێ���راق گه‌ڕاوه‌ت���هوه به‌غدا، ی عێراق ی سه‌رۆك وه‌زیران له‌كاتی بینین ی په‌رله‌مان ی مالیكی)و س���ه‌رۆك (نور (ئوس���امه نوجێفی)و وه‌فده‌كانی تر، ی كات به‌دانیش���تنهوه پێشوازی زۆربه ی لێك���ردوون‌و ئه‌م���ه‌ش به‌ته‌واوی��� له‌ته‌له‌فزیۆنه‌كان���هوه ده‌رده‌كه‌وێ���ت، س���ه‌رچاوه‌كه جه‌خت���ی له‌س���هر ئهوه ی كردهوه ك ه جه‌سته‌‌و مێشكی تاڵه‌بان به‌ته‌واوی كارده‌كه‌ن. ئه‌و س���ه‌رچاوه‌ی ه كێش���هی الوازبوون‌و ی قاچی تاڵه‌بانی گه‌ڕانده‌و‌ه په‌ككه‌وتن ی راب���ردوو ،وه‌ك ی س���اڵ ب���ۆ كۆتای��� ده‌ریش���كه‌توو‌ه هه‌ت���ا چونیش���ی بۆ ی مایۆكلینیك له‌ئه‌مه‌ریكا نه‌خۆشخانه ی ت���ا ئێس���تا نهیتوانیوه چاره‌س���هر ی بۆ بكات. ئه‌م كێش ه ته‌ندروس���تییه ی ئه‌و ی تاڵه‌بان س���ه‌باره‌ت به‌بارودۆخ
تاڵەبانی ی ده‌مه‌ی له‌سلێمانی بوو ،سه‌رچاوه‌كه ی له‌به‌غدا، ئاوێن ه كه ئێس���تا هاوڕێیه‌ت ی ب���اس لهوه ده‌كات ك��� ه لهو كاتهوه تاڵه‌بان���ی له‌ئه‌مه‌ری���كاوه گهڕاوهتهوه بۆ سلێمانی ،هه‌میش��� ه بهدانیشتنهوه پێش���وازی له‌میوانه‌كان كردووهو كه‌م حاڵ���ه‌ت هه‌ی ه كه بهپێوه وه‌س���تابێت یان به‌ڕێدا رۆش���تبێت ،هه‌تا له‌نه‌ورۆز‌و
له‌كاتی گه‌ڕانه‌وه‌شیدا بۆ به‌غدا ،به‌دوور ی فڕۆك ه بووهو ی كامێراكان سوار له‌چاو گهڕاوهتهوه. ی 2012دا دووج���ار تاڵه‌بان���ی له‌س���اڵ ی ی قاچی‌‌و پش���كنین بۆ نه‌خۆش���یه‌كه دڵ چۆته ئه‌ڵمانی���او ئه‌مه‌ریكا ،له‌دوا س���ه‌ردانیدا ب���ۆ ئه‌مه‌ری���كا هه‌ندێك ی هه‌بوون له‌س���هر ی ته‌مومژاو زانی���ار
ی دڵی‌‌و تائێس���تاش ی ته‌ندروس���ت بار ك���ه‌س زانیاری ته‌واوی ل���هو بارهیهوه ی ی به‌ت���ه‌واوی په‌ك نییه ،ب���ه‌اڵم قاچ ی 2008هوه كه‌وتووه .تاڵه‌بانی له‌س���اڵ ی قاچیه‌و‌ه ده‌ناڵێنێت، به‌ده‌ست نه‌خۆش ل���هو س���اڵه‌دا چو ب���ۆ ئه‌مه‌ری���كا بۆ چاره‌س���ه‌ركردن ،پ���اش پش���كنین ده‌ركه‌وت ك ه هه‌ندێك كێش هی له‌یه‌كێك
له(س���ه‌مام)ـه‌كانی دڵیدا ههیهو هه‌ر ی ل���هو س���ه‌فه‌ره‌یدا نه‌ش���ته‌رگه‌رییه‌ك ی بۆ ئه‌نجامدرا ،به‌اڵم به‌س���ه‌ركه‌وتووی ی چه‌ندین ی س���ه‌ربار كێش��� هی قاچ��� ی ماوه‌ته‌وه‌‌و خراپتر چاره‌سه‌ر وه‌ك خۆ بووه. »»3
مەریوان قانیع‌و ئاراس فەتاح لەسەر وتارەکەی بارزانی دەنوسن كه‌ریم شنگاری سور‌ه ..ل15،14 له‌وازهێنانی له‌وه‌زیری ناوخۆ
مه‌ال كرێكار دوای ده‌رچوونی حوكمه‌ك هی په‌الماری رۆژنامه‌نوسێك ده‌دات
پاشئه‌وه‌ی دادگای ئۆسلۆ بڕیاری پێنج س���اڵ زیندانیكردنی بۆ م���ه‌ال كرێكار ده‌رك���رد ،له‌كات���ی هاتن���ه ده‌ره‌وه‌یدا په‌الماری رۆژنامه‌نوسێكی داو وابڕیاره كه‌ناڵی ئ���هو رۆژنامه‌نوس���ه‌ش ئهمڕۆ داوای یاسایی له‌سه‌ر تۆماربكات. شوان حه‌مه ،نه‌رویج :رۆژی دوو شه‌ممه دادگای ئۆس���لۆ پێش���نیاری داواكاری گشتی ئه‌و واڵته‌ی په‌سه‌ندكرد‌و له‌سه‌ر هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتن‌و هاندانی خه‌ڵك بۆ جیهاد ،م���ه‌ال كرێكاری به‌پێنج س���اڵ زیندانیكردن حوكمدا. نوێنه‌ری رۆژنام���هی ئاوێنه له‌ئه‌وروپا، ش���وان حه‌مه رایگه‌یاند كه مه‌ال كرێكار له‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڕه‌ش���انه‌ی له‌پاڵتاكه‌وه له‌چه‌ن���د كوردێك���ی ك���ردووه له‌وانه (هه‌ڵمه‌ت گ���ۆران ،به‌ختی���ار‌و چه‌ند كه‌س���ێكی تر) ك���ه گوای���ه قورئانیان سوتاندووه‌و له‌سه‌ر مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یی كه كتێبێكی نوس���یوه له‌سه‌ر ئیسالم، هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتن له‌سه‌رۆكی پارتی راس���ت (ئارنا س���ۆلبێرگ) كه ئه‌ندام په‌رله‌مان���ی نه‌رویجه ،دادوه‌ری
مەال کرێکار دادگای ئۆس���لۆ بڕی���اری پێنج س���اڵ زیندانیكردنی به‌سه‌ردا سه‌پاند. دادوه‌ری دادگا به‌پێی بڕگه‌كانی ،147 277، 99 ،140له‌یاس���ای س���زادانی نه‌رویجی ئه‌و حوكمه‌ی ده‌ركرد. له كات���ی دادگاییكردنه‌ك���ه‌دا چه‌ندین به‌ڵگه‌ی جیاجیا له‌سه‌ر تۆمه‌تبار نمایش ی له‌پاڵتاكدا كراون ،له‌وانه ئه‌و هه‌ڕه‌شانه
كردون���یو چه‌ندی���ن چاوپێكه‌وتن��� ی رۆژنامه‌كان ،هه‌روه‌ها ئاماژه‌ش بۆ ئهوه كراوه كه س���ه‌رۆكی گروپێكی جیهادی ب���ووه‌‌و چاوی به‌س���ه‌رۆكی ك���وژراوی رێكخراوی قاعیده (ئوس���امه بن الدن) كه‌وتووه. مه‌ال كرێكار تا ئێستا ده‌ستگیرنه‌كراوه، چونك���ه ه���هر پ���اش ته‌واوبوون���ی
دادگاییكردنه‌كه راسته‌وخۆ ئیستیئنافی كردۆت���هوه .له‌كاتی هاتنه‌دره‌وه‌ش���یدا له‌هۆڵ���ی دادگاییكردنه‌ك���ه كه‌جلێكی مه‌الی���ی له‌به‌رداب���ووه ،په‌الم���اری فۆتۆگرافه‌رێكی كه‌ناڵی تیڤی 2ی داوه، هه‌ر ش���ه‌وی رابردوو كه‌ناڵ���ی ناوبراو رایانگه‌یاندووه كه ئهمڕۆ داوای یاسایی له‌سه‌ر ناوبراو تۆمارده‌كه‌ن.
وه‌زی���ری ناوخۆی حكومه‌ت���ی هه‌رێم، كه‌ریم شنگاری سووره له‌سه‌ر وازهێنانی له‌پۆس���تی وه‌زیری ناوخۆو بڕیاریداوه بگه‌ڕێت���هوه بۆ كاری حیزبیو ئێس���تا چاوه‌ڕوانی بڕیاری مه‌كته‌بی سیاس���ی پارتیو سه‌رۆكی پارتی (بارزانی)یه. هه‌ولێر ،ئاوێنه :سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌پارتی دیموكراتی كوردس���تانهوه به ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه وه‌زیری ناوخۆو كه‌سایه‌تی ئه‌منی دیاری ناو پارتی ،كه‌ریم شنگاری بڕیاری���داوه ده‌س���تبه‌رداری وه‌زاره‌تی ناوخ���ۆی حكومه‌ت���ی هه‌رێ���م بێتو چیت���ر ئه‌و كاره نه‌كات‌و بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئیشی حیزبی ،بەاڵم تا ئێستا له‌الیه‌ن سه‌رۆكی پارتیو مه‌كته‌بی سیاسییه‌وه په‌سه‌ند نهكراوه. س���ه‌باره‌ت ب���هو كه‌س���انه‌ی ك���ه له‌الی���ه‌ن پارتییه‌وه كاندی���دن بۆ ئه‌و پۆس���ته گرنگه‌ی حكومه‌ت���ی هه‌رێم، س���ه‌رچاوه‌كه‌ی ئاوێنه باسی لهوه كرد كه تا ئێس���تا چه‌ند كه‌س���ێك ناویان دێت ،له‌وانه پش���تیوان سادق ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی‌‌و به‌رپرسی پێشووی لقی دووی هه‌ولێر ،ته‌مر ره‌مه‌زان پارێزگاری دهۆك ،نه‌زهه‌ت بارزانی. س���ه‌رچاوه‌كه‌ی ئاوێنه باسی لهوه كرد كه ئه‌و سێ كه‌سه‌ی ناویان دێت وه‌ك پاڵێوراو بۆ ئه‌و پۆس���ته ،دابه‌شبوون به‌س���هر باڵ���ی هه‌ری���ه‌ك له‌نێچیرڤان بارزانیو مه‌سرور بارزانیدا.
کەریم سنجاری فۆتۆ :یەحیا ئەحمەد
كه‌ریم ش���نگاری كه كه‌س���ایه‌تییه‌ك ی دی���اری ن���او پارتییه بهوه ناس���راوه ك���ه ش���اره‌زایه له‌ب���واری ئه‌منی���داو بۆماوه‌یه‌ك���ی زۆر كاری له‌ناو ده‌زگای پاراس���تنی پارتیدا ك���ردووه‌‌و چه‌ندین ساڵ به‌رپرسی ئه‌و ده‌زگایه بووه.
سه‌نده‌ی تایمز :مۆساد هه‌رێمی كوردستانی ئه‌جندایه‌ك ی كۆبوونه‌وه‌كه ی ئهمڕۆ ی سه‌رۆك ی هه‌رێم له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تی كوردییه كردووه‌ته بنكه‌ی چاودێریكردنی ئێران یه‌كێك لهو ئه‌جندایان����هی كه بڕیاره ئه‌م����ڕۆ له‌كۆبوون����هوهی س����ه‌رۆكی هه‌رێ����م له‌گه‌ڵ الیه‌نه سیاس����ییه‌كانی كوردستاندا گفتوگۆی له‌باره‌وه بكرێت "راپرسییه بۆ ده‌وڵه‌تی كوردی". هه‌ولێ����ر ،ئاوێن����ه :وا بڕی����اره ئهمڕۆ س����ه‌رۆكی هه‌رێم����ی كوردس����تان، مه‌س����عود بارزان����ی له‌گ����هڵ حیزب‌و الیه‌ن����ه سیاس����یه‌كان به‌توركم����ان‌و مه‌سیحییه‌كانیش����هوه كۆببێته‌وه بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر بارودۆخی ئێستای
هه‌رێم����ی كوردس����تان‌و رونكردنه‌وه‌ی سه‌فه‌ره‌كه‌ی بۆ ئه‌مه‌ریكا. س����ه‌رچاوه‌یه‌كی ئ����اگادار به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه ئ����هو كۆبوونه‌وه‌یه زیاتر ب����ۆ پ����رس‌و راوێژكردن����ه به‌الیه‌ن����ه سیاس����یه‌كانی كوردس����تان ،ئاماژهی به‌وه‌ش����دا كه ئه‌جندایه‌ك����ی دیكه‌ی ئ����هو كۆبوونه‌وه‌ی����ه پ����رس‌و رایه بۆ گرژییه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی نێوان هه‌رێم‌و بهغداو به‌شێكیش����ی بۆ "راپرس����ییه له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تی كوردی".
به‌اڵم وته‌بێژی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ی كوردس����تان ،د.ئومێ����د س����ه‌باح هه‌رچه‌ن����ده هه‌واڵ����ی كۆبوونه‌وه‌كه‌ی پشتڕاس����تكرده‌وه ،ب����ه‌اڵم له‌ب����ارهی ئه‌جیندای كۆبوونه‌وه‌كه‌وه ناوبراو وتی "تائێستا ئه‌جیندای كۆبوونه‌وه‌كه‌مان رانه‌گه‌یاندووه". جێ����ی ئاماژه‌یه وا بڕیاره س����ه‌رۆكی هه‌رێم له‌مانگی داهاتودا س����ه‌ردانێكی فه‌رمی بۆ ئه‌مه‌ری����كا‌و چه‌ند واڵتێكی ئه‌وروپی ئه‌نجام بدات.
رۆژنام���هی س���ه‌نده‌ی تایم���زی چاپ ی له‌نده‌ن ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئیسرائیل له‌هه‌وڵدانیدا بۆ به‌ده‌ستهێنانی زانیاریی س���ه‌باره‌ت به به‌رنام���ه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێ���ران ،هه‌رێمی كوردس���تانی كردووه به‌بنكه‌ی سه‌ره‌كی چاالكییه‌كانی. ئاوێنه ،سه‌نده‌ی تایمز :سه‌نده‌ی تایمز له‌ژماره‌ی رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ی رابردوویدا ،3/25هه‌واڵ���ی ئهوهی باڵوكردووه‌ته‌وه كه ئیس���رائیل به‌مه‌به‌س���تی له‌نزیكه‌وه چاودێریكردنی به‌رنام���ه ئه‌تۆمییه‌كانی
ناونیشان :سلێمانی گه‌ڕه‌کی شۆڕش 101شه‌قامی 2سالم خانووی 56ته‌له‌فۆن 2136622 3210501 3210502 :هه‌ولێر ،فولکه‌ی کوران -به‌رامبه‌ر نه‌خۆشخانه‌ی ژینی تایبه‌ت (مۆبایل) 07504531388 :
كۆم���اری ئیس�ل�امی ئێ���ران ،چه‌ندین به‌رپرسی مۆس���ادی به به‌رگی سوپای پاس���دارانه‌وه ره‌وانه‌ی ئێران كردووه كه بنكه‌ی سه‌ره‌كییان هه‌رێمی كوردستانه. سه‌نده‌ی تایمز ده‌نوسێت كه به‌رپرسانی مۆس���اد هه‌وڵده‌ده‌ن له‌نزیكه‌وه شوێنی تاقیكردن���هوه ئه‌تۆمییه‌كان���ی ئێ���ران بخه‌نه ژێ���ر چاودێرییه‌وه‌‌و به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌ریكاوه كه زانیارییه‌كانی ده‌رباره‌ی چاالكیی���ه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێ���ران ته‌نها به‌كۆمه‌ك���ی ئه‌كنه‌لۆجی���او ئام���ڕازه
ئاریافۆن 2560031 :کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات
ئه‌لكترۆنی‌و ته‌كنیكیه‌كان كۆده‌كاته‌وه، ئیس���رائیل سوود له‌س���یخوڕانی مرۆیی وه‌ربگرێت. ئه‌م���ه له‌كاتێكدایه كه پێش���تر چه‌ندین ج���ار له‌میدیاكانی رۆژئ���اواوه راپۆرت‌و ه���ه‌واڵ س���ه‌باره‌ت به‌چاالكییه‌كان���ی مۆس���اد له‌هه‌رێم���ی كوردس���تان‌و دژ به‌ئێ���ران باڵوكراونه‌ت���هوه ،ب���ه‌اڵم كاربه‌ده‌س���تانی ئیسرائیل به‌فه‌رمی هیچ روونكردنه‌وه‌یه‌كی���ان ده‌رب���ارهی ئ���ه‌م هه‌وااڵنه رانه‌گه‌یاندووه. نرخی 1000دینار
تیراژ 4500 :
2
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
hewalusyaset.awene@gmail.com
هه‌واڵ
براکه‌ی سه‌رده‌شت عوسمان :ده‌یانه‌وێت کێشه‌که بشارنه‌وه له‌کاتێک����دا ئه‌م����ڕۆ دادگاییکردن����ی تۆمه‌تب����ار به‌تاوان����ی بک����وژی رۆژنامه‌نووس سه‌رده‌ش����ت عوسمان به‌رێوه‌ده‌چیت ،به‌کر عوسمانی برای جه‌ختی له‌س����هر ئهوه ك����ردهوه كه ئەم مەسەلەیە بەش����ێکە لەو هەوڵ‌و کۆشش����ەی دەدرێت بۆ ش����اردنەوەی دۆسییەکە نەک ئاشکراکردنی. هه‌ولێ����ر ،ئاوینه :ناوب����راو به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "هەر لەس����ەرەتای کارەکانی
سەردەشت عوسمان
لیژن����ەی لێکۆڵین����ەوە تاکو ئێس����تا کارک����راوە ل����ەدژی قوربانیەکە "واتە سەردەش����ت" نەک لەدژی "بکوژان‌و تیرۆرس����تان" .وتیش����ی "س����ەیری ڕاپۆرتەکان����ی لیژن����ەی لێکۆڵینەوە بک����ەن تاک����و دوایی����ن س����یناریۆی گاڵتەجاریەک����ەی ،هەمووی کارکردن بووە لەسەر دادگاییکردنی سەردەشت‌و ئازدیخوازان����ی ڕۆژنامەنوس����ان‌و کوردس����تان .بەک����ردەوەش پەنادانی
تیرۆستان‌و بکوژانی سەردەشتە". به‌كر عوس����مان نزیک����ەی دوو مانگ ب����ەر لەئێس����تا لەنامەیەک����ی کراوە ب����ۆ نێچیرڤ����ان بارزانی .ب����ۆ جاری چەندەم چەند خواس����تێکی ڕاگەیاند، لەوانە"لیژنه‌یه‌کی پس����پۆڕی بێالیه‌ن بە بەش����داریی نوێنه‌ران����ی ڕێکخراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان‌و ڕۆژنامه‌نووس����ان‌و نوێنه‌رانی ڕێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کان پێک بێت ،ک����ه له‌لیژنه‌یه‌کەدا نوێنه‌رایه‌تی
ئێم����ه وه‌ک خانەوادەی سه‌رده‌ش����ت مانا‌و جێگای ده‌بێ����ت .هه‌روه‌ها ئه‌و لیژنه‌ی����ه ده‌س����ه‌اڵتی ئ����هوهی هه‌بێ چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ هه‌ر به‌رپرسێکی حکومه‌تی هه‌رێم‌و حیزبه‌کان بکات بۆ لێکۆڵینه‌وه‌‌و به‌دواداچوون". ناوبراو داواشیكرد سیناریۆی لیژنەی لێکۆڵین����ەوە لەدۆس����یەی تی����رۆری سەردەشت عوسمان هه‌ڵبوه‌شێته‌وه، لێکۆڵینەوەو لێپرسینەوە لەدارێژەرانی
ئەو سیناریۆیە قێزەونەو دادگایکردنی ئەوان����ەی لەپش����تی داڕش����تنی ئەو سیناریۆیە بوون. به‌کر عوس����مان وتی" ئەگەر ئەوەی ئەمرۆ دەیبینی����ن وەاڵمی حکومەت‌و بەرپرس����انی کوردستان بێت بە داواو خواس����تەکانمان .ئ����ەوا دەبێت هەر لەئێستاوە خەڵکی کوردستان دەست لەهەموو ئومێدو ئارەزووەکانیان بشۆن لە چوارچێوەی ئەم حکومەتەدا".
ی سه‌رۆكی هه‌رێم ی چاكسازی سه‌باره‌ت به‌هێڵ ه سه‌ره‌كییه‌كانی ستراتیژییه‌ت
ئۆپۆزیسیۆن :گرنگ جێبه‌جێكردنه گۆڕان: ئا :ئاوێنە گرنگ جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌كه‌ی ه كاردۆ محه‌مه‌د س���ه‌رۆكی فراكسیۆنی ی ێ سه‌رۆكی هه‌رێم ئێواره‌ی دوێن ی راگه‌یان���د ك ه هه‌ر گ���ۆڕان به‌ئاوێن ه ی كوردستان هێڵ ه سه‌ره‌كییه‌كان پڕۆژه‌یه‌ك بیه‌وێت سیسته‌می سیاسی ی ی چاكسازی ستراتیژییه‌ت ئێمه ،ك ه پ���ڕه له‌قه‌یران‌و له‌كێش���ه، له‌هه‌رێمی كوردستان راگه‌یاند ك ه به‌ش���ێوه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌ت���ی چاره‌س���هر گرنگترین خاڵه‌كانی بریتی بوون بكات ،به هه‌نگاوێكی ئیجابی ده‌زانین، له"دەستەبەركردنی شەفافییەت‌و به‌اڵم ئ���هوهی كه گرنگ��� ه میكانیزمی پێڕەوكردنی لەسەرجەم بوارەكاندا"، جێبه‌جێكردن���ی پڕۆژه‌ك���هو هێڵ���ه "فراوانكردنی بنەماكانی بەشداربوون س���ه‌ره‌كییه‌كانه ،ئه‌و وتی "ئێمه له‌زۆر لەئیدارەی هەرێم‌و جێبەجێكردنی بنەماكانی لێپرسینەوەو لێپێچینەوە" ،ش���تدا له‌ڕووی یاس���اوه كێش���ه‌مان نیی���هو هه‌مانه ،به‌اڵم كێش���هی گهوره "كاركردن بۆ بەدیهێنانی كاردۆ له‌جێبه‌جێكردنه‌كه‌دای���ه". حوكمڕانییەكی باش كە چاكسازیی لەسەرەوە بۆ خوارەوە شۆڕ بكرێتەوە؛ باس���ی لهوه كرد ،كه سه‌روه‌ری یاسا به‌و ش���ێوه‌ی ه ده‌بێت ،ك ه ده‌س���ه‌اڵتی لەگەڵ زامنكردنی دادپەروەریی ی دادوه‌ری س���ه‌ربه‌خۆیی خۆی هه‌بێت‌و كۆمەاڵیەتی" .له‌به‌رامبه‌ردا ،هێزه‌كان ده‌س���ه‌اڵته‌كان ب��� ه فعل���ی له‌یه‌كت���ر ئۆپۆزیسیۆن سه‌باره‌ت به‌م پڕۆژه‌ی ه جیابكرێنه‌وه وتیش���ی "ت���ا هه‌نگاوی ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن ك ه "تا هه‌نگاوی عه‌مه‌ل���ی بۆ جێبه‌جێكردن���ی پڕۆژه‌ك ه عه‌مه‌لی بۆ جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌ك ه نه‌نرێت ،ناتوانم بڵێم گه‌شبینم". نه‌نرێت ،گه‌شبین نین".
كۆمه‌ڵ :پێویست ه سه‌قفی زه‌مه‌نی دیاری بكرێت دكتۆر سه‌باح به‌رزنجی په‌رله‌مانتاری فراكس����یۆنی كۆمه‌ڵ����ی ئیس��ل�امی، ئام����اژه‌ی بهوه كرد ك����ه راگه‌یاندنی هێڵه سه‌ره‌كییه‌كانی س����تراتیژیه‌تی چاكسازی له‌الیه‌ن سه‌رۆكی ههرێمهوه وه‌كو پالن كارێكی باشه ،به‌اڵم "ده‌بێت س����ه‌قفی زه‌مه‌نی ب����ۆ جێبه‌جێكردنی دی����اری بكرێت‌و هه‌اڵوێ����ردن بۆ هیچ كه‌س����ێك نه‌كرێت له‌سزادان‌و به فعلی رێكاریه‌كان له‌س����ه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه بێت". به‌رزنج����ی باس����ی له‌وه‌ش����كرد، ك����ه له‌وه‌ت����هی ده‌وڵه‌ت����ی عێ����راق دروس����تبووه‌‌و په‌رله‌مانی كوردستان دروستبووه ،كۆمهڵێك یاسای باش بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی داڕێژراوه، "به‌اڵم به‌ه����ۆی جێبه‌جێنه‌كردنیانه‌وه دواجار كه‌الوه‌یه‌كی گهوره له‌گه‌نده‌ڵی بنی����اد ن����راوه" ،ه����ه‌روه‌ك وتیش����ی
"پێویس����ته ئیجرائا‌ته‌كان له‌سه‌ره‌و‌ه ده‌س����تپێبكات ب����هو مانای����هی پێش هه‌موویان حیزبه نزیكه‌كان‌و كه‌س����ه نزیك����ه‌كان بگرێت����هوه ،پێویس����ته خه‌ڵكیش هاوكار‌و گوێڕایه‌ڵ بێت ،به‌ر له‌هه‌مووان كه‌سه نزیكه‌كان". یه‌كگرتووی ئیسالمی: راپۆرته‌كه وردبین نییه حه‌م����ه س����ه‌عید حه‌م����ه عه‌ل����ی په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی یه‌كگرتووی ئیسالمی ،رأی‌گه‌یاند كه ئه‌وان وه‌كو پره‌نسیپ ستراتیژیه‌ته‌كه‌یان پێباشه، به‌اڵم "هێڵه گش����تییه‌كان الستیكین‌و میكانیزمی بۆ دانه‌ن����راوهو ته‌حدیدی گه‌نده‌ڵیه‌كان����ی نه‌ك����ردووه‌‌و ده‌چێته چوارچێوه‌ی رأپۆرته‌كه‌ی پێشووه‌وه، ئه‌م����ه جگ ه له‌وه‌ی س����ه‌قفی زه‌مه‌نی دانه‌ناوه". به‌ڕای ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی یه‌كگرتوو، پێویس����ته په‌رله‌مانی كوردستان ،كه
ده‌زگایه‌كی ته‌ش����ریعی‌و ره‌قابییه‌‌و هه‌روه‌ها ده‌س����ته‌ی چاودێری داراییو ده‌زگاكان����ی تایبه‌ت به نه‌هێش����تنی گه‌نده‌ڵی رۆڵی زیاتری����ان بگێڕابایه‌‌و له‌ڕێگه‌ی لیژنه‌كانی خۆیانه‌وه ،كاریان له‌سه‌ر بنبڕكردنی گه‌نده‌ڵی بكردایه‌‌و ئیجرائ����ات بكرابایه وتیش����ی "دیوانی چاودێری دارایی تا ساڵی 2009زیاتر ل����ه 2000راپۆرتی داوه‌ت����ه په‌رله‌مان، ده‌بوای����ه كاری ج����دی له‌س����هر ئه‌و راپۆرتانه بكرێت‌و سزای گه‌نده‌ڵكاران بدرابوایه". وتیش����ی "كێش����هی ههره گ����هوره له‌وه‌دایه ،كه پڕۆژه‌كانی چاكس����ازی، هه‌ر به پ����رۆژه ده‌مێنن����هوه ،ئه‌گه‌ر نا ش����ه‌ش پاكێجه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن‌و پ����ڕۆژه‌ی مامۆس����تایانی زانك����ۆ‌و داواكاری خۆپیشانده‌ران ،زۆر باشتره له‌ستراتیژیه‌تییه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ چاكسازی ،ئەوان خاڵیان خستۆته سه‌ر پیته‌كان".
فه‌رمانبه‌ره مه‌سیحییه راكردووه‌كان به‌دیار قه‌ده‌ره‌وه دانیشتوون ئا :كامه‌ران محه‌مه‌د له‌دوای رووخانی رژێمی به‌عس له‌عێراق ،كه‌مه نهتهوهو ئاینزاكانی تری ده‌ره‌وه‌ی ئیسالم ،توشی هه‌ڵمه‌تی كوشتن‌و بڕین‌و راوه‌دوونان هاتن ،به‌هه‌زاران كه‌س له‌مه‌سیحی‌و یه‌زیدیه‌كان ،به‌ره‌وه ده‌ره‌وه‌ی عێراق رایانكرد ،هه‌رێمی كوردستانیش وه‌كو ناوچه‌یه‌كی ئارام ،بوو به په‌ناگه‌یه‌كی باش بۆ به‌شێكی زۆر له‌وانه‌ی، نه‌یانتوانی یان خواستی چونه‌وه ده‌ره‌وه‌ی عێراقیان نه‌بوو ،به‌اڵم له‌كوردستانیش الیه‌نی بژێوی ژیان، یه‌كێكی تره له‌گرفته‌كان ،به تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ،كه فه‌رمانبه‌ری حكومه‌تن، چونكه گواستنه‌وه‌ی راژه‌ی وه‌زیفییان‌و پێدانی موچه‌یان ،فۆڕمێكی سیاسی له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌تی ناوه‌ند وهرگرتووه ،كه ئه‌مه‌ش وایكردووه جارێكی تر ،مه‌سیحییه‌كان بیر له‌هه‌نده‌ران بكه‌نه‌وه. له‌نوس����راوێكدا ،كه واژۆی 52كه‌س����ی مه‌س����یحی له‌س����هره ،ك����ه به‌ه����ۆی
خراپی ب����اری ئه‌منی ش����اره‌كانی تری عێ����راق روویان له‌هه‌رێمی كوردس����تان كردووه ،داواده‌ك����ه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم چاره‌س����ه‌رێكیان بۆب����كات" ،چونك����ه حكومه‌تی عێراقی ئاماده نییه موچه‌یان بداتێ‌و حكومه‌تی هه‌رێمیش ئاماده نییه، له‌سه‌ر بودجه‌ی هه‌رێم راژه‌ی وه‌زیفییان بۆ ناوچه‌كانی هه‌رێم بگوازنه‌وه". بس����ام حه‌داد یه‌كێكه لهو مه‌سیحیانه‌ی له‌گ����هڵ هاوس����ه‌ره‌كه‌ی له‌به‌غ����داوه ماڵوحاڵی����ان جێهێش����تووهو له‌هه‌ولێر خانویه‌كیان به كرێ گرتووه ،وه‌ك خۆی باسی ده‌كات كه زۆر هه‌وڵیدا به‌یه‌كجاری راژه‌ی فه‌رمانبه‌ریه‌كه‌ی بۆ كوردس����تان بگوێزێته‌وه ،ب����ه‌اڵم حكومه‌تی هه‌رێم، ته‌نیا ره‌زامه‌ندی له‌س����هر ته‌نسیبكردنی دا ،وتیش����ی "ئێمه لهو نێوانه بووینه‌ته قوربانی ،حكومه‌تی عێراقی ئاماده نییه موچه‌كه‌م����ان پێبدات‌و نایه‌وێت دان به‌و هه‌قیقه‌ته‌دا بنێ كه مه‌سیحیه‌كان گیانیان له‌خه‌ته‌ردایه بۆیه كۆچ ده‌كه‌ن". ته‌نس����یب ،جۆرێك����ه له‌گواس����تنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ر له‌ش����وێنێكه‌وه بۆ شوێنێكی تر ،به‌اڵم نابێته میالكی ئه‌و ش����وێنه‌ی كه لێی ته‌نس����یب ك����راوه .حكومه‌تی ریکالم
illennium Institute
For Languages: American Curriculum
په‌یمانگای میلینیۆم بۆ فێربوونی زمانی ئینگلیزی
به‌شێوه‌زاری ئه‌مه‌ریكی به‌شێوازێكی مۆدێرن خوله‌كان بۆهه‌موو ئاسته‌كان‌و بۆ هه‌موو ته‌مه‌نێكه
كردنه‌وه‌ی خول ی تایبه‌ت بۆ منااڵن سلێمانی ،گه‌ڕه‌كی به‌ختیاری ،به‌رامبه‌ر گردی شاری جوان
07707702312
www.milac.net
هه‌رێمیش س����ه‌ره‌تا كۆمهڵێك خه‌ڵكی به گواس����تنه‌وه‌ی راژه قبوڵ كرد ،به‌اڵم دواتر بڕیاره‌كه‌ی وه‌ستاند. سه‌مه‌د محه‌مه‌د ،له‌نوسینگه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم ب����ه ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ك����ه حكومه‌تی هه‌رێم ئاس����انكارییه‌كی زۆری ب����ۆ فه‌رمانبه‌ره مه‌س����یحیه‌كان كردووهو ژماره‌یه‌ك����ی یه‌كجار زۆری لێ دامه‌زران����دوون" ،ب����ه‌اڵم ده‌ركه‌وت كه ئه‌گه‌ر ده‌رگاكه بكرێتهوه به یه‌كجاریی، ئه‌وا به هه‌زاران فه‌رمانبه‌ر روو له‌هه‌رێم ده‌كه‌ن ،ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری زۆری له‌سه‌ر میزانیه‌ی هه‌رێم دروست ده‌كرد" هه‌روه‌ك وتیش����ی "زۆربه‌ی میزانیه‌ی كوردستان ب����ۆ موچه ده‌ڕوات ،ئه‌مه جگه‌ی له‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك����ی زۆری ده‌رچ����ووی كۆلیژ‌و په‌یمانگا چاوه‌ڕێی دامه‌زراندنن". یه‌كێك����ی تر ك����ه ناوی لهو لیس����ته‌ی مه‌سیحیه‌كاندا ههیهو نهیویست ناوه‌كه‌ی ئاشكرا بكرێت ،بێزاری خۆی له‌وه‌زعه‌كه ده‌ربڕی‌و ئاماژهی ب����ه‌وه‌دا كه به‌ده‌یان كه‌سیان هه‌یه خاوه‌نی بڕوانامه‌ی به‌رزو وزه‌یه‌ك����ی باش����ن ،له‌ش����اره‌كانی تری عێراق هه‌ڕه‌ش����هی كوشتنیان له‌سه‌ره‌‌و له‌هه‌رێمیش هه‌ڕه‌ش����هی بژێویی وتیشی
"حیزب����ه مه‌س����یحیه‌كان نهیانتوانیوه چاره‌س����ه‌رمان ب����ۆ بدۆزنه‌وه‌و فش����ار له‌س����هر حكومه‌ت����ی عێراق����یو هه‌رێم دروستبكه‌ن". لهو باره‌ی����هوه عه‌لی ده‌ب����اغ وته‌بێژی ن����وری مالكی له‌لێدوانێك����دا بۆ ئاوێنه، بێئاگایی خۆی لهو بابه‌ته ده‌ربڕی‌و وتی "من ورده‌كاری ئه‌و مه‌س����ه‌له‌یه نازانم، به‌اڵم مه‌س����یحیه‌كان هه‌موو مافێكیان ههیهو پێویسته ئه‌و مه‌سه‌له‌یه له‌ئاستی وه‌زاره‌ته‌كاندا چاره‌سه‌ر بكرێت". له‌دوای رووخانی رژێمی به‌عس له‌ساڵی 2003و به‌هۆی زه‌قبوونه‌وه‌ی ملمالنێی ئاینی‌و مه‌زهه‌بی ،هه‌روه‌ها دروستبوونی فه‌راغێكی گه‌وره‌ی ئه‌منی له‌شاره‌كانی ت����ری ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردس����تان‌و بااڵده‌ستی ناڕاس����ته‌وخۆی ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كان ،مه‌سیحیه‌كان كه‌وتنه به‌ر هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتن ،دیارترین رووداویش، هێرش����كردن‌و ته‌قاندنه‌وه‌ی كه‌نیسه‌ی (سه‌یده نه‌جات) بوو له1ی نۆڤه‌مبه‌ری ،2010ك����ه بووه ه����ۆی كوژرانی زیاتر له 100مه‌سیحی كه له‌كاتی نوێژكردنیان له‌ن����او كه‌نیس����ه‌كه‌دا ب����وون له‌الی����ه‌ن هێرش����به‌ره‌كانه‌وه به بارمت����ه گیران‌و
دواتریش كوژران. لوی����س كارو به‌ن����ده‌ر په‌رله‌مانت����ار له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقی له‌سه‌ر كوتل����هی ئه‌نجومه‌ن����ی گه‌ل����ی كلدانی‌و س����ریانی‌و ئاش����وری ،له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێن����ه ،لهو بارهیهوه وتی "پێویس����ته حكومه‌تی عێراقی موچه‌ی ئه‌و مه‌سیحیانه بدات كه له‌ترس����ی گیان����ی خۆیان بۆ هه‌رێم����ی كوردس����تان رایانك����ردووه، چونكه ئه‌وان له‌كوردس����تان ته‌نسیبن. بۆ ئه‌م مه‌به‌س����ته‌ش ئێمه یاداشتێكمان له‌ئه‌نجومه‌ن����ی نوێنه‌ران به‌رزكردۆته‌وه‌‌و له‌ماوه‌ی داهات����وودا له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراقی گفتوگۆ ده‌كرێت". به‌س����ام حه‌داد ،كه وه‌ك خۆی ده‌ڵێت چه‌ند جارێك هه‌وڵی تیرۆركردنی دراوه، ئاماژه ب����ۆ ئهوه ده‌كات ك����ه رووداوی كه‌نیس����هی س����ه‌یده نه‌جات ،وای كرد، كۆچی حه‌قیقی ده‌ستپێبكات ،هه‌روه‌ك وتیشی "ده‌نگۆی ئهوه هه‌یه ،سه‌رۆكی كابینه‌ی حه‌وته‌می هه‌رێمی كوردستان، ره‌زامه‌ندیی له‌س����هر پێدانی موچه‌مان ب����دات ،ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش نه‌ك����را ،ناچارم روو له‌هه‌ن����ده‌ران ده‌ك هم‌و چیتر به دیار قه‌ده‌ره‌وه دانانیشم".
د.عه‌ل ی قه‌ره‌داغی ئاگاداری لێدوانه‌ك هی قه‌رزاوی نییه ی ی جیهان���ی زانایان ی یه‌كێت س���ه‌رۆك ی مسوڵمان ،پڕۆفیسۆر عه‌لی قه‌ره‌داغ ی ی یوسف قه‌رزا ی ئه‌و لێدوان ه ئاگادار نیی��� ه ك��� ه په‌كه‌ك هی به"تیرۆریس���ت" وه‌سفكردوه. ی س���لێمانی ،ئاوێن���ه :دوای ئ���هوه ی راب���ردوو له‌كۆنگره‌یه‌ك���دا ش���ه‌ممه له‌شاری ئه‌س���ته‌نبوڵی توركیا ،یوسف ی كرێكارانی كوردس���تان قه‌رزاوی پارت (په‌كه‌كه)ی به "تیرۆریست" وه‌سفكرد ی هێرش���ه‌كانیاندا ی له‌كات له‌به‌رئ���هوه ی مه‌ده‌نی‌‌و ژن‌و پیر ده‌كوژرێن. كه‌سان هه‌روه‌ه���ا داوای له‌هه‌م���وو هێ���زه‌كان به‌عه‌لمانی‌‌و لیبراڵی‌‌و چه‌په‌كان كردوه ك��� ه "به‌رژه‌وه‌ن���دی" ئوممه‌ته‌كه‌ی���ان بخه‌ن��� ه س���ه‌روو حیزبه‌كانیانه‌وه‌‌و ئه‌و كاره "تیرۆریس���تیانه" ئیدانه بكه‌ن ك ه په‌كه‌كه ئه‌نجامیان ده‌دات. بۆ ئه‌م مه‌به‌س���ت ه ئاوێنه په‌یوه‌ندیكرد ی ی نوسینگ ه ی به‌رپرس��� ب ه عومه‌ر عه‌ل ی راگه‌یاندن���ی پڕۆفیس���ۆر عه‌ل��� ی به‌وه‌دا قه‌ره‌داغ���ی ،ئه‌ویش ئام���اژه ی ی له‌گه‌ڵ عه‌ل���ی قه‌ره‌داغ كه قس���ه ی "ئاگام كردوهو قه‌ره‌داغی���ش وتویه‌ت ی ق���ه‌رزاوی نییه" ،به‌اڵم ل���هو لێدوانه ی پڕۆفیسۆر عه‌لی قه‌ره‌داغی هه‌ڵوێست خۆی له‌ب���ارهی په‌كه‌ك��� ه راگه‌یاندوه‌‌و ی "په‌كه‌ك ه تیرۆریس���ت نییهو وتویه‌ت��� ی ی یه‌كێت��� له‌یه‌كه‌می���ن كۆبوون���هوه ی مس���وڵمان له‌توركیا جیهانی زانایان ی ئه‌و تۆپبارانانه‌مان له2010دا ئیدان���ه كرد ك���ه توركیا كردی ه س���هر هه‌رێم‌و ی كاره‌ساته‌كه‌ی شرناخم خۆیشم ئیدان ه ك���ردووه ،ب���ه‌اڵم تێبینیمان له‌س���هر ی پشتگیریكردنی په‌كه‌ك ه هه‌ی ه بۆ رژێم ی سوریا ،چونك ه ئه‌و پشتگیریی ه ئێستا به‌زه‌ره‌ری كورد ته‌واو ده‌بێت".
پەرله‌مانتارانی ئه‌وروپا پشتیوانیی له‌مانگرانی ستراسبۆرگ ده‌که‌ن پەرله‌مانتاران����ی ئه‌وروپ����او وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی نه‌رویج پش����تیوانی له‌مانگره کورده‌کان����ی ستراس����بۆرگ ده‌ک����ه‌ن، پاش تێپه‌ڕبوون����ی 27رۆژ له‌مانگرتنی پازده که‌سایه‌تیی کورد وه‌ک ناڕه‌زایی له‌به‌رامبه‌ر سیاس����ه‌ته‌کانی حکومه‌تی تورکیا دژ به‌کوردانی ئه‌و واڵته ،چه‌ندین که‌س����ایه‌تی سیاسیی پشتیوانی خۆیان بۆ داخوازیی مانگرتوان راگه‌یاندووه. ئاوێن����ه ،ئه‌وروپا" :نی����گار عینایه‌تی" ک����ه یه‌کێک����ه له‌مانگرت����ووه‌کان له‌په‌یوه‌ندییه‌کدا به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند ش����اندێک له‌کۆنگ����ره‌ی به‌رێوه‌ب����ه‌ری هه‌رێمی کۆنس����هی ئه‌روپا س����ه‌ردانی مانگرانی����ان کردو ش����انده‌که ئاماژه‌یان به‌وه‌کرد که س����ه‌ردانه‌که‌یان به‌ئامانجی پش����تگیریکردنه له‌مانگ����ران .هه‌روه‌ها شاندێکی فه‌ره‌نسایی ده‌قێکیان ئاماده ک����ردووه‌‌و په‌رله‌مانتارانی فه‌ره‌نس����ی، ئینگلیزی ،ئیرله‌ندی‌‌و ئیس����پانی که له 20په‌رله‌مانت����ار پێ����ک هاتووه‌‌و له‌گه‌ڵ
20پی����اوی ئایینی ئیمزایان کردووه که پشتگیری له داوای مانگران ده‌کات. له‌الیه‌کی دیکه‌وه له‌میدیاکاندا بالوبۆته‌وه ک����ه وه‌زاره‌ت����ی ده‌ره‌وه‌ی نه‌روی����ج پش����تیوانی خۆی له‌داواکاریی مانگران راگه‌یاندووه" ،نیگارعینایه‌تی" که خۆی هاواڵتی نه‌رویجییه ،وتی "من نامه‌یه‌کم س����ه‌باره‌ت به‌چاالکی‌و داواکانی خۆمان بۆ حکومه‌ت‌و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی نه‌رویج ناردبوو .چه‌ند رۆژ له‌وه‌پێش له‌ڕێگه‌ی ته‌له‌فون����هوه وته‌بێ����ژی وه‌زاره‌ته‌ک����ه له‌ڕێگه‌ی ته‌له‌فونه‌وه پش����تیوانی خۆی ب����ۆ به‌رخودانی گه‌لی ک����ورد راگه‌یاندو دوباره‌ی کرده‌وه که حکومه‌تی نه‌رویج وه‌ک پرسێکی گرینگ ده‌یخاته رۆژه‌ڤی کاری خۆیهوه". س����ه‌باره‌ت به‌ته‌ندروس����تی مانگرتوان‌و ره‌وشی ئیستایان "نیگار عینایه‌تی" وتی "ره‌وشی مانگرتوان له‌باری جه‌سته‌ییه‌وه بهرهو الوازیی چووه ،کێشی مانگرتوان به‌ش����ێوه‌ی نائاس����ایی له‌نێ����وان 7بۆ
گروپی مانگرانی گروپی ستراسبۆرگ 14کیل����ۆ دابه‌زیوه .گوش����اری خوێن تاڕاده‌یه‌کی به‌رچاو که‌م‌و زیادی کردووه، الوازی����ی ته‌واومان پێ����وه دیاره ،به‌اڵم ئێمه پێداگرین له‌سه‌ر خواسته‌کانمان‌و س����وورین له‌درێژه‌دان به‌مانگرتنه‌که تا گه‌یشتن به‌ئامانجه‌کانمان". جێ����ی ئاماژهی����ه 15 ،که‌س����ایه‌تی سیاس����یو نوس����ه‌رو چاالک����ی بواری ژن����ان ،که دانیش����تووی چه‌ند واڵتێکی ئه‌وروپان ،له‌به‌رده‌م کۆنس����هی ئه‌وروپا
له‌ش����اری ستراس����بۆرگی فه‌رەنس����ا مانگرتنی بێسنوریان راگه‌یاندووه .ئه‌م مانگرتنه له3/1وه ده‌ستیپێکردووه دژ به‌گۆش����ه‌گیری خستنه س����هر عه‌بدواڵ ئوجه‌الن‌و بۆ پشتیوانیکردن له‌مانگرتنی زیندانیان����ی سیاس����یی له‌زیندانه‌کانی تورکی����او هه‌روه‌ه����ا ب����ۆ ناڕه‌زایه‌ت����ی ده‌ربڕی����ن له‌به‌رامبه‌ر سیاس����ه‌ته‌کانی حکومه‌تی تورکیاو ئێران که دژ به‌کورد ئه‌نجامده‌درێ.
هه‌نوکه
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
hewalusyaset.awene@gmail.com
3
تاڵه‌بان ی له‌قاچ كه‌وتووە ناتوانێت بەڕێدا بڕوات ئا :ئاوێنه سه‌رۆك كۆماری عێراق‌و سكرتێری گشتی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان، جه‌الل تاڵه‌بانی پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ئه‌مه‌ریكا به‌ته‌واوی له‌قاچ كه‌وتووه ،ئێستا له‌هه‌موو پێشوازییه ره‌سمییه‌كاندا ته‌نها بهدانیشتنهوه له‌سه‌ر كورسییه‌ك پێشوازی له‌میوانه‌كانی ده‌كات ،ئەگەر هەڵیشبستێت ناتوانێت بڕوات. تاڵه‌بانی ته‌مه‌ن 79س����اڵ كه ماوه ی چه‌ند س����اڵێكه قاچه‌كانی به‌زه‌حمه‌ت جه‌س����ته قه‌ڵه‌وه‌ك����هی راده‌كێش����ن، پاش گه‌ڕان����هوهی له‌نه‌خۆش����خانه‌ی مایۆكلینیك له‌واڵت����ه یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ،به‌ته‌واوی له‌قاچ كه‌وتووه، به‌اڵم جهستهیو مێش����كی به‌ته‌واوی كارده‌كه‌ن ،هەرچەن����دە زانیارییەکان لەس����ەر ب����اری دڵ����ی تەمومژاوی����ن سه‌رچاوه‌یه‌ك كه هاوڕێی تاڵه‌بانییه‌‌و ئێس����تا له‌به‌غ����داش له‌گه‌ڵیدایه ،به ئاوێن����هی راگه‌یاند ك����ه له‌ماوه‌ی دوو هه‌فت����هی راب����ردوودا چه‌ندین حاڵه‌ت ههبووه كه پێویس����ت بووه تاڵه‌بانی له‌ته‌له‌فزیۆنه‌كان����هوه ده‌ركه‌وێ����ت‌و بهپێوه پێشوازی له‌میوانه‌كان بكات، به‌اڵم نهیتوانیوه. ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ی ئاوێنه كه نهیویست ناوی خۆی ئاش����كرا بكات رایگه‌یاند رۆژی یەکش����ه‌ممه 3/25له‌كاتێك����دا له‌به‌غدا تاڵه‌بانی پێشوازی له‌سه‌رۆك وه‌زیران����ی عێراق (ن����وری مالیكی)و سه‌رۆكی په‌رله‌مان (ئوسامه نوجێفی) كرد ،نهیتوانیوه بهپێوه بوه‌س����تێت‌و پێش����وازییان لێب����كات ،به‌ڵك����و هه‌ر بهدانیشتنهوه له‌س����هر كورسییه‌كه‌ی پێش����وازی لێك����ردوون ،ئه‌م����ه‌ش له‌ته‌له‌فزیۆنه‌كان به‌ڕوونی ده‌ركه‌وت. س����ه‌رچاوه‌كه ئ����هوهی نه‌ش����اردهوه تاڵه‌بان����ی كه بۆ كۆنگ����ره‌ی لوتكه‌ی سه‌ركرده‌ی واڵته عه‌ره‌بییه‌كان‌و كێشه قه‌یراناوییه‌كانی نێوان هێزه‌كانی عێراق له‌س����لێمانییه‌وه گه‌ڕاوه‌ت����هوه به‌غدا، دووچاری (ئیحراجییه‌كی) زۆر ده‌بێت له‌كۆبوون����هوه فه‌رمییه‌كان����ی له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی واڵته عه‌ره‌بییه‌كاندا. وابڕی����اره له29ی ئه‌م مانگه‌دا به‌غدای پایته‌خ����ت میوان����داری كۆنگ����ره‌ی
تاڵەبانی لەپێشوازی نەبیل عەرەبی‌و بن لوتكه‌ی واڵتانی عه‌ره‌ب بكات ،به‌پێی رێوڕه‌سمی کۆنگره‌‌و ده‌ستوری عێراق ده‌بێت تاڵه‌بانی سه‌رۆكایه‌تی كۆنگره ب����كات‌و له‌كۆش����كی س����ه‌الم له‌به‌غدا بهپێوه پێشوازی له‌میوانه‌كان بكات‌و دواتریش سه‌رۆكایه‌تی دانیشتنه‌كانی كۆنگره‌كه بكات. به‌پێی ئه‌و راگه‌یاندنه رۆژنامه‌وانیانه‌ی له‌س����ه‌رۆكایه‌تی كۆمار‌و سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق‌و وه‌زاره‌تی دهرهوه س����ه‌باره‌ت ب����ە پرۆتۆكۆڵی له‌فڕۆكه‌خان����هی پێش����وازیكردن نێوده‌وڵه‌تی بهغداو چۆنێتی سازدانی كۆبوونه‌كان باڵوكراونه‌ته‌وه ،پێشوازی سه‌رۆك‌و نوێنه‌رانی واڵته عه‌ره‌بیه‌كان له‌فڕۆكه‌خانه‌وه ده‌ستپێده‌كات‌و له‌الیه‌ن س����ه‌رۆك وه‌زیران (د.نوری مالیكی) ئه‌نجام ده‌درێت‌و ده‌هێنرێنه ش����وێنی حه‌وانه‌وه‌‌و شوێنی كۆبوونه‌وه‌كان. هه‌روه‌ها به‌پێ����ی ئ����هو راگه‌یاندنانه وه‌فده میوانه‌كانی كۆنگره‌ی لوتكه‌ی عه‌ره‌ب����ی به‌پاس����اوی خراپ����ی باری ئه‌من����ی ماوه‌یه‌كی زۆر كورت له‌به‌غدا
حلی بە دانیشتنەوە فۆتۆ :سایتی سەرۆکایەتی کۆمار ورده ورده له‌كاركه‌وتنی دهگهڕێتهوه ده‌بن ك����ه له‌ڕۆژێ����ك تێپه‌ڕن����اكات‌و بۆ ناوه‌ڕاستی مانگی كانونی یه‌كه‌می كۆنگره‌ك����ه‌ش ته‌نه����ا س����ێ كاتژمێر س����اڵی 2011چه‌ن����د رۆژێ����ك پێش ده‌خایه‌نێت ،پاراس����تنی باری ئه‌منی هه‌ڵهاتنی تاریق هاشمی بۆ كوردستان كۆنگره‌كه‌ش به سەد هه‌زار چه‌كداری كاتێك كه تاڵه‌بانی له‌سلێمانی ده‌بێت جۆراو ج����ۆر ئه‌نج����ام ده‌درێت‌و ئه‌م له‌ئۆفیس����ه‌كه‌ی خ����ۆی لەدەباش����ان چاالكیه سیاس����ییه بااڵی����ه بڕی 500 ده‌كه‌وێت‌و به‌ته‌واوی قاچی دووچاری ملیۆن دۆالری بۆ ته‌رخانكراوه .پێش ئازار ده‌بێت‌و په‌كی ده‌كه‌وێت‌و ناتوانێت چه‌ند رۆژێكیش له‌سازدانی كۆنگره‌ی چه‌ند رۆژێك ك����ه‌س ببینێت‌و هه‌موو لوتكه‌ی واڵتانی عه‌ره‌ب ،كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌و به‌رنامه‌ی كۆبوون����هوهو بینینانه وه‌زیران����ی ئابوری واڵته عه‌ره‌بیه‌كان‌و هه‌ڵده‌وه‌ش����ێنه‌وه كه ل����هو ماوه‌یه‌دا كۆبوون����هوهی وه‌زیران����ی ده‌ره‌وه‌ی هه‌یبووه ،هه‌تا تاریق هاش����می پاش واڵتان����ی ع����ه‌ره‌ب له‌به‌غ����دا ئه‌نجام چه‌ند رۆژێك مانه‌وه‌ی له‌كوردس����تان‌و ده‌درێت. چونی بۆ هه‌ولێ����رو بینینی بارزانیو س����ه‌رچاوه‌كه‌ی ئاوێن����ه كه ئێس����تا گه‌ڕان����هوهی ب����ۆ س����لێمانی ،ئینجا له‌به‌غدای����ه ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كات كه تاڵه‌بانی توانی بیبینێت. ههرچهنده چۆنێتی پێش����وازیكردن‌و بۆ چاره‌س����ه‌ركردنی ئه‌م كێش����ه‌یه‌ی چۆنێتی سازدانی كۆنگره به‌شێوه‌یه‌ك قاچ����یو پش����كنینی ته‌ندروس����تی، رێكخ����راوه ك����ه كه‌متری����ن جووڵه‌ی له‌كانوونی دووه‌می ئه‌مساڵ له‌كاتێكی تێدابێت بۆ س����ه‌رۆك كۆماری عێراق (تاڵه‌بان����ی) ،ب����ه‌اڵم ئ����هو كات����هی تێداده‌بێ����ت ،چونك����ه "زۆر زه‌حمه‌ته سیاس����ی هه‌س����تیاری عێراق����دا كه تاڵه‌بانی له‌كۆش����كی سه‌الم پێشوازی بتوانێت بهپێوه بوه‌س����تێت‌و لەکاتی ملمالنێی س����ونه‌ی عێراق‌و ش����یعه‌ی له‌میوانه‌كان ده‌كات كه ده‌بێت بهپێوه وەستانیشدا ناتوانێت بڕوات". عێراق له‌سه‌ر دۆسیه‌ی تاریق هاشمیو بوه‌س����تێت (ئیحراجییه‌ك����ی) زۆری سه‌ره‌تای خراپبوونی قاچی تاڵه‌بانی‌‌و پاس����اوانه‌كانی گه‌یش����تبووه لوتكه،
سەرەتای نەخۆشی قاچی تاڵەبانی لە ()2008ەوەیە بەاڵم لەکۆتایی ساڵی رابردوودا تەواو بێتاقەتی کردوە
تاڵه‌بانی پاش ئهوهی لهسلێمانییهوه بۆ چه‌ند رۆژێك����ی كه‌م چووه به‌غدا، دوات����ر عێراق����ی جێهێش����ت‌و چووه ئه‌ڵمانیا بۆ چاره‌س����ه‌ركردنی قاچی‌‌و پشكنینێكی گشتی. كێش����هی الوازب����وون‌و په‌ككه‌وتن����ی قاچ����ی تاڵه‌بان����ی به‌درێژای����ی چه‌ند مانگی رابردوو ب����ه‌رده‌وام بوو ،وه‌ك ده‌رده‌كه‌وێ����ت هه‌ت����ا چوونیش����ی بۆ نه‌خۆشخانه‌ی مایۆكلینیك له‌ئه‌مه‌ریكا ت����ا ئێس����تا نهیتوانیوه چاره‌س����ه‌ری ئه‌م كێش����ه ته‌ندروستییه‌ی بۆ بكات، به‌پێی ئه‌و س����ه‌رچاوه‌یه‌ی ئاوێنه كه ئێس����تا هاوڕێی تاڵه‌بانیی����ه له‌به‌غدا، باس ل����هوه ده‌كات ك����ه له‌نه‌ورۆزدا تاڵەبانی ویس����توویه‌تی لەش����ه‌قامی س����الم س��ڵ�او له‌ئاهه‌نگگێڕانی نه‌ورۆز بكات ،ب����ه‌اڵم تاڵه‌بان����ی نهیتوانیوه ئ����ه‌وه‌ش ب����كات‌و ل����هو كات����هوهی له‌ئه‌مه‌ری����كا گهڕاوهتهوه چه‌ندین جار له‌ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌وه پیشان دراوه هه‌ر به‌دانیش����تنهوه بووه ،هه‌تا له‌كۆتایی هه‌فت����هی رابردوودا ك����ه گه‌ڕایه‌وه بۆ به‌غدا به‌مه‌به‌ستی خۆئاماده‌كردن بۆ س����ه‌رۆكایه‌تیكردنی لوتكه‌ی سه‌رانی ع����ه‌ره‌ب ،تاڵه‌بانی ب����ه‌دوور له‌چاوی كامێراكان لهسلێمانییهوه گه‌ڕایه‌وه بۆ به‌غدا. تاڵه‌بانی له‌مانگی ئابی ساڵی 2008هوه به‌ده‌س����ت نه‌خۆش����ی قاچه‌كانی����هوه ده‌ناڵێنێ����ت ،لهو كات����ه‌دا كه چو بۆ ئه‌مه‌ری����كا بۆ چاره‌س����ه‌ركردن ،پاش پش����كنین ده‌رك����ه‌وت ك����ه هه‌ندێك كێشه‌شی له‌یه‌كێك له (سه‌مام)ـه‌كانی دڵی����دا هه‌ی����هو هه‌ر لهو س����ه‌فه‌ره‌یدا نه‌شته‌رگه‌رییه‌كی به‌س����ه‌ركه‌وتوویی بۆ ئه‌نجامدرا ،به‌اڵم كێش����هی قاچی س����ه‌رباری چه‌ندین چاره‌س����هر ،وه‌ك خۆی مایه‌وه‌‌و خراپتر بوو. هه‌رچه‌ن����ده ل����ه‌دوا س����ه‌ردانیدا ب����ۆ ئه‌مه‌ری����كا ك����ه له‌س����ه‌ره‌تای مانگی ئازاری ئه‌مساڵدا ئه‌نجامی دا ،هه‌ندێك له‌میدی����ا ك����وردیو عه‌ره‌بیی����ه‌كان ئاماژه‌یان بۆ تێكچوونی ته‌واوی باری ته‌ندروس����تی تاڵه‌بان����ی ك����رد ،به‌اڵم به‌پێی سه‌رچاوه‌كه‌ی ئاوێنه تاڵه‌بانی له‌ئێستادا كێشه‌ی قاچی ههیهو باری ته‌ندروستی‌‌و توانای عه‌قڵی جێگیره، بەالم زانیاری لەسەر تەندروستی دڵی تەمومژاوییە.
ئاوێنه گه‌نده‌ڵیه‌كانی سه‌رۆكی دیوانی چاودێری دارایی ئاشكرا ده‌كات ئا :كامه‌ران محه‌مه‌د به‌پێی ئه‌و دۆكیۆمێنتانه‌ی ده‌ست ئاوێنه كه‌وتوون ،هادی كه‌ریم ره‌حمانی سه‌رۆكی دیوانی چاودێری دارایی ،له‌ماوه‌ی ساڵ‌و نیوێكی ته‌مه‌نی لهو پۆسته‌دا ،ب ه سه‌دان ملیۆن دیناری به هه‌ده‌رداوه‌‌و به‌شێكی زۆر لهو وه‌ساڵنه‌ی كه پاره‌كه‌ی پێ سه‌رفكراوه ،به‌ده‌رن له‌ڕێنمایی ه یاساییه‌كان .په‌رله‌مانتارێكیش ئاماژه بهوه ده‌كات ،كه له‌ڕێگه‌ی یاداشتێكه‌وه داوای له‌سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كردووه لیژنه‌یه‌ك به‌مه‌به‌ستی به‌دواداچوون بۆ كاره نایاساییه‌كانی سه‌رۆكی پێكبهێنرێت‌و " لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت". به‌پێی ئه‌و وه‌ساڵنه‌ی كه‌وتۆت ه ده‌ست ئاوێنه ،سه‌رۆكی دیوانی چاودێری دارایی ك ه به‌رپرس���ی یه‌كه‌می ده‌زگاكه‌یه‌تی له‌چاودێریكردن‌و رێگه‌گرتن له‌سه‌روه‌ت‌و پارهی ده‌زگاكان���ی حكومه‌تی هه‌رێم، كه‌چ���ی ته‌نیا ب���ۆ كڕینی ئه‌ساس���ی خانووه‌ك���هی 32 ،ملی���ۆن دین���اری خه‌رجكردوو‌ه به‌ده‌ر له‌ڕێنمایی ئسوڵی سه‌رفكردنی ئه‌و بڕه پاره‌یه. س���ه‌رچاوه‌یه‌ك له‌دیوان���ی چاودێ���ری دارایی ،وێ���ڕای پشتڕاس���تكردنه‌وه‌ی وه‌سڵه‌كان وتی "ئه‌م ژماره‌ی ه هه‌مووی نیی���هو نزیكه‌ی 100ملی���ۆن دینار بۆ ئه‌ساس���ی خانووه‌كه‌ی س���ه‌رفكراوه". وتیش���ی "به‌پێی رێنماییه‌كانی دارایی س���اڵی ،2010كڕینی هه‌ر ش���تێك ك ه نرخه‌كه‌ی له 3ملیۆن دینار زیاتر بێت، ده‌بێت س���ێ پس���وڵه‌ی بۆ بهێنرێت‌و كامه‌ی���ان هه‌رزانتر ب���وو ،ره‌زامه‌ندی له‌س���هر ئهوه بدرێت ،كه‌چی له‌پاره‌ی ئه‌ساسی خانووه‌كه ،ته‌نیا یه‌ك پسوڵه
هاتووه‌‌و ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر دراوه". سه‌روه‌ر عه‌بدولڕه‌حمان ،په‌رله‌مانتاری لیس���تی كوردس���تانی‌و ئه‌ندام���ی پێش���ووی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌ی په‌رله‌مان له‌لێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن���ه ،ئاگاداریی خۆی له‌كار‌ه نایاس���اییه‌كانی سه‌رۆكی دیوان راگه‌یاندو وت���ی "به‌دواداچوونی وردم ك���ردووه‌‌و یاداش���تم داوه‌ت��� ه س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان‌و كۆمهڵێك گه‌نده‌ڵیم ده‌ستنیش���انكردووه ،داواشم كردووه لیژنه‌ی له‌س���هر پێكبهێنرێت‌و لێپیچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت". به‌پێی زانیارییه‌كانی ئاوێنه ،سه‌رۆكی دیوان له‌سه‌ره‌تای مانگی 4ی 2011دا، نزیكه‌ی 22ملیۆن دیناری بۆ سه‌فه‌رێكی خۆی بۆ واڵتی كه‌نه‌دا له‌سه‌ر بودجه‌ی دیوان سه‌رفكردووه ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ی مانگان ه 8ملیۆن دیناری وه‌كو مینحه له‌سه‌ر بودجه‌ی دیوان بۆ سه‌رفده‌كرێت، به‌بێ پێشكه‌شكردنی پسوڵه‌و به‌ڵگه‌ی ئسوڵی .سه‌رچاوه‌كه‌ی دیوانی چاودێری دارایی جه‌ختی له‌سه‌ر ئهوه كردهوه ك ه س���ه‌فه‌ره‌ك ه ب���ۆ كاری تایبه‌تی خۆی بووه ،كه‌چی خ���ۆی ئیفادی بۆ خۆی نوسیوه. بورهان ره‌ش���ید گوڵه ،په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی گ���ۆڕان له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان ده‌ڵێت "ئیفادی سه‌رۆكی دیوانی چاودێری دارایی ،ده‌بێت له‌الیه‌ن په‌رله‌مانه‌و‌ه بۆی دیاری بكرێت‌و بۆنه‌ی ئیفاده‌ك���ه‌ش رابگه‌یه‌نرێ���ت ،ئینج���ا پێویست ه پارهی رۆژانه‌ی سه‌فه‌ره‌كه‌ی ب���ۆ دی���اری بكرێت ،ئه‌گ���هر ئه‌مانه‌ی نه‌بوو ،كه‌واته گه‌نده‌ڵییه". له‌نوس���راوێكی ت���ردا ك��� ه واژۆی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی دیوان ب ه وه‌كاله‌تی له‌س���ه‌ره‌و ل���ه‌ڕۆژی 2011/3/28 ده‌رچووه ،بڕیاردراو‌ه ب ه گواستنه‌وه‌ی گوڵ���ی س���ور كیان���ی عه‌بدولڕه‌حمان
سه‌دان ملیۆن دیناری به‌نایاسایی سه‌رفكردووه‌‌و به‌رپرسی وردبینی الده‌بات له‌سه‌ر ئهوهی واژجی بۆ سه‌رفكردنی وه‌سڵه‌كانی نهكردووه به‌ڕێوه‌به‌ری وردبینی چاودێری دارایی بۆ به‌شی خۆیه‌تی ،دانانی كه‌سێكی تر له‌جێگه‌كه‌ی. له‌وباره‌ی���هوه گوڵی س���ور كیانی وتی "هه‌ر له‌س���ه‌رتاو‌ه كێش���هی من له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی دیوان له‌س���هر ئهوه بوو ك ه ئاماده نه‌بووم واژۆ له‌س���هر پسوڵه‌ی خه‌رجیی ه نایاس���اییه‌كان بكه‌م‌و ببم ه به‌ش���ێك له‌گه‌نده‌ڵی���ه‌كان" .لهبارهی سه‌رفكردنی پارهی ئیفاده‌كه‌وه ،گوڵی سور وتی "من واژۆم نه‌كردووه‌‌و چه‌ند رۆژێ���ك دوای م���ن ،ئه‌و كه‌س���هی ك ه له‌جێگه‌م دانرا بۆی واژۆ كرد". دكت���ۆر س���ه‌روه‌ر نیگه‌ران���ی خ���ۆی له‌س���ه‌رۆكی دیوانی چاودێ���ری دارایی ده‌ربڕی به‌وه‌ی نه‌یتوانی له‌ئاستی ئه‌و متمانه‌ی ه بێت ك ه په‌رله‌مانتاران ده‌نگیان بۆیدا‌و وتیشی "یه‌كێك له‌ئامانجه‌كانی یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو دیوانی چاوێری
درایی س���لێمانی‌و هه‌ولێر بۆ ئهوه بوو، ك��� ه ئ���هو ده‌زگای ه ئه‌كتی���ڤ بكرێت، كه‌چی كاری ره‌قابی زۆر سستتر كردو ته‌نان���ه‌ت له‌په‌س���ه‌ندكردنی بودجه‌ی ساڵی 2011دا له‌سه‌ر حساباتی خیتامی ساڵی پێشتر ده‌بوای ه راپۆرتی هه‌بێت، به‌اڵم یه‌ك راپۆرتیشی له‌ناو په‌رله‌مان هیچی پێنه‌داین". س���ه‌رچاوه‌كه‌ی دیوان���ی چاودێ���ری دارایی ئهوهی خست ه روو ك ه سه‌رۆكی دیوان له‌ن���او ده‌زگاكه‌یدا ،كاتێك زانی به‌ش���ێك له‌به‌ڕێوه‌به‌ره گش���تییه‌كان رازی نی���ن له‌كار‌ه نایاس���اییه‌كانی3 ، به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری گش���تی ته‌جمی���د كردو چه‌ند كه‌س���ێكی كرده جێگری ئه‌وانه‌‌و وه‌كو به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تی به‌وه‌كاله‌ت سه‌رجه‌م ده‌سه‌اڵته‌كانی پێدان ،وتیشی "به‌اڵم له‌ڕووی یاس���اییهوه ئه‌نجومه‌نی ش���ورا دامه‌زراندنی ئه‌و كه‌س���ان ه ب ه جێگری به‌ڕێوه‌به‌ر ره‌تكرده‌وه ،كه‌چی تا ئێس���تا ئ���ه‌وان كاری به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ده‌كه‌ن". ئاوێن��� ه په‌یوه‌ن���دی ك���رد ب��� ه چه‌ند به‌ڕێوه‌به‌رێك���هوه ك ه گوای��� ه ته‌جمید كراون ،كه‌چ���ی ئاماده‌نه‌بوون قس��� ه لهو باره‌ی���هوه بكه‌ن ،به‌اڵم دلزار حه‌نا به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تی دیوان ك ه یه‌كێك ه له‌ته‌جمیدكراوه‌كان ،نه‌یش���اردهوه ك ه غه‌دری لێكراوه‌و وتیشی "نامه‌وێت ببم ه ته‌ره‌فێك له‌هه‌موو كێشه‌كان ،من كاری خۆم ب ه ویژدانه‌و‌ه راپه‌ڕاندووه ،ئه‌گه‌ر مه‌وزوعه‌ك ه ب���ووه قانون���ی ،ئه‌وكات قسه‌ی زۆرم ده‌بێت". مامه‌ند یاب ه به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی دیوان ب ه وه‌كاله‌ت ،ب ه پاساوی ئهوهی رێگه‌ی لێدوانی پێنه‌دراوه ،ئاماده نه‌بوو وه‌اڵمی هه‌موو پرسیاره‌كان بداته‌وه‌‌و لهبارهی س���ه‌رفكردنی ئه‌و پ���اره زۆرهوه وتی "حه‌زم له‌قسه‌و قسه‌ڵۆكی رۆژنامه‌كان
دەبێت پەرلەمان لەسەرۆکی دیوانی چاودێری دارایی ببپرسێتەوە فۆتۆ :یەحیا ئەحمەد نیی���ه ،پاره‌ش ئه‌گه‌ر ب���ۆ خه‌رجكردن ده‌زگایه‌ك بۆی هه‌یه ،فه‌رمانبه‌رێك بۆ ت بۆ چیی���ه ،ب���ه‌اڵم ده‌بێت ب ه شوێنێكی تر بگوازێته‌وه ،ئه‌گه‌ر گوڵی نه‌بێ��� قانونی بێت" .لهبارهی هۆكاری الدانی س���ور غه‌دری لێكراوه ،ئهوه مه‌حكه‌م ه به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری وردبین���ی وت���ی "ه هر هه‌یه".
4
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
hewalusyaset.awene@gmail.com
هەنوکە
پارتیو یه‌كێتی رێككه‌وتننامه ستراتیژیه‌كه‌ش جێبه‌جێ ناكه‌ن ئا :عیسا خدر دوای تێپه‌ڕینی شه‌ش ساڵ بهسهر رێككه‌وتنی ستراتیژیی نێوان یه‌كێتی‌‌و پارتیدا ،هێشتا زۆربه‌ی بڕگه‌و خاڵه‌كانی جێبه‌جێنه‌كراوه ،به‌تایبه‌تی ئهوهی په‌یوه‌ندی به‌یه‌كخستنه‌وه‌ی وه‌زاره‌ته‌كانی داراییو ناوخۆو ده‌زگاكانی ئاسایشه‌وه‌یه ،به‌رپرسێكی سیاسی ده‌ڵێت "ئه‌م رێككه‌وتنه‌ی پارتیو یه‌كێتی بۆ دابه‌شكردنی ده‌سه‌اڵت‌و داهات بوو". بڕگه‌ی سێیه‌می رێككه‌وتنه‌كه له‌ڕوو ی حكومه‌ته‌وه‌ی���ه ك���ه له‌چ���وار خ���اڵ پێكهات���ووه ،ب���ه‌اڵم ته‌نه���ا بڕگه‌یه‌ك له‌خاڵ���ی یه‌ك���ه‌م جێبه‌جێك���راوه كه كه‌مكردنه‌وه‌ی ژم���ارهی وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تانه ،به‌اڵم ئ���هو بڕگه‌ی���هی فه‌رامۆش ك���راوه كه پێویسته "چاو بخشێندرێته‌وه به‌بودجه‌ی حكومه‌ت���داو به‌ش���ه ه���هره زۆره‌كه‌ی ب���ۆ ئاوه‌دانكردن���هوهو گه‌ش���ه‌پێدانی كۆمهاڵیهتیو خوێنده‌واری‌‌و ته‌ندروستی‌‌و خزمه‌تگوزرای سه‌رف بكرێت". له‌مباره‌ی���هوه په‌رله‌مانت���ار "ئاس���ۆ كه‌ریم" له‌لیستی كوردستانی "پارتی"، به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه بودجه‌ی هه‌رێمی كوردس���تان به‌س���هر دوو لقدا دابه‌ش ده‌بێت كه 30%ی بودجه‌ی وه‌به‌رهێنانه‌‌و 70%ی به‌كاربردنه ،له70%كه‌ش 45%ی بۆ راس���ته‌وخۆ بۆ ئه‌و كه‌س���انه‌یه كه موچه له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان وه‌رده‌گرن ،ئه‌و وت���ی "به‌پێی زانیاری خۆم زیات���ر له‌ملیۆنێك ك���ه‌س موچه وه‌رده‌گرن ،ئه‌وه‌ش به‌و مانایه نییه كه ئێمه ی���ه‌ك ملیۆن فه‌رمانبه‌رمان هه‌یه، به‌ڵك���و ئه‌وانه‌ی فه‌رمانب���ه‌ری فه‌رمین 650ه���ه‌زار كه‌س ده‌ب���ن‌و ئه‌وانه‌ی تر خانه‌واده‌ی ش���ه‌هیدان‌و كه‌م ئه‌ندامان‌و ت���ۆڕی كۆمه‌اڵیه‌ت���یو پێش���مهرگهو خانه‌نش���ینن ،كه به‌ك���ۆی هه‌موویان له‌ملیۆنێك زیاترن ،بۆیه به‌ش���ی زۆری ئه‌و بودجه‌یه بۆ ئه‌وانه سه‌رف ده‌كرێت،
به‌اڵم 30%یه‌كه بودج���هی وه‌به‌رهێنان ب���واری ته‌ندروس���تیو ئاودانكردنه‌وه‌‌و خزمه‌تگ���وزاری ته‌رخانك���راوه ،دیاره به‌پێ���ی سیاس���ه‌تی حكوم���ه‌ت ئ���هو بودجه‌ی���ه‌ش ته‌رخانده‌كرێت به‌س���هر كه‌رته‌كاندا". به‌اڵم له‌به‌رامبه‌ردا س���كرتێری حیزبی ئاین���ده‌ی كوردس���تان "ق���ادر عه‌زیز" ئاماژه بهوه ده‌كات كه پارتیو یه‌كێتی مه‌به‌ست له‌ڕێككه‌وتنه‌كه‌یان له‌بنه‌ڕه‌تدا بایه‌خدان نه‌ب���ووه به‌ئاوه‌دانكردنه‌وه‌‌و گه‌شه‌پێدانی كۆمهاڵیهتیو خوێنده‌واری‌‌و ته‌ندروس���تیو خزمه‌تگوزرای ،ئه‌و وتی "رێككه‌وتنه‌كه‌ی���ان بۆ دابه‌ش���كردنی ده‌سه‌اڵت‌و داهات بوو". هه‌روه‌ه���ا له‌خاڵ���ی دووه‌م���ی بڕگه‌ی سێیه‌می رێككه‌وتننامه‌كه‌دا باس لهوه كراوه ك���ه حوكمڕانی ب���ۆ حكومه‌ت‌و هه‌رێ���م بگه‌ڕێت���هوه ،ن���ه‌وه‌ك مۆڵه‌ت له‌پارت���یو یه‌كێت���ی وه‌ربگرێ���ت ب���ۆ به‌دواداچون���ی حوكمڕان���ی خ���ۆیو جێبه‌جێكردن���ی ئه‌ركه‌كان���ی خ���ۆیو ده‌س���تكاری له‌دام���ه‌زراوه‌كان‌و هه‌موو بابه‌ته په‌یوه‌نداره‌كان. له‌مب���اره‌وه په‌رله‌مانتار ئاس���ۆ كه‌ریم وتی "ناتوانی���ن نكۆڵی لهوه بكه‌ین كه بڵێی���ن ده‌س���تێوه‌ردانی حیزبی له‌نێو دام‌و ده‌زگاكان نه‌م���اوه ،به‌ڵكو ماوه‌‌و به‌رچاوی���ش ده‌كه‌وێت" ،هه‌روه‌ها ئارێز عه‌بدوڵ�ڵ�اش پێیوایه ك���ه "دام‌وده‌زگا نیش���تیمانیه‌كان ده‌بێ���ت به‌ت���ه‌واوی له‌حیزب جیابكرێنه‌وه‌‌و هه‌ر ده‌سه‌اڵته‌‌و ئه‌ركی خ���ۆی به‌پێی یاس���ا جێبه‌جێ بكات ،تائێستاش هه‌نگاوی باش نراوه، به‌اڵم بنبڕ نهكراوه". ب���ه‌اڵم له‌به‌رمب���ه‌ردا" ،زان���ا ره‌وف" مامۆس���تای زانك���ۆ‌و هه‌ڵس���وڕاوی بزوتن���هوهی گۆڕان ئاماژه بهوه ده‌كات كه "نه‌خێر ئه‌و قس���ه‌یه راس���ت نییه پارتیو یه‌كێتی رێككه‌وتنیان له‌س���هر ئهوه كردبێت ،چونك���ه وه‌ك ده‌بینین ئێس���تا له‌كاتی پێكهێنان���ی كابینه‌ی حه‌وته‌مدا به‌ئاش���كرا ته‌داخولی حیزبی ده‌بینی���ن‌و ئ���هوهی رۆڵ���ی نه‌بووبێت
ئه‌وه‌كراوه كه (یه‌كخستنی وه‌زاره‌ته‌كان ی پێشمه‌رگه‌‌و داراییو ناوخۆو ده‌زگاكانی ئاس���ایش پێش كۆتایی ساڵی 2007بۆ ئ���هوهی یه‌ك حكومه‌ت���ی مانای خۆی بدات به‌ته‌واوی). به‌اڵم دوای نزیكه‌ی 5ساڵ بهسهر ئه‌و واده‌یه‌دا هێشتا ئه‌و دهزگاو وه‌زاره‌تانه یه‌كیان نه‌گرتووه‌ته‌وه ،سكرتێری حیزبی ئاینده‌ی كوردستان "قادر عه‌زیز" هۆكاری ئه‌م یه‌كنه‌گرتنه‌وه‌یه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ ئهوهی كه رێككه‌وتنه‌كه رێككه‌وتنێكی حیزبیی���هو له‌س���ه‌روی په‌رله‌م���ان‌و حكومه‌ت‌و یاساییه‌وه‌یه ،بۆیه تائێستا به‌شێكی وه‌زاره‌ته‌كان‌و ئاسایشی هه‌رێم به‌هه‌مان شێوه‌ی پێشوو دوو ئیداره‌یی پێوه دیاره‌و جیاوازن ،پارتی به‌رپرسه بااڵكانی له‌س���نوری خ���ۆی داده‌نێت‌و یه‌كێتیش به‌هه‌مان ش���ێوه له‌س���نوری خۆی". به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی سۆرانیش هۆكاری ئه‌م یه‌كنه‌گرتنه‌وه‌یه‌ی بۆ "ئاس���ه‌واری دوو ئیداره‌ی���ی" گه‌ڕان���ده‌وه‌و وت���ی "وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگه یه‌كیگرتۆته‌وه‌‌و هه‌نگاوی باش نراوه ،به‌اڵم بۆ هێزه‌كانی ئاسایش‌و بودجه‌كه‌یان په‌یوه‌ندی بهدوو ئیداره‌یی‌‌و شه‌ڕی ناوخۆوه هه‌یه". به‌اڵم زانا ره‌وف ئام���اژه بهوه ده‌كات ك���ه ئه‌م���ه یه‌كه‌مین رێككه‌وت���ن نییه له‌نێوان پارتیو یه‌كێت���ی ،یان له‌گه‌ڵ هێ���زو الیه‌نه‌كانی تر ،یاخود له‌س���هر ئاس���تی فه‌رمانڕه‌وایه‌ت���ی پێش���ێلی بك���ه‌ن ،ئه‌و وت���ی "ئه‌م���ه نه‌ریتێكی خۆیانه ته‌نها لهو ش���وێنانه كۆكن كه به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان پارێزراوه ،كه ئه‌مه‌ش له‌هه‌ڵوێس���تی پێشوی پارتیو یه‌كێتی ئه‌وه‌م���ان به‌دیكردووه كه ئه‌م دوو هێزه ته‌نانه‌ت هاوپه‌یمانیه‌تییه‌كی پاكیان له‌نێوان خۆشیاندا نییه ،چونكه له‌هه‌ندێك هه‌ڵوێس���تدا خۆیان له‌یه‌كتر جیاده‌كه‌نه‌وه ،ته‌نها لهو ش���تانه كۆكن تائێستا هێزەکانی ناوخۆ یەکیان نەگرتوەتەوە فۆتۆ :یەحیا ئەحمەد كه به‌رژه‌وه‌ندی دارای���یو مانه‌وه‌یانه له‌پێكهێنانی حكومه‌ت‌و ئاڵوگۆڕه‌كاندا ك���ه له‌واقعی���دا رێككه‌وتنیان له‌س���هر له‌ده‌سه‌اڵت". خاڵ���ی چواره‌میش به‌هه‌مان ش���ێوه خ���ودی په‌رله‌م���ان ب���ووه ،ئه‌مان���ه كردووه". به‌ته‌واوی پێچه‌وانه‌ی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ن هه‌روه‌ها له‌خاڵی س���ێیه‌مدا ئاماژه بۆ تائێس���تا جێبه‌جێ نه‌كراوه‌‌و ئاسه‌واری
سه‌باره‌ت به‌گرنگینه‌دان ی میدیاكانی یه‌كێت ی به‌په‌یامه‌كه ی بارزانی
پارتی :مه‌رج نییه هه‌ردووالمان شتی دهقاودهقی یه‌كتری باڵوبكه‌ینه‌وه ئا :پشتیوان جه‌مال وته‌بێژی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی پارتی له‌سلێمانی ،عه‌بدولوه‌هاب عه‌لی رایده‌گه‌یه‌نێت كه له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا هاوكاریی راگه‌یاندنیان هه‌یه ،به‌اڵم مه‌رجیش نییه شتی دهقاودهقی یه‌كتری باڵوبكه‌نه‌وه‌‌و جه‌ختیشیكرده‌وه كه له‌ئێستادا هیچ ناكۆكییه‌ك له‌نێوان ئه‌وان‌و یه‌كێتیدا نییه. وته‌بێژی پارتی له‌چاوپێكه‌وتنێكی ئاوێنه‌دا س����ه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه زۆرب����هی خه‌ڵكی كوردستان چاوه‌ڕوانبوون بارزانی له‌جه‌ژنی نه‌ورۆزدا ده‌وڵه‌تی ك����وردی رابگه‌یه‌نێت، ب����ه‌اڵم له‌په‌یامه‌كه‌یدا هێرش����ێكی توندی كرده س����هر مالیكی س����ه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق وتی "نازانم چاودێرانی سیاس����یو ده‌زگاكانی راگه‌یاندن له‌چ سه‌رچاوه‌یه‌كه‌وه ئه‌و مه‌س����ه‌له‌یه‌یان وروژان����د كه جه‌نابی س����ه‌رۆك بارزان����ی له‌جه‌ژنی ن����ه‌ورۆزدا ده‌وڵه‌تی كوردی راده‌گه‌یه‌نێت ،له‌كاتێكدا ده‌وڵه‌ت����ی ك����وردی پێویس����تی به‌وه‌یه ریفران����دۆم بكرێ‌و بگه‌ڕێین����هوه بۆ گه‌ل، پاش����ان ئێمه په‌رله‌مانمان ههیهو ده‌بێت بگه‌ڕێینه‌وه بۆی‌‌و ده‌بێ����ت هه‌موو الیه‌نه سیاس����ییه‌كانیش ك����ۆك بن له‌س����ه‌ری، هه‌روه‌ه����ا ده‌وڵه‌ت����ی كوردی به‌دروش����م ناكرێت ،به‌ڵكو ده‌بێت به‌كرده‌وه كاری بۆ بكرێ‌و پێویسته هه‌موو ئاماده‌سازییه‌كی بۆ بكرێ كه له‌كاتی راگه‌یاندنیدا قۆناغه‌كانی دروس����تبوونیت بڕی بێت ،ئه‌مه له‌ئاستی ناوخۆ ،جگه له‌وه‌ش له‌ئاس����تی ده‌ره‌كیدا تا چه‌ن����د قبوڵكراو ده‌بێ����ت ،له‌كاتێكدا دنیای عه‌ره‌بی‌‌و ئیس��ل�امی ئه‌گه‌ر زۆریان لێنه‌كرێت رازی نابن به‌دروس����تبوونی ئه‌و ده‌وڵه‌ته". ده‌رباره‌ی ئهوهی كه پێیوایه له‌ئێس����تادا پایه‌كانی دروس����تبوونی ده‌وڵه‌تی كوردی چه‌س����پیوه ،ناوب����راو رونیك����ردهوه كه دروس����تبوونی ئ����هو ده‌وڵه‌ته پێویس����تی به‌پێداویس����تییه‌‌و ره‌نگ����ه بنه‌ماكه‌ش����ی دروس����تكرابێت ،هه‌روه‌ه����ا به‌ه����ۆی شۆڕش����ه‌كانی به‌ه����اری عه‌ره‌بیی����هوه مه‌ش����اعیری قه‌وم����ی كوردی����ش ئ����هو
له‌ئێستا هیچ ناكۆكییه‌ك له‌نێوان پارتیو یه‌كێتی‌‌و جه‌ناب ی سه‌رۆك بارزانیو مام جه‌اللدا نییه
داواكارییه‌ی زۆرتر ك����ردووه ،لهو رووه‌وه پرس����یاری كردو وتی "به‌اڵم ئایا كورد تا چه‌ندێك ئاماده‌سازی تیایه بۆ راگه‌یاندنی ئه‌و ده‌وڵه‌ته ،چونك����ه ته‌نها راگه‌یاندنی گرن����گ نییه ،به‌ڵك����و به‌ڕێوه‌بردنیش����ی گرنگت����ره" .بۆیه عه‌بدولوه‌ه����اب رایوایه كه هێش����تا راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردی ی سه‌ركردایه‌تی پارتی پێویس����تی ب����ه "كات"ی زیات����ره‌‌و وتی وته‌بێژی ئه‌نجومه‌ن "راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردی كاتی ماوه ،س����ه‌رۆك بارزان����ی ،س����ه‌رۆكی هه‌رێمه‌‌و ئه‌وه‌ش هه‌تا ئه‌و كاته‌ی ئێمه به‌ش����ێكین ده‌بێ����ت به‌رگری له‌هه‌رێم ب����كات‌و ئه‌گه‌ر له‌عێراق ،به‌اڵم ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ی ئێستا نه‌یكات كارێكی خراپ ده‌كات ،له‌كاتێكدا به‌ڕێوه‌ن تا چه‌ند له‌به‌رژه‌وه‌ندی كورددان‌و كاك مه‌س����عود ك����ه به‌رگ����ری له‌هه‌رێ����م ده‌بێته ئه‌مری واقیع‌و راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی ده‌كات ،ده‌بێت به‌به‌رامبه‌ره‌كه‌ش����ی بڵێت ك����وردی لێبكه‌وێت����هوه ئ����هوه ش����تێكی كه ئێمه‌ش هه‌ین‌و نابێت به‌الوازی ته‌سلیم به‌و واقیعه بین". دیكه‌یه". له‌جه‌ژن����ی نه‌ورۆزدا هه‌ری����ه‌ك له‌بارزانی‌‌و له‌ن����او رۆژنامه‌نوس����اندا بۆچونێك هه‌یه تاڵه‌بانی وه‌ك "سه‌رۆكی هه‌رێم‌و سه‌رۆك ك����ه راگه‌یاندنی یه‌كێتی وه‌ك پێویس����ت كۆم����ار" دوو په‌یامی����ان پێشكه‌ش����كرد گرنگی به‌په‌یامه‌ك����هی بارزانی نه‌دا‌و زۆر كه بارزانی هێرش����ی توندی كرده س����هر باڵوینه‌كرده‌وه ،لهمبارهیهوه عه‌بدولوه‌هاب مالیك����یو تاڵه‌بانی����ش هاوڕابوونی خۆی عه‌ل����ی ده‌ڵێ����ت "له‌ڕاس����تیدا راگه‌یاندنی له‌گ هڵ مالیكی دوپاتكرده‌وه ،س����ه‌باره‌ت هه‌ردووالم����ان ش����تی باڵوكردن����هوهی به‌جی����اوازی بۆچونه‌كانی����ان له‌ب����ارهی ده‌قاوده‌قم����ان زۆر كه‌م����ه" ،س����ه‌باره‌ت مالیكیی����هوه ،وته‌بێژه‌ك����هی پارت����ی به‌وه‌ی هه‌س����تیان به‌و كاره‌ی راگه‌یاندنی له‌سلێمانی ئاماژهی به‌وه‌دا كه ئه‌و كه‌سه یه‌كێتی كردووه ،وتی "نه‌خێر هه‌س����تمان له‌ڕووی پۆس����ته‌كانیانه‌وه جیاوازن‌و وتی به‌پێچه‌وانه‌كه‌ی نه‌ك����ردوه ،به‌اڵم ده‌بێت "به‌ڕێز جه‌الل تاڵه‌بانی س����ه‌رۆك كۆماره‌‌و ئ����ه‌وه‌ش بزانین كه كات����ی ئه‌و په‌یامه‌ش به‌رپرسیاری راسته‌وخۆیه له‌هه‌موو كێشه‌‌و له‌نه‌ورۆزدا بوو كه هه‌ر كه‌ناڵه‌‌و به‌رنامه‌ی قه‌یرانه‌كان له‌گ����هڵ حكومه‌تی ناوه‌ندی ،خۆی هه‌بوو" ،به‌اڵم ده‌رباره‌ی ئهوهی كه مه‌وقیعی ئه‌و ،رێگه‌ی پێنادات په‌یوه‌ست مه‌وقیعی بارزانی هه‌م س����ه‌رۆكی هه‌رێم‌و بێت به‌تائیفه یان هه‌رێم یان پارێزگاكه‌ی سه‌رۆكی پارتیشه ،به‌پێی رێككه‌وتننامه‌ی خۆی ،به‌ڵكو ده‌بێت هه‌موو خه‌ڵكی عێراق ستراتیژی نێوان پارتیو یه‌كێتیش ده‌بێت به‌بێ جی����اوازی ببینێت ،ب����ه‌اڵم جه‌نابی له‌هه‌م����وو رووه‌كانه‌وه ه����اوكاری یه‌كتر
فۆتۆ :پشتیوان جەمال ی له‌سلێمانی ،عه‌بدولوه‌هاب عه‌ل بكه‌ن ،عه‌بدولوه‌ه����اب عه‌لی رونیكرده‌وه ئاماژهی به‌وه‌دا ك����ه ده‌بێت به‌وردی له‌م "ئێم����ه ه����اوكاری راگه‌یاندنم����ان هه‌یه ،قه‌یرانه تێبگه‌ین ك����ه له‌هه‌ندێك ده‌زگای به‌اڵم رێككه‌وتنێكی وامان نییه كه ش����تی راگه‌یاندندا بچوك ده‌كرێته‌وه بۆ په‌یوه‌ندی دهقاودهقی یه‌كت����ری باڵوبكه‌ینه‌وه" ،هه‌ر شه‌خس����ی "مالیكیو س����ه‌رۆك بارزانی"، س����ه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه ئای����ا مه‌رجه ئه‌و به‌اڵم وه‌ك ئه‌و رونیكرده‌وه ،مه‌س����ه‌له‌كه گرنگییه‌ی پارتی به‌سه‌ركرده‌یه‌كی پارتی زۆر ئاڵۆز‌و قورستره ،چونكه له2004هوه ده‌دات ،یه‌كێتیش بی����كات ،وتی "نه‌خێر كاربه‌ده‌س����تانی ده‌س����ه‌اڵتدار له‌عێراقدا واجب نییهو ده‌توانێت باڵویشی نه‌كاته‌وه ،نهیانتوانیوه خواس����ته‌كانی كورد‌و كێشه ب����ه‌اڵم ئه‌گ����هر باڵویبكاته‌وه باش����تره" .هه‌ڵپه‌س����ێردراوه‌كان چاره‌س����هر بكه‌ن، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ی ئ����هو بۆچونانه‌ی كه هه‌م����وو جارێ����ك پێ����ش دروس����تكردنی پێیانوای����ه له‌م كاته‌ی هه‌س����ت به‌بوونی كابینه‌ی حكوم����ه‌ت به‌ڵێن ده‌ده‌ن‌و دواتر جۆره ناكۆكیه‌ك ده‌كرێت له‌نێوان یه‌كێتی‌‌و جێبه‌جێی ناكه‌ن ،زۆر كه‌سیش وا ده‌زانن پارتی����دا ،عه‌بدولوه‌ه����اب ره‌تیك����رده‌وه‌‌و كه ئێمه له‌گه‌ڵ پێكهاته‌ی ش����یعه‌دا دوور وتی "له‌ئێس����تا هیچ ناكۆكییه‌ك له‌نێوان ده‌كه‌وینه‌وه كه ئ����ه‌وه‌ش وانییه ،چونكه پارت����یو یه‌كێت����یو جه‌ناب����ی س����ه‌رۆك كێش����هی ئێمه له‌گ���� هڵ كه‌س����ێكدایه كه بارزانیو مام جه‌اللدا نییه ،ره‌نگه سه‌رنج هه‌موو جومگه سه‌ره‌كییه‌كانی سه‌ربازی‌‌و هه‌بێ����ت ،چونكه ئێمه ی����ه‌ك حیزب نین ،ئابوریو ئه‌منی‌‌و قه‌ومی خس����توه‌ته ژێر به‌ڵك����و ده‌توانین هاوكاری����ی باش بین‌و ده‌س����ه‌اڵتی خۆیه‌وه‌‌و به‌داخه‌وه خه‌ریكه له‌مه‌سه‌له س����تراتیژییه‌كاندا وه‌ك یه‌كین ،واڵت ده‌گه‌ڕێت����هوه ب����ۆ تاكڕه‌ویی‌‌و وتی به‌اڵم هه‌ندێك ش����تیش هه‌یه كه پێویست "ده‌م����ه‌وێ ته‌ئكی����د بكهمهوه ك����ه ئه‌و ده‌كات به‌پێ����ی تایبه‌تمه‌ندی خۆی كاری ناكۆكییه په‌یوه‌ندی به‌پارتی‌‌و ش����یعه‌وه نییه ،ئێمه چ وه‌ك پارتیو چ وه‌ك پارتیو بۆ ده‌كه‌ین". ده‌رباره‌ی قوڵبوون����هوهی ناكۆكییه‌كانی یه‌كێتیش هاوپه‌یمانیمان له‌گه‌ڵ ش����یعه‌دا هه‌رێم‌و به‌غدادی����ش ،عه‌بدولوه‌هاب عه‌لی ستراتیژییه‌‌و دوربینی تیایه".
ه���هر ماوه كه بریتییه له (ش���كاندن ی دی���واری تاك���ه الیه‌ن���ی له‌ئیدارات���ی كوردستاندا هه‌ر له‌خانه‌قینه‌وه تا زاخۆ به ته‌وافوق‌و ت���ه‌وازن‌و ئیعتمادكردنی پره‌نسیپی كه‌فائات). ئارێز عه‌بدواڵ ،جه‌خ���ت له‌وه‌ده‌كاته‌وه بوون���ی دوو ئیداره‌ی���ی تائێس���تا هه‌ر ماوه كه "له‌ده���ۆك‌و هه‌ولێر كارمه‌نده پله‌ب���ه‌رزه‌كان هه‌م���ووی پارت���ی-ن‌و له‌س���لێمانی-یش هه‌م���ووی یه‌كێتین، بۆیه ده‌بێت كۆتایی به‌و دوو ئیداره‌ییه بهێنرێت". ب���ه‌اڵم د.زان���ا ره‌وف ،هه‌ڵس���وڕاوی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان ،پێیوایه مانه‌وه‌ی دوو ئیداره‌یی باشترین به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئ���هوهی ك���ه رێككه‌وتنه‌ك���ه نه‌وه‌ك ه���هر ش���ومه ،به‌ڵك���و كاریگه‌رییه‌كی سلبیشی دروستكردووه له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمی كوردس���تان ،ئه‌و وتی "ئه‌وان خۆی���ان پابه‌ند نابن به‌و رێككه‌وتنه كه رایانگه‌یاندووه ،بۆیه خۆیان له‌زۆر خاڵی رێككه‌وتنه ستراتیژیه‌كه ده‌ربازكردووه‌‌و به‌پێی زروفی سیاسی خۆیان مامه‌ڵه‌یان كردووه". هه‌روه‌ها قادر عه‌زیز ئاماژه بهوه ده‌كات كه راس���ته ئ���هو رێككه‌وتن���ه به‌ناوی ئه‌وه‌وه كراوه كه ئیداره‌ی كوردس���تان یه‌كبخرێت‌و ته‌بایی‌‌و یه‌كڕیزی بپارێزێت له‌نێوان پارت���یو یه‌كێت���ی ،هه‌روه‌ها هه‌رێمی كوردس���تانیش دوور بخاته‌وه له‌شه‌ڕی ناوخۆ ،به‌اڵم ده‌بێت ناكۆكی‌‌و ش���ه‌ڕی ناوخۆ له‌كوردس���تان به‌یاسا دووربخرێت���هوه ،ئه‌و وتی "پێویس���ته یاسا س���ه‌روه‌ر بێت ،ئه‌گه‌ر كێشه‌یه‌ك له‌نێوانی���ان رووی���دا ده‌بێ���ت بڕۆن���ه دادگا‌و یاس���ا یه‌كالیی بكاته‌وه ،نه‌وه‌ك رێككه‌وتنه‌كه له‌سه‌روی یاساوه بێت". وتیش���ی "به‌ه���ۆی ئ���هو رێككه‌وتن���ه ئ���ازادیو دیموكراس���ی له‌هه‌رێم���ی كوردستان به‌رته‌سككراوه‌ته‌وه ،ئه‌گه‌ر رێككه‌وتنه‌كه به‌پاس���اوی نه‌هێش���تنی ش���هڕو ناكۆكی كرابێت ،به‌اڵم بووه‌ته هۆی پێشنه‌كه‌وتنی ئازادی‌‌و دیموكراسی له‌هه‌رێمی كوردستان".
په‌یام ی رۆژ ی جیهان ی شانۆ جۆن مالكۆفیچ وه‌رگێڕانی :هادی ئه‌حمه‌د
ی ئه‌م���ڕۆ 2012/3/27رۆژی جیهان��� ش���انۆیه ،هه‌موو ساڵێك ش���انۆكاران ی ل���ه‌م رۆژه‌دا مه‌راس���یمی هون���هر تایب���ه‌ت س���از ده‌ك���ه‌ن .ه���هر له‌م ی رۆژه‌دا س���ااڵنه په‌یامێكی شانۆكاران جیه���ان هه‌یه ،له‌م س���اڵدا هونه‌رمه‌ند ی (جۆن مالكۆڤیچ) ك��� ه هونه‌رمه‌ندێك ی ی نێوده‌وڵه‌ت جیهانییه‌‌و چه‌ندین خه‌اڵت ی وهرگرتووه ،راس���پێردراو‌ه ك ه په‌یام ی شانۆكاران بنوسێت ك ه ئه‌م ه ئه‌مساڵ ده‌قه‌كه‌یه‌تی به‌كوردی: ش���ه‌ره‌فێكی گه‌وره‌ی���ه ب���ۆ م���ن ك ه ی جیهانی ()ITI ی ش���انۆ ئینس���تیتۆ ی یونیس���كۆ ()UNESCO له‌ڕێكخراو ی داوایان لێك���ردم له‌ڕێگه‌ی ئه‌م په‌یام ی ی 50هه‌مین ساڵیاد پیرۆزباییه‌و‌ه یاد رۆژی جیهانی شانۆ به‌رز رابگرم‌و ئه‌م ی هاوه‌اڵنی لێدوان ه كورتانه‌م ئاڕاس���ته شانۆكار‌و براد‌هر‌و هاوڕێیانم بكه‌م. هیوادارم كاره‌كانتان س���ه‌رنجڕاكێش‌و ره‌سه‌ن بن .قوڵ بن‌و كاریگه‌ری له‌سه‌ر ده‌رون���ی بینه‌رانیان دابنێ���ن‌و ناواز‌ه بن‌و ببن��� ه مای هی تێڕامانیان .هیوادارم هانمان بده‌ن بۆ بیركردنه‌و‌ه له‌پرس���ی ی ی مرۆڤبوونمان ،به‌ئومێدی ئهوه مانا ئه‌و بیركردنه‌وه‌یه‌م���ان له‌دڵه‌وه بێت، جوان بێت ،دڵس���ۆزانه‌‌و راس���تگۆیان ه بێت .هیوادارم زاڵبن بهسهر ئاسته‌نگ‌و سانس���ۆر‌و ن���ه‌داری‌و عه‌ده‌میه‌ت ،ك ه ی زۆربه‌تان ناچارده‌بن بێگومانم ل���هوه زاڵبن به‌سه‌ریاندا .یه‌زدان هێند به‌هره‌‌و كارامه‌ییت���ان پێببه‌خش���ێت بتوانن ب ه لێدانی دڵی مرۆڤه‌كان ئاشنامان بكه‌ن ب ه هه‌م���وو ئاڵۆزیه‌كانیه‌وه‌و بێفیزیی‌و خولیای زانینیش���تان پێببه‌خشێت بۆ ئهوهی بیكه‌ن ه كاری ژیانتان .هیوادارم كه‌س ه ههره باشه‌كانتان ،چونكه ئهوه كه‌س���ه ه���هره باش���ه‌كانن له‌نێوتانا، ته‌نانه‌ت ئه‌وانی���ش ته‌نها له‌كورتتیرن‌و س���اته‌وه‌خته‌كاندا، ده‌گمه‌نتری���ن س���ه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستده‌هێنن له‌وه‌دا ك ه پرسیاره ههره بنه‌ڕه‌تیه‌كه ده‌خه‌ن ه نێو سیاقی خۆیهوه ،كه ئه‌ویش پرسیاری، "ئێمه چۆن ئه‌ژین"؟ ی سه‌ركه‌وتنتان به‌هیوا
کوردستانی
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
kurdistany.awene@gmail.com
سه‌رۆكی ب ێ مه‌رجه‌ع‌و مه‌رجه‌عێکی بێ سه‌رۆك عیسا خدر
زوبێر ئایدار:
سوریا له‌گۆڕاندایه‌و کورد نابێت تەماشاکەر بێت ئا :ئاوێنه ،برۆكسل
ی "زوبێر ئایدار" سه‌رۆكی پێشوو ی ی دیار كۆنگره‌ی گه‌ل‌و كه‌سایه‌ت ی ی باكورو په‌رله‌مانتار كوردستان پێشووتری توركیا ،كه به‌مدوایی ه ی ی ناوخۆی ئه‌و واڵت ه بڕ وه‌زاره‌ت ی بۆ 2ملیۆن‌و 300هه‌زار دۆالر ده‌ستگیركردنی ته‌رخان كردووه، له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "کاری ئێمەیه وەکو کورد پشتگیری نەتەوەیی رۆژئاوای کوردستان بکەین".
رۆژئاوای کوردستان بۆ هەموومان وەکو کلیل وایە ،ئەگەر کورد لەسوریاش سەرکەوتن بەدەستبێنن ،بۆ باشورو پارچەکانی ترو پرسی کورد لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست باشتر دەبێت ،بەهەمان شێوەش پڕۆژەی تورکیا سەرناکەوێت
ئاوێن���ه :لەهەلومەرج���ی ئێس���تای ناوچەک���ەدا ،تورکی���ا رۆژ بەڕۆژ رۆڵی گەورەت���ر دەبێ���ت ،تورکی���ا بۆت���ە "جه‌ندرمه"ی ئەمه‌ریکی لەناوچەکەداو سەرۆکایەتی پرۆسەی بەهاری عەرەبی دەکات ،به‌تایبه‌تی ئێس���تا له‌س���وریا ک��� ه پارچه‌یه‌ک���ی کوردس���تانی تی���ا هه‌ڵکه‌وتووه ،سیاسەتی نوێی په‌که‌ک ه لەوبارەیەوە چییە؟ زوبێر ئایدار :سەبارەت بەو مەسەلەیە، راستە ئەمڕۆ تورکیا لەگەڵ ئەمه‌ریکاو ئەوروپای���ە ،تورکی���ا دەیەوێت رۆڵی گەورەی لەس���وریا هەبێت‌و کورد لەوێ هیچیان دەستنکەوێت ،تورکیا دەڵێت ئێمە لەعێراق هەڵەمان کرد ،پێویستە لەسوریا هەڵە نەکەین ،لەعێراق هەڵەمان کرد ،کوردەکان مافیان دەس���تکەوت، لەسوریاش هەڵە بکەین ،لەوێش کورد مافی خۆی بەدەستدەهێنێت ،لەبەرئەوە تورکیا دەڵێت ،مەس���ەلەی سوریا بۆ من وەک مەس���ەلەیەکی ناوخۆیی وایە، مەس���ەلەیەکی دەرەکی نییە ،ئێس���تا قۆناغێکی ت���ازە هەیە لەوکاتەی پێش شەڕی عێراق دەچێت ،کاتێک ئەمه‌ریکا موداخەلەی عێراق���ی کرد ،ئەوکاتەش لەب���ەر خات���ری تورکی���ا ،ئەمه‌ری���کا ئۆپەراس���یۆنێکی دژی س���ەرۆکایەتی ئێم���ە ئەنجام���دا ،بەپیالنێکی گەورەو ف���راوان س���ەرۆک ئاپۆیان دەس���تگیر کردو تەس���لیمی دەوڵەت���ی تورکیایان ک���ردەوە ،ئێس���تاش رەوش���ێکی نزیکی ئەوە لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاس���تدا دەبینرێت ،تورکیا دەیەوێت س���ود لەو رەوشە وەرگرێت ،دەڵێت هەموو جیهان پێویس���تی بەمنە ،رۆژئاوا پێویس���تی بەمنە ،هەربۆی���ە هەرچی بکەم کەس هیچ ناڵێ���ت ،ئەوەندە خەڵکی ئێمەیان گرت خستیاننە زیندان ،بەاڵم دەنگێکی ئەوتۆ لەدنی���ادا دەرنەکەوت ،ئەمەش هۆکاری ئەو رەوش���ە تازەیەیە ،بەاڵم هەموو ش���تێک بەو شێوەیە نابێت کە تورکیا دەیەوێت ،ئێمە ئێس���تا خاوەن ئەزمونێکی زۆرین‌و کوردیش وەکو ئەو
رۆڵی خۆمان بین ،رەوش���ی سوریا بۆ تورکیا چەن���د گرنگە ،دوو ئەوەندە بۆ ک���وردان گرنگت���رە ،پارچەیەک واڵتی ئێم���ەی لێیەو پارچەیەک لەگەلەکەمان ل���ەوێ دەژی ،ه���ەر گۆڕانکاریی���ەک لەوێ بێتە پێش���ەوە پێویس���تە کورد س���وودی لێ ببینێ���ت‌و ببێتە خاوەنی ستاتۆیەک .پێویستە لەم مەسەلەیەدا بزووتنەوەی ئێم���ەو پارتیو یەکێتی‌و هەموو بەڕێوبەرایەتی باشور پشتگیری داواکانی گەلی کورد بکەین لەس���وریا، ئەم پارچە بچووکە بەتەنها بهێڵینەوە کارێکی باش نابێ���ت ،بڕوانن کوردانن لەبەرامب���ەر ئێران‌و عێ���راق‌و تورکیادا شەڕیان کردووە ،بەاڵم کورد لەبەرامبەر سوریا شەڕی نەکردووە ،بەاڵم بچۆ بۆ رۆژئاوای کوردس���تان ماڵ نییە وێنەی ش���ەهیدی لێهەڵنەواس���رابێت ،هەموو گوندو باژێرێک خاوەنی شەهیدن وەکو باشورو باکورو رۆژهەاڵت ،ئەوانیش یان لەعێ���راق یان لەئێران ی���ان لەتورکیا، واتا لەپارچەکانی تردا ش���ەهید بوون، کاری ئێمەش��� ه وەکو کورد پشتگیری نەتەوەی���ی ئ���ەو پارچەی���ە بکەی���ن، دەتوانم بڵێم ئەوێ بۆ هەموومان وەکو کلی���ل وایە ،ئەگەر کورد لەس���وریاش سەرکەوتن بەدەس���تبێنن ،بۆ باشورو پارچەکان���ی ت���رو پرس���ی ک���ورد لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست باشتر دەبێت، بەهەمان ش���ێوەش پ���ڕۆژەی تورکیا س���ەرناکەوێت‌و کاریگ���ەری گەورەی دەبێت لەسەر سوریاو ناوچەکە بەرەو دواوە دەچێت ،م���ن زۆر بەباوەڕم کە
کات���ە نین ،رەوش���ی ئەمه‌ریکا گۆڕاوە بەتایب���ەت کە هەڵبژاردن نزیکەو وەکو ج���اران لەناوچەکەدا هێ���زی نەماوەو نایەوێت بەش���ێوازی سەربازی مەسەلە چارەس���ەربکات ،رۆژئ���اواو چین زیاتر دەس���تدەخەنە ناوچەک���ەوە ،کاتێ���ک مەسەلەی س���وریا دەستیپێکرد وتیان بەچوار مانگ تەواو دەبێت ،بەاڵم ئەوە ساڵێک درێژەی کێشا ،پێش ماوەیەک وتیان موداخەلەی س���ەربازی دەکەین، ب���ەاڵم ئەمڕۆ زۆر ک���ەس دەڵێت بەبێ موداخەلەی سەربازی ،چارەسەرییەکی وەکو ئەوەی یەمەنیان پێویستە ،ئەمڕۆ کۆمکاری عەرەبیش هەمان شت دەڵێن، ئێمەش وەکو کورد لەهەرێمەکەدا خاوەن
ئەگەر ئێمە لەدەرەوە خراپی نەکەین، وات���ا (په‌که‌ک���هو پارت���یو یەکێتی) کوردانی سوریا پارچە نەکەین هەریەکەو بەالیەکیان���دا رانەکێش���ێن‌و بیانهێنینە الی یەکت���ری ،تورکیا هەرچیەک بکات لەکۆتاییدا کوردان دەتوانن ببنە خاوەنی س���تاتۆیەک .بۆیە پێویستە ئێمە وەکو کوردان خۆم���ان لەپارچە بوون رزگار بکەین‌و بەتەنها بەرژەوەندی حیزبایەتی بەبناغ���ە وەرنەگرین ،پێویس���تە ئێمە لەس���ەر بناغەیەک���ی دیموکراس���ی ئەوان بگەیەنینە یەکتری ،با لەس���ەر پرنسیپی دیموکراس���یو مافی کوردان نزیکی یەکتری���ان بکەینەوە ،ئەگەر وا بکرێت پرۆژەی تورکیا س���ەرناکەوێت،
حیزبەکان بەخۆیان دەڵێن دیموکرات، بەاڵم دیموکرات نین ،گەندەڵی هەیەو میللەت ناڕازییە
راستە ئێستا تورکیا لەگەڵ ئەمه‌ریکاو ئینگلیزدایە ،بەاڵم زۆر کێشەشیان هەیەو لەهەموو ش���ت وەک یەک بیرناکەنەوە، حکومەتی تورکیاش وەکو جاران بەهێز نییەو کێش���ەی ناوخۆییان زۆر هەیە، لەمەسەلەی س���ەربازی زیاتر فەتحوڵاڵ گولەن‌و ئ���ەردۆگان چەندە وەکو یەک‌و نزیکی یەکتر بن ،بەاڵم کێشەیان هەیەو ناکۆک���ن ،مەس���ەلەی ئابووریش دێتە پێش���ەوە کە زۆر گرنگە ،لەبەر هەموو ئەوانە تورکی���ا ئەوەندە بەهێزو گەورە نیی���ە .ئەگەر ئێمە یەکبگرین‌و خەبات بکەین ،دەتوانین سەربکەوین. ئاوێن���ه :ب���ەو قس���انەی ئێ���وەدا وادەردەکەوێ���ت ک���ە ل���ەم قۆناغەدا ئێ���وە زیاتر چاوتان لەس���ەر رۆژئاوای کوردس���تانە ،نەوەک���و باک���وری کوردستان ،ئێوە ئێستا چاوتان لەسەر ئەوەیە کۆمەکی رۆژئاوای کوردس���تان بک���ەن ،بۆ ئەوەی ببێتە ئەمری واقیع وەکو باش���وری کوردستان ،بۆ ئەوەی سبەینێ کەس نەتوانێ حساب بۆ کورد نەکات ،تۆ هەست دەکەیت چارەسەری مەسەلەی کورد لەتورکیا بەرەو دواوە دەچێت؟ زوبێر ئای���دار :نەخێر ئەوانە بەیەکەوە بەرەو پێش���دەچن ،ئێس���تا لەتورکیا خەباتێکی بەرف���راوان بەڕێوەدەچێت‌و رۆژ ب���ەڕۆژ بەرفراوانتری���ش دەبێ���ت، لەزیندانەکانیش���دا ه���ەزاران ک���ەس دەستیان بەمانگرتن لەخواردن کردووەو لەدەرەوەش پش���تگیرییان لێدەکرێت، میللەت لەس���ەرهەڵداندایە ،ئەوە ٤٠٠ کەس���یش بۆ م���اوەی ٢٥رۆژە مانیان له‌خواردن گرتووه‌و لەڕۆژوی بێدەمدان‌و بەرەو رەوش���ێکی زۆر ترسناک دەچن، تێکوش���انێکی بەو گەورەییە لەباکوور بەڕێ���وە دەچێت‌و ئەوەش پش���تگوێ ناخرێت ،بەاڵم شتێک هەیە هەندێکجار هەندێک شت بەپەلە دێتە پێش ،سوریا رەوشی گۆڕاوە ئێمەش ناتوانین بەتەنها تەماش���اکەر بین ،پێویس���تە کوردان بەتەنها تەماشاکەر نەبن. ئاوێنه :بەبۆچوونی تۆ روخانی بەشار ئەس���ەد ،چی دەگۆڕێت لەناوچەکەدا؟ کورد پێگەی بەهیزتر دەبێت؟ زوبێ���ر ئای���دار :س���وریا دەگۆڕێ���ت‌و بەش���ار ئەس���ەدیش دەبێت ب���ڕوات، بەاڵم ک���ەی‌و چ���ۆن؟ بەو ش���ێوەیە ئ���ەو ناتوان���ێ بمێنێتەوە ،ب���ەاڵم تا ئێس���تا ئ���ەو سیاس���ەتە کوردیی���ەی بەڕێوەب���راوە لەئاس���تێکی باش���دایەو بەئاش���تی بەڕێوەدەچێ���ت ،لەهەموو ش���ارەکانی س���وریادا خوێن دەڕژێت، بەاڵم لەکوردس���تان بەئاشتیانە بەڕێوە دەچێت ،ئەمەش س���ەرکەوتنە ،داوای خۆیان پێش���کەش دەکەن‌و خوێنیش ناڕژێ���ت ،ئەمە زۆر گرنگە ،پێویس���تە کوردان بۆ خەڵکی ت���ر نەبنە ئامانج، ک���ورد هێزێکی نەی���اری رژێمن ،بەاڵم نەیارێکی تر هەی���ەو نزیکی تورکیایەو تورکیا قس���ەی لەگەڵدا کردوون‌و دژی کوردن ،بەهەموو شێوەیەک پەیمانیان بەس���تووە ،کورد پێویس���تە دەرگای ب���ۆ هەموو ک���ەس کراوە بێ���ت ،ئێمە دەتوانین لەگەڵ رژێمیش قسە بکەین، هەروەها دەتوانی���ن لەگەڵ نەیارەکانی تریشدا دیالۆگمان هەبێت ،بەاڵم لەسەر ئ���ەو بناغەیە بێت کە ئی���رادەی گەلی کورد قبوڵ بکرێ���ت ،لەبەرئەوە دەڵێم کوردەکانی دەرەوە پێویستە هاوکاری بکەن ،لەبواری دیپلۆماس���ی لەجیهاندا جوڵ���ە بکەی���ن‌و نوێنەرایەتیکردن���ی ک���وردەکان بەباش���ی بەڕێوەببرێ���ت‌و کاتێکی س���وریا گۆڕا مافی کوردەکان قبوڵ بکرێت‌و بچەسپێنرێت. ئاوێن���ه :وەکو چاودێرێک س���ەبارەت بەباشوری کوردستان ،روخانی بەشار ئەس���ەدو ئەو گۆڕانکاریانەی لەسوریا روودەدەن ،پێتوای���ە ببێت���ە مای���ەی
وته‌كانی ئه‌م دواییه‌ی بارزانی راستیه‌كانی چه‌ن���د س���اڵی راب���وردووی ب���ۆ یه‌كالیی كردینه‌وه‌‌و سه‌لماندیش���ی كه به تاكڕه‌وان ه بڕیاره‌کان���ی ده‌دات‌و ناگه‌ڕێت���هوه بۆ هیچ مه‌رجه‌عێ���ك ،ته‌نانه‌ت پ���رس‌و را به‌هیچ الیه‌نێكی سیاس���ی هه‌رێمه‌كه‌شی ناكات، بۆی ه ده‌بینی���ن له‌ماوه‌یه‌ك���ی زۆر كورتدا له‌وته‌كانی 15ی ئازار‌و 21ی ئازاردا وایكرد بارودۆخ���ی هه‌رێ���م‌و به‌غدا ب���ه ته‌واوه‌تی ب���ه‌ره‌و خراپی بچێ���ت ،له‌كاتێكدا پێموای ه ده‌بوو س���ه‌رۆكی هه‌رێم چوار س���اڵ پێش ئێس���تا‌و بگره زووتریش ئه‌و جۆره وتاره‌ی هه‌بوای���ه ،ن���ه‌وه‌ك دوای تێپه‌ڕبوونی نۆ ساڵ به‌س���هر ئازادكردنی عێراق ،ئێستاش جێگای خۆیه‌تی بپرسین سه‌رۆك له‌ماوه‌ی ئه‌مس���ااڵنه‌دا چاوه‌ڕوانی چی بووه؟ بۆچی ئێستا هاتۆت ه ده‌نگ؟ تازه ده‌زانێت مالیكیو ئه‌وانه‌ی ئێس���تا خۆیان به دۆس���تی كورد ده‌ناسێنن هیچ كاتێك له‌گه‌ڵ سه‌ربه‌خۆیی‌و پێدانی مافه‌كانی كورد نه‌بوون!. س���ه‌رۆك ،له‌كاتی وته‌كه‌ی 15ی ئازار ك ه له‌دووه‌مین كۆنفراس���ی الوان���ی هه‌ر چوار پارچ���هی كوردس���تان پێشكه‌ش���ی كرد، خه‌ڵك���ی كوردس���تانی بهوه دڵخۆش���كرد ك��� ه له‌مانگی ئازاردا م���ژده‌ی زۆر گرنگی هه‌یه ،به‌اڵم حیزب‌و الیه‌نه سیاس���یه‌كانی عێراقیشی توش���ی ش���ۆككرد به‌تایبه‌تی س���ه‌رۆك وه‌زیران���ی عێ���راق‌و لیس���تی ده‌وڵه‌تی یاس���ا ،كه وتی" :تارق هاش���می راده‌س���تی حكومه‌تی عێراق ناكه‌ینه‌وه". له‌به‌رامبه‌ریشدا له18ی ئازار په‌رله‌مانتاری لیس���تی ده‌وڵه‌تی یاس���ا "جه‌واد به‌زونی" له‌لێدوانێك���ی بۆ س���ایتی كل العراق ،وتی "دوای كۆبونه‌وه‌ی لوتكه‌ی واڵتانی عه‌ره‌بی له‌به‌غ���دا داوا له‌په‌رله‌مانی عێراق ده‌كه‌ین موچ���هی هێزه‌كانی پێش���مهرگهو 17%ی بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان ببڕدرێت". سه‌رۆك ،لێدوانه‌كانی "به‌زونی" پێمانده‌ڵێت: ئ���هو 17%ی���هی وه‌ریده‌گ���رن‌و موچ���هی پێش���مه‌رگه‌ش وه‌كو زه‌كات‌و خێر ده‌درێت به هه‌رێمی كوردس���تان‌و نابێت نق ه بكه‌ن. خۆش���ی هه‌روایه ،چونكه نۆ س���اڵه كورد له‌شوێنی ئهوهی نێو ماڵی خۆی رێكبخات س���وننه‌‌و شیعهو حیزب‌و الیه‌نه‌كان له‌ماڵی ك���ورد كۆده‌كاته‌وه‌‌و له‌س���هر خوانی كورد ده‌عوه‌تیان ده‌كه‌ن‌و حكومه‌تی نیش���تمانی پێكده‌هێنن ،ئهوهی كه س���ه‌رۆك له‌شه‌وی نه‌ورۆز وت���ی رێك ئه‌وه‌بوو ك��� ه بیكه‌ین ه من���ه‌ت به‌س���هر عه‌ره‌به‌وه ،ب���ه‌اڵم خۆی كێشه‌ك ه ئهوهی ه ناتوانین نێو ماڵی خۆمان رێكبخه‌ین‌و خاوه‌ن���ی گوتارێكی یه‌كگرتوو بین ،دێین سوننه‌‌و ش���یع ه له‌یه‌كتر نزیك ده‌كه‌ینه‌وه ،كه‌چی دوای دوو ساڵ هه‌ست به‌وه‌ده‌كه‌ین ك ه كه‌س���ێك هه‌یه ده‌یه‌وێت تاكڕه‌وان���ه حوكمی واڵت ب���كات‌و هه‌موو ده‌سه‌اڵته‌كانی گرتۆته ده‌ست‌و دیكتاتۆران ه حوكم���ی واڵت ده‌كات! ئ���هی ئێوه چۆن بوون ه هاوپه‌یمانی‌و بۆ دووه‌مجار به‌ده‌نگی كورد پۆسته‌كه‌ی وه‌رگرت؟! .هه‌موو الیه‌ك ده‌زانین به‌درێژایی مێژوو ئهوهی وایكردووه كورد نه‌گات ب��� ه ئامانجه‌كانی هه‌ر یه‌كه‌‌و ده‌یه‌وێ���ت ببێته ب���را گه‌وره‌و خ���ۆی ب ه ته‌نه���ا بڕیار بدات‌و حكومڕانی واڵت بكات، ئێوه‌ش به‌بێ ئهوهی حساب بۆ ئهوه بكه‌ن كه ئێس���تا خاوه‌نی په‌رله‌مانین‌و چه‌ندین حیزب‌و سه‌ركرده‌ی تر له‌م هه‌رێمه‌دا هه‌یه، راس���ته‌وخۆ وته‌كانت پێشكه‌ش ده‌كه‌یت، بۆیه ئ���هوه حه‌كیمیه‌تی س���ه‌ركرده‌یه‌كی كورد نیش���ان نادات ،به‌ڵك���و ئهوه پێمان ده‌ڵێت به‌و شێوه سیاسه‌تكردنه بۆ هه‌تای ه كورد به ئامانجه‌كانی ناگات. س���ه‌رۆك ،زۆرم س���ه‌یر ب���هوه ه���ات ك ه له‌وته‌كه‌ی ش���ه‌وی نه‌ورۆزدا هه‌ندێ كه‌س ب���ه دیكتاتۆر ناو ده‌به‌ی���ت‌و هه‌ندێكی تر وه‌ك فریادره‌س���ی كورد ،چونكه ئێس���تا پێیانوای ه نابێت مالیكی به‌و شێوه حوكمی واڵت بكات .ئهوهی زۆر هه‌زه‌لی‌و س���ه‌رنج راكێشه ئێستا موتڵه‌گ‌و هاشمیو عه‌الویی‌و چه‌ندانی تر ده‌ست خۆشی له‌ئێو‌ه بكه‌ن‌و پێیانوابێت مالیكی غه‌در‌و سته‌می له‌كورد كردووه ،له‌كاتێكدا ئه‌وانیش رۆژانێك دژی مافه‌كانی كورد وه‌ستانه‌وه‌‌و دوژمنی سه‌ر سه‌ختی نه‌ته‌وه‌ی كوردبوون بۆ هێنانه‌دی مافه‌كان؟! .جه‌نابی س���ه‌رۆك ،داڵده‌دانی كه‌س���ێك ب ه تۆمه‌تی تیرۆر ئاس���ان نییهو ب���ێ هۆكاری���ش نییه روی له‌كوردس���تان كردوه ،ئه‌و كات���هی له‌فرۆكه‌خان ه رێگه‌ی پێدراو بێته كوردس���تان‌و پاس���ه‌وانه‌كانی ده‌س���تگیركران؟ بۆچی ك���ورد نه‌یتوانی
5
رێگه‌یه‌كی تر نیش���انی هاش���می بدات بۆ ئ���هوهی كورد ب���هو رۆژه‌ی ئهمڕۆ نه‌گات! ك ه هه‌ر هه‌مان ئه‌و حكومه‌ته‌ی هاش���می- ی ه كه له‌كه‌رك���وك خیتاب بۆ ئهوه ده‌دات (كه‌ركوك ،كوردستانی نییه). بێگوم���ان وته‌كه‌ی س���ه‌رۆك ،ئه‌وه‌نده‌ی هه‌ڕه‌ش���هی تێدا به‌دیك���را ،ئهوهنده مژد‌ه به‌خ���ش نه‌ب���وو ،ئێوه نوێن���ه‌ری میلله‌ت بوون‌و رێككه‌وتنت���ان له‌گه‌ڵ مالیكی كرد، ئه‌ی بۆچ���ی ئه‌و كات بیرت���ان له‌رۆژێكی وه‌ك ئه‌م���ڕۆ نه‌ده‌كرده‌وه؟ ك���ه‌س نه‌بوو پێت���ان رابگه‌ینێت له‌حكومه‌تی پێش���وو مالیكی هیچی بۆ كورد نه‌كرد؟ ئه‌گه‌ر وای ه ئ���هو نوێنه‌ران ه چه‌ند س���اڵ ه چیانكردوو‌ه ك ه نه‌توانن له‌كه‌س���ایه‌تیه‌كی وه‌ك مالیكی تێبگ���ه‌ن؟ .وته‌ك���هی ئێوه ،ئ���هوهی پێ وتین كه ت���ازه به ئاگاهات���ون ،له‌به‌غدا، چ ده‌گوزه‌رێ���ت! وه‌ك ئه‌وه‌ب���وو ك���ه ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی كورد له‌به‌غدا ب ه په‌له گه‌ڕابنه‌وه‌و پێی���ان وتبی :جه‌نابی س���ه‌رۆك ،مالیكی تاكڕه‌وانه حوكوم ده‌كات‌و ده‌یه‌وێت ده‌ست به‌س���هر هه‌م���وو دام‌و ده‌زگا ئه‌منیه‌كاندا بگرێت‌و دیكتاتۆرانه ده‌سه‌اڵتی بسه‌پێنێت! س���ه‌رۆك ،ئه‌ی نه‌تزانیوه زۆر سه‌ركرده‌ی عه‌ره‌ب دژی كورد‌و س���ه‌ربه‌خۆیی كوردن! بۆیه وتاره‌كه‌ت به‌و شێوه‌یه بوو؟ .وته‌كه‌ت كاردانه‌وه‌ی هێند‌ه هه‌بوو كه باس له‌ساڵی 1996بكرێت ،وه‌ك سه‌ركرده‌ی ده‌وڵه‌تی یاس���ا "یاس���ین مه‌جید" وتی" :به‌المانه‌و‌ه سهیره چۆن ئه‌خالقی كورده‌واری رێگ ه ب ه داڵده‌دانی كه‌س���ێك ده‌دات ك ه تۆمه‌تبار‌ه ب ه كوش���تنی خه‌ڵكانی ب���ێ گوناهـ ،یان س���اڵی 1996چۆن ئ���ه‌م ئه‌خالق ه رێگه‌ی به‌پێش���وازیكردنی موخابه‌رات���ی عێراق دا له‌هه‌ولێر" .هه‌ڵدانه‌وه‌ی الپه‌ڕه‌كانی سااڵنی پێش���وو ئاماژه‌یه‌كه بۆ ئ���هوه كه هه‌رگیز له‌گه‌ڵ كورد كۆك نه‌بوین‌و ئهوهی پێشوش تێگه‌یش���تون ب���ه هه‌ڵه‌داچ���وون ،چونك ه ئه‌وه‌تا ساڵی 1996مان بیر نه‌چۆته‌وه. دوای 18ی ئ���ازار س���ه‌رۆك زیاتر به‌نزینی به ئاگره‌كه‌ی نێوان هاوپه‌یمانی‌و ده‌وڵه‌تی یاسادا كرد ،ك ه باسی له‌چۆنیه‌تی ده‌سه‌اڵتی ئێس���تای مالیكی ك���رد ،بۆیه ب���ه ته‌نها لیس���تی عێراقیه ده‌ست خۆشی لێكردون‌و پێیانوایه كه كوردی���ش تازه له‌حوكمڕانی مالیك���ی به‌ئاگاهاتووه ،كه س���ه‌ركرده‌ی ب���االی لیس���تی عێراقیه "زاف���ر ئه‌لعانی" بوو كه وه‌ك ئهوهی تازه كورد هه‌س���تی پێكردوه ،له‌كاتێكدا ئه‌وان ماوه‌یه‌كی زۆره هه‌ستیان پێكردوه .جه‌نابی سه‌رۆك رێك ئه‌و ده‌س���ت خۆشیه ده‌یه‌وێت كورد بخات ه نێو شه‌ڕه‌كه‌ی سوننه‌‌و شیعهو ده‌یانه‌وێت كورد بكه‌ن ه به‌ش���ێك له‌هاوكێش���ه‌ك ه بۆ س���اغكردنه‌وه‌ی حس���ابی خۆی���ان ،ك��� ه گومان���ی تێدانییه دوای ئ���ه‌وه‌ش خۆیان رێككه‌وتنێك ده‌كه‌ن‌و ئه‌زمونی 21س���اڵ له‌ده‌س���ت ده‌چێت .پێموانیه هیچ كاتێك نێوان بارزانیو س���ه‌ركرده عه‌ره‌به‌كان ب ه سوننه‌‌و شیعه‌و‌ه وا گرژ بووبێت! ئه‌ندامی په‌رله‌مانی لیس���تی ده‌وڵه‌تی یاس���ا "فواد دورك���ی" بۆ ئاژانس���ی س���ۆمه‌رییه نیوز وتویه‌تی" :لێدوانه‌كه‌ی بارزانی بۆ ده‌وڵه‌تی ك���وردی جدییه‌ت���ی تێدا نیی���ه" له‌هه‌مان كاتیشدا داوا له‌سه‌ركرده‌كانی كورد ده‌كات ده‌وڵه‌تی س���ه‌ربه‌خۆی كوردی رابگه‌یه‌نن، ئه‌گه‌ر له‌به‌رژه‌وه‌ندیاندایه. سه‌رۆكی هه‌رێم ،ئه‌و لێدوانه پێمانده‌ڵێت: بارزانی به‌جدی كار بۆ ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی كوردی ناكات‌و پێویس���ته س���ه‌ركرده‌كانی تری ك���ورد ده‌وڵه‌تی ك���وردی رابگه‌ینن. ئ���ه‌وه‌ش له‌ئه‌نجامی ئهوه دێت كه ئێوه ن ه په‌رله‌مانتان به مه‌رجه‌عی سه‌ره‌كی زانیوه‌‌و ن ه پ���رس‌و راتان به س���ه‌ركرده‌كانی تری كورد كردوه له‌كاتی وته‌كه‌تاندا. بۆ زیاتر سه‌لماندنی ئه‌وه‌ش په‌رله‌مانتارێكی تری لیس���تی ده‌وڵه‌تی یاسا "عه‌بد عه‌باس شیاع" له‌میانه‌ی كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا ئام���اژه‌ی بۆ ئه‌وه‌كردوه ك���ه په‌یامه‌كه‌ی بارزانی زۆرتر "هه‌ڵچ���ون" بووهو ئه‌وه‌ش به‌هۆی هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌كانی كۆمپانیای نه‌وتی "ئیسكۆن مۆبیل" وتراوه. جه‌نابی س���ه‌رۆك ،س���ه‌ركرده‌‌و سه‌رۆكی حه‌كیم ئه‌و كه‌سه‌یه پرس‌و را به ده‌وروبه‌ر بكات‌و بگه‌ڕێته‌وه بۆ مه‌رجه‌ع ،ههرچهنده وا ده‌رده‌که‌وێت که ئێم ه مه‌رجه‌عمان نه‌بێت، بۆ پرسه چاره‌نوسسازه‌كان ،نه‌وه‌ك به‌هۆی هه‌ڵچوون‌و نه‌یاری ئه‌مڕۆ‌و دۆس���تی دوێنێ چاره‌نوسی میلله‌ته‌كه‌ی بخاته مه‌ترسیه‌وه، چونك ه به‌درێژایی مێژوو كورد به‌م هۆیهوه بۆته قوربانی‌و هه‌میش ه چه‌وساوه‌ته‌وه.
گۆڕانکاری‌و وەالنانی یەکێتی‌و پارتی؟ زوبێر ئای���دار :لەمانگی ش���وباتی پار لەباشوری کوردستانیش دەستیپێکرد، لەس���لێمانی‌و دەوروبەری خەڵک هاتنە سەر ش���ەقام‌و ناڕەزایەتییان دەربڕی، لەمڕۆدا رەوشی باش���وری کوردستان لەب���واری بەڕێوەب���ردن ب���اش نییە، حیزبێک ئەگەر توانی ببێتە دەسەاڵت، نابێت هەموو شت بەخۆیەوە گرێبدات‌و بەتەنها بڵێت من ،لەباشوری کوردستاندا کێش���ەی دیموکراتیزەک���ردن هەی���ە، حیزبەکان بەخۆیان دەڵێن دیموکرات، ب���ەاڵم دیموکرات نین ،گەندەڵی هەیەو میلل���ەت ناڕازییە ،لەبەرئ���ەوە خەڵك بەدوای چارەسەریدا دەگەڕێت ،پێویستە بەڕێوەبەرایەتی باشور خۆیان بگۆڕن، ئەوش���تانەی ئۆپۆزس���یۆن دەیەوێت‌و داوایان دەکات رەوان ،ئەمە رەوش���ی باشورە پێویس���تە حکومەت لەگفتوگۆ دوورنەکەوێت���ەوەو لێ���ی ران���ەکات، هەروەها پێویس���تە ئۆپۆزیس���یۆنیش لەگفتۆگ���ۆ دوورنەکەوێت���ەوەو لێ���ی رانەکات ،دەبێت بێ شەڕو ناکۆکی ئەم پرس���ە لەناوخۆیاندا چارەسەر بکەن، زیهنیەت���ی بەڕێوەبەرایەتی باش���وری کوردس���تانیش پارچەیەکە لەزیهنیەتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت ،چۆن لەسوریا‌و واڵتانی تر کێش���ە هەی���ە ،ئەوا ئەگەر ئێم���ەش خۆم���ان نەگ���ۆڕن توش���ی هەمان ش���ت دەبین ،دەبێت ئێمە لەوە دوورکەوینەوە. ئاوێنه :ئەگەر سوریا روخا ،بارودۆخی عێراق چی لێدێت؟ زوبێ���ر ئای���دار :ئەمڕۆ هەم���وو دونیا بەرەو گۆڕان���کاری دەچێ���ت ،جیهان دیکتاتۆریەت‌و سیستەمی یەک حیزبی قبوڵ ن���اکات ،لەئەمه‌ری���کای التین، دیکتاتۆری���ەت روخ���او لەس���ۆڤیەتی ج���اران‌و ئەوروپای رۆژه���ەاڵت هەموو دیکتات���ۆرەکان لەناوب���ران ،دەوڵەتی تورکیاش هەر دەبێت بەو دەردە ببرێت، ئێستا س���ەرە هاتۆتە سەر رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و جیهانی عەرەبی‌و یەک یەک لەناو دەچن ،ئێرانیش لەس���ەر خەتەو چینیش بەو رەنگە بە سیستەمی یەک حیزب بەڕێوە ناچێت ،ئەم گۆڕانکاریانە لەهەم���وو ش���وێنێک باڵودەبێت���ەوە، بێگوم���ان کاتێک س���وریا دەگۆڕێت، ئێرانی���ش لەناوچەک���ە الواز دەبێ���ت‌و سیس���تەمی ئێران ناچ���ارە گۆڕانکاری بکات ،ئەمڕۆ یان س���بەی دەبێت هەر ببێت. ئاوێنه :لەم هەلومەرجەدا کورد لەگەڵ س���وننە نزی���ک بێت���ەوە ی���ان لەگەڵ شیعە؟ زوبێر ئای���دار :ک���ورد ناتوانن ببن بە پارچ���ە لەمەزهەبێک ،لەوانەیە زۆربەی ک���ورد س���وننە ب���ن ،بەاڵم ک���وردی ش���یعەو عەلەویش���مان هەن ،کوردی نامسوڵمانیشمان هەن ،کوردی ئێزدی، هەروەها لەکوردس���تان مەسیحیشمان هەی���ه ،ب���ەاڵم راس���تییەکیش هەیە لەعێراق‌و سوریاو تورکیا لەگەڵ سوننە تێکەڵیمان زیات���رە ،بەاڵم لەڕۆژهەاڵت لەگەڵ ش���یعە زیاتر تێکەڵین ،چونکە ک���وردی ش���یعە ل���ەوێ زۆرن ،ئێمە پێویس���تە نەبینە پارچە لەمەزهەبێک، isa_khidhir@yahoo.com پێویس���تە دیالۆگمان لەگەڵ هەردووال هەبێت ،لەعیراق‌و س���وریا سوننەکان‌و ئیخوان کە نزیکمانن دەبنە دەسەاڵت، ئێمە پێویس���تمان بە دیال���ۆگ هەیە، پێویس���تە دیالۆگمان لەگەڵ س���وننەو ش���یعەی عێراقی���ش ب���ەردەوام بێت، پێویستە لەگەڵ س���وننەکانی عێراق‌و س���وریاش دیالۆگم���ان هەبێت ،ئێمەی به‌ختیار عه‌لی ده‌ینوسێت کورد ناتوانین خۆمان لەو شتانە دوور بگرین ،پێویس���تە رەوش���ی هەرێمیی خوێنەرانی بەڕێزی گۆشەی "ژورێک لەئاوێنە"ی نوسەر بەختیار عەلی ئاگادار خۆمان قبوڵ بکەی���ن ،لەچوارچێوەی دەکەین ئەم هەفتەیە بەهۆی سەرقاڵی بەڕێزیانەوە دانابەزێت لەگەڵ داوای دیالۆگ‌و دۆس���تایەتی لەسەر بناغەی لێبوردن... الپەڕەی کوردستانی یەکسانی پەیوەندی پێشبخەین.
6
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
"له‌پڕۆژه یاسای لێبوردنی گشتیدا بیر له‌وه‌كراوه‌ته‌وه زیندانیانی (به‌ندی‌‌و ده‌ستبه‌سه‌ران)یش بگرێته‌وه" ئا :پشتیوان جه‌مال ی مرۆڤ ی ماف سه‌رۆكی لیژن ه ی كوردستان ،ساالر له‌په‌رله‌مان مه‌حمود رایده‌گه‌یه‌نێت كه هه‌وڵده‌ده‌ن له‌حاڵه‌تی په‌سه‌ندكردنی پڕۆژه ی یاسای لێبوردنی گشتیدا سزا ی له‌سێداره‌دان بۆ هه‌تاهه‌تای بگۆرن‌و جه‌ختیشیكرده‌وه كه له‌گه ڵ په‌سه‌ندكردنیدا ،ده‌یانه‌وێت رێز ی له‌سه‌روه‌ری یاسا‌و ده‌سه‌اڵته‌كان دیك ه بگرن‌و بۆ پرۆژه‌كه‌ش راوێژیان به‌ده‌سه‌اڵته‌كانی دادوهریو جێبه‌جێكردن كردوه. ی 2010زیاتر ی6 هه‌رچه‌ن���ده له‌مانگ��� ی ی په‌رله‌مان��� ل���ه 35په‌رله‌مانت���ار كوردس���تان پ���رۆژه یاس���ایه‌كیان ی گشتی ،به‌اڵم ئاماده‌كردوو‌ه بۆ لێبوردن ی تائێس���تا ته‌نها خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌م ی بۆ ك���راوهو وا بری���اره له‌ئاینده‌یه‌ك ی بۆ ی دووه‌م‌و كۆتای نزیكدا خوێندنهوه بكرێت‌و په‌سه‌ند بكرێت. ئه‌و پرۆژ‌ه یاسای ه له 15مادده پێكهاتوه‌‌و هه‌ری���ه‌ك ل���هو ماددان���ه‌ش چه‌ندین ی ی لیژن ه برگه‌یان له‌خۆگرتووه ،سه‌رۆك ی كوردس���تان، ی مرۆڤ له‌په‌رله‌مان ماف ی س���االر مه‌حم���ود له‌چاوپێكه‌وتنێك ی ئاوێن���ه‌دا رایگه‌یاند ك ه پرۆژ‌ه یاس���ا ی ی پێویس���ت ی هێند‌ه ی گش���ت لێبوردن ی پرۆژه‌كه ههبووه به‌ده‌وڵه‌مه‌ندكردن��� ی به‌دواخس���تنهوه هێن���ده په‌یوه‌ن���د ی ی خوێندنهوه نه‌ب���ووه ،چونك��� ه دوا ی لیژن ه تایبه‌تمه‌نده‌كان یه‌كه‌م ،ره‌وان ه
ی گفتوگۆكردن‌و به‌دواداچون‌و كراوهو دوا ی الیه‌ن ه ی زانیاری ،له‌رێگ ه كۆكردنه‌و‌ه ی حكومهتهوه وه‌ك په‌یوه‌ندیداره‌كان��� ی كۆمهاڵیهتیو ی كارو كاروبار (وه‌زاره‌ت ی ی دادوهریو داواكار داد‌و ئه‌نجومه‌ن��� ی ی چاكس���از گش���تی)و ناوه‌نده‌كان��� ی كوردس���تاندا راپۆرتێك له‌پارێزگاكان ی كوردس���تان ئاماده‌كرا‌وه‌‌و له‌په‌رله‌مان ی په‌رله‌م���ان دوات���ر س���ه‌رۆكایه‌ت ی بۆ دروستكرد‌وه‌‌و لیژنه‌كه‌ش لیژنه‌یه‌ك ی په‌رله‌مان ی چوار لیژن��� ه له‌نوێنه‌ران��� پێكهاتب���وون‌و ل���هو لیژنه‌یه‌ش���هوه ی بچوكتر ئامادهكراوه ،دواجار لیژنه‌یه‌ك ی ئه‌و لیژن��� ه بچوككراوه‌ی��� ه راپۆرتێك ی ئاماده‌كردو‌ه ك ه ئێستا هیچ رێگرییه‌ك ی له‌به‌رده‌مدا نییهو مه‌بده‌ئی‌‌و یاس���ای ی كاردای ه ی نزیكدا له‌به‌رنام ه له‌ئاین���ده بۆ گفتوگۆكردن. ی ی په‌سه‌ندكردن سه‌باره‌ت به‌دواكه‌وتن ی پرۆژ‌ه یاس���اكه‌ش ،ناوب���راو ئاماژه ی ی گشت ی لێبوردن به‌وه‌دا كه مه‌سه‌ل ه ی ی ده‌س���ت حاڵه‌تێك ه له‌جیهاندا به‌كه‌م ی "پێموانوای ه كوردستان بۆ ده‌برێت‌و وت ی گواستراوه‌دایه‌‌و تا ئه‌و له‌بارودۆخێك ی ده‌توانین یاس���ا جێگره‌وه‌كان كات��� ه (العقوب���ات البدیل���ه) وه‌ك���و یاس���ا بچه‌سپێنین ،ئه‌م پرۆژ‌ه یاسای ه بۆ ئه‌م ی ی سه‌روه‌ر بارودۆخ ه به‌له‌به‌رچاوگرتن ی ده‌س���ه‌اڵته‌كان یاس���او جیاكردنه‌و‌ه ی گونجاوه ،ئ���ه‌م ماوه‌یه‌ش بابه‌تێك��� ی بهوه هه‌بوو ك��� ه هه‌ڵمه‌تی پێویس���ت ی په‌رله‌مانتاران ی زۆرین��� ه رازیكردن��� بۆ پرۆژه‌ك ه یاس���اك ه بك���رێ ،چونك ه هه‌ندێجار له‌الیه‌ن به‌شێك له‌یاساناسان‌و
له‌م پرۆژه‌ی یاسایه‌دا ی راوێژ به‌ده‌سه‌اڵته‌كان دادوهریو جێبه‌جێكردن كراوه دادوه‌ران وا لێكده‌درێت���هوه ك��� ه ئه‌و ی بابه‌ت ه ته‌جاوزكردن ه بۆ ده‌سه‌اڵته‌كان ی حوكم���ه‌كان‌و ئه‌و دیكه‌‌و نه‌هێش���تن س���زا ره‌س���ه‌نانه‌ی ه ك ه له‌دادگاكانه‌و‌ه ده‌رده‌چێ���ت ،ب���ه‌اڵم ئ���ه‌م پرۆژه‌ی��� ه ی ئه‌وان به‌پشتبه‌س���تن به‌بۆچونه‌كان��� گه‌اڵله‌ب���ووه ،بۆی��� ه ئێس���تا جۆرێك ی بۆ پرۆژ‌ه یاس���اك ه هه‌ی ه له‌كۆده‌نگ��� بۆئهوهی ببێت ه یاسا". ی پرۆژ‌ه یاساك ه ك ه ی ناوه‌رۆك دهرباره ئاخ���ۆ چه‌ند ج���ۆر له‌زیندانیكراوه‌كان ی ی ماف ی لیژن ه ده‌گرێت���هوه ،س���ه‌رۆك ی كوردستان له‌ئێستادا مرۆڤ له‌په‌رله‌مان ی ئاماده نه‌بوو س���ه‌رجه‌م ناوه‌رۆكه‌ك ه ی هێش���تا ئاش���كرا بكات ،لهبهرئهوه ی له‌سه‌ر ی كۆتای له‌په‌رله‌ماندا گفتوگۆ ی گفتوگۆدا نهكراوه ك ه ره‌نگ��� ه له‌كات گۆرانكاری دیك هی به‌سه‌ردا بێت.
ی له‌وه‌كرد ك ه توانیویان ه س���االر باس��� ی ی گش���ت له‌م پرۆژه‌ی���ه‌دا به‌رژه‌وه‌ند ی ره‌چ���او بكه‌ن له‌گ���ه ڵ له‌به‌رچاوگرتن ی سیاس���یو یاس���ایی‌‌و هه‌لومه‌رج��� ی ی ده‌رون كۆمه‌اڵیه‌ت���یو دواجار ب���ار حكومدراوان‌و ده‌ستبه‌س���ه‌رداكراوانیش ی كوردستاندا ،چونك ه له‌چاكسازییه‌كان ی ی گش���ت ی "لێبوردن وه‌ك ئ���هو وت��� ی ی ك ه ده‌بێت ه مای ه یه‌كێك ه لهو هۆیان ه ی حوكم���ه‌كان‌و س���زاكان‌و نه‌هێش���تن ت���اوان ده‌س���رێته‌وه ،بۆی ه پێویس���ت ه ی ی جیاكردنه‌و‌ه ی له‌بنه‌ماكان پارێزگار ی ده‌سه‌اڵته‌كان‌و به‌تایبه‌تیش سه‌ربه‌خۆی ی دادوهریو ده‌ستوه‌رنه‌دان ده‌س���ه‌اڵت له‌كاروب���اره‌كان‌و بریاره‌كانیاندا بكه‌ین، ی ی كه‌س���ی چونك��� ه ئ���ه‌م بابه‌ت ه هه‌ق ی یاسادانان تێدایه ،بۆی ه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌الت ی هه‌بێت، ی لێبوردن��� ی ده‌ركردن ماف��� ی به‌اڵم ناتوانێت ده‌س���توه‌ر بدات ه ماف ی تاكه‌كان ،چونك ه له‌پرۆژه‌كه‌شدا هه‌ق ی له‌سه‌ر ی قس ه ی ئاش���ته‌وای مه‌سه‌ل ه ی ی پرۆژه‌ك ه مه‌س���ه‌ل ه كراوهو بیرۆك ه س���وڵح‌و ئاش���تبونه‌و‌ه كراوه‌ت ه بنه‌ما ی ك��� ه ده‌وترێت له‌س���هر ئه‌و پێوه‌ر‌ه (الصلح سید االحكام) ،وات ه ئاشتبونه‌و‌ه ی هه‌موو حوكمه‌كانه ،چونك ه سه‌روه‌ر ی ی گش���ت كاتێ���ك ب���اس له‌لێبوردن��� ی كۆمهڵێك ده‌كه‌یت پێویس���ت ه ره‌چاو ی یاسا، مه‌سه‌له‌بكه‌یت ،یه‌كه‌م سه‌روه‌ر ی دوه‌م :ده‌ستوه‌رنه‌دان بۆ ده‌سه‌اڵته‌كان ی زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بێت تر ،سێیه‌میش :ماف پارێزراو بێت". ی ی به‌وه‌دا ك ه له‌حاڵه‌ت ناوبراو ئام���اژه ی بیر لهوه په‌س���ه‌ندكردنیدا ،به‌گش���ت
كراوه‌ته‌و‌ه ك ه وه‌كو پره‌نسیپ (به‌ندی‌‌و ده‌ستبه‌س���ه‌ران)یش بگرێت���هوه وات ه (حكوم���دراوان‌و راگوێزاران) ،بێگومان ی جیاواز هه‌ن له‌وه‌ش���دا دوو بیرۆك��� ه له‌نێو په‌رله‌مانتاران ك ه هه‌ندێك ده‌ڵێن ته‌نها بۆ مه‌حكوم وات ه (سزادراو) بێت، هه‌ندێكیش ده‌ڵێن بۆ راگیراویش بێت. ی ی س���االر مه‌حمود ،به‌ال به‌اڵم به‌وت ه ی مرۆڤ) ی ئه‌وانه‌و‌ه وات ه (ماف لیژنه‌ك ه ی گرنگتر (له‌سێداره‌دانه) ك ه مه‌سه‌ل ه له‌ئێس���تادا ( )161كه‌س له‌كوردستان ی ئه‌و سزایه‌یان به‌سه‌ردا دراوه‌‌و حكومه‌ت ی هه‌رێمی���ش عاج���زه له‌جێبه‌جێكردن ی بۆ ی دادگا ك��� ه ئه‌و س���زای ه بری���ار ی ی "ئێم ه ده‌ستخۆش��� ده‌ركردون‌و وت ده‌كه‌ین ك ه ئه‌و س���زای ه ل���ه2008هوه له‌كوردس���تاندا جێبه‌ج���ێ نه‌ك���راوه، ی یه‌كێك��� ه چونك��� ه جێبه‌جێنه‌كردن��� ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان‌و له‌راسپارده‌كان ی ی مرۆڤ ی مافه‌كان ی گش���ت ئه‌نجومه‌ن نێوده‌وڵه‌تی‌‌و هیومان رایتس ۆچ ،بۆی ه هه‌وڵ���دراوه لهو پرۆژ‌ه یاس���ایه‌دا ئه‌و ی (هه‌تاهه‌تایی)، سزایە بگۆرێت بۆ سزا ی ده‌رگا نه‌ك ئازادكردنی���ان‌و كردنهوه به‌ڕویاندا". س���االر مه‌حمود پێیوای ه ئه‌م پرۆژه‌ی ه ی باش له‌زیندانیان ی كۆمهڵێك به‌ده‌ركردن له‌زینداندا ك ه موسته‌حه‌قن لێبوردنیان ب���ۆ ده‌ربكرێت س���ودمه‌ند ده‌بن لێی‌‌و ی ی دیك���ه‌ش ئه‌گ���هر ماوه كۆمهڵێك��� حوكمه‌كانیان زۆر بێت به‌رێژه‌یه‌ك كه‌م بكرێتهوه كه بتوانن سودمه‌ند بن لێی. ی ك ه ئه‌گه‌ر ئه‌م پرۆژ‌ه سه‌باره‌ت بهوه یاس���ای ه په‌س���ه‌ندكرا ،به‌چه‌ند س���ا ڵ
تایبه‌ت
ساالر مەحمود جارێ���ك ئه‌و لێبوردن ه ب���ۆ زیندانییان ده‌رده‌چێ���ت ،ناوب���راو جه‌ختیكرده‌و‌ه ی ك ه هه‌وڵده‌ده‌ن ئه‌م ه دوایین لێبوردن ی ی بێت ده‌ربچێت ت���ا ئه‌و كات ه گش���ت ی س���زا بوار ده‌ره‌خس���ێت مه‌س���ه‌ل ه جێگی���ره‌وه‌كان بهێنن ه كایه‌وه ،چونك ه ی سزادان وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت "فه‌لس���ه‌ف ه بۆ چاكس���ازیی ه نه‌ك تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه، هه‌روه‌ه���ا له‌ده‌ره‌نجامیش���دا ئامان���ج ی ئه‌و ی لێبوردن بۆ چاكبون له‌ده‌ركردن به‌ندك���راوه ده‌بێت ك ه دوبار‌ه بژێته‌وه، ده‌بێت ئه‌و پره‌نس���یپه‌ش بچه‌س���پێت ی كوردس���تان ك��� ه چاكس���ازییه‌كان ی ی شكۆ ی داپڵۆس���ین‌و شكاندن شوێن مرۆڤ نین ،به‌ڵك���و فه‌رمانگه‌یه‌كن بۆ چاكسازی‌‌و ژیاندنه‌وه" .
"به‌مه‌كته‌ب ی سیاسی یه‌كێتی‌‌و لق ی 4ی پارتیو شیوعی‌‌و سۆسیالیستمان وتووه ئێوه موڵك ی ده‌وڵه‌تتان داگیركردوه" ی پاش تێپه‌ڕین ساڵێك ،تائێستا ی موڵكه‌كان به‌ته‌واو نهگهڕاونهتهوه بۆ حكومه‌ت
ی له‌پارێزگای سلێمان له‌سه‌روو 100موڵك داگیركراوه
ئەو بینایەی مەکتەبی سیاسی یەکێتی رۆژانە کۆبونەوەی تێدا دەکات موڵکی وەزارەتی پەروەردەیە وه‌زیران ،س����ێ لیژنه‌ی له‌سه‌ر ئاست ی ئا :ئاسۆ سه‌راوی هه‌ر سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێم دروستكرد دوای تێپه‌ڕینی زیاتر له‌ساڵێك بهسهر به‌مه‌به‌س����تی گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و موڵك‌و ماڵه گشتیانه كه له‌الیه‌ن حیزبه‌كان‌و ی دروستكردنی لیژنه‌كانی گه‌ڕانه‌و‌ه خه‌ڵكییه‌وه ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه، موڵك‌و ماڵی گشتی ،هێشتا چه‌ندین به‌اڵم پاش تێپه‌ڕینی زیاتر له‌ساڵێك موڵك‌و بینای ده‌وڵه‌ت له‌الیه‌ن به‌س����هر دروس����تكردنی ئه‌و لیژنانه‌دا حیزبه‌كانی كوردستانه‌وه ده‌ستیان به‌چه‌ندین پاساوی جۆراوجۆر تائێستا ی به‌سه‌ردا گیراوه ،سه‌رۆكی لیژن ه ت����ه‌واوی موڵكه‌كان نهگهڕاونهتهوه بۆ ی موڵك‌و ماڵی گشتیش گه‌ڕانه‌و‌ه حكومه‌ت. ی ئیداری سلێمانی ،دادوه‌ر له‌سنور ی من هه‌ر لیژنه‌ك����هی پارێزگای س����لێمانی كه ساالر ره‌وف ده‌ڵێت "به‌بڕوا له‌الی����ه‌ن دادوه‌ر س����االر ره‌وف����هوه لهسهرهتاوه دروستكردنی لیژنه ،بۆ ئه‌و كاره پێویست نه‌بوو ،چونك ه یاسا سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت ،له‌مانگی پێنجی ساڵی رابردوه‌وه ده‌ستبه‌كاربون ،هه‌ر چاره‌سه‌ری بۆ داناوه". ئه‌و كاته‌ش نوس����راویان بۆ سه‌رجه‌م ی موڵكه داگیركراوه‌كان ئاشكرا فه‌رمانگه‌كانی سنوری سلێمانی كردوه ژماره بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ی بۆیان روونبێته‌وه ناكرێت ی چه‌ند موڵك‌و ماڵی گشتی داگیركراوه، ی ساڵ ی 17ی شوبات ی روداوه‌كان دوا ی س����ه‌ره‌نجام وه‌ك ئ����هو رونیكرده‌وه ی ئه‌نجومه‌ن راب���رودو ،س���ه‌رۆكایه‌ت
سه‌رژمێرییه‌كیان ده‌ستكه‌وتوه ،به‌اڵم ناوبراو تائێستاش ئاماده نییه ژماره‌ی موڵك����ه داگیركراوه‌كان����ی س����نوری سلێمانی ئاشكرا بكات ،ته‌نها ئهوهنده ده‌ڵێت "له‌سه‌روو 100موڵكه‌وه‌یه". موڵكه داگیركراوه‌كان ،كراون به دووبه‌شه‌وه دوای ئ����هوهی لیژنه‌ك����هی پارێزگای س����لێمانی ده‌س����تیان به‌كارك����ردن كردۆته‌وه ،بۆیان ده‌ركه‌وتوه ،هه‌ندێ ل����هو موڵكان����ه به‌ناوی ئ����هو كه‌س‌و الیه‌نان����هوه تۆمارك����راوه ك����ه تێ����دا نیش����ته‌جێبون ،به‌م����ه‌ش كاره‌كانیان بهوه بهدوو به‌ش����ی س����ه‌ره‌كییه‌وه، هه‌موو ئه‌و موڵكانه‌ی كه تۆماركراون به‌ناوی كه‌س‌و الیه‌نه‌كانه‌وه وردبینی له‌دۆس����یه‌ی تۆماركرنه‌ك����ه‌دا كراوه، تابزان����ن تۆماركردنه‌ك����ه یاس����ایی
بوو یاخ����ود نا ،وه‌ك دادوه‌ر س����االر وتی "ئیش����وكاری ئ����هو موڵكانه‌مان ته‌واوكردوه‌‌و راپۆرتمان بۆ س����ه‌روی خۆمان به‌رزكردۆته‌وه". یه‌كێ����ك ل����هو موڵكانه كه قس����هی له‌باره‌وه ده‌ك����رێ ،به‌تایبه‌ت له‌الیه‌ن ده‌س����ه‌اڵته‌وه له‌س����لێمانی ،گ����ردی زه‌رگه‌ته‌یه ك����ه باره‌گای س����ه‌ره‌كی بزوتن����هوهی گۆڕان����هو یه‌كێك����ه لهو موڵكانه‌ی ك����ه به‌ن����اوی كۆمپانیای وشه‌وه تۆماركراوه ،سه‌بارەت به‌وه‌ی ئایا تۆماركردنه‌كه یاسایی بوو ،یاخود نایاسایی دادوه‌ر ساالر وتی "ئه‌وه‌مان بۆ س����ه‌روی خۆمان به‌جێهێش����توه، چونكه ئێمه لهو باره‌ی����هوه راپۆرتی خۆمان داوه" .هه‌رچی ده‌مێنێته‌وه ئه‌و موڵكا‌و بینایانه‌ن كه نهكراوه به‌ناوی ئه‌وانه‌ی تێدا نیش����ته‌جێن .بۆ هه‌موو ئ����هو بینا‌و موڵكان����ه‌ش وه‌ك دادوه‌ر
س����االر روونیده‌كات����هوه لیژنه‌كه‌یان ئاگاداری كردونه‌ته‌وه‌‌و به‌مه‌به‌س����تی چۆڵكردنیشی ماوه‌ی 6مانگی پێداون، م����اوه‌ی ئاگاداركردنه‌وه‌ی زۆرێك لهو موڵكانه‌ش كه شه‌ش مانگ بوه ته‌واو بوو ،هه‌ر بۆیه بۆ دواجار ئه‌و كه‌س‌و الیه‌نان����ه ئاگاداركراونه‌ت����هوهو پێیان راگه‌یان����دون "به‌هه‌موو ئ����هو كه‌س‌و الیه‌نانه‌م����ان وتوه ،لهو ب����ه‌رواره‌وه له‌سه‌ر ئێوه‌یه ئه‌م موڵكانه بگێڕنه‌وه، ئه‌گ����هر نه‌یگه‌ڕێنن����هوه لێپێچینه‌وه‌ی یاس����ایتان له‌گه‌ڵ ده‌كرێ����ت‌و له‌الیه‌ن خ����اوه‌ن موڵكه‌كانیش����هوه داواكاری یاس����اییتان له‌س����هر تۆمارده‌كرێت، جگه لهوه ئێمه داواكاری گشتیشمان ئاگاداركردۆت����هوه ك����ه چاودێری ئه‌و الیه‌نانە بكات كه موڵكه‌كانیان داگیر ی یاس����ایی ك����راوه ،تابزانرێ داواكار تۆمارده‌كات یان نا".
ناوبراو ئه‌وه‌ش����ی خسته‌ڕوو له‌ناو ئه‌و موڵكانه‌ی كه م����اوه‌ی 6مانگه‌كه‌یان ت����ه‌واو ب����وو ،باره‌گاكان����ی هه‌ریه‌ك له‌مه‌كته‌ی سیاسی یه‌كێتی‌‌و لقی 4ی پارتیو حیزبی شیوعی‌‌و سۆسیالیست هه‌ی����ه ،هه‌ربۆی����ه دوا ئاگاداریی����ان پێداون‌و پێیان راگه‌یاندون كه موڵكی ده‌وڵه‌تیان "داگیر" كردووه.
وه‌اڵمی حیزبه‌كان له‌ب����ارهی وه‌اڵم����ی ئ����هو الیه‌نانه‌ش دادوه‌ر س����االر باس����ی ل����هوه ك����رد، وه‌اڵم����ی مه‌كته‌بی ساس����ی یه‌كێتی ئه‌وه‌ب����وو كه خه‌رجییه‌كی زۆریان لهو بینایه‌دا كردوه بۆی����ه داوایان كردوه یان پێیان بفرۆش����رێ یاخود به‌كرێ پێیان بدرێ ،به‌اڵم لقی چواری پارتی له (دادگای مس����ته‌عجه‌ل) داوایه‌كی تۆمارك����ردوه ،وتویانه كه بینای لقی 4خۆیان دروس����تیان ك����ردوه ،به‌اڵم هه‌روه‌ك دادوه‌ر ساالر ده‌ڵێت "دادگای مسته‌عجه‌ل ئیشی ئێمه ناوه‌ستێنێ". هه‌ریه‌ك له‌سۆسیالیس����ت‌و شیوعیش داوای����ان لێكردون كه ئ����هو بینایانه‌ی موڵكی ده‌وڵه‌ته یان پێیان بفرۆش����ن یاخود به‌كرێ پێیان بدرێ. وه‌اڵمی لیژنه‌كه بۆ حیزبه‌كان له‌وه‌اڵم����ی داواكاری ئ����هو حیزبانه‌دا دادوه‌ر س����االر ئام����اژه‌ی به‌وه‌اڵم����ی خۆیان كردو وت����ی "ئێمه پێمانوتون ئ����هو داواكاریانه‌تان ب����ده‌ن به‌خاوه‌ن موڵكه‌كان ،چونكه په‌یوه‌ندی به‌وانه‌وه هه‌یه ،پێی����ان ده‌فرۆش����نه‌وه یاخود به‌كرێ پێیان ده‌ده‌ن". س����ه‌رۆكی لیژن����هی گه‌ڕان����هوهی موڵكه‌كان����ی ده‌وڵ����ه‌ت له‌پارێ����زگای س����لێمانی نه‌یش����اردهوه ك����ه ه����هر لهسهرهتاوه پێویست نه‌بو ئه‌و لیژنانه دروست بكرێت ،چونكه وه‌ك ئه‌و وتی "یاسا چاره‌سه‌ری بۆ یه‌كالییبونه‌وه‌ی ئه‌و كێش����انه دان����اوه" ،جگ����ه لهوه وتیش����ی "لیژنه هه‌موو ده‌سه‌اڵتێكی ت����ه‌واوی نییه ،بۆ نمون����ه ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌س����ه ملكه‌چی بڕیاره‌كان����ی لیژنه نه‌بێت ،لیژنه چی له‌گه‌ڵ بكات؟". له كۆتای قسه‌كانیش����یدا ئاشكرایكرد ك����ه "زۆرترین موڵك‌و ماڵی داگیركراو له‌سلێمانی موڵكی وه‌زاره‌تی داراییه".
عێراق
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
Iraq.awene@gmail.com به‌هۆی لوتكه‌ی عه‌ره‌بییه‌وه په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان عێراق‌و كوه‌یت ی كۆنینه‌ی به‌ره‌وپێشچوونی زۆریان به‌خۆیه‌وه بینیوه‌‌و چاوه‌ڕوانده‌كرێت كێشه نێوان ئه‌م دوو ده‌وڵه‌ته له‌سه‌ر سنورو له‌سه‌ر قه‌ره‌بووكردنه‌وه بهرهو چاره‌سه‌ر بڕوات .هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا پاش 8ساڵ دابڕان په‌یوه‌ندییه دیبلۆماتییه‌كانی عێراق‌و لیبیا بهرهو ئاساییبونه‌وه ده‌ڕۆن‌و باڵیۆزی لیبیا به‌ڕێوه‌یه بۆ بهغداو ئه‌مه‌ش واتای كۆتایی دابڕانیانه.
په‌رله‌مانتارانی ره‌وتی سه‌در ئاشكرایانكردووه كه زاوایه‌كی مالیكی به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی چه‌كدار بۆ ئه‌نجومه‌نه‌كانی ئیسناد ته‌عین ده‌كات‌و موچه‌ی مانگانه‌یان بۆ ده‌بڕێته‌وه له‌بودجه‌ی عێراق .به‌پێی ئه‌م زانیاریانه‌ش ئه‌م نزیكه‌ی مالیكی ته‌نها له‌ده‌وروبه‌ری شاری كه‌ربه‌ال 3 هه‌زار كه‌سی ته‌عین كردوه ،سه‌رجه‌م ئه‌مانه‌ش ئه‌بنه به‌شێك له‌بنكه‌ی حیزبی ده‌عوه له‌ناو حكومه‌تی ئێستای عێراق.
"ده‌وڵه‌تی یاسا‌و پارتی له‌كێشمه‌كێشی ئه‌مدواییه كه‌ڵك وه‌رده‌گرن" ئا :ئاوێنه له‌چه‌ند رۆژی پێشوودا شه‌ڕ‌ه لێدوانی نێوان په‌رله‌مانتارانی ده‌وڵه‌تی یاسا‌و هاوپه‌یمانی كوردستان گه‌شته ئاستێكی مه‌ترسیدار‌و له‌میانه‌ی لێدوانه‌كانیشدا ناكۆكییه ناوخۆییه‌كانی كورد‌و شیعه به‌ئاشكرا ده‌ركه‌وت‌و به‌بۆچونی هه‌ندێك له‌په‌رله‌مانتاران‌و چاودێرانیش هه‌ردووال له‌پشتی ئه‌م ناكۆكییانه‌وه به‌ته‌مای چنینه‌وه‌ی ده‌سكه‌وتی جۆراوجۆرن. هه‌رچه‌ن���ده ناكۆك���ی نێ���وان هه‌رێم ی كوردس���تان‌و حكومه‌تی ناوه‌ند له‌به‌غدا كۆنه‌و ده‌گه‌ڕێت���هوه بۆ خولی یه‌كه‌می په‌رله‌مان���ی عێ���راق ( ،)2005ب���ه‌اڵم به‌مدواییان���ه به‌ه���ۆی لێدوانه‌كان���ی بارزانییه‌وه دژی سیاس���ه‌ته‌كانی نوری مالیكی ئ���ه‌م ناكۆكیانه نوێ بوونه‌وه‌‌و گه‌ش���تنه ئاس���تێكی مه‌ترس���یدار. له‌كاتێكیشدا كه په‌رله‌مانتارانی ده‌وڵه‌تی یاسا (لیس���ته‌كه‌ی مالیكی) به‌توندی كه‌وتن���ه وه‌اڵمدان���هوهی لێدوانه‌كانی بارزان���ی ،ته‌نها په‌رله‌مانتارانی س���هر به‌پارت���ی له‌لیس���تی هاوپه‌یمان���ی كوردس���تان خۆی���ان ته‌رخانك���رد بۆ وه‌اڵمدان���هوهی هاوت���ا ش���یعه‌كانیان. به‌پێی لێ���دوان‌و رونكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك په‌رله‌مانتاری كوردی���ش بۆ ئاوێنه كه نه‌یانویس���ت ناوی���ان ب�ڵ�او بكرێتهوه، هۆكاری ت���اك بونه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی پارتیو بێده‌نگی هاوتا یه‌كێتییه‌كانیان به‌رانبه‌ر حكومه‌تی ناوه‌ند دهگهڕێتهوه بۆ جیاوازی مه‌رجه‌عیه‌ت‌و هاوپه‌یمانێتی سیاسی هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵتدار. له‌كاتێكیش���دا كه بارزانی له‌هێرشدابوو دژ به‌سیاس���ه‌ته‌كانی مالیكی ،ناوبراو له‌په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا موجامه‌له‌ی له‌گه‌ڵ س���ه‌رۆك كۆم���اردا گۆڕییه‌وه‌‌و ل���ه‌دوا كۆبونه‌وه‌ش���یاندا باس���یان له‌هێوركردن���هوهی په‌یوه‌ندییه‌كانی���ان كردهوه .فه‌رهاد ئه‌تروشی له‌هاوپه‌یمانی كوردس���تان له‌رونكردنه‌وه‌یه‌ك���دا ب���ۆ ئاوێن���هی رونك���ردهوه "دوو بۆچ���ون هه‌یه له‌ناو ك���ورددا ده‌رباره‌ی مالیكی یه‌كێك به‌گونجاوترین كه‌س���ایه‌تی ئه‌م قۆناغه‌ی ده‌زانێت‌و بۆچونێكیتر له‌گه‌ڵ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌یدایه".
هه‌ندێ���ك له‌په‌رله‌مانت���اره ش���یعه‌كان له‌وانه‌ش سامی ئه‌لعه‌سكه‌ری ئاماژه‌یان به‌وه‌كردووه كه پارتیو س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ده‌یه‌وێت له‌ڕێگای هێرش���كردنه س���هر ناوه‌ن���د‌و به‌غدا پێگ���هی خۆی له‌كوردس���تان به‌هێز بكات‌و ده‌یه‌وێت له‌م رێگایه‌وه خۆی وه‌كو مه‌رجه‌عیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی كورد خۆی ته‌رح بكات. مه‌حم���ا خه‌لیل ،ك���ه په‌رله‌مانتارێكی پارتیی���ه له‌هاوپه‌یمانی كوردس���تان، له‌میان���هی لێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن���ه، هۆكاری ئه‌و ش���ه‌ڕه لێدوان‌و هه‌ڵمه‌ته راگه‌یاندنه‌ی دوایی نێوان سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و ستافه‌كه‌ی مالیكی ده‌گێڕێته‌وه ب���ۆ "زیاده‌ڕۆییكردن���ی حكومه‌ت���ی ناوه‌ند له‌س���هر مافی ك���ورد" .ناوبراو باسی له‌وه‌ش���كرد ،حكومه‌تی مالیكی نهیتوانیوه خزمه‌تێكی ئه‌وتۆ پێشكه‌ش به‌گه‌ل���ی عێ���راق بكات بۆی��� ه په‌نا بۆ دروستكردنی قه‌یران ده‌بات بۆ ئهوهی رای گش���تی به‌و قه‌یرانانه‌وه سه‌رقاڵ ئاماژهی به‌وه‌ك���ردوه ،كه نیازی هه‌یه بكات. هاوپه‌یمانێت���ی له‌گه‌ڵ س���ه‌درییه‌كان‌و له‌میان���هی لێدوانه‌كانی���دا دژ به "خۆ ئه‌نجومه‌ن���ی بااڵی ئیس�ل�امیدا بكات‌و سه‌پاندنی مالیكی" بارزانی ناڕاسته‌وخۆ ئه‌مه‌ش بوه‌ته‌هۆی ئهوهی به‌یه‌كجاری
ئه‌و لێدوانانه‌ی كورد پڕن له‌ئیستیفزاز‌و بیریان چووه كورد شوێنكه‌وته‌‌و حكومه‌تی ناوه‌ند مه‌رجه‌عه
"ئێران‌و قاعیده له‌عێراق هاوسه‌رگیری مه‌سڵه‌حه‌تیان هه‌یه"
ده‌وڵه‌تی یاس���ا نیگه‌ران‌و توڕه بكات. فەر‌هاد ئه‌تروشی ،كه په‌رله‌مانتارێكی كورده له‌به‌غدا ،هێم���ا بۆ ئه‌وه‌ده‌كات هه‌میشه حیزبی ده‌عوه ترس‌و نیگه‌رانی له‌ده‌ستچونی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌یان هه‌یه كه ئێستا به‌ده‌س���تیانه‌وه‌یه‌‌و به‌رده‌وامیش به‌نیگه‌رانیی���هوه له‌په‌یوه‌ندیی���ه دوو قۆڵییه‌كان���ی س���ه‌رۆكی هه‌رێ���م‌و سه‌ركرده‌كانی ئه‌لعێراقیه‌‌و په‌یوه‌ندییه ده‌ره‌كییه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم‌و واڵتانی ناوچه‌كه ده‌ڕوانن. ره‌وتی س���ه‌در ك���ه 40په‌رله‌مانتاری له‌عێراقدا هه‌ی���هو هێزێكی جه‌ماوه‌ریی گ���ه‌وره‌ی ش���یعه‌كانه ،بیرۆكه‌ك���هی س���ه‌رۆكی هه‌رێمی���ان ب���ه‌دڵ نیی���ه ب���ۆ هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی نه‌خش���هی هاوپه‌یمانێتییه‌كان‌و جه‌واد جبوری كه په‌رله‌مانتارێكی ره‌وتی سه‌دره له‌میانه‌ی لێدوانێكی رۆژنامه‌وانیدا رونیكردوه‌ته‌وه ئه‌و لێدوانانه‌ی كورد پڕن له‌ئیستیفزاز‌و بیری���ان چووه ك���ورد ش���وێنكه‌وته‌‌و حكومه‌ت���ی ناوه‌ند مه‌رجه‌ع���ه .له‌الی خۆش���ییه‌وه وته‌بێ���ژی ئه‌نجومه‌ن���ی بااڵی ئیسالمی ،ش���ێخ حه‌مید مه‌عله،
فۆرین پۆلیسی :واشنتۆن له‌عێراق پاشه‌كشه‌ی كردووه بۆ ئێران ئا :الپه‌ڕه‌ی عێراق
سیاسه‌ته‌كانی مالیك ی به‌رانبه‌ر سونن ه ریكالمكردنی به‌الش ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی قاعیده
ئا :الپه‌ڕه‌ی عێراق ئه‌نجومه‌نی په‌یوه‌ندییه ده‌ره‌كییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ئاشكرایده‌كات هه‌ستیان به‌وه‌كردووه كه هاوسه‌رگیریی مه‌سڵه‌حه‌ت له‌نێوان ئێران‌و رێكخراوی ئه‌لقاعیده‌دا ههیهو راسته ئه‌م دوو الیه‌نه له‌مه‌زهه‌بدا جیاواز به‌اڵم دژایه‌تی ئه‌مه‌ریكا كۆیان ده‌كاته‌وه. له‌راپۆرتێك����دا ده‌رب����ارهی سیاس����ه‌ت ی ئه‌لقاعی����ده له‌عێراق‌و ش����ێوازی كاری ئه‌م رێكخراوه ،په‌یمانگای "ئه‌نجومه‌نی په‌یوه‌ندیی����ه ده‌ره‌كییه‌كان"ی ئه‌مه‌ریكا كه چه‌ندین كارناس‌و پسپۆڕی جیاجیا
له‌خ����ۆ ده‌گرێت له‌میان����هی راپۆرتێكدا ئاماژه بهوه ده‌كات س����ه‌رباری ئهوهی ئه‌لقاعیده س����وننه‌یه‌‌و ئێران ش����یعه‌یه به‌اڵم هه‌ردووكی����ان دژایه‌تی ئه‌مه‌ریكا‌و ئیسرائیل یه‌كیان ده‌خات .به‌رپرسێكی ب����ااڵی پێش����وی ده‌زگای هه‌واڵگ����ری ئه‌مه‌ری����كاش له‌میان����هی راپۆرته‌كه‌دا ئ����هوه روونده‌كاته‌وه ك����ه خه‌ریكبووه ئه‌لقاعی����ده له‌عێراق تێكبش����كێنرێت‌و ده‌ڵێت "راسته تواناكانی ئه‌م رێكخراوه له‌عێراق س����نورداربووه‌‌و شكستی زۆری به‌س����ه‌ردا هات����ووه ،ب����ه‌اڵم ده‌توانێت خ����ۆی بگونجێنێت له‌گ����هڵ بارودۆخه جیاجیاكان". شاره‌زایان‌و به‌رپرسانی پێشوی سوپای
رایگه‌یان���دووه ك���ه ئه‌نجومه‌ن���ی بااڵ هاوپه‌یمانێتییه‌كانی ئێستای ناگۆڕێت. هه‌ن���دێ له‌چاودێرانی���ش له‌میدی���ا عێراقییه‌كاندا ئاماژهی���ان به‌وه‌كردووه پێكدادانی مالیكی له‌گه‌ڵ كورددا رێگا خۆش ده‌كات بۆ ئهوهی سه‌رجه‌م پارێزگا عێراقییه‌كان له‌ده‌وری سیاس���ه‌ته‌كانی حكومه‌تی ناوه‌ند كۆ بكاته‌وه به‌تایبه‌ت كه ئێمه له‌ب���ه‌رده‌م هه‌ڵبژاردنی نوێی ئه‌نجومه‌ن���ی پارێزگاكاندای���ن كه واده یاساییه‌كه‌ی كۆتایی ئه‌مساڵ‌و سه‌ره‌تای 2014ده‌كات‌و مالیكی ده‌یه‌وێت له‌ڕێگای دژایه‌تی كورده‌وه س���ۆز‌و پش���تیوانی ناوچه كێش���ه له‌س���ه‌ره‌كان بۆ خۆی مسۆگه‌ر بكات. له‌م میانه‌یه‌ش���دا ئیحس���ان ئه‌لعه‌وادی كه په‌رله‌مانتارێكی لیس���تی ده‌وڵه‌تی یاس���ایه له‌ڕێ���گای لێدوانێك���ی رۆژنامه‌وانیی���هوه هان���ی دانیش���توانه عه‌ره‌به‌كانی ناوچه كێش��� ه له‌سه‌ره‌كان ده‌دات "زیاده‌رۆییه‌كان���ی ك���ورد قبوڵ نه‌كه‌ن" .به‌قس���هی عه‌وادی "هه‌رێمی كوردس���تان‌و كۆمپانی���ا بیانیی���ه‌كان 55چاالك���ی پش���كنین‌و ده‌رهێنان���ی نه‌وتیان له‌كوردس���تان‌و ناوچه كێش���ه له‌س���ه‌ره‌كان ئه‌نجام���داوه" .ناوبراو، ده‌ڵێت "گرفته‌كه‌ش ئه‌وه‌یه كورد به‌بێ پرس نه‌وت له‌ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان ده‌رده‌هێن���ن‌و پێویس���ته خه‌ڵكی ئه‌و ناوچان���ه چاوه‌ڕێ���ی حكومه‌تی ناوه‌ند نه‌ك هنو خۆی���ان رێگ���ه له‌ده‌رهێنانی نه‌وت بگرن له‌ناوچه‌كانیان". وه‌كو هه‌نگاوێكیش بۆ به‌ده‌مه‌وه‌چوونی ئه‌م بانگه‌وازه‌ی لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا، عومه‌ر جب���وری ك���ه په‌رله‌مانتارێكی لیس���تی ئه‌لعێراقیه‌یه‌‌و له‌عه‌ره‌به‌كانی كه‌ركوكه ره‌خن���هی له‌تۆمه‌تباركردنی س���ه‌رۆك وه‌زیران���ی عێ���راق گرتووه به‌دیكتاتۆرییه‌ت‌و ئاماژهی به‌وه‌كردووه پێویسته ئهوهی باس له‌دیكتاتۆرییه‌ت‌و تاكڕه‌وی ده‌كات ـ مه‌به‌ستی بارزانییه ـ دان به‌مافی پارێزگاری كه‌ركوكدا بنێت. ههرچهنده جبوری له‌لیستی ئه‌لعێراقیه‌ی هاوپه‌یمان‌و نزیكی س���ه‌رۆكی هه‌رێمه به‌اڵم ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ی قۆس���تۆته‌وه بۆ به‌رگریكردن له‌هه‌ڵوێستی عه‌ره‌به‌كانی كه‌ركوك كه دژی په‌لكێش���انی كوردن بۆ ئه‌و ش���ارهی كه جێگای مشتومڕ‌و ناكۆكییه له‌نێوان هه‌ردووالیاندا.
راپۆرتێكی سه‌نته‌ری فۆرین پۆلیسی ئین فوكاس ،ئاشكرایده‌كات، ئه‌مه‌ریكا شكستی هێناوه له‌كۆمه‌ككردنی ئه‌و الیه‌نانه‌ی ده‌توانن هاوسه‌نگییه‌ك به‌رانبه‌ر ئێران دروست بكه‌ن له‌عێراق‌و ئه‌یاد عه‌لالویش جه‌غت ده‌كاته‌وه له‌وه‌ی واشنتۆن دانی ناوه به‌شكستی پێگه‌یدا به‌رانبه‌ر ئه‌مه‌ریكاش له‌عێ����راق ،له‌لێدوانیاندا بۆ ئێران له‌كاروباری عێراق. راپۆرته‌كه ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه له‌پاش كشانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌عێراق ،رێكخراوی به‌پێی راپۆرته ئه‌مه‌ریكییه‌كه پسپۆڕان‌و ئه‌لقاعیده له‌هه‌وڵی س����ود وه‌رگرتندایه كارناس����انی ئه‌مه‌ری����كا نیگه‌رانن لهو لهو درز‌و كه‌لێنانه‌ی ك ه له‌نێوان سوننه‌‌و پاشه‌كشه‌ی كه رۆڵی ئه‌مه‌ریكا له‌عێراق ش����یعه‌دا ه����هنو ب����اس ل����هوه ده‌كه‌ن به‌خۆی����هوه بینیوه له‌عێراق‌و ترس����ی سیاس����ه‌ته‌كانی نوری مالیك����ی ده‌بێته ئهوهیان هه‌یه كه ببێته‌هۆی به‌هێزبوونی هۆی تۆراندن‌و تۆقاندنی س����وننه‌كان‌و ئ����هو كه‌وانه‌یه‌ی كه ئێ����ران كۆمه‌ك‌و ریكالمێكی به‌الش له‌به‌رژه‌وه‌ندی رۆڵی پش����تیوانی لێ����ده‌كات له‌رۆژهه‌اڵت����ی رێكخراوی ئه‌لقاعیده ده‌كات. ناوه‌ڕاست كه خۆی له‌سوریا‌و لوبنان‌و هه‌ندێ ناوه‌ن����دی توێژینه‌وه‌یتر ئاماژه عێراق����دا ده‌بینێته‌وه .ئ����ه‌م راپۆرته بهوه ده‌كه‌ن له‌پاش كشانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا ك����ه له‌س����ه‌روبه‌ندی ده‌س����تپێكردنی له‌عێ����راق ،ئه‌لقاعی����ده گرنگی����ی زۆر هه‌ڵمه‌ته‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی به‌س����وریا ده‌دات بۆ ئهوهی له‌داهاتوودا ئه‌مه‌ریكا باڵوكراوه‌ته‌وه ئاماژه به‌وه‌ش وه‌ك����و بزوتنه‌وه‌یه‌كی رزگاركه‌ری گه‌لی ده‌كات گروپ����ی پارێ����زگاره نوێیه‌كان سوریا شه‌رعیه‌ت لهو واڵته‌دا وه‌ربگرێت" .گروپه‌كه‌ی پێش����وی بوش" پێیانوایه هه‌روه‌ه����ا راپۆرته ئه‌مه‌ریكییه‌كان باس كه ده‌بێ����ت كۆمه‌كی مادی‌‌و مه‌عنه‌وی له‌وه‌ش ده‌كه‌ن به‌تایبه‌ت برایان فیشمان عێ����راق بكرێ����ت ب����ۆ ئ����هوهی ببێته له "دام����ه‌زراوه‌ی ئه‌مه‌ریكای نوێ" كه له‌مپه‌رێكی به‌هێز به‌رانبه‌ر په‌لكێشانی قاعیده هه‌وڵده‌دات كه‌ڵ����ك له‌دژایه‌تی ئێ����ران بهرهو رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس����ت. به‌شار ئه‌سه‌د وه‌ربگرێت له‌به‌رژه‌وه‌ندیی راپۆرته‌ك����ه ئه‌وه‌ش ئاش����كرا ده‌كات خ����ۆیو ده‌ڵێ����ت "ه����هر چاالكییه‌ك����ی ئه‌مه‌ری����كا له‌میانه‌ی گرتن����ی عێراقدا ئه‌لقاعی����ده‌ش له‌س����وریا پاس����اوی 850ملی����ارد دۆالری خه‌رجكردووه‌‌و 4 په‌رچه‌ك����رداری توند له‌الی����ه‌ن رژێمی هه‌زار‌و 400س����ه‌ربازی كوژراوه كه‌چی به‌عسی سوریاوه مسۆگه‌ر ده‌كات". له‌كۆتاییدا جڵه‌وی ئه‌م واڵته كه‌وتوه‌ته
ده‌ستی ئێران‌و له‌ئێس����تادا ئێران زۆر له‌س����ه‌رده‌می س����ه‌دام زیاتر ده‌س����ت وه‌رده‌داته كاروباری عێراق. فۆرین پۆلیسی ئاماژهی به‌وه‌شكردووه كه به‌ش����ێكی زۆری پارت����ی كۆماری پێیانوای����ه ئه‌م س����ه‌رده‌مه‌ی ئێس����تا هاوشێوه‌ی سه‌رده‌می جه‌نگی سارده‌‌و په‌لكێشانی ئێرانیش بهرهو رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس����ت جێ����گای مه‌ترس����ییه‌كی گه‌وره‌ی����ه .دواتر دێته س����هر باس����ی ئهوهی چۆن ئه‌مه‌ریكا خه‌ونی ئهوهی هه‌ب����ووه كه عێراق بكات����ه كۆپییه‌ك له‌كۆریا‌و یابانی پاش جه‌نگی جیهانی دووه‌م ،به‌اڵم ئێستا ورده ورده بهرهو ژێر باڵی ئێران ده‌ڕوات". به‌گوێ����ره‌ی ش����یكاره‌كانی فۆری����ن پۆلیسی ،ئه‌وانه‌ی ترسی ئهوهیان هه‌یه ئه‌مه‌ریكا عێراق بدۆڕێنێت ،ئه‌وانه‌ن كه بیركردنه‌وه‌یه‌كی دوور مه‌ودایان ههیهو هه‌میشه پرس����ی عێراق ده‌به‌ستنه‌وه سیاس����ه‌ته‌كانی به‌كێشمه‌كێش����ی واشنتۆن‌و تاران. ه����اوكات له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش����دا رۆژنامه‌ی واش����نتۆن تایمزی ئه‌مه‌ریكی له‌زاری سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشوتری عێراقه‌وه، ئه‌یاد عه‌ل��ل�اوی ،ئاماژهی به‌وه‌كردووه "ئێران خه‌ریكه عێراق قووت ده‌دات". عه‌لالوی له‌دیمان����هی ئه‌م رۆژنامه‌یه‌دا باس����ی له‌وه‌ك����ردووه ئه‌مه‌ری����كا به‌ئه‌نقه‌س����ت چاوپۆش����ی ده‌كات لهو دیكتاتۆرییه‌ت����ه ت����ازه پێگه‌ش����توه‌ی ك����ه له‌عێراقدایه‌‌و حكومه‌تی ئێس����تا پیاده‌ی ده‌كات‌و ده‌ڵێت "ئێران بوه‌ته گه‌وره‌ترین س����یمبول‌و سیمای دیاری ئێستای عێراق".
پرۆفایل
7
جبوری گه‌ڕایه‌وه ئا :الپه‌ڕه‌ی عێراق
له‌پاش ئهوهی متمانه‌ی په‌رله‌مانتاری ی لێ سه‌نرایه‌وه‌‌و به‌تۆمه‌تی گه‌نده‌ڵیش دۆسییه‌ی یاسایی بۆ كرایه‌وه ،ئێستا له دیمه‌شقه‌وه گهڕاوهتهوه بۆ عێراق، ده‌نگۆی ئه‌وه‌ش له‌ئارادایه به‌رانبه‌ر خزمه‌تكردنی ئەجێندای مالیكی له‌تۆمه‌ته‌كانی ببه‌خشرێت‌و سه‌ره‌تاش به‌دژایه‌تیكردنی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان هاتۆته مه‌یدان. مش���عان جبوری ،ك���ه سیاس���ه‌توانێك ی سوننه‌یه ،پێش���ینه‌یه‌كی ئاڵۆز‌و نه‌زانراوی هه‌یه به‌تایبه‌ت له‌ڕۆژگاری حوكمی به‌عس‌و س���ه‌دام .له‌پاش گرتنی عێراق‌و رووخانی رژێم ،به‌لیستی "ئاش���ته‌واویی‌‌و رزگاریی" به‌ش���داری هه‌ڵبژاردنی 2005كردو خۆیو لیسته‌كه‌ی 3كورسییان له‌په‌رله‌مانی عێراق به‌ده‌س���تهێنا .ناوبراو كه سه‌رس���ه‌ختانه دژی سیاس���ییه ش���یعه‌كان ده‌وه‌ستایه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندی���ی ره‌وتی ناسیۆنالیس���تی عه‌لمانی س���وننه ،له‌پڕدا له‌الیه‌ن ده‌سته‌ی نه‌زاه���هوه چه‌ندی���ن تۆمه‌ت���ی گه‌نده‌ڵیی ئاراسته‌كرا‌و به‌م هۆیه‌ش���هوه له‌په‌رله‌مان متمانه‌ی لێ س���ه‌نرایه‌وه‌‌و نه‌ك هه‌ر ئه‌مه به‌ڵك���ه له‌عێراقی���ش وه‌ده‌رنرا .مش���عان جب���وری ،به‌مدواییان���ه وه‌كو بزنس���مان‌و خاوه‌ن كار ئیش���ی دهكردو له‌دیمه‌ش���قی پایته‌خت���ی س���وریا داده‌نیش���ت ،ب���ه‌اڵم ل���ه‌م رۆژانه‌دا له‌پڕدا له‌به‌غ���دا ده‌ركه‌وت‌و له‌چه‌ند لێدوانێكیشدا ئاماژهی به‌وه‌كردووه له‌رێگای عیززه‌ت شابه‌نده‌ره‌وه گهڕاوهتهوه كه سیاسییه‌كی س���وننه‌ی دۆستی نوری مالیكییه .ئهوه ی جێگای س���ه‌یره جبوری ماوه‌ی چه‌ند ساڵێك ئیداره‌ی كه‌ناڵه‌كانی ئه‌لزه‌وراو ئه‌لڕه‌ئی كردووه كه تایبه‌ت بوو به‌په‌خشكردنی گرته‌ی گروپه چه‌كداره‌كانی عێ���راق‌و هان���دان بۆ توندوتیژی���ی له‌دژی سوپای ئه‌مه‌ریكا‌و هاوكاره‌كانی له‌عێراق، كه‌چ���ی ئێس���تا وه‌ك���و ئ���هوهی هیچی نه‌كردبێت پێش���وازیی لێك���راوه له‌عێراق‌و له‌ماوه‌ی كاتژمێر‌و نیوێكدا له 2012/3/19 له‌زۆربه‌ی تۆمه‌ته‌كانی به‌خش���راو له‌پاش ئاماده‌بونیش���ی له‌به‌رده‌م دادگا رایگه‌یاند "به‌ش���ێوازێكی موحته‌ره‌مان���ه مامه‌ڵ���ه‌م له‌گه‌ڵدا ك���راوه" .هه‌روه‌ها داوای له‌حارس ئه‌ل���زاڕی ئه‌مینداری "ده‌س���ته‌ی زانایانی موس���وڵمان"و عیززه‌ت دوری س���ه‌رۆكی به‌عس كرد به‌زویی بگهڕێنهوه بۆ عێراق. جبوری له‌میانه‌ی لێدوانه رۆژنامه‌وانییه‌كانیدا ئاماژهی به‌وه‌ك���ردووه به‌هۆی ده‌ركه‌وتنی بانگه‌شه‌ی دروستكردنی ههرێمهوه له‌پارێزگا س���وننه‌كان گهڕاوهتهوه بۆ عێراق‌و ده‌ڵێت "ماده‌م س���وپای ئه‌مه‌ری���كاش له‌عێراقدا نه‌ماوه هیچ پاساوێك نه‌مابوو بۆ مانه‌وه‌م له‌سوریا" .به‌قسه‌ی جبوری ترساوه له‌وه‌ی له‌كاتی گه‌ڕانه‌وه‌یدا هێرش���ی بكه‌نه‌س���هر ب���ه‌اڵم كاتێك چوه‌ت���ه دادگا ،دادوه‌ره‌كه پۆزش���ی ب���ۆ هێناوه‌ته‌وه‌‌و م���اڵ‌و داراییه حیجزكراوه‌كانی بۆ گه‌ڕاندوه‌ته‌وه‌‌و ده‌ڵێت "سه‌ره‌تای مانگی داهاتوو ده‌گه‌ڕێمه‌وه بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی پاسپۆرته دیبلۆماسییه‌كه‌م چونكه بڕی���اری قه‌ده‌غه‌كردنی س���ه‌فه‌رم له‌سه‌ر هه‌ڵگیراوه". وه‌ك���و گه‌ڕاندن���هوهی چاك���هی ن���وری مالیكیش به‌س���ه‌رییه‌وه ،مش���عان جبوری هێرشی كرده‌سه‌ر س���ه‌ركرده‌كانی لیستی ئەلعێراقیی���هو ب���هوه تۆمه‌تباری كردن كه شه‌یدای كورسی‌‌و ده‌سه‌اڵتن‌و جگه له‌مه‌ش ئه‌س���یری چاكه‌ی كوردن به‌س���ه‌ریانه‌وه ده‌رباره‌ی ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان .لهبارهی هه‌ڵوێس���ته دژ به‌یه‌كه‌كانیشییه‌وه له‌مه‌ڕ پشتیوانیكردنی س���ه‌ربه‌خۆیی كوردستان له‌سااڵنی نه‌وه‌ده‌كان‌و پاشگه‌زبونه‌وه‌ی له‌م پشتیوانییه‌‌و داكۆكیكردنی له‌یه‌كێتی خاكی عێراق له‌ئێس���تادا ،مشعان جبوری ده‌ڵێت "ئه‌وكات بۆیه پش���تیوانیم له‌سه‌ربه‌خۆیی كوردس���تان ده‌كرد ،بونی كورد له‌عێراقدا بووب���وو به‌ه���ۆی الوازكردن���ی شوناس���ه عه‌ره‌بییه‌ك���ه‌ی‌‌و ئه‌وان به‌ته‌نه���ا حوكمی كوردس���تان ده‌كه‌ن‌و به‌ش���داریش ده‌كه‌ن له‌بڕیاری په‌یوه‌ست به‌پارێزگاكانیتر ،به‌اڵم دۆخی نێوده‌وڵه‌تی رێگه به‌م جیابوونه‌وه‌یه نادات" .مش���عان جبوری نایشارێته‌وه كه پش���تیوانی له‌گروپ���ه چه‌كداره‌كان���ی دژ به‌ئه‌مه‌ریكا كردووهو بانگه‌ش���هی ئه‌وه‌ش ده‌كات ئه‌و گروپانه ئام���اده‌ن بگهڕێنهوه بۆ عێراق‌و به‌ش���داربن له‌پرۆسه‌ی سیاسی ئه‌گ���هر بواریان پێبدرێ���ت‌و ده‌ڵێت "من‌و ح���ارس زاڕی‌‌و عیززه‌ت دوری‌و س���ه‌رجه‌م ئه‌و گروپانه‌ش كۆكین له‌س���هر پاراستنی یه‌كێتی خاكی عێراق".
8
aburi.awene@gmail.com
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
ئابووری
ئەم الپەڕەیە بە سپۆنسەری ژووری بازرگانی‌و پیشەسازی سلێمانی چاپ‌و باڵودەکرێتەوە بازاڕی مۆبایل له‌كوردستان
نۆكیا یه‌كه‌مه‌و ئایفۆن جێگ ه ب ه سامسۆنگ لێژده‌كات ی مۆبایل كه‌م بووه، له‌ئێستادا فرۆش��� به‌جۆرێك ئه‌و وه‌ك (جومله) فرۆشێك، له‌هه‌ر مۆبایلێكدا ته‌نها 1دۆالر قازانج ی هه‌ر ی خێر ی "به‌ڕاست ده‌كات ،ئه‌و وت ی له‌فه‌ت ی م���ن دووكان نه‌ماوه ،به‌بڕوا هه‌بێت زیاتر قازانج ده‌كه‌یت له‌مۆبایل فرۆش���ی ،چونك ه ئێم��� ه وه‌ك جومل ه فرشێك بۆ هه‌ر مۆبایلێك 1دۆالر خێر ی ی واش هه‌ی ه توش��� وه‌رده‌گرین ،جار ی گ���هوره ده‌بی���ن ،رێككه‌وتوو‌ه زیان��� ی مۆبایلێ���ك ب ه یه‌ك رۆژ 20دۆالر نرخ دابه‌زیوه".
هاواڵتییەک لەمۆبایلی ناو دوکانی مۆبایل فرۆشێک دەڕوانێت فۆتۆ :ئاسۆ ئا :ئاسۆ سه‌راوی ی مۆبایل دێت بۆ "له‌وه‌ته ی هه‌ر دابه‌زیوه، كوردستان ،نرخ ی به‌رزبێته‌وه". رۆژێك نه‌بووه نرخ ی مۆبایل ی فرۆشتن بریكارێك ی وه‌ها ده‌ڵێت. له‌سلێمان ی ێ له‌ب���ازرگان ئاماژه وه‌ك هه‌ن���د پێ���ده‌دن ،تاچه‌ن���د مانگێ���ك ی كوردس���تان له‌مه‌وبه‌ری���ش ،هه‌رێم ی بووه بۆ ی گرنگ‌و سه‌ره‌ك ده‌روازه‌یه‌ك ی ئێران ،به‌اڵم ی مۆبایل بۆ واڵت بردن ماوه‌یه‌ك ه ئه‌و بازرگانیی ه وه‌س���تاوه، ی ئه‌و ی وه‌ك بازرگانان هۆكاره‌كه‌ش��� ی ی ب ه دابه‌زین بواره ده‌ڵێن "په‌یوه‌ند ی ی پ���اره ی تم���هنو تیاچون نرخ��� ی ههرێمهوه هه‌یه، ێ له‌بازرگانان هه‌ند له‌ئێران".
به‌زۆری هاتنی له‌ئیماراته‌وه‌یه ی مۆبای���ل ب���ۆ ی هاتن��� س���هرچاوه ی ی هه‌رێم ،له‌ئێس���تادا واڵت بازاڕه‌كان��� ی هه‌ر ی له‌ڕێگا ئیمارات���ه ،ك ه ب���ه‌زۆر ی هه‌ولێر‌و سلێمانییه‌و‌ه دوو فڕۆكه‌خان ه ی ده‌گات ه هه‌رێم .هه‌موو ئه‌و مۆبایالن ه ده‌هێنرێته هه‌رێ���م ،تاچه‌ند مانگێك ی ب ه هه‌ردوو ی زۆر له‌مه‌وبه‌ریش به‌شێك ی ی یاس���ایی‌‌و قاچاخ ده‌برای ه واڵت رێگا ی بۆ ئێ���ران .ئه‌وه‌ش ب���ازاڕ گه‌رمییه‌ك ی هه‌رێ���م دروس���تكردبوو، بازرگانان��� به‌اڵم له‌ئێس���تادا ئ���هو بازرگانیكردن ه ی ئ���هو بواره كه‌متر ب���ووه‌‌و بازرگانان ی هه‌رێمدا وه‌ك خۆیان زیات���ر له‌ناوخۆ ی كه‌م ده‌ڵێن مۆبایله‌كانی���ان به‌خێرێك ده‌فرۆشنه‌وه. ی ماس���ته‌ر فۆن ی پێش���انگا خاوه‌ن��� ی مۆبایل ب ه كۆ، ی بۆ فرۆشتن له‌سلێمان سابیر ش���كور ئاماژه بهوه ده‌كات ،ك ه
جۆره‌كانی مۆبایل‌و نرخه‌كانیان ی ماسته‌رفۆن ،ئهوه ی پێشه‌نگا خاوه‌ن ی روونده‌كات���هوه ك ه ئێس���تا له‌هه‌رێم ی ی بازاڕه‌كان كوردستانیش وه‌ك زۆرب ه ی نۆكی���ا ك ه ی مۆبایل��� دنی���ا ،ئامێ���ر ی هه‌یه. فیلله‌ندیی���ه ،زۆرترین فرۆش��� ی ی به‌كارهێنان ی بۆ ئاسان هۆكاره‌كه‌ش ی "نه‌خوێنده‌واریش گه‌ڕان���ده‌وه‌و وت��� ی به‌كاری بهێنێ". ێ زۆر به‌ئاسان ده‌توان ی ی له‌بازاڕه‌كان ی فرۆش��� ی زۆر به‌ه���ۆ ی نۆكیا، جیهاندا ،له‌ئێس���تادا كۆمپانیا ی وه‌ك چین‌و هیندستان‌و له‌چه‌ندین واڵت ی ی تریش كارگ ه كۆریا‌و چه‌ندی���ن واڵت ی داناوه، ی نۆكیا ی مۆبایل دروس���تكردن ی ئ���ه‌وه‌ش بۆ ئهوه ی س���ه‌ره‌ك هۆكار ی دهگهڕێتهوه ك ه لهو واڵتانه‌دا ده‌س���ت ی تێچون كار هه‌رزان���ه ،ب���ه‌وه‌ش نرخ ی ی ئامێرێك هه‌رزانتر ده‌كه‌وێ���ت .نرخ ی ی جۆره‌ك ه ی نۆكی���ا به‌پێ��� مۆبایل��� ی ده‌گۆڕێ���ت ،له‌ئێس���تادا له‌بازاڕه‌كان هه‌رێمدا نرخیان له‌نێوان ( 20تا )465 دۆالر دایه. ی نۆكیا له‌كوردستاندا ی سابیر ،دوا به‌بڕوا ی ی (ئایفۆن) به‌پل ه ی ئامێره‌كان فرۆش ی دووم دێت ،له‌كاتێكدا پێشوتر فرۆش ی دووم بووه، ی سامسۆنگ به‌پل ه مۆبایل ی ی ئه‌مه‌ریك ی ئه‌پڵ ئایفۆن ك ه كۆمپانیا ی ی ده‌هێنێ ،له‌ن���او ئامێره‌كان به‌رهه‌م ی هه‌یه، ی مۆبایل گرانتری���ن نرخ ت���ر ی ی نرخه‌كه‌ش��� ی جۆره‌ك ه ئه‌ویش به‌پێ ی ی ئامێره‌كان ده‌گۆڕێت .له‌ئێستادا نرخ ی هه‌رێمدا ی ئایف���ۆن له‌بازاڕه‌كان مۆبایل له‌نێوان ( 350تا )900دۆالردایه . ی ی مۆبایل ههرچهنده ئه‌مساڵ ئامێرێك ی توو) ی (گاالكس سامس���ۆنگ له‌جۆر
ی نازانم". كه‌مه ،نرخه‌كه‌شی به‌باش
بردنی مۆبایل بۆ ئێران ی كوردس���تانهوه ی مۆبایل له‌ڕێگا بردن ی ی پێشانگا بهرهو ئێران ،وه‌ك خاوه‌ن ی ماس���ته‌ر فۆن روونیده‌كاته‌وه ،له‌ساڵ ی 2004ده‌س���تپێكردوه ،س���اڵ له‌دوا س���اڵیش ئه‌و ج���ۆر‌ه له‌بازرگانیكردن ی كردووه" ،ب���ه‌اڵم ماوه‌یه‌ك گه‌ش��� ه ی ی پاره‌یه‌ك ی تیاچون له‌مه‌وبه‌ر به‌ه���ۆ ی هه‌رێ���م له‌ئێران، ی بازرگانه‌كان��� زۆر ی ی مۆبای���ل بۆ ئێ���ران زۆر كه‌م بردن ی خسته‌ڕوو كردووه" .س���ابیر ئه‌وه‌ش ی ی له‌ئێران���دا بریكار ك��� ه له‌گه‌ڵ ئهوه ی مۆبایلی هه‌یه، ی كۆمپانیاكان سه‌ره‌ك ی جیاواز جیاواز مۆبایل ب���ه‌اڵم ب ه رێگا ی ه���هر ده‌چێت ه ئ���هو واڵته .ئ���هو وت ی ی زۆره‌‌و ئ���هو رێژه‌ی ه "دیاره فرۆش��� ی ئێران ی ناوخۆ بۆیان ده‌چێت به‌ش��� ی بزانم ئێستا له‌به‌نده‌ر ناكات ،ئهوهنده عه‌باس���هوه مۆبای���ل ده‌ڕوات ب���ۆ ئه‌و ی له‌وه‌شكرد واڵته" .ئه‌و فرۆشیار‌ه باس ی ی پارێزگا ی قه‌زاكان��� ك��� ه له‌س���نور له‌س���هر ئاس���ت ی ی یه‌كه‌م‌و دوا ی "كه‌الر به‌پل ه ی جیهان به‌باش���ترین سلێمان جۆر ی ی مۆبایل ده‌ستنیش���ان كرا ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش رانی���هو چه‌مچه‌ماڵ فرۆش��� ی ئامێره‌كان له‌كوردس���تاندا فرۆش��� ی مۆبایلیان تێدا زۆره". ی سامس���ۆنگ ب���ه‌ره‌و دابه‌زین مۆبایل ی پێشانگا چووه ،وه‌ك خاوه‌ن ی ی نرخ ی ماسته‌ر نه‌چونی ،په‌یوه‌ندی به‌دابه‌زین ی ی مۆبایل ی ئامێر فۆن ده‌ڵێت "فرۆش��� تمهنهوه هه‌یه ی ی تر ،نه‌چون ێ بازرگان ی هه‌ند سامسۆنگ زۆر كه‌م بۆته‌وه ،به‌تایبه‌ت به‌بۆچون ی مۆبایله‌كان ی زۆربوون ل���ه‌دوا ی ی ئایفۆن مۆبایل له‌ئێستادا بۆ ئێران ،په‌یوه‌ند ی مۆبایله‌كان له‌بازاڕه‌كان���دا" .نرخ��� ی تمهنهوه هه‌یه ،نه‌ك ی نرخ ی به‌ش���كان سامس���ۆنگیش به‌هه‌مانش���ێوه به‌پێ ی ی ت���ر ،لهمبارهیهوه به‌ڕێوه‌به‌ر ی حاڵه‌ت ی ده‌گۆڕێت ،له‌ئێستادا نرخ جۆره‌ك ه ی ئامێر‌ه ی كۆمپانیای ئاریا ب���ۆ بازرگان له‌بازاڕه‌كان��� ی هه‌رێمدا له‌نێوان ( 20تا په‌یوه‌ندیه‌كان ،م.محێدین كه‌ریم ئاماژه )600دۆالردایه. ی ی نرخ بهوه ده‌كات ك ه ل���هو كاتهوه ی ئه‌ریكس���ۆن ،ن���او س���ۆن ی زۆر به‌رامبه‌ر دۆالر ی ج���ۆر‌ه تم���ه‌ن به‌ڕێژه‌یه‌ك ی تره ك ه دروستكراو مۆبایلێك ی مۆبایلیش له‌هه‌رێمه‌و‌ه ی هه‌ردوو ش���كاوه ،چون واڵت ی كردووه ،چونك ه ئه‌م ی سوید‌و یابانه ،به‌اڵم له‌كوردستاندا بۆ ئێران زۆر كه‌م خه‌ڵكانێك��� ی تمه‌ن‌و ئێرانییه‌كان ی كه‌م ئه‌و ج���ۆر‌ه مۆبایل ه گۆڕان ه ب���ه‌زه‌ره‌ر ی ئامێره‌كانیش��� به‌كارده‌هێننن ،نرخ ی ته‌واوبووه .ئه‌و روونیش���یده‌كاته‌و‌ه ك ه ی هه‌ولێر ب ه به‌راورد ب ه هه‌ر دوو له‌نێ���وان ( 20ت���ا )390دۆالردای���ه .ش���ار ی (بالكبێری) یه‌كێك ی مۆبایل��� ئامێر ی مۆبایل ی هه‌رێم ،فرۆش ی تر ی شاره‌ك ه ی ك ه به‌بۆچون تره لهو جۆره ئامێران ه ی تێیدا زۆره .ئه‌م بازرگان ه به‌هه‌مانشێو‌ه س���ابیر خه‌ڵكانێك ی نۆكیا ی فرۆش ی كه‌م له‌كوردستاندا هاوڕای ه له‌س���هر ئهوه به‌كاریده‌هێنن ،هۆكاره‌كه‌ش ی یه‌كه‌م دێت، ی وه‌ك ئه‌و له‌كوردس���تاندا به‌پل��� ه ی سامسۆنگ ی ئامێره‌كان ده‌ڵێت "له‌چه‌ند كڕیارم بیستۆته‌و‌ه ك ه به‌اڵم فرۆش��� ی باش نییه ،فرۆش��� ئامێرێك ی هێند‌ه به‌پل هی دووه‌م ده‌زانێ.
بەهۆی ئاسانی بەکارهێنانییەوە نۆکیا زۆرترین فرۆشی هەیە
دراوی تازه ،ناوو سیمبولی كوردیی تێدا ده‌بێت ئه‌ندامان���ی لیژنه‌ی ئاب���ووری په‌رله‌مان رایانگه‌یان���د ،دراوی نوێی عێراق له‌پاش البردنی سفره‌كانی سه‌ری ،زمانی كوردی له‌خۆده‌گرێت له‌گه‌ڵ زمانه‌كانی عه‌ره‌بی‌‌و ئینگلیزی‌‌و چه‌ند وێنه‌و ئادگارێكی تایبه‌ت به‌هه‌رێمی كوردستانیشی له‌سه‌ر ده‌بێت. ئاژانسه‌كان :مه‌حما خه‌لیل كه بڕیارده‌ری لیژنه‌ی ئابووری په‌رله‌مانه ،ئاماژه بهوه ده‌كات البردنی س���فره‌كانی سه‌ر دراوی عێراق���یو نوێكردنه‌وه‌ی دیزاین‌و گۆڕینی به‌هاك���هی ،گرنگیی زیاتری ئابووری به‌م دراوه ده‌دات‌و رایده‌گه‌یه‌نێ���ت "له‌گه‌ڵ 4 كۆمپانیا رێككه‌وتن كراوه بۆ چاپكردنی دراوی نوێی عێراق���ی له‌پاش هه‌ڵگرتنی سفره‌كانی سه‌ر ئه‌م دراوه". ناوب���راو ئاش���كرایكردووه دراوی ن���وێ كاغ���ه‌زو كانزای���ی ده‌بێ���ت‌و فیئه‌كانی 200دین���ار 100 ،دین���ار 50 ،دینار10 ، دین���ار 5 ،دینار له‌خۆده‌گرێ���ت‌و دراوه كانزاییه‌كانی���ش 2دینار‌و 1دینار‌و 250 فلس ده‌بێت كه ده‌كاته روبعه دینارێك‌و به‌قس���هی ناوب���راو "ئ���ه‌م دراوه نوێیه ته‌زویكردنی ئاس���ته‌مه ،چونكه له‌الیه‌ن كۆمپانیاگه‌ل���ی پرۆفیش���ناڵه‌وه چ���اپ ده‌كرێت‌و كاغه‌زه‌كانیش���ی له‌باش���ترین جۆرن‌و به‌ئاسانی له‌ناو ناچن". بڕیارده‌ری لیژنه‌ی ئابووری رونیشیكرده‌وه، دراوه نوێیه‌كه چه‌ند وێنه‌یه‌كی ئاساریی كوردستان له‌خۆ ده‌گرێت. جێگای ئاماژه‌یه ماوه‌ی س���اڵێك زیاتره مشتومڕ له‌سه‌ر البردنی سفره‌كانی سه‌ر دیناری عێراقی گه‌رمه‌‌و له‌كاتێكدا بانكی ناوه‌ندی داكۆكی لێ���ده‌كات ،راوێژكاری ئاب���ووری حكوم���ه‌ت به‌هه‌نگاوێكی پڕ مه‌ترسی ده‌داته قه‌ڵه‌م‌و سه‌ره‌نجام ئه‌م دۆس���یه‌یه ئاراس���ته‌ی په‌رله‌مان كراوه بۆ ئ���هوهی به‌ده‌ركردنی یاس���ا یه‌كالیی بكاته‌وه.
بۆ جاده‌ی سوریاو توركیا عێراق په‌نا بۆ چینییه‌كان ده‌با
ئه‌نجومه‌ن����ی وه‌زیرانی عێ����راق بڕیاریدا رێگای ژم����اره 2به‌غدا ـ توركیا‌و به‌غدا ـ س����وریا بس����پێرێت به‌كۆمپانیایه‌ك����ی چینی. ئاژانسه‌كان :وته‌بێژی فه‌رمیی حكومه‌تی عێ����راق ،عه‌لی ده‌ب����اغ رونیكرده‌وه كه ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق رازیی بووه له‌سه‌ر دیزاینی دوو رێگای نێوده‌وڵه‌تی كه به‌غدا ده‌به‌ستێته‌وه به‌هه‌ردوو واڵتی دراوسێ توركیا‌و س����وریاوه كه له‌الیه‌ن كۆمپانی����ای (ك����وی) دانیماركیی����هوه ئامادهكراوه ب����هو مه‌رجه‌ی كه گفتوگۆ له‌گ����هڵ كۆمپانیا چینیی����ه‌كان بكرێت بۆ جێبه‌جێكردنی‌‌و له‌الی����ه‌ن وه‌زاره‌تی ئیشغال‌و نیشته‌جێكردنه‌وه سه‌رپه‌رشتیی بكرێت .عه‌لی ده‌باغ رونیش����یكرده‌وه، ئ����ه‌م دوو رێگای����ه به‌كارده‌هێنرێ����ن بۆ به‌س����تنه‌وه‌ی عێ����راق به‌ڕۆژهه‌اڵت����ی ئه‌وروپاوه‌‌و تاكه رێگای وشكانین كه ئه‌م واڵته په‌یوه‌ست بكه‌نه‌وه به‌ئه‌وروپاوه‌‌و میللییه‌كانیش س����هر به پارێزگاكانن ،كۆمپانیایه‌ك����ی چینی����ش ئاماده‌ی����ی ئ����هوهی تێبین����ی ده‌كرێ به‌ش����ێك ده‌ربڕیوه بۆ جێبه‌جێكردنیان. له‌چێش����تخانه میللیه‌كانیش پابه‌ندی كران����هوهی ش����وێنه‌كانیان نه‌ب����وون له‌نه‌ورۆزدا ،له‌كاتێكدا وه‌ك مس����ته‌فا حه‌م����ه رحی����م باس����یكرد ،ئه‌وانیش بڕیاریانداب����وو ش����وێنه‌كانیان كراوه بێت" ،ئه‌وان����هی پابه‌ندی كردنه‌وه‌ی چێشتخانه‌كانیان نه‌بوون ،پێش هه‌ر وه‌زاره‌تی پالندانانی عێراق ئاش���كرایكرد كه‌س����ێك ده‌رفه‌تێكی ئابوری باشیان ك���ه پارێزگاكانی باش���وور له‌هه‌ژارترین له‌ده‌س����ت خۆیان دا" .س����ه‌باره‌ت به پارێزگاكانی واڵتن‌و به‌دوای موس���ه‌ننا‌و ئاگادركردنه‌وه‌شیان لهو سه‌رپێچیانه‌ی دیوانیی���ه پارێزگای س���ه‌الحه‌دین دێت كه خاوه‌ن ش����وێنه گه‌ش����تیاریه‌كان له‌ڕووی هه‌ژارییه‌وه. ده‌یك����ه‌ن ،به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری كاروب����اری ئاژانس���ه‌كان :وه‌زیری پالندانان ،عه‌لی گه‌ش����تیاری ئ����هوهی روونكرده‌وه كه ش���ه‌كری ئه‌وه‌ش���ی ئاش���كراكردووه له‌بۆنه‌كاندا هێڵی ته‌له‌فونی تایبه‌تی رێژه‌ی ه���ه‌ژاری له‌پارێزگای موس���ه‌ننا خۆی����ان هه‌ی����هو ده‌كرێ����ت له‌ڕێگای %46و له‌دیوانییه %42و له‌س���ه‌الحه‌دین س����ه‌نته‌ره‌كانی زانیاریی����هوه ،ل����هو %40و له‌باب���ل %35و له‌زیق���ار %32وهو سه‌رپێچیانه ئاگاداربكرێنه‌وه ،ناوبراو رونیكرده‌وه هه‌وڵیانداوه پاره‌‌و بودجه‌ی ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو ،كه ساڵ له‌دوای زیاتر دابین بكه‌ن بۆ ئ���ه‌م پارێزگایانه، س����اڵ ئه‌زموونی زیاتر وه‌رده‌گرن‌و بۆ به‌اڵم پارێزگاكانیتر به‌پاس���اوی كه‌میی ئاینده‌ش پ����ڕۆژه‌ی گرنگیان بۆ زیاتر بودجه‌كه‌یان قبوڵیان نهكردووه. خزمه‌تكردن����ی گه‌ش����تیاران هه‌ی����ه ،به‌پێ���ی راپۆرت���ی ده‌س���ته‌ی نه‌ت���هوه "ئه‌گه‌ر بودجه‌ی پێویستیان بۆ دابین یه‌كگرتووه‌كانی���ش ،رێ���ژه‌ی ه���ه‌ژاری بكرێت". له‌سه‌رانسه‌ری عێراق ده‌گاته . %23
كردنه‌وه‌ی چێشتخانه‌ی شوێنه گه‌شتیاریه‌كان له‌بۆنه‌كاندا ده‌كرێته مه‌رجی نوێكردنه‌وه‌ی مۆڵه‌تی كاركردن ئا :شكۆ سه‌ره‌ڕای پێدانی رێنمایی به‌چێشتخانه‌‌و شوێنه گه‌شتیاریه‌كان، كه ده‌بێت له‌ڕۆژانی نه‌ورۆزدا بۆ پێشوازی له‌گه‌شتیاران ده‌رگایان كراوه‌بێت ،به‌اڵم چه‌ندین شوێنی گه‌شتیاری پابه‌ندی ئه‌و رێنماییه نه‌بوون ،لهوبارهیهوه به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری گه‌شتیاری له‌سلێمانی رایده‌گه‌یه‌نێ ،كه له‌نوێكردنه‌وه‌ی مۆڵه‌تی شوێنه گه‌شتیاریه‌كان، ئهوه ده‌كه‌نه مه‌رج كه ده‌بێت له‌هه‌موو بۆنه‌كاندا چێشتخانه‌كانیان كراوه‌بێت. به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری كاروباری گه‌ش����تیاری له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت����ی گه‌ش����توگوزار ی س����لێمانی ،مس����ته‌فا حه‌مه ره‌حیم ئاماژه بهوه ده‌كات ،كه پێش نه‌ورۆز له‌گه‌ڵ س����ه‌رجه‌م چێشتخانه‌‌و شوێنه گه‌شتیاریه‌كان كۆبونه‌ته‌وه‌‌و رێنمایی ئهوهیان پێداون كه ده‌بێت له‌نه‌ورۆزدا ش����وێنه‌كانیان به‌ڕووی گه‌شتیاراندا كراوه‌بێت ،به‌اڵم پاش نه‌ورۆز ئهوهیان
بۆ ده‌ركه‌وتووه كه هه‌ندێ لەچێشتخانه گه‌شتیاریه‌كان پابه‌ندی ئه‌و رێنمایی ه نه‌بوون ،هه‌ربۆیه گه‌یش����تونه‌ته ئه‌و بڕوایه‌ی ،كه بۆ نوێكردنه‌وه‌ی موڵه‌تی ئه‌و شوێنه گه‌شتیاریانه ،ئهوه بكه‌نه مه‌رجێك كه ده‌بێت له‌هه‌موو بۆنه‌كاندا چێشتخانه‌كانیان كراوه‌بێت ،ئه‌و وتی "له‌مه‌ودوا بۆ پێ����دان‌و نوێكردنه‌وه‌ی مۆڵه‌ت به‌چێشتخانه گه‌شتیاریه‌كان، ئ����هوه ده‌كه‌ین����ه مه‌رجێ����ك‌و داوا له‌خاوه‌نه‌ك����هی ده‌كه‌ی����ن ك����ه الی دادن����وس به‌ڵێننامه‌ی����ه‌ك پڕبكاته‌وه ب����هوهی پابه‌ن����د ده‌بێ����ت ،ب����هوهی له‌بۆنه‌كان����دا چێش����تخانه‌كه‌ی كراوه ده‌بێت ،هه‌ر ش����وێنێكی گه‌شتیاریش ئه‌و به‌ڵێننامه‌یه پڕنه‌كاته‌وه ،مۆڵه‌تی پێناده‌ین". به‌پێ����ی دوا ئاماری����ش ،له‌ن����ه‌ورۆزی ئه‌مساڵدا زیاتر له 40هه‌زار گه‌شتیاری بیانی ته‌نها بۆ ناو پارێزگای سلێمانی هاتوون ،لهو ژماره‌یه‌ش 17هه‌زاریان ئێرانیو 13هه‌زاریان عەره‌ب‌و ئه‌وانی تریش����یان له‌ناوچ����ه جیاجیاكان����ی عێراقه‌وه روویان له‌سلێمانی كردووه. مس����ته‌فا حه‌م����ه ره‌حیم سوپاس����ی
ی ئه‌وانه‌ی پابه‌ند ی كردنهوه چێشتخانه‌كانیان نه‌بوون ،پێش هه‌ر كه‌سێك ده‌رفه‌تێك ی ی باشیان له‌ده‌ست ئابور خۆیان دا خاوه‌ن میوانخانه‌كانی س����لێمانی كرد كه به‌شێوه‌یه‌كی زۆر باش پێشوازییان
له‌گه‌ش����تیاران كردووه ،به‌اڵم گله‌یی له‌ب����ه‌رزی نرخ����ی هه‌ندێ ش����وێن ی گه‌ش����تیاری كرد ،به‌نمونه‌ش باس����ی له‌كه‌پره‌كان����ی س����ه‌یرانگای دوكان ك����رد ،كه هه‌ندێكیان (ئیس����تغاللی) گه‌شتیاریان كردوهو به نرخێكی زۆر كه‌پری����ان داوه به‌كرێ ،ئه‌و وتی "بۆ ی����ه‌ك رۆژ كه‌پ����ر دراوه به 60هه‌زار دین����ار" .له‌كاتێكدا پێش����وتر خاوه‌ن كه‌پره‌كان ل����هوه ئاگاداركراونه‌ته‌وه، كه نرخی كه‌پرێكی ئاسایی بۆ رۆژێك 15ه����ه‌زار دینار بێ ،ب����ۆ كه‌پرێكی مۆدرێنیش 25هه‌زار دینار وه‌ربگرن، ئ����هو وتی "دیاره له‌زۆرب����هی واڵتاندا به‌تایب����ه‌ت له‌بۆنه‌كان����دا نرخی كرێی شوێنه گه‌شتیاریه‌كان به‌رز ده‌بێته‌وه، به‌اڵم به‌جۆری (ئیس����تغالل)كردن نا، ئهوهی ئێمه بیستومانه هه‌ندێ كه‌س ئیس����تغالل كراوه ،بۆیه پێش����بینی ده‌كه‌م ،دوای نەورۆز لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت". چێش����خانه‌كانی هه‌رێم به‌س����هر دوو ج����ۆری میللی‌‌و گه‌ش����تیاری دابه‌ش ب����وون ،گه‌ش����تیاریه‌كان س����هر ب����ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی����ه گه‌ش����تیاریه‌كانن‌و
پارێزگا شیعه‌كان هه‌ژارترینن
خوێندن
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
xwenden.awene@gmail.com
ناكۆكیه‌كان له‌باره ی دانان ی وه‌زیری خوێندن ی بااڵوه توندتر ده‌بێته‌وه به‌هۆی ناكۆك���ی له‌نێوان په‌رله‌مانتاران ی یه‌كێتی‌‌و مه‌كته‌بی سیاس���ی ئه‌و حیزبه له‌ب���ارهی كاندیدی وه‌زی���ری خوێندنی بااڵوه له‌كابین���هی حه‌وته‌م ،تائێس���تا نه‌توانراوه ناوێك بۆ ئه‌م پۆسته دیاریی بكرێ���ت‌و په‌رله‌مانتارێك���ی یه‌كێتی���ش ده‌ڵێت "الریمان نییه له‌گۆڕینی د .دالوه‌ر به‌مه‌رجێك ئهوهی دێت لهو باشتربێت". ئاوێنه نیوز ،یاس���ین ته‌ها :به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ئاوێنه نیوز له‌س���ه‌رچاوه‌ی جیاجیاوه ده‌س���تی كه‌وت���ووه ،هه‌ر 3 په‌رله‌مانتاره‌ك���هی یه‌كێت���ی له‌لیژنه‌ی په‌روه‌رده‌‌و خوێندنی ب���ااڵی په‌رله‌مانی كوردستان‌و زۆربه‌ی په‌رله‌مانتاره‌كانیتری
ئه‌م لیژنه‌یه له‌كێبه‌ركێی نێوان د .دالوه‌ر عه‌الدین���ی وه‌زی���ری ئێس���تا‌و د .عه‌لی سه‌عیدی س���ه‌رۆكی ئێس���تای زانكۆی سلێمانیدا بۆ دانانیان له‌پۆستی وه‌زیری خوێندن���ی ب���ااڵ له‌كابین���هی حه‌وته‌می نێچیرڤ���ان بارزانی���دا ،پش���تیوانی له د.دالوه‌ر ده‌كه‌ن. ه���هر به‌پێ���ی ئ���ه‌م س���ه‌رچاوانه له‌دوا كۆبون���هوهی مه‌كته‌ب���ی سیاس���یو په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتیش���دا د .سه‌روه‌ر عه‌بدولره‌حم���ان ك���ه په‌رله‌مانتارێك���ی یه‌كێتیی���ه وتویه‌ت���ی "هی���چ كه‌س���ێك ناتوانێت ده‌نگم پێ ب���دات بۆ د .عه‌لی س���ه‌عید له‌ناو په‌رله‌مان چونكه پێموایه
ناوبراو ناتوانێت به‌و ئه‌ركه هه‌س���تێت". هه‌روه‌ه���ا هاوكاره‌كانیت���ری ره‌خن���هی ئهوهیان گرتووه كه مه‌كته‌بی سیاس���ی یه‌كێتی بۆچونی ئه‌وان له‌به‌رچاو ناگرێت له‌دیاریكردنی وه‌زیری په‌یوه‌ست به‌كارو پسپۆڕیه‌كه‌یان. به‌پێی ئ���ه‌م س���ه‌رچاوانه به‌رانبه‌ر به‌م پێداگریی���هی په‌رله‌مانت���اران ،هه‌ندێك له‌ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاس���ی یه‌كێتی، به‌تایب���ه‌ت هێرۆ ئیبراهی���م پێیان باش ب���ووه س���ه‌رۆكی ئێس���تای زانك���ۆی س���لێمانی ،د .عه‌ل���ی س���ه‌عید كاندید بكرێت بۆ پۆس���تی وه‌زی���ری خوێندنی بااڵ به‌وپێیه‌ی كه‌س���ایه‌تییه‌كی خه‌ڵكی
شاری سلێمانییه‌‌و دانانی لهو جێگه‌یه‌دا بااڵنسێك بۆ سلێمانییه‌كان له‌حكومه‌تدا ده‌گێڕێته‌وه. له‌په‌یوه‌ندییه‌ك���ی ئاوێن���ه نیوزیش���دا د.س���ه‌روه‌ر عه‌بدولڕه‌حمان رونیكرده‌وه، "ئێمه الریمان نییه له‌گۆڕینی د .دالوه‌ر به‌و مه‌رجه‌ی جێگره‌وه‌كه‌ی لهو باش���تر بێ���ت ..به‌بۆچونی ئێمه ئ���هو به‌ڕێزه‌ی له‌ب���ری ئه‌و ناوی دیاریك���راوه ناتوانێت به‌و ئه‌ركه قورسه‌ی وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ هه‌س���تێت" .هه‌روه‌ها جه‌غتیكرده‌وه "گۆڕینی د .دالوه‌ر زیان له‌خوێندنی بااڵ ده‌دات‌و به‌بۆچونی من باشترین وه‌زیری كابینه‌ی شه‌شه‌م بووه".
له‌الیه‌كیت���رهوه ناوب���راو له‌رێ���گا ی په‌یجی تایبه‌تی خۆیهوه له‌فه‌یس���بوك، راپرس���ییه‌كی باڵوكردوه‌ت���هوه لهبارهی ئ���هوهی ئای���ا د .عه‌لی س���ه‌عید ،یان د.دالوه‌ر عالدینت پێ باش���ه بۆ پۆستی وه‌زی���ری خوێندن���ی ب���ااڵ؟ .له‌ب���ارهی هۆكاری دانان���ی ئه‌م راپرسییه‌ش���هوه س���ه‌روه‌ر عه‌بدولره‌حمان وتی "بیرۆكه‌ی راپرس���ییه‌كه ل���ه‌وه‌وه هات���ووه ئ���هو وه‌زیرانه‌ی داده‌نرێن پێویس���ته جێگای ره‌زامه‌ندی���ی كه‌س���انی په‌یوه‌ندی���داری بواره‌كه‌ی خۆیان بن‌و منیش ویس���تومه ل���ه‌م رێگای���هوه راوبۆچون���ی خه‌ڵكانی په‌یوه‌ندیدار به‌خوێندنی بااڵ بزانم".
به‌رپرسی توێژه‌ران له‌په‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان:
له‌په‌روه‌رده‌دا توێژه‌رانی كۆمه‌اڵیه‌ت ی به‌پل ه دوو ته‌ماشا ده‌كرێن ئا :كاوه گه‌رمیانی به‌رپرسی توێژه‌ران بۆ سه‌رپه‌رشتیكردنی یه‌كه‌ی توێژه‌ران ی كۆمهاڵیهتیو ده‌رونی له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی په‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان كارزان فوئاد ،له‌دیدارێكی ئاوێنه‌دا جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه ده‌كاته‌وه تا ڕاده‌یه‌كی زۆر توندوتیژی جهستهیو ده‌رونی له‌قوتابخانه‌كاندا په‌یڕه‌وده‌كرێت، هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات هه‌ندێك له‌به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان نازانن ئه‌ركی توێژه‌ر چییه‌‌و "الی ئێمه‌ش یاسا ده‌ركردن‌و نوسراو پاش گه‌شتنی به‌خوێندنگاكان له‌ژێر مێزه‌كانیان داده‌نرێت‌و كاری پێ ناكرێت".
توێژێرێك له‌الیه‌ن بهڕێوهبهركهیهوه ی تویشی سوكایه‌ت بوییه‌وه‌‌و تائێستاش هیچی بۆ نهكراوه
+ئ���هو گرفتانەی ڕوب���ه‌روی توێژه‌ران ی كۆمهاڵیهتیو ده‌رونی له‌سنوری گه‌رمیان ده‌بێته‌وه چییه؟ ن���ه‌ك له‌گه‌رمیان به‌ڵكه لهكۆمهڵگایكوردیدا تاڕاده‌یه‌ك���ی زۆر كاری توێژه‌ر قه‌بوڵنه‌كراوه ،چونكه كۆمه‌ڵگای كوردی كۆمه‌ڵگایه‌كه پڕ له‌توندوتیژی‌‌و كلتوری خۆس���ه‌پاندنه .توێ���ژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی له‌سنوری ناوچه‌كه‌ی ئێمه به‌شێوه‌یه‌كی تایبه‌ت���ی وه‌ك���و هاواڵتیه‌ك���ه پله دوو له‌پ���ه‌روه‌رده‌دا س���ه‌یر ده‌كرێت ،گرفتی بۆدروست ده‌كرێت .له‌فه‌رمانی وه‌زاریدا هاتووه پێویس���ته توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ی له‌حه‌ره‌م���ی وه‌ك���و مافه‌كان���ی خ���ۆ قوتابخانه‌كان���دا ژوری تایبه‌ت���ی خۆی هه‌بێت‌و كه‌لوپه‌ل‌و پێداویستی تایبه‌تی هه‌بێت ،به‌اڵم تاوه‌كو ئێستا به‌شێكی زۆر له‌توێژوره‌كان ب���ێ ژور ماونه‌ته‌وه‌‌و به‌م هۆیهوه خوێن���دكار ناتوانێت له‌ژورێكی تایبه‌تدا له‌گه‌ڵ توێ���ژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌رون���ی قس���ه‌بكات .س���ه‌باره‌ت به‌گرفته‌كان���ی ت���ر ئه‌وه‌یه به‌ش���ێكی زۆر له‌به‌ڕێوه‌به‌ران���یو مامۆس���تایانی قوتابخان���ه‌كان رێ���ز له‌م���اف‌و ئه‌ركی توێژه‌ران ناگرن م���ن زۆر به‌ئه‌مانه‌ته‌وه ده‌ڵێ���م به‌ش���ێكی زۆر له‌به‌ڕێوه‌به‌رانی قوتابخانه‌كان ئه‌ركومافی توێژه‌ره‌كانیان نه‌خوێندۆت���ه‌وەو نازانن س���نورو كاری توێ���ژه‌ران چۆن بێ���ت چی بكات چۆن هه‌ڵس���وكه‌وت‌و مامه‌ڵه بكات ،ئه‌مه‌ش وای ك���ردوه زۆرماف‌و ئه‌رك���ی توێژه‌ر پێشێل بكرێت‌و پشتگوێ بخرێت. +ئه‌ی باشه به‌پێی نوسراوێكی وه‌زاره‌تی پ���هروهرده به ژم���اره ()424له‌به‌رواری 2010/1/7كه‌ئیمزای (لوتفی سه‌عیدی محەمەد)ی پێوه‌یه‌‌و بهسهر په‌روه‌رده‌كاندا گش���تێنراوه ،ئام���اژه به‌ئه‌كتیڤكردنی ڕۆڵی توێژه‌ران���ی كۆمهاڵیهتیو ده‌رونی له‌قوتابخان���هو خوێندنگه‌كاندا ده‌كات، لهو نوسراوه‌دا داواده‌كات كاری پێویست ئه‌نجام بده‌ن به‌دابینكردنی پێداویس���تی كه‌لوپه‌ل بۆ ژوری توێژه‌ران و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌قوتابخانه‌كان و خوێندنگه‌كانی سنوری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كانیان له‌سه‌ر بودجه‌ی خۆت���ان ب���ۆ ئه‌نجام���دان‌و راپه‌ڕاندنی ئه‌ركه‌كانیان ،ئای���ا تاچه‌ند كار به به‌و نوس���راوه كراوهو به‌ده‌م داواكارییه‌كانی ئێوه‌و هاتوون ،یان نوسراوه‌كه پشتگوێ خراوه؟ له‌واڵت���ی ئێم���ه یاس���ا ده‌رك���ردنونوس���راو كه دێ���ت له‌ژێ���ر مێزه‌كانیان داده‌نرێ���ت وكاری پێناكرێ���ت ،یاس���ا كاتێك یاس���ایه كه‌ڕێكخستنی شته‌كانی له‌س���هر پراكتیزه بكرێت ،ئه‌و نوسراوه ك���ه ئام���اژه‌ی پێده‌كه‌یت ب���هو ژماره كه‌ب���اس له‌دابینكردنی پێداتویس���تیو كه‌ل���و پ���ه‌ل ژوری تایب���ه‌ت ده‌كات بۆ توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌ت���ی و ده‌رونی ده‌بو ده‌مێك كاری له‌س���هر بكریاییه ،چونكه
ده‌مێك ه ئه‌و نوسراوه بونی هه‌یه ،به‌اڵم نهكراوه. +ه���هر به‌پێ���ی نوس���راوێكی دیكه‌ی وه‌زاره‌تی پ���هروهرده ده‌س���ت ئاوێنه كه‌وتووەو ئاڕاس���ته‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه گش���تیه‌كان كراوه ئاماژه به‌نوس���راوی وه‌زاره‌ت���ی پ���هروهرده نوس���ینگه‌ی تایب���ه‌ت ده‌كات ،ك���ه نوس���راوه‌كه نهێنی���ه به ژم���اره ( )58له2008/5/2 له‌كۆبون���هوهی ئه‌نجومه‌ن���ی وه‌زاره‌تی پ���هروهرده له‌ب���ه‌رواری 2008/3/31 ده‌كات كه‌بڕیاردراوه هه‌ر مامۆس���تایه‌ك توندوتیژی س���ه‌ركوتكردنی جه‌سته‌یی‌و ده‌روونی به‌رانبه قوتابیان‌و خوێندكاران به‌كار بهێنێت ،سه‌ره‌ڕای ئهوهی سزایان ئاراسته ده‌كرێت بێبه‌ش ده‌كرێت له‌پله‌ی به‌ڕێوه‌به‌ر‌و یاریده‌ده‌رو سه‌رپه‌رشتیاری، به‌اڵم له‌دوای ده‌ركردنی ئه‌و نوس���راوه توندوتی���ژی به‌رده‌وام���ه به‌رانب���هر به خوێندكاران ،له‌وباره‌یه‌و چی ده‌ڵێیت؟ تا راده‌یه‌كی زۆر توندوتیژی جهستهیودهرونی له‌قوتابخانه‌كاندا په‌یڕه‌وده‌كرێت، له‌تازه‌ترین ڕاپۆرت���ی توێژه‌راندا پێمان ده‌ڵێت به‌ش���ێكی زۆری مامۆس���تایان له‌ن���او حه‌ره‌م���ی قوتابخانه‌كان���دا بۆكۆنتڕۆڵكردن���ی خوێن���دكار باوه‌ڕیان به‌توندو تیژی هه‌یه .له‌سااڵنی ڕابردودا له‌دوای ئه‌وبه‌رواره‌شه‌وه كه‌ئه‌و فه‌رمانه ده‌رچووه خوێندكار لێی دراوه مامۆستا له‌خوێندكاری داوه ،به‌اڵم لێپرس���ینه‌وه نه‌ك���راوه ،گرفته‌كه ئه‌وه‌یه له‌كۆمه‌ڵگای ئێمه كار به‌یاس���ا ناكرێت هه‌ربه‌و ڕیتمه عه‌شایەریەی كه له‌س���ه‌رده‌می كۆنه‌وه بۆمان ماوه‌ته‌وه كێش���ه‌كان چاره‌س���هر ده‌كرێت .به‌ڵ���ی توندوتیژی به‌هه‌ردوو جۆره‌كه‌ی���هوه په‌یڕه‌وده‌كرێ���ت تائ���ه‌م ساته‌وه‌خته‌ی پێكه‌وه قسه‌ده‌كه‌ین هه‌ر به‌رده‌وامه. +ده‌وترێ���ت زۆر ج���ار توێژه‌ران���ی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌رونی له‌سنوری گه‌رمیان، له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگاكانیانه‌وه توش���ی س���وكایه‌تی ده‌بن���هوه ،وه‌ك له‌ماوه‌ی ڕاب���ردوودا توێژه‌رێك له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری خوێندنگاكه‌یه‌وه تۆش���ی ئه‌و حااڵت���ه بۆیه‌وه ،لهو باره‌ییه‌وه چی ده‌ڵێیت؟ تاڕاده‌یه‌كی زۆر توێژه‌ران توشی گرفتدهبن���هوه ،س���ه‌باره‌ت به‌گرفتی توێژه‌ر له‌گ���هڵ به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری قوتابخانه‌كان���دا هۆكاری س���ه‌ره‌كی بۆئه‌وه دهگهڕێتهوه به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری قوتابخان���ه‌كان زۆربه‌یان واهه‌س���ت ده‌كه‌ن كه‌بڕی���ارده‌ری یه‌كه‌م بن له‌قوتابخانه‌كاندا له‌چاره‌س���ه‌ركردنی گرفت���ه‌كان ك���ه نابێ���ت ره‌خنه‌ی���ان لێبگیرێن وه‌كو موقه‌ده‌س سه‌یر بكرێن. له‌ماوه‌ی رابردووشدا توێژەرێک له‌الیه‌ن بهڕێوهبهركهیهوه تویش���ی س���وكایه‌تی بویی���هوه ،ب���ه‌اڵم لیژن���ه پێكهێنرا تا ئێستاهیچ ده‌رئه‌نجامێكی نییه.
پۆلێکی خوێندنی تایبەت بە نەهێشتنی نەخوێندەواری
%16جیهان‌و %15هه‌رێم ی كوردستان نه‌خوێنده‌وارن ی هه‌یه له‌نه‌هێشتنی نه‌خوێنده‌واری ئێران سه‌ركه‌وتووترین ئه‌زموون
ی رێكخراوی نهتهوه به‌پێی دوا راپۆرت ی یه‌كگرتووه‌كان بۆ زانست‌و رۆشنبیر (یونسكۆ) له‌سه‌رانسه‌ری جیهاندا 759ملیۆن كه‌سی نه‌خوێنده‌وار هه‌یه كه ته‌مه‌نیان له‌سه‌روو 15 ساڵه‌وه‌یه‌‌و ئه‌مه‌ش ده‌كات ه %16ی جیهان .هه‌ر به‌پێی ئه‌م راپۆرته‌ش ی 710ملیۆن ل ه 2015دا نزیكه كه‌س به‌نه‌خوێنده‌واری ده‌مێننه‌و‌ه ی ی جیهاندا‌و وه‌زاره‌ت له‌سه‌رانسه‌ر په‌روه‌رده پێشبینی ده‌كات تا ئه‌و به‌روار‌ه رێژه‌ی نه‌خوێنده‌واری له‌هه‌رێم بگات ه %7ی سه‌رجه‌م دانیشتوان. ی یونس���كۆ ئاماژه به‌وه‌ش ئه‌م ئاماره ده‌كات تائێس���تا ملیۆنه‌ه���ا ك���ه‌س ی له‌جیهان���دا باج���ی شكس���تهێنان ی سیستمه‌كانی خوێندن ده‌ده‌ن له‌واڵتان ی یاس���ا ی به‌ندوبڕگه‌كان خۆیان .به‌پێ ی ی ماف نێوده‌وڵه‌تیی���ه‌كان‌و بڕگه‌كان��� ی فێركردنی س���ه‌رجه‌م مرۆڤیش ئه‌رك ی ی كۆمه‌ڵگا ده‌كه‌وێت ه ئه‌ستۆ تاكه‌كان رژێم‌و حكومه‌ته‌كان. ی یونس���ێف له‌الیه‌كیت���رهوه ئامارێك��� ی ك��� ه ورده‌كارییه‌ك���هی له‌وه‌زاره‌ت��� ی ی هه‌رێمدا هه‌ی���ه ،رێژه پ���هروهرده ی كوردس���تاندا ی له‌هه‌رێم نه‌خوێنده‌وار ی ی ك���ۆ ی راب���ردوودا %37 له‌س���ااڵن گشتی دانیش���توان بووه ،به‌اڵم ئێستا ی ئه‌م رێژه‌یه دابه‌زیوه بۆ .%15وه‌زیر په‌روه‌رده‌ش الی خۆیهوه ئاشكرایكرد، ی ی هه‌ی��� ه رێ���ژه ی ئ���هوه به‌رنام���ه ی 2015كه‌م ی تا س���اڵ نه‌خوێن���ده‌وار ی ی هه‌رێم بكاته‌وه بۆ %7ی دانیشتوان كوردستان. ئاماره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ئه‌وه‌ش ئاشكرا ی ی ئێران ی ئیس�ل�ام ده‌كه‌ن ،ك ه كۆمار ی دراوسێمان ئه‌زموونێكی سه‌ركه‌وتوو ی ی نه‌خوێنده‌وار هه‌ی���ه له‌بنه‌بڕكردن��� ی ی خوێنده‌واركردن به‌جۆرێك كه هه‌وڵ ی ئ���هو واڵت��� ه ل���ه1941 دانیش���توان ی ده‌ستیپێكردووه‌‌و تائێستا توانیویه‌ت ی واڵت بگه‌یه‌نێت ه رێ���ژه‌ی خوێنده‌واران ی واڵت. %79دانیشتوان ی ی ئ���هو راپۆرت��� ه جیهانیان��� ه به‌پێ��� ی ی هه‌وڵه‌كان له‌به‌رده‌ستدان س���ه‌ره‌تا ی ئێ���ران بۆ نه‌هێش���تنی نه‌خوێنده‌وار له‌چه‌ند هه‌نگاوێكه‌وه ده‌ستیپێكردوو‌ه ك ه خ���ۆی له‌دامه‌زراندن���ی كۆمهڵێك ی په‌یوه‌ندیداردا ده‌بینێته‌وه، دامهزراوه
ی یاسا به‌پێ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان‌و ی جاڕنام هی گه‌ردون ی ی مرۆڤ ئه‌رك ماف ی فێركردنی تاكه‌كان ی كۆمه‌ڵگا‌و نه‌هێشتن ی نه‌خوێنده‌وار ی ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆ رژێم‌و حكومه‌ته‌كان ی ی فێركردن��� له‌وان���ه‌ش :ده‌زگا ی ی فێركردن��� به‌س���ااڵچوان ،ده‌زگا ی گهوره ،لیژن هی نیش���تمانی نه‌هێشتن ی ی كۆشش��� نه‌خوێن���ده‌واری ،ده‌زگا ی بۆ نه‌هێشتنی نه‌خوێنده‌واری. نیشتمان ی ئێرانیشه‌و‌ه ل ه له‌پاش شۆڕشی گه‌الن ی ی ئیسالم 1979ك ه دواتر به ئینقیالب ی ناوی لێنرا ،رژێمی ئێرانی جموجوڵێك گه‌وره‌ی به‌رپاكردو‌ه له‌بواری فێركردن‌و ی ی بااڵ بۆ ئه‌مه مه‌به‌سته‌ش (ئه‌نجومه‌ن ی رۆشنبیری) پێكهێنا. شۆڕش ی ی شۆڕش��� ی رێبه‌ر هه‌روه‌ها خومه‌ین ی ی رێكخ���راوی نه‌هێش���تن ئێران��� ی پێكهێنا‌و ئه‌م ده‌زگای ه نه‌خوێن���ده‌وار ی ی ئه‌م ئه‌ركان ه ی پیاوانی ئاین به‌هاوكار ی خ���واره‌وه‌ی به‌جێده‌هێن���ا :فێركردن ی گه‌وره‌كان ،باڵوكردنه‌و‌هی رۆش���نبیری ئاین���ی ،له‌خۆگرتنی ئه‌و گه‌نجان هی ك ه ی له‌ته‌مه‌ن���ی خوێندن���دان ،ئاماده‌كردن كتێب‌و پرۆگرام���ی خوێندن به‌جۆرێك ی ی ئێران ی شۆڕش ك ه له‌گه‌ڵ ئامانجه‌كان ی هاواڵتیان بۆ بگونجێت له‌گه‌ڵ هاندان ی په‌یوه‌ندیك���ردن به‌خوێندنه‌وه له‌رێگا ی مادی‌‌و مه‌عنه‌وییه‌وه. هانده‌ر ی ی خۆشییه‌و‌ه رێكخراوی نه‌هێشتن له‌ال ی نه‌خوێن���ده‌واری چه‌ن���د پرۆژه‌یه‌ك���
ی ی نه‌هێش���تن به‌جێهێن���اوه له‌ب���وار ی ی له‌وان���ه‌ش :فێركردن نه‌خوێن���ده‌وار ی پیاوان‌و ژنان له‌شار‌و الدێ ،فێركردن فه‌رمانبه‌رانی نه‌خوێنده‌وار ،هه‌وڵدان بۆ ی له‌ناو سوپا‌و نه‌هێشتنی نه‌خوێنده‌وار له‌ن���او حوكمدراوی ناو گرتووخانه‌كان‌و ی به‌م هۆیه‌ش���هوه رێژه‌ی نه‌خوێنده‌وار ی ی به‌رچاو روو لهو واڵته‌دا به‌شێوه‌یه‌ك له‌كه‌می كرد. ی ئامانجی ئێران له‌پرۆگرامی نه‌هێشتن ی ئه‌وانه‌ی ه ك ه نه‌خوێنده‌واری ،فێركردن ته‌مه‌نیان له‌سه‌روو 10ساڵه‌وه‌یه‌‌و له20 ی 2ملیۆن كه‌س هه‌زار گوندی ئێران��� ی سوود له‌م پرۆگرام ه ده‌بینن .له‌ئه‌نجام كه‌ڵ���ك وه‌رگرتنی���ش ل���ه‌م پرۆگرام ه ی خوێنده‌واران له‌واڵتدا %79.5ی رێژه ی دانیشتوانی ئێران پێكده‌هێنێت‌و رێژه ی خوێنده‌واریش لهو واڵت ه %75ی ژنان ی وایكردووه ی گشتی ژنانه‌‌و ئه‌وه‌ش كۆ ئ���ه‌م به‌رنامه‌ی��� ه س���ه‌ركه‌وتووبێت ی ی ئێرانی ی 90هه‌زار گه‌نج به‌شداریكردن ی ده‌رچ���ووی ئاماده‌یی���ه له‌خوله‌كان��� ی نه‌خوێنده‌واری وه‌كو وانه‌بێژ نه‌هێشتن ی له‌پ���اش به‌ش���داریكردنیان له‌خولێك ئاماده‌كردن. س���ه‌رباری ئ���ه‌م هه‌م���وو هه‌وڵ���ه‌ش ی ی به‌رزبونه‌وه هێش���تا ئێران گرفت��� رێ���ژه‌ی نه‌خوێنده‌واری���ی ههیهو له‌م واڵت���ه‌دا 14ملیۆن نه‌خوێنده‌وار هه‌یه. ئێس���تاش پرس���یاره‌ك ه ئهوهی��� ه ئایا ی س���نوردار جگ ه له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ك ی پ���هروهرده ،چ ه���ه‌وڵ‌و له‌وه‌زاره‌ت��� پرۆگرامێكیتر له‌ئارادای���ه تا بتوانرێت ی له‌هه‌رێمدا ئه‌و رێژه نه‌خوێنده‌وارییه هه‌ی��� ه %15ك���ه‌م بكرێتهوه ب���ۆ نیوه ی 5ساڵی داهاتوودا؟ لهماوه
نه‌خوێنده‌واری ی دیارده‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌‌و له‌زۆربه واڵتاندا باڵوه .له‌واڵتێكه‌و‌ه بۆ ی واڵتێكیتر ده‌گۆڕێت‌و له‌واڵتان ی سێیه‌م مه‌به‌ست لێی ئه‌و جیهان كه‌سانه‌ن ته‌مه‌نیان گه‌شتوه‌ت ه 12 ساڵ‌و فێری نووسین‌و خوێندنه‌وه‌‌و ی حساب نه‌بوون ،به‌اڵم له‌واڵتێك وه‌كو یابان مه‌به‌ست لێی ئه‌و ی زانیارییان كه‌سانه‌ن ك ه ئاست ناگاته ئهوهی بتوانن ته‌كنیك له‌كاردا به‌كاربهێنن.
ته‌خته‌ره‌ش
9
هه‌رجاره‌و که‌سێک ده‌ینوسێت
بۆ نه‌ڕۆین ه دهرهوه بۆ خوێندن به‌ڕێز عه‌باس ی ی وه‌زاره‌ت له‌په‌نا به‌رنامه‌ی تواناس���از ی ی زانس���ت ی بااڵوتوێژینه‌وه خوێندن��� ی زۆر ی شه‌ش���ه‌م ،ژماره‌یه‌ك كابین���ه ی وه‌زاره‌ته‌كانیتر ،له‌وان ه له‌فه‌رمانبه‌ران ی ی پ���هروهرده له‌س���هر ئه‌رك وه‌زاره‌ت خۆیان رۆیشتوون‌و ده‌ڕۆن بۆخوێندن، ی ئێمه له‌سه‌ر ئه‌مه‌یانه .ئێم ه س���ه‌رنج ده‌پرسین به‌لێشاو ڕۆیشتنی ئه‌و هه‌موو‌ه ی له‌فه‌رمانبه‌ران‌و مامۆستایانی وه‌زاره‌ت ی پ���ه‌روه‌رده‌‌و وه‌زاره‌ته‌كانیتر ،پاڵنه‌ر ی مه‌عریفی‌‌و زانس���تییه؟ ی���ان پاڵنه‌ر ئابووریو كۆمه‌اڵیه‌ت���ی؟ یان مۆدێله؟ ی ی دیكه؟ به‌بۆچوون یان هه‌رپاڵنه‌رێك ئێمه لهو هه‌موو پاڵنه‌رانه‌ی باسمانكرد بۆبه‌ش���ێكی زۆر ل���هو فه‌رمانب���ه‌رو مامۆستایان ه نه‌وه‌ك هه‌موویان (چونك ه ی ی هه‌ندێكیان به‌توانان‌و به‌هۆ به‌ڕاست ی ڕۆتینیه‌و‌ه لێره ڕێگریان هه‌ندێك كار ی درێژه به‌خوێندن بده‌ن‌و لێكراوه لهوه ی شایانی ئه‌وه‌ن بڕۆن ه ده‌ره‌وه‌‌و به‌ئامانج خۆیان بگه‌ن) .ده‌توانین بڵێین هه‌مووو ی مه‌عریفی‌‌و پاڵنه‌رێكی تێدابێت پاڵنه‌ر زانس���تی تێ���دا نیی���ه! كه‌له‌بنه‌م���ادا پێچه‌وانه‌یه‌و ده‌بێت ئه‌و كه‌س هی ده‌ڕوات ه ی مه‌عریفی‌‌و دهرهوه ئه‌وله‌ویه‌تی پاڵنه‌ر ی ی بێ���ت پێ���ش هه‌رپاڵنه‌رێك زانس���ت دیكه ،خوانه‌خواسته ئێم ه ئه‌م قسه‌ی ه له‌خۆمانه‌وه ناكه‌ین ،گه‌رهه‌ڵه‌ش نه‌بین ی ئه‌م زۆرێ���ك له‌كه‌س���انیتر پاڵپش���ت ی بۆچوونه‌ی ئێمه‌ن .گه‌ركه‌س���ێك خۆ ی ته‌رخانكردبێت بۆپسپۆڕی‌‌و بواره‌ك ه ی بڕوات���هدهرهوه پالن پێ���ش ئ���هوه داده‌نێت‌و ئامانجی خۆی دیاری ده‌كات، ی ئێم ه وای لێهاتووه دووكه‌س ئهمڕۆ ال ی قۆڵ به‌یه‌كداده‌كه‌ن‌و دووقسه دهرباره ی خوێندن ده‌كه‌ن‌و بێ بیركردنه‌و‌ه سبه ی بڕی���ارده‌ده‌ن برۆن���هدهرهوه! یان وا ی لێهاتووه بووه به‌مۆدیل گه‌ر هاوڕێیه‌ك خۆت ببینیت یه‌كه‌م پرسیار لێت بكات ی بڕۆینه‌ده‌ره‌و‌ه بۆخوێندن؟ ئه‌وه‌یه نایه ی ئازی���ز له‌ژیانیدا له‌كاتێك���دا هاوڕێ��� ئهوهی لێی نزی���ك نه‌بۆته‌و‌ه مه‌عریفه‌و زانست‌و كتێب بووه .له‌قۆناغی زانكۆش ی تابڕوانامه‌ی به‌كالۆریۆسی هێنا قیر سپ ی ده‌پرس���یت بۆچی بڕۆین؟ بوو! لێش له‌وه‌اڵم���دا پێت ده‌ڵێ���ت :پاره‌كه‌مان زیادده‌كات ..هه‌موو خه‌ڵك ڕۆیش���ت‌و ی وا ڕۆش���تووهو هه‌رئێم ه ماوین ،خه‌ڵك ماس���ته‌ری هێناوه قه‌ت باوه‌ڕناكه‌یت، له‌س���ه‌رو هه‌م���وو ئه‌مانه‌ش���هوه ئه‌و واڵتان���هی ئێم���هی بۆده‌چی���ن ئه‌ڵێن ی فش���ه‌یه! وه‌ك پێشتر ماسته‌ر هێنان باس���مان كرد زیاده‌ڕۆییمان نهكردووه ی ی زۆر له‌وكه‌سانه گه‌ربڵێین به‌ش���ێك بۆخوێندن ده‌ڕۆنه‌ده‌ره‌و‌ه له‌م ش���ێوه‌و ی جۆرانه‌ن .ئاخر تۆناكرێت ده‌رچوویه‌ك ی ی بیت ،دوا ی مێژوو یان كۆمه‌ڵزان به‌ش چه‌ند ساڵێك دوركه‌وتنه‌وه‌ت له‌زانكۆو ی ئه‌ودوركه‌وتنه‌وه‌ت له‌زانكۆش لهماوه ی نه‌تبینیبێ���ت له‌ژیانتدا كتێب ئ���هوه ی بۆبه‌ش ه وێژه‌ییه‌كان بووه! (به‌تایبه‌ت ی ی به‌زۆرترین ماوه‌ی ئه‌زموون كه‌پێویست ی بۆچوون‌‌و خوێندنهوه هه‌یه بۆئ���هوه كتێبه جی���اوازه‌كان بناس���یت) چۆن ی ماسته‌ر خۆت ی ئه‌و دووساڵه لهماوه پڕچ���ه‌ك ده‌كه‌یت؟ (ئه‌م��� ه له‌كاتێكدا ی له‌هه‌ندێك له‌واڵتدا دووساڵی خوێندن ی ی یه) ،ئهوه ماس���ته‌ره‌كه ئه‌وه‌ش ن��� مه‌به‌س���تی ئێمه‌یه له‌م كه‌ی���ن‌و به‌ین ه ی ی نه‌و‌هی ئایینده‌یه ،ئاخر كه‌س��� خه‌م ی (خوێندنهوه)، واڕۆیش���تووه به‌ن���او ی ڕه‌فتارو نه‌له‌ڕوی زانس���ت‌و نه‌ل���هڕو ی ی پس���پۆڕ هه‌ڵس‌و ك���ه‌وت‌و نه‌له‌ڕو خۆیهوه شیاوی ئهوه نیی ه له‌داهاتوودا ببێت��� ه مامۆس���تای زانك���ۆ ،له‌وانه‌ی ه ی ی ئێمه‌دا بڵێن چ به‌رپرس���ان له‌وه‌اڵم ێ یاسا ڕێگه پێدراوه ،ئێم ه بكه‌ین به‌پ ش ده‌ڵێی���ن وای��� ه ب���ه‌اڵم خۆده‌كرێت ی هه‌ندێ���ك ڕێگ ه بگیرێته‌ب���هر بۆئه‌وه ی چاره‌س���ه‌رێك بدۆزرێته‌وه ،بۆ ئهوه ی ی ناشیاو به‌ئاسان ئه‌م یاسایه كه‌سان نه‌گرێت���هوهو نه‌یقۆزن���هوه ،ئێمه له‌م كات���ه‌دا ئ���ه‌م پێش���نیاره‌مان هه‌یه، ی ڕۆیشتن‌و ده‌ڵێین ئه‌م كه‌س���انه له‌كات ی پس���پۆڕو هاتنه‌وه‌ش���یاندا لیژنه‌یه‌ك بێالی���ه‌ن هه‌ڵس���ه‌نگاندنیان بۆبكات، ی ده‌ركه‌وێت به‌ڕاس���تی ئه‌مان ه بۆئه‌وه ی ی ئه‌وه‌ن له‌دواڕۆژدا ببن ه مامۆس���تا ه زانكۆ ،بۆئ���هوهی چیت���ر نه‌وه‌كانمان ی ی زه‌قه‌وه‌و ناوه‌ڕۆك ی بڕوانام��� ه به‌ناو تابڵێی هیچه‌وه نه‌بن ه قوربانی.
10
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
komelayety.awene@gmail.com
كه‌سوكار ی قوربانی ه كه‌الریه‌كانی رووداوكه ی هۆتێل سۆما ره‌خن ه له‌حكومه‌ت ده‌گرن ئا :كاوه گه‌رمیانی ،گه‌رمیان كه‌سوكاری قوربانیانی رووداوه‌كه‌ی هۆتێل سۆمای شاری سلێمانی، ره‌خنه له‌حكومه‌ت ده‌گرن كه تا ئێستا دۆسێكه‌یان ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كانی سلێمانی نه‌كراوه‌‌و جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه ده‌كه‌نه‌وه كه ئه‌وان كه‌وتونه‌ته به‌ر به‌رداشی نێوان حكومه‌ت‌و دادگاوه. دوای ئ���هوهی ش���ه‌وی 7/15س���اڵی راب���ردوو ،له‌س���هر ج���اده‌ی س���المی ناوش���اری س���لێمانی ،هۆتێل س���ۆما س���ووتاو تێ���دا 27ك���ه‌س گیانی���ان له‌ده‌ستدا‌و ژماره‌یه‌كیش بریندار بوون، كه ده كه‌س له‌قوربانیه‌كانی رووداوه‌كه خه‌ڵك���ی كه‌الر‌و س���ێ كه‌س���ی تریان هه‌ولێری‌و ئه‌وان���ی تریش بیانی بوون، ئه‌م كێش���ه‌یه له‌كاتی خۆیدا هه‌رایه‌كی گه‌وره‌ی نایه‌وه‌‌و كێش���ه‌كه راده‌س���تی دادگاكرا. رێبین ته‌ها كه چوار كه‌س له‌خێزانه‌كه‌ی له‌ڕووداوه‌كه‌ی هۆتێل س���ۆمادا بووه‌ته قوربانی ،نیگه‌ران���ی خۆی ده‌رده‌بڕێت دوای س���اڵێك‌و هه‌ش���ت مانگ هێشتا دۆسێكه‌یان ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كانی س���لێمانی نهكراوه ،ناوب���راو ئاماژهی به‌وه‌كرد هێش���تا له‌الیه‌ن حكومهتهوه هی���چ روونكردن���هوه به‌كه‌س���وكاری قوربانیه‌كان نه‌دراوه له‌س���هر هۆكاری س���ووتاندنی هۆتێل س���ۆما ،وتی "ئه‌و لیژنه‌یه‌ش كه حكوم���ه‌ت پێكیهێناوه، لیژنه‌یه‌ك بووه له‌ترسی واڵته بیانیه‌كان دروس���تكرابوو ،چونكه ئ���هو رووداوه قوربان���ی بیانی تێدابووه ك���ه زانییان ئ���هو واڵته داوای قه‌رب���وو رونكردنه‌وه له‌حكومه‌تی هه‌رێم نه‌كات ،لیژنه‌كه به كۆتا هات ،به‌اڵم لیژنه‌كه له‌سه‌ر بنه‌مای
ی كه‌سوكار قوربانییه‌كی هۆتێل سۆما :لیژنه‌ك ه له‌سه‌ر بنه‌مای درۆ دروستكرابوو درۆ دروستكرابوو". دارا حه‌میدی���ش ش���ه‌ش ك���ه‌س له‌خێزانه‌ك���هی له‌ڕووداوه‌ك���هی هۆتێل س���ۆمادا بووه‌ته قوربانی ،ئه‌و ئاماژهی به‌وه‌ك���رد كه له‌س���اڵی راب���ردووه‌وه چه‌ندینجار پێی���ان وتوون به‌م نزیكانه ده‌ردێنه دادگای تاوانه‌كانی س���لێمانی، وتی "هه‌ر قسه‌یه‌و هیچی تر ،تا ئێستا به‌كردار نه‌دراونه‌ته دادگای تاوانه‌كان". ناوب���راو نیگه‌ران���ی خ���ۆی ده‌رب���ڕی له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی پێیانده‌درێت كه تائێستاش لێپرسینه‌وه لهو رووداوه نهكراوه ،وتیش���ی "له‌س���هر ئاس���تی بااڵی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌ت له‌میدیاكاندا به‌ڵێندرا كه‌وا لهو رووداوه‌دا كه‌مته‌رخه‌م���ی هه‌یه ،هه‌روه‌ها بڕیاردرا
به‌دواداچون ده‌كرێ���ت‌و كه‌مته‌رخه‌مان سزا ده‌درێن‌و چه‌ندین به‌ڵێنی تر ،به‌اڵم تائێس���تا یه‌ك هه‌نگاو نه‌نراو‌ه له‌الیه‌ن ئه‌و ده‌زگا بااڵیانه‌وه". دارا جه‌ختی له‌س���هر ئه‌وه‌ش كردهوه كه كه‌سوكاری قوربانیانی رووداوه‌كه‌ی هۆتێل س���ۆمای ش���اری س���لێمانی، كه‌وتونه‌ت���ه به‌ر به‌رداش���ی حكومه‌ت‌و دادگاوه ،لهو رووه‌شه‌وه وتی "كه‌یسه‌كه كه‌یس���ێكی مرۆییه ،كه‌یسێكی سیاسی نییه كه به‌جۆرێك لێكدانه‌وه‌ی بۆ بكرێت تا ئه‌گ���هر كه‌مته‌رخه‌می له‌هۆتێله‌كه‌دا هه‌بێ���ت س���زا نه‌درێ���ت ،خاوه‌نی ئه‌م هۆتێله بۆ نادرێته دادگا". هه‌روه‌ه���ا رونیك���ردووه كه تا ئێس���تا ئ���اگادار نه‌كراونه‌ت���هوه كه دۆس���ێكه ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كان ده‌كرێت یان نا. رێبین ته‌ها له‌درێژه‌ی قس���ه‌كانیدا وتی "س���اڵێك‌و هه‌ش���ت مانگ بهسهر ئه‌و كاره‌س���اته تێپه‌ڕی���وه ،به‌اڵم هێش���تا كه‌یسه‌كه‌ی له‌دادگا یه‌كالیی نه‌بوه‌ته‌وه‌و تازه بڕیاره ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كانی سلێمانی بكرێت". رێبین ئاماژهی به‌وه‌ش���دا كه له‌كاتی دادگاییكردنه‌ك���ه‌دا ره‌خن���ه لهو مادده یاس���اییه ده‌گرن كه بۆ كاره‌س���اته‌كه دانراوه ،چونكه مادده‌كه كوش���تنی نا ئه‌نقه‌س���ته ،له‌كاتێكدا ئه‌وان پێیانوایه ئه‌و كاره‌ساته به‌ئه‌نقه‌ست رویداوه". ده‌رب���ارهی ئهوهی چۆن كاره‌س���اته‌كه به‌ئه‌نقه‌س���ت بووه ،رێبی���ن وتی "ئه‌و هۆتێل���ه هیچ مه‌رجێك���ی هۆتێلی تێدا نه‌بووه ،هیچ هۆكارێكی سه‌المه‌تی تیا دابین نه‌بووه ،ده‌س���تكاری نه‌خش���هی بنه‌ڕه‌ت���ی بیناكه‌ش كراوه ،بۆیه پێمان وای���ه ش���وێنه‌كه هه‌ر ب���ۆ مردنی ئه‌و مرۆڤانه ب���ووه نه‌ك هۆتێل‌و ش���وێنی پشوو".
(ناوك) كه‌وتن ملمالنێی نێوان پیران‌و گه‌نجانه ئا :كورده عبدالكریم هه‌ندێك له‌خه‌ڵكانی به‌ته‌مه‌ن‌و به‌سااڵچووان ناوك كه‌وتن به حاڵه‌تێكی نا ئاسایی‌و جۆرێك له‌نه‌خۆشی ده‌ده‌نه قه‌ڵه‌م ،به‌اڵم گه‌نجان به گاڵته‌جاڕییه‌وه باسی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ده‌كه‌ن‌و هیچ باوه‌ڕیان پێی نییه .پزیشكه پسپۆڕه‌كانیش هه‌مان رای گه‌نجانیان ههیهو به (تهیج قولون) ناوی ده‌به‌ن. ناوك كه‌وت���ن یه‌كێكه لهو حاڵه‌تانه‌ی زۆرجار تووشی هه‌ندێك كه‌س ده‌بێت‌و له‌ڕووی پزیشكییه‌و‌ه به "تهیج قولون" ناس���راوه ،به‌اڵم له‌ڕووی میللییه‌وه هه‌ر به ناوك كه‌وتن ناس���راوه .نیشانه‌كانی ناوك كه‌وتن :رش���انه‌وه ،سه‌رئێش���ه، دڵ تێكه‌ڵهات���ن‌و ده‌م وش���كبوونه ،كه ده‌س���تیش ده‌ده‌یت له‌ناوكی كه‌سه‌كه، هه‌ستده‌كه‌یت له‌شوێنی خۆی لێنادات، ئه‌مان���ه‌ش زۆرج���ار به‌ه���ۆی ت���رس‌و هه‌ڵگرتن���ی ش���تی قورس‌و رۆیش���تن بهسهر شوێنێكی به‌رز ،ناوك ده‌كه‌وێت. مه‌نیج���ه كه‌ریمی ئه‌و ژن���ه ته‌مه‌ن 60 س���اڵه‌ی تۆزی قه‌ڵه‌وه ك���ه ماڵه‌كه‌ی وه‌ك خۆی ده‌ڵێت هه‌میش���ه به‌میوانه‌و وه‌ك حه‌كیمێكی لێهات���ووه ،خه‌ریكی تیماركردن���ی خه‌ڵك���ه ،ئه‌و م���اوه‌ی 20س���اڵێكه خه‌ریك���ی كاری "ناوك" گرتنه‌وه‌ی���هو له‌دایكی���هوه فێ���ری ئه‌و كاره بووه ،به‌اڵم گرنگیه‌كه‌ی له‌وه‌دایه ك���ه هی���چ ده‌رمانێك ی���ان ده‌رزییه‌ك ب���ه‌كار ناهێنێ���ت بۆچاككردن���هوهی ئه‌و كه‌س���انه .به دوو ش���ێوازی جودا هه‌وڵی چاككردنه‌وه‌یان ده‌دات .رێگه‌ی یه‌كه‌میان كه‌سه‌كه ده‌خاته‌سه‌ر پشت‌و بۆم���اوه‌ی 5ب���ۆ 10خوله‌ك ده‌س���ت ده‌خاته‌سه‌ر ناوكه‌كه ،یان رێگه‌ی دووه‌م به‌كاردێنێ كه دینارێكی ئاسن له‌قۆڵی ئه‌به‌ستی (ش���وێنی زه‌خت گرتن) بۆ شه‌ش حه‌وت خوله‌كێك ،پاش ئه‌م دوو رێگایه هه‌ركام لهو دوو رێگایه بكرێت، دوای ئ���هوه ئینجا كه‌س���ه‌كه ده‌خرێته
ناوك كه‌وتن هه‌رهه‌بووه ،به‌اڵم ی ئه‌م ئێستا گه‌نج ی زه‌مان ه گاڵته پێده‌كات س���هر چیچكان‌و پارچه په‌ڕۆیه‌ك تۆز ێ خوێ یان گه‌نمی تێده‌كرێت‌و ده‌خرێته س���هر ناوكی ب���ۆ 5خوله‌كێ���ك ،ئیتر كه‌س���ه‌كه یه‌كس���هر چاك ده‌بێته‌وه. مرواری قادر ،ژنێكی ته‌مه‌ن 52ساڵه، هاتبوو بۆالی مه‌نیج���ه خان بۆئهوهی ناوكی بۆبگرێته‌وه‌‌و وتی "ساڵی پار زۆر نه‌خۆش بووم ،چه‌ند جارێك سه‌ردانی دكت���ۆرم كرد چاره‌س���ه‌رم نه‌بوو ،هه‌ر ده‌یانوت هیچ���ت نییه ،تا س���ه‌ردانی مه‌نیجه خانم كردو چاره‌سه‌ری كردم". مرواری ئاماژهی به‌وه‌دا "ناوك كه‌وتن هه‌رهه‌بووه ،به‌اڵم ئێس���تا گه‌نجی ئه‌م زه‌مان���ه گاڵته‌ی پێ���ده‌كات" .نیهایه‌ت عه‌لی ژنێكی 38ساڵی بااڵ مامناوه‌ندی زه‌عی���ف كه‌النه‌یه‌كه‌و به‌وت���هی خۆی فێری ناوك كه‌وتن بووهو نه‌چێت بۆالی یه‌كێ���ك بۆی بگرێت���هوه ،حاڵی خراپ ده‌بێت‌و هیچ ئیش‌و كارێكی بۆناكرێت، ئ���هو هه‌ركاتێك گه‌ده‌ی قورس ده‌بێت‌و نانی بۆ نه‌خورێت‌و تووش���ی سه‌رئێشه ببێ���ت ،ئهوه نیش���انه‌ی ئه‌وه‌یه ناوكی كه‌وتووه ،ئیت���ر ده‌رزی له‌خۆی نادات‌و ئه‌چێته الی كه‌سێك ناوكی بگرێته‌وه،
یه‌كسه‌ر چاك ئه‌بێته‌وه. رۆژان���ه خه‌ڵكێكی زۆر س���ه‌ردانی ئه‌و ش���وێنانه ده‌كه‌ن كه ناوك ده‌گرنه‌وه، ئ���هو خه‌ڵكانه‌ش هه‌مه‌ج���ۆرن ،هه‌یانه گه‌نج���ن ،هه‌یانه پی���رن‌و خوێنده‌وارو نه‌خوێنده‌واری���ش س���ه‌ردانی ده‌كه‌ن، مه‌نیجه خ���ان ده‌ڵێت "مانگ���ی زیاتر ل���ه 20بۆ 30كه‌س س���ه‌ردانی ده‌كه‌ن، هه‌ن���دێ نه‌خۆش���ی هه‌یه پێویس���ت به‌ده‌رمان ن���اكات ،ناوك كه‌وتن دكتۆر ێ چییه ،ئه‌سڵه‌ن بڕوای پێی نییه، نازان خه‌ڵكی وادێت���ه الم ده‌ڵێت ماوه‌یه‌كی زۆر نه‌خ���ۆش بووم ك���ه‌س نه‌یزانیوه چیمه ،كه هاتۆته الم س���ه‌یرم كردووه ناوكی كه‌وتووه ،بۆم گرتۆته‌وه یه‌كسه‌ر چ���اك بۆت���هوه .به‌پێچه‌وان���هی ئه‌م خه‌ڵكانه‌وه ،كه‌سانێك هه‌ن هیچ بڕوایان به‌ن���اوك كه‌وتن نیی���هو ده‌یگه‌ڕێننه‌وه ب���ۆ خووگرتن ب���هو حاڵه‌ت���هوه .هێرۆ ئه‌می���ن گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 27س���اڵه‌ی فه‌رمانب���ه‌ره‌و وت���ی "هی���چ بڕوایه‌كم به‌ناوك كه‌وتن نییهو ته‌نها خویه‌كه ئه‌و كه‌سانه‌ی فێری بوون رووی تێده‌كه‌ن". س���ه‌باره‌ت به‌الیه‌ن���ی زانس���تی ناوك كه‌وتن دكتۆر ته‌ها مه‌حوی پس���پۆڕی نه‌خۆش���ییه هه‌ناویی���ه‌كان ئام���اژه‌ی به‌وه‌كرد ،ناوك كه‌وتن هیچ بنه‌مایه‌كی زانس���تی نییه ،خۆی له‌ڕاس���تیدا ئه‌و حاڵه‌ته پێیده‌وترێت (تهیج قولون) ئه‌م حاڵه‌ت���ه‌ش زۆر باڵوه‌و زۆرینه‌ی خه‌ڵك توشی ده‌بێت ،ش���ێالنیش رۆڵی خۆی ده‌بینێت له‌چاكبوون���هوهی حاڵه‌ته‌كه، بۆیه له‌كاتی ناوك گرتنه‌وه‌ش ش���ێالن به‌كار دێنن‌و كه‌سه‌كه چاك ده‌بێته‌وه. زۆرجار حاڵه‌ته‌كه ده‌رونییه ،كه‌س���ه‌كه له‌به‌رئ���هوهی ب���ڕوای به‌ن���اوك كه‌وتن هه‌یه ،له‌م كاته‌دا به‌س���ه‌ردانی كردنی ئه‌و كه‌س���انه‌ی ن���اوك ده‌گرنه‌وه چاك ده‌بن ،له‌به‌ر ئهوهی نه‌خۆش���ی (تهیج قول���ون) به‌ش���ێكی زۆری په‌یوه‌ن���دی به‌حاڵه‌تی ده‌رونی كه‌سه‌كانه‌وه هه‌یه، ئه‌و كه‌سانه قۆلۆنیان هه‌ستیاره ،به‌اڵم له‌ڕووی زانس���تییه‌وه ناوك كه‌وتن هیچ بنه‌مایه‌كی زانستی نییه.
کۆمەاڵیه‌تی
کۆمه‌اڵیه‌تی
komelayety.awene@gmail.com
عه‌لی عاشق ،ئه‌و پیاوه‌ی زیاتر له‌چل ساڵه به‌ته‌نیا ده‌ژی ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی "ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌یانهێشت‌و بوونه هۆكاری ئهوهی كه به مه‌عشوقه‌كه‌م نه‌گه‌م ،حه‌واڵه‌ی خوام كردوون" ،ئه‌مه قسه‌ی عه‌لی عاشق بوو كه له‌به‌رده‌م ئه‌و حه‌مام‌و ته‌والێته‌ی كه ئێستا تێیدا ده‌ژی ،پشتی خۆی شۆڕكردبووه‌و سه‌رقاڵی شوشتنی قاپه‌كانی بوو ،جگه‌ره‌كه‌شی كه له‌دوای عاشقبوونییه‌وه بووه‌ته هاوڕێی ،به لێوه‌كانیه‌وه بوو.
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
11
"ئیمۆکان واڵت بەجێدەهێڵن" ئا :رێژین ئیبراهیم
عه‌لی عه‌بدوڵال شێخ ،ناوی راسته‌قینه‌ی ئه‌و پیاوه‌یه كه له‌ساڵی 1937له‌گوند ی سرێش���مه‌ی سه‌ر به ناحیه‌ی خه‌لیفانی قه‌زای سۆران ،له‌دایك بووه. ئ���هو كه به‌عه‌لی عاش���ق ناس���راوه، ئێس���تا له‌پایزی ته‌مه‌نی نزیك بۆته‌وه‌و خۆی ده‌دات له 75س���اڵ .ئه‌و پیاوه ی وه‌ك خۆی ده‌ڵێت سه‌رو ریش سپیه "هه‌موو ته‌مه‌نی خۆم به‌خشییه عه‌شق‌و عه‌ش���قیش ته‌نی���ای ك���ردووم‌و جگه له‌خه‌م‌و خه‌فه‌ت هیچی پێنه‌به‌خشیم". ئێس���تا له‌نێ���و حه‌م���ام‌و ته‌والێتێكی هاوینه‌ه���ه‌واری گه‌لی عه‌لی به‌گ پایزی ته‌مه‌نی به‌ڕێده‌كات .ئه‌و هاوینه‌هه‌واره‌ی كه ئ���ه‌وی لێ���ده‌ژی پێن���ج كیلۆمه‌تر له‌شاری سۆرانه‌وه دووره ،جگه له‌چه‌ند كۆنه كه‌ل‌و په‌لێك ،هیچ شتێكی دیكه لهو حه‌مام‌و ته‌والێت���ه‌دا نییه تا عه‌لی عاشق دڵی پێی خۆشبێت. ئه‌و پی���اوه له‌گه‌نجی���دا كاتێك ناگات ب���ه خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی س���ه‌ری خۆی هه‌ڵده‌گرێت‌و س���وێند ده‌خ���وات كه به ته‌نی���ا له‌هاوینه‌هه‌واری گه‌ل���ی عه‌لی به‌گ بژیو هه‌موو شوێنه‌كانی دیكه‌ش، جگه له‌گه‌لی عه‌لی به‌گ له‌خۆی حه‌رام ده‌كات. فۆتۆ :ئاکۆ حەمەد رابی عەلی عاشق س���ه‌ره‌تای چیرۆك���ی عاش���قبوونی دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌و كاته‌ی كه ته‌مه‌نی مه‌عشوقه‌كه‌ی بگات ،ده‌ڵێت "ئێستاش ناوه ،كه چیرۆكه‌كه‌م ده‌زانن ،به‌تایبه‌تی بگه‌ین‌و وتیان عه‌لی شێته‌و ئه‌قڵی ته‌واو له‌نێ���وان ن���ۆزده بۆ بیس���ت س���اڵیدا سه‌رم لهوه سوڕماوه‌و ئهوه نازانم كه چ گه‌شتیاره سلێمانییه‌كان زۆر هاوكاریم نییهو له‌شاخێكت هه‌ڵده‌داته خواره‌وه". ب���ووه .كاتێك كه باس���ی ده‌س���پێكی سوودێكیان لهوه بینی كه نه‌یانهێشت به ده‌كه‌ن‌و كه‌ل‌و په‌ل‌و پاره‌م پێده‌ده‌ن .وتیشی "ئه‌و كوڕه‌ی كه (س)یان پێدا، عاش���قبوونه‌كه‌ی خۆی كرد ،عه‌ش���ق‌و خۆشه‌ویسته‌كه‌م بگه‌م ،تێناگه‌م بۆچی عه‌ل���ی عاش���ق ،له‌نێ���و وه‌رزه‌كان���دا دوای ماوه‌یه‌ك شێت بوو ،خۆی له‌شاخ ئه‌وین س���ه‌راپا س���یمای داپۆش���یو زوڵمیان له‌خ���ۆم‌و خۆشه‌ویس���ته‌كه‌م ئ���اره‌زووی ئهوه ده‌كات كه هه‌میش���ه هه‌ڵدای���ه خواره‌وه‌و م���رد" .كاتێك كه فرمێس���كیش له‌چاوه‌كان���ی قه‌تی���س كرد ،ته‌نها ئه‌وه‌ن���ده ده‌ڵێم حه‌واڵه‌ی وه‌رزی هاوین بێ���ت‌و ده‌ڵێت "له‌وه‌رزی ئه‌م هه‌واڵه ده‌بیس���تێت له‌دڵی خۆیدا مابوون‌و به‌ده‌نگێكی نزمه‌وه ده‌ستیكرد خ���وا ب���ن ئه‌وانه‌ی بوونه به‌ربه‌س���ت‌و زس���تاندا بارودۆخ���م زۆر ناخۆش���هو وای داده‌نێت ك���ه ئه‌مجاره ده‌گات به‌و ی "ئه‌و كاته نه‌یانهێش���ت دوو دڵدار به‌یه‌ك بگه‌ن". زستانی ئێره زۆر سارده ،ئه‌و حه‌مام‌و كه‌س���هی كه چه‌ندین س���اڵ خۆش���ی به چیرۆكی عاشقبوونه‌كه ته‌مه‌نم بچوك بوو كه دڵم چووه یه‌كێك ئه‌و پیره پیاوه س���ه‌رو ریش س���پییه، ته‌والێت���ه‌ش كه تێی���دا ده‌ژیم ،به‌هیچ ویستووه‌و هه‌موو ته‌مه‌نی پێبه‌خشیووه، له‌خزمه‌كانم‌و تابڵێی خۆش���م ده‌ویست ،باس���ی له‌وه‌ش���كرد ك���ه ئ���هو كاته‌ی ش���ێوه‌یه‌ك به‌و س���ۆپایه‌ی كه هه‌مه ،ب���ه‌اڵم وه‌ك خۆی وت���ی "ئه‌مجاره‌ش ئه‌ویش به‌هه‌مان ش���ێوه ئه‌و هه‌سته‌ی خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی ئه‌ویان به زۆر داوه نه‌یانهێش���ت به مه‌عش���وقه‌كه‌م بگه‌م‌و گه‌رم نابێته‌وه". به‌رامب���ه‌رم هه‌بوو .ئێم���ه له‌مناڵییه‌وه به شوو ،ئه‌و هه‌موو سه‌روه‌ت‌و سامان‌و ئ���ه‌م هاوینه هه‌واره هه‌میش���ه جێگای دیس���ان دایانه‌وه ب���ه كوڕێكی دیكه، به‌یه‌كه‌وه بووین‌و گه‌رمیان‌و كوێستانمان مه‌ڕومااڵت���ی خۆی جێدێڵێت‌و س���ه‌ری گه‌نج‌و دڵدارانه ،س���ه‌باره‌ت به‌هه‌ست‌و لهو زه‌واج���ه‌ش هیچ مناڵێكی نه‌بووه". ده‌كرد ،هه‌ردووكمان سوێندمان خوارد خۆی هه‌ڵده‌گرێت " ،له‌تاو نه‌گه‌یشتنم سۆزی ئه‌و له‌كاتێكدا كه هه‌موو عاشقانه وتیشی "زۆر گه‌نج به‌تایبه‌تی دێنه الم‌و یان بۆ ی���ه‌ك بین یاخود ب���ۆ ژێرگڵ .به خۆشه‌ویسته‌كه‌م ،له‌گوندی سرێشمه ده‌بینێت ده‌س���ت له‌ده‌ست‌و پێكه‌وه‌ن ،ئه‌و پرس���یاره‌م ئاراس���ته ده‌كه‌ن ،كه وتی "ئ���هو كاته‌ی ئه‌و دیمه‌نانه ده‌بینم چۆن بگه‌ین ب���ه دڵداره‌كه‌مان؟ منیش ئه‌م خۆشه‌ویستییه‌ی نێوانمان نۆ ساڵ رۆیشتم ،سه‌روه‌ت‌و مه‌ڕومااڵتێكی زۆرم بژیم". ل���ه‌م هاوینه‌ه���ه‌واره ،تابڵێی خه‌فه‌ت پێی���ان ده‌ڵێم خۆتان ش���ێت مه‌كه‌ن، درێژه‌ی كێشا ،بێ ئهوهی هیچ ژوانێك به‌جێهش���ت‌و هه‌موویم ك���رده قوربانی عه‌لی عاشق باس لهوه ده‌كات كه ئه‌و ده‌خۆم ،بۆیه ده‌م‌و ده‌ست جگه‌ره‌یه‌ك گه‌یشتن به دڵداره‌كه‌تان كارێكی ئاسان له‌گه‌ڵ یه‌كتر بكه‌ی���ن ،چونكه ده‌موت عه‌شقه ناكامه‌كه‌م" .تا ئێستا ئه‌وه‌شی منداڵبووه دایكی مردووه ،ته‌مه‌نیش���ی داده‌گیرس���ێنم‌و بیر له‌ڕۆژانی رابردووی نییه" .عه‌لی عاش���ق داوا له‌حكومه‌ت‌و ت���ازه ئ���هو كچه خاڵه‌م ه���هر بۆ خۆم له‌بیرماوه كه ئه‌و كاته‌ی بڕیاری ئهوهی چل س���ااڵن بووه كه باوكیشی كۆچی ده‌ستڕۆیش���تووان ده‌كات كه لهو حاڵه خۆم ده‌كه‌مه‌وه". داوه بچێت���ه هاوینه‌هه‌واری گه‌لی عه‌لی دوایی كردووه ،وتیشی "برازاكانم ناوه ده‌بێت". عه‌لی عاش���ق كه باس���ی له‌چاره‌نوسی خراپ���هی گوزه‌ران���ی رزگاری بك���هنو عه‌ل���ی عاش���ق به‌تۆنێك���ی نزمتره‌وه به‌گ‌و له‌وێ به‌ته‌نها بژی ،ماوه‌ی سێ رۆژ ناوه س���ه‌ردانم ده‌كه‌ن‌و ك���ه‌ل‌و په‌ل‌و مه‌عش���وقه‌كه‌ی خۆی ك���رد وتی "ئه‌و ده‌ڵێت "داوا له‌نێچیرڤان بارزانی ده‌كه‌م درێژه‌ی ب���ه گێڕان���هوهی چیرۆكه‌كه‌ی بووه كه ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر هاتبووه خواردنم بۆ دێنن ،به‌اڵم ئه‌و ش���تانه‌ی ن���اوی (س) بوو ،كاتێك هاته س���هر لهو ژینه رزگارم بكات‌و له‌گۆش���ه‌یه‌كی داو هاته سه‌ر ئهوهی كه نه‌گه‌یشت به سه‌ر حوكم" ،لهو زه‌مانه‌وه بڕیارمدا كه بۆم دێنن ،شته‌كان داده‌نێن‌و زوو ئێره ئهوهی كه به‌ی���ه‌ك بگه‌ین‌و ببین به‌هی ئه‌و هاوینه‌هه‌واره ژورێكم بۆ دروس���ت خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی‌‌و وتی "به‌اڵم چه‌ند روو له‌زێدی خۆم‌و هیچ شوێنێكی دیكه جێدێڵن‌و هیچ له‌الم نامێننه‌وه" .باسی یه‌كتر ،راست ماڵه ئاغایه‌ك له‌خزمێكی بكات ،تا له‌ده‌س���ت س���ه‌رمای زستان كه‌سێك نه‌یانهێش���ت به‌یه‌ك بگه‌ین" .نه‌كه‌م‌و هه‌موو شوێنه‌كانیش���م له‌خۆم له‌وه‌شكرد كه چه‌ند كه‌سێك له‌گوندی خۆی���ان ماره‌كردو نه‌یانهێش���ت به‌یه‌ك رزگارم بێت". لهبارهی ئهوهی بۆچی نه‌یانهێش���ت به حه‌رامك���ردن‌و بڕیارمدا لێ���ره به ته‌نها باڵه‌كیان‌و ئه‌و گه‌ش���تیارانه‌ی دێنه ئه‌م
"خۆتان شێت مه‌كه‌ن ،گه‌یشتن ب ه ی دڵداره‌كه‌تان كارێك ئاسان نییه"
شه‌یما ره‌دووی برای مێرده‌كه‌ی كه‌وتووه
ئایا یاسا ده‌توانێت بیپارێزێت؟
ساڵیدا له‌كوڕێكی ناسیاویان ماره‌كراوه، ئا :سارا قادر ب���ه‌اڵم زۆر ژیانی ناخۆش‌و پڕ مه‌ینه‌تی شه‌یما ،ئه‌و ژنه‌ی له‌ودیو شیشبه‌ندی بووه" ،مێرده‌كه‌م مریشك فرۆش بوو، به‌اڵم دوایی ئاژه‌ڵداری دهكردو له‌ڕووی زیندانی سلێمانیه‌وه‌یه ،خۆی ئابوورییه‌وه هیچ كێشه‌ی نه‌بوو ،كه‌چی ی به راده‌ستی دادگا كردووه بۆئه‌وه به راده‌یه‌ك ره‌زیل بوو پارهی كراسێكی یاساییو به‌بێ "كوشتن" له‌مێرده‌كه‌ی ناوماڵیشی نه‌ده‌دامێ". جیابێته‌وه‌‌و شووبكاته‌وه به برای شه‌یما به قاتێكی ره‌ش‌و ده‌موچاوێكی مێرده‌كه‌ی ،كه سه‌روه‌ختێكه پڕ له‌ت���رس‌و گومان���هوه كچه‌كه‌ی به خۆشه‌ویستییه‌تی. ئامێزی���هوه گرتب���وو .ئ���هو خه‌مبارانه شه‌یمای ته‌مه‌ن 22ساڵ ،رۆژی 3/14باس���ی ژیانی خ���ۆی ده‌كرد ب���هوهی ی كه‌وتووه ك���ه هه‌رچییه‌ك���ی به‌س���ه‌ردا هاتووه له‌گه‌ڵ شوبراكه‌یدا ،كه ره‌دوو خۆی ته‌سلیمی پۆلیس ده‌كات ،ئێستا كه‌مته‌رخه‌می���ی مێرده‌كه‌یه‌تی ،چونكه له‌زینداندا له‌گه‌ڵ كچه ته‌مه‌ن دووساڵ‌و "مێرده‌كه‌م رۆژ ده‌ب���ووه‌وه ده‌چوو بۆ نیوه‌كه‌یدا ده‌ژی‌‌و شوبراكه‌شی له‌به‌شی كارو منیش���ی ده‌برده ماڵ���ی باوكی، پی���اوان زیندانی ك���راوه ،هه‌ردووكیان به حس���اب ماڵم جیاب���وو به مانگیش چاوه‌ڕوانی حكومه‌ت ده‌كه‌ن له‌م كێشه‌یه ش���ه‌وم تێدا رۆژ نه‌ده‌كرده‌وه .ئهوهنده نزی���ك ماڵه خه‌زوورانم ب���ووم ،خراپی رزگاریان بكات‌و ژیانیان پارێزراوبێت. ش���ه‌یما ،دانیش���تووی یه‌كێ���ك مێرده‌م وایلێكردم ش���وبراكه‌م خۆش له‌شارۆچكه‌كانی ده‌وروبه‌ری كه‌ركوكه ،بوێ���ت‌و پێك���هوه ره‌دوو بكه‌وین" .ئه‌و تا پۆل���ی دووی ناوه‌ن���دی خوێندووه‌و باسی ژیانی خۆیو مێرده‌كه‌ی ده‌كرد ،ت���ۆراوی له‌ماڵی باوكی ماوه‌ته‌وه‌‌و وتی دواتر هێنراوه‌ت���ه دهرهوه .وه‌ك خۆی كه چه‌ند پڕ ئ���ازار بووهو زۆربه‌ی جار "چه‌ندان ش���هو ،مێرده‌كه‌م س���وێندی وتی به‌بێ ویستی خۆی له‌ته‌مه‌نی هه‌ژده ده‌ریك���ردووه ،به‌اڵم ته‌نه���ا دووجار به لێده‌خ���واردم كه ل���هو ماڵ���ه‌دا نه‌بم‌و
ههرچهنده ده‌زانم زۆر ئه‌سته‌مه ،به‌اڵم خۆزگ ه ی شو بكهمهوه ده‌متوان به شوبراكه‌م
ده‌ریده‌كردم ،بۆیه له‌سه‌ربان ده‌مامه‌وه‌‌و به‌یانی ب���ه مه‌جب���وریو له‌به‌رخاتری ژیان���ی كچه‌ك���ه‌م ده‌چووم���هوه ماڵی خه‌زوورم" .ئه‌و هه‌موو ئه‌و ئازاردانانه‌ی له‌ال كۆده‌بێت���هوهو هه‌میش���ه به‌دوای په‌نجه‌ره‌یه‌ك���دا ده‌گه‌ڕێ���ت ت���ا ژیانی ئاسووده‌تر بكات ،به‌اڵم "هه‌رگیز ئه‌وه‌م له‌مێرده‌كه‌مدا نه‌دۆزییه‌وه جگه له‌زوڵم‌و سته‌م" .شه‌یما وه‌ك خۆی باسی ده‌كرد رۆژ ب���ه‌ڕۆژ ژیانی تاڵتر ده‌بوو ،چونكه مێرده‌كه‌ی دوایلێده‌كات بچێت خزمه‌تی ئاژه‌ڵه‌كانی له‌گه‌ڵدا بكات ،به‌اڵم "رازی نه‌ب���ووم بهوه ،بۆیه ئه‌وی���ش ئافره‌تی عه‌ره‌بی ده‌بردو له‌گه‌ڵی���ان ده‌مایه‌وه، بۆیه ئه‌وه‌نده‌ی تر منی بێبایه‌خ‌و سووك ك���رد" .ئه‌و ره‌فت���ارهی مێرده‌كه‌ی ،وا له‌ش���ه‌یما ده‌كات ك���ه له‌الی���ه‌ن برای مێرده‌كه‌یه‌وه زیاتر گرنگی پێبدرێت. ش���ه‌یما باس لهوه ده‌كات س���ێ مانگ له‌مه‌وبه‌ر ش���وبراكه‌ی پێ���ی وتووه كه خۆش���ی ده‌وێت" ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهوهنده بۆم باش بوو ،منیش رازی بووم‌و زۆرم
خۆش ویس���ت ،بۆیه بڕیارماندا پێكه‌وه بڕۆی���ن ،خۆمان ل���هو نه‌هامه‌تیه رزگار بكه‌ین ،ب���ه‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌ڕه‌ش���هی كوشتن وازی لێنه‌هێناین" .دوای نیوه‌ڕۆی رۆژی 3/4بهرهو دهۆك ده‌كه‌ونه رێ‌و كاتێك ده‌گه‌نه ش���اری دهۆك ،شه‌وی یه‌كه‌م له‌هۆتێ���ل ده‌مێنن���هوهو رۆژی دواتر خانوویه‌ك به كرێ ده‌گرن" ،ئه‌و چه‌ند ش���هوه له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو ترس‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌دا زۆر خۆش ده‌ژیاین ،چونكه خۆشه‌ویس���تییه‌كی گه‌وره‌مان هه‌بوو، به‌اڵم كاتێك ته‌له‌فۆنه‌كانمان ده‌كرده‌وه چه‌ندان نامه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنمان بۆ ده‌هات ،بۆیه ترسام له‌وه‌ی رۆژێ هه‌ر بماندۆزنه‌وه ،ناچار هاتین‌و خۆمان دایه ده‌ست پۆلیس". شه‌یما له‌چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌دایه له‌زیندان رزگاری ببێ���ت‌و ت���ه‌اڵق له‌مێرده‌كه‌ی وه‌ربگرێ���ت "هه‌رچه‌ن���ده ده‌زان���م زۆر ئه‌سته‌مه ،به‌اڵم خۆزگه ده‌متوانی شو بكهمهوه به شوبراكه‌م". تێبینی :شه‌یما ناوێكی خوازراوه.
له‌چه‌ند هه‌فته‌ی رابردوودا له‌عێراق توندوتیژییه‌كی به‌رچاو روبەڕوی ئیمۆکان بووەوه ،تا ئەم ساتە هیچ کام له‌ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ له‌عێراق هیچ هەڵوێستیان نەبووە، ئەمە لەکاتێکدایە لەناو عێراق ژمارەی کوژراوان گەیشتۆتە زیاتر لە ٥٠هاوواڵتی عێراقی له‌ژیر ناوی (ئیمۆ ،گەی)ە ،دوچاری کوشتن‌و له‌ئیستاشدا ژمارەیەکی زۆریان روبەڕوی توندوتیژی بونەتەوە ،ئەمە له‌کاتێکدایە له‌هەرێمی کوردستانیش هەندێک لەو حاڵەتە بە دیدەکرێت، چاالکوانێکی مافی مرۆڤ له‌ئەمەریکا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ئەمانەش مرۆڤن وەک هەموو مرۆڤێکی ترو هیچ جیاوازییەکیان نییە ،جیاوازییەکەیان ئەوەیە کە له‌ڕووی هۆرمۆن‌و سێکسەوە جیاوازن. ل���ەڕووی جه‌ندەریی���هوه چوار جۆرن ئه‌توانین به زمانی ئینگلیزی پێناسه‌یان بکەین (لزبیان ،گه‌ی ،بایسکش���وال، ترانسجه‌ندر) که له‌واڵتێکه‌وه بۆ واڵتێك ناوه‌کانیان ئه‌گۆڕێ ،ئیمۆ نه‌خۆش���ی نییه ،هه‌روه‌ها هیچ کاتێ له‌که‌سێکه‌وه بۆ که‌سێکی تر نه‌قڵ نابێت ،به‌شێکیان ه���هر له‌دایکبوونیانه‌وه به‌ش���ێوه‌یه‌ك دروس���ت ئه‌بن که خه‌سڵه‌تی هه‌ردوو ره‌گه‌زه‌ک���ه وه‌رده‌گ���رن‌و ئه‌توانن به نه‌شتەرگه‌ری خۆیان به ره‌گه‌زێك ساخ بکه‌نه‌وه ،ئه‌مه‌ش سااڵنێکه له‌ئه‌مه‌ریکا کێشه‌یه ،ناوه‌رۆکی کێشه‌که‌ش له‌وه‌وه س���هرچاوه ده‌گرێت که ئای���ا دایک‌و باوکی مناڵ���ه‌کان بڕیار ده‌ده‌ن ببێیت به کام ره‌گه‌ز ،یان نه‌هێڵن تاکو کاتێ گهوره ئه‌بێت خۆی بڕیار بدات. به‌شێکی تریان هۆرمۆنیان زیاده ،بۆیه ئه‌بینی زیاتر به الی ره‌گه‌زه‌که‌ی تردا مه‌یل���ی ئه‌بێت که ئه‌مەش به هۆرمۆن چ���اك ئه‌کرێ ،به‌ش���ێکی تری���ان که له‌مناڵیی���هوه ته‌عه‌دای سێکس���ی لێ ئه‌ک���رێ که زۆربه‌یان له‌الیەن که‌س���ه نزیکه‌کانیان���هوه به‌رامبه‌ریان ئه‌نجام ئه‌درێ���ت ،به‌پێی به‌دواداچوونه‌کان که هی���چ یاس���ایه‌ك نییه له‌کوردس���تان رێکخ���راوه ئه‌وروپیی���ه‌کان ئه‌نجامیان بیانپارێ���زێ ،به‌ڵکو کوردس���تان ئه‌و داوه که من خۆش���م به‌شداری خولێکم یاس���ایه‌ی که هه‌یه په‌ی���ڕه‌و ناکرێ، کردووه که له‌زاری خودی ئه‌و که‌سانه‌وه چونکه حیزب واڵت به‌ڕێوه ئه‌بات ،نه‌ك که چۆن ده‌ستدرێژی سێکسی کراوه‌ته دادگا ،بۆیه ته‌نها یاس���ا گرنگ نییه، سه‌ریان له‌که‌س���ێکی نزیکی خۆیهوه ،به‌ڵک���و هۆش���یارکردنه‌وه‌ی کۆمەڵگا بۆی���ه ئ���ه‌م فاکت���هره ئه‌بێت���ه هۆی زۆر گرنگه ،چونکه ئه‌گ���ەر بۆ نمونه ئ���ه‌وەی باوەڕی ب���هو ره‌گه‌زه نه‌مێنی سه‌یری واڵتی بەرازیل بکەین ،ئه‌بینین وه‌ک���و ره‌گه‌زێکی قێزه‌ون ته‌ماش���ای یاسایەك هه‌یه که ئه‌یانپارێزێ. بکات‌و هیچ کات���ێ متمانه‌ی نه‌مێنێ ،ئەم���ە لەکاتێکدای���ە له‌ویالیەت���ە هه‌روه‌ها راسته‌وخۆ کاریگەری ده‌رونی یەکگرتووەکان���ی ئەمەری���کا هی���چ له‌سه‌ر مرۆڤه‌که دروست ئه‌کات ،بۆیه یاسایەکی تایبه‌ت نییه بیان پارێزێت، کاتێ ئه‌و مرۆڤانه ک���ه ده‌رفه‌تێکیان به‌اڵم مافی هه‌موو که‌سێك پارێزراوه‌‌و بۆ ده‌ڕه‌خس���ێت باس���ی دەکه‌ن ،لهو هیچ ک���ەس ناتوانێ جی���اوازی بکات کاته‌ش���دا پێویس���تیان به ده‌رونناس به‌تایبه‌ت له‌تایتڵی 7یاسای ئه‌مه‌ریکا ئه‌بێت ،ب���ه‌اڵم هه‌ر که‌س���ێک له‌مانه ئه‌توانن س���وود وه‌ربگرن ،به‌اڵم ئه‌مه ده‌رونناس ببینێ ئ���هوه ناگه‌یه‌نێ که ئهوه ناگه‌یەنێ ئیتر هیچ کێشه‌یەکیان کێشه‌ی عه‌قڵی هه‌یه ،به‌ڵکو له‌واڵتانی نییه لێره ،به‌ڵکو ک هم‌و زۆر کێش���ه‌یان پێشکه‌وتوو که‌سانێکی زۆر ده‌رونناس هه‌ی���ه ،ب���ه‌اڵم توانیویان���ه کۆمەڵگا ئه‌بین���ێ بۆ ئ���هوهی بتوان���ن بازدەن دروست بکه‌ن بۆ خۆیان پەیوندییەکی باشیان هه‌یه له‌گه‌ڵ یه‌ك. بهسهر کێشه‌کانیان. نیاز کەرکوک���ی ئەندامی رێکخراوێکی نیاز کەرکوکی ئەوەش���ی خس���تە روو جیهانیی���ە ،رێکخ���راوی ئەمنس���تی "ئیمۆکان له‌ح���ه‌وت ویالیەت ئه‌توانن ئەنترناشناڵ له‌ویالیەتە یەکگرتووەکانی زه‌واج بکه‌ن‌و س���ااڵنه چه‌ند ویالیه‌ت ئەمری���کا کاردەکات رایگەیاند "وه‌کو بڕی���ار ئ���ه‌دات ت���ا یاس���ایه‌ک بێته که‌س���ێك که له‌بواری مافی مرۆڤ کار کایه‌وه". ئەکه‌م‌و باوه‌ڕم به مافی تاکه که‌س���ی نی���از کەرکوکی پێی وای���ە له‌واڵتێکی هه‌ی���ه ،بۆیه به تاوان���ی ئه‌زانم کاتێ وەک ئه‌مه‌ریکا تاك ئ���ازاده که چۆن که‌س���ێك له‌به‌رئه‌وەی به‌ش���ێوه‌یه‌کی بیر ئه‌کات���هوه ،به‌اڵم له‌کوردس���تان جیاواز بی���ر له‌س���ێکس ئه‌کاته‌وه به مرۆڤ س���نوری هه‌ی���ه ،بێگومان ئەم مه‌رجێ که به ده‌س���تی خۆیان نییه ،سنورەش دواجار کۆمەڵگا بۆی دیاری به‌ڵکو به‌و شێوه‌یه له‌دایكبوون ،بۆیه دەکات ،بۆیه ئه‌و رێکخراوه مه‌دەنیانه ئه‌مه به‌مافی سروش���تی ئه‌و که‌سانه که باوەڕیان به مافی مرۆڤه ،ئه‌بێ کار کوشتاری ئیمۆکان لەعێراق بەردەوامە له‌سه‌ر ئه‌م کێشه‌یه بکه‌ن ،ههرچهنده وه‌کو مرۆڤێکی ئاس���ایی بژین ،به‌اڵم ده‌زانم". چه‌ند هه‌فته‌ی پێش ئێس���تا له‌عێراق تاکو ئێستا هیچ به‌دواچونێکی جددی به‌شێکیان کۆچ ئه‌که‌ن ،چونکه ئه‌زانن 56که‌س ک���وژران ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی نه‌ک���راوه ک���ه بزانن رێژه‌ی���ان چه‌نده ژیانیان له‌مه‌ترسیدایه ئه‌گەر بیانه‌وێ ئیم���ۆن ،ئه‌مه له‌س���اڵی 2009رویدا‌و له‌کوردس���تان ،ب���ه‌اڵم زۆربه‌یان له‌ناو وه‌کو خۆیان ده‌رکه‌ون. دی���اره خه‌ریکه کێش���هو له‌ڕوداوێکی خۆیاندا ده‌ژین ،ناتوانن ته‌نها بۆ که‌سه نیاز کەرکوکی ئەوەشی رونکردەوە کە سه‌رپێیی ده‌رئه‌چێت ،له‌کوردستانیش نزیکه‌کانیان باسی بکه‌ن له‌به‌ر ئهوهی ئیمۆکان لەئێستادا بوونەته بابه‌تێکی ده‌س���گیر ئه‌کرێن ته‌نها له‌به‌ر ئهوهی کومه‌ڵ���گای ک���وردی داخ���راوهو ئه‌م جیهانی ،ئەمە ن���ەک له‌عێراق ،بەڵکو ئیمۆن ،بۆیه ئه‌بینین خه‌ریکی کۆچن کێش���انه قه‌بوڵ ناکات ،بۆیه ئه‌بینی بەش���ێکی زۆر له‌واڵتان���ی ئەوروپاش بهرهو واڵتی دووه‌م به‌تایبه‌تی واڵتانی خۆک���وژی زی���ادی ک���ردووه ،ئه‌وەی لەب���ارەی ئەم مەس���ەلەیەوە قس���ەو دراوس���ێ ،ئه‌مه ئ���هوه ناگه‌یه‌نێت که ئێس���تا ئه‌یبینین دی���ارده نییه ،وه‌کو باس���یان هەی���ەو بۆت���ه بابه‌تێک���ی ژیانیان لهو واڵتانه‌دا له‌ئارامیدا ئه‌بێت ،ئه‌وەی ب���اس ئه‌کرێ ده‌س���تی تاوان جیهانی���ی ،به‌اڵم وه‌ک���و ئه‌زانن کاتێ چونکه واڵتانی دراوس���ێ هه‌ر هه‌مان بۆ ئه‌مه‌ریکا‌و ئەوروپ���ا درێژ ئەکه‌ن ،مرۆڤ کێشه‌یەکی هه‌ی ه له‌هه‌ر واڵتێ، بیرکردنه‌وه‌ی���ان هه‌یه ،ب���ه‌اڵم ته‌نها به‌ڵکو ئه‌م مرۆڤان���ه وجودیان هه‌یه ،ئه‌گەر سیاس���ی بێت یان کومه‌اڵیه‌تی، ئه‌وه‌یه له‌کوشتنێکی حه‌تمی رزگاریان ئێستا ئه‌بینین کومه‌ڵێکیان له‌سندوقه ئاینی ،ره‌گه‌زی ..هتد باس���ی نه‌کات داخراوه‌که‌یان هاتونه‌ته ده‌رو ئه‌یانه‌وێ هیچ رێکخراوێکی جیهانی پش���تگیری ئه‌بێت. نیاز کەرکوکی ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد بون���ی خۆی���ان بس���ه‌‌لمێنن ،تاک���و ناکات‌و رێکخراوه جیهانیه‌کان باس���ی
ئه‌و رێکخراوه مه‌دەنیانه که باوەڕیان ب ه مافی مرۆڤه، ئه‌بێ کار له‌سه‌ر ئه‌م کێشه‌ی ه بکه‌ن، ههرچهنده تاکو ئێستا هیچ به‌دواچونێکی جددی نه‌کراوه
ناک���ه‌ن ،چونکه وج���ودی نییه ،به‌اڵم کاتێ که کێش���ه‌که دێتە باس‌و میدیا روداوه‌کان ئه‌گوزێت���هوه ،مرۆڤ���ه‌کان راس���ته‌وخۆ یان ناڕاس���ته‌وخۆ باسی مافه‌کانیان ئەکه‌ن ،رێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤ کار ئەکه‌ن له‌سه‌ر ئه‌و کێشانه، بۆ نمونه ئه‌و هه‌موو پێش���ێلکارییه‌ی له‌کوردس���تان ئه‌ک���رێ ده‌ره���ه‌ق به مرۆڤ���ه‌کان ،ئه‌گەر میدی���او رێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کان‌و خودی مرۆڤه‌کان باسی نەکه‌ن ،هیچ کات رێکخراوه‌کان ناتوانن راپۆرت‌و به‌دواداچون بکه‌ن که ماوه‌ی چه‌ند ساڵێکه عێراق له‌ڕیزی پێشه‌وه‌ی واڵته‌کا‌ن داده‌نرێت له‌پێشێلکردنی مافی مرۆڤ که به‌ش���ێکی به‌ر کوردستانیش ئه‌که‌وێت.
CMYK
10
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
komelayety.awene@gmail.com
كه‌سوكار ی قوربانی ه كه‌الریه‌كانی رووداوكه ی هۆتێل سۆما ره‌خن ه له‌حكومه‌ت ده‌گرن ئا :كاوه گه‌رمیانی ،گه‌رمیان كه‌سوكاری قوربانیانی رووداوه‌كه‌ی هۆتێل سۆمای شاری سلێمانی، ره‌خنه له‌حكومه‌ت ده‌گرن كه تا ئێستا دۆسێكه‌یان ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كانی سلێمانی نه‌كراوه‌‌و جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه ده‌كه‌نه‌وه كه ئه‌وان كه‌وتونه‌ته به‌ر به‌رداشی نێوان حكومه‌ت‌و دادگاوه. دوای ئ���هوهی ش���ه‌وی 7/15س���اڵی راب���ردوو ،له‌س���هر ج���اده‌ی س���المی ناوش���اری س���لێمانی ،هۆتێل س���ۆما س���ووتاو تێ���دا 27ك���ه‌س گیانی���ان له‌ده‌ستدا‌و ژماره‌یه‌كیش بریندار بوون، كه ده كه‌س له‌قوربانیه‌كانی رووداوه‌كه خه‌ڵك���ی كه‌الر‌و س���ێ كه‌س���ی تریان هه‌ولێری‌و ئه‌وان���ی تریش بیانی بوون، ئه‌م كێش���ه‌یه له‌كاتی خۆیدا هه‌رایه‌كی گه‌وره‌ی نایه‌وه‌‌و كێش���ه‌كه راده‌س���تی دادگاكرا. رێبین ته‌ها كه چوار كه‌س له‌خێزانه‌كه‌ی له‌ڕووداوه‌كه‌ی هۆتێل س���ۆمادا بووه‌ته قوربانی ،نیگه‌ران���ی خۆی ده‌رده‌بڕێت دوای س���اڵێك‌و هه‌ش���ت مانگ هێشتا دۆسێكه‌یان ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كانی س���لێمانی نهكراوه ،ناوب���راو ئاماژهی به‌وه‌كرد هێش���تا له‌الیه‌ن حكومهتهوه هی���چ روونكردن���هوه به‌كه‌س���وكاری قوربانیه‌كان نه‌دراوه له‌س���هر هۆكاری س���ووتاندنی هۆتێل س���ۆما ،وتی "ئه‌و لیژنه‌یه‌ش كه حكوم���ه‌ت پێكیهێناوه، لیژنه‌یه‌ك بووه له‌ترسی واڵته بیانیه‌كان دروس���تكرابوو ،چونكه ئ���هو رووداوه قوربان���ی بیانی تێدابووه ك���ه زانییان ئ���هو واڵته داوای قه‌رب���وو رونكردنه‌وه له‌حكومه‌تی هه‌رێم نه‌كات ،لیژنه‌كه به كۆتا هات ،به‌اڵم لیژنه‌كه له‌سه‌ر بنه‌مای
ی كه‌سوكار قوربانییه‌كی هۆتێل سۆما :لیژنه‌ك ه له‌سه‌ر بنه‌مای درۆ دروستكرابوو درۆ دروستكرابوو". دارا حه‌میدی���ش ش���ه‌ش ك���ه‌س له‌خێزانه‌ك���هی له‌ڕووداوه‌ك���هی هۆتێل س���ۆمادا بووه‌ته قوربانی ،ئه‌و ئاماژهی به‌وه‌ك���رد كه له‌س���اڵی راب���ردووه‌وه چه‌ندینجار پێی���ان وتوون به‌م نزیكانه ده‌ردێنه دادگای تاوانه‌كانی س���لێمانی، وتی "هه‌ر قسه‌یه‌و هیچی تر ،تا ئێستا به‌كردار نه‌دراونه‌ته دادگای تاوانه‌كان". ناوب���راو نیگه‌ران���ی خ���ۆی ده‌رب���ڕی له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی پێیانده‌درێت كه تائێستاش لێپرسینه‌وه لهو رووداوه نهكراوه ،وتیش���ی "له‌س���هر ئاس���تی بااڵی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌ت له‌میدیاكاندا به‌ڵێندرا كه‌وا لهو رووداوه‌دا كه‌مته‌رخه‌م���ی هه‌یه ،هه‌روه‌ها بڕیاردرا
به‌دواداچون ده‌كرێ���ت‌و كه‌مته‌رخه‌مان سزا ده‌درێن‌و چه‌ندین به‌ڵێنی تر ،به‌اڵم تائێس���تا یه‌ك هه‌نگاو نه‌نراو‌ه له‌الیه‌ن ئه‌و ده‌زگا بااڵیانه‌وه". دارا جه‌ختی له‌س���هر ئه‌وه‌ش كردهوه كه كه‌سوكاری قوربانیانی رووداوه‌كه‌ی هۆتێل س���ۆمای ش���اری س���لێمانی، كه‌وتونه‌ت���ه به‌ر به‌رداش���ی حكومه‌ت‌و دادگاوه ،لهو رووه‌شه‌وه وتی "كه‌یسه‌كه كه‌یس���ێكی مرۆییه ،كه‌یسێكی سیاسی نییه كه به‌جۆرێك لێكدانه‌وه‌ی بۆ بكرێت تا ئه‌گ���هر كه‌مته‌رخه‌می له‌هۆتێله‌كه‌دا هه‌بێ���ت س���زا نه‌درێ���ت ،خاوه‌نی ئه‌م هۆتێله بۆ نادرێته دادگا". هه‌روه‌ه���ا رونیك���ردووه كه تا ئێس���تا ئ���اگادار نه‌كراونه‌ت���هوه كه دۆس���ێكه ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كان ده‌كرێت یان نا. رێبین ته‌ها له‌درێژه‌ی قس���ه‌كانیدا وتی "س���اڵێك‌و هه‌ش���ت مانگ بهسهر ئه‌و كاره‌س���اته تێپه‌ڕی���وه ،به‌اڵم هێش���تا كه‌یسه‌كه‌ی له‌دادگا یه‌كالیی نه‌بوه‌ته‌وه‌و تازه بڕیاره ره‌وانه‌ی دادگای تاوانه‌كانی سلێمانی بكرێت". رێبین ئاماژهی به‌وه‌ش���دا كه له‌كاتی دادگاییكردنه‌ك���ه‌دا ره‌خن���ه لهو مادده یاس���اییه ده‌گرن كه بۆ كاره‌س���اته‌كه دانراوه ،چونكه مادده‌كه كوش���تنی نا ئه‌نقه‌س���ته ،له‌كاتێكدا ئه‌وان پێیانوایه ئه‌و كاره‌ساته به‌ئه‌نقه‌ست رویداوه". ده‌رب���ارهی ئهوهی چۆن كاره‌س���اته‌كه به‌ئه‌نقه‌س���ت بووه ،رێبی���ن وتی "ئه‌و هۆتێل���ه هیچ مه‌رجێك���ی هۆتێلی تێدا نه‌بووه ،هیچ هۆكارێكی سه‌المه‌تی تیا دابین نه‌بووه ،ده‌س���تكاری نه‌خش���هی بنه‌ڕه‌ت���ی بیناكه‌ش كراوه ،بۆیه پێمان وای���ه ش���وێنه‌كه هه‌ر ب���ۆ مردنی ئه‌و مرۆڤانه ب���ووه نه‌ك هۆتێل‌و ش���وێنی پشوو".
(ناوك) كه‌وتن ملمالنێی نێوان پیران‌و گه‌نجانه ئا :كورده عبدالكریم هه‌ندێك له‌خه‌ڵكانی به‌ته‌مه‌ن‌و به‌سااڵچووان ناوك كه‌وتن به حاڵه‌تێكی نا ئاسایی‌و جۆرێك له‌نه‌خۆشی ده‌ده‌نه قه‌ڵه‌م ،به‌اڵم گه‌نجان به گاڵته‌جاڕییه‌وه باسی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ده‌كه‌ن‌و هیچ باوه‌ڕیان پێی نییه .پزیشكه پسپۆڕه‌كانیش هه‌مان رای گه‌نجانیان ههیهو به (تهیج قولون) ناوی ده‌به‌ن. ناوك كه‌وت���ن یه‌كێكه لهو حاڵه‌تانه‌ی زۆرجار تووشی هه‌ندێك كه‌س ده‌بێت‌و له‌ڕووی پزیشكییه‌و‌ه به "تهیج قولون" ناس���راوه ،به‌اڵم له‌ڕووی میللییه‌وه هه‌ر به ناوك كه‌وتن ناس���راوه .نیشانه‌كانی ناوك كه‌وتن :رش���انه‌وه ،سه‌رئێش���ه، دڵ تێكه‌ڵهات���ن‌و ده‌م وش���كبوونه ،كه ده‌س���تیش ده‌ده‌یت له‌ناوكی كه‌سه‌كه، هه‌ستده‌كه‌یت له‌شوێنی خۆی لێنادات، ئه‌مان���ه‌ش زۆرج���ار به‌ه���ۆی ت���رس‌و هه‌ڵگرتن���ی ش���تی قورس‌و رۆیش���تن بهسهر شوێنێكی به‌رز ،ناوك ده‌كه‌وێت. مه‌نیج���ه كه‌ریمی ئه‌و ژن���ه ته‌مه‌ن 60 س���اڵه‌ی تۆزی قه‌ڵه‌وه ك���ه ماڵه‌كه‌ی وه‌ك خۆی ده‌ڵێت هه‌میش���ه به‌میوانه‌و وه‌ك حه‌كیمێكی لێهات���ووه ،خه‌ریكی تیماركردن���ی خه‌ڵك���ه ،ئه‌و م���اوه‌ی 20س���اڵێكه خه‌ریك���ی كاری "ناوك" گرتنه‌وه‌ی���هو له‌دایكی���هوه فێ���ری ئه‌و كاره بووه ،به‌اڵم گرنگیه‌كه‌ی له‌وه‌دایه ك���ه هی���چ ده‌رمانێك ی���ان ده‌رزییه‌ك ب���ه‌كار ناهێنێ���ت بۆچاككردن���هوهی ئه‌و كه‌س���انه .به دوو ش���ێوازی جودا هه‌وڵی چاككردنه‌وه‌یان ده‌دات .رێگه‌ی یه‌كه‌میان كه‌سه‌كه ده‌خاته‌سه‌ر پشت‌و بۆم���اوه‌ی 5ب���ۆ 10خوله‌ك ده‌س���ت ده‌خاته‌سه‌ر ناوكه‌كه ،یان رێگه‌ی دووه‌م به‌كاردێنێ كه دینارێكی ئاسن له‌قۆڵی ئه‌به‌ستی (ش���وێنی زه‌خت گرتن) بۆ شه‌ش حه‌وت خوله‌كێك ،پاش ئه‌م دوو رێگایه هه‌ركام لهو دوو رێگایه بكرێت، دوای ئ���هوه ئینجا كه‌س���ه‌كه ده‌خرێته
ناوك كه‌وتن هه‌رهه‌بووه ،به‌اڵم ی ئه‌م ئێستا گه‌نج ی زه‌مان ه گاڵته پێده‌كات س���هر چیچكان‌و پارچه په‌ڕۆیه‌ك تۆز ێ خوێ یان گه‌نمی تێده‌كرێت‌و ده‌خرێته س���هر ناوكی ب���ۆ 5خوله‌كێ���ك ،ئیتر كه‌س���ه‌كه یه‌كس���هر چاك ده‌بێته‌وه. مرواری قادر ،ژنێكی ته‌مه‌ن 52ساڵه، هاتبوو بۆالی مه‌نیج���ه خان بۆئهوهی ناوكی بۆبگرێته‌وه‌‌و وتی "ساڵی پار زۆر نه‌خۆش بووم ،چه‌ند جارێك سه‌ردانی دكت���ۆرم كرد چاره‌س���ه‌رم نه‌بوو ،هه‌ر ده‌یانوت هیچ���ت نییه ،تا س���ه‌ردانی مه‌نیجه خانم كردو چاره‌سه‌ری كردم". مرواری ئاماژهی به‌وه‌دا "ناوك كه‌وتن هه‌رهه‌بووه ،به‌اڵم ئێس���تا گه‌نجی ئه‌م زه‌مان���ه گاڵته‌ی پێ���ده‌كات" .نیهایه‌ت عه‌لی ژنێكی 38ساڵی بااڵ مامناوه‌ندی زه‌عی���ف كه‌النه‌یه‌كه‌و به‌وت���هی خۆی فێری ناوك كه‌وتن بووهو نه‌چێت بۆالی یه‌كێ���ك بۆی بگرێت���هوه ،حاڵی خراپ ده‌بێت‌و هیچ ئیش‌و كارێكی بۆناكرێت، ئ���هو هه‌ركاتێك گه‌ده‌ی قورس ده‌بێت‌و نانی بۆ نه‌خورێت‌و تووش���ی سه‌رئێشه ببێ���ت ،ئهوه نیش���انه‌ی ئه‌وه‌یه ناوكی كه‌وتووه ،ئیت���ر ده‌رزی له‌خۆی نادات‌و ئه‌چێته الی كه‌سێك ناوكی بگرێته‌وه،
یه‌كسه‌ر چاك ئه‌بێته‌وه. رۆژان���ه خه‌ڵكێكی زۆر س���ه‌ردانی ئه‌و ش���وێنانه ده‌كه‌ن كه ناوك ده‌گرنه‌وه، ئ���هو خه‌ڵكانه‌ش هه‌مه‌ج���ۆرن ،هه‌یانه گه‌نج���ن ،هه‌یانه پی���رن‌و خوێنده‌وارو نه‌خوێنده‌واری���ش س���ه‌ردانی ده‌كه‌ن، مه‌نیجه خ���ان ده‌ڵێت "مانگ���ی زیاتر ل���ه 20بۆ 30كه‌س س���ه‌ردانی ده‌كه‌ن، هه‌ن���دێ نه‌خۆش���ی هه‌یه پێویس���ت به‌ده‌رمان ن���اكات ،ناوك كه‌وتن دكتۆر ێ چییه ،ئه‌سڵه‌ن بڕوای پێی نییه، نازان خه‌ڵكی وادێت���ه الم ده‌ڵێت ماوه‌یه‌كی زۆر نه‌خ���ۆش بووم ك���ه‌س نه‌یزانیوه چیمه ،كه هاتۆته الم س���ه‌یرم كردووه ناوكی كه‌وتووه ،بۆم گرتۆته‌وه یه‌كسه‌ر چ���اك بۆت���هوه .به‌پێچه‌وان���هی ئه‌م خه‌ڵكانه‌وه ،كه‌سانێك هه‌ن هیچ بڕوایان به‌ن���اوك كه‌وتن نیی���هو ده‌یگه‌ڕێننه‌وه ب���ۆ خووگرتن ب���هو حاڵه‌ت���هوه .هێرۆ ئه‌می���ن گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 27س���اڵه‌ی فه‌رمانب���ه‌ره‌و وت���ی "هی���چ بڕوایه‌كم به‌ناوك كه‌وتن نییهو ته‌نها خویه‌كه ئه‌و كه‌سانه‌ی فێری بوون رووی تێده‌كه‌ن". س���ه‌باره‌ت به‌الیه‌ن���ی زانس���تی ناوك كه‌وتن دكتۆر ته‌ها مه‌حوی پس���پۆڕی نه‌خۆش���ییه هه‌ناویی���ه‌كان ئام���اژه‌ی به‌وه‌كرد ،ناوك كه‌وتن هیچ بنه‌مایه‌كی زانس���تی نییه ،خۆی له‌ڕاس���تیدا ئه‌و حاڵه‌ته پێیده‌وترێت (تهیج قولون) ئه‌م حاڵه‌ت���ه‌ش زۆر باڵوه‌و زۆرینه‌ی خه‌ڵك توشی ده‌بێت ،ش���ێالنیش رۆڵی خۆی ده‌بینێت له‌چاكبوون���هوهی حاڵه‌ته‌كه، بۆیه له‌كاتی ناوك گرتنه‌وه‌ش ش���ێالن به‌كار دێنن‌و كه‌سه‌كه چاك ده‌بێته‌وه. زۆرجار حاڵه‌ته‌كه ده‌رونییه ،كه‌س���ه‌كه له‌به‌رئ���هوهی ب���ڕوای به‌ن���اوك كه‌وتن هه‌یه ،له‌م كاته‌دا به‌س���ه‌ردانی كردنی ئه‌و كه‌س���انه‌ی ن���اوك ده‌گرنه‌وه چاك ده‌بن ،له‌به‌ر ئهوهی نه‌خۆش���ی (تهیج قول���ون) به‌ش���ێكی زۆری په‌یوه‌ن���دی به‌حاڵه‌تی ده‌رونی كه‌سه‌كانه‌وه هه‌یه، ئه‌و كه‌سانه قۆلۆنیان هه‌ستیاره ،به‌اڵم له‌ڕووی زانس���تییه‌وه ناوك كه‌وتن هیچ بنه‌مایه‌كی زانستی نییه.
کۆمەاڵیه‌تی
کۆمه‌اڵیه‌تی
komelayety.awene@gmail.com
عه‌لی عاشق ،ئه‌و پیاوه‌ی زیاتر له‌چل ساڵه به‌ته‌نیا ده‌ژی ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی "ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌یانهێشت‌و بوونه هۆكاری ئهوهی كه به مه‌عشوقه‌كه‌م نه‌گه‌م ،حه‌واڵه‌ی خوام كردوون" ،ئه‌مه قسه‌ی عه‌لی عاشق بوو كه له‌به‌رده‌م ئه‌و حه‌مام‌و ته‌والێته‌ی كه ئێستا تێیدا ده‌ژی ،پشتی خۆی شۆڕكردبووه‌و سه‌رقاڵی شوشتنی قاپه‌كانی بوو ،جگه‌ره‌كه‌شی كه له‌دوای عاشقبوونییه‌وه بووه‌ته هاوڕێی ،به لێوه‌كانیه‌وه بوو.
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
11
"ئیمۆکان واڵت بەجێدەهێڵن" ئا :رێژین ئیبراهیم
عه‌لی عه‌بدوڵال شێخ ،ناوی راسته‌قینه‌ی ئه‌و پیاوه‌یه كه له‌ساڵی 1937له‌گوند ی سرێش���مه‌ی سه‌ر به ناحیه‌ی خه‌لیفانی قه‌زای سۆران ،له‌دایك بووه. ئ���هو كه به‌عه‌لی عاش���ق ناس���راوه، ئێس���تا له‌پایزی ته‌مه‌نی نزیك بۆته‌وه‌و خۆی ده‌دات له 75س���اڵ .ئه‌و پیاوه ی وه‌ك خۆی ده‌ڵێت سه‌رو ریش سپیه "هه‌موو ته‌مه‌نی خۆم به‌خشییه عه‌شق‌و عه‌ش���قیش ته‌نی���ای ك���ردووم‌و جگه له‌خه‌م‌و خه‌فه‌ت هیچی پێنه‌به‌خشیم". ئێس���تا له‌نێ���و حه‌م���ام‌و ته‌والێتێكی هاوینه‌ه���ه‌واری گه‌لی عه‌لی به‌گ پایزی ته‌مه‌نی به‌ڕێده‌كات .ئه‌و هاوینه‌هه‌واره‌ی كه ئ���ه‌وی لێ���ده‌ژی پێن���ج كیلۆمه‌تر له‌شاری سۆرانه‌وه دووره ،جگه له‌چه‌ند كۆنه كه‌ل‌و په‌لێك ،هیچ شتێكی دیكه لهو حه‌مام‌و ته‌والێت���ه‌دا نییه تا عه‌لی عاشق دڵی پێی خۆشبێت. ئه‌و پی���اوه له‌گه‌نجی���دا كاتێك ناگات ب���ه خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی س���ه‌ری خۆی هه‌ڵده‌گرێت‌و س���وێند ده‌خ���وات كه به ته‌نی���ا له‌هاوینه‌هه‌واری گه‌ل���ی عه‌لی به‌گ بژیو هه‌موو شوێنه‌كانی دیكه‌ش، جگه له‌گه‌لی عه‌لی به‌گ له‌خۆی حه‌رام ده‌كات. فۆتۆ :ئاکۆ حەمەد رابی عەلی عاشق س���ه‌ره‌تای چیرۆك���ی عاش���قبوونی دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌و كاته‌ی كه ته‌مه‌نی مه‌عشوقه‌كه‌ی بگات ،ده‌ڵێت "ئێستاش ناوه ،كه چیرۆكه‌كه‌م ده‌زانن ،به‌تایبه‌تی بگه‌ین‌و وتیان عه‌لی شێته‌و ئه‌قڵی ته‌واو له‌نێ���وان ن���ۆزده بۆ بیس���ت س���اڵیدا سه‌رم لهوه سوڕماوه‌و ئهوه نازانم كه چ گه‌شتیاره سلێمانییه‌كان زۆر هاوكاریم نییهو له‌شاخێكت هه‌ڵده‌داته خواره‌وه". ب���ووه .كاتێك كه باس���ی ده‌س���پێكی سوودێكیان لهوه بینی كه نه‌یانهێشت به ده‌كه‌ن‌و كه‌ل‌و په‌ل‌و پاره‌م پێده‌ده‌ن .وتیشی "ئه‌و كوڕه‌ی كه (س)یان پێدا، عاش���قبوونه‌كه‌ی خۆی كرد ،عه‌ش���ق‌و خۆشه‌ویسته‌كه‌م بگه‌م ،تێناگه‌م بۆچی عه‌ل���ی عاش���ق ،له‌نێ���و وه‌رزه‌كان���دا دوای ماوه‌یه‌ك شێت بوو ،خۆی له‌شاخ ئه‌وین س���ه‌راپا س���یمای داپۆش���یو زوڵمیان له‌خ���ۆم‌و خۆشه‌ویس���ته‌كه‌م ئ���اره‌زووی ئهوه ده‌كات كه هه‌میش���ه هه‌ڵدای���ه خواره‌وه‌و م���رد" .كاتێك كه فرمێس���كیش له‌چاوه‌كان���ی قه‌تی���س كرد ،ته‌نها ئه‌وه‌ن���ده ده‌ڵێم حه‌واڵه‌ی وه‌رزی هاوین بێ���ت‌و ده‌ڵێت "له‌وه‌رزی ئه‌م هه‌واڵه ده‌بیس���تێت له‌دڵی خۆیدا مابوون‌و به‌ده‌نگێكی نزمه‌وه ده‌ستیكرد خ���وا ب���ن ئه‌وانه‌ی بوونه به‌ربه‌س���ت‌و زس���تاندا بارودۆخ���م زۆر ناخۆش���هو وای داده‌نێت ك���ه ئه‌مجاره ده‌گات به‌و ی "ئه‌و كاته نه‌یانهێش���ت دوو دڵدار به‌یه‌ك بگه‌ن". زستانی ئێره زۆر سارده ،ئه‌و حه‌مام‌و كه‌س���هی كه چه‌ندین س���اڵ خۆش���ی به چیرۆكی عاشقبوونه‌كه ته‌مه‌نم بچوك بوو كه دڵم چووه یه‌كێك ئه‌و پیره پیاوه س���ه‌رو ریش س���پییه، ته‌والێت���ه‌ش كه تێی���دا ده‌ژیم ،به‌هیچ ویستووه‌و هه‌موو ته‌مه‌نی پێبه‌خشیووه، له‌خزمه‌كانم‌و تابڵێی خۆش���م ده‌ویست ،باس���ی له‌وه‌ش���كرد ك���ه ئ���هو كاته‌ی ش���ێوه‌یه‌ك به‌و س���ۆپایه‌ی كه هه‌مه ،ب���ه‌اڵم وه‌ك خۆی وت���ی "ئه‌مجاره‌ش ئه‌ویش به‌هه‌مان ش���ێوه ئه‌و هه‌سته‌ی خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی ئه‌ویان به زۆر داوه نه‌یانهێش���ت به مه‌عش���وقه‌كه‌م بگه‌م‌و گه‌رم نابێته‌وه". به‌رامب���ه‌رم هه‌بوو .ئێم���ه له‌مناڵییه‌وه به شوو ،ئه‌و هه‌موو سه‌روه‌ت‌و سامان‌و ئ���ه‌م هاوینه هه‌واره هه‌میش���ه جێگای دیس���ان دایانه‌وه ب���ه كوڕێكی دیكه، به‌یه‌كه‌وه بووین‌و گه‌رمیان‌و كوێستانمان مه‌ڕومااڵت���ی خۆی جێدێڵێت‌و س���ه‌ری گه‌نج‌و دڵدارانه ،س���ه‌باره‌ت به‌هه‌ست‌و لهو زه‌واج���ه‌ش هیچ مناڵێكی نه‌بووه". ده‌كرد ،هه‌ردووكمان سوێندمان خوارد خۆی هه‌ڵده‌گرێت " ،له‌تاو نه‌گه‌یشتنم سۆزی ئه‌و له‌كاتێكدا كه هه‌موو عاشقانه وتیشی "زۆر گه‌نج به‌تایبه‌تی دێنه الم‌و یان بۆ ی���ه‌ك بین یاخود ب���ۆ ژێرگڵ .به خۆشه‌ویسته‌كه‌م ،له‌گوندی سرێشمه ده‌بینێت ده‌س���ت له‌ده‌ست‌و پێكه‌وه‌ن ،ئه‌و پرس���یاره‌م ئاراس���ته ده‌كه‌ن ،كه وتی "ئ���هو كاته‌ی ئه‌و دیمه‌نانه ده‌بینم چۆن بگه‌ین ب���ه دڵداره‌كه‌مان؟ منیش ئه‌م خۆشه‌ویستییه‌ی نێوانمان نۆ ساڵ رۆیشتم ،سه‌روه‌ت‌و مه‌ڕومااڵتێكی زۆرم بژیم". ل���ه‌م هاوینه‌ه���ه‌واره ،تابڵێی خه‌فه‌ت پێی���ان ده‌ڵێم خۆتان ش���ێت مه‌كه‌ن، درێژه‌ی كێشا ،بێ ئهوهی هیچ ژوانێك به‌جێهش���ت‌و هه‌موویم ك���رده قوربانی عه‌لی عاشق باس لهوه ده‌كات كه ئه‌و ده‌خۆم ،بۆیه ده‌م‌و ده‌ست جگه‌ره‌یه‌ك گه‌یشتن به دڵداره‌كه‌تان كارێكی ئاسان له‌گه‌ڵ یه‌كتر بكه‌ی���ن ،چونكه ده‌موت عه‌شقه ناكامه‌كه‌م" .تا ئێستا ئه‌وه‌شی منداڵبووه دایكی مردووه ،ته‌مه‌نیش���ی داده‌گیرس���ێنم‌و بیر له‌ڕۆژانی رابردووی نییه" .عه‌لی عاش���ق داوا له‌حكومه‌ت‌و ت���ازه ئ���هو كچه خاڵه‌م ه���هر بۆ خۆم له‌بیرماوه كه ئه‌و كاته‌ی بڕیاری ئهوهی چل س���ااڵن بووه كه باوكیشی كۆچی ده‌ستڕۆیش���تووان ده‌كات كه لهو حاڵه خۆم ده‌كه‌مه‌وه". داوه بچێت���ه هاوینه‌هه‌واری گه‌لی عه‌لی دوایی كردووه ،وتیشی "برازاكانم ناوه ده‌بێت". عه‌لی عاش���ق كه باس���ی له‌چاره‌نوسی خراپ���هی گوزه‌ران���ی رزگاری بك���هنو عه‌ل���ی عاش���ق به‌تۆنێك���ی نزمتره‌وه به‌گ‌و له‌وێ به‌ته‌نها بژی ،ماوه‌ی سێ رۆژ ناوه س���ه‌ردانم ده‌كه‌ن‌و ك���ه‌ل‌و په‌ل‌و مه‌عش���وقه‌كه‌ی خۆی ك���رد وتی "ئه‌و ده‌ڵێت "داوا له‌نێچیرڤان بارزانی ده‌كه‌م درێژه‌ی ب���ه گێڕان���هوهی چیرۆكه‌كه‌ی بووه كه ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر هاتبووه خواردنم بۆ دێنن ،به‌اڵم ئه‌و ش���تانه‌ی ن���اوی (س) بوو ،كاتێك هاته س���هر لهو ژینه رزگارم بكات‌و له‌گۆش���ه‌یه‌كی داو هاته سه‌ر ئهوهی كه نه‌گه‌یشت به سه‌ر حوكم" ،لهو زه‌مانه‌وه بڕیارمدا كه بۆم دێنن ،شته‌كان داده‌نێن‌و زوو ئێره ئهوهی كه به‌ی���ه‌ك بگه‌ین‌و ببین به‌هی ئه‌و هاوینه‌هه‌واره ژورێكم بۆ دروس���ت خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی‌‌و وتی "به‌اڵم چه‌ند روو له‌زێدی خۆم‌و هیچ شوێنێكی دیكه جێدێڵن‌و هیچ له‌الم نامێننه‌وه" .باسی یه‌كتر ،راست ماڵه ئاغایه‌ك له‌خزمێكی بكات ،تا له‌ده‌س���ت س���ه‌رمای زستان كه‌سێك نه‌یانهێش���ت به‌یه‌ك بگه‌ین" .نه‌كه‌م‌و هه‌موو شوێنه‌كانیش���م له‌خۆم له‌وه‌شكرد كه چه‌ند كه‌سێك له‌گوندی خۆی���ان ماره‌كردو نه‌یانهێش���ت به‌یه‌ك رزگارم بێت". لهبارهی ئهوهی بۆچی نه‌یانهێش���ت به حه‌رامك���ردن‌و بڕیارمدا لێ���ره به ته‌نها باڵه‌كیان‌و ئه‌و گه‌ش���تیارانه‌ی دێنه ئه‌م
"خۆتان شێت مه‌كه‌ن ،گه‌یشتن ب ه ی دڵداره‌كه‌تان كارێك ئاسان نییه"
شه‌یما ره‌دووی برای مێرده‌كه‌ی كه‌وتووه
ئایا یاسا ده‌توانێت بیپارێزێت؟
ساڵیدا له‌كوڕێكی ناسیاویان ماره‌كراوه، ئا :سارا قادر ب���ه‌اڵم زۆر ژیانی ناخۆش‌و پڕ مه‌ینه‌تی شه‌یما ،ئه‌و ژنه‌ی له‌ودیو شیشبه‌ندی بووه" ،مێرده‌كه‌م مریشك فرۆش بوو، به‌اڵم دوایی ئاژه‌ڵداری دهكردو له‌ڕووی زیندانی سلێمانیه‌وه‌یه ،خۆی ئابوورییه‌وه هیچ كێشه‌ی نه‌بوو ،كه‌چی ی به راده‌ستی دادگا كردووه بۆئه‌وه به راده‌یه‌ك ره‌زیل بوو پارهی كراسێكی یاساییو به‌بێ "كوشتن" له‌مێرده‌كه‌ی ناوماڵیشی نه‌ده‌دامێ". جیابێته‌وه‌‌و شووبكاته‌وه به برای شه‌یما به قاتێكی ره‌ش‌و ده‌موچاوێكی مێرده‌كه‌ی ،كه سه‌روه‌ختێكه پڕ له‌ت���رس‌و گومان���هوه كچه‌كه‌ی به خۆشه‌ویستییه‌تی. ئامێزی���هوه گرتب���وو .ئ���هو خه‌مبارانه شه‌یمای ته‌مه‌ن 22ساڵ ،رۆژی 3/14باس���ی ژیانی خ���ۆی ده‌كرد ب���هوهی ی كه‌وتووه ك���ه هه‌رچییه‌ك���ی به‌س���ه‌ردا هاتووه له‌گه‌ڵ شوبراكه‌یدا ،كه ره‌دوو خۆی ته‌سلیمی پۆلیس ده‌كات ،ئێستا كه‌مته‌رخه‌می���ی مێرده‌كه‌یه‌تی ،چونكه له‌زینداندا له‌گه‌ڵ كچه ته‌مه‌ن دووساڵ‌و "مێرده‌كه‌م رۆژ ده‌ب���ووه‌وه ده‌چوو بۆ نیوه‌كه‌یدا ده‌ژی‌‌و شوبراكه‌شی له‌به‌شی كارو منیش���ی ده‌برده ماڵ���ی باوكی، پی���اوان زیندانی ك���راوه ،هه‌ردووكیان به حس���اب ماڵم جیاب���وو به مانگیش چاوه‌ڕوانی حكومه‌ت ده‌كه‌ن له‌م كێشه‌یه ش���ه‌وم تێدا رۆژ نه‌ده‌كرده‌وه .ئهوهنده نزی���ك ماڵه خه‌زوورانم ب���ووم ،خراپی رزگاریان بكات‌و ژیانیان پارێزراوبێت. ش���ه‌یما ،دانیش���تووی یه‌كێ���ك مێرده‌م وایلێكردم ش���وبراكه‌م خۆش له‌شارۆچكه‌كانی ده‌وروبه‌ری كه‌ركوكه ،بوێ���ت‌و پێك���هوه ره‌دوو بكه‌وین" .ئه‌و تا پۆل���ی دووی ناوه‌ن���دی خوێندووه‌و باسی ژیانی خۆیو مێرده‌كه‌ی ده‌كرد ،ت���ۆراوی له‌ماڵی باوكی ماوه‌ته‌وه‌‌و وتی دواتر هێنراوه‌ت���ه دهرهوه .وه‌ك خۆی كه چه‌ند پڕ ئ���ازار بووهو زۆربه‌ی جار "چه‌ندان ش���هو ،مێرده‌كه‌م س���وێندی وتی به‌بێ ویستی خۆی له‌ته‌مه‌نی هه‌ژده ده‌ریك���ردووه ،به‌اڵم ته‌نه���ا دووجار به لێده‌خ���واردم كه ل���هو ماڵ���ه‌دا نه‌بم‌و
ههرچهنده ده‌زانم زۆر ئه‌سته‌مه ،به‌اڵم خۆزگ ه ی شو بكهمهوه ده‌متوان به شوبراكه‌م
ده‌ریده‌كردم ،بۆیه له‌سه‌ربان ده‌مامه‌وه‌‌و به‌یانی ب���ه مه‌جب���وریو له‌به‌رخاتری ژیان���ی كچه‌ك���ه‌م ده‌چووم���هوه ماڵی خه‌زوورم" .ئه‌و هه‌موو ئه‌و ئازاردانانه‌ی له‌ال كۆده‌بێت���هوهو هه‌میش���ه به‌دوای په‌نجه‌ره‌یه‌ك���دا ده‌گه‌ڕێ���ت ت���ا ژیانی ئاسووده‌تر بكات ،به‌اڵم "هه‌رگیز ئه‌وه‌م له‌مێرده‌كه‌مدا نه‌دۆزییه‌وه جگه له‌زوڵم‌و سته‌م" .شه‌یما وه‌ك خۆی باسی ده‌كرد رۆژ ب���ه‌ڕۆژ ژیانی تاڵتر ده‌بوو ،چونكه مێرده‌كه‌ی دوایلێده‌كات بچێت خزمه‌تی ئاژه‌ڵه‌كانی له‌گه‌ڵدا بكات ،به‌اڵم "رازی نه‌ب���ووم بهوه ،بۆیه ئه‌وی���ش ئافره‌تی عه‌ره‌بی ده‌بردو له‌گه‌ڵی���ان ده‌مایه‌وه، بۆیه ئه‌وه‌نده‌ی تر منی بێبایه‌خ‌و سووك ك���رد" .ئه‌و ره‌فت���ارهی مێرده‌كه‌ی ،وا له‌ش���ه‌یما ده‌كات ك���ه له‌الی���ه‌ن برای مێرده‌كه‌یه‌وه زیاتر گرنگی پێبدرێت. ش���ه‌یما باس لهوه ده‌كات س���ێ مانگ له‌مه‌وبه‌ر ش���وبراكه‌ی پێ���ی وتووه كه خۆش���ی ده‌وێت" ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهوهنده بۆم باش بوو ،منیش رازی بووم‌و زۆرم
خۆش ویس���ت ،بۆیه بڕیارماندا پێكه‌وه بڕۆی���ن ،خۆمان ل���هو نه‌هامه‌تیه رزگار بكه‌ین ،ب���ه‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌ڕه‌ش���هی كوشتن وازی لێنه‌هێناین" .دوای نیوه‌ڕۆی رۆژی 3/4بهرهو دهۆك ده‌كه‌ونه رێ‌و كاتێك ده‌گه‌نه ش���اری دهۆك ،شه‌وی یه‌كه‌م له‌هۆتێ���ل ده‌مێنن���هوهو رۆژی دواتر خانوویه‌ك به كرێ ده‌گرن" ،ئه‌و چه‌ند ش���هوه له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو ترس‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌دا زۆر خۆش ده‌ژیاین ،چونكه خۆشه‌ویس���تییه‌كی گه‌وره‌مان هه‌بوو، به‌اڵم كاتێك ته‌له‌فۆنه‌كانمان ده‌كرده‌وه چه‌ندان نامه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنمان بۆ ده‌هات ،بۆیه ترسام له‌وه‌ی رۆژێ هه‌ر بماندۆزنه‌وه ،ناچار هاتین‌و خۆمان دایه ده‌ست پۆلیس". شه‌یما له‌چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌دایه له‌زیندان رزگاری ببێ���ت‌و ت���ه‌اڵق له‌مێرده‌كه‌ی وه‌ربگرێ���ت "هه‌رچه‌ن���ده ده‌زان���م زۆر ئه‌سته‌مه ،به‌اڵم خۆزگه ده‌متوانی شو بكهمهوه به شوبراكه‌م". تێبینی :شه‌یما ناوێكی خوازراوه.
له‌چه‌ند هه‌فته‌ی رابردوودا له‌عێراق توندوتیژییه‌كی به‌رچاو روبەڕوی ئیمۆکان بووەوه ،تا ئەم ساتە هیچ کام له‌ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ له‌عێراق هیچ هەڵوێستیان نەبووە، ئەمە لەکاتێکدایە لەناو عێراق ژمارەی کوژراوان گەیشتۆتە زیاتر لە ٥٠هاوواڵتی عێراقی له‌ژیر ناوی (ئیمۆ ،گەی)ە ،دوچاری کوشتن‌و له‌ئیستاشدا ژمارەیەکی زۆریان روبەڕوی توندوتیژی بونەتەوە ،ئەمە له‌کاتێکدایە له‌هەرێمی کوردستانیش هەندێک لەو حاڵەتە بە دیدەکرێت، چاالکوانێکی مافی مرۆڤ له‌ئەمەریکا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ئەمانەش مرۆڤن وەک هەموو مرۆڤێکی ترو هیچ جیاوازییەکیان نییە ،جیاوازییەکەیان ئەوەیە کە له‌ڕووی هۆرمۆن‌و سێکسەوە جیاوازن. ل���ەڕووی جه‌ندەریی���هوه چوار جۆرن ئه‌توانین به زمانی ئینگلیزی پێناسه‌یان بکەین (لزبیان ،گه‌ی ،بایسکش���وال، ترانسجه‌ندر) که له‌واڵتێکه‌وه بۆ واڵتێك ناوه‌کانیان ئه‌گۆڕێ ،ئیمۆ نه‌خۆش���ی نییه ،هه‌روه‌ها هیچ کاتێ له‌که‌سێکه‌وه بۆ که‌سێکی تر نه‌قڵ نابێت ،به‌شێکیان ه���هر له‌دایکبوونیانه‌وه به‌ش���ێوه‌یه‌ك دروس���ت ئه‌بن که خه‌سڵه‌تی هه‌ردوو ره‌گه‌زه‌ک���ه وه‌رده‌گ���رن‌و ئه‌توانن به نه‌شتەرگه‌ری خۆیان به ره‌گه‌زێك ساخ بکه‌نه‌وه ،ئه‌مه‌ش سااڵنێکه له‌ئه‌مه‌ریکا کێشه‌یه ،ناوه‌رۆکی کێشه‌که‌ش له‌وه‌وه س���هرچاوه ده‌گرێت که ئای���ا دایک‌و باوکی مناڵ���ه‌کان بڕیار ده‌ده‌ن ببێیت به کام ره‌گه‌ز ،یان نه‌هێڵن تاکو کاتێ گهوره ئه‌بێت خۆی بڕیار بدات. به‌شێکی تریان هۆرمۆنیان زیاده ،بۆیه ئه‌بینی زیاتر به الی ره‌گه‌زه‌که‌ی تردا مه‌یل���ی ئه‌بێت که ئه‌مەش به هۆرمۆن چ���اك ئه‌کرێ ،به‌ش���ێکی تری���ان که له‌مناڵیی���هوه ته‌عه‌دای سێکس���ی لێ ئه‌ک���رێ که زۆربه‌یان له‌الیەن که‌س���ه نزیکه‌کانیان���هوه به‌رامبه‌ریان ئه‌نجام ئه‌درێ���ت ،به‌پێی به‌دواداچوونه‌کان که هی���چ یاس���ایه‌ك نییه له‌کوردس���تان رێکخ���راوه ئه‌وروپیی���ه‌کان ئه‌نجامیان بیانپارێ���زێ ،به‌ڵکو کوردس���تان ئه‌و داوه که من خۆش���م به‌شداری خولێکم یاس���ایه‌ی که هه‌یه په‌ی���ڕه‌و ناکرێ، کردووه که له‌زاری خودی ئه‌و که‌سانه‌وه چونکه حیزب واڵت به‌ڕێوه ئه‌بات ،نه‌ك که چۆن ده‌ستدرێژی سێکسی کراوه‌ته دادگا ،بۆیه ته‌نها یاس���ا گرنگ نییه، سه‌ریان له‌که‌س���ێکی نزیکی خۆیهوه ،به‌ڵک���و هۆش���یارکردنه‌وه‌ی کۆمەڵگا بۆی���ه ئ���ه‌م فاکت���هره ئه‌بێت���ه هۆی زۆر گرنگه ،چونکه ئه‌گ���ەر بۆ نمونه ئ���ه‌وەی باوەڕی ب���هو ره‌گه‌زه نه‌مێنی سه‌یری واڵتی بەرازیل بکەین ،ئه‌بینین وه‌ک���و ره‌گه‌زێکی قێزه‌ون ته‌ماش���ای یاسایەك هه‌یه که ئه‌یانپارێزێ. بکات‌و هیچ کات���ێ متمانه‌ی نه‌مێنێ ،ئەم���ە لەکاتێکدای���ە له‌ویالیەت���ە هه‌روه‌ها راسته‌وخۆ کاریگەری ده‌رونی یەکگرتووەکان���ی ئەمەری���کا هی���چ له‌سه‌ر مرۆڤه‌که دروست ئه‌کات ،بۆیه یاسایەکی تایبه‌ت نییه بیان پارێزێت، کاتێ ئه‌و مرۆڤانه ک���ه ده‌رفه‌تێکیان به‌اڵم مافی هه‌موو که‌سێك پارێزراوه‌‌و بۆ ده‌ڕه‌خس���ێت باس���ی دەکه‌ن ،لهو هیچ ک���ەس ناتوانێ جی���اوازی بکات کاته‌ش���دا پێویس���تیان به ده‌رونناس به‌تایبه‌ت له‌تایتڵی 7یاسای ئه‌مه‌ریکا ئه‌بێت ،ب���ه‌اڵم هه‌ر که‌س���ێک له‌مانه ئه‌توانن س���وود وه‌ربگرن ،به‌اڵم ئه‌مه ده‌رونناس ببینێ ئ���هوه ناگه‌یه‌نێ که ئهوه ناگه‌یەنێ ئیتر هیچ کێشه‌یەکیان کێشه‌ی عه‌قڵی هه‌یه ،به‌ڵکو له‌واڵتانی نییه لێره ،به‌ڵکو ک هم‌و زۆر کێش���ه‌یان پێشکه‌وتوو که‌سانێکی زۆر ده‌رونناس هه‌ی���ه ،ب���ه‌اڵم توانیویان���ه کۆمەڵگا ئه‌بین���ێ بۆ ئ���هوهی بتوان���ن بازدەن دروست بکه‌ن بۆ خۆیان پەیوندییەکی باشیان هه‌یه له‌گه‌ڵ یه‌ك. بهسهر کێشه‌کانیان. نیاز کەرکوک���ی ئەندامی رێکخراوێکی نیاز کەرکوکی ئەوەش���ی خس���تە روو جیهانیی���ە ،رێکخ���راوی ئەمنس���تی "ئیمۆکان له‌ح���ه‌وت ویالیەت ئه‌توانن ئەنترناشناڵ له‌ویالیەتە یەکگرتووەکانی زه‌واج بکه‌ن‌و س���ااڵنه چه‌ند ویالیه‌ت ئەمری���کا کاردەکات رایگەیاند "وه‌کو بڕی���ار ئ���ه‌دات ت���ا یاس���ایه‌ک بێته که‌س���ێك که له‌بواری مافی مرۆڤ کار کایه‌وه". ئەکه‌م‌و باوه‌ڕم به مافی تاکه که‌س���ی نی���از کەرکوکی پێی وای���ە له‌واڵتێکی هه‌ی���ه ،بۆیه به تاوان���ی ئه‌زانم کاتێ وەک ئه‌مه‌ریکا تاك ئ���ازاده که چۆن که‌س���ێك له‌به‌رئه‌وەی به‌ش���ێوه‌یه‌کی بیر ئه‌کات���هوه ،به‌اڵم له‌کوردس���تان جیاواز بی���ر له‌س���ێکس ئه‌کاته‌وه به مرۆڤ س���نوری هه‌ی���ه ،بێگومان ئەم مه‌رجێ که به ده‌س���تی خۆیان نییه ،سنورەش دواجار کۆمەڵگا بۆی دیاری به‌ڵکو به‌و شێوه‌یه له‌دایكبوون ،بۆیه دەکات ،بۆیه ئه‌و رێکخراوه مه‌دەنیانه ئه‌مه به‌مافی سروش���تی ئه‌و که‌سانه که باوەڕیان به مافی مرۆڤه ،ئه‌بێ کار کوشتاری ئیمۆکان لەعێراق بەردەوامە له‌سه‌ر ئه‌م کێشه‌یه بکه‌ن ،ههرچهنده وه‌کو مرۆڤێکی ئاس���ایی بژین ،به‌اڵم ده‌زانم". چه‌ند هه‌فته‌ی پێش ئێس���تا له‌عێراق تاکو ئێستا هیچ به‌دواچونێکی جددی به‌شێکیان کۆچ ئه‌که‌ن ،چونکه ئه‌زانن 56که‌س ک���وژران ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی نه‌ک���راوه ک���ه بزانن رێژه‌ی���ان چه‌نده ژیانیان له‌مه‌ترسیدایه ئه‌گەر بیانه‌وێ ئیم���ۆن ،ئه‌مه له‌س���اڵی 2009رویدا‌و له‌کوردس���تان ،ب���ه‌اڵم زۆربه‌یان له‌ناو وه‌کو خۆیان ده‌رکه‌ون. دی���اره خه‌ریکه کێش���هو له‌ڕوداوێکی خۆیاندا ده‌ژین ،ناتوانن ته‌نها بۆ که‌سه نیاز کەرکوکی ئەوەشی رونکردەوە کە سه‌رپێیی ده‌رئه‌چێت ،له‌کوردستانیش نزیکه‌کانیان باسی بکه‌ن له‌به‌ر ئهوهی ئیمۆکان لەئێستادا بوونەته بابه‌تێکی ده‌س���گیر ئه‌کرێن ته‌نها له‌به‌ر ئهوهی کومه‌ڵ���گای ک���وردی داخ���راوهو ئه‌م جیهانی ،ئەمە ن���ەک له‌عێراق ،بەڵکو ئیمۆن ،بۆیه ئه‌بینین خه‌ریکی کۆچن کێش���انه قه‌بوڵ ناکات ،بۆیه ئه‌بینی بەش���ێکی زۆر له‌واڵتان���ی ئەوروپاش بهرهو واڵتی دووه‌م به‌تایبه‌تی واڵتانی خۆک���وژی زی���ادی ک���ردووه ،ئه‌وەی لەب���ارەی ئەم مەس���ەلەیەوە قس���ەو دراوس���ێ ،ئه‌مه ئ���هوه ناگه‌یه‌نێت که ئێس���تا ئه‌یبینین دی���ارده نییه ،وه‌کو باس���یان هەی���ەو بۆت���ه بابه‌تێک���ی ژیانیان لهو واڵتانه‌دا له‌ئارامیدا ئه‌بێت ،ئه‌وەی ب���اس ئه‌کرێ ده‌س���تی تاوان جیهانی���ی ،به‌اڵم وه‌ک���و ئه‌زانن کاتێ چونکه واڵتانی دراوس���ێ هه‌ر هه‌مان بۆ ئه‌مه‌ریکا‌و ئەوروپ���ا درێژ ئەکه‌ن ،مرۆڤ کێشه‌یەکی هه‌ی ه له‌هه‌ر واڵتێ، بیرکردنه‌وه‌ی���ان هه‌یه ،ب���ه‌اڵم ته‌نها به‌ڵکو ئه‌م مرۆڤان���ه وجودیان هه‌یه ،ئه‌گەر سیاس���ی بێت یان کومه‌اڵیه‌تی، ئه‌وه‌یه له‌کوشتنێکی حه‌تمی رزگاریان ئێستا ئه‌بینین کومه‌ڵێکیان له‌سندوقه ئاینی ،ره‌گه‌زی ..هتد باس���ی نه‌کات داخراوه‌که‌یان هاتونه‌ته ده‌رو ئه‌یانه‌وێ هیچ رێکخراوێکی جیهانی پش���تگیری ئه‌بێت. نیاز کەرکوکی ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد بون���ی خۆی���ان بس���ه‌‌لمێنن ،تاک���و ناکات‌و رێکخراوه جیهانیه‌کان باس���ی
ئه‌و رێکخراوه مه‌دەنیانه که باوەڕیان ب ه مافی مرۆڤه، ئه‌بێ کار له‌سه‌ر ئه‌م کێشه‌ی ه بکه‌ن، ههرچهنده تاکو ئێستا هیچ به‌دواچونێکی جددی نه‌کراوه
ناک���ه‌ن ،چونکه وج���ودی نییه ،به‌اڵم کاتێ که کێش���ه‌که دێتە باس‌و میدیا روداوه‌کان ئه‌گوزێت���هوه ،مرۆڤ���ه‌کان راس���ته‌وخۆ یان ناڕاس���ته‌وخۆ باسی مافه‌کانیان ئەکه‌ن ،رێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤ کار ئەکه‌ن له‌سه‌ر ئه‌و کێشانه، بۆ نمونه ئه‌و هه‌موو پێش���ێلکارییه‌ی له‌کوردس���تان ئه‌ک���رێ ده‌ره���ه‌ق به مرۆڤ���ه‌کان ،ئه‌گەر میدی���او رێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کان‌و خودی مرۆڤه‌کان باسی نەکه‌ن ،هیچ کات رێکخراوه‌کان ناتوانن راپۆرت‌و به‌دواداچون بکه‌ن که ماوه‌ی چه‌ند ساڵێکه عێراق له‌ڕیزی پێشه‌وه‌ی واڵته‌کا‌ن داده‌نرێت له‌پێشێلکردنی مافی مرۆڤ که به‌ش���ێکی به‌ر کوردستانیش ئه‌که‌وێت.
CMYK
12
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
ئه‌و شه‌وه‌ی هه‌موومان ناومان عه‌لی بوو.. هێمن قه‌ره‌داغی
srwsh@hotmail.com
یانزه ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌وتارێكدا به‌ناوی (ده‌س����ه‌اڵت‌و سیس����ته‌م) كه لهژماره ()6ی گۆڤ����اری هه‌ژاندا باڵو بۆته‌وه، وه‌زیفه‌ی ره‌خنه‌م الی هیربرت ماركۆز خس����تۆته‌ڕوو ،مارك����ۆز وایده‌بینێ����ت ئیشی ره‌خنه ئه‌وه‌یه له‌سه‌ر دوو ئاست ئیش بكات ،یه‌كه‌می����ان ره‌خنه‌كردنی تی����ۆره‌كان تا كه‌ش����فی س����هرچاوه واقیعییه‌كانی����ان بكه‌ی����ن ،دووه‌م ره‌خنه‌كردن����ی واقیعه‌كان تا كه‌ش����فی سه‌رچاوه تیۆرییه‌كانیان بكه‌ین .واته الی ماركۆز ره‌خنه چه‌كێكی دووسه‌ره هه‌م له‌تیۆر ده‌دات‌و هه‌م له‌واقیع ،هه‌م ئ����هو تیۆرانه رووتده‌كاته‌وه كه خۆیان به بان مێژوویی‌و بان زه‌مینی ده‌زانن، هه‌م ئ����هو واقیعانه ش����یته‌ڵده‌كات كه تیۆره‌كان دروس����تیده‌كه‌ن .به‌درێژایی ئه‌م چه‌ندساڵه له‌چه‌ندین شوێندا ئه‌م تێزه‌یه‌ی مارك����ۆزم به‌كارهێناوه‌ته‌وه، چونك����ه به‌بڕوای من به‌وردی ئیش����ی ره‌خنه دیاریده‌كات. له‌م ماوه‌یه‌دا له‌گه‌ش����تێكدا بۆ شارێك له‌ش����اره‌كانی كوردس����تان چ����اوم به پۆسته‌رێك كه‌وت كه یه‌كێك له‌حیزبه ئیس��ل�امییه‌كان هه‌ڵی����ان واس����یبوو، پۆس����ته‌رێك س����اتێكی دوور‌و درێ����ژ منی راگرت .كورته‌ی نوس����راوی سه‌ر پۆس����ته‌ره‌كه ئه‌وه‌بوو كه ده‌زگایه‌كی ئه‌م حیزبه هه‌ڵده‌ستێت به‌خه‌اڵتكردنی ئه‌و خانمانه‌ی ناویان (عائیش����ه) یه، بۆیه داوا له‌هه‌موو ئه‌و به‌ڕێزانه ده‌كه‌ن كه ئ����ه‌م ناوه‌ی����ان هه‌یه له‌ب����ه‌رواری دیاریكراودا بێن بۆ شوێنی دیاریكراو تا تیروپشكیان بۆ بكرێت‌و دواتر خه‌اڵت بكرێ����ن ،خه‌اڵته‌كانیش به‌م ش����ێوه‌یه دابه‌شده‌كرێت: یه‌كه‌م 300دۆالر. دووه‌م 200دۆالر.
سێهه‌م 100دۆالر. چواره‌م ت����ا ده‌ی����ه‌م هه‌ریه‌كه‌یان 50 دۆالر. تێبینی: پێویسته ناس����نامه‌ی باری شارستانی (نفوس) له‌گه‌ڵ خۆی بهێنێت. رێزلێنانه‌ك����ه هه‌م����وو ته‌مه‌نێ����ك ده‌گرێته‌وه. له‌كۆتایی����دا تیروپش����ك ب����ۆ ناوه‌كان ئه‌نجام ده‌درێت. هه‌موو به‌ڕێزێ����ك ده‌توانێت هاوكاری ئه‌م پڕۆژه‌یه بكات. لێره‌دا راسته‌وخۆ تێزه‌كه‌ی ماركۆزه‌م بیرهات����هوه ،وه‌زیفه‌یه‌ك����ی گرنگ����ی ره‌خنه ش����یته‌ڵكردن‌و ته‌فكیك كردنی ئه‌م واقیع����ه پڕ ئیش����كالیه‌تانه‌یه تا ئایدیا‌و تیۆره‌كه‌ی پشتی كه‌شفبكه‌ین. هه‌وڵ����ده‌ده‌م زۆر به‌كورت����ی له‌س����هر ده‌الله‌ته‌كانی ئه‌م پۆس����ته‌ره بوه‌ستم، ك����ه به‌ب����ڕوای م����ن جارێ����ك ئ����هو ئیش����كالیه‌ته گه‌ورانه‌مان پیشانده‌دات ك����ه گروپ����ه دینییه‌كانی ئێم����ه له‌ناو خۆیاندا هه‌ڵیانگرتووه ،جارێكی تریش بڕی ئه‌و نه‌فامییه‌مان پیشانده‌دات كه ئه‌م هێزانه به‌ناوی ئاینه‌وه له‌خه‌ڵكیدا ده‌یچێن����ن ،نه‌فامیی����ه‌ك دواجار ئاین ده‌كات����ه كه‌ره‌س����ته‌یه‌كی بچووك‌و بێ رۆح‌و ساده‌ی ئایدۆلۆجی. كێشه‌ی یه‌كه‌م له‌وێوه سه‌رهه‌ڵده‌دات كه هێزێكی ئایدۆلۆجیت هه‌یه پێیوایه ئێمه به‌ناوه‌كانم����ان ده‌بینه مرۆڤی جیاواز، ده‌بین����ه مرۆڤێك ش����ایه‌نی رێزلێنان‌و تایبه‌تمه‌ندییه ،ئه‌م����ه‌ش له‌ناوه‌ڕۆكدا ئ����هو رووكه‌ش����گه‌راییه ده‌رده‌خات كه فكری دینی له‌ئێس����تادا به‌ده‌ستییه‌وه گیری خواردووه ،چ په‌یوه‌ندییه‌ك هه‌یه له‌نێوان ناوی مرۆڤ‌و مۆراڵی مرۆڤدا،
ئه‌وكات����هی تۆ دێیت‌و ن����او (كه‌ته‌واو ش����تێكی قه‌ده‌ریی����هو پێش����وه‌خت له‌ئێمه ده‌نرێ����ت‌و ئێمه هیچ رۆڵێكمان نه‌ب����ووه له‌هه‌ڵبژاردنی����دا) ده‌كه‌یت����ه تایبه‌تمه‌ندییه‌ك ب����ۆ مرۆڤ ،ئه‌وا ئه‌و رۆحه توێكڵییه ده‌خه‌یته‌ڕوو كه فكری دینی به‌ده‌س����تیه‌وه گیریخواردووه ،چ نه‌فامییه‌ك����ه له‌بری ئ����هوهی رێزلێنان له‌بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤ‌و مۆراڵی مرۆڤ‌و جیهانبینی مرۆڤ بێت ،ته‌نها ناوه‌كه‌ی ببێته هۆی ئه‌م رێزلێنانه. كێش����هی دووه‌م په‌یوه‌س����ته به‌وه‌وه ك����ه ت����ۆ دێی����ت‌و ناوێك����ی مێژوویی دیاریكراو كه (عائیش����ه)یه ده‌كه‌یته ناوێكی تایبه‌تمه‌ن����د‌و پیرۆز ،نه‌خودا‌و ن����ه ئیس��ل�امیش به‌ش����دارنه‌بوون له‌دروستكردنیدا ،به‌ڵكو كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك به‌رهه‌می هێناوه .بێگومان ره‌گوڕیشه‌ی ئه‌م ئیش����كاله زۆر لهوه گه‌وره‌تره كه تۆ ناوێك����ی دیاریكراو پیرۆز ده‌كه‌یت، چونك����ه ئه‌مه ته‌نها ئاوێنه‌ی كۆی ئه‌و پیرۆزكراوان����هی ترن ك����ه نه‌خودا‌و نه پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی به پیرۆزیان نه‌زانیوه، كۆمه‌ڵێ����ك موقه‌ده‌س����ی وه‌هم����ی ك����ه خۆراك����ی ئایدۆلۆجی ئیس��ل�امی سیاسییه. كێشه‌ی سێهه‌م ئه‌وه‌یه ئه‌م پۆسته‌ره دێت‌و پێم����ان ده‌ڵێت ت����ۆ بۆ ئهوهی ش����ایه‌نی رێزلێنان بیت ،ب����ۆ ئهوهی خه‌اڵتی دینی‌و ئایدۆلۆجی وه‌ربگریت، پێویس����ته ناوێكی دیاریكراوت هه‌بێت ك����ه الی ئێم����ه ش����ایه‌نی رێزلێنانه، پێویسته هه‌مووان له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دابن ناوی منداڵه‌كانی����ان ئه‌و ناوانه بن كه ئه‌م هێزه‌‌و جیهانبینیی����ه بچوكه‌كه‌ی به‌ش����یاوی ده‌زانێت ،ئه‌م����ه‌ش ته‌واو ئ����هو میكانیزمه‌ی����ه ك����ه له‌ڕێگه‌یه‌وه دێیت‌و جارێكیتر دونیا ناوده‌نێیته‌وه، میكانیزمێ����ك پێمانده‌ڵێ����ت گ����هر تۆ (رابیع����هی عدویه) یان (هانا ئارێنت) بی����ت چانس����ی ئ����ه‌وه‌ت نیی����ه له‌م رێزلێنانه‌دا به‌ش����داربیت ،چونكه ناوت (عائیشه) نییه. كێش����هی چ����واره‌م له‌م پۆس����ته‌ره‌دا
سته‌مێكی گه‌وره‌ی ه به‌رامبه‌ر ئاین‌و جیهانبینی ئاینی ك ه تۆ ئاوا هه‌رزان‌و ئاوا بچووك ده‌یكه‌یت ه كه‌ره‌سته‌ی ئایدۆلۆژی خۆت په‌یوه‌سته به‌و وه‌همه‌وه كه ئایدۆلۆژیا له‌ناو ئێم����ه‌دا ده‌یچێنێ����ت ،وه‌همێك هی����چ بنه‌مایه‌كی نییه ،ب����ه‌اڵم خۆی وه‌ك راس����تییه‌كی پیرۆز ده‌خاته‌ڕوو. وه‌همی گه‌وره‌ی ت����ۆ ئه‌وه‌یه كه رێگه به‌خ����ۆت ده‌ده‌یت ته‌نها عائیش����ه‌كان بكه‌یته خاوه‌نی تایبه‌تمه‌ندی‌و هه‌موو ئه‌وانیتریش ل����ه‌م بازنه‌یه ده‌ربكه‌یت. ناڕاس����ته‌وخۆ دێیت����ه ناومانه‌وه وامان لێده‌كه‌ی����ت ته‌مه‌ننای ئ����هوه بخوازین هه‌م����وو كچه‌كانمان ناویان عائیش����ه بووای����ه ،دێی����ت‌و له‌كه‌رنه‌ڤاڵێك����ی ئایدۆلۆژی بێ فكر‌و بێ بنه‌مادا پۆلێنی ناوه‌كانی ئێمه ده‌كه‌ی����ت بۆ ئه‌وانه‌ی ش����ایه‌نی رێزلێنان‌و ئه‌وانه‌ی شایه‌نی نین. كێش����هی پێنجه‌م په‌یوه‌س����ته به‌وه‌وه كه ئه‌م هێزانه مرۆڤی ئێمه والێده‌كه‌ن
له‌وه‌هم����ی ژیان����دا بژی ن����ه‌ك خودی ژی����ان ،ئ����ه‌م پۆس����ته‌ره پێمانده‌ڵێت گه‌ر تا سه‌رئێس����ك نه‌ف����ام بین ،گه‌ر تا دوائه‌ندازه س����ته‌ملێكراو بین ،گه‌ر حه‌رفێك له‌س����هر مافه‌كان����ی خۆمان نه‌زانین ،هه‌ر به‌خته‌وه‌رین له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌هۆی ناوه‌كانمانه‌وه رێزمان لێده‌نرێت، رێزلێنانێ����ك جگ����ه له‌س����یناریۆیه‌كی ئایدۆل����ۆژی ك����ه حی����زب له‌ڕێگه‌یه‌وه خۆی ده‌كاته‌وه به خاوه‌نی ش����ته‌كان‌و خه‌اڵته‌كان‌و ئێمه‌ش هیچی تر نییه. كێشه‌ی شه‌شه‌م‌و له‌هه‌موویان گرنگتر ئه‌وه‌یه ئ����ه‌م هێ����زه ده‌رگا له‌به‌رده‌م هه‌موو ئه‌وانه‌دا ده‌كاته‌وه كه ده‌یانه‌وێت پش����تگیری ئه‌م پڕۆژه‌یه بكه‌ن ،واته وه‌همی ئه‌وه‌ش ده‌داته تاكی ئێمه كه له‌ڕێگه‌ی پشتگیریكردنی ئه‌م پڕۆژه‌یه‌وه به‌ش����ێك له‌پیرۆزی به‌ربكه‌وێت ،ئیدی تۆ گه‌ر پاس����یڤترین‌و بێ مه‌عریفه‌ترین مرۆڤی ئه‌م واڵته بیت ،ئه‌وه‌ت به‌س����ه به‌ش����داریی له‌پڕۆژه‌یه‌كی له‌م جۆره‌دا بكه‌یت تا ببیته مرۆڤێكی كارا‌و گهوره، ه����هر له‌بنه‌ماوه ناونانی ش����تێكی له‌م جۆره به پڕۆژه به‌اڵیه‌كی گه‌وره‌یه. دواج����ار له‌هه‌م����ان پۆس����ته‌ردا داواك����راوه ك����ه ئێمه هه‌مووم����ان به ناس����نامه‌كانمانه‌وه له‌ب����ه‌رده‌م ئ����ه‌م كه‌رنه‌ڤاڵه‌دا بوه‌ستین ،گه‌ر به‌ژیانمان ناسنامه‌مان هه‌ڵنه‌گرتبێت ،ئه‌وا ده‌بێت ئه‌و رۆژه له‌مس����تی ده‌س����تماندا بێت، هه‌روه‌ك چۆن ئ����ه‌م رێزلێنانه هه‌موو كه‌س����ێك ده‌گرێته‌وه ئه‌گه‌ر منداڵێكی ش����یره‌خۆریش بێت ،له‌ب����هر خۆی نا، به‌ڵكو له‌به‌رئه‌وه‌ی باوك‌و دایكه‌كانیان هه‌ست به‌و خۆشحاڵیه وه‌همییه بكه‌ن كه كچه‌كانیان ناو ناوه عائیشه .ئیدی مرۆڤی ئێم����ه هیچ كێش����ه‌یه‌كی تری نییه ئهوه نه‌بێت كه ناوه‌كه‌ی عائیشه بێـت. ئه‌م پۆسته‌ره بۆساتێك ده‌مباته‌وه بۆ ساڵی 1996كاتێك له‌گه‌ڵ كۆمهڵێك هاوڕێ����دا چووین����ه ئێران ،ئ����ه‌وكات هه‌مووان دونیا ناش����رینه‌كه‌ی ئێره‌یان به‌جێده‌هێش����ت ،منیش یه‌كێك بووم
خسته له‌وانه ،هه‌رچۆنێك بوو خۆمان ن����او پاس����ێكه‌وه بهرهو ت����اران ،هیچ ناسنامه‌یه‌كمان پێنه‌بوو ،بۆ نه‌گبه‌تی كاتێك ئێمه له‌خه‌ودا ده‌بین پاس����ه‌كه په‌كیده‌كه‌وێـ����ت‌و هه‌م����وو خه‌ڵكه‌كه داده‌به‌زن ،دوای چاككردنه‌وه‌ی پاسه‌كه (كه ته‌نها ئێمه‌ی تێدا ماوین) له‌یه‌كێك له‌بازگه‌كان ئه‌فسه‌رێك سه‌ركه‌وت‌و به هاوڕێیه‌كی وت ناس����نامه‌كه‌ت ،ئه‌ویش فارسی نه‌ده‌زانی ،ته‌نها ئهوهنده نه‌بێت بڵێ����ت (كار نمیكنم) واته كار ناكه‌م، ئه‌فسه‌ره‌كه زۆر به قۆشمه‌یی وتی بۆ تۆ ماشێنیت؟ وه‌رنه خواره‌وه ،هه‌رچی پاره‌مان پێبوو لێمان سه‌ندرا‌و به‌تكا‌و پاڕانه‌وه‌ی شوفێره‌كه ئازادیان كردین، پێویس����تبوو كار بكه‌ین ،الی پیاوێكی ده‌وڵه‌مه‌ن����دی ش����یعه بووینه كرێكار، براده‌ره‌كه‌م ك ه له‌ئێمه ش����اره‌زاتربوو وت����ی هه‌ریه‌كێكتان ناوێ����ك له‌خۆتان بنێن كه ئه‌و حه‌زی لێ بێت ،ئاگاداربن كه‌س نه‌ڵێت ناوم (عومه‌ر)ه ،شه‌وێك پێش ئهوهی بچینه سه‌ركار هه‌موومان خه‌ونم����ان ب����ه‌وه‌وه ده‌بین����ی ناومان (عه‌ل����ی) بێت ،هه‌موومان بۆس����اتێك یه‌ك ناوم����ان هه‌ب����وو ،هه‌موومان بۆ ش����ه‌وێك به‌خه‌یاڵ ناومان عه‌لی بوو، دوات����ر وه‌ك به‌خشش����ێكی گهوره ئه‌و ناوه درای����ه من ،بۆماوه‌ی مانگێك من ناوم (عه‌لی) بوو ،ئیدی به‌درێژایی ئه‌و ماوه‌یه خاوه‌نكار مامه‌ڵه‌یه‌كی تایبه‌تی له‌گه‌ڵ����دا ده‌ك����ردم ،زوو زووش بانگی ده‌كردم عه‌لی گیان ،هه‌موو ئه‌مه ته‌نها له‌ب����هر ناوه‌كه‌م ،گه‌ر من ئه‌هریمه‌نیش بوومای����ه ئ����هوه به‌س بوو ك����ه ناوم عه‌لییه ،ئهوه به‌س ب����وو خانه‌واده‌ی م����ن ناوێكیان هه‌ڵبژاردووه كه خه‌ون‌و خه‌یاڵ����ه مه‌زهه‌بییه‌كه‌ی ئاغای تارانی تێرده‌كات. س����ته‌مێكی گه‌وره‌ی����ه به‌رامبه‌ر ئاین‌و جیهانبین����ی ئاینی كه تۆ ئاوا هه‌رزان‌و ئاوا بچ����ووك ده‌یكه‌یته كه‌ره‌س����ته‌ی ئایدۆلۆژی خۆت ،گه‌ر ئه‌مه له‌نه‌زانیته‌وه بێت ئهوه به‌اڵیه ،گه‌ر له‌زانینیشه‌وه‌یه ئه‌وا به‌اڵكه گه‌وره‌تره.
کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان چۆن‌و له‌به‌رچی؟ شاخه‌وان شۆڕش به‌مدواییه گوتن له‌سه‌ر به‌ستنی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد ده‌کرێت .له‌الیه‌ن هه‌ندێ له‌ئه‌ندامان����ی پارت����ی دیموکراتی گه‌لی تورکیاوه ره‌خنه‌‌و س����ه‌رنج س����ه‌باره‌ت به به‌ش����دار نه‌بوون����ی پ.ک.ک‌و دانانی مه‌رجی چه‌کدان����ان ده‌گوترێن .هه‌ندێ ده‌ڵێن ئ����هوه مه‌رجی پ.د.ک‌و ی.ن.ک ـ ه هه‌روه‌کو ئه‌وان پێیان باشه تورکیاش له‌م کۆنگره‌یه‌دا به‌شدار بێت. به‌ر له‌هه‌ر گوتنێک ده‌بێ جه‌خت له‌سه‌ر ئ����هوه بکرێته‌وه که کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد وات����ای کۆنگره‌یه‌ک ده‌گه‌یه‌نێ ک ه په‌یوه‌ندی ب����ه به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی کوردو کوردستانه‌وه ههیهو تایبه‌ت ه به ناسیۆنی کورد .نابێ له‌ژێر هیچ ناوو پاس����اوێک نوێنه‌رانی س����هر به واڵتانی داگیرکه‌ری کوردستان بۆ نمونه تورکیا بێنه ناو ئه‌و کۆبوون����هوه کوردییه یا به هیچ جۆرێک وته‌ی����ه‌ک ی����ا جۆرێ����ک له‌کاریگه‌رییان به‌س����هر کۆنگره‌دا هه‌بێ����ت .بچوکترین کاریگه‌ریی ئه‌وان زی����ان به کۆنگره‌که‌‌و هه‌نگاوه‌کان����ی ده‌گه‌یه‌نێ����ت ،چونک���� ه به‌رژه‌وه‌ندیی ناسیونالیس����تانه‌ی ئه‌وان دژی به‌رژه‌وه‌ندی����ی ناسیونالیس����تانه‌ی کوردس����تانه .چه‌ند ده‌ستی داگیرکه‌ران له‌کۆنگ����ره دووربێ����ت ،هێن����ده زیات����ر ئه‌گه‌ری کۆنگره‌یه‌کی به‌سوود‌و ئه‌رێنی هه‌یه .س����ه‌باره‌ت به پ.ک.ک‌و مه‌رجی چه‌کدانان ،ئهوه داواکارییه‌کی رامیاریی ه ک����ه هی����چ په‌یوه‌ندییه‌کی به به‌س����تنی کۆنفران����س یا کۆنگ����ره‌ی نه‌ته‌وه‌ییه‌و‌ه نییه .پ����ارت‌و رێکخراوی کوردس����تانی چه‌کدار ی����ا بێچه‌ك وه‌کو ی����ه‌ک مافی به‌ش����دارییان له‌کۆنگ����ره‌ی نه‌ته‌وه‌ییدا هه‌ی����ه .چه‌کدانان����ی بێم����ه‌رج داوای له‌مێژین����هی تورکیای����هو وروژاندنی لهو بۆنه‌یه‌دا هه‌وڵی سه‌پاندنی داواکاریه‌کانی تورکیای ه به‌س����هر رۆژه‌ڤ����ی کۆنگره‌دا. دیاره داواکاریه‌کانی تورکیا هه‌ربه‌وه‌ش ناوه‌س����تێ .جگه‌ل����هوهی وروژاندنی ئه‌و بابه‌ت���� ه له‌الیه‌ن الیه‌نێک����ی کوردییه‌و‌ه پرس����یاری بنچینه‌ی����ی به‌رامب����هر ب���� ه ملکه‌چی ئه‌و الیه‌نه به به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی
پێویسته کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد لهچوارچێوه کالسیکیه‌که‌ی ده‌ربهێندرێت‌و نه‌که‌وێت ه ژێر چنگ‌و کاریگهری ئه‌م پارت‌و ئه‌و الیه‌ن کوردستانه‌وه داده‌نێت. ئه‌و کۆنگره نه‌ته‌وه‌یی����هی که ئاماژهی بۆ ده‌کرێت ،ک����ه واپێده‌چێت له‌هه‌ولێر ببه‌س����ترێت ،دیاره له‌ژێ����ر کاریگه‌ریی پ.د.ک‌و ی.ن.ک داده‌بێ����ت ،بۆی���� ه کاریگهری ئ����هو دووالیه‌ن����ه واپێده‌چێ پارتی زیاتر له‌سه‌ر بهرنامهو ئه‌جێندای کۆنگره‌که‌دا ده‌بێ����ت ،به‌مجۆره گومانی زۆرله‌وه‌دا هه‌یه ک����ه کۆنگره‌که بتوانێ ئه‌و مه‌رجانه پڕکاته‌و‌ه که کۆنگره‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌ی����ی پرۆفیش����ناڵ ده‌یخ����وازن. واپێده‌چێت مه‌به‌ست له‌به‌ستنی کۆنگره زیاتر گوت����ن له‌بارودۆخ����ی رامیارییه، لهمبارهیهوه سه‌یرکردنه‌ک ه به‌ئه‌گه‌ری زۆر ده‌که‌وێته ژێرکاریگه‌ری پارتیو یه‌کێتی. دیکه جگه‌ل����هوهی واپێده‌چێ بواره‌کانی فه‌رامۆش ده‌کرێن ی����ا گرنگی ئه‌وتۆیان پێنادرێت ،چونکه هیچ گوتنێک له‌سه‌ر بواره‌کانی دیکه‌دا نییه .دیاره کۆنگره یا کۆنفرانس����ی نه‌ته‌وه‌یی هه‌ر ته‌نها بواری رامیاری ناگرێته‌وه. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست گردبوونه‌وه‌یه‌ک ه له‌الیه‌ن
هه‌ن����دێ رێکخ����راو‌و پارت����ی رامیاری‌و په‌راوێزکردنی هه‌ندێ پارتی دیک ه له‌به‌ر بهرنامهو س����تراتیژی جیاواز ،ئهوه ئه‌و گردبوونه‌وه‌ی����ه الواز‌و رواڵه‌تی ده‌بێت‌و مه‌رجه‌کانی بێالیه‌نی‌و پرۆفیشناڵبوونی تێ����دا ناب����ێ .ئه‌نج����ام‌و بڕیاره‌کان����ی کۆنگ����ره ره‌ن����گاوی‌و الیه‌نگی����ر ده‌بن. هه‌روه‌ها چاره‌نووسی بڕیاره‌کان هه‌مان چاره‌نووسی ئه‌و ده‌یان‌و سه‌دان بڕیاران ه ت ک ه له‌کۆنفرانس����ه جیاجیاکاندا ده‌بێ���� دران‌و نه‌بوون به‌هیچ. س����ه‌باره‌ت ب����ه چۆنیه‌ت����ی کۆنگره‌که‌‌و الیه‌ن ه به‌ش����داربووه‌کان تێیدا ،پێویست ه کۆنگ����ره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد لهچوارچێوه کالسیکیه‌که‌ی ده‌ربهێندرێت‌و نه‌که‌وێت ه ژێر چنگ‌و کاریگهری ئ����ه‌م پارت‌و ئه‌و الیه‌ن ،یا ته‌نها ب����ۆ الیه‌نه رامیاریه‌کان ته‌رخان بکرێت .تاڕۆژی ئه‌مڕۆمان کورد وه‌کو نه‌ت����هوه نهیتوانیوه کۆنگره‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی کوردی له‌فۆرمی رێکخراوێکی کوردستانی بێالیه‌ن‌و پرۆفیشناڵ ،فراوان‌و رێ����ک ،بهێنێته‌بوون .ئ����هو کۆنگرانه‌ی هه‌بوون له‌ئاستی مه‌رج ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کاندا نه‌بوون ،یا له‌ژێ����ر کاریگه‌ریی الیه‌نێکی به‌هێزداب����وون ی����ا الواز‌و بێتوانا بوون. له‌ڕاستیدا ئهوه پڕۆژه‌یه‌ک ی زۆر سه‌خته‌‌و واپێناچ����ی نه‌ت����هوهی کورد له‌ئاس����تی پێداویستیه‌کانیدا بێت. له‌کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ییدا پێویست ه هه‌موو رێکخ����راو‌و پارته کوردس����تانیه‌کان ک ه په‌یوه‌ندیی����ان ب����ه به‌رژه‌وه‌ندی ه گرنگ‌و چاره‌نووس����ازه‌کانی کوردس����تانهوه هه‌ی ه به‌شدار بن .پێویس����ته رێکخراوه رامی����اری ،مرۆڤدۆس����ت ،ئاب����وری، دادوهریو کۆمه‌اڵیه‌تی����ه‌کان بوونی����ان هه‌بێت ،ئه‌جێن����داو بابه‌ته‌کانی کۆنگره ب����ه به‌رفراوانی له‌س����هر ه����هر بابه‌تێک ل����هو بابه‌تانه بوه‌س����تێت ،لێکۆڵینه‌وه‌‌و بابه‌ت بخاته‌ڕوو ،ستراتیژێکی بێالیه‌ن‌و چڕوپڕی کوردس����تانییان بۆ دابڕێژرێت. پێویس����ته مافه‌کانی مرۆڤ‌و پره‌نسیپ ه دیموکراس����یه‌کان بنچین����هی بهرنامهو ده‌س����توری کۆنگ����ره ب����ن .پێویس����ت ه بیرکردنه‌وه‌ی کۆنه‌پارێزی‌و س����ۆزداری ���ه له‌ه����هر روانگه‌یه‌که‌و‌ه بێت الیه‌نگیران�
نەخشەی کورستانی گەورە له‌به‌رنامه‌‌و پرۆگرام����ی کۆنگره به‌دوور بگیرێت .به‌مجۆره کۆنگره به‌رنامه‌یه‌کی یا پالتفۆرمێکی کوردستانی پرۆفیشناڵ دابڕێژێت ک ه بتوانێ ببێته س����ه‌رچاوه‌‌و رێگه‌نیشانده‌ر بۆ بواره گرنگه رامیاری، دادوه‌ری ،ئاب����وریو کۆمه‌اڵیه‌تی����ه‌کان، بتوان����ێ چوارچێوه‌یه‌ک����ی مۆدێ����رن‌و قانونیان����ه بۆ ئ����هو بواران����ه دابڕێژێت، بتوانێ س����نوره‌کان لهو بوارانه‌دا دیاری بکات. هه‌روه‌کو چۆن رێکخراوه پرۆفیشناڵه‌کانی جیه����ان کردوویانه ،ب����ۆ نمونه یه‌کێتی ئه‌وروپ����ا .ئ����هوهی ئێمه لێ����ره‌دا لێی ده‌دوێین نمونه‌یه‌کی بچوکی ئه‌وانه‌یه. له‌داڕش����تنی به‌رنام����هی کۆنگ����ره‌ی نه‌ته‌وه‌یی����دا نابێ هه‌وڵی ئ����هوه بدرێت
س����تراتیژی پ����ارت‌و الیه‌نێک����ی به‌هێز بگونجێندرێت ،به‌ڵکو ده‌بێ زانستیانه‌‌و بێالیه‌ن بیر له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی خه‌ڵکی کوردس����تان له‌س����هر بنه‌ما راشیونال، دادوهریو مرۆڤایه‌تیه‌کاندا کۆنکرێتیان ه بکرێت����هوه .بۆی����ه داڕش����تنی بهرنامهو ستراتیژی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی پێویستی ب ه خه‌ڵکی ش����اره‌زای بێالی����ه‌ن له‌بوار‌ه جیاجی����ا کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان����هوه هه‌ی����ه. س����ه‌پاندنی بهرنامهو ئامان����ج له‌الیه‌ن پارتی رامیاری ده‌سه‌اڵتداره‌وه ،مۆرکی نه‌ته‌وه‌ییبوون له‌کۆنگره‌که‌دا داده‌ماڵێت، ک���� ه به‌ئه‌گه‌ری زۆر کۆنگ����ره بۆ مه‌رام‌و به‌رژه‌وه‌ندیی���� ه تایبه‌تیه‌کان����ی پ����ارت‌و الیه‌نی تایبه‌ت به‌کارده‌هێنرێت. به‌ڕوون����ی دی����ار نیی���� ه مه‌به‌س����ت لهو
گردبوونه‌وه‌یه چیی ه که ناوی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی����ی پێوه‌ن����راوه ،ب����ه‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی مه‌به‌ست کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ییه، ئ����هوه پێویس����ته هه‌ن����گاوه‌کان بهرهو پێکهێنانی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان وه‌کو رێکخراوێکی پرۆفیشناڵ‌و مۆدێرن ک���� ه بتوانێ له‌ئاس����ت به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی کوردستاندابێت‌و چوارچێوه‌یه‌کی قانونی بۆ ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندیانه دابڕێژێت ،به‌پێی پره‌نسیپه دیموکراس����یه‌کان کار بکات، له‌ئاس����تی س����ه‌رده‌مدا بێتو له‌جیهانی نوێ‌و داواکاریه‌کانی بگات ،کۆبوونه‌و‌ه بۆ هه‌نگاو‌ه دروستکه‌ره‌کانی داهاتوو بکات، بڕی����اره‌کان ،جێبه‌جێکردنی����ان به‌دوادا بێتو هه‌ن����گاوی داهات����وو به‌خۆیانه‌و‌ه بگرن.
بیروڕا
) )319سێشه‌مم ە 2012/3/70
birura.awene@gmail.com
عەقاڵنییەتی بزوتنەوەی گۆڕان له‌نەورۆزدا! کامیار سابیر
لەن���ەورۆزی ئەمس���اڵدا نەوش���یروان مس���تەفا ،وەک رێکخ���ەری گش���تیی بزوتنەوەی گۆڕان لەپەیامێکدا کۆمەڵێ سەرخەتی سیاسیی‌و کولتووریی باسکرد ک���ە بۆ یەکەمی���ن جارە سیاس���ییەکی کورد بەو ش���ێوە عەقاڵنیی‌و مەدەنیی‌و پراگماتیی���ە ،دوور لەخۆهەڵکێش���انی نەتەوەیی‌و حەماس���ی ناسیۆنالیستیی‌و دروشمی کوێرە کوردایەتیی کیشوەربڕ، باس له‌بۆن���ەی نەورۆز‌و س���ەربەخۆیی کوردس���تان‌و ئەگ���ەری جیابوون���ەوەی هەرێمی کوردس���تان ب���کات .له‌ماوەی دوو س���اڵی رابردوودا کۆمەڵێ دیبەیت‌و ئارگیومێنتی جیاواز لەسەر ناسیۆنالیزم‌و کوردایەتیی‌و جیاوازی���ی نێوان چەمکە نیش���تمانیی‌و نەتەوەیی���ەکان له‌میدیای کوردیی���دا نووس���ران ،خۆش���بەختانە رەنگدانەوەی پۆزەتیڤی ئەو وردەکارییانە بە پەیامەکەی نەوشیروانەوە تەواو دیار بوو .ئەمەش جێگەی خۆش���حاڵییە کە ئ���ەم پی���اوە بەوردی���ی دەخوێنێتەوەو تەتەڵ���ەی بیروبۆچوونە جی���اوازەکان لەگەڵ دەوروبەرەکەیدا دەکات. الش���ەی کورد لەناوخۆیدا بە نەزیفێکی راس���تییەکەی ل���ەڕووی مێژووی���یو ناوخۆییەوە دەتلێتەوە‌و دەیان کێشەی کولتووریی‌و جیۆگرافیی‌و سیاسییشەوە ،فیکریی‌و سیاس���یی‌و گەندەڵیی یەخەی جەژنی نەورۆز بەتەنیا جەژنی نەتەوەیی حیزبە دەسەاڵتدارەکانی گرتووە. ک���ورد نیی���ە .بەواتایەکی ت���ر ئەگەر جیاوازییەکانی نێوان نیش���تمانییبوون‌و ناسیۆنالیس���تە کوردەکان ئ���ەم فاکتە نەتەوەییبوون ،زۆر سەختەو وردەکاریی‌و بپەژرێن���ن ،ئەوە دەبێ بوێرین لەمەودوا خوێندنەوەی قووڵی دەوێ .س���ەرەڕای بڵێی���ن ن���ەورۆز جەژنێک���ی نەتەوەیی لێکچوونی هەندێ ئەجێندای ناسیۆنالیزم‌و ک���وردان نییە ،بەڵک���و جەژنی کۆمەڵێ نیشتمانییبوون له‌خراپییەکانیاندا ،بەاڵم نەتەوەی جیاوازە .جەژنی فارس���ەکان‌و هێش���تا جیاوازیی���ان زۆرت���رە .دەکرێ تاجیکەکان‌و ئەرمەنییەکان‌و کوردەکان‌و بڵێی���ن ناس���یۆنالیزم میلیتانت‌و بکوژ‌و ئەفغانییەکان‌و...تاد .لەنەورۆزدا ،ئێمەی ببڕە ،هەست بەبەرپرسیارییەتی ناکات‌و کورد پێویستییمان بە جەختکردنەوەی غ���روری نەتەوەک���ەی خ���ۆی زۆر بڵند ئاش���تیی‌و تۆلێران���س‌و دۆس���تایەتیی دەقەبڵێن���ی ،تەنیا یەک کەس یان یەک هەم���وو ئ���ەو نەت���ەوەو ئێس���نیکە حیزب ،یاخود کۆمەڵێ حیزب‌و سیاسیی، جیاوازانە هەیە (بە ٣٥٠میلۆن خەڵک هەموو نەتەوەکە بەرەو هەڵدێر دەبەن. دەقەبڵێنرێ���ن) ک���ە ئاهەنگ���ی نەورۆز ناسیۆنالیزم ،بیانوو بۆ تاوانی تاکەکانی دەگێ���ڕن ،ن���ەک وەک ناعەقاڵنییەت���ی رەگەز‌و نەتەوەکەی خۆی دەهێنێتەوەو هەندێ ئێسنۆناسیۆنالیس���ت‌و بەنازناو داکۆکییان لێ دەکات‌و هەمیشە بەدوای ئەکادیمیستی توندڕۆی نەتەوەیی کورد ،قەیران‌و شەڕدا دەگەڕێ .بە پێچەوانەوە شیروتیر لەنەتەوەکانی تر رابوەشێنین .نیش���تمانییبوون پەیام���ی ئاش���تیی‌و ئەگەر هەریەک له‌هەرێمی کوردس���تانی پێکەوەژیانە ،خۆشەویستیی ژیان تێکەڵ عێراق ،یان کوردس���تانی باکوور(نەک بە بەه���اکان‌و مۆراڵی م���رۆڤ دەکات، باک���ووری کوردس���تان) ،یاخ���ود رەگەز‌و ئایین‌و پێستی جیاواز‌و نەتەوەی کوردستانی رۆژهەاڵت لەڕووی سیاسیی‌و جودا هەموویان له‌پێکهێنەرانی تاکەکانی ئابووریی‌و کولتوورییەوە س���ازو ئامادە کۆمەڵگەک���ەن‌و هاوواڵتییبوون بناغەی بن بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی کوردس���تان مرۆڤی ئازادە .ب���ە زمانی کوردەواریی‌و (ن���ەک کوردیی) ،برینێک���ی قووڵی بێ خۆماڵی���ی ،نەتەوەییب���وون ه���ارەو دەوڵەتیی‌و بێ قەوارەیی کورد چارەسەر پەالرمار دەدات ،بەاڵم نیش���تمانییبوون دەبێ .لەسەر ئەرزی واقیع ئەمە هێشتا ئاشتیخوازەو داکۆکیی له‌خۆی دەکات. ماویەتیی ،جی���ا له‌نەبوون���ی ئیرادەی جەختکردن���ەوە لەچەم���ک‌و بەه���ا بایەخێک���ی سیاسیی الی حیزبە سیاسییەکان ،هێشا نیش���تمانییەکان،
ئەوە قەدەری کوردە، دەیان رۆشنبیر‌و نووسەر ،ئەو قسانەی نەوشیروان مستەفایان زۆر دەمێکە‌و بەزیادەوە کردووە ،بەاڵم یەک لەسەر دەی پەیامەکەی ئەو کاریگەریی بۆ ناو ریزەکانی گۆڕان نییە
كام ده‌وڵه‌تی كوردیی؟ عه‌زیز ره‌ئوف
مۆڕاڵیی گ���ەورەی هەیە .ئ���ەم هەموو تێکەڵکردنانەی دەوڵەتی کوردس���تان‌و کوردیی ،نیشتمانیی‌و نەتەوەیی...تاد، زۆرب���ەی لەئەنجامی کەم���ی زانیاریی‌و مەعریفەی رووکەش���ی نەتەوەییەکانەوە س���ەرچاوە دەگ���رێ .ئاخر ئاراس���تەی ئینتیم���اکان ت���ا هەنووکە ب���ۆ حیزب‌و هۆز‌و بنەماڵ���ەو ناوچ���ەو دایەلێکتێک (لەسەر حیس���ابی زمانی فەرمیی) بێ چۆن ئەو دەوڵەتە عاتیفییە بە فوویەکی دەوڵەتەکان���ی دەوروب���ەر ناڕووخ���ێ؟ پارتیی دوو شاری بەدەستەوەیە ،زمانی کارگێڕیی‌و پەروەردەی شارێکی جودایە له‌پایتەختەک���ەی ،ئ���ەم گاڵتەجاڕیی���ە لەکوێی ئەم دنیای���ەدا هەبووەو هەیە؟ ئابووری���ی هەرێمێک بخرێت���ە خزمەتی کۆمەڵێ پیرە سیاسیی دوو حیزبەوە چۆن خەالنۆکەی دەوڵەتی کوردیی دروس���ت دەبێ؟ بەم دارش���ەقی کوردایەتییەوە، کۆمەکۆم���ی دەوڵەت���ی نەتەوەیی (بە لۆژیک���ی خۆیان) ،جارێ���ک بەحەماس‌و خۆس���وورکردنەوە (ج���ار جاری���ش بە پاڕانەوە) چۆن دروست دەبێ؟ وێڕای فۆرمە جیاوازەکانی ناسیۆنالیزم، ب���ەاڵم پێوەندییەک���ی ق���ووڵ لەنێوان نەتەوە‌و دەوڵەتدا هەیە .سەرەکییترین‌و بناغەییتری���ن پێوەندیی���ش لەنێ���وان ناس���نامە (ئایدێنتیت���ی)ی نەتەوەیی‌و ئابووریی سیاس���ییدا هەی���ە له‌الیەک‌و له‌الیەکی تریش���ەوە پێوەندییەکی توند لەنێوان ئینتێگرەیشنی ()integration نەتەوەی���یو س���ەربەخۆیی سیاس���ییدا هەی���ە .ئەوان���ە ،ئەلفب���ێ نەت���ەوەو دەوڵەتی نەتەوەیین ،ب���ەاڵم بەداخەوە زۆربەری ناسیۆنالیستەکانی ئێمە بەس ب���ە عاتیفەی رەش���ۆکیی‌و حەماس���یی میلیش���یایی‌و خولی���ای هەرزەکارانەوە ل���ەو وردەکارییانە دەڕوان���ن .دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ کورد هیچ پێویس���ت نییە ئەگەر دەوڵەتی کوردس���تان بەڤێرژنی نیش���تمانیی (لەهەر پارچەیەکەوە بێ) دروست ببێ. چۆن ئایدیۆلۆژیای ئیسالمی سیاسیی‌و کۆمۆنیزم زیانی قورس���یان بە ئازادیی گەالنی ژێر دەس���ت (کورد بەتایبەتیی) گەیاندووە ،هەمیشە بوونە بە رێگر‌و بەبار بەس���ەر داوا سیاسیی‌و کولتوورییەکانی گەالنی ژێردەستەوە ،بەهەمان میتۆدیش ناسیۆنالیزمی ناسیۆنالیستە کوردەکان زیان���ی کەمەرش���کێن له‌ماف���ی مرۆڤ‌و ئازادی���یو بەها نیش���تمانییەکانی تاکی ک���وردو گەالن���ی کوردس���تان دەدات. ناسیۆنالیس���تەکان زۆر مەترسییدارترن له‌ئیس�ل�امییەکان‌و له‌کۆمۆنیس���تەکان، چونکە ئەم���ان زۆر کوێرانە‌و رادیکااڵنە بیر دەکەنەوە .لەسەردەمێکدا کە باوی دەوڵەت���ی نەتەوەیی لەس���ەر بونیادی فیکری���یو کولتووری���ی ی���ەک نەتەوە دابم���ەزرێ ن���ەک هەر نەم���اوە ،بەڵکو ئ���ەو دەوڵەتە نەتەوەیی���ە (قەومییە)،
Azizrauf75@yahoo.com
زیاد له‌هۆكارێك هه‌یه بۆئهوهی ده‌وڵه‌تی نهتهوه بتوانێت له‌سه‌ر پایه‌كانی خۆی بوه‌ستێت كه ئه‌م جۆره پایانه له‌كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا غائیبه .ده‌وڵه‌تی كوردی پێویستی به سوپای نیشتیمانی ههیهو ئهوهی ئێستا له‌كوردستاندا ده‌یبینین هیچ نییه جگه له‌هێز‌و فه‌وجی به‌رپرسان‌و حیزبه‌كان. ده‌وڵه‌ت����ی ك����وردی پێویس����تی ب���� ه ئابووریی����ه‌ك هه‌ی����ه ك����ه الن����ی كه‌م له‌ژێر ده‌س����تی نوخبه‌یه‌كی سیاسیدا نه‌بێت .ده‌وڵه‌تی كوردی پێویستی به فه‌زایه‌ك هه‌یه بۆ ده‌س����تی كارو هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك زۆرینه‌ی پێداویستیه‌كانی له‌ودیوی س����نوره‌وه بۆبێت چانس����ی به‌ده‌وڵه‌تبوونی زۆر كه‌مه .س����ه‌رباری هه‌موو ئه‌مانه‌ش ئیراده بۆ سه‌ربه‌خۆیی الی هێز‌و الیه‌نه‌كانی ئێمه زۆر كه‌مه‌‌و ته‌نها له‌قسه‌كردن‌و توڕه‌بوون زیاتر هیچ كات كاركردن له‌س����هر به‌ده‌وڵه‌تبوونی ك����ورد نه‌خراوه‌ته ئه‌جێن����داو پرۆژه‌ی ستراتیژی هێزه سیاسییه‌كانه‌وه. له‌س����ه‌روو ئه‌مانه‌ش����هوه ده‌وڵه‌ت بێ ئینیتم����ای خه‌ڵ����ك‌و گه‌ڕان����هوه ب����ۆ رای خه‌ڵك دروس����ت نابێت .ئێس����تا له‌كوردس����تان ن����ه‌ك رای خه‌ڵ����ك وه‌رناگیرێ����ت ،به‌ڵكو له‌الیه‌ن نوخبه‌ی
سیاسیشه‌وه گولله‌باران ده‌كرێت ،هه‌ر هێزێك گولله ئاراس����ته‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی بكات ،نوكته‌یه‌كی گه‌وره‌یه بڕوای پێ بكه‌ین كه بتوانێت ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌مان بۆ دروست بكات. با بپرسین كێ عێراقی زیندوو كردهوه؟ له‌س����اڵی 2005زۆرین����هی خه‌ڵك����ی كوردستان بڕیار له‌چاره‌نوسی خۆیان ده‌ده‌ن ،ب����ۆ ئه‌و كاته س����ه‌ركردایه‌تی ك����ورد نه‌گه‌ڕایه‌وه ب����ۆ رای خه‌ڵك وا ئێس����تا پێمان ده‌ڵێن له‌ته‌حه‌مولماندا نه‌ماوه‌‌و میلل����ه‌ت رای خۆیی ده‌دات؟ هه‌ركات س����ه‌رۆك مه‌زاجی گرتی باس له‌بڕی����اری میلله‌ت ده‌دات‌و هه‌ركاتیش توڕه ب����وو باس له‌ده‌وڵه‌ت����ی كوردی ده‌كات ،له‌دۆخ����ی وادا باس����كردن له‌دروس����تكردنی ده‌وڵه‌ت����ی نه‌ت����هوه هیچ نیی����ه جگه له‌نه‌بوون����ی پڕۆژه‌‌و بازدان بهسهر قه‌یرانه ناوخۆییه‌كاندا، ئێمه راهاتووین ه����ه‌ركات قه‌یرانێكی ناوخۆیی ی����ان عێراقی هه‌بێت ،ئینجا سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد خۆی به ئااڵی كوردس����تاندا هه‌ڵده‌واسێت‌و به‌م هه‌موو تێكشاوییه‌وه باس له‌ده‌وڵه‌تی كوردی ده‌كات. دروس����تبوونی ده‌وڵه‌تی نهتهوه النی كه‌م پێویستی به كۆده‌نگی نیشتیمانی هه‌یه .وتاری سێ س����ه‌ركرده‌ی كورد له‌ن����ه‌ورۆزدا ده‌ریده‌خ����ات كۆمه‌ڵگه‌ی
نوخبه‌یه‌كی سیاس ی منداڵ له‌سه‌ر شه‌قام بكوژێت بۆ مانه‌وه‌ی خۆی ،ده‌بێت چۆن ده‌وڵه‌تێك به‌ڕێوه به‌رێت؟
ك����ودی چه‌ن����د تێكش����كاو‌و پارچ���� ه پارچه‌یه .ده‌وڵه‌تی نهتهوه په‌یوه‌ستی به كۆده‌نگی����ی ههیهو ئه‌م كۆده‌نگییه له‌ئێستادا ته‌واو غائیبه. ب����ه‌اڵم ره‌نگ����ه س����ه‌ره‌كیترین پای����ه بۆ دروس����تبوونی ده‌وڵه‌ت����ی نهتهوه بریت����ی بێت له‌خ����هون .له‌ئێس����تادا هه‌م����وو هه‌وڵێكی نوخبه‌ی سیاس����ی له‌كوردس����تان بریتی����ه له‌كوش����تنی خه‌ونی منداڵه‌كانم����ان .باراك ئۆباما له‌ئه‌فریقیاوه ده‌توانێت خه‌ون به بوون به‌س����ه‌رۆك كۆماره‌وه ببینێت ،به‌اڵم هیچ منداڵێكی ك����ورد جگه له‌منداڵی حی����زب‌و بنه‌ماڵه ،ناتوان����ن خه‌ون به
خۆبەخ���ۆ دژی گەالنی ف���ارس‌و تورک‌و عەرەب ،دەبێ .ئەو دەوڵەتە نەتەوەییە بەسروش���تیی دژایەتی���ی ئ���ەو گەل‌و نەت���ەوەو ئێس���نیکە جیاوازانە دەکات کە لەس���ەر خاکی کوردس���تان دەژین. دەوڵەتێکی لەو چەش���نەش شۆڤینیزم‌و راسیزم بەرهەم دەهێنێ. له‌پەیامەکەی نەوش���یرواندا عەقاڵنییەت هەب���وو ،زۆر گرینگ���ە بە ش���ێوەیەکی رێکخراوەی���ی ب���ۆ ن���او ریزەکان���ی بزوتنەوەکەی خۆی دایبگرێتە خوارەوە. کارەس���اتی سیاس���یی ئەوەیە زۆرێک له‌کادی���رە زۆر پس���پۆڕەکانی گ���ۆڕان تا هەنووک���ەش نازان���ن حیزبەکەیان، حیزبێکی نەتەوەییە یان نیش���تمانییە! س���ەرگەردانییەکەیان گەیشتووەتە ئەو ئاس���تەی کادیرەکانی ئ���ەو بزوتنەوەیە له‌واڵت���ی ئەمه‌ری���کاوە (ئەنجوومەن���ی گۆڕان له‌ئەمه‌ریکا) بەیاننامە دەربکەن‌و بە شەهیدانی خۆپیشاندانەکانی پارساڵ بڵێن له‌پێناوی (ک���وردو کوردایەتیدا) شەهید بوون ئەمە بۆ جەهلی سیاسیی‌و کولتووریی‌و بێ مەعریفەیی‌و نەشارەزایی دەگەڕێت���ەوە .بەش���ێکی بەرچ���اوی کادیرەکان���ی گ���ۆڕان زۆر کۆڵ���ەوارن، توانای ریزکردنی چوار جیاوازیی نێوان نیشتمانییبوون‌و نەتەوەییبوونیان نییە. ئەگ���ەر هەیانبووای���ە ،ئ���ەو گەنجانەی له‌پێناوی دابینکردنی ئازادیی‌و نەبوونی الی کەم���ی عەدالەت���ی کۆمەاڵیەتیی‌و بەگژداچوونەوەی سیستمی گەندەڵییدا ش���ەهید بوون ،نەدەکران بە شەهیدی کاروانی "کوردایەتیی" بەدەست‌و قەڵەمی هەندێ گۆڕانخواز له‌ئەمه‌ریکاوە. ئ���ەو عەقاڵنییب���وون‌و پراگماتیزم���ەی له‌پەیامەک���ەی نەوش���یرواندا ،ب���ۆ رای گش���تیی هاتبوو ،کارێکی چاکتر دەبوو ئەگەر ری���زی کادیرە ب���ێ تاقەت‌و بێ تواناکان���ی گۆڕان���ی پ���ێ ببردرایەت���ە س���ەر ،چونکە دروس���تبوونی دەوڵەتی کوردستان پێش هەموو شتێ پێویستی بە گەاڵڵەیەک���ی فیکریی هەیە .هاوکات پێویس���تی ب���ە دامودەس���گاییکردن‌و بەنیش���تمانییکردنی فیک���رو رەهەندە سیاس���ییەکان هەی���ەو پێویس���تی بە خوێندنەوە‌و لێکدان���ەوەی ئارگیومێنتە فیکریی‌و سیاس���ییە جیاوازەکان هەیە. س���ەرەنجام ئەوە ق���ەدەری ک���وردە، دەیان رۆشنبیر‌و نووسەر ،ئەو قسانەی نەوش���یروان مس���تەفایان زۆر دەمێکە‌و بەزیادەوە کردووە ،بەاڵم یەک لەس���ەر دەی پەیامەکەی ئەو کاریگەریی بۆ ناو ریزەکانی گۆڕان نییە .له‌کۆتاییدا گرینگە ئەو عەقاڵنییبوونەی نەوشیروان مستەفا، وەک پەیامێک���ی رۆژگار بەڕێک���ردن نەگ���وزەرێ .گ���ۆڕان (لەس���ەرەوە بۆ خوارەوە) کارێکی باشی دەکرد بەجدیی لەسەر چەمکە نیشتمانییەکان راوەستێ‌و چەمکە نەتەوەیی���ە رادیکاڵەکان بەالوە بنێ.
ب����وون به‌س����ه‌رۆكی واڵت����هوه ببینن. ده‌وڵه‌تی نهتهوه هه‌رگیز به‌بێ بینینی خه‌ون دروس����ت نابێت .ئهوهی ئێستا كۆمه‌ڵگه‌ی ك����وردی ببینێت ده‌زانێت كه منداڵه‌كانی هه‌رگیز خه‌ون نابینن. كوش����تنی خ����هون الی منداڵه‌كانمان‌و باس����كردن له‌دروس����تبوونی ده‌وڵه‌تی كوردی له‌نوكته‌یه‌كی بێتام ده‌چێت. ئه‌و فه‌زا سیاسیه‌ی ئێستا له‌كوردستان ب����ه‌دی ده‌كرێ����ت ب����ۆ كۆنترۆڵكردن‌و بێده‌نگكردن ،فه‌زایه‌كه تروس����كاییه‌ك هه‌ناس����هی تێدا نییه بۆ دروستبوونی ده‌وڵه‌تی نهتهوه. تۆ له‌ئێس����تاوه هه‌زاران رێگه‌‌و پالنت هه‌بێ����ت ب����ۆ مانه‌وه‌ت له‌ده‌س����ه‌اڵت‌و زیاد له‌هه‌وڵێك����ت هه‌بێت له‌په‌رله‌مان بۆ ئ����هوهی ده‌س����تور‌و یاس����اكان به به‌رژه‌وه‌ندی هێز‌و الیه‌ن بنوس����یته‌وه نه‌ك نهتهوه ،كێیه ئهوهنده س����اده‌یه ب����اوه‌ڕ ده‌كات ده‌وڵه‌تێ����ك دروس����ت ده‌بێت ماف����ی هه‌مووانی تێدا پارێزراو ده‌بێت. له‌ئێس����تادا ره‌نگه خه‌ون����ی زۆربه‌مان دروستبوونی كیانێك بێت ،دروستبوونی ماڵێك����ی ره‌نگاوڕه‌نگ بێ����ت به‌ناوی ده‌وڵه‌تی كوردی ،به‌اڵم ده‌بێـت هه‌رگیز ئه‌وه‌ش����مان له‌بیر نه‌چێت ئه‌م نوخبه سیاس����ییه‌ی ئه‌مڕۆی كوردی ،چانسی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌ی نییه. نوخبه‌یه‌كی سیاس����ی منداڵ له‌س����هر ش����ه‌قام بكوژێت ب����ۆ مانه‌وه‌ی خۆی، ده‌بێت چۆن ده‌وڵه‌تێك به‌ڕێوه به‌رێت؟ ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی كوردی دروس����ت بێت به بڕوای من خراپترین ده‌وڵه‌تی دنیا ده‌بێت.
13
ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی رێبین هه‌ردی
کۆنت���ڕۆڵ بکرێ���ت" ،ب���ه‌اڵم له‌واڵتانی وه‌ک رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���ت‌و ئاس���یا‌و ئه‌فریق���ادا ،هه‌م���وو ش���تێک ئه‌چێته خزمه‌ت���ی به‌هێزک���ردن‌و پته‌وک���ردن‌و س���ه‌قامگیری حکوم���ه‌ت .حکومه‌تیش ده‌زگایه‌کی بیرۆکراتی هاوچه‌شنی ئهوه نییه که له‌تیوره‌ی ئه‌نگلۆ-ئه‌مه‌ریکاندا هه‌یه ،به‌ڵکو ده‌س���ه‌اڵتی تاکو ته‌نیا‌و چاودێرینه‌کراوی بنه‌ماڵه یان گروپێکی بچوکه ک���ه هه‌م���وو به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی واڵت‌و ده‌وڵه‌تی ،بۆ خۆیو ده‌س���ه‌اڵت‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی کورت کردۆته‌وه .له‌م دۆخه‌دا دروستکردنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی چیتر ئه‌و مانا پرش���نگدارانه‌ی نییه که له‌ناس���یۆنالیزمی مه‌ده‌ن���ی له‌زۆری���ک له‌واڵته‌کانی رۆژئ���اوادا به‌رهه‌می هێنا، به‌ڵکو ئه‌بێ به مۆته‌که‌یه‌کی راسته‌قینه ب���ۆ کۆمه‌ڵ���گا‌و تاکه‌که‌س‌و س���ه‌رجه‌م ماف‌و ئازادیه‌کانی .له‌ئه‌زمونی یه‌که‌مدا ده‌وڵه‌تێک دروست ئه‌کرێت که ئامانجی پاراستن‌و داکۆکیکردن‌و پارێزگاریکردنه له‌ژی���ان‌و مافه‌کان���ی تاکه‌کانی ،به‌اڵم له‌ئه‌زمونی دووهه‌مدا ده‌وڵه‌تێک دروست ئه‌بێ���ت ک���ه ئه‌بێته کوت���ه‌ک‌و ئامێری پاراس���تنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کان���ی بنه‌ماڵه یان گروپێکی بچوک که هه‌موو سامانی سروش���تیو مرۆی���ی واڵت ب���ه موڵکی تایبه‌تی خۆیان ئه‌زانن‌و مامه‌ڵه‌ئه‌که‌ن.
جۆزێپ���ێ ماتس���ینی ناسیۆنالیس���تی به‌ناوبانگی ئیتاڵی وتب���ووی "خودا وا موقه‌ده‌ری کردووه که هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌ناو س���نوری سروشتی خۆیدا خاوه‌ن یه‌کێتی‌و س���ه‌ربه‌خۆیی سیاسی خۆی بێت" .ئ���ه‌م رس���ته‌یه ره‌نگ���ه خاڵی هاوبه‌ش���ی زورب���هی ئ���هو بزوتن���هوه ناسیۆنالیس���تانه بێ���ت ک���ه بیرۆکه‌ی ده‌وڵه‌ت���ی نه‌ته‌وه‌ی���ی وه‌ک ئامانجێکی س���ه‌ره‌کی‌و بنه‌ڕه‌تی ته‌ماش���ا ئه‌که‌ن که بێ بوونی ،هه‌میش���ه نهتهوه له‌ژێر مه‌ترسی‌و هه‌ڕشه‌ی له‌ناوچوندایه .هه‌موو نه‌ته‌وه‌ی���ه‌ک ئه‌بێ خاوه‌ن���ی ده‌وڵه‌تی خۆی بێتو تا ئه‌و کاته‌ش به‌م ئامانجه نه‌گات ،که‌موکوڕییه‌کی بوونیادی ههیهو له‌مافێکی بنه‌ڕه‌تی خۆی بێبه‌ش کراوه. ده‌وڵه‌ت بوون ،یه‌کسان ئه‌بێ به خودی بوون‌و بگره ئه‌به‌س���ترێته‌وه به هه‌موو مان���ا ئه‌خالقیه‌کانی بوون���ی مرۆڤه‌وه. ئهوهی ده‌وڵه‌تی نه‌بوو که‌رامه‌تی نییهو رێ���زو حورمه‌ت���ی له‌ژێر پرس���یاردایه. به‌مش���ێوه‌یه په‌ت���ای دروس���تکردنی ده‌وڵ���ه‌ت ئه‌بێت���ه خولیای س���ه‌ره‌کی خه‌یاڵی زوربه‌ی ئه‌و ناسیۆنالیستانه‌ی بوونی نهتهوه یان راستر مافی سروشتی نهتهوه به دروستکردنی ده‌وڵه‌ت ئه‌زانن. ئه‌م بیرۆکه‌یه که له‌گه‌ڵ دروس���تبوونی ناسیۆنالیزمدا سه‌رهه‌ڵئه‌دا ،به‌شێوه‌یه‌ک ره‌گ دائه‌کوتێت که شکڵی ئه‌فسانه‌یه‌ک وه‌رئه‌گرێ���ت که خه‌یاڵ���ی هه‌موو ئه‌و نه‌ته‌وانه داگیر ئ���ه‌کات که نه‌ته‌وه‌یان نیی���ه .ش���ۆڕش له‌پێن���اوی ئ���ازادیو مافه‌کاندا یه‌کس���ان ئه‌کرێت به شۆڕش له‌پێن���اوی دروس���تکردنی ده‌وڵه‌ت���دا. بگره دروس���تکردنی ده‌وڵ���ه‌ت له‌بری مافه‌کان‌و ئازادی دائه‌نیشێت‌و جێگه‌ی ئه‌و ئه‌گرێته‌وه .بێه���وده نییه زوربه‌ی ناسیۆنالیس���ته‌کانی ئ���هو نه‌ته‌وان���هی ده‌وڵه‌تی���ان نییه ،ماوه م���اوه ئهوه به قوڵی به بیر خه‌ڵکی���ی ئه‌هێننه‌وه که هێشتا نه‌بوونه خاوه‌نی ده‌وڵه‌ت‌و ئه‌بێت تێکۆشان‌و خه‌بات له‌پێناویدا به‌رده‌وام بێت .شاعیرێکی به‌ناوبانگی فه‌له‌ستینی جارێ���ک وتبوی(لێ���ره‌دا به‌پێ���ی مانا قس���ه‌کان ئه‌هێنم���هوه)" :ده‌وڵه‌ت���م ئه‌وێ���ت ،پۆلیس���ی هه‌بێ���ت ،زیندانی هه‌بێت ،زیندانیم بکات ،مافم پێش���ێل یه‌کێ���ک له‌هۆکاره س���ه‌ره‌کیه‌کانی ئه‌م ب���کات ..گرنگ نییه ..گرن���گ ئه‌وه‌یه جیاوازیه ئه‌شێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئهوهی ده‌وڵه‌تم هه‌بێت" .ئه‌م رس���تانه ره‌نگه له‌ئه‌زمون���ی یه‌که‌م���دا به ه���ۆی زیاد ئه‌و وه‌همه گه‌وره‌ی���ه بێت که زۆربه‌ی له‌هۆیه‌ک���هوه (که لێره‌دا جێگه‌ی باس ناسیۆنالیس���ته‌کانی ئ���ه‌م ناوچه‌ی���هی نییه) پرۆس���هی دروس���تبوونی نهتهوه والێکردووه له‌بری دروستکردنی ده‌وڵه‌تی کامڵ بووهو ده‌وڵ���ه‌ت وه‌ک ده‌زگایه‌که نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌میشه سه‌رچاوه‌ی قه‌یرانی بۆ رێکخس���تن‌و پاراستنی ئازادی تاکو گ���ه‌وره‌ی ناوخۆی���یو ده‌ره‌ک���ی بن بۆ کۆمه‌ڵگا کار ئ���ه‌کات ،به‌س له‌دوهه‌مدا نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆیان .یه‌کێک له‌ڕه‌خنه‌گره هێشتا پرۆسه‌ی دروس���تبوونی نهتهوه عه‌ره‌به‌کان راس���تی کردبوو :ده‌وڵه‌تی کامڵ نه‌ب���ووه‌‌و ئه‌م ده‌زگا ترس���ناکه سه‌دام حسێن‌و هاوشێوه‌کانی له‌مجۆره ئه‌که‌وێت���ه ده‌س���ت گروپێ���ک نه‌ک بۆ قسانه‌وه له‌دایک بوون‌و دروست بوون ،ئهوهی پرۆس���هی دروستکردنی نهتهوه که دروستکردنی ده‌وڵه‌ت له‌بری ماف‌و کامڵ بکات ،به‌ڵکو بۆ ئهوهی پرۆسه‌ی ئازادیه‌کانی مرۆڤ دابنیشێت ،که هه‌موو دروس���تکردنی نه‌ت���هوه بگۆڕێ���ت بۆ ش���تێک بکرێته قوربانی ئه‌م ده‌زگایه ،پرۆسه‌ی سه‌قامگیرکردن‌و به‌هێزکردنی ک���ه هه‌موو به‌خته‌وه‌ری‌و س���ه‌رفرازی‌و ده‌سه‌اڵته‌کانی خۆی .هه‌موو ده‌زگاکانی که‌رامه‌ت���ی م���رۆڤ کورتبێت���هوه ب���ۆ ده‌وڵه‌تی���ش به‌جۆرێ���ک بخات���ه گه‌ڕ ب���وون ی���ان نه‌بوونی ده‌وڵ���ه‌ت ،ئه‌وا ک���ه هه‌م���وو ئه‌ندامان���ی کۆمه‌ڵ���گا ئه‌م دۆخه ل���ه‌دوو ئه‌گه‌ر زیاتر به‌رهه‌م ده‌س���ه‌اڵتدارێتی تایبه‌تی ئه‌وان ،وه‌ک ناهێنێت :یان دروستکردنی ده‌وڵه‌تێکی ده‌س���ه‌اڵتدارێتی ده‌وڵ���ه‌ت‌و کۆمه‌ڵگا وه‌ک ده‌وڵه‌ته‌ک���هی س���ه‌دام حس���ێن‌و ته‌ماش���ا بکات .بێهوده نییه ئهمجۆره هاوش���ێوه‌کانی ،یان کۆمه‌ڵگا توش���ی بنه‌ماڵ���ه یان گروپانه یه‌که‌م ش���ت که چه‌ن���دان قه‌یرانی ناوخۆی���یو ده‌ره‌کی ئه‌یکه‌ن س���ه‌پاندنی وێنه‌کانی خۆیانه ک���ه ئه‌بێت خه‌ڵ���ک وه‌ک ره‌مزی واڵت ئه‌که‌ن. ئه‌م په‌تایه ک���ه وه‌ک جارێک به‌ختیار له‌ش���وێنه گش���تیو ده‌زگا فه‌رمیه‌کانی عه‌لی وت���ی "یه‌کێکه له‌کوش���نده‌ترین ده‌وڵه‌تدا هه‌ڵیبواس���ن .ئه‌م سیاسه‌ته ئ���هو په‌تایانه‌ی رۆژئ���اوا بۆ رۆژهه‌اڵتی که به‌ناوی دروس���تکردن یان هه‌وڵدان گواستۆته‌وه" هه‌رگیز له‌سه‌ر یه‌ک ریتم بۆ درس���تکردنی ده‌وڵه‌ت���هوه ئه‌یه‌وێت روی ن���ه‌داوه‌‌و روو نادات .به مانایه‌کی خه‌ڵک له‌پش���ت خۆی ته‌یار بکات (به تر ئه‌گ���هر له‌زۆرێک له‌واڵتانی رۆژئاوادا ویست یان ناویست) ئه‌که‌وێته ملمالنێ‌و دروس���تبوونی ده‌وڵه‌ت���ی نه‌ته‌وه‌یی به ش���هڕو ته‌نگژه‌وه له‌گ���هڵ هه‌موو ئه‌و دوای خۆی���دا ماف‌و ئ���ازادی بۆ خه‌ڵک گروپ‌و هێزانه‌دا که ئه‌م ده‌سه‌اڵتدارێتیه به‌رهه‌مهێن���اوه ،ئه‌وا ب���ه پێچه‌وانه‌وه قه‌بوڵ ناک���هنو ئاماده نی���ن ئامانجی له‌زوربه‌ی ش���وێنه‌کانی دیدا دیکتاتۆر‌و ده‌وڵ���ه‌ت کورت بکه‌نه‌وه ب���ۆ ئامانجی س���ته‌مکاری ئه‌وت���ۆی دروس���تکردووه ده‌سه‌اڵتدارێتی گروپ یان بنه‌ماڵه‌یه‌کی که هه‌موو م���اف‌و ئازادیه‌کانی خه‌ڵکی دیاریکراو .لێره‌وه ئه‌م خواس���ته که به کردۆت���ه قوربان���ی ده‌وڵه‌ت ک���ه له‌دوا ناوی ماف���ی نهتهوهو ئازادی نه‌ته‌وه‌وه، ش���یکردنه‌وه‌دا جگ���ه له‌ده‌س���ه‌اڵتی دروشمی دروس���تکردنی ده‌وڵه‌ت به‌رز گروپێکی حوکمڕان���ی ،هیچی تر نییه .ئه‌کاته‌وه ،خودی نهتهوه توشی قه‌یران‌و له‌تیوره‌ی سیاس���ی ئه‌نگلۆ-ئه‌مه‌ریکاندا نه‌زیفێکی ناوخۆیی به‌رده‌وام ئه‌کات که "ده‌وڵ���ه‌ت یه‌کس���انه ب���ه حکومه‌ت‌و له‌قه‌یرانێکه‌وه بۆ قه‌یرانێکی تر ئه‌ڕوات. حکومه‌تیش به گشتی وه‌ک شه‌یتانێکی له‌م دۆخانه‌دا "ئیتر ناس���یۆنالیزم ئه‌و پێویس���ت ته‌ماش���ا ئه‌کرێت که ئه‌بێت هێزه کاریگه‌ره نییه ک���ه ئه‌بێته هۆی له‌که‌مترین سنوردا رابگیرێت‌و له‌ڕێگه‌ی دروس���تبوونی ده‌وڵه‌ت ،به‌ڵکو ئه‌بێت کۆمه‌ڵێک ئامرازی دیموکراتینانه‌ی وه‌ک به هێزێک که ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی له‌ناو په‌رله‌مان‌و جیاکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته‌کان ،ئه‌بات".
بێهوده نیی ه ئهمجۆره بنه‌ماڵ ه یان گروپان ه یه‌که‌م شت ک ه ئه‌یکه‌ن سه‌پاندنی وێنه‌کانی خۆیان ه ک ه ئه‌بێت خه‌ڵک وه‌ک ره‌مزی واڵت له‌شوێن ه گشتی‌و ده‌زگا فه‌رمیه‌کانی ده‌وڵه‌تدا هه‌ڵیبواسن
14
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
birura.awene@gmail.com
بیرورا
دەوڵەتی کوردی لەنێوان دەمامک‌و بریندا مەریوان وریا قانیع ـ ئاراس فەتاح ده‌ینوسێت
نه‌مانی کوردستان
خوێندنه‌وه‌یه‌كی داروینیانه مه‌به‌س���تمان له‌دی���دی داروینیان���ه ئه‌و دیده‌یه ک���ه هێربرت سپینس���هر دایڕێژا له‌ڕێگای وت���ه‌زای مان���هوهی گونجاوه- وه .ئێم���ه ئ���ه‌م تێ���زه به‌کارئه‌به‌ی���ن ب���ۆ خوێندن���هوهی قۆناغێک���ی تایبه‌ت له‌مێ���ژووی ک���ورددا ،که له‌س���ه‌ره‌تای س���ه‌ده‌ی شانزه‌وه ده‌س���تپێئه‌كات هه‌تا ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی حه‌ڤده .چه‌مکه‌که‌ی سپێنس���هر ب���ه کۆمه‌ڵناس���یی داروینی ناسراوه .ئهوهی ئێمه لێوه‌ی وه‌رده‌گرین ئه‌وه‌یه که له‌ماوه‌ی ئه‌و س���ه‌ده‌یه‌دا که له‌شه‌ڕی چاڵدێرانه‌وه ده‌ستپێئه‌کات هه‌تا رێککه‌وتنی س���ه‌رپێڵی زه‌هاو ،دۆخێکی سیاس���ی تیا هاته ئ���اراوه ،له‌ئه‌نجامی کۆمه‌ڵێک گۆڕانکاری ناوچه‌یی‌و جیهانی، که کورد له‌ئه‌نجامیدا بوونه ئه‌و هێزه‌ی که چیدی توانای ئهوهیان نه‌ما خاوه‌ندارێتی خاک���ی خۆیان بپارێ���زن .ب���هو مانایه گونجاوێتییان له‌ده‌س���تدا یان نه‌یانتوانی خۆیان بگونجێنن له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌ت���یو ئابوری ک���ه لهو ماوه‌یه‌دا روویدا .ئێمه زۆرمان ده‌رباره‌ی ش���ه‌ڕی چاڵدێران بیس���تووه ،به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی کورد مێژوونوسی نییه ،هه‌تا ئێستا جگه لهوه که به خێرایی ئاماژهی پێئه‌كرێت، وه‌ک یه‌که‌م دابه‌ش���کردنی کوردس���تان‌و سه‌ره‌تای پێنج س���ه‌ده له‌په‌رته‌وازه‌یی، نه‌توان���راوه خوێندنه‌وه‌یه‌ک���ی تایبه‌تی بۆبکرێ���ت له‌پێن���اوی ب���ه چه‌مککردن‌و داڕش���تنی دونیابینی تایبه‌ت به کێشه‌ی نه‌بوونی کوردس���تان( .مێ���ژووی کورد ده‌بێ���ت له‌چنگی هه‌ندێ دیدی ته‌س���ک رزگاربکرێ���ت بۆئ���ه‌وه‌ێ بکرێته کانگای بیرکردنه‌وه‌و داڕشتنی دونیابینی ،ئه‌مه‌ش به هێنانی فه‌لس���ه‌فه ده‌بێت بۆ مێژوو، وه‌ك میتۆد‌و وه‌ک دیسپلین) .ئێمه ئه‌مه ئه‌که‌ین بۆ داڕش���تنی بنه‌مایه‌كی تیوری بۆ کێش���هی ونبوونی کوردستان له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی جیهان. بۆچی کورد لهو ماوه‌یه‌دا بوونه خه‌ڵکێک که توانای ئهوهیان له‌ده‌ستدا که خاوه‌نی خاکی خۆیان بن؟ کورد پێش چاڵدێران الواز‌و په‌رته‌وازه‌بوو به ده‌ست مه‌غۆله‌وه، به‌اڵم ناوچه‌که له‌گۆڕانی سیاسی گهورهدا نه‌بوو .جه‌نگی چاڵدێ���ران ده‌رئه‌نجامی گه‌ش���هی دوو هێزی نوێیه له‌ناوچه‌که‌دا، به شێواز‌و ستراکتۆری جوداوه .له‌ئێران بریتییه له‌دروس���تبوونی ده‌وڵه‌ت به مانا مۆدێرنه‌ک���هی ،له‌ڕێگای دروس���تکردنی ناس���نامه‌‌و س���ه‌پاندنی له‌الی���ه‌ن ش���ا ئیسماعیله‌وه ،که بریتیبوو له‌ناسنامه‌ی شیعه .به‌ڕای زۆر له‌لێکۆڵه‌ره‌‌‌وان ئهوهی شا ئیسماعیل پێی هه‌ستا ده‌وڵه‌ت بوو، به‌اڵم به ش���ێوازی ده‌وڵه‌ت���ی نه‌ته‌وه‌یی ن���ا .ئێمه ده‌زانین ک���ه رۆژئاوا له‌هه‌مان ساته‌وه‌ختدا به بیری ده‌وڵه‌ت ئاشنابوو له‌ڕێ���گای نوس���ینه‌کانی میکیاڤیللیه‌وه. دروس���تبوونی ده‌وڵه‌تێک له‌سه‌ر بنه‌مای شوناس���ی هاوب���هشو ب���اوه‌ڕ ،جودابوو وه بازدانێک بوو له‌پێکهاته‌ی سیاس���ی ناوچه‌ک���ه‌دا .ئه‌م���ه یه‌ک���ه‌م به‌جێمانی کوردب���وو .به‌و مانایه ک���ه کورد کاتێک نه‌یتوانی به‌هه‌مان کار هه‌س���تێت ،ئه‌وا بوو به‌قوربانیی .که‌واته گۆڕانی ده‌وروبه‌ر ناچارت ده‌کات ک���ه له‌ناوخۆدا بگۆڕێیت بۆئ���هوهی رووبه‌ڕوو ببیت���هوه ،ئهوه بۆ ئه‌مڕۆش راسته ،له‌ژێر کاریگهری به‌هاری عه‌ره‌بیدا .الیه‌ن���ی دووه‌م ،وه‌رچه‌رخانی ده‌وڵه‌تی عوس���مانییه بۆ رۆژهه‌اڵت ،که ئهمڕۆ تورکی���ا ،به‌ش���ێوازێکی تر پێی هه‌ڵده‌ستێ .ئه‌م وه‌رچه‌رخانه له‌ئه‌نجامی گه‌ش���هی ده‌وڵه‌تی س���ه‌فه‌وی‌و ترس���ی راکێشانی قزڵباش���ه‌کانی ئه‌نادۆڵ بوو. هه‌مان ش���ێواز له‌شه‌ڕ پاش پێنج سه‌ده له‌جه‌نگی عێراق‌و ئێراندا دووباره ده‌بێته‌وه. ترس له‌وه‌ی له‌ڕێگای باوه‌ڕی ش���یعه‌وه ئیمپراتۆریه‌ت���ی عوس���مانی له‌ناوببرێت، دیاره شا ئیسماعیل هه‌وڵی وه‌های ئه‌دا له‌ڕێگای هاندان���ی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌وه، به‌اڵم له‌ئاستی جیهانیدا سه‌فه‌ویه‌کان به په‌لکێشانیان بۆ ناوچه‌ی عێراق‌و که‌نداوی فارس‌و هاتن���ی پورتوگالیه‌کان ،که‌وتنه بونیادنان���ی په‌یوه‌ندییه‌وه ،له‌هه‌مانکاتدا عوس���مانیهکان ئاماده‌ییان له‌ئه‌وروپادا هه‌بوو ،گه‌شتبوونه که‌ناره‌کانی دانووب. ب���ه‌م پێی���ه ه���ه‌ردوو هێ���زی ناوچه‌که س���ه‌فه‌وی‌و عوس���مانی له‌ئه‌نجام���ی گۆڕانکاریی���ان بووبوونه هێزی جیهانی‌و له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ن���دی ئابوریدا له‌ڕێگای
گیرۆده‌بوونی کورد له‌باشوری کوردستان به ده‌ست که‌سایه‌تی‌و بنه‌ماڵه‌‌و حیزبی له‌شێوازی سه‌ده ناوه‌نده‌‌کاندا دۆخێکی په‌رته‌وازه‌‌و بێتوانایی له‌گه‌شه‌ی راسته‌قین ه هێناوه‌ته ئاراوه به‌کاربردن���ی ئاین���هوه که‌وتنه ملمالنێی یه‌کتر( .دیاره ئ���ه‌م دوو هێزه چه‌ندێک دژایه‌تی یه‌کتریان ده‌كرد ،به‌اڵم هه‌میشه له‌ڕووی ئابوریی���هوه نه‌رمییان بۆ یه‌كتر ده‌نوان���د ،چیرۆکی هێنان���ی جه‌نازه بۆ نه‌جه‌‌ف له‌م بواره‌وه چیرۆکێکی سهیره). ئه‌م���ه وه‌هایکرد که کوردس���تان ببێته گۆڕه‌پانی ش���ه‌ڕی ئه‌م دوو هێزه .بوون ب���ه گۆڕه‌پان له‌ئه‌نجام���دا کورد له‌ڕووی یاس���اییهوه ماف���ی خاوه‌ندارێتی خاکی خۆی له‌ده‌ستدا کاتێک له‌ڕێککه‌وتننامه‌ی ئه‌ماسیا هه‌ردوو زلهێز رێککه‌وتن ،پاشان له‌زه‌هاو به‌فه‌رمی سنوریان دیاریکرد. که‌وات���ه ئێم���ه له‌ب���ه‌رده‌م چه‌ن���د ده‌رئه‌نجامێکدای���ن ،له‌کاتێکدا هێزه‌كانی ناوچه‌که به بازدان���ی گهورهدا تێپه‌ڕین، وه‌ک هه‌ندێ���ک لێکۆڵ���ه‌ره‌وه ئام���اژه‌ی پێئ���ه‌ده‌ن چوونه قۆناغ���ی مۆدێرنه‌وه، کورد وه‌ك خۆی مایه‌وه .به له‌ده‌ستدانی مافی خاوه‌ندارێتی ،کورد بوونه به‌شێک له‌دوو زلهێزی ناوچه‌که .هه‌ردوو زلهێزی ناوچه‌ک���ه له‌ڕێگای ش���ێوازێکی تایبه‌ت له‌حکومکردن���هوه ،ک���ه ده‌توانرێ���ت به س���ودوه‌رگرتن له‌میتۆدی فۆکۆ له‌ڕێگای چه‌مک���ی گۆڤه‌رمێتنتاڵیتی ،به باش���ی راڤه‌بکرێ���ت .ه���ه‌ردوو زلهێ���ز جۆرێک له‌ده‌س���ه‌اڵتی ناوچه‌یی���ان ب���ه کوێخ���ا ک���ورده‌کان ره‌وا بینی���وه ،ته‌نان���ه‌ت به‌ڵگه‌نام���ه عوس���مانیهکان ئام���اژه به چه‌مکی حکومه‌ت ئه‌کات ،یان هه‌ندێکیان بچوکتر وه‌ک س���نجاق .س���نورو توانا‌و ج���ۆری په‌یوه‌ندی هه‌موو له‌س���هر هێز‌و توانا‌و وه‌فای س���ه‌رۆک ه���ۆز به‌ندبووه. گ���هر بگه‌ڕێینه‌وه بۆ تێزه‌ک���هی فۆکۆ؛ فۆکۆ ب���ڕوای وای���ه حکومه‌تدارێتیکردن له‌ڕێگای ده‌سه‌اڵتێکه‌وه‌یه که ده‌سه‌اڵتی بهسهر ده‌س���ه‌اڵته‌کاندا هه‌یه .به‌م پێیه سوڵتانی عوسمانی ده‌سه‌اڵتی سنورداری ب���ه کوێخای ک���ورد ره‌وابینیوه ،ئه‌ویش له‌به‌ر گه‌ش���ه‌نه‌كردنی بی���رو هزری ،نه ئاینی ،نه نه‌ته‌وایه‌تی ،ئه‌و ده‌س���ه‌اڵته‌ی ب���ه س���ه‌روزیاد زانی���وه .له‌ڕێگای ئه‌م ده‌سه‌اڵته سنورداره‌وه توانیو‌یه‌تی که‌سی کوێخا رامکات‌و بیخات���ه ژێر رکێفیه‌وه. که‌واته ک���ورد قوربانی���ی نه‌بووه ،وه‌ک مێژوونووس���ه ک���ورده‌کان ده‌یان���ه‌وێ هه‌میش���ه به‌ب���ێ هی���چ لێکدانه‌وه‌یه‌ک وه‌ک دروش���م بیڵێن���هوه ،به‌ڵکو کورد بێتوانابووه ل���هوهی که له‌گۆڕانکاریه‌کان تێبگات ،له‌گه‌ڵیان���دا خۆی بگونجێنێت‌و به‌پێ���ی خواس���تیان وه‌اڵم‌و دیدی خۆی بۆ داڕێژێت .دی���اره هه‌موو ئه‌مانه له‌ناو چوارچێوه‌یه‌ک���دا روویاندا که خواس���تی ئه‌وه‌ب���وو درێ���ژه به‌م پرۆس���ه‌یه بدات. لێره‌وه جیوپۆله‌تیکی کوردس���تان گۆڕا. ئیتر جاشایه‌تی بوو به نه‌ریتێکی کوردی، چوونه پاڵ ئه‌مال بۆ که‌مێ زیاتر‌و راکردن بۆ ئه‌وال بۆ به‌دیهێنانی خه‌ونی بچکۆله، بوونه کرۆکی سیاسه‌تی کوردی. ئهمڕۆ ،پاش تێپه‌ڕبوونی پێنج س���ه‌ده، کورد هێش���تا نهیتوانیوه که هه‌نگاوێک لهو دۆخ���ه ب���ه‌ره‌و پێش���هوه بچێت. گیرۆده‌بوونی کورد له‌باشوری کوردستان به ده‌س���ت که‌سایه‌تی‌و بنه‌ماڵه‌‌و حیزبی له‌شێوازی س���ه‌ده ناوه‌نده‌‌کاندا دۆخێکی په‌رت���ه‌وازه‌‌و بێتوانای���ی له‌گه‌ش���هی راسته‌قینه هێناوه‌ته ئاراوه که هه‌تا بێت کوردبوون‌و دهزگاو حکومه‌تداری له‌مانا‌و رۆڵی راسته‌قینه‌ی خۆیان ده‌پوکێنه‌وه.
ریفران����دۆم له‌کوردس����تانی باش����ور نیش����انیدا چ ژمارەیەک����ی گ����ەورەی کۆمەڵ����گای ئێمە ئ����ەم خەونەی هەیەو دەبینێت .بەبۆچوونی ئێمە ئەم خەونە واقیعێک����ی دەرونی‌و رەم����زی بەهێزە‌و لەدونی����ای ئێم����ەدا بەچەندان ش����ێوە ئامادەیە ،بەاڵم لەدەرەوەی ئەم واقیعە دەرون����یو رەمزییەدا ،هی����چ بکەرێکی سیاسی له‌کوردس����تاندا نییە لەهەوڵی راس����تەقینەی دروس����تکردنی دەوڵەتی کوردی����دا بێت .لەئێس����تادا ن����ە هێزە کوردییەکان����ی کوردس����تانی باکورو نە هێزەکانی کوردستانی رۆژهەاڵت‌و رۆژئاوا داوای دروس����تکردنی دەوڵەتی کوردی ناکەن .هەموویان داوای باش����ترکردن‌و پێشخستنی دۆخی ئابووریو کۆمەاڵیەتی کوردس����تان‌و گەش����ەدان بە شوناسی سیاس����یو کولتووریی کوردی ئەکەن. له‌کوردستانی باشوریش����دا نە یەکێتی نیش����تیمانی‌و نە هێزە ئیسالمییەکان‌و ن����ە بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی بەشێک نییە له‌بەرنامە سیاس����ییەکانیان .گەر جارنەجارێکیش ناچاربکرێ����ن باس����یبکەن ،ئ����ەوا وەک ئەگەرێکی ئایندەیی دوور تەماشایدەکەن، بەاڵم وەک بەش����ێک له‌ئەرکە سیاسییە س����ەرەکییەکانی ئەمڕۆک����ە ،وێن����ای ناکەن .ئەم هێزان����ە هێندەی ئالوودەی ملمالنێی ناوەکین ،هێندە س����ەرگەرمی ملمالنێ دەرەکیی����ەکان نین .کاتێکیش ب����اس له‌گرفتەکانیان لەگ����ەڵ نێوەنددا دەک����ەن ،هەمووی����ان لەگەڵ کێش����ەی سیاس����ی ت����ردا دەرگی����رن‌و داواکاری سیاس����ی تریان هەیە .ئەوەی له‌هەموو کوردس����تاندا هەڕەش����ەی وەرزییانەی دروس����تکردنی دەوڵ����ەت ئاراس����تەی بەغ����دا دەکات ،تەنها پارتی دیموکراتی کوردستانە ،وردتر بدوێین تەنها باڵێکی ناو پارتییە کە هەڕەمی س����ەرەوەی ناو حیزب پێکدەهێنێت ،ئەویش س����ەرۆکی هەرێ����م‌و ئ����ەو گروپەیە ک����ە لەبازنەی دەس����ەاڵتدارێتیی خێزانەک����ەی ئ����ەودا دەخولێنەوە .ئەم گروپەی ناو پارتیش باس����کردنی دەوڵەت����ی ک����وردی تەنها له‌ئاستی گوتارێکی ئیعالمی فوتێکراو‌و هەڵچونێکی دەرونی نمایشکراو‌و لەپاڵ یەکس����انکردنی بە هەندێک هەڕەشەی وەرزییدا ،هێشتۆتەوە.
١ با لەس����ەرەتاوە جەغتێکی تەواو لەسەر ئەو راس����تییە بکەینەوە کە چارەسەری پرسی نەتەوەیی کورد بە دروستکردنی دەوڵەتی ک����وردی کۆتاییپێدێت .هەموو ش����ێوازەکانی تری چارەسەرکردنی ئەم کێش����ەیە ،کە کێش����ەی چەندین ملیۆن ئینس����انی بێدەوڵەت����ە لەناوچەک����ەدا، چارەس����ەری پله دوو پله‌س����ێن .ئەم چارەس����ەرە پل����ه دوو پله س����ێیانەش ل����ەو حەبی سەرئێش����انە دەچن کە بۆ ماوەیەک ئازارەکە لەبیردەبەنەوە ،بەاڵم دوای تەواوبوونی کاریگەرییان ،گرفتەکە جارێکی تر سەرهەڵدەداتەوە .ئێرنست گیڵنەر لەمێژە هەستی بەگرنگیی بوونی سیاسییانەی نەتەوە لەدونیای مۆدێرندا ک����ردووە .له‌گوتەیەک����ی بەناوبانگی����دا گێڵن����ەر دەڵێت "بوون����ی نەتەوەیەکی سیاس����ی بۆ تاکەکەسەکان وەک بوونی “ئیگالیتار” ،واتە یەکسانخواز ،دەکات. لوت‌و گوێی لێهاتوە بۆ ئینس����ان" ،واتە رۆحێکی یەکس����انخواز کە پاش����خانی وەکچۆن بوونی ل����وت‌و گوێ ،بوونێکی خێزانی����یو بنەماڵەی����یو ناوچەی����یو سروش����تییە‌و هەموو ئینسانێک دەبێت چینایەت����ی له‌چۆنیەتی تەماش����اکردن‌و هەیبێت ،ئاواش نەتەوەیەکی سیاسی بۆ مامەڵەکردنی ئینس����انەکاندا بسڕێتەوە‌و ئینسان وەک هەمان بوونی لێهاتووە. هەموویان وەک بوونەوەری یەکس����انی ئاشکرایە ئەم دیدە بۆ بەسروشتیبوونی ناو یەک پێکهاتی نەتەوەیی وێنابکات. نەت����ەوە لەدونی����ای ئەم����ڕۆدا ،تەواو گیڵنەر پەیوەندییەک����ی بەهێز لەنێوان ناکۆکە ب����ەو دیدانەی تر کە پێیانوابوو توانای دروستکردنی نەتەوە‌و بڕ‌و رادەی نەتەوەییبوون����ی سیاس����یی قۆناغێکی ئەو رۆحە یەکسانخوازەدا دروستدەکات. ک����ورت‌و تێپەڕە له‌مێژووی مۆرڤایەتیدا؛ ئەوانەی نەتەوە دروستدەکەن ،ناتوانن بەتایبەتی ئەو دیدە مارکسییە سونەتی‌و لەڕێ����گای هەاڵوێ����ردن‌و بەهێزکردن����ی مارکس����ییە نوێیان����ەی ک����ە پێیانوایە رۆحیەت����ی نایەکس����انی‌و فراوانکردنی پرۆسەی بە جیهانیبوونی سەرمایەداری‌و رووبەری غ����ەدر‌و بەموقەدەس����کردنی باڵوبوون����ەوەی بەرفراوانی پرۆس����ەی هەندێ����ک‌و بەخاکیکردن����ی ئەوانیت����رو دابەش����بوونە جیهانگی����ری ،کۆتای����ی ب����ە داواکاری‌و قووڵکردن����ەوەی ویستی سیاس����ی نەتەوەیی دەهێنێت .کۆمەاڵیەتییەکان����ەوە دروس����تیبکەن. ئەوەی دونیا لەدوای وێرانبوونی بلۆکی نەت����ەوە ب����ەوە دروس����تدەبێت هەموو رۆژهەاڵت‌و پەرەسەندنی هەرچی زیاتری ئەندامێک����ی ئ����ەو نەتەوەی����ە بتوانێت، جیهانگیریی����ەوە بەخۆیەوە بینیویەتی ،النیکەم له‌ئاستی خەونبینین‌و له‌ئاستی لەئاستێک له‌ئاسەتاکانیدا ،بەهێزبوونی خاڵی دەس����تپێکردندا ،هەمان خەون‌و زیاتری ناسیۆنالیزم‌و شوناسە نەتەوەیی‌و هەمان س����ەرەتای بۆ گەش����ەکردن‌و بۆ لۆکاڵییەکان����ە .دی����اردەی کۆچکردنی بەرپرس����بوون لەبەردەمدابێ����ت .ئ����ەم ژمارەیەک����ی زۆری ئینس����انی کۆمەڵگا سەرەتاگەیە لەئاس����تە واقیعییەکەیدا‌و جیاوازەکانیش بۆ بەشەکانی تری دونیا لەپەیوەندییدا بە دونیای ئێمەوە مانای چەندە هەس����تی کۆسمۆپۆلیتی جیهانی ئەوەیە ک����ە جیاوازی نەبێ����ت لەنێوان بەهێزکردبێ����ت ،ئەوەندەش هەس����تی کوڕەکەی بارزانیو کوڕەکەی تاڵەبانی‌و نەتەوەیی‌و ناسیۆنالیزمی بەهێزکردوە .ک����وڕی کرێکارێ����ک له‌کوردس����تاندا. لەم بوارەدا هەندێک زانای سیاسی باس هەرس����ێکیان ی����ەک م����اف‌و ی����ەک ٤ له‌دروستبوونی دیاردەی “ناسیۆنالیزمی بەرپرسیاریەتیان لەبەرامبەر کوردبووندا دوورمەودا” دەکەن ،واتە ناسیۆنالیزمی هەبێت .نەتەوە ش����تێکە بەهەمانبڕ هی ئەوەی شوێنی سەرنجە ئەوەیە خاوەنی ئەو کۆچبەرانەی له‌ش����وێنە دوورەکانی هەر یەکێک لەو سێ کەسەیە‌و بەهەمانبڕ یەکەمی ئەم گوتارە ئیعالمییە وەرزییە دونیای����ەوە تەماش����ای نیش����تیمانی ماف‌و بەرپرسیارێتیش بە هەریەکێکیان سەرۆکی هەرێم خۆیەتی .سەرۆکی هەرێم یەکەمی خۆی����ان دەک����ەن‌و خۆیان بە دەبەخش����ێت .ئەم رۆحە یەکسانخوازە ک����ەی بیەوێت‌و بە گونج����اوی بزانێت، مەسەله س����ەرەکی‌و الوەکییەکانییەوە یەکێکە له‌کۆڵەکە هەرە سەرەکییەکانی باسیدەکات‌و کەیش نەیەوێت بائەداتەوە‌و س����ەرقاڵدەکەن .لەڕاس����تیدا ئەم����ڕۆ دروس����تبوونی نەت����ەوە ،ل����ەدەرەوەی دەڵێت گەلی کورد بڕیاریداوە له‌ناو خاکی بڕێک له‌کۆچبەرانی زی����اد له‌کۆمەڵگا‌و ئەم رۆحەدا زەحمەتە ش����تێک بەناوی عێراقدا بژیو لەئێستادا جیابوونەوە بە نەتەوەیەک له‌دونیادا ،لەهەموو کەسێکی نەتەوەوە ،بەتایبەتی نەتەوەی سیاسی گونجاو نازانێت؛ له‌تازەترین پەیامیشیدا بۆ چەندەمین ج����ار پێماندەڵێت" :من تر ناسیۆنالیستتر‌و رادیکاڵترن‌و بەشێکی دروستببێت. زۆریشیان بە توندی پەیوەستن بە وردو له‌ئەدەبیاتی زانس����تیدا رەخنەی ئەوە دڵنیتان دەكەم انشأ الله‌ئەو رۆژە هەر درش����تی سیاس����ەتکردن له‌نیشتیمانی له‌گیڵنەر گی����راوە کە له‌قس����ەکردنیدا دێـت كە ئەم مژدەیەتان پێ رابگەیندرێت یەکەمیان����دا .ئەمە چەن����د بۆ جولەکە‌و لەسەر ئەم رۆحە یەکسانخوازە باس لەو ب����ەاڵم دەبێت له‌كاتێكی گونجاو دابێت، فەلەستینی‌و تامیلی‌و کشمیری‌و تورک‌و مۆدێله‌سیاس����ییە ناکات کە دەتوانێت ب����ەاڵم دڵنیابن ئ����ەو مژدەیە هەر دێت" ئیرلەندی‌و ئەمازیغییەکان راستە ،ئاواش ئەم رۆحە یەکسانخوازە دەستەبەربکات( .ئەم رس����تەیە وەکو خۆی له‌س����ایتی باس لەوە ناکات ئایا ناسیۆنالیزم لەناو س����ەرۆکایەتی هەرێم وەرگیراوە‌و هەڵە بۆ کورد راستە. هەم����وو ئ����ەو ش����تانە وادەک����ەن زۆر کام سیس����تمی سیاس����یدا دەتوانێ����ت رێنوسییەکان هی ئێمە نین) .پێدەچێت زەحمەتبێ����ت چاوەڕوان����ی ئەوەبی����ن هەڵگری ئەم رۆحە یەکسانخوازە بێت .پرس����ی دەوڵەتی کورد لەن����او پارتیدا له‌ئاییندەیەک����ی نزیک����دا مەس����ەلەی ش����ارەزایانی ئەم بوارە دروس����تبوونی کورتبووبێتەوە بۆ مەسەلەی توڕەبوونی نەتەوەیی هیچ نەتەوەی����ەک الوازببێت ئەم رۆح����ە یەکس����انخوازە نەتەوەییە س����ەرۆکی پارتی له‌سیاس����ەتمەدارانی یان بەرەو پوکان����ەوە بڕوات ،بەتایبەت دەبەستنەوە بە دامەزراندنی سیستمێکی عێراقی ،کەی س����ەرۆک ئاشتبکرێتەوە‌و پرسی نەتەوەیی میللەتێکی وەکو کورد دیموکراس����یی راس����تەقینەوە ،چونکە توڕەییەکەی هێوربێتەوە ،ئەودەم پرسی ک����ە داواکارییە سیاس����یو کولتووری‌و تەنها لەناو سیس����تمێکی دیموکراسیدا دەوڵەت����ی کوردیی����ش بیردەچێتەوە. کۆمەاڵیەتییەکان����ی بوون بە بەش����ێکی ئینسان دەتوانێت هەم هەست بە ماف‌و لەڕاس����تیدا ئەم پرسە الی پارتی بەزۆر سروشتی له‌داواکارییە سادەکانی مرۆڤی یەکسانیی بکات ،هەم هەست بەوەبکات مان����ا ب����ووە بەکەرەس����ەیەکی خ����راپ کە خاوەن هێزێکی تایبەتی خۆیەتی‌و ئەم بۆ ئیس����تیهالکی ناوخۆی����یو بووە بە ئەم سەردەمە. هێزەش ئەو هەستەی الدروستدەکات کە کااڵیەکی سیاس����ی بۆ دروس����تکردنی دەتوانێت کاریگەری لەسەر ئەو دونیایە فش����ار چ لەناو پارت����ی خۆیدا‌و چ لەناو ٢ دروس����تکردنی دەوڵەت����ی نەتەوەی����ی هەبێت کە تیایدا دەژی .لەهەرشوێنێکدا هەرێم����داو چ لەناو عێراقدا .فش����ارێک پڕۆژەیەک����ی نەتەوەی����ی گش����تییە؛ نەتەوە‌و دەوڵەت����ی نەتەوەیی بە مانای وەک وتمان پەیوەس����تە بە حیساباتی بەتەنه����ا پڕۆژەی ئەم هێ����ز یان ئەویتر دەوڵەتی هاونیش����تیمانیان هەبووبێت ،تایبەتی پارتییەوە ،نەک بە ستراتیژێکی نییە ،پابەس����تی بڕیاری ئ����ەم یان ئەو لەوێدا دیموکراسییەتی سیاسی بەشێکی نەتەوەییەوە کە تیایدا س����ود‌و قازانجی بەرپرسی سیاسی بەتەنها نییە .هەموو هێجگار گرنگ‌و ناوەکی دروستبوونی ئەو نەتەوەی����ی کۆڵەک����ە س����ەرەکییەکانی بێتو هەڵچون‌و توڕەبوونی بەرپرسێکی بەشەخسیکردنێکی ئەم پڕۆژەیە مانای ئەزموونانە بووە. سیاس����ی ئاراس����تەی ن����ەکات .هەموو مردنی خ����ودی پڕۆژەکەیە .هێزی هیچ نەتەوەی����ەک له‌هێ����زی ئەم ی����ان ئەو سیاسییەکان هەڵگری عەقڵیەتی ئەوەن بەرپرس����ی سیاس����ی ئ����ەو نەتەوەیەدا نیی����ە ،بەڵکو له‌س����ەرجەمی ئەو هێزە گەر دەوڵەتی کوردی من دروستینەکەم‌و سیاس����یو کۆمەاڵیەتی‌و ئینسانییەدایە سوڵتانی نەبم ،ئەوا ناهێڵم دروستببێت ک����ە ئ����ەو نەتەوەی����ە لەخۆیدەگرێت. هێزی هی����چ نەتەوەیەک ل����ەوەدا نییە کوردێ����ک لەه����ەر ش����وێنێکی دونیادا کەس����ێک ،گروپێ����ک ،خێزانێ����ک یان ٣ بنەماڵەیەک بەناوی هەموو نەتەوەکەوە ئێس����تا دوای ئەو دوو سەرەتا تیۆرییە ئەو راستییە س����ادەیە دەزانێت پرسی قس����ەبکات ،بەڵک����و لەوەدای����ە هەموو دەکرێت بپرسین ئایا پرسی دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی پرس����ێکی سیاسییە‌و دەنگە جیاوازەکان����ی ناو ئەو نەتەوەیە دەوڵەت له‌کوردس����تاندا چۆن پرسێکە‌و نابێت بکرێت بە کەرەستە بۆ مامەڵەی لەیەک چوارچێوەی سیاس����ی گش����تیدا کێن هەڵگران‌و داواکەرانی ئەم پرسە؟ ملمالنێی سیاسیی حیزبیی‌و شەخسیی کۆبکرێن����ەو هەمووان بەهەم����ان هێز ،رەنگ����ە گوم����ان‌و دوودڵییەک����ی زۆری تایبەت .س����ەرۆکی هەرێم پێش����ئەوەی هەمان داواکاری سیاسیی بەرزبکەنەوە .نەوێ����ت ک����ە بڵێین زۆرین����ەی خەڵکی ب����اس له‌دەوڵەت ب����کات ،دەبێت باس ئێرنست گیڵنەر کە باس له‌دروستبوونی کوردس����تان خ����ەون بە دروس����تکردنی له‌دروس����تکردنی "فەرمانڕەوایەتییەکی نەتەوە لەدونیای مۆدێرندا دەکات ،باس دەوڵەتێکی کوردیی����ەوە دەبینن .دوای ب����اش" بکات ک����ە تیای����دا دەوڵەت نە له‌دروس����تبوون‌و فراوانبوونی رۆحێکی روخاندن����ی بەعس����یزم ،بزوتن����ەوەی موڵکی حیزب‌و نە موڵکی س����ەرۆک‌و نە
ئێمە بەالمانەوە سەیرە کە نەمانی تەحەمولی سیاسییەک ببێتە هۆکاری باسکردنی مەسەلەی راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی‌و ئەم مەسەله‌نەتەوەییە گرنگە بۆ ئەو ئاستە نزمە دابەزیبێت
موڵکی خێ����زان‌و بنەماڵەیەکی تایبەت بێ����ت ،تیای����دا ئینس����ان هەس����تبکات ماف‌و بەرپرس����یارێتی یەکسانی هەیە، هاونیش����تیمانیان تیایدا هەس����تنەکەن له‌دونیایەکدا دەژین جی����اواز له‌دونیای دەس����ەاڵتدارانیان ،هێزە س����ەربازیی‌و میلیش����یاییەکانی ئ����ەو حوکمڕانیی����ە گەنجانی واڵت نەکوژێ����ت‌و خوێندەوار‌و رۆش����نبیران نەگرێت‌و ئازارنەدات .واتە ئەو دەس����ەاڵتدارێتیە دەبێت ئەو رۆحە یەکسانخوازە دروستبکات‌و گەشەپێبدات کە لەبەش����ی س����ەرەوەی ئەم وتارەدا باسمانکرد .له‌فەرمانڕەوایەتییه‌کی باشدا دەوڵەت بەپلەی سەرەکی له‌حکومەت‌و پەرلەم����ان پێکهاتووە ،ک����ە بەداخەوە هەردووکیان له‌کوردس����تاندا له‌پرۆسەی خودکوژییەک����ی سیاس����یی ئاڵ����ۆزدا ئەژین .پرسی دەوڵەت بە پلەی یەکەم بریتییە له‌بەخشینێکی دیموکراسییانەی دەس����ەاڵت ب����ە پەرلەمانێک����ی بوێ����رو حکومەتێکی چاالک‌و بەرپرس����یار ،نەک دروستکردنی چەندان بازنەی دەسەاڵت ل����ەدەرەوەی حکومەت‌و ل����ەدەرەوەی پەرلەمان‌و لەدەرەوەی حیزب خۆشیدا‌و بەم����ەش لەتلەتکردنێک����ی ترس����ناکی جەس����تەی سیاس����یی‌و دروس����تکردنی دوژمنایەتییەک����ی گ����ەورە لەنێ����وان دەسەاڵتداران‌و کۆمەڵگا‌و دەسەاڵتداران‌و هێزە سیاسییەکانی دیکەدا. ٥
پێدەچێت پرسی دەوڵەتی کورد لەناو پارتیدا کورتبووبێتەوە بۆ مەسەلەی توڕەبوونی سەرۆکی پارتی له‌سیاسەتمەدارانی عێراقی ،کەی سەرۆک ئاشتبکرێتەوە‌و توڕەییەکەی هێوربێتەوە ،ئەودەم پرسی دەوڵەتی کوردییش بیردەچێتەوە ئێم����ە بەالمانەوە س����ەیرە کە نەمانی تەحەمولی سیاس����ییەک ببێتە هۆکاری باس����کردنی مەس����ەلەی راگەیاندن����ی دەوڵەت����ی ک����وردیو ئ����ەم مەس����ەله نەتەوەییە گرنگە بۆ ئەو ئاس����تە نزمە دابەزیبێت .لەمەش سەیرتر ئەوەیە ئەم سیاسییانەی کورد پێکهاتی دامەزراوەیی سیاس����ییان له‌عێراقدا له‌س����ەر وێنەی مۆدێلەکەی هەولێر دروستکرد‌و ئێستاش گلەی����ی لەوەدەکەن کە ک����ەس گوێیان لێناگرێت‌و عێراق بەرەو دیکتاتۆرییەت‌و تاکڕەوی����ی دەڕوات .گ����ەر بوێربی����ن‌و ب����ە چاوێک����ی رەخنەیی����ەوە لەخۆمان بڕوانی����ن ،دەکرێت بپرس����ین :مالیکی له‌بەغدا چیدەکات ک����ە فەرمانڕەوایانی ک����ورد له‌هەولێر‌و س����لێمانی نەیکەن؟ مۆدێلی سیاس����ی عێ����راق پێش ئەوەی مۆدێل����ی بەغدا بێ����ت ،مۆدێلی هەردوو حیزبە گەورەکەی کوردس����تان بوو ،ئەو ئەزموونە “خۆماڵی”یەبوو کە بەهۆیەوە کوردس����تان کورتکرای����ەوە بۆ بازاڕێکی گ����ەورە بۆ بەرپرس����انی دوو حیزبەکە‌و کرا ب����ە موڵکی هەتاهەتایی ئەوان .ئەو مۆدێله سیاسییەی ئەمڕۆ لەبەغدا هەیە، مۆدێلێک بوو س����ەرەتا پارتیو یەکێتی له‌کوردس����تان لەپێناوی دەس����تکەوتی شەخسیی‌و حیزبیدا دروستیانکرد‌و دواتر بەخش����ییان بە بەغدا .کێشەی مۆدێلی فەرمانڕەوایەتی ئێس����تای نێوان بەغدا‌و هەولێ����ر له‌جیاوازییاندا نیی����ە ،بەڵکو له‌لێکچوونیاندایە .کێشەی هەرە گەورەی فەرمانڕەوایەتی مالیکی له‌بەغدا لەوەدایە تا دێت زیات����رو زیات����ر له‌حوکمڕانانی پارتیو یەکێتی دەچێت ،وەک سەرۆکی هەرێم‌و سەرۆکی حیزبە بااڵدەستەکانی هەرێ����م کاردەکات .الیەن����ی رەخنەکراو له‌گوت����اری هەڕەش����ەکانی س����ەرۆکی هەرێم����دا ،کە بەغدایە ،زۆر بەئاس����انی دەتوانێت بەهەمان ش����ێوە پاساوەکانی بارزانی پووچەڵبکاتەوە‌و........
»»15
بیرو ڕا هەم���وو ئ���ەو رەخنان���ەی بارزان���ی له‌مۆدێل���ی فەرمانڕەوایەت���ی بەغدای گرتوە ،ئەوانی���ش رووبەڕووی بارزانیو دەس���ەاڵتدارێتی کوردی بکەنەوە .هەر له‌ئاراس���تەی بەدیکتاتۆربوونەوە بگرە تادەگاتە کوش���تنی دەنگ���ی جیاواز‌و ناعەدالەتی له‌دابەش���کردنی س���امان‌و کۆکردنەوەی دەسەاڵت لەدەست چەند کەس���ێکدا‌و نەگەڕانەوە بۆ کۆدەنگی‌و فەرامۆشکردنی دەنگە سیاسییەکانی ترو وەرگرتنی چەندین پۆس���ت‌و دەسەاڵتی سیاسیی‌و حیزبیو دابەشکردنی بەسەر خێزان‌و بنەماڵەو هاوڕێ‌و گوێگرەکانی خۆیدا هتد... گوت���اری دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی له‌ئێس���تادا پەیوەندییەکی راستەوخۆی هەیە بە توڕەبوونی س���ەرۆکی هەرێم‌و تێگەیشتنی لەو راس���تییەی کە بەغدا تا دێت له‌هەولێ���ر دەچێت‌و پایتەختی عێراق لەس���ەر هەمان مۆدێلی هەولێر دروس���تدەکرێتەوە .ئەمەش ش���تێکە پڕمەترس���یی‌و پڕئەگ���ەری ئایندەی���ی نالەب���ار ،چونک���ە ئ���ەوەی له‌هەولێر دروستکراوە حکومەت‌و فەرمانڕەواییەکی نەتەوەی���ی نیی���ە ،ش���ەراکەتی راس���تەقینەی تێدا نییە ،دابەشکردنی دەس���ەاڵت‌و میکانیزمی لێپرس���ینەوە‌و بەرپرس���یاربوونی تێ���دا نیی���ەو له‌زۆر رووشەوە فەراغی دەس���تووری گەورە هەیە .ئەوەی له‌هەولێردا دروس���تکراوە ک���ورد وەک نەتەوە تیایدا هەس���ت بە هێز‌و توانا‌و ئیرادەی خۆی ناکات ،بەڵکو ئەزموونێکی س���وڵتانی داخ���راوە‌و بە ویست‌و ئارەزووی دەستەیەکی بچووک بەڕێوەدەچێت‌و چەقی قورساییەکەشی پاراستنی دەس���ەاڵت‌و دەسکەوتەکانی ئەو دەستەیەیە. جارێک���ی دیک���ە دووبارەیدەکەینەوە، گوتاری دەوڵەت ،گوتارێکی نەتەوەییە‌و مافی هیچ کەس‌و حیزبێک نییە بێکات ب���ە موڵکی تایبەتی خۆی ،کەچی رێک بەپێچەوانەی ئەمەوە بارزانی دێت‌و ئەم گوت���ارە نەتەوەییە دەکات بە داهێنانی شەخس���ی خ���ۆیو چاک���ەی خ���ۆیو دەس���تکەوتی حیزبەکەی خۆی .هەموو بەکارهێنانێکی ئەم گوتارە بەم ش���ێوە شەخس���ییە‌و وەکو کارتی فشار مانای بێماناکردنی ئەم خواس���تە نەتەوەییە بەرامب���ەر بە دەرەوە‌و مان���ای کردنی بابەتێکی هەس���تیارە بە بەرخۆرییەکی سیاس���یی‌و س�ل�اکپێکردنێتی لەڕووی مەعنەوەیی���ەوە .پێش���نیارکردنی ئەم گوتارە له‌ئێستادا‌و لەناو کۆمەڵگایەکی برین���دار‌و لەتلەتبووی وەکو ئێس���تای کۆمەڵگای ئێمەدا لەالیەن بارزانییەوە، پێش���گرتن نیی���ە ل���ه‌زەرەری بوونی کوردس���تان بە پاشکۆی عێراق ،بەڵکو پێشگرتنی هەموو ئەو ئەگەرە گەورانەی گۆڕانکارییە کە دەشێت له‌واڵتی ئێمەدا دروستببێت .بەمانایەکی تر ئەم گوتارە بۆ باشکردنی دۆخی کورد لەناو عێراقدا کارناکات ،مەحاڵیش���ە ل���ەم دۆخەی ئێس���تایدا بتوانێت هەرگی���ز کاربکات، بەڵکو گوتارێکە بەرزکراوتەوە بۆئەوەی رێ له‌پیادەگرتن���ی هەر گۆڕانکارییەکی راس���تەقینە لەناو کوردس���تان خۆیدا بگرێت .بەتایبەتی له‌کوردستانی دوای رووداوەکانی ١٧ی ش���وبات‌و دوای ئەو توڕەبوون���ە گەورەیەی کۆمەڵگای ئێمە له‌دەسەاڵتداران .بەکورتی ئەم گوتاری دەوڵەت���ە بەمەبەس���تی رێگرتن نییە له‌ئەگەرە مەترس���یدارەکانی دەرەوە بۆ سەر کوردستان ،بەڵکو پشتگوێخستنی هەم���وو ئ���ەو گوت���ارە گرنگانەیە کە کۆمەڵ���گای ئێمە له‌م���اوەی ئەم چەند س���اڵەی دوایی���دا بەرهەمیهێن���اوە‌و هەوڵێکە بۆ خۆدزینەوە له‌پیادەکردنی ئەو چاکس���ازییانەی ک���ە ئەزموونەکە له‌داوەشانی ناوەکی رزگاردەکەن. ٦ ل���ەدەرەوەی س���ایکۆلۆژیای بارزانیو ملمالنێ ناوەکییەکانی ناو پارتی خۆیدا، ئ���ەم گوت���ارە تازەی���ەی دامەزراندنی دەوڵەت���ی ک���وردی رەهەندێک���ی گەورەتریش���ی هەی���ە .ئ���ەم گوتارە نوێی���ە پەیوەندی تەنه���ا بەتێکچوونی پەیوەن���دی نێ���وان هەولێ���رو بەغداوە نیی���ە ،بەڵکو زۆر ل���ەوە گەورەترە کە ئێس���تا وێنەکانیمان لەبەردەس���تدایە. ئەمڕۆ زیاد له‌پڕۆژەیەکی نیش���تیمانی، هەرێم���یو ئیقلیمی لەناوچەکەدا هەیەو دەشێت کۆی سیس���تەمی رێکخستنی نێواندەوڵەتیی رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت بگۆڕێ���ت .ئ���ەوەی له‌ن���او پارتی���دا روودەدات پەیوەندی بە ملمالنێی نێوان هەندێک لەو پڕۆژە ناوچەییانەوە هەیە کە قواڵیی س���تراتیژیی له‌کوردستاندا هەیە .ئەمڕۆ جگە له‌پڕۆژەی ئەمریکا‌و ئیس���رائیل‌و “بەه���اری میللەت���ان” له‌ناوچەک���ەدا ،چەن���د پڕۆژەیەک���ی ناوچەیی تری���ش هەیە کە له‌هەموویان گرنگتر پڕۆژەی لێکجی���اوازی تورکی‌و ئێرانیو س���عودییە بۆ دەستکاریکردنی هاوکێشەی سیاس���یی ناوچەکە .هێڵی
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27 ملمالنێ���کان ئاڵۆزن‌و لێ���رەدا مەودای شیکردنەوەیانمان نییە .ئەوەی بۆ ئەم ش���یکارە گرنگە‌و باسکردنی دوو هێڵی س���ەرەکی ملمالنێ���ن لەناوچەکەدا کە کاریگەرییەکی راس���تەوخۆیان لەسەر سیاسەتی کوردی جێهێشتوە ،ئەویش ملمالنێی نێوان تورکیاو ئێرانە لەس���ەر دەس���ەاڵت‌و نفوز له‌عێراق‌و له‌سوریادا. ل���ەم ملمالن���ێ ناوچەییەدا بەئاش���کرا پارت���ی لەپاڵ تورکی���او یەکێتی لەپاڵ ئێراندای���ە .ملمالنێی ئەنکەرە لەس���ەر بەغداد ب���ە هەولێردا تێپ���ەڕ دەبێت‌و ملمالنێ���ی تارانیش لەس���ەر بەغداد بە سلێمانیدا .ئێران قواڵییەکی ستراتیژی له‌ناوچەی س���لێمانی‌و باشووری شیعی عێراقدا هەیەو ئەنک���ەرەش لەناوچەی بادینان‌و پارێزگای موس���ڵ‌و کەرکوکدا. ئەکتەرەکان���ی ناو ئەم هاوکێش���انەش پارتیو یەکێتی‌و هێزە سوونی‌و شیعیی‌و تورکمانییەکانن .پش���تیوانی تورکیا بۆ س���وننەکان لەڕێگای پارتییەوە دەگاتە بەغداد‌و هی ئێرانیش لەڕێگای ش���یعەو یەکێتیی���ەوە .پارتی بۆ ش���اردنەوەی تەرەفگیری خۆی بۆ عەرەبی س���وننە، کە چ له‌ئێستا‌و چ له‌ڕابردوودا هەڵگری دی���دە هەرە قەومی‌و ه���ەر عەرەبچییە ناوچەکەب���وون‌و ترس���ناکەکەی بەئاش���کرا دژایەتی خواستە سیاسی‌و کولتورییەکانی میللەتی ئێمەیان کردوە، پەالماری ئ���ەم گوت���اری دامەزراندنی دەوڵەت���ەی داوە ک���ە ه���ەم عەرەب���ە س���وننەکان‌و هەم تورکیا دەزانن هیچ پایەیەکی ئابوریو سیاسی‌و کۆمەاڵیەتی لەسەر ئەرزی واقیع نییەو له‌داگیرسانی هەندێک گڵۆپی سووری ئیعالمی زیاتر، هیچیتر نیی���ە .بێدەنگبوونی یەکێتیش ل���ەم گوت���اری دامەزراندن���ی دەوڵەتە پەیوەندی بەشوێن‌و جێی تاڵەبانییەوە هەیە لەبەغدا وەک سەرۆکی عێراق. بەبۆچوون���ی ئێم���ە ئ���ەم ملمالنێی���ە ئیقلیمیی���ە لەنێوان ئێ���ران‌و تورکیادا دواج���ار لەس���ەر س���ەری ک���ورددا دەش���کێتەوە گەر کورد خ���ۆی بکات بە بەش���ێک له‌هاوکێشە ناوچەییەکان‌و تەرەفداران���ە بچێت���ە پ���اڵ هێزێکیان دژ بەویتری���ان ،وەک���و له‌داڵدەدان���ی هاش���میدا بەرجەس���تەدەبێت .عەقڵی سیاس���ی ئێمە تا ئێس���تاش بە پێورە خێڵەکی‌و کۆچەریی���ەکان کاردەکات‌و باس له‌ئەخالق���ی کوردەواریی دەکات کاتێک داڵدەی یەکێک دەدات کە هانای بۆبەرێت .ئەم هەڵوێستە خێڵەکییە کە له‌جەوهەردا تەعبی���ر له‌عەقڵییەتێکی کۆچەری���ی دەکات ،تەنها بۆ داڵدەدانی خەڵک���ی بێگان���ە وانیی���ە ،بەڵکو بۆ ئەندامانی خێڵی���ش هەروایە ،هەروەکو حیزب لەگ���ەڵ تاوانبارەکانی حەڤدەی شوباتدا کردی‌و ئامادەنییە یەک کەسی خۆی رادەس���تی دادگا ب���کات ،چونکه حیزب متمانە بە دادگاکانی س���لێمانی ناکات .بەمچەش���نەش دەتوانین بڵێین له‌سلێمانیشدا چەشنێک له‌دیکتاتۆرییەت دژ ب���ە پارت���ی بوونی هەی���ە .دیارە کێشەی داڵدەدانی کەسایەتی سیاسیی گەورە لەوێنەی هاشمی لەم سەردەمەی ئێس���تاماندا پێویس���تی بە پاس���اوی یاسایی هەیە نەک پاساوی عەشایەری. س���ەرۆکی هەرێم لەبری ئەم پاس���اوە کۆچەرییە بێهێزە ،لەڕووی سیاسییەوە باش���تر بوو بڵێت ئێمە مافی پاراستنی ژیان‌و پەناهەندەیی دەدەین بە هاشمیو هەموو کەسێک کە له‌هەر شوێنێکی ئەم دونیایەوە لەسەر هۆکاری راوەدوونانی سیاس���یو رەگەزی���یو ئایین���ی روو له‌کوردستان بکات .هەر بەم بۆنەیەوە حەزدەکەین پێشنیاری مافی بەخشینی پەناهەندەیی بکرێتە ناو دەس���تووری داهاتووی کوردس���تانەوە ،گەر شانسی هەموارکردن���ەوەی مابێ���ت ،بۆئەوەی ش���ەرعییەتی یاس���ایی ب���ە داڵدەدانی پەنابەری سیاسیی بدات. بەهەرحاڵ دەش���ێت پارت���یو یەکێتی لەس���ەر دابەش���کردنی رۆڵەکانی���ان له‌بەغ���داو ناوچەک���ەدا له”رێککەوتنە س���تراتیژییەکەیاندا” رێککەوتبن ،بەاڵم گوتاری جی���اواز‌و ناکۆکی مام جەالل‌و بارزانی لەس���ەر دەوڵەتی کوردی ئەو هەقیقەتەمان نیشاندەدەن کە ئەم دوو هێزە هەڵگری دوو گوتاری دوور یان دژ بەیەکن لەسەر پرسی دەوڵەتی کوردی. لەس���ەرێکی دیک���ەوە بێدەنگبوون���ی یەکێتی له‌گوتاری دامەزراندنی دەوڵەتی ک���وردی ئەو هەله‌ب���ە بارزانیو پارتی دەبەخشێت خۆیان وەک تاقە خەمخۆری دامەزاراندنی ئەم دەوڵەتە نیشانبدەن‌و بەمەش ب���ڕ‌و رادەی هەوادارانی خۆیان له‌کوردستاندا گەورەبکەن .دیارە پارتیو سەرۆکەکەش���ی لەپەنابردن���دا بۆ ئەم سیاسەتە ترس���ناکە هیچ درێخییەکیان نەکردوە ک���ە لەجەوهەردا دیس���انەوە گەمەکردنێکی سیاس���یی نابەرپرسیارە بە گوتارێ���ک کە کاریگەرییەکی قووڵی لەس���ەر ویژدان‌و خەونی ئینسانی ئێمە هەیە .کێش���ەی ئەم چەشنە بانگەوازە شەخس���یو حیزبیو حەماسییە بۆشە
پڕۆژەی دەوڵەت، پڕۆژەی گرێبەستی نەوت نییە لەگەڵ ئەم یان ئەو کۆمپانیای ناوچەیی‌و جیهانیدا، بۆیە هەڕەشەی دروستکردنی دەوڵەتیش لەدەرئەنجامی رێگرتن یان هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستە شاراوە نەوتییەکان لەالیەن بەغداوە ناتوانێت ببێتە هێزێکی مەعنەوی‌و ئەخالقیی بۆ سەپاندنی گوتاری دەوڵەتی کوردی ب���ۆ دامەزراندنی دەوڵ���ەت ئەوەیە کە دۆخێکی ناعەقاڵنی بەرهەمدەهێنێت کە تیای���دا هەلێک نەمێنێتەوە بۆ گفتوگۆ‌و لێکتێگەیش���تن .لەوەش گرفتتر ئەوەیە کە هەرکەس���ێکیش لەگەڵیدا نەڕوات‌و چەپڵ���ەی بۆ لێنەدات ،رەخنەی بکات‌و رەگوڕیشە شەخسی‌و حیزبیو ناوچەییە ترسناکەکانی نیشانبدات ،یان بەتەنها دەمێنێت���ەوە یاخود نەفرەتی نەتەوەی بەردەکەوێت .هەموو ئەو دەنگانەی دژ بەم دیماگۆگییەتە دێنە قسە ،دەکرێت بە خائینی نەتەوەی���ی لەقەڵەمبدرێن‌و وەک ناحەزێک ب���ە گەورەترین پڕۆژە‌و خەون���ی نەتەوەی���ی نماییش���بکرێن. له‌دونیای سیاسەتدا ترسناکترین گوتاری سیاسیی بریتییە له‌دیماگۆگییەت ،نەک تەنها لەبەرئ���ەوەی هەموو داوەرییەکی عەقاڵنی له‌ئینسان دەدزێت ،حەماسەتی بەت���اڵ دەخاتە ش���وێنی حیس���اباتی عەقاڵنی وشک‌و ورد ،بەڵکو لەبەرئەوەی زۆرینەی���ەک دروس���تدەکات کە توانای بینین���ی واقیعییانەی دونی���ای نییە، زۆرینەیەک درۆ دەتوانێت حەماس���ەتی دابگیرس���ێنێت‌و ماوەیەک بیجوڵێنێت، بەاڵم دواجار له‌دونیایەکی ناشیرینتردا خەبەریدەبێتەوە. ٧ کاتێک باس���ی دەوڵەت دەکەین دەبێت باس له‌بەرگریی بکەین ،باس له‌ستراتیژ‌و پالنی پاراس���تنی بکەین .هەر کەسێک دەوڵەتی بوێت ،دەبێ���ت بزانێت چۆن بەرگریی لێدەکات؛ دەبێت سەردەمانێکی درێژ کاری وردو دیپلۆماسیی بۆکردبێت، بە تایبەت���ی له‌ژینگەیەکی پڕ ناحەزی وەک ژینگ���ەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���تدا دەبێت دەیان دۆست‌و هاوڕێی ئاشکرا‌و نهێنی دروستکردبێت ،نەک ئەوەی کەی سەرۆک توڕەبوو هەڕەشە بە دامەزاراندنی بکات‌و کەیش تووڕەبوونەکەی نیشتەوە واز لەو داواکارییە بهێنێت .بێمانایی ئەم گوتارە کاتێک دەردەکەوێت کە هێشتا بەشێکی زۆری ناوچە کوردییەکان وەک ناوچەی جێ���ی مش���تومڕ ماونەتەوە‌و س���انتیمەترێکیان نەهاتۆت���ەوە س���ەر خاکی کوردس���تان .هیچ هێزێکیش تا ئێس���تا توان���او وریای���ی گەڕاندنەوەی بستێکی ئەو شوێنانەی نیشاننەداوە تا کەسێک هەبێت تاقەتی ئەوەی هەبێت گوێ لەم گوتاری دامەزراندنی دەوڵەتە له‌هەولێرەوە بگرێت. دروس���تکردنی دەوڵەت پێویس���تی بە پالن‌و بیرکردنەوەی س���تراتیژی هەیەو ئەزموون���ی دروس���تکردنی دەوڵەت���ی جولەکە لەمڕووەوە قابیلی لێوردبوونەوە‌و خوێندنەوەیە .تیۆدۆر هێرتزل له‌ساڵی ١٨٩٧دا ل���ەوەدا س���ەرکەوت زۆربەی گروپ‌و رێکخراوەکانی جولەکە لەشاری بازل له‌سویس���رادا کۆبکاتەوە‌و پڕۆژەی دروس���تکردنی دەوڵەتێکی جولەکەیان لەگەڵ���دا گەاڵڵەب���کات .هێرت���زل له‌یاداش���تنامەی بیرەوەرییەکانی���دا دەنووس���ێت "له‌ب���ازل م���ن دەوڵەتی جولەکەم دامەزران���د ،بەاڵم من ئەگەر ب���ە دەنگی ب���ەرز ئەمە بڵێ���م هەموو
دونیا گاڵتەم پێدەکات ،لەوانەیە دوای پێنج س���اڵی تر ،بەاڵم ب���ە دڵنیاییەوە پەنجا س���اڵی تر هەموو کەس���ێک ئەم دەوڵەتە دەبینێت" .رێک پەنجا س���اڵ دواتر‌و لەساڵی ١٩٤٧دا پێشبینییەکەی هێرتزل هاتەدی‌و نەتەوە یەکگرتوەکان دەوڵەتی ئیس���رائیلی تازەدامەزراویان له‌فەلەس���تیندا وەک ئەندام قبووڵکرد، ب���ەاڵم لەماوەی ئ���ەو پەنجا س���اڵەدا جولەکەکان هەموو ش���تێکیان کرد بۆ دروس���تکردنی ئەو دەوڵەتە ،له‌ناردنی هەزاران هەزار جولەکەی ئەوروپییەوە بۆ فەلەستین ،له‌کڕینی چەک‌و حەشاردانی، له‌کڕین���ی زەویی���ەوە له‌عەرەب���ەکان، له‌دروستکردنی پەیوەندی پتەو لەگەڵ هێزە گەورەکانی دونیادا‌و لەهەمووشی گرنگتر رێگرتن له‌دروس���تبوونی هەموو دابەشبوونێکی نەتەوەیی‌و ناوەکی ،یان رێگرتن له‌تەقینەوەی ئەو دابەشبوونانە‌و گەیش���تنیان بە پەالماردانی یەکتری. بەدرێژای���ی مێ���ژووی سیاس���ی ب���ەر له‌دروس���تبوون‌و دوای دروس���تبوونی دەوڵەت���ی ئیس���رائیل له‌فەلەس���تیندا جولەکەیەک بەدەستی جولەکەیەکی تر نەکوژراوە ،ئیسحاق رابینی لێدەرچێت. لەمان���ەش بترازێ���ت ژیانی سیاس���ی جولەکە بەر له‌دروس���تکردنی دەوڵەت‌و دوای دروستکردنی دەوڵەتیش ژیانێکی مۆنۆپۆڵ‌و دەستبەس���ەرداگیراو نەبووە لەالیەن خێزان‌و بنەماڵەو دەستەیەکی بچووک���ەوە ،هیچ هێ���زو الیەنێک خۆی ب���ە خاوەن���ی هەم���وو جولەکەکان���ی دونی���ا نەزانی���وە ،مێژووی سیاس���ی خ���ۆی یەکس���اننەکردوە ب���ە مێژووی هەموو جولەکە .بەر له‌دروس���تکردنی دەوڵەتەک���ەش هی���چ س���ەرکردەیەکی جولەکە له‌کاتی توڕەبوون‌و لەسێبەری حیس���اباتی سیاس���ی بەرتەس���ک‌و شەخس���یدا له‌میدیاکان���ی س���ەردەمی خۆیدا هەڕەش���ەی بە دروس���تکردنی دەوڵەتی جولەکە نەکردوە. بەبۆچونی ئێمە ئەم نەوەیە له‌سیاسییە کوردەکان هەڵگری عەقڵیەتی ئەوەن گەر دەوڵەتی کوردی من دروستینەکەم‌و من سوڵتانی نەبم ،ئەوا ناهێڵم دروستببێت. عەقڵیەتی خۆیەکس���انکردن بە کوردو یەکس���انکردنی مێ���ژووی شەخس���یو مێژووی حیزبی ئەو سەرۆک‌و بەرپرسانە بە مێژووی کورد ،رێگرە لەبەردەم نەک تەنها دروستکردنی دەوڵەتی کوردیدا، بەڵکو لەبەردەم دروستبوونی کەمترین زۆرایەتی سیاسی‌و ناوکۆیی (ئیجماعی) نەتەوەیی‌و نیش���تیمانیدا .ئەم نەوەیە له‌سیاسیی ناو شەڕو رقە ناوخۆییەکان ناتوان���ن تەنانەت یادێک���ی نەتەوەیی‌و نیشتیمانی بە ش���ێوەیەکی نەتەوەیی‌و نیش���تیمانی بکەن���ەوە ،بەبێئ���ەوەی هەوادارە حیزبییەکانی خۆیان بە پاس لەم ش���ارەوە بۆ ئەو ش���ار نەگوازنەوە ل���ەدەوری ه���ەر بۆنە‌و کارەس���اتێکی نەتەوەی���ی قەرەباڵغییەک���ی حیزب���ی دروستنەکەن. ٨ س���ەرەڕای ئ���ەوەی دەس���ەاڵتدارێتی ک���وردی خاوەنی هیچ فەلس���ەفەیەک نییە لەس���ەر دەوڵەت ،ئ���ەوەی هەیە وێناکردنێک���ی خێڵەک���یو بنەماڵەیی دەسەاڵتە لەسەر مۆدێلی ئاغا کۆنەکان. دەوڵەت لێ���رەدا وەک موڵکی تایبەتی دەس���تەیەکی بچ���ووک دەبینرێ���ت‌و دەس���ەاڵتەکانی ناو ئ���ەو دەوڵەتەش وەک دەسەاڵتی شەخسی ئەو دەستەیە وێنادەکرێت .ئەمە له‌ئاس���تی ناوەکیدا نەک تەنها الن���ی هەرەکەمی متمانەی بەم دەس���ەاڵتدارێتییە نەهێشتۆتەوە، بەڵک���و کۆمەڵ���گای خس���تۆتە دۆخی ش���ەڕێکی دەس���تەویەخەوە لەگ���ەڵ مۆدێله حوکمڕانییەکەدا .فەلس���ەفەی دەوڵ���ەت تەنه���ا بوون���ی کۆمەڵێ���ک نووسین نییە لەسەر چییەتی دەوڵەت‌و چۆنیەت���ی رێکخس���تنی دەزگاکان���یو ش���ێوازی جیاکردنەوەی دەسەاڵتەکان لەناوی���داو چۆنیەتی رێکخس���تنی ئەو پەیوەندییان���ەی دەوڵ���ەت لەگ���ەڵ کۆمەڵ���گادا دروس���تیدەکات ،بەڵک���و بریتیی���ە له‌ئامادەگییەک���ی عەقڵ���یو ئەخالق���ی ب���ۆ فێربوون‌و ب���ۆ دەرس وەرگرتن له‌هەڵە‌و بۆ بینینی ئینس���ان وەک بوونەوەرێک���ی خ���اوەن م���اف‌و خاوەن بڕیار .نەبوونی فەلسەفەیەک بۆ دەوڵەت مانای نەبوونی ئەو سەرەتاگە‌و پرنس���یپە س���ادانەیە له‌بیرکردن���ەوەو هەڵسوکەوتی ئەو سیاسییە کوردانەدا کە ئەمڕۆ حوکمڕانن. له‌هیچ شوێنێکدا غیابی ئەم فەلسەفەی دەوڵەت���ە ب���ەو رادەیە بەرچ���او نییە وەک له‌ب���واری بیرکردن���ەوە له‌بنەم���ا ئابورییەکانی دروس���تکردنی دەوڵەتدا. سیس���تمی ئاب���وری کوردس���تان نەک تەنها سیس���تمێکی بێهێزە‌و دوو قاچی نیی���ە لەس���ەری بوەس���تێت ،بەڵک���و دەس���ت‌و پەنجە بچووکەکانیشی بەناو ماش���ێنە تیژ‌و بێڕەحمەکان���ی واڵتانی دەوروب���ەردا تێدەپەڕێ���ت ،بەجۆرێک ئەم دەوڵەتانە کەی بیانەوێت دەتوانن
بەبێ زەحمەتییەکی گەورە ئەو دەست‌و پەنجانە ببڕنەوە .لەمەش سەیرتر ئەوەیە حوکمڕانانی کوردس���تان سیاسەتێکی ئابووری پیادەدەکەن کە لەسەر بناغەی دەوڵەت���ی کەم‌و بازاڕی زۆر بنیاتنراوە. ئابورییەک���ی نیولیبرال ک���ە زەمینەی ئەوەی دروستکردووە ئابوری نەتەوەیی بگۆڕدرێت بۆ ئابورییەکی شەخس���ی. لەڕاس���تیدا گ���ەر بەوردی تەماش���ای ئەم سیاس���ەتە ئابوورییە بکەین ،ئەوا جگە له‌زاراوه‌کەی ماک���س ڤێبەر هیچ پێناسێکی گونجاوی تری بۆنادۆزینەوە؛ ئەویش ئابوری "س���ەرمایەدارێتییەکی چەتەگەری"یە .دەسەاڵتدارێتی کوردی رێکخس���تنی ئابووری���ی نیولیبرالیزمی دەوێت ،ن���ەک لەبەرئ���ەوەی ئابووری کوردستان بووە بە بەشێک له‌سیستەمی ئاب���ووری نێودەوڵەت���ی ،بەڵک���و ئەم چەشنە سیس���تەمە ئابوورییە زۆرترین قازانج بۆ نوخبەی سیاسیی‌و کەمترین دەس���تکەوت بۆ خەڵکی کوردس���تان بەرهەمدەهێنێت .ئەم جۆرە ئابوورییە، ئابوری کوردس���تان بە کردەوە دەکاتە ئابوری���ی کۆمەڵێک خێ���زان‌و بنەماڵەو گروپ���ی تازەدەوڵەمەن���د له‌واڵتەکەدا‌و بەچەندان تۆڕی نهێنی دەیبەس���تێتەوە ب���ە گەمەک���ەرە ناوچەییەکانی ئابوری نیولیبرالەوە .کوردس���تان واڵتێکە پڕ له‌پ���ارە ،بەاڵم کەم واڵت هەیە خاوەنی ئ���ەو س���امانە گەورەیە بێ���ت ،کەچی ژێرخانی ئابووری ئەوەندە داوەشاوبێت. س���وودمەندی ژمارە یەک لەم چەشنە رێکخستنە کراوەیە لەڕووی ئابوورییەوە‌و داخراو لەڕووی سیاس���ییەوە ،بە پلەی یەکەم تورک‌و ئێران‌و عەرەب‌و ئەمریکی‌و ئەوروپییەکانن ،کە حیزب کوردستانی وەکو لەوەڕگا خس���تۆتە بەردەستیان‌و کەس ئاگاداری وردەکاریی ئەو گرێبەستە نەوت���یو رێککەوتننام���ە ئابورییان���ە نییە کە ئەم دەس���ەاڵتدارێتییە لەگەڵ کۆمپانیا ناوچەیی‌و نێودەوڵەتییەکاندا بەستویەتی‌و دەیبەستێت .ئەم سیاسەتە ئابوورییە لەالیەکەوە مانای هەڵئاوسانی توێژێکی مشەخۆری دارایی ـ ئابوورییە ک���ە خاوەن���ی هەموو ش���تێکە ،بەاڵم لەالیەکی ترەوە مانای کۆلۆنیزەکردنی کوردس���تانە بە فۆرمێکی ن���وێ لەناو سیستەمی نیولیبرالیزمی نێودەوڵەتیدا ک���ە مێردەزمەی هەم���وو نەتەوەیەکی ژێردەستە .ئێمە هەر بۆ بەرچاوڕوونی‌و روونکردنەوەی زیاتری ئەم دۆخە هێما بۆ ی���ەک نموونەی بچ���ووک دەکەین. رێژەی بێکاریی رەس���می له‌کوردستاندا ١٥له‌س���ەدە ،بەاڵم بڕی ٢٢له‌سەدی ئەم رێژەی���ەش گەنجانی کوردس���تان پێکدەهێنن .ئەمە له‌کاتێکدایە بەتەنها کۆمپانیایەک���ی وەکو Genel Energy له‌ماوەی یەک ساڵدا توانیویەتی بە بڕی ١٢ملیۆن پاوەند له‌نەوتی کوردس���تان قازانج بکات .گونجاندنی ئەم بێکارییە ناوەکیی���ە گەورەی���ە لەگ���ەڵ ئەو بە مفتبردن���ەی پ���ارە لەالی���ەن کۆمپانیا دەرەکییەکان���ەوە ،جەوه���ەری ئ���ەو سیستمە ئابورییەمان بۆدەردەخات کە له‌کوردستاندا دروستکراوە .سیستمێک نەک دەوڵەتی پێدروستناکرێت ،بەڵکو جۆرێ���ک له‌کۆمەڵگاش دروس���تدەکات ک���ەس نایەوێت تیایدا ب���ژی .هاوکات ئەم مۆدێل���ه له‌حوکمڕانی له‌پەیوەندیدا بە کۆمەڵگا‌و بە هێزە سیاس���ییەکانی ترەوە جۆرێ���ک له‌دەوڵەت‌و حوکمڕانی دروس���تکردوە تیایدا بەشێکی گەورەی کۆمەڵ���گای ک���ردوە ب���ە فەرمانبەری بێ���کار ،ب���ە موچەخ���ۆری حیزبیو بە خانەنش���ینکراوی گەن���ج .ئەم���ەش بەڕادەی���ەک حکومەت���ی ئاوس���اندوە بەرگ���ەی هی���چ فش���ارێکی دەرەک���ی نەگرێت ،نەتوانێ���ت بۆ کورتترین ماوە خۆی بەخێوبکات‌و لەس���ەر قاچەکانی خۆی بوەس���تێت .بەمج���ۆرە لەنێوان لۆژیکی ئابوریو لۆژیکی سیاس���ی ئەم حکومەت���ەدا ناکۆکییەک���ی کوش���ندە ئامادەیە؛ لەس���ەرێکەو ب���ە عەقڵیەتی لیبرالیزم���ی ن���وێ بیردەکات���ەوەو هەوڵئ���ەدات هەموو کەرت���ە گرنگەکان بکات بە کەرتی تایبەت ،لەس���ەرووی هەمووش���یانەوە کەرتی نەوت ،هاوکات بە لۆژیکی دەوڵەتە رەیعییە نەوتییەکان کاردەکات ک���ە تیایان���دا دەوڵ���ەت بە رادەیەک���ی ترس���ناک دەئاوس���ێت تا وایلێدێت ببێت بە ئەژدەهایەک‌و کۆمەڵگا قووتبدات .ئەو سیاس���ەتە ئابورییەی دەس���ەاڵتدارێتی پارتیو یەکێتی کاری پێدەکەن وامانلێدەکەن بڵێین :پڕۆژەی دەوڵەت ،پڕۆژەی گرێبەستی نەوت نییە لەگەڵ ئەم یان ئەو کۆمپانیای ناوچەیی‌و جیهانیدا ،بۆیە هەڕەشەی دروستکردنی دەوڵەتی���ش لەدەرئەنجامی رێگرتن یان هەڵوەش���اندنەوەی گرێبەستە شاراوە نەوتیی���ەکان لەالیەن بەغداوە ناتوانێت ببێتە هێزێکی مەعنەوی‌و ئەخالقیی بۆ سەپاندنی گوتاری دەوڵەتی کوردی .ئەم سیاس���ەتە نەوتییە رێ لەدروستبوونی دەوڵەت���ی ک���وردی دەگرێ���ت ،بەاڵم ناتوانێت هاریکاریبێت.
15
کۆتایی ئەوەی له‌م���اوەی راب���ردوودا بینیمان لەزۆر س���ەرەوە جێگای مەترس���ییە، لەهەمویان بەرچاوتر مەترس���ی ئەوەی پڕۆژەی دامەزراندن���ی دەوڵەت بکرێتە موڵک‌و دەستکەوتی شەخسی گروپێکی بچ���ووک‌و باس���کردن‌و باس���نەکردنی بەپێ���ی ملمالنێکان‌و دۆخ���ی دەرونی ئەو گروپ���ە بەڕێوەببرێت .ئەم گوتارە ب���ێ هی���چ گفتوگۆیەکی جی���دی لەناو رووبەری گش���تیو ئامادەس���ازییەکی رای گش���تی کوردس���تان‌و بەب���ێ هیچ س���ازان‌و ناوکۆییەک���ی نەتەوەی���یو بێ چارەس���ەرکردنی هی���چ گرفتێکی هەڵپەس���ێراوی ناوەک���ی له‌وێن���ەی کەرک���وک‌و ناوچە بەناو جێناکۆکەکان‌و بێ هیچ زەمینەسازییەکی دامەزراوەیی نەتەوەیی‌و بەبێ هیچ رێخۆش���کردنێکی دیپلۆمات���یو ب���ێ هی���چ ژێرخانێک���ی ئابووری پتەو‌و بێ هیچ بەشداربوونێکی ئەکتیڤی گروپە سیاسی‌و مەدەنییەکانی کۆمەڵگای کوردس���تان لەم پرۆسەیە، یەک مانای هەی���ە ،ئەویش ئەوەیە کە ئەم پڕۆژەیە پێش���ئەوەی لەدایکببێت م���ردووە .ئ���ەوەی ئێم���ە ب���ە گرفتی دەبینی���ن ئەوەیە کە لەپش���ت هەموو هەڕەشەکردنێکەوە بەم گوتارە ئەگەری بێهێزکردن‌و الوازکردنی خودی وتارەکە بەدوای خۆیدا بەرهەمدەهێنێت .ناکرێت دوژمن‌و دۆس���ت ب���ۆ مەس���ەلەیەکی گەورەی لەم شێوەیە بخەیتە دڵەڕاوکێ‌و دڵخۆشییەوە ،پاش���انیش هەردووکیان نائومێدبکەیت .یەکێکی���ان بەوەی کە ئێم���ە چەند بێهێزی���ن ،کاتێک گوتاری دەوڵەت بەرزدەکەینەوە بێئەوەی توانا‌و زەمینەی جێبەجێکردن‌و بەرگریمان لێی هەبێت ،ئەوی تریشیان چاوەڕوانییەکی گەورە دروستبکەیت الی هەموو ئەوانەی دڵیان بەم گوتارە خۆشە ،بەاڵم پاشان تووشی نائومێدییەکی گەورەیان بکەیت کاتێک نەتوان���ی بچووکترین هەنگاوی پراکتیک���ی ب���ۆ بنێی���ت .لەڕاس���تیدا بەکارهێنانی بەردەوام���ی ئەم چەمکە سیاسییە گرنگە تەنها خودی چەمکەکە بێمان���ا ناکات‌و نائومێ���دی الی خەڵک دروس���تناکات‌و بێ���زاری‌و گاڵتەجاڕیی الی دوژم���ن بەرهەمناهێنێ���ت ،بەڵکو بێبڕواییەک���ی گ���ەورە‌و بەرفراوانی���ش بەرهەمدەهێنێ���ت .بێبڕوایی نەک تەنها الی بێگان���ە ،بەڵکو بەپلەی یەکەم الی
کۆمەڵگای کوردستان کاتێک ئامادەیە بەرگریی له‌پڕۆژەی دەوڵەت بکات، کاتێک کۆمەڵگای سیاسیی له‌کوردستاندا رێز له‌ژیان‌و ماف‌و جیاوازییەکانی ئێستای بگرێت تا سبەی بەرگریی لێبکات خەڵکی کوردستان خۆی .گرفت ئەوەیە کە پرۆس���ەی بێبڕوایی ب���ە گفتەکانی سەرۆک مێژووی هەیە .سەرۆک ساڵێکە ب���ەردەوام گفتی سیاس���یی گەورە بە هاونیش���تیمانیانی واڵتەک���ەی دەدات، بڕیار دەردەکات‌و جێبەجێناکرێت ،لیژنە دروستدەکات‌و هیچ دەرەنجامێکی کاری لیژنەکان نابینرێ���ت .جێبەجێنەکردنی ئەم گفت‌و بڕیارانەش گرفتی تەکنیکی نین ،بەڵکو گرفتی سیاس���یو ئیداری‌و یاساییو ئەخالقین ،کە جەوهەری هەموو پێکهاتێکی دەوڵەتی دروستدەکەن. ئێمە بڕوام���ان بەو پێدراوە س���ادەیە هەیە ک���ە ئینس���انەکان تەنها کاتێک دەتوان���ن لەکات���ی ملمالن���ێ‌و گرژیدا بەرگریی له‌دەوڵ���ەت بکەن ،کاتێک کە دەوڵەت هاونیش���تیمانییەکانی له‌کاتی ئاس���اییدا بەبێ جیاوازی پاراستبێت. بەهەمانشێوە کۆمەڵگای کوردستانیش کاتێ���ک ئامادەیە بەرگری���ی له‌پڕۆژەی دەوڵ���ەت ب���کات ،کاتێ���ک کۆمەڵگای سیاس���یی له‌کوردس���تاندا رێز له‌ژیان‌و ماف‌و جیاوازییەکانی ئێستای بگرێت تا سبەی بەرگریی لێبکات.
16
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
دیمه‌نه‌كانی نه‌رورۆز له‌شه‌قامی سه‌هۆڵه‌كه ده‌هێڵرێنه‌وه
Lokall.awene@gmail.com
دیمەنەکانی شاڕێی سالم دوای نەورۆز
ئا :پشتیوان جه‌مال هونه‌ر له‌ئێواره‌یه‌كی به‌هاریدا به‌شه‌وق‌و زه‌وقێكی جوانه‌وه له‌سه‌یركردنی دیمه‌كانی سه‌هۆڵه‌كه‌ی سلێمانی رامابوو ،ئه‌و ده‌یوت "خۆزگه ئه‌و دوو دیمه‌نه‌یان ده‌هێشته‌وه ،چونكه سیمای سه‌هۆڵه‌كه‌یان جوانتر كردووه". هونه‌ر ئه‌حمه‌دی ته‌مه‌ن 22س���اڵ ك ه كراس‌و پانتۆڵێكی كاوبۆی له‌به‌ردابوو، له‌نزی���ك وێنه‌ك���هی ش���ێخ مه‌حمود له‌س���ه‌هۆڵه‌كه وه‌س���تابوو ،به‌وردیش س���ه‌رنجی وێنه‌كه‌ی ده‌دا‌و دیاربوو فره به‌الی���هوه جوان ب���وو ،چونكه به‌وته‌ی ئ���هو ،ئه‌و دیمه‌نه س���ااڵنی حكومداری حكومه‌ته‌كه‌ی ش���ێخ مه‌حمودی وه‌بیر خه‌ڵك���ی دێنێته‌وه‌‌و وتی "ئه‌و دیمه‌نه‌م زۆر به‌الوه جوانه‌‌و بۆ گه‌نجانی ئه‌مڕۆش گرنگه ،بۆ ئهوهی ئه‌و سه‌رده‌مه‌یان بیر نه‌چێته‌وه".
ئه‌و گه‌نجه له‌گه‌ڵ ئهوهی هێشتنه‌وه ی ئه‌و دیمه‌نانه‌ی به‌الوه جوان بوو ،به‌اڵم هه‌مانكاتی���ش پێیوایه هێش���تنه‌وه‌ی دیمه‌نی حكومه‌ته‌كه‌ی ش���ێخ مه‌حمود له‌نزی���ك ب���ازاڕی س���الم ده‌بێته رێگر له‌به‌رده‌م شوێنی كۆبونه‌وه‌ی گه‌نجان كه ئێواران له‌سه‌ر شۆسته‌كه‌ی داده‌نیشن، بۆیه داواكاربوو الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار ئه‌و گرفته بۆ گه‌نجان چاره‌سه‌ر بكات. دانانی دوو دیمه‌نی گ���هوره له‌ناوچه‌ی سه‌هۆڵه‌كه له‌ش���ه‌قامی سالمی شاری سلێمانی له‌جه‌ژنی نه‌ورۆزی ئه‌مساڵدا، بوه‌ته جێگه‌ی سه‌رنجڕاكێشانی به‌شێكی زۆری دانیش���توانی ش���اری سلێمانی‌‌و داواكارن ئ���هو دیمه‌نان���ه بهێڵرێته‌وه ،رابردودا له‌گه‌ڵ وێنه‌ی شێخ مه‌حمود‌و چونكه سیمای ئه‌و ناوچه‌یه‌یان جوانتر پیره‌مێری ش���اعیر ،ه���اوكات به‌ڕیزێك كردووه. ئااڵی كوردستانیش له‌ناوه‌ڕاستدا دانراوه ئ���هو دوو دیمه‌نه یه‌كێكی���ان له‌نزیك له‌گه ڵ كۆمه‌ڵێ���ك كچ‌و كوڕی گه‌نج كه بازاڕی سالم دانراوه كه باسی كابینه‌ی هه‌ڵده‌په‌ڕن ،هه‌رچی دیمه‌نی دووه‌میشه حكومه‌ته‌كه‌ی شێخ مه‌حمودی حه‌فید له‌وبه‌ری شه‌قامه‌كه‌‌و له‌به‌شی پشته‌وه‌ی ده‌كات ،له‌س���ااڵنی بیسته‌كانی سه‌ده‌ی عه‌ره‌بانه‌ی نۆكاو فرۆشه‌كان له‌به‌رده‌م
ئه‌و دیمه‌نان ه ده‌هێڵینه‌وه به‌مه‌رجێك هاوواڵتیان هاوكاریمان بكه‌ن‌و نه‌یدڕێنن
كه‌الوه‌یه‌كدا دانراوه ك ه باسی ئێستای ی سلێمانی ده‌كات. شار ئ���ارام كه‌مال ك���ه یه‌كێك���ی دیكه‌یه له‌گه‌نجه‌كانی ش���اری سلێمانی‌‌و به‌الی زۆرب���هی خه‌ڵكه‌وه ناس���راوهو زۆربه‌ی ئێ���واران به‌خ���ۆیو كتێبه‌كان���ی دێته سه‌هۆڵه‌كه ،هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و دیمه‌نانه‌ی به‌الوه په‌س���ه‌نده به‌و مه‌رجه‌ی له‌الیه‌ن خه‌ڵك���هوه نه‌دڕێندرێ���ت‌و ئام���اژه‌ی به‌وه‌شدا كه ئه‌و دیمه‌نانه زۆر جوانن‌و ئه‌و كه‌س���ه بیانییانه‌ی دێنه سلێمانی به‌الیان���هوه جوان���هو وتی "پێویس���ته خه‌ڵك رێز لهو دیمه‌نانه بگرن". ئ���هو دیمه‌نان ه له‌الیه‌ن ئه‌ندازیار كه‌مال عه‌بدواڵوه دروستكراون كه بیرۆكه‌كه‌ی ش���ه‌ش مان���گ له‌مه‌وبه‌ر داڕێ���ژراوه، كه‌مال عه‌ب���دواڵ له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگه‌یان���د ك���ه م���اوه‌ی چوار س���اڵه یه‌كێك���ه له‌ئاماده‌كارانی فیس���تیڤاڵی نه‌ورۆز‌و هه‌ر ئه‌ویش بووه كه له‌یه‌كه‌م فیستیڤاڵی نه‌ورۆزه‌وه بیرۆكه‌ی هێنانی
له‌كه‌الر ده‌رمانی ماوه به‌سه‌رچو دراوه به نه‌خۆش
فۆتۆ :کاوە گەرمیانی نەخۆشخانەی گشتی کەالر هاوواڵت���ی ئیبراهی���م عه‌ل���ی ،ك���ه ببیس���تم ده‌رزی پ���اش م���اوه‌ی ئا :كاوه گه‌رمیانی دانیشتوی كه‌الره ،له‌ماوه‌ی رابردوودا به‌سه‌رچونیش���ی به‌كاربهێنرێ ،ئه‌مه خێزانه‌كه‌ی نه‌خۆش���كه‌وتووه ،ئه‌ویش زوڵمێك���ه له‌نه‌خ���ۆش ده‌كرێت ،دواتر چه‌ند كه‌سێكی دانیشتوی بردویه‌تی بۆ نه‌خۆش���خانه‌ی (شێره‌ی هه‌ر نه‌خۆشیش باجه‌كه‌ی ده‌دا". قه‌زای كه‌الر ،باس لهوه ده‌كه‌ن، نه‌قیب) ،له‌ق���ه‌زای كه‌الر ،به‌اڵم دواتر كه‌س���ێكی به‌ته‌مه‌نیش به‌ناوی عه‌لی له‌نه‌خۆشخانه‌یه‌كی حكومی ده‌رزی‌‌و ده‌رمانی ماوه به‌سه‌رچویان پێدراوه ،ب���ۆی ده‌ركه‌وت���ووه ده‌رزییه‌كی ماوه فه‌ت���اح ك���ه نه‌خۆش���یی درێژخایه‌نی به‌سه‌رچویان پێداوه ،ئه‌وانیش به‌كاریان هه‌یه ،به‌وته‌ی خۆی ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر بۆیه داوا له‌الیه‌نی په‌یوه‌ندیداری ی گشتی كه‌الری نه‌هێناوه ،بۆ ده‌رزیه‌كه‌یان بردۆته‌وه بۆ سه‌ردانی نه‌خۆشخانه حكومه‌ت ده‌كه‌ن لێكۆڵینه‌وه نه‌خۆشخانه‌كه ،به‌اڵم له‌نه‌خۆشخانه‌كه كردووه ،له‌وێ جۆره حه‌بێكیان پێداوه لهوبارهیهوه بكات .به‌ڕێوه‌به‌ری پێی���ان وت���وون "ده‌توانن ت���ا ( )15ماوه‌كه‌ی به‌س���ه‌رچووه ،ئه‌و كه‌س���ه گشتی ته‌ندروستی گه‌رمیان ،د.ئاكۆ رۆژیش دوای ئه‌و ماوه‌ی به‌سه‌رچوونه به‌ته‌مه‌نه وتی "مانگانه له‌نه‌خۆشخانه‌ی ئیبراهیم-یش رایده‌گه‌یه‌نێ خودی گش���تی كه‌الر حه‌بی فش���اری خوێن ده‌رزه‌یه‌كه به‌كار بهێنن". خۆی به‌دواداچوون لهوبارهیهوه ئبیراهی���م ده‌ڵێت "ئ���هوه یه‌كه‌مجاره وه‌رده‌گ���رم ،ب���ه‌اڵم ئه‌م مانگ���ه كه ده‌كات.
س���ه‌ردانی ئه‌و نه‌خۆش���خانه‌یه‌م كرد، حه‌بێكی ماوه به‌سه‌رچویان پێدام". ئه‌م نه‌خۆشه باسی له‌وه‌شكرد ،پێش ئ���هوهی بزانێ ك���ه حه‌به‌ك���ه ماوه‌ی به‌س���ه‌رچووه ،خواردویه‌ت���ی ،ئ���هو وتی "هه‌ر بۆیه له‌بات���ی ئهوهی باری ته‌ندروستم باش بێت خراپتر بوو". ه���هر ل���ه‌م باره‌ی���هوه یاری���ده‌ده‌ری به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری گش���تی ب���ۆ كاروباری ده‌رم���ان ،له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گش���تی ته‌ندروس���تی گه‌رمی���ان ،چیا محه‌مه‌د باس���ی لهوه ك���رد كه ئ���ه‌وان به‌پێی نوسراوێكی كۆگای سه‌ره‌كی ده‌رمانی هه‌رێم كارده‌كه‌ن‌و وتی "نوسراوێكمان له‌الی���ه ده‌ڵێ���ت (هه‌م���وو ده‌رمانێك ت���ا 15رۆژ ل���ه‌دوای ماوه‌كه‌ی خۆی به‌كار ده‌هێنرێ���ت ،بۆیه ئهوه له‌ڕووی زانس���تییه‌وه هیچ زیانێكی بۆ نه‌خۆش نییه". ئ���هو رونیش���ی كردوه ك���ه كۆمهڵێك ده‌رمان هه‌یه ،ماوه‌ی به‌سه‌رچونه‌كه‌ی دورتره ،به‌اڵم هه‌ن���دێ له‌كۆمپانیاكان بۆ قازانجی خۆیان ماوه‌ی به‌سه‌رچونی نزیكت���ری لێده‌ده‌ن ،بۆی���ه وتی "هه‌ر بۆیه له‌ڕووی زانستییه‌وه تامانگێكیش دوای م���اوه به‌س���ه‌رچوونه‌كه‌ی هیچ زیانێكی نییه". هه‌ر ده‌رباره‌ی ئه‌م باس���ه به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ته‌ندروس���تی گه‌رمیان ،د.ئاكۆ ئیبراهیم په‌یمان���ی ئه‌وه‌یدا كه خودی خۆی به‌دواداچون لهمبارهیهوه بكات.
فیس���تیڤاڵه‌كه‌ی بۆ س���هر ش���ه‌قام ی س���الم داڕش���توه‌‌و ئاماژهی به‌وه‌دا كه بۆ فیس���تیڤاڵی ئه‌مس���اڵ ویستویه‌تی به‌كارێك���ی جوانتر باس���ی كابینه‌كه‌ی حكومه‌تی كوردس���تان بكات له‌سااڵنی بیسته‌كانی سه‌ده‌ی رابردودا. كه‌مال ئاش���كرایكرد كه ماوه‌ی شه‌ش مان���گ بیرۆكه‌كه‌ی له‌خه‌یاڵ���دا بووهو له‌م���اوه‌ی 3رۆژیش���دا دیمه‌نه‌كان���ی دروس���تكردووه ،ئ���هو ئه‌ندازی���اره به‌الیه‌وه گرنگ بوو ك���ه ئه‌و دیمه‌نانه لهو ش���وێنانه بهێڵرێنه‌وه‌‌و وتی "منیش به‌مه‌به‌ستی هێشتنه‌وه‌یان لهو شوێنه‌دا دروستم كردوون‌و ده‌بێت بمێنێته‌وه بۆ ئهوهی س���یمایه‌كی جوان ببه‌خش���ێته سه‌هۆڵه‌كه". الیه‌ن���ه په‌یوه‌ندیداره‌كانی حكومه‌تیش رایده‌گه‌یه‌ن���ن ك���ه له‌س���هر داواكاری هاوواڵتیانی شاری س���لێمانی به‌نیازن ئه‌و دوو دیمه‌نه بهێڵنه‌وه ،لهو رووه‌وه به‌رپرس���ی به‌ش���ی خزمه‌تگ���وزاری
لۆکاڵ
فۆتۆکان :پشتیوان جەمال
له‌س���ه‌رۆكایه‌تی ش���اره‌وانی سلێمانی‌‌و ئه‌ندام���ی لیژن���هی بااڵی فیس���تیڤاڵی ن���ه‌ورۆز ،رزگار ئه‌حمه‌د ب���ۆ ئاوێنه‌ی رونك���ردهوه كه هه‌رچه‌ن���ده پڕۆژه‌كه ش���تێكی خێرا ب���وو ،ب���ه‌اڵم به‌نیازن بیهێڵنه‌وه ئه‌وه‌ش زیاتر له‌سه‌ر داواكاری هاوواڵتیان‌و جه‌خیشیكرده‌وه كه بڕیاری لیژن���هی راوێژكاری فیس���تیڤاڵه‌كه‌ش ئه‌وه‌یه بیهێڵنه‌وه. هه‌روه‌ه���ا به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری نوس���ینگه‌ی پارێ���زگاری س���لێمانی ،كارزان جیهانبه‌خ���ش له‌لێدوانێك���دا بۆ ئاوێنه رایگه‌یاند كه ئه‌گه‌ر هاوواڵتیان هاوكاری‌و كارئاس���انییان بۆ بكه‌ن ئه‌و دیمه‌نانه ده‌هێڵنه‌وه ،چونكه ش���ه‌قامی س���الم‌و س���ه‌هۆڵه‌كه ش���وێنێكی دێرینی شاری س���لێمانییه" ،بۆی���ه داوا له‌هاوواڵتیان ده‌كه‌ین هاوكاریمان بكه‌ن تا س���یمای س���ه‌هۆڵه‌كه به‌جوانی بمێنێته‌وه‌و ئه‌و دیمه‌نان���ه نه‌دڕێن���ن‌و به‌رده‌مه‌كانیان نه‌گیرێت".
به( )TNTباخ‌و خانوم ده‌ته‌قێننه‌وه‌‌و هیچ الیه‌كیش له‌حه‌قم ناپرسێ
سكااڵیه‌ك بۆ به‌رپرسانی پارێزگای سلێمانی ئازاد سڵیمان ساڵح
م���ن هاوواڵتیه‌كی دانیش���توی گوندی گۆماو-م له‌قه‌زای شارباژێڕ ،ماوه‌یه‌كی زۆره به‌شه‌و به نادیاری له‌گونده‌كه‌ی خۆمدا له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌سێكه‌وه غه‌درم لێده‌كرێت ،له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش ،به‌بێ ئه‌وی بزانم هانده‌ری غه‌دره‌كه چ به‌رپرسیار چ الیه‌نێكی سیاسیه سكااڵیی یاسایم تۆماركردوه. به‌ن���ده به‌ماندووبونێكی زۆر توانیومه له‌س���هر خاك‌و ئاوو جێگ���هی باوكم خانوی���ه‌ك‌و باخێك دروس���ت بكه‌م. خانوه‌ك���ه‌م له‌س���هر موڵكێك���ی تاپۆ دروس���تكردوه ،باخه‌كه‌شم به هه‌مان شێوه له‌س���هر موڵكێكی تاپۆكراو‌و به هاوكاری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی كش���توكاڵی سلێمانی دروستكردوه ،به‌اڵم له‌به‌رواری 2011/11/03ده‌ستێكی نادیار به‌شه‌و ب ه ()TNTتا‌نكی ئاوی باخه‌كه‌میان ته‌قانده‌وه‌و كۆمه‌ڵێكی زۆر نه‌مامی سێ س���اڵی باخه‌كه‌میان بڕی ،پاش ئهوه س���كااڵم بۆ دادگای چوارتا برد ،به‌اڵم هیچ الیه‌نێكی به‌رپ���رس به‌دوای ئه‌م س���كااڵیه‌وه نه‌چوون .به‌هه‌مان شێوه له‌پشوی س���ه‌ری ساڵی 2012دا گشت نه‌مام‌و سۆنده‌ی ئاودێری باخه‌كه‌میان
بڕی‌و دووباره هیچ الیه‌نێكی به‌رپرس له‌ناوچه‌ك���ه‌دا ب���ه هان���ای س���كااڵی دووه‌مه‌وه نه‌چوو ،پاش ماوه‌یه‌ك بۆ سێیه‌م جار له‌به‌رواری 2012/03/19دا جارێك���ی تر به‌ش���هو ب���ه ()TNT خانوه‌كه‌میان ته‌قاندوه. به‌ڕێزان به‌رپرسانی س���لێمانی ،ئێمه له‌ناوچه‌ی س���یوه‌یل‌و شارباژێڕ له‌هیچ قۆناغێك���ی ژیانمان���دا تاك���ه رۆژێك خاك���ی خۆمانم���ان نه‌فرۆش���توه‌‌و پش���تمان له‌میلله‌ته‌كه‌مان نهكردووه، غه‌درمان له‌هیچ كه‌س���ێك نهكردووه، بۆیه به ره‌واو حه‌قی نازانم له‌س���ایه‌ی حكومه‌ت���ی هه‌رێم���ی كوردس���تاندا غه‌درامان لێبكرێت ،لێره‌شه‌وه داواكارم هه‌ركه‌س���ێك ،ئه‌گه‌ر سكااڵیه‌كی دژم هه‌یه بابچێت له‌دادگا س���كااڵم له‌سه‌ر تۆمار بكات ،چونكه له‌ئاس���ت یاسادا ملم له‌مو باریكتره. ه���ۆكاری ئه‌م نوسینه‌ش���م ب���ۆ ئهوه دهگهڕێتهوه كه به‌داخه‌وه ده‌بێت بڵێم له‌گش���ت به‌رپرس���انی ناوچه‌كه‌م بێ ئومێدم ،بۆیه سكااڵی خۆم ئاراسته‌ی گشت به‌رپرسانی هه‌رێمی كوردستان‌و پارێزگای س���لێمانی ده‌كه‌م .به‌هیوای ئهوهی له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا به‌دواداچون بۆ كێشه‌كه‌م بكه‌ن.
وەرزش
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
17
خولی یانه پاڵه‌وانه‌كان ..جارێكی تر میالن‌و به‌رشه‌لۆنه به‌شه‌ڕدێنه‌وه ئه‌رد هه‌ژێن ی چوارشه‌مم هی سانسیرۆ! له‌ی���اری لوتك���هی قۆناغ���ی چاره‌كی هه‌ریه‌كه له‌ئه‌دریانۆ به‌هۆی پێكانه‌وه‌‌و كۆتایی خولی یانه پاڵه‌وانه‌كان ،یانه‌ی ئه‌ری���ك ئه‌بی���داڵ به‌ه���ۆی كار ی میالن میوانداری به‌رش���ه‌لۆنه ده‌كات‌و نه‌ش���ته‌رگه‌رییه‌وه ،ك���ه بڕی���اره به‌م ریاڵ مه‌دریدیش له‌یارییه‌كی ئاس���اندا نزیكانه بۆی ئه‌نجام بدرێت له‌م یارییه بێبه‌ش ده‌بن. روبه‌ڕوی یانه‌ی نیقۆسیا ده‌بێته‌وه. راپۆرت ،گۆران فارس :ئه‌مڕۆ‌و سبه‌ینێ ئه‌م یارییه ،سێیه‌م روبه‌ڕوی بوونه‌وه‌ی یارییه‌كانی چوون���ی قۆناغی چاره‌كی ئ���ه‌م دوو یانه‌یه‌یه له‌م وه‌رزه‌ی خولی كۆتای���ی خول���ی یان���ه پاڵه‌وانه‌كانی یان���ه پاڵه‌وانه‌كان���دا ،ك���ه له‌قۆناغی ئه‌وروپا ئه‌نج���ام ده‌درێن .یانه‌ی ئه‌ی كۆمه‌ڵه‌كان���دا دوو ج���ار یارییان كرد، س���ی میالنی پاڵه‌وانی وه‌رزی پێشوی ك���ه به‌رش���ه‌لۆنه یارییه‌ك���ی برده‌وه‌‌و خولی ئیتاڵیا‌و پێش���ه‌نگی ئه‌م وه‌رزه ،له‌یارییه‌كه‌ی تریشدا به‌رامبه‌ر بوون. له‌یاریگای سانسیرۆی تایبه‌ت به‌خۆی له‌یارییه‌كی تردا ،یانه‌ی ریاڵ مه‌دریدی میوانداری یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی خاوه‌نی ئیس���پانی ،له‌یارییه‌ك���ی تاڕاده‌ی���ه‌ك ئاساندا ،ده‌بێته میوانی یانه‌ی ئه‌پۆیڵ نازناوی پێشوی ئه‌م خوله ده‌كات. له‌ڕیزه‌كان���ی یان���هی میالن���دا ،تیاگۆ نیقۆس���یای قوبرس���ی .له‌م یارییه‌دا، سێلڤای به‌رازیلی ،كه به‌هۆی پێكانه‌وه ریاڵ مه‌دری���د له‌تواناكانی دی ماریا‌و بۆ ماوه‌ی س���ێ هه‌فت���ه له‌یاریگاكان كالیخ���ۆن‌و كارڤالیۆ‌و الس���انا دیارا‌و دوركه‌وتووه‌ته‌وه ،ناتوانێت به‌ش���داری چابی ئه‌لۆنسۆ بێبه‌ش ده‌بێت. ل���ه‌م یاریی���ه‌دا ب���كات .هه‌روه‌ه���ا هه‌روه‌ه���ا یان���هی بای���رن میونخ���ی ئه‌لكسه‌نده‌ر پاتۆ‌و ئه‌نتۆنیۆ ئه‌باتیش ئه‌ڵمانیش له‌ده‌ره‌وه‌ی یاریگای خۆی، به‌ه���ۆی پێكانه‌وه ی���اری ناكه‌ن‌و ڤان روبه‌ڕوی یانه‌ی مارس���یلیای فه‌ڕه‌نسی بۆمێڵیش به‌هۆی وه‌رگرتنی دوو كارتی ده‌بێته‌وه‌‌و یانه‌ی چێڵسی ئینگلیزیش به‌رامبه‌ر یان���هی به‌نفیكای پورتوگالی ی بكات. زه‌رده‌وه ناتوانێت به‌شدار له‌ڕیزه‌كان���ی یان���هی به‌رش���ه‌لۆنه‌ش ،یاری ده‌كات. یاری چوونی قۆناغی (:)8 سێشه‌ممه2012/3/27 ، كاتژمێر 9:45ی شه‌و به‌نفیكا × چێڵسی ئه‌پۆیڵ نیقۆسیا × ریاڵ مه‌درید
ئه‌حمه‌د سه‌نگاوی
چوارشه‌ممه2012/3/28 ، كاتژمێر 9:45ی شه‌و میالن × به‌رشه‌لۆنه مارسیلیا × بایرن میونخ
خولی ئه‌وروپا ..شاڵكه VSبیلباو
ئه‌برامۆڤیچ رێگه به‌گه‌ڕانه‌وه‌ی مۆرینیۆ نادات
خاوه‌ن���ی یان���هی چێڵس���ی ئینگلیز ی ئاماده‌نییه جارێكی تر مۆرینیۆ بكاته‌وه به‌ڕاهێنه‌ری یانه‌ك���هو به‌جدی هه‌وڵی كڕینی پی���پ گواردی���ۆالی راهێنه‌ری یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه ده‌ده‌ت. ئاژانس���ه‌كان :رۆژنام���هی زه س���ه‌نی به‌ریتانی ئاش���كرایكردووه ،كه رۆمان ئه‌برامۆڤیچ���ی روس���ی خاوه‌نی یانه‌ی چێڵس���ی ئینگلی���زی رێگ���ه ن���ادات به‌گه‌ڕان���هوهی خۆس���ێ مۆرینی���ۆی راهێن���ه‌ری یان���هی ری���اڵ مه‌درید بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی پۆس���تی راهێنه‌رایه‌تی یانه‌ك���ه‌ی‌‌و ئاشكراش���ی ك���ردووه كه به‌جدی هه‌وڵ بۆ ئهوه ده‌دات گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ پیپ گواردیۆالی راهێنه‌ری یانه‌ی به‌رش���ه‌لۆنه‌ی ئیسپانی ئیمزابكات ،كه ده‌یه‌وێت به‌گرێبه‌س���تێكی چوار ساڵی په‌لكێش���ی ریزه‌كانی بكات‌و ئاماده‌شه س���ااڵنه ب���ڕی 10ملیۆن ی���ۆرۆی پێ بدات. رۆژنامه‌ك���ه له‌س���ه‌رچاوه‌یه‌كی ن���او ریزه‌كان���ی یان���ه ئینگلیزییه‌ك���هوه باڵویكردووه‌ت���هوه ،كه هی���چ هه‌لێك بوونی نییه جارێكی تر ئه‌برامۆڤیچ بیر لهوه بكاته‌وه مۆرینیۆ بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ یانه‌كه‌ی ،كه پێشتر مۆرینیۆ چه‌ندین نازناوی بۆ به‌ده‌ستهێناوه. س���ه‌رچاوه‌كه به‌رۆژنام���هی س���ه‌نی راگه‌یان���دووه "هه‌رگی���ز روس���یه‌كان له‌بڕیاره‌كانی���ان پاش���گه‌زنابنه‌وه، ئه‌وان به‌باش���تری ده‌زان���ن گۆڕانكاری له‌شته‌كاندا بكه‌ن پێش چاككردنه‌وه‌یان، كه‌م ل���ه‌م كاره‌ش���یاندا هه‌ڵ���ه نین، هه‌روه‌ه���ا گه‌ڕان���هوهی مۆرینیۆ به‌الی ئه‌برامۆڤیچ���هوه وه‌ك دانپیانان���ه به‌و هه‌ڵه‌یه‌ی ،كه پێش���تر له‌ڕیزی یانه‌كه مۆرینیۆی دورخس���تهوه ،ئه‌مه‌ش ئه‌و ش���ته‌یه كه هه‌رگیز رێگه‌ی پێنادات، پێویس���ته له‌هانده‌رانی���ش بیرۆك���هی گه‌ڕانه‌وه‌ی مۆرینیۆ له‌بیربكه‌ن".
ی ئه‌وروپا ،سێ ی هه‌شتی خول له‌قۆناغ ی نازناوه‌ك ه ی ئیس���پانی كێبڕكێ��� یان ه ی ده‌كه‌ن‌و دوو یان هی ئه‌ڵمانی‌‌و یانه‌یه‌ك هۆڵه‌ندیش رێگرییان لێده‌كه‌ن. ی پێنجشه‌ممه، راپۆرت ،ئاوێنه :ش���هو ی ی قۆناغ ی چوون س���ه‌رجه‌م یارییه‌كان ی خولی ئه‌وروپا ئه‌نجام چاره‌كی كۆتای ی ده‌درێن .یان��� هی ئه‌تله‌تی���ك بیلباو ئیسپانی ،ك ه بهسهر یانه‌ی مانچسته‌ر ی ئینگلیزیدا په‌ڕییه‌وه بۆ ئه‌م یونایتد ی ی خۆ قۆناغ���ه ،له‌ده‌ره‌وه‌ی یاری���گا ی ی یان��� هی ش���اڵكه‌ی ئه‌ڵمان روب���هڕو ی به‌هێزیش���دا، ده‌بێت���هوه .له‌یارییه‌ك ی ك��� ه ی ڤاالنس���یای ئیس���پان یان��� ه به‌شه‌مش���ه‌مه‌كوێره‌كان ناس���راوه،
یاری چوونی قۆناغی (:)8 پێنجشه‌ممه2012/3/29 ، كاتژمێر 10:05ی شه‌و ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید × هانۆڤه‌ر سپۆرتینگ لشبۆنه × خاركێف شاڵكه × ئه‌تله‌تیك بیلباو ئه‌لكه‌مار × ڤاالنسیا ی ده‌بێت ه ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی یاریگای خ���ۆ ی ی زێ���د ئه‌لكه‌مار ی ئه ی یانه میوان��� هۆڵه‌ندی .هه‌روه‌ه���ا یانه‌ی ئه‌تله‌تیكۆ ی ی ئیسپانیش له‌یاریگای فیسنت مه‌درید ی كالدیرۆن به‌رامبه‌ر یان���هی هانۆڤه‌ر ی یاری ده‌كات. ئه‌ڵمان
چێڵسی 100ملیۆن یۆرۆ ده‌داته رۆناڵدۆ‌و هیگواین یانه‌ی چێڵسی ئینگلیزی ئاماده‌یه به‌بڕ ی 100ملیۆن یۆرۆ هه‌ردوو هێرش���به‌رانی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید كریستیانۆ رۆناڵدۆ‌و گۆنزالۆ هیگواین بكڕێت. ئاژانس���ه‌كان :رۆژنام���هی زه س���ه‌نی به‌ریتان���ی ئاش���كرایكردووه ،كه یانه‌ی ی ده‌یه‌وێ���ت ب���ۆ چێڵس���ی ئینگلی���ز به‌هێزكردن���ی ریزه‌كان���ی ل���ه‌وه‌رزی داهات���وودا‌و بردن���هوهی نازن���اوه‌كان له‌وه‌رزی داهاتوودا ،گرێبه‌س���ت له‌گه‌ڵ كریستیانۆ رۆناڵدۆی پورتوگالی‌‌و گۆنزالۆ هیگواین���ی ئه‌رجه‌نتینی هێرش���به‌رانی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ئیمزا بكات. له‌گه‌ڵ خس���تنه به‌رده‌می گرێبه‌ستێكی گ���ه‌وره‌ی ل���ه‌م جۆره بۆ یان���هی ریاڵ مه‌دری���د ،ب���ه‌اڵم یان���ه مه‌له‌كیه‌ك���ه ئاماده‌نیی���ه ده‌س���تبه‌رداری ئه‌م دوو ئه‌س���تێره‌ی یانه‌كه‌ی بێ���ت ،به‌تایبه‌ت رۆناڵدۆ كه رۆژ به‌رۆژ ژماره‌ی پێوانه‌یی ن���وێ تۆم���ار ده‌كات ،هه‌روه‌ها لەڕوی رۆژنامه‌ی ناوبراو ئاماژهی به‌وه‌ش كردو خوان الپۆرتای سه‌رۆكی پێشوی یانه ی داراییه‌وه ،مای���هی داهاتێكی زۆره بۆ ئه‌گه‌ر یان���هی چێڵس���ی له‌كڕینی ئه‌و به‌رش���ه‌لۆنه پێیوایه پی���پ گواردیۆال یانه‌كه‌ی. دوو یاریزانه س���ه‌ركه‌وتوو نه‌بێت ،ئه‌وا ده‌بێته س���ه‌رۆكی داهاتووی یانه‌كه‌ی‌‌و چاڤ���ی هێرناندێزیش ده‌بێته راهێنه‌ری به‌رشه‌لۆنه. ئاژانسه‌كان :له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی (الریبۆبلیكا)ی ئیتاڵی ،خوان الپۆرتای سه‌رۆكی پێش���وی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی یان���هی مانچس���ته‌ر یونایت���د به‌ری���ۆ ب���هو مه‌رج���هی ئ���ه‌م یاریزان���ه رازی ی مووچه‌ك���هی. كه‌ته‌لۆنی رایگه‌یاندووه ،كه پێشبینی فێردیناندی به‌رگری���كاری راگه‌یاندووه ،بێ���ت به‌كه‌مكردن���هوه ده‌كات پیپ گواردیۆال ببێته سه‌رۆكی بۆ مان���هوهی وه‌رزێكی ت���ر له‌یانه‌كه‌دا رۆژنام���هی ناوب���راو رونیكردووه‌ته‌وه، ك���ه ریۆ فێردیناندی ته‌مه‌ن 34س���اڵ، داهات���ووی یانه‌ی به‌رش���ه‌لۆنه‌‌و چاڤی پێویسته موچه‌كه‌ی كه‌م بكرێتهوه. هێرناندێزی یاریزانی هێڵی ناوه‌ندی ئه‌و ئاژانس���ه‌كان :رۆژنام���هی ته‌له‌گراف���ی له‌هه‌فته‌یه‌ك���دا بڕی 115هه‌زار جونه‌یهی یانه‌یه ،پ���اش وازهێنانی له‌یاریكردن ،ئینگلی���زی ئاش���كرایكردووه ،كه یانه‌ی ئیس���ته‌رلینی له‌یانه‌ك���هی وه‌رده‌گرێت، پۆس���تی راهێنه‌رایه‌ت���ی به‌رش���ه‌لۆنه مانچس���ته‌ر یونایت���دی ئینگلی���زی یانه‌ی مانچس���ته‌ریش به‌م به‌رگریكاره‌ی وه‌ربگرێت. رازیی���ه به‌مان���هوهی ری���ۆ فێردیناندی راگه‌یاندووه ئه‌گه‌ر ده‌یه‌وێت له‌ڕیزه‌كانی له‌الیه‌ك���ی ت���رهوه الپۆرت���ا ره‌خن���ه به‌رگری���كار له‌ریزی یانه‌كه‌ی���دا ،به‌اڵم ش���ه‌یتانه س���وره‌كه‌دا بمێنێته‌وه ،ئه‌وا له‌ئه‌نجومه‌ن���ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی یانه‌ی به‌رش���ه‌لۆنه به‌س���ه‌رۆكایه‌تی ساندرۆ رۆس���ێڵ ده‌گرێت ،به‌وه‌ی گرێبه‌ستیان له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌ی قه‌ته‌ر ئیمزا كردووهو كردویان به‌سپۆنسه‌ری ره‌سمی یانه‌كه‌‌و ركالمه‌ك���هی رێكخراوی یونیس���ێفیان البردووه.
الپۆرتا :گواردیۆال ده‌بێته سه‌رۆكی به‌رشه‌لۆنه
به‌نیازه به‌بڕی 70ملیۆن یۆرۆ هه‌ریه‌كه له‌ئیدیس���ۆن كاڤانی‌‌و ئیزكوێل الڤێتز ی یاریزانی یانه‌ی ناپۆلی ئیتاڵی بكڕێت.
مانچسته‌ر مه‌رج بۆ ریۆ فێردیناند داده‌نێت ده‌بێ���ت هه‌فتانه‌ك���هی ب���ۆ 50ه���ه‌زار جونه‌یهی كه‌مبكرێته‌وه. س���ه‌رچاوه‌كه پێیوای���ه ،ئ���ه‌م بڕیاره‌ی مانچسته‌ر بۆ دابه‌زینی ئاستی هونه‌ری‌‌و توان���ای جه‌س���ته‌ی ری���ۆ فێردینان���د ده‌گه‌ڕێت���هوه ،هه‌روه‌ه���ا زۆری ئ���هو ی كه به‌رۆكی ئه‌م به‌رگریكاره‌یان پێكانانه گرتووه ،ئه‌مه بێجگه له‌وه‌ی كه ته‌مه‌نی بهرهو سه‌ره‌وه هه‌ڵده‌كشێت.
یانه‌ی می�ل�ان ماندووه ،زۆریش ماندووه، ئه‌وی���ش پ���اش ئه‌نجامدان���ی دوو یاری س���ه‌خت ،یه‌كه‌میان له‌جامی ئیتاڵیا بوو له‌قۆناغی پێش كۆتایی له‌سه‌رده‌س���تی یۆڤانت���ۆس كرای���ه دهرهوه .ل���ه‌دوای تێپه‌ڕبوون���ی چ���وار رۆژ به‌س���هر ئ���ه‌م شكس���ته‌دا له‌خوولی كاڵچ���ۆ له‌یاریگای سانس���یرۆ ڕووب���ه‌ڕووی ڕۆما ب���ووه‌وه‌‌و به‌زه‌حمه‌تێك���ی زۆر توانی س���ێ خاڵی گرنگ به‌ده‌س���ت بهێنێت‌و له‌پێشه‌نگیدا بمێنێته‌وه .له‌دوای كۆتایی هاتنی ئه‌م دوو یارییه بڕس���ت لێبڕه قه‌راره سبه‌ی شه‌و له‌یاریگای خۆی له‌به‌رامبه‌ر به‌رش���ه‌لۆنه له‌خولی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا یاری بكات .یاریكردن له‌گه‌ڵ سێ یانه‌ی به‌هێز له‌هه‌فته‌یه‌كدا ،كاریگه‌رییه‌كی نه‌رێنی زۆر له‌سه‌ر توانا‌و هێزی جه‌سته‌یی یاریزانان جێده‌هێڵێت .گرفتارییه‌كه له‌وه‌دایه دوای ئه‌و ش���ه‌كه‌تبوونه زۆره‌ی یانه‌ی میالنۆ له‌به‌رامب���هر یۆڤانتۆس‌و رۆم���ا ،ده‌بێت له‌دژی به‌هێزترین یانه‌ی سه‌ر گۆڕه‌پانه‌كه بجه‌نگێت ،كه پاڵێوراوی س���ه‌ره‌كییه بۆ به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كه. پرسیاری جه‌وهه‌ری لێره‌دا ئه‌وه‌یه داخۆ به‌چ ڕێگایه‌ك به‌ر به‌شااڵوی هێرشه‌كانی لیۆنێ���ل میس���ی ده‌گیرێ���ت؟ چۆنهایی جادووی به‌رش���ه‌لۆنه به‌تاڵ ده‌كرێته‌وه؟ تۆبڵێی له‌حه‌وسه‌ڵه‌ی میالندا بێت تاوه‌كو بتوانێ���ت ب���هر به‌گه‌رده‌ل���وول‌و باهۆزی به‌رش���ه‌لۆنه بگرێت؟ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌م پرس���یاران ه نه‌ك هه‌ر ئاسان نییه ،بگره ئێج���گار دژواره ،ههرچهنده یانه‌ی میالن دووهه‌مین یانه‌یه له‌مێژووی ئه‌م خووله‌دا بۆ به‌ده‌س���تهێنانی نازن���اوو خاوه‌نی 7 نازناوه ،وه‌ل���ێ خه‌مه گه‌وره‌كه له‌وه‌دایه مێژوو نای���ه‌ت به‌هانای میالن���هوه ،یانه زه‌به‌الحه‌ك���هی كه‌ته‌لۆنی���ا زۆر ئاس���ان ده‌توانێت ده‌ستنیشانی خاڵه الوازه‌كانی میالن بكات‌و ته‌خت‌و تاراجی تێك‌و پێك بشكێنێت‌و زۆر به‌خێرایی هه‌ڵده‌كووتێته س���هر تیپی به‌رانبه‌ر‌و به‌زوویی ش���ێوه یاریكردنی خۆی له‌یاریگادا بهسهر میالندا ده‌س���ه‌پێنێت‌و بوارێك ب���ۆ تیپی نه‌یار ناهێڵیته‌وه تاوه‌ك���و بتوانێت بگه‌ڕێته‌وه دۆخی ئاسایی خۆیی. ته‌م���ه‌ن جیاوازییه‌ك���ی تری ئ���ه‌م دوو یانه‌یه‌یه ،ئه‌م خاڵه‌ش له‌سوودی كوڕانی پیپ گواردیۆالیه ،چوون ناتوانرێت ته‌مه‌نی یاریزانان���ی هه‌ردووال به‌یه‌ك���دی به‌راورد بكرێن ،ئه‌مه‌یش خاڵێك���ی نێگه‌تیڤه بۆ یانه‌یه‌ك���ی وه‌ك می�ل�ان له‌به‌رانبه‌ر الوه گورج‌و به‌تین‌و تاوه‌كانی به‌رشه‌لۆنه‌دا. پاشان یاریكردنی به‌رشه‌لۆنه به‌شێوازی یه‌ك له‌مسه‌‌و هێشتنه‌وه‌ی تۆپ له‌به‌ر پێی یاریزانان‌و بیناكردنی هێرش���ی به‌رده‌وام كارێك ده‌كات كه یانه‌ی ئیتاڵیه‌كه ئارا‌و قارای لێهه‌ڵبگیرێت‌و تووشی ماندووبوونی زۆر بێت ،چوون یانه كه‌ته‌لۆنییه‌كه ئه‌م یاریانه‌ی دوای لەگه‌ڵ (غه‌رناته‌‌و مایۆركا) گرفتێكی بۆی دروست نهكردووه ،هه‌رچی دژبه‌ره‌كه‌یه‌ت���ی له‌وپه‌ڕی ش���ه‌كه‌تیی‌‌و مان���دوو بووندایه ،هه‌روه‌ك له‌س���ه‌ره‌وه ئاماژهی پێ كرا. پێویس���ته له‌س���هر میالن له‌م یارییه‌دا پش���ت بهدوو پ�ل�ان ببه‌س���تێت ،یه‌كه‌م به‌رگریكردن له‌ناوچه‌دا ،واتا به‌رگریكردن له‌چل مه‌تری نیوه یاریگای خۆیدا له‌نزیك گۆڵپارێز ،به‌مه‌یش كه‌مترین ترس له‌سه‌ر ده‌روازه‌ك���هی گۆڵپارێزی یانه‌كه ده‌بێت، هه‌روه‌ه���ا ده‌بێ���ت یاریزانان���ی می�ل�ان به‌ش���ێوه‌یه‌كی گونجاو دابه‌ش���بن به‌نێو یاریگادا‌و به‌هیچ كلۆجێك ڕووبه‌ر نه‌ده‌ن به‌یاریزانانی به‌رشه‌لۆنه. خاڵ���ی دووهه‌م س���وودوه‌رگرتن له‌هاتنه پێشه‌وه‌ی به‌رگریكارانی به‌رشه‌لۆنه ،له‌م كاته‌دا زۆر گرنگ���ه یاریزانانی میالن كار له‌س���هر جێبه‌جێكردنی هێرشی له‌ناكاو بك���ه‌ن به‌ش���ێوه‌یه‌كی زۆر خێ���راو یه‌ك له‌مسه ،به‌چه‌ش���نێك به‌ماوه‌یه‌كی كه‌م هه‌ڵبكووتنه س���هر تیپی به‌رابه‌ر ،تاوه‌كو بتوانن گورزی كه‌مه‌ندشكێن له‌تیمه‌كه‌ی گواردیۆال وه‌شێنن. ئه‌گ���هر هاتوو می�ل�ان نه‌یتوانی ئه‌م دوو پالن���ه جێبه‌جێ ب���كات ،ئ���ه‌وا زه‌لیلی ده‌س���تی یان���هی بارش���ه‌لۆنه ده‌بێت‌و وه‌ك ح���ووت قووتی ئ���ه‌دات‌و به‌خێرایی ئۆكسجین له‌یانه‌ی میالن ده‌بڕێت .له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا ،نابێت شتێكمان بیر بچێت ،كه ئه‌ویش بێ باری تۆپه ،كه لهوه ده‌چێت، به‌پێچه‌وانه‌ی بۆچونه‌كانی ئێمه‌وه ،میالن له‌یارییه‌كه‌دا باش���تر ببینرێت‌و گورزێكی كوشنده له‌یانه كه‌ته‌لۆنیه‌كه بدات .وه‌ك له‌پێش���تردا بینراوه چه‌ندین جار یانه‌ی بچوك شكستی به‌یانه‌ی گهوره هێناوه.
18
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
ئازاری سوڕی مانگانه چۆن دروست ده‌بێت؟
پێویستە هەفتەیەک پێش سوڕی مانگانە دوركه‌ویتەو‌ە له‌خواردنی ترشی‌‌و سوێری بوونی ئازار له‌كاتی سوڕی مانگانه‌دا یه‌كێكه لهو گرفتانه‌ی كه روبه‌روی %80ی ئافره‌تان ده‌بێته‌وه ،ئه‌م ئازاره له‌به‌شی خواره‌وه‌ی سك یان به‌شی خواره‌وه‌ی پشت‌و قاچه‌كاندا دروست ده‌بێت‌و ئازارێكی به‌هێزه یان مامناوه‌ندو كه‌مه ،هه‌ندێجار له‌پێش رودانی سوری مانگانه‌و یان له‌ناوه‌ڕاستی سوڕه‌كه دروست ده‌بێت. ئه‌م ئازاره له‌ئافره‌تانی هه‌رزه‌كارو سه‌رو
30ساڵیش هه‌یه ،به‌اڵم له‌خوار ته‌مه‌نی بونی له‌وله‌ب بۆ نه‌هیش����تنی سكپڕی‌‌و 30س����اڵه‌وه زیات����ر دروس����ت ده‌بێت‌و چه‌ندین نه‌خۆش����ی دیكه‌‌و پێویسته له‌م ئازاره‌كه‌شی به‌هێزتره ،هه‌روه‌ها %10ی كاته‌دا س����ه‌ردانی پزیش����ك بكرێت بۆ ئه‌و ژنانه‌ی ئازاریان هه‌یه له‌كاتی سوڕی زوتر چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كه ،هۆكاری مانگانه تا كۆتایی رۆژانی سوڕه‌كه ئه‌و دوه‌میش����یان به‌ه����ۆی به‌رزبون����هوهی راسته‌وخۆی چه‌ند مادده‌یه‌كی كیمیاییه ئازاره‌یان به‌رده‌وام ده‌بێت. به‌ش����ێوه‌یه‌كی گش����تی ئ����ه‌م ئازارانه له‌له‌ش����دا ك����ه پێیده‌وترێت (پڕۆس����تا ده‌كرێ����ن ب����ه‌دوو به‌ش����هوه ،یه‌كه‌میان گالندین)و ده‌بێته‌هۆی گرژبونی مولوله به‌ه����ۆی نه‌خۆش����یه‌وه‌یه وه‌ك بوون����ی خوێنه‌كان‌و پاشان دروس����تبونی ئازار ێ له‌كاتی سوڕه‌كه‌دا ،هه‌روه‌ها زۆرجار ئه‌و هه‌وكردنی میكرۆبی له‌كۆئه‌ندامی زاوز مێینه‌و روپۆش����ی ن����اوه‌وه‌ی منداڵدان‌و مادده كیمیاییانه (پرۆس����تا گالندین)
كارده‌كاته س����هر كۆئه‌ندامی هه‌رس����ی ئافره‌ته‌ك هشو ده‌بێته هۆی هێڵنجدان‌و رشانه‌وه‌و سكچون. جگ����ه ل����ه‌م هۆكاران����ه‌ش قه‌ڵ����ه‌وی‌‌و جگه‌ركێش����ان‌و ئه‌گ����هر ژنێك س����كی نه‌كردبێ����ت‌و بۆماوه‌و مێ����ژوی خێزانی هۆكارێكی ترن ،به‌اڵم ئه‌م جۆره‌ی ئازار مه‌ترسیدار نییه. به‌پێی توێژینه‌وه‌كانی زانكۆی (هارڤارد) ی ئه‌مه‌ری����كا ،ئه‌و كه‌س����انه‌ی ئازاری سوڕی مانگانه‌یان هه‌یه ره‌نگه خواردنی
حه‌ب����ی ئ����ازار ش����كێن یارمه‌تیده‌رێكی باش����یان بێ����ت ب����ۆ كۆتاییهاتنی ئه‌و ئازاره به‌تایبه‌تی له‌ج����ۆری دووه‌م ،بۆ ئه‌م مه‌به‌س����ته‌ش پزیش����كانی زانكۆی (هارڤارد) چه‌ند ئامۆژگاریه‌كیان داناوه له‌پێش‌و له‌كاتی سوڕی مانگانه بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ئازاریان هه‌یه. چه‌ن����د ئامۆژگارێ����ك ك����ه پێویس����ته هه‌فته‌یه‌ك پێش سوری مانگانه ئه‌نجام بدرێت له‌ماڵه‌وه: * دوركه‌وتن����هوه له‌خواردنی ترش����یو سوێری. * كه‌مكردن����هوهی ئ����هو خواردنه‌وانه‌ی م����ادده‌ی (كافائی����ن)و تێدای����ه و كه‌مكردنه‌وه‌ی خواردنی شوكوالته. * وه‌رزشكردن به‌تایبه‌تی مه‌له‌‌و راكردن و رێكردن بۆ زیاتر چاالككردنی س����وری خوێن. * دوركه‌وتن����هوه ل����هو هۆكاران����هی ده‌بێته هۆی په‌س����تانه ده‌رونی‌و كێشه خێزانیی����ه‌كان‌و ماندوێت����ی كاركردن����ی به‌رده‌وام. چه‌ند ئامۆژگارییه‌ك كه پێویسته له‌كاتی سوری مانگانه‌دا ئه‌نجام بدرێت. * مان����هوه ل����ه‌ژور‌و ش����وێنی گ����ه‌رم‌و دوركه‌وتنه‌وه له‌شوێنی سارد. * س����ه‌رینێكی گه‌رم یان كیسی ئاوی گه‌رم بخرێته سه‌ر سك. * خۆشتن له‌حه‌مامی گه‌رم. * خواردنه‌وه‌ی ش����له‌مه‌نی‌‌و خواردنی گه‌رم. * وه‌رزش����كردن به‌تایبه‌ت����ی ئ����هو وه‌رزشانه‌ی ورگ. * له‌كاتی خه‌وتن����دا كه‌مێك قاچ به‌رز بكرێت����هوه یان خه‌وتن له‌س����هر الكان‌و نوش����تانه‌وه‌ی ئه‌ژنۆكان وه‌ك نمونه‌ی كۆرپه‌له له‌سكی دایكی. * دوركه‌وتنه‌وه له‌په‌ستانه ده‌رونییه‌كان‌و ماندوێتی زۆر.
خوێنبه‌خشین هیچ زیانێكی ته‌ندروستی نییه خوێن بەخشین یه‌كێكه لهو كێشه ته‌ندروستیانه‌ی كه زۆرجار روبه‌روی نه‌خۆش ده‌بێته‌وه به‌گشتی‌‌و ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی خوێنیان هه‌یه به‌تایبه‌تی ،به‌پێی ئاماری رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی ،هه‌موو سێ چركه جارێك كه‌سێك پێویستی به‌خوێن ههیهو له‌هه‌ر ده كه‌سێكیش كه داخڵی نه‌خۆشخانه ده‌كرێن ،یه‌كێكیان پێویستی به‌خوێنه ،سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ش ئه‌و خوێنه‌ی كه ده‌یبه‌خشێت له‌پێكهاته‌كه‌یدا چوار كه‌س رزگار ده‌كرێت ،نه‌ك كه‌سێك ،بۆیه خوێنبه‌خشین به‌یه‌كێك له‌هاوكارییه مرۆیه‌كان داده‌نرێت.
باوێشك ساردكه‌ره‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمی مێشكه وه‌ك ده‌ڵێن (هه‌موو جوڵه‌یه‌كی خۆنه‌ویستی جه‌سته) بێگومان سودێكی هه‌یه بۆ جه‌سته ،ده‌ركه‌وتووه باوێشك رۆڵێكی كاریگه‌ر ده‌بینێت له‌ساردكردنه‌وه‌ی مێشك‌و راگرتنی پل هی گه‌رمی. لهو بارهیهوه هه‌ریه‌كه له (گاریی هاك) له‌زانك����ۆی ماریالندو (ئان����درۆ گالوب) له‌زانكۆی برنس����تون رایانگه‌یاندوه كه باوێش����ك به‌هۆی بێزاری‌‌و بێتاقه‌تی یان پێویس����تی ئۆكسجین دروس����ت نابێت، به‌ڵكو ئامانج لێی كۆنترۆڵكردنی پله‌ی گه‌رمی مێشكه ،به‌وته‌ی ئه‌وان ،مێشك زۆر هه‌س����تیاره به‌رامبه‌ر گۆڕانی پله‌ی گه‌رمی ،له‌به‌ر ئه‌و هۆیه‌ش ،پێویس����ته ش����تێك هه‌بێت ب����ۆ پاراس����تنی له‌پله به‌رزه‌كانی گه‌رما.
به‌وته‌ی زاناكان (مێشك وه‌ك كۆمپیوته‌ر وایه‌‌و كاتێك به‌باشی كارده‌كات كه سارد بێت) ،له‌كاتی باوێشكداندا بۆشاییه‌كانی چ����وارده‌وری ل����وت كارده‌ك����ه‌ن ب����ۆ ساردكردنه‌وه‌ی مێشك. به‌پێی هه‌واڵێكی ڕۆژنامه‌ی ئه‌لقه‌به‌سی كوه‌یت����ی ب����ۆ پشتڕاس����تكردنه‌وه‌ی بیردۆزه‌كه‌یان ،زاناكان چه‌ند نمونه‌یه‌ك ده‌هێنن����هوهو وه‌ك زۆرج����ار پێ����ش باوێشكدان لهو كه‌سانه‌ی كه نه‌خۆشیی گه‌شكه‌یان هه‌یه گه‌ش����كه ده‌یانگرێت، یان لهو كه‌سانه‌ی كه ژانه‌سه‌ری نیوه‌یان هه‌یه ،ئازاری به‌هێز تووش����یان ده‌بێت، زاناكان ده‌ڵێن "پزیش����كه‌كان ده‌توانن له‌م����ه‌ودوا به‌ه����ۆی باوێش����كی زۆرهوه له‌هه‌ندێك كه‌س����دا ،هه‌ندێك نه‌خۆشیی مێش����ك دیاری بكه‌ن ،ك����ه په‌یوه‌ندیی به‌پله‌ی گه‌رمی مێشكه‌وه هه‌یه"
كێن ئه‌و كه‌سانه‌ی ناتوانرێت خوێنیان لێوه‌ربگیرێت؟ ئه‌و كه‌س���انه‌ی كه‌متر له‌شه‌ش مانگه خوێنیان به‌خشیوه. ئه‌و كه‌سانه‌ی كێش���هی ته‌ندروستیان هه‌یه وه‌ك نه‌خۆشییه‌كانی-: -1هه‌موو جۆره‌كانی ئه‌نیمیا. -2نه‌خۆش���ه‌كانی شه‌كره و په‌ستانی خوێن و هه‌وكردنی جگه‌ری ڤایرۆسی و نه‌خۆشیه‌كانی دڵ و سستی گورچیله‌و هه‌ڵئاوس���انی جگه‌رو نه‌خۆشییه‌كانی خوێنبه‌رب���ون و ده‌رون���ی و نه‌مان���ی به‌رگری له‌ش. -3ك���ه‌م ی���ان زیادبوون���ی ده‌ردراوه ده‌ره‌قییه‌كان. -4نه‌ش���ته‌رگه‌ری بۆ كرابێ���ت كه‌متر له‌سێ مانگ. -5كه‌سێك دوو گیان بێت. م���رۆڤ ده‌توانێ���ت چه‌ندێ���ك خوێن ببه‌خشێت بۆ جارێك؟ ده‌توانرێت بری 400بۆ 450مللیتر بدات كه ده‌كاته یه‌ك له‌سه‌ر دوانزه‌ی خوێنی له‌شی مرۆڤ ،هه‌روه‌ها نابێت له‌شه‌ش مانگ كه‌متر خوێنت به‌خشی بێت. سوده‌كانی خوێنبه‌خشین: یه‌كێك له‌س���وده‌كانی خوێنبه‌خش���ین ئه‌وه‌یه كه‌سه‌كه پێش وه‌رگرتنی خوێن لێی ،چه‌ند پشكنینێكی بۆده‌كرێت ،بۆیه ئامۆژگارییه‌كان پێش خوێن به‌خشین * :دووركه‌وتنه‌وه له‌جگه‌ره‌كێشان تا دوو كه‌سی خوێنبه‌خش دڵنیا ده‌بێت له‌وه‌ی * پێویس���ته كه‌سه‌كه ش���ه‌وی پێش كاتژمێر دوای خوێنبه‌خشینه‌كه ،چونكه له‌كاتی هه‌ڵمژینی دوكه‌ڵی جگه‌ره ئه‌و كه كێش���هی ته‌ندروستی هه‌یه یان نا ،خوێنبه‌خشیینه‌كه به‌باشی بخه‌وێت. هه‌روه‌ها خوێنبه‌خشین یارمه‌تی (مۆخی * دوو كاتژمێر پێش خوێنبه‌خشینه‌كه خوێنه‌ی ده‌چێت بۆ س���ییه‌كان ده‌بێته هۆی شینبونه‌وه‌و گێژ بوونی كه‌سه‌كه. ئێسك ) ده‌دات بۆ دروستكردنی خانه‌ی خواردن بخورێت. خوێنی نوێ ك���ه بتوانێت بڕێكی زۆرو * خواردنه‌وه‌ی برێكی باش له‌شله‌مه‌نی * ،دووركه‌وتن���هوه له‌وه‌رزش���كردن‌و باش ئۆكسجین هه‌ڵگرێ بۆ ئه‌ندامه‌كانی به‌اڵم ئه‌و ش���له‌مه‌نیانه نا كه مادده‌ی راهێنانی به‌هێز تاوه‌كو 24كاتژمێر. * له‌كات���ی هه‌س���تكردن به‌گێژ بوون له‌ش و به‌تایبه‌تیش مێش���ك ،هه‌روه‌ها (كافائین)ی تێدایه. خوێنبه‌خشین هیچ زیانێكی نییه ئه‌گه‌ر ئامۆژگارییه‌كانی دوای خوێنبه‌خشین .قاچ���ت به‌رزبكه‌ره‌وه‌‌و س���ه‌رت له‌نزمی له‌ژێر چاودێری پزیشكدا بێت. دابنێ بۆماوه‌ی 10خوله‌ك. * خواردنه‌وه‌ی شله‌مه‌نی زۆر.
له‌كاتی هه‌ستكردن به‌گێژ بوون قاچت ێ ی دابن به‌رزبكه‌ره‌وه‌‌و سه‌رت له‌نزم ی 10خوله‌ك بۆماوه
تەندروستی
نه‌شته‌ر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
تەندروستی له‌چاکسازیەکانی سەرۆکایەتیدا کارەکانی پڕۆژەی چاکسازیی سەرۆکایەتی هەرێم���ی کوردس���تان ،یەکێکە ل���ەو بۆنە دەگمەنانەی کە سیاس���ەتی تەندروس���تی له‌سیاس���ەتی خ���وارەوە دەگوازرێت���ەوە ب���ۆ سیاس���ەتی س���ەرەوە .گرنگیدان���ی پڕۆژەکە‌و راپۆرت���ی لیژنەی بەدواداچوونی دەرئەنجامەکانی پڕۆژەکە ،بە کێش���ەکانی دەرمان ،گفتگۆ‌و تاوتوێکردنی کێش���ەکانی سیس���تمی تەندروس���تی له‌ئاس���تی بنکە نەخۆش���خانەکان‌و تەندروس���تیەکان‌و فەرمانگ���ە تەندروس���تیەکان‌و وەزارەت���ی تەندروس���تیدا قەتیس ن���اکات‌و دەیانباتە ئاستی ئەنجومەنی وەزیران‌و وەزارەتەکان‌و س���ەرۆکایەتی هەرێم‌و پەرلەم���ان .لەگەڵ ئەوەی ئەم هەنگاوە بۆ خۆی پۆزەتیڤە ،بەاڵم خاڵیی نییە له‌کەموکورتی‌و ئیش���کالیەت‌و کێشەگەلێکی بونیادی لەمەڕ جۆر‌و شێواز‌و فۆرم���ی مامەڵەکردن���ی کایەی سیاس���ی کوردستان لەگەڵ سیستمی تەندروستیدا. خوێندنەوەیەک���ی خێرا ب���ۆ دەرئەنجامی کارەکانی لیژنەکە‌و راپۆرتی بەدواداچوونی ئ���ەو کاران���ە دوو ئیش���کالیەتی گ���ەورە دەردەخەن؛ ئیشکالیەتێکیان پەیوەندی بە الیەنی تیۆری‌و سەر کاغەزەوە هەیەو ئەوی تریان زیاتر ئیش���کالیەت‌و کێش���ەگەلێکی پراکتیکین .بە دیوە تیۆریەکەیدا ،لیژنەکە‌و راپۆرتەک���ەی ،مامەڵەیەک���ی گش���تگیر‌و ف���راوان لەگەڵ سیس���تمی تەندروس���تیو کێش���ەکانی ناک���ەن‌و کۆی ئەو کێش���انە له‌گەندەڵ���یو کەموکورتیەکان���ی ب���واری دەرمان کورتدەکەنەوە .ئ���ەو کورتکردن‌و بچووکردن���ەوە له‌ئاس���تێکدایە ،کە ئەگەر بێتو بەش���ی دەرم���ان له‌ڕاپۆرتی لیژنەکە دەربهێنین ،تەنها دوو رس���تە دەمێنێتەوە کە الیەنەکانی تری سیس���تمی تەندروستی تاوت���وێ دەکات‌و چارەس���ەریان ب���ۆ دەدۆزێتەوە .ئەو دوو رس���تەیەش بریتین له"جیاکردنەوەی کەرتی گش���تیو تایبەتی تەندروس���تی"و "هێنانەکایەی سیس���تمی بیم���ەی تەندروس���تی" .هەبوونی دەرمانی ئیکسپایەر‌و کواڵیتی خراپ‌و تەشەنەسەندنی گەندەڵیی له‌بواری دەرماندا ،لەگەڵ گرنگی ئەو کێش���انە ،تاق���ە دەردی سیس���تمی نەخۆشی تەندروستیی نین له‌کوردستاندا. چارەس���ەرکردنی دەردەکان���ی سیس���تمی تەندروس���تی ،پێویس���تیان بە دنیابینین‌و شرۆڤەکردن‌و چارەسەری گشتگیر‌و فراوانتر‌و هەمەالیەنەتر هەیە .بەالی هەندێک چاودێر‌و ش���ارەزاوە ،ئەو گرنگیدانە ناهاوسەنگە بە کێشەکانی دەرمان ،له‌بنەڕەتدا هەوڵێکە بۆ بەکارهێنانی ئەو کااڵیە وەکو ئامرازێک بۆ قازانجی ئابوری له‌الیەن هێزە سیاسیەکانی کوردستانەوە .دوو پارتە دەسەاڵتدارەکەی کوردس���تان له‌ماوەی راب���ووردوودا ،هانی دامەزران���دن‌و پەرەپێدان���ی دوو کارگەری دەرمانیان داوە ،کە یەکێکیان له‌سلێمانی‌و ئ���ەوی تری���ان له‌هەولێ���ر چاالک���ە .ئەو پەرەسەندنانە ،مۆنۆپۆڵکردنی بوارگەلێکی بازرگان���ی وەکو ن���ەوت‌و پەیوەندییەکان‌و بیناس���ازی‌و ئۆتۆمبی���ل ،دەهێنن���ەوە ی���ادی ئ���ەو ش���ارەزایانە‌و زۆرێکیان ئێژن دوور نیی���ە دوو پارت���ە دەس���ەاڵتدارەکە، دەرمانیش وەکو س���ەرچاوەیەکی گەورەی داهات ب���ۆ خۆیان بەکاربهێنن .له‌دیوەکەی ت���ردا‌و له‌ئاس���تی پراکسیس���دا ،ئەنجامی پڕۆژەکەی سەرۆکایەتی هەرێم ،کە سنوری گۆڕینی چەند بەرپرس���ێکی تەندروس���تی تێنەپەڕان���دوە ،رەهەندێک���ی ناوچەی���یو سیاس���ی لەبەرکردووە‌و دەرکەوتەکانی ئەو پڕۆژەیە تەنها له‌ناوچەکانی هەولێر‌و دهۆک هەس���تیان پێ دەکرێت .دوای راگەیاندنی پڕۆژەک���ە ،بەڕێوەب���ەری فەرمانگ���ەی تەندروس���تی هەولێ���رو بەڕێوەب���ەری چەند نەخۆش���خانەیەکی ئ���ەو پارێزگایە گۆڕانکاریی���ان پ���ێ ک���راو بەڕێوەب���ەری فەرمانگ���ەی تەندروس���تی دهۆکی���ش، له‌ژێر فش���اری پزیش���کە مانگرتووەکانی ئ���ەو پارێزگای���ە ،جێگۆڕکێ���ی پ���ێ کرا. لەبەرامبەردا‌و له‌پارێزگای س���لێمانیدا ،کە ئالودەی چەندان پرۆس���ەی شێرپەنجەیی گەندەڵیی���ە ،بەڕێوەب���ەری فەرمانگ���ەی تەندروس���تی ن���ەک ناگۆڕدرێ���ت ،بەڵکو کاندیدی���ش دەکرێت بۆ پۆس���تی وەزیری تەندروس���تی .هاوکات ،بڕیارەکانی خودی وەزیری تەندروس���تی (کە لەس���ەر پشکی یەکێتیی���ە) بۆ الدانی بەرپرس���ەکانی تری تەندروستی پش���تگوێدەخرێن‌و کاریان پێ ناکرێت .گرنگ���ە هاوار‌و ناڵەی هاوواڵتیان‌و نەخۆشەکانی کوردستان بە دەست سەقەتیی سیستمی تەندروس���تییەوە له‌بااڵخانەکانی سەرۆکایەتی هەرێم‌و پەرلەمان‌و ئەنجومەنی وەزیران بزرنگێتەوە ،بەاڵم گرنگیش���ە ئەو هاوار‌و نااڵنە وەربگێڕدرێنە س���ەر پڕۆژە‌و بەرنامەی فراوان‌و گش���تگیر ،کە له‌ئاست ئاڵۆزیی‌و گەورەیی کێش���ەکانی سیستمی تەندروس���تی بن‌و بەدەرب���ن له‌کارتێکردنی پێدراوە سیاسی‌و ناوچەیی‌و بەرژەوەندییە ئابووریەکان.
ریکالم
) )319سێشه‌مم ه 2012/3/27
19
ه و ه بارزانیی م ه ده ه ئ ه ل ك ه ی ه و ه رونكردن ئاوێن ه پێویستی به"موحه‌ریر"ێكه
لهژماره ()318ی 2012/3/20رۆژنامه‌ی ئاوێنه ،دیمانه‌یه‌كی من باڵوكراوه‌ته‌وه‌و وێڕای ئهوهی به‌هیچ شێوه‌یه‌ك گومانم له‌ڕاستگۆیی ئه‌و رۆژنامه‌نوسه‌ی ئاوێنه نییه كه دیمانه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ كردوم ،به‌اڵم مانش���ێته‌كه‌ی ئاوێنه جێگه‌ی تێبینییه كه تیایدا هات���ووه "ئه‌دهه‌م باررزانی: مام جه‌الل شاگردی مه‌ال مسته‌فا بوو" لێره‌وه ده‌ڵێم من ته‌نها ناوی مام جه‌اللم به‌ته‌نی���ا نه‌هێناوه ،م���ن وتومه به‌ڕێز مام جه‌الل‌و كاك مه‌س���عود‌و كه‌سانی تریش له‌سه‌ركردایه‌تی سیاسی ئێستای كوردس���تان قوتاب���ی مه‌ال مس���ته‌فای
بارزانی ب���وون ،له‌كاتی ده‌ربڕینه‌كه‌ش ئه‌گه‌ر وش���هی ش���اگرد به‌كار هاتبێت مه‌به‌س���ت لێی قوتابی بووه .هه‌روه‌ها ده‌بوای���ه له‌مانش���ێته‌كه ن���اوی كاك مه‌سعود‌و مام جه‌الل به‌یه‌كه‌وه هاتبایه نه‌ك به‌م ش���ێوه‌یه‌ی ئێس���تا مه‌به‌ست لێ���ی وروژاندن بوایه .ئه‌گه‌ر ش���تێكی دیكه به‌رامبه‌ر مام جه‌الل بنوسرێت من رێزو حورمه‌تێكی تایبه‌تم هه‌یه به‌رانبه‌ر به‌جه‌نابی سه‌رۆك مام جه‌الل‌و به‌یه‌كێك له‌سه‌ركرده به‌رزه‌كانی كوردی داده‌نێم. له‌الیه‌كی دیكه‌وه تێبینیم له‌س���هر ئه‌و وێنه‌یه‌ی خۆم هه‌یه كه رۆژنامه‌كه باڵوی
ونبون
ی بازرگانی ونب���وه به‌ناوی (عومه‌ر حه‌م ه خان باوه‌خان) ی ژور ● ناس���نامه‌یه‌ك ی بازرگانی. هه‌ركه‌سێك دۆزییهوه بیگەڕێنێته‌و‌ه ژور ی (جه‌الل شه‌ریف قادر) هه‌ركه‌سێك ی بازرگانی ونبوه به‌ناو ی ژور ● ناسنامه‌یه‌ك ی بازرگانی. دۆزییهوه بیگهرێنێتهوه ژور ی (حه‌پس���ه خدر محه‌مه‌د ئه‌مین) ی س���لێمانی ونبوه به‌ناو ی خۆراك ● فۆرمێك هه‌ركه‌سێك دۆزییهوه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ نوسینگه‌ی ئاوێنه. ی كش���توكا ڵ به‌كره‌جۆ ب ه ناوی(ش���ه‌ونم ساڵح ● باجێكی په‌یمانگای ته‌كنیك محه‌مه‌د فه‌ره‌ج) هه‌ر كه‌سێك دۆزییهوه بیگهرێنێتهوه بۆ پرسگ هی په‌یمانگا. ی (هه‌ردی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د) ی شارس���تانی ونبوه ب ه ناو ● پێناس���ێكی بار هه‌ركه‌سێك دۆزییهوه بیگهرێنێتهوه نوسینگه‌ی ئاوێنه. ی BMWونبوه ،هه‌ركه‌سێك دۆزییهوه په‌یوه‌ندی بكات ب ه ی ئوتۆمبیل ● سویچێك ( ،)07701520854کە خاوەنەکەی(بژار ئه‌بو به‌كر مه‌عروف)ە. ی س���لێمانی ونبوه ب ه ناوی (پێش���ه‌وا ئه‌كره‌م حه‌مه ره‌شید) ● باجێكی زانكۆ ی زانكۆ. به‌شی ده‌رمانسازی ،هه‌ركه‌سێك دۆزییهوه بیگهرێنێتهوه بۆ پرسگه
ئاگاداری
به‌پێی ئه‌و داوایه‌ی ك ه له‌الیه‌ن داواكار پێشكه‌ش به‌م فه‌رمانگه‌ی ه كراوه له‌الیه‌ن ی (كاروان ره‌ئوف ی كارگ ه (كاروان ره‌ئ���وف ئه‌حمه‌د) له( )2012/3/8خاوه‌ن ی كردووه ك ه ی تۆماركردنی ئه‌و ئامێران ه ئه‌حمه‌د بۆ كاری دارتاشی‌و )MAFداوا ی له(س���لێمانی -به‌رانان) دانراون‌و ئامێره‌كانیان له‌خواره‌و‌ه دیاری كراوه به‌پێ ی ده‌كه‌ینه‌وه هه‌ر ی ( )1952باڵو ی ژماره( )65ساڵ په‌یڕه‌وی ئامێری میكانیك ی ێ لهماوه ی هه‌ریه‌ك لهو ئامێران ه داده‌ن ی ب ه په‌یوه‌ندیدار یا خاوه‌ن كه‌سێ خۆ ی ( )15پانز‌ه رۆژ س���ه‌ردانی ئه‌م فه‌رمانگه‌ی ه ب���كات ،به‌پێچه‌وانه‌وه ب ه ناو داواكاره‌وه تۆمار ده‌كرێت‌و بروانام هی پێده‌درێت. ئامێره‌كان: ێ ژماره /توركی /كاره‌بایی -1ئامێری لێدانی له‌زگه /ب ی /كاره‌بایی ێ ژماره /تورك -2ئامێری ئه‌نجامه /ب ی ته‌پوت���وز/11/10/019 / ی گهوره له‌گه ڵ ئامێری س���ه‌حب ی مش���ار -3ئامێر توركی ی مشاری گهوره له‌گه‌ڵ سیسته‌می(سه‌حب) / 75-11-25 /المانی -4ئامێر ی 1/ دادنوس /دادنوسی سلێمان فاروق كالن شه‌ریف
چاپخانەی ئاوێنە
چاپکردنی: کتێب ،گۆڤار رۆژنامه ،نامیلکه
07701471518 )053(3210501 )053(3210502
كردۆته‌وه ،چونكه ئه‌و وێنه‌یه‌ی من زۆر كۆن���هو ه���ی 2003/5/16یه ،ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه كه رۆژنامه‌نوسه‌كه‌ی ئاوێنه (نزار گزالی) كامێرایه‌كی باشی پێبوو چه‌ندین وێن���هی منی وه‌رگرت ،یه‌كێك له‌بنه‌ماكان���ی بابه‌ت���ی رۆژنامه‌وانیش دانانی وێن���هی تازه‌یه ،ئی���دی نازانم ئاوێنه بۆچی گه‌ڕاوت���هوه بۆ ئه‌م وێنه كۆنه ،له‌كۆتاییدا هیوادارم س���ه‌رجه‌م رۆژنامه‌كان���ی كوردس���تان پایه‌ن���دی ئیتیكی رۆژنامه‌وانی بن. براتان ئه‌دهه‌م بارزانی 2012/3/20
ی رۆژنام���هی ئاوێن���ه پێویس���ت ی به‌كه‌س���ێك ه ك���ه ل���ه‌كار موحه‌ریریدا شاره‌زا بێت ،مه‌رج ه ی ئه‌م ی وه‌رگرتن ی خوازیار ئه‌وانه پۆس���ته‌ن ،ئه‌زمونی پێشتریان ی راپۆرت‌و هه‌بێت له‌كاری داڕشتن ی هه‌واڵس���ازیدا ،هه‌روه‌ها له‌ڕوو
ئینتیمای سیاسییه‌وه سه‌ربه‌خۆو بێالیه‌ن بن. ی ی خوازی���ار ئ���هو به‌ڕێزان��� ه ی ئه‌م پۆسته‌ن ،ده‌توانن وه‌رگرتن ()CVیه‌كانیان بنێ���رن بۆ ئه‌م ئه‌درێسه: newspaper@awene.com
یان راس���ته‌وخۆ ()CVیه‌كانیان ی ی رۆژنامه بگه‌یه‌نن ه نووسینگ ه ی سالم ،ته‌نیشت ئاوێنه له‌شه‌قام ی ی بارزگان���یو پیشه‌س���از ژوور سلێمانی ی دوا مۆڵه‌ت بۆ پێشكه‌ش���كردن ()CVیه‌كان 2012/4/15ه.
روونكردنه‌وه‌یه‌ك له‌كتێبخانه‌ی گشت ی رواندزه‌و‌ه ی ی باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرتێك لهژماره دوا ی رابردووی ئاوێنه‌دا ،ب ه پێویس���تمانزان ئه‌م روونكردنه‌وه‌ی ه بنووسین .دیاره ئه‌و ی داوه فه‌رمانبه‌ران هی ك ه ئه‌و زانیاریه به‌ڕۆژنامه‌كه‌تان شتێكی هه‌ڵبه‌ستراو‌ه هیچ ئه‌سڵ‌و ئه‌ساس���ی نییه ،هه‌ندێك فه‌رمانب���هر جگ��� ه ل���ه‌ده‌وام نه‌كردن، ی ده‌یانه‌وێت فه‌رمانگه‌كه‌ش���یان ئاژاو‌ه تیابێ���ت .هه‌ندێكیش���یان خوازی���ارن ده‌وام نه‌ك هنو لێپێچینه‌وش���یان له‌گه‌ڵ نه‌كرێت ك���ه ده‌وامیش نه‌كه‌ن نه‌كرێت ه مۆڵ���ه‌ت ،ئایا ئه‌م ه راس���ته هه‌رچه‌ند به‌ڕێوه‌به‌ر یارمه‌تیان بدا دیاره منه‌تیان ێ نییه .واده‌زانن دائی���ره‌كان ته‌نها پ��� ب���ۆ به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان���ه ،دی���اره هه‌موو ی فه‌رمانگه‌كان ته‌نها ب���ۆ خزمه‌تكردن هاواڵتیان ه نه‌وه‌ك ده‌وام نه‌كردن‌و هه‌ست نه‌ك���ردن به‌مه‌س���ئولیه‌ت ،دیاره پێنج مانگ به‌ر له‌ئێس���تاكه چوار فه‌رمانبه‌ر له‌كتێبخانه‌كه‌م���ان گواس���تراونه‌ته‌و‌ه ی كتێبخان���هی س���ۆران له‌به‌ر ئ���هوه ی ئ���ه‌م كتێبخان���ه هی���چ فه‌رمانب���هر نه‌بووه ،ئ���هو فه‌رمانبه‌رانه‌ش ماڵیان ی وه‌زاره‌ت له‌س���ۆران بووه ،به‌نووسراو ی گواسترانه‌و‌ه سۆران ،هه‌ندێكیان راز نین به‌م گواستنه‌و‌ه یان وه‌ك پێویست ی ناكرێت ،بۆیه هه‌ڵساون ده‌وامیان پێ ب ه پڕوپاگه‌نده‌ك���ردن له‌گه‌ڵ یه‌ك دوو ی فه‌رمانبه‌ری كتێبخانه‌كه‌مان بۆ ئهوه هه‌اڵیه‌ك دروس���ت بك���هنو بگهڕێنهوه وه‌ك:
-1گوایه به‌ڕێوه‌به‌ر شه‌ش ملیۆن دینار ی ێ به‌چ پارهی وه‌رگرتوه ك���ه‌س نازان ی داوه .به‌ڵ���ێ ئه‌و پاره‌یه به‌مه‌به‌س���ت ی پاس���ه‌وان دروس���تكردنی ژوورێك��� وه‌رگی���راوه له‌ڕێكه‌وتی ()2010/5/23 ی ك���ه پاره‌ك���ه‌ش وه‌رگی���راوه لیژن ه ئێم���هو هه‌ولێ���ر دان���راوه ،ئه‌وانیش ی پاره‌كه‌ی���ان وهرگرتووه ئ���هو ژوور‌ه ێ دروس���تكراوه‌و‌ه لیژن هی هه‌ولێریش پ ئاگادارن ك ه كاره‌ك���ه‌ش زۆربه‌جوانی‌‌و ی به‌زیات���ر له‌ده‌رخس���ته‌ك ه رێكوپێك��� كراوه. -2ك��� ه ده‌ڵێن كوڕه‌كه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ر بن دیواره ،یان بۆته پاس���ه‌وان ،ئه‌توانن ی ی كتێبخانه بكه‌ن داخۆ شت س���ه‌ردان وا رووی���داوه یان له‌هه‌مووم���ان زیاتر ی به‌كتێبخان ه داوه ،جگه‌له‌وه‌ش پ���هره ی ێ خول هه‌م���وو س���اڵ دوو ت���ا س��� ی كۆمپیوته‌ر ده‌كاته‌وه‌و نووس���راوه‌كان ی هه‌م���وو كتێبخان���هو داخڵكردن��� كتێبه‌كانیش ك ه رۆژان ه له‌ئه‌ستۆی ئهوه ی له‌وه‌زاره‌ت‌و چه‌ندجاریش سوپاسنامه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كه‌م���ان ب���ۆ هات���ووه به‌مه‌به‌ستی خوله‌كان. -3به‌ڕێ���ز فه‌رمانب���هره (ئ���ا -ع) به‌ته‌نسیب چۆته فه‌رمانگ هی چاودێری‌‌و ی كۆمه‌اڵیه‌تی روان���دز له‌به‌رئه‌وه‌ی خۆ ی له‌كتێبخان ه ده‌وام داوای كردوه له‌جیات بكات لهو فه‌رمانگ ه ده‌وام ده‌كات ،ئهوه ی ماوه‌ی شه‌ش مانگ ده‌بێت به‌ڕێوه‌به‌ر ی ئ���ه‌م فه‌رمانگه‌ی ه چه‌ندینج���ار داوا
خوای گهوره هیچ پێویستیم بهوه نیی ه ك��� ه له‌مووچ هی فه‌رمانب���ه‌ران ()1000 ی دین���ار بگێڕمه‌وه ،ئه‌گه‌ر ب���ڕوا ناكه ی له‌هه‌م���وو فه‌رمانبه‌ره‌كانمان ئه‌توان بپرس���یت؟ ئینجا ده‌زانی���ت دیاره ئه‌و ی ك ه ئه‌م زانیاری���هی داوه ب ه كه‌س���ه ئێ���وه بوختان���ی ته‌ماحكارانه‌یه ،ئه‌و ی كه‌س ه جگ ه له‌ده‌وام نه‌كردن لهو رۆژه كه دامهزراوه ته‌نها ئیشوكاری ئهوهی ه ی ده‌گوازێته‌وه له‌هیچ فه‌رمانگه‌یه‌ك خۆ نهیتوانیوه له‌دووس���اڵ زیات���ر ده‌وام بكات ،هه‌ر س���اڵه‌‌و له‌فه‌رمانگه‌یه‌كه، ی ئ���هوه گه‌نده‌ڵیی���ه ی���ان ماندوبوون ئێم���ه ،هه‌رچه‌ن���ده كتێبخانه‌كه‌م���ان ی له‌م چه‌ند س���اڵه‌دا به‌ده‌ی���ان چاالك گه‌وره‌و بچوكم���ان ئه‌نجام داوه ،به‌اڵم كه‌س نه‌هات بڵێت ده‌ستان خۆشبێت، ی من رۆژێك ی 2002له‌سه‌ر داو له‌س���اڵ س���ه‌ردانی رێخراوی ( )DIAئه‌مه‌ریكم كرد له‌عنكاو‌ه بۆ ئهوهی كتێیخانه‌كه‌مان بۆ نۆژه‌ن بكه‌ن ،بۆی ه به‌پیر ده‌نگمه‌و‌ه هات���ن‌و دوان���زه كۆمپیوت���ه‌رو هه‌موو ك���ه‌ل‌و په‌له‌كانی كتێبخان��� هی بۆدابین كردین ئه‌وه‌ش���یان به‌هه‌وڵ‌و كۆشش‌و ی ی رێكخراو ماندوبونی م���ن‌و به‌یارمه‌ت ( )DIAكتێبخان��� ه ن���ۆژه‌ن كرایه‌وه، ی كه‌س وه‌زاره‌ت ئ���اگاداره ،ئه‌ی بۆچ ی منی نه‌كرد؟. سوپاس
ی له‌من كردووه ده‌ڵێت حه‌زده‌كه‌م خۆ بگوازێت���هوه به‌یه‌كجاره‌ك���ی ،دیاربوو ی ی خۆش بووه مادام خۆ ی پێ خۆش��� ی خۆمان ته‌نسیب كردوه بۆیه له‌سه‌رو ی بۆ به‌رزبكه‌مه‌و‌ه داوام كرد ك ه نوسراو به‌ڕێوه‌به‌ر دووریه خان زۆر داوای لێم ی ی حه‌ز ی رای له‌كاره‌كانیه‌ت كرد ك ه زۆر ده‌كرد دیاربوو پێی فه‌رمانبه‌رێكی باش بوو ،هه‌روه‌ها منیش ئه‌گه‌ر ئێستاكه‌ش ی نه‌یه‌وێت لهو شوێنه ده‌وام بكات ئه‌مر ی ره‌ت ده‌كه‌ین���هوه، گواس���تنه‌وه‌ك ه ی چونكه تائێستا ده‌ست له‌كارهه‌ڵگرتن ئه‌وم ب���ه‌رز نه‌كردۆته‌وه ئه‌گه‌ر بیه‌وێت ره‌تی ده‌كه‌ینه‌وه. ی -4ده‌ڵێ���ن نازانی���ن نه‌س���ریه كتێبخانه‌كه‌م���ان چه‌ن���ده؟ ئێم��� ه مه‌سه‌رفمان زۆركه‌مه ،به‌اڵم هه‌ندێك لهو ی فه‌رمانبه‌ران��� ه واده‌زانن ئێمه پاره‌یه‌ك ێ زۆر وه‌رده‌گری���ن‌و هیچ پاره‌مان ناده‌ن ئه‌گه‌ر (وه‌س���ڵ) نه‌به‌ین ه هه‌ولێر هه‌ر شتێك بكڕین (وه‌س���ڵی) ئه‌و شوێن ه ی ئه‌و دووكانه‌و وه‌رده‌گرین‌و مۆرو واژۆ ئه‌و شوێنه‌ی پێوه‌یه ئینجا هه‌رشتێك ی سه‌رف ی بۆمان بێت له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ده‌كه‌ن ،بۆ نه‌س���ریه‌كه‌ش لیژنه‌یه‌كمان ی هه‌یه ئه‌توانن سه‌ردانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت خۆمان بكه‌ن داخوا مانگان ه نه‌سریه‌مان چه‌نده ،لهبارهی ئیف���اد كردن من ك ه ی خۆم ده‌چم ب���ۆ موچ���ه به‌ئۆتۆمبێل ی كرێی رێگاشم ساڵح محه‌مه‌د ساڵح ده‌چم بۆ هه‌ولێر‌و پار‌ه ی رواندز ی گشت له‌كه‌سیان وه‌رنه‌گرتووه ،من شوكر بۆ به‌ڕێوه‌به‌ری كتێبخانه
وەاڵمی سەلەفییەکان بۆ یاسین تەها ئایا هه‌ر كه‌سێ بانگه‌شه‌ی سه‌له‌فیه‌ت بكات‌و خ���ۆی به‌س���ه‌له‌فیی ده‌ربخات سه‌له‌فییه ،ده‌بێت له‌داواكه‌ی راستگۆ بێت یان له‌پش���تی ئه‌و ناوه بێخه‌وشه پیرۆزه‌دا كۆشش بۆ به‌رجه‌سته‌كردنی مه‌رامه‌كانی ده‌كات؟ وه‌اڵم���ی ئ���هو پرس���یاره گه‌لێ���ك ده‌كات���هوهو له‌گرێكوێ���ره‌كان س���ه‌ره‌داوێكیش ئه‌دات به‌ده‌ستی كاك یاس���ین ته‌ها كه له‌ڕۆژنام���هی ئاوێنه ژم���اره 317ب���ه‌رواری 2012/3/13 وه‌اڵمی ئه‌و دیمانه‌ی���هی داوه‌ته‌وه كه له‌ژماره‌ی پێش���ووتر له‌گ���هڵ ئێمه‌دا سازكرابوو ره‌خنه‌ی ده‌رباره‌ی ته‌وه‌ره‌ی سه‌ره‌كی پرسیاره‌كان گرتووه (حیزب دروستكردن ،هه‌ڵبژاردن ،خۆپیشاندان) كه به‌پێ���ی دیدوبۆچونی س���ه‌له‌فی‌و پشت ئه‌س���تور به به‌ڵگه‌ی شه‌رعی نا جائیزیه‌تیمان سه‌لماند. ده‌ڵێ���ت :ب���ه‌اڵم ئه‌م���ه ب���هو مانایه نای���ه‌ت ك���ه ئ���ه‌م دیدوتێڕوانینه بۆ هه‌تا هه‌تا بایكۆتی سیاس���ه‌ت بكه‌ن‌و له‌كایه‌ی حوكمڕانییه‌وه دووربن .تاكه بیانویه‌كیشی ئه‌وه‌یه كه وا له‌كوه‌یت‌و میس���ردا س���ه‌له‌فیه‌كان به‌ش���دارییان له‌حوكم���ه‌ت‌و په‌رله‌مان���دا ك���ردووه، ده‌مه‌وێ���ت ب���اس له‌حه‌قیقه‌ت���ی ئه‌و كه‌س‌و گروپانه بكه‌م كه ره‌خنه‌سازه‌كه به‌س���ه‌له‌فیی ناوزه‌دی كردوون ،وه‌كو زۆرێكیش له‌وانه‌ی ئاشنا به‌سه‌له‌فیه‌ت نه‌ب���وون ی���ان به‌هه‌ڵه له‌س���ه‌له‌فیه‌ت گه‌یش���توون ،ئ���ه‌م حاڵه‌ته به‌س���هر س���ه‌له‌فیه‌كاندا ده‌ش���كێننه‌وه ،به‌اڵم ده‌بێت له‌ده‌رگای ئه‌و پرسیاره بده‌ینه‌وه كه له‌پێش���دا وتمان وه‌اڵمه‌كه‌ی گه‌لێ له‌گرێكوێ���ره‌كان ده‌كات���هوه ،ئهوهی پێویستیشه لێره‌دا ئاماژهی پێبكه‌م كه وه‌اڵمه‌كه‌یشی له‌خۆگرتووه ،وته‌یه‌كی پێش���ه‌وا ش���اتبی-یه ره‌حمه‌تی خوای لێبێ ده‌ڵێت :التجد مبتدعا ممن ینسب الی المله إال وهو یستشهد علی بیدعته بدلیل ش���رعی ،فینزله عل���ی ماوافق عقله وش���هوته((.اإلعتصام)).232/1
به‌ڵێ بیدعه‌چیه‌كان بۆ چه‌واشه‌كردنی خه‌ڵك���ی جارج���اره ده‌س���تده‌گرن به‌به‌ڵگه‌ی شه‌رعی ئایه‌ت‌و فه‌رمووده‌و وت���هی زانای���ان ،به‌اڵم به‌ش���ێوه‌یه‌ك مامه‌ڵ���ه له‌گه‌ڵ ئ���هو به‌ڵگانه ده‌كه‌ن له‌گ���هڵ عه‌ق���ڵ‌و ئ���اره‌زووی خۆیان ده‌یگونجێنن‌و به‌جۆرێ نیشانی ده‌ده‌ن گوایه الگیریان ده‌كات. وه‌ك بڵێی ئه‌م پێشه‌وا به‌ڕێزه قامكی بۆ ئه‌و كه‌سانه راكێشاوه كه به‌ناهه‌ق خۆی���ان داوه‌ته پ���اڵ س���ه‌له‌فیه‌ت، چونكه له‌ڕواڵه‌ت س���ه‌المه‌تی عه‌قیده‌و په‌یوه‌س���تبوون ب���ه مه‌نهه‌جی���ان لێ به‌دی ده‌كرێ ،ب���ه‌اڵم له‌میانه‌ی كارو گرتنه‌ب���ه‌ری ه���ۆكاره‌كان دوورتری���ن كه‌سانێكن له‌سه‌له‌ف. په‌یڕه‌وكاران���ی ده‌س���ته‌و گروپ���ه له‌هه‌ق�ل�ادراوه‌كان‌و گیرۆده‌بووان���ی بی���ری شكس���تخواردووی خه‌واری���ج، ئه‌وانه‌ی پینه‌چێتی ده‌كه‌ن بۆ س���ه‌ید قوتب‌و پاساو بۆ راجیایی‌و الدانه‌كانی له‌ئاقی���ده‌و مه‌نه��� هج‌و بڕی���اری كوفر س���ه‌پاندن بهسهر كۆمه‌ڵگای ئیسالمی دێننه‌وه سه‌له‌فی نین. س���ااڵنێك ب���هر له‌ئێس���تا ل���ه‌الی زانای���ان ئیخوانچێت���یو دووری به‌ناو س���ه‌له‌فیه‌كانی كوه‌ی���ت له‌ڕێب���ازی س���ه‌له‌فیه‌ت‌و خه‌واریجێت���ی به‌ن���او س���ه‌له‌فیه‌كانی میس���ریش بۆ خه‌ڵكی به‌یان كراوه .ئه‌مه له‌الیه‌ك ،هه‌روه‌ها ئه‌گ���هر چاوێكی���ش ب���هو كتێبانه‌دا بخش���ێنین كه ده‌رباره‌ی ناس���اندنی فیرقه‌و گروپه الدراوه‌كان نووسیویانه له‌س���ه‌رده‌مانی زوو له‌ئێستاش���دا چه‌ندین خه‌س���ڵه‌ت‌و نیشانیان له‌پێناو ناس���ینه‌وه‌ی خه‌واریجه‌كاندا هه‌ڵداوه، هه‌روه‌كو زانراوه وش���هی خه‌واریجیان له‌به‌رامب���هر ئه‌وان���هی الی خ���واره‌وه به‌كاریان هێناوه: * فیرق���هی ناس���راوی خه‌واریج ،كه پێش���یان ده‌ڵێن (الحروریه) هه‌روه‌ها ئه‌وان���هی له‌دوای ئه‌وان���هوه هاتوون‌و له‌سه‌ر هه‌مان رێبازی ئه‌وان ده‌ڕۆن.
* هه‌ركه‌س���ێ ملمالن���ێ له‌گ���هڵ خاوه‌ندارانی مس���وڵمانان (ده‌سه‌اڵت) بكات‌و خه‌ڵك���ی له‌دژیان جۆش بدات، پێی ده‌ڵێن خه‌واریج ،ئه‌گه‌رچی له‌سه‌ر راڕه‌وی ئه‌وانی���ش نه‌بێت‌و له‌بنه‌واكانی تر له‌گه‌ڵیان نه‌بێت. * لهبهرئهوه ئه‌هلی سه‌له‌ف ئه‌و وشه‌ی خه‌واریجه‌یان له‌به‌رامبه‌ر گشت ئه‌هلی بیده‌ع به‌كارهێناوه وه‌ك (موعته‌زیله‌و شیعهو ،)..چونكه بڕوایان به به‌یعه‌تدان ب���ۆ ئیمامی مس���وڵمانان نییه ،جائه‌و كه‌س���ه خۆی دابێته پاڵ س���وننه‌ت‌و خۆی به‌و جۆره ده‌رخستبێ. -4ته‌نانه‌ت چه‌ت���هو رێگره‌كانیش كه هی���چ راڕه‌وو مه‌زهه‌بێكیش���یان نییه پێیان ده‌ڵێن خه‌واریج. هه‌ربۆیه ئێمه ئه‌وان به‌سه‌له‌فی نازانین‌و سه‌له‌فیه‌تی خۆش���مان به‌ناسه‌له‌فێتی ئ���ه‌وان ناده‌ین ،چونكه س���ه‌له‌فیه‌تی ئێم���ه له‌په‌یوه‌س���تبونمان به‌بڕی���اری شه‌رع له‌مه‌ڕ كارو گرفته‌كان دایه ،كه هیچ هه‌نگاوێ���ك به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌ڵگه شه‌رعییه‌كان ناوێین. پاشان ره‌خنه‌سازه‌كه ئاماژهی كردووه به‌وه‌ی كه‌وا شخولئیسالم ئیبن ته‌یمیه ره‌حمه‌تی خوای لێبێ جیهادی له‌دژی مه‌غۆل كردووه ،به‌وپێیه سه‌له‌فیه‌كان وه‌ك ئه‌و ناتوانن له‌په‌راوێز بمێننه‌وه‌و ئه‌وانی���ش تێكه‌ڵ به‌كاری سیاس���یو حوكمڕانی ده‌بن ..ئه‌وه‌نییه كتێبێكیشی لهو باره‌وه داناوه به‌ناوی (السیاس���ه الشرعیه) ،پێشی وایه كه سه‌له‌فیه‌كان ناتوانن له‌سه‌ر یه‌ك هه‌ڵوێستی سیاسی كۆك‌و یه‌ك ده‌نگ بن. م���ن وا ل���هو بابایه گه‌یش���توم كاتێ ده‌ڵ���ێ ره‌ش ته‌نها له‌درزێكا س���ه‌یری س���پی ده‌كات یان نایه‌وێ���ت بیبینێ، خوێندن���هوهی بۆ الیه‌كی خواس���ت‌و باسه‌كان الكه‌ی تری فه‌رامۆش كردووه. ئێمه جیه���ادی كافران به‌ڕه‌وا ده‌زانین به‌پێی فه‌رمووده‌ی دروس���ت تا رۆژی دوایی به‌رده‌وام ده‌مێنێ ،به‌اڵم ده‌بێت له‌ژێ���ر فرمان���ی حاكمی مس���وڵمانان
ئه‌نجامبدرێت‌و نه‌ك دوو دوو سێ سێ پێی هه‌ڵبستین .ئه‌گه‌ر به‌م چه‌شنه‌ش پێی هه‌ڵس���این ،ئه‌وا هیچ ناكۆكیمان له‌گه‌ڵ رێبازه‌كه‌مان نه‌كردوه. هه‌روه‌ه���ا پش���تگیریكردنی میلله‌تی سوریاو دوعا بۆكردنیان له‌الی هه‌ندێ له‌زانایان له‌دوای قه‌تڵوعامكردنیانه‌وه هات ،به‌اڵم س���ه‌ره‌تا ئامۆژگاری كران ك���ه نه‌چ���ن به‌گ���ژ حكومه‌ته‌كه‌یاندا، چونكه ده‌رچ���وون له‌فه‌رمانی حاكم‌و به‌ره‌نگاربوون���هوهی ،كاتێك ده‌كرێت ك���ه ئه‌و حاكم���ه كافر بێ���ت ،ئه‌گه‌ر كافریش بێت ئ���ه‌وا زانایانمان ده‌ڵێن: دوای ئه‌وه‌ش ده‌بێت ره‌چاوی زه‌ره‌ر‌و زیان���ی دوای ده‌رچونه‌ك���ه بكرێ���ت، كاتێك ده‌رنه‌چونیان پارێزراو باش���تر بێ ،ئه‌وكاته نابێ ده‌ربچن له‌فه‌رمانی. ((المنهج الس���لفی ..ص ،21محمد بن عمر بن سالم بازمول)). فه‌تواكه‌ی ش���ێخ ئیبن عوسه‌یمینیش ره‌حمه‌تی خوای لێبێ ئه‌و مانایه نادات كه ره‌خنه‌س���ازه‌كه ب���ۆی چووه ،ئه‌و زانا به‌ڕێزه له‌چه‌ندین فه‌توادا باس���ی له‌حه‌رامێتی حیزب دروستكردن‌و كاری به‌ناو ئیسالمی كردوهو رایشیگه‌یاندووه ك���ه‌وا خۆپیش���اندان دروس���ت نییه، ده‌ش���ڵێت :له‌به‌روبومه‌كه‌ی پرس���یار مه‌ك���ه‌ن له‌حوكمه‌ك���هی بپرس���ن كه حه‌رام���ه! جگ���ه ل���هو زان���ا به‌ڕێزه، هیتری���ش ه���ه‌ن دوای دانانی چه‌ندین مه‌رج بۆ به‌ش���داریكردن له‌هه‌ڵبژاردن فه‌توایان داوه كه له‌میانه‌ی راپۆرتێكی ئاوا كورت���دا ناتوانین هه‌مووی بخه‌ینه روو ،به‌اڵم ئه‌وه‌مان له‌بیرنه‌چێ: * كرۆكی فه‌تواكه‌یان جه‌ختكردنه‌وه‌یانه له‌سه‌ر ره‌چاویكردن له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان‌و وه‌النانی مه‌فسه‌ده‌كان. * هه‌روه‌كو وتیشمان ئه‌وان بڕوایان به حیزب دروس���تكردن نییه ،رێگا به‌كێ بده‌ن تابه‌شداربن له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان!. ئەبو موسلم ئاریانی
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه
ه له‌ئه‌وروپا نوێنه‌ری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
سه‌رنوسه‌ر :شوان محه‌مه‌د جێگری سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
رۆژێكی تر ب ه دیار هۆڵ ه خامۆشه‌كانی شانۆوه
كامه‌ران سوبحان
m
www.
o
c
.
e
n
e
w
a
.
w
Awene w
w ریکالم
awene.com
چركه‌س���اته‌كانی 27ی مارس لێمان نزیك ده‌بێته‌وه ،راس���ته بڵێم ئێس���تا له‌چركه‌س���اته‌كانی 27ی مارسداین ،نه‌خێر چركه‌ساته‌كانی 27ی مارس-مان به‌جێهێشت ،به‌جێمانهێشت وه‌ك هه‌موو ئه‌و خه‌ون‌و وه‌همانه‌ی كه سااڵنێكی زۆره به دیاریه‌وه‌ین ،ب���ه‌اڵم كاریگه‌ریی زۆر كه‌می هه‌ی ه الی بینه‌ره‌كانمان، س���ااڵنێكی زۆره ئێم ه لهو خه‌ون ه خۆش���نوده‌دا ده‌ژین كه شانۆ قوتابخانه‌ی ی تر نییه، گه‌له ،به‌اڵم له‌ڕاس���تیدا ئه‌م دروشم ه جگ ه له‌درۆیه‌كی گهوره هیچ ئه‌م دروش���م ه ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت كه ئێمه ب���ه‌رده‌وام حیكایه‌تی درۆزنانه بۆ بینه‌ران ده‌كه‌ین‌و به‌رده‌وام به دیار دروشم‌و به‌دیار ئه‌و خه‌ونانه‌وه ده‌ژین ك ه سااڵنێك ه الی بینه‌ری هۆشیار بووته قسه‌ی هیچ‌و پوچ‌و بێ مانا!. په‌یوه‌ندیه‌كانی ئێم ه له‌گه‌ڵ ئه‌م هونه‌ره‌دا لهو س���اته‌وه بۆش���ایی تێكه‌وت ی بێ ت���ام‌و درۆزنانه‌ی ك���ه ئه‌و هونه‌ره‌مان كورتك���ردهوه له‌چه‌ند دیمه‌نێك شانۆییه‌كانمان ،شانۆمان به زۆر دوورخسته‌وه له‌ئازادی‌و مافه‌كانی مرۆڤبوون، دوورمان خس���تهوه لهو بینه‌ره ساده‌‌و س���اكارانه‌ی ژیان ك ه ره‌نگه ته‌نانه‌ت چركه‌یه‌كیش���یان نه‌بێت بێنه هۆڵه‌كانمان‌و گوێ له‌ڕس���ته‌یه‌كی خاڵ ه ڤانیا‌و فالدیمێر‌و ستۆكمان‌و ئیڤانۆڤیج‌و زۆر كه‌سایه‌تی تر بگرن ،ئاخر شتێكی زۆر بێ مانای ه له‌واڵتێكدا ش���انۆ‌و هه‌موو چاالكیی ه كولت���ووری‌و فه‌رهه‌نگییه‌كان ی ئایدۆلۆژییه‌كی س���ته‌مكاریدا گوزارش���ت بكه‌ن ،كه له‌ڕاستیدا لهچوارچێوه ئایدۆلۆژی���ا مه‌رگ���ی جوانی‌و داهێنان���ه ،چونكه گه‌م���ژه‌ی وا هه‌ی ه پێیوای ه نابێت له‌ش���انۆكاندا ره‌خنه له‌شۆڕش بگیرێت ،نابێت باس له‌شه‌هید بكرێت‌و ره‌خنه‌ی لێ بگیرێت‌و پێی بوترێت ش���ه‌هید ..ئه‌ی گه‌مژه‌ی دڵپاك بۆ كێ‌و له‌س���هر كێ خۆتتدا به كوشت؟ بۆ ئه‌م پیاوه ئازادی كوژانه‌ی ئهمڕۆ یان بۆ به‌دیهێنانی دادپه‌روه‌ریی كۆمه‌اڵیه‌تی؟ گه‌مژه‌كان ده‌ڵێن نابێت له‌ش���انۆكاندا ره‌خن ه له‌مێژووی درۆزنانه‌ی نیشتیمان‌و له‌شۆڕش ه خوێناویه‌كانمان‌و له‌درۆی س���ه‌ركرده‌كان‌و له‌تااڵنكردنی سه‌روه‌تی نیش���تیمانی‌و له‌ته‌قه‌كردن له‌گه‌نج ه دڵپاكه‌كان���ی واڵت‌و له‌كپكردنی ده‌نگی ناڕازی خه‌ڵك بگرن ،گه‌ر نمایش���ی ش���انۆكان‌و دیالۆگی ئهكتهره راستگۆ‌و بوێره‌كان پرسیار لهو درۆ گه‌ورانه‌ی ئه‌وان نه‌كات ،به‌دڵنیاییه‌وه الی من‌و الی بینه‌ره ساده‌‌و ساكاره‌كانی واڵتیش شانۆ شتێكی بێ مانا‌و پوچه.. له‌به‌ر هه‌موو ئه‌م بێده‌نگییانه‌ی به‌ش���ێكی زۆری شانۆ له‌واڵته‌كه‌مدا‌و له‌به‌ر ئه‌و كه‌ڕبوون‌و بێده‌نگییه گه‌وره‌یه‌ی له‌شكری شانۆكاران ،به‌ڕاستگۆیی پێتان ی مارس ده‌ڵێم من زۆر بێئومێدم‌و ره‌شبینم ،ئێستاش ك ه رۆژێكی نوێتری 27 دێته‌وه ،پێموای ه جگه له‌دانیشتن به‌دیار هۆڵ ه خامۆش‌و تاریكه‌كانی شانۆوه، هیچ خه‌ونێكی ترم نه‌ماوه ،ده‌زانم زۆر گروپ‌و كۆڕ‌و تیپ‌و كه‌س���ی چاالكیش هه‌ن ده‌یانه‌وێت به‌ش���ێكی زۆر له‌ڕۆژ‌و هه‌فته‌‌و مانگه‌كانی ساڵ له‌هۆڵه‌كانی ش���انۆدا بن‌و له‌بری كۆبوونه‌و‌ه درۆزنه‌كانی فه‌رمانگه‌كانی ش���انۆ‌و چایخانه‌‌و مه‌یخانه‌‌و فێس���تیڤاڵه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی شانۆ سه‌رقاڵی پڕۆڤه‌بن ،به‌اڵم ئه‌و كه‌سانه له‌ئێستادا قوربانیترین كاره‌كته‌ری شانۆی ئه‌م واڵته‌ن!. بۆی��� ه ئهمڕۆ ئێمه له27ی مارس���ی 2012رۆژی ش���انۆی جیهانی ب ه چه‌ند دێڕێك���ی كورت���ی وه‌ك په‌یام ه نێوده‌وڵه‌تیه‌كه‌ی ئه‌مس���اڵی ش���انۆ به‌دیار هۆڵه خامۆش���ه‌كانی شانۆوه دانیش���تووین‌و چاوه‌ڕێین رۆژێك بێت په‌یامی راسته‌قینه‌ی شانۆ ده‌ركه‌وێت‌و روناكییه راسته‌قینه‌كانی ئه‌م هونه‌ر‌ه فیگه‌ری ئهكتهره به‌توانا‌و راستگۆكانی واڵته‌كه‌مان روناكتر‌و گه‌شتر بكاته‌وه. kameransubhan@yahoo.com
ریکالم