ریکالم
گهورهترین تراژیدیا ستهمكاری مرۆڤ ه خراپهكان نیی ه بهڵكو بێدهنگ ی مرۆڤ ه باشهكانه
www.awene.com
ژماره ()606 سێشەممە 2017/12/19
ریکالم
رۆژنامهیهكی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێن ه دهریدهکات
جارێكی تر بایكۆتكردن ی ناوهندهكان ی خوێندن دهستیپێكردهوه
5 ریکالم
16
خۆپیشاندانو ناڕهزایی پهرهدهستێنێت
گوشار ی ناوخۆو دهرهوه زۆر بۆ حكومهتی ههرێم دههێنێت حكومهت���ی ههرێ���م دهكهوێت��� ه ژێ���ر ی ناوخۆو دهرهوه ،عێراق ی توند گوشار لهس���نوری مهخمور هێزێك���ی گهوره ی دهستگرتن كۆدهكاتهوه بهمهبهس���ت ی "خورمهڵه"دا ك ه رۆژان ه بهسهر كێڵگه 100ههزار بهرمی���ل بهرههمدههێنێت، ی ی كوردستانیش���دا بزوتنهوه لهناوخۆ ی ی خ���ۆ گ���ۆڕان ئۆپۆزیس���یۆن بون��� رادهگهیهنێت ،ق���هوارهی نهوهی نوێو ی ی هاوپهیمان���یو دادپ���هروهر لیس���ت ی ی ب���ۆ ناڕهزای��� ی خ���ۆ پش���تیوان ی ی حكومهت جهم���اوهریو "روخاندن��� ههرێم" دهردهبڕن. ئاوێن���ه ،س���لێمانی :خۆپیش���اندانو ی بهشێك لهخهڵكی كوردستان ناڕهزای ی بهرامب���هر بهدۆخی ئابوریو سیاس��� ێ ی كوردس���تان لهدوێن��� ههرێم��� ی 12/18هوه پێدهنێت���ه قۆناغێك��� ی نوێوه ،بزوتنهوهی گۆڕان ئامادهكاری بۆ كش���انهوه لهحكوم���هتو گهڕانهوه ب���ۆ ری���زی ئۆپۆزیس���یۆن دهكات، ی ی ن���هوهی نوێو هاوپهیمان قهوارهكان ی دهچن ه پا ڵ دیموكراس���یو دادپهروهر خۆپیشاندهرانهوه. ی ی ئ���هم ناڕهزای��� لهچوارچێ���وه دهربڕینانهدا بۆ یهكهمجار خۆپیشاندان ی پارێزگای هەولێر دهگرێتهوه، س���نور ی رهوان���دز ێ 12/18لهق���هزا دوێن��� خۆپیش���اندان ئهنجام���دراو زیاتر لە10 ك���ەس بریندارب���ونو 20كەس���یش دەستبەس���ەركران ،كاوه محهم���هد
ی پهرلهمانت���اری گ���ۆڕان لهئهنجومهن نوێنهرانی عێراق خۆپیشاندانی رەواندوز به"ئاماژەیەكی دڵخۆش���كەر" ناودهبات بۆ گواس���تنەوەی ناڕەزایەتییەكان بۆ سنوری پارێزگای هەولێر. لهبهرامبهریش���دا ،ف���ازڵ بەش���ارەتی ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردس���تان ئاماژه بهوه دهكات "ئەم بارودۆخەی ناخۆی هەرێمی كوردستان، هۆكارێك���ە بۆ ئەوەی حكومەتی عێراق زیاتر فشار بخاتە سەرمان". ههروهها دكتۆر رێبوار كەریم ،كەسایەتی ی راگەیاند نزیك لەبەرهەم ساڵح بهئاوێنه كه قهوارهی هاوپهیمانی دیموكراسیو ی پشتیوانی لهداوا رەواكانی دادپهروهر خەڵك���ی كوردس���تان دەكات ،ك���ە هەڵوەش���اندنەوەی حكومەتی ئێستای هەرێمی كوردستانو كۆتاییهێنانە بەو زوڵمو ستەمەی هەیە. ی دیكهوه ،فەرید ئەسەس���ەرد لهالیهك ئەندام���ی س���ەركردایەتی یەكێت���ی ی نیش���تمانی كوردس���تان بهئاوێن���ه راگهیاند كه پێویسته حكومەتی هەرێم زەمینە خۆش بكات بۆ ئەوەی لەنزیكەوە گفتوگۆ لەگەڵ خۆپیشاندەران ئەنجام ی "خۆپیش���اندانەكانی بدات ،ئ���هو وت ئێس���تا پێگ���ەی هەرێ���م لەبەرامبەر حكومەتی عێراق الوازتردەكات".
5-2
خۆپیشاندانی 12/18
لهدادگا ی بار ی كهسێت ی سلێمانی ههفتان ه 10بۆ 15هاوسهرگیری ی كچان ی تهمهن 15تا 17ساڵ ئهنجام دهدرێت بهپێ���ی راپۆرت���ی رێكخراوێك���ی تایبهت بهژنان رێژهی %60كچانی بهش���وودراوی كوردس���تان مناڵ���ن ،راپۆرتهكه دهڵێت "لهدادگای باری كهسێتی سلێمانی ههفتان���ه 10ب���ۆ 15هاوس���هرگیریی كچانی تهمهن 15تا 17ساڵ ئهنجام دهدرێت". ئاوێنه :راپۆرتی رێكخراوی بههرهی ژن���ان ،كه رێكخراوێك���ی مهدهنیهو كار ب���ۆ بهش���داریپێكردنی ژن���انو
بهرهنگاربون���هوهی توندوتی���ژی دهكات، ئاماژه ب���هوه دهكات كه بهپێی داتاكانی دادگای باری كهس���ێتی سلێمانی لهساڵی 2017دا بۆم���اوهی پێن���ج مانگ بریتین له ( )3097گرێبهستی هاوسهرگیری كراوه، بهاڵم 1511خێزانیان ههڵوهش���اونهتهوه، كه نزیك���هی %50دهكات .ههروهها ئهوه روندهكات���هوه ك���ه رێ���ژهی %60كچانی بهشوودراوی كوردس���تان مناڵن ،ههربۆیه ئهنجومهن���ی خانم���ان هاوس���هرگیری
كۆتایی داعشو كۆتاییهكانی تر ناونیشان :سلێامنی تهالری زارا -نهۆمی سێیهم -شوقهی ژماره 32
تهلهفۆن 3202416 :
12
پێشوهخت وهك دیارده باس دهكهن. ئهم���ه لهكاتێكدای���ه وهك راپۆرتهك��� ه دهڵێت "ب���ه پێی زانیاریهك���ی وهزارهتی پ���هروهرده زیاتر ل���ه 10ههزار كچی مناڵ وازی ل���ه خوێندن هێناوه لهكوردس���تان، ئهمانهش لهبهردهم مهترسی هاوسهرگیری پێشوهختو نهخوێندهواریدان".
8
فۆتۆ :زمناکۆ ئیسماعیل
ئایا سیستهم ی حوكمڕان ی كوردستان بهرێگه ی ئاشت ی دهگۆڕێت؟
گولل ه هاوهنێكی وێڵ كۆتایی بهژیانی دو منداڵو ئاسودهیی خێزانێك دههێنێت 8
چۆن هەڵبژاردن دەبێتە چارەسەر؟
بهشی ریکالم 07700600659 :ـ 07500600659
4
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
13
2
تایبهت
) )606سێشهممه 2017/12/19
عێراق دهیەوێ دەست بەسەر كێڵگە نەوتییەكانی خورمەلەدا بگرێت رۆژان ه 100ههزار بهرمیل نهوت بهرههمدههێنێت ئا :نیاز محەمەد عێراق هێزێكی زۆری لەسنوری قەزای مەخمور كۆكردۆتەوە ،بەپێی قسەی بەرپرسێكی ناوچەكەش ئەو هێزانە بەمزوانە بەرێككەوتن بێت یاخود بەزۆر دەست بەسەر كێڵگە نەوتییەكانی خورمەلەدا دەگرنو ئەو رێگەیەش كە كەركوك بەموسڵەوە دەبەستێتەوە كۆنترۆڵ دەكەنەوە. ناوەندی ق���ەزای مەخمور ك���ە نزیكەی دو مانگ لەمەوبەر هێزەكانی پێش���مەرگە لێی كش���انەوە ،دەكەوێتە 56كیلۆمەتری باشوری رۆژئاوای شاری هەولێرەوە .قەزاكە هاوس���نورە لەگەڵ پارێزگاكانی موس���ڵ، كەركوكو تكریت. قەزای مەخمور لەسێ ناحیە پێك دێت؛ گوێر ،ق���ەراج ،كەندیناوە"دیبەگە" كە ئەم دوانەی دواییان دەیان بیرە نەوتیان تێدایەو كێڵگەو پااڵوگەی خورمەل���ەش دەكەوێتە س���نوری ناحی���ەی دیبەگ���ە ك���ە نەوتی كەركوكی���ش لەڕێگەیەوە ب���ەرەو بەندەری جەیهانی توركی هەناردە دەكرا لەئێس���تادا لەژێر دەستی هێزی پێشمەرگەدان.
لێپرسراوی كۆمیتەی مەخموری یەكێتی نیش���تمانی كوردس���تان ،رەش���اد گەاڵڵی لەب���ارەی پێكهاتەی ئەو هێزانەی عێراقەوە كە لەس���نورەكە كۆیكردونەتەوە بەئاوێنەی راگەیاند ئ���ەو هێزانە پێكدێن لەفیرقەیەكی پۆلیس���ی فیدراڵی ،س���ێ فەوجی س���ەر بەسوپای عێراق ،هێزێكی فیرقەی زرێپۆش، هەروەها سێ فەوجی عەشائیری ناوچەكە كە سەر بەحەشدی شەعبین.ئەو رەتیدەكاتەوە حەشدی شەعبی لەخواروی عێراقەوە هێزی هێنابێ���ت ،ب���ەاڵم فەرماندەییەكی بااڵیان لەمەخمور هەیە .هەروەك بونی كەس���انی ئێرانیش لەناوچەكە رەتدەكاتەوە. هاوكات بەپێی قس���ەی رەش���اد گەاڵڵی تاوەك���و دوێنێ���ش دو لی���وا لەهێزەكانی بەرپەرچدانەوەی خێرا لەرۆژئاوای مەخمور جێگیركرابون بەاڵم لەپاشنیوەڕۆی دوێنێوە بەئاڕاس���تەی ناحیەی گەیارە پاشەكشەیان پێكراوە. س���ەبارەت ب���ەو هێ���زە وتی"هێزێك���ی ئامادەباش���ییە لەه���ەر ئەگەرێكو كاتێكی خوازراودا دەتوانێ���ت بگەڕێتەوەو بگاتەوە ناوچەكەو جوڵەی پێ بكرێت". بەپێی قس���ەی ئەو بەرپرس���ەی یەكێتی هێزەكانی عێراق هەمو لەدەرەوەی ناوەندی
شاری مەخمور جێگیركراونو تەنیا پۆلیسی ناوخۆ لەشارەكەدا هەیە. رەش���اد گەاڵلی باس���ی لەوەش���كرد كە كێش���ەی نێوان پارت���یو حكومەتی عێراق لەس���ەر خاڵی فیش���خاپور كە سێگۆشەی س���نوریی نێوان عێراق ،سوریاو توركیایەو هەروەها لەسەر 44بیرە نەوت كە دەكەونە س���نورەكە كە ئامانجی حكومەتی عێراقییە ئ���ەو ناوچانە لەژێر دەس���تی پێش���مەرگە دەربهێنێ���تو هەروەه���ا حكومەتی عێراق سورە لەس���ەر ئەوەی كە رێگەی سەرەكی نێوان موسڵ-كەركوك كۆنترۆڵ بكات. وتیش���ی"حكومەتی عێراق بەهێرش بێت یاخود بەرێكەوتن ئەو هێزانەی پێشمەرگەی پارتی لەگوێرو دیبەگە دەردەپەڕێنێت". ئاماژەی بەوەش���دا كە بەه���ەر حاڵێك بێت س���وپای عێراق دەش���چێتە خورمەلە ك���ە 23كیلۆمەت���ر لەمەخم���ورەوە دورەو س���ەر بەناحیەی دیبەگەی���ەو 6كیلۆمەتر لەناوەندی ناحیەكەوە دورە لەسەر رێگەی س���ەرەكی مەخم���ور هەولێ���رەو هەروەها بەپێی قس���ەی ئەو "كلیل���ی رەوانەكردنی نەوتی كەركوك بۆ توركی���ا لەخورمەڵەیە جگەلەوەی پرۆژەیەك���ی نەوتی گەورەیەو بەدەیان بیرە نەوتی تێدایە".
گەاڵڵ���ی پێش���بینیش دەكات كە هێزە رۆژان���ە نزیكەی 300ه���ەزار بەرمیل نەوت عێراقیی���ەكان "بەمزوان���ە" ئ���ەو ناوچانە بەرهەمدەهێنێ���ت كە بەرهەم���ی رۆژانەی كۆنت���رۆڵ بكەن���ەوەو دەس���ت بەس���ەر كێڵگەی خورمەل���ە 110هەزار بەرمیل لەو خورمەلەش���دا بگرنو لەو باوەڕەشدا نییە ژمارەیە پێكدەهێنێت. رەش���اد گەاڵڵی پێی وای���ە ئەنجومەنی لەئەگ���ەری رێككنەكەوتنیاندا لەگەڵ هێزە عێراقییەكان ،پێش���مەرگە بتوانێت بەرگری ئاسایش���ی هەرێ���م دەب���و لەكات���ی ئەو ل���ەو ناوچانە بكات لەكاتی هێرش���ی هێزە پاشەكش���ەیەدا ك���ە بەبێ هی���چ تەقەیەك مەخم���وری چۆڵك���رد راگەیەندراوێكی لەو عێراقییەكاندا. ئەو قسانەی رەشاد گەاڵڵی لەكاتێكدایە جۆرەی باڵوبكردایەتەوە نەك ئێستا. ئ���ەو لەبایەخ���ی راگەیەندراوەك���ەی كە دوێنێ(دوشەممە) ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم���ی كوردس���تان لەراگەیەندراوێك���دا ئەنجومەنی ئاسایشی كەمكردەوەو جەختی ئام���اژەی بەوەداب���و كە بەپێ���ی زانیارییە كردەوە كە تەنیا پاس���اوێكە بەمەبەس���تی هەواڵگرییەكانی���ان لەم���اوەی پێنج رۆژی چاوترساندنی ئەو خەڵكە ناڕازییەی ناوخۆی رابردودا سوپای عێراقو حەشدی شەعبیو هەرێمی كوردس���تان كە دوێنێ لەچەندین پۆلیس���ی فیدرال���ی رەوان���ەی دەروبەری ش���ارو ش���ارۆچكەی هەرێم دژ بەحكومەت مەخمور كراونو پالنیان هەیە هێرش���بكەنە دەستیان بەخۆپیشاندان كرد. ئەگ���ەر خورمەل���ە لەالی���ەن عێراقەوە سەر دیبەگەو دوبزو رێگەی كەركوك موسڵ كۆنترۆڵبكرێت���ەوە گورزێك���ی دیكە دەبێت بەیەكەوە ببەستنەوە. ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم راشیگهیاندب و لەئابوری هەرێ���مو هێندەی دیكە حكومەت كه هێزەکان���ی پێش���مەرگە لەئۆکتۆبەری دەستوەستان دەكات لەبەرامبەر دابینكردنی ئەمس���اڵ ب���ۆ رێگریک���ردن لەپێکدادان���ی پێداویس���تییەكاندا بەتایب���ەت موچ���ەی س���ەربازی بۆ ئەم ناوچانەی ئێستا کە لێی موچەخ���ۆران ،پێدەچێت ئەوەش ئاس���تی ناڕەزایەتییەكانی خەڵك بەرزتربكاتەوە. جێگیربون ،کشاونەتەوە. ب���هاڵم ئەندامی پەرلەمانی كوردس���تان حكومەتی هەرێمی كوردستان لەئێستادا لەو كێڵگە نەوتیانەی لەژێر دەس���تی ماون لەفراكس���یۆنی یەكگرت���وی ئیس�ل�امی
كوردستان ،شێركۆ جەودەت دۆخی ئێستای هەرێم���ی كوردس���تان زۆر بەمەترس���یدار دەزانێ���تو پێ���ی وایە هەوڵێ���ك هەیە بۆ هەڵوەش���اندنەوەی هەرێمی كوردس���تان، ئ���ەو وت���ی "پێموای���ە حكومەت���ی عێراق بەهاوكاری توركیاو ئێران لەگەڵ دەستێكی ناوخۆیی ،هەوڵدەدەن هەرێمی كوردس���تان هەڵبوەش���ێننەوەو لەجێگ���ەی سیس���تمی پارێزگاكان دروستبكرێت". ئاماژەی بەوەش���كرد حكومەتی هەرێم روبەروی دۆخێكی سەختو دژوار بوەتەوە كە ناتوانێت چارەسەری كێشەو قەیرانەكانی نێوخۆی هەرێمی كوردستان بكات ،پێشی وای���ە حكومەتی عێ���راق ئ���ەو بارودخەی كوردس���تانی قۆس���توەتەوە ب���ۆ ئ���ەوەی ئێرادەی خۆی بەس���ەر خەڵكی كوردستان بس���ەپێنێتو بااڵدەس���تی خۆی نیش���انی جیهان بدات .ش���ێركۆ جەودەت وتی "ئەو خۆپیشاندانو شڵەژاندنەی شەقام مەترسیە بۆ س���ەر ئەوانەی س���ااڵنێكە بەگەندەڵی خێروبێ���ری ئەم گەلەیان ب���ۆ بەرژەوەندی خۆیان بردوە ،ئ���ەوەی دەگوزەرێت پێمان دەڵێت :گەندەڵی سەری ساحێبی دەخوات، بەدڵنیاییەوە خۆپیشاندانو نارەزایی سەری گەورەی گەندەڵكاران دەخوات".
"روخاندنی حكومەت دەکرێتە ئامانج" لهسلێمان ی 6كهس بریندار بونو لهچهمچهماڵیش 3كهس ك ه دوانیان ئاسایشن ئا :نیاز محەمەد
هەردو قەوارەی نەوەی نوێو هاوپەیمانی بۆ دیموكراسیو دادپەروەری پشتیوانی لەناڕەزایەتییەكانی خەڵك دەكەن. كەسایەتییەكی نزیك لەبەرهەم ساڵح دەڵێت ئەگەر پێویست بكات بەرهەم ساڵح دەچێتە نێو خۆپیشاندەران. سەركردەیەكی نەوەی نوێش جەختدەكاتەوە ئامانجیان "روخاندن"ی حكومەتی هەرێمە. دوێن����ێ خۆپیش����اندان لەچەند ش����ارو شارۆچكەیەكی هەرێمی كوردستان دەستی پێك����رد .دو قەوارە نوێیەك����ەی هەرێمی كوردس����تان ك����ە لەئامادەكاریی����ەكان بۆ هەڵبژاردنەكانی هەرێم خۆیان تۆماركرد، پشتگیری لەناڕەزایەتییەكان دەكەن. بەرهەم ساڵح كە لەیەكێتی جیابۆتەوە، ئێس����تا كار بۆ تۆماركردن����ی قەوارەكەی لەكۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەكات ئەوەش پاش ئەوەی كۆمس����یۆنی هەرێم، بەه����ۆی دواخس����تنی هەڵبژاردنەكانەوە، مۆڵەتی قەوارە نوێكانی هەڵوەشاندەوە. لەئێس����تادا كە ناڕەزایەتییەكانی خەڵك بەهۆی كەمی خزمەتگوزارییەكانو قەیرانی داراییەوە روی لەهەڵكشان كردوە ،بەرهەم س����اڵح چ����اوی لەوەی����ە نزی����ك بێت لەو خواس����تانە تاوەكو قەوارەكەی لەداهاتودا بەهێزەوە بێتە مەیدانەكە. دكتۆر رێبوار كەریم ،كەس����ایەتی نزیك لەبەرهەم ساڵح رایگەیاند ئەوان پشتیوانی داوا رەواكانی خەڵكی كوردس����تان دەكەن كە هەڵوەش����اندنەوەی حكومەتی ئێستای هەرێم����ی كوردس����تانو كۆتاییهێنانە بەو زوڵمو ستەمەی هەیە. هاوپەیمانی نیشتمانی بۆ دیموكراسیو دادپەروەری كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتی دەكات پ����اش روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر بەجیاو دواتریش لەگەڵ دو حزبی دیكەدا داوای هەڵوەشاندنەوەی حكومەتی هەرێمو پێكهێنانی حكومەتێكی ئینتیقالی كردبو بۆ دەربازبون لەقەیرانەكان. ئێس����تاش دكت����ۆر رێب����وار دەڵێ����ت" ئێمە پێمانوایە باش����ترە ئ����ەم حكومەتە هەڵوەش����ێتەوەو حكومەتێكی ئینتیقالی بەزوترین كات دروست ببێت". رێبوار پێشی وایە ئەم حكومەتە دەبوایە لەڕێگەی سیاسەتەكانی رابردویەوە بیزانیایە كە ناتوانێت بەردەوام بێت بۆیە باشترین رێگا لەبەردەمیدا ئەوەبو كە هەڵوەشێتەوە بۆ ئەوەی لەوە زیاتر ماڵوێرانیو كێش����ە بەس����ەر خەڵكی كوردس����تانەوە كەڵەكە نەكات .بەاڵم بەب����ڕوای ئەو پێداگری ئەو حكومەتە لەس����ەر مانەوەی ئەم دۆخەی هێناوەتە ئاراوەو خەڵكیش مافی خۆیەتی فش����اری مەدەنیان����ە بكات بەئاڕاس����تەی هەڵوەشاندنەوەی. ئەو بەدوریشی نازانێت كە ناڕەزایەتیو خۆپیش����اندانەكان بپەڕن����ەوە ب����ۆ هەولێ����رو هۆش����داریش دەدات كە ئەگەر
بەپەل����ە ئ����ەو خواس����تانەی خەڵ����ك بۆ هەڵوەشاندنەوەی حكومەت نەهێنرێنەدی ئەوا خۆپیش����اندانەكان بەرفراوانتر دەبن چونك����ە "ش����تێك نییە بەن����اوی ئەوەی خەڵكی پارێزگای����ەك رازی بێتو خەڵكی پارێزگایەكی دیكە ناڕازی ،بەڵكو هەموی بێزارە لەدۆخەكە". داواش لەحكومەت دەكات لەپێناو ئەوەی پش����ێوی گەورەو گرفتی زیاتری سیاسی گ����ەورە لەناڕەزایەتی����ەكان نەكەوێت����ەوە وا باش����ترە ب����ەر ل����ەم دۆخ����ە بگرن كە بەرلێگرتنیشی بریتییە لەهەڵوەشاندنەوەی ئەم حكومەت. خەڵكان����ی ن����اڕەزیو خۆپیش����اندەر لەهەرێمی كوردس����تان بەش����ێكی زۆریان گلەییان لەو حزبانە هەبوە كە پش����تیوانی داواكانیان كردون بەاڵم س����ەركردەكانیان نەچونەتە ن����او ناڕەزایەتییەكان .لەبارەی ئ����ەوەی ئایا بەره����ەم س����اڵح ئامادەیە بچێتە ناو خۆپیش����اندەران ،رێبوار كەریم دەڵێت"ئەگ����ەر پێویس����ت بەئامادەبونی كەس����ایەتیە كاریگەرەكان����ی ئێمە بكاتو بزانین ئامادەبونی خزمەت بەداوای رەوای خەڵك بكات الی ئێمە گرفت نییە". لەبارەی ئەوەی تا چەند بەحزبیكردنو سیاس����یكردنی ناڕەزایەتییەكان����ی خەڵك خزم����ەت بەداخوازییەكانی خەڵك دەكات رێبوار جەخت دەكاتەوە ئەوان قەوارەیەكی سیاس����ینو لەپێناو خەڵكدا دروست بون دەبێ����ت پاڵپش����تی داوای ئ����ەوان بكەن، ئیدی خەڵك ئەم����ە ناودەنێت ئەوەی كە ناڕەزایەتییەكان بەسیاسیو حزبی كراون یان نا ئەوە مەسەلەیەكی دیكەیە ،چونكە خواس����تی خەڵكی لەئێس����تادا بۆ خۆی سیاسیو ئابوریو كۆمەاڵیەتییە. جگ����ە لەقەوارەك����ەی بەرهەم س����اڵح، قەوارەیەك����ی دیك����ەی ن����وێ لەژێر ناوی ن����ەوەی نوێدا كە شاس����وار عەبدولواحید س����ەرۆكایەتی دەكات ،پش����تیوانی خۆی ب����ۆ خۆپیش����اندانەكان راگەیان����دوە. س����ەركردەیەكی ئەو قەوارەی����ە ئاوێنەی وت"ئامانجی ئێم����ە روخاندنی حكومەتی هەرێمە".
خۆپیشاندانی 12/18
ن����ەوەی ن����وێ ،توندت����ر لەقەوارەكەی بەره����ەم س����اڵح چ����اوی لەس����ەر ناڕەزایەتییەكانە .س����ەرۆكەكەی خاوەنی یەكێ����ك لەمیدی����ا بەهێزەكان����ی هەرێمی كوردس����تانە كە تۆڕی����ی میدیایی ئێن ئاڕ تی-یە .ئ����ەو بەدژایەتیكردنی ریفراندۆمی هەرێمی كوردس����تان لەمانگ����ی ئەیلولی رابردودا بەئاش����كرا دەس����تی بەچاالكییە سیاس����یەكانی ك����ردو وەك بەن����اوی قەوارەكەش����یدا دەردەكەوێت زیاتر چاوی لەسەر توێژی گەنجانەو هەروەك ئەوانیش زبرو توند دەدوێت. رابون مەعروف ،سەركردە لەنەوەی نوێ پێی وایە هیچ ش����ۆڕشو ناڕەزایەتییەكی مەدەنی بەبێ س����تراتیژێكی ئاشكراو رون سەركەوتو نابێت. ئاماژە بەوەدەكات كە ستراتیژی ئەوان بۆ ناڕەزایەتیو خۆپیش����اندانەكان ئەوەیە كە داخوازی س����ەرەكی خۆپیشاندانەكان روخاندن����ی حكومەت����ی هەرێ����م .،دوەم، خۆبەدورگرتن����ی دەزگاكانی ئاس����ایشو پێش����مەرگە لەپێكداهەڵپ����ژان لەگ����ەڵ خۆپیش����اندەران بۆئەوەی بەبێ پەنابردن بۆ توندوتیژیو خوێنڕشتن ئەم حكومەتە بڕوخێنرێت. جەختی����ش دەكاتەوە كە ئ����ەوان وەك نەوەی نوێ پێیانوایە دەبێت لەچەند رۆژی داهاتودا بەرەی ئەو الیەنانەی دەیانەوێت ئ����ەم حكومەتە بڕوخێت لەگ����ەڵ بەرەی ئەوانەی بەرگری لەمانەوەی ئەم حكومەتە دەكەن روش����ن ببێتەوەو وتیش����ی"چیتر رێگەنادەین حزبگەلێ����ك پێیەكیان لەناو حكوم����ەتو ئەنجومەن����ی وەزیراندا بێت، پێیەكیش����یان لەناو خەڵ����ك بێتو بڵێن دەبێت حكومەت بڕوخێت". وتیشی"هەنگاوی دوەمیشمان روخاندنی پایەكانی حكومەتی هەرێمی كوردس����تانە لەهەولێر". ئەو پێشی وایە دەكرێت ئەو خواستەیان بەبێ خوێنڕش����تنو بەشێوەی شۆڕشێكی مەدەنی بێتە دی ه����ەروەك چۆن گەالنی ئێ����ران ،تونسو میس����ر توانیان ئەو كارە بكەن.
فۆتۆ :زمناکۆ ئیسماعیل
بەڕێوەبەری گش���تی تەندروس���تی س���لێمانی رایگەیان���د ك���ە دوێنێ(دوش���ەممە) لەخۆپیش���اندانەكاندا لەس���لێمانی 6ك���ەس بەه���ۆی برینداربونی���ان بەگازی فرمێس���كڕێژ گەیەندراونەتە نەخۆش���خانەو لەچەمچەماڵیش سێ كەس بەفیش���ەك برینداربون كە دوانیان لەهێزەكانی ئاسایشن. ئاوێنە ،سلێمانی :دوێنێ(دوشەممە) لەبەشێكی زۆری شارو شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان وەك ناڕەزایەتی لەبەرامب���ەر قەیرانی دارایی، خۆپیشاندان دەستی پێكرد. دكتۆر میران محەمەد ،بەڕێوەبەری گش���تی تەندروس���تی س���لێمانی بەئاوێن���ەی راگەیاند
لەخۆپیش���اندانەكانی دوێنێی سلێمانیدا شەش ك���ەس لەوانەی بەهۆی گازی فرمێس���كڕێژەوە چاویان ئاوی كردبو گەیەندراونەتە نەخۆشخانەی فریاكەوتنی سلێمانیو پاش ئەوەی چارەسەریان بۆ كراوە رەوانەی ماڵەوە كراونەتەوە. بەڕێوەبەری گش���تی تەندروستی سلێمانی ئاماژەی بەوەش���دا كە تەندروس���تی سلێمانی 10ئەمبواڵنس���ی لەچەند شوێنێكی ناو بازاڕی ش���ارەكە بەمەبەس���تی فریاكەوتنی برینداران بەتیم���ی پزیش���كییەوە دان���اوەو بەش���ێك لەخۆپیشاندەرانی برینداری گازی فرمێسكڕێژ هەر لەشوێنی روداوەكە چارەسەریان بۆ كراوەو دەموچاویان بۆ ش���ۆردراوەو ئۆكس���جینیان
دراوەتێ. هەروەه����ا ئام����اژەی بەوەش����دا ك����ە لەخۆپیش����اندانەكانی چەمچەماڵدا سێ كەس بەفیشەك برینداربون كە دوانیان لەهێزەكانی ئاسایش بونو یەكێكیان مەدەنی بوە. بەپێ����ی قس����ەی دكت����ۆر می����ران دوان لەبرین����دارەكان ه����ەر لەنەخۆش����خانەكانی چەمچەماڵ چارەسەریان بۆ كراوەو رەوانەی ماڵ����ەوە كراونەتەوە ب����ەاڵم بریندارێكیان كە ئاسایش����ە هێنراوەتە نەخۆشخانەی شۆڕش لەس����لێمانی ئێس����تا ل����ەو نەخۆش����خانەیە ماوەتەوە بەاڵم باری تەندروس����تی جێگیرەو كێشەی نییە.
ریکالم
ههنوکه
) )606سێشهممه 2017/12/19
رەواندوز لهدۆخێکی نائاساییدایە
3
"ئایا خۆپیشاندانو ناڕەزایی دەپەڕێتەوە بۆ سنوری پارێزگای هەولێر؟ ئا :نیاز محەمەد
خۆپیشاندانەكانی دوێنێی قەزای رەواندزی سەر بەپارێزگای هەولێر كە تێیدا زیاتر لە 10كەس برینداربونو 20كەسیش دەستبەسەركران ،وەك ئاماژەیەك بۆ ئەگەری پەڕینەوەی ناڕەزایەتییەكان بۆ نێو سنوری شاری هەولێر لێكدەدرێنەوە. مامۆس����تا ئامانج ئیس����ماعیل ،یەكێك لەبریندارەكان����ی خۆپیش����اندانەكە وێڕای لێدان ب����ۆ ماوەیەكیش دەس����تگیركراوە. ئەو ب����اس ل����ەوە دەكات ك����ە ژمارەیەك چاالكوان����ی قەزاكە س����ێ رۆژ ب����و داوای مۆڵەتی رەس����میان بۆ خۆپیش����اندانێكی بەرف����راوان لەقائیمقامی����ەت كردبو بەاڵم وەاڵم نەدرابونەوە ،تا دوێنێ ژمارەیەكیان ویس����تویانە بەجۆرێك لەرێپێوان بەبازاڕی ش����ارەكەدا بچنە بەردەم قائیمقامیەت بۆ وەرگرتنەوەی وەاڵمی داوای مۆڵەتەكەیان. بەپێی قسەی مامۆس����تا ئامانج كە ئەم یەكێك ب����وە لەوانەی لەڕێگ����ە پەیوەندی بەڕێپێوانەكەوە كردوە پەیتا پەیتا بونەتە نزیك����ەی پەنجا كەسو بەرەو قائیمقامیەت بەڕێكەوت����ونو بەدەم هوتاف كێش����انەوە بەش����ەقامەكەدا دێنە خ����وارێ تا دەگەنە ناو بازاڕی ش����ارەكە لەوێ وێڕای ئاسایشی رواندزو پۆلی����س ،بینیویان����ە ژمارەیەكی زۆر لەئاسایش����ی س����ۆران بەمیكزەمینیو جلوبەرگی مەدەنیو چەكەوە هێنراوە. بەپێی قسەی ئەو كاتێك خۆپیشاندەران دەبین����ن ئاسایش����ی س����ۆران هێن����راوە پاش����گەزدەبنەوە درێ����ژە بەرێپێوان بەرەو قائیمقامی����ەت ب����دەن ك����ە لەئاسایش����ی رەوان����دزەوە نزیك����ە ،بۆی����ە لەكۆتای����ی ب����ازاڕی ش����ارەكە دەوەس����تن .وتی"ئێمە هەواڵم����ان هەب����و بچین ب����ۆ قائیقمامیەت دەستگیردەكرێین". هەرچەن����دە دوات����ر خۆپیش����اندەران بڕیاردەدەن چەند كەسێكیان وەك نوێنەر بچنە الی قائیمقام بەاڵم بەقس����ەی ئامانج لەو كاتەدا بەش����ێك لەهێزەكانی ئاسایشی س����ۆران پەالماریان دەدەنو سوكایەتیان پێدەك����ەنو "بەش����ێوەیەكی زۆر نادڕندانە دەكەونە لێدانیان بەقۆناغە تفەنگ". ئامان����ج بەه����ۆی لێدانی����ەوە بەقۆناغە تفەنگ لەنەخۆش����خانە سەری بەنۆ تەقەڵ دوراوەت����ەوەو دەش����ڵێت"تەنانەت میللی
داواكاری ئەوان ئەوەبوە كە حكومەت دۆخی گوزارەنی خەڵك چاك بكات كە نە كارەباو نە ئاوو نە موچە هەیە
خۆپیشاندانی 12/18 چەكیش����یان لێهێنام����ەوەو هەڕەش����ەی كوشتنیان لێكردم". لەگەڵ ئەوەش ئەو سوپاس����ی هێزەكانی ئاس����ایشو پۆلیس����ی رەوان����دز دەكات كە لەگەڵ خۆپیش����اندەران زم����انو رەفتاریان نەرمو جوان بوە. ئەو مامۆس����تایە لەدرێژەی چیرۆكەكەیدا باس����ی لەوەكرد ك����ە زیاتر ل����ە 10هاوڕێی دیكەیان جگەلەخۆی بەلێدان برینداركردوەو نزیكەی بیست كەسیشیان دەستگیكردون كە دواتر بەه����ۆی بنەماڵەو خەڵكی دیكەو حزبەكانی دیكەوە ئازادكراون. بەقس����ەی ئامان����ج بەش����ێك ل����ەو خۆپیش����اندەرانە هێ����زە ئەمنییەكان لێیان داون پێمشەرگە بون. ئامانج پێی وایە كە تەنیا داواكاری ئەوان ئەوەب����وە كە حكومەت دۆخ����ی گوزارەنی
خەڵك چاك ب����كات كە نە كارەباو نە ئاوو نە موچە هەیە. جەختیش دەكات����ەوە كە هەرچەندە بەو ش����ێوەیە روبەڕوی خەڵك ببن����ەوە بەاڵم خەڵك دەس����ت لەمافەكان����ی هەڵناگرێتو چیتر بەرگەی ئەو دۆخ����ە ناگرێت .لەگەڵ ئەوەش خۆپیشاندان لەسنوری دەسەاڵتی پارت����ی بەزەحم����ەت دەزانێ����تو پێی وایە باش����ترین چارە ئەوەیە خەڵ����ك بایكۆتی سەرجەم دامودەزگاكان بكەن. بەپێ����ی قس����ەی ئ����ەو هێش����تا كوچەو كۆاڵنەكانی رەواندوز مەفرەزەی ئاسایش����ی لێیەو دۆخی شارەكە نائاساییە. كەم����ال چۆمان����ی ،نوس����ەرو چاالكوان لەقەزای چۆمان پێیوای����ە پارتی لەمێژوی خۆیدا هەمیش����ە توندوتی����ژی یەكێك بوە ل����ەو ئامرازانەی بەكاری هێناوە بۆ مانەوەو ترس����اندنی خەڵكو لەئێستاش����دا نایەوێت
بەهیچ شێوەیەك خۆپیشاندانەكان بپەڕنەوە بۆ س����نوری ژێر دەسەاڵتی خۆی بەتایبەت بۆ ناوشاری هەولێر. بەاڵم بەبڕوای چۆمانی ئەو ناڕەزایەتیانە لەس����نورێكدا ناوەسنو دەشپەڕنەوە بۆ نێو ش����اری هەولێر چونكە خەڵك����ی هەولێرو زۆن����ی زەرد زۆر لەخەڵك����ی ناوچەكان����ی سلێمانی توڕەترن بەهۆی ئەوەی دەرفەتی خۆپیش����اندانو دەربڕین����ی ناڕەزایەتی����ان نەدراوەتێ. بەپێی قسەی چۆمانی دەبێت خۆپیشاندان لەناو شاری هەولێر بكرێت ئەگەرنا لەقەزاو ناحیەكانی ئەو پارێزگایە ئاسایشی پارتی زۆر ئاسان دەتوانێت كۆنترۆڵی بكات ،بەاڵم ئەگەر هەولێر بجوڵێت كۆنترۆڵ ناكرێت. دەش����ڵێت"لەدواجاردا خەڵك����ی هەولێر دەجوڵێ����تو ب����ەاڵم پێویس����تیان بەوەیە بزوتنەوەیەكی سیاسی رێبەرایەتیان بكات
فۆتۆ :زمناکۆ ئیسماعیل بەتایب����ەت چاو لەس����ەر گ����ۆڕان كۆمەڵی ئیس��ل�امییە .بۆیە پێموایە ئەمڕۆش نەبێت س����بەی ئەم خۆپیش����اندانانە هەر دەگەنە هەولێر ،چونكە پارتیو یەكێتیو حكومەتی هەرێم ناتوانن هیچ كێش����ەیەك چارەس����ەر بكەن". الی خۆیش����ییەوە كاوە محەم����ەد پەرلەمانتاری گ����ۆڕان لەپەرلەمانی عێراق كە دوێنێ سەردانی بریندارەكانی رەواندزی كردبو ئام����اژەی ب����ەوەدا روبەڕوبونەوەی خۆپیش����اندەران بەو ج����ۆرە لەالیەن هێزە ئەمنییەكان����ەوە بەڵگ����ەی ئەوەی����ە ك����ە دەس����ەاڵت ئامادە نییە هیچ چاكسازییەك ب����كاتو دەیانەوێ����ت وەك راب����ردو درێژە بەحوكمڕانییە شكستخواردوەكەیان بدەن، ئ����ەو رەفتارەش����یان دەرگای ئاین����دەی هەرێمی كوردستان بەسەر هەمو ئەگەرێكدا دەكاتەوە.
ئاماژەی بەوەش����دا كە هەم����و ئەوانەی دەستگیركرابون لەرەواندز ئازادكراون بەاڵم بەشێكیان مۆبایلەكانیان دەستی بەسەردا گیراوە. كاوە محەم����ەد خۆپیش����اندانی رەواندوز بە"ئاماژەیەك����ی دڵخۆش����كەر" ناودەب����ات ب����ۆ گواس����تنەوەی ناڕەزایەتیی����ەكان بۆ س����نوری پارێزگای هەولێر كە رواندز سەر بەپارێزگاكەیەو پێش����ی وای����ە ئەوە تینو وزەو ورەیەكی زۆری بەخش����یوە بەخەڵكی هەولێرو بێگومان كاریگەری دەبێت لەسەر جوڵەی خەڵك لەو شارە. دەش����ڵێت"ئەوانەی گرەو لەس����ەر ئەوە دەكەن كە بەڕوبەڕوبونەوەی خۆپیشاندەران بەشێوەی توندوتیژ گرتنی چەند چاالكوانێك دەتوانن خەڵك چاوترس����ێن بكەنو نەهێڵن خۆپیش����اندان لەهەولێ����ر بكرێ����ت ئ����ەوە خەیاڵیان خاوە".
"ئێستا كاتی ئهوهی ه گۆڕانئۆپۆزسیۆن بونی خۆی ڕابگهیهنێت" ههرێمی كوردستان بهرگهی توندوتیژ ی ناگرێ ئا :لەیال جەمال شانزهی ئۆكتۆبهر دهرگای قۆناغێك ی نوێی بهڕوی كوردستاندا كردوهتهوه، بزوتنهوهی گۆڕانو هێزه ناڕازییهكانی دیكه بهرهو گهڕێكی دیكهی زۆرانبازی سیاسی دهچن ،ههڵسوڕاوێكی دیاری گۆڕان دهڵێت "ئێستا كاتی ئهوهیه گۆڕان بهئۆپۆزسیۆن بونی خۆی ڕابگهیهنێت". روداوهكان���ی دو مانگ���ی راب���ردو، كوردس���تانی لهبهردهم چهندین ئهگهردا راگرت���وه ،بهتایب���هت كاتێ���ك ههرێ���م لهس���هروبهندی ڕوداوهكان���ی ش���انزهی ئۆكتۆبهردا بو ،توڕهیی خهڵك بهرامبهر ئهو شكسته گهیشته لوتكه ،ههوادارانی بزوتنهوهی گ���ۆڕان چاوهڕوانی ئهوهیان لهبزوتنهوهكهیان دهكرد كه سهركردایهتی ئ���هم ناڕهزایهتیی���ه بكات كوردس���تانی گرتبۆوه ،بهاڵم گۆڕان بەپێشكهشكردنی پڕۆژهیهك ب���ۆ پێكهێنان���ی حكومهتی كات���یو ههڵوهش���اندنهوهی حكومهتی ئێس���تا دهستپێش���خهری كرد ،ئهمهش بوه هۆی س���هرههڵدانی رای جیاواز لهم بزوتنهوهیهدا. عهب���دواڵی مهال نوری ،ههڵس���وڕاوی دیاری بزوتن���هوهی گ���ۆڕان لهمبارهوه بەئاوێن���هی ڕاگهیاند كه ئهوان دهرفهتی ش���انزه ی ئۆكتۆبهری���ان نهقۆس���تهوه ب���ۆ گۆڕینی ئ���هم دهس���هاڵته ،چونكه ڕوداوهكان تهمومژێك���ی وایان دروس���ت كردبو كه حیزبی بهرپرس���یار بیویستایه
بڕی���ار ب���دات ،بڕیارهك���هی بهزیان���ی میللهتهك���هی دهش���كایهوه ،ئ���هو وت ی "پێویس���ت بو ئهو تهمومژه بنیشێتهوه، تا بزانی���ن بهرهو كوێ ههن���گاو بنێین. ئێمه زانیاریمان ههبو پالنو پیالنی جدی ههیه بۆ ههڵوهشاندنهوهی ئهم ههرێمه. ئهگهرچی ئ���هو پیالنانه نهڕەویونهتهوه، بهاڵم لهئێس���تادا بهرچاومان ڕۆشنتره. ئێستا كاتی ئهوهیه گۆڕان بهئۆپۆزسیۆن بونی ڕابگهیهنێت". ئهمڕۆ سێ شهممه جڤاتی نیشتمانی بزوتنهوهی گۆڕان كۆدهبێتهوهو تاوتوێی پرسی ئۆپۆزسیۆن بون دهكات .سهبارهت بەئامادهكاری بۆ بڕیاردان لهو بارهوهیه، عهب���دواڵی م���هال ن���وری وتی "ل���هڕوی سیاس���یهوه ئامادهس���ازی كراوه ،بۆیه بڕیار ئهدرێت ببینهوه بهئۆپۆزس���یۆن. ڕاس���تهیهك ههیه كه ئهمهوێت بۆ مێژو بیڵێم ،كاك نهوش���یروان لهكۆتاییهكانی تهمهنیدا تهواو گهیشتبوه ئهو قهناعهتهی كه گ���ۆڕان ئهبێت لهم دهس���هاڵته بێته دهرهوه .لهم���ڕۆوه ئیت���ر بزوتن���هوهی گۆڕان ئهبێت خهبات���ی ناتوندوتیژی كه لهگاندیهوه دهست پێئهكاتو لهئهمریكاو چهندین واڵت جێبهج���ێ كراوه لهئهرزی واقعدا جێبهجئ بكات". پێدهچێ���ت چونهوه بهرهی ش���هقامو گرتنهبهری ڕێگهیهك جی���ا لهڕێگهكانی پێش���تر ،ڕاگهیاندن���ی ئۆپۆزس���یۆن بونو پێش���ڕهوی كردنی خۆپش���اندانو ناڕهزایهتی���هكان بوهت���ه ئهمری واقع بۆ بزوتنهوهی گۆڕان ،زۆرینهی ههڵسوڕاوو س���هركردهكانی گۆڕان دهستپێشخهربون
لهدروستكردنی فشار لهسهر حزبهكهیان بۆ ههنگاوێكی لهجۆره. ستهم سهید ،ئهندامی ژوری پهیوهندیه دیبلۆماس���یهكانی بزوتنههی گۆڕان لهم بارهی���هوه بهئاوێن���هی راگهیاند ئهوهی ئێستا بهدیدهكرێت نائومێدیهكی گهورهیه بهرامبهر دهسهاڵت ،ئهو وتی "تهنها كهمتر لهچوار ساڵی ڕابردو بهنمونه وهربگرین، كۆمهڵێك خ���هونو پڕوپاگهندهی گهوره شكس���تیان هێنا ،لهوانه :س���هربهخۆیی نهوت ،دهستاودهس���تكردنی ئاشتیانهی دهس���هاڵت ،ئهوهی ئێمه بهنوێنهرایهتی جیهان ش���هڕی داعشمان كردوهو ئهبێت جیهان پاداش���تێكی گهورهمان بكات... ئهم���هش لهس���وتاندنی كارتێكی گرنگی سیاس���یو س���تراتیژی وهك ڕیفراندۆمدا كۆتایی هات". وتیشی "دهرهنجام دهسهاڵتی سیاسی كارێك���ی ك���رد هاواڵت���ی ئێم���هی قوڵ لهسیاس���هت تۆراندوه ،ئهوهی ئێس���تا دەبێ گۆڕان بی���كات گێڕانهوهی هیوایه، ئاش���تكردنهوهی تاكه لهگهڵ سیاسهت، چونكه تۆرانی تاك لهسیاس���هت مردنی خهون���ی دونیایهكی باش���تره .ئهمەش بزوتنهوهی گۆڕان بهپل���هی یهك تیایدا زهرهرمهند دهبێت". قۆناغهكه لهبهردهم دروستبونی هێزی نوێدا كراوهیه ،بهمهش پێدهچێت ئهركی گ���ۆڕان قورس���ترببێت ،لهدیاریكردن���ی ئهوهێاڵنهی ستراتیژی گۆڕان دهبهستنهوه بەداخوازیهكانی شهقامو پێویستیهكانی ئهم قۆناغه سیاسیهی ههرێم ،بهو پێیهی ئهوه تهنها گۆڕان نیه لهئێستادا دهیهوێت
گۆڕان پێویست ی ی سیاسی ه بهبوێر بۆ بانگكردن ی خهڵك بۆ خۆپشاندان ناڕهزایهت���ی خهڵك وهك س���هرچاوهی هێ���ز بهرههمبێنێتهوه ب���ۆ گۆڕانكاریو بهدیهێنانی ئامانجهكانی ،لهالیهكی ترهوه گۆڕان لهغیابی نهوش���یروان مس���تهفادا دهگهڕێتهوه ناو پڕۆس���هی ئۆپۆزسیۆن ب���ون ،لهههلومهرجێك���ی ناوخۆی���یو نێودهوڵهتی پڕ ئاڵۆزیو تهمومژاویدا. عهب���دواڵی مهال نوری ل���هم بارهیهوه وت���ی "گۆڕانی داهاتو لهگۆڕانی ئێس���تا ناچێت ،بهاڵم تهواوكاری گۆڕانی ئێس���تا دهبێت .ڕهخن���هی زۆر ههبون لهگۆڕان، ئاین���دهی گۆڕان ئهبێت لهس���هر بنهمای ئهم ڕهخنانه بنیاد بنرێتهوه .بونی كاك نهوشیروان زۆر گرنگه ،بهاڵم كۆچیدوایی ئهو ناكاته ئهوهی ئێمه دابنیش���ین .ئهم قۆناغهی گ���ۆڕان قۆناغ���ی ڕاگهیاندنی پهیامی نوێیه بهگوێی سهرجهم خهڵكی ههرێمی كوردستاندا بهئهندامانی پارتیو یهكێتیو سهرجهم حیزبهكانی دیكهوه".
ههروهها س���تهم س���هید پێ���ی وایه س���هرهڕای تێبینی���هكان هێش���تا ئ���هم بزوتنهوهیه بهدیلی نیه ،هێش���تا هێزێك نی���ه بتوانێت دیدگاو گوتاری بزوتنهوهی گ���ۆڕان تێپهڕێنێت ،لێرهوه گفتوگۆكردن دهربارهی ڕۆڵی سیاسی ئایندهی گۆڕان دهربارهی ئهوهیه چی بكات بۆ بهرگرتن لهنائومێدبون���ی خهڵ���ك لهپڕۆس���هی سیاسیو بهشداری سیاسی. ئهزمون���ی بهش���داری كردن���ی گۆڕان لهدهس���هاڵت شكس���تیهێنا ،ئهزمون���ی هاواڵتیانی���ش لهگهڵ پش���تگیریكردنی ههرهێزێكی سیاسی لهناڕهزایهتیهكانیان لهسهر ش���هقام ئهزمونێكی تاڵه .خهڵك ئهتوانێ ببێت���هوه كهناڵ���ی گهڕانهوهی گۆڕان بۆ ناو شهقام ،بهاڵم بهكارهێنانی ناڕهزایهتیهكان وهك ههوێنی چارهسهری گرفتهكانیان پرس���ێكی دو س���هرهیه بۆ بزوتنهوهكه .لهئاس���تێكدا پهیوهس���ته بهپرس���ی ڕهوایهت���یو هاودهنگی لهگهڵ هاواڵتیان .لهئاس���تی دوهمدا وابهستهی تواناكان���ی ه���هر هێزێكی سیاس���یه بۆ بهخۆداچونهوهو داڕشتنی ستراتیژی نوێ لهس���هر بنهمای دهرفهتهكان لهئێستاداو پێداویستیهكانی ئاینده .پێدهچێت دۆخی ههرێ���مو دۆخی گۆڕانی���ش تهنها بەبونه ئۆپۆزس���یۆن بهس نهبێ���ت ،بهڵكو ئهم ههنگاوه گۆڕان ڕوبهڕوی بهرپرس���یارێتی ق���ورسو ف���راوان بكات���هوه لهچهندین ئاستدا. ستهم س���هید پێیوایه لهپاڵ بڕیاری ئۆپۆزس���یۆن بون���دا ،ل���هدوای ئ���هو ماڵوێرانیهی دهس���هاڵت توشی ههرێمی
كرد گۆڕان پێویستی بهههنگاوی كرداریه، ئ���هو وتی "یهك���ەم ،گۆڕان پێویس���ت ی بهبوێری سیاس���یه بۆ بانگكردنی خهڵك ب���ۆ خۆپش���اندان ،هێش���تا میكانیزمه مهدهنی���هكان ڕۆڵی���ان كۆتایی نههاتوه، ئهگهر بتوانین بەدروستیو بەبههێزیهوه بهكاریان بهێنی���ن .دوەم ،گرنگه گۆڕان لهههوڵدان���ی بۆ چاكس���ازی س���نوری جوگرافیایی ههرێم ببڕێت ،لهبهغدادهوه بێت یاخ���ود كۆمهڵگ���هی نێودهوڵهتی پشتیوانی لێبكات ،بهبێ ترس لهگوتاری ناسیۆنالیس���تی موزهیهف���ی پارت���یو یهكێتی". وتیش���ی "لهڕابردودا ههر جموجوڵێكی سیاس���یو مهدهنی دهرهوهی دهسهاڵت لهبازن���هی ئۆپۆزس���یۆندا بوب���ێ یاخود ل���هدهرهوهی ئۆپۆزس���یۆن ،بهگهم���هو دهستتێوهردانی جیاواز بێ ئهنجامكراوه، یان توندوتیژی لێكهوتۆتهوه". پرسی بونهوه ئۆپۆزسیۆن بۆ گۆڕان، بزوتنهوهكهو ئ���هو جهماوهرهش دهخاته ژێ���ر ئ���هو پرس���یارهی ئهم ههن���گاوه بهروهكوئ ئاڕاس���ته دهكرێ؟ عهبدواڵی مهالنوری لهوهاڵمی ئهم پرس���یارهدا وتی "ههرێمی كوردستان بهرگهی توندوتیژی ناگرێو بژاردهی توندوتیژی بژاردهیهكی كارپێكراو نابێت الی بزوتنهوهی گۆڕان. ئهم قۆناغهی گۆڕان قۆناغی ڕاگهیاندنی پهیامی نوێیه بهگوێی سهرجهم خهڵكی ههرێمی كوردستاندا بهئهندامانی پارتیو یهكێتیو س���هرجهم حیزبهكانی دیكهوه، ك���ه پێیانبڵێی���ن بهرژهوهن���دیو خاڵی هاوبهشمان ههیە".
4
هەنوکە
) )606سێشهممه 2017/12/19
ئایا سیستهم ی حوكمڕانی كوردستان بهرێگه ی ئاشتی دهگۆڕێت؟ "دەسەاڵتیک بەزەبری هێز دروست ببێت هەردەبێت بەزەبری هێز بروات" ئا :ئومێد عومهر
زۆر ئاساییە ئەگەر بڵێن خۆپیشاندانەكان سنوری سلێمانی تێناپەرێنێت، بەاڵم ئەوەشمان لەبیرنەچێت سلێمانی ناوەندێكی گرنگو خاوەن پێگەیە. دەكرێ لەسلێمانی گۆڕانكاری گەورە دروست ببێت
جارێکی دیکە شەپۆلێکی ناڕەزاییو خۆپیشاندان ژمارەیەک شارو شارۆچکەی کوردستانی گرتەوە. هەندێک شوێن روبەڕو بونەوەو گرژی رویدا .ئەگەرچی چاودێرانی دۆخەکە جەخت لەسەر مافی هاواڵتیان دەکەنەوە بۆ ناڕەزایی دەربڕین، بەاڵم هۆشداریش دەدەن لە ئەنجامە ترسناکەکانی سەرهەڵدانی توندوتیژی. نوس���ەرو روناكبی���ر رێبی���ن هەردی، پێی وای���ە بەكارهێنانی بژاردەی هێز بۆ گۆڕان���کاری ،دۆخێك دێنێتە پێش���ەوە ئەگەر لەوەی ئێستا خراپتریش نەبێت، باشتر نابێت .ئەو وتی "بڕوام بە گۆڕین لەرێگ���ەی بەكارهێنانی هێ���زەوە نیە، چونكە هەر دەس���ەاڵتیک بە زەبری هێز دروس���ت ببێت ،دواجار دەبێت بەمایەی كێش���ە ،بڕوای بەخەباتی دیموكراسیو دەستاودەس���تكردنی دەسەاڵت نابێتو سەرئەنجام ئەویش هەردەبێت بە زەبری هێز بروات" .پێش���ی وای���ە گرتنەبەری خەبات���ی مەدەن���یو دیموكراس���یانە، هەنگاوێكی تەندروس���تە بۆ فشاركردنو گۆران���كاری ،وتیش���ی "كاری راس���تو دروس���ت ئەوەیە هەوڵبدەی���ن لەرێگەی مەدەن���یو دیموكراس���یەوە گۆرانكاری بكەی���ن .گرفتی گ���ەورەی ئێمە ئەوەیە بەداخ���ەوە بەش���ێكی زۆر لەهاواڵتیان بەبیان���وی ئەوەی بڕوایان بەپرۆس���ەی هەڵبژاردن نیە ،ناچنە سەر سندوقەكانی دەنگ���دان ،دەنگ ن���ادەنو پێیان وایە تەنها رێگە ب���ۆ گۆڕانكاری بەكارهێنانی توندوتیژیە". بەبۆچون���ی رێبین ه���ەردی ئەو هێزە ناڕازیی���ەی لەگۆرەپانەكەدای���ە ،توانای ئ���ەوەی نیە گۆڕانكاری گ���ەورە ئەنجام بدات .ئەو وتی "ئەو خۆپیش���اندانانەی ل���ەم س���نورە س���ەرهەڵدەدەن ،هێزی گۆڕانكاری���ی گەورەی���ان نی���ە .چەند جارێكیش ئەو ئەزمونی خۆپیش���اندانە تاقیكراوەتەوە ،لێرەو هەر لەس���نورێكدا دەخولێت���ەوە .س���ەرەڕای ئەمان���ەش
خۆپیشاندانی دوێنێی کوردستان هەمو خەڵكی ئەو ناوچانەش���ی لەگەڵدا تر دۆخەك���ە خراپتر دەكات .توندوتیژی نیە كە خۆپیش���اندانەكانی تێدا ئەنجام دەبێتە مای���ەی بەهێزكردنی نەیارەكانی دەدرێن". گەلی كوردستان .من ترسم لەوەیە ئەم الی خۆی���ەوە ئازاد تۆفی���ق ئەندامی روداوان���ە لەالیەن حكومەت���ی عێراقەوە مەكتەبی راگەیاندنی یەكێتی نیش���تمانی بقۆزرێتەوەو پێگەی هەرێمی كوردستانی كوردستان داوا دەكات خۆپیشاندانەكان پ���ێ الوازببێ���ت" .رەخن���ەی توندیش لەچوارچێ���وەی هێمنان���ەو مەدەنیان���ە لەحكومەتی هەرێمی كوردستان دەگرێت بهێڵرێنەوە .پێش���ی وای���ە بەكارهێنانی ب���ەوەی ،ناكرێت موچ���ەی فەرمانبەران توندوتیژی سودی هیچ الیەنێكی تێدانیە .بكرێت بەچارەكو ئەو چارەكە موچەیەش ئەو وتی "راس���تە خەڵكو فەرمانبەران ب���ە دومان���گ جارێ���ك بی���ان درێتێ. بەدەس���ت قەیرانی داراییەوە لەژیانێكی بەپێویستیش���ی دەزانێ���ت هەرچی زوە دژوارو س���ەختدا دەژین .راس���تە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردس���تان پالنێك نەبونی موچە ،قەیرانەكانی كارەبا ،ئاو ،ب���ۆ چارەس���ەر كردنی دۆخ���ی ئابوری سیاس���ی ،نەبونی خزمەتگوزاری هەیە ،هەرێمی كوردستانو باش���كردنی ژیانی بەاڵم دەبێت ئەو راستیەشمان لەبەرچاو موچەخۆرانو هاواڵتیانی هەرێم دابنێت. ئ���ەو وت���ی "ل���ەم كات���ەدا ك���ە ئەو بێت بەكارهێنان���ی توندوتیژی هێندەی
نارەزای���یو خۆپیش���اندانو س���وتاندنی بارەگای حزبو بینای ئاسایشو پۆلیسی هاتوچۆ رودەدەن ،هەرێمی كوردس���تان لەكێش���ەیەكی قوڵدایە لەگەڵ حكومەتی بەغ���دا ،لەگ���ەڵ بەغدای���ەك روب���ەرو بوینەتەوە كە حەی���دەر عەبادی لەدوای روداوەكانی كەركوكو هێرشەكانی سوپاو حەشدی شەعبی بۆ ناوچە كوردیەكان، لەهەڵسوكەوتەكانیدا وای نیشان دەدات هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندوەتەوەو لەم���ەودوا وەك پارێ���زگا مامەڵە لەگەڵ شارەكانی هەرێم دەكات". ئ���ازاد تۆفی���ق پێ���ی وای���ە ئەوەی لەناوخ���ۆی هەرێ���مو ئ���ەو فش���ارانەی لەالیەن بەغ���داوە رودەدەن ،هەر هەموی پەیوەن���دی بە ئەنجامدان���ی ریفراندۆمی
فۆتۆ :ئەمیر حەسەن
گەل���ی كوردس���تانەوە نیە .ئ���ەو وتی "سیاس���ەتی شیعەو س���وننە لەبەرامبەر گەلی كوردس���تان دو دیوی یەك دراونو بەردەوام كار بۆ الوازكردنی رۆڵو پێگەی كورد دەكەن". هەر لەب���ارەی خۆپیش���اندانەکانەوە، عەدن���ان عوس���مان ئەندامی پێش���وی پەرلەمانی كوردس���تان لەفراكس���یۆنی گ���ۆران بەئاوێن���ەی وت "من هەمیش���ە لەگەڵ خەباتی مەدەنیم .خەباتی مەدەنی كاریگەری���ی گرنگی هەیە .زۆر ئاس���اییە ئەگەر بڵێن خۆپیش���اندانەكان س���نوری سلێمانی تێناپەرێنێت ،بەاڵم ئەوەشمان لەبیرنەچێت سلێمانی ناوەندێكی گرنگو خ���اوەن پێگەی���ە .دەكرێ لەس���لێمانی گۆڕانكاری گەورە دروست ببێت".
لەبارەی ئەو دەنگۆیانەی كە باس لەوە دەكەن ئەم دەس���ەاڵتە گوێ لەخەباتی مەدەن���ی ناگرێت ئەو وت���ی "بەداخەوە هەندێك جار قس���ەی جدی هەیە لەسەر بەكارهێنانی هێزو توندوتیژی لەبەرامبەر دەس���ەاڵت ،چونكە لەكوردستان مافیای گەورەو دزو جەردەی خاوەن دەسەاڵتێكی گ���ەورە هەی���ە ،بۆیە بیر لە ش���ێوازی توندوتیژیو بەكارهێنانی هێز دەكرێتەوە". پێش���ی وایە ئەگەر ئەو خۆپیشاندانەی ئێستا دەستیپێكردوە بەرنامەی رۆشنی نەبێتو رێكنەخرێت ،دورنیە چارەنوسی هەمان ئەو خۆپیش���اندانانەی هەبێت كە پێش���تر بینیومانن .ئاماژەی بەوەشكرد خەباتی مەدەنی خەباتێكی دورودرێژەو پشودرێژی دەوێت.
"سوتاندنی بارەگای بزوتنەوەی گۆران باشترە لەوەی پەنجەی كەسێك خوێنی لێبێت" ئا :ئومێد عومهر دوێنی لەكاتی بەرێوەچونی خۆپیشاندانو نارەزایی لەناحیەی پیرەمەگرون ،بارەگای بزوتنەوەی گۆڕان لەالیەن خۆپیشاندەرانەوە ئاگری تێبەردرا .شانبەشانی بارەگای گۆڕان هەریەكە لەبارەگاكانی پارتی دیموكراتی كوردستانو یەكێتی نیشتمانی كوردستانو یەكگرتوی ئیسالمیو كۆمەڵی ئیسالمیش دەربازی توڕەیی خۆپیشاندەران نەبونو بلێسەی ئاگری توڕەییان تێدا كرایەوە. مونیرە عوس���مان ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەفراكسیۆنی گۆڕان ،لەبارەی س���وتاندنی بارەگای بزوتنەوەی گۆران لەناحیەی پیرەمەگرون ،بە ئاوێنەی وت "بارەگای حزبی بۆ ئەوە دروست دەكرێت تاخزمەتی خەڵك بكات ،ئەگەر نەیتوانی خزمەت بكات دی���ارە لەالیەن خەڵكەوە هیچ بایەخێك���ی نامێنێت .س���وتاندنی بارەگای بزوتنەوەی گۆران باشترە لەوەی پەنجەی كەسێك خوێنی لێبێت". ئەو پەرلەمانتارەی گ���ۆڕان پێی وایە هەرخۆپیش���اندانێكی مەدەنیانە ئەنجام بدرێت ،بەمەرجێك دوربێت لەبەكارهێنانی توندوتی���ژی ل���ە بەدەس���تهێنانی داواو داواكارییەكاندا س���ەركەوتو دەبێت .ئەو وتی "دۆخی هەرێی كوردستان روبەڕوی قەیرانێكی س���ەخت بوەتەوە ،هاواڵتیان ب���ێ موچ���ەن ،ب���ێ خزمەتگوزاری���ن، ژیانیان تەواو س���ەختو دژواربوە .بەم خۆپیشاندانو نارەزایانە دەیانەوێت دوای
ئەم بارودۆخەی ناخۆی هەرێمی كوردستان ،هۆكارێكە بۆ ئەوەی حكومەتی عێراق زیاتر فشار بخاتە سەرمان
سوتاندنی بارەگای حزبەکان لەپیرەمەگرون مافەكانی خۆیان بكەن". بەراورد بە پارتو الیەنە سیاسیەكانی دیكەی كوردس���تان ،بزوتنەوەی گۆران زۆرترین چاوی لەس���ەرە بەوەی لەكاتی دروس���تبونیدا دەوت���را گ���ۆڕان لەپێناو دەنگی ناڕازیو قوتو مافەكانی خەڵكی كوردستاندا لەدایك بوە .هەندێك جاریش ئەو بزوتنەوەیە بەوە تۆمەتبار کراوە كە
دەیەوێت سواری شەپۆلی خۆپیشاندانو ئەودەنگە ناڕازییانە ببێت كە لەش���ەقام دەردەكەون. مونیرە عوسمان ،ئاماژە بەوەدەكات بزوتنەوەی گۆڕان بزوتنەوەیەكی مەدەنی بێ پارەو چەكە .بە وتەی ئەو گۆڕان تەنها خەڵكی هەیە .وتیشی "لەماوەی رابردداو بزوتنەوی گۆران ،زۆر بە هەستكردن بە
بەرپرسیارەتی مامەڵەی لەگەڵ دۆخەكان ك���ردوە ،بەتایبەت ل���ەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە ،گۆڕان زۆر بە وردی مامەڵە لەگەڵ دۆخەكە دەكات". پێش���ی وایە باش���ترین چارەسەر بۆ تێپەراندن���ی دۆخ���ی ئێس���تای هەرێمی كوردس���تان ،پێكهێنان���ی حكومەت���ی رزگاریی نیش���تمانیو هەڵوەشاندنەوەی
ئ���ەم حكومەت���ەی ئێس���تایە .ئاماژەی بەوەش���كرد ئ���ەم حكومەتەی ئێس���تا لەئاس���ت داواو داخوازییەكان���ی خەڵكی كوردستاندا نیەو رۆژ لەدوای رۆژ خەڵكی كوردس���تان لەس���ایەی ئەم دەسەاڵتەدا ژیانانی س���ەختر دەبێت .ئەو وتی "ئەو دۆخەی دەیبینی���ن پارتیو یەكێتی لێی بەرپرسیارن".
لەبەرامبەردا ،فازڵ بەشارەتی ئەندامی س����ەركردایەتیو بەرپرس����ی لق����ی 12ی پارتی دیموكراتی كوردستان ،بەئاوێنەی راگەیان����د لەخۆپیش����اندانەكانی رۆژی دوشەممەدا تەنها لەناحیەی پیرەمەگرون لەالیەن خۆپیشاندەرانەوە بارەگای پارتی س����وتێنراوە .ئاماژەی ك����رد "لەهەندێك ش����وێنی دیكەش خەڵكانێك ویس����تویانە پەالماری بارەگاكانمان بدەن ،بەاڵم هێزە ئەمنیەكانو پۆلیسی چاالكیە مەدەنیەكان رێگرییان لێكردون". فازڵ بەشارەتی وتی "ئەم بارودۆخەی ناخ���ۆی هەرێمی كوردس���تان ،هۆكارێكە بۆ ئەوەی حكومەتی عێراق زیاتر فش���ار بخاتە س���ەرمان .دەمەوێت بەو كەسانە بڵێم كە بارەگای الیەنەكان دەس���وتێنن ی���ان پەالم���اری دەدەن ،ئ���ەو كارەیان خزمەت بەهیچ ك���ەسو الیەنێك ناكات، تەنان���ەت خزم���ەت بەخودی خۆش���یان ناكات .دۆخی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان زۆر مەترسیدارە .خەریكە ئەو ئەزمونەی دوای چەندین س���اڵ لەخوێن بەخش���ینو قوربانی���دان هاتوەت���ە بەره���ەم ،لەناو دەچێت .ئەوەتا ئێس���تا ل���ە ناوچەكانی مەخمورو دەوروب���ەری حكومەتی عێراق هێزێكی زۆری س���وپاو حەشدی شەعبیو چەكدارەكانی تری كۆكردوەتەوەو بەنیازی داگیركردنی هەرێمی كوردستانە". ئەو پێشی وایە دۆخی هەرێمی كوردستان وەك "خەرمانە" ،لەه����ەر الیەكیەوە ئاگر بگرێ����ت تەواوی خەرمانەكە دەس����وتێت. وتیش����ی "پارتی هیوای دەخواس����ت ئەو خۆپیش����اندانو ناڕەزاییانە بەش����ێوەیەك بونایە تا ئەوانیش هاوكاریان بونایە".
هەنوکە
چۆن خهبات ی ناتوندوتیژ ی دهتوانێت كاریگهر بێت؟
) )606سێشهممه 2017/12/19
5
"گهورهترین تراژیدیا ستهمكاری مرۆڤ ه خراپهكان نییه ،بهڵكو بێدهنگی مرۆڤ ه باشهكانه"
73ساڵهی
ئا :رێژەن کەریم
نهوشیروان مستهفاو كلتوری ی ناتوندوتیژ
ێ ههرێمی كوردستان ،شهپۆلێك ی دوێن ی لهناڕهزاییو خۆپیشاندان دیكه ی ئهزمون كرد ،بهتایبهتی شار سلێمانی .ك ه لهسهرلهبهیانییهوه تا ئێوارهیهكی درهنگ وهخت خۆپیشاندان ی چهند بهردهوام بو ،بۆ ماوه كاتژمێرێكیش شهڕه بهردو دارالستیك ی خۆپیشاندهرانو غازی فرمێسك ڕێژو ی هێزهكان ی پۆلیس ی حهریقی ئاو لێكهوتهوه. ی ی ئهم����ڕۆش چواردهور تا بهرهبهیان ی لقی چواری پارتی دیموكرات ی بارهگا ی ئهمنی تهنرا كوردستان بههێزێكی زۆر بو ،كه دهوری باخی گشتیو داخستن ی ئهو رێگایانهش����ی دهگرتهوه لهسلێمان ی ی پااڵس����هوه دهچونهوه یهردهم بارهگا ی شهقامهك ه لقی چوارو ئهمبهرو ئهوبهر بهڕوی ئوتومبێلدا دخرابون. ی ئای����ا خۆپیش����اندانهكانی ئێس����تا كوردستان لێرهدا كۆتاییان دێت یاخود ی كوردس����تان لهبهردهم جێمێكی دیكه زۆرانبازیو توندوتیژیدایه؟ ی كردنی ئاینده لهم ههلومهرج ه پێشبین ی ئاڵۆزهی كوردستانو عێراقو ناوچهكه تێكهوتوه قورسه ،ئهمڕۆو رۆژانی ئاینده وهاڵمی ئهم پرسیارانهیان لهگ هڵ خۆیاندا بۆ خهڵكی كوردستان ههڵگرتوه. ی بۆ خهڵكی كوردستان گرنگه، ئهوه پێداگ����ری كردنیان����ه لهس����هر خهبات ی ناتوندوتی����ژیو ئاش����تیان ه بهئامانج���� ی ئهنجامدان����ی گۆڕانكارییهكی ریش����هی ی لهسیس����تهمی حوكمڕانی كوردس����تانو ئاڕاس����تهكردنیدا بهرهو بهدامهزراوهی ی ك����ردنو دهرهێنان����ی دهزگا گرنگهكان ی پێشمهرگهو ئاسایشو ئابوریو پهروهرده ی لهچنگاڵ ی دو حیزبه دهس����هاڵتدارهكه كوردس����تانو تێپهڕاندن����ی یهكج����اری ئهزمون ی "مهالی����یو جهاللی" كه زیاتر لهپهنجا ساڵه كوردستانیان بهملمالنێ ی ی ئێمهیان خۆیانهوه ش����هكهتو مێ����ژو پڕ لهشكس����ت ك����ردوه لهبهرامبهر ئهو دوژمنانهدا ك ه ههمیشه چاویان بڕیوهت ه ئهوهی كوردس����تان بخهن ه ژێر دهست ی خۆیانهوه. ئهوهی بۆ خهڵكی كوردس����تان گرنگ ه ی وان����ه وهرگرتن ه لهخهباتی ئاش����تیانه میللهتان����ی دیك����هی جیه����ان لهپێناو ئ����ازادیو دادپهروهریدا ،ك����ه لهحهفتا ساڵی رابردودا چهندین نمونهی مێژوی ی ه����هن س����هلماندویانه خهباتی مهدهنیو
خۆپیشاندانی رانیە 12/18 ناتوندوتیژی س����هركهوتوترین رهوش���� ی ی خهب����ات ب����وه بهرامب����هر بهتوندوتیژ دهسهاڵت. خهبات����ی س����هندیكای س����ۆلیدارێت ی پۆڵهندا یهكێك ه لهنمونه سهركهوتوهكانو وهك سهرمهش����ق ی خهبات ی مهدهنی دژ بهرژێم����ه دیكتاتۆریو س����هربازییهكان ی ی لهڕێگه لێیدهڕوانرێ����ت ،ك����ه توان���� خهبات����ی ئاش����تیانهو ش����ێلگیرانهیهوه ی ههش����تاكانی سهدهی رابردودا لهدهیه نهك كۆتایی بهدهس����هاڵتی كۆمۆنیست ی ئهو واڵت ه بهێنێت ،بهڵكو توانی رۆڵێك ی گ����هورهش لهههرهس����هێنانی بلۆك���� ی رۆژههاڵتی ئهوروپا ببینێت. ئ����هم س����هندیكایه س����اڵ ی 1980بۆ داكۆك����ی ك����ردن لهمافی كرێ����كارانو ی ههلومهرج ی فهرمانبهران دامهزرا بههۆ س����هختی ئابوریو گرانیی ئهو واڵتهوهو ی خهبات���� ی مهدهنیو ب����وه رهمزو هێما ئازادیخوازی. ههروهه����ا بزوتنهوهی دژ بهئاپارتهاید لهئهفهریق����ای باش����ور دوای ئ����هوهی
فۆتۆ :ئەمیر حەسەن وازی لهخهبات����ی چهكداری����ی هێن����ا، پێش����كهوتنو پش����تیوانییهكی زیاتری بهدهس����تهێناو س����هرهنجام لهسهرهتای دهیهی نهوهدهكانی س����هدهی رابردودا سهركهوتنی بهدهس����تهێنا .لهتهیموری خۆره����هاڵت خهبات����ی مهدهن����ی ب����ۆ پش����تیوانی كۆمهڵگ����هی نێودهوڵهتی زۆر س����هركهوتوانهتر ب����و لهپهنابردنه ب����هر چهك .خهبات����ی مهدهنی مهیدانی تهحری����ری قاهیرهش س����هرنجی ههمو دنی����ای ب����هرهو الی خ����ۆی راكێش����ا، بهتایبهتی كه كاتێك هێزه ئهمنییهكانی میسر بهسواری حوش����ترهوه هێرشیان ك����رده خۆپیش����اندهرانو ههم����و دنیا بهدی����ار س����هیركردنی ئ����هو مهیدانهوه واقیان وڕما تا دواجار ناڕهزایی كۆتایی بهدهس����هاڵتی ههتا ههتای����ی موبارهك هێن����ا .ههروهها البردن����ی دیكتاتۆری فلیپی����ن فردینان����د ماركوس لهس����اڵی 1986لهالیهن بزوتن����هوهی خهڵكهوه، روخانی حكومهته سۆشیالیس����تهكانی واڵتان����ی رۆژههاڵتی ئهوروپا لهس����اڵی
،1989پوچ����هڵ كردن����هوهی كودهت����ا لهیهكێتی س����ۆڤیهت لهساڵی 1991دا، دهس����ت لهكاركێش����انهوهی سۆهارتۆی سهرۆك كۆماری ئهندهنوسیا لهئهنجامی كۆمهاڵیهت����ی لهس����اڵی ،1998البردنی میلسۆفیجی سهركردهی سربیا لهساڵی ،2000لهس����هركار البردن����ی ب����ن عهلی لهتونسو موبارهك لهمیس����ر له2011دا، لهدیارترین نمونهی خهباتی ئاشتیانهن روهو چهسپاندنی دیموكراسی. ههرچهن����ده نمون����هی خهبات����ی ناس����هركهوتوانهی ئاش����تیانهش زۆرن، وهك س����هركوت كردن����ی بزوتن����هوهی دیموكراسیخوازی لهچین ساڵی 1989و شكس����تی بزوتنهوهی س����هوز لهئێران ،2009بهاڵم خهباتی ئاش����تیانه ئهوهی س����هلماندوه كه ئهگهر جهم����اوهر پهی بههێ����زی خۆیان ببهن هیچ دیكتاتۆرێك توانی بهرگری كردنی لهبهرامبهر ئهواندا نابێت ،گرنگ ئهوهیه خهڵكی كوردستان فێربن چۆن بێ توندوتیژی سود لههێزی خۆیان وهربگرن لهپێناو گۆڕانكاریدا.
ئهوهی بۆ خهڵك ی كوردستان گرنگه تێپهڕاندنی یهكجاری ئهزمونی "مهالییو جهاللی" كه زیاتر لهپهنجا ساڵه كوردستانیان بهملمالنێی خۆیانهوه شهكهتو مێژوی ئێمهیان پڕ لهشكست كردوه
ی جیهان ی ناتوندوتیژ 5ناودارترین سهركردهی خهبات
مارتن لوسەر
گاندی مههامتا گاندی بهباوك����ی خهباتی ناتوندوتی����ژی ناودهبرێت، یهكهمین رابهری سیاسی جیهانه كه بهدامهزراندنی بزاڤێكی كۆمهاڵیهتی گ����هوره میللهتهكهی بهبێ پهنابردنه بهر توندوتیژی بهرهو ئازادیو رزگاری رێنمایی كرد .لهفهلس����هفهی گاندیدا ههر جۆره پهنابردنه بهر تیرۆرو توندوتیژییهك بۆ گهیشتن بهئامانج ناڕهواو گوناحه. گاندی پێیواب����و "ههر بزوتنهوهیهك لهس����هر بنهم����ای حهقیقهتو ناتوندوتی����ژی بنیاتنرابێت سهرهنجام ههر دهیباتهوهو سهردهكهوێت".
مارتین لۆس��هر كینگ
راب����هری سیاس����یو مهعنهوی رهشپێس����تان ی ئهمهریكای����ه لهپێناو یهكس����انیدا ،ئهو لهنێوان س����ااڵنی 1955تا 1968دا بوه رهمزی خهباتی مهدهنی. مارتین پێیوابو كه دڵنیابهخش����ترین رێگه بۆ ئهنجامدانی گۆڕانكاری ریشهیی لهژیانی سیاسیو
ماندێال
ی الما داالی
كۆمهاڵیهتیدا پهنابردنه بهر خهباتی ناتوندوتیژییو سپی پێستانو رهشپێستان راگهیاند ،سهربار ی س����هرپێچی مهدهنییه نهك خهباتی چهكداریی ،ئهوهی كه س����اڵههای س����اڵ بو رهشپێستهكان ی رهوش����ی بهدهست ستهمكاری كهمینهیهكی سپی پێستهوه ئهو دهیوت "ئهنجام نهدانی توندوتیژ دهیانااڵند. ژیانی خهڵكی جوامێرو ئازایه". ی مكار ه ���ت � س تراژیدیا دهش����یوت "گهورهترین ی الما داالی ه مرۆڤ ی نگ ه بێد ڵكو ه ب مرۆڤه خراپهكان نیی����ه، ی ی تبتییهكان���ه ،سهرتاس���هری ژیان راب���هر باشهكانه". ی ی نێوان خهڵك ی ئاش���ت لهپێناو س���هقامگیری ی چین���دا بهخت ك���ردوه ،لهم تب���تو دهوڵهت ی ی 1959هوه تا ئێستا لهواڵتهكه پێناوهدا لهساڵ نیلسۆن ماندێال س����هركردهی خهباتی دژ بهجیاكاری رهگهزیی دورخراوهتهوه ،ئ���هو هیچ كاتێك ئاماده نهبوه نێوان سپی پێس����تانو رهشپێستانی ئهفهریقای بهرامبهر بهپێش���ێلكاری ماف���ی مرۆڤ بێدهنگ باشوره ،پاش 27ساڵ لهزیندانیكردن دیموكراسیو بێت. الما ه���هر لهههرزهكاریی���هوه كهوتوهت ه ژێر ئاشتی بۆ واڵتهكهی هێنا 27 .ساڵ لهزیندانهوه ی ی مههاتما گاندییهوهو گاند ی وانهكان ی مهدهنیو ئاشتیانهی كرد كاریگهری سهركردایهتی بهرگر ی دهزانێت .ئهو ك ه بهمهبهس����تی بهدیهێنانی كۆمهڵگهیهكی ئازادو بهپێشهنگو سهرمهشقی خۆ ی پێبهخشراوه، ی ئاشت ی نۆبل ی 1989خهاڵت دیموكراسی ،ههر لهزیندانیشهوه كتێبی "رێگهی ساڵ پهنابردنه بهر توندوتیژی بهكارێكی ناكردهنیو دورودرێژی ئازادی" نوسی. ی بون ی مرۆی س����اڵی 1990كاتێك كه لهزین����دان ئازاد كراـ بهدوركهوتنهوه لهخهس���ڵهتی بااڵ ههر ههمان رۆژ پابهندبونی خۆی بهئاشتی نێوان ناودهبات.
ڤاسالڤ هاڤل
ڤاسالڤ هاڤل
ناتوندوتی���ژ ی شۆڕش���ی س���هركردهی "چیكوس���لۆڤاكیا"یه ،هاڤ���ڵ رۆڵ���ی گ���هورهی ههب���و لهكۆتایهێن���ان بهبااڵدهس���تی س���ۆڤیهت بهس���هر واڵتهكهی���دا ،بهدامهزرێن���هری شۆڕش���ه ناتوندوتیژییهكانی رۆژههاڵت���ی ئهوروپا دادهنرێت. ن���اوی "هاڤ���ڵ"ی ش���انۆنامهنوس به"شۆڕش���ی ئاوریش���می"یهوه گرێ���دراوه ،ئهو كه دڵس���ۆزانه بهشداری لهبههاری پراگدا كردبو ،سهلماندی دوای چهندین س���اڵ خهباتو كۆڵن���هدان دهكرێت بهبێ توندتیژی ئاقیبهت فهرشی دیكتاتۆری بپێچرێتهوهو ئهگهر گوناههكانیشی ببهخش���رێت ،ئهوا پایهكانی دیموكراس���ی رهگداكوتاوتر دهبێت .ئهو پێیوابو كه نابێت بهپهنابردنه بهر توندوتیژی ههمان كار بكهیت كه حكومهته س���تهمكارهكانی پێش���وتر كردویانه، بهڵكو پێویس���ته بهیهكجاری جڵ���هوی توندوتیژی بگریت .پێشیوابو ئهنجامدانی توندوتیژی ههروهك چۆن بۆ حكومهتهكان رێگهیهكی راس���تو دروست نییه بۆ بزوتنهوه ناڕازییهكانیش بهههمانشێوه.
ئهگهر ئێس���تا نهوش���یروان مستهفا لهژیان���دا بمای���ه ،ههین���ی داهات���و ،2017/12/22جهژنی لهدایكبونی 73 س���اڵهی ژیانی بو ،ئهو لهسااڵنی دوایی تهمهنیدا ههوڵیدا كلتورێكی سیاس���ی نوێ لهكوردس���تاندا بچهس���پێنێت ،كه لهب���ری كاركردن بهپرهنس���یپی یهكتر س���ڕینهوه ،كار بهبنهمای یهكتر قبوڵ كردن بكرێت. یهكێ���ك لهتایبهتمهندییه گرنگهكانی كهسایهتی نهوشیروان مستهفا ،لهههڕهتی گهنجێتییهوه تا ساتهوهختی كۆچكردنی، بریتی ل���هوهی ب���هردهوام كهس���ێكی "كرده" بوه ،ههروهك چۆن لهسهردهمی ش���اخدا بهرامب���هر بهدهس���هاڵتێك كه جگ���ه لهبهكارهێنان���ی زمانی هێز هیچ زمانێكی ت���ر تێنهدهگهیش���ت ،چهكی دانهناو چۆك���ی دانهدا ،لهس���هردهمی راپهڕینیش���دا بهتایبهتی لهدوای ساڵی 2000هوه باوهڕێكی نهگۆڕی بهپێویستی ئهنجامدان���ی "ریف���ۆرم"و "گ���ۆڕان"ی سیس���تهمی حزبایهت���یو حوكمڕان���ی كوردس���تان بو ،ل���هو پێناوهش���دا بۆ یهكهمجار سهركردایهتی بزوتنهوهیهكی راستهقینهی ئۆپۆزیسیۆنی مهدهنیانهی كرد. نهوش���یروان باش دهیزانی حوكمڕانی یهكێت���یو پارت���ی ،حوكمڕانییهك���ی نادادپهروانهو پڕ لهگهندهڵییهو لهس���هر بنهمای درۆو دراوو هێزو ناشهفافیهتو تاریكی بنیاتنراوه ،بۆیه هاتو مۆمێكی داگیرساند. نهوشیروان مستهفا زۆر پهرۆش بو بۆ ئهوهی كورد ئهزمونێكی حوكمڕانی كاراو شهفافو دیموكراس���یو ئازادو كراوهی ههبێ���ت ،خوازیاری ئ���هوه بو كوردیش وهك زۆرب���هی گهالن���ی پێش���كهوتوی دنیا دهستاودهس���ت كردنی دهسهاڵتو قبوڵكردنی دۆڕان ئهزمون بكاتو ببێته خاوهن���ی س���هرمایهكی ئهخالقی ،لهو پێناوهش���دا باوهڕی تهواوی بهخهباتی مهدهنیو ئاش���تیانه بو ،ههوڵیش���یدا دهس���هاڵتدارانی ههرێم بخاته سهر ئهو باوهڕهی كه كاركردن بهپرهنسیپهكانی دیموكراس���یو دادپ���هروهری نهك ههر كوردس���تان بههێ���ز دهكات ،بهڵك���و مانهوهو س���هرفرازی خۆشیان مسۆگهر دهكات. دامهزراندن���ی بزوتن���هوهی گ���ۆڕان ههوڵێك بو بۆ دهرهێنانی كوردس���تان لهكهوڵ���ی جهالل���یو مهالی���ی ،ب���ۆ نوێكردن���هوهی ئهزمون���ی دهس���هاڵتی كوردی لهههمو ئاس���تێكدا ،كه لهبری ئ���هوهی زۆرانبازییهكان���ی ن���او ماڵی كوردی بهچ هكو خیانهت لهیهك كردن یهكالبكرێنهوه ،لهڕێگ���هی ههڵبژاردنی ش���هفافو بێ گ���زیو س���ندوقهكانی دهنگدانهوه یهكالیی بكرێنهوه. نهوشیروان مستهفا زۆر مهبهستی بو نهریتو كلتوری خهباتی ناتوندوتیژیو ئاش���تیانه لهكوردس���تاندا بچهسپێت، چونك���ه دهیزانی ئهزمون���ی حوكمڕانی كوردی ئهگهر پێش���نهكهوێو گهش���ه نهكات ،س���هرهنجام لهب���هردهم پیالنی دهرهكیدا توانی خۆپاراس���تنی نابێتو هاڕه دهكات.
6
ئابوری
) )606سێشهممه 2017/12/19
داڕوخانی ئابوری ،هەرێمی كوردستان بەرەو پشێوییو توندوتیژی دەبات "ئێستا كاتی گۆڕانکارییە بۆ ئەوەی بەر بگیرێت بەو پالنانەی بۆ تێكدان هەن" ئا :نیاز محەمەد هەرێمی كوردستان لەدۆخێكی ئابوریو دارایی سەختدایەو هۆشداریش دەدرێت لەوەی ئەگەر حكومەتی هەرێم چاكسازی تەواوەتی نەكات ئەوە پێدەچێت دۆخەكە بەهۆی ناڕەزایەتی خەڵكەوە پشێویو ناسەقامگیری بەدوای خۆیدا بهێنێت ،شارەزایەکی ئابوریش دەڵێت "ئەو داهاتەی ئێستا هەیە بەشی ئەوە دەكات بەمجۆرە حكومەتی هەرێم موچە بداتە موچەخۆران بەمەرجێک چاکسازی بکرێت". ب���اری دارای���یو ئاب���وری هەرێمی كوردس���تان پاش كۆنترۆڵكردنەوەی ناوچە جێناكۆك���ەكان لەالیەن هێزە عێراقییەكان���ەوە ك���ە تێی���دا هەرێم لەنیوە زیاتر هەناردەی نەوتی خۆی لەدەس���تدا ،رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپتر دەچێت. لەئێس���تادا حكومەت���ی هەرێم���ی كوردستان كەمتر لە 300هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەكات كە داهاتەكەی لەگ���ەڵ داهاتەكان���ی ناوخۆی خۆی ل���ە 450ملی���ار دین���ار دەدات بەاڵم هەرێمی كوردس���تان بەپێی قس���ەی س���ەرۆكی لیژنەی دارای���یو ئابوری لەپەرلەمانی كوردس���تان 400ملیار دین���ار بۆ موچەو زیات���ر لە 50ملیار دیناریشی بۆ خەرجی فەرمانگەكانی پێویستە. حكومەت���ی هەرێمی كوردس���تان بەپێی قسەی توركیا 4ملیار دۆالری ئەو واڵتە ق���ەرزارە .هەروەها چەند مەروان گەاڵڵی پێشبینی دەكات ئەو بكشێتەوە .بەشێك لەسەركردەكانی ملیارێكی دیكەی كۆمپانیاكانی نەوتو دۆخەی هەیە پش���ێویو توندوتیژی بانگەش���ە ب���ۆ جوڵ���ەی هاواڵتیان لێبكەوێت���ەوە بەه���ۆی ئ���ەوەی كە دژ بەدۆخەك���ە دەكەن .س���ەرۆكی بانكەكانی ناوخۆش قەرزارە. س���ەرۆكی س���ەنتەری زانی���اریو چاوەڕوان ناكرێت حكومەتی ئێستای پەرلەمانی كوردس���تان كە سەر بەو لێكۆڵینەوەی س���تراتیژی كوردستان هەرێم بتوانێت هەنگاوی خێراو جدی بزوتنەوەیەی���ە داوای "راپەڕین���ی كە راوێژ دەداتە ئەنجومەنی وەزیران بۆ چاكس���ازی هەڵبگرێ���ت ئەوەش سەرتاسەری" كرد. بەرپرس���ی ژوری توێژین���ەوەی باس لەوە دەكات حكومەت تا ئێستا لەبەرئ���ەوەی ك���ە "بارودۆخەك���ە نزیكەی 10ملیار دۆالری فەرمانبەرانی لەئێس���تادا بەدەس���ت خەڵك���ی بزوتن���ەوەی گ���ۆڕان ،محەمەد عەلی بەئاوێنەی راگەیاند كە لەئێس���تاوە بەهۆی سیستمی پاشەكەوتی موچەوە دەستپاكەوە نییە". ئ���ەو پێش���بینی دەكات"دۆخ���ی دۆخەك���ە جۆرێك لەناس���ەقامگیری قەرزارە. دكتۆر عیزەت س���ابیر ،س���ەرۆكی هەرێمی كوردستان لەڕوی ئابورییەوە دروس���ت ك���ردوە ،ئ���ەوەی خەڵك لیژنەی داراییو ئابوری لەپەرلەمانی ئەوەندەی دیكە بەرەو داڕوخان بڕوات لەچەمچەماڵ ش���ەقام دەگرێتو تایە كوردس���تان ئەگەر چاكسازی لەهێزە پش���ێوییەكی زۆر گەورە رو لەهەرێم دەس���وتێنێت بۆ خۆی پش���ێوییەو چەكدارەكاندا بكرێت نەك موچەیان بكات .چونكە سەبری خەڵك سنوری چاوەڕوانی ئەوەش���ی لێ دەكرێت كە لێ ببڕێت ئەوە ئ���ەو داهاتەی هەیە هەی���ە ،بۆیە ت���ا س���نورێك قبوڵی لەڕوی ئەمنییەوە پش���ێوی دروست ببێت. بەش���ی ئ���ەوە دەكات بەمج���ۆرەی دەكات". ئەو پێیوایە دۆخەكە بەش���ێوەیەك ئێستا حكومەتی هەرێم موچە بداتە پێشبینی دەكرێت بزوتنەوەی گۆڕان خراپە كە چاوەڕوانی هەمو ش���تێكی موچەخۆران. كە دوەم حزبی كوردس���تانە لەڕوی "چ���اوەڕوان نەك���راوی" لێدەكرێ���ت س���ەرۆكی فراكس���یۆنی كۆمەڵی ژم���ارەی كورس���ییەكانی پەرلەمانی ئەوەش بەهۆی ئەوەی حكومەت هیچ ئیس�ل�امی لەپەرلەمانی كوردستان ،كوردس���تانەوە لەحكومەت���ی هەرێم یەك لەكێشەكانی چارەسەر نەكردوە
كەس حەز ناكات توندوتیژی لەو دۆخە بكەوێتەوە بەاڵم ئەوان گوێ لەكەس ناگرنو لەبری ئەو هەمو رەخنەو ناڕەزایەتیانەی خەڵك دڵیان بەوە خۆش بێت كە سەرۆكی فەرەنسا پێشوازیان لێ دەكات یاخود لەئەڵمانیا پێشوازیان لێ دەكرێت خۆپیشاندانی دوێنێی سلێمانی 1 2/18
فۆتۆ :ئاوێنە
ئێم���ە لێ���رە لەهەولێرو س���لێمانیو كێشەكان رۆژ بەرۆژ كەڵەكە دەبن. محەم���ەد عەلی ئام���اژەی بەوەش دهۆكە". ئ���ەو پێش���بینیش دەكات دا ك���ە بزوتنەوەكەیان پ���ڕۆژەی بۆ دەرچ���ون لەم قەیرانانە پێش���كەش ناڕەزایەتیەكانی خەڵك لەس���لێمانی ك���ردوە ،بەاڵم حكوم���ەت گوێی پێ س���نوردار نەبنو هەولێ���رو دهۆكیش ن���ەداوەو بەرپرس���انی "بەردەوام���ن بگرێتەوە. لەبازرگانی خۆی���ان"و هەر ئەوانیش بەاڵم بەگوێرەی قس���ەی سەرۆکی دەبێت بەرپرس���یارێتی هەر ش���تێك هەڵبگ���رن ك���ە ل���ەو بارودۆخ���ەوە س���ەنتەری زانی���اریو لێکۆڵینەوەی س���تراتیژیی کوردس���تان ك���ە راوێژ دەكەوێتەوە. وتیش���ی "ك���ەس ح���ەز ن���اكات دەداتە ئەنجومەن���ی وەزیرانی هەرێم توندوتیژی لەو دۆخە بكەوێتەوە بەاڵم بارودۆخەكە راس���تە باش نییە بەاڵم ئەوان گوێ لەكەس ناگرنو لەبری ئەو بەو شێوەیەش خراپ نییە كە هەندێك هەمو رەخنەو ناڕەزایەتیانەی خەڵك كەس وێن���ای دەكەنو ناگاتە ئەوەی دڵیان بەوە خۆش بێت كە سەرۆكی توڕەیی خەڵك بەشێوەیەك دروست فەرەنسا پێشوازیان لێ دەكات یاخود بكات كە پشێوی لێ بكەوێتەوە ئەگەر لەئەڵمانیا پێش���وازیان لێ دەكرێت ،بێتو بەئاڕاستەی سیاسیو دەستێكی لەبری ئەوەی كێش���ەكان چارەسەر سیاسی نەجوڵێنرێت ،بەتایبەت ئەو بكەن .چونو نەچونیان بۆ فەرەنسا دەستانە دەرەكی بن نەك لەناوخۆی یان ئەڵمانیا كەی كێش���ەی خەڵكی كوردستان. جەختی���ش دەكات���ەوە ك���ە كوردستان چارەسەر دەكات .كێشەی
بانگەش���ەكردن بۆ جواڵندنی خەڵك مەبەس���تی سیاسیو حزبی لەپشتەو ئەوەش هەموان زیانی لێدەكەن. وتیشی"دۆخی كوردستان پێویستی بەجێبەج���ێ كردنی كۆمەڵێك بڕیارە ك���ە حكومەت داونی بۆ چاكس���ازی لەكەرتە جیاجیاكاندا". بەپێی قس���ەی ئەو تەنیا لەكەرتی موچ���ەداو لەموچەی خانەنش���یناندا بەدیاریك���راوی 150ه���ەزار ك���ەس بە"نائاس���ایی" خانەنش���ینكراونو كە كۆی گش���تی خانەنش���ینان 245 هەزار كەس���ەو ژمارەی فەرمانبەرانی راستەقینەی هەرێم 750هەزار كەسە بەهەردو كەرتی سەربازیو مەدەنییەوە كە بەش���ێك لەو فەرمانبەرانە كادری حزبەكانن. وتیش���ی" ئێس���تا كات���ی ئەوەیە بەڕاشكاوانە چاكس���ازی بكرێت ،بۆ ئ���ەوەی بەر بگیرێت لەو پالنانەی بۆ تێكدان هەن".
"رێژەی بێكاری لەهەرێم گەیشتوەتە "%30
ئەگەر رێژەی بێكاری ٪١بێت رێژەی كوشتنو خۆكوشتن ٪6زیاد دەكات ئا :ئومێد عومەر
پسپۆڕانی بواری ئابوری دەڵێن بێکاریو قەیرانی دارایی هەڕەشە لەئاسایشی کۆمەاڵیەتی دەکەنو ئەگەری رودانی "شۆڕشی برسییەکان" زیاد دەکەن. مامۆستایەکی زانکۆ رایدەگەیەنێ "ئەگەر رێژەی بێكاری ( )٪١بێت رێژەی كوشتنو خۆكوشتن ٪6زیاد دەكات" .پێشی وایە "رێژەی بێكاری لەهەرێم گەیشتوەتە لەسەدا ."30 د .یونس عەلی مامۆستای كۆلیژی كارگێریو ئابوری لەزانكۆی سێمانی، بەئاوێن����ەی راگەیان����د ب����ەو پێیەی هەرێم����ی كوردس����تان زیاتر پش����تی بەیەك س����ەرچاوەی داهات بەس����توە كە نەوتە ،هەمیش����ە مەترس����یەكانی سەرهەڵدانی قەیرانی داراییو ئابوری روب����ەروی دەبێت����ەوە .پێش����ی وایە هەرێمی كوردس����تان دەب����و لەماوەی ئ����ەو س����ااڵنەی حكومران����ی كردوە بیری لەچەند س����ەرچاوەیەكی داهات
بكردایەتەوە بۆ ئەوەی ئەگەر یەكێك لەسەرچاوە داهاتییەكانیش روبەروی كێش����ە بویەوە كاریگەری����ی كەمتری هەبێت. ئەو وت����ی "بەبۆچونی من ئێس����تا رێژەی بێكاری لەهەرێمی كوردس����تان گەیشتوەتە لەس����ەدا ،30بەواتایەكی تر دەتوانین بڵێن لەهەر 3كەس����ێك كەس����ێك بێ����كار بوە" .پێش����ی وایە حكومەت����ی هەرێم ئی����رادەی نیە بۆ چارەس����ەركردنی كێش����ەو قەیران����ە ئاب����وریو دارایی����ەكان .ئام����اژەی بەوەشكرد حكومەتی هەرێم لەماوەی 26س����اڵی خۆیدا نەیتوانیوە ئەزمون لەحكومرانی حكومەتە پێشكەوتوەكانی واڵتانی جیهان وەربگرێت. د .یون����س عەل����ی دەڵێ����ت "پێ����م سەیرە ئێس����تا باس لەكەمكردنەوەی موچەی پێش����مەرگە دەكرێت ،نازانم حكوم����ەت بیر ل����ەوە ناكات����ەوە رۆژ لەدوای رۆژ كێشەو گرژییەكانی لەگەڵ حكومەتی عێراق لەپەرەسەندندایە؟". پێش����ی وایە كەمكردن����ەوەی موچەی پێشمەرگەو هێزەئەمنیەكان كێشەكان
قوڵتر دەكاتەوەو چارەسەرییەكانیش قورستر دەكات. ئەم مامۆستایەی كۆلیژی كارگێریو ئابوری ،لەب����ارەی دۆخی ئێس����تای هاواڵتیانی كوردستانەوە دەڵێت "ئێستا خەڵك كەوتوەتە ناو دۆخێكەوە ،نازانن چۆن لێی دەربازبن .دەبێت حكومەت پالنی هەبێت بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخە .نابێت الیەنە سیاسیەكان زاڵ بكات بەسەر الیەنی ئابوریدا .كێشەی ئێمە لەگەڵ ئەم حكومەتە ئەوەیە كە تائێستاش الیەنی سیاسی سەپاندوە بەس����ەر الیەنی ئابوریدا ،هیچ كاتێك لەپرسی نەوتدا شەفاف نەبوە .نەوت نرخی لەبازاڕەكان����ی جیهان دابەزیوە خەڵ����ك دۆخی ناهەموارە ،نەوت بەرز دەبێتەوە خەڵ����ك هەروەك خۆیەتیو هیچ گۆرانكارییەكی باش لەگوزارانیدا رونادات". ئاماژەی بەوەش����كرد ئەگەر لەهەر ناوچەی����ەك رێژەی بێكاریی لەس����ەدا یەكیش بێت ،كاریگەری خۆی لەسەر كۆمەڵ����گا جێدەهێڵێ����ت .ئ����ەو وتی "ئەگەر رێژەی بێ����كاری ( )%1بێت،
ئێستا خەڵك كەوتوەتە ناو دۆخێكەوە ،نازانن چۆن لێی دەربازبن ئەوا رێژەی خۆكوش����تنو كوشتن %6 زیاد دەكات .هەروەها %6یش رێژەی جیابون����ەوەی هاوس����ەران لەیەكتری زی����اد دەكات .ئەمە ئەگەر لەس����ەدا یەك بێت ،ئەی ئەوەی لەهەرێم هەیە دەبێ����ت چەند بێتو خۆتان بەراوردی بكەن؟ بەبۆچونی من رێژەی بێكاری لەهەرێم گەیشتوەتە ."%30 لەبارەی ئەگەری تەقینەوەی شەقام، کە هەندێكجار بەشۆرش����ی برسیەكان ناودەبرێت ،ئەو وتی "من باوەڕناكەم
شۆڕش����ی برسی لەكوردس����تان سەر هەڵبدات .رەنگە چەند جارێك بەشێك لەهاواڵتیانو ئەوانەی خۆپیش����اندان ئەنج����ام دەدەن ،داوای بەهان����اوە هاتنیان لەحكومەت����ی عێراق بكەن، بەاڵم دواجار دەبێ����ت ئەوەمان لەبیر بێت ،خەڵكی كوردستان دەستبەرداری پرس����ە نەتەوایەتیەكانی خۆی لەگەڵ بەغدا نابێ����تو نایەوێ����ت حكومەتی هەرێم لەبەرامبەر بەغدا بروخێنێت". لەالیەك����ی دیك����ەوە ،عەبدولخالق موحەمەد جاف ش����ارەزا لەكاروباری دارای����یو ئابوری ،لەس����ەر كێش����ەی ئابوریو دارایی هەرێمی كوردس����تان بەئاوێن����ەی وت "ئەم����رۆ هەرێم����ی كوردس����تان كەوتوەتە ن����او دۆخێكی مەترس����یدارەوە .نەبون����ی موچە وای كردوە كە دەستاودەس����تكردنی پارە بۆ جواڵندنی بازاڕو كایە ئابورییەكان بەتەواوی لەمەترسیدایە .بەشێك لەو كەلوپەلو شمەكانەی لەناو بازاڕەكاندان مەترس����ی بەس����ەرچونی ماوەكانیان دەكرێ����ت .بازرگان����ەكان ناوێرن بچن لەدەرەوەی هەرێم كااڵو شمەك بهێنن،
لەوە دەترسن نەفرۆشرێنو دواجاریش دەبێت لەناوببرێن". ئاماژەی بەوەش����كرد ئ����ەو دۆخەی دروستبوە ،كاریگەریی دەرونی لەسەر بەش����ێكی زۆری هاواڵتی����ان داناوە، وتیش����ی "ئ����ەم دۆخە ب����ۆ باوكێك كە موچ����ەی بەو ج����ۆرە بێت ،هیچ لەگیرفانیدا نەبێ����تو لەهەمانكاتیش كرێچی بێ����ت ،مناڵەكانی لەخوێندنگە ب����نو داوای پ����ارە بك����ەن نەتوانێت پارەی����ان بدات����ێ ،زۆر زۆر دژوارە. كاتێك ئەم باوكە لەماڵ دێتە دەرەوە، بەدەرونێك����ی روخ����اوو توڕەییەك����ی زۆرەوە دێت����ە دەرەوە .باك����ی بەهیچ یاساو هیچ دەسەاڵتێك نیە .كەسانی لەم جۆرەن كە شۆرش����ی برسیەكان دروس����ت دەكەن" .ئەو پێش����ی وایە ئەگ����ەر ئەم دۆخە ب����ەم جۆرەو بەبێ چارەسەركردن بەردەوام بێت ،دورنیە شۆرشی برسییەكان س����ەرهەڵبداتو لەكۆنت����رۆڵ دەربچێ����ت ،ئام����اژەی بەوەشكرد هیچ كاتێك هێندەی ئێستا هاواڵتیان رویان نەکردۆتە س����ەنتەرە دەرونییەكان.
تایبهت
) )606سێشهممه 2017/12/19
دوو مانگه رێگهی كهركوك ههولێر بهداخراوی ماوهتهوه..
7
بههۆی داخرانیەوە زیانێكی زۆر بهر هاواڵتیانو داهاتی گشتی ههرێم كهوتوه ئا :سهروهر خهلیل
رێگهی كهركوك ههولێر كه پێشتر بهیهكێك لهشادهمارهكانی ئابووری ههرێمی كوردستانو عێراق ئهژماردهكرا ،ماوهی زیاتر له 2مانگه داخراوهو تائێستاش هیچ ههنگاوێكی كرداری لهالیهن حكومهتی عێراقو حكومهتی ههرێمهوه بۆ كردنهوهی نهنراوه ،بهمهش زیانێكی زۆر بهر زۆرێك لهو هاوواڵتییان ه كهوتووه كه كاروباری رۆژانهیان پهیوهستن بهو رێگهیهوه. ب����هر لهڕووداوهكان����ی 16ی ئۆكتۆب����هری ئهمس����اڵ رێگ����هی كهرك����وك – ههولێر كه رێگهیهكی سهرهكییهو سهرهكیترین رێگهی وش����كانی نێ����وان پارێزگا س����هرهكییهكانی ههرێم����ی كوردس����تانو عێ����راق ب����وو ب����ۆ گواس����تنهوهی كهلوپهل����ه بازرگانیی����هكان لهههولێرو دهۆكهوه بۆ شارهكانی تر ،بهاڵم دوای كۆنتڕۆڵكردنی كهركوك لهالیهن هێزه عێراقییهكانهوه ،بۆ بهرگرتن لهپێش����ڕهوی زیاتری ئهو هێزانه ،هێزهكانی پێش����مهرگه ئهو پردهیان تهقاندهوه كه لهش����ارۆچكهی پردێ ههردوو پارێ����زگای ههولێرو كهركوك پێكهوه دهبهس����تێتهوه ،ئێستاش ههردوو ال س����هنگهریان بهرامبهر یهكتر قایم كردووهو رێگهكهیان بهڕووی هاوواڵتیاندا داخستووه، بههۆیهش����هوه جموج����ۆڵو هاتووچ����ۆ لهو شهقامه پهكی كهوتووه. عهل����ی ،تهمهنی 41س����اڵهو ش����ۆفێری ئۆتۆمبێل����ی بارههڵگره ،ئ����هو رۆژانه كاری گواس����تنهوهی كهلوپهل لهنێ����وان ههولێرو پارێزگاكانی ناوهڕاس����تو خ����وارووی عێراق دهكات ،وهك خ����ۆی باس����ی دهكات بههۆی داخس����تنی ئهو رێگهی����هوه زیانێكی زۆریان بهركهوتووه. ئهو دهڵێ "پێش����تر ئێم����ه بهكاتژمێرێك لهههولێ����رهوه دهگهیش����تینه كهرك����وكو بهپێچهوان����هوهش ،ب����هاڵم ئێس����تا ناچارین بهزیاتر لهس����ێ كاتژمێر ئهو رێگهیه ببڕین، ئهمهش جیا لهوهی كه ل����هڕووی داراییهوه زیان����ی پێگهیاندوون بووهته مهترس����ییهكی جددی لهسهر ژیانمان". ئێس����تا لهجیاتی رێگهی سهرهكی ههولێر – كهركوك ،ش����ۆفێران دوو رێگهی تر وهك ئهلتهرناتی����ڤ بهكاردههێنن ك����ه ئهوانیش رێگهی ههولێر – دیبهگه – دووبزو رێگهی ههولێر – كۆیه – تهقتهقن ،بهاڵم بۆ بڕینی ههر یهكێك لهو دوو رێگایه پێویس����ته زیاتر لهس����ێ كاتژمێر دهس����تیان بهسهر سوكانی ئۆتۆمبێلهكانیانهوه بێت ،ئهمه جگه لهخراپی ئهو دو رێگهیه كه یهك سایدنو ناتوانن ئهو
ئەو پردەی تەقێنرایەوە لەپردێ قهرهباڵغییه لهخۆبگرن كه بههۆی داخستنی رێگهی كهركوك ههولێرهوه دروستبووه. ئهیوب س����ماقهیی ،پس����پۆڕی ئابووریو مامۆس����تا لهزانكۆی س����هاڵحهددین پێیوایه "بههۆی داخس����تنی ئهو رێگهیهوه تێچووی گواس����تنهوه زی����ادی ك����ردووهو ئاڵۆگۆڕی بارزرگانی نێوان ههرێمی كوردستان لهالیهكو كهركوكو پارێزگاكانی تری عێراق لهالیهكی تر رووی لهسستی كردووهو ئهمهش بووهته ه����ۆی گهیاندن����ی زیانێك����ی زۆر بهئابووری ههرێمی كوردستان ". دارا جهلی����ل خهی����ات س����هرۆكی ژووری بازرگانی ههولێر ههمان بۆچوونی ئهیوب_ی ههی����هو پێیوایه داخس����تنی ئ����هو رێگهیهو دووركهوتنهوهی رێگهی گهیش����تن بهههولێر كاریگهری بهس����هر جموجۆڵی بازرگانییهوه جێهێشتووهو دهشڵێت "بهو هۆیهوه ژمارهی گهش����تیاران زۆر كهمیك����ردووهو ههولێریش پایتهختی ههرێمی كوردس����تانهو سێ بهشی عێراق بهڕێی ههولێرهوه دهگهنه كوردستان ب����هاڵم دووركهوتنهوهی ئ����هو رێگهیه زیان بهبازرگانانو هاوواڵتیان دهگهیهنێت". بهوتهی ش����ارهزایانی ئابووری داخستنی ئهو رێگایه زیانی گشتی زۆری بهو ناوچانهش گهیاندووه كه دهكهونه س����هر رێگهكه ،جیا لهوهی زیانی بهو تاكه كهسانهش گهیاندووه ك����ه كارو بژێوی خۆی����انو خانهوادهكانیان لهسهر ئهو رێگهیهن. ج����هودهت ،دوكاندارهو پێش����تر لهس����هر
ش����هقامی كهركوك ههولێر فرۆش����گایهكی گ����هورهی س����هوزهو میوهی ههب����وو ،بهاڵم دوای داخس����تنی رێگهی كهركوك – ههولێر زیانێكی زۆری بهركهوتووه. ئهو دهڵێت "پێشتر بازاڕمان زۆر باش بوو، لهبهر ئهوهی دوكانهكهم لهس����هر ش����هقامی س����هرهكی بوو ،ههر بۆیه خهڵكانێكی زۆری شارهكانی تر كه بهو رێگهیهدا هاتووچۆیان دهكرد دههاتنه الی ئێمه ش����تیان دهكڕی، بهاڵم ئێس����تا نهك ه����هر كڕیارم����ان نییه، بگره دوكانهكانیش����مان داخستووهو بێ كار ماوین". هاوكات س����هدان مامۆس����تاو فهرمانبهری حكومهتی ههرێمی كوردستان كه نیشتهجێی ههولێ����رنو دهوامی رۆژانهیان لهس����نووری پارێزگای كهركوكه ناچارن رێگهیهكی دوور ببڕنو بهشێكیشیان تائێس����تا نهیانتوانیوه بگهڕێنهوه سهر كارهكانیان. جیا لهوهی ژمارهیهكی زۆری هاوواڵتیانیش كه پێش����تر ب����ۆ كاری رۆژان����هو وهرگرتنی چارهس����هر لهنهخۆشخانهكانی شاری ههولێر لهكهركوكو ناوچهكانی ت����رهوه روویان لهو شاره دهكرد ،بهاڵم ئێستا بههۆی داخستنی ئهو رێگهیهوه گهیشتن بهو شاره وهكو پێش 16ی ئۆكتۆبهر ئاسان نییه. ئهحمهد عهس����كهری س����هرۆكی لیژنهی ئهمنی ئهنجومهنی پارێزگای كهركوك جهخت لهوه دهكاتهوه كه ئهوان هیچ زانیارییهكیان لهس����هر ئهو بابهته نییه چونكه بهوتهی ئهو
سهدان مامۆستاو فهرمانبهری حكومهتی ههرێم كه نیشتهجێی ههولێرنو دهوامی رۆژانهیان لهسنوری پارێزگای كهركوكه ناچارن رێگهیهكی دور ببڕنو بهشێكیشیان نهیانتوانیوه بگهڕێنهوه سهر كارهكانیان "ئهو رێگهیه لهالی����هن ههولێرهوه داخراوهو ئهوان نایكهنهوه". ههرچهنده تا ئێستا ئهنجومهنو ئیدارهی كهرك����وك بهفهرم����ی داوای كردنهوهی ئهو رێگهیهیان نهكردووه ،بهاڵم بهوتهی ئهحمهد
رێگای هەولێر کەرکوک عهسكهری تائێستا لهچهندین بۆنهی جیاوازدا بهش����ێوهیهكی زارهكی داوای كردنهوهی ئهو رێگهیه كراوه بهاڵم بهرپرس����انی حكومهتی ههرێم وهاڵمیان نهبووه. مامۆستاكهی زانكۆی سهاڵحهددین ئهوه ناشارێتهوه كه "داخستنی ئهو رێگایه زیانێكی زۆری بهبواری گهشتیاری ههرێمی كوردستان بهگشتیو ههولێر بهتایبهتی گهیاندووه ،بهو هۆیهوه ئوتێلو چێشتخانهكانیش زهرهرمهند بوونو بازاڕی كهلوپهل����ه فۆلكلۆرییهكانیش الواز بووه". ئهمه لهكاتێكدایه كه تائێس����تا گفتوگۆی نێ����وان ههرێ����مو بهغ����دا بۆ چارهس����هری كێش����هكانی نێوانیان دهس����تیپێنهكردووهو زۆرێ����ك لهڕێگهكان����ی تری نێ����وان ههرێمو ناوچهكانی تر بهداخراوی ماونهتهوه. كهم����ال كهركوكی بهرپرس����ی میحوهری رۆژئ����اوای كهركوكی هێزهكانی پێش����مهرگه كه ئێس����تا سهرپهرش����تی بهرهی ش����هڕی پ����ردێ دهكات ،ئاماژه بهوه دهكات كه "ئهو پرسه پهیوهسته بهگفتوگۆی نێوان ههرێمو حكومهتی فیدڕاڵو لهئهگهری رێكنهكهوتنی ئ����هو دوو الیهنهش����دا ئ����هوه ئ����هو رێگهیه بهداخراوی دهمێنێتهوه". ناوبراو دهش����ڵێت "ه����هر رێككهوتنێكیش بكرێ����ت دهبێ����ت مافی گهلی كوردس����تانی تێدا پارێزراو بێتو خهڵكی كوردس����تانیش رهزامهن����د بێ����ت ،بهدهر لهوه هیچ ش����تێك مومكین نیی����ه ،وهك چۆن پێویس����ته ئهو
خۆبهزلزانینهوو خۆس����هپاندنهی بهغدا ك ه لهدوای خیانهت����ی 16ی ئۆكتۆبهرهوه هاته ئاراوه كۆتایی بێت". هاوكات جهبار یاوهر ئهمینداری وهزارهتی پێش����مهرگه جهخت ل����هوه دهكات����هوه كه كردنهوهی ئهو رێگهیه پهیوهندی بهوهزارهتی پێش����مهرگهوه نیی����ه بهڵك����و پهیوهن����دی بەحكومهتی ههرێمهوه ههیه. ئهو دهڵێ����ت "من هی����چ زانیارییهكم لهو بارهی����هوه نییه بهاڵم تهنه����ا دهتوانم ئاماژه بهو قس����هیهی س����هرۆكی حكومهتی ههرێم بدهم وتی بیر لهدانانی رێوشوێنی گونجاو بۆ كردنهوهی رێگهی ههولێر كهركوكو رێگهی ههولێر مهخمورو ههولێر موسڵ دهكهینهوه، بۆی����ه دهبێ����ت چاوهڕوانی ئهو رێوش����وێنه بین". ئهی����وب بهگرنگی دهزانێت ئ����هو رێگهیه بكرێت����هوهو دهڵێ����ت "ئهگهر بڕی����اره ئێمه بهشێك بین لهعێراقو ئهگهر كهركوكیش دڵو قودسی كوردستانه ئهوه دهبێت ئهو رێگهیه بكرێت����هوه ،ب����هاڵم ههر ی����هك لهحكومهتی ههرێمو حكومهتی بهغداد كهمتهرخهمن لهو رووهوه". بهاڵم جهبار یاوهر جهخت لهوه دهكاتهوه كه "ئهگهر ههلومهرجهركه ئاس����ایی بووهو لیژنهكان����ی نێوان ه����هردووال كۆبوونهوهیان ئهنجام����دا ئ����هو كات ئ����هم بابهت����هش چارهس����هر دهكرێت بهاڵم تائێستا لیژنهكان دانهنیشتوون".
پیسبونی ئاو ی تانجهرۆ مهترسی لهسهر 17ملیۆن كهس دروستكردوه كه دهكهونه س����هر ئهم روباره ،لهرێگهی ئا :ئیمان زهندی تانج����هرۆوه دهڕژێت����ه دهریاچ����هی چهمی تانجهرۆ لهقهزای شارهزور بههۆی دهربهندیخانهوه .ئهم ئاوه پڕه لهمهوادی ئاوهڕۆی مااڵنو پاشماوهی كارگهكانهوه ،پیس����كهرو مادهكانی خاوێنكهرهوهی ناو كهفێكی زۆری دروستكردوه ،بهشێوهیهك ماڵ كه دانیشتوان بهكاریان دێنن ،لهگهڵ پاش����ماوهكانی كارگهو پیشهسازییهكان، كه ئاوهكهی شیاوی خواردنهوه نیهو بۆی����ه دهبینین ڕوبارهكه س����یفهتی ئاوی بگره مهترسی لهسهر ژیانی مرۆڤ لهدهس����تداوه .ئاو كاتێك ئ����اوه كه تام دروست دهكات .سهرۆكی ڕێكخراوی بۆنو ڕهنگی نهبێت ،بهاڵم گهر ئهم س����ێ خاوێن ئاشكرایدهكات "ئهم پیسبونی ئاوه مهترسی تهندروستی لهسهر حهڤده ڕهگ����هزهی تێدا نهبو ،س����یفهتی ئاوبونی لهدهس����تدهدات .ههر بهبینینی ڕوبارهكه ملیۆن كهس دروستكردوه ،بهداخهوه ههست به پیس����بونی دهكهیتو پێویستی كهسیش لهسهر خهت نیه" .هاوكات بهپشكنین نیه". سهرۆكی لیژنهی پیشهسازیو وزهی شوان جاف ئاماژه بهوه دهكات كه ئهم سامانه سروشتیهكانی سلیمانی دهلێت پیسبونه مهترس����ی لهسهر حهڤده ملیۆن "ئهو كارگانه نزیكن لهبهرپرسهكانهوه كهس دروستكردوه .ئهو لهوبارهیهوه وتی ههر ئهوانهشن نایهنهویت بێنهسهر "ئێران لهسهدا حهفتای ئاوی گرتوهتهوه. خهت". لهبهر ئهوه ئ����او كهمبوهتهوه ،بهاڵم بڕی شوان جاف سهرۆكی ڕێكخراوی خاوێن م����اددهی پیس����كهرهكان بێ چارهس����هر لهبارهی پیس����بونی ئ����اوی تانجهرۆوه بۆ زیادیكردوه .لهچهند س����اڵی ئایندهدا ئهم ئاوێنه وتی "لهس����ااڵنی ڕاب����ردودا بههۆی مهترسیه دهبیته هۆی لهدهستدانی سیفهتی بهف����رو باران����ی زۆرو ئاوی ئ����هو كانیو (بایۆ دایڤێرس����تی) ،واته (ههمهجۆریی كارێزانهی دهڕژانه ن����او تانجهرۆوه ،ئاوی زیندهوهر)ی تێدا نامێنێت .پاش����ان ئهم چهمهك����ه خاوێن بو .ئهو بڕه پیس����ییهی حاڵهت����ه دهگوازرێتهوه ب����ۆ دهریاچهكهو تێش����یدهچو ئاوهكه خاوێنی دهكردهوه .مهترسی لهسهر تهندروستی ههڤده ملیۆن بهاڵم بههۆی ئ����هو كهم ئاوییهی له 1998كهس دروست دهكات ،لهچهمهكهوه ههتا بهدواوه ڕوی لهههرێمی كوردس����تان كرد ،دهگاته بهغداو دواتریش بۆ بهسره .ههڤده ههم����و ئ����هو كان����ی كارێزان����هی دهڕژانه ملیۆن كهس بهكارهێنهری ڕاس����تهوخۆی چهمهك����هوه ،كۆنترۆڵكران ،خرانه س����هر ئ����هم ئاوهن ك����ه بههۆی بون����ی ماددهی توڕی ئاوی ناو شاری سلێمانی .بۆیه ئهم (رهس����تس)هوه ،مرۆڤ توشی شێرپهنجه ڕوباره هیچ سهرچاوهیهكی ئاوی تری تێ دهكاتو كاریگ����هری خراپی����ان لهس����هر دروست دهكات". ناڕژێت". ڕاش����یگهیاند "زیان����ی ب����ۆ كهرت����ی وتیشی "ئهوهی ئێس����تا ههیه ئاوهڕۆی ش����اری س����لێمانیو ئهو قهزاو ناحیانه ی كش����توكاڵیش ههی����ه .ههروهها ئێس����تا
ئاوی تانجهرۆ بههۆی دروستبونی كهفێكی زۆرو تێكهڵبونی پاشماوهی كارگهكانو ماددهی پاككهرهوهوه، بهكهڵكی بهكارهێنان نایهت
مهترسی ههیه كه بهناڕاستهوخۆ لهچهمی تانجهرۆ ئاو دهدرێت بهمهڕومااڵتو سهوزهو میوه ،دواتریش گۆشتهكه لهگهڵ سهوزهو میوه دهچێته ب����ازاڕهوه ،ئهمهش گرفتی تهندروستی دروست دهكات". ڕوباری س����یروان لقهكان����ی لهئێرانهوه ههڵدهقوڵێ .ئ����هو لقان����هی لۆكاڵین ئاو دهدهن بهچهم����هكان كه یهكێ����ك لهوانه تانجهرۆی����ه .س����هرچاوهی تانج����هرۆش سهرچاوهیهكی كۆنی سلێمانیه. لهب����ارهی ك����ێ بهرپرس����یاره ل����هم كاره؟ ش����وان ئاش����كرایكرد "ئێمه وهكو ڕێكخراوهكهمان چارهسهرمان خستوهتهڕو. یاسای ئاویش����مان پێشكهش بهپهرلهمان كردوه ،یاس����ایهك خاوهنداریهتی دهدات بهكوردس����تان .بهپێ����ی س����تانداردی نێودهوڵهتی ههر شارێك دهگاته ملیۆنێك مرۆڤ ،پێویس����ته بهزویی چارهسهری ئاو
ئاوی تانجەرۆ بكات .لهههرێمی كوردس����تاندا شارهكان ی ههولێ����رو س����لێمانی گهش����تونهته ئ����هم ئاس����ته ،بهاڵم بهداخهوه نهتوانراوه ئهوه ڕهچاوبكرێت .لهالیهكهوه كهرتی شارهوانی لهههرێمی كوردس����تان زۆر كهمتهرخهمه، لهالیهكی تریش����هوه دهس����تهی پاراستنو چاككردنی ژینگهیه كه پهیوهندیدارن بهم كارهوه". هاواڵتیانی����ش نیگهران����ن ل����هم دۆخه، هاواڵتیهك كه نهیویست ناوی باڵوببێتهوه ل����هو بارهی����هوه ب����ۆ ئاوێنه وت����ی "ئاوی تانجهرۆ بههۆی دروستبونی كهفێكی زۆرو تێكهڵبونی پاشماوهی كارگهكانو ماددهی پاكك����هرهوهوه ،بهكهڵك����ی بهكارهێن����ان نای����هت .ئاوهك����ه بهجۆرێ����ك پیس����بوه بۆ هیچ مهبهس����تێك ب����هكاری ناهێنین، تهنانهت ناتوانین بۆ كشتوكاڵو ئاژهڵیش
سودی لێوهرگرین .جگه لهوهی مهترسی زۆری بۆ تهندروس����تیمان ههیه بهتایبهت منداڵهكانمان". وتیش����ی "س����هرهتا ئ����هم ئ����اوه پاك ب����وو ،كانی����اوی زۆری تێك����هڵ دهبو ،بۆ خواردنهوهش بهكارماندههێنا ،بهاڵم ئێستا ههركهس بچێته ناوی توش����ی نهخۆش����ی دهكاتو بێ سود بهشارهزورو گوندهكانیدا دهڕوات .داوا لهحكوم����هت دهكهی����ن چارهسهری گونجاوی بۆ بدۆزێتهوه". د.غالب محهمهد علی ،سهرۆكی لیژنهی پیشهسازیو وزهو سامانه سروشتیهكانی ئهنجومهنی پارێزگای س����لێمانی لهبارهی ه����ۆكاری دروس����تبونی كهف����ی چهم����ی تانجهرۆوه ئاش����كرایكرد "خاشاكی شاری س����لێمانی لهنزی����ك ئاوی تانج����هرۆ فڕێ دهدهن .ئهمه گرفت نیه ،گرفت لهوهدایه
ئهو خاشاكو مادانهی كه دهمێنێتهوه هی كارگهی قیرو ڕۆنو پااڵوگه نایاساییهكانه، بهه����ۆی ئ����اوی الف����اوهوه خهریكه نزیك دهبێت����هوه لهئاوی تانج����هرۆ ،دواتر ئهم مهواده كیمیاویان ه دهگوازرێتهوه بۆئاوهكه دهڕوات ب����ۆ نزی����ك عهربهت ت����ا دهگاته دهریاچهی دهربهندیخان .پاش����ان لهوێوه كوالێتی ئاوهكه دهگ����ۆڕن لهكاتێكدا ئهم ماددانه مهوادی ئۆرگانیزمین واته ئهندامین كه ئاوهكه پیس دهكات ئهمهش ش����یاوی بهكارهێنان نیه بۆ هیچ شتێك ،بهڕاستی ئهمه كارهساتێكی زۆر گهورهیه". د.غالی����ب ڕونیش����یكردهوه "ئێم����ه س����اڵی پار ڕۆشتین س����هردانمانكرد خۆم بهتایبهتی چوارجار سهردانمكردوه ،بهاڵم بهداخهوه هیچ الیهنێك نایهنه سهر خهت. هی����چ نهبێت با چاودێرێك دابنرێت بۆ ئهو كارگان����ه تا بزانن لهكوێ پاش����هرۆكانیان فڕێ دهدهن .بهڕاس����تی گهر ئهو شوێنه ببین����ن دهلێی چیتر ژیان لهكوردس����تان نامێنێت .بهداخهوه!". لهب����ارهی ئ����هوهی بۆچ����ی الیهن����ی پهیوهندی����دار نایهنهس����هر خ����هت ب����ۆ چارهسهری؟ ،ئهو وتی " لهڕاستیدا ئهمه كێش����هیهكی زۆر گهورهی����ه .هۆكارهكهی ی����هك هۆیه ،ئهویش ئ����هو كارگانه نزیكن لهمهس����ئولهوه ئهمانه نایانهوێت بینهسهر خهت .بهڕاس����تی دهبێت ههمو الیهنهكان لهس����هر ئهم موعادهلهیه بینهسهر خهت چیتر قبوڵی نهك����هن .ژینگه هیچ دهوری خۆی نابینێت ،داواكاری گشتیو دادگاش كهمتهرخهم����ن ،لهبهرچاوی����ان بهههزاران كهس توش����ی نهخۆش����ی دهب����ن ،كهچی ئهمانه هیچ قسهی تێدا ناكهن".
8
کۆمەاڵیەتی
) )606سێشهممه 2017/12/19
چیرۆكهكانی دوای 16ی ئۆكتۆبهر
گولله هاوهنێكی وێڵ كۆتایی بهژیانی دو منداڵو ئاسودهیی خێزانێك دههێنێت ئا :سهروهر خهلیل چاالكو خانهوادهكهی تاكو نیوهڕۆی 20ی ئۆكتۆبهری ئهمساڵ ژیانێكی ئاسایی دهژیان ،بهاڵم لهكاتژمێر 12:30خولهكی ئهو رۆژهوه ژیانیان شێواو وهك خۆی باسی دهكات "چیتر ئومێدێكی بۆ ژیان نهماوه". رووداوهكان���ی 16ی ئۆكتۆبهر بهس���هدان چیرۆكی كارهس���اتئامێزیان بهدوای خۆیاندا لهكهرك���وكو خورمات���وو ناوچهكان���ی تر جێهێشتوە ،بهاڵم زۆربهی ئهو چیرۆكانه تا ئێستا بهش���اراوهیی ماونهتهوهو نهخراونهته بهردیدی خهڵك ،دوریش نییه بهشێكیان تا ههتایه بهو شێوهیه بمێننهوه. چیرۆك���ی خان���هواده بچووكهكهی چاالك ش���كور یهكێكه ل���هو چیرۆكانهی كه چۆك بەبههێزتری���ن پیاوان دادههێنێت ،بهاڵم ئهو تا ئێس���تا بهپێوه ماوه ،بهاڵم چۆن بهپێوه وهستانێك؟ ئهمه ئهو پرسیارهیه كه گریان لهچاوهكانی ئهو گهنجه دههێنێته خوارهوه. ئهو گهنجێكی ش���ارۆچكهی پردێی سهر بهپارێزگای كهركوكه ،نزیكهی حهوت ساڵ بهر لهئێستا ژیانی هاوسهرگیری پێكهێناوهو ت���ا رۆژی 20ی ئۆكتۆب���هر لهگهڵ ئاوات ـ ی هاوس���هریدا ب���اوكو دایكیو س���ێ منداڵ بون ،بهاڵم ئێس���تا ئ���هوان تهنها خێزانێكی س���ێ كهس���ین كه ههرس���ێكیان بهجۆرێك لهجۆرهكان ش���وێنهواری برینداربوویان لهو رۆژهدا بهجهستهوه دیاره. دوای ئ���هوهی لهبهرهبهیانی رۆژی ههینی
رێكهوتی 20ی ئۆكتۆبهردا شارۆچكهی پردێ دهبێته گۆڕهپانی شهڕی نێوان پێشمهرگهو هێزه عێراقیی���هكانو لهئهنجامدا هێزهكانی پێشمهرگه دهكش���ێنهوه بۆ سنوری گوندی شێراوهی سهر بهناحیهی قوشتهپه كه تهنها 5كیلۆمهت���ر لهناوهندی ناحی���هی پردێوه دورهو س���وپای عێراقو حهشدی شهعبیش دهست بهسهر شارۆچكهكهدا دهگرن. دوا نی���وهڕۆی ههم���ان رۆژ ش���هڕێكی س���هخت بهچهك���ی قورس لهنێ���وان هێزی پێش���مهرگهو هێزه عێراقیی���هكان روی دا، ك���ه ل���هو بۆردومانهدا ژمارهی���هك هاواڵتی مهدهنی شارۆچكهكه شههیدو بریندار بون، كه تا ئ���هو كات لهماڵهكانی خۆیان مابونو شارۆچكهكهیان جێنههێشتبو. چ���االك بۆ ئاوێنه وتی "ئ���هو رۆژه ،منو خانهوادهك���همو خێزان���ی ئاوهڵزاوایهك���م لهماڵ���هوه بوین ،دو هاوڕێ���م لهكهركوكهوه هاتن بۆ ئهوهی ئێمه دهرباز بكهنو بمانبهنه دهرهوهی پردێ ،كاتژمێر 12:30ی خولهكی ئهو رۆژه ئێمه لهناو حهوشهی ماڵهكهماندا سهرقاڵی خۆئامادهكردن بوین بۆ دهرچون، ب���هاڵم بهرلهوهی بگهینه دهرگای حهوش���ه گولههاوهنێك ب���هر ماڵهكهمان كهوتو ئیتر پهشۆكاین". بهوتهی چ���االكو زۆرێك لهو هاواڵتیانهی ئهو رۆژه لهش���ارۆچكهكه م���اون ئهو رۆژه بهشهڕهاتوهكان بهش���ێوهیهكی ههڕهمهكی بۆردومانی شارۆچكهكهیان كردوەو ژمارهیهك هاواڵتی مهدهنی بون بهقوربانی. لهو رۆژهدا تهواوی ئهندامانی خێزانه پێنج كهسییهكهی چاالكو ئاوهڵزاوایهكیو كوڕی
پرسیارهكانی ئهیمهن لهبارهی چارهنوسی براكانی كه بهردهوام داوای بینیان دهكات بۆ ئهوهی پێكهوه یارییهكانی رۆژانی رابردو بكهن هێندهی تر برینی چاالكو ئاوات دهكولێنێتهوه وێنەی ئەو دو منداڵە کە گیانیان لەدەست دا لەگەڵ براکەیان ئاوهڵزاوهكهیو دو هاوڕێكهی برینداربون ك ه برینێكی بهشێكیان سهخت بوە ،بهاڵم كوڕە گهورهی چاالك كه ناوی "عهبدولڕهحمان"هو
تهمهنی تهنها ش���هش س���ااڵن بوە ،چهند كاتژمێرێكی كهم لهنهخۆشخانه دهمێنێتهوهو گیان لهدهس���تدهدات ،كوره بچوكهكهش���ی
ك���ه ن���اوی "موئمی���ن"هو تهمهن���ی كهمتر لهدو س���اڵ بوە دوای ح���هوت رۆژ مانهوه لهنهخۆشخانه گیانی لهدهستدا ،لهو رۆژهوه تهنها "ئهیمهن"ی تهمهن سێ ساڵ ماوه كه
دڵنهوایی بێت بۆ دایكو باوكی. ب���هاڵم پرس���یارهكانی ئهیم���هن لهبارهی چارهنوس���ی براكانی كه ب���هردهوام داوای بینیان دهكات بۆ ئهوهی پێكهوه یارییهكانی رۆژانی راب���ردو بكهن هێن���دهی تر برینی چاالكو ئاوات دهكولێنێتهوه. چاالك وتی "دوای ماندوبونێكی زۆرو كاری بهردهوام توانیم خانویهك دروس���تبكهم بۆ ئهوهی لهگهڵ هاوس���هرهكهمو منداڵهكانمان پێكهوه بهئاس���ودهیی لهژێر سهقفیدا بژین، ب���هاڵم ئهو ژیان���ه جوان���هی هیوامان پێی دهخواس���ت تهنها س���اڵو نیوێكی خایاندو چیتر وهك جاران یهكناگرینهوه". ئێس���تا ئهوان لهجیاتی حهس���انهوهیان لهناو خان���وە ت���ازه دروس���تكراوهكهیاندا لهماڵی كهسوكارهكانیان ژیان بهسهردهبهن چونكه وهك خۆی���ان دهڵێن یادگارییهكانی ههردو كۆرپه شههیدهكهیان رێگهیان نادهن بگهڕێن���هوه ئهو خانوە ،ب���هاڵم روو لهههر ش���وێنێك دهك���هن ،ی���ادگاریو وێنهكانی عهبدولڕهحمانو ئهیمهنیان لهبهرچاوه. تائێستاش چاالكو هاوسهرهكهی چهندین پارچهی گوله هاوهن لهجهستهیاندا ماوه ،جیا لهوهی بهپێی راپۆرته پزیشكییهكان لهڕوی دهرونییهوه كاریگهرییهكی زۆریان بهسهرهوه جێماوه ،تهنها كوڕه جێماوهكهشیان بهشێك لهڕوخساری شێواوه. چ���االك ئ���هوه ناش���ارێتهوه ك���ه هیچ ئومێدێكی بهژیانی ئ���هم واڵته نهماوه ،ئهو وت���ی "چاوهڕوان���ی دهرفهتێكم ئ���هم واڵته جێبهێڵم بۆ ئهوهی ههر هیچ نهبێت بتوانم ئهو بهشهی لهخێزانهكهم ماوه بیپارێزم".
لهدادگا ی باری كهسێت ی سلێمانی
ههفتانه 10بۆ 15هاوسهرگیریی كچانی تهمهن 15تا 17ساڵ ئهنجام دهدرێت ئا :ئاوێنه
رێكخراوی بههرهی ژنان ،كه رێكخراوێك ی مهدهنیهو كار بۆ بهشداریپێكردنی ژنانو بهرهنگاربونهوهی توندوتیژی دهكات، بهئامانجی پاراستنی مافهكانی مرۆڤ. ههوڵ بۆ پاراستنی مافهكانی ژنان ئهدات، بهمدواییه راپۆرتێكی باڵوكردوهتهوه سهبارهت به"هاوسهرگیری پێشوهخت". ئهمهی خوارهوه بهشێكه لهو راپۆرته كه لهالیهن تیمێكی مهیدانییهوه ئامادهكراوهو چهندین داتاو زانیاری سهرنجڕاكێش لهخۆدهگرێت سهبارهت به"هاوسهرگیریی پێشوهختی كچانی تهمهن خوار ههژده ساڵ" لهكوردستان. رێكخراوی بههرهی ژن���ان ،وهك ئهركێكی مرۆیی بهگرنگی زانی ئهم راپۆرته پێشكهش بەالیهن���ی پهیوهندی���دار بكات بهمهبهس���تی بهتهنگهوههاتن���ی ئهم گرفت���ه كۆمهاڵیهتیو جهندهریه .بهمهبهس���تی پێش���بینی كردنی مهترس���ییهكانی زیادبون���ی هاوس���هرگیری پێش���وهختو بهتهنگهوهچ���ون ب���ۆ رێگرتن لهجێبهجێكردن���ی یاس���ای جهعف���هری .كه بهشودانی كچانی تهمهن ( 9ساڵ)ه. بابهتی ئهم راپۆرته تایبهته بەهاوسهرگیری پێش���وهخت ،لێرهدا لهدوای ئام���اژهكان بهو داتایانهی بهردهستمانو شیكاری شارهزایانیش لهس���هر بابهتهك���ه دهخهین���هرو .وهك���و رێكخراوێك���ی مهدهنی بابهتی هاوس���هرگیری پێشوهخت بهمهترسی بۆ سهر ژیانی رهگهزی مێین���ه دهزانینو بهه���ۆكاری رێگرتنی ژنان لهپرۆسهی گهش���هكردن دهزانین ،بههۆكاری ئهنجامدانی توندوتی���ژی خێزانی بهرامبهریان دادهنێین ،لهبهرئهوهی ئ���هم بابهته هێندهی نهماوه نزیك بێت لهوهی ببێت بهدیاردهیهكی كۆمهاڵیهتی. مهبهس���ت لهم راپۆرته ،بهههند وهرگرتنی ژیانی رهگهزی مێینهی���ه لهكۆمهڵگهكهمانداو ههوڵ���دان ب���ۆ نەچهوس���اندنهوهی رهگهزی مێینه .بابهتی هاوس���هرگیری پێش���وهختو مهترسیهكانی بۆ سهر ژیانی كچانو ئایندهی دایك باس���دهكهین بهپێی توان���ا هۆكارهكان ئاش���كرا دهكهی���نو پێش���نیاری كاركردن بۆ كهمكردنهوهی ئهم بابهته دهكهین. هاوس���هرگیری پێش���وهخت بهپێی مێژوو لهعێراقدا ههبونی ههبوهو لهس���ااڵنی رابردودا ئاس���تی لهنێوان كهمبون���هوهو بهرزبونهوهدا بوه بههۆكاری ئ���هو بارودۆخه كۆمهاڵیهتیو سیاس���ییهی بهس���هر عێراق���دا هات���وه ئهم بابهت���هش لهزی���ادو كهم���دا ب���وه .ههندێك لهشیكاره كۆمهاڵیهتیهكان دهڵێن لهبهرئهوهی
كۆمهڵگهی عێراقی كۆمهڵگهیهكی خێڵهكییه ئاس���تهنگه ئهم جۆره لهپێش���ێلكاری بنهبڕ بكرێ���ت .ههربۆیه وهكو ئ���هوهی ئهم بابهته بوبێت بهكهلتور باس���ی لێوه دهكرێت ،تا ئهو ئاسته بههانه دههێننهوه بۆ الیهنهباشهكانی ئهم جۆره هاوسهرگیریه ،كه گوایه هۆكارێكه بۆ ئ���هوهی كچ نهگاته ئهو مهترس���یهی بیر لهقهیرهبون بكاتهوه .مهسهلهی بیركردنهوهش لهقهیرهب���ون جارێكی دیكه بابهتێكی دیكهی كۆمهڵگا خێڵهكیو دواكهوتوهكانه كه تهمهن ب���ۆ ژن دهبێت���ه بههای ژن ب���ون ،ژنبونیش تهنها مهبهس���ت لێی سكوزا كردنه ،ههربۆیه لهبری ههوڵدان بۆ كهمكردنهوهی ئهم بابهته دیس���انهوه بهناوی ئهمبیانوهوه پش���تگیری مان���هوهی دهكرێ���ت .ئهم���هش خراپیهك���ی دیكهی ش���یكاریهكانهو دهكرێ���ت گۆرانكاری لهش���یكردنهوهكاندا بكرێتو واقیعیانه باسی ههمو الیهنهكانی هاوس���هرگیری پێش���وهخت بكرێتو دهرئهنجامهكانی ش���یبكرێتهوه بهبێ بیانو بۆ هێنانهوه. هاوس���هرگیری پێش���وهخت لهكۆمهڵگهی كوردیدا ههبونی ههبوه بهكارێكی باش دانراوه لهبهرئهوهی پاراستنی ژن بەپیاو سپێردراوهو ئهم بابهته پهیوهندی بەمهس���هلهی شهرهف پارێزییهوه ههیه،و ژنانیش لهم كۆمهڵگهیهدا دهبنه قوربانی ش���هرەف پارێزی���ی پیاوان . لهس���ااڵنی راب���ردودا كهمت���ر ئ���هم بابهته دهرئهكهوت ی���ان بڵێین تارادهی���هك كهمتر بو لهبهرامبهر بەس���ااڵنی ن���هوهدهكانو پێش نهوهدهكان .لهبهر ئهوهی كۆمهڵگا تارادهیهك بهرهو باش���تر بونی گوزهرانی كۆمهاڵیهتیو گرنگی دان بهخوێندن رۆشتبو یان بههۆكاری كراوهییو نهبونی ترس لهسهر ژیانی گشتی خیزان���هكانو هاواڵتی���ان .ب���هاڵم لهدوای قهیرانی ئابوری جهنگی بهرهنگاربونهوهی تیرۆر (داعش) تێروانین���هكان گۆراون. جارێكی دیكه كۆمهڵگا لهپاشهكشهدایه. ئهو الیهنانهی راس���تهخۆ ئهم بابهته بهرۆكی���ان دهگرێت بەئاس���تی جیاواز بهرپرس���یاریهتی دهیانگرێت���هوه وهكو دادگاكان ئهو یاس���ایانهی هاوكارن بۆ رازی كردنی ئهم جۆره هاوسهرگیریه! قوتابخان���هكان ك���ه چۆن پرۆس���هی خوێندن كه بهپێی یاسا ئیلزامیه ،بهاڵم بهئاسایی دهبینرێت كچان واز لهخوێندن دههێن���نو هاوس���هرگیری دهك���هن. خێزان���هكان بهه���ۆكاری كۆمهاڵیهت���یو ئاب���وری كچهكانی���ان بهش���و دهدهن. دهزگاكانی تهندروس���تی بهئاشكرا باسی الیهنی خراپ���ی ئهم جۆره هاوس���هرگیره ناكهن! دهزگاكانی راگهیاندن پرۆژهی مرۆییان نیه بۆ ئهم بابهته. لهكوردس���تانیش لهدوای دۆخی س���هختی
ناههموار وهكو دروس���تبونی قهیرانی داراییو نهمانی پاره بهدهس���ت هاواڵتیانهوه لهالیهك ی تریش شهڕی داعشو بهرهنگاربونهوهی تیرۆرو هاتنی ئاوارهكانی سوریاو ناوهراستی عێراق، دۆخێكی چاوهرێ نهكراوی كۆمهاڵیهتی هێناوه كای���هوه لهگهڵ خۆیدا رهفت���ارو روداوی نوێ هێنا ،ئهم روداوانه بهشێك لهتوندوتیژی نوێیان هێناو لهزۆر كاتیشدا ئاستی توندوتیژیان بهرز ك���ردهوه .لهالیهكی دیك���هوه دهكرێت بڵێین ئاستی متمانهیان لهناو كۆمهڵگه خۆماڵیهكهی ههرێمی كوردستاندا كهم كردهوه .لهدۆخێكی ئاوادا ئاسانه ههندێ بیروبۆچونی كۆنهپهرستی بهن���ا و ی زیندوبێتهو ه
بهرێوهب���ردنو ئاگالێبونو پاراس���تنی كچانی منداڵو تازه گهنج بدرێن بهش���و ،لهبهرئهوه ی ژینگهكه لهباره بۆ هاوسهرگیری پێشوهخته. ب���ۆ ئ���هم بابهته لهب���هر ئهوهی هێش���تا داتایهك���ی ورد نیهلهبهردهس���تدا ههتاوهكو ئێستا مارهكردنی دهرهوهی دادگا ههیه بۆیه ناچارین پشت بەكهسانی ش���ارهزاو یان ئهو كهس���انهی لهو دهزگایانهدا كاردهكهن داتاو رونكردنهوهی راستمان پێ بڵێن. جیه���اد عوم���هر فەت���اح وهك توێ���ژهری كۆمهاڵیهتی لهدادگای س���لێمانی كاردهكات، دهڵێ���ت س���هبارهت بەههرێمی كوردس���تانو بونی هاوسهرگیری پێش���وهخت ههرچهنده ئامارێك���ی ورد لهبهردهس���تدا نییه كه تیایدا رێژهی هاوسهرگیریی پێشوهخت دیاری بكات ،ب���هاڵم وهك توێژهری كۆمهاڵیهتی لهدادگای باری كهسێتی رۆژان���ه
مامهڵه لهگ���هل ئ���هم دیاردهیهدا دهكهین بهجۆرێك ك���ه دهتوانم بڵێ���م ههفتان���ه 15 – 10 هاوس���هرگیریی كچانی تهمهن 17 – 15ساڵ ئهنج���ام دهدرێت تهنها لهنێ���و دادگای باری كهسێتی سلێمانیدا. ئهم توێژهره دهڵێت :بهپێی یاس���ای باری كهسێتی عێراقی ههمواركراو كه لهكوردستان ههموار كراوه هاوس���هرگیریی لهم ئاس���تی تهمهنانهی خوارهوه رێگه پێدراوه: .1ت���هواو كردنی تهمهنی 15س���اڵ: بهمهرجی بونی پێویستییهكی گرنگ بۆ ئهو هاس���هرگیرییه كه دادوهر بڕیاری لهس���هر دهدات بهرهزامهن���دی (ولی أم���ر)و بونی راپۆرتی پزیش���كی كه بیس���هلمێنێت كهس���هكه شیاوه بۆ هاوسهرگیری لهڕوی جهستهییهوه. .2تهواو كردنی تهمهنی - 16 17ساڵ :بهمهرجی رهزامهندی (ول���ی أمر)و بون���ی راپۆرتی پزیشكی كه بیس���هلمێنێت كهس���هكه ش���یاوه ب���ۆ هاوس���هرگیری ل���هڕوی جهستهییهوه. .3لهدوای تهواوكردنی 18 ساڵ :رهزامهندی دو داواكاری هاوسهرگیرییهكه (كچو كوڕ). ههربۆی���ه هاوس���هرگیریی لهتهمهنی 15س���اڵهوه بهیاس���ا رێگهپێدراوه كه ئێمه
وهك توێژهری كۆمهاڵیهت���ی ناتوانین رێگری لهو هاوس���هرگیرییه بكهی���ن تهنها كارێك ك ه دهتوانین بیكهین رێنمایی كردنه. بهپێ���ی داتاكانی دادگای باری كهس���ێتی سلێمانی لهساڵی 2017بۆ ماوهی پێنج مانگ گرێبهستی هاوس���هرگیری بریتین له()3097 ب���هاڵم1511 ،خێزانی���ان ههڵوهش���اونهتهوه، جیابونهوهكانی���ش لهج���ۆری (تهاڵق���دان) ه ك���ه ( )647حاڵ���هت ،وات���ه ل���هدهرهوهی دادگایه .جۆری دوههم ( )779جیابونهوهی دادوهری���هو( )85حاڵ���هت ئارهزومهندانهیه. بهناڕاستهوخۆ دهڵێن بهشێكی بهرگه نهگرتنی بهرپرسیاریهتیه لهژیانی هاوسهرگیری ئهوانه تهمهنیان منداڵه زۆرینهن . بهپێ���ی زانیاریهكان���ی ئهنجومهنی خانمان كه رایانگهیاندوه :ههرچهنده لهسهرتاس���هری جیهان���دا بهش���ودانی كچ���ی من���داڵ كهمی كردوه ،ب���هاڵم لهعێراقدا ئ���هم رێژهیه روەو ههڵكش���ان چوە ،بهرزترین رێژهی لهجیهاندا تۆمارك���ردوه .لهههرێم���ی كوردستانیش���دا بهپێ���ی ئ���هو توێژینهوهی���هی ئهنجومهن���ی خانم���ان رایانگهیان���دوه بهرێ���ژهی %60 كچانی بهش���ودراو منداڵن ،ههربۆیه
رێژهی %60كچان ی بهشودراوی كوردستان منداڵ ،زیاتر له10ههزار كچی منداڵ وازیان لهخوێندن هێناوه ئهنجومهنی خانمان هاوسهرگیری پێشوهخت وهك دیارده باس دهكهن. بەپێ���ی زانیاریهكی وهزارهت���ی پهروهرده ك���ه رایانگهیاندوه ئهو خوێندكارانهی وازیان لهخوێن���دن هێن���اوه تهمهنی���ان لهقۆناغ���ی بنهرهتیدایه بهپل���هی یهكهم پۆلهكانی یهك ت���ا نۆی بنهرهتین ،دوات���ر قۆناغی ئامادهیی دێت ،ئاستی وازهێنان لهخوێندنی پیشهییو خوێندنی خێ���راو پهیمانگاكاندا ههیه ،بهاڵم ئاس���تی كهمت���ره لهقۆناغهكان���ی بنهڕهتیو ئامادهیی���هكان .ئهم���هش ئ���هوه دهردهخات
مهترس���ی نهخوێن���دهواری زۆر زیاتر دهبێت لهئایندهدا ،سهرچاوهیهكی وهزارهتی پهروهرده گوت���ی :زیاتر له10ههزار كچ���ی منداڵ وازی لهخوێن���دن هێناوه لهكوردس���تانو ئهمانهش لهبهردهم مەترسیی هاوسهرگیری پێشوهختو نهخوێندهواریدان .ه���هر بهپێی زانیاریهكانی وهزارهتی پ���هروهرده بێت زۆرینهی ئهو كچه خوێندكارانهی كه وازی���ان لهخوێندن هێناوه دانیشتوی دهرهوهی شارهكانن ،بهڕای ئهوان هۆكاری یهكهم ئهوهیه ئهو كچانه دهرهێنراون لهخوێن���دن بۆ بهرێوهبردن���ی ئیشوكاری ناو ماڵ. دوههم ،هۆكار بریتیه لهوهی لهگوندهكانی خۆیان���دا تهنها ههتا پۆلی شهش���ی بنهرهتی ههی���هو كچ���ان ناتوان���ن بچنه گون���دی تر ب���ۆ خوێندن بۆی���ه وازدههێن���ن لهخوێندنو هاوس���هرگیری چاوهرێی���ان دهكات .هۆكاری س���ێههمیش بریتیه لهبهش���ودانی كچهكانیان لهپێشوهختدا. شۆخان عهبدواڵ سهمین ،پارێزهرو باڵوێزی ئاش���تی جیه���ان لهكوردس���تان رایوایه ك ه هۆكارهكانی بهشودانی پێشوهخت بریتییه له: خراپی بارودۆخی ئابوریو دارایی خێزانهكان بهجۆرێك بۆچونیان وایه بونی كچان لهم���اڵ بارگران���ی دارایی د ر و س���تد هكا تو بهش���و د ا نیا ن مان���ای نهمانی قورس ی ژیانیانه. رایانوایه كه رۆلی مێینه بەپلهی یهكهم لهناو خیزاندایهو پێویس���ته ب���ەزوی بەئهركی ناو ماڵو بەخێ���و كردن بگات .ههروهها بیر لهوه دهكهنهوهو دهترسن لهشونهكردنی كچهكانیانو لهكاتی چونه پێشهوهی تهمهن بهخت یاوهری نابێتو ههلی شوكردنی لهدهست دهچێت!. هۆكاری كاریگهری���ش بریتیه لهتێڕوانینی ههڵ���هی فك���ری كۆمهڵگ���ه ب���هوهی ك���ه هاوس���هرگیری لهههردۆخێكدا بێت باشترین رێگهو چارهسهره بۆ پاراستنی كچان لهكهوتنه ناو ههڵهی سێكسی. دكت���ور رون���اك حهیدهری پس���پۆری نهخۆش���یهكانی ژنان رای وای���ه كه زۆرێک ل���ەو مندااڵنە توش���ی نەخۆش���ی خەمۆکی دەبن بەتایبەت لەسەرەتای هاوسەرگیریانو دوای ش���ەوی بوکێنی ،چونکە پرۆسەکەی لەال س���ەیرەو ش���ۆک بوە وەک وتم هۆشیار نیە لەناو ئ���ەو خێزانانەی کە لەو تەمەنهدا کچی���ان بەش���و دەدەن .بۆی���ە لەحاڵەتی خەمۆکی پێویس���تە گرنگی تایبەتی لەالیەن هاوس���ەرەکەیەوە پێبدرێتو بەش���ێوەیەکی ئاس���ایی خەمۆکیەک���ەی ببینرێ���ت ن���ەک توندوتیژی بەرامبەر بکرێت.
تایبەت
) )606سێشهممه 2017/12/19
ههمو شتێک لهبارهی کوردستانو عێراقهوه
ئایندهی حهشد شهعبی
www.niqash.org
9
ئهم الپهڕهیه بهسپۆنسهری رێکخراوی راگهیاندن لهههماههنگیو گواستنهوه، ئهکادیمیای راگهیاندنی ئهڵامنی
كودهتا بهسهر فهتواكه ی سیستانیدا دهكرێت نیقاش ،موستهفا حهبیب دوای ئ���هوهی حهی���دهر عهب���ادی س���هرۆك وهزیرانی عێراق سهركهوتنی راگهیاند ،پهرده لهسهر جهنگ دژی داعش دادرایهوه ،ئێستاش كات���ی راس���تهقینهی گرووپهكانی حهش���دی شهعبی هاتوە. ش���هممهی رابردو حهیدهر عهبادی سهرۆك وهزیران ههڵدانهوهی الپهڕهی داعشی لهعێراق راگهیاندو بڕیاری دا رۆژی یهكشهممهی رابردو بكرێته پشوو كه تێیدا ئاههنگی رهسمیو میللی بهبۆنهی س���هركهوتنهوه رێكخرا ئهویش دوای سێ ساڵ لهو شهڕانهی قوربانیو كاولكاریهكی زۆری���ان لهواڵتدا لێكهوته ،عهبادی لهو وتاری سهركهوتنهدا كه بۆ عێراقییهكانی خوێندیهوه ئهوهی لهبیر نهچوو سوپاسگوزاری پێشكهش بەعهلی سیستانی مهرجی شیعه بكات. ئهم���ڕۆ چاوهكان لهس���هر سیس���تانین كه خاوهنی فهتوا بهناوبانگهكهی شهڕكردن لهدژی داعش���ه ،لهگهڵ كۆتاییهاتنی ش���هڕهكانیش لهدژی توندڕهوان ههموان دهپرس���ن ئایا ئهو پی���اوهی لهخانوویهك���ی س���ادهدا لهنهجهف كهنارگی���ره ،بڕیارێك بۆ ههڵوهش���اندنهوهی فهتواكه دهدات یاخود رایهكی تری ههیه؟. چهند رۆژێك���ه بهس���هدان عێراقی دهچنه ماڵهك���هی سیس���تانیو سوپاس���گوزاری پێشكهش دهكهنو دڵس���ۆزی بۆ دهردهبڕن، چونكه ئهو پی���اوهی جهماوهرێكی بهرفراونی لهنێ���و عێراقییهكاندا ههیه ،حهز بەدهركهوتن لهمیدیادا ناكهتو دهس���توهردانی دامهزراوهی ئایین���ی لهسیاس���هتدا رهتدهكات���هوه ،بهاڵم ئامادهیی بههێ���زی ههبوە لهچهند قهیرانێكی نیش���تمانیدا كه بهدرێژایی 10س���اڵی رابردو رووبهڕووی واڵت بونهتهوه. لهراپرس���یهكدا ك���ه س���ایتی "نیقاش" بۆ دهستنیش���انكردنی باش���ترین كهس���ایهتی عێ���راق لهس���اڵی 2015دا ئهنجام���ی داب���و، سیستانی پلهی یهكهمی بهدهستهێناو رێژهی %41ی دهنگی بهش���داربووانی راپرسییهكهی بهدهستهێنا كه نۆ كهسایهتی سیاسی عێراقی تێیدا بهشداربون. له 10ی حوزهیرانی س���اڵی 2014داو پاش سێ رۆژ لهو هێرشه تێكشكێنهرهی توندڕهوان كردیانه س���هر واڵتهكهو گهیشتنه دهوروبهری بهغ���دای پایتهخت دوای ئ���هوهی هێزهكانی س���وپای عێراق ههرهس���یانهێنا ،سیس���تانی بڕیارێك���ی مێژوویی بۆ مهرجهعیهتی ش���یعه لهعێراق بهدرێژایی 100ساڵی رابردو دهركردو داوای لهعێراقیی���هكان ك���رد خۆبهخش���انه رێ لهبهرفراوانبون���ی "داع���ش" بگرن ،چهند سهعاتێك دوای ئهوه بەههزاران كهس بهدهنگ
بانگهوازهكهیهوه چونو بهخۆخۆبهشی چونه ریزی چهند گرووپێكهوه ،بهاڵم دواتر بڕیارهك ه چهن���د رێچكهیهك���ی جی���اوازی گرتهبهر كه لهمهزهندهی خودی سیستانیدا نهبون. فهتواكهی سیس���تانی زیاتر له 40گرووپی چهكدای ش���یعهی لێكهوتهوه ك���ه ژمارهیان بەنزیك���هی 100ه���هزار چهك���دار مهزهن���ده دهكرێتو لهس���ایهی دهس���تهیهكدا رێكخراون كه حكومهت ناوی "حهشدی شهعبی" لێناوه تا ببێت���ه دامهزراوهكی ئهمنی شانبهش���انی هێزهكانی سوپاو پۆلیسو یاسایهكی تایبهت بهخۆیش���ی ههیه ،ئ���هم گرووپانهش رۆڵێكی گهورهیان گێڕا لهشكستپێهێنانی توندڕهواندا. چهند مانگێكه مشتومڕ لهبارهی چارهنووسی ئهم گرووپانه گهرم بوەو بوەته ئاڵنگارییهك بۆ واڵت ،لهكاتێكیش���دا حكومهت ههوڵدهدات رێكیانبخاتو بیانگۆڕێت بۆ هێزێكی رهس���می س���هر بهدهوڵهت ،چهند هێزێكی شیعه ئهوه رهتدهكهنهوهو ههوڵ دهدهن هێزێكی سهربهخۆ ب���ن ،لهبهرئهوه ههموان بێپ���هروا چاوهڕوانی ههڵوێستی سیستانی دهكهن. كودهتا بهسهر فهتواكهی سیستانیدا بیرۆكهی دروس���تكردنی هێ���زی چهكداری ش���یعه بۆ ساڵی 2003دهگهڕێتهوه كه یهكهم درزی ئاینی شیعهی عێراقی لهچهند دهیهیهی راب���ردودا بهخۆوه بینی ،چونكه سیس���تانی مهرجهعی بااڵی شیعهی عێراق ئهو گوشارانهی رهتكردهوه كه لهالیهن پیاوانی ئاینی ئێرانهوه دهكرانهسهری بۆ دهركردنی فهتوایهكی ئاینی بۆ دژایهتیكردنی هێزهكانی ئهمریكا بهوپێیهی بەهێزی داگیركهر دادهنرێن. بهاڵم ئێ���ران گوێ���ی بەسیس���تانی نهداو "سوپای مههدی" بهس���هركردایهتی موقتهدا سهدری پیاوی ئاینی گهنجی خوێنگهرمی ئهو كاته دروستكرد ،ئهم هێزانهش بەباوكی روحی گرووپه شیعهكانی س���هر بەئێران لهئێستادا دادهنرێ���ن ههرچهنده موقتهدا س���هدر دوای چهند ساڵێك دهس���تبهرداربونی لهپشتیوانی ئێران راگهیاند. بهاڵم سیس���تانی لهژێر گوشاری مهترسی داعشدا ناچاربو بڕیاری خۆبهشیو یارمهتیدانی سوپاو پۆلیس دهربكات ،بهاڵم بڕیارهكه وهك ئهوهی سیس���تانی دهیویست جێبهجێ نهكراو گرووپهكانی س���هر بەعهلی خامنهیی رابهری ئێران چهن���د گرووپێكی چهكداریان دامهزراند ك���ه بهش���ێوهیهكی س���هربهخۆ دهجهنگن، ئهوی���ش بهپێی قس���هی پی���اوی ئاینی جابر محهمهداوی. محهمهداوی كه پیاوێكی ئاینی سهربهخۆیهو وانهی مهزههبی ش���یعه لهنهجهف دهڵێتهوه، بە"نیق���اش"ی وت" :سیس���اتی دهیویس���ت
پیاوێکی ئایینی وتار دەخوێنێتەوە بۆ حەشدی شەعبی خۆبهخش���هكان لهژێر فهرمان���ی حكومهتو س���وپادا بن ،بهاڵم ئ���هو فهوزای���هی لهگهڵ ههرهسی سوپادا حكومهتی گرتبوەوه ،بواری بۆ پێكهێنانی گرووپی سهربهخۆ رهخساند". وتیشی" :فهتوای جیهادی كهفائی لهدژی داعش رونهو مانای وایه كاتیهو ههمیش���هیی نییهو لهگهڵ كۆتاییهاتنی مهترسی توندڕهواندا كۆتایی دێت ،چونكه سیستانی بونی هێزێكی س���هربازی لهدهرهوهی چوارچێوهی دهوڵهت رهتدهكاتهوهو بهشداریكردنی چهكدارهكