ریکالم
ریکالم
www.awene.com
ژماره ()352 سێشەممە 2012/11/20
شەرەفپارێزیی کورد لەفیلمێکی بەریتانیدا
چیرۆکی ئەو فلیمە باسی ژیانی بەناز مەحمودو خێزانەکەی لەخۆدەگرێت
912 »»»»
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامهیهك کۆمپانیای ئاوێنه دهریدهکات
عەلی باپیرو ئازادی بیروڕا
12 »» »»17 16
رێگریی لهبێڕێزیی كردن بهپیرۆزییهكان، رێگریی نییه لهئازادیی بیروڕا
كێ مێژو ی سلێمان ی دهشێوێنێ؟
12 »» »»17 6
پارتیو یهكێتی مێژوی ههرێمو شارهكانو زمانیشیان شێواندوه
شهڕ لهنێوان پێشمهرگهو سوپا ی عێراق رودهدات
شێخ جهعفهر :كه شهڕ بهرۆكمان بگرێت خوا بمانگرێت ئهگهر نهیكهین ش����هوی راب����ردو لهچهن����د ناوچهیهك ی نێوان كهرك����وكو تكریت هێرش كرایه س����هر س����وپای عێراق ،بهب����ێ ئهوهی هێزی پێش����مهرگه بهرپرسیارێتی ئهو هێرش����انه لهئهس����تۆ بگرێت ،هاوكات وهزیری پێشمهرگهی حكومهتی ههرێمی كوردستان دهڵێت "كه شهر بهرۆكمان بگرێت خوا بمانگرێت ئهگهر نهیكهین". ئاوێنه ،س����لێمانی :ش����هوی رابردو، پێشمهرگهو س����وپای عێراق بهدرێژایی هێڵی تهماسی نێوانیان كه لهكهركوكهوه درێ����ژ دهبێتهوه تا داق����وقو لهوێوه بۆ دوزو لهوێش����هوه بۆ قهرهتهپهو زنجیره چیاكانی حهمری����ن تا دهگاته خانهقین پهیتا پهیتا هێزی����ان لهبهرامبهر یهكدا كۆكردهوهو سهنگهریان لهیهكتر گرت، لهمیانهی ئهم جموجۆڵ����هدا هێزهكانی س����وپای عێ����راق دوای بهڕێكهوتنیان لهتكریت����هوه ب����هرهو كهرك����وكو، لهتكریت����هوه ب����هو خورماتو لهس����هر رێ����گای عجیل س����هر بهس����هالحهدینو هاوكات لهخوار ناحیهی رهشادی سهر بهپارێ����زگای كهركوكیش هێرش كرایه س����هریان ،كه لهئهنجام����دا ژمارهیهك كوژراوو برینداری لێكهوتهوهو ش����هش زریپۆش����یان له قوڵێكیانهوه سوتێنرا،
»» 5
»» 13
هێزێکی پێشمەرگە لەدەوروبەری دوزخورماتو بهاڵم هێزی پێش����مهرگه بهشێوهیهك ی فهڕمی بهرپرس����یارێتی ئهو هێرشانهی لهئهستۆ نهگرت. هاوكات حكومهتی ناوهندی هێزێكی زۆری هێناوهت����ه ناوچهی س����هعدیهو،
مالیکی هێرش ناکاتە سەر کوردستانی ئاشتی هەورامیو شێخ جەعفەر بەڵکو هێرشدەکاتە سەر کوردستانە ئەبەدییەکەی ئێمە چ درامایەکی سیاسیی گەورەیە کوردستان جارێکی تر لەپەالماری دەوڵەتی عێراق بترسێت
هاوكات مهحمود س����هنگاوی ئهندام ی مهكتهبی سیاس����ی یهكێتی بههێزێكی زۆری پێشمهرگهوه بهرهو ئهو ناوچانه رۆیشتوه. س����هبارهت بهم روداوان����ه ،وهزیری
پێش����مهرگهی حكومهت����ی ههرێم����ی كوردستان "شێخ جهعفهر شێخ مستهفا" لهچاوپێكهوتنێكی تایبهت لهگهڵ ئاوێنه رایگهیاند كه " قی����ادهی عهمهلیاتمان ههیه لهههمو شوێنهكان ،وهك ئهوهی
حكومهتی عێراق ههیهتی". ناوب����راو وت����ی "ههوڵدهدهی����ن كێشهكانمان نهگهنه هێزو چهك ،ههمو رێگهكان دهگرینهبهر بۆ ئهوهی ش����هڕ رونهدات ،بهاڵم ئهگهر ش����هر بهرۆكمان
فۆتۆ :هەرێم جاف
بگرێت خوا بمانگرێت ئهگهر نهیكهین، ئهگهر گهیشته شهڕ ئێمهش لهمهیدانی شهڕدا حیسابی خۆمان دهكهین".
»» 4 ، 3
پهكهكه :لهشكركێش ی بكرێته سهر كوردستان بێدهنگ نابین پارتی كرێكارانی كوردس����تان رایگهیاند كرێكارانی كوردس����تان "ئهحمهد دهنیز" لهههر ش����وێنێك لهشكركێش����ی بكرێته لهچاوپێكهوتنێك����ی تایب����هت لهگ����هڵ س����هر كورد بێدهنگ نابنو ههڵوێستیان رۆژنامهی ئاوێنه رایگهیاند كه "ئێس����تا دهبێ����ت ،وتهبێژی ئ����هو پارته دهڵێت :ئێمه لهساتهوهختێكی زۆر ههستیارو و هیوادارین حكومهتی عێراق لهتوندوتیژی دیرۆكیدای����ن ،لهههمو الیهكهوه هێرشو لهشكركێشی دهكرێته سهر كوردستان، دوركهوێتهوه. ی لهباكورو رۆژئاواو باشورهوه شهڕ بهكورد تایب����هت بهئاوێنه :وتهبێ����ژی پارت
دهفرۆشرێتو هێرشیان بۆ دههێنرێت". س����هبارهت بهئهگهری س����هرههڵدانی ش����هڕ لهنێوان پێش����مهرگهو س����وپای عێراقیش����دا ،وت����ی "هیواداری����ن ئهوه رون����هداتو كێش����هی ئێس����تای نێوان ههرێمی كوردس����تانو حكومهتی عێراق شهڕی لێنهكهوێتهوهو حكومهتی عێراق
لهتوندوتیژی دوركهوێتهوه". وتیش����ی "بهاڵم ئهگهر لهشكركێشی روبداتو هێرش بكرێته سهر كورد ئێمه وهك پهكهكهو گهری��ل�ا بێدهنگ نابین، چونكه دهستكهوتی كورد بۆ ئێمه هێڵی سوره".
»» 2
ریکالم ناونیشان :سلێمانی گهڕهکی شۆڕش 101شهقامی 2سالم خانووی 56تهلهفۆن 2136622 3210501 3210502 :ههولێر ،فولکهی کوران -بهرامبهر نهخۆشخانهی ژینی تایبهت (مۆبایل) 07504531388 :
ئاریافۆن 2560031 :کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات
نرخی 1000دینار
تیراژ 4500 :
2
ههواڵ
) )352سێشهممه 2012/11/20
پهكهكه :ئهگهر لهشكركێشی بكرێته سهر كوردستان ،ئێم ه بێدهنگ نابین
ئهحمهد دهنیز ئا :کاردۆ حەسەن بهرپرسی پهیوهندییهكانی پارت ی كرێكارانی كوردستان(پهكهكه)، ئهحمهد دهنیز رایدهگهیهنێت كه ئهگهر لهشكركێشی بكرێته سهر ههرێمی كوردستان ئهوان "بێدهنگ نابن". س����هبارهت ب����هو بارگرژیی����ه توندهی ك����ه لهنێ����وان هێزهكانی پێش����مهرگهو سوپای عێراقدا لهناوچه جێناكۆكهكاندا دروستبوهو ئهگهری "بهرپابونی شهڕ"ی لێدهكرێت ،بهرپرسی (پهكهكه) ،ئهحمهد
دهنی����ز لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیاند لهشكركێشییهك بۆ سهر كورد بێدهنگ "ئێس����تا ئێم����ه لهس����اتهوهختێكی زۆر نابی����ن ،چونكه دهس����تكهوتی كورد بۆ ههستیارو دیرۆكیداین ،لهههمو الیهكهوه ئێمه هێڵی سوره". بهرپرس����ی پهیوهندییهكانی دهرهوهی هێرشو لهشكركێش����ی دهكرێته س����هر كوردستان ،لهباكورو رۆژئاواو باشورهوه پهكهك����ه ،رهتیدهكاتهوه ك����ه پهكهكه شهڕ بهكورد دهفرۆشرێتو هێرشیان بۆ بهشێك بێت لهستراتیجی "روسیاو چینو دههێنرێ����ت ،بۆیه پێویس����ته بهر لهههر ئێران"و دۆس����تایهتی "رژێمی س����وریا" ش����تێك كورد لهه����هر چ����وار پارچهی ب����كات ،بهڵكو ههمو ئهوان����ه به "درۆ" كوردس����تان بیر لهیهكێت����ی نهتهوهیی ناو دهب����اتو دهڵێت "كورد پێویس����ت خۆی بكاتهوه ،چونك����ه ئهو دهوڵهتانه ناكات نه لهگهڵ توركیا بێتو نه لهگهڵ ههریهك����هو الی خ����ۆی دهی����هوێ كورد ئێ����ران ،چونك����ه بهرژهوهن����دی لهگهڵ دهستكهوتو ئازادی نهبێتو مافی خۆی هیچ الیهكیاندا نییهو نابێت بهش����ێكبن بهدهس����تنههێنێت ،بۆیه زۆر پێویس����ته لهستراتیجی ئهوان" ،وتیشی "پهكهكهو كورد هێزێكی مهزنن دهتوانن سیاسهت كورد هێزی خۆی دروست بكات". دهنیز جهختیكردهوه كه ئهوان وهكو بكهنو رۆڵیان ههبێت ،ئێمه سیاس����هت پهكهكه ئهگهر هێرش بكرێته سهر كورد لهسهر حیسابی پرس����ه نهتهوهییهكان بێدهن����گ نابنو وتی "ئێم����ه لهبهرامبهر ناكهی����ن" ،لهههمانكاتیش����دا رهخنهی ههر پرسێكی كورد ههس����تیارینو ههر لهئهمهری����كا گرت ك����ه لهكاتێكدا كورد ئاس����تهنگو كێش����هو لهشكركێشییهك بۆ مافی خۆی تێدهكۆش����ێت ،كهچی به لهههر شوێنێك بهرامبهر بهكورد ههبێت "تی����رۆر" ناوی دهباتو وتی "كورد وهك توركو ع����هرهبو وهك ئهمهریكا مافی بێدهنگ نابین ،چونكه ئێمهی كورد گهلێك����ی ئاش����تیخوازینو دژی ژیانو ئازادی ههیه". ناوبراو ههر ل����هو لێدوانهیدا بۆ ئاوێنه هی����چ میللهتێك نی����ن ،هیواداریش����ین بارگرژییهكان����ی نێ����وان ههرێم����ی بهپێویس����تی زان����ی كورد سیاس����هتی كوردس����تانو س����وپای عێ����راق نهگاته خۆی رێكبخاتهوهو وت����ی "ئهگهر كورد ش����هڕ ،بهڵك����و جارێكیت����ر حكومهتی سیاسهتی خۆی رێكنهخاتو كهڵك لهم عێراق چاو بهبڕیارهكانیدا بخشێنێتهوهو دهرفهتو ههله وهربگرێت كه لهناوچهكهدا لهتوندوتی����ژی دوربكهوێت����هوه ،جگ����ه رهخس����اوهو سیاس����هتی نهتهوهی����ی لهوهش بانگهوازی الیهنه كوردییهكانیش دابمهزرێنێ����ت ،ئ����هوا ئهویش وهك ههر دهكهین كه یهكدهنگو یهكههڵوێس����تبن ،میللهتێك مافی خۆیهتی س����هربهخۆییو بهاڵم دوپات����ی دهكهینهوه ك���� ه لهههر ئازادی خ����ۆی وهربگرێت" ،بهاڵم دهنیز
ئاوێنهی روداوهکان
بڤه ی سیاسی لهتیف فاتیح فهرهج
چهند گهریالیهکی پهکهکه پێیوایه كورد لهههمو الیهكهوه لهبهردهم هێرش����دایه لهبهرئ����هوهی یهكدهن����گو یهكگرتو نییهو وت����ی "یهكێتی كوردان وهك نانو ئاو پێویسته". ههروهه����ا جهختی لهوه ك����ردهوه كه توركیا رۆڵێكی خ����راپ دهبینێ بهوهی لهباكور لهشكركێشی دهكاته سهر كورد، ههروهها لهگهڵ باش����وری كوردس����تان پهیوهن����دی ئابوری كۆنت����ڕۆڵ دهكات، دهیهوێ لهكوردستانی رۆژئاواش شهڕی كوردو عهرهب ههڵبگیرسێنێو پهیهده رهتبكات����هوه ،بۆی����ه توركی����ا نایهوێ ك����ورد لهرۆژههاڵت����ی ناوهڕاس����تدا هیچ
فۆتۆ :ئارام کەریم
دهستكهوتێكی دهستبكهوێت ،لهبهرئهوه ئامانجی س����هرهكی سیاس����هتی توركیا بهتایبهتی����ش ئاكهپ����ه كۆنتڕۆڵكردنی ك����ورده" .دهنیز جهختیش����یكردهوه كه ههتا كورد لهباكوری كوردس����تان رزگار نهبێت ،توركیا قبوڵی ناكا كورد لهههر شوێنێك ببێت بهش����تو بهردێك بخاته سهر بهرد. دهنیز ئاشكرایكرد "حكومهتی ئاكهپه بۆ هێرشكردنه سهر (سهری كانێی) كه ناوچهیهكه كه لهرۆژئاوای كوردستان دو ملی����ۆن دۆالری داوه ب����ۆ ئهوهی لهدژی بزوتنهوهی كورد ئیش بكهن".
دادگاكانی سلێمانی چهند حوكمێك لهسهر چهند دۆسیهیهكی گرنگ دهدهن ئا :شوان محهمهد دادگاكان���ی س���لێمانی لهچهن���د رۆژ ی رابردودا چهند حوكمێكی گرنگ لهس���هر دۆسیهی س���وتاندنی تهلهفزیۆنی نالیا، تهقهكردن لهخۆپیشاندهرانی 17شوبات، گهندهڵی گرێبهس���تهكهی كارهبای تهق تهق دهدهن. س���هرچاوهیهكی یاس���ایی ئ���اگادار بهئاوێن���هی راگهیان���د ك���ه دهس���تهی داواكاری گش���تی لهسلێمانی ههر فریای ئهوه دهكهون تهمیزی ئهو دۆس���ییهیانه بكهنهوهو دۆس���یهی وهه���ای تێدایه كه داواكاری گش���تی تا ئێس���تا س���ێ جار تهمیزی كردۆتهوه. 15ملی���ۆن دۆالر دهدرێ���ت بهكهناڵی نالیا یهكێك لهو بڕیاره سهیرو سهمهرانهی داگای سلێمانی لهسهر دۆسیهی سوتانی تهلهفزیۆنی نالیایه ،سهرچاوهكهی ئاوێنه
ریکالم
ئاماژهی بۆ ئهوه ك���رد كه تهلهفزیۆن ی نالیا مافی خۆیهت���ی قهرهبوبكرێتهوه، بهاڵم " كێ س���وتاندویهتی با ئهو الیهنه سیاسییه قهرهبوی بكاتهوه نهك لهپارهی حكوم���هت ئهو ب���ڕه زۆره( )15ملیۆن دۆالر بدرێ���ت به خاوهنی ئهو كهناڵه كه حكوم���هت وهك خۆیان باس���ی دهكهن پارهیان نییه قوتابخانهی پێویس���ت بۆ قوتابیانی كوردستان بكهنهوه. س���هرچاوهكهی ئاوێنه ئام���اژهی بۆ ئهوه كرد كه نه لهكارنامهی س���هرۆكی حكوم���هت كهناڵ س���وتانی تێدایه ،نه سهرۆكی حكومهت ،نه وهزیرو بریكاری وهزیری ناوخ���ۆ بڕیاریانداوه ئهو كهناڵه بس���وتێنرێت ،ب���ه چ ههقێ���ك دادگا بڕیاردهدات لهقوت���ی دهمی خهڵك ئهو پارهی���ه بدرێته ئهو كهناڵ���ه ،دادوهری سهربهخۆو ئازاد لێكۆڵینهوه دهكات بۆ دۆزینهوهی تۆمهتبارانو ئاش���كراكردنی ئهو الیهنهی كهناڵهكهی سوتاندوه ،نهك دهركردنی بڕیارێكی لهو چهشنه.
س���هرچاوهكهی ئاوێنه ئام���اژهی بۆ ئهوه ك���رد كه هێش���تا تاوانب���ار دیار نییهو حوكمی بهس���هردا نهدراوه كهچی بریاری قهرهبوكردنهوه دهدرێت ،ئاوێنه زانیویهتی ئهو بڕیارهش لهالیهن داواكاری گشتییهوه تهمیز دهكرێتهوه. تۆمهتبارانی تهقهكهران لهخۆپیشاندهران س���هبارهت بهدۆس���ییهی تهقهكردن لهخۆپیش���اندهرانو ش���ههیدكردنی 10 هاوالتی لهخۆپیش���اندانهكهی شوبات، س���هرچاوهكهی ئاوێنه ئاماژهی بۆ ئهوه ك���رد كه ئ���هوه دوج���اره دادگا بڕیاری ئیفراج بۆ بهڕێوهبهری پۆلیس���ی كارهبا دهردهكات كه لهرۆژانی خۆپیشاندانهكان لهالیهن پۆلیسهكانی هێزهكهیهوه تهقه لهخۆپیشاندهران كراو لێیان شههیدكرا. س���هرچاوهكهی ئاوێنه ئام���اژهی بۆ ئهوهك���رد ك���ه داواكاری گش���تی ئهم دۆسییهش تهمیز دهكاتهوه. گهندهڵ���ێ كارهباك���هی تهقت���هق
س���هرچاوه یاس���اییهكهی ئاوێنه لهسهر گهندهڵ���ی وێس���تگهكهی كارهبای تهق تهق كه بهوێستگهی 488ناسراوهو بڕی 18ملیۆنو حهوت سهدو پهنجا دۆالر درابو بهكۆمپانیایهك بهبێ ختاب زهمانو بهبێ دروستكردنی وێس���تگهكه لهسهردهمی كابینهی شهشهمی حكومهتی ههرێمدا، دادگا بڕی���اری تۆمهتباركردنی جێگری س���هرۆكی كابینهی شهشهمی دهركرد، بهاڵم دواتر مهكتهبی سیاس���ی یهكێتی رایگهیاند ك���ه پارهكهی گهڕاندۆتهوه بۆ خهزێنهی حكومهت ،دادگای س���لێمانی دوج���ار تا ئێس���تا ئ���هم دۆس���ییهی داخستوه. سهرچاوه یاساییهكهی ئاوێنه جهختی لهسهر ئهوه كردهوه كه داواكاری گشتی داوای س���هرلهنوێ تهمیزكردنهوهی ئهم كێشهیهشی كردوه. سهرۆكی داواكاری گشتی داوا دهكات دژی خۆپیش���اندهران رێكاری یاس���ایی بگیرێتهبهر س���هرۆكی داواكاری گشتی
ههرێم سازگاری عهلی ناجی لهنوسراوێكدا داوا دهكات رێ���كاری یاس���ایی دژی ئهو خهڵكانه بگیرێتهبهر كه خۆپیش���اندان دهكهنو رێگا دهگرن. ههولێر ،ئاوێنه :بهپێی نوس���راوێكی فهڕمی كه دانهیهكی دهس���ت رۆژنامهی ئاوێنه كهوتوهو ب���هرواری 2012-8-28 پێوهیهو ئیم���زای س���هرۆكی داواكاری گش���تی س���ازگار عهلی ناجی لهسهرهو ئاراس���تهی فهرمانگهكان���ی داواكاری گش���تی لهههولێرو س���لێمانیو دهۆكو گهرمیان كراوه ،داوا دهكات رێوشوێنی یاس���ایی بگرنه بهر دژی ئهو خهڵكانهی خۆپیش���اندان دهكهنو رێگا دادهخهنو تایه دهسوتێننو ئاگر دهكهنهوه. لهنوس���راوهكهدا هات���وه ئ���هو خۆپیش���اندانانه دهبن���ه مای���هی " زیانگهیان���دن بهبهرژهوهندی گش���تیو پیس���بونی ژینگهو زیانگهیاندن بهدارو درهخ���هتو باخچ���هكانو بهرژوهن���دی خهڵك".
بههۆی تهكهتوالت جێگری فهرمانگه ی رێكخراوه ناحكومییهكان دهستنیشان ناكرێت لهماوهی دو س���اڵی راب���ردو یهكێت ی نهیتوانی���وه جێگ���ری فهرمانگ���هی رێكخ���راوه ناحكومیی���هكان بهه���ۆی تهكهتوالتهوه دیاری بكات ،ئێستاش دو كاندید دیاریكراون بۆ ئهو پۆس���ته ههردوكیان مهرجی یاساییان تێدا نییه بۆ وهرگرتنی ئهو پۆسته. تایب���هت بهئاوێن���ه :بهپێ���ی ئهو زانیارییانهی دهس���ت ئاوێنه كهوتوه لهسهردهمی د .بهرههم ئهحمهد ساڵح چهند كاندیدێك بۆ ئهو پۆسته ههبون كه دهبو بهپێی س���ی ڤی دیاریبكرێن، ب���هاڵم بهه���ۆی دهس���تێوهردان و تهكهتوالتهوه س���هرینهگرت ،ئێستاش چهن���د كاندیدێ���ك ههن ك���ه دوانیان مهرج���ی وهرگرتنی ئهو پۆس���تهیان ههیه بهپێی یاساو خزمهتی مهدهنی، بهاڵم دوانی دیكه كه مهرجی تهواوی وهرگرتن���ی ئ���هو پۆس���تهیان نیی���ه بهرزكراونهت���هوه تاوهك���و یهكێكیان ههڵبژێررێت. سهرچاوهیهك لهئهنجومهنی وهزیران رونیك���ردهوه یهكێكیان بهناوی (ش) كوتلهی كۆس���رهت رهس���ول عهلییهو
ئێستا ههوڵدراوه لهڕێگهی هێرۆخانهوه كاندی���د بكرێ���ت ،ئهویتری���ان (س. ع) كه ئێس���تا لههۆڵهن���دا هاتۆتهوهو خانهنش���ینی حیزبییهو هیچ خزمهتی وهزیف���ی نیی���ه ئهم���هش پێچهوانهی یاسایه ،ئهویش كاندیدی مهال بهختیار بهرپرسی دهستهی كارگێڕی مهكتهبی سیاسییه. س���هرچاوهكه وتی بهپێی رێنمایی كه پێش���تر دهرچوه پێویسته كهسی كاندید بۆ پۆستی جێگری بهڕێوهبهری
گش���تیی النیك���هم 15س���اڵ بۆ 17 س���اڵ خزمهتی ههبێت كهچی ئهو دو كاندیده یهكێكی���ان لهكابینهی رابردو دامهزراوهو یهكێكیشیان هیچ خزمهتی نییه ئهمهش پێچهوانهی یاسایه. فهرمانگهی رێكخراوه ناحكومییهكان بهپێی یاسا لهكابینهی رابردو یاسای بۆ دهرچو لهئێستادا فازیڵ عومهر كه پارتییه لێپرسراوێتیو ژمارهیهكی زۆر خهڵكی ل���هوێ دامهزران���دوه بهپلهی شارهزا خزمی خۆیهتی.
ی ی نوێنهری كورده لهحكومهت مالیك عێراقدا ،لهبهر چهند هۆیهك ،یهكهم: ی كورد گۆڕییهوه ب ه جهعفهریو ئهو ی دوهم لهههولێر دانا .دوهم :بۆ جار متمانهمان پێبهخش���ییهوهو ههمو جارێكی���ش دهیدهینهوه به چاویدا. سێ :تازه بهتازه موحسین سهعدون ی پێماندهڵێت بریمهر حیزبی دهعوه ی كهوتن ه تكا. قهبوڵ نهبو كورد بۆ چ���وارهم :ئهوه كورده تا ئێس���تا ی بهرن���ادا تهنانهت ی مالیك پش���ت ی ی ك ه س���هرۆك لهگهرم���هی ئهوه ههرێ���م لهگ���هڵ هاوپهیمانهكانیدا ی متمان ه سهرگهرمی لێس���هندنهوه ی بون ل���هو پیاوه ،هوش���یار زێبار ی ی مهكتهب ی دهرهوهو ئهندام وهزیر ی ی پارتیو دكتۆر رۆژ نور سیاس��� ی ی مالیكیو زۆر شاوهیس���ی جێگر ی مالیكیان دیكه بۆ ساتێكیش پشت ی بهرن���هدا .گهلۆ مالیك���ی نوێنهر ی 140 كورده ی���ان نا؟ ك ه م���اده ێ نهكرا لهگوڵ ی خۆیدا جێبهج لهكات ی نهگوت���را ،كهل ه كاڵتر ب��� ه مالیك ی ی 2008لهپارلهمان ی تهم���وز 22 ی 140كراو عێراق گهلهكۆم ه لهماده ی تایب���هت به كهركوك ی 24 ماده ی ی ههڵبژاردن خرای���ه نێ���و یاس���ا پارێزگاو قهزاو ناحییهكانهوه كهس ێ هیچ���ی ب ه مالیكی نهگ���وت ،كات ئێم���هی نوس���هرو رۆژنامهن���وسو داخدار ههرزو گوتم���ان ئهم پیاوه ی پێنهكردینو بڤهیه ،كهس ب���اوهڕ ی كورد ئامێزیان بۆ س���هركردهكان دهكردهوهو رایاندهموس���ی ،ش���هڕ ی ی كۆمپانیاكان��� گهیش���ته ش���هڕ ی ن���هوتو ش���هڕی كهمكردن���هوه ی بودجهو ش���هڕی كاركهن���ار كردن ی پلهداره س���هربازییهكانو ش���هڕ دروس���تكردنی هێزی دیجله ،ئهوسا ی ئێم ه نییه! زانیمان مالیكی نوێنهر ی ی 2004وه ههزاران خێزان لهس���اڵ كورد لهموس���ڵو زومارو جهلهوالو س���هعدییهو قهرهتهپ���هو حهویجهو ی تر ریازو عهباس���ییهو ش���وێنهكان دهركراون ،س���هدان كورد كوشتو ی بڕ كراون ،ههندێك ش���وێن لهرو ی فڕی���ان دانیش���توانهوه بهت���هواو بهسهر كوردستانهوه نهماوه ،دهڵێین ی س���تهمكارو دیكتاتۆرهو مالیك��� ی س���هدام دهكاتهوه ،ئاخر الس���ای ی 2003 ئهگ���هر دیكتات���ۆری دوا ی ئهو ل ه عێراق���دا ههبێ���ت تارمای ی ی 2005وه بهد دیكتاتۆریی ه لهساڵ دهكرێت ،ئهوه خێره تازه خهبهرمان ی دهبێتهوه ،یان ئهو دهم شهڕ شهڕ پل���هو پۆس���ت و پارهو پاش���قول لهیهكگرت���ن بوو! من تێناگهم ئهم ه چ سیاس���هتێكه ئێم��� ه دهیكهین، ی دهڵێین فریشتهو رۆژێ ب ه مالیك دهیخهین ه جێی جهعفهری ،رۆژێكیش ی دهڵێین دیكتاتۆرو داوا لهجهعفهر دهكهین ئاشتمان بكاتهوه لهگهڵی. ی میوانداریی زهیدی دهكهینو وێنه ی لهگهڵ دهگرینو دهست دهكهین ه مل ی پێشمهرگ ه ی لهوالشهوه هێز كهچ ی دایدهنهین. دهبهین���ه بهرانب���هر ی دهرونیم���ان لهگهڵ ئ���هو ش���هڕ ی ترسناك دهكاتو بۆ ناو گهمهیهك ی راماندهكێشێت ،لهكاتێكدا لهساڵ 2004وه ئهو ناوچان��� ه داوا دهكهن ی پێش���مهرگ ه لهسنورهكانیان هێز جێگیر بكرێت ،من دهزانم لهعێراقدا لهدو ئهگهر زیاترمان لهبهردهس���ت نییه :یان پێكهوهژیانی ئاشتییانهو ی عێراقی ،یان رازیبون بهناس���نامه جیابونهوهو دراوسێیهتی باش .ئهم دوو رێگایهش هیچیان پێویس���تیان ی مرۆڤ بهكوشتدان نییه، ب ه شهڕ ی ش���هڕ لهش���هڕدا ههر بازرگانهكان خێ���رو بێری���ان چن���گ دهكهوێتو خهڵكی تر دهبن��� ه قوربانی ،ئێم ه ی ش���هڕ ێ لهو بازرگانانه دهبێت ڕ ی دهتوانن بگرین ك ه زۆر ب ه ئاس���ان ئاگرهكه بهرپابكهنو خۆشیان وهك بهرزهكی بانان بۆی دهربچن.
ههنوکه
) )352سێشهممه 2012/11/20
3
شێخ جهعفهر :وابڕوات عێراق بەرەو پارچە پارچە بوون دەچێت وهزیری پێشمهرگهی حكومهتی ههرێمی كوردستان "شێخ جهعفهر شێخ مستهفا" لهم گفتوگۆیهی ئاوێنهدا ئاماژه بهمهترسییهكانی ئۆپهراسیۆنی دیجله دهكاو دهڵێت "ئێمهش قیادهی عهمهلیاتمان ههیه لهههمو شوێنهكان ،وهك ئهوهی حكومهتی عێراق ههیهتی". ئاوێنه :ئایا هێزی پێشمهرگه لهڕوی سهربازیو پێداویستی چهكهوه لهئاستی سهربازی عێراقدایه؟ ش���ێخ جهعفهر :هێزی پێش���مهرگه تهنها ئ���هو چهكه كۆنان���هی ههیه كه لهڕوخانی حكومهتی پێش���وی عێراقدا دهس���تیكهوتوه ،ب���هاڵم دهتوانین ئهو چهكانه بهباش���ی بهكاربهێنین ،ئهگهر ل���هڕوی چهك���هوه ب���هراوردی بكهین بهس���هربازی عێراق���ی نهخێ���ر ،بهاڵم هێزێكی تۆكم���هو پ���ڕ لهبیروباوهڕه، ئێم���ه لهب���واری راهێنان���هوه لهپێش سهربازهكانی عێراقهوهین. ئاوێنه :بۆچی ئێوه تاوهكو ئێس���تا بیرت���ان نهكردۆت���هوه ی���ان كارت���ان نهكردوه ب���ۆ كڕینی چهك���ی باش بۆ هێزی پێشمهرگه ،بهتایبهتی بهرپرسه بااڵكانی عێراق كه كوردن؟ ش���ێخ جهعفهر :لهبهر ئهوهی ئێمه تاوهكو ئێس���تا بهشێكین لهعێراق هیچ دهوڵهتێك بهفهڕمی هیچ گرێبهستێكی چهكفرۆش���تنمان لهگهڵ ن���اكات بهبێ حكومهتی عێراق ،ئهوهش عێراقه ئهگهر پێیبكرێت ناهێڵێت نینۆكیشمان ههبێ س���هری خۆمان���ی پێبخورێنین ،بهاڵم دهس���تور ئهوهش���ی رونكردوهتهوه كه ههر چهكێك دهفرۆشرێت بهحكومهتی عێراقی بهشی ههرێمهكانیشی تێدایه، ب���هاڵم بهداخهوه تاوهكو ئێس���تا هیچ چهكێكیان بههێزی پێشمهرگه نهداوه. ئاوێنه :ئۆپهراسیۆنی دیجله ئهوهنده مهترسی ههیه بۆ سهر كوردستان ،یان رونتر ب���ۆ ناوچه دابڕاوهكان ،وهك ئهو قهباره گهورهیه كه باسی لێوه دهكرێت لهالیهن پارتیو یهكێتییهوه؟ ش���ێخ جهعفهر :سهربازهكانی عێراق بهسهربازی خۆمان دهزانین ،بهاڵم ئێمه رابردویهكی تاڵمان لهگهڵ س���هربازانی عێراق���دا ههیه ،دروس���تكردنی دیجله ئامانجی سیاسی لهپش���تهوهیه ،بۆیه ئێمه بهخهتهری دهزانین ،ئهم قیادهی قواتی دیجلهیه بۆ ئهوه دروس���تكراوه بهفشاری هێزی س���هربازی ههمو ئهو ناوچانهی ناوی ناوچه دابڕاوهكانه یان پێ���ش روخانی حكومهتهكهی س���هدام سهربازهكانی لهكوێدا بون بخاته ژێری
شێخ جەعفەر
►
ئا :عهبدواڵ گۆران
فهرمانی دیجله ی���ان رونتر حكومهتی مهرك���هز ،ئهم���ه رێگ���هی یهكهمیانه، رێگ���هی دوهمی���ان كه كاری لهس���هر دهك���هن گهڕانهوهیانه بۆ س���نورهكانی ههمو عێراق لهگهڵ واڵتانی دراوس���ێ، خهتهری دروستكردنی دیجله لهوهدایه. ئاوێن���ه :ئهو قس���انهی ت���ۆ تهنها بۆچونی خۆته ،یان ئهوه راس���تییهكهو حكومهت���ی عێ���راق بهپراكتیكی كاری لهسهر دهكات؟ شێخ جهعفهر :ئهوه راستییهكه ئهوان كاری لهس���هر دهك���هن ،فهرمانێكیان دهركردوه بۆ ئهو بازگانهی لهس���نوری ههرێمهوهن دهبێ موخابهراتو ناوخۆو دیجلهو ...هتد تێدا بێت. ئاوێنه :ئێوه پالنتان چییه بۆ رێگرتن لهو بهرنام���هو پیالنان���هی حكومهتی ناوهند بهرامبهر ههرێم؟ ش���ێخ جهعفهر :ئێمه ههمو رێگهكان دهگرینهبهر بۆ چارهسهری كێشهكانمان بهاڵم لهچوارچێوهی دهستوری عێراقدا، ههوڵدهدهی���ن كێش���هكانمان نهگهن���ه هێزو چهك ،ئێمه پێمانوایه ش���هڕیش ببێت س���هرئهنجام دهبێت لهسهر مێز دابنیش���ین بۆ چارهس���هر ،لهبهرئهوه عێراق لهئێس���تادا پێویستی بهئهمنو ئاس���ایشو ئاوهدانكردنهوهی���ه ،نهك ش���هڕ ،ههمو رێگهكان دهگرینهبهر بۆ ئهوهی ش���هڕ رونهدات ،ب���هاڵم ئهگهر ش���هڕ بهرۆكمان بگرێت خوا بمانگرێت ئهگ���هر نهیكهین ،ئهگهر كار گهیش���ته شهڕ ئێمهش لهمهیدانی شهڕدا حیسابی خۆمان دهكهین. ئاوێنه :دیجل���ه ئهوهنده خهتهری بۆ سهر ههرێم ههیه ،لهراستیدا دو فیرقهی بهناوهكانی پێنجو دوانزه كوردن ،بۆچی ئهو دو فیرقهیه ناكێش���نهوه كه لهژێر فهرمانی دیجلهدایه؟ ش���ێخ جهعف���هر :ئێم���ه خهت���هر لهس���هربازیدا نابینی���ن ،بهڵكو خهتهر لهسیاس���هتو بیروبۆچون���ی مهركهزی بڕیاردای���ه ،س���هرباز فهرمان جێبهجی دهكات. ئاوێنه :لهس���هرهتای دروس���تبونی دیجله یهكێتی بێدهنگب���و ،بهتایبهتی سهرۆك كۆمار كه سكرتێری یهكێتییه زۆر بێههوڵوێست بو ،بۆچی؟ شێخ جهعفهر :لهسهرهتاوه كه سهرۆك كۆم���ار لهئهڵمانیا لهنهخۆش���خانه بو خهڵكی بهنامهوه بۆ عێراق ناردوهتهوه بۆ الی مالیكی بهاڵم پێویستی نهكردوه لهراگهیاندن باس���ی بكرێت ،یهكێتیو جهنابی مام جهالل لهگهڵ ههمو گهلی كوردو حیزبه كوردییهكان یهك رهنگو ی���هك دهنگن بهرامبهر بهدروس���تبونی دیجله. ئاوێن���ه :ئهوهن���دهی زانیاریم���ان
هێزی پێشمهرگ ه تهنها ئهو چهك ه كۆنانهی ههی ه كه لهڕوخانی حكومهتی پێشوی عێراقدا دهستیكهوتوه ههبێت كورد لهههوڵی دروس���تكردنی ئۆپهراس���یۆنی حهمریندای���ه ب���ۆ روبهروبونهوهی ئۆپهراس���یۆنی دیجله، ئهمه وایه؟ ش���ێخ جهعف���هر :ئێم���ه قی���ادهی عهمهلیاتمان ههیه لهههمو شوێنهكان، وهك ئهوهی حكومهتی عێراق ههیهتی. ئاوێنه :قسه لهس���هر ئهوه دهكرێت كه كارتی فش���اری كورد لهئێس���تادا كش���انهوهی وهزیرهكانێتی ،دوا كارتی فش���اریش س���هرۆك كۆماره ،ئایا بهو شێوهیهیه؟ شێخ جهعفهر :تا ئێستا هیچ بڕیارێكی وا نیی���ه ،ئهگهر لهداهاتودا پێویس���ت بكات ،هیچ كوردێك نامێنێت لهعێراق، ئهو كهس���هش بمێنێتهوه كوردبێت لهو كاتهدا بهخائین حیساب دهكرێت. ئاوێنه :ئایا بونی ئهم كێشانهی ئێستا حكومهتی عێراق دروستیكردون ،ههلێك نییه بۆ كورد بڕیاری چارهنوسس���ازی خۆی بدات؟ شێخ جهعفهر :بۆچونێكم ههیه لهسهر عێراق ،پێموایه ئهمنو ئاسایش بهرقهرار نابێت ئهگ���هر عێراق بهم ش���ێوهیهی ئێس���تا بێت ،ئهبێت عێراق دهوڵهتێكی فیدراڵ بێت ،س���ێ ههرێمی فیدراڵ لهم عێراقهدا دروس���ت بێ���ت ،دواتر عێراق ئهمنو ئاسایشی دهبێت ،یاخود پارچه پارچه دهبێت ،ئهگ���هر ناوهند عاقاڵنه بجوڵێتهوه عێراقێكی فیدراڵ دروس���ت دهبێت ،ئهگهر بهم ش���ێوهیهی ئێستا بێت عێراق پارچهپارچه دهبێت. ئاوێن���ه :ب���ا س���هبارهت بهچهن���د دۆس���یهیهكی وهزارهت���ی پێش���مهرگه
بدوێی���ن ،ه���ۆكاری نهبون���ی ئام���ار لهوهزارهت���ی پێش���مهرگه ی���ا ژمارهی پێش���مهرگه ناگوت���رێ ی���ان نازانرێ، پێمانبڵێ بۆ چییه؟ ش���ێخ جهعفهر :بۆیه تاوهكو ئێستا ژمارهی وهزارهتی پێشمهرگه نهزانراوه، چونكه ههمو پێش���مهرگه نههاتوهتهوه ژێر فهرم���انو تهش���كیالتی وهزارهتی پێشمهرگه ،ئهو پێش���مهرگانهی لهژێر فهرمان���ی وهزارهت���ی پێش���مهرگهدان ژمارهیان زانراوه ،ئهو پێش���مهرگانهی الی حیزبهكان ی���ان هێزهكانی حهفتاو ههشتان ژمارهیان الی خۆیانه". ئاوێن���ه :قس���هكانی خ���ۆت ئ���هوه دهگهیهنن وهزارهتی پێش���مهرگه یهكی نهگرتوهتهوه؟ ش���ێخ جهعف���هر :پێموانیی���ه هیچ وهزارهتێك وهك وهزارهتی پێش���مهرگه یهكیگرتبێتهوه ،ب���هاڵم یهكگرتنهوهی وهزارهت���ی پێش���مهرگه پێویس���تی بهپێداویس���تی تایبهتو میزانییهیهكی یهكجار گهوره ههیه ،ئهو میزانییهیهش دهبو حكومهت���ی ناوهند دابینی بكات، چونكه حكومهتی ههرێمی كوردس���تان توانای ئهو میزانییهی نییه. ئاوێنه :كێشهكانی حكومهتی ناوهندو ههرێم گرنگترینیان پێشمهرگهیه ،ئایا ئهو كێش���هیه ئهوهن���ده گهورهیه یان تهنها بۆ موزایهدهی سیاس���ی باس���ی لێوه دهكرێت؟ ش���ێخ جهعف���هر :كێش���هی گرنگی ههرێ���مو عێراق هێزی پێش���مهرگهیه، چونكه بهپێی دهستور ههمو ههرێمێك مافی ههیه پاس���هوانی خ���ۆی ههبێ،
لهئێستادا تهنها ههرێمی كوردستانه كه هێ���زی تایبهتی خۆی ههیه ،حكومهتی ناوهن���د دهبێ بهپێی دهس���تور ههمو پێداوێستییهكی پاسهوانی ههرێم دابین بكات ،ئێمه وهك هێزی پێشمهرگه ههمو ئیلتیزامێكمان به دهس���تورهوه ههبوه، ب���هاڵم بهداخهوه لهالی���هن حكومهتی عێراقهوه هیچ كارێكی دهس���توری بۆ هێزی پێشمهرگه نهكراوه. ئاوێنه :تۆ وهك وهزیری پێش���مهرگه داواكاری وهزارهتهك���هت چیب���وه لهحكومهت���ی عێراق���ی ك���ه بۆت���ان نهكرابێت؟ ش���ێخ جهعفهر :هێزی پێش���مهرگه هێزێك���ی دهس���تورییه لهس���نوری ههرێ���م ،عێ���راق لهس���هرێتی ك���ه میزانیی���هی هێزهكان���ی ههرێم بهههمو پێداویس���تییهكانییهوه دابی���ن بكات، تاوهكو هێزی پێش���مهرگه لهههمو روه س���هربازییهكانهوهو لهچوارچێ���وهی یاسادا خۆی رابهێنێت. ئاوێنه :هۆكار چییه بهرپرسه بااڵكانی عێراق باس لهوه دهكهن كه دهبێ هێزی پاس���هوانهكان لهژێر فهرمانی ناوهنددا بێت ،ئایا ئهمه دهستوریی نییه؟ ش���ێخ جهعف���هر :ئهوه قس���هیهكه، بهپێی دهس���تور هێزهكانی ههرێم نابن به بهشێك لهوهزارهتی بهرگری عێراق، بهاڵم دهبێ���ت به بهش���ێك لهقیادهی هێ���زی چهكداری���ی عێراق���ی ،لێرهوه پهیوهس���ت دهبێتهوه بهعێ���راق نهك لهرێگهی وهزارهتی بهرگریهوه. ئاوێنه :دهتوانی بهڕونی پێمانبڵێیت هێزی پێش���مهرگه هی ههمو گهله یان
تهنها هی دو حیزبی دهسهاڵتداره؟ ش���ێخ جهعفهر :هێزی پێش���مهرگ ه لهس���هرهتای دروس���تبونیهوه هێ���زی گهل بوه ،چونك���ه رۆڵهی ئهو خهڵكه ب���وه هاتوه ب���وه بهپێش���مهرگه ،ئهو دهستكهوتانهی ئهمڕۆ كه هاتونته دی بهخوێنو قوربانیدانی هێزی پێشمهرگه بوه ،ب���هاڵم ئهم���ڕۆ ك���ه پهرلهمانو سهرۆكایهتی ههرێمو حكومهتمان ههیه، نابێ هێزی حیزب بمێنێت. ئاوێنه :ه���ۆكار چییه ك���ه زۆربهی خهڵ���ك هێزی پێش���مهرگه ب���ه هێزی پارتیو یهكێتی دهزانن؟ ش���ێخ جهعف���هر :لهن���او هێ���زی پێش���مهرگهدا ئهوهی یهكیگرتوهتهوه، پارت���یو یهكێت���یو سۆشیالیس���تو زهحمهتكێ���شو زهحمهتكێش���ێكی ترو بێالیهنو مهسیحیو ئاشوریو عهرهبو توركمان���ی تێدای���ه ،بڕواناكهم لهیهك كهس���مان پرس���یبێت له چ حیزبێكی، لهمیدیاكانهوه ئهوانهی كه قسه دهكهن گومانی تێ���دا نییه كه یهكێتیو پارتی نین ،هێزی پێش���مهرگه هێزی پارتیو یهكێتی نییه. ئاوێن���ه :گهڕاوهكانی گۆڕان به كوێ گهیش���تن ،ئای���ا ههم���و نانبڕاوهكانی ئۆپۆزیس���یۆن گهڕاونهت���هوه س���هر كارهكانیان؟ ش���ێخ جهعف���هر :ههرك���هس داوای ك���ردوه گهڕاوهت���هوه ،ههب���وه هی���چ نهب���وه دو س���اڵ پێش دروس���تبونی ئ���هو حیزبان���ه فهس���ڵكراوه ئهوانهش گهڕاونهتهوه ،چونكه ئهوان رایانگهیاند كێ نانبڕاو كراوه ب���ا بێت ناوی خۆی بنوس���ێت بهه���هزاران خهڵ���ك ناوی خۆیان نوسی ،ئهمانه ههمویان خۆیان رۆیشتون كارهكانیان جێهێشتوه ،چون بهشدارییان لهكاری توندوتیژیدا كردوه، چهندین مانگ نههات���ون موچهكانیان وهربگرن ،ی���ان لهژورێكهوه یان لهالی كهس���ێكهوه گواس���تراونهتهوه بۆ الی كهس���ێكی تر نهچوه پهیوهندی بكات بهكارهكهی���هوه ،چونكه بێ منهت بوه لهكارهكهی ،لیستی گهڕاوهی وامان ههیه ( )700كهسه تا ئێستا پهنجا كهسیان پهیوهس���ت بونهتهوه بهكارهكهیانهوه، ئهوان���ه كه باس���ی نانبڕاوی���ی دهكهن لهسهدا ههشتای دوره لهراستییهوه. ئاوێن���ه :لهقس���هكانتهوه ئ���هوه دهردهكهوێ���ت ك���ه كهس���تان نانبڕاو نهك���ردوه ،بهڵكو خۆی���ان كارهكانیان جێهێشتوه؟ ش���ێخ جهعف���هر :م���ن وهك وهزیر فهرمانێكم دهرنهك���ردوه بهبڕینی نانی كهسێك لهس���هر فاڵنه حیزب ،بۆخۆم بههیچ شێوهیهك بڕوام بهنانبڕین نییه، بهتایبهتی نانی منداڵی خهڵك.
هێزەکانی پێشمەرگە لەسنووری شارۆچکەی دوزخورماتوو
فۆتۆ :هەرێم جاف
لهدوزخورماتو ...ههرێم پێشمهرگ ه جێگیر دهكاتو بهغداش هێز دههێنێت ئا :ئاوێنه لهنوێترین پهرهسهندنی مهیدانی ناكۆكییهكانی نێوان حكومهتی ههرێمو ی بهغدا ،حكومهتی حكومهتی ناوهند ههرێم هێزێكی گهورهی پێشمهرگهی لهباكورو رۆژههاڵتی شارۆچكهی دوزخورماتو جێگیركردوه ،هاوكات حكومهتی عێراقیش رۆژی دوشهممه هێزێكی زۆری لهعوزێمهوه بهرهو حهمرین هێناوه. س����هرچاوهیهكی ئ����اگادار بهئاوێنه ی راگهیاند كه ئهگهر ئهو هێزهی حكومهتی بهغ����دا لهحهمری����ن بێت����ه ئهمدیوهوهو لهدوزخورمات����و نزیكبێتهوه ،ئهوا هێزی
پێشمهرگه بهقورسی روبهڕوی دهبێتهوهو لهم����ڕوهوه لهس����هركردایهتی كوردهوه بڕیار به بهپرس����ه مهیدانییهكانی هێزی پێش����مهرگه كراوه كه لهكاتی شكاندنی ئهم سنورهدا لهالیهن هێزهكانی عێراقهوه هێزی پێشمهرگه روبهڕویان ببنهوه. س����هرچاوهكه جهختی لهس����هر ئهوه كردهوه كه ئهگهر ئهو هێزهی حكومهتی ناوهندی پڕكێشی بكات ،هیچ رێگهیهك لهب����هردهم حكومهتی ههرێم����دا نامێنێ بهرگرت����ن لهپێش����ڕهویی ئهو س����وپایه نهبێت ،چونكه ئهگهر ئ����هو هێزه بێنه ن����او دوزو ش����ارۆچكه كوردهكان����هوه، ئهوا بهدڵنیاییهوه فش����ار دهخهنهسهر هاواڵتیان����ی ك����وردو هێزه سیاس����ییه كوردهكانو ش����وێن پێ����ی خۆیان قایم
دهكهنو "بهرامبهر ئهوهش ش����وێن پێی كورد الواز دهبێت". س����هرچاوهكه ئام����اژهی بهوهك����رد كه ئێس����تا هێزێكی زۆری پێش����مهرگه لهچیاكان����ی دهوری دوزخورمات����و جێگیرك����راونو ههروهه����ا بارهگاكانی ناوش����اریش توندوتوڵ كراونو هێزێكی زۆری����ان لێ جێگیرك����راوه ،لهدهرهوهی دوزخورمات����وش ب����هڕوی ههرێم����دا هێزێك����ی زۆری پێش����مهرگه لهه����هردو ناوچهی (زینانهو ناوچهی قادركهرهم) جێگیركراون. بهرامب����هر ئهو هێزان����هش حكومهتی عێراق لهدوا ههنگاویدا بهپێی سهرچاوه كوردیی����هكان دو لی����وا ك����ه زیات����ر له 6ه����هزار س����هرباز دهب����نو 70تانكو
زرێپۆش����یان پێیه لهعوزێم����هوه بهرهو حهمری����ن بهڕێكهوت����ونو رێگهی نێوان بهغدا كهركوكیان گرتوه. لهالیهك����ی ت����رهوه س����هرچاوهیهكی سهربازیی هێزی پێشمهرگهی كوردستان بهئاوێن����هی راگهیان����د ك����ه زێدهڕۆیی لهق����هوارهی ئ����هو هێ����زهی حكومهتی ناوهندیدا دهكرێت كه هێنراون" ئهو هێزه دو لیوا نییهو تهنها چوار فهوجه". ئهم پهرهس����هندنانه لهكاتێكدایه كه س����هركردهی هێ����زی پیادهی س����وپای عێراق ،فهریق روك����ن (عهلی غهیدان) نامهیهكی نهێن����یو بهپهلهی ناردوه بۆ ئۆپهراس����یۆنهكانی دیجلهو خستونیهته حاڵهتی ئامادهباش����ییهوهو داوا لهههمو ئهفس����هرو پلهدارهكانی ئۆپهراس����یۆنی
دیجل����ه دهكات ك����ه بهمۆڵ����هت رۆیش����تونهتهوه پهیوهن����دی بكهن����هوه بهیهكه سهربازییهكانیانهوه. هاوكات رۆژی دوش����هممه نوسینگهی فهرماندهیی گشتی هێزهكانی عێراق كه بهبڕیاری مالیكی سهرۆك وهزیرانی عێراق جموج����وڵ دهكهن ل����هدوا راگهیاندنیدا داوا لهئۆپهراس����یۆنی دیجل����ه دهكات كه ئاگادارب����نو هۆش����دارییان دهداتێ لهجموجوڵی هێزی پێشمهرگه. س����هرچاوهكهی ئاوێن����ه ئام����اژهی بهوهك����رد ك����ه زۆرب����هی زۆری ئ����هو هێزانهی براونهت����ه زینانهو قادركهرهمو دوزخورمات����و پێش����مهرگهی یهكێت����ی نیشتمانی كوردس����تانن ،هاوكات پارتی دیموكراتی كوردستانیش هێزێكی زۆری
لهناوچهكانی خۆیهوه بۆ س����هر رێگه ی (ئاڵتون كۆپری) كهركوك ناردوهو دور لهرێگه گش����تییهكهی نێوان كهركوكو ههولێر ،بنكهو بارهگایان داناوه. رۆژی ()16ی مانگ لهس����هر ههوڵی دهس����تگیركردنی ئهفس����هرێكی هێزی پێش����مهرگه لهالی����هن پۆلیس����ی دوزو پۆلیس����ی فیدراڵییهوه شهڕێكی قورس لهنێوان هێزی پێش����مهرگهو هێزهكانی س����هر بهحكومهتی ناوهندیدا دروستبو، لهئهنجامدا هاواڵتییهكی توركمان گیانی لهدهس����تداو 10چهكدار ك����ه یهكێكیان پێش����مهرگهو نۆی دیكهش كه پۆلیسو سهربازی سوپای عێراق بون بریندار بون بهمهش كێشهیهكی گهوره لهناوچهكهدا دروستبوه.
4
هەنوکە
) )352سێشهممه 2012/11/20
كێشهكه ی دوزخورماتو چۆنو بۆچی سهریههڵدا؟
قایمقامی دوزخورماتو :هیچ گهرهنتییهك نییه كێشهكان سهرههڵنهدهنهوه ئا :ئیحسان مهال فوئاد پاش ئهوهی له16ی ئهم مانگ ه بههۆی كێشهیهكی شهخسییهوه، شهڕ لهنێوان هێزی پێشمهرگ ه ی ی فیدراڵ لهالیهكو سوپاو پۆلیس حكومهتی بهغدا دروستبو ،ههرچهنده بارودۆخهك ه ل ه دو رۆژی رابردوهوه تاڕادهیهك هێوربوهتهوه ،بهاڵم ی بهپێی زانیارییهكان حكومهت ی بهغدا رۆژی دوشهممه هێزێكی نوێ لهسوپای عێراق هێناوه بۆ ناوچهكه، ی دوزخورماتوش دهڵێت قایمقام "هیچ گهرهنتیهك نییه كێشهكان سهرههڵنهدهنهوه".
چەند سەربازێکی ئۆپەراسیۆنی دیجلە روبەڕوی هێزی پێشمەرگە بریندارك���ردوه ،دوات���ر رایانك���ردوهو ههڵهات���ونو تائێس���تاش دهس���تگیر نهكراون. س���هبارهت به هۆكاری سهرههڵدانی ی دوزخورماتو روداوهكه ،قایمقامی قهزا ش���هالل عهبدول بهئاوێن���هی راگهیاند "پاش ئهوهی لیژنهیهكیان دروس���تكرد دهرك���هوت كێش���هیهكی شهخس���یو بهه���ۆی بهنزینهوه ب���وهو هیچ كهسو هێزو الیهنێ���ك لهپش���تییهوه نهبوه، بهاڵم لهئاكامی لێكتێنهگهیشتنهوه ئهو كێش���هی ه كرایه كێشهی كوردو بهغداو گهورهو فراوان كرا". هاوكات سهرچاوه س���هربازییهكهی ئاوێن���ه بهههمانش���ێوه دهڵێ���ت "ئهو ی كێشهی ه بههیچ ش���ێوهیهك پهیوهند بهكێشهی كوردو عهرهبو هێزی دیجلهوه نهبوهو نییهو كێش���هكه لهو گهنجهوه س���هریههڵداوه ،بهاڵم راگهیاندنهكانو چهند بهرپرسێك لهدوزخورماتو راستی روداوهكهیان ش���ێواندو خهریك ه شهڕی كوردو عهرهب ههڵدهگیرسێنن".
سهرهتا كێشهك ه چۆن دهستیپێكرد؟ فهرماندهیهك���ی س���هربازیی ك���ورد ی دوزخورماتو ك ه نهیویس���ت لهناوچ ه ناوی باڵوبكرێتهوه بهئاوێنهی راگهیاند ی ی كێش���هكه بههۆی گهنجێك سهرهتا ك���وردهوه درس���تبو ك ه ن���اوی (گ)ه پێشتر كێشهی ههبوه لهدادگاو داواكراو بوه .رۆژێك پێش روداوهك ه وات ه 11/15 پۆلیس ویس���تویان ه دهستگیری بكهن، ب���هاڵم گهنجهك��� ه خۆی بهدهس���تهوه ن���هداوهو ش���هڕه تهق��� ه لهنێوانیاندا دروس���تبوهو تهقهی لهپۆلیس كردوهو ههڵهاتوه .بۆ رۆژی دواتر ،وات ه ،11/16 پۆلیس بهتهنها نهیانتوانیوه بچنه سهر ماڵ���ی ئهو كوڕهو دهس���تگیری بكهن، داوایان لهپۆلیس���ی فیدراڵ���ی كردوه هاوكارییان بكهن لهدهس���تگیركردنیدا، كاتێك هێزه هاوبهشهك ه چونهته سهر ماڵی���ان ،دیس���ان خۆی بهدهس���تهوه ن���هداوهو ئهمج���اره داواكراوهك ه چهند كهس���ێكی تری لهگهڵدا بوهو لهنێوان ههردوالدا شهڕ دروستبوه ،لهو كاتهدا بارودۆخهكه بهكوێ دهگات؟ ئهمان لهس���هربانهوه تهقهیان كردوهو ئ���هم روداوه كێش���هكانی نێ���وان ئاڕبیجییهكی���ان ن���اوه بهههمهرێك���ی ی ی ناوهند ی ههرێمو حكومهت پۆلیسهوهو پێنج سهربازو دو پۆلیسیان حكومهت���
فۆتۆ :دەشتی ئەنوەر
بۆی نییه". بهرپرس��� ه ئیدارییهك هی دوزخورماتو راش���یدهگهیهنێت ك��� ه ئهگ���هر هێزی دیجله نهبوایه كێش���هكه بهو شێوهی ه نهدهتهقیی���هوه ،لهم���اوهی پێش���ودا لهكهرك���وك تهقینهوهیهك 40قوربانی لێكهوتهوهو نهگهیش���ته ئ���هوهی هێز بجوڵێنرێت ،بهاڵم لهراس���تیدا لهنێوان بهغداو ههرێمو الیهن ه سیاسییهكان شتی ی ترو ناڕونی ههی���ه ،بۆی ه رهنگدانهوه ی دوزخورماتو گهوره ههبو ك ه كێشهك ه ببێتهوه. لهب���ارهی گرنگی ئ���هو ناوچهی ه بۆ ی كوردو بهغداش ،ش���هالل عهبدول وت ی دوزخورمات���و گرنگی خۆی "ناوچ���ه ههی��� ه لهروی س���تراتیژیو س���نوریو جیوپۆلیتیكیی���هوهو ههمو ناوچهكانی باكورو باش���وری عێراق دهبهستێتهوه بهیهكهوه".
بهغدا ئاڵۆزتركرد ،لهروی سهربازییشهوه ی كۆكردنهوهی هێزو سهنگهر لهیهكگرتن ی پێشمهرگهو ئۆپهراسیۆنی دیجلهو هێز ی ی دوز پێكههڵپژانی���ان لهن���او ق���هزا لێكهوتهوه ،ك ه ئهگهر كێشهكانیش بۆ ی هێورببنهوه ،چاودێران ماوهیهكی كات ی ی گرژبون���هوهیو توندوتیژ ئهگ���هر زیات���ر ب���هدور نازانن ،ئهگ���هر بێتو ی ی چارهسهرێك لهسهر ئاس���تی سیاس بنهڕهتییان نهكرێت. ی بارودۆخهكه، س���هبارهت بهئاینده قایمقامی دوزخورماتو وتی "لهئێستادا بارودۆخهك ه تاڕادهیهك ئارامهو سهبارهت بههێنانی هێزیش تا ئێستا هیچ هێزێكی دهرهكی نههاتوهته س���نورهكهو تهنها زانیارییه ،ههموش���مان كۆكین لهسهر ی ك��� ه بارودۆخهكه ئارام بێتهوهو ئهوه هیچ روداوێك رونهداتهوه". بهگهرهنت���ی س���هبارهت ی ی كێشهكه لهماوه س���هرههڵنهدانهوه ئهو تۆمهتباره ی "هیچ گهرهنتییهك داهاتودا ،ناوبراو وت پێشتر داواكراو بوه نیی ه كێش���هكان س���هرههڵنهدهنهوهو ی وتهكانی���دا بهرپرس��� ه لهدرێ���ژه بۆچون���ی ئێمه ئهوهیه لهناو ش���ارهوه ی س���هربازییهكهی دوزخورماتو باس���ی هیچ رونهدات ،ئهگهر هێز لهشوێنهكان ی ترهوه بهمهبهستێك رهوان ه بكرێت ئهوا لهوهش كرد ئهو گهنجه ك ه ش���هڕهكه ش���تێكی ترهو هیچ خوێندنهوهیهكمان دروس���تكردوه دهیان كێشهو فهرمانی
نەخشەی هێڵی تەماسی نێوان هێزی پێشمەرگەو ئۆپەراسیۆنی دیجلە گرتنی ههم لهههرێمی كوردستانو ههم لهناوچهی دوزخورماتو لهس���هره ،ههر ساڵی پار لهناو دوزخورماتو بهتۆمهتی ی 656ملی���ۆن دینار دزین���ی نزیك��� ه فهرمانی گرتنی بۆ دهركراو هاوڕێیهكیان بهن���اوی (ح) دهس���تگیركراو دان���ی بهتاوانهكهدا نا ،ماوهیهك لهئاسایش���ی ك���هالر زیندانی كراو گواس���تیانهوه بۆ ی ماوهیهك ئازادكرا. دوزو دوا ه���هر س���هبارهت ب���هو كهس���ه ئهو ی بهرپرسه س���هربازیی ه زانیاری دیكه دركاندو وتی ئهو كهس��� ه بهتهنها خۆی ی 10كهس���نو نیی���ه ،بهڵك���و نزیكه ههمویان بكوژنو دۆس���یهی كوشتنو تی���رۆرو دزییان لهس���هره ،ه���هر ئهم كهس ه پێش���وتر بههۆی كێشهیهكهوه لهتكریت دهس���تگیركراوهو دو س���اڵ ی پێش���ودا ی كرا ،لهچهند مانگ زیندان ی لهئاسایش���ێك ك���رد ،ههروهها تهقه ی مالزم (ع) بهرپرسی چوه س���هر ماڵ پێشوی پۆلیسی دوزخورماتوو كێشهی لهگهڵ دروس���تكرد ،بهاڵم بۆی چوهت ه ی دهكرێتو بهرپرسێكی س���هرو هاوكار لهپشته ،ئهو قسهیه دوره لهراستییهوه ی بهنزینهوه كه دهوترێت بههۆی سهره كێشهك ه دروست بوه.
چۆنو بۆچی هێز جوڵێنرا؟ بهرپرس��� ه س���هربازییهكه باس���ی لهوهشكرد كه (گ گ) كهسێك ه نزیك ی كێشهك ه لهبهرپرسێكو نیوهڕۆی دوا داوای لهههموم���ان ك���رد ك��� ه بهههر ش���ێوهیهك بێ���ت دهبێت ئهو كهس��� ه دهرباز بكهین ،بهاڵم ئێم ه پێمان باش نهبو خۆمان بهكێش���هی كهس���ێكهوه ی تێوهبگلێنین ك ه دهیان كێشهی دیكه دروس���تكردوه ،كهچ���ی دوات���ر ههمو هێ���زهكان كهوتن ه ئامادهباش���ییهوهو ئهویش خۆی دهربازكردو كێشهكهی بۆ خهڵكی ئهم شاره جێهێشت. س���هبارهت بههێنانی هێ���ز لهپاش دروس���تبونی ئۆپهراسیۆنی دیجله ئهو بهرپرس��� ه رهتیك���ردهوهو وتی بههیچ ش���ێوهیه پێش���وتریش هێ���زی تازه ی دیجلهی ه ك ه نههاتوهو ههر ئهو هێزه ی 14و 15پێكهاتوهو دهمێك ه لهفیرق ه ی حهمرینو لهو س���نورهیه ،لهس���نور س���هاڵحهدینو كهركوك ك��� ه لیوایهك ل���هو فیرقهی ه لیوا بهختیار كه س���هر بهیهكێتیی��� ه بهرپرس���ێتی ،ه���هر ئهو هێزه كۆنهی ه ل���هو ناوچهیه ،بهاڵم ك ه عهبدولئهمیر زهیدی كرای ه بهرپرس���ی كێشهكه گهوره كرا.
تاڵهبانیو بارزانیو نهوشیروان بۆ میدیا بیانییهكان دهدوێن، بهاڵم ئامادهی چاوپێكهوتن ی میدیا ی كورد ی نین رۆژنامهی (میللییهت)ی توركی لهماوهی چوار رۆژدا چاوپێكهوتن ی لهگ هڵ تاڵهبانیو بارزانیو نهوشیروان مستهفا باڵوكردهوه ،بهاڵم ئهو سهركردانه تا ئێستا كهمترین چاوپێكهوتنیان بۆ میدیای كوردی كردوه یان ههر نهیانكردوه. لهسێش���هممهی راب���ردو ت���ا رۆژ ی ش���هممهی س���هرهتای ئ���هم ههفتهیه رۆژنام���هی (میللیی���هت)ی تورك���ی ی لهگ هڵ ههریهك چاوپێكهوتنی تایبهت لهج���هالل تاڵهبانی س���هرۆك كۆماری عێ���راقو مهس���عود بارزانی س���هرۆكی ههرێمو نهوش���یروان مستهفا رێكخهری گش���تی بزوتنهوهی گۆڕانو سهركردهی یهكهم���ی ئۆپۆزس���یۆن لهكوردس���تان ئهنجامدا ك���ه كاردان���هوهی گهورهیان تاڵەبانی نەوشیروان مستەفا بارزانی بهدوای خۆیاندا هێنا. ی بچوكو بێ كاریگهره"، چاوپێكهوتنی ئهو س���ێ سهركردهیه ئهو سهركردانه نهك ههر چاوپێكهوتن ئهحمهد می���ره لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه میدیای لۆكاڵ لهگ هڵ میدی���ای بیانیدا هاوكاته لهگ هڵ لهگ هڵ میدیای ك���وردی ناكهن ،بهڵكو ئهنجامدان���ی چاوپێكهوتنی ئهو س���ێ لهو روهش���هوه وتی "بهداخهوه جاران ئهوهی ك���ه چهندین میدی���ای كوردی ئامادهنین مامهڵهیهكی تهندروستیشیان س���هركردهیهی بۆ میدیای بیانی بهوه ئ���هم كلت���وره تهنه���ا الی بارزان���یو به (حیزبیو حكومیو ئۆپۆزیس���یۆنو لهگهڵ بكهنو زانیارییان پێبدهن ،بۆیه لێكدایهوه كه ئهو سهركردانه بهشێكی تاڵهبانی ههبو ،بهاڵم دوای دروستبونی ئههل���ی) ههن ،بهاڵم ئهو س���هركردانه زۆرجار میدی���ا كوردیی���هكان زانیاری زۆری میدی���ای كوردیی���ان لهنێوخۆی بزوتن���هوهی گ���ۆڕان ،نهوش���یروان كهمترین چاوپێكهوتنیان لهگ هڵ میدیای لهمیدی���ا بیانییهكان���هوه وهردهگ���رن خۆیان���دا قۆرخك���ردوهو پێیانوای��� ه مس���تهفاش فێری ئهو كلت���وره بوهو كوردیدا ئهنجام���داوه ،جگه لهوهی كه ك���ه ئ���هوهش جێ���ی داخ���هو بهههند ئهگ���هر پهیامێكیان ههبێ���ت دهتوانن لههیچ كهناڵێكهوه دهرنهكهوتوه ،بۆیه تاڵهبانی لهمانگی شوباتی ئهمساڵدا بۆ وهرنهگرتنی رۆڵی میدی���ای كوردییه ،لهرێگ���هی میدی���ا حیزبییهكانیان���هوه پێموایه ئهوه نهخۆشی خۆبهكهمزانینه یهكهمجار ب���ۆ ههفتهنامهی (هاواڵتی) ناوب���راو وتی "رهنگه س���هركردهكان وا بیگهیهنن ،الیهنێكی دیكهش پهیوهندی كه لهنێو سهركردهكاندا ههیه". سهرنوس���هری لڤین لهگهڵ ئهوهدایه دوا ،نهوش���یروان مس���تهفاش دوای بیربكهن���هوه كه ئهگ���هر چاوپێكهوتن بهناتهندروس���تی میدی���اوه ههی���ه دروس���تكردنی بزوتنهوهی گ���ۆڕان له لهگهڵ میدیایهكی ك���وردی یان ئههلی لهكوردس���تان كه تا ئێستاش بهشێكی كه سهركردهكان بۆ میدیای دهرهوهش ()2009دا تا ئێس���تا جگ���ه لهكهناڵی بكهن ئ���هوا ئ���هو میدیای���ه گهورهتر زۆری میدی���ا لهژێ���ر دهس���تی هێزی قس���ه بكهن ،ب���هاڵم رونیك���ردهوه كه دروس���تكردنی مۆدێلی قسهنهكردن بۆ (ك���هی ئێ���ن ئێ���ن)ی بزوتنهوهكهی ،دهبێت ،لهكاتێكدا ئێس���تا بهشایهتیی فهرمانڕهواو ئۆپۆزیسیۆندایه. میره ،بهش���ێكی دیكهی ئهنجامدانی كوردیو بهپێچهوانهش���هوه بۆ دهرهوه چاوپێكهوتن���ی ب���ۆ هی���چ میدیایهك ههمو الیهك میدیای ئههلی توانیویهتی نهك���ردوه ،بارزانیش تا ئێس���تا تهنها زیاتر خۆی بس���هلمێنێ ك���ه بێگومان چاوپێكهوتن���ی س���هركرده كوردهكانی پێ���ش ئهوهی نهنگی بێ���ت بۆ میدیای ی گهورهیه چاوپێكهوتنێكی بۆ كهناڵی كوردستان ههڵهش���ی كردوه ،بهاڵم ئهنجامنهدانی لهگ���هڵ میدیاكانی بیانی ب���ۆ كلتوری كوردی ،نهنگییهكی سیاس��� ی حیزبهكهی كه پارتییه چاوپێكهوتنی ئهو سهركردانه بۆ میدیا ئهو سهركردانه گهڕاندهوه كه پێیانوایه بۆ سهركرده سیاسییهكان. تیڤی زمانحاڵ بهش���ێكی دیك���هی رۆژنامهنوس���ان كوردیی���هكان بایكۆتكردن���هو جۆرێكه كاتێك لهمیدی���ای دهرهوهدا دهربكهون كردوه. دهبنه "پیاوێكی گهورهو سهرنجی دنیا ئهنجامنهدان���ی چاوپێكهوتن���ی ئ���هو سهرنوس���هری رۆژنامهی (هاواڵتی) ،لهبڕیاری سیاسی". ههروهها سهرنوسهری گۆڤاری لڤین ،بهالی خۆیاندا رادهكێش���نو پێیانوایه سهركردانه بۆ میدیای كوردی بۆ چهند كهمال رهوف بۆ ئاوێنهی رونكردهوه كه
►
ئا :پشتیوان جهمال
مۆدێلی قسهنهكردن بۆ میدیای كوردی پێش ئهوهی نهنگی بێت بۆ میدیای كوردی ،نهنگییهكی سیاسی گهورهیه بۆ سهركرده سیاسییهكان هۆكارێ���ك دهگێڕنهوه ،ل���هو بارهیهوه سهرنوسهری ههفتهنامهی (روداو) ،ئاكۆ محهمهد لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیاند كه ئهو رۆژنامهنوس���هی چاوپێكهوتنی لهگهڵ ئهو سێ س���هركردهیهی كورددا ك���ردوه ،یهكێك���ه لهرۆژنامهنوس���ه بهنێوبانگهكان���ی توركی���او تهنان���هت جیهانیش ،بۆیه سهركرده كوردهكانیش مهبهس���تیانه ئ���هو رۆژنامهنوس���انه ببینن ،جگه ل���هوهش پهیوهندییهكانی ئهو میدیایانه لهگ هڵ ئهو س���هركردانه لهئاستێكی بهرزدایه ،ئاكۆ وتی "بهاڵم لهبهرئهوهی میدیای كوردی تا ئێس���تا ئهو پڕۆفیش���ناڵییهی لێی داوا دهكرێت نهیب���وه ،ههروهه���ا ك���ورد بههاواڵتی ئاس���اییو سهركردهكانیشهوه كهسانی بیانی لهخ���ۆی پێگهورهتره ،بۆیه ئهو حاڵهته دروستبوهو سهركردهكان كهمتر چاوپێكهوتنی���ان بۆ میدی���ای كوردی ئهنجامداوه".
بهڕێوهبهری گشتی كهناڵی ئاسمانی (پهی���ام) ،فاروق عهلی ك���ه زمانحاڵ ی كۆمهڵی ئیس�ل�امییهو س���ێیهم پارتی ئۆپۆزیس���یۆنه ،باس���ی لهوهك���رد ك���ه زۆرب���هی جار ئ���هو س���هركردانه لێدوانو چاوپێكهوتنی���ان ههیه ،بهاڵم لهكهناڵهكانی خۆیانهوه باڵویدهكهنهوه كه ئهوهش نیگهرانی میدیاكانی دیكهی لێدهكهوێتهوه ،هۆیهكی دیكهش رهنگه بگهڕێتهوه بۆ سكرتێرو كهسه نزیكهكانی ئهو سهركردانه كه رێگرن لهوهی میدیا كوردیی���هكان بتوان���ن چاوپێكهوتنیان لهگ���هڵ ئهنجام ب���دهن ،ب���هاڵم وهك بهڕێوهبهری پهیام دهڵێت "زۆرجاریش ههر میدی���ا كوردییهكان رۆڵیان ههبوه لهناس���اندنی ئهو سهركردانه بهجیهانی دهرهوه ،ب���هاڵم ئ���هوان ئامادهنی���ن چاوپێكهوتنیان لهگهڵ ئهنجام بدهن". ی پسپۆری بواری راگهیاندنو بهبۆچون مامۆستا لهزانكۆی سلێمانی ،د.شێركۆ مهنگ���وڕی ،س���هركرده ك���وردهكانو بهتایبهتی���ش ئهو س���ێ س���هركردهیه ئامادهبونێكی بهردهوامیان لهنێو میدیای كوردیدا ههیه وهكو ههواڵ ،بهاڵم رهنگه وهك���و چاوپێكهوتنی فراوان لهگهڵیاندا نهكرابێتو وت���ی "میدیا ئههلییهكانیش بهو پێی���هی زیاتر كار لهس���هر ههواڵ دهكهنو پێویس���تییان بهلێدوان ههبوه وهریانگرتوه ،بهاڵم رهنگه ههندێكجاریش پێویس���تیان بهچاوپێكهوتن���ی ئ���هو سهركردانه ههبێت". مهنگ���وڕی ئام���اژهی ب���هوهدا ك���ه بهئهنجامدان���ی چاوپێكهوتن بۆ میدیای بیان���ی ،س���هركردهكان دهیانهوێ ئهو لێدوانان���هی دهی���دهن رهههندێك���ی ههرێمایهت���ی وهربگرێ���تو رهنگ���ه میدیاكانی خۆم���ان ئهو رهههنده لهخۆ نهگرنو وتیش���ی "ب���هاڵم پێویس���ته لهمهودوا س���هركردهكانیش ئامادهییان ههبێ���ت وهكو چاوپێكهوت���ن بۆ میدیا كوردییهكان".
کوردستانی
) )352سێشهممه 2012/11/20
"عهبدوڵاڵ حهسهن زاده"و "مستهفا هیجری" كلیلی چارهسهرن
بهختیار عهلی دهینوسێت
لهپهراوێزی دانیشتنهكانی نێوان ههردو حیزبی دێموكراتدا ئا :مادح ئهحمهدی
ماوهی چهند مانگێكه بهستهڵهكی نێوان ههردو حیزبی دێموكراتی رۆژههاڵتی كوردستان (واته حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانو حیزبی دێموكراتی كوردستان) تواوهتهوهو ههردوك لهو حاڵهتی یهكتر نهدواندنه هاتونهتهدهرو چهندجار پێكهوه دانیشتونو قسهیان لهسهر پهیوهندییهكانی نێوانیانو یهكخستنهوهی ههردو حیزبهكه كردوه. بێگومان ئهم دانیش���تنانه لهخۆیدا كارێكی باش���هو رهنگه بهش���ێوهیهكی كاتی كاریگ���هری پۆزهتیڤ���ی ههبێ، ب���هاڵم پێموایه ناكرێ بهش���ێوهیهكی درێژخایهن چاو لهم دانیشتنانه بكهینو وای لێكبدهینهوه كه وا ئهم كۆبونهوانه دهبێت���ه هۆی یهكخس���تنهوهی ههردو حیزبهك���هو كۆتایی ب���هو دوبهرهكییه دێن���ێ كه چهن���د س���اڵه بزوتنهوهی كورد لهخۆرههاڵتی كوردس���تان توشی هاتوه .بۆ سهلماندنی ئهم راستییهش پێویس���ته ئاوڕێك لهرابردو بدهینهوهو ل���هو س���ۆنگهیهوه بڕوانین���ه رهوتی دانیشتنهكانی نێوان ههردو حیزبهكهو لهئاكامدا تێكهڵبونهوهیان. ئهگ���هر س���هیری مێ���ژووی حیزبی دێموكراتی كوردس���تانی ئێران بكهین دهبینین ل���هدوای تیرۆری "د.س���ادق شهرهفكهندی"هوه ،واته لهساڵی 1992دا بهم�ل�ا ورده ورده دو ب���اڵ لهحیزبی دێموكرات���دا بهناوی باڵ���ی "عهبدوڵاڵ حهسهن زاده"و باڵی "مستهفا هیجری" فۆرم دهگرن .ئهم دو باڵه زیاتر لهدوای كۆنگرهی دهیهمهوه لهس���اڵی 1994دا دهر دهك���هوێو ههت���ا دێ زیاتر لێك دوردهكهون���هوه .بهتایبهتی ههمیش���ه لهدهروروبهری كۆنفرانسو كۆنگرهكاندا ناكۆكییهكان���ی نێوانیان قوڵتربۆتهوهو ملمالنێی توندی لێكهتۆتهوه .بهجۆرێك كه ئهم ملمالنێیانه دهبنه هۆی ئهوهی زیاتر ئهو دو باڵه لهحیزبی دێموكراتدا قوڵببن���هوهو تاڕادهیهكی���ش رقو قین لهناو ههردو باڵهكهدا دژی یهكتری ریشه دائهكوت���ێ .ئهم حاڵهت���ه لهكۆنگرهی 13دا لهس���اڵی 2004دهگات���ه لوتكهو باڵی كهمینهی پێش���و بهسهرۆكایهتی "مستهفا هیجری" دهبێته زۆرینهو باڵی زۆرین���هش بهس���هرۆكایهتی"عهبدوڵاڵ حهس���هن زاده" دهبێت���ه كهمین���ه. س���هرهڕای ههمو ناكۆكییهكان لهدوای تیرۆری "د.س���ادق شهرهفكهندی"یهوه ت���ا دوای كۆنگرهی 13ههر دو باڵهكه لهبهڕێوهب���هری ئۆرگانهكان���ی حیزبی دێموكراتدا بهشداربون .دوای كۆنگرهی 13باڵی كاك مستهفا هیجری زۆربهی ئۆرگان���هكان لهحیزب���ی دێموكرات���دا بهدهس���تهوه دهگرنو باڵی كهمینهش پێوایه غهدری لێكراوه .بۆیه كێشهكانی نێوان ههردو باڵهكه لهپهیوهندی لهگهڵ كاروب���اری رێكخراوهی���یو چۆنیهت���ی بهڕێوهبردن���ی حیزب���دا قوڵب���وهوهو لهئاكامدا ساڵی 2006ریزهكانی حیزبی دێموك���رات لێكترازاو لهس���هر بنهمای ئ���هو دو باڵییه كه لهس���هر ش���هخس پێكهاتبو ئ���هو حیزب بو بهدو حیزب. تهنانهت ئێستاشی لهگهڵ بێ "حیزبی دێموكراتی كوردس���تان" ههر بهالیهنی عهبدوڵاڵ حهسهن زاده ناسراوهو "حزبی دێموكرات���ی كوردس���تانی ئێرانی"ش بهالیهنی مستهفا هیجری ناسراوه. به لهبهرچاوگرتنی ئ���هم ئاوڕدانهوه مێژویی���ه ئهگ���هر بڕیارب���ێ حیزب���ی دێموكرات س���اغ بكرێت���هوهو ببێتهوه بهی���هك حی���زب ئ���هوا پێویس���ته بهڕێزان"مامۆس���تا عهبدوڵاڵ حهسهن زاده"و كاك"مس���تهفا هیجری" پێكهوه دابنی���ش و كار بۆ دروس���تكردنهوهی حیزبی دێموكراتی یهكگرتو بكهن .به واتایهكی دیكه عهبدوڵاڵ حهسهن زاده و مس���تهفا هیجری كلیلی چارهسهری ئهم كێشهیهن. دانیش���تنهكانی ئهم دواییهی نێوان وهف���دی ه���هردوال ،لهچ���او س���ااڵنی رابردودا كه ههر دو حیزبهكه یهكتریان نهدهدواند ،دهكرێ بڵێین زۆر باش بو. بهاڵم بهو بۆنه كه دهوترێ س���هرۆكی
مستهفای هیجری
وهفدی ههردوال كاتی خۆی كاری زۆریان بۆ لهتبونی حیزبی دێموكرات كردوه و ئێستاش بهوه ناسراون ك ه ههردوكیان دژی یهكگرتنهوهن، ناكرێ زۆر دڵخۆشبین بهم دانیشتنانه وهف���دی ه���هردوال كاتی خ���ۆی كاری زۆریان ب���ۆ لهتبونی حیزبی دێموكرات كردوه و ئێس���تاش بهوه ناسراون كه ههردوكیان دژی یهكگرتنهوهن ،ناكرێ زۆر دڵخۆش���بین ب���هم دانیش���تنانه. چونكه لهبنهڕهتدا ئهوان بڕیاردهرنین. ههروهها زۆر ئاسانیش دهتوانن كار بۆ ئهوه بكهن كه وا ئهم دانیشتانه نهگاته هیچ ئهنجامێكو زیاتر خاڵه ناكۆكهكان زهق بكهنهوه. ل���هم ب���ارهوه پێویس���ته عهبدوڵاڵ حهس���هن زادهو مس���تهفا هیج���ری بهبهرپرس���یارهتییهوه بڕوانن���ه مێژوو پهیام���ی خهڵك لهناوخۆی خۆرههاڵتی كوردس���تان وهربگ���رنو دیالۆگێك���ی بنیاتنهر بۆ یهكخستنهوهو داڕشتنهوهی حیزبی دێموكرات دهس���تپێبكهن .بۆ ئهم مهبهس���تهش نابێ الیهك ههوڵی ئهوه ب���دا الیهنهكهی دیك���ه دۆڕاوی گهمهك���ه بێو خۆی ببێت���ه پاڵهوان، بهڵك���و پێویس���ته بهوپهڕی س���ینگ فراوانییه چاو ل���هم بابهته بكهن ههر كامی���ان ئیمتیازی زیاتر بدهنو مایهی زیاتر دابنێن بۆ ئهم بابهته ئهوا براوهی یهكهم دهبێ. بێگوم���ان ل���هم ب���ارهوه تهن���گو چهڵهم���هكان زۆرنو لهئاس���تی سهركرایهتی ههردوالدا كهسانێك دژی یهكبونهوهی حیزب���ی دێموكراتنو كار بۆ قوڵكردنهوهی ناكۆكییهكان دهكهن. عهبدوڵ�ڵ�ا حهس���هن زادهو مس���تهفا هیج���ری دهبێ گهورهتر ل���هو بازنهیه
دەیانەوێت چ کوردستانێک داگیربکەن؟
لەسااڵنی ڕابوردوودا پارتی و یەکێتی سەرکەوتووبوون لەوەدا ئەو ئەفسانەیە بچێنن کە کوردس���تان موڵکی ئەوانە. زەوی موڵک���ی ئەوانە ،ه���ەوا موڵکی ئەوان���ە ،باغ���ەکان موڵک���ی ئەوانن، پ���ارە موڵکی ئەوان���ە ،نەوت و هەموو سامانەکانی تریش هەر موڵکی تاک و تەنهای ئەوانن .کوردستان بەو مانایەی کە یەکەی هاوبەشی نێوان هەموومانە، کە تاکە ش���تێکە موڵکییەتی گشتییە، هێ���دی هێ���دی وەرگ���ەڕا و ب���وو بە موڵکییەتی تایبەت���ی هەندێک کەس. گۆڕینی هەموو نیشتیمان بۆ موڵکییەتی تایبەتی ،بەشێکی ئۆرگانی و سروشتی ئەوجۆرە کەپیتالیزمەیە کە لەس���ایەی دەوڵ���ەت و حیزب���ە توتالیتارەکان���ی خۆرهەاڵت���ەوە پیادەب���ووە .ئەمجۆرە ل���ە کەپیتالی���زم ک���ە موڵکییەت���ە تایبەتییەک���ەی کارگەکان و کێڵگەکان و کەرەس���تەکانی بەرهەمهێنان نییە، بەڵکو هەموو نیش���تیمانە ،لەسایەیدا هەم���وو کەس���ەکان وەک بەردەی���ان لێدێت ،لەبەرئەوەی لە نیش���تیمانێکدا موڵک���ی تایبەتی کەمینەی���ەک بێت، مرۆڤ���ەکان نابن���ە هاواڵت���ی کە مافی خۆی���ان وەردەگرن ،بەڵک���و بەردە و عهبدوڵاڵی حهسهن زاده ڕەعییەتن مەکرەمەیان پێدەبەخشرێت و بەخشش���یان پێ���ڕەوا دەبینرێت .لە بیست س���اڵی ڕابوردووشدا کوردستان لە خاکی گش���تی هەموومانەوە بوو بە موڵکییەت���ی توێژێکی ئەرس���تۆکراتی ب���ااڵ ،کە چەمکی ماف و هاواڵتیبوونی کوش���ت و لەگەڵیش���یدا ئینتیمای بۆ *له15ی ئابی ساڵی 1945لهالیهن کوردس���تان گەیاندە نزمترین پلەکانی خۆی .بەبڕوای من الوازبوونی ئینتیما "قازی محهممهد" لهشاری مههاباد بۆ کوردس���تان «کوردس���تان بە مانا دامهزراوه. ناسیونالیستییە تەسکەکەی نا ،بەڵکو *دوای كۆماری كوردستان ب���ە مانا ئینس���انییەکەی ،ب���ە مانای گهورهترینو دیارترین چاالكی حیزبی ئینتمای مرۆڤ بۆ ماڵی خۆی ،بە مانای دێموكرات خهباتی چهكدارانهی خۆشەویس���تی مرۆڤ بۆ ئەو ڕەهەندە ساڵهكانی 1967و 1968بو ك ه سروش���تی و کولتووریی و ژینگەییەی ژمارهیهك لهئهندامانی كۆمیتهی ناوهندی ئهو حیزبه وهك :مهال ئاواره ،تیای���دا گەورە بووە» دۆخێکی ڕۆحی ڕووت نییە کە لە نائومێدی سیاسییەوە سلێمان موعینی ،سمایل شهریف هاتبێت ،بەڵکو دۆخێک���ی ئۆبێکتیڤە زادهو چهند كهسێكی دیكه گهڕانهوه ناوخۆی رۆژههاڵتی كوردستانو ساڵێك ک���ە پەیوەندی ب���ە نامۆبوونی قووڵی مرۆڤی کوردەوە هەیە لە سیس���تمێکدا بهشێوهی چهكداران ه دژی رژێمی پاشایهتی ئهوكاتی ئێران شهڕیانكردو کە نیش���تیمان تێیدا ل���ەوە کەوتووە فەزایەک���ی گش���تی بێت و ب���ووە بە دواتر ههمویان شههیدبونو موڵکییەتێک کە بەشێکی زۆری خەڵک جواڵنهوهكهیان كۆتایی پێهات. دەکات���ە دەرەوەی خ���ۆی ،نامۆبوون * لهساڵی 1970دكتۆر قاسملو لێ���رەدا ت���ەواو وەک نامۆبوون وایە لە دهگهڕێتهوه بهغداو حیزبی دێموكرات پێناس���ە کالسیکییە مارکس���ییەکەدا رێكدهخاتهوهو لهكۆنفراسی سێیهمدا دهبێت ه سكرتێری گشتیی ئهو حیزبه .لەبەرهەمی کار ،وەک پچڕانی پەیوەندی وای���ە لە نێوان م���رۆڤ و فەزای ئیش * پاش سهركهوتنی شۆڕشی و جێ���گا و دەرکەوتەی ئیش���ەکەیدا. گهالنی ئێران لهساڵی 1979دا دهگهڕێتهوه ناو رۆژههاڵتی كوردستانو ب���ە کورتی ئەم نوخبە ئەرس���تۆکراتە مش���ەخۆرە ئەو ئەفسانەیەی چەسپاند لهمانگی ئازاری ههمان ساڵ کە کوردستان موڵکی هەموومان نییە، لهمێتینگێكدا لهمههاباد تێكۆشانی هەمووش بەجۆرێ���ک لە جۆرەکان ئەو ئاشكرای خۆی رادهگهێنێت. ئەفس���انەیەمان قەبووڵکرد .ڕیشەکانی * دوای شۆڕشی گهالنی ئێران ئ���ەم قەبووڵکردن���ە دەگەڕێت���ەوە بۆ حیزبی دێموكرات لهرێگای دانیشتن بیر بكهنهوهو گوێ ب���هو ناڕهزایهتیو لهگهڵ دهوڵهتی ناوهندی ههوڵی ئهوه ئەوەی کوردس���تان لە نیشتمانەوە ،لە ژینگەوە ،لە فەزای ژیان و کولتوورەوە دژایهتییان���ه ن���هدهن .پێویس���ت ه بیر دهدات كه كورد لهخۆرههاڵتی بووە ب���ە کەپیتال ،بووە بە ش���تێک لهوه بكهنهوه ك���ه چهند دهیهی دیكه كوردستان بهمافهكانی خۆی بگا، لهمێژوی حیزبی دێموكراتو بزوتنهوهی بهاڵم لهم قۆناغهشدا شكستی بهسهردا وەک کەرەس���تەی بەرهەمهێنان ،واتە كورددا چۆن باس���یان دهك���رێ ،بۆیه دهسپێننو لهدانوستانهكان ناگات ه هیچ تەواو ڕەهەندە مرۆڤانە و ڕۆحییەکەی ئهگهر ههزاران كهس لهوانهی كه دژی ئهنجامێكو لهئاكامی هێرشی دهوڵهتدا لەدەستداوە و بووە بە مەتریال ،بۆتە «ش���ت» ،بۆت���ە کارخان���ە ...واتە یهكبونهوهی حیزبی دێموكراتن بكهنه بۆ سهر كوردستان بهرهو الی سنور قوربانی ،دیسان ههر قازانجیانكردوهو دهكشێتهوهو ساڵی 1985بهمال ههمو لەسەرمایەیەکی ڕەمزییەوە وەرگەڕاوە بۆ سەرمایەیەکی مادی ،لە هەقیقەتکی بۆ ههمیشه لهمێژودا دهمێننهوه. بنكهكانیان دهگوازرێنهوه بۆ ناو مێژوویی و جوگرافی و ڕۆحییەوە بووە لهكۆتایی���دا پێویس���ته بوت���رێ كه باشوری كوردستان. بە هەقیقەتێکی ئابوری ڕووت. راسته دهبێ لهمێژو ئهزمون وهربگرینو * له 1986تا 1992بۆ ماوهی دەرەنجام���ە ترس���ناکەکانی ئ���ەو بهواتایهكی دیك���ه رابردو ببێته چرای شهش ساڵ بنكهكانی لهقهندیل جێگیر بەتایبەتیکردن���ە ،ئەمڕۆ دەردەکەوێت. رێگای داهاتو ،بهاڵم نابێ لهمێتۆدهكانی دهبێ. لە ساتێکدا کە کوردستان دەکەوێتەوە رابردو بۆ چارهسهری كێشهكانی ئێستا * لهساڵی 1989دا وتووێژێك ب���ەر هەڕەش���ەیەکی دەرەک���ی .لەو كهڵك وهربگرین .چونكه كێش���هكانی لهنێوان نوێنهرانی كۆماری ئیسالمیو ئێس���تا جیاوازییان لهگهڵ كێشهكانی دكتۆر قاسملودا لهڤییهننای پێتهختی س���اتەدا ت���ەواوی ناکۆکییەکان���ی ناو مێژووی سیاس���ی ئێمە دێتەوە پێشێ. راب���ردو ههی���هو مێتۆدهكان���ی رابردو نهمسا رێكخراو لهرۆژی 13تهموزدا، ئەم���ڕۆ ژم���ارەی ئ���ەو دەنگانەی کە لهگهڵ ئاڵوگۆڕهكانی ئێس���تا ناێنهوهو دكتۆر عهبدولڕهحمانی قاسملویان دەڵێن کوردس���تان موڵکی کێیە و کێ واڵمدهر نین .بۆ وێنه كێشهی ئێستای تیرۆركرد. خواردوێتی ب���ا ئەوانە بەرگری لێبکەن نێوان ههردو حیزبی دێموكرات جیاوازه * پاش دكتۆر قاسملو "دكتۆر کەم نین .ئەمانە بەرهەمی ئەو هەستە ل���ه جیابون���هوهی كۆنگ���رهی چوارو سادق شهرهفكهندی" ك ه جێگری بو قووڵەن بە نامۆیی کە بیس���ت س���اڵە كۆنگرهی ههش���تو ئهو مێتۆدهی كه دهبێت ه سكرتێری حیزبی دێموكرات، س���ەوزدەکرێت .هەستێکە دەریدەخات ب���ۆ یهكگرتنهوهی حیزب���ی دێموكرات بهاڵم ئهویش رۆژی 17ی ئهیلولی ئەو نوخبە دەس���ەاڵتدارەی کوردستان لهس���اڵی 1996دا بهكارهات بۆ ئێستا ساڵی 1992له بهرلینی پایتهختی و لەگەڵیش���یدا ئۆپۆزس���یۆن تا چەند چارهس���هر نیی���ه .بۆی���ه ههوڵدان بۆ ئهڵمانیا لهریستورانتی میكۆنوس س���ڕینهوهی یهكت���ری ب���ێ ئهنجامهو لهالیهن كۆماری ئیسالمییهوه تیرۆكرا .بەشداربوون لە دروستکردنی وێنەیەکدا بۆ کوردستان وەک خاکێک کە موڵکی لهجێی ئهوه دهبێ رۆحییهتی دیالۆگو * دوای تیرۆری قاسملوو کەس���انێکە و سەر زەمینی کەسانێکی كولت���وری تولیران���س بههێ���ز بكرێو شهرهفكهندی حیزبی دێموكرات دی نییە. لهئاكامیشدا كار لهسهر رێگاچارهیهكی توشی داڕمانێكی دیكه دهبێتو کێشەی س���ەرەکی لەم ساتانەدا کە سهردهمیانه بكرێ .بۆ ئهمهش عهبدوڵاڵ لهژێر گوشاری تۆپخانهكانی كۆماری دوژمنێکی فاشیس���تی ناسیونالیس���ت حهسهن زادهو مستهفا هیجری دهتوانن ئیسالمیدا ،قهندیل چۆڵ دهكاتو ل ه هێ���رش دەهێنێت ،ئەوەیە ئەم دوژمنە رێخۆشكهربن. دهشتی كۆیه جێگیر دهبێ
حیزبی دیموكراتی كوردستان
ههوڵدان بۆ سڕینهوهی یهكتری بێ ئهنجامهو لهجێی ئهوه دهبێ رۆحییهتی دیالۆگو كولتوری تولیرانس بههێز بكرێو لهئاكامیشدا كار لهسهر رێگاچارهیهكی سهردهمیان ه بكرێ
5
هێرش ناکاتە سەر ئەو کوردستانە کە موڵکییەتی تایبەتی پارتی و یەکێتییە، پەالم���اری ئەو کوردس���تانە نادات کە کارخان���ە و کەپیتال و بی���رە نەوتە، بەڵکو بەر لە هەر ش���ت هێرش دەکاتە سەر ئەو کوردس���تانەی کە سەمبولی ژیانە بۆ هەمووم���ان ،ئەم هێزە تەنیا پەالم���اری ئەو کوردس���تانە نادات کە رەهەندێک���ی ئابووری هەی���ە ،بەڵکو پەالماری کوردستانی زمان ،کوردستانی خەی���اڵ ،کوردس���تانی ی���ادەوەری، کوردستانی ژینگە دەدات .گەورەترین هەڵە بیکەی���ن ئەوەیە وابزانین کاتێک ناسیونالیستێک پەالماری نەتەوەیەکی تر دەدات ،تەماعی تەنیا لە سەر سامانە ئابوورییەکانە ،بە پێچەوانەوە ش���ەڕی ناسیونالیس���تەکان هەمیشە شەڕێکی س���ەمبولیکە ،هەمیش���ە تێکشکاندنی هێزی ئەوی ترە لەسەر ئازادبوون ... کاتێ���ک نازییەکان لە جەنگی جیهانیدا پەالماری میللەتانی تریان دەدا ،لە بەر سامان و سەروەتەکانیان نەبوو ،بەڵکو لەب���ەر ئەوەبوو بیس���ەلمێنن دەتوانن هەم���وو میللەتانی دونیا بکەنە کۆیلە، بیس���ەلمێنن مرۆڤ���ی ئەڵمانی بااڵتر و ئەوانی تر بچوکترن.
مالیکی هێرش ناکاتە سەر کوردستانی ئاشتی هەورامیو شێخ جەعفەر بەڵکو هێرشدەکاتە سەر کوردستانە ئەبەدییەکەی ئێمە کێش���ەی س���ەرەکی ناو عەقڵییەتی ناسیونالیس���تی کێش���ەی بەهێ���ز و بێهێزی ،گ���ەورە و بچوکییە ،تەماحە ئابووریی���ەکان لێ���رەدا بەپلەی دووەم دێن .ناسیونالیس���ت هەمیشە بە ناوی س���ەروەریی نەتەوەوە ش���ەڕدەکات، ی کالسیکی و ش���ەڕەکەی ئەو ش���ەڕ هەمیش���ەییەیە ،ک���ە دەرەنجامەکەی ب���ە دروس���تکردنی «ئاغای���ەک» و «کۆیلەیەک» کۆتاییدێت. لە دەوڵەتێکی وەک عێراقدا بونیادی ئەم دەوڵەتە لەس���ەر هەمان هاوکێشە دروس���تبووە ،هاوکێش���ەی «ئاغا» و «کۆیلە» .کۆیلە مەرج نییە ئیشبکات و بەرهەمێک���ی م���ادی و ئابووری بۆ ئاغا هەبێت ،ئاغایەت���ی و کۆیلەبوون دوو دۆخی س���ایکۆلۆژییە ،لە بنەڕەتدا س���ایکۆلۆژیای دەوڵەت���ی عێراق���ی، س���ایکۆلۆژیای ئەو هێزەی لەسەنتەردا کاردەکات ،ناتوانێت خۆی وەک دەوڵەت و دەس���ەاڵت ببینێت ،گەر دوو بەرەی ئاغا و کۆیلە زیندوو نەکاتەوە .چەمکی «بەدەوڵەتبوون» لە بەغداد بە چەمکی کۆیلەکردنی پەراوێزەکانەوە وەستاوە، بە دروستکردنی مرۆڤێکی بااڵ لەوێ و مرۆڤێکی نزم لێرەدا گرێدراوە .دەبێت ئەوە بزانی���ن بناغ���ەی دەوڵەت هیچ کات تەنیا ئابووری و س���ەربازی نییە، بەڵکو ژێرخان���ی هەرە گرنگی بونیادە سایکۆلۆژیەکەیەتی کە لە ڕابوردووەوە بۆی ماوەتەوە ،دەوڵەت لەخۆرهەاڵتدا هێندەی ترادسیۆن و داب و نەریتێکی دەرونی دەیبات بەڕێوە زانس���تەکانی ئی���دارە و میکانیزمەکان���ی نوێگەری کاریگەرییان لەسەر بڕیارە گرنگەکانی نییە .بۆئەوەی لەدەوڵەتی خۆرهەاڵتی تێبگەی���ن ،تەفس���یری ئاب���ووری یان لێکدان���ەوەی ڕەگەزگ���ەرا «عرق���ی» یان تایفی س���ووودێکی ڕاستەقینەیان نابێت ،چونکە لە بنەڕەتدا دەوڵەت لە خۆرهەاڵتدا گرێدراوی ئەو وێنەیەیە کە وەک دەوڵەت بۆ خۆی دروستدەکات ...
»» 19
6
تایبهت
) )352سێشهممه 2012/11/20
كێ مێژو ی سلێمان ی دهشێوێنێ؟ ئا :ئاوێنه
سهرۆكی حكومهتی ههرێم رایگهیاند كه لههیچ كهسو الیهنێك قبوڵ ناكهن مێژوی سلێمانی "بشێوێنێ"، پهرلهمانتارێكی گۆڕانیش دهڵێت "نهدهبو سهرۆكی حكومهت بهسیفهته رهسمییهكهیو لهسلێمانی ئهو قسهیه بكات" ،سهرۆكی ئهنجومهنی پارێزگاش دهڵێت "سهرۆكی حكومهت دهبێت ههوڵی نهشێواندنی ئهو مێژوه بدات". لهس���اڵیادی ( )228س���اڵه ی بنیاتنانی ش���اری س���لێمانی كه رۆژی چوارشهممهی رابردو بۆ ماوهی دو رۆژ بهڕێوهچو تیایدا چهندین فیس���تیڤاڵی جۆراوج���ۆر بهڕێوهچ���ون ،ل���هدوهم رۆژی فیس���تیڤاڵهكهداو لهشانزهیهمین فیستیڤاڵی بنكهی ئهدهبیو روناكبیری گهالوێژدا ،سهرۆكی حكومهتی ههرێم، نێچیرڤ���ان بارزان���ی جهختیك���ردهوه كه رێگ���ه بههی���چ ك���هسو الیهنێك نادهن مێژوی س���لێمانی "بشێوێنێ". ههروهها وتی "قهد خهڵكی س���لێمانی نهبوه بێڕێزی بهرامبهر سهركردهكانی بكات ،چونكه خهڵكی سلێمانی حهزی لهنوێگهریی���هو لههیچ كهس���یش قبوڵ ن���اكات بۆ هی���چ مهرامێ���ك لهمێژوی خ���ۆیو كوردس���تانی داببڕێ���ت یان بهناوی خهڵكی سلێمانییهوه مێژوی پڕ لهقوربانیو شۆڕش���ی كوردستانییهتی بشێوێنێ". الیهن���ه سیاس���ییهكان بۆچون���ی جیاوازیان ههیه سهبارهت بهو لێدوانهی بارزانی ،لهو بارهیهوه كارگێڕی مهكتهبی سیاسی یهكێتی ،حاكم قادر بهئاوێنهی راگهیاند كه ناكرێ ئهوان ش���یكردنهوه بۆ ئهو رس���تهیهی سهرۆكی حكومهت بكهن ،بهڵكو پرسیار لهخۆی بكرێ كه مهبهستی لهچ كهسو الیهنێكه. وتهبێ���ژی س���هركردایهتی پارتیش لهس���لێمانی ،عهبدولوهه���اب عهل���ی لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن���ه رایگهیاند كه پارتیو سلێمانی مێژوی دورو درێژیان ههیهو خهڵكی رۆشنبیرو ئاسایی لهگهڵ
پارتی بونو وتی "لهرابردودا زۆر ههوڵ ههب���وه بۆ ئهوهی پارتی لهس���لێمانی داببڕن ،بهاڵم س���هری نهگرتوه ،بۆیه پێمانوایه ئهو خهڵكهی ئێس���تاش ئهو ههوڵه دهدهن لهپهنجهی دهست زیاتر نی���نو س���هركهوتوش ناب���ن" ،ناوبراو وتیش���ی "ئهو كهسو الیهنهی بیهوێ لهڕێگهی ههڵبژاردنهكانهوه س���لێمانی داببڕێ لهكوردستانو پهرلهمانی خۆی ههبێتو دهعمی ئهو نهفهسه بكات ،بۆیه ئیشی حكومهته كه نههێڵێت ئهوه رو بدات" ،وتهبێژهكهی پارتی رهتیكردهوه كه نێچیرڤان لهو رس���تهیهدا مهبهستی یهكێت���ی "هاوپهیمان"ی���ان بێتو وتی "كاك نێچیرڤان مهبهس���تی لهیهكێتی نهب���وهو قس���هكهش رونو ئاش���كرایه كه خهڵكو الیهن ههی���ه ههوڵی ئهوه دهدهن". ههروهها بهبۆچونی ئهندامی مهكتهبی سیاسی یهكگرتوی ئیسالمیو سهرۆكی ئهنجومهنی س���هركردایهتی ئهو حیزبه لهس���لێمانی ،د .محهم���هد ئهحمهد بۆ ئاوێن���هی رونكردهوه ك���ه ئهوان وهكو ئۆپۆزسیۆن نهیانبیستوه كهس بێڕێزی كردبێت بهرامبهر س���لێمانیو وهك ئهو وتی "مهگهر پارت���یو یهكێتی خۆیان بهرامبهر یهكتر كردبێتیان". ناوب���راو ئاماژهی بهوهش���دا كه ههر لهش���هڕی ناوخ���ۆوه ههتا ئێس���تاش ئهوهی ئهو دو حیزبه بهرامبهر مێژوی ئهم ههرێمهو شارهكانو سهركردهكانی كردویانه كهس���ی تر نهیك���ردوهو وتی "تهنان���هت پارتیو یهكێتی نهك مێژو، بهڵكو زمانیش���یان ش���ێواندوه ،ئهوه خۆیانن لهپێناوی پاراستنی دهسهاڵتدا مێ���ژوی س���هركردهو ش���ارو ههرێمو زمانهكهیان شێواندوه". وتهبێژی مهكتهبی سیاسی كۆمهڵی ئیسالمیش ،محهمهد حهكیم لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگهیاند كه رهنگه مهبهستی نێچیرڤان بارزانی لهو قسهیه "یهكێتی یان گۆڕان یان ئۆپۆزسیۆن" بوبێت كه "مێژوی سلێمانی نهشێوێنن" ،ههروهها وتیشی "بهاڵم خۆ ش���ێواندن بههێزی چهكدار دهبێت ،خۆ ئۆپۆزس���یۆنیش هێزی چهكداری نییه".
فلسێك
سلێمانی ،ئهو شارهی ههمیشه ل ه ملمالنێ سیاسیهکاندا پشکی شێری بهرکهوتوه
گۆڕان :نهدهبو پارتی :كاك ی ی سهرۆك نێچیرڤان مهبهست حكومهت یهكێتی نهبوهو خهڵكو الیهن ههن بهسیفهت ه ههوڵی شێواندنی رهسمییهك هی ئهو سلێمانی دهدهن قسهی ه بكات ب���هاڵم پهرلهمانتارێك���ی گ���ۆڕان لهپهرلهمان���ی كوردس���تان رهخن���ه ی توند لهو رستهیهی نێچیرڤان دهگرێو پێیوایه كه نهدهبو ناوبراو بهس���یفهته "حكومییهكه"ی ئهو قسهیهی بكردایه. ئاش���تی عهزیز پهرلهمانتاری گۆڕان لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن���ه رایگهیاند كه دهب���و س���هرۆكی حكوم���هت لهوتاره سیاس���ییهكهیدا "جیاكار"ی نهكردایه لهنێوان الیهنه سیاسییهكاندا ،چونكه باش دهزانێت لهسلێمانی ئۆپۆزسیۆنێكی چاالك ههی���ه بهتایبهتیش بزوتنهوهی
یهكگرتو :پارتیو ی ی مێژو یهكێت ههرێمو شارهكانو زمانیشیان شێواندوه
گ���ۆڕانو خهڵكانی س���هربهخۆ ،بۆیه لهلێدوانێكدا بۆ ئاوێن���ه رایگهیاند ك ه دهبو لهوتارهكهیدا بااڵنسی الیهنهكانی پێویس���ته ئهو پرس���یاره ئاڕاس���تهی رابگرتای���هو وت���ی "ئ���هو بۆنهیهی كه سهرۆكی حكومهت بكرێ ،چونكه "زۆر س���هرۆكی حكومهت وتارهك���هی تێدا دهمێكه سلێمانی شێوێنراوه". ناوب���راو باس���ی لهوهكرد ك���ه لهو پێشكهش���كرد بۆ پش���تگیریكردن بو لهبهپایتهختبون���ی س���لێمانی وهك كاتهوهی دهس���هاڵتی حی���زب زاڵ بو پایتهخت���ی رۆش���نبیری ،بۆیه نهدهبو بهسهر یاسادا ،س���لێمانی شێوێنراوه، بهش���ێوهیهكی گوماناوی موخاتهبهی لهبهرئهوه بۆ رێگرتنو چارهسهركردنی س���لێمانی ب���كات ،چونك���ه خهڵكی ئهو ش���ێواندنهش پێویس���ته سهرۆكی سلێمانی شایستهی ئهو رستهیه نین" .حكوم���هت بهحوكم���ی پۆس���تهكهی ی نههێڵێ "بش���ێوێنرێ" ،ك���ه ئهوهش لهالیهكی دیكهوه سهرۆكی ئهنجومهن پارێ���زگای س���لێمانی ،كاوه عهبدواڵ بهجێبهجێكردنی یاسا دهبێت.
شهقام ،دروستبونی شهڕ لهنێوان پێشمهرگهو سوپا بهدور دهزانێت
ئا :پشتیوان جهمال كات ،نزیكدهبێتهوه لهكاتژمێژ چوار، میدیاكان سهرقاڵن بهگواستنهوهی ههواڵی پێكدادانی نێوان هێزهكانی پێشمهرگهو پۆلیسی عێراق لهقهزای خورماتو ،ئهو كهسانهشی لهنێو دوكانو گازینۆكاندانو مهیلی باسكردنی سیاسهتیان ههیه گوێقواڵخی بیستنی ههواڵی نوێن. م����ام ق����ادر ك����ه گۆچانهك����هی بهدهستییهوه گرتبو س����ات بهساتیش چ����اوی لهتهلهفزیۆنهك����هی بهرامب����هر نهدهتروكاند دهیوت "ههمومان دۆعامانه ئهمجاره شهڕ دروست نهبێتهوه ،چونكه تهنها میللهتو ك����وڕه گهنجهكان دهبنه قوربانی". مام ق����ادر عهبدولڕهحمان كه تهمهنی خ����ۆی دهدات لهنزیكهی حهفتا س����اڵ، خوێندهواری نییهو ماوهی زیاتر لهبیست س����اڵه دوكانی فرۆشتنی خواردهمهنی وش����كهی ههی����هو بی����رهوهری زۆربهی س����هركرده عێراقییهكان����ی لهبیره كه بهرامب����هر كورد بهكاریانهێن����اوه ،بۆیه زۆر ل����هدژی مالكی س����هرۆك وهزیرانی عێراق قسهی دهكردو وتی "ئهو كابرایه زۆر دیكتات����ۆره ،ئاخ����ر لهپێناو چیدا
وا لهئێمهی ك����ورد دهكات؟ ههر كورد بو خستییه ئهو پۆس����ته ،بهاڵم داخی گرانم ك����ورد لهئهوهڵ تا ئهخیری ههروا نهگبهت بوه". م����اوهی چهن����د مانگێك����ه پرس����ی دروس����تبونی ئۆپهراس����یۆنی دیجل����ه هاتۆته كایهوه كه بهوتهی بهرپرس����انی عێراق بۆ "پاراس����تنی ئهمنیهتی ناوچه داب����ڕاوهكان"هو بهوت����هی بهرپرس����انی ههرێمی كوردستانیش بۆ "دروستكردنی لهمپهڕه بۆ ئهو ناوچانه" ،بهاڵم كۆتایی ههفت����هی رابردو لهگهڵ جموجوڵی ئهو هێزهو هێزهكانی پێش����مهرگه لهناوچه دابڕاوهكانی سهر بهپارێزگای كهركوك، ی بوه باسو خواسی ئهو پرسه بهتهواو هاواڵتی����ان ،بهتایبهتی����ش لهحاڵهت����ی دهس����تهی كارگێڕی مهكتهبی سیاسی دروستبونی "ش����هڕو پێكدادان" لهنێوان یهكێتیش رایگهیاند ك����ه مهحاڵه رێگه ب����دهن هی����چ هێزێ����ك تهج����اوز بكاته پێشمهرگهو سوپای عێراقدا. ناوهڕاس����تی ههفتهی رابردو بارزانی س����هر ماف����ه نهتهوهییهكان����ی خهڵكی س����هرۆكی ههرێم لهپهیامێكدا رایگهیاند كوردستان. لهدهرهوهی قس����هی سیاس����ییهكان، كه ئهوان ههڵوێستی جددی دهگرنهبهر ی كوردیش بۆچونی بهرامبهر جموجوڵهكانی ئۆپهراس����یۆنی هاواڵتیانی ش����هقام دیجل����ه .پێنجش����هممهی راب����ردوش خۆیان ههیه لهبارهی ئهو پرسه سیاسیو نێچیرڤان بارزانی س����هرۆكی حكومهت ئهمنییه ،بهشێكیان بۆ "كهمتهرخهمیو لهفیس����تیڤاڵی گهالوێ����ژدا رایگهیاند كه پهرتبون"ی هێزه كوردییهكانو ههندێكی دهیانهوێ سهرجهم كێشهكانی ههولێرو دیكهش بۆ ههوڵ����ی به"دیكتاتۆربونی" بهغدا بهشێوهی ئاش����تییانه چارهسهر مالیك����ی دهگێڕنهوه ،ب����هاڵم جهختیش بكرێ .ههر لهو فیس����تیڤاڵهدا بهرپرسی دهكهنهوه كه لهگهڵ "بهرپابونی شهڕ"دا
►
بهشێک له سوپای عێراق
بهشێک لههێزی پێشمهرگه
ئهگهری پێكدادان تهنها وهكو كارتێكی فشار وایه كه مالیكی لهبهرامبهر ههرێم بهكاری دێنێت
نی����نو پێش����یانوایه كه "پێش����مهرگه" ناتوانێ����ت بهرهنگاری س����وپای عێراق بێتهوه. بهبۆچونی رزگار محێدینی تهمهن سیو شهش سا ڵ كه مامۆستایهكی ئامادهییه، تهقینهوهی ناكۆكییهكانی نێوان ههرێمو بهغدا ب����ۆ چهن����د س����اڵێك لهمهوبهر دهگهڕێتهوهو س����هركردایهتی كوردیش "خهمسارد" بون لهچارهسهركردنیاندا، چونكه ئهوهندهی دهستكهوتی "ماددیو حیزبی"یان بهالوه گرن����گ بوه ،هێنده ب����هالی دهس����كهوته نهتهوهییهكان����دا نهڕۆیشتون "ئێستا كه ئهو ئۆپهراسیۆنه دروستبوه خهمس����اری كورده ،چونكه ئهوان ئێستاش����ی لهگهڵ بێت لهشاری كهرك����وك دو ئاسایش����یان ههی����ه ،جا ئهگهر یهكێتیو پارتی وا بن ،ئیتر چۆن مالیكی دهنگی زاڵ نابێت؟". ناوبراو ههرگیز لهگهڵ دروستبونهوهی ش����هڕدا نییهو دهڵێت "ئێمه لهش����هڕی ناوخ����ۆوه پهندمان وهرگ����رت كه ئیتر توخنی ش����هڕ نهكهوینهوه ،چونكه خۆ كوڕی بهرپرسهكان ناڕۆن بۆ ئهو شهڕه، بهڵكو تهنها كوڕی خهڵكه ههژارهكانن، جگ����ه لهوهش ق����هد لهو بڕوای����هدا نیم پێش����مهرگه بتوانێت بهرهنگاری سوپا بێت����هوه ،چونكه تائێس����تاش دو هێزی پێشمهرگه ههیه".
ب����هاڵم ههندێك����ی دیك����ه لهگهنجانو خوێندكارانی زانك����ۆ لهو باوهڕهدان كه مالیكی دروس����تكردنی ئۆپهراس����یۆنی دیجل����ه وهك����و كارتێكی فش����ار لهدژی ههرێم بهكاردههێنێت. س����هرخێڵ جهباری تهمهن بیستو دو س����اڵ كه خوێن����دكاری قۆناغی دوهمی زانكۆی����ه پێیوای����ه كه دروس����تكردنی ئۆپهراسیۆنی دیجلهو ئهگهری پێكدادان تهنها وهك����و كارتێكی فش����ار وایه كه مالیكی لهبهرامبهر ههرێم بهكاری دێنێت ئهوهش بهه����ۆی ملمالنێیهكانی لهگهڵ بارزانی كه سهرۆكی ههرێم لهچوارچێوهی گۆڕانكارییهكاندا چوهته بهری توركیاوهو لهالیهكی دیكهش����هوه ئهمساڵ بارزانی ههوڵیدا لهپۆستهكهی دوریبخاتهوه ،بهاڵم س����هركهوتو نهبو، بۆیه ئهو خوێندكاره پێیوایه كه ش����هڕ لهنێوان پێشمهرگهو سوپادا رونادات. بهههمان ش����ێوهی ئ����هو خوێندكاره، ژیان مهه����دی كه ژن����ه فهرمانبهرێكی تهمهن س����یو شهش س����اڵه پێشبینی ناكات كه پێكدادان لهنێوان پێشمهرگهو س����وپادا بێته كایهوه ،چونكه بهبڕوای ئهو "پێشمهرگه نه ئهو توانایهیان ههیهو ن����ه ئهو چهكانهش����یان پێیه كه بتوانن روب����هڕوی س����وپا ببنهوه ،ئ����هوه جگه لهوهی ههتا ئێس����تا هێزێكی یهكگرتوی پێشمهرگه لهكوردستاندا نییه". بهشێكی دیكهش لههاواڵتیان جهخت دهكهن����هوه ك����ه ناكۆكییهكان����ی نێوان ه����هرێو بهغداد ب����ۆ بهرژهوهندییهكانی نێوان بارزانیو مالكی دهگهڕێتهوه. لهو روهوه محهمهد حهمهڕهشید میره ك����ه فهرمانبهرێكی تهمهن چل س����اڵه رونیكردهوه كه بهش����ێوهیهك ش����هڕو پێكدادان لهنێوان پێش����مهرگهو سوپادا روونادات ،بهڵكو ئهو بارگرژییانهش����ی لهنێوان ههرێمو بهغ����داد هاتۆته ئاراوه بهبهرژهوهندییهكان����ی پهیوهن����دی نێ����وان "بارزانیو مالكی"ی����هوه ههیهو بهشێكی دیكهش����ی بۆ لهباربردنی ئهو چاكس����ازییانهیه ك����ه حكومهتی ههرێم بانگهشهی بۆ دهكات.
پاش ههوڵدانێك���ی زۆر ،هاتوچونو خۆ دزین���هوه له ئی���ش ،تهنانهت 1 رۆژیش لهو مانگه پشوهی وهرمگرت بۆ نهش���تهرگهری دڵ لهماڵهوه ئیسراحهتم نهكرد ،لهگ���هڵ هاوڕێكانم ههر خهریك بوی���ن ،مام فارس رۆژان���ه به تهلهفۆن له ناو جێگا دهرم���ی دههێنایه دهرهوه بهرهو پاركی ش���ار غلۆرمی دهكردهوه، تا رێگامان پێدرا ژماره بانكێك له بانكی فیدراڵ به ئهژم���اری 360بكهینهوه بۆ كۆكردن���هوهی كۆمهك ب���ۆ هاواڵتیانی كوردم���ان له رۆژئ���اوای كوردس���تانی خۆشهویست ،دوای ئهوهی چهندین جار و له چهندین كهناڵی راگهیاندن و چهندین جاری دی���ش له تۆڕه كۆمهاڵیهتییهكانی ئهنتهرنێت ژمارهكهم���ان باڵو كردهوه، ل���هم كوردس���تانه پ���ان و بهرینه ،بهم ههمو ملیاردێر و بۆرژوازی و بۆرژوادزی و دهوڵهمهن���دهوه ،پ���اش دو مان���گ، ئهوجا هیچاو هیچ لۆی دهرچوین ،دوای ئ���هوهی لهگهڵ كاك رهنج���دهر گهڕاوی رۆیش���تین بۆ بانكی فی���دراڵ تا بزانین خێرهو مهندانی ش���اری خێرو بهرهكهتی ههولێر و دهوروبهری ،چییان پێشكهش كردوهو چهندیان خستۆته حیسابهكهوه، بزانین چهندی تێدایه ژماره حیس���ابهكه بۆ ئهوهی به مهراس���یمێكی شایس���ته بیكهینهوه ،خوشكی فهرمانبهر رایگهیاند یهك فلس نههاتۆته سهری ،وتم چی ؟! وتی فلسێك!! وتم لۆۆۆۆۆۆۆۆۆۆۆ؟! وتی لۆییییه ،لێ كوڕینه هێشتا كۆڵم نهدایه چونك���ه ئێمه دهڵێین :باكور ،باش���ور، رۆژههاڵت ـ یهك ئامانجو یهك خهبات، لهب���هر ئ���هوهی رۆژئاوا له دروش���مهكه دهرهێن���راوه بۆی���ه خهڵك���ی ش���اری ههولێر كۆمهكی ب���ه هاواڵتیانی رۆژئاوا نهك���ردوه ،ئاخر توخ���وا دهوڵهمهندێك ت���ا رێكخراوێك���ی خێرخوازی س���هر به دهس���هاڵت بهو ههمو تهن���دهرو زهوی پ���انو بهرینو دهفت���هرو بلۆكه دۆالره وهس���تابێت ،كو پاره ب���ه خهڵكی التو لوت لۆ خێرخوازیش دهدات! لهش���هریعهتدا ئ���هوهی دزی ب���كات دهس���تی دهبڕرێت���هوه ،ب���هاڵم ئیس�ل�امییهكانی ههنوك���ه لهبهر ئهوهی كۆمپانیاو فڕتو فێڵی داراییان زۆربوهو ریبا دهكهن به پێداویس���تیو ههندێكجار جب���هی بانك���ی ئیسالمیش���ی لهب���هر دهكهن ،وازی���ان له دهس���تبڕینهوه ی دزان هێناوه ،بهش���هریعهتی ئهوان لهو واڵتان���هی ئهوان دهس���هاڵتدارین،لهبری دهستبڕینهوه ئهوهی قسه بكات زمانی دهبڕنهوه ،دهزان���ن حهمورابی بیزانیانه ش���هریعهتهكهی وای بهس���هردێت قهت نهیدهنوسییهوه. خدر مۆڵ دهڵێ���ت :باوكم یهكێك بول���ه 3نهس���یر موتهقهدیمهكهی بهعس لهش���اری قهاڵدزێ���ی النكهی ش���ۆڕشو بهرخودان ،كهچی ئێستا ئهو 300ههزار موچهی خانهنشینییهكهی زیاتره لهوهی من ! خ���در گیان یهكێت���ی خۆش بێت دی���اره خزمهتی بهعس���ییهتییهكهی به دهبڵ بۆیان هێناوهتهوه ! خوناوی كچم وت���ی :عهلی دهزانیتههولێ���ر پایتهخت نیی���ه ،وتم لۆ كچم، له وهاڵمدا وتی :لهب���هر ئهوهی ههولێر قهس���ری ش���اهانهی لێ نییه ،له فیلمه كۆرییهكان قهسری شاهانه لهكوێ بێت ئ���هوێ پایتهختی نیش���تمانه! وتم رۆڵه باوكت چهندین س���اڵه ئ���هم حهكایهته لێدهداتهوه ،تۆش فێربویت ئاخرت خێر بێت ،باوكی منیش ب���ۆ ههمان خهون سهرینایهوه ،منداڵی منداڵی تۆش ،كاكه مهس���عودو وهچه لهدوای وهچهی ئهوان بهسهرۆكی لهس���هری ڕهش دهبیننهوه، قهت لهههولێر كۆش���كی س���هرۆكایهتی ئ���اوا ناكهن���هوه ،تكایه ئهگ���هر فیلمی كۆری وهردهگێ���ڕن بۆ ئهوهی هاواڵتیان لهههواڵ���هكانو سیاس���هت دوربخهنهوه ئهوا به قسهش���یان بك���هن ،ههولێر به قهسری سهرۆكهوه دهبێت بهپایتهخت، ن���هك ب���ه مهكتهبێك���ی التو لوت���ی سهرۆكایهتییهوه. گهل���ۆ دهزان���ن مامۆس���تا حهمیددهروێ���ش ،ههق���ی وایه ن���اوی بچێته گینزی كوردییهوه ،لهس���اڵی 1965هوه بهڕێزی سهرۆكی پارتی پێشكهوتنخوازی دیموكراتی كوردییه لهس���وریا تائیستا كورسییهكهی بۆ كهس بهرنادات ،ئهمه دیموكراتو پێشكهوتنخوازه وا 47ساڵی لهس���هر كورس���ییهكه بهڕێكرد ،ئهگهر دواكهوتنخوازبوای���ه ئهوا به بزمار خۆی به كورسییهكهوه كهپس دهكرد!. ئهمیری قهتهر باڵویكردهوه سهرۆكهنوێكانی میسرو تونس بهبێ بڕیاری من ك���هس نابینن ،بوكهشوش���ه بینینی بۆ چییه؟ تهنها كاری ههڵپهڕاندنه.
عێراق
) )352سێشهمم ه 2012/11/20
پرۆفایل
جێگری پارێزگاری سهاڵحهدین بۆ ئاوێنه:
ئهگهر شهڕ روبدات كورد تا حهمرین راناوهستێ ئا :بارام سوبحی جێگری پارێزگاری سهاڵحهدین د.ئهمین عهزیز جهواد ،رایدهگهیهنێت ئهگهر شهڕ روبدات كورد دهتوانێت تاحهمرین رانهوهستێ .ههروهها پێیوایه بهمهبهستێكی سیاسی عهمهلیاتی دیجله دروستكراوه ،بۆیه ئیدارهی پارێزگای سهاڵحهدینو خهڵكو عهشایهرو نوێنهرهكانیان لهپارلهمان دژی دهوهستنهوه. رۆژی ( )2012/11/16ش���هڕو روبهڕوبون���هوه لهنێ���وان چهن���د پێش���مهرگهیهكی س���هر بهیهكێت���ی نیتشمانیو هێزهكانی پۆلیسی فیدراڵی لهخورمات���و دروس���تبو ،لهئهنجام���دا كهسێك كوژراو ده كهسیش برینداربون. ئ���هو روداوهش ئهوهن���دهی نهماب���و ش���هڕی ك���وردو س���وپای عێراق���ی لێبكهوێت���هوه .بهبۆچون���ی جێگ���ری پارێزگاری سهاڵحهدین د.ئهمین عهزیز، ئهو روداوه "بۆ تێكدانی رهوشی ئهمنی دروستكرا ،تا پاساوێك بێت بۆ هاتنی زهیدی ب���ۆ ناو ش���ارهكه ،ش���تهكان دروس���تكراونو كێش���ه نییهو كێش���ه دروستدهكهن ،تا پۆلیسی فیدراڵی یان دیجله بهێنن". بهپێی زانیارییهكانی ناوبراو تائێستا هێزهكان���ی دیجله نهچونهته ناو قهزای دوزهوه ،ب���هاڵم رۆژی ههین���ی رابردو نوسراوێك ئاراس���تهی فیرقهی چواری سوپای عێراق كراوهو پێیان راگهیهنراوه خراونهت���ه چوارچێ���وهی فهرماندهیی دیجلهوه. لهق���هزای دوزخورمات���و ،هێزهكانی پۆلیسو ئاسایشو لیوای شانزهی سوپای عێراق ههیه ،كه "زۆرێك لهئهفس���هرو س���هربازهكانی ك���وردن" ،بهوت���هی د.ئهمین پهیوهن���دیو ههماههنگییهكی باش لهنێوان ئ���هو دهزگایانهو خهڵكی شارهكهو ئیدارهی پارێزگای سهاڵحهدین ههیهو تائێس���تا هیچ كێشهیهكی ئهوتۆ لهگهڵ سوپای عێراقی روینهداوه .بهاڵم بهب���ڕوای ناوبراو ئهوهی رهوش���هكهی تێك���داوه "هاتنی فهوجێكی پۆلیس���ی ئیتحادیی���ه لهبهغداوه ،ك���ه ههمویان لهیهك نهتهوهن .كێش���هی ئێمه لهگهڵ ئهو هێزه دهرهكیانهدایه كه لهشارهكانی ترهوه دههێنرێن". دوای روداوهكهی خورماتو ،هێزێكی زۆری پێشمهرگه بهفهرماندهیی وهزیری پێش���مهرگه لهدهوروبهری شارۆچكهی خورماتو جێگیركران ،لهوهاڵمی ئهوهشدا ئهگهر هاتو شهڕ رویدا كێ زهرهرمهندی یهكهم دهبێت ،د.ئهمین دهڵێت "ههمو
قهزای خورماتو فۆتۆ :فهیسبووک
دۆخی ئێستا ی خورماتو ئارامهو جاریتر كێش هی وا روناداتهوه ،بههۆی ئهوهی "زانییان هێزی پێشمهرگه لهخورماتو نزیكبۆتهوهو ئامادهن بهرهنگاری ههر هێزێك ببنهوه زهرهرمهن���د دهبین ،بهاڵم ك���ێ زیاتر دان بهخۆیدا بگ���رێ زهرهرناكا .وهكو ئهوانیش وێنای دهك���هن زهرهرمهندی یهكهم كورد نابێت" .لهبارهی س���وپای عێراقیشهوه وتی "ئهگهر شهڕ لهنێوان نهتهوهكان���دا روبدات ،س���وپای عێراق ئهو سوپایه نییه پشتی پێببهسترێتو شهڕی پێ بكرێت" .سهبارهت بهتوانای هێ���زی پێش���مهرگهش وت���ی "ئهگهر خوانهخواس���ته شهڕ رویبدایه ،كورد تا حهمرین رانهدهوهستاو ههموی لههێزه دهرهكییهكان پاكدهكرهوه". لهئێستادا جگه لهجێگری پارێزگاری س���هاڵحهدین ،ههریهك���ه لهقایمق���امو ژمارهی���هك بهرپرس���ی دیك���هی خورمات���و ك���وردن ،ب���ۆ ههڵبژاردنی داهات���وی ئهنجومهن���ی پارێ���زگا كه
بڕیاروایه لهنیس���انی س���اڵی داهاتودا ئهنج���ام بدرێ���ت ،س���هرجهم الیهن��� ه كوردییهكان بڕیاریانداوه بهیهك لیست بهش���داری بك���هن .د.ئهمی���ن ئاماژه ب���هوهدهكات لهئێس���تادا ههماههنگی نێ���وان پارته كوردییهكان زۆرباش���هو دهڵێ���ت "لهن���او خورمات���و حیزبهكان ئهوهندهی كوردایهتی دهكهن ،ئهوهنده حیزبایهتی ناكهن". جێگری پارێ���زگار ،باس لهوهدهكات دۆخی ئێستای خورماتو ئارامهو جاریتر كێش���هی وا روناداتهوه ،بههۆی ئهوهی "زانییان هێزی پێش���مهرگه لهخورماتو نزیكبۆت���هوهو ئامادهن بهرهنگاری ههر هێزێك ببن���هوه ،ئهمهش بوه پهند بۆ خهڵكیو ئهوانهی كه هاتن" .سهرباری ئهوانه داوادهكات ههر كێشهیهك رویدا "زو ئیحیتوای بكهنو گهورهی نهكهن، لهسهر كێش���هیهكی بچوك كێشهیهكی گهوره دروس���ت نهكهن ،چونكه دۆخی عێراق خراپ���هو پێویس���ته زیاتر دان بهخۆدا بگری���نو تهحهمولی زیاترمان ههبێت". د.ئهمین ناوچه كێش���ه لهسهرهكان به "ناوچه داگیرك���راوهكان" ناودهبات، داوادهكات لهڕێگهی ماددهی ( )140یان ههر چارهسهرێكی سیاسی تر كێشهی ئهو ناوچانه چارهس���هر بكرێت ،ههمو ئهو ههنگاوانهش���ی تائێس���تا نراون به "چارهسهری كاتیو تهخدیر" دهزانێتو دهڵێت "تا ئهوكاتهی پێش���نیارهكهی مام جهالل ب���ۆ دیاریكردنی س���نوری پارێ���زگاكان جێبهج���ێ دهكرێ���ت، پێویستمان بهدان بهخۆداگرتنه". دیجله لهسهاڵحهدین فهرمان���دهی هێ���زه چهك���دارهكانو سهرۆك وهزیرانی عێراق نوری مالیكی، له ( )2012/7/3فهرماندهیی عهمهلیاتی دیجلهی بهسهرۆكایهتی لیوا عهبدولئهمیر زهیدی بۆ پارێزگاكانی كهركوكو دیاله پێكهێن���ا ،ل���هرۆژی ( )10/31بڕیاردرا سهاڵحهدین ـ یش بخرێته چوارچێوهی
كارهكان���ی دیجل���هوه .هاوش���ێوهی كهركوكو دیاله ،ئهنجومهنی پارێزگا ی س���هاڵحهدین دژایهت���ی خ���ۆی بۆ ئهو بڕی���اره راگهیاند .د.ئهمین هۆكارهكهی دهگێڕێت���هوه بۆ ئ���هوهی "ئهزمونێكی ناخۆش���مان لهگهڵ عهمهلیاتدا ههیه، ئێس���تا عهمهلیات���ی س���امهڕا ههیهو خهڵك���ی ئهزی���هت دهدهنو رهفتاریان خراپ���هو لهژێر دهس���هاڵتی پارێزگارو ئهنجومهن���ی پارێزگادا نی���نو چهندین جاریش داوامانكردوه ههڵبوهشێنرێتهوه یان بخرێته ژێر دهس���هاڵتی پۆلیسهوه، بۆیه ئێمه وهك���و ئهنجومهنی پارێزگاو پارێزگاریش دیجلهمان رهتكردهوه". ئهنجومهن���ی پارێزگای س���هاڵحهدین له( )28كورس���ی پێكدێتو ئهندامانی بهسهر ده كوتلهی جیاوازدا دابهشبون، لهبارهی ئهوهی چ الیهنێك لهپارێزگاكه لهگهڵ پێكهێنانی دیجلهدایه ،د.ئهمین ك���ه خۆی ئهندامی یهكێتییهو لهس���هر لیستی هاوپهیمانی كوردستانه لهساڵی ( )2009ئ���هو پۆس���تهی وهرگرت���وه، وتی "تهنه���ا دو ئهندام���ی ئهنجومهن كه س���هر بهلیس���تی دهوڵهتی قانونن پش���تیوانی دیجله دهكهن" .وتیش���ی "وهكو ههڵوێس���تی فهرمی ئهنجومهن، وهك���و خهڵك���ی پارێزگاك���ه ،وهك���و عهشایهری سهاڵحهدین ،بههیچ جۆرێك بهدروستكردنی دیجله رازی نین". پارێزگای سهاڵحهدین ( )12نوێنهری لهپارلهمانی عێراق ههیه ،كه ههشتیان سهر به لیس���تی عێراقییهنو ئهوانیتر س���هر بهحیزب���ی ئیس�ل�امی عێراقین، دهربارهی ههڵوێستی ئهوان لهپێكهێنانی فهرماندهی���ی دیجل���ه ،د.ئهمی���ن وتی "قسهیان لهگهڵ كراوهو ئهوانیش دیجله بهباش نازانن ،پێشتریش چهندین جار سكااڵیان لهعهمهلیاتی سامهڕا كردوه، بۆیه بههیچ جۆرێك دیجلهیان پێ باش نییهو لهگهڵ ئێمه هاودهنگن". جێگری پارێ���زگاری س���هاڵحهدین، جهخت لهوهدهكاتهوه هیچ هۆكارێك بۆ دروس���تبونی دیجله نییهو دهڵێت "ههر سێ پارێزگاكه پێویس���تیان بهو هێزه نییه ،چونكه مهبهس���تێكی سیاس���ی لهپش���تهو بۆ تێكدانی رهوشی ئهمنیو سیاس���ی ئهم ناوچانه دروس���تكراوه". بهب���ڕوای ناوبراو كۆكردن���هوهی ههمو دهس���هاڵتهكان لهدهستی یهك كهسدا، وهكو "ئهحكامی عورفی وایه ،لهكاتێكدا دهبێت حوكمی عورفی لهكاتی نهمانی دهس���هاڵتدا بێ���تو دهزگا ئهمن���یو ئیداریی���هكان توان���ای بهڕێوهبردن���ی پارێزگاكهیان نهبێت". فهرمان���دهی عهمهلیات���ی دیجله لیوا عهبدولئهمیر زهیدیی���ه ،كه تۆمهتباره
قهزای خورماتو س���اڵی ( )1925كراوه ب���ه ناحیهو لهسهر كهركوك بوه. ساڵی ( )1929خراوهته سهر قهزای كفری. ساڵی ( )1947خراوهته سهر قهزای داقوق. س���اڵی ( )1948خورمات���و كراوهته قهزا. س���اڵی ( )1976بهعس خورماتوی خسته سهر تكریت. دانیش���توانهكهی له كوردو عهرهبو توركمانی شیعه پێكدێت. لهپهالمارهكان���ی ئهنفال���دا ()135 گون���دی كوردنش���ینی خورماتو كه ژمارهی دانیش���توانهكهی ()41696 كهس بو روخێنران. )2003 (-1963 لهس���ااڵنی پرۆس���هی تهعری���ب لهخورمات���و پیادهكراوه. بهپێ���ی ههن���دێ ئام���اری نافهرمی لهس���اڵی ( )2010بهدواوه تائێس���تا ( )1800خێزانی ك���ورد خورماتویان جێهێشتوه. نزیكهی ههزار خانوی كورد فرۆشراوه، بهش���ێكی زۆری ئ���هو خانوان���هش توركمانی ش���یعه دهیك���ڕن بههۆی ئهوهی لهبهغداوه س���هد موچهیان بۆ خهرج دهكرێت. لهدو ساڵی رابردودا زیاتر له ()2000 كهس لهبهغداوه دام���هزراوه ،كهچی یهك كوردی تێدا نییه. ههریهك���ه بهرپرس���یارێتی لهفهرمانگهكانی پۆلیسو پهروهردهو كش���توكاڵو ئ���اوو ئ���اوهڕۆ لهكورد سهنراوهتهوه. بهبیان���وی نائارام���ی ش���ارهكانی باش���ورو ناوهڕاس���تی عێراق���هوه، چهند ساڵێكه زیاتر له( )2000خێزانی عهرهب رویان كردوهته خورماتو. بهبهش���داری لهتاوانی ئهنفالو لهالیهن دهس���تهی لێپرس���ینهوهو دادپهروهری داواكراوه ،بهاڵم د.ئهمین رایدهگهیهنێت "وهكو خۆم زانیارییهكی ئهوتۆم لهسهر كهس���ایهتی زهیدی نیی���ه" ،دهربارهی پێدانی ئهو ههمو دهس���هاڵت ه بهزهیدی، د.ئهمین دهڵێت "بهداخهوه قانون وهكو الس���تیكی لێهاتوهو چۆنیان بوێت بهو ش���ێوهیه بهكاریدههێن���ن .لهبهرئهوهی مهبهستێكی سیاسی لهپشته بۆیه گوێ به رابردوی عهبدولئهمیر نادرێت".
دهستهی نهزاهه :ئهمهریكییهكان دروستیانكردو مالیكی پهكیخست ئا :ئاوێنه ئهو دهستهی هی ئهمریكییهكان ی بۆ بهرهنگاربونهوهی گهندهڵ ی دایانمهزراند ،ئێستا مالیكی بهتهواو پهكیخستوهو راپۆرتهكانی كردوه بهچهكێك دژی نهیارو ركابهره سیاسییهكانی بهكاریدههێنێت. ی عێ���راق لهالیهن ی نهزاه ه دهس���ت ه ی ی هاوپهیمانان بهفهرمان ی كات دهسهاڵت ی ()2004 ی دووهم ژماره ( )55لهكانون ی بریتبون ل ه دام���هزرا ،ئهركهكانیش��� ی گهندهڵی ،لێكۆڵینهوه بهرهنگاربونهوه ی ی گهندهڵیو رادهستكردن لهدۆسیهكان ی تادوا ی تاوانكار ی ناوهن���د ب���ۆ دادگا بڕیاری لهسهربدات. ی میدیا عێراقییهكان، ی راپۆرت بهپێ ی ی ( )2007ب���هدواوه مالیك��� لهس���اڵ ی ههوڵیداوه دهستهك ه بخات ه ژێر چنگ ی خۆیهوه ،ل��� ه ()2011دا ئهو مهرام ه ی كرد ی خۆ ی نزیك بهدیهاتو كهس���ێك ی دهس���تهكه ،لهئێستاشدا بهس���هرۆك ی دهس���توهردهدات ه ه���هر مالیك��� ی ی خۆ دۆسێیهكهوه ك ه لهسهر الیهنگران ی ی دهس���تهكهش دژ بێتو راپۆرتهكان نهیارو ركابهرهكانی بهكاردههێنێت. ی ی ()2007دا مالیك��� ه���هر لهس���اڵ ی ئاگاداركردهوه ی ئهمهریكا بهرپرسان ی ئهوهی ه دهس���ت ه سهربهخۆكان كهدژ
ی ئهوهشدا ی بپێچنهوه ،بهدوا لهگهندهڵ ی ی گرت لهوه ی دهركرد رێگ ه فهرمانێك ی لێپێچینهوه ی خ���ۆ ێ رهزامهند بهب��� لهگ���هڵ وهزیرهكان بكرێ���ت .ههروهها ی ل ه ( )1023كهس خۆش���بو ك ه مالیك ی لێكۆڵینهوهیان لهگهڵدا لهسهر گهندهڵ ی ی پهردهشهوه فهرمانێك دهكرا .لهپشت ی ی نهزاه ه ی دهركردو لهدهس���ت ه نهێن ی قهدهغ ه كرد ،ئهو دۆس���ێیان ه رهوان ه ی دادگا بكات ك ه بهرپرس��� ه گهورهكان تێوهگالون. ی كاركردنیانهوه، ه���هر لهس���هرهتا ی چهندین ی نهزاه ه روب���هڕو دهس���ت ه گرفت بونهوه ،بهنمون ه ئهمهریكییهكان ی پش���تگیریان نهك���ردنو ت���ا م���اوه ی نههات سهرۆكیان دهسهاڵتیان كۆتای ی نهكرد ،كاتێكیش بۆ دهس���تهك ه دیار عێراقی���ان جێهێش���ت تهنه���ا ()11 ی ی كادران ملیۆن دۆالریان ب���ۆ راهێنان ی ی گشت دهستهی نهزاههو پش���كنهران تهرخانكرد. ی ی ب���هردهم كارهكان ی ت���ر رێگرێك ی ()136 ی نهزاهه ،م���ادده دهس���ت ه ی عێراقی بو ،ماددهك ه ی س���زادان قانون ی رێگ ه بهوهزیر دهدات رێگربێت لهچون دۆس���ێكان ب���ۆ دادگا .ههرچهن���ده ئهمهریكیی���هكان ئ���هو مادهیهی���ان ههڵپهس���ارد ،بهاڵم س���هرۆك وهزیران ی پێك���ردهوه .لهنێ���وان ی كار ع���هالو ی ()2008 - 2005دا ( )210جار سااڵن
ی ئهم ماددهی ه بهكارهاتوه ،تا لهنیسان ی ()2011دا پارلهم���ان ئ���هو ماددهی ه ههڵوهشاندهوه. ی ()2007 - 2004 لهنێ���وان س���ااڵن ی ی ئهمن ی دۆخ ی تێكچون��� داو لهكات��� ی دهس���تهكهو عێراق���دا )31( ،ئهندام ی خێزانهكانیان كوژران. ( )21ئهندام��� ههندێ���ك ل���هو هێرش���انهش لهالیهن ی حكومهتهوه بوه ،بهنمون ه كارمهندان ی ناوخۆ ی وهزارهت��� ههندێ���ك ئهندام ی ی مهرگی���ان ههبو .بهرپرس���ان تیم��� ی نهوتیش ك ه س���هر ب ه پارت ه وهزارهت دهس���هاڵتدارهكان ب���ون ههڕهش���هیان ی دهس���تهك ه دهكرد ،تا لهبهرپرس���ان ی وهزارهتهك ه نزیك خۆیان لهدۆسێكان نهكهنهوه. ی ی كاركردن ی میكانیزم��� بهگوێ���ره ی دهس���تهكه ،دهب���و پش���ت بهراپۆرت ی ی ببهس���تن ،دوا ی گشت پش���كنهران ی ئ���هو راپۆرتان��� ه پێی���دا گهیش���تن ی زیاتری���ان دهچون���هوهو زانی���ار ی دادگای���ان كۆدهك���ردهوهو رهوان��� ه ی دهكرد ،پاش���تریش دهب���و وهزارهت ی گرت���ن بۆ تۆمهتباران ناوخۆ فهرمان دهربكات .بهاڵم گرفتهك ه لێرهدا ئهوهبو پشكنهرهكان سهر بهوهزارهتهكان بون، ی ی گرتن ی ناوخ���ۆش فهرمان وهزارهت��� ی ی راپۆرتێك دهرنهدهكرد ،ئهوهش بهپێ ی ()2007 ی ئهمریكا لهساڵ باڵێوزخان ه دا ،راپۆرتهك��� ه دهڵێ���ت "ههندێكجار
ی دۆس���ێكان لهبهرانب���هر داخس���تن ی لهتۆمهتباران ی ناوخۆ بهرتیل وهزارهت وهرگرتوه". ی لێب���وردن ی بڕی���ار دهركردن��� ی ی ئاش���تهوای ی پرۆس��� ه لهچوارچێوه ی (،)2008 ی لهش���وبات نیش���تیمان ی ی س���رهوانده كارهكان ی توند زهبرێك ی ئهو ی نهزاهه ،چونك ه بهپێ دهس���ت ه ی تایب���هت بڕی���اره ( )1721دۆس���ی ه ی داخ���را .ئهم���هش بهڵگ ه بهگهندهڵ��� ی ی ههردو ئهنجومهن بو لهس���هر ئهوه یاسادانانو راپهڕاندن دهسهاڵتهكانیان ی نهزاه ه ی دهست ه بۆ رێگرتن لهكارهكان بهكاردههێنن. لهگهڵ ههمو ئهو گرفتو رێگریانهشدا، ی ههژده ی نهزاه��� ه لهم���اوه دهس���ت ه ی ی كاركردنی���دا ،توان ی یهكهم��� مانگ ی دادگا بكات، ( )541دۆس���ی ه رهوان ه ی وهزیرو ك ه ( )42دۆس���یهیان ل���هدژ بریكارو بهڕێوهبهر گشتیهكان بو ،بهاڵم ی نهكرد .لهنێوان ی قهزا هیچ دهس���ت ه ی ()2007 - 2004دا ،دادگا س���ااڵن ی بۆ ( )241دۆس���ی ه دهركرد. حوكم��� ی ()2008دا ( )97حوكمو ل ه لهس���اڵ ()2009دا ( )296حوك���مو ل ه ()2010 ی هیچ ی دهركرد ،كهچ دا ( )481حوكم ی ی گهوره كام لهو دۆسێیان ه بهرپرسێك نهگرتهوه. ی ك ه لهس���هرهتاوه ی راز دادوهر قاز ی ی دهست ه ی ( )2007سهرۆك تا ئهیلول
ی نهزاه ه بو ،رایگهیاند ئهو دۆس���ێیان ه ی لێیانكۆڵیتهوه ی گهندهڵ��� بهگومان��� ی ی ههشتا ملیۆن دۆالره .سهربار بهها ی چوار ملی���ار دۆالر ی بهبهه���ا ئ���هوه ی بهرگریو دو ی لهوهزارهت��� گهندهڵ��� ی ی ناوخۆ ههیه .دوا ملیار لهوهزارهت��� ی ی ئهم زانیارییان ه پهالمار ئاشكراكردن ێ ی پ ی درا ،ئهوی���ش حكومهت ماڵهك ه ی "حكومهت رێگربوه تۆمهتباركردو وت ی لێكۆڵینهوه ی دژ لهكاركردن���مو مالیك ی ئهویش���دا ی بوه" .بهدوا لهگهندهڵ��� ی ی لهش���وێن ی جێگر موس���ا فهرهج��� ی ی گهندهڵییهك��� ی ئ���هوه دان���را ،دوا ی نهوت ئاشكراكرد، ی لهوهزارهت گهوره ی البرا. لهكارهك ه ی ی ك��� ه ل���هدهرهوه رهحی���م عگێل ی ی كانون ی پارلهمانو لهماوه رهزامهند ی ()2011 ی ( )2008ت���ا ئهیلول دوهم ی نهزاهه، ی دهس���ت ه كرای��� ه س���هرۆك ی گش���تیو ی پش���كنهران بهه���اوكار ی ئاش���كرایكرد ی دارای ی چاودێر دیوان س���هدان كۆمپانیا ههن ك ه بهرپرسانو حیزب ه سیاس���ییهكان دروستیانكردوهو ی زهبهالحی���ان ئهنجامداوه. گهندهڵ��� ی بهش���ێوهیهك لهه���هر گرێبهس���تێك ی حكومی���دا ،ژمارهی���هك لهو گ���هوره كۆمپانیایان ه بهش���داربون ،بهاڵم دادگا رهتیكردهوه هیچ رێوشوێنێك بهرانبهر ی ئهو كهس���ان ه بگرێت ه بهر ،بۆی ه عگێل دهستی لهكاركێشایهوه.
7
زهیدی.. دوژمن ه سهرسهختهكهی پێشمهرگه ههرێم���ی كوردس���تانو حكومهتی ناوهندی عێراق لهلێواری ههڵگیرس���ان ی شهڕێكی دژواردان ،شهڕێك كه لهسهر ئاس���تی سیاس���یو ناوهندی بڕیارداندا مالیكی س���هرۆكایهتی دهكاو لهس���هر ئاس���تی مهیدانیی���ش فهرماندهیهك���ی كهتهی س���مێڵ زلی بهرگ زهیتونی كه ئهس���تێرهو شمش���ێرهكانی سهرشانیو بێرییهك���هی زهمانی بهعس بیری كورد دهخاتهوهو كارنامهی ئهو پڕه لهشهڕی دژ بهپێشمهرگه :عهبدولئهمیر زهیدی. عهبدولئهمیر زهیدی كه ئێستا زۆربهی كورد دهیناس���ێتو س���هرلهنوێ خۆی بۆ لهشكركێش���ی بۆ سهر كورد ئاماده دهكات لهڕێگهی ئۆپهراسیۆنی دیجلهوه، پیاوێكی س���وننه مهزههبهو سااڵنێكی زۆری تهمهنی بهوپهڕی دڵس���ۆزییهوه لهس���لكی س���هربازییو خزمهتكردن���ی س���وپای عێراقدا بهس���هربردوه ،ساڵی ( )1980كۆلێ���ژی س���هربازی لهبهغدا تهواوك���ردووهو لهس���اڵی ()1981دا بههۆی بهشدارییهوه لهجهنگی عێراقو ئێران���دا یهك���هم "نهوت ش���وجاعه"ی لهالیهن سهدامهوه پێبهخشراوه ،ناوبراو لهس���اڵی ( )1982كراوهته ئهفسهری كهتیبهی زرێپۆش تا س���اڵی (،)1983 دواتر لهساڵی ( 1983تا )1985كراوه بهئهفس���هری ڕابهر سیاس���ی لهههمان كهتیبهو لهس���اڵی ( 1985تا س���اڵی )1989ك���راوه بهفهرمان���دهی ههمان كهتیبهو بهش���داری پرۆس���هی ئهنفالی ك���ردوه ،ك���ه لهبهه���اری ( 1987تا ئاب���ی )1989ئهنجام���درا ،زهیدی لهو كاتهدا فهرماندهی كهتیبهی زرێپۆش���ی (حهماد شههاب) بو لهكهركوك ،دواتر لهئهیلولی( 1989تا )1991ئهفسهری ئیس���تیخباراتی س���هربازی بو لهلیوای ()25ی سهر به فیرقهی پیادهی ()51 تا دواتر كرا بهسهرۆكی ئهركانی فیرقه لهبارهگای فهرماندهیی فیرقهی پیادهی ( )51لهكهركوك لهو پۆستهدا مایهوهو تا ڕوخانی ڕژێمی بهعس. بهپێ���ی لێدوان���ی ئهندامێك���ی س���هركردایهتی یهكێت���ی نیش���تمانی كوردس���تان بۆ ئاوێن���ه ،عهبدولئهمیر زهیدی وێڕای بهشداریكردنی لهپرۆسهی ئهنفال���دا ،ل���ه31ی ئابی 1996یش���دا فهرماندهیی ئهو هێزهی سوپای عێراقی كردوه كه شاری ههولێری گرت. بهپێی زانیارییهكانی ئاوێنهش فهریق ڕوك���ن (عهبدولئهمیر زهی���دی) بههۆی ئهوهی لهپرۆس���هی ئهنف���الو جهنگی كوهیتو سهركوتكردنی ڕاپهرینی خهڵكی كوردستان لهش���اری كهركوك رۆڵێكی كارای ههب���و ،ئهمه جگه لهوهی لهڕوی ههواڵگری���یو خزمهتكردنی بهعس���هوه ئهفس���هرێكی دڵس���ۆزی بهع���س بوه، حهوت جار خهاڵتكراوه ،خهاڵتی یهكهم س���اڵی ( )1981بهگوێرهی مهرسومی ژماره ()707ی پێیدراوه ،خهاڵتی دوهم س���اڵی ( )1985بهگوێرهی مهرسومی ژماره ( )349پێیدراوه ،خهاڵتی سێیهم س���اڵی ( )1986بهگوێرهی مهرسومی ( )780پێ���دراوهو س���اڵی ()1994 بهگوێرهی مهرس���ومی ژماره ()31455 نیشانهی ئازایهتیو بهعسییهكی كارایی پێ���دراوه ،س���اڵی ( )1995مهدالیای (ئ���وم المعارك)ی پێ���دراوه كه رژێمی بهعس دهی���دات ب���هو ئهفس���هرانهی بهش���دارییان لهداگیركردنو وێرانكردنی كوهیت���دا كردبو ،س���اڵی ()1998یش دو مهدالیای ئازایهت���ی لهالیهن رژێمی بهعس���هوه بهژماره ( )120كه یهكێك لهوانه له ()17ی تهمموزی ()1998دا بوهو لهیادی كودهتاكهی رژێمی بهعسدا پێیدراوه. سهرهرای ئهو رابردوه نزیكهی لهگهڵ رژێمی پێشوی بهعسدا ،لهساڵی ()2009 دا لهالیهن حكومهتهك���هی مالیكییهوه كرای���ه فهرمان���دهی فیرق���هی ()12ی س���وپای عێراق لهس���نوری كهركوك، ئهو كه خهڵك���ی پارێ���زگای دیالهیه، لهلێدوانهكانیدا ركو كینو دژایهتی خۆی بۆ پێش���مهرگه نهش���اردوهتهوه ،لهدوا لێدوانی���دا بۆ رۆژنامهی لۆس ئهنجلۆس تایمز دهڵێت "نابێت هێزی پێش���مهرگه پێبخاته كهركوكهوهو لهدهرهوهی ههرێم بونی ههبێت".
8
ئابووری
) )352سێشهمم ه 2012/11/20
ئهوه ی گومرگ ی سلێمان ی دهستی بهسهرداگرت، چهور ی بوو یان دوگ؟! ئا :ئاسۆ سهراوی نزیكهی 10تهن دوگی ئاژهڵ ،كه بهپێی یاسا هێنانی قهدهغهكراوه، بهقاچاخ دههێنرێته سلێمانیو دوای ئهوهی لهالیهن مهفرهزهیهكی گومهرگهوه دهستی بهسهردا دهگیرێ، بهاڵم بهپێی چهند زانیارییهك كه دهست ئاوێنه كهوتوه "بهشێوهیهكی نایاسایی مامهڵه لهگهڵ ئهو حاڵهتهدا كراوهو جگه لهوهی دوگهكه گۆڕراوه بۆ شتێكی تر تهلهفیش نهكراوهو دراوهتهوه بهخاوهنهكهی بیگهڕێنێتهوه بۆ ئێران" .بهاڵم لهرونكردنهوهیهكیاندا گومرگی سلێمانی رهتی دهكهنهوه كه بهشێوهیهكی نایاسایی مامهڵهیان لهگهڵ ئهو بابهتهدا كردبێت. بهپێ����ی چهن����د زانیاریی����هك ك���� ه لهسهرچاوهیهكی نزیك لهبهڕێوهبهرایهتی گومرگ����ی س����لێمانی ،دهس����ت ئاوێنه كهوتوه ،لهناوهڕاس����تی مانگ����ی ئابی ئهمس����اڵدا ،لهناو ئۆتۆمبیلێكی لۆریدا 10ت����هن دوگ����ی حهی����وان لهئێرانهوه لهالیهن بازرگانێكهوه بهرهو س����لێمانی دههێن����رێ ،ب����هاڵم پێش گهیش����تنی، لهالیهن مهفرهزهیهكی گومرگی سلێمانی دهستیبهس����هردا دهگی����رێو دهبرێت����ه بهڕێوهبهرایهت����ی گومرگی س����لێمانی، ب����هاڵم ل����هوێ لهجیاتی پش����كنین بۆ دوگهك����هو خاوێنی ناو لۆرییهكه بكرێ، چونكه لۆرییهكه پێش����تر چهندین جۆر ش����تی تری پێگواس����تراوهتهوه ،وهك س����هرچاوهكهی ئاوێنه وتی "ههر لهناو بهڕێوبهرایهتی گومرگ����دا ئۆتۆمبیلێكی بهڕادیان هێناو دوگهكهیان گواستۆتهوه بۆ ن����او بهڕادهكه ،جگه ل����هوه لهكاتی كهش����فكردنی بهش����ی (كهش����ف)ی بهڕێوهبهرایهت����ی گومرگی س����لێمانی، دوگهك����ه ك����را به چ����هوری ناوس����كی
ئاژهڵ ئهمهش لهپێناوی س����وك كردنی غهرامهكه ،چونكه غهرامهی یهك كیلۆ دوگ 2ههزار دیناره ،بهاڵم هی ناوسكی ئ����اژهڵ تهنه����ا 750دین����اره ،بهمهش خاوهنهكهی لهجیاتی غهرامهیهكی زۆر، غهرامهیهكی كهمتر ك����را" .ههر بهپێی ئ����هو زانیارییانهی لهو س����هرچاوهیهوه دهست ئاوێنه كهوتوه ،لهكاتی سزادانی خاوهنی دوگهكه كێش����هكه گۆڕراوه بۆ ن����اوی كهس����ێكی تر ،چونكه پێش����تر خاوهن����ی بارهك����ه چهن����د جارێكی تر بهههمان كێشهوه گیراوهو غهرامه كراوه، ئهم����هش وهك س����هرچاوهكهی ئاوێنه وت����ی "لهپێناوی ئهوهی ئ����هو غهرامی دهكرێ����ت دو قات نهبێت ،ناوی خاوهنه راستهقینهكهیان گۆڕی بهكهسێكی تر، بهم ج����ۆرهش غهرامهكه س����وك كرا". له كۆتایی قس����هكانیدا س����هرچاوهكهی ئاوێن����ه ئاماژهی بهوهش����دا ك����ه دوای غهرامهیهك����ی ك����هم ،بهبێ پش����كنین دوگهكه گهڕێنراوهتهوه بۆ ئێران ،وهك ئهو وتی "بهدڵنیاییهوه ئێرانیش بههیچ جۆرێك دوگهكه وهرناگرێتهوه ،بهمهش گوم����ان دهكرێت دوب����اره هێنرابێتهوه سلێمانی" دهربارهی ئهم بابهته بهڕێوهبهرایهتی گومرگی سلێمانی ،رونكردنهوهیهكی بۆ ئاوێنه ناردوه لهسهرهتادا باسیان لهوه كردوه ،كه له8/13دا دهستیان بهسهر ئهو لۆرییه بارهدا گرتوهو دوای لێكۆڵینهوه بۆیان دهركهوتوه ،خاوهنهكهی كهسێكه بهناوی (م.ع.م) ،دوای ئهوهی كێشهكه كراوه ب����ه كێش����هیهكی گومرگی وهك فۆتۆ :ئارام کەریم ئهوان نوسیویانه "كهشفی بۆ كراوه به بەشێکی کەمی دوگ لەناوخۆدا بەرهەم دەهێنرێت ،زۆربەی لەئێرانەوە دەهێنرێت دوگی ئاژهڵ لهبهر ئهوهی فهرمانبهران ش����ارهزاییان لهجیاكردن����هوهی ئ����هو نمون����هی بابهتهكهیان ب����رد بۆ بازاڕ بۆ یهك كلیۆ ،كهمكرایهوه بۆ 750دینار" .خاوهن بارهكه بوه ،بۆ ئهوهی بابهتهكه لهبهر ئهوهی تهل����هف كردنیش دهبێته هۆی پیسبونی ژینگه ،جگه لهوه ،ئهو بابهتهدا نییه ،خاوهنهك����هی ئیعترازی پرسیاركردن ،سێ پسوڵهیان وهرگرتوه سهبارت بهگواستنهوهی بۆ ناو بهڕادێك بۆگهن نهكات". لهبارهی هۆكاری تهلهف نهكردنیشی بابهته لهگهڵ نوێنهری بهڕێوهبهرایهتی ی جیاواز به واژۆی "لهن����او لۆری بێت یان لهناو بهڕاد ،ههر گرت ،ت����ا پێداچونهوهی ب����ۆ بكرێت ،لهسێ گوشتفرۆش���� دوای ئ����هوهی لیژنهی����هك پێكهێن����را خۆیان ،كه ئ����هم بابهت ه چهورییه نهك قهدهغهی����ه ئهو گواستنهوهش����ی لهناو نوس����یویانه "خاوهنهكهی ب����ۆی ههیه گوم����رگ گهڕێنراوهتهوه ب����ۆ دهرهوهی بهسهرپهرشتی بهڕێز جێگری بهڕێوهبهر ،دوگ ،بۆیه بههاكهی له2ههزار دینار بۆ لۆرییهوه بۆ ناو بهڕادهكه ،لهسهر داوای بابهتهكه بگهڕێنێتهوه بۆ سهرچاوهكهی ،ههرێم".
بهش ه خۆراك بۆ دهوڵهمهندهكان
"پرۆگرامی بهش ه خۆراك نهخۆشهو زهرهر دهكهین له بهردهوامبونی ،بهاڵم شیفاكهی دابهشكردنی پاره نییه" د.نیاز نهجمهدین* لهم رۆژانهی رابردودا بهش��� ه خۆراكی مانگانهی خێزانهكان ههرایهكی گهورهی لێكهوت���هوهو بڕیاربو ببێ���ت ب ه پانزه ههزار .ههر ل ه س���هرهتاوه رایدهگهیهنم پرۆگرامی بهش��� ه خۆراك نهخۆش���هو زهرهر دهكهین ل ه بهردهوامبونی ،بهاڵم شیفاكهی دابهشكردنی پاره نییه. بهش��� ه خۆراك���ی مانگان��� ه چهن���د گرفتێكی گهورهی دروستكردوه ك ه زۆر زیاترن لهباشییهكانی ،ئهگهر ههیبێت. ههر كاتێكیش تێچون زۆرتربو لهقازانج ل ه ماوهی درێژخایهن���دا ،ئهو پڕۆژهی ه دهبێت بوهستێت یان لهباشترین باردا فۆڕمێك���ی دیك��� ه وهربگرێت .لهس���ێ سیناریۆدا داتای گریمانهیی دهخهمهرو بۆ ئهوهی لهیهكێ���ك لهزیانهكانی ئهم پڕۆگرامه تێبگهین. گریم���ان یهك ملیۆن كهس لهعێراقدا پێویس���تی بهم بهش��� ه خۆراك ه نییه. ئهگهر بهه���ای بازاڕی ئ���هو زهمیلهی ه لهكااڵ (بهش��� ه خۆراك���ی مانگانه) ك ه ئێستا دابهشدهكرێت دابشكێنینهوه ب ه مانگی ( )10ده ههزار دیناری عێراقی ب���ۆ ههر تاكێ���ك (ئهم نرخ��� ه ئهگهر كهمتریش بێت لهباسهك ه ناگۆڕێت!) ،ك ه دهكات ه زیاتر ل ه $8وات ه كاتێك سهد دۆالر بكات ه سهدوبیست ههزار دیناری عێراقی ،یهك ملیۆن كهس مانگی یهكی ( )$8وهربگرێ���ت لهرێگای خۆراكهوه دهكات��� ه مانگی ههش���ت ملیۆن دۆالر، لهس���اڵێكدا دهكات��� ه ()96,000,000 نهوهدو ش���هش ملی���ۆن دۆالر .بۆ ئهم پارهی��� ه بدرێت بهوانهی پێویس���تیان پێی نیی���ه؟ بۆ ههر تاكێ���ك پارهك ه هی���چ نییه ،بهاڵم ب ه ك���ۆ بۆ كۆمهڵگ ه زۆر زۆره .لهسیناریۆی دوهمدا ،ئهگهر تهنیا دو ملیۆن كهس پێویس���تی بهم بهش��� ه خۆراك ه نهبێت ،سااڵن ه دهكات ه دو ئهوهن���ده ( .)192,000,000ل��� ه سیناریۆی سێیهمدا ،ئهگهر سێ ملیۆن
فۆتۆ :ئارام کەریم کۆڵبەرێک خەریکی بارکردنی ئاردە كهس پێویس���تی بهم بهش��� ه خۆراك ه نهبێت دهكات ه ( )288,000,000ملیۆن دۆالر لهس���الێكدا ك ه لهرێگای بهش��� ه خۆراكهوه دهچێت بۆ ئهو كهس���انهی پێویس���تیان پێی نییه .چ پاس���اوێك ههی ه س���ااڵن ه زیاتر لهدوس���هد دۆالر لهرێگای كۆپۆنی خۆراكهوه بدرێت بهو كهسانهی ك ه پێویس���تیان پێی نییه؟ ئهوانهی ههلومهرجی بژێوییان باش��� ه دهبێت باجی زیاتر بدهن نهك لهس���هر حیسابی خهڵكی كهمدهرامهت كۆمهك بكرێن .ب ه چهند وشهیهكی دیكه ،یهكێك لهبنهماكان���ی دابهش���كردنی داه���اتو س���امان رهچاوكردن���ی پێداویس���تیی ه بهش���ێوهیهك بهش���ی زۆر دهبێت بۆ ئهوان��� ه بێت ك ه چانس���ی ههلومهرجی
ژیانێكی شایس���ت ه ب ه مرۆڤیان نهبوه. ههڵب���هت ئهم��� ه لهگۆش���هنیگایهكی چینایهتییهوه ناڵێم ،بهڵكو خودی ئهو ئابوریناسانهی بهرگری لهسهرمایهداری دهك���هن ههمیش��� ه بانگهش���هی ترس لهئاگری نایهكسانی دهكهن ك ه درهنگ یان زو سیستمهك ه ب ه سوتماك دهكات. ب���هدهر لهم���ه ،بهپێی پرهنس���یپێكی ئابوری ،گرفتهك ه ب ه تهنیا لهوهدا نیی ه ك ه پارهك ه لهسهر چی خهرج دهكرێت، لهوهدای��� ه ك��� ه دهكرا لهس���هر چی تر خهرج بكرێت .ئابوریناسان بهم ه دهڵێن "تێچونی ههلی لهكیسچو" .تهنیا بهپێی س���یناریۆی یهك���هم ،دهك���رێ مانگی ( )$167بدرێت ب ه ( )48سهد ههزار كهس بۆ ماوهی یهك ساڵ ،دهتوانرێت
ل ه ئێستادا ( )384قوتابخانهی شهش پۆلی دروس���ت بكرێت .تۆش دهتوانی تێچونی نهخۆش���خان ه یان لهكیسچونی چاندن���ی درهخ���ت بهههم���ان رێ���گا دهربهێنی. گهندهڵ���یو بهفی���ڕۆدان لهدیارییهكانی دیك���هی پرۆگرامهكهن. ئهوه مرۆڤ نیی ه ب ه سروشت گهندهڵه، بهڵك���و سیس���تم دهرگای گهندهڵ���ی لێدهكاتهوهو توشی دهكات .بهش ه خۆراك لهمیكانیزمهكانی ئهو سیس���تمهی ه ك ه دهرگای گهندهڵی وااڵكردوه .بهدهیانو س���هدان ژنو مێ���رد لێكجیابونهتهوهو هێش���تا فۆڕمی خێزانیان ههیهو بهش ه خۆراك وهردهگرن .ب ه دهیانو س���هدان ك���هسو خێ���زان ل���هدهرهوهی واڵتنو
هێشتا كهس���وكاریان بهش ه خۆراكیان بۆ وهردهگرن .جگ ه لهمهش ،تهنانهت ئهگهر رێژهیهك لهو كهسو خێزانانهی پێویس���تیان بهم بهش��� ه خۆراك ه نیی ه وهرینهگ���رن ،ئ���هی كهوات��� ه بۆ كوێ دهچێ���تو الی كێ دهمێنێتهوه؟ ئهگهر بگهڕێت���هوه ب���ۆ وهزارهت���ی بازرگانی تێچونێك���ی گ���هوره دهخات��� ه س���هر حكومهت .ئهگهر نهش���گهڕێتهوه ،ك ه ل ه زۆربهی كاتهكاندا ئهمهیان چاوهڕێ دهكرێ���ت ،چ���ی لێدێ���ت؟ بهفیڕۆدان باشترین وهاڵمه . ئهگهر واز لهخراپی برنجهك ه بهێنین ك ه دیس���انهوه ب��� ه فیڕۆدانه ،لهمانهی س���هرهوه بهئازارت���ر ئهوهی ه بهش��� ه خۆراك دهرهاویش���تهی سیس���تمێكی سیاس���یی ه ك ه لهرێگای دابهش���كردنی س���امانی ئابورییهوه ههمیش��� ه توانای س���هربهخۆبون الواز دهكات لهس���هر حیس���ابی بههێزكردنی پاش���كۆیهتی، ههمیش��� ه دهمانكات ب��� ه كاراكتهرێك ب���ێ حكومهت نهتوانی���ن بژین .رهنگ ه ئهم سیاس���هتان ه وایكردبێت لهوهاڵمی پرس���یارێك ك ه ماڵپهڕی گۆڤاری لڤین دهربارهی "بهش��� ه خۆراك یان پاره؟" لهمانگ���ی ( )2013/11دایبهزان���دوه، نزیكهی %80لهكۆی 1500كهس بڵێن "حكوم���هت دهبێت پارهشو خۆراكیش ب���دات ب ه خهڵك" .خ���ۆراك بۆ خهڵك دیس���انهوه مانای ئ���هوهی خۆراك بۆ ههموانو بۆ ههمیشه ،نهك بۆ ئهوانهی پێویستیانهو ب ه كاتی . ئاڵتهرناتیڤ���ی وهزارهت���ی بازرگانی عێراق ،ك��� ه بریتیی��� ه لهخهرجكردنی پان���زه ههزار دینار بۆ ههر كهس���ێك، وات��� ه ب���ۆ ه���هر كهس���ێك نزیك���هی ( ،)$12,5شیفایهك ه ل ه نهخۆشییهك ه خراپتره .پشتبهس���تو بهس���یناریۆی دوهم ،ئهگهر گریمان بكهین دو ملیۆن ك���هس لهههلومهرجێك���ی باش���دابنو پێویس���تیان بهم پارهی ه نهبێت ،ئهوا س���ااڵن ه دهوڵهت ( )300,000,000سێ
س���هد ملیۆن دۆالر دهنێرێ���ت بۆ ئهو كهس���انهی پێویس���تیان ب���هم پارهی ه نییه .لهسهرو ئهمانهشهوه ،ئهم شێوه دابهشكردنهی داهات تهنیا دهتوانێت گڕ بنێت ب ه بازاڕی كااڵوخزمهتگوزارییهوهو گرانی بخات���هوه .بهكورتی ،خراپترین ئاڵتهرناتیڤ س���هبارهت ب ه پڕۆگرامی بهشهخۆراك پێش���نیارهكهی وهزارهتی بازرگانی بو. لهنێوان ه���هردو پڕۆگرامهكهدا ،پاره ی���ان كااڵ ،باش���تر وای��� ه لهماوهیهكی دیاریكراودا لهبنهڕهت���هوه پڕۆگرامهك ه بگۆڕرێ���ت .یهكهمین ههن���گاو ئهوهی ه ئاستێكی داهات دابنرێو بهشهخۆراك بدرێت ب ه خهڵك .ئهم ئاست ه دهكرێـت ب ه كۆكردن���هوهی زانیاریو راپرس���ی دیاریبكرێت تا بزانرێت لهچ ئاس���تێكی داهاتهوه خواس���ت دهكرێت ه سهر ئهم بهش��� ه خۆراك���ه .دوات���ر پرۆگرامهك ه بۆ نمون��� ه ههم���و ئهوان��� ه بگرێتهوه ك��� ه داهاتیان ل��� ه 2000دۆالر كهمتره. ئ���هو دامهزراوانهی زانیارییان لهس���هر موڵكوماڵ���ی تاكو خێزان���هكان ههی ه دهتوان���ن لهدیاریكردن���ی داهات���دا هاوكارب���ن .ههن���گاوی دوهم بریتیی ه لهبهكارهێنانی بهش���ێك لهو پارهی ه بۆ باش���كردنی كوالیتیو بڕی ئهو بهش��� ه خۆراكهی بهتاكو خێزانهكان دهگات. لهكورتكردنهوهدا ،بهچهند قۆناغێكو پ���اش ئ���هوهی ههوڵدهدرێ���ت كهرتی كش���توكاڵی ببوژێت���هوه كۆتای���ی ب ه پڕۆگرامهك��� ه بهێنرێت تا خهڵك فێری بهرخۆری وتهمبهڵی ن���هكاتو ههوڵو كۆشش���ی جوتیارهكان بێنرخ نهكات. یان ستانداردی خاڵی یهكهم بهێنرێت ه خ���وارهوه ب���ۆ ( )$1000ب���ۆ نمونه. ئهمهیان قسهیهك ه كاتی نههاتوه ،بهاڵم ئهم پڕۆگرام ه كاتێ���ك ئامانجی خۆی دهپێكێت ك ه تهنیا ب���ۆ تاكو خێزانی كهمدهرامهت بێت بۆ ماوهیهك نهك بۆ تاههتایه. *مامۆستای زانكۆ /بهشی ئابوری
تایبهت
چهند دیمهنێک ل ه فیلمی کەناڵی
) )352سێشهممه 2012/11/20
ITV
-بهناز لهکاتی لێکۆڵینهوهی پۆلیسدا
گۆرهکهی بهناز
9
دهستگیرکردنی بکوژهکهی بهناز
شەرەفپارێزیی کورد لەفیلمێکی بەریتانیدا ئا :کاوە رەش ،بەریتانیا کەناڵی ITVبەریتانی، فیلمێکی دیکۆمێنتاری دەربارەی کچە کوردێک ،کە بەناوی شەرەفپارێزییەوە کوژراوە دەخاتە رو .ماوەی فیلمەکە چل و هەشت دەقیقەیەو چوار ساڵی خایاندوە بۆ بەرهەمهێنانی. ناوەرۆکی چیرۆکی ئەو فلیمە باسی تەواوی ژیانی بەناز مەحمودو خێزانەکەی لەخۆدەگرێت، هەرلەسەرەتای هاتنیان لەباشوری کوردستانەوە تاکۆتایی هێنان بەژیانی بەناز لەبەریتانیا. ئامادەکاری ئەو فیلمە دیکۆمێنتارییە کچێکە بەن���اوی deeya khan:خۆی گوتەنی لەکۆمەڵگایەکی هاوش���ێوەی بەن���ازدا گەورەبوەو دەڵ���ێ بۆیە من دەمەوێ ئەم چیرۆکەتان بۆ بگێرمەوە چونک���ە دەزانم تاچەند پاڵەپەس���تۆ دەخرێتە س���ەر کچان و ژن���ان لەناو خێزانەکانماندا بەه���ۆی بەکارهێنانی ترس و زەبرو زەنگ کاتێک پێیەکانمان بخەینە ئەودیوو ئەو س���نورو هێاڵنەی خێزان���ەکان بۆم���ان دی���اری دەکەن. لەهەم���ان کاتدا چەن���د کارەکتەرێکی گرینگ و س���ەرەکی نێو ئەو روداوەش بەش���داری و گفتوگ���ۆو روداوەکان دەگێرنەوە کە پەیوەندیان بەکەیس���ی ئ���ەو قوربانییەی ش���ەرەفپارێزییەوە هەی���ە Caroline Goode .پۆلیس���ی تایبەت���ی لێکۆڵین���ەوەو بەدواداچونی کەیس���ی بەناز دەڵ���ێ ،خێزانی بەناز بەه���ۆی لەناوب���ردن و کۆتایی هێنان بەژیان���ی کچەکەیان ،ویس���تویانە ئەو لەبی���رەوەری و زەین���ی خێزانەکیاندا بسڕنەوە .پێویستە هەمیشە بەنازمان لەیادبێ���ت چونک���ە هێش���تا کچان و ژنان���ی زیاتر لەنێو بەریتانیادا لەئازارو کوێرەوەری���دان ..بەن���از مەحم���ود لەدایکبوی کوردستانی عێراق ،کاتێک من���داڵ ب���وە لەگ���ەڵ خێزانەکەی���ان لەدەس���ت رژێمی س���ەددام حوسەین، وەک پەنابەر رویان لەبەریتانیا کردوە. ژیانی منداڵیو گەورەبونی لەباش���وری لەندەن بوە. ئ���ەو کچێکی ئارام و لەس���ەرخۆبو، هەمیش���ە ئ���ارەزوی دەک���رد خەڵکی بەدڵخۆش���ی ببینێت ،مەیلی گفتوگۆی زۆری نەدەکرد ،تەنها ژیانێکی خۆشو خێزانێکی بەختەوەری دەویس���ت .ئەو برۆکانی درێ���ژو چاوەکانی هەنگوینی، روم���ەت و کوڵمی وەک س���ێو ،بەناز بەراس���تی شۆخ و ش���ەنگ بو ،جگە لەناوی راس���تەقینەی خۆی ،نازناوی (ناسکە)ی بەکارهێناوە ،ئەمە ئامانە وەسفیو قس���ەکانی بێخاڵ مەحمود، خوش���کی گ���ەورەی بەن���ازن ،کە بۆ یەکەمجار بەروپۆش���ەوە لەس���کرینی تەلەفزیۆنەوە دەردەکەوێت .بێخاڵ کە ئێس���تا لەناونیش���انێکی نهێنی و دور لەک���ەس و کاری ژیان بەس���ەر دەبات دەڵێ���ت ،بەویس���تی خ���ۆم نییە کە نەتوانم دەم و چاوم بش���ارمەوە لەژێر پەچەو روپۆشدا ،بەڵکو ئەوە خێزانو دەوروبەرەکەم���ە وام لێ���دەکات ب���ۆ پاراستنی سەالمەتی گیانم ئەمە بکەم . بێخاڵ پاش چەندین کێشەو پێکهەڵپژان لەگەڵ باوکی ماڵ���ەوە جێدێڵێت ،ئەو دەڵێت بۆم نەبو نینۆکەکانم درێژبێت، یان بۆن لەخۆم بدەم ،یان بەئارەزوی خ���ۆم جل و بەرگ بپۆش���م ،زۆر جار بەتوندوتی���ژی و لێ���دان و جنێ���وی ناش���یرین باوکم روبەروم بۆتەوە .بۆیە
بهناز مهحمود
هاوسەرەکەم بیرکردنەوەی پەنجا ساڵ لەمەوبەری هەیە ،پیاوێکی توندوتیژە، هەرکاتێک بیەوێت لەگەڵم بخەوێت ئامادەو لەسەر پێیە ،ئەگەر جارێک بڵێم نا لێم قبوڵ ناکات من کاتێک لەخوار تەمەنی شازدەساڵیدا ب���وم ماڵ���ەوەم بەجێ هێش���ت .هەر لەبەر ئەوەش لەس���اڵی 2002بەهۆی هەڵهاتنم لەماڵ���ەوە هەوڵی لەناوبردنم لەالی���ەن خێزانەکەمەوە دراوە .براکەم پرس���یاری کرد کە دەیەوێت بمبینێت، ناوچەیەک���ی دیاریک���رد منیش چومە ئەوێ جانتایەکی دایەدەس���تم و گوتی هەڵیبگرەو لەپێش���مەوە ب���رۆ نابێت ئاور بەچواردەوردا بدەیتەوە ،سەیری من مەکە چی دەک���ەم ،لەپر بەپارچە تەنێکی قورس کێش���ای بەس���ەرمدا، قۆڵی خس���تە س���ەرملمەوەو پێکانی گرتم ،منیش هەوڵ���ی خۆدەربازکردنم دەدا لەژێری ،بەتوندی دەستیم گەستو چەن���د جارێک ش���ەقم لەئەژنۆکانیدا، بۆیە لێ���م دورکەوتەوە .دەس���تمکرد بەهاوارک���ردن بەس���ەریداو قیژاندم بۆ هەوڵدەدی بمکوژی؟ ئەویش دەقەیەک بێدەنگ بوو دەس���تیکرد بەگریانێکی قوڵ وەک ئاف���رەت .دواتر زۆر داوای لێبوردن���ی لێکردم .گوت���ی :بەاڵم من کورێکی گەورەم لەدوای باوکم ،دەبێت ئەوە بکەم بۆ پاراس���تنی ش���ەرەفی خێزانەکەم���ان ،ئەوەش���ی گ���وت کە باوکم پارەی داوەتێ بۆ ئەوەی لەناوم بەرێت .هەمو ئەو روداوانەی بەس���ەر بێخ���اڵ هاتون پێ���ش روداوەکانن کە
بەسەر بەناز دێت. بەناز لەتەمەنی حەڤدە ساڵی و لەساڵ ی 2003دەچێتە ژیانی هاوس���ەرییەوە، پالن���ی هاوس���ەرگیرییەکەش لەالیەن خێزانەکەی���ەوە رێکدەخرێ���ت ،تەنها یەک جار بەناز ئەو کەس���ەی بینیوەو دە س���اڵ لەخ���ۆی بەتەمەنتر دەبێت. پاش���ان هاوس���ەرەکەی بەناز دەبات بۆ ش���اری (کۆڤەنت���ری)و ژیان لەوێ بەسەردەبەن .دوس���اڵ دواتر لە2005 بەن���از هاوس���ەرەکەی جێدەهێڵێ���ت و دەگەرێت���ەوە ماڵ���ەوە لەلەن���دەن. لەئۆکتۆبەری هەمان س���اڵدا سەردانی بنکەی پۆلیسی Croydonدەکات ،تا سکااڵ تۆمار بکات دەربارەی مامەڵەی هاوس���ەرەکەی لەگەڵیدا .لەبەرئەوەی لەش���اری کۆڤەنتری روی���داوە لەالیەن کارمەندانی پۆلیس���ی ناوچەی west midlandsوتوێ���ژی لەگەڵ دەکرێت، تۆم���اری ڤیدی���ۆی گفتوگ���ۆی نێوان بەنازو کارمەن���دەکان بۆ یەکەم جارە لەرێ���ی ئ���ەو فیلم���ەو تەلەفزێۆنەوە نیش���اندەدرێت ،کە لەبنکەی پۆلیس ئەنجام���دراوە .کارمەن���دی پۆلی���س پرس���یار لە بەناز دەکات کە سەرەتای کێش���ەکان چۆن سەریهەڵداوە؟ بەناز: هاوسەرەکەم بیرکردنەوەی پەنجا ساڵ لەمەوبەری هەیە ،پیاوێکی توندوتیژە، هەرکاتێ���ک بیەوێ���ت لەگەڵم بخەوێت ئامادەو لەس���ەر پێیە ،ئەگەر جارێک بڵێم نا ئەوهەرگی���ز لێم قبوڵ ناکات، بەزۆرەملی و هەرچی ئارەزوی بکات و بیەوێ���ت لەگەڵم دەکات .هەندێک کات هەوڵم���داوە لێم دورکەوێت���ەوە ،بەاڵم بەلێدان لە دەموچاوو سەرو راکێشانی پرچم بەرەنگارم بۆتەوە .چەندین جار پێی دەگوتم ئەگەر الی کەس باس���ی بکەیت کۆتایی بەژیانت دێنم .من تەنها 17س���ااڵن بوم ،ش���ارەزایی کولتورو داب و نەریتی خۆمان یان ئێرە نەبوم، من پیاڵوەکانی ئەو ب���وم ،هەرکاتێک ئارەزوی بکردای���ە لەپێیەکانی دەکرد. وای لەخێزانەکەمان کردبو کە ئەویان لەمن خۆشتر بوێت و بروایان زیاتر بە ئەو بو ،زۆربەی کەس���وکارم دور لەمن دەژیان ،بۆیە هەمو ش���تێکی بەرامبەر دەکردم .بەشێک لەرۆژانی دەستدرێژیو لێدان وناخۆشییەکانم بەوێنەو نوسین تۆمارکردب���و ،بەاڵم هەس���تی پێکردو هەموی لەناوبرد .لەدابونەریت و ئاینی ئێمەدا جیابونەوەی ژن و مێرد سەختو ناخۆشەو هەروا ئاسان نییە ،بەاڵم بۆ دواج���ارو دوای چەندین جار گەرانەوە ماڵی بوکم ئێمە لێکجیابوینەوە.
باوکی بەخۆیو جانتایەکی گەورەو چەند خواردنەوەیەکی جۆری brandy کە هاوشێوەی ویسکییە دەچێتە ماڵەکەو ،زۆر لەکچەکەی دەکات تا ئەو بخواتەوەو سڕو بێهۆش بێت بازدان بۆ ژیانیکی ترسناکتر دوای جیابونەوەی لەهاوسەرەکەی، بەناز ژیانی خۆی خستە مەترسییەکی گەورەترەوە بەهۆی بینینی "رەحمەت" ک���ە خێزانەکەی پێی رازی نابنhello،
you doing
my prince how؟i
. .love you "rahmat" you my life ئەمانە چەند پەیامێکن بەناز لەرێگای مۆبایلەکەیەوە بۆ "رەحمەت"ی ناردوە. ئەوان خۆشەویس���تییەکەیان بەنهێنی هێشتبۆوە چونکە دەیانزانی کۆمەڵەگا چاودێرییان دەکەن .بەناز لەسەردانێکی دیکەدا بۆ بنکەی پۆلیس ئەوە دەخاتەرو کە چەند کەسێک بەئوتۆمبیل بەدوای کەوتون ،بانگیانکردوە بەزمانی خۆیان تا لەگەڵیان سەربکەوێت و بیگەیەننە ماڵ���ەوە ،بەاڵم ئەو س���ەردادەخات و دەروات .دومانگ دوات���ر بەناز لەگەڵ رەحم���ەت دەبینرێت ،ئەوان یەکترماچ دەک���ەن ل���ەدەرەوەی وێس���تگەی Morden tubeچەند کەسێکی ناسیاو راستەوخۆ ماڵەوەیان ئاگاداردەکەنەوە کە ئەوان چ���ی دەکەن لێرە .مەحمود باوکی بەن���از ،کە برا گەورەی براکانی دیکەیەتی خ���ۆی وچەند برایەکی تری لەلەن���دەن دەژین ،لەماڵ���ی ئاری برا گەنجەکەیان کە دەس���ەاڵتی بەس���ەر هەمو خێزانەکەیان���دا هەبوە ،بەهۆی
بون���ی س���امانێکی زۆرەوە ،پالن���ی کوشتنی بەناز دادەنرێت ،بۆ هەفتیەک دواتر بەناز نامەیەک بۆ بنکەی پۆلیس دەب���ات ،ناوی پێنج کەس لەئەندامانی خێزانەکەی تێدایە کە بەنیازن کۆتایی بەژیانی بهێنن. victor templeداواکاری گش���تی دەڵێ ،بەن���از ل���ەدوای جیابونەوەی لەهاوس���ەرەکەی لەپ���ر کەوتۆت���ە ئازادییەکی فراوانەوە ،لەگەڵ رەحمەت یەکتر دەبینین و پەیوەندی تەلەفۆنیان هەبوە .هەربۆی���ە دوای ئەوە خێزانی بەناز پالنی کوشتنی دادەرێژن لەالیەن کەس���ی یەکەم���ەوە ئ���اری مەحمود مامی بەنازو کەس���ایەتی دەسەاڵتداری خێزانەکەی���ان و باوک���ی بەناز خۆی. گەنجەکانی بنەماڵەکەیان رادەس���پێرن تا بەناز لەناوبەرن .لەئێوارەی سەری ساڵی نوێدا ،باوکی بەناز بانگ دەکات بۆ ماڵی کەس���ێکی خزمیان تا گفتۆگۆ بک���ەن دەربارەی کێش���ەکەی ،باوکی بەخ���ۆی و جانتایەکی گ���ەورەو چەند خواردنەوەیەک���ی ج���ۆری brandy ک���ە هاوش���ێوەی ویس���کییە دەچێتە ماڵەکەو لەگەڵ بەناز دادەنیشێت ،زۆر لەکچەکەی دەکات تا ئ���ەو خوارنەوە کحولییان���ە بخواتەوەو س���ڕو بێهۆش بێت .بەناز دەڵێت باوکم پاش کەمێک لەژورەک���ەی ترەوە بە دەستکێش���ی الس���تیک و پێ�ڵ�او کاالوە دەرکەوت، من ویستم لەس���ەر قەنەفەکان هەستم دەس���تی گرتم و گوتی دانیشە خەوت دێت بۆ خۆت لێرە راکش���ێ ،چاوەرێی دەک���رد تا من بێهۆش ی���ان بخەوم بم کوژێت .چەند جارێک بەناو ژورەکاندا دەهات و چو ،منیش سەیری دەرگای پش���تەوەم کرد کلیلی پێ���وە بو ئەو لەژورەک���ەی تر بو م���ن لەپر رامکردە دەرەوە بەبێ پێاڵو بەن���او جادەکەدا رامک���رد ،ت���ا گەیش���تمە دوکانیکی کۆفی ،دواتر س���تافی نەخۆش���خانەو پۆلی���س هاتن بەاڵم پۆلی���س بروایان پێنەک���ردم گوتیان تۆ سەرخۆش���ی، بەڵکو س���زای پێژماردنی ش���کاندنی شوشەی پەنجەرەی دەرگای پشتەوەی ماڵەکەیان خستە ئەستۆی من( .دینا نامی) بەرپرس لەرێکخراوی مافەکانی ئافرەتانی ک���وردی و ئێرانی ،ئاگادار لەت���ەواوی کەیس���ی قوربانییەکەیە. دەڵێ بەن���از ئەگەرچی جارێک هەوڵی کوش���تنی دراوە ب���ەاڵم دەگەرێتەوە ماڵەوە .لەمانگی یەکی 2006رەحمەت س���کااڵ الی پۆلی���س دەکات کە بەناز بێسەروش���وێنە ،کارمەن���دی تایبەت بەکەیس���ی بەناز Caroline Goode دەڵێ ئێمە دەستمانکرد بە لێکۆڵینەوە بەاڵم تەنها کەسێکیش یارمەتیدەرمان نەبو لەرەوەندی کوردی لەدەستکەوتنی سەرەداوێک دەربارەی بەناز ،لەکاتێکدا زیاد لەسەد کەس لەکوردەکان دەیانزانی بەناز چی بەس���ەرهاتوە .لەسەرەتای مانگی س���ێی 2006کەس���ێکی کورد تەلەف���ۆن بۆ بێخاڵی خوش���کی بەناز دەکات و پێی دەڵێت کەسی دوەم کە دەبێت بکوژرێت ت���ۆ دەبێت .پۆلیس پێشترو بەر لەدیارنەمانی بەناز زانیاری بەدەستی بەناز خۆی درابوە دەستیان کە ن���اوی پێنج ک���ەس لەخێزانەکەی تێ���دا ب���وە( .ع .ح ،م.ع ،م.ح)، هەرس���ێکیان ئامۆزای یەکترو ئامۆزای بەنازبون .موحەمەد حەمە تاوانبارکرا به کوشتن و سزادرا ،ئەگەرچی هێشتا تەرم���ی بەناز نەدۆزراب���وەوە .بەهۆی بون���ی GPSلەمۆدێلی ئۆتۆمبیلەکەی موحەم���ەد حەم���ەدا ،هەم���و ئ���ەو ش���وێنانە تۆمارکرابون لەنێوان هەردو
ئامادەکاری ئەو فیلمە کچێکە خۆی گوتەنی لەکۆمەڵگایەکی هاوشێوەی بەنازدا گەورەبوەو دەڵێ بۆیە من دەمەوێ ئەم چیرۆکەتان بۆ بگێرمەوە چونکە دەزانم تاچەند پاڵەپەستۆ دەخرێتە سەر کچان و ژنان لەناو خێزانەکانماندا کاتێک پێیەکانمان بخەینە ئەودیوو ئەو سنورو خەتانەی خێزانەکان بۆمان دیاری دەکەن ش���اری لەندەن و بێرمینگهام ،پۆلیس هەلیکۆپەت���ەری بەکارهێنا بۆ گەران بەش���وێن جێگاکانی���دا بۆی���ە توانرا لەوخان���وەی بێرمینگهام���دا هەندێک زانیارییان بەه���ۆی بینینی بەفرگرێک لەن���او باخچەی پش���تەوەدا دەس���ت بکەوێ���ت ،کە ژێ���ری کرابێت بەگۆری بەن���از .چەن���د پس���پۆرێکی تایبەت بەشوێنەوارناسی و کارمەندی پۆلیس caroline goodsدوای گەران لەقواڵیی ش���ەش پێ و لەدیمەنێک���ی تراجیدیی سەختدا ،الشەی بەناز لەناو جانتایەکدا دەدۆزنەوە .سێ کەس لەئامۆزاکانی و ب���اوک و مامی بەناز تاونبارو س���زای هەت���ا هەتایی���ان بەس���ەردا س���ەپا، ئێس���تا لەزینداندا ژیان بەسەردەبەن. پۆلیس���ی بەریتانی دەڵێت ،ئەگەرچی بەناز لەناومان���دا نەمابو ،بەاڵم نەمان هێهش���ت بکوژەکان���ی لەدەس���تمان دەربچن .بۆ دواجار دو لەبکوژەکانمان لەکوردستانی عێراقەوە ،لەالیەن تیمی تایبەت���ی پۆلیس���ی بەریتان���ی و ئەو کارمەندانەی کاریان لەکەیسی بەنازدا دەکرد هێنایە بەردەم دادوەر ،چونکە بەناز بەش���ێک بو لەئێمە .لەناوخۆی بەریتانیاش���دا نۆ کارمەن���دی پۆلیس بەهۆی کەمتەرخەمیان لەبارەی کەیسی بەناز ،لێپرسینەوەیان لەگەڵ کرا.
) )352سێشهممه 2012/11/20
بهكوردی گۆران ی دهڵێت
()%60ی بینهران ی "شیرین" ئافرهت بون ئا :شهنگ ه حهسهن
ئا :ئاوێنه ،ههولێر كچ ه گۆرانیبێژی لوبنانی حهسنا مهتهر كه ئێستا لهشاری ههولێره بهنیازه لهئایندهدا ی ی كورد گۆرانییهك بهزمان ی بڵێتو راشیگهیاند كه لهشار ی ههولێر ههست بهخۆشحاڵ دهكات. حهسنا مهتهر لهسهر داواكاری دهس���تهی راگهیاندن���ی عێراقیو بهههماههنگی لهگهڵ باڵیۆزخانهی ی عێراق لهلوبنان س���هردانی شار ی كردوهو سهرهتا وابڕیار ههولێر بوه ك���ه پێن���ج رۆژ بمێنێتهوه، ی پێدا، بهاڵم وهك خ���ۆی ئاماژه ی ههولێرو ی خهڵك خۆشهویس���ت ی نیشتهجێبونی خهڵكانێكی زۆر لوبنان���یو بیان���ی ،هانیانداوه ك ه ی نوێ لهههولێر ی ساڵ ههتا سهر بمێنێتهوه. حهسنا مهتهر لهچاوپێكهوتنێكدا لهگ���هڵ گۆڤ���اری ئاوێن���هكان ی داهات���ودا ك��� ه لهژم���اره ی ی خۆ باڵودهكرێتهوه خۆش���حاڵ ی ك ه ی ب���هو پێش���وازییه دهربڕ ی لهههولێ���ر لێیانك���ردوه ،ئامانج ی س���ازدانی چهند سهردانهكهش دیمانهیهكی تیڤیو رۆژنامهوانییه، ههروهها بۆ پاڵپش���تی لهگۆرانی ی (الخبر) ك��� ه گۆرانییهكی عێراق رهس���هنهو هی (د.ف���ازڵ عهواد) ی "بهڕاس���تی ئهو گۆرانییهم ه وت جێگهی باش���ی لهدڵ���ی خهڵكی عێراق���دا كردۆتهوه ،بۆی ه ئهمهش وام لێ���دهكات لهئێس���تادا بی���ر لهگۆرانییهكی كوردیش بكهمهوه، بۆ ئهم مهبهس���ت ه قس���ه لهگهڵ ئاوازدانهرێكی كورد كراوه". جێگ���هی ئاماژهپێدان��� ه دوا ی گۆرانیبێژ حهسنا مهتهر ئهلبوم ههش���ت تراك لهخۆی دهگرێتو لهنێویاندا گۆران���ی (الخبر)ه ك ه بهشێوهزاری عێراق وتویهتی.
لهفهیسبووکهوه
فۆتۆ :بەختیار حسێن
کاوڕ ئەم هـــــــەفتەییە کۆمەڵێک چاالکی گرنگ����ت ب����ۆ دێنـــــــەپێش����ەوە، کۆمەڵێ����ک روداو لەبواری کارەکەتدا رودەدات ،ل����ەروی سۆزداریش����ەوە هەڵەش����ەیانە بەش����ێوەیەکی هەڵسوکەوت مەکە.
گا کارەکان���ت کۆنترۆڵ دەکەتو بەس���ەر ئەو گی���رو گرفتانەدا س���ەردەکەویت کەلەبوای���ری کارەکەت���دا دێنەپێش، بی���ر لەوەدەکەیتەوە کەهاوبەش���ێکی گونجاو دەستنیش���ان بکەیت بۆژیانی هاوسەرگیریت.
دوانه گــــــەش���ەدەکەنو کارەکان���ت ف���راوان دەب���ن ئەم���ەش دەبێتــە هۆی س���ەرقاڵیتو دەسکەوتت زیاد دەکات ،کاتێک���ی گونجـــــاوە رازی دڵت بۆئەو کەسە بدرکێنیت کـــــــە خۆشتەوێت.
قرژاڵ بیر لەدامەزراندن���ی کارێکی تایبەت بەخ���ۆت دەکەیتەوەو تا چیتر لەگەڵ کەسدا کارنەکەیت ،خۆشەویستەکەت هەراس���ان مەکەو هەوڵبدە کارەکانت بەهێمن���ی لەگەڵی���دا بەئەنج���ام بگەیەنە.
ی ی سینهمای ی فیلم ی بینهران رێژه ی ی ههزاری تێپهڕاندو بهپێ "شیرین" س ی ()%60 ئاماره نافهرمییهكانیش رێژه ی "ئافرهت" بون. ی بینهرهكان ی قوربانهوه لهیهك���هم رۆژی جهژن��� ی ی سینهمایی "ش���یرین" لهتهالر فیلم ی ی لهدو كات ی س���لێمان هونهر لهش���ار ی جیاوازدا نمایشكراو رۆژانه خهڵكانێك ی زۆر بین���هری ئ���هو فیلم���هن ،بهوت ه ی ی ههتا ناوهڕاس���ت دهرهێنهرهكهش��� ی ههزار ی س��� ی رابردو ،نزیكه ههفت���ه ی فیلمهكهیان كردوهو بینهر تهماش���ا ی ئافرهتانو ل���هو رێژهی���هش ( )%60 خێزانهكان بون. ی (ش���یرین) ی س���ینهمای فیلم��� ی هونهرمهند (حهس���هن لهدهرهێنان��� عهلی)ی���هو ژمارهی���هك ئهكتهر رۆڵیان ی ك���ه س���هرهكیترینیان تێ���دا دهبین هونهرمهندان (ش���وان عهتوفو بهیان عوسمانو نهرمین كاوانی)ین. ی فیلم���ی (ش���یرین) چیرۆكێك��� ی رۆمانسییهو باس لهكێشهو ئازارهكان ی ك���ورد دهكات ،چهن���د ئافرهتان��� ی لهكوردس���تان وێنهگیراوهو دیمهنێك
ی ی پایتهخت ی لهپاریس ی كۆتاییش بهش ی فهڕهنسا وێنه گیراوه. واڵت ی س���هرنج ه ئ���هوهی لهو فیلمهدا جێ ی بینهرهكان ئافرهت ك ه بهش���ێكی زۆر ی ی نێوهڕۆك ب���ون ئهوهش لهبهرئ���هوه ی فیلمهكه ب���اس لهكێش���هو ئازارهكان ئهوان دهكات. ی تهمهن بیستو هێڤا شۆڕش كچێك ی تایبهتدا كاردهكات، پێنج ساڵهو لهكهرت ی گهنم رهنگهو یهكێك ه ئهو ،بااڵبهرزێك ی زانیوه ی بهپێویس���ت ل���هو ئافرهتان ه ی لهو رێگهیهوه فیلمهك ه ببینێت بۆئهوه ی بزانێت، ی سینهماو فیلمی كورد ئاست ی ی ب���ۆ چیرۆك ی دیكهش��� هۆكارێك��� ی بوهو فیلمهكه گهڕانهوه كه رۆمانس��� ی ی كردوهو ئ���هداو رۆڵ ی ئافرهت باس��� ی بهالوه كارهكتهره سهرهكییهكانیش��� گرنگ بوه. ی ئاماره نافهرمییهكانو ههرچهنده بهپێ ی ی ئافرهت���ان ،چیرۆك ی زۆربه بهوت��� ه ی ئافرهت فیلمهك��� ه باس لهكێش���هكان دهكات ،ب���هاڵم بهش���ێكی دیك��� ه لهو ی ك ه فیلمهكهی���ان بینیوه، ئافرهتان���ه پێیانوای ه ك ه ههندێج���ار "زیادهڕۆیی" ی ئافرهتدا كراوه. لهپرس ی تهمهن بیس���تو دو دێهات ئهحمهد ی ی چوارهم س���اڵ خوێندكاری قۆناغ���
د.شێرکۆ عهبدواڵ
دهینوسێت
حیكمهت ی كورد
زانكۆیهو ئهسمهرێكی بااڵ مامناوهنده، لهگه ڵ دهسپێكی نیشاندانی فیلمهكهدا ی بینیویهتیو رونیكردهوه ك ه مهبهست ی بوه بزانێ���ت ئایا لهو فیلم���هدا ههق ی ئافرهتی كورد، تهواو دراوه بهباس��� ب���هاڵم وهك ئهو وت���ی "بهداخهوه وا ی ی لهپرس��� نهب���و ،بهڵك���و زیادهڕۆی ئافرهتدا ههبو". ی لهبهرامب���هردا دهرهێن���هری فیلم ی لهلێدوانێكدا "شیرین" ،حهسهن عهل بۆ ئاوێن��� ه رایگهیاند ك��� ه ههرچهنده ی تهواویان ال نییه س���هبارهت ئامارێك ی فیلمهكهیان بینیوه ،بهاڵم بهو كهسانه ی ههتا ناوهڕاستی ههفت هی رابردو بهپێ ی ی س ی فرۆشتویان ه نزیكه ئهو بلیتانه ه���هزار بینهریان ههبوهو لهو رێژهیهش ()%60یان ئافرهتو خێزان بون. ی ناوبراو جهختیكردهوه ك ه لهبهرئهوه ی كێش���هو ی فیلمهكه باس��� چیرۆك��� ی كردوه، ی ك���ورد ی ئافرهت ئازارهكان��� بۆیه زۆرب��� هی بینهرهكانیش ئافرهتان بون. ی وابڕی���اره فیلمی (ش���یرین) لهڕۆژ ی ی نێودهوڵهت��� ( )12-9لهفیس���تیڤاڵ ی ی نمایش���بكرێتو لهئایندهیهك دوب���ه ی نمای���ش نزیكیش���دا لهس���لێمان بكرێتهوه.
ترشیات خواردن بهشهكری كڵۆوه ی چهند ناخۆشه ،گوێگرتن لهخوتبه ی خوێنشیرین بهعزه مهس���ئولێك س���هد ئهوهنده ،بهتایبهت ئهگهر خوتبهك ه ئیرتیجالی بێتو كابراش ی زو زو ،عهی���ب نهب���ێ ،س���هر مهوزوعهك��� هی ل���ێ ون نهبێت. ی ی ئاوا نالهبار دی���اره لهبارودۆخ قهومیو چینایهتیدا دو حادیس��� ه ی یهكهم رو ئ���هدهن .حادیس���ه ی كابرا ئهوهیه دهستو پێوهندهكان ی گورج دێنه دهستو بهچهپڵهیهك ی بۆ لهحیم قایمو ناوهخت شتهكه ی دوهمیش دهكهنهوه .حادیس���ه ی كۆمهڵ ه پرسیارێك ه چهكهرهكردن لهناخی میوان��� ه ناعیالجییهكاندا كه ئهم چ���وارهی خوارهوه ههره ئاسانهكانیانن. ی • چارهنوسی وهزع ه قرچۆكهكه ههرێمو بهغدا بهچییهوه بهنده؟ ی مالكی. ئهلف -بێ ئهقڵی بێ -حیكمهتی كورد. جیم -شهقی ئهمریكا. دال -خواهیشی ئێران. ی ه���ێ -كۆتای���ی فیلمهك���ه دیمهشق. ی ی زانیار • بهنیس���بهت ك���ۆڕ ی ك���وردهوه ،خهتهرتری���ن ههڵه چاپ كامهیه؟ ی بكات ئهلف -سیستمی سوید بهسیسهمی سویدی. ی ی خزمهتگ���وزار ب���ێ -لهبات��� ێ خزمگوزاریی. بنوسر ی جی���م( -خهبات���ی گهل��� ی كوردستان)ی لێ ببێت ب ه خهبات گهلێ كوردستان. ی كابینهی حهوت دال -لهجیات��� ی خهوت. ێ كابین ه بنوس هێ -رێكهوتنی ستراتیجی بكات بهرێك كهوتنی ستراتیجی.
ژههریان بۆ گورگ دانا ،كهچی پڵنگ بهركهوت خالقی چی بۆ مهرگ ی "شوكرواڵ ی بابان" دهڵێت؟ ئا :ئاكۆ حهمهد رابی
ی سۆران، ی سهر بهقهزا لهگوندێك هاواڵتییهك بۆ تۆڵهكردنهوه ی لهكوشتنی "گۆلك ،وات ه جوانهگا"كه ی چهند گورگێك بكوژێ، ویستویهت بهاڵم پڵنگێك بهتهڵهكهوه بوهو ی لهبنهڕهتیشدا ههر پڵنگهكه گۆلكهكه كوشتوه.
چهن���د رۆژێك لهمهوبهر هاواڵتییهكی دانیش���توی گوندی س���یتكانی س���هر بهناحیهی دیانای قهزای سۆران الشهی "گۆلك ،وات ه جوان���هگا" كوژراوهكهی ژههراوی كردو پاش���ان ب���هو هۆیهوه پڵنگێ���ك بهكوژراوی ل���هالی گۆلكهك ه دۆزرای���هوه ،هاواڵتییهك���هش دهڵێت "ئێم ه چ���اوهڕوان بوین چهند گورگێك بگهڕێن���هوه س���هر الش���هی گۆلكهك ه ت���ا ژهه���راوی ببن ،كهچ���ی پڵنگێك گهڕایهوهو ژههراوی بو". ی "مۆفهق ئ���هو هاواڵتیی��� ه ك ه ن���او محهمهد"ه ب���ۆ ئاوێنهی رونكردهوه ك ه بههیچ شێوهیهك نهیزانیبو پڵنگی لهو ج���ۆره لهناوچهكهیاندا ه���هن ،چونك ه ش���ارهزای ئهو ج���ۆره ئاژهاڵن ه نییه، ههروهها لهوهرزی بههاریشهوه "گۆلكو گا"یهكانی لهچیانو كێش���هیان نهبوه، بۆی ه ئهگهر بیزانیای ه پڵنگ ئهو گۆلكهی مراندوه ،ئهوه بههیچ ش���ێوهیهك ئهو ی ژههراوی نهدهكرد. گۆلكه ناوبراو رونیشیكردهوه كاتێك لهشی ی ی بینوه ،پڵنگهك ه تهنها گاز گۆلكهكه ی گرتبو ،بهاڵم هیچ ش���وێنێكی لهقوڕگ دیكهی برین���دار نهكردب���و ،ههروهها نزیكهی س���ێ كیل���ۆی لهڕانی دواوهی خواردبو ،پاشان الشهكهی جێهێشتبو. ی ی ئهوهی الش���ه ی "دوا مۆف���هق وت گۆلكهكهم ژههراوی كرد ،دواتر خهڵكی گوند پێیانوتم كه ئهوه گورگ نهبوه ئهو گۆلكهی خواردوه ،چونك ه ئهگهر گورگ بوایه ،ههموو الشهكهی دهخوارد ،جگ ه لهوهش بهتهنه���ا گورگێك نهیدهتوانی كارێكی لهو ش���ێوهی ه بكات" ،ههروهها ی "گ���ورگ بهتهنها ناتوانێت مۆفهق وت كارێكی وهها ئهنجامبدات لهبهرئهوهی ی لهگهڵ بوو ئهو گۆلكه ،گای جوتكردن بهرگرییان دهك���رد ،بهاڵم لهبهرئهوهی
شێر زی���اد لەرێگەی���ەک دەگریت���ە بەر بۆ روبەروبون���ەوەی رکەبەرەکەت لەبواری کارکردنتدا ئەمەش دەبێتە هۆی بێزاریت، عین���ادی لەگ���ەڵ خۆشەویس���تەکەتدا مەک���ەو هەلێک���ی دیک���ەی پێبدە بۆ راستکردنەوەی هەڵەکانی.
ئا :ئاوێنه مامۆستا شوكوراڵی بابان بهیهكێك لهبێژهرو دهنگ ه رهسهنهكانی نێو رادیۆی كرماشانو رادیۆی بهشی ی كوردی تاران دادهنرا شهو ی 89 شهممهی رابردوو لهتهمهن ی ی تاران كۆچ ساڵیدا لهشار دواییكرد.
بەرپرسانو ھاواڵتیان لەپڵنگە مردووەکە دەڕوانن پڵنگهك��� ه لهڕادهب���هدهر بههێ���ز بوه نهیانتوانیوه بهرگری بكهن". ی ئهو پڵنگه، س���هبارهت بهكوش���تن بهڕێوهب���هری ڤێتێرن���هری س���ۆران، د.س���هیدهوان عوم���هر بهئاوێن���هی راگهیاند ك ه زۆر ش���ێوهو جۆری پڵنگ ههنو لهناوچهیهك بۆ ناوچهیهكی دیك ه جیاوازن .ئهو پڵنگهی ك ه ژههراوی بوهو الشهكهیان بۆ ڤێرتێنهری سۆران هێنا، نزیكهی 40چل تا پهنجا ساڵێك دهبێت ك��� ه ئهم جۆره پڵنگانه لهكوردس���تان نهماون. ی ب���هوهدا كه ئهو ناوب���راو ئام���اژه پڵنگ ه ههیكهلهكهی تهواو گهوره بوو، ههرچهنده مردبو ،بهاڵم تهندروستیهكهی كێش���هی نهبوهو ههم���و ئهندامهكانی تهواوبونو ههروهه���ا الوازیش نهبوهو هیچ ئاس���هوارێكی برین���داریو لێدانو خنكان���ی پێوه نهبوه ،بهاڵم الش���هك ه
فهریک رێگ���ری لەبەهرەکانت مەکەو هەوڵبدە هاوکاری لەکەس���انی ت���ر وەربگریت بۆ پێشخس���تنی کارەک���ەت ،لەبواری کارەکەشتدا هەست بەئارامی دەکەیتو هەس���تناکەیت هی���چ رکەبەرێک���ت هەبێت.
بۆگهنو كرمێ بوبو ،چونكه دوای سێ رۆژ چونهت ه سهر الشهكهو هێناویانهت ه الی ئێمه. د .س���هیدهوان ئاش���كرایكرد ك��� ه پڵنگهك��� ه نێر ب���وهو درێژییهكهش���ی 110س���انتیمو بهرزییهكهشی 70سانتیم بوه ،تهمهنیش���ی لهنێوان ش���هش تا ههشت سااڵندا بوه. بهمهبهس���تی ئهنجامدانی پشكنینی زیاتر بۆ ئهو پڵنگه ،ئێس���تا الشهكهی ی دراوهت ه دهس���ت رێكخراوێك بۆئهوه لێكۆڵینهوهی زیاتری لهس���هر بكهنو پێدهچێت ئهگهر بۆگهنبونهكهی نهبێت ه رێگر ،ئهو رێكخراوه الش���هكهی مۆمیا بكهنو لهمۆزهخان��� ه دایبنێن ،چونك ه جۆرهك���هی زۆر دهگمهن���ه ،ئهگ���هر مۆمیاش نهكرا ،ئهوا ورگو ڕیخۆڵهكانی دهردهكهنو پێستهكهش���ی دههێڵنهوه بۆ مۆزهخانه.
تهرازوو هاتن���ی کۆتای���ی بەه���ۆی هەس���ت تاقیکردنەوەکانت���ەوە بەئاسودەیی دەکەیتو دەتەوێت پشوو بدەیت ،هەوڵبدە قەرەبووی ئەو کارانە بکەیتەوە کەبەهۆی تاقیکردنەوەکانتەوە نەوتوانیوە بەئەنجامیان بگەیەنیت.
فۆتۆ :ئاکۆ
►
10
رهنگاڵه
رهنگاڵه
) )352سێشهممه 2012/11/20
پڵنگەکە جۆرهكهی زۆر دهگمهنه ،ئهگهر مۆمیاش نهكرا ،ئهوا ورگو ڕیخۆڵهكانی دهردهكهنو پێستهكهشی دههێڵنهوه بۆ مۆزهخانه دوپشک کۆمەڵێک هۆکاری دەرەکی دەبنەهۆی نائومێدب���ونو قەلەق���یو نائارام���ی، هەوڵبدە بەس���ەریاندا س���ەربکەویت، لەروی کۆمەاڵیەتیەوە چەند کەس���ێک دەناس���یت کەدەبنە ه���ۆی دەوڵەمەند کردنی بیروراکانت.
11
ش���وكروڵاڵی بابان ساڵی ()1923 ی رۆژههاڵت ی كوردستان لهشاری سنه لهدایكبوهو چهندین ساڵ لهڕادیۆكانی (كرماشان ،سنهو تاران) وهكو بێژهرو توێژهری ئهدهبی ،ش���اعیر ،وهرگێڕو نوسهر كاریكردوه ،دواجار لهكاتژمێر ی ( )12:50خولهكی ش���هوی شهممه راب���ردوو لهماڵهكهی خ���ۆی لهتاران ی كۆچ���ی دوایی كردو پێش���نیوهڕۆ یهكشهممه لهگۆڕس���تانی بهههشتی زارای تاران لهبهش���ی هونهرمهنداندا بهخاكسپێردرا. ی لهو بارهیهوه هونهرمهندی گهوره ی خالقی) كورد مامۆس���تا (مهزههر لهلێدوانێك���دا بۆ ئاوێن��� ه بهم چهند ی دێ���ڕه باس���ی لهباب���ان ك���ردو وت ی بابان یهكێك "مامۆستا ش���وكورواڵ ی بوو لهئودهباو فهرههنگ پهروهرهكان كورد لهس���هدهی رابردودا ،بۆ كورد ی وجودی ئهو كهس���ایهتییان ه ههرچ زیاتر بێت پێویسته ،دهتوانین بڵێین ی ی ئهو مامۆستای ه جێگهیهك بهكۆچ ههره مهزن خاڵی دهب���ێو بهمزوان ه ناتوان���رێ پڕبكرێت���هوه ،مامۆس���تا ی ئهدیبو بێژهرو ش���اعیرو ئینسانێك مرۆڤپ���هروهرو راس���تپهروهر ب���وو، ناتوانی���ن بهچهن���د دهقیقهو وتارێك ی بكهین ،ههر ئهوهنده دهتوانین باس بڵێین كه ی بابان وهك���و بێژهر ش���وكورواڵ لهههموو ماڵێك ههیهو وهكو نوسهرێك ی ههیه، لهكتێبخانهی كوردیدا جێگ ه ی كوردپهرهست لهههموو وهكو مرۆڤێك ی ههیه". كوردستاندا جێی تایبهت
کهوان سەرپێچی لەیاساکانی کارەکەت مەکەو ئەم هەفتەی���ە پابەندبە پێوەی چونکە رکابەرەکانت چاویان لەش���وێنەکەتە، لەگەڵ خۆشەویس���تەکەتدا زیاتر لێک نزیک دەبن���ەوەو ئەمەش دەبێتە هۆی ئارامیت.
ی كوردو • لهخورماتو ،ش���هڕ ی تیا ك���وژرا، ع���هرب زهالمێك��� زهالمهك��� ه توركم���ان ب���و .ئهم ه مهعنای وایه: ئهل���ف -ق���هزای گ���ۆزه كهوت لهدیزه؟ ی ی گ���ۆزه قایمقام بێ -ق���هزا نییه؟ جی���م -زۆر غهڵهت���ه ئینس���ان تهرهفی سێیهم بێت؟ ی ی بێتاوان دال -شهڕ بهس خهڵك تیا تیا ئهچێ؟ هێ -سیروان لێشت نهدهم ههر ئهمبهی.
شوكرواڵی بابان
گیسک بریارەکان���ت بەخێرای���ی م���ەدەو هەوڵب���دە ب���اش بی���ری لێبکەیتەوە چونکە دەبێتە هۆی شکس���ت هێنانت لەکارەکەت���دا ،ئارام���یو ئاس���ودەی دەگەرێتەوە بۆ پەیوەندیەکەتان لەگەڵ خۆشەویستەکەتدا.
سهتڵ خ���ۆت لەکاریخەڵ���ک هەڵمەقورتێنەو بەبێدەنگی کارەکان���ت بکە ،بۆئەوەی بەخۆشەویس���تەکەت بگەیت پێویستە ل���ە دۆس���تەکانی نزی���ک ببیت���ەوە بەمەش س���ەرنجی خۆشەویس���تەکەت رادەکێشیت.
ی • عادهتهن ك���ورد بۆچی پێ ناخۆش ه مرور رایگرێت؟ ی ئهلف -چونكه هیچ موخالهفه نهكردووه ،مرور شهڕ ئهفرۆشێ. ی ی ئیش��� ب���ێ -لهبهرئ���هوه عهجهلهی ههیه لهسههۆڵهكه. جیم -چونكێكم ئهگهر ئێس���تا رایگرێ���ت ،س���بهینێش جورئهت ئ���هكات ئهڵێ ئادهی كوا ئیجازهو سهنهوییهكهت. دال -ه���ی ئهوهی���ه نهختێ���ك ی تر وا خهیاڵ���ه ،ئهگین���ا وهخت نییه. ی هێ -واڵتهكهم ههزار موخالهفه گهورهتری تیایه ،ئهگهر راس���ت ئهكهن با بچن ئهوان ه حهل كهن.
نهههنگ دوای���ی خەیااڵتەکان���ت مەک���ەوەو واقیعیان���ە لەکارەکان���ت بروان���ە، چونکە ئەوە دەبێتە هۆی نائومێدیت بەه���ۆی ب���ەدی نەهاتنیان���ەوە، لەبواری س���ۆزداریدا زیات���ر گرنگی بەخۆشەویستەکەت بدە.
CMYK
) )352سێشهممه 2012/11/20
بهكوردی گۆران ی دهڵێت
()%60ی بینهران ی "شیرین" ئافرهت بون ئا :شهنگ ه حهسهن
ئا :ئاوێنه ،ههولێر كچ ه گۆرانیبێژی لوبنانی حهسنا مهتهر كه ئێستا لهشاری ههولێره بهنیازه لهئایندهدا ی ی كورد گۆرانییهك بهزمان ی بڵێتو راشیگهیاند كه لهشار ی ههولێر ههست بهخۆشحاڵ دهكات. حهسنا مهتهر لهسهر داواكاری دهس���تهی راگهیاندن���ی عێراقیو بهههماههنگی لهگهڵ باڵیۆزخانهی ی عێراق لهلوبنان س���هردانی شار ی كردوهو سهرهتا وابڕیار ههولێر بوه ك���ه پێن���ج رۆژ بمێنێتهوه، ی پێدا، بهاڵم وهك خ���ۆی ئاماژه ی ههولێرو ی خهڵك خۆشهویس���ت ی نیشتهجێبونی خهڵكانێكی زۆر لوبنان���یو بیان���ی ،هانیانداوه ك ه ی نوێ لهههولێر ی ساڵ ههتا سهر بمێنێتهوه. حهسنا مهتهر لهچاوپێكهوتنێكدا لهگ���هڵ گۆڤ���اری ئاوێن���هكان ی داهات���ودا ك��� ه لهژم���اره ی ی خۆ باڵودهكرێتهوه خۆش���حاڵ ی ك ه ی ب���هو پێش���وازییه دهربڕ ی لهههولێ���ر لێیانك���ردوه ،ئامانج ی س���ازدانی چهند سهردانهكهش دیمانهیهكی تیڤیو رۆژنامهوانییه، ههروهها بۆ پاڵپش���تی لهگۆرانی ی (الخبر) ك��� ه گۆرانییهكی عێراق رهس���هنهو هی (د.ف���ازڵ عهواد) ی "بهڕاس���تی ئهو گۆرانییهم ه وت جێگهی باش���ی لهدڵ���ی خهڵكی عێراق���دا كردۆتهوه ،بۆی ه ئهمهش وام لێ���دهكات لهئێس���تادا بی���ر لهگۆرانییهكی كوردیش بكهمهوه، بۆ ئهم مهبهس���ت ه قس���ه لهگهڵ ئاوازدانهرێكی كورد كراوه". جێگ���هی ئاماژهپێدان��� ه دوا ی گۆرانیبێژ حهسنا مهتهر ئهلبوم ههش���ت تراك لهخۆی دهگرێتو لهنێویاندا گۆران���ی (الخبر)ه ك ه بهشێوهزاری عێراق وتویهتی.
لهفهیسبووکهوه
فۆتۆ :بەختیار حسێن
کاوڕ ئەم هـــــــەفتەییە کۆمەڵێک چاالکی گرنگ����ت ب����ۆ دێنـــــــەپێش����ەوە، کۆمەڵێ����ک روداو لەبواری کارەکەتدا رودەدات ،ل����ەروی سۆزداریش����ەوە هەڵەش����ەیانە بەش����ێوەیەکی هەڵسوکەوت مەکە.
گا کارەکان���ت کۆنترۆڵ دەکەتو بەس���ەر ئەو گی���رو گرفتانەدا س���ەردەکەویت کەلەبوای���ری کارەکەت���دا دێنەپێش، بی���ر لەوەدەکەیتەوە کەهاوبەش���ێکی گونجاو دەستنیش���ان بکەیت بۆژیانی هاوسەرگیریت.
دوانه گــــــەش���ەدەکەنو کارەکان���ت ف���راوان دەب���ن ئەم���ەش دەبێتــە هۆی س���ەرقاڵیتو دەسکەوتت زیاد دەکات ،کاتێک���ی گونجـــــاوە رازی دڵت بۆئەو کەسە بدرکێنیت کـــــــە خۆشتەوێت.
قرژاڵ بیر لەدامەزراندن���ی کارێکی تایبەت بەخ���ۆت دەکەیتەوەو تا چیتر لەگەڵ کەسدا کارنەکەیت ،خۆشەویستەکەت هەراس���ان مەکەو هەوڵبدە کارەکانت بەهێمن���ی لەگەڵی���دا بەئەنج���ام بگەیەنە.
ی ی سینهمای ی فیلم ی بینهران رێژه ی ی ههزاری تێپهڕاندو بهپێ "شیرین" س ی ()%60 ئاماره نافهرمییهكانیش رێژه ی "ئافرهت" بون. ی بینهرهكان ی قوربانهوه لهیهك���هم رۆژی جهژن��� ی ی سینهمایی "ش���یرین" لهتهالر فیلم ی ی لهدو كات ی س���لێمان هونهر لهش���ار ی جیاوازدا نمایشكراو رۆژانه خهڵكانێك ی زۆر بین���هری ئ���هو فیلم���هن ،بهوت ه ی ی ههتا ناوهڕاس���ت دهرهێنهرهكهش��� ی ههزار ی س��� ی رابردو ،نزیكه ههفت���ه ی فیلمهكهیان كردوهو بینهر تهماش���ا ی ئافرهتانو ل���هو رێژهی���هش ( )%60 خێزانهكان بون. ی (ش���یرین) ی س���ینهمای فیلم��� ی هونهرمهند (حهس���هن لهدهرهێنان��� عهلی)ی���هو ژمارهی���هك ئهكتهر رۆڵیان ی ك���ه س���هرهكیترینیان تێ���دا دهبین هونهرمهندان (ش���وان عهتوفو بهیان عوسمانو نهرمین كاوانی)ین. ی فیلم���ی (ش���یرین) چیرۆكێك��� ی رۆمانسییهو باس لهكێشهو ئازارهكان ی ك���ورد دهكات ،چهن���د ئافرهتان��� ی لهكوردس���تان وێنهگیراوهو دیمهنێك
ی ی پایتهخت ی لهپاریس ی كۆتاییش بهش ی فهڕهنسا وێنه گیراوه. واڵت ی س���هرنج ه ئ���هوهی لهو فیلمهدا جێ ی بینهرهكان ئافرهت ك ه بهش���ێكی زۆر ی ی نێوهڕۆك ب���ون ئهوهش لهبهرئ���هوه ی فیلمهكه ب���اس لهكێش���هو ئازارهكان ئهوان دهكات. ی تهمهن بیستو هێڤا شۆڕش كچێك ی تایبهتدا كاردهكات، پێنج ساڵهو لهكهرت ی گهنم رهنگهو یهكێك ه ئهو ،بااڵبهرزێك ی زانیوه ی بهپێویس���ت ل���هو ئافرهتان ه ی لهو رێگهیهوه فیلمهك ه ببینێت بۆئهوه ی بزانێت، ی سینهماو فیلمی كورد ئاست ی ی ب���ۆ چیرۆك ی دیكهش��� هۆكارێك��� ی بوهو فیلمهكه گهڕانهوه كه رۆمانس��� ی ی كردوهو ئ���هداو رۆڵ ی ئافرهت باس��� ی بهالوه كارهكتهره سهرهكییهكانیش��� گرنگ بوه. ی ئاماره نافهرمییهكانو ههرچهنده بهپێ ی ی ئافرهت���ان ،چیرۆك ی زۆربه بهوت��� ه ی ئافرهت فیلمهك��� ه باس لهكێش���هكان دهكات ،ب���هاڵم بهش���ێكی دیك��� ه لهو ی ك ه فیلمهكهی���ان بینیوه، ئافرهتان���ه پێیانوای ه ك ه ههندێج���ار "زیادهڕۆیی" ی ئافرهتدا كراوه. لهپرس ی تهمهن بیس���تو دو دێهات ئهحمهد ی ی چوارهم س���اڵ خوێندكاری قۆناغ���
د.شێرکۆ عهبدواڵ
دهینوسێت
حیكمهت ی كورد
زانكۆیهو ئهسمهرێكی بااڵ مامناوهنده، لهگه ڵ دهسپێكی نیشاندانی فیلمهكهدا ی بینیویهتیو رونیكردهوه ك ه مهبهست ی بوه بزانێ���ت ئایا لهو فیلم���هدا ههق ی ئافرهتی كورد، تهواو دراوه بهباس��� ب���هاڵم وهك ئهو وت���ی "بهداخهوه وا ی ی لهپرس��� نهب���و ،بهڵك���و زیادهڕۆی ئافرهتدا ههبو". ی لهبهرامب���هردا دهرهێن���هری فیلم ی لهلێدوانێكدا "شیرین" ،حهسهن عهل بۆ ئاوێن��� ه رایگهیاند ك��� ه ههرچهنده ی تهواویان ال نییه س���هبارهت ئامارێك ی فیلمهكهیان بینیوه ،بهاڵم بهو كهسانه ی ههتا ناوهڕاستی ههفت هی رابردو بهپێ ی ی س ی فرۆشتویان ه نزیكه ئهو بلیتانه ه���هزار بینهریان ههبوهو لهو رێژهیهش ()%60یان ئافرهتو خێزان بون. ی ناوبراو جهختیكردهوه ك ه لهبهرئهوه ی كێش���هو ی فیلمهكه باس��� چیرۆك��� ی كردوه، ی ك���ورد ی ئافرهت ئازارهكان��� بۆیه زۆرب��� هی بینهرهكانیش ئافرهتان بون. ی وابڕی���اره فیلمی (ش���یرین) لهڕۆژ ی ی نێودهوڵهت��� ( )12-9لهفیس���تیڤاڵ ی ی نمایش���بكرێتو لهئایندهیهك دوب���ه ی نمای���ش نزیكیش���دا لهس���لێمان بكرێتهوه.
ترشیات خواردن بهشهكری كڵۆوه ی چهند ناخۆشه ،گوێگرتن لهخوتبه ی خوێنشیرین بهعزه مهس���ئولێك س���هد ئهوهنده ،بهتایبهت ئهگهر خوتبهك ه ئیرتیجالی بێتو كابراش ی زو زو ،عهی���ب نهب���ێ ،س���هر مهوزوعهك��� هی ل���ێ ون نهبێت. ی ی ئاوا نالهبار دی���اره لهبارودۆخ قهومیو چینایهتیدا دو حادیس��� ه ی یهكهم رو ئ���هدهن .حادیس���ه ی كابرا ئهوهیه دهستو پێوهندهكان ی گورج دێنه دهستو بهچهپڵهیهك ی بۆ لهحیم قایمو ناوهخت شتهكه ی دوهمیش دهكهنهوه .حادیس���ه ی كۆمهڵ ه پرسیارێك ه چهكهرهكردن لهناخی میوان��� ه ناعیالجییهكاندا كه ئهم چ���وارهی خوارهوه ههره ئاسانهكانیانن. ی • چارهنوسی وهزع ه قرچۆكهكه ههرێمو بهغدا بهچییهوه بهنده؟ ی مالكی. ئهلف -بێ ئهقڵی بێ -حیكمهتی كورد. جیم -شهقی ئهمریكا. دال -خواهیشی ئێران. ی ه���ێ -كۆتای���ی فیلمهك���ه دیمهشق. ی ی زانیار • بهنیس���بهت ك���ۆڕ ی ك���وردهوه ،خهتهرتری���ن ههڵه چاپ كامهیه؟ ی بكات ئهلف -سیستمی سوید بهسیسهمی سویدی. ی ی خزمهتگ���وزار ب���ێ -لهبات��� ێ خزمگوزاریی. بنوسر ی جی���م( -خهبات���ی گهل��� ی كوردستان)ی لێ ببێت ب ه خهبات گهلێ كوردستان. ی كابینهی حهوت دال -لهجیات��� ی خهوت. ێ كابین ه بنوس هێ -رێكهوتنی ستراتیجی بكات بهرێك كهوتنی ستراتیجی.
ژههریان بۆ گورگ دانا ،كهچی پڵنگ بهركهوت خالقی چی بۆ مهرگ ی "شوكرواڵ ی بابان" دهڵێت؟ ئا :ئاكۆ حهمهد رابی
ی سۆران، ی سهر بهقهزا لهگوندێك هاواڵتییهك بۆ تۆڵهكردنهوه ی لهكوشتنی "گۆلك ،وات ه جوانهگا"كه ی چهند گورگێك بكوژێ، ویستویهت بهاڵم پڵنگێك بهتهڵهكهوه بوهو ی لهبنهڕهتیشدا ههر پڵنگهكه گۆلكهكه كوشتوه.
چهن���د رۆژێك لهمهوبهر هاواڵتییهكی دانیش���توی گوندی س���یتكانی س���هر بهناحیهی دیانای قهزای سۆران الشهی "گۆلك ،وات ه جوان���هگا" كوژراوهكهی ژههراوی كردو پاش���ان ب���هو هۆیهوه پڵنگێ���ك بهكوژراوی ل���هالی گۆلكهك ه دۆزرای���هوه ،هاواڵتییهك���هش دهڵێت "ئێم ه چ���اوهڕوان بوین چهند گورگێك بگهڕێن���هوه س���هر الش���هی گۆلكهك ه ت���ا ژهه���راوی ببن ،كهچ���ی پڵنگێك گهڕایهوهو ژههراوی بو". ی "مۆفهق ئ���هو هاواڵتیی��� ه ك ه ن���او محهمهد"ه ب���ۆ ئاوێنهی رونكردهوه ك ه بههیچ شێوهیهك نهیزانیبو پڵنگی لهو ج���ۆره لهناوچهكهیاندا ه���هن ،چونك ه ش���ارهزای ئهو ج���ۆره ئاژهاڵن ه نییه، ههروهها لهوهرزی بههاریشهوه "گۆلكو گا"یهكانی لهچیانو كێش���هیان نهبوه، بۆی ه ئهگهر بیزانیای ه پڵنگ ئهو گۆلكهی مراندوه ،ئهوه بههیچ ش���ێوهیهك ئهو ی ژههراوی نهدهكرد. گۆلكه ناوبراو رونیشیكردهوه كاتێك لهشی ی ی بینوه ،پڵنگهك ه تهنها گاز گۆلكهكه ی گرتبو ،بهاڵم هیچ ش���وێنێكی لهقوڕگ دیكهی برین���دار نهكردب���و ،ههروهها نزیكهی س���ێ كیل���ۆی لهڕانی دواوهی خواردبو ،پاشان الشهكهی جێهێشتبو. ی ی ئهوهی الش���ه ی "دوا مۆف���هق وت گۆلكهكهم ژههراوی كرد ،دواتر خهڵكی گوند پێیانوتم كه ئهوه گورگ نهبوه ئهو گۆلكهی خواردوه ،چونك ه ئهگهر گورگ بوایه ،ههموو الشهكهی دهخوارد ،جگ ه لهوهش بهتهنه���ا گورگێك نهیدهتوانی كارێكی لهو ش���ێوهی ه بكات" ،ههروهها ی "گ���ورگ بهتهنها ناتوانێت مۆفهق وت كارێكی وهها ئهنجامبدات لهبهرئهوهی ی لهگهڵ بوو ئهو گۆلكه ،گای جوتكردن بهرگرییان دهك���رد ،بهاڵم لهبهرئهوهی
شێر زی���اد لەرێگەی���ەک دەگریت���ە بەر بۆ روبەروبون���ەوەی رکەبەرەکەت لەبواری کارکردنتدا ئەمەش دەبێتە هۆی بێزاریت، عین���ادی لەگ���ەڵ خۆشەویس���تەکەتدا مەک���ەو هەلێک���ی دیک���ەی پێبدە بۆ راستکردنەوەی هەڵەکانی.
ئا :ئاوێنه مامۆستا شوكوراڵی بابان بهیهكێك لهبێژهرو دهنگ ه رهسهنهكانی نێو رادیۆی كرماشانو رادیۆی بهشی ی كوردی تاران دادهنرا شهو ی 89 شهممهی رابردوو لهتهمهن ی ی تاران كۆچ ساڵیدا لهشار دواییكرد.
بەرپرسانو ھاواڵتیان لەپڵنگە مردووەکە دەڕوانن پڵنگهك��� ه لهڕادهب���هدهر بههێ���ز بوه نهیانتوانیوه بهرگری بكهن". ی ئهو پڵنگه، س���هبارهت بهكوش���تن بهڕێوهب���هری ڤێتێرن���هری س���ۆران، د.س���هیدهوان عوم���هر بهئاوێن���هی راگهیاند ك ه زۆر ش���ێوهو جۆری پڵنگ ههنو لهناوچهیهك بۆ ناوچهیهكی دیك ه جیاوازن .ئهو پڵنگهی ك ه ژههراوی بوهو الشهكهیان بۆ ڤێرتێنهری سۆران هێنا، نزیكهی 40چل تا پهنجا ساڵێك دهبێت ك��� ه ئهم جۆره پڵنگانه لهكوردس���تان نهماون. ی ب���هوهدا كه ئهو ناوب���راو ئام���اژه پڵنگ ه ههیكهلهكهی تهواو گهوره بوو، ههرچهنده مردبو ،بهاڵم تهندروستیهكهی كێش���هی نهبوهو ههم���و ئهندامهكانی تهواوبونو ههروهه���ا الوازیش نهبوهو هیچ ئاس���هوارێكی برین���داریو لێدانو خنكان���ی پێوه نهبوه ،بهاڵم الش���هك ه
فهریک رێگ���ری لەبەهرەکانت مەکەو هەوڵبدە هاوکاری لەکەس���انی ت���ر وەربگریت بۆ پێشخس���تنی کارەک���ەت ،لەبواری کارەکەشتدا هەست بەئارامی دەکەیتو هەس���تناکەیت هی���چ رکەبەرێک���ت هەبێت.
بۆگهنو كرمێ بوبو ،چونكه دوای سێ رۆژ چونهت ه سهر الشهكهو هێناویانهت ه الی ئێمه. د .س���هیدهوان ئاش���كرایكرد ك��� ه پڵنگهك��� ه نێر ب���وهو درێژییهكهش���ی 110س���انتیمو بهرزییهكهشی 70سانتیم بوه ،تهمهنیش���ی لهنێوان ش���هش تا ههشت سااڵندا بوه. بهمهبهس���تی ئهنجامدانی پشكنینی زیاتر بۆ ئهو پڵنگه ،ئێس���تا الشهكهی ی دراوهت ه دهس���ت رێكخراوێك بۆئهوه لێكۆڵینهوهی زیاتری لهس���هر بكهنو پێدهچێت ئهگهر بۆگهنبونهكهی نهبێت ه رێگر ،ئهو رێكخراوه الش���هكهی مۆمیا بكهنو لهمۆزهخان��� ه دایبنێن ،چونك ه جۆرهك���هی زۆر دهگمهن���ه ،ئهگ���هر مۆمیاش نهكرا ،ئهوا ورگو ڕیخۆڵهكانی دهردهكهنو پێستهكهش���ی دههێڵنهوه بۆ مۆزهخانه.
تهرازوو هاتن���ی کۆتای���ی بەه���ۆی هەس���ت تاقیکردنەوەکانت���ەوە بەئاسودەیی دەکەیتو دەتەوێت پشوو بدەیت ،هەوڵبدە قەرەبووی ئەو کارانە بکەیتەوە کەبەهۆی تاقیکردنەوەکانتەوە نەوتوانیوە بەئەنجامیان بگەیەنیت.
فۆتۆ :ئاکۆ
►
10
رهنگاڵه
رهنگاڵه
) )352سێشهممه 2012/11/20
پڵنگەکە جۆرهكهی زۆر دهگمهنه ،ئهگهر مۆمیاش نهكرا ،ئهوا ورگو ڕیخۆڵهكانی دهردهكهنو پێستهكهشی دههێڵنهوه بۆ مۆزهخانه دوپشک کۆمەڵێک هۆکاری دەرەکی دەبنەهۆی نائومێدب���ونو قەلەق���یو نائارام���ی، هەوڵبدە بەس���ەریاندا س���ەربکەویت، لەروی کۆمەاڵیەتیەوە چەند کەس���ێک دەناس���یت کەدەبنە ه���ۆی دەوڵەمەند کردنی بیروراکانت.
11
ش���وكروڵاڵی بابان ساڵی ()1923 ی رۆژههاڵت ی كوردستان لهشاری سنه لهدایكبوهو چهندین ساڵ لهڕادیۆكانی (كرماشان ،سنهو تاران) وهكو بێژهرو توێژهری ئهدهبی ،ش���اعیر ،وهرگێڕو نوسهر كاریكردوه ،دواجار لهكاتژمێر ی ( )12:50خولهكی ش���هوی شهممه راب���ردوو لهماڵهكهی خ���ۆی لهتاران ی كۆچ���ی دوایی كردو پێش���نیوهڕۆ یهكشهممه لهگۆڕس���تانی بهههشتی زارای تاران لهبهش���ی هونهرمهنداندا بهخاكسپێردرا. ی لهو بارهیهوه هونهرمهندی گهوره ی خالقی) كورد مامۆس���تا (مهزههر لهلێدوانێك���دا بۆ ئاوێن��� ه بهم چهند ی دێ���ڕه باس���ی لهباب���ان ك���ردو وت ی بابان یهكێك "مامۆستا ش���وكورواڵ ی بوو لهئودهباو فهرههنگ پهروهرهكان كورد لهس���هدهی رابردودا ،بۆ كورد ی وجودی ئهو كهس���ایهتییان ه ههرچ زیاتر بێت پێویسته ،دهتوانین بڵێین ی ی ئهو مامۆستای ه جێگهیهك بهكۆچ ههره مهزن خاڵی دهب���ێو بهمزوان ه ناتوان���رێ پڕبكرێت���هوه ،مامۆس���تا ی ئهدیبو بێژهرو ش���اعیرو ئینسانێك مرۆڤپ���هروهرو راس���تپهروهر ب���وو، ناتوانی���ن بهچهن���د دهقیقهو وتارێك ی بكهین ،ههر ئهوهنده دهتوانین باس بڵێین كه ی بابان وهك���و بێژهر ش���وكورواڵ لهههموو ماڵێك ههیهو وهكو نوسهرێك ی ههیه، لهكتێبخانهی كوردیدا جێگ ه ی كوردپهرهست لهههموو وهكو مرۆڤێك ی ههیه". كوردستاندا جێی تایبهت
کهوان سەرپێچی لەیاساکانی کارەکەت مەکەو ئەم هەفتەی���ە پابەندبە پێوەی چونکە رکابەرەکانت چاویان لەش���وێنەکەتە، لەگەڵ خۆشەویس���تەکەتدا زیاتر لێک نزیک دەبن���ەوەو ئەمەش دەبێتە هۆی ئارامیت.
ی كوردو • لهخورماتو ،ش���هڕ ی تیا ك���وژرا، ع���هرب زهالمێك��� زهالمهك��� ه توركم���ان ب���و .ئهم ه مهعنای وایه: ئهل���ف -ق���هزای گ���ۆزه كهوت لهدیزه؟ ی ی گ���ۆزه قایمقام بێ -ق���هزا نییه؟ جی���م -زۆر غهڵهت���ه ئینس���ان تهرهفی سێیهم بێت؟ ی ی بێتاوان دال -شهڕ بهس خهڵك تیا تیا ئهچێ؟ هێ -سیروان لێشت نهدهم ههر ئهمبهی.
شوكرواڵی بابان
گیسک بریارەکان���ت بەخێرای���ی م���ەدەو هەوڵب���دە ب���اش بی���ری لێبکەیتەوە چونکە دەبێتە هۆی شکس���ت هێنانت لەکارەکەت���دا ،ئارام���یو ئاس���ودەی دەگەرێتەوە بۆ پەیوەندیەکەتان لەگەڵ خۆشەویستەکەتدا.
سهتڵ خ���ۆت لەکاریخەڵ���ک هەڵمەقورتێنەو بەبێدەنگی کارەکان���ت بکە ،بۆئەوەی بەخۆشەویس���تەکەت بگەیت پێویستە ل���ە دۆس���تەکانی نزی���ک ببیت���ەوە بەمەش س���ەرنجی خۆشەویس���تەکەت رادەکێشیت.
ی • عادهتهن ك���ورد بۆچی پێ ناخۆش ه مرور رایگرێت؟ ی ئهلف -چونكه هیچ موخالهفه نهكردووه ،مرور شهڕ ئهفرۆشێ. ی ی ئیش��� ب���ێ -لهبهرئ���هوه عهجهلهی ههیه لهسههۆڵهكه. جیم -چونكێكم ئهگهر ئێس���تا رایگرێ���ت ،س���بهینێش جورئهت ئ���هكات ئهڵێ ئادهی كوا ئیجازهو سهنهوییهكهت. دال -ه���ی ئهوهی���ه نهختێ���ك ی تر وا خهیاڵ���ه ،ئهگین���ا وهخت نییه. ی هێ -واڵتهكهم ههزار موخالهفه گهورهتری تیایه ،ئهگهر راس���ت ئهكهن با بچن ئهوان ه حهل كهن.
نهههنگ دوای���ی خەیااڵتەکان���ت مەک���ەوەو واقیعیان���ە لەکارەکان���ت بروان���ە، چونکە ئەوە دەبێتە هۆی نائومێدیت بەه���ۆی ب���ەدی نەهاتنیان���ەوە، لەبواری س���ۆزداریدا زیات���ر گرنگی بەخۆشەویستەکەت بدە.
CMYK
12
) )352سێشهممه 2012/11/20
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
ڕەخنە لەعەلمانیەت ...دیموکراسیەت یان عەلمانیەت؟
ڤایت بادەرو جیاکردنەوەی دیموکراسیەتو عەلمانیەت لەیەکتری کام داواکاری لەدین؟ بەخش���ینی ئەولەوی���ەت ب���ە دیموکراس���یەت ،ی���ان دانان���ی دیموکراس���یەت لەپل���ەی یەکەم���دا، کۆمەڵێ���ک داواکاری ه���ەم لەدی���نو دینداران هەیە ،ه���ەم لەکەسو ھێزە نادینیو بێدینو دژە دینەکانیش .ڤایت بادەر ئەو داواکارییانە لەدین لەم پێنج خاڵەدا کورتدەکاتەوە: -١وازھێنان لەو دی���دەی کە پێیوایە پێویس���تە ئەخالق هەمیشە بنەمایەکی دین���ی هەبێت ،وات���ە وازھێن���ان لەو بۆچوونەی کە پێیوایە گەر دین نەبێت شتێک بەناوی ئەخالقەوە نامێنێتەوە. ئینس���ان دەش���ێت دین���ی هەبێ���تو بەدئەخالقبێت ،دەشێت بێدینیش بێت بەاڵم بە ئەخالق بێت .واتە پێویس���تە دین وەک بنەمایەک���ی رەھای ئەخالق نەبینرێ���ت .ئەمەش مان���ای کرانەوە ب���ەڕووی ئەگ���ەری بیناکردنی ئەخالق لەسەر دیدو بۆچوونی نادینیو تەنانەت دژە دینیش .کێشەکە لەوەدایە زۆرێک لەئیمنادارانو پیاوان���ی دین پێیانوایە س���ەرەتاو کۆتایی ئەخالق لەدیندایە، ئەگەر یاس���ایەکی دین���ی موقەدەسو ئەگەر خودایەکی دینی نەبێت لەوەدونیا لەئینس���ان بپرسێتەوە ،ئینسان ترسی لەھیچش���تێک نامێنێ���تو هەموو ئەو ش���تانە ئ���ەکات کە نابێ���ت بیانکات. ئەمە وادەکات هەم دینو هەم پیاوانی دی���نو زۆرێک لەئیماندارانیش ش���تێک بەناوی ئینسانیەت لەدەرەوەی دیندا، ی���ان بەناوی بوونی بنەمای ئینس���انی نادینییەوە بۆ ئەخالق ،نەبینن .وازھێنان ل���ەم تێڕوانینەو گرێنەدانەوەی ئەخالق بەتەنھا بە دینەوە ،پێداویس���تییەکی گرنگ���ی دروس���تکردنی ژینگەیەک���ی دیموکراسە. دووهەم :وازھێن���ان لەو دیدەی کە پێیوای���ە عەلمانیب���وونو دونیاییبوون مان���ای نووقمبوونێک���ی حەتم���یو بێس���نوور لەن���او بەرخ���ۆریو گەڕان ب���ەدوای ل���ەزەتو س���ەرقاڵبوون بە رابورادن���ی بەردەوام���ەوە ،ه���ەروەھا وازھێنان لەیەکسانکردنی عەلمانیبوونو دونیاییبوون بە بەھێزکردنی ئەنانیەتو بااڵدەس���تکردنی غەری���زەی م���ادیو وێرانکردنی رۆحانیەت ھتد ...ئەمەش مانای وازھێن���ان لەبەرگریکردن لەدین وەک تاکە ئەلتەرناتیڤێکی گش���تی بۆ ئەو دۆخە. سێهەم :وازھێنان لەو فیکرەیەی کە پێیوایە بۆ رووبەڕووبونەوەی دەسەاڵتو جەبروتی دەوڵەتو بۆ رێگەگرتن لەوەی دەس���ەاڵتی رێکخراوی دەوڵەت ببێتە دەعبایەکی گەورە ر زەبەالح ،بەردەوام گەڕاندنەوە بۆ دینو بۆ خودا پێویستە. چونکە بۆ دانانی بەربەس���ت لەبەردەم بوونی دەوڵەت بە دەعبایەک کە توانای هەڵلوشینی کۆمەڵگای هەبێت ،دەکرێت ئینس���ان بێجگ���ە لەداواکردن���ی دینو خ���ودا ،داوای بەھێزکردنی کۆمەڵگای مەدەنی ،داوای بەھێزکردنی پلورالیزمو لیبرالیزمی زیاتر بکات .واتە تێگەیشتن ل���ەو راس���تییەی ک���ە لەدۆخێکی لەو بابەت���ەدا دین ش���تێکی نیی���ە زیاترو باش���تربێت ل���ەو ئامرازە سیاس���یو کۆمەاڵیەت���یو فەرهەنگیان���ەی تر کە دەکرێ���ت بەھۆیان���ەوە رێ لەدیاردەی دەوڵەتگەراییو دەس���ەاڵتگەرایی رەھا بگیرێت. چواره���ەم :وازھێن���ان ل���ەو دیدەی کە مافەکانی م���رۆڤو بیرۆکەکانی تر دەربارەی ئازادی لیبراالنە بە "خۆرئاوا"و "دین���ی مەس���یحی"و " جولەک���ەوە" گرێبدرێ���ن .وازھێن���ان لەنیش���اندانی ئ���ەم مافان���ە ،لەس���ەرێکەوە وەک دەرکەوتی دینی مەس���یحیو جولەکە و ،لەس���ەرێکی دیک���ەوە گرێنەدانیان ب���ە "کولتور"ێکی گریمانک���راوەوە بۆ خۆرئاوا .نەبەستنەوەی ئەم دەسکەوتە مۆدێرنانەی مێژووی ئینس���ان بەم یان بەو دینی تایبەتو بێبەش���کردنی ئەم یان ئەو دینی تر لێی هەنگاوێکی گرنگی خۆگونجاندنە لەگەڵ دیموکراس���یەتدا. ئەم���ەش مان���ای دوورکەوتنەوە لەدوو ئەرگومێنێت .یەکەمیان نەبەستنەوەی
کام داواکاری لەفیکری نادینی؟ لەپاڵ ئەو داواکارییانەی س���ەرەوەدا لەدی���ن ،ڤای���ت ب���ادەر پێیوای���ە کە بەخشینی ئەولەویەت بە دیموکراسیەت کۆمەڵێ���ک داواکاریش���ی لەفیک���ری نادینی هەیە بۆئ���ەوەی بتوانێت ببێت بە بەش���ێک لەدونیایەک���ی دیموکرات. ڤایت ب���ادەر کە باس لەفیکری نادینی دەکات دەس���تەواژەی "فەلەسەفە" بۆ ناس���اندنی ئەم فیکرە بەکاردەھێنێت، باس ل���ەو ش���ێوازە لەفیک���ر دەکات ک���ە عەقاڵنییەو بەرخ���وردو گریمانەو پاس���ادانەکانی بەن���اوی عەق���ڵو زانستەوە پێشکەش���دەکات .بۆئەوەی دیموکراس���یەتی لیبرال���ی بتوانێ���ت لەدونیای ئەمڕۆدا بەشێوەیەکی گونجاو کاربکات ،پێویس���تە فیکر لەو ش���تە رزگاریببێ���ت کە بادەر ن���اوی دەنێت "ئیمپریالیزمی فەلس���ەفی" .مەبەستی بادەر ل���ەم بۆچوون���ە پەیڕەویکردنی کۆمەڵێک خاڵە ،لەوانە بۆ نموونە: یەکەم :لەکۆمەڵگای دیموکراس���یدا پرنس���یپەکانی هەڵس���وکەوتو دیموکراس���یەت لەهەموو ئ���ەو تیورە "فەلسەفییە گەورانە" گرنگترە کە هەر یەکێکیان بەشێوەیەکی تایبەتو زۆرجار ناک���ۆک بەویتری���ان ب���اس لەچییەتی کۆمەڵ���گا دەکاتو هەریەکێکی���ان "بنەم���ا"و "جەوه���ەر"و "کۆڵەک���ە"ی تایبەت بە بنچینەی ژیانی کۆمەاڵیەتی دادەنێ���ن .لەبات���ی ئەمان���ە ئ���ەوەی گرنگە دس���تەبەرکردنی ئەخالقیاتێکی گش���تی ئازادو دادپەروەری سیاسییە، فراوانکردنی ئ���ەو جۆرەیە لەپراکتیکی کۆمەاڵیەتیو دامەزراندنی ئەو رستەیە ل���ەدەزگا کە دەتوانن دیموکراس���یەت بپارێ���زن .ل���ەم رووەوە وەکچ���ۆن دەستەبەرکردنی مافەکان پێش هەموو تیورەی���ەک دەکەوێت دەربارەی ماف، ئاواش دەس���تەبەرکردنی هەڵسوکەتی دیموکراسییانەو پاراس���تنی پرنسیپە س���ەرەکییەکانی ،پێش هەر تیورەیەک دەکەوێ���ت پێمانبڵێت کۆمەڵگا چییەو ئینس���ان چۆن هەڵس���وکەوت دەکات. ئەمەش مانای ئەوە نییە دیموکراسیەت سیس���تمێکی ناتیوریی���ە ،پێویس���تی بەدۆخێکە دژ بە تیورەو تیوریزەکردن، واتە مانای دروستبوونی دۆخێک نییە ک���ە دژی تیوریزەکردن بێ���ت ،بەڵکو مانای ھێنانەکای���ەی دۆخێکە تیورەی تەماح گ���ەورەی تێدانەبێت ،فیکرێک تیایدا بااڵدەستنەبێت هەڵگری رۆحێکی ئیمپریالییەن���ە بێت ،تیورەیەک نەیەت بەناوی فیکرو فەلس���ەفەو زانس���تەوە دەس���تبخاتە ناو هەموو رەهەندەکانی ژیانی ئینس���انو هەم���وو "جەوهەر"ە گریمانکراوەکانم���ان بۆ ش���یبکاتەوە. لەباتی ئەمە دیموکراس���یەت پێویستی
►
بهشی دووهم
ئەم دەسکەوتە ئینسانییە گرنگانە بە مەسیحیەتو دینی جولەکەو کولتوری گریمانک���راوی خۆرئ���اواوە .دووه���ەم وازھێنان لەو دی���دەی کە پێیوایە ئەم دەسکەوتانە لەگەڵ ئەم یان ئەو دیندا ناگونجێن ،یان بنەما ئەخالقییەکانیان بەم ی���ان ب���ەو کولت���وری تایبەتەوە گرێدراوەو بەکەڵک���ی کولتورەکانی تر نایەت .بەمانەیەکی دیکە دوورکەوتنەوە لەکولتورگەراییو مامەڵەنەکردنی دیاردە سیاسییەکان وەک دیاردەی کولتوری. پێنجەم :هەموو ئەوانەی دەیانەوێت لەکۆمەڵگایەکی دیموک���راسو پلورالدا بژین دەبێت ئامادەبن هەندێک تەنازوالت بکەن ،قوربانی بەبەش���ێک لەویستو چاوەڕوانییەکانی���ان بدەن ،باجی ئەوە بدەن کە بەتەنھا لەکۆمەڵگادا ناژینو ئ���ەوەی ئەوان بە هەقیقەتی دەزانن بۆ هەمووان هەقیقەت نییە .واتە تێگەیشتن لەو راستییەی کە هەموو کۆمەڵگایەک کۆمەڵگایەکی پلورال���ە ،فرەبۆچوونو فرەدی���نو فرەچاوەڕوانیو فرەتەماحە. ئەم���ەش مانای ئەوەی هەموو ئەوانەی دەیانەوێت لەکۆمەڵگایەکی دیموکراسدا بژین پێویستە هەندێک شت قبووڵبکەن کە قبووڵکردن���ی لەناچارییەوەیە نەک لەح���ەزەوە ،باجی ئەوەبدەن کە دونیا لەگەڵ کەسانیتردا دابەشدەکەن ،نەک لەدونیایەک���ی یەکدەن���گو یەکڕەنگو یەکباوەڕو یەکبۆچووندا دەژین.
ناکرێت چاوەڕوانی دروستبوونی سیستمێکی دیموکراسیبین بەوەی تەنها داوای گۆڕانکاری بکەین لەدینو ھێزە دینییەکاندا بەبێئەوەی چاوەڕوانی دروستبوونی هەمان گۆڕانبین لەالی نادینو کولتورگەراو هەقیقەتفرۆشو زانستچیو عەلمانییەکان چ���وارەم :ئ���ەوەی ک���ە دەبێ���ت چاوەڕوانبکرێ���ت ئەوە نییە زانس���تو فیکرو فەلس���ەفە یارمەتیم���ان بدەن بەس���ەر زۆرێ���ک لەناکۆکییەکانمان���دا زاڵببینو خۆم���ان لەجیاوازییەکانمان رزگاربکەی���ن .جیاوازیی���ەکان ه���ەنو دەمێن���نو فیک���رو زانس���ت ناتوان���ن بنبڕیانبکەنو بیانسڕنەوە .ئەمە مانای ئ���ەوەی چاوەڕوانی ئەوەنەبین زانیاری گشتیو زانس���تو فەلسەفەی ئەخالقی بەرەوە ئەوەمان بب���ەن لەگەڵیەکتریدا ناکۆکییەکانم���ان رێبکەوی���نو لەبیربکەی���ن .لەباتی ئەمە پێویس���تە خەریکی دۆزینەوەی شێوازو رێگچارەی شارس���تانیو رێزبەخش���انەبین ب���ۆ رێکخستنی ژیانمان لەگەڵ یەکتریدا بە هەموو جیاوازییەکانمانەوە .دۆزینەوەی
دیموکراسیەت یان عەلمانیەت کتێب���ی "دیموکراس���یەت ی���ان عەلمانی���ەت" لەڕەوت���ی ئ���ەو گفتوگۆ فیکرییانەدا نووسراوە کە لەسەر تێزەی "بەعەلمانیبوونی دونیا" وەک بابەتێکی تیوریو لەس���ەر چۆنیەتی رێکخستنی پەیوەندیی���ە کۆمەاڵیەتییەکان���ی ناو کۆمەڵ���گا فرەکولتورییەکانی خۆرئاوا ھاتۆتەکایەوە .دین لەدیالۆگ لەس���ەر کۆمەڵگای فرەکولتوریدا وەک بەشێک، زۆرجار بەش���ێکی گرنگی ،کولتورەکان مامەڵەکراوە .ئەو رەهەندە کردەییەش کە کتێبکە ئاراس���تەدەکات مەسەلەی چۆنیەت���ی ئامێزانبوونی گروپە دینییە جیاوازەکان���ە لەن���او کۆمەڵگایەک���ی دیموکراس���ی فرەکولتوریدا .لەئاس���تە تیورییەکەی���دا کتێبەکە دەیەوێت ئەوە ئاش���کرابکات چ جۆرە سیاس���ەتو چ جۆرە دەزگاو چ ج���ۆرە ئەخالقیاتێک پێویس���تە بۆئ���ەوەی بکرێ���ت دینو دیموکراس���یەت پێک���ەوە بژی���ن .ئەم کتێب���ە لەبنەڕەتدا بەرگریەکی تیوریو سیاس���یو فەرهەنگیی���ە لەپلورالیزمی ئەخالق���ی ،پلورالیزمێ���ک ک���ە هەم پێویس���تی بە تیورەیەکی سیاس���یو ئەخالق���ی هەی���ە ،ک���ە ڤای���ت بادەر ناویدەنێت "النیکەمی ئەخالقیات"و هەم پێویستی بە رێکخس���تنێکی دەزگایی هەیە کە ناویدەنێت "دەزگاگەرایی" .من لەکۆتایی ئەم نووسینەدا لەسەر تێزەی "النیکەمی ئەخالقیات" دەوەستمو ھێڵە گش���تییەکانی بە خوێنەر دەناس���ێنم، ب���ەاڵم لەڕەهەن���دە دەزگاییەک���ەی بێدەنگدەبم چونکە هەم کاتو شوێنێکی زۆری دەوێ���ت ،ه���ەم ئ���ەو رەهەندە دەزگایی���ە ناتوانرێت بەگش���تیبکرێتو لەهەمووشوێنێکدا داوای دروستکردنی هەمان دەزگا بکرێت. کتێبەک���ەی ڤای���ت ب���ادەر ب���ە رەخنەکردن���ی تێزەی "بەعەلمانیبوونی دونیا" دەس���تپێدەکاتو لەم ئاستەشدا بەش���ی هەرەزۆری ئ���ەو ئەرگومێنتو بەھانان���ە دووبارەدەکات���ەوە ک���ە لەس���ەردەمی نووس���ینەکانی داڤی���د مارتین���ەوە باس���دەکرێن .ڤایت بادەر بەتایبەت���ی ب���ۆ رەخنەکان���ی جۆزێ کازانۆڤ���ا لەتێ���زەی بەعەلمانیبوونی دونیا دەگەڕێتەوە .لەم ئاس���تەدا ڤایت بادەر ئەو تێ���زە دووبارەدەکاتەوە کە دین نەک تەنھا لەدەرەوەی خۆرئاوادا رۆڵو کارگەری سیاسی هەبووەو هەیەو لەسیاس���ەت جیانەبووە ،بەڵکو لەناو خۆرئاوا خۆش���یدا دی���ن بەبەردەوامی بەش���ێکبووە لەسیاس���ەتو کاریگەری لەسەر ژیانی گش���تی هەبووەو هەیە. بۆ س���ەلماندنی ئ���ەم بۆچوونە ڤایت ب���ادەر باس لەوەدەکات کە ش���ێوازی رێکخس���تنی دەزگایی دین لەخۆرئاوادا فرەج���ۆرەو زی���اد لەڕێکخس���تنێکی دەزگاییو رێکخراوانەی دین لەئارادایە ب���ۆ دەستنیش���انکردنی پەیوەن���دی نێوان دی���نو دەوڵ���ەت لەخۆرئاوادا. بادەر تا ئەو ش���وێنە دەڕوات کە بڵێت ناتونین لەهەموو دونیادا یەک دەوڵەت بدۆزینەوە عەلمانیبێ���ت ،بەو مانایەی ئایدیۆلۆژیای عەلمانیەت باس���یدەکات.
►
مەریوان وریا قانیع
ب���ە تیورەی کەم تەماحە ،پێویس���تی ب���ە زانیارییەک���ە لەڕێژەییبوونی خۆیا ئاگاداربێت ،موتڵەقگەراو هەمووشتزان نەبێ���ت ،وات���ە دیموکراس���یەت ئ���ەو جۆرە تیوران���ەی ناوێت کە دەیانەوێت هەمووش���تێک لێکبدەن���ەوەو بەدوای "بنەم���ا س���ەرەکییەکان"و "جەوهەرە قووڵەکان"و دەستەواژەی گشتی ،بەاڵم ترسناکی لەم بابەتەدا ،بگەڕێت. دووه���ەم :دانان���ی دیموکراس���یەت لەپل���ەی یەکەم���دا مان���ای ت���ەنھا خۆڕزگارک���ردن نییە لەپاش���ماوەکانی ئایدیۆلۆژیای عەلمانیەت ،بەڵکو مانای دەرگاکردنەوەش���ە بۆ سەرجەمی ئەو بەرخ���وردو ئەرگومێنت���ە دینییانەش کە لەگەڵ دیموکراس���یەتی لیبراالنەدا دەگونجێ���ن .ئیت���ر گرن���گ نییە ئەم ئەرگومێنتە لەئاینی مەسیحییەوە یان دین���ی بوزا یان جولەکە یان ئیس�ل�ام ی���ان هەر ئاینێکی ت���رەوە ھاتووە یان ن���ا .ئەم ئەرگومێنتان���ەش مەرج نییە هەمیشە دەرەنجامی بیراو راو زانیاری عەقاڵن���یو پاس���ادانکراوبن ،بەڵک���و دەشێت جۆرێک لە"زانیاری عەمەلی"و تەنان���ەت جۆرێ���ک لەحەزو هەس���تی تایبەتیش بێ���ت .بەکورتی ئەوەی کە دەبێت وازیلێبھێنرێت دوورکەوتنەوەیە لەپێناس���ەیەکی نوخب���ەوی بۆ ئەوەی چی عەقاڵنیو چ���ی ناعەقاڵنییە ،چی دەکرێت بەش���ێکبێت لەعەقڵی گشتیو چی نابێت بەشێکبێت لەو عەقڵە. س���ێهەم :رێنەگرت���ن لەه���ەر جۆرە گفتوگ���ۆو دیالۆگو موناقەش���ەیەکی گشتی بەناوی ئەوەوە گوایە نازانستینو لەگ���ەڵ فیک���رو فەلس���ەفەو عەقڵو عەقاڵنیەتدا یەکناگرنەوە .واتە لەباتی ئەوەی بەناوی فەلسەفەو فیکرو عەقڵو عەقاڵنیەتەوە رێ لەموناقەش���ەکردنی گشتی زۆر بابەت بگیرێتو نەھێڵدرێت هەندێ���ک راو بۆچ���وون دەرببڕدرێن، دەبێت گفتوگۆ گش���تییەکان کراوەبن ب���ەڕووی هەم���وو هەقیقەتەکاندا ،بە مەرجێ���ک ئەو گفتوگۆیان���ە بەزمانێک بکرێت خەڵک بتوانێ���ت تێیبگاتو بە ش���ێوەیەکی مەدەنیو شارس���تانیش ئەنجامبدرێن.
رێگاچارەی تایب���ەت بۆئەوەی بتوانین ب���ە جیاوازی���یو رێنەکەوتنەکانمانەوە لەگەڵیەکدا بژین .بۆئەم مەبەس���تەش ئ���ەوەی گرنگ���ە پەروەردک���ردنو دەس���تەبەرکردنی فەرهەنگ���ی لیبرال دیموکراسیو بەھێزکردنی مەیلو عادەتو کەلەپوری نرخاندنی باشو هەوڵدانە بۆ تێگەیشتن لەیەکتری .ئەمەش دەکرێت لەڕێگای خوێندنو پەروەردەو پرۆسەی بەکۆمەاڵیەتیبوون���ەوە ئەنجامبدێ���ت، ی���ان لەڕێگای ژیانو هەڵس���وکەوتەوە لەناو رس���تێک دەزگای دیموکراسیدا. ب���ە کورت���ی واتێنگەی���ن ک���ە فیکرو زانستو فەلس���ەفەو ئەدەبیات ئینسان رزگاردەک���ەنو کۆتایی ب���ە ناکۆکیو ململنێو جیاوازییەکان دەھێنن. ب���ە کورت���ی ئ���ەوەی ڤای���ت بادەر باس���یدەکات دروس���تبوونی کۆمەڵێک گۆڕانی دیموکراسییانەی دووسەرەیە، ه���ەم الی ھێ���زە دینیی���ەکانو ه���ەم الی ھێ���زە نادینیی���ەکان .ناکرێ���ت چاوەڕوانی دروس���تبوونی سیستمێکی دیموکراس���یبین بەوەی ت���ەنھا داوای گۆڕان���کاری بکەی���ن لەدی���نو ھێ���زە دینییەکان���دا بەبێئ���ەوەی چاوەڕوانی دروس���تبوونی هەمان گۆڕانبین لەالی نادینو کولتورگ���ەراو هەقیقەتفرۆشو زانستچیو عەلمانییەکان.
واتە ناتوانین یەک ئەزموون بدۆزینەوە تیای���دا دی���نو دەوڵ���ەت بەتەواوەتی لەیەکتری جیاکرابن���ەوە .بەبۆچوونی ب���ادەر تەنان���ەت ئ���ەو دەوڵەتان���ەی کە کەنیس���ەی رەس���مییان نییە ،بۆ نموون���ە ئەمریکاو فەرەنس���ا ،چەندان ئیجرائاتو رێکخستنی تایبەتیان هەیە ک���ە بوونەت���ەھۆی ئەوەی کەنیس���ەو رێکخراوە دینیی���ەکان ،بۆ نموونە باج نەدەنو سود لەپارەی گشتی وەربگرن، تەنان���ەت لەواڵتێکی وەک فەرەنس���ادا چەن���دان قوتابخانەی دین���ی هەن کە یارمەتی م���ادی لەدەوڵەت وەردەگرن. لەخەنەکردنی تێ���زەی بەعەلمانیبوونی دونی���او ئایدیۆلۆژیای عەلمانیەت ڤایت بادەر ئەمانە ب���ە یەکێک لە"حیکایەتە گ���ەورەکان" ناودەب���اتو بەرگ���ری ل���ەوەدەکات ک���ە پێویس���تە تیورەی دیموکراسیەتو لیبرالیزم لەئایدیۆلۆژیای عەلمانی���ەت جیابکرێتەوە .بەبۆچوونی ئەم کۆمەڵناس���ە فەیەلسوفە بۆئەوەی دیموکراس���یەتمان هەبێت ،مەرج نییە عەلمانیەتم���ان هەبێ���ت ،عەلمانی���ەت پێشمەرجی دروستبوونی دیموکراسیەت نییەو پەیوەندی نێوان دیموکراسیەتو عەلمانیەت پەیوەندییەکی حەتمی نییە. ب���ەم مانایە کتێبکە چەن���دە رەخنەیە ل���ەو پراکتی���کو دەزگا دینییان���ەی ک���ە ناتوان���ن لەگەڵ دیموکراس���یەتدا بژینو بەھا س���ەرەکیو بنەڕەتییەکانی دیموکراسیەت قبووڵبکەن ،ئەوەندەش رەخنەیە لەو دیدانەی کە دروستبوونی دیموکراس���یەت ب���ە عەلمانیەت���ەوە گرێئەدەن .کتێبەکە هەوڵدانە بۆ گەڕان بەدوای ھاوکێش���ەیەکی دیموکراس���یدا ک���ە بتوانێت ژیان���ی پێکەوەیی دینو نادی���ن لەدونیای مۆدێرندا بۆ هەمووان فەراھام بکات .لێرەش���دا بادەر هەمان ئەو تێزەی فێربوونی فرەجەمس���ەرییە دووبارەدەکاتەوە کە داای ئەوەدەکات ه���ەم دینو هەم عەلمانیەت زۆر ش���ت لەس���ەر مەس���ەلەی پێکەوەژیانێک���ی دیموکراسییانە فێرببن. لەبەش���ی دووهەم���ی کتێبەکەی���دا ڤایت بادەر دێتە س���ەر باسکردنی ئەو فەلسەفە سیاس���ییەی کە ئەولەویەت بە دیموکراسیەت ئەداتو ئەم تیورەیە ل���ەوە رزگاردەکات ب���ە حەتم���ی بە ئایدیۆلۆژیای عەلمانیەتەوە گرێبدرێت. ب���ادەر لێ���رەدا تێ���زەی "ئەخالقیاتی differentiated لێکجیاوازی���ی"، moralityپێش���نیاردەکاتو لەمڕووەوە چوار ش���ێوازی ئەخالقیات لەیەکتری جیادەکاتەوە .یەکەمیان "ئەخالقیاتی النیکەم"ە کە مافی پاراس���تنی ژیانو بژێ���وو ئاس���ایش دەس���تەبەردەکات، دووهەم "ئەخالقیاتی زیاتر لەالنیکەم" ک���ە دەس���تەبەری هەم���وو ماف���ە مەدەنییەکانو سیاسییەکانیش دەکات، س���ێهەم "ئەخالقیاتی یەکس���انی" کە مافی ئابوریو کۆمەاڵیەتیو کولتوریی یەکسان بۆ هەمووان دەستبەردەکاتو چوارەم "ئەخالقیاتی یەکس���انی زیاتر" کە بادەر بە ئەخالقیاتی سیس���تمێکی دیموکراس���ی لیبرال���ی پێرفێک���تو بێهەڵ���ەی ناودەب���ات .ئ���ەوەی ئ���ەم ئەخالقیاتان���ە لەیەکتری جیادەکاتەوە ئەوەی���ە لەیەکەمیاندا ماف���ی کەمترو لەچوارەمیاندا مافی زۆر زیاتر بۆ ئینسان دەس���تەبەردەکرێت .بادەر پێیوایە بۆ دروستبوونی دیموکراس���ییەت ئەوەی پێویس���تە پەیڕەویکردنی "ئەخالقیاتی النیک���ەم"ە .وات���ە پێش���مەرجی دروس���تبوونی دیموکراس���یەت لەباتی عەلمانیەت "ئەخالقیات���ی النیکەم"ە. ئ���ەم ئەخالقیات���ە کۆمەڵێ���ک مافی بنەڕەت���ی دەرگێتەخۆی ک���ە دەکرێت وەک النیکەمی مافەکان پێناسبکرێن. شێوازەکانی تری ئەخالقیات مافی زیاترو دەسکەوتی زیاتر دەستەبەردەکەن کە دیموکراس���یەت لەدوای دروس���تبوونو لەڕێگای گەشەکردنو پێشکەوتنییەوە دەتوانێت دەستەبەریانبکات .من لێرەدا ش���وێنو کاتی ئەوەم نیی���ە بەدرێژیی باس���ی ه���ەر چ���وار ش���ێوەکەی ئەو ئەخالقیاتانە بک���ەم ،بۆیە تەنھا باس لە"ئەخالقیاتی النیک���ەم" ئەدوێم ،کە ب���ادەر ئامادەبوونو رەچاوکردنی وەک پێشمەرجی دروستبوونی دیموکراسیەت مامەڵەدەکات.
بکرێت سیستمێکی دیموکراسی لیبرالی دروس���تبکرێتو بپارێزێرێ���ت ،ب���ەاڵم لەڕێ���گای فێرب���وونو گەش���ەکردنەوە بتوانێ���ت ب���ەرەو دەس���تەبەرکردنی دەسکەوتو مافی زیاتر بۆ تاکەکەسو گروپ���ەکان گەش���ەبکات .ئەخالقیاتی النیک���ەم ی���ان النیکەم���ی ئەخالقیات دەستەبەرکردنی ئەم مافە بنەڕەتییانە دەگرێتەوە: -١مافی هەبوونی ئاسایشو بژێو -٢مافی ژی���انو مافی ئازادیو مافی پاراستنی جەستە لەتوندوتیژی -٣مافی دابینکردنی بژێوو خوێندنو خزمەتگوزاری بنەڕەتی -٤ماف���ی النیکەمی مامەڵەکردنێکی مافپەروەرانە -٥مافی النیکەمی رێزگرتن -٦ماف���ی ئازادی وی���ژدان کە مافی ب���وونو نەبوونی دی���نو مافی گۆڕینی دینو دەرچوون لەدینیش دەگرێتەوە). -٧ماف���ی مامەڵەکردن���ی ئینس���ان وەک بکەرو کەس���ایەتییەکی یاس���ایی سەربەخۆ.
ئەوەی دەبێت هەوڵی بۆبدرێت دروستکردنی ناکۆکی نییە لەنێوان دینیبوونو عەلمانیبووندا، بەڵکو رازیکردنو ئامادەکردنی هەموو الیەنەکانە ،بە دینیو نادینییەوە، بۆ قبووڵکردنی ئەو النیکەمی ئەخالقیاتەو ئەو مافە دیموکراسییانەی بەو ئەخالقیاتەوە گرێدراوە
ئەوەی لەو لیستی مافدا ئاشکرایە ھێما نەکردنە نە بۆ دینو نە بۆ عەلمانیەت. ئەم مافانە کە دەستەبەرکردنیان بنەمای دروس���تبوونی دیموکراسیەتە ،دەکرێت هەم لەڕێگای دین���ەوەو هەم لەڕێگای فیکری نادینیی���ەوە بەرگریانلێبکرێتو رەوایەتییان پێببەخشرێت .مەسەلەی س���ەرەکی لەم مافانەدا بوونی ناکۆکی نییە لەنێوان دینو عەلمانیەتدا ،بەڵکو بریتیی���ە لەبوون���ی ناکۆک���ی لەنێوان دیموکراس���بوونو نادیموکراس���بووندا، لەنێ���وان لیبرالب���وونو نالیبرالبووندا، لەنێوان دەس���تەبەرکردنی ئەو مافانەو دەس���تەبەرنەکردنیاندا .ئەوەی دەبێت هەوڵی بۆبدرێت دروستکردنی ناکۆکی نییە لەنێوان دینیبوونو عەلمانیبووندا، بەڵکو رازیکردنو ئامادەکردنی هەموو الیەنەکانە ،ب���ە دینیو نادینییەوە ،بۆ قبووڵکردنی ئەو النیکەمی ئەخالقیاتەو ئ���ەو ماف���ە دیموکراس���ییانەی ب���ەو ئەخالقیات���ەوە گرێدراوە .مەس���ەلەی چۆنیەت���ی مامەڵەکردن���ی دەوڵەت بۆ کەس���انێک ک���ە دینینو کەس���انێکی ت���ر ک���ە نادین���ی ،ی���ان دژە دینین، مەس���ەلەی چۆنیەت���ی مامەڵەکردنی بوونی جیھانبینیو شێوەژیانی جیاواز لەکۆمەڵ���گادا ،بەوە نابێ���ت دەوڵەت بڵێ���ت نابێ���ت ش���ێوەژیانی دین���یو بیکردنەوەی دینیو ئەرگومێنتی دینی بەش���ێکبێت لەژیانی گشتی کۆمەڵگا، ب���ەوە نابێ���ت داوای جیاکردن���ەوەی دینو سیاس���ەت لەیەکت���ری بکرێت، بەڵکو بەوەدەبێت دەوڵەت پێ لەسەر قبووڵکردنو سەلماندنی ئەو النیکەمی ئەخالقیات���ە الی هەم���ووان دابگرێتو ئەخالقیاتی النیکەم مانای چی؟ ئ���ەم النیکەمی ئەخالقیات���ە مانای بەرگ���ری لەبەخش���ینی ئەولەویەت بە دابینکردنو پاراستنی کۆمەڵێک مافی دیموکراسیەت بکات. »» 19 س���ەرەتایی ،بەاڵم بنەڕەتی ،بۆئەوەی
بیروڕا
) )352سێشهمم ه 2012/11/20
birura.awene@gmail.com
13
ئهمهش وێنهی ئهردۆگانه! كێ بێشهرهفه؟ لهكاتی ههڵبژاردنی گشتی حوزهیران ی پ���اردا ،رهج���هب تهی���ب ئهردۆگانی سهرۆكوهزیرانی توركیا ،لهمهیدانهكانی كۆبون���هوه جهماوهرییهكان���دا نكۆڵی لهكۆبونهوهكان���ی لهگ���هڵ پ.ك.ك دهكردو دهیگوت " :ئهو كهسهی لهگهڵ ئاپۆدا كۆبونهوه دهكا ،بێش���هرهفه". تهنان���هت دهیگوت گهر لهكاتی گرتنی ئۆجهالندا لهسهر دهسهاڵت بومایه ئهوا لهسێدارهم دهدا .ئهم وتانهی ئهردۆغان لهپاش وتهكانی كهمال كڵچدارئۆغڵوی سهرۆكی پارتی ئۆپۆزیسیۆنی سهرهكی توركیا ب���و .كڵچدارئۆغڵو رایگهیاندبو ك���ه حكوم���هت لهگ���هڵ پ.ك.ك دا بهش���ارهوایی كۆبونهت���هوه .ئهوهب���و لهپاش تێپهڕبونی س���ێ مانگ تۆماری دهنگی نێوان بهرپرسانی ئۆرگانهكانی پ.ك.كو سهرۆكی میت باڵوكرایهوهو دهركهوت ك���ه س���هرۆكی میت وهك نوێنهری ئهردۆگان بۆ ئۆسلۆ نێردراوه. ئێس���تا كڵچدارئۆغڵو دهپرسێت ،كێ بێشهرهفه؟ وا دهرك���هوت ك���ه نی���ازی ئ���اك پارت���ی لهئهنجامدان���ی كۆبونهوهكانی ئۆسلۆدا رهخس���اندنی كهشێكی ئارام ب���وه لهوادهی ههڵبژاردن���دا ،تهنانهت لهوكاتهش���دا پ.ك.ك ب���ۆ س���ێجار لهسهر دهس���تی ئۆجهالن ئاگربهستی درێژك���ردهوه .بهاڵم حكومهتی توركیا راستهوخۆ لهپاش ههڵبژاردنی گشتی 2011ملی بهئۆپهراسیۆنی سهربازیو مهدهن���ی دایهوه .لهگهڵ نزیكبونهوهی ش���ارهوانییهكاندا، ههڵبژاردن���ی چهن���د رۆژێك���ه حكومهت���ی توركیا ب���اس لهدانیش���تنهوهی كۆبونهوهكان دهكات���هوه .لهبهرامب���هر ئهمهش���دا پ.ك.ك ههوڵهكان���ی ئهمج���اره ب���ۆ دهس���تپێكردنهوهی كۆبون���هوهكان بهگومان دهبینێ بهوهی لهرابردوش���دا گفت���ی لهوج���ۆرهی داوه .ش���ایهنی باس���ه حكومهتی ئاك پارتی تائێستا پالنو بهرنامهیهك���ی رونی بۆچۆنێتی چارهسهری پرسهكه نهخستۆتهڕو.
ژمارهی گیراوان لهشهش ههزار كهس تێپهڕیوه. لهناویاندا 96 رۆژنامهنوس، سهدان سهرۆك شارهوانی ،شهش ی پارلهمانتار ب.د.پ ،ههزاران چاالكوان ك ه ێ زۆربهیان بهب ی بونی بهڵگهیهك ئهوتۆ بهندكراون
داو ئێس���تاش لهس���هر ویستی تهییب ئهردۆگان���ی س���هرۆكوهزیران كار بۆ لێس���هندنهوهی ماف���ی پارلهمانتاری لهس���هباحهت تونجهل���یو دو ئهندامی تری ئ���هو پارته دهك���رێ ،ئهردۆگان لهكۆبون���هوهی پارتهكهی���دا وت���ی": بهدادگامان وتوه كار بۆ لێسهندنهوهی متمان���ه ل���هو پارلهمانتاران���ه بكا كه باوهش���یان به چهكداران���ی پ.ك.ك كردوه!" بهمهش بۆمان دهركهوت كه سیس���تمی دادگا لهتوركیا سهربهخۆ نییه. شكستی لهچارهسهركردنی پرسه ناوخۆییهكان: لهدروس���تبونی دهوڵهت���ی كۆماری توركیاوه زۆر پرس���ی لهگ���هڵ خۆیدا هێناوه.لهكاتی هاتنهس���هر دهسهاڵتی ئ���اك پارتی گفتی چ���ارهی زۆری لهو پرسانه دابو .سهرهڕای ههڵبژاردنهوهی ئ���اك پارتی بۆ س���ێ خ���ول كهچی بهشێكی ههره زۆر لهو پرسانه تائێستا بهزیندویی ماونهت���هوه .گرنگترینیان پرسی كورده كه راستهوخۆ پهیوهندی به بهپرس���ی دیموكراس���ییهوه ههیه. دواتریش پرسهكانی تری وهك :پرسی دین ،پرسی عهلمانی ،پرسی عهلهوی، پرس���ی ئهرمهنی ،پرس���ی سۆسیالو دادپهروهری ،پرسی قوبروس ،پرسی مافی مرۆڤ ،پرس���ی یهكس���انی ژنو پیاو ،پرسی یاساو هتد....
ناكۆكی لهگهڵ واڵتانی دراوسێیدا یهكێ���ك لهدروش���مو بهرنامهكان��� ی ك���ورد دهس���تگیركرانو تائهم���ڕۆش ئ���اك پارتی ئهوهبوه كه س���هرلهنوێ ئۆپهراس���یۆنی مهدهن���ی درێ���ژهی پهیوهندییهكان���ی لهگ���هڵ واڵتان���ی ههی���ه .ژم���ارهی گیراوان لهش���هش دراوس���ێیدا بهش���ێوهی س���فر كێشه ههزار كهس تێپهڕی���وه .لهناویاندا كه پهیڕهوبكات .كهچ���ی لهمڕۆدا توركیا 96رۆژنامهنوس ،س���هدان س���هرۆك پهیوهندی دهرهوهی لهگ���هڵ واڵتانی ش���ارهوانی ،ش���هش پارلهمانت���اری دراوس���ێیدا وهك ئێ���ران ،روس���یا، ب.د.پ ،ه���هزاران چاالك���وان ك���ه عێ���راق ،س���وریا ،ئهرمهنس���تان، زۆربهی���ان بهبێ بون���ی بهڵگهیهكی یۆن���ان ناكۆك���هو بگ���ره لهگرژیدایه، ئهوتۆ بهندكراون .لهههڵبژاردنی گشتی تهنان���هت لهگ���هڵ ههن���دێ واڵتیت���ر 2011كات���ی ب.د.پ توان���ی %6،6ی لهوان���ه فهڕهنس���ا ،ئیس���رایل دهنگهكان بباو ژمارهی پارلهمانتارانی پهیوهندییهكانیان ئاس���ایی نهبۆتهوه. له 20وه گهیش���ته ،36دادگا بڕیاری .... »» 19 دهس���تگیركردنی پێن���ج پارلهمانتاری
ئاكۆ حهمه خهسرهو ئهو چركهس���اتهی ههواڵ���ی مهرگی خوێن���دكار "دانا جهمال"مان بیس���ت، بهه���ۆی روخان���ی دی���واری یهكێ���ك لهخوێندنگاكان���هوه ش���هرمم ك���رد كه من كارهكتهرێك���ی كهرتی پهروهردهم. ناكرێت مهرگی ئهم خوێندكاره تهواوی حكومهتو پهرلهمان نهههژێنێ ،چونكه ناكرێت به خوێنس���اردییهوه لهمهرگی ئ���هم گهنجه بڕوانین ،ك���ه دنیایهك له خهونی لهپێش بو. پێویسته مهرگی دانا دنیای پهروهرده بگۆڕێت ،دهبێ���ت حكومهتو پهرلهمان لهو خ���هوه قوڵهی���ان بهخهبهربێنهوه، زو چاوبكهن���هوه ب���ۆ ئ���هوهی ن���هوه فهرامۆشكراوهكانی خۆیان ببینن .ئاخر لهچ شوێنێكی ئهم گهردونهدا ،بودجهی واڵتێك مانگی دهی ساڵی دارایی دهگاته وهزارهتهكان ،دواتریش دهڵێن بودجهكه ڕاگرن بهش���تان ناكات ،كهمتهرخهمیش بهم رادهیه؟ پێویسته ئازایانه دهست بخهینه سهر برین���هكان ،نابێت لهب���هر بهرژهوهندی كورس���یو بهرژهوهن���دی كهس���ی بێدهنگبین .ناكرێ���ت بودجهی واڵتێك كهسانێك دایبنێن كه مناڵهكانی خۆیان لهئهوروپ���ا ،یان النیك���هم لهخوێندنگه ئههلییهكان���ی كوردس���تان دهخوێنن! بهرپرس���ێك كه لهبواری پ���هروهردهدا باوهڕی به كهرت���ی حكومی نهبێ ههتا مناڵهك���هی بكاته ن���اوی ،ئیدی خهڵك مافی خ���ۆی نییه باوهڕی ب���هم جۆره خوێندنگه حكومییانه نهمێنێو ههمیشه بهناچاری پهلی مناڵهكهی بگرێ بۆ ئهو قوتابخانانهی تهنها فێری خوێندهواری دهكهن. ئایا بهم جۆره سیس���تهمی س���ویدی لهناوهندهكان���ی خوێندن���دا جێبهج���ێ دهكرێت؟ چون سیستهمێكی هاوچهرخ تهنها به قس���ه جێبهجێ نابێ ،بهڵكو
►
با مهرگ ی دانا بكهینه سهرهتای ژیانێك ی نوێ پێویست ه حكومهت مهرگی ئهم گهنج ه بكاته ههستانهوهی كهرتی پهروهردهو پالنێكی تۆكمهو بههێزی بۆ دابنێت ههنگاوی كردارهكی پێویس���ته .كاتێك بودج���هی ئهم واڵت���ه دادهنرێت ،چۆن دهبێت حس���ابی ئ���هوه نهكرێ���ت كه ملیۆنو نیوێك خوێندكار لهناوهندهكانی خوێندندان؟ دنیای پهروهرده وهكو ئهو دیواره كۆنو داڕزیوه ،ئهگهری ڕوخانی بهس���هر بونهوهرهكان���ی كۆمهڵ���گادا ههیه ،ئ���هو دیواره كۆن���ه كه كهمێك بۆیاخی دهكهن ،زو یان درهنگ مهرگی كۆمهڵگاكانی لێدهكهوێتهوه. س���ااڵنه ژم���ارهی خوێن���دكارهكان لهپۆلهكاندا بهرهو ههڵكش���ان دهڕوات، س���ااڵنه ژم���ارهی خوێندنگ���ه س���ێ دهوامیی���هكان زی���اد دهكات ،س���ااڵنه قهیران���ی كهمی میالك له مامۆس���تاوه بیگره ههتا پاسهوانو خزمهتگوزار ڕوی لهزیادبون���ه ،ئیدی ههر كهس���ێك لهم كهرتی پهروهردهی���هدا كار بكات ئهمه دهبین���ێ ،مهگهر خۆی لهئاس���تی ئهو كهموكوڕییانهدا چاو بنوقێنێ. پێشتر لهوتارێكدا نووسیبوم كه بۆچی دهب���ێ بهرێوهب���هری خوێندنگهیهك بۆ پێداویستی خوێندنگهكهی بۆ پهروهردهو وهزارهتو حكوم���هت بگهڕێتهوه ،ئهدی
بۆچی خۆی دهس���هاڵتی ئهوهی نهبێ، ئ���هو دیواره كۆنه چ���اك بكاتهوه ههتا بهس���هر خوێندكارهكهیدا نهڕوخێ؟ ئهم رۆتینات���ه دامهزراوه دروس���ت ناكات، بهڵكو ههڵیدهوشێنێتهوه. ئێمه تهنه���ا كات بهرێدهكهین ،زیاتر پینهی ش���تهكان دهكهین ،كێشهكان بۆ كاتێك���ی تر ههڵدهگری���ن ،نهك ئهوهی لهڕهگهوه كێش���هو گرفتهكان چارهسهر بكهین .بۆیه لێرهوه پێشنیار دهكهم كه بینای شیاوو هاوچهرخ بۆ ناوهندهكانی خوێندن دروس���ت بكرێت ،ژینگهیهكی جوان بۆ مامۆستاو خوێندكاران فهراههم بكرێت ،لهبهرئهوهی كۆمهڵگا له كهرتی پهروهردهوه دروس���تدهبێو نهش���ونما دهكات ،پهروهرده شادهماری كۆمهڵگایهو بهرههمهێنهری تاكهكانێتی. بهداخهوه كهسانێك ههن واتهماشای پ���هروهردهو فێرك���ردن دهك���هن ك���ه كهرتێكی بهكاربهره ،ههر بودجهی تێدا خهرجدهكرێ���ت ،كهچی بێئاگان لهوهی كه ئهم كهرته مرۆڤ بهرههم دههێنێت، پێویسته ئهو دیده بگۆڕین ،تاوهكو ئهو دنیایه بێته ئاراوه كه ش���یاوی كهرتی پهروهردهیه. ئهو كاتهی قوتابیی���هك لهبینایهكی كۆندا بهكهرهس���تهیهكی كۆن���هوه ،به مامۆس���تایهك كه دونیایهك كێش���هی ههی���ه ،وانهكان���ی دهخوێنێ���ت ،ئێمه ب���هو خوێن���دكاره دهڵێی���ن ت���ۆ لهمه زیات���رت شایس���ته نیی���ه .بۆی���ه ئهو خوێندكاره ههس���ت به كهمی دهكات، هی���چ ئینتیمایهك���ی ب���ۆ واڵتهك���هیو خوێندنگهك���هی نابێت ،ههمیش���ه ڕقی لهقوتابخانه دهبێتو بهزیندانی دهزانێ، لهبهرئ���هوه ههمیش���ه حهز ب���ه دنیای دهرهوهی ئهو بینایه دهكات. بینای���هك ك���ه ل���ه ه���هر مهرجێكی خوێندن بهدوربێ ،چۆن دهبێ چاوهڕوان بین ژینگهیهكی ش���یاوو خوێندكارێكی س���هركهوتوی تی���ادا بهرههمبێ���ت؟
دهب���ێ چاوهڕوانی چ س���ایكۆلۆژیایهك لهخوێندكارهكان���ی بكهین؟ ژینگهیهك كه ش���یاو نهبێ ،بهدڵنیاییهوه كهسی ش���یاو بهرههم ناهێن���ێ .دهبێت لهوه زیات���ر چاوهڕوانی مهرگ���ی مرۆڤهكانی ن���او پ���هروهرده نهكهی���ن ،دهبێ ژیان لهناوهندهكان���ی خوێندن���دا ئهگهرێكی چاوهڕوانك���راو بێ ،نهك م���هرگ .ئێمه دهزانین لهكهرتی پ���هروهردهدا ههنگاو ن���راوه ،بین���ای ن���وێ دروس���تكراوه، پرۆگرام���هكان گ���ۆڕاون ،ب���هاڵم ههمو ئهوان���ه ههرگی���ز بارتهق���ای گهورهیی كهرتی پهروهرده نیین. رۆژان���ه لهناوهندهكانی خوێندا دهیان خوێندكار لهڕوی دهرونییهوه ههس���ت ب���ه ڕوخان دهك���هن ،ژیانی مامۆس���تا لهكۆمهڵ���گادا ژیانیك���ی پ���ڕ لهخهمو ئاس���تهنگه .بۆیه پێویس���ته حكومهت مهرگی ئهم گهنجه بكاته ههستانهوهی كهرتی پ���هروهردهو پالنێك���ی تۆكمهو بههێزی بۆ دابنێت. ئ���هو گهنجهی دیوارهكهی بهس���هردا ڕوخا ،ئهگهر خودا ژیانی پێبدایه رهنگه ببوایه بهیهكێك لهداهێنهرهكان ،ببوایه بهسهرۆكی حكومهت ،یان مامۆستایهك لهالدێیهك���دا وان���هی بهقوتابب���ان بگوتایهتهوه .ئ���هو گهنجه لهههمومان رۆشت ،ناكرێت مرۆڤهكانی ئهم نیشتمانه بهكهم سهیر بكهینو پێداویستییهكانی ژیانیان بۆ دابین نهكهین. ئهگهر دهمانهوێ���ت واڵتهكهمان بینا بكهی���ن ،ئهگهر دهمانهوێ���ت نهوهیهكی تهندروس���تو هۆشیارو رۆش���نبیرمان ههب���ێ ،دهب���ێ ژینگهیهكی ش���یاو به ژیانیان ب���ۆ دابین بكهین ،ههتا ههرگیز چاوهڕوان���ی ههواڵی دڵتهزێ���ن نهبین. دهبێ���ت چاوهڕوانی ههواڵێ���ك بین كه شانازی پێوهبكهین ،نهك ههواڵی مهرگی خوێندكارێك بهه���ۆی روخانی دیواری قوتابخانهكهی بهسهریدا شهرمهزارمان بكات.
سیاسەت و ترس ئاراس فهتاح سیاس���ەت ترس نیی���ە ،بەڵکو خەمە. سیاس���ەت لە دونیای ئێمەدا ھێندەی بە ترس���ەوە بەس���تراوەتەوە ،ئەوەندە بە خەمەوە گرێنەدراوە .گەر سیاسەت خەمیشی ھەبێت ئەوە لەشێوەی ترسدا وێنایدەکات .ترس���ێکی قووڵ چەمکی سیاس���ەتی ک���وردی داگیرک���ردووە، بەچەش���نێک ک���ە سیاس���ەت و ترس بوون بە دوو کایەی ئاڵۆزکاو بەیەکترو جیاکردنەوەیان کارێکی ئاس���ان نییە. ترس ل���ە پیالنگێڕان و لەدەس���تدانی دەس���ەاڵت و ڕووخانی دەسەاڵتدارێتی، سیاس���ەتی کوردی تەنی���وە .ھەموو کردەیەک���ی سیاس���یی بە ترس���ەوە گرێدراوە و مەترسییەکانیش ھەموویان بوون بە مەترسیی سیاسی. حیزب���ەکان کاتێ���ک ئام���ادەن لەگەڵ ی���ەک دابنیش���ن و گفتوگۆبک���ەن کە ترس یان فش���اری دەرەکییان لەسەر بێ���ت ،ھەرکاتێکی���ش مەترس���ییە دەرەکیی���ەکان کەمبن���ەوە دووب���ارە ترس���ەکانییان لەیەکتر زی���اددەکات. ترس لەسیاسەتدا ھاوڕێ دروستناکات، بەڵکو دوژمن بەرھەمدەھێنێت .دوژمن ئەو مەترس���ییەیە کە سیاسەت کاتێک پێویستی پێیەتی کە نەمریی دەسەاڵت و پاوانخوازیی تاکە خەمی بێت .ھەموو ئەو دەس���ەاڵتدارێتییانەی لەسەر ترس بەندن ،زیاد لە دوژمنێکیان ھەیە .مەرج نییە ئەو دوژمنانە دوژمنی ھەقیقی بن، بەڵکو ھەندێکی���ان دوژمنی وەھمین و دروس���تدەکرێن .سیاس���ەتی ترس و ئایدیۆلۆژی���ای بەرھەمھێنان���ی دوژمن رۆحی ئیستیخباراتی و عەسکەرتارییەت لەن���او کۆمەڵگادا گ���ەورەدەکات و بە یاساش پاسەوانیی خۆی دەکات. دەرکردنی یاساگەلی وەکو ئەنجومەنی ئاس���اییش و دژە تی���رۆر و ھەوڵ���ی تێپەڕاندن���ی یاس���ای پاراس���تنی پیرۆزیی���ەکان و ئامادەنەب���وون ب���ۆ گەڕانەوەی دەستووری ھەرێم و ھەموو ئەو یاس���ایانەی کە بەن���او رەھەندی نیش���تیمانییان ھەیە ب���ۆ پەرلەمان و لەم کۆتاییەش���دا دەرکردنی نووسراوی ژم���ارە ()1170-5ی س���ەرۆكایەتی داواكاری گش���تیی كە لە 2012-9-24 دا بەناونیش���انی (رێكاری یاس���ایی) یەوە دەرچوو و بەس���ەر وەزارەتەكانی حكومەت���ی هەرێ���م و فەرمانگەكان���ی داواكاری گشتیدا گشتێنرا ،ئەمە جگە لەچەندین بڕیارو یاسای تر کە ھەردوو دەس���ەاڵتدارێتییەکە بێگوێدانە ئازادی و مافەکان���ی م���رۆڤ تێیانپەڕاندووە، گەواھی ئەو راس���تییەن عەقڵییەتێک لە پشت ئەم س���تراتیژەوە کاردەکات، کە دەیەوێت دەسەاڵتدارێتی تاکحیزبیی لۆکاڵی لە کوردس���تاندا ب���ە ئەبەدیی بکات ،گەرچی باجەکەی لەدەس���تدانی س���ەرەوەریی نەتەوەی���ی و کۆدەنگیی نیشتیمانیش بێت. چ درامایەک���ی سیاس���یی گەورەی���ە کوردستان جارێکی تر لەوە بترسێت کە دەوڵەتی عێراق خەریکی پڕچەککردنی خۆیەتی و ئەم چەکانەش���ی بۆئەوەیە لە ھێرشی سەربازییدا دژ بە گەلەکەی بەکاریانبھێنێ���ت! ئەمە ل���ە کاتێکدا ڕوودەدات ک���ە س���ەرۆکی دەوڵەت���ی عێ���راق و جێگری س���ەرۆکوەزیران و وەزی���ری دەرەوە و وەزیری بەرگری و چەندی���ن پلەوپایەی ب���ەرزی تری ناو دەس���ەاڵتدارێتیی حکومەت���ی عێراقی کوردن ،یان ڕاستتر وایە بڵێین سەر بە یەکێک ل���ە دوو حیزبەکەن و ئاگاداری وردودرش���تی داڕش���تنی سیاس���ەتی حکومەتەکەن! ئەم ترس خس���تنە دڵە کتوپ���ڕەی ھاواڵتیان���ی ک���ورد چیمان پێدەڵێت؟ ھەر چاودێرێک تەماش���ای ئ���ەم واقیعە سیاس���ییەی واڵتی ئێمە ب���کات ،دەگات���ە ئ���ەو دەرئەنجامەی کە سیاس���ەتی کوردی ل���ە دۆخێکی زۆر دراماتیکی���دا دەژی .ج���ەوھەری ئەم دراما سیاس���ییەش کە سیاسەتی ئ���ەم دوو حیزب���ە بەرھەمیانھێناوە، دەرئەنجامی نەبوونی ئەو بەھایانەیە کە دەبوایە دەوڵەتی نوێی عێراقی لەسەر بنیاتبکرابایەت���ەوە؛ ئەوی���ش دانەنانی گەرەنتیی دەس���توورییە ب���ۆ ئەگەری سەرھەڵدانی ھەر چەشنە ھەڕەشەیەک لەسەر بوونی کورد لە چوارچێوەی ئەم
►
هێژا دڵشاد بڕوا بهرزنجی
رهوشی توركیا لهدهساڵی رابردودا پرس���ی ك���ورد لهپێ���ش ئ���هوه ی ئ���اك پارتی ل���ه 2002دا دهس���هاڵت بگرێتهدهس���ت ،ئاگربهس���تێكی درێژ لهالی���هن پ.ك.ك و توركی���اوه لهئاراداب���و .بهاڵم دواتر ئ���اك پارتی ئهو ئاگربهستهی بهههڵگیرساندنهوهی ش���هڕی لهگهڵ پ.ك.ك پهكخس���تو له 2004دا بێدهنگی چهكهكانی شكاند. لهسی ساڵی شهڕی پ.ك.ك و سوپای توركیدا زۆرترین ئاگربهستی پ.ك.ك لهم ده ساڵهی دوایدا رایگهیهنراوه .واته لهكۆی 16ئاگربهست 11 ،یان لهخولی ئاك پارتیدا ب���وه .كهچی حكومهتی ئاك پارتی نهیتوانیوه رێگه چارهیهكی دروست بۆ پرسهكه بدۆزێتهوه .لهگهڵ ئهوهش���دا لهسیاس���هتی فاشیستیو توانهوهی ك���ورد بهردهوامبوه ،بهوهی رێگهن���هدان بهخوێن���دن بهزمان���ی دایكو پێناس���ی كوردو تاكو ئێستاش پیتهكانی ( ) Q,W,Xبهقهدهغهكراوی ماونهتهوه .كردنهوهی كهنالێ كوردی تهرهته شهشو خوێندنی وانهی كوردی بهئیختی���اری بهخهبات���ی سیاس���یو چهك���داری كوردانی توركی���ا هاتۆته كایهوه .لهدیدارێكی نوسهری ئیسالمی روش���هن چهكر ب���ۆ رۆژنامهی چاودێر دهڵێ���ت ":گ���هر خهبات���ی چهكداری پ.ك.ك نهبوایا ئهوا لهمڕۆدا ئهو مافه سهرهتاییانه بهكورد نهدهدران". لهگهڵ كش���انی بزوتنهوهی سیاسی ك���ورد لهو واڵت���ه ،حكومهت���ی ئاك پارتی كهوتۆته دژایهتی كوردان هیچ قورس���اییهك ب���ۆ پارتێكی سیاس���ی رێگهپێ���دراوی وهك ب.د.پ دانان���ێو بهبیان���وی جۆراوج���ۆر لهزهمین���هی سیاس���ی دوریاندهخات���هوه .بۆ نمونه لهپ���اش ههڵبژاردنی گش���تی ،2007 لێسهندنهوهی پهرلهمانتارێتی له ئهحمهد توركو ئایس���هل توگلوكی لێكهوتهوه. لهههڵبژاردنی ش���ارهوانییهكانی 2009 دا كات���ێ كوردان دهنگێكی بهرچاویان هێناو توانیان 18شارهوانی ببهنهوه. دیسان حكومهتی ئاك پارتی لهرێگهی دادگاوه بهكردن���هوهی دۆس���یهی ك.ج.ك ،كه دۆس���یهیهكی سیاسییه دهس���بهجێ سهدان سیاس���هتمهداری
►
یهکگرتوو بهپای گورگ ه بێ كهڵپهك ه ناگات!
پارتی دەیەوێت کوردستان بکات بە فارگۆنێک لەشەمەندەفەری تورکیو یەکێتیش تاوەکو ئێستا نایەوێت دەستبەرداری پڕۆژەی ھێڵی ئاسنی نێوان بەغداو سلێمانیو تاران بێت دەوڵەتەدا .چ کارەس���اتێکی سیاسییە پارت���ی و یەکێتی ھەش���ت س���اڵە لە بەغدا خەریک���ی دوبارەبیناکردنەوەی ئ���ەو دەوڵەتەن ،کەچ���ی نەیانتوانیوە بچووکتری���ن زەمانەت���ی دەس���تووری ب���ۆ دواڕۆژی میللەتێک���ی ئەنفالک���راو دابینبک���ەن .لە ئێستاش���دا جگە لەو خەتەسوورە ریتۆریکییانەی ناو وتاری س���ەرکردەکان ھیچ زمانێکی تریان بۆ گفتوگۆکردن نییە .کوردستان بە چەک بەرگریی لێناکرێت ،مەترسیی جەنگیش ب���ە ھەڕەش���ەی ش���ەڕ دانامرکێتەوە. لەم���ڕۆدا ھەر مەترس���ییەک بۆس���ەر کوردس���تان ھێن���دەی بەرئەنجام���ی ئ���ەو بێئاراس���تەییە سیاس���ییەیە کە کۆمەڵگای سیاسیی کوردستان پێوەی دەناڵێ���ت ،ئەوەندە پەیوەس���ت نییە بە ھێ���ز و سیاس���ەتی دوژمنکارانەی بەغ���دا دژ بە ھەولێ���ر .بێگومان ئەمە مانای ئەوە نیی���ە کە مالیکی یان ھەر سیاس���ەتمەدارێکی عێراقی تر خەونی کۆنترۆڵکردن���ەوەی خاک و س���امانی کوردستانی نەبێت و بەناوی پاراستنی س���ەروەریی نیش���تیمانییەوە دەوڵەت پڕچەکنەکاتەوە .ب���ەاڵم تیژبوونەوەی ناکۆکییەکانی نێوان مالیکی و بارزانی و ھەڵکش���انیان بۆ رووبەرووبوونەوەی سەربازیی ،لە خزمەتی ئەو ھێزانەدایە کە ناسیۆنالیزمی ئەتنی و شەڕانگیزیی مەزھەب���ی دەک���ەن ب���ە چەکێ���ک بۆ دروس���تکردنی جەماوەر و حەماسەتی سیاس���یی .پارتی دەتوانێت ش���ەڕ بۆ کوردستان دروستبکات ،بەاڵم ناتوانێت بەتەنھا بەرگریی لێبکات .ھەر ئەمەشە وادەکات کە بەرگریی لە کوردس���تان و داڕشتنی بەرژەوەندییە نیشتیمانییەکانی ئ���ەرک و وەزیفەی یەک حیزب نەبێت، بەڵکو بەرپرسیارێتی ھەموو ئەو ھێزانە بێت کە کۆمەڵگای سیاسی و مەدەنی کوردستان پێکدەھێنن .بەاڵم ئەوەی لە واقیعدا دەیبینین خەمێکی سیاس���یی ترە؛ پارتی دەیەوێت کوردستان بکات بە فارگۆنێک لە شەمەندەفەری تورکی و یەکێتی���ش تاوەکو ئێس���تا نایەوێت دەس���تبەرداری پڕۆژەی ھێڵی ئاسنی نێوان بەغدا و سلێمانی و تاران بێت. ترس ل���ە سیاس���ەتدا پەیوەندییەکی قووڵی بە ھاوکێشەی دۆست و دوژمنەوە ھەیە .پرس���ی ئەوەی کێ دۆستمانە، پرس���ێکە تاوەکو ئەمڕۆ لە سیاسەتی کوردیدا ن���ەک تەنھا پێناس���ێکی بۆ نادۆزینەوە ،بەڵک���و بەتەواوی غائیبە. دەستنیش���انکردنی دۆست و دوژمن لە سیاسەتی کوردیدا ھێندەی بەرئەنجامی بەرژەوەندیی���ە کاتی���ی و ھاوکێش���ە ھەرێمییەکانە ،ئەوەن���دە بەرئەنجامی داڕش���تنی سیاس���ەتێکی نەتەوەی���ی نییە .ئاراس���تەی سیاسەتی دەرەکیی ھێ���زە سیاس���ییەکانی کوردس���تان ت���ەنھا لەیەکتر جیاواز نی���ن ،بەڵکو لە زۆر ش���وێندا ناک���ۆک و دژبەیەکن. ....
»» 19
ماف ی مرۆڤ لهكوێی ئهكادیمیاكان ی خوێندندایه؟ ئیکسۆن مۆبایل:
►
بۆچ����ی کۆمپانیای����هك نیه وهک کڵێس����ا، بهرگهی س����هدان س����اڵ بگرێت له مێژوو. ههمیش����ه دهنگو رهنگو شێوازیم له یاده. من خوێندکاری قۆناخی دووی زانکۆ بووم ئهویش مامۆس����تای کارگێ����ری کۆمپانیا. ن����اوی جیم وڵش ب����وو ،خریلهیه ،توکنی، ورگ����ن< .ئهگ����هر کۆمپانیای����هک ههبێت که ههتا ئێس����تا بهرگهی چهندین دهیهی گرتبێتو هێش����تا بههێزبێت ئهوا ئێکسۆن مۆبایله ،وهک ستیڤ کول ،رۆژنامهنوسی ناوبانگی رۆژنامهی واش����نتون پۆست ،له کتێبه نوێکهیدا ئیمپراتۆریهتێکی تایبهت: ئیکس����ۆن مۆبایلو دهس����هاڵتی ئهمریکی دهنوس����ێت .ئێکسۆن له ئهفسانه ئهچێت، گهورهتری����ن کۆمپانیای نهوت����ی جیهان. شێوازی کاری وهك کۆمپانیا ،جوگرافیای کاری ،پهیوهندی له گهڵ دهس����هالتهکاندا، وه ههروهها له ههمووی ئاڵۆزتر پهیوهندی له گهڵ حکومهتی ئهمریکیو یاسادا. ئ����هم س����تونه بۆی����ه دهنوس����م چونکه ئیکسۆن ئێس����تا له س����هرهتای ئهوهدایه که ببێته بهش����ێک له پێکهاتهی سیاسیو ئاب����وریو تهنان����هت کۆمهاڵیهتی ئێمهش. (ئهم کۆمپانیایه پالنی وایه گرێبهستهکهی له قورنه ،به کۆمپانیایهكی تر بفرۆشێت، ئێستا لوکئۆیلی روس����ی خواستی کرینی ههیه) ،وه بنکهی سهرهكی له کوردستان دانێ����ت .ئ����هم رووداوه وهک هاتنی جهژن لێکدراوهتهوه له ناو سیاس����یه کوردهکانو میدیاکان����دا .بهاڵم ئای����ا چ جهژنێکه ،یان له راس����تیداجهژنی کێیه؟ کاتێک ئێکسۆن دهبێته هێزێکی کاریگهر ،دهبێ بزانین ئهم هێزه کێیه ،رۆڵی چیه؟ سهرهتا کۆمهڵیک دوفاق����ی .ههندێ����ک دهڵێ����ن ئیکس����ۆن کۆمپانیایهکی کهرت����ی تایبهته پهیوهندی نیه به سیاسهتهوه ،له ههمانکاتدا ههندێک بروایان وایه هاتنی ئیکس����ۆن دهبێته هۆی بوونی کورد ب����ه خاوهنی دهوڵهتی خۆی. ئهم دوفاقیه نیشانهی الوازی بیری کۆلکه سیاس����هتمهدارانی ک����ورده لهم ب����وارهدا، ئێکس����ۆن زۆر لهوه گهورهتره له دهرهوهی سیاس����هتبێت ،زۆر لهوه کاریگهرتره تهنها سهر به کهرتی تایبهت بێت .ئهوهی لێرهدا ئاش����کرایه که ئێمه بهم پێوهره سادانهوه ناتوانی����ن له پێگ����هی کۆمپانیایهكی وهها بگهین له ئاس����تی سیاس����یو یاس����اییدا. ئێکس����ۆن له ههموو کۆمپانی����او الیهنێکی تر زیاتر پاره له لۆبیکردندا س����هرفدهکات بۆئ����هوهی یاس����ای حکومهت����ی ئهمریکی ل����ه قازانجی بێ����ت .گ����هر کۆمپانیایهكی س����هربهخۆیه چ پێویس����تی ب����هم هێنده لۆبیکردنه ههیه بۆ ئاراستهکردنی سیاسهت ویاس����ا؟ با واقیعێکی س����اده وێنابکهین، ئێکسۆن لەههره ناسهقامگیرتین جێگاکانی دونی����ادا خهریکی ن����هوت دهرهێنانه .لهم جوگرافیا پڕ ل����ه توندتیژیهدا ،بۆ نموونه وهك خۆرئ����اوای ئهفریق����ا ،که کۆمهڵه به ناو واڵتێکی لێن ،ک����ه له الیهن کۆمهڵێک چهتهوه دهستیان بهسهرا گیراوه ،سهرتاپا داهاتهکهی����ان تااڵن دهكرێ����ت بهبهرچاوی خهڵکه برسیو ههژارهکهیهوه ،له دۆخێکی وههادا ئێکسۆن پالنی ههیه که بۆ ماوهی چل س����اڵ لهم جێگایانهدا بمێنێتهوه ،له راستیدا له زۆر جێگا ،له ههوڵی ئهوهدایه که راهێنهری ئیسرائیلی بهێنێت بۆئهوهی حیمای����هی دهس����هاڵتداره ناوخۆیی����هکان رابهێنێت ههتا له سهر دهسهاڵت بمێننهوهو ئیکس����ۆن له دهرهێنانی نهوت بهردهوام بێت .بهبێ پاڵپش����تی سیاسهت ،تهنات له ئاس����تی جیهانیش����دا ،ئهم ههموو ئاڵۆزیه نایهته بوون . له ههمانکاتدا ئهم واقیعه ئاڵۆزه ،چهند راس����تیهکی زۆر تاڵمان پێدهڵێت :یهكهم، ئێکس����ۆن خهمی بهردهوام����ی نهوته ،له پێناوی ئ����هوهدا ئامادهیه ههموو ش����تێک ب����کات ،تهنان����هت دابینکردن����ی هێ����ز بۆ دهسهاڵتداره ستهمکاره ،چهته ،الوازهکان. ئهم����ه ئاماژهی����ه روونه که ئێکس����ۆن له دهرهوهی سیاس����هت نیه ،نه له ئهمریکاو له دهرهوهی ئهمریکا .بهاڵم ئێکس����ۆن له سهرهوهی سیاس����هته ،ئهو سیاسهته که خزمهتکاری ئیکس����ۆنه .بۆی����ه پهیوهندی ئێکس����ۆن له گهڵ سیاسهتدا بریتی نیه له پهیوهندی تایبهت یان گش����تی ،سهربهخۆ یان ناسهربهخۆ. گهر له رووی یاس����اییهوه لهمه بنوارین، ئێکۆس����ن له ئهمریکا ،ک����ه بنکهکهی له تهکساس����ه ،دهخوازێت ئهمریکایی نهبێت. چهند بوونهوهرێک����ی ئهگامبیانانهیه بهاڵم به پێچهوانهوه .ئێکس����ۆن له ناویاسادایه که یاس����ا ل����ه قازانجیهتی ،ل����ه دهرهوهی یاسادایه که یاسای رێگریهتی ،وه ههمیشه له ههوڵی ئهوهدایه که یاس����ا بهالی خۆیدا بچهمێنێتهوه.
ههڵس����هنگاندنی پهیوهن����دی کۆمپانیای نهوت به واڵتانیانهوه ههمیشه به دوو شێوه بووه،ههندێک ب����روای وایه که کۆمپانیای ن����هوت پهیوهندیان نیه ب����ه واڵتانیانهوه، کهرتی تایبهتو سهربهخۆن ،شێوهی دووهم بروای وایه که کۆمپانیاکان هیچ نین جگه له دهسکهالیهکی حکومهتهکانیان .هاوینی رابووردوو ل����ه جێگایهكی قهراخ ئهنقهرهی پایتهخت����ی تورکیا ،له بااڵخانهیهكی نوێ، له نهۆم����ی ده ،له ئۆفیس����ێکی میانبهنی فراوانی روناکدا ،میوانی ئۆسمان گۆکسیل بووم .ئۆس����مان یهكیکه له بهرێوبهرهکانی کۆمپانی����ای بۆت����اش ،ک����ه گهورهتری����ن کۆمپانیای بۆری گواس����تنهوهی نهوته له ئاس����یای ناوهندهوه بۆ بهن����دهری جیهان. بۆتاش دێت بۆ کوردس����تانیش .ئۆس����مان چهندجارێک ئهوهی ب����ۆ دووبارهكردمهوه که کۆمپانیای نهوتو غاز س����هربهخۆییان له ب����هر کۆمهڵیک ه����ۆکاره ،یهکهم باش بهرێوهبردنی کارهکانیان ،دوورگرتنیان له قهیرانهکانی حکوم����هت وه تایبهتکردنیان به چینێكی کۆمهاڵیهت����ی تایبهت ،ئهگینا له ههموو ش����تێکی تری کۆمهڵ����گا زیاتر س����هر به حکومهتن .کهواته گ����هر بڵێین کۆمپانی����ای نهوت س����هر ب����ه حکومهته ههڵهین ،گهر بڵیین س����هر ب����ه حکومهت نی����ه ههڵهی����ن .دۆخهكه بهم ش����ێوهیهیه حکوم����هت دهس����توهرناداته کارهکان����ی کۆمپانیا بۆ ئهوهی بهباشی بهریوهبچێت، له راستیدا له سهرهتادا ئێکسۆن کراوه به کهرتی تایبهت تهنها لهبهرئهوهی بهباشی کارهکانی بهریوهبهرێ����ت .بهاڵم به ههموو شێوهیهك پش����تگیری کۆمپانیا دهکات له بهرێوهچوون����ی کارهکانی����دا بهتایبهتی له دهرهوه .ئاسایش����ی وزه ئهمرۆ گرنگترین جۆری ئاسایشی دهوڵهتیه ،کاتێک بوارێکی وهها به دهست کۆمپانیایهکهوهیه حکومهت ناتوانێ����ت لیی به دووربێت .له ههمانکاتدا کۆمپانیاکانیش ناتوانن له حکومهتهکانیان ب����ه دوور بن .ههم����وو ئهمانه ب����ه مانای دابینکردنی ئازادیهکی زۆرو پێویس����ت بۆ کۆمپانیا.
ئێکسۆن خهمی بهردهوامی نهوته، لەپێناوی ئهوهدا ئامادهیه ههموو شتێک بکات ،تهنانهت دابینکردنی هێز بۆ دهسهاڵتداره ستهمکاره، چهته ،الوازهکان گهر ل����هم روانگهیهوه هاتنی ئێکس����ۆن ببینین بۆ کوردستان چهند دهرئهنجامێکی تێکهڵمان دهست دهکهوێت .یهكهم :خهمی ئێکسۆن بهردهوامی رۆشتنی نهوت ،گرنگ نی����ه له چ دۆخێکی سیاس����یدا .کهواته بۆ ئیکس����ۆن ،خهم����ی دامهزراندنی دهوڵهتی ک����وردی ههرگی����ز ناچێت����ه نێ����و بازنهی بایهخهکانیهوه .بهالی ئیکسۆنهوه کێشه نیه چهن����د کودهتا له واڵتانی ئهفریقا رووئهدا، چونک����ه کودتاچی����ان ههمیش����ه ئامادهن نهوتهکهیان بفرۆش����ن .بهم پێوهرهبێت به الی ئێکس����ۆنهوه گرن����گ نی����ه کێو چۆن حاکمی کوردس����تانه ،گرن����گ بهردهوامی نهوته.دوو ،هاتنی ئیکس����ۆن نابێته هۆی هاتنه ئارای دونیایهكی س����هردهمیانه ،له راس����تیدا پێچهوانهکهی راسته ،وهك کۆل له کتێبهکهیدا بهباشی روونی دهکاتهوه وه بۆ ههموو چاودێران ئاشکرایه که ئیکسۆن له الیهن کهس����انێکهوه بهرێوهدهبرێت که سهر به باڵه ئاینیهکهی کۆماریهکانن ،نهک ههر بروایان به ژینگهو ژینگه پاراستن نیه بهڵکو چاالکانه دژایهتی دهکهن ،بهتایبهت له س����هردهمی لی ئهندرس����ن ،ناسراو به قوون یان پاش����هل ئاسنین .له ههمانکاتدا ئیکسۆن یهكێکه لهو کۆمپانیانهی که ههتا ئێستا ئامادهنیه داهاتی خۆی بداته دهست ئهو رێکخ����راوه نیودهوڵهتیه ناحکومهیهی که له نهرویج دام����هزراوه بۆ داکۆکیکردن له سهر شهفافیهتی داهاتی نهوت .کهواته پیس����کردنی ژینگ����هو گهندهڵ����ی به الی ئیکسۆنهوه جێی بایهخ نیه.
ی ی واڵت��� ه پێش���كهوتووهكان لهزۆربه ی مرۆڤو ی ماف��� دونی���ا ك���ه بنهماكان ی پرهنس���یپ ه مهدهنییهكان ،تا ئاستێك ی ك���ردوه. ب���اش پارێزراوهو گهش���ه هێشتا پرسی مافهكانو پهرهپێدانیان، لهگهڵ پێش���هكهوتنهكانی تهكنهلۆژیاو ی ی گهرم ئهزمونو عهقاڵنییهت بابهتێك ی ی توێژین���هوهو خوێندن ن���او كایهكان ناوهن���ده ئهكادیمییهكانی وهك زانكۆو پهیمانگاكان���ن .ئهم���هش لهبهر یهك ی جهوههری ئهوی���ش ئهوهی ه راس���تی م���رۆڤو مافهكان���ی م���رۆڤ بههایان ی ههمو پرس���هكانی ترهوهیه. لهسهرو لهگ���هڵ پێش���كهوتنهكانی دونی���ادا ئهم پرس��� ه لهگهش���هكردندای ه لهچهند ئاس���تێكدا ،لهوانه ئاستی تاكهكهسیو گروپو ئینجا ئاستی نێودهوڵهتی. ی س���هدهی بیس���تهم س���هردهم ی ی پاراس���تن ی ههمهالیهنه بانگهوازێك مافهكانو روبهروبونهوهی پێشێلكاریی ه مهترس���یدارهكان بو .بهتایبهتیش ك ه ی یهكهمو دوهم، ی جیهان ه���هردو جهنگ ی ههڕهش��� هی راس���تهقینهیان لهك���ۆ ی ی ك���رد .كاتێ���ك زۆربه مرۆڤایهت��� ی بهرههمهكانی عهقڵو دهستكهوتهكان خودی م���رۆڤ ب���ۆ لهناوبردنی مرۆڤ بهخهرج���دران .ه���هر لهم س���هدهیهدا چهندی���ن رێكخ���راوی نێودهوڵهت���یو كۆمهڵ���هو ناوهن���دی جیاجی���ا ب���ۆ هوش���یارییو ئاش���نابون بهماف���هكان دهركهوتنو كهوتنه شیكردنهوهو گهڕان ی ی دۆزینهوهی س���هرچاوهكان ب���هدوا ی چارهسهرو توندوتیژییو میكانیزمهكان ی ی پارێزهران ی بازن��� ه بهرفراوانكردن��� ی نێودهوڵهتیو مافهكانی مرۆڤ لهئاست ناوخۆیی واڵتاندا. لهوێ���وه پرس���ی مافهكان���ی مرۆڤ ی وهك ب���وه داوایهكی جیهان���یو چید ی نهمای���هوه، ی تاكهكهس��� خواس���تێك ههروهها بایهخدان بهم پرس ه بوه یهكێك لهپێوهره دیموكراس���ییو مهدهنییهكان ی بۆ ه���هر واڵتو كۆمهڵگای���هك .دوا ی مافهكانی مرۆڤ وهك ج���اڕی گهردون ی ی نێودهوڵهتی بۆ پابهندبون بنهمایهك
واڵتان بهپرهنس���یپهكانهوه لهئاس���ت ه ی جیاجیاكان���دا ناوهن���دو رێكخ���راو تایب���هت بهمافه مهدهنیو سیاس���ییو كهلتوریی���هكان دروس���تكرانو رۆڵو بایهخییان بهدیار كهوت. كوشتو كوش���تارهكانو جینۆسایدو ی گروپ ه ئیتنیو ههوڵهكان���ی قڕكردن��� ی نهتهوه بندهس���تهكان لهالیهن واڵتان ستهمكارو تۆتالیتارهوه وایكرد چهندین ی ی نێودهوڵهت���یو پهیماننام��� ه دادگا ی گهردونیدا نێودهوڵهتی لهپاڵ جاڕنامه ی س���ازو واژۆ بكرێ���ن ،ب���ۆ پابهن���د ی بڕیار به رێزگرتن واڵتانو ناوهندهكان لهبههاكانی مرۆڤ بهههمو رهنگو رهگهزو نهتهوهكانهوهو پهیوهستبونیان بهیاساو میس���اق ه نێونهتهوهییهكانهوه .لهپێناو بهدیهێنانی ئاشتیو ئاسایش لهدونیاداو ی ژینگهیهكی ئارام بۆ مرۆڤ. زامنكردن ی لهگهڵ چونك ه كۆمهڵ���گای مرۆڤایهت ی گهشهكردنهكانیدا زیاتر ئهو راستیی ه بهرجهس���تهكرد كه مرۆڤایهتی بریتیی ه لهخێزانێ���كو ئ���هركو ماف���ی هابهش ی بهس���هر یهكترییهوه ههی���هو جومگه هاوبهش پێكیانهوه دهبهستێت .چونك ه ی ی ژیانێك دواج���ار م���رۆڤ شایس���ته ئاس���ودهو ش���هرهفمهندانهو ئازادانهی ه لهگهڵ تایبهتمهندییهكانیدا .نابێت ئهو راستییهش فهرامۆش بكرێت كهبهر لهو ی تاكهكهسیو س���هردهمهش ههوڵهكان ی ههب���ون ب���ۆ بهرگریك���ردن گش���ت ی مافهكان .وات ه لهئازادییهكانو پاراستن ی ی مرۆڤ بۆ بهرهنگاربونهوه ههوڵهكان ی مافهكان توندوتیژییهكانو پاراس���تن دێرینن ،یاس���ا ئاس���مانییهكانو دهقو ی مرۆڤیش بهشێكن رێساكانی بهرههم ی لهو ههواڵنه ،لهو روهوه چهندین نمون ه بهرجهستهی مێژویی ههن. ڤۆلتێ���ر نمون��� هی ئهو كهس���انهی ه ی خۆیدا ()1778_1694 لهس���هردهم ی ك���ردوه بهرگرییهك���ی س���هخت لهمافهكان���ی مرۆڤو ئازادییهكانی تاك بهتایبهت���ی لهبیروباوهڕدا ،ههر بۆیهش ی بهرههمهكان���ی بهیهكێك لهههوێنهكان ی دادهنرێت .لهبهر ی فهرهنس��� شۆڕش
►
دهینوسێت
ساالر مهحمود ی مرۆڤی پهرلهمانی كوردستان ی ماف سهرۆكی لیژنه
ی ئهوهش��� ه وهك یهكێك لهسیمبولهكان ئازادی ناوزهد دهكرێت. ی ج���ان ج���اك رۆس���ۆ دهركهوتو س���هردهمی عهقاڵنیی���هت لهئهورپ���ا ی ( )1778_1712جگ��� ه لهپهیمان��� ی كه تێزێك ه تهواو پش���ت كۆمهاڵیهت��� بهس���توه به رێ���ز ل��� ه جیاوازییهكانو ی م���رۆڤو پاراس���تنو ئازادییهكان��� ی ی ماف���هكان ،بهبنهم���ا پهرهپێدان��� ی هاوبهش پێكهاتن لهسهر ئهركو ماف دادهنرێت.
ی هێشتا بابهت ی مرۆڤ بهههند ماف وهرنهگیراوە، ئهگینا ههر هیچ نهبێت لهناو یهكێك لهو ههشت زانكۆ ی حكومهتیی ه كوردستانو ئهو دهیان پهیمانگایهدا ی لقێكی خوێندن ی مرۆڤ دهبوو ماف
ی مونتیس���كۆ خاوهن���ی تی���ۆره ی دهس���هاڵتهكان)و (جیاكردن���هوه ی لهنێوانیان���دا ی هاوس���هنگ پاراس���تن ی بهس���توهتهوه ههم���و پایهكانیش��� بهئ���ازادی مرۆڤ���هوه ،ئهم���هش ل��� ه ی یاساكان)دا بهرفراوانتر بهدیار (رۆح ی دهكهوێت .ههڵكهتوترین داكۆكیارهكان ی م���رۆڤ ب���وه ئازادیی���هكانو ماف��� ی خۆیدا ()1755_1689و لهس���هردهم
ی ی بهش ی فهرهنس ی زانست لهئهكادیمیا مافی خوێندوه. ی جاڕدان���ی جاڕنامه جیهانییهك ه دوا ی ی ئاش���نابون ب ه رۆشنبیری ههوڵهكان ی م���رۆڤ ،ب���و بهیهكێ���ك مافهكان��� لهبهدیهێنان���ی ئامانجهكان���ی ئ���هو پهیماننامهی��� ه لهالی���هن نهت���هوه ی یهكگرتوهكانهوه .لهوێ���وه بنهماكان ی خوێندنهوهو خرای ه ن���او پرۆگرامهكان بهمهبهستی ئاش���انبون ،لهوهش زیاتر ی خوێندن���ی زانكۆییو لهناوهندهكان��� ئهكادیمی���دا بهره بهره پ���هرهی پێدرا ی بهتایبهت���ی لهالی���هن ئ���هو واڵتانه ی خۆیان بۆ پابهندبون���ی راس���تهقین ه ی ی راگهیاند ئهمهش بۆ ئهوه بهندهكان بهش���ێوازه زانس���تییه مهعریفییهك��� ه ی ئهو بنهمایان ه بتوانرێت بهرجهس���ت ه ی پهروهردهو بكرێ���ت لهناو سیس���تهم خوێندن���داو ئاش���نابونی دروس���تو زانس���تییان ه بهو بیرۆك���هو بنهمایانه. چونكه ئاشنابون بهمافهكان بهیهكێك ی پاراس���تنو لهپێ���وهره زامنكهرهكان پهرهپێدانی���ان دادهنرێ���ت .كاتێ���ك ی ی كرد لهواڵتان ی گ���هالن داوا كۆمهڵه ئهندام زیاتر پهره بهو بنهمایانه بدهن ی لهناو واڵتانو كۆمهڵگاكانیاندا ئاماژه بهوهدا ك��� ه ناوهندهكانی خوێندن وهك ی سهرهكیترین سهرچاوه بۆ بهدیهێنان ئ���هو ئامانجان��� ه بهكاربهێن���ن .ل���هم چوارچێوهش���دا یۆنسكۆ وهك بهشێك ی لهبهرنامهی كۆمهڵهی گهالن لهس���اڵ 1951هوه كهوت��� ه بهرنامهدان���ان ل��� ه ی ئاستی جیهاندا بۆ چونێتی رهخساندن ی خوێن���دی مافهكانی مرۆڤو كردنهوه ی بهرنام���ه بۆ ئهو خولو ئاش���ناكردن ی لێهات جگ ه مهبهس���ته .بهرهبهره وا ی ی چهندین س���هنتهرو رێكخراو ل���هوه ی دروس���تبون ،زانكۆو لۆكاڵیو ههرێم ی مرۆڤیان بۆ پهیمان���گاكان لقی ماف��� خوێن���دن تێ���دا كرایهوه ،پاش���تریش ی تایبهت چهندی���ن كۆلێژو پهیمان���گا ی م���رۆڤ كران���هوه .ب ه بهم���افو ماف جۆرێك لهئێس���تا دهبینی���ن دهگمهن ه ی واڵتێك ههبێت بایهخ نهدات بهبهش��� ی یاس���او ی م���رۆڤ لهبهش���هكان ماف پهروهردهو زانسته مرۆڤایهتییهكان ،یان ی كۆلێژو پهمانگای خ���اوهن كتێبخانه ی نهبێت س���هبارهت بهو پرس ه گهوره پیرۆزه... .
»» 19
وتهبێژهكانی خوا
ستۆپ "كاك دڵشاد" ئێره واڵتی ئۆمییهكان نییه؟! سهلمان نادر لهمانگ���ی راب���ردودا بهڕێز "دڵش���اد گهرمیان���ی" لهدو كاتی جی���اوازدا دو لێدوانو بابهتی جیاوازهوه س���هرنجی میدیاكان���ی بهالی خۆیدا راكێش���ا ،تا ئێ���ره ههم جێ���گای دهستخۆش���ییهو ههم بهش���ێك ه لهئازادی مرۆڤهكان ك ه بیروباوهڕی خۆی���ان دهربڕن ،جێگای دهستخۆش���ییه چونكه سیاس���ییهك بهئاش���كرا پێچهوانهی رهوتی گشتیو ئاراس���تهی ب���اوهوه راكان���ی خ���ۆی دهردهبڕێت و بانگهش���هیان بۆ دهكات، دهڵێت من باوهڕم ب ه دیموكراس���ییهت نییه ،دهڵێت من باوهڕم به ئازادی نییه، دهشڵێت نابێت ئافرهت بێته سهركهناڵی راگهیاندن ،ئهم دهستخۆش���ییه بۆ ئهم باوهڕان���ه نییه ،چونك��� ه وادهبینم ئهم بۆچونانه شایستهی ئهم سهردهمه نینو مومكنیش نییه مرۆڤهكان ئامادهگییان تێدا بێ���ت ئازادیی���ان زهوت بكرێت، ب���هاڵم جێ���ی دهستخۆش���ییه چونك ه وهك بهش���ێك ل ه هاوكاره سیاس���یو ه���اوڕێ سیاس���ییهكانی لهس���هرجهم حیزبهكاندا خهریكی توقییهو روپامایی نییه ،ههرچهنده بهش���ێك لهم بابهتان ه دافیعی سیاسیش���یان لهپش���تهوهیه. كاك دڵش���اد تا ئهو كات���هش ئازاده ك ه ئ���هم باوهڕان���هی نهكات ه كردهییو تهنها بانگهش���هیان بۆ بكات ،لهیهكهم ههنگاوی بهعهمهلیكردنو س���هپاندنی بهسهر كهسهكانی دیكهدا ئیدی دهبێت راوهستێنرێت. قسهكردنمان لهس���هر بۆچونهكانی كاك دڵش���اد ل���هو روانگهوهی��� ه ك��� ه ئهندام���ی مهكتهبی سیاس���ی حزبێكی كاریگهره لهس���هر پرۆس���هی سیاسی لهكوردس���تاندا ،ئهگهرنا بهشێكی زۆر لهخهڵكان���ی دیكهش ههمان بۆچونیان
ههیهو وهاڵمیش���یان نادرێتهوه .لێرهوه وهاڵمدانهوهم���ان لهروانگهی ئیعتباری سیاس���یبونی كاك دڵش���ادهوهیه نهك شتێكی دیكه. س���هرهتا دهبێت دان بهو راس���تیی ه بنێی���ن ئێم��� ه وهاڵم���ی بابهتێك���ی فیك���ری نادهینهوه ،بهڵك���و لهبهردهم تێكس���تێكداین ك��� ه تێكهڵهیهك���ه ل ه وهعزی دینیو بانگهش���هی سیاس���یو دروستكردنی فشار لهس���هر تهرزێكی ناو كۆمهڵ���ی ئیس�ل�امیو ئامانج لێی یهكخس���تنی هێ���زه س���هلهفییهكهی ن���او كۆمهڵ���ی ئیس�ل�امییه .ههربۆی ه ناكرێت وهاڵمی ت���هواوی بۆچونهكانی ئهم تێكس���ته بدرێت���هوه .تهنها چهند پهرهگرافێكی وهردهگرینو تێبینیهكانی خۆمانی لهسهر دهڵێین. گهرمیان���ی لهپهرهگرافێكدا ئاماژه بهوه دهكات كه (بهشێك لهئیسالمیی ه عهقی���ده لهرزۆك���هكان ش���انازی ب ه دیموكراتیبون���ی خۆیان���هوه دهكهنو ئهمانهش دهشوبهێنی به گوڵه بهرۆژه ك ه ههر رۆژه رو لهالیهكنو سهردهمێك ك ه شیوعییهت باوی ههبو باسی ئیسالمی سۆشیالیس���تییان دهكردو ئێس���تاش ئیس�ل�امی دیموكراسی) ب ه سهرنجێكی س���هرپێی ئهم پهرهگراف ه دهگهینه ئهو ب���اوهڕهی خاوهنی ئهم نوس���ینه ههم ناتوانێت دهركی ئهوه بكات ئیس�ل�امو موسڵمان لێكجیاوازن ههم ناشیهوێـت ئهو راستییه بڵێت ك ه ئهوان موسڵمانن نهك ئیسالم ،لهالیهكهوه ناتوانێت ئهو دهركهی بۆ دروس���ت ببێ���ت ،چونك ه بێئاگای��� ه لهمهعریفهی دهرهوهی دینو ئهوهندهش ق���وڵ نیی��� ه لهمهعریفهی ن���او دیندا تا بتوانێـت ئهو دهركهی بۆ دروس���ت ببێت ،نوسهری ئهم تێكست ه كهمترین ش���ارهزایی لهكۆمهڵناس���ی ئایین���یو فهلس���هفهی ئایین���دا نییه.
ئهگهر شارهزایی لهو بابهتانهدا ههبوای ه خۆیو ههمو ئهوانهش باسی ئیسالمی سۆشیالیس���تیو دیموكرات���ی دهكهن نهیاندهتوانی ئیدعای خاوهندارییهتیو وتهبێژی ئیس�ل�ام بك���هن .بهڕێز كاك دڵش���اد ئێمه موسڵمانمان ههیه ،نهك ئیس�ل�ام .ئیس�ل�ام جگه لهكۆمهڵێك تێكس���تی بێدهنگ ش���تێكی تر نییه. ئهو تێكس���تانه ناتوانن ئهگهر ههڵهش تهئوی���ل بكرێ���ن دهس���تی تهئویلكار (موئهویل)هك��� ه بگ���رنو نهیهڵن بهو ش���ێوهیه تهئویلیان بكات .تێكس���ت ه ئیس�ل�امییهكان (ئایینی���هكان) تهنها كاتێك مان���ا وهردهگرن ك ه تهفس���یر دهكرێن ،هیچ دهقێكیش هێنده داخراو نیی ه تهنها یهك تهفس���یر وهربگرێتو هی���چ مرۆڤێكیش هێن���ده زاناو عهلیم نیی���ه بتوانێ���ت ئیدعای ئ���هوه بكات توانیویهت���ی پهی ب ه ههم���و نهێنیو واتا ش���اراوهكانی دهقێ���ك بهرێـت ك ه خاوهنهكهی خودایهك���ی زاناو خاوهن عیلمی بێس���نور دایناوه .ههربۆیه دین ش���تێكهو تێگهش���تنی مرۆڤهكانی���ش شتێكی دیكه .پهیوهندی نێوان تێكستی ئایینیو تهفس���یری ئهو تێكس���تانه، وهك جی���اوازی نێوان عیلمو مهعلومهو ئێمهش تهنه���ا خاوهنی مهعلومهكانین نهك تێكڕای عیلمهكان .لهوالشهوه ك ه نایهوێت دان بهو راس���تییهدا بنێین ك ه ئهوان موسڵمانن نهك ئیسالم ،چونك ه بهش���ێكی زۆر ل���هكاری ئ���هم هێزان ه خۆپڕكردن���ه لهقودس���ییهتی دین���یو سیاس���هتكردنو ههڵهكردنهكانیان ب ه ئایین پڕ دهكهنهوه. لهبهشێكی دیكهی ئهم بابهتهدا بهڕێز ی دهڵێت( :س���هرهتا كورت ه گهرمیان��� باسێكی ههردو سیس���تمی ئیسالمیو دیموكراتی دهكهم) ئالێرهدا پرسیارێكی ساده لهكاك دڵشاد دهكهم ئایا شتێك
►
14
) )352سێشهممه 2012/11/20
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
سوێندت دهدهم ب ه خوا سهپاندنی لهچك بهسهر كهمینهیهكو حهرامكردنی مهشروب لهكهمینهیهكو رێگریكردنی مۆسیقا لههونهرمهندی نهبو ئهوه دههێنی ()850 كهسی بۆ بدرێته كوشت ههی���ه بهن���اوی سیس���تمی سیاس���ی ئیس�ل�امییهوه؟ ههڵبهت ه من جارێكی دیكهش دهڵێم ئیس�ل�امو موس���ڵمان لێكجیاوازن .ناكرێت ش���تێك ناوبنێین سیستهم تهنانهت شێوازی دیاریكردنی س���هرۆك (خهلیفه)ی���ش دیاریك���راو نهبێت .نهك لههیچ دهقێكی ئیسالمیدا ئهوه دیارینهكراوه ،چۆن ههڵدهبژێرێت لهمێژوی موسڵمانانیشدا كۆدهنگییهك لهسهر ئهو بابهته نییه... ،
»» 19
تەندروستی
) )352سێشهممه 2012/11/20
زیاتر ل ه 346ملیۆن كهس شهكرهیان ههیه بهپێی ئاماری رێكخراوی تهندروس���ت ی جیهانی رێژهی توش���بون بهنهخۆش���ی شهكره لهجیهاندا گهیشتۆته زیاتر له346 ملیۆن كهسو بهنهبونی چارهس���هریش ئ���هم ژمارهیه زیاتر دهبێت ،ههر بهپێی ئاماری رێكخراوهكه زیاتر %80ی مردوان بهنهخۆشی شهكره لهواڵتانی دواكهوتوو مامناوهندو كهمدهرامهتن.
رێژهیهكی ك���هم یان هیچ ئهنس���ۆلین دروست دهكات .جۆری دووهمی بریتیی ه لهش���هكرهی جۆری دوهم ،ئهمهش���یان زیات���ر باوت���رهو خانهكان���ی لهش لهم جۆره زیاتر ههس���تیارتر دهبێتهوه بۆ ئهنسۆلین یان ئهنسۆلینی پێویست بۆ هێشتنهوهی ئاستی شهكره لهخوێندا. جۆری س���ێیهمیش بریتییه لهشهكرهی دوگیانی ئهم ج���ۆرهش لهژنی دوگیان رودهداتو بهنهمانی ماوهی س���كپڕێكه نهخۆشییهكه نامێنێت.
ی شهكره چییه؟ نهخۆش نهخۆش���ییهكی درێژخایهنهو كاتێك رودهدات ك���ه پهنكری���اس نهتوانێ���ت بهباش���ی هۆرمۆنی ئهنسۆلین دروست نیشانهكانی: * زۆر تینوب���ونو چونهس���هرئاو، ب���كات ،ی���ان كاتێك ل���هش نهتوانێت هۆرمۆنی ئهنس���ۆلین بهباشی دروست برس���ێتییهكی زۆر ،دابهزین���ی كێش، ب���كات لهبهرئ���هوهی ئ���هو هۆرمۆن���ه ههس���تكردن بهماندوێت���ی ،رهش���كهو بهرپرس���ه له رێكخستنی ئاستی شهكر پێش���كه لهبینین ،درهنگ چاكبونهوهی برینی جهسته. لهخوێندا. بهگش���تی بهپێ���ی پۆلێنكردن���ی ئهم نهخۆش���ییهو بهپێ���ی رێكخراوی خۆپاراستن لهنهخۆشییهكه: * وهرزش���كردن ،خۆپاراس���تن تهندروستی جیهانی بۆ سێ جۆر پۆلێن كراوه .ش���هكرهی ج���ۆری یهكهم بهوه لهخواردنی ش���یرینیو چ���هوری زۆر، ناس���راوه كه زیاتر لهمنداڵدا رودهداتو دابهزاندن���ی كێ���ش گهر هاتو كێش���ت ههندێجار لهتهمهنهكانی تریشدا دروست كهمبو ،زو س���هردانكردنی پزیشك گهر دهبێ���ت ،كهس���هكه پابهنده لهس���هر ههستت بهنیش���انهكانی نهخۆشییهكه ئهنسۆلین بهش���ێوهیهك كه پهنكریاس كرد.
دڵهڕاوكێ لهشوێن ی كار چ خۆراكێك ئاستی دودڵیو پاڵهپهستۆی خوێن كهم دهكاتهوه؟ هۆكارێك ی دیكهی ه بۆ نهوبه ی دڵ
ئهو خۆراكانهی كه ئاس����تی دودڵیو پاڵهپهس����تۆی خوێن ك����هم دهكهنهوه ئهوانهن كه پ����ڕن لهڤیتامیناتو مادهی سروش����تی بهسود بۆ جهستهو یارمهتی كهمكردنهوهی ئاس����تی دودڵیو فشاری خوێ����ن دهدهن لهن����او خوێن����دا ك����ه ئهمانهن-: پرتهق����اڵ :لێكۆڵینهوهیهكی ئهڵمانی ل���� ه Psychopharmacologyدهڵێت" ڤیتامین "ج" یارمهت����ی كهمكردنهوهی ههڵچوونو فش����اری خوێن و هۆرمۆنی كورتیزۆڵ دهدات بۆ ئاستێكی سروشتیو ئهم ڤیتامینه بهناوبانگه بهچاالككردنی
كۆئهندامی بهرگری جهسته . پهتاته :یارمهتی كهمكردنهوهی ئاستی دودڵ����ی دهدات ،چونكه تێربونی ئارهزو به نیشاس����تهو ش����هكره به رێگهیهكی سروش����تی دابی����ن دهكات ك����ه لهبیتا كارۆتینو ڤیتامینات پێكهاتوه ،ئهمانهش یارمهت����ی چارهس����هری كاربۆهی����درات دهدهن بهشێوهیهكی لهسهرخۆ. قهیسی وشككراو :قهیسی دهوڵهمهنده بهمهگنس����یۆم ك����ه ئهم����هش یارمهتی كهمكردن����هوهی ئاس����تی ههڵچ����ونو ش����لكردنهوهی ماس����ولكهكان دهدات بهشێوهیهكی سروشتی . بادهمو فستقو گوێز :بادهم دهوڵهمهنده
بهڤیتامین " Bو "Aكه ئهمهش یارمهتی بهرزكردن����هوهی سیس����تهمی بهرگ����ری دهدات ،لهالیهك����ی تریش����هوه گوێ����زو فس����تق ئاستی پاڵهپهستۆی خوێن كهم دهكهنهوه. گۆش����تی ق����هل :گۆش����تی ق����هل لهترش����ی ئهمین����ی ناس����راو ب����ه " "tryptophanپێكهات����وه ك����ه ئهم ترش����ه هۆكاری بهرههمهێنانی هۆرمۆنی " "serotoninه ك����ه مادهیهك����ی كیمی����اوی بهس����ودهو مێش����ك دهری دهدات. س����پێناغ :كهمی ئاس����تی مهگنسیۆم دهكرێ����ت ببێت����ه ه����ۆی توش����بون به سهرئێش����ه ،ب����ۆ خۆپاراس����تنیش لهم حاڵهته پێویس����ته رۆژان����ه یهك كوپ لهئاوی سپێناغ بخۆینهوه ،چونكه %40 پێویستی رۆژانهی جهست ه لهمهگنسیۆم دابین دهكات . ئهف����ۆكادو :ئ����هو چهوری����ه ناتێرهو پۆتاس����یۆمهی لهناو ئهفۆكادودا ههیه، ئاس����تی پاڵهپهس����تۆی خوێ����ن ك����هم دهكات����هوهو توێ����ژهران لهپهیمان����گای نیشتیمانی بۆ دڵو س����ییهكان دهڵێن" ئهمه باشترین رێگایه بۆ كهمكردنهوهی پاڵهپهستۆی خوێن". گهاڵس����هوزهكان :قهڕنابی����ت گهاڵی س����هرچاوهی هێ����زی ڤیتامینهكانه كه یارمهت����ی دوباره بهخش����ینی هێزو وزه دهداتهوه.
بهپێ����ی توێژینهوهیهكی لێكۆڵهرهوانی توێژهرهوهكان پرسیاریان لهبهشداربوان بهریتانی����ا جگ����ه ل����ه ك����هم جوڵهییو كرد كه ئایا لهش����وێنی كارهكهیان رازین جگهرهكێش����ان ،قهلهق����یو دڵهڕاوك����ێ یاخود دڵخۆشن؟ توێژینهوهكه گهیشتنه هۆكارێكن بۆ توش����بون بهكێشهكانی دڵ ئ����هو ئهنجام����هی %3.4ی نهوبهی دڵ پهیوهن����دی بهپهس����تانه دهرونییهكانو وهك نهوبهی دڵ. بهپێی توێژینهوهكه ئهو شوێنهی كاری دڵهڕاوك����ێ ههی����ه لهش����وێنی كار، لێدهكهیت گهر لهروی دهرونییهوه ههست ههروهه����ا %36ی نهوبهی دڵ پهیوهندی بهئارام����ی بكهیت ئهوه ئهگ����هری ههیه بهجگهرهكێش����انهوه ههب����وه%12 ،ی كهمتر توشی نهوبهی دڵ ببیت بهبهراورد پهیوهن����دی بهكهمجوڵهی����یو نهكردن����ی بهشوێنی كارێك كه هیچ خۆشحاڵ نیت وهرزشهوه ههبوه .توێژینهوهكه ئاماژهی بهكاركردن تێیدا .توێژینهوهكه كه لهسهر بهوهشكردوه رهنگه رێژهكه كه پهیوهندی دوههزار كهس لهحهوت واڵتی ئهوروپادا بهپهستانی دهرونییهوه ههیه زۆر نهبێت، ئهنجام����دراوه ،پ����اش پرس����یاركردن ب����هاڵم بهتێپهڕبونی كات ئهو پهس����تانه دهربارهی جگهرهكێشانو وهرزشو چهند دهرونییانه كه لهكاتی ئیشدا زۆر دهبێت جوڵهی����هك لهكاتی ئیش����كردندا ،دواتر رهنگه ببێته هۆی نهخۆشی دڵ.
سااڵن ه 134ههزار كهس بههۆی شێوازی ناتهندروستی ژیانهوه توشی شێرپهنج ه دهبن س���اڵ بهس���اڵ رێژهی توشبوانی ش���ێرپهنجه زیاد دهبێتو شارهزایانیش هۆكاری ئهو زیادبونه بۆ گۆڕانی ش���ێوازی ژیان دهگێڕن���هوه .دهزگای لێكۆڵینهوهی شێرپهنجهی بهریتانی لهدوای لێكۆڵینهوهیهكی وردو گش���تگیر ئاشكرایكرد ك ه س���ااڵن ه 134ههزار كهس بههۆی ش���ێوازی ناتهندروس���تی ژیانیانهوه توش���ی شێرپهنجه دهبن. لهلێكۆڵینهوهك���هدا 14كاراكت���هر دیاریك���راوه ك���ه پهیوهندییان بهش���ێوازی ژیان���هوه ههیه ،وهك جگهرهكێش���انو كهم���ی جوڵ���هو نهبون���ی چاالكی، زۆر خواردن���ی خوێ ،نههێش���تنی منداڵب���ونو زۆر خواردنهوهی كحول ،زیادبونی كێشی لهش بۆ ئاستی قبوڵنهكراو . ئ���هو هۆكاران ه ل���ه%40ی هۆكاری توش���بونن بهو نهخۆش���ییه ش���ێرپهنجهییانهی س���ااڵن ه لهبهریتانیا دیاریدهكرێن ،جگهرهكێش���انیش هۆكاری توشكردنی شێرپهنجهیه ب ه رێژهی .%20 هێرباڵ كۆم���ار ،س���هرۆكی دهزگای لێكۆڵینهوهی
ش���ێرپهنجهی بهریتان���ی رایگهیان���د خهڵ���ك نازانێ ك ه دهتوان���رێ %25رێژهی ش���ێرپهنجه جیاوازهكان رێگهی لێبگیرێت ،ههروهه���ا دهكرێ رێگ ه ل ه %50ی شێرپهنجهی قۆڵۆن بگیرێت كه یهكێكه له شێرپهنج ه زۆر باوهكان. كۆمار دهش���ڵێت پیادهكردنی ژیانێكی تهندروست گرنتی توش���نهبون بهنهخۆشی ش���ێرپهنجه ناكات، بهاڵم ئهگهری روبهڕوبونهوهی شێرپهنجه بهریژهیهكی گهوره زیاد دهكات. لێكۆڵینهوهك��� ه دیاریكردوه ك ه كحول لێپرس���راوه ل��� ه %6.5ی ش���ێرپهنجهكانی مهم���ك و %10ی شێرپهنجهكانی جگهر ،دهشتوانرێت رێگه ل ه توشبون ب ه نهخۆش���ییهكانی گهده بگیرێ���ت بهڕێژهی ،%75 ئهویش بهنهكێش���انی جگهرهو بهكارنههێنانی خوێی زۆرو ههروهها زیادكردنی خواردنی سهوزهو میوه. ل ه لێكۆڵینهوهكهدا ئهوهش دیاریكراوه 8500كهس بههۆی زۆر خواردنی گۆشتی سور 18 ،ههزار كهسیش بههۆی قهڵهوییهوه توشی شێرپهنجه دهبن.
نهشتهر
15
د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
بۆچی توشی کۆلێرا بوین؟ زانیاری تەندروستی: باڵوبوون���ەوەی نەگبەتی���ی کۆلێ���را لە کوردس���تاندا ،ب���ە تەنه���ا دەرئەنجامی ناکارامای���ی ل���ە حوکمڕانی سیس���تمی تەندروستیو کەمیی داهاتو ناعەقاڵنیەت ل���ە خەرجکردنی ئ���ەو داهات���ەدا نیە. داخ���ورانو داڕمان���ی پێکهاتەیەک���ی تری سیس���تمی تەندروس���تی ئێمە ،کە سیس���تمی زانیارییە ،وەکو هۆکارێک بۆ باڵوبوون���ەوەی کۆلێ���را هیچی لە گرنگی پێکهاتەکانی تر کەمتر نیە .کێش���ەکانی سیس���تمی زانیاری تەندروستی دەشێت بۆ سەر س���ێ جەمس���ەر پۆلێن بکرێن؛ کۆکردن���ەوەو هەڵس���ەنگاندنو کارکردن لەسەر داتا. ل���ە کۆکردن���ەوەی دات���او ژم���ارەدا، سیستمی تەندروستی ئێمە لە تاریکیەکی کوێرک���ەردا دەژی���ت .سیس���تمەکە لە بۆش���ایەکی زانیاریی���دا دەگوزەرێت کە ڕاس���تەوخۆ هۆکارێکی سەرەکی شکستە ی���ەک ل���ە دوا یەک���ەکانو کارەس���اتە گەورەکان���ی وەکو کۆلێرایە .سیس���تمی تەندروس���تی ئێم���ە وەکو جەس���تەیەک وایە کە قاچێکی یا دەس���تێکی یا هەموو لەش���ی لە ژێر ئاگردای���ەو ئەو ئاگای لێ نیە .لەشی مرۆڤ سیستمێکی کۆئەندامی دەم���اری هەی���ە کە زانی���اری زۆر ئاڵۆز لەس���ەر دەروبەری لەش���ەکە بۆ میشک دەگوازێت���ەوەو لەش ل���ە هەموو گەورەو بچووکێکی دەوروبەری ئاگاداردەکاتەوە. بەو پێودانگ���ەی کە زۆرب���ەی ئەوانەی سەرپەرشتی سیستمی تەندروستی دەکەن لە توێژی پزیشکاننو پزیشکانیش گرنگی کۆئەندام���ی دەمار باش دەزانن ،دەبوایە سیس���تمی تەندروس���تیش کۆئەندامێکی کارای دەماری هەبووایە بۆ کۆکردنەوەی داتا .جودا لە پێوەرە س���ەرەتاییەکانی وەکو ڕێژەی مردنی منداڵو مردنی دایک لە کاتی منداڵبوونو تەمەنی مەزەنەکراو، کە نازانین چەن���دن ،کۆمەڵە زانیاریەکی گرنگی تری وەکو ژم���ارەی ئەوانەی کە ئاوی پاک���ی خواردنەوەیان نیە ،زانیاری لەس���ەر ئەوان���ەی ک���ە توش���ی کۆلێرا ب���وون (تەمەنیان ،ڕەگەزیان ،ش���وێنی دانیشتنیان ،جۆری بەکتیریای کۆلێرا کە تووشی بوون...هتد) بەردەست نیە. بەاڵم کێش���ەکە تەنه���ا لەوێدا کۆتایی نایەت کە سیس���تمی تەندروس���تی ئێمە داتا کۆناکاتەوە .کێشەکە لەوە قووڵترو ئاڵۆزترەو پەیوەندی بەو عەقلیەتەوە هەیە ک���ە مامەڵە لەگەڵ ئەو داتا کەمە دەکات کە کۆدەکرێتەوە .زۆربەی جارەکان داتا تەنها بۆ یەک مەبەس���ت کۆکراوەتەوەو ڕاگەیان���دراوە ،ک���ە ئەوی���ش هەڵنانو بە ش���انو ب���اڵ پیاهەڵدان���ی وەزارەتی تەندروس���تیو دەزگا تەندروس���تیەکان ب���ووە .پێش باڵوبوون���ەوەی کۆلێرا ،بۆ نموون���ە ،ڕاگەیەندرا کە هەزاران نەخۆش ب���ۆ س���کچوونو ڕش���انەوە س���ەردانی نەخۆشخانەکانیان کردووە .هەر لە تۆنی هەواڵەکەوە ئەوەت ب���ۆ دەردەکەوت کە بەشە گرنگەکەی ئەم هەواڵە بەالی دەزگا تەندروستیەکانەوە ئەو ڕاستیە نەبوو کە هەزاران هاواڵتی نەخۆش کەوتوونو ئەمە زەنگێکی مەترس���یدارە ،بەاڵم ئەوە بوو کە دەزگا تەندروستیەکان پێشوازیان لە هەزاران نەخۆش ک���ردووەو گوایە ئەمە دەبێت جێگای دەستخۆش���یو دڵخۆشی بێت .ئەوە بوو دوای ماوەیەکی کەم زانرا کە کۆلێرا هۆکاری بەش���ێکی زۆری ئەو سکچوونەیە .ئەم نموونەیە پێمان دەڵێت تێگەیش���تنو هەڵس���ەنگاندنی جیاواز بۆ هەمان زانیاری چی کاریگەریەکی لەسەر هەن���گاوی داهاتوو هەیە ک���ە کارکردنە لەسەر ئەو داتایانە. کۆکردن���ەوەو هەڵس���ەنگاندنی دات���ا بە ب���ێ ئەوەی کاری ب���ە دوادابێت هیچ س���وودێکی نی���ە .ئەگەر جەس���تەیەک بزانێت کە قۆڵێکی لەسەر ئاگرەو هەست بە ئازارەک���ەی بکات ،ب���ەاڵم نەتوانێت ی���ا نەزانێت چ���ۆن قۆڵی ڕابکێش���ێت، کۆکردنەوەو هەڵس���ەنگاندنی داتاکە هیچ ل���ەو دەرئەنجامە ناگۆڕێ���ت کە قۆڵەکە دەسووتێت .سیستمی تەندروستی ئێمە وەکو ئەو برادەرەی���ە کە زۆر بە وردیو هەموو س���ەرە کاتژمێرێک فشارو لێدانی دڵی نەخۆش���ێکی ماندووی دەگرت ،کە نەخۆش���ەکە مرد ،پێی���ان وت بۆ هیچت نەکرد کە بینیت فش���اری هاتەخوارەوە؟ وتی :پێیان وتم فشارو لێدانی دڵی بگرە، پێیان نەوتم هیچی بۆ بکە! گرنگین���ەدان ب���ە کۆکردن���ەوەو هەڵسەنگاندنو کارکردن لەسەر زانیاری ئەگەر هیچمان پ���ێ نەڵێت ئەوەمان پێ دەڵی���ت کە پەتایەکی تری کۆلێرا یا هەر پەتایەکی کوشندەی تر بەڕێوەیە.
16
تایبهت
) )352سێشهممه 2012/11/20
رێگریی لهبێڕێزیی كردن بهپیرۆزییهكان، رێگریی نییه لهئازادیی بیروڕا عهلی باپیر
جۆراوجۆرهكان���ی خ���ۆی دهربب���ڕێو بخاتهڕو ،بێئهوهی هیچ سانس���ۆرێكی لهسهربێ ،بهاڵم بهدور لهزمانی جنێوو وش���هی بێ نهزاك���هتو گاڵتهپێكردن، چونكه بێگوم���ان تاقیكرانهوهی مرۆڤ لهس���هر زهوی پهكی لهس���هر ئازادیی كهوت���وهو س���هرهكییترین ج���ۆری ئازادییش���ی ئازادی���ی بیركردن���هوهو دهربڕین���ه ،كهواته :دهبێ ئ���هو ماف ه دهستهبهر بكرێ ،بهاڵم بێگومان مرۆڤ هیچ پێویستی بهجنێودانو گاڵتهپێكردن نیهو ،هیچ پهكی لهسهریان نهكهوتوه، ههر بۆیهش خ���وای كاربهجێ هاوكات لهگ���هڵ ئهوهی ك��� ه خهڵك���ی ئازادو سهرپش���ك ك���ردوه لهنێ���وان ئیمانو ُ ���ل ْال َح ُّق ِم ْن كوفرداو فهرمویهتیَ ( :وق ِ
بهپێویستی دهزانم لهبارهی مهسهلهی: (بێڕێزیی ك���ردن بهپیرۆزییهكان)هوه لهچهند خاڵێكدا بیروڕاو ههڵوێستی خۆم بنووسم ،بهتایبهت پاش ئهوهی لهڕۆژانی ڕاب���ردودا مش���تومڕێكی گهرموگوڕی لهس���هر پهیدابو ،ك ه م���ن تێپهڕاندنو بهزای���هدان (إف���راط و تفری���ط)ی زۆرم تێ���دا بهدیكرد لهههموالیهكهوهو، پێشموای ه هۆكاری سهرهكیی تێپهڕاندنو تێكگیرانهكه ،بریتیی��� ه لهباش لهیهك تێنهگهیش���تنو تێكهڵكردن���ی ههندێ ش���ت ك ه ناب���ێ تێكهڵ بكرێ���ن ،ئنجا من ههوڵدهدهم لهم نوس���ینهمدا (كا)و (دان)ی ئ���هو مهس���هلهیه لهی���هك جی���ا بكهم���هوهو تێكهڵی���یو لهیهك َرب ُِّك ْم َف َم ْن َشا َء َف ْلي ُْؤ ِم ْن َو َم ْن شا َء َف ْلـي َْك ُفرْ) تێنهگهیش���تن ی���ان خ���راپ لهی���هك الكه���ف ،-29-وات���ه :دهبڵ���ێ ههق تێگهیش���تنێك ك���ه ههی���ه ،نهیهێڵم :لهپهروهردگارتهوهی ه جا كێ حهزدهكات كات با ئیم���ان بێنێ وهكێش ح���هزده عهلی باپیر با بێبڕوابێ ...ه���اوكات لهگهڵ ئهوه، بهشی یهكهم :سێ بنچینهی گرنگ یهكهم :رونكردن���هوهی چهمكو واتای بێڕێزیی ك���ردنو جنێوپێدانی تهنانهت بتو صهنهمو پهرستراوهكانی هاوبهش لهبێڕێزییكردن بهرانبهر بهپیرۆزییهكان، وشهكان: گهلێك جار جیاواز تێگهیشتن لهوشهو بۆ خوا دانهرهكانیشی ،قهدهغهكردوهو مایهی بهرتهس���ك كردنهوهی مهودای ال َتسُ ب ْ ُّوا الَّ ِذينَ َي ْدعُ ونَ ئازادیی بیروڕا دهربڕینو ،خس���تنهژێر زاراوهی���هك ،ه���ۆكاری س���هرهكیی فهرمویهتی (َ ...و َ ُّوا هّ ِمن ُدون هّ للاِ َفيَسُ ب ْ للاَ عَ ْدوًا ِب َغي ِْر ِع ْلم )...پرس���یاری ڕێ���زو حورمهت���ی مرۆڤه، تێكگیرانو مشتومڕێكی زۆره ،بۆی ه بۆ ِ ٍ نهیانپێكاوه ،چونكه: رێگرتن لهتێكگیرانو مشتومڕی بێ جێ االنعام .-108- بهر لهههرشتێك ،پێویسته ڕێككهوتنو هۆكاری ئهمهش وهك ئاماژهمان پێدا ،یهك :هیچ مرۆڤێ���ك ك ه خاوهنی ڕێزو لێكتێگهیش���تن (تفاهم) ههبێ لهسهر ئهوهی���ه كه مرۆڤ بهب���ێ بوار پێدانی حورمهت بێو ،بی���هوێ ڕێز لهخهڵكی چهمكو واتای وش���هو زاراوهكان ،ئنجا بهوه كه ئیماندار ی���ان بێبڕوابێ ،هیچ بگرێو ڕێزی لێ بگیرێ ،نهپێویس���تی با س���هرنج بدهینه چهمكو واتای ئهو مانایهك بۆ ئازادیییهكهی نامێنێتهوهو ،پێیهت���یو ،نهبهڕهواش���ی دهزان���ێ، ك��� ه ئازادی���ش نهب���و حیكمهت���ی كهجنێو نهك ههر بهپیرۆزییهكانی هیچ سێ وشهیه: دروستكردنهكهیشی نامێنێ ،ك ه بریتیی ه كهس بڵ���ێو گاڵتهیان پێبكات ،بهڵكو -1بێڕێزییكردن لهتاقیكرانهوهی لهژیانی س���هر زهویدا :بهڕههای���ی جنێو بههی���چ كهسو هیچ -2پیرۆزییهكان ���ق المَ���وْ َت َو ْال َحيَ���ا َة لِ َيبْلُ َو ُك ْم شتێك بڵێو گاڵتهی پێبكات. ( الَّ ِذي َخلَ َ -3ئازادیی بیروڕا ���ن عَ َم ً �ل�ا )...المل���ك ،-2-دوو :ئایا بهڕێگریی كردن لهمرۆڤهكان (-1بێڕێزییك���ردن) وات���ه :بهس���ووك أَي ُُّك��� ْم أَحْ َس ُ تهماشاكردن ،ك ه ئهمیش لهجنێودانو ب���هاڵم بێگومان نهك ه���هر هیچ پهكی كهجنێ���و بهپیرۆزییهكان���ی یهك���دی سب لهس���هر ئهوه نهكهوت���وه كه دهرفهتی بڵێنو ،گاڵتهی���ان پێبكهن ،چ زیانێك قس���هی ساردو س���وك پێگوتن ( ّ وش���تم)و گاڵت���هو جهفهن���گ پێكردن جنێ���ودانو گاڵتهپێك���ردنو بێڕێزیی بهڕێ���زو كهڕامهت���ی م���رۆڤ دهگات؟ (سخرية وإستهزاء)دا خۆی دهنوێنێ .نواندن���ی بهپیرۆزییهكانی هیچ كهسو بهڵك���و بهپێچهوان���هوه بێڕێزیی كردن بهپیرۆزییهكانی یهك���دی ،گهورهترین كهواته :ههركهس پێیوابێ قسهوباسكردن پێشێلكردنی ڕێزو حورمهتو كهسایهتیی لهب���ارهی بابهتێكهوه ،ی���ان تهنانهت مرۆڤهكانه ،چونك ه مرۆڤهكانو عهقیدهو رهخن ه لێگرت���نو رهتكردنهوهیش���ی، بهرنامهو پیرۆزییهكانیان پێ لهخۆیان بێڕێزی���ی نوان���دن دهگهیهن���ێ، بهرزو بهڕێزت���رهو ،ئامادهن فیداكاریی بهههڵهداچ���ووه ،چونكه بهپێچهوانهوه لهپێن���او پاراس���تنیاندا بك���هن ،وهك ب���اسو لێكۆڵینهوهك���ردن لهب���ارهی لهدنیادا بینیومانهو دهیبینین! ش���تێكهوهو تهنانهت ههڵسهنگاندنیو كهواته :لهپێناوی پاراس���تنی ئازادییو رهخنه لێگرتنیشی ،نیشانهی گرنگیی مافهكانو ڕێزو كهسایهتیی مرۆڤهكاندا، پێدانو بهههندگرتنه! پێویست ه لهكۆمهڵگادا یاساو ڕێسایهك (-2پیرۆزیی���هكان) ئ���هم وش���هی ه ك ه ههب���ێ ب���ۆ ڕێگرت���ن لهبێڕێزیی كردن تهرجهم���هی وش���هی (مق ّدس���ات)ی بهپیرۆزییهكان���ی یهك���دی ،كهبههۆی عهرهبییه ،وشهیهكی تاڕاددهیهك نامۆی ه ئهوهوه ،ئاش���تیو تهبای���ی كۆمهڵگا لهفهرههنگی ئیس�ل�امیی داو ،پێموای ه تێكدهچ���ێو ،پێكهاتهكان���ی كێش���هو زیات���ر لهفهرههنگ���ی نهصرانییهو ه ئ���اژاوهو ههرایان لهبهیندا پهیدا دهبێ، پهڕیوهته نێو مسوڵمانانهوه. سهربارهی برینداركردنی ههستو نهستی ئنج���ا ئهگ���هر مهبهس���ت لهوش���هی یهكدیو یهكدی بێزارو تووڕهكردن. بهپیرۆزگرت���ن (تقدی���س) ئهوهب���ێ سێ یهم :لهسایهی دهوڵهتی ئیسالمییدا كهپێچهوانهك���هی ـ واته :بێڕێزییكردن ئازادیی بیروڕا دهس���تهبهركراوهو ڕێی ـ ببێت��� ه مای���هی لهبازن���هی ئیمانو وتووێژی ئ���ازادو ڕهخنهگرتن لهكهس ئیس�ل�ام بردنه دهرهوهی خاوهنهكهی، نهگیراوه: ئ���هوه دهڵێین :لهئیس�ل�ام تهنیا خوا بهداخهوه زۆرێك لهنووسهرو ڕۆشنبیره ئایهتهكان���یو، س���بحانهوتعالیو، سیكۆالریس���تهكان بههۆی نهشارهزایی پێغهمبهرهكهی موحهممهد صلی الله ی���ان لهئیس�ل�امو قیاس���ی ئیس�ل�امو علی ه وس���لم بهتایبهتو ،پێغهمبهرانی مس���وڵمانان كردن لهنهصرانییهتو پێش���وو كتێبهكانیان علیهم الس�ل�ام ڕۆژئاوا ،بۆیه بهوه قهڵسو س���هغڵهت بهگشتی ،بێڕێزیی نواندن بهرامبهریان دهبن ،كه باسی پیرۆزییهكان دهكرێ، ه���ۆكاری كافربون���ی مرۆڤه ،وهك لهم چونك��� ه پێیانوای ه ك ه لهئیسالمیش���دا ئایهت��� ه موباڕهكانهوه دیاره ،كه خوای وهك نهصڕانییهت ههموو شتێك پیرۆز كاربهجێ لهبارهی كۆمهڵێك لهمونافیقو (مُق َّدس)ه. دڵنهخۆشهكانهوه فهرمونی: نازانن كه لهئیسالمدا بهس خوا (عزوجل ( َولَ ِئ ْن َس���أَ ْل َت ُه ْم لَي َُقولُ َّن إِنَّ َم���ا ُكنَّا َن ُخ ُ وض َو َن ْل َع ُب ُق ْ ���ل أَب هَّ ( ُق��� ُّدوس)هو ،ئایهتهكان���ی ب���ێ ههڵهو ���اللِ َوآيَا ِت ِه َو َرسُ ���ولِ ِه ُكنتُ ْم ِ ال َت ْع َت ِذرُ ْ پهڵهنو ،پێغهمبهرهكهیش���ی (محمد) َتسْ َتهْزئُونَ ! َ وا َق ْد َك َفرْ تُم َب ْع َد إِي َما ِن ُك ْم ِ ی الل ه علیه وسلم لهوهدا كه وهك كۆمهڵێكی ههبێ ،بگره بهو س���یفهتو صل��� )...التوب ه – .-66-65 واته :وهئهگهر لێیان بپرس���ی دهڵێن :رهفتاران��� ه ئازادییو ڕێ���زو حورمهتی وهحی خوا فهرموویهتیو ڕایگهیاندوه، ئێمه تهنیا قسهی ڕێگا بڕینو گاڵتهمان خۆیو خهڵكیش دهخاته مهترسییهوهو ،لهههڵ ه پارێزراو (معصوم)ه ،ئهگهر یو دهكرد ،بڵ���ێ ئایا گاڵتهت���ان بهخواو بهپێچهوان���هی ئهوهش���هوه ك��� ه خوا ن���ا غهیری خ���وا س���بحان ه وتعال ی الل ه علی ه وسلم ئایهتهكان���یو پێغهمبهرهكهی دهكرد؟ ڕایگهیاندوه -ك ه رێزگرتنی مرۆڤهكانه -پێغهمبهرهكهی صل عوزر مههێننهوه پ���اش ئیمانهكانتان رهفتاری كردوه( :ولقد كرمنا بنی آدم) و ئ���هو وهحییهی ك���ه ڕایانگهیاندوه، االسراو ،-70-واته :وه بێگومان رێزمان لهئیس�ل�امدا ،هیچ كهسو هیچ شتێكی كافر بون! دیكه لهس���هرووی ڕهخن���هو تێبینیو كهواته :ناگونجێ بازنهی پیرۆزییهكانی لهوهچهی ئادهم گرتوه... ئایین هێنده فراوان بكرێ ،كه ههرچی دووهم :كهوات��� ه بهڕێگریی لهبێڕێزیی س���هرنجهوه نیه ،وهك ئیم���ام مالیك پهیوهندیی بهئیسالمهوه ههیه بیگرێتهو ه ك���ردن بهپیرۆزییهكان ،نهك ههر زیان گوتوویهتی( :يؤخذ من���ه ويرد عليه اال با پیرۆزیش نهب���ێ ،وهك مرۆڤهكانو بهئازادی���ی مرۆڤ و ڕێ���زو حورمهتی صاحب ه���ذا القبر) ك ه مهبهس���تی پێ پێغهمب���هری خ���وا صل���ی الل ه علی ه ئیجتیه���ادو بیروڕایهكانیانو....هت���د ،ناگات ،بهڵكو بهپێچهوانهوه دهبێ: ههرچهن���ده بێگوم���ان ههم���و جۆره بهڵ���ێ پ���اش دیاریك���ردن (تحدید)ی وسلم بووه. بێڕێزی���ی نواندنێك لهخ���ودی خۆیدا چهم���كو واتای ههركام لهوش���هكانی :بهتایب���هت لهئیس�ل�امدا حوكمڕان���ان گوناه���و قهدهغهیه ،ب���هاڵم مهرج نی ه بێڕێزیی كردنو ،پیرۆزییهكانو ،ئازادیی -بهڵ���ێ وهك ه���هر مرۆڤێك���ی دیك ه ههم���و گوناهێ���ك مای���هی كافربونی بیروڕا ،بهو ش���ێوهی ك ه ش���هریعهت پێویس���ت ه ڕێزیان لێ بگی���رێ -بهاڵم فهرمویهتیو عهقڵی سهلیمو فیطڕهتی بههیچ ش���ێوهیهك بهپی���رۆز ناگیرێن، خاوهنهكهی بێ. (-3ئازادیی بیروڕا) ئهمیش پێویس���ت ه س���اغ دهیخوازنو ،لهخاڵ���ی یهكهمدا جا چۆن بهپی���رۆز دهگیرێن لهكاتێكدا بهش���ێوهیهكی راس���تو دروس���ت ئاماژهم���ان پێی���دا ،زۆر ب���اش دڵنیا كه پێغهمبهری خوا صل���ی الله علی ه لێ���ی تێبگهی���ن ،كه بریتیی��� ه لهوهی دهبی���ن كه ئهو بۆچونان���هی پێیانوای ه وسلم بهگش���تی لهبارهی مرۆڤهكانهوه م���رۆڤ بتوان���ێ قهناعهت��� ه فیكریی ه دهركردنی بڕیارو یاس���ایهك بۆ ڕێگرتن فهرموویهتی( :كل بني آدم خطاء وخير
بێڕێزیی كردن بهپیرۆزییهكانی یهكدی ،گهورهترین پێشێلكردنی ڕێزو حورمهتو كهسایهتیی مرۆڤهكانه، چونك ه مرۆڤهكانو عهقیدهو بهرنامهو پیرۆزییهكانیان پێ لهخۆیان بهرزو بهڕێزتره
لهسایهی دهوڵهتی ئیسالمییدا ئازادیی بیروڕا دهستهبهركراوهو ڕێی وتووێژی ئازادو ڕهخنهگرتن لهكهس نهگیراوه
الخطائي���ن التوابون) رواه الترمذي .وات ه س���هرجهم وهچهی ئ���ادهم ههڵهكارنو باش���ترین ههڵهكارانیش ب���ۆ الی خوا گهڕاوانن. بۆی ه مهس���هلهی (داڕنین���ی پیرۆزیی لهدهستهاڵت) لهئیسالمدا پاساوی ههر نیه ،چونكه لهئیسالمدا حوكمڕانان ههر لهبنهڕهتدا پیرۆز نین ،ههتا پێویس���ت بێ پیرۆزییان لێدابڕنرێ ،وه ئهو وشهو زاراوهی���هش كاتی خ���ۆی لهڕۆژئاوادا سهریههڵدا ،ك ه حوكمڕانهكان بهپیرۆزو بگ���ره بهس���ێبهرو نوێن���هری خ���وا دهزانران! ئهگهر تهماش���ای مێ���ژووی دهوڵهتی ئیسالمیش بكهین بهتایبهت لهڕۆژگاری پێغهمبهری خواو چوار جێنشینهكانیدا، دهبینین پڕیهتی لهوتووێژو شهڕه قس ه (حوار وجدال) لهنێوان مس���وڵمانانو نهی���اره فیكری���یو دینییهكانیان���دا، لهجوولهكهو نهصڕانی���یو هاوبهش دانهرو ...هت���د ،تهنانهت لهمزگهوتی پێغهمبهری خواش���دا لهمهدین ه وهفدی ی نهصڕانییهكانی نهجڕان (نصار نجران) چهند ڕۆژێك ماونهوهو ئهوان پڕ بهزار باس���ی كوڕایهتیی عیس���ایان دهك���رد ب���ۆ خوا (بُن��� َّوه عیس���ی لهلِ ِ) – پاكیی بۆ خوا -ك ه بهو بۆنهیهش���هوه، دهوری ههش���تا ( )80ئای���هت لهسهرهتای س���ووڕهتی ( ال عمران) دابهزین ،بێ ئ���هوهی پێغهمبهری خوا صل���ی الل���ه علی ه وس���لم و هاوهاڵنی هی���چ ههڕهش���هیهكیان لێبك���هن ،یان گوش���ارێكیان ل���هدژ بهكاربێن���ن، جگ��� ه لهقس���هو بهڵگ���هی مهنتیقیی! بهش���ی دووهم :وهاڵمی سێ پرسیارو ئیشكال: بهپێویس���تی دهزانم لهبهشی دووهمی وتارهكهم���دا وهاڵمێك���ی كورتی چهند پرسیارو ئیشكالێك بدهمهوه: یهك :خۆ خوا عزوجل بێ دهستهاڵت نیه ،تاكو ئێم��� ه بهرگریی لێبكهین ك ه بێڕێزیی بهرامبهر بنوێنرێ! بهڵێ بێگومان خوای بهرزو مهزنو بێ وێنه ،س���یفهتهكانی لهقهدهر خۆینیو سنووریان نیه ،بۆی ه خاوهنی ئهوپهڕی تواناو دهس���تهاڵتهو ،هیچ كهسو هیچ ش���تێك لهژێر ڕكێف���ی دهرناچێ وهك فهرموویهت���یَ ( :و َم���ا َكانَ هَّ للاُ لِيُع ِْج َ ���ز ُه أْ َ ِم ْن َش ْي ٍء ِفي السَّ ��� َما َو ِ لاَ ض ات َو ِفي الرْ ِ إِنَّ��� ُه َكانَ عَ لِيماً َق ِديراً) فاطر ،-44-وات ه
وه هیچ شتێك لهئاسمانهكانو لهزهویدا خوا دهستهوستان ناكات (لهبهردهستی خوا قوتار ناب���ێ) بێگومان ئهو زانای توانایه... ب���هاڵم بێگوم���ان خ���وا ژیانی س���هر زهوی ب���ۆ تاقیكردنهوهی ئێمه داناوهو لێپرس���ینهوهو پاداش���تو سزاشمانی ههڵگرت���وه ب���ۆ ڕۆژی دوای���ی ،وهك ور ُك ْم فهرموویهتیَ ...( :وإِنَّ َما تُ َو َّفوْ نَ أُجُ َ يَوْ َم ْال ِقيَا َم��� ِة )..ال عمران .-185-واته: وهبهدڵنیاییهوه پاداشتو سزایهكانتان ڕۆژی قیامهت بهتهواوی وهرهگرنهوه. ئنجا بهش���ێك لهتاقیكردن���هوهی ئێم ه ئهوهی ه ك ه ئایا تا چ ڕادهیهك ئامادهین بهرگریی لهخ���واو ئاینهكهی بكهین؟! للاُ وهك فهرموویهت���یَ ( :ولَ���وْ ي ََش���ا ُء هَّ ص َر ِم ْنهُ��� ْمَ .ولَ ِك ْن لِ َيبْلُ َو َبع َ ُ ْض ال ْن َت َ ْضك ْم ِب َبع ٍ
) محم���د ،-4-وه ئهگ���هر خوا بیهوێ تۆڵ���هی لێدهس���تاندن (لهكافرهكان)، بهاڵم دهیهوێ ههندێكتان بهههندێكتان تاقیبكاتهوه.
دوو :بهپێی بڕیاری یاس���ای پاراستنی پیرۆزییهكان ،نابێ مسوڵمانیش باسی عیس���ا بكهن كه كوڕی خوا نیه ،وهك نهصڕانییهكان دهڵێن ،ههروهها نابێ باسی شهیتان بكهن لهبهر یهزیدییهكان و ...هتد !! وهاڵمی ئهو ئیشكالهش ئهوهی ه كهبهپێی فهرمان���ی خ���وا ،مس���وڵمانان لێیان قهدهغهكراوه كهجنێو بهپهرستراوهكانی ههموو ئهوانه ب���دهن كهلهجیاتی خوا ال َتسُ ب ْ دهیانپهرستن َ ( :و َ ُّوا الَّ ِذينَ َي ْدعُ ونَ للاََ )... ُّوا هّ ِمن ُدون هّ للاِ َفيَسُ ب ْ األنعام ،-108- ِ كهواته :ئهوهی قهدهغهیه لهمسوڵمانان و نا مس���وڵمانان ،جنێودان و بێڕێزیی پێكردن���ه ،بهاڵم ئهگهر بهو ش���ێوازه نهبێ و ب ه پاڵنهرو مهبهس���تهوه نهبێ، بهرامنبهرهك���هی بۆ نی���ه بیكاته جێی ڕهخنهو گلهیی ،بۆ وێنه :مس���وڵمانان ك ه دهڵێ���ن :خوا ت���اك و تهنیاو بێ وێنهو بێ هاوهڵهو كهس���ی لێ نهبووهو للاُ للاُ أَ َح ٌد هَّ لهك���هس نهبووه ُ ( :قل ُه���و هَّ
حقوقهم في شؤون العقيدة وممارسة طقوس الشعائر الدينية).
ڕێزگرتن���ی ماف���ی وات���ه: تایبهتمهندییهكان :مسوڵمانان بههۆی كاركردنیانهوه بهئاڕاس���تهكانی ئایین و ش���هریعهتهكهیانهوهو لهژێر سایهی بنچین���هی( :فهرمانم���ان پێك���راوه كهوازی���ان لێ بێنین چ���ۆن دینداریی دهك���هن ،بیكهن) بهش���ێوهیهكی بهرز مامهڵهی���ان لهگهڵ نا مس���وڵمانان دا ك���ردوه لهواڵتان���ی ئیس�ل�امی دا ،ك ه وازایان لێهێناون ئازاد بن لهعهقیدهیان و دینداری���ی و ههڵس���وكهوتیان دا و، ڕێی هیچ ش���تێكیان لێ نهگیراوه ،وه لهب���واری عهقی���دهو مومارهس���هكرنی س���رووتی دروشمه ئاینییهكان دا ڕێزی مافهكانیانیان گرتوون... س���ێ :ئایا س���زادان بۆ كهسانێك ك ه بێڕێزی���ی بهپیرۆزییهكان دهكهن ،ئهوه ناگهیهن���ێ كهبێڕێزیی كردنهكانی دیك ه ئاسایین؟! الص َم��� ُد لَ ْم َيلِ ْد َولَ ْم يُولَ��� ْد َولَ ْم ي َُكن لَّ ُه ُك ُفوًا لهوهاڵمی ئهم پرس���یارهش دا دهڵێین: َّ أَ َح ٌد) ئهوه تهعبیر لهگهورهترین بهش���ی نهخێر لهشهریعهتی ئیسالمدا جنێوگوتن ئیم���ان و عهقیدهی خۆی���ان دهكهن ،و گاڵتهو گهم ه پێكردن و بێڕێزیی كردن كهخ���وا بهیهكگرت���ن (توحید)ه ،نهك بههیچ كهس ڕهوا نیه ،وهك ئایهتهكانی مهبهستیان بێ قس ه بهنهصرانیهكان قوڕئان و دهقهكانی سوننهت بهڕوون و ڕاشكاویی دهیگهیهنن ،بۆ وێنه: یان غهیری وان بڵێن. (-1يَا أَ ُّي َها الَّ ِذينَ آ َمنُوا َ ال يَسْ َخرْ َقوْ ٌم مِّن َقوْ ٍم ههروهها كهدهڵێت (أَعُ ُ الشي َ وذ باهلل ِمنَ َّ ان ْط ِ َْ ْ َ ُ ُ س اب ِب ْئ َ الرَّ ِجيم) پهنا بهخوا دهگرم لهش���هیتانی ...ال َتل ِم ُزوا أنف َسك ْم َوال َت َناب َُزوا ِباألل َق ِ ِ ا ِ ُْ ُ ان) الحجرات ،-11- اإلي َم ِ السْ ُم الفسُ وق َب ْع َد ِ دورخ���راوه لهبهزهیی خ���وا ،بهههمان ش���ێوه مومارهس���هی دووعاو زیكرێك وات���ه :ئهوانهی ئیمانت���ان هێناوه! با دهكهن ،نهك جنێ���و بهیهزیدییهكان و كۆمهڵێك گاڵت ه بهكۆمهڵێك نهكهن ... وه عهیب لهخۆت���ان (واته لهیهكدی) مهلهك طاووسهكهیان بدهن. ههروهه���ا لهبهرامبهری���ش دا كاتێ���ك مهگ���رن و ،ن���اوو نات���ۆره لهیهك���دی نهصڕانییهك پڕ بهزاری دهڵێ عیسا ههڵم���هدهن ،خراپتری���ن ن���او ن���اوی كوڕی خوایه ،ی���ان یهزیدییهك مهلهك فاس���قێتی ی ه پاش ئیم���ان ..كهوات ه طاوس (ئیبلی���س) بهپیرۆز دهگرێ : ،ئهو ڕهفتارانه مایهی فاس���ق بوونی یان هیندییهكی گاپهرست ،گا بهپیرۆز مرۆڤن! دهگ���رێ ،م���ادام وهك مومارهس���هی (-2إن الذين يؤذون هللا ورسوله لعنهم هللا بهشێك لهدینداریی و عهقیدهی خۆیان في الدنيا واآلخرة وأع���د لهم عذابا مهينا. والذين ي���ؤذون المؤمنين والمؤمنات بغير ما اكتس���بوا فقد احتملوا بهتانا وإثما مبينا)
لهپێناوی پاراستنی ئازادییو مافهكانو ڕێزو كهسایهتیی مرۆڤهكاندا، پێویست ه لهكۆمهڵگادا یاساو ڕێسایهك ههبێ بۆ ڕێگرتن لهبێڕێزیی كردن بهپیرۆزییهكانی یهكدی ئهوه بك���هن ،ههرچهنده مس���وڵمانان ئهو شتان ه بهههڵهو ئهفسانهو ناڕاست دهزانن ،بهاڵم ش���هریعهت ڕێی نهداون كهڕێگریی ئهو شتان ه لهو جۆره كهسان ه بكهن ،بهتایبهت لهشوێن ه تایبهتهكانی خۆیان دا. ئهمهش ڕاس���تییهك ه لهمێژووی ئیسالم دا وهك ڕۆژی ڕوون دی���ارهو ،ئهگ���هر وانهبووای��� ه ئێس���تا هی���چ جوولهكهو ی نهصڕانی���ی و مهجووسیی و بووذای و یهزیدیی���هك لهواڵتان���ی ئیس�ل�امی دا نهماب���وو! (د.وهب��� ة الزحیل���ي) لهكتێبی (آث���ار الحرب) ص 756دا لهژێ���ر ناوونیش���انی (ح���ق احترام الخصوصی���ات) دا گوتوویهت���ی ً عم�ل�ا بتوجيه���ات دينهم ( :المس���لمون وش���ريعتهم في مظلة قاعدة "أُ ِمرنا بتركهم وم���ا يدين���ون" يعا ِملون غيره���م معاملة س���امية ،فيتركون لهم في ديار اإلس�ل�ام الحرية في معتقداتهم وديانتهم ومعامالتهم، فال يحجرون عليهم شيئاً منها ،ويحترمون
االح���زاب ،-57،58-وات���ه بێگوم���ان ئهوانهی ئ���ازاری خواو پێغهمبهرهكهی دهدهن ،خوا لهدونیاو دواڕۆژدا نهفرینی لێكردوون و ئازارێكی ڕیس���واكهری بۆ ئامادهك���ردوون ،وه ئهوان���هی بههۆی شتێكی ههڵبهستراوهوه كهنهیانكردوه، ئ���ازاری پیاوانی ب���ڕوادارو ئافرهتانی ب���ڕوادار دهدهن ،ئ���هوه بوخت���ان و گوناهێكی ئاشكرایان ههڵگرتوه. وهك دهبینین خ���وای كاربهجێ پاش ههڕهش���هكردنی لهوان���هی بێڕێزی���ی بهرانب���هر بهخ���ۆی و پێغهمبهرهكهی دهكهن ،بهوه ك ه نهفرینیان لێ دهكات و ڕیسوایان دهكات لهدونیاو دواڕۆژدا، ههڕهش���هی لهو كهس���انهش ك���ردوه كهبهناههق بوختان و درۆو دهلهسه بۆ بڕوادارانی پیاوو ئافرهت دهكهن ،كهئهو ڕهفتارهی���ان به بوخت���ان و گوناهێكی ئاشكرا لهسهریان حیساب دهكرێ! (-3ليس المؤم���ن الطعان وال باللعان وال الفاحش وال ال َب ِذيّ ) رواه الترمذي،1977 : وقال :حديث حسن.
وات���ه ب���ڕوادار تان ه لهخهڵ���ك دهرو، نهفری���ن لێك���هرو ،جنێوف���رۆش و، زمانش���ڕنیه .كهوات���ه :هی���چ ج���ۆره ئازاردانێكی هیچكهس بهههر شێوهیهك بێ :جنێودان ،گاڵتهپێكردن ،بوختان پێك���ردن ،ناوو ناتۆره لێههڵدان ،لێدان ...هت���د ،ڕهوا نی���هو ههم���ووی ههر بهگوناهو تاوان دادهنرێ ،بهاڵم عادهت وای ه مرۆڤهكان لهنێو خۆیان دا لهههق و مافهكانیان دهپێچنهوهو قبووڵی ستهم و دهستدرێژیی ناكهن ،یان جاری واش ههی ه یهكدی دهبهخش���ن و چاوپۆشیی لهیهك���دی دهكهن ،بهاڵم مهس���هلهی پاراستنی پیرۆزییهكان – بهو چهمك و واتایهی كهلهخاڵی یهكهم دا هێنامان- لهبێڕێزی���ی پێكران ،مافێكی گش���تی ههم���وو الیهك���هو بهرژهوهندیی ههموو الیهكیش���ی تێدایهو ،بهپێچهوانهوهش دهبێت��� ه مایهی تێكچوون���ی هێمنیی و ئاسایش���ی كۆمهڵ���گاو باڵوبوونهوهی ئ���اژاوهو ئاش���ووب و س���هرهنجام زیانباربوونی ههمووالیهك. بۆیه جێ���ی خۆیهتی هیچ كۆمهڵگایهك قبووڵی نهكات بێڕێزیی بهپیرۆزییهكانی هی���چ كام لهپێكهاتهكانی بكرێ ،وهك كۆتا ش���هریعهتی خ���وای كاربهجێ و دادگهر فهرمانی پێكردوه. ههولێر /29ذوالحجة1433/ 2012/11/13
کۆمەاڵیەتی
) )352سێشهممه 2012/11/20
تاکژنیو فرهژنی الی یهکگرتوو کۆمهڵ
17
ئیس��ل�امییهكانی كوردس����تان( یهكگرتوی ئیس��ل�امیو كۆمهڵی ئیس��ل�امی) لهروی بیروڕاو پراكتیزیش����هوه لهسهر مهس����هلهی فرهژنی دو ڕای جیاوازیان ههیه، ههرچی یهكگرتوه بڕوای پێی نییه ،بهپێچهوانهوه كۆمهڵی ئیس��ل�امی لهگهڵ فرهژنیدایه ،ئاوێنه بۆ دهرخس����تنی ڕای ههردو حیزب ،ئهم چاوپێكهوتنهی لهگهڵ ههریهك لهئهندامی مهكتهبی سیاسی یهكگرتو ،ئهبوبهكر ههڵهدنی ،ئهندامی مهكتهبی سیاسی كۆمهڵ عهبدولستار مهجید سازكرد
یهكگرتوو :دانبهخۆداگرتن لهم دونیا باشتره كۆمهڵ:یهکگرتوو فرهژنییان کردوه ئا :سارا قادر ئاوێنه :هێنان���هوهی ژنی دوهم یان س���ێیهم زۆر نائارامی به ژنێك دهدات، بهبڕوای بهڕێزت���ان بونی فرهژنی گهر بهم���هرج ب���ێ وهك ئێس���تا ههیه یان بێمهرجیش بێت ڕهوایه؟ ئهبو بهكر ههڵهدنی :سهرهتا فرهژنی لهئیسالمدا رێگه پێدراوه ،واجبو ئهرك نییه كه ههمو كهس���ێ ئهنجامیبدات، بهڵك���و ب���ۆ چارهس���هری حاڵهتێكی دیاریكراوی كهس���انێكه ،باوهڕبون به شتێك جیایه لهجێبهجێكردنی لهواقعدا، بۆ نمونه :تۆ باوهڕت به زهكاتو حهج ههیه وهك دو كۆڵهكهی ئیسالم ،بهاڵم لهوانهیه بهههم���و تهمهنت ئهوهندهت پاره نهبێت زهكاتی لێبدیت یان توانای ئهنجامدانی حهجت ههبێت. بۆی���ه وهك دهقێك ك���ه لهقورئانی پی���رۆزدا هاتوهو ب���هو مهرجانهش كه ب���ۆی دان���راوه دهبێ باوهڕم���ان پێی ههبێت ...كه خ���وای میهرهبانو داناو
ههر شهش ی یهكگرتو كۆنگرهكه ی وای تێدا بهندێك نیی ه بهڵكو ئهوه ئیجرائاتێك بو بۆ كاتێكی دیاریكراو. وهك وتم حاڵهتهك ه لهناو یهكگرتودا دهگمهنهو زانا به حاڵی بهندهكانی ئهم رێگایه ی كردۆتهوه بۆ چارهسهری ههندێ گرفتی كهس���انێك ك���ه بیان���وی هێنانی ژنی دوهمیان ههبێتو دهبێ لهسهر بنهمای راوێژو قهناعهتپێكردن بێت ..ئاس���ایی ئهوهیه یهك ژن ههبێ ،واته حاڵهتهكه رهها نییه بهڵكو پهیوهس���ته به دۆخی تایبهت���ی كهس���انێكو دهب���ێ توانای هێنانهدی مهرجهكانی���ان ههبێتو من
ئهبوبهكر عومهر عهبدواڵ ..ناسراوه ب ه (ئهبوبهكر ههڵهدنی) ی ی مهكتهبی سیاسییهو بهرپرس ئهندام ی ی یهكگرتو مهڵبهندی یهكی سلێمان ئیسالمی كوردستانه قهناعهتی تهواوم بهو رایهی بیرمهندی گ���هوره( محمد عهبده) ههی ه كه دهڵ ێ خێزانو ئاسودهیی خێزان بناغهی ههره پیرۆزهو دهبێ پارێزگاری لێبكرێت ههر ش���تێ ئاس���ودهییو ئۆقرهیی خێزانی تێك ب���دات تهنانهت به هێنانی ژنێكی تری���ش بێت دهبێ رێگری���ی لێبكرێت. لهالیهكی ترهوه ژینگهی كۆمهاڵیهتیش كاریگهری خ���ۆی ههیه ك���ه پێموایه ئهم حاڵهت���ه لهكۆمهڵگای كوردهواریدا نامۆو دهگمهن���هو زۆرت���ر لهكۆمهڵگا عهرهبییهكاندا جێ بهجێ دهكرێ. ئاوێن���ه :لهئاین���ی ئیس�ل�امدا رێگه پێدراوه ،ب���هاڵم ئهگهر پیاوهكه لهگهڵ ههر دو ژنهكهدا وهك یهك دادپهروهرانه مامهڵ���ه ن���هكات .هیچ مرۆڤ���ێ ههیه بتوانێت حهزو ئ���ارهزوی بۆ مرۆڤێكی تازه وهك مرۆڤێك بێت كه س���ااڵنێكه لهگهڵی���دا هات���وه؟ ئای���ا دهتوانێ���ت لهسێكس���دا دادپ���هروهری بكات؟ گهر وانهبێ نیكاح ههڵناوهشێتهوه؟ ئهبو بهكر ههڵهدنی :دروس���تكردنی دادگ���هری لهنێ���وان هاوس���هرهكاندا، بهتایب���هت ل���ه ش���ته ڕواڵهت���یو ههستپێكراوهكاندا لهمامهڵهو دهربڕینی خۆشهویستیو خوێندنهوهو ئیدارهدانو خزمهتكردنیانو مان���هوه لهالیان ،كه لهوانهیه ههمو كهسێك نهتوانێت ئهمانه به دادپهروهری ی���هوه جێبهجێ بكات بهتایبهت ئ���هو نمونانهی لهكۆمهڵگای ئێمهدا بینیومانهو بیس���تومانه زۆربهی جار هاوسهری پێش���و پشتگوێخراوهو حیس���ابی بۆ نهكراوه لهبهر ئهوه ههر
پیاوێك ئهگهر ترسی خوای لهدڵدابێتو بهنیازی پاداش���تی رۆژی دوایی بێت، دهبێ حیس���اب بۆ ئ���هم حاڵهته بكات چونكه فهرمایش���تی پێغهمبهر(صلی الله علی ه وس���لم)ی لهس���هره كه ههر پیاوێ���ك دادگ���هر نهبێت ل���ه قیامهتا الیهكی جهستهو الشهی كهوتوه ،بۆیه بهڕای م���ن ئارامگرتنو دانبهخۆداگرتن ی كه مرۆڤ لهم دونیا باش���تره ل���هوه نهتوانێ دادپهروهری دروس���ت بكاتو بهمهش ئاسودهیی دونیاو شهرمهزاریی ئهو دونیای دهستكهوێت. ئاوێنه :ئێوهو كۆمهڵی ئیسالمی دو حیزبی ئیس�ل�امین ،بۆچ���ی الی ئێوه فرهژنی قهدهغهكراوهو الی ئهوان رێگه پێدراوه ؟ بهپێ���ی چ دهقێك ئاماژهی پێكراوه؟ ئهب���و بهك���ر ههڵهدن���ی :الی ئێمه فرهژن���ی قهدهغ���ه نهك���راوه ،ب���هاڵم مومارهسهو ئهنجامدانی لهناو ئهندامانی ڕێكخستنو ئهنداماندا ئهوهنده دهگمهنه تهنان���هت بهپهنجهكان���ی دهس���ت دهژمێ���ررێو كه ئهمهش ب���ۆ هۆكاری
ی الی ئێمه فرهژن قهدهغه نهكراوه، بهاڵم مومارهسهو ی لهناو ئهنجامدان ئهندامانی ڕێكخستنو ئهنداماندا ئهوهنده دهگمهنه تهنانهت بهپهنجهكانی دهست دهژمێررێ ئ���هوه دهگهڕێتهوه س���وپاس بۆ خوا پرۆسهی هاوسهرگیری لهسهر بنهما ی هۆشیاریو خۆشهویستی بوهو زۆربهی خێزانهكان ئاسودهنو كهمترین كێشهو گیرگرف���ت لهن���او خێزانهكان���دا ههیه ..لهالیهك���ی ترهوه دهب���ێ دان بهوهدا بنێین كه ئهمه حاڵهتهو لهچوارچێوهی (ئازادی)دا دهبێ ڕێگه به كهس���انێك بدهین مومارهس���هی ئهم حاڵهته بكهن
بهاڵم ب���ه كۆمهڵێك مهرج ههر س���ێ الیهنی پیاوو ژن���ی یهكهمو ژنی دوهم لهسهری رێكدهكهون ..ههروهها بهڕای من ئ���هم مهس���هلهیه گهورهكردنێكی تێدای���ه لهڕادهبهدهر چونك���ه ڕێژهی فرهژنی لهن���او كۆمهڵگهی كوردهواریدا كهم���ه ..وه لهالیهكی ت���ر دهبێت دان به راستییهكیشدا بنێین كه رۆژ بهرۆژ ژمارهی قهیرهیی لهزۆربوندایه ..ئایا چ بهرنامهو پالنێ ههیه بۆ چارهس���هری گرفتهكانی���ان ك���ه تهنها مهس���هلهی س���ێكس ناگرێتهوه بهڵك���و رهههندی لهوه گهورهتر ههیه ...پاش���ان خۆتان ئهو ڕاس���تییهش دهزانن كه كهس���ێك به رێگهی شهرعیو به جێبهجێكردنی مهرج���هكان ژنێ���ك بهێنێ باش���تره ل���هوهی به رێگای ناش���هرعی پهنا بۆ تێركردن���ی ئارهزوهكانی ببات ..دهبێ لهههم���و بوارهكانهوه ئهم مهس���هلهیه بخوێنینهوه. ئاوێن���ه :الی ئێوه رێگ���ه پێنهدراوه ههندێك ئهندامی مهكتهبی سیاس���یو سهركردایهتی لهپهیڕهو الیانداوه بۆچی هیچ ئیجرائاتێكیان بهرانبهر نهكراوه؟ ئهب���و بهكر ههڵهدن���ی :كاتی خۆی لهنهوهدهكاندا بڕیارێكی وامان ههبو كه قهدهغهبو بهرپرس���هكان ژنی تر بهێنن ئهویش لهس���ێ روانگهوه بو ..یهكهم، دهبێ بهرپرس���ی ئێمه هم���ومو خهمو ئامانج���ی گهورهیان ههبێ���تو خۆیان داڕنیبێ���ت له حهزه شهخس���ییهكانو دهبێ لهئاس���ت چاوهڕوان���ی ئهندامو كادی���رو جهماوهریان���دا ب���ن .دوهم، ب���ۆ ئهوهی هی���چ كهس ئیس���تیغاللی ناووناوبان���گو پێگ���ه سیاس���ییهكهی نهكات ،س���ێههم ،با بچین خهمی كچو كوڕهكان���ی خۆمانو خهڵ���ك بخۆین، بۆیه ل���هو كاتهدا بڕیارێكی بوێرانه بو. بڕیاری سهركردایهتی بو ئهگینا لههیچ شوێنێكی پهیڕهو پڕۆگرامی ههر شهش كۆنگرهك���هی یهكگرت���و بهندێكی وای تێدا نییه بهڵكو ئهوه ئیجرائاتێك بو بۆ كاتێكی دیاریكراو .وهك وتم حاڵهتهكه لهناو یهكگرتودا دهگمهنهو من ئێستاش قهناعهت���م ههی���ه ئهوانهی لهئاس���تی بهرپرس���یارێتیو پۆستی بااڵدان لهناو یهكگرتو ئهگهر بهڕاستی ئهركهكانیان ڕاپهڕێن���ن فریای ئهم بواره ناكهون بۆ ئهوانهی بهرپرسیارێتی حزبیو پۆستی حكومییان لهسهر شانه دهبێ گهورهتر بیربكهنهوه چونك���ه ئهركهكان زیاترن لهكاتهكانو بهدهس���تهێنانی متمانهی خهڵكیش بهرپرس���یارێتیهو بۆیه دهبێ خولیاو خهممان گهوره بێتو بۆ خهڵك بێت نهك تهنها لهدهوری زاتی خۆمان بخولێینهوه ...
قورئان باسی چهند ژنیی كردوهو سوننهتی پێغهمبهریش ی به كردهوه رون ی كردۆتهوهو واقیع گهالنیش ئهو ی سهلماندوه زهرورهته عهبدولستار مهجید ی ی سیاسی كۆمهڵ ی مهكتهب ئهندام ئیسالمیی كوردستان ی دوهم یان ی ژن ئاوێنه :هێنان���هوه س���ێیهم زۆر نائارامی ب ه ژنێك دهدات، ی فرهژنی گهر بهبڕوای بهڕێزتان بون��� ێ وهك ئێس���تا ههی ه یان ب ه م���هرج ب بێمهرجیش بێت ڕهوایه؟ عهبدولستار مهجید :وهك بیرخستنهوه بۆ گشت الیهك فرهژنی لهپێش ئیسالمدا ههبوهو ژمارهی خهیاڵی بوه ،ئیس�ل�ام ی نههێن���اوه ،بهڵكو رێكیخس���توهو دا مهرجو قهیدی بۆ داناوهو له(فره ژنی) یهوه كردویهت���ی ب ه (چهند ژنی) وات ه ی كردوه، كهمی كردۆتهوهو س���نوردار ی ی من لهناو سهركردایهت ی زانیار بهپێ ی قهدهغ ه نییه، یهكگرتوش چهندژنی��� ی ی ههندێ لهئهندامان ی ئهوه ب ه بهڵگه ی سیاسییان دو سهركردایهتیو مهكتهب ی ههیه ،بۆی ه لهم مهسهلهیهدا هاوسهر هیچ جیاوازییهكمان نییه ،هیچ كهسیش ناتوانێ بهناوی دینهوه قس ه بكاو چهند ژنی���ی قهدهغ���ه بكا ،چونك ه راس���ت ی قورئانه ،لهههمان ی دهق��� پێچهوان ه كاتدا كهس���یش ناتوانێ ف���هرزی بكا، بهڵكو رێگ ه پێدراو (مباح)ه ،نهك فهرز كراب���ێ ،وێڕای ئهم���هش وهك گوتمان ی ئیسالمدا كۆمهڵێك بنهماو لهشهریعهت ی دانراوه ،ههر كهس مهرج بۆ چهند ژنی ی نهتوان���ێ پێیانهوه پابهن���د بێ رێگ ه پێنادرێ ل ه ژنێك زیاتر بهێنێ. ی ئیس�ل�امدا رێگ ه ئاوێن���ه :لهئاین��� پێدراوه ،ب���هاڵم ئهگهر پیاوهك ه لهگهڵ ههردو ژنهكهدا وهك یهك دادپهروهران ه مامهڵ���ه ن���هكات ،هیچ مرۆڤ���ێ ههی ه ی ی بۆ مرۆڤێك بتوانێت حهزو ئ���ارهزو تازه وهك مرۆڤێك بێت ك ه س���ااڵنێك ه لهگهڵی���دا هات���وه؟ ئای���ا دهتوانێ���ت
لهسێكسدا دادپهروهری بكات ؟ ئهگهر ێ نیكاح ههڵناوهشێتهوه ؟ وانهب عهبدولس���تار مهجی���د :بهڵ���ێ من ب���ڕوام پێیهت���ی ،چونك��� ه قورئ���ان ی پێغهمبهریش باسیكردوهو س���وننهت ی ی كردۆت���هوهو واقیع ب��� ه كردهوه رون ی گهالنی���ش زهرورهت���ی چهن���د ژنی��� س���هلماندوه ،لهو بارهیهوه قسهم زۆره بهاڵم لێ���ره دهرفهت وهك پێویس���ت ی نییه ،یاسای چهند ژن ه بۆ چارهسهر كێش���ه دانراوه جا چ پهیوهست بێ ب ه ی ههمو تاكهوه ی���ان كۆمهڵگاوه ،بهپێ ی ژنان لهپیاوان زیاتره، ئامارهكان رێژه ئهمان ه دهب���ێ بڵێین س���ێ رێگهیان ی ی شهرع لهبهردهمدایه ،یا ب ه رێگایهك ش���وبكهنو ببن ه خاوهنی هاوسهر ،یان ی رهفتاربكهن، ی ناش���هرع ب ه رێگایهك یاخود هیچ كامیان نهكهنو لهمهش���دا ی مهحروم دێن ه دهرێ ،بۆی ه چهند ژنی ی چارهس���هره ،ش���هریعهت دو مهرج ی بۆ چهند ژنیی داناوه :یهكهم سهرهك دادگهری ،دوهم توانای مادیی ،مهبهست له دادگ���هری ههمو روهكان دهگرێتهوه ی ی ك ه بۆ ی مهعن���هو بێجگ��� ه لهالیهن ی ههی��� ه ل���هدڵو دهرون���هوه یهكێكیان خۆش���تربوێت بهاڵم نابێ نادادگهر بێو ی ئهم ه رابگهیهنێ ،س���هبارهت بهتوانا مادیی���ش ئهوهیه ئهگهر لهتوانای نهبێ به ژیانێك���ی مامناوهندو ئاس���ایی دو ماڵ بهڕێوهبهرێ ئهوا رێگهی پێنادرێ چونكه مهسهلهك ه ههر ژن هێنان نیی ه بهڵك���و دروس���تكردنی خانهوادهیهك ه ی بۆ س���هر ل���ه كۆمهڵ���گاو كاریگهر من���داڵو ن���هوهو بگ���ره كۆمهڵ���گاش ی دهبێ ،ه���هر كاتێكیش ئهو كهس���ه لهنێوان هاوس���هرهكانی س���تهمی كرد ی ش���هرعییهوه لهالیهن ئ���هوا ل���هرو ێ ی لهگهڵ دهكر دادگاوه لێپرس���ینهوه ت���ا دهگات ه ئ���هوهی حاك���م (قاچی) ی ههی ه گرێبهس���تی هاوس���هرێتی ب���ۆ ههڵبوهشێنێتهوه.
بەهۆی پشتگوێخستنیانەوە، کەمئەندامان مان لەخواردن دەگرن ئا :رەوا بورهان بریارە ئەمرۆ ژمارەیەک کەمئەندام مان لەخواردن بگرنو داوای زیادکردنی موچەکانیان دەکەن بۆ پێنجسەد هەزار دینار.
کهمئهندامان داوای زیادکردنی موچه ئهکهن
لەهەرێمی کوردستان زیاتر لە 150 هەزار کەمئەندام هەیە کە بەش����ێکی کەمی����ان موچ����ە لەحکومەتی هەرێم وەردەگ����رن ،بەمەس����تی زیادکردنی موچەکانیان لە 150ه����ەزار دینارەوە بۆ 500هەزار بەش����ێک لەکەمئەندامان بریاریان����داوە ئەم����رۆ (سێش����ەممە) م����ان لەخواردنو خواردن����ەوە بگرن، ل����ەو بارەی����ەوە س����ەرۆکی گروپ����ی کەمئەندام����ان ،ئ����اری محەمەد باس ل����ەوە دەکات حکومەتی هەرێم هیچی
بۆ کەمئەندامان نەکردوە ،وتی کەس لەروی نایەت بێتە سەر تەلەفیزیۆنو بڵێت ئەوەم ب����ۆ کەمئەندامان کردوە چونک����ە هیچی����ان ب����ۆ کەمئەندامان نەک����ردوە ،هەروەه����ا باس����ی ل����ەوە ک����رد ل����ەروی کۆمەاڵیەتیی����ەوە هیچ هۆش����یارکردنەوەیەک نەک����راوە ب����ۆ ئەوەی خەڵک لەماف����ی کەمئەندامان ئاگاداربکرێنەوەو ،خەڵک هاوکارییان بکات. ناوبراو جەختی لەوە کردەوە پێویستە لەقوتابخانەو ش����وێنە گش����تییەکان هەڵمەتی هۆش����یارکردنەوەی خەڵک دەس����تپێبکات ،وت����ی "لەئێس����تادا هۆشیاری خەڵک بەرامبەر کەمئەندامان لەش����وێنی خۆی����دا وەس����تاوەو کار ب����ۆ کەمئەندام����ان ناکرێ����ت ،ئ����ەو هۆشیارییەش کە ئێستا هەیە بەهۆی
رێکخراوەکانی کەمئەندامانەوەیە". ئاری ئەوەش����ی رونکردەوە رەنگە لەهەرێم����ی کوردس����تاندا کۆمەڵێک رێنمایی هەبێت بۆ کەمئەندامان بەاڵم گوێی پێنادرێ����تو جێبەجێ ناکرێن، وتیش����ی بەمەبەس����تی زیادکردن����ی موچەکانیان بەش����ێک لەکەمئەندامان بریاریانداوە ئەمرۆ لەبەردەم نوسینگەی س����لێمانی پەرلەمان����ی کوردس����تان ژیان����ی خۆیان بخەنە مەترس����ییەوەو مان لەخ����واردنو خواردنەوە بگرن تا داواکارییەکانیان جێبەجێ بکرێت. وتیش����ی یەکێک����ی دیک����ە لەداواکارییەکانیان ئەوەیە کە لەناوچە جێناکۆکەکانی����ش کەمئەندام����ان س����ودمەندبن لەو ب����رە موچەیەی کە بۆیان براوەت����ەوە ،هەروەها رەخنەی ئەوەشی گرت کە خەڵک هەیە موچەی
دو س����ێ ملوێنەو کەچی کەمئەندامان موچەکەی����ان تەنها 150هەزاردینارەو دەپرس����ێت "توخ����وا کەمئەندام����ان دەتوانن بەو موچەیە بژین؟" ئاری ئ����ەوەش روندەکاتەوە لەبینا حکومیو شوێنە گشتییەکاندا شوێنی تایبەت بە کەمئەندامان دابین نەکراوە، وتیش����ی لەفەرمانگەکان����دا رەچاوی بارودۆخی کەمئەندامان ناکرێتو هیچ هاوکارییەکیان ناکرێت. لەهەرێمی کوردس����تان تائێستا هیچ ئامارێک����ی فەرم����ی نییە ک����ە رێژەی کەمئەندامان لەهەرێ����م دیاری بکات، ئ����اری ل����ەو بارەی����ەوە وت����ی" بەاڵم بەگوێرەی زانیارییەکانی ئێمە رێژەی کەمئەندامان بەبێ ناوچە دابراوەکان لەنێ����وان 100ه����ەزار ب����ۆ 150هەزار فەرمانبەردایە".
18
تایبهت
) )352سێشهممه 2012/11/20
"یەکێتیو پارتی حیزب نین ،دو خێڵو دو عەشرەتن"
کچان کە حیجاب دەکەنو دەیانەوێت پاکیزەبن بۆمن مانایەکی زۆر گەورەی هەیە،
بەاڵم ئەوە دیدگای منی پیاوە کە حەزدەکەم دایپۆشمو بیخەمە تاریکایی ئا :رەوا بورهان بەشی دوەمو کۆتایی لەبەشی دوەمی چاوپێکەوتنەکەیدا، چیرۆکنوسو رۆماننوسو شارەزای بواری پەروەردە ،شێرزاد حەسەن، دەربارەی ئاستەنگەکانی نێوان تێکەڵکردنی کورو کچ دەدوێت لە ناوەندەکانی خوێندنداو پێشیوایە یەکێتیو پارتی دڵداریيەکی ترسناک لەگەڵ هێزە سەلەفیيەکانی کۆمەڵگای کوردی دەکەن. ئاوێنە :لەکابین���ەی پێنجەمدا پاش بەس���تنی کۆنگ���رەی پەروەردەيی زۆر ب���اس لەتێکەڵکردنەوەی کورانو کچان کرا لە 6ى بنەرەتی تاپۆلی ،12هۆکار چيیە کە تا ئێستا ئەو کارە نەکراوە؟ ش���ێرزاد حەسەن :ئەمە دەگەرێتەوە بۆ س���ەرەوە ،م���ن بەپێ���ی ئەزمونی خۆم لەو 21س���اڵەدا لەس���ەر ئاستی هەموو حیزبەکان لەس���ەری سەرەوە، یەکێتیو پارتی دڵداریيەکی زۆر سەیرو ترس���ناک لەگەڵ هێزی کۆنزەرڤاتیڤو س���ەلەفیيەکان دەک���ەن ،ئێم���ە زۆر هەوڵماندا لەهەم���وو قوتابخانەکان لە پۆلی ش���ەشو حەوت ،ئەوەی پێشتر پێیدەوترا ش���ەش ،یەکی ناوەندی کە
سێ مانگ تێپەریوە ئەگەر بەیەکەوەبن ک���وڕو کچان چ���ی رودەدات ،کە کورد ه���ەزاران س���اڵ خەریکی کش���توکاڵ بوە ی���ان بابڵێم ش���وانکارەیی ژیاوەو نێرو مێ ق���ەت لەگوندەکان لەیەکتری جیانەکراونەت���ەوە ،هەت���ا مانت���ۆ کە بااڵپۆش���ی پێدەوترێت کچ���ەکان یان خەڵک خۆ موس���وڵمان ب���وون بەاڵم لەبەرنەک���راوە ،خەڵ���ک لەگوندەکانو ش���ارو ش���ارۆچکەکان موس���وڵمان بووە بەراس���تی بەاڵم ق���ەت نەهاتۆتە پ���ای ئ���ەوەی ک���چو ک���ور لەیەکتری جیابکەنەوە ،لەب���ەر ئەوەی زۆر کاری ه���ەرەوەزی لەکاتی کش���توکاڵکردنو ئەوەی پێیدەوترێت ش���وانکارەیی ژنو پیاو ،ک���چو کوڕبەیەک���ەوە کردویانە، جێگەی سەرسورمانە کە تۆ لەپۆلێکدا کە فیزیاو کیمیاو زیندەورزانیو مێژوی تێدا دەخوێنرێ���ت ،بەحەرامی بزانیت کوڕو ک���چ بەیەکەوە دابنیش���ن ،ئەمە پرسیارە؟ ئاوێن���ە :ئ���ەی رۆڵ���ی حیزب���ە ئیس�ل�اميیەکان لەم نێوەن���دەدا چی بووە؟ شێرزاد حەسەن :حیزبە ئیسالمیيەکان لەرادێوو تەلەفیزیۆنەکانیاندا گوتارێکی زۆر راستەقینەو راس���تەوخۆیان هەیە رو لەکۆمەڵگای���ە کە وابک���ەن ئەقڵی
شێرزاد حەسەن لەھەولێر لەگەرەکی خانەقا لەدایکبوە .ساڵی لە دایکبون دیار نییە وەک خۆی دەڵێت "چونکە دایک و باوکی ناکۆک بون لەسەر ساڵی لەدایکبونی ،ھەموجار دەبوە شەڕیان لە سەر بەرواری لە دایکبون ،یەکێکیان دەیوت کە (شێرۆ) لە دایکبو جولەکە لەھەولێر ڕۆيشتبو ،ئەوی دیکەیان بەرپەرچی دەدایەوە دەیوت نەخێر جولەکەکان نەڕۆيشتبون ،ھەر "لەبەر ئەوە ساڵی لەدایکبون دەکرێت ١٩٥١بێت یان .١٩٥٢ لەشاری ڕەواندز چوار ساڵی قۆناغی سەرەتایی لەقوتابخانەی پاشای گەورە خوێندوە ،پاشان پۆلی شەشی سەرەتایی چونەتەوە ھەولێر لەقوتابخانەی (ئیبن خەلەکان) بوە ،تا قۆناغی بەر
لەزانکۆ خوێندنی لەھەولێر تەواوکردوە .پلەی زانستیی بەکالۆریس لەزمان و ئەدەبی ئینگلیزی /زانکۆی بەغداد ساڵی ١٩٧٥-١٩٧٤خاوەنی چوار کۆمەڵە چیرۆکه بەناوی ( تەنیایی ،گوڵی ڕەش ،گەڕەکی داھۆڵەکان ،پیرە پەپولەکانی ئێواران) و دو ڕۆمان و سێ نۆڤلێت ( پێدەشتی کارمامزە کوژراوەکان ،تەمی سەر خەرەند، حەسار و سەگەکانی باوکم، خەونی جاڵجاڵۆکەکان ،ژنێکی منگن ،ژنێک بەسەر منارەوە) و پتر لە بیست کتێبی وەرگێڕان لەبواری شیعر ،چیرۆک ،ڕۆمان، شانۆگەری ،دەرونناسی ،ھونەر، ڕاگەیاندن ،کۆمەڵناسی و سیاسەت ھەیە کە لەئینگلیزیەوە کراون بە کوردی.
پیرۆزبایی
دی���نو ئیس�ل�امی بەس���ەر کۆمەڵگادا زاڵبێت ،لەبەرامبەر ئ���ەوەدا یەکێتیو پارتی هیچ خیتابێکی راس���تەقینەیان نیی���ە ک���ە ب���اس ل���ە ناس���یۆنالو نەتەوەپەرس���تیو عەلمانیبونی خۆیان دەکەن ،بەپێچەوانەوە یەکێتیو پارتی بەعەقڵیەتێک���ی زۆر کۆنزەرڤاتیڤانەو س���ەلەفیش دەژی���ن ،خیتابێک���ی راس���تەقینەو مۆدێرنی���ان نیيە ،هەتا لەبواری پەروەردەش عەقڵێکی کراوەو تازەیان نییە. ئاوێنە :مامۆس���تا ش���ێرزاد هۆکاری ئەوە بۆچ���ی دەگەڕێنیتەوە کە حیزبە کورديی���ەکان گرنگ���ی بە پ���ەروەردە نادەن؟ ش���ێرزاد حەس���ەن :لەب���ەر ئەوەی لەجەوه���ەردا حیزبی کوردی حیزبێکی مۆدێرن نییە ،بەڵکو خێڵێکە ،یەکێتیو پارت���ی جگە لە دوو خێ���ڵ زیاتر هیچ نین ،هەتا ئێستا ئەقڵیيەتی ناو ئەو دو حیزبە خێڵەکییە. بەپێی قیاس���اتو پێوانەی حیزبی مۆدێرن���ی دونی���ا ،یەکێت���یو پارتی حیزب نین ،دو خێڵو دو عەش���رەتن، تەنانەت شایس���تەی ئ���ەوەش نەبون فیدراسیۆنێکی راستەقینەیان هەبێت، ئەوەی پێیدەوترێت رێکەوتنی ستراتیژی دابەش���کردنی دو بازارو دو س���ەرمایە لەنێوانیاندا ،ئەوان بیرە نەوتی خۆیان هەیە ،ئەمانیش بی���رە نەوتی خۆیان، ئەوان ب���ازاری خۆیان هەیە ،ئەمانیش بازاری خۆیان ،هیچ شتێک نیيە ئێستا لەنێوان یەکێتیو پارتی رەنگی سەوزو زەردی نەبێت ،لەرئەوە بەهیچ شێوەیەک پەروەردەیەکی یەکگرتو لەکوردستاندا نیی���ە ،ئەمانە نە نەتەوەپەرس���تن کە دەڵێن نەتەوەپەرس���تین ،نەعەلمانین کە دەڵێن عەلمانین ،ناخۆشترین نوکتە ئەوەیە بەو دو هێزە بگوترێت عەلمانیو نەتەوەپەرس���ت ،حەس���ەن زی���رەک لەهەردوکی���ان نەتەوەپەس���تتر بوە، ئەوەندەی من کوردایەتی لەحەس���ەن زیرەکو لەش���وکرڵاڵی باب���ان فێربوم، ئەوەندە لەیەکێت���یو پارتی فێرنەبوم، نەوەی من کە عومری 60ساڵەو نەوەی تۆ کە تەمەنی 20س���اڵە هەمو ئیشی پارت���یو یەکێتی ئەوە ب���وە لەخاکو خەڵکی نیش���تیمان بمانتۆرێنێت ،من ئەوەندەی قەرزاری حەس���ەن زیرەکو ش���وکرڵاڵی بابانم ئەوەن���دە قەرزاری یەکێتیو پارتی نیم. یەکێت���یو پارتی وایان لەمن کرد کە نائومێدم کە م���ن لە پەروەردەدا ئیش دەکەم ،لەبواری سیاسیو کۆمەاڵیەتی هیچ ئومێدێکیان نەهێشتوە ،نەوەی تۆ کە ئينتیمایان نیی���ە خەتای یەکێتیو پارتییە. ئاوێن���ە :کەوات���ە پێتانوای���ە ك ئ���ەم واڵتە پەروەردەیەک���ی تاری��� دەگرێتەوە؟ ش���ێرزاد حەس���ەن :بێگومان وایە، ب���ەم ئەقڵیيەتە ناتوانی���ن چاوەروانی ئایندەیەکی گەش بکەین ،سااڵنە %20 ى ئەوان���ەی دەچن���ە قوتابخانە زیاد دەکات ،واتا ئەگەر ئەمس���اڵ س���ەد هەزار بێت ئەوە س���اڵی ئایندە س���ەدا بیس���ت ئەو رێژەیە زیاد دەکات ،هیچ ئامادەگیيەکی���ان نیيە ن���ەک لەبواری رۆحیو دەرونی ،لەبواری بینادا هیچيان بۆ نەکراوە ،هەت���ا کە دیزاینێکی تازە بۆ خوێندنگاکان دەکرێت ئەندازیارەکە عەقڵ���ی پێناش���کێت کە پێویس���تە مەلەوانگ���ەی تێ���دا بێت ،پێویس���تی بە وەرزش���ی هاوینەو زس���تانە هەیە، پیوس���تی بەتاقیگ���ە هەیە ،راس���تە هەندێ���ک قوتابخانەی نوێ دروس���ت دەکەن ،باش���ترین مەکتەب کە ئەمرۆ دروست دەکرێت بەدیدی من شێوەیەکی
پیرۆزباییهكی گهرم ئاراس���تهی برای خۆشهویستم كازم زرار گزالی دهكهم به بۆنهی بهدهستهێنانی بروانامهی ماستهر لهبواری دهرونزانی گهش ه لهزانكۆی شهفیڵد هااڵم لهواڵتی بهریتانیاو گهرانهوهی بۆ باوهشی كوردستانو هیوادارم سهركهوتو بێتو نوخشه لهدكتۆراش بێت. برات نزار گزالی
من کوردایەتی لەحەسەن زیرەکو شوکرڵاڵی بابان فێربوم نهک ل ه یهکێتیو پارتییهوه
زیندان���ی تێدای���ە ،بەقەناعەت���ی من لەقۆناغی باخچە یان سەرەتاییەوە ئەو دیزاینێکی زۆر زۆر تازە نییە کە بۆ 50وزەو عیش���قەی ال گەورە بکرایە رەنگە ساڵێکی تر بر بکات. بلیمەتێکی لێدەربچوایە. ئاوێنە :بەبۆچونی تۆ پاش ئەو هەمو ئەوەی بۆ من گرنگە نەک لەکوردستان رەخنەیەی ئاراستەی بواری پەروەردە بەڵکو لەخۆرئاواش پەروەردە پایەکانی دەکرێ���ت ،چاوەرێی ئایندەیەکی گەش لەس���ەر باوکس���االری بەن���دە ،وەک دۆخێ���ک باوکس���االری وەک رۆحێک دەکەیت؟ شێرزاد حەسەن :من ناتوانم فاڵچی باوکس���االری ،من لەم ماوەیەدا شتێکم ب���م ،بڵێم بەیانی ب���اش دەبێت ،بەاڵم خوێندەوە زۆرینەی س���ەرمایەدارەکان تا ئەم س���اتەی من قسەی تێدا دەکەم لەئێس���تادا نێرن ،کەمیان مێن ،ئەمە گۆرانکاریيەک���ی مۆدێ���رن و تازەگەرو یەک مانای هەیە ک���ە خۆرئاوا گومان
دڵشاد گەرمیانی کە دەڵێت نابێت کچان بچنە سەر تەلەفیزیۆن، حەقە تۆ حیجاب بکەیت مادام تۆ ئەوەندە وێرانیت
سەردەمیيانە کە لەگەڵ دنیادا بروات، لەکوردستاندا نەهاتۆتە پای کارکردن. مندااڵن هێشتا دەترسن ،شەرم دەکەن، ت���ا ئێس���تا دێوەزم���ەی قوتابخانەو ئ���ەوەی پێیدەوترێ���ت تاقیکردنەوە، بەش���ێوە ه���ەرە کالس���یکێکەی ماوە کە ش���وورەییە ،وەرزشو هونەرەکان فەرامۆش دەکرێن ،تائێس���تا منداڵێکی گومانکەرو پرسیارکەر دروست نەکراوە ،هەروەها قوتابخانەیەکی تەقلیدیيە کە پتر لەسەر تەڵقین ئیش دەکات ،نەک تەقاندنەوەی هەمو وزە ش���اراوەکان، هەمو منداڵی���ک بلیمەتە کە دێتە الی تۆ ،تۆی نایەڵی���ت بلیمەت بێت ،منو تۆ کە لێرە دانیش���توین دەبینین چەند گەنجێک مۆسیقا لێدەدەن ،ئەگەر ئەمانە
کۆت���ە ،کە قژی دی���ارە قاچی دیارە، کە دەچیتە زانکۆ هەس���تدەکەیت باڵی کۆنەپارێزو کۆنزەرڤاتی���ف توانیویانە زانک���ۆ داگیربک���ەن ،م���ن بەالم���ەوە زۆر س���ەیرە لەس���ەدەی بیستو یەک کۆمەڵێک برادەری من کە مس���وڵمانن، هەمویان لەو دانیشگایانە دەرچون کە من لێی دەرچوم ،قەناعەتيان وابێت قژ حەرامە ببینرێت ،کەسێکی وەک دڵشاد گەرمیان���ی ک���ە دەڵێ���ت نابێت کچان بچنە س���ەر تەلەفیزی���ۆن ،ئەی بۆچی
یەکێتیوپارتی دڵداریيەکی زۆر سەیرو ترسناک لەگەڵ هێزە کۆنزەرڤاتیڤو سەلەفیيەکان دەکەن
لەخۆی دەکات ،بانگەش���ەی ئەو هەمو یەکس���انیيەی نێرو م���ێ دەکات بەاڵم هێشتا لەسیاس���ەتدا نێر زاڵە ،هێشتا لەنێو کایەی ئاین���دا نێر زاڵە ،کەواتە دەبێت یەکێ���ک لەگرنگترین کارەکانی پ���ەروەردە بیکات یەکس���انی نێرو مێ بێت ،جیاوازی فیزیکیو فەس���لەجیيان هەیە ،ئ���ەو مەمکی گەورەت���رە ،ئەو منداڵ���ی دەبێ���ت تۆ منداڵ���ت نابێت، کێش���ەکە ئەوەیە ئەگەر تۆ بانگەشەی یەکس���انی دەکەیت دەبێ���ت لەماوەی پێنج س���اڵدا ،ئەگەر سەلەفیيەکانیش بێنە ن���او حکومرانی دەبێت قەناعەتی پێبکەی���ت کچەکەی ت���ۆ بەحیجابەوە لەتەنیش���ت کورەکەی من دابنیش���ێت ی���ان لەتەنیش���ت کچەکە کە س���ەری
تۆی پی���او خۆت ناش���اریتەوە ،هەقە تۆحیج���اب بکەیت م���ادام تۆ ئەوەندە وێرانیت ،س���ەیری کچێ���ک بکەیت کە ق���ژی بەدەرەوەی���ە ،ک���ە کچێک بێتە س���ەر تەلەفزێۆن زەوقت هەڵدەستێت، وێرانييەکە لەپیاوەکەدایە. کچان کە حیجاب دەکەنو دەیانەوێت پاکیزەبن بۆمن مانایەکی زۆر گەورەی هەیە کە ئەو کچە بۆچونی وایە ئازادە، بەاڵم ئ���ەوە دیدگای من���ی پیاوە کە حەزدەکەم دایپۆشمو بیخەمە تاریکایی، بەس خۆم لەزەتی لێبکەم ،ئەوە بۆ من وەک موڵکداری وایە ،وەک بزنو مەڕ، واتا تۆ ژنەکەت کڕیوە ،بۆیە بەموڵکی خۆت���ی دەزانیت نەیەتە دەرەوە ،بەس چێشتت بۆ لێبنێ.
سوپاسنامه ی بهڕێز (ئهركان س���هید نور) دهكهم كه ههس���تا ب ه ی پزیش���ك زۆر سوپاس��� ی نهش���تهرگهرییهك بۆم ئهویش بهگۆڕینی جومگهیهكم ،بۆیه دوباره ئهنجامدان ی زۆر بێت. سوپاسی دهكهمو هیوادارم نمون ه نیهایهت محهمهد ئهمین
تایبهت
) )352سێشهممه 2012/11/20
ڕەخنە لەعەلمانیەت ...دیموکراسیەت یان عەلمانیەت؟ ...پاشماوە ڤایت بادەر پێیوایە کە هەڕەش����ەکردن لەو مافانەی سەرەوە ،یاخود پێشێلکردنو پەراوێزخس����تنیان ،دەکرێت هەم لەالیەن ھێزی دینییەوە رووبدات ،هەم لەالیەن ھێزی عەلمانیی����ەوە .واتە نە عەلمانیەتو نە دین ناتوانن وەک پارێزەرو دەس����تەبەرکەرێکی ئۆتۆماتیک����یو خۆبەخ����ۆو پێش����ینی ئەو مافان����ە ببینرێ����ن ،بەڵک����و ه����ەم ھێ����زە دینییەکانو هەم ھێزە عەلمانییەکان دەبێت خۆیان لەگ����ەڵ ئەو مافان����ەدا بگونجێنن، فێربب����ن رێزیانبگرنو بیانکەن بەبەش����ێک لەبیرکردن����ەوەو هەڵس����وکەوتی خۆی����ان. ئەم����ەش مانای ئەوەی ه����ەردووال ببن بە دیموکرات ،ه����ەردووال فێری رێزگرتنی ئەو مافانەببنو بیکەن بەبەشێک لەبیرکردنەوەو پراکتیکی سیاس����ی خۆیان .بادەر پێیوایە هەم مێژووی دینو هەم مێژووی عەلمانیەت پڕیەتی لەھێرش����بردن بۆس����ەر ئەزموونو فیک����ری دیموکراس����ی ،هەم پڕیش����یەتی لەنموونەی پاڵپشتیکردن لەدیموکراسیەتو هەوڵدان بۆ بەرقەرارکردنی( .دەبێت لێرەدا ئەو خاڵەمان لەبەرچاوبێت کە بادەر باس لەناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاس����ت ناکات، چونک����ە ل����ەم ناوچەیەدا نە دی����ن لەگەڵ دیموکراس����یەتدا تەبایەو نە عەلمانیەتیش،
لەم ناوچەیەدا پێویس����تە هەردوو بەرەکە فێری ئەوەببن ببن بە دیموکرات). دواهەمی����ن خاڵێ����ک بمەوێ����ت لێ����رەدا باس����یبکەم هەڵوێس����تی دەوڵەت خۆیەتی لەدین .ئایا دەوڵەت لەم پرۆسەی فێربوونو پاراس����تنەی "النیکەم����ی ئەخالقیات"دا چ هەڵوێس����تێکی لەدین هەبێت؟ ڤایت بادەر ب����اس لەگرنگی س����ەربەخۆبوونی دەوڵەتە بەرامبەر بە دین دەکات ،باسی ئەوەدەکات ک����ە دەوڵ����ەت دەبێت لەیەک مەس����افەوە بەرامبەر بە هەموو دین����ەکانو نادینەکان بوەس����تێت .ئەمەش بە مەبەستی رێگرتن لەوەی دەوڵەت هەوڵی سەپاندنی ئەم یان ئەو دین بەس����ەر هەموو کۆمەڵگادا بدات، یان بیەوێت فەزڵی دیندار بەسەر بێدیندا، ی����ان ھێ بێدین بەس����ەر دین����داردا بدات. دەوڵەت دەش����ێت خاوەن����ی دینی تایبەت بەخ����ۆی بێ����ت ،وەک لەبەش����ێکی زۆری دەوڵەتە ئەوروپییەکاندا ،بەاڵم ئەمە نابێت ببێت����ە ھۆی ئەوەی ئازادی دینیو ئازادییە دەس����تورییەکانی ت����ر س����نوورداربکاتو پرۆسەی دەرکردنی یاساکان ئاراستەبکات. بوون����ی دین ب����ۆ دەوڵەت نابێ����ت ئازادی وی����ژدانو بیرکردنەوە تێکبدات ،نابێت ئەو یاسایانەی کە دەردەکرێنو روویان لەهەموو
کۆمەڵگایە یاس����اکانی ئەم ی����ان ئەو دین بن .بەکورتی ئەوەی ش����ێوازی کارکردنی دەوڵەتێکی دیموکراس����ی ئاراستەدەکات، دی����ن نیی����ە ،بەڵک����و ئ����ەو النیکەم����ی ئەخالقیاتەیە کە لەس����ەرەوە باس����مکرد. لەم دۆخەدا نە دەوڵەت دەس����تدەخاتە ناو کاروباری دینییەوە نە دینیش دەستدەخاتە ن����او کاروباری دەوڵەتەوە .ئەوەی دەوڵەت بە ھێزە دین����یو نادینییەکانەوە گرێئەدات رێزگرتن����ی ئەو النیکەم����ی ئەخالقیاتەیە. ئەو ئەخالقیاتەیە بنەمای پەیوەندییەکانی دەوڵ����ەت لەناو خۆیو بەدەرەوەی خۆیەوە رێکدەخ����ات .بەکورت����ی مەس����ەلە لێرەدا مەس����ەلەی جیاکردنەوەی دینو سیاسەت نیی����ە لەیەکتری بەو مانای����ەی دین نابێت بەش����ێکبێت لەژیان����ی سیاس����یو لەژیانی گش����تی ،بەڵکو مەس����ەلەی رێزگرتنی ئەو مافانەی����ە کە وەک النیکەم����ی ئەخالقیات ئامادەی����ەو وەک بنەم����ای دروس����تبوونو کارکردن����ی سیس����تمێکی دیموکراس����ی کاردەکەن .وەک پێش����تریش ھێمامپێکرد هەڕەشە بۆس����ەر ئەم مافانە دەشێت هەم لەالیەن ھێزە دینییەکانەوە دروستببێت هەم لەالیەن ھێزە عەلمانییەکانەوە .مەسەلەکە هەر لەبنەڕەتەوە پەیوەندی بە دینیبوونو
عەلمانیبوون����ەوە نیی����ە ،بەڵکو پەیوەندی ب����ە دیموکراتب����وونو دیموکراتنەبوونەوە هەیە .دی����نو عەلمانی����ەت دەواتنن دینو عەلمانیەتێکی سیاس����ی بن ،بەاڵم بوونیان ب����ە دی����نو عەلمانیەتێک����ی دیموک����راس پێویس����تی بە پاراس����تنو جێبەجێکردنی ئ����ەو مافانە هەیە کە باس����کران .هەموو ئەمانە لەچوارچێوەی هەستێکی مێژووییو عەمەل����ی ق����ووڵ ب����ە پێداویس����تییەکانی ئەو س����اتەوەختە مێژوویی����ەی لەئارادایەو ب����ە خۆڕزگارک����ردن لەگ����ەڕان ب����ەدوای فیکرو پراکتیک����ی فریادڕەس����دا .ھاوکات لەپ����اڵ گرنگ����ی وێناکردن����ی کۆمەڵ����گادا وەک ش����وێنێک پڕ لەملمالن����ێو تەماحی کۆمەاڵیەتیو سیاسی جیاواز کە پێویستی بە دانوس����انی بەردەوامو بە س����ەرلەنوێ نرخاندنەوەی بەردەوام����ی مافەکان هەیە. دەشێت لەس����اتێکدا پاراستنی ئەم مافیان لەویتریان گرنگتربێ����ت ،زاڵکردنی فەزڵی ئەمیان بەس����ەر ئەویتریان����دا ناچاریبێت. ئ����ەوەی گرنگە بزانرێ����ت ئەوەیە تیوریەک نییە پێمانبڵێت چۆن لەس����یاقە مێژووییە تایبەتو ئاڵۆزەکاندا هەڵس����وکەوتبکەین، ئ����ەوەی هەیە کۆمەڵێک ھێڵو ئاراس����تەی گشتییە.
19
ونبوون
*ناسنامەیەکی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبووه بەناوی (منیره عمر امین) هەرکەس دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *ناسنامەیەکی ژوری بازرگانی س���لێمانی ونبووه بەناوی( هەڵگورد خلیل ابراهیم) هەرکەس دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *ناس���نامەیەکی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبووه بەناوی(علی امین فتاح) هەرکەس دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *ناس���نامەیەکی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبووه بەناوی(علی قادر کاکه)هەرکەس دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *ناسنامەیەکی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبووه بەناوی(میران کمال رووف)هەرکەس دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *دەفتەری چوون���ەدەرەوەی ئۆتۆمبێ���ل ونبوه بەناوی (جەزا دەروێش حس���ن)، هەرکەس دۆزییەوه بیگەڕێنێتەوه پرسگەی ئاوێنه. *ونبونی "کارتی مانەوه(ئیقامە) لەکوردستان ،کارتی ڤیزەی عەمەلی بەریتانی، دوو كارتی پولی (بارکلیس) ،مۆڵەتنامەی ش���ۆفێری بەریتانی" به ناوی (ئارمان جان س���پار )Arman jansepar -هەرکەس���ێک دۆزییەوە پەیوەندی بکات بە ژمارە مۆبایلی (.)07704639860 فەرمانگەی دادنوسی سلێمانی1/
ئاگاداری
بەرواری2012/11/11 :
بەپێی ئەو داوایەی کە لەالیەن داواکار پێش���کەش ب���ەم فەرمانگەیە کراوە لەالیەن (عبداللە علی عبداللە) لە( )2012/10/21خاوەنی کارگەی (هەژار صاڵح حەمە امین بۆکاری بالنصو میزانیەی س���ەیارە) داوای تۆمارکردنی ئ���ەو ئامێرانەی کردووە کە لە (س���لێمانی /ن پ)1/دنراونوئامێرەکان لەخ���وارەوە دیاریکراوە بەپێی پەیڕەوی ئامێری میکانیکی ژمارە ( )65س���اڵی ( )1952باڵوی دەکەینەوە هەرکەسێ خۆی ب���ە پەیوەندیدار ی���ا خاوەنی هەریەک لەو ئامێرانە دادەنێ���ت لەماوەی ( )15پانزە رۆژ س���ەردانی فەرمانگەیە بکات .بە پێچەوانەوە بەناوی داواکارەوە تۆمار دەکرێتو بڕوانامەی پێدەدرێت. بهههندوهگرتنی پرس���ی مافهكانی مرۆڤ .لەگەڵ رێزدا.... بێگومانم رهنگدان���هوهی بنهماكانی مافی دادنوس /دادنوسی سلێمانی1/ م���رۆڤ بهمانا گش���تییهكهی لهمهنههجی فاروق کالن شریف خوێن���دنو پرۆگرامهكاندا بهش���ێوهیهكی ئامێرەکان بهرفراوانو كردنهوهی ناوهندی ئهكادیمی .1ئامێری بالنص / GTE/ 003410المانی /کارەبایی تایبهت بهم پرس���ه یهكێكه لهپێویستییه .2ئامێری میزانیە / 232187 /المانی /کارەبایی گرنگهكان���ی ئهم قۆناغ���هی كوردهواریی.3 .کۆمپرێسەری هەوا 230لیتر /بێ ژمارە /ایطالی /کارەبایی نهبونی ئهكادیمیای خوێندنی مافی مرۆڤ لهكوردستاندا دهرخهری راستییهكی تاڵه! وهك چۆن ئهوهی پێویسته رێز لهپێگهی ئ���هو ناوهندانه ناگیرێت كه كار لهس���هر ئهو پرس���ه دهكهن بهنمونهی (دهستهی س���هربهخۆی مافهكانی م���رۆڤ) كه وهك لیژن���هی مافی مرۆڤ ههم���و رێگایهكمان بەداوی لێبوردنەوە ،لەبەر نەبوونی ش���وێن پاشماوەی وتاری وتەبێژەکانی خوا گرت���ه بهر ب���ۆ ئ���هوهی ئهو دهس���تهیه لەژمارەی داهاتوودا باڵودەبێتەوە. ئاكتیڤ بكرێت بهاڵم ههوڵهكانمان بهههند بەشی بیروڕا وهرنهگی���راوه .ئاوهه���اش بهنادیدهگرتنو بێبهها تهماشاكردنی غیابی ئهكادیمیاكانی ماف ی مرۆڤ بهشێكه لهو خهمساردییهی لهسهر ئاستی دهسهاڵتی گشتیدا بۆ پرسه مهدهنیو دیموكراسییهكان دهبینرێت.
مافی مرۆڤ لهكوێی ئهكادیمیاكانی خوێندندایه؟ ...پاشماوە چونكه ههمو زانستو مهعریفهو لقهكان ی ئهدهبو هون���هرو فیكرو فهلس���هفه گهر لهخزمهتی مرۆڤو مرۆڤایهتیدا نهبن ئهبێت چ بایهخێكیان ههبێت! ل���هو روانگهیهوه كاتێك پێڕس���تی ناوهنده ئهكادیمییهكانی خوێندن لهههرێمی كوردس���تاندا دهبینین توشی شۆك دهبین كه تائێستا سهرهڕای كردنهوهی ئهو ههمو زانكۆو پهیمانگایانه لهشارو ش���ارۆچكهكانی كوردستان نهك كۆلێژێ یان پهیمانگایهك ،بهڵكو بهشێك لهو ههم���و زانك���ۆو پهیمانگایانه بهناوی بهشی مافی مرۆڤهوه بهدی ناكهیت!؟ گهلی ك���ورد لهئهنجامی پێش���ێلكردنی مافهكان���یو زهوتكردن���ی ئازادییهكان���ی بهدرێژای���ی مێ���ژوو ئێستاش���ی لهگهڵدا بێ���ت كه جگ���ه لهههوڵهكان���ی قڕكردنو س���ڕینهوهی بونو كهینونهی .س���هرباری چهش���تنی چهندهه���ا ج���ۆری دهگمهنی لهناوبردن���ی لهالیهن دهوڵهتانی ناوچهكهو بهچاوپۆش���ی زلهێزهكانی دونیا .هێش���تا وهك پێویس���ت ئهم بابهتهی مافی مرۆڤی
بهههن���د وهرنهگرتوه .ئهگین���ا ههر هیچ نهبێ���ت لهناو یهكێك لهو ههش���ت زانكۆ حكومهتییهی كوردس���تانو ئ���هو دهیان پهیمانگای���هدا لقێك���ی خوێندن���ی مافی مرۆڤ دهبو .جگه لهبایهخی ئاش���نابونی تاكی كورد بهمافهكانی مرۆڤ بهگش���تیو مافهكان���ی خ���ۆی ،ئاش���نابون ب���هو بێ مافییهی كه چهندهها دهیهیه دهرههق به كورد پیاده دهكرێت .لهكۆمهڵكوژییهكانی سهرهتای سهدهی بیستو كاولكارییهكانی نێوان ههردو جهنگی جیهانیو كیمیابارانو ئهنف���الو كۆڕهوی س���اتهوهخت ی كهوتنی بلۆك���ی رۆژه���هاڵت ،لهگ���هڵ چهندی���ن نمونهی ت���ری تاوانی دژب���ه مرۆڤایهتیو تاوان���ی جهنگو جینۆس���اید .دهبو ببنه كهرهس���تهی خوێندن ب���ۆ لهبیرنهكردنی پێشێلكارییه ترسناكهكانی مافی مرۆڤو كاركردن بۆ بهدیهێنان���ی ژیانێكی ئارامو ئاسوده لهپێناو ساڕێژكردنی برینهكاندا. چونكه ئهو نهتهوهو واڵتانهی كوش���تارو كۆمهڵكوژیی���ان بهس���هردا هات���وه دوای
دهربازبون پرس���ی مافهكان���ی مرۆڤ له پڕبایهخترین بابهتهكانی بهرنامهی ژیانیان بوه .ئهڵمانیاو بۆسنهو بۆرماو فهلهستینو یابانو جهزائیرو پۆلۆنی���ا نمونهیهكن كه بهچڕی مافی مرۆڤ وهك س���هرهكیترین بابهتی سیس���تهمی پهروهردهی مهدهنیو خوێندن لهههمو ئاس���تهكانی پهروهردهو خوێندنی بااڵدا رهنگی داوهتهوه. لهڕێگهی ئهم وتارهوه بهگرنگی دهزانم ههرچهنده زۆر درهنگه حكومهتی ههرێمی كوردس���تان بۆ س���اڵی ئاینده لهئاستی پهیمانگاو كۆلێژهكاندا بهش���ی خوێندنی مافی مرۆڤ بكاتهوه .ههم بۆ پێگهیاندنی كادیری ئهكادیمی لهم بواره گرنگهدا ههم بۆ پێگهیاندنی هوش���یارییهكی ئهكادیمی بۆ ماف���هكان .بون���ی توندوتیژی لهههمو ئاس���تهكانداو كهمی رێزگرت���ن لهپێوهره نێودهوڵهتییهكان���ی م���اف .ههروهه���ا بهپیرهوهچون���ی داخ���وازی نێودهوڵهتی به ش���ۆڕكردنهوهی بههاكان ،پێویس���ته ل���هو پاڵنهران���ه ب���ن ك���ه ببن���ه مایهی
وتهبێژهكانی خوا...
ئهمهش وێنه ی ئهردۆگانه! ...پاشماوە
سیاسەتو ترس ...پاشماوە ئەم ناتەباییەش لە چەشنی داڕشتنی سیاسەتو پەیوەندی دەرەکیدا ،ھێندەی پابەن����دی ئ����ەو دۆخ����ە بونیادییەیە کە ھەر ھێزە لەناوچەی خۆیدا س����ەروەریی لۆکاڵ����ی خ����ۆی دەپارێزێ����ت ،ئەوەندە پابەندیی پاراستنی سەروەریی نەتەوەیی نییە .س����ەروەریی نەتەوەی����ی بەتەنھا لەسەر س����نوورە دەرەکیو ناوەکییەکانی کوردستان بەدەست دەوڵەتە دراوسێکانو عێراق ووردوخاش نابێ����ت ،بەڵکو لەناو سنوورە ناوەکییەکانی ھێزە سیاسییەکانی خودی کوردستان ھەالھەال دەبێت. ب����ەم چەش����نە چەمک����ی دۆس����ت بۆ دەس����ەاڵتدارێتی ک����وردی بەگش����تیو بەتایب����ەت ب����ۆ پارتی ئ����ەو الیەنەیە کە زەرەری ب����ۆ دەس����ەاڵتو ھەیبەتی نییە، ئەو یاس����ایانەیە ک����ە بەرژەوەندییەکانی
دەپارێ����زنو ئەو ھێزانەی����ە کە جورئەتی ئەوەناک����ەن رەخنەیبکەنو دەس����ەاڵتی راس����تەقینەو رەم����زی ئ����ەو بخەنە ژێر پرس����یارەوە .ل����ە باش����ترین حاڵەت����دا دۆس����ت ئەو ھێزەی����ە ک����ە بارەگاکانی بس����وتێنرێتو پاش����ان بە پارەی ماڵی گشتیی بێدەنگو ڕازیبکرێتو قەرەبووی زیانە مادییەکانی بکرێت����ەوە .ئەمە لەو چەشنە جەنگە دەچێت کە تیایدا تەنھا تەرازووی ھێز دۆڕاوو براوە دیاریدەکات. کورد نە پێویس����تی بەو ج����ۆرە جەنگە ناوەکییانە ھەیەو نە بە ئامادەس����ازییش بۆ جەنگی دەرەکیی .ئەوەی کوردستان پێویس����تێتی ئاش����تییەکی راستەقینەی سیاس����ییە لەناو ھێزە سیاسییەکاندا کە ھیچیان بە ئارەزووی خۆی ڕێگریی یاسا دروس����تنەکاتو یاساش����کێنیی نەکاتو
بڕی����اری پەرلەمان نەش����ارێتەوە ،وەکو لەگەڵ بڕیاری ژمارە ٢ی س����اڵی ٢٠١١دا کرا. ئەوەی ئێمە دەبێت لێیبترسین خودی ترس نییە ،بەڵکو ئەو مەترسییانەیە کە بۆ سەر ئازادیو ئارامیی کۆمەاڵیەتیمان دروس����تدەبن .ھەم����وو ئەو مەترس����ییە سیاسییانەی بۆ کۆمەڵگا دروستدەبن ،لە ترسێکی ئایدیۆلۆژییەوە سەرھەڵدەدەن، ک����ە س����ەرەتا دەرەوە تیای����دا تاوانبار دەکرێ����تو بە کۆنترۆلکردن����ی ناوەوەش کۆتاییدێ����ت .ئەوەی ئێمە پێویس����تمان پێیەت����ی دەس����تکاریکردنێکی قووڵە لە تێگەشتنمان بۆ چەمکی ترسو گۆڕینێتی ل����ە ترس����ی نەتەوەیی����ەوە ب����ۆ خەمی نەتەوەیی .ھەم����وو ئەو ھێزانەی باس لە مەترس����ی دەرەکییو ناوەکیی دەکەن بۆ
س����ەر گەلو نیش����تیمان بە پلەی یەکەم دروس����تکەری خودی مەترسین بۆ سەر کۆمەڵگاو ئازادیو مافەکانی ھاواڵتیان. ل����ە ھەر واڵتێک����دا ترس سیاس����ەتی بەرھەمھێنا لەو شوێنەدا سیاسەت دەبێتە کردەیەکی مەترس����یدار .ئەم جۆرە ھێزە سیاس����ییانە ھێزگەلێکی بێدۆستن ،تاکە ھاوڕێیەک ھەیانبێت چەکو پارەو یاسایە کە بەرژەوەندییەکانیان دەپارێزێت .واقیعی سیاسیی کوردس����تان ئەوەمان پێدەڵێت کە ھێزەکان لەیەکتردەترسنو متمانەیان بەیەکتر نییە .ھەر ئەمەشە وامانلێدەکات بڵێین :کێشەی سیاسەت لە کوردستانی ئەم����ڕۆدا ن����ە کورتبینی سیاس����ییەو نە نەبوون����ی دووربینی سیاس����ییە ،بەڵکو ئامادەبوونی بێئاراستەییەکی کوشندەی ھەمەالیەنەی سیاسییە.
دەیانەوێت چ کوردستانێک داگیربکەن؟ ...پاشماوە دەوڵ���ەت ب���ەر ل���ەوەی میکانیزم���ی بەرێوەبردنو دەسەاڵت بێت ،جۆرە نیگارو وێنەیەکی سایکۆلۆژییە لەسەری حاکماندا. ئەو وێنەیەش تا ئێستا وێنەیەکی کالسیکی چەق بەس���تووە ،دەوڵەت جۆرە قاڵبێکی خەیاڵییە ،لەو قاڵبەشدا هەمیشە سەنتەر ئاغاو کوردس���تان کۆیلە بووەو دەبێت وا بمێنێتەوە .هەموو ئەو سیاسەتمەدارانەی لە بەغداد بە پاش���خانێکی ناسیونالیستیو دینیی���ەوە دێن خاڵی نی���ن لەوجۆرە وێنە کالسیکییە سەنتراڵە بۆ دەوڵەت .مەرجی دەس���ەاڵت لێرەدا ئەوەیە ش���تێک هەبێت بچوکترو نزمتر لەخۆی بیبینێتو ڕەفتاری لەگەڵ بکات ،بەبێ بوونەوەرێکی پەراوێزیی پێش���ێلکراو دەوڵەت ناتوانێت خۆی وەک دەوڵەت ببینێ���ت ،دەوڵەت ل���ە خەیاڵی دەستەجەمعی عێراقیدا هێزێکە کە هێزێکی تر دەپلیش���ێنێتەوە ،لە مێ���ژووی عێراقدا ش���تێک نییە ناوی دەوڵ���ەت بێت ،بەبێ ئەوەی شتێک هەبێت ناوی قوربانی بێت. ئەم قاڵبەیە وادەکات کە دەوڵەتی عێراقی هەمیش���ە دەوڵەتێکی ناسیونالیس���ت یان تایەفی بێت ،لە عێراقدا دروس���تبوونەوەی دەوڵەت بەبێ شوناس���ێکی ناسیونالیستی ی���ان تایفی کاری نەکردەیە .مەس���ەلەکە تەنیا گرێ���دراوی خواس���تو ئایدۆلۆژیای ئەوانە نییە کە دەوڵ���ەت دەبەن بەرێوە،
بەڵکو دەوڵ���ەت خۆی وەک دەزگایەک کە خەیاڵێک���ی تایبەتی دەس���ەپێنێت ،ئەوە دیاری���دەکات کە فەرمانڕەوایان چیدەکەن. لێرەدا حوکم���ی ئۆبێکتیڤی بونیاد نەوەک ئایدۆلۆژیاو بڕوای تاکەکان قس���ەدەکات. ه���ەر لێرەدا جیاوازی س���ەرەکی لە نێوان گووت���اری ناسیونالیس���تیو گووت���اری هیومانیستیدا زیاتر ئاشکرادەبێت ،سیفەتی س���ەرەکی گووتاری ناسیونالیستی ئەوەیە کە ڕوو لەدروس���تکردنی کۆیل���ە دەکات. بەاڵم ئەو سیستمی کۆیالیەتییەی ستەمی نەتەوەیی دروس���تیدەکات کوشندەترە لەو کۆیالیەتییانەی ستەمی دینی یان چینایەتی دروستیدەکەن .چونکە ستەمی نەتەوەییو ناسیونالیستی هەمیشە جگە لەوەی هەموو جۆرە چەوساندنەوە چینایەتییەکان لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت لە پاڵیدا دەستبردنیشە بۆ ش���تە ه���ەرە تایبەتییەکان���ی نەتەوە الوازەکان ،ب���ۆ زمان ،بۆ ی���ادەوەری ،بۆ خەیاڵ ،بۆ رابوردوو ،بۆ داهاتوو .بەبڕوای من دەوڵەتی عێراقی ئێس���تا گەیشتۆتەوە ئەو قۆناغەی ببێتەوە هەڵگری شوناس���ە ناسیونالیستییە دێرینو ترادسیۆنییەکەی، بۆئەوەی ئەو شوناسە بەرقەراربێت دەبێت کۆیلەی���ەک هەبێت ،دەبێ���ت نەتەوەیەکی ن���زم هەبێت ،دەبێت ش���تێکی بچوکتر لە خ���ودی نەت���ەوەی سەردەس���ت هەبێت،
بکرێت بە ئارامی تێکبش���کێنرێت ...بۆیە ئەوانەی پێیانوایە ئەم���ە جەنگی پارتیو یەکێتییەو دەبێت ئەوان بیکەن لە مەودای درێژخایەندا دەکەونە هەڵەیەکی ستراتیژی گ���ەورەوە .ئ���ەو کوردس���تانەی مالیکی دەیەوێ���ت داگیریبکات ،ئەو کوردس���تانە نییە کە ب���ووە بە موڵک���ی تایبەتی دوو نوخبەی فاسیدو ئەرستۆکرات لە هەولێرو س���لێمانی ،بەڵکو کوردستانە گشتییەکەی ئێمەی���ە ،کوردس���تانی ئەوانەیە کە دژی کۆیلەیەت���ی بوون ،کوردس���تانی ئەوانەیە کە بۆ ئازادیو یەکس���انی ش���ەڕیانکردوە، کوردس���تانی ش���اعیرەکانە ،کوردستانی ئەوانەیە کە دژی ناس���یونالیزمی عەرەبی جەنگی���ونو لەگەڵ مرۆڤدۆس���تیدا بوون، کوردس���تانی ئەوانەیە کە ئەفس���انەکانی پارت���یو یەکێتی���ان قەب���ووڵ نیی���ەو کوردستان وەک ماڵی هەموومان دەبینن. مالیکی هێرش ناکاتە س���ەر کوردس���تانی ئاش���تی هەورامیو ش���ێخ جەعفەر بەڵکو هێرشدەکاتە سەر کوردستانە ئەبەدییەکەی ئێمە ،ئەو کوردستانە ئیدیالەی کە ڕۆحی وەک مەح���ویو گۆران���ی دروس���تکردوە، کوردس���تانێک ک���ە بیردەکات���ەوەو هەستدەکات ،کوردستانێک کە ئاماژە نییە بەتەنیا بۆ سەرزەمینی نەتەوەیەک ،بەڵکو ئاماژەیە بۆ مرۆڤێکی بریندار کە دەیەوێت
لە ژێر تەپوتۆزی س���ەدەکانەوە هەستێتو ئازاد بێت ،کوردستانێک کە سەمبول نییە بۆ ئازادی نەتەوەیەک ،بەڵکو سەمبولە بۆ ئازادی ئینسانو رەتکردنەوەی کۆیلەیەتی. مالیکی دەش���ێت لەگەڵ بارزانیو تاڵەبانی ڕێکبکەوێت بەاڵم پرۆژەی بە کۆیلەکردنی مرۆڤی کورد لە خەیاڵی دەوڵەتی سەنتراڵدا کۆتایی نایەت ...ئ���ەوە خەیاڵێکە تەنیا لەگەڵ کۆتاییهاتنی ناسیونالیزمو بیرۆکەی دەوڵەتی ناسیونالیس���تیدا تەواو دەبێت. ئەم ش���ەڕەی مالیکی لەجەوهەردا شەڕی ئاغایەکە کە بۆ کۆیلە دەگەڕێت ،بۆیە هەر دەبێت بە ناوی ئازادی مرۆڤێکیشەوە بکرێت ک���ە نایەوێت کۆیلە بێ���ت .ئەمە جەنگێک نییە بکرێت بە دروش���می ناسیونالیس���تی بەرامب���ەر دروش���می ناسیونالیس���تی بەڕێوەببرێ���ت ،بەڵکو ش���ەڕێکە قووڵ بە ن���اوی ئازادبوونی خۆرهەاڵت���ەوە لە دیوە تاریکو نامرۆڤانەکەی دەکرێت. مەترسی هەرە گەورەش لێرەدایە ،ئایا دوو هێزی وەک پارتیو یەکێتی کە نەیانتوانی خۆیان لە کولتووری دروس���تکردنی کۆیلە پاکبکەنەوە ،کە نەیانتوانی وێنەی کوردیش وەک بوونەوەرێک���ی ئ���ازاد بچەس���پێنن، دەتوانن بەرگری لە مانا قووڵەکانی پشت ئەم هەڕەشەو جەنگە بکەن? ئەوە شتێکە من گومانی گەورەم لێی هەیە.
ئامارهكان دهدوێن تائیس���تا توركی���ا كار بهدهس���تورێك ی سهربازی دهكات .بهپێی ئامارهكان ئهوهمان ب���ۆ دهردهخات ك���ه لهماوهی دهس���هاڵتی ئ���اك پارتیدا توركی���ا نهبۆت���ه مۆدێلێكی دیموكراس���ی لهرۆژههاڵتی ناوهنددا ،سااڵنه دهی���ان راپۆرتی یهكێت���ی ئهوروپاو نهتهوه یهگرتوهكان س���هبارهت بهپێش���ێلكارییو خراپی رهوش���ی مافی مرۆڤ لهسهر توركیا تۆماركراوه. ههربۆیه توركیا س���هبارهت بهوهرگرتنی لهیهكێتی ئهوروپا نهچۆته قۆناغێكی نوێوه. بههۆی ملدانی بهش���هڕ لهگهڵ پ.ك.ك دا لهخزمهتگ���وزاری زیاتر گرنگی بهرهوش���ی ئهمنی دراوه .لهماوهی نۆ س���اڵی رابردودا رێژهی دامهزراندنی مامۆستا لهتوركیا24،7 %بوه .بهاڵم پۆلیسو ئاسایش %88.5بوه. كێش���هیهكی تر ئهوهیه كه دادگا لهتوركیا س���هربهخۆ كار ن���اكاو دهس���هاڵتو چهند گروپێك تێیدا بااڵدهستن .ئازادی رادهڕبڕین لهئارادا نییه ،بهجۆرێك سهدان خوێندكاری زانكۆ لهبهرئهوهی خۆپیش���اندانیان كردوه بهدروش���می خوێندی���ان بهخۆڕای���ی دهوێ بهندن .رهوشی دیموكراسی توركیا رۆژ بهرۆژ خراپتر دهبێ له 2005رێژهی ئهو كهسانهی لهبهندیخانه گیراون 55870كهسه .له2011 ئ���هو رێژهیه گهیش���تۆته 127،042كهس. دهربارهی ئاس���تی بوژان���هوهی ئابوریش، قهرزی توركیا لهبانكی ئهوروپی بهبڕی پێنج ملی���ار دۆالرهو لهواڵتانی تری���ش 30ملیار دۆالره .لهئامارێ���ك كه لهرۆژنامهی تهرهفی تورك���ی باڵوكراوهت���هوه رێ���ژهی بێكاریی لهساڵ ی 2012دا گهیشتۆته .% 8،4ئهمهش رێژهیهكی زۆره بۆ واڵتێكی گهش���تییاریو نیمچ���ه پیشهس���ازیی .زۆرتری���ن رێ���ژهی بێكاری لهش���ارهكانی كوردستانی توركیادا دهردهكهوێ ،لهبهرئ���هوهی حكومهتی ئاك پارتی پرۆژهو وهبهرهێنان بۆ رۆژئاواو رادارو جهندرم���هی بۆ رۆژههاڵت���ی توركیا بردوه. دیارترینیشیان جێبهجێنهكردنی پڕۆژهكانی گاپه لهباشوری رۆژههاڵتی توركیا. یهكگرتوی ئیسالمی ،رو لهكهمالیزمی نوێو پشت لهشوناسی نهتهوهیی لهئێس���تادا یهكگرتوی ئیس�ل�امی ،خۆی وهك حزبێكی ئیخوان ی لهههرێمی كوردستان دهردهخ���ات .مهبهس���تێتی حكومهت���ه ئیخوانییهك���هی ئهردۆگان وهك فریادڕهسو پارێزهری مافی كوردهكانی باكوری كوردستان لهتوركی���ا وێنا بكات .بڵێت ئهوهی رویداوه لهم چهند ساڵهدا لهقهناعهتو عهدالهتخوازی ئیخوانهكان���هوه بوه ،ئیت���ر ئهوهیان لهبیر دهچێ كه نزیكهی سی س���اڵه كورد لهوێ خهبات دهكاو بهههزاران ش���ههیدیان داوهو
بهدهیان ههزار زیندانی سیاس���یو سهرۆكو نوێنهرهكانیان زیندانكراون .ئهگهر س���هیر بكهی���ن ئهمان���ه لهس���هردهمی ده س���اڵ حكومهتهكهی ئهردۆگانیشدا بهردهوامبوهو بگ���ره زیاتر ملیبه ئۆپهراس���یۆنو ش���هڕو پێكدادانو زیندانیك���ردن داوه .بهپێی ئهو ئامارانهی لهسهرهوه باسمان كردون .ئهوهی لهتوركیادا رویداوه بێ ددانو بێ كهڵبهبونی كهمالیزمه ،واته كهمالیزمێكمان بهبێ ددان ههیه! ئهم���هش بهمانای ئهوهی ئهردۆگانو حیزبهك���هی فۆرمێك���ی ت���ری كهمالیزمن، كهمالیزمێك���ی دیندار .ب���هاڵم گۆڕانكارییه گهورهكان���ی ناوچهك���هو بهردهوامب���ونو گهورهبون���ی خهبات���ی ك���ورد ب���ێ ددانو كهڵب���هی كردون .ئهم ه���اوارهی یهكگرتو، دوا رزگاری كوردهكان���ی رۆژئاواو ئهگهری دروس���تبونی ههرێمێكی كوردییه ،ئهمهش مانای ئهوهی هێزێكی چهپی وهك پ.ك.ك لهباك���ورو رۆژئ���اوا دهبێته بهربهس���تێكی نهتهوهییو جیۆپۆلهتیكی لهبهردهم ئهمانو ئیخوانهكان���ی توركی���او س���وریا ،چونكه لهئێس���تادا خهباتی كورد ل���هو دو پارچهدا لهقۆناغێكی نوێو گهشهكردودایه ،بهئهگهری ئازادبون���ی كاریزمایهك���ی وهك (عهبدوڵاڵ ئۆجهالن)یش���هوه .ئهمهش لهكوردس���تاندا هێڵه عهلمانیو دۆس���ته شیعییهكان بههێز دهكات (پ.ك.ك ،یهكێت���ی ،پ.ی.د، گ���ۆڕان ،د.ت.پ) ئ���هم راوبیركردن���هوهی یهكگرتویش لهچهندان چاوپێكهوتنو وتاری س���هركردهكانیدا بهئاش���كرا دهردهكهوێت. ههمیش���ه یهگرتویهكی بریندارو س���وتاوی دهس���تی پارتی دیموكرات ببێته دۆس���تی نزیكی ئاك پارتی ،ئێمه دهزانین هاوپهیمانه گهورهك���هی ب���هرهی س���ونی ناوچهك���هو بهتایبهتی حكومهتهكهی ئهردۆگانه .ئهمهش ب���هد هۆكاری وهك ئاب���وریو جیۆپۆلهتیك هاوپهیمانی لهسیاسهتدا كردهیهكی دروسته. ب���هس ناكرێ نهتهوه لهخ���وار بهرژهوهندی ئاب���وری حی���زبو (پارت���ی)و فیك���رهی ئیخوانی(یهگرت���و) بێت .ب���هاڵم بهداخهوه موسوڵمانی كوردو ئیخوانیه بێ نهتهوهكهی كوردو س���هرمایهدارانی سیاس���ی خهریكه ئهزمونه ئهردۆگانییهكهمان لێدهكهن بهوێنه خهیاڵییهكهی ش���امی شهریف .بهاڵم دهبێ بیری یهگرتو س���هرمایهدارانی حیزبیش���ی بخهین���هوه كه س���هرهتای ئهم س���هدهیه س���هرهتای بهنهتهوهب���ونو بهدهوڵهتبونی كورده .ناكرێ تازه شوناسی ئیخوانی یان بۆ سهرمایه سیاسییهكان پارهو بازرگانی پێش شوناس���ی نهتهوه بكهوێت .هیچ مهزههبو بیروباوهڕێك���ی ئاین���ی نههاتو شوناس���ی نهتهوهیی نهیهڵێتو بۆههم���وان بێت بۆیه لهزمان���ی ئۆجهالنهوه دهڵێی���ن ”:كوردبون گرانه ،بهاڵم راكردن لێی بێشهرهفییه”.
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
ئایا شهڕ دهبێت؟
ه لهئهوروپا نوێنهری ئاوێن شوان حهمه ـ نهرویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
ئاسۆس ههردی
awene.com
قهیران���ی نێوان ههرێمو بهغ���دا ،تادێت قووڵتر دهبێت���هوه .كار لهلێدوان ه دژ بهیهكهكاندا نهماوهو گهیش���تۆته كۆكردنهوهی هێزو ههڕهش���هی شهڕ، پرس���یارهكهش ئهوهیه :ئایا ش���هڕ دهبێ���ت ،یان ههموو ئ���هم رووداوان ه نمایش���كردنی هێزو گوشارو گوشاری پێچهوانهن ،بۆ ناچاركردنی بهرامبهر بهتهنازولی سیاسی؟ راست ه كێشهی نێوان پێكهات ه جیاوازهكانی عێراق (نهك ههر تهنها ههرێمو بهغدا) بهبنبهس���ت گهیش���تووهو لهم جۆره دۆخانهشدا ش���هڕ بههێزترین ئهگهره ،ب���هاڵم لهناوچهیهك���ی گهرمی وهك خۆرههاڵتی ناوهڕاس���تدا ك ه لهقهیرانو كێش���هدا دهكوڵێت ،بهتایبهتیش لهواڵتێك���ی وهك عێراقدا ك ه شوێنی ملمالنێی نفوزی هێزه ناوچهییو نێودهوڵهتییهكانه ،گهلێكجار هێزه دهرهكییهكان دهبن ه گهمهكهری سهرهكیو كاریگهریی راستهوخۆیان لهسهر رووداوهكان دهبێت. لهدۆخ���ی عێراقدا ،ههریهك ه لهئهمهریكا ،ئێ���رانو توركیا ئهو هێزانهن ك ه زۆرتری���ن نفوزیان لهعێراقدا ههی���ه .بۆیه دهبێ بپرس���ین :كام یهك لهم دهوڵهتانه بهرژهوهندی خۆی لهبهرپابوونی شهڕدا دهبینێتهوه؟ پێموانیی��� ه هیچ یهكێك لهو دهوڵهتانه ،پێیان باش بێت ش���هڕێكی گهوره كه كهس ئهنجامهكهی نازانێت ،لهئێستاداو هاوكات لهگهڵ قهیرانی سوریاو فهلهس���تیندا رووبدات .ئهمهریكییهكان نایانهوێ وا دهربكهون كه عێراقیان بهنائارامیو لهفهوزادا جێهێش���تووه ،جگ ه لهوهی لهكاتێكدا ك ه كێش���هی س���وریا یهكالنهبۆتهوهو ئیس���رائیلو فهلهستین لهش���هڕدان ،شهڕێكی تر لهعێراق رهنگ ه ههموو ناوچهكه بخات ه مهترس���ییهوه .ههرچی ئێرانیش���ه، لهئێس���تادا ههموو توانای خۆی بۆ پشتیوانی بهشار ئهسهد چڕكردۆتهوه، بهتایبهت ك��� ه وهك گهلێك چاودێر دهڵێن ،حاڵی ح���ازر عێراق لهرێگهی حكومهتهكهی مالیكییهوه بهت���هواوی لهژێر كۆنترۆڵی خۆیدایه .توركیاش كه لهو نائارامییهی لهس���هر س���نورهكانی خۆیو سوریا لهئارادایه ،ئارامی لهبهرب���ڕاوه ،ئهس���تهمه پێی خۆش بێت س���نورهكانی لهگ���هڵ عێراقیش ناجێگیربن. لهگهڵ ههموو ئهوانهش���دا ،هێش���تا ناتوانین بڵێین بههیچ شێوهیهك شهڕ روونادات .چونك ه دواجار ئهوه رهفتارو بڕیاری هێزه سهرهكییهكانی ناوهوهی عێراق ه كه لهسهر ئهرزی واقیع دوا قسه دهكهن .لهسهردهمی قهیرانهكاندا زۆرجار سهركێشیی گروپ یان تهنانهت تاكهكهسێك ،دهشێت ببێت ه مایهی نانهوهی شهڕێكی گهوره .دوریش نییه مالیكی بڕیاری دابێت جهزرهبهیهك بهههرێم بگهیهنێو ناچاری بكات بهتهنازولكردن .بگره دهش���ێت ئێرانیشی بهمه رازی كردبێت ،بهتایبهت ئهگهر ئهوهمان لهبیر بێت كه ئێران بۆخۆی رازی نیی��� ه لهو نزیكبونهوه زۆرهی نێوان س���هرۆكی ههرێمو توركیا .بۆی ه رهنگه پێی خۆش بێت مالیكی ههڕهش���هیهكی جدی لهههرێم بكات .بهاڵم بهدور دهزانرێت بڕیاری ش���هڕی سهرتاس���هری لهگهڵ ههرێم لهئهجێندای هی���چ یهكێك لهگهمهكهره ناوخۆییو دهرهكییهكاندا ههبێت .ههر هیچ نهبێ لهبهرئهوهی دڵنیام مالیكی لهههموو كهس���ێك باشتر دهزانێت ك ه تهنانهت ئهگهر لهرووی سهربازیشهوه سهركهوتن بهدهستبێنێت ،ئهستهمه سوپاكهی بتوانێ���ت لهههرێمو ناوچ���ه كوردییهكانی تردا خۆی بگرێ���ت .بۆی ه زیاتر واپێدهچێ ئهگهر ش���هڕێكیش رووبدات ،كورتخای هنو سنورداربێت .براوهش ئ���هو الیهن ه دهبێت ك ه دهتوانێت لهمهیدانهكهدا زۆرتر خۆی بگرێت .لهگهڵ ئهوهشدا مهترسی گهوره لهوهدایه ،وهكو دهڵێن ،رهنگ ه ههڵگیرسانی شهڕ بهبڕیارو لهدهستی سیاسهتمهدارهكاندا بێت ،بهاڵم ك ه شهڕ دهستی پێكرد، كهس ناتوانێت دڵنیابێت لهوهی كۆتاییهكهی كهیو چۆن دهبێت.
www.
ریکالم
چاپخانەی ئاوێنە بۆ چاپکردنی: کتێب ،گۆڤار رۆژنامه ،نامیلکه
07701471518 )053(3210501 )053(3210502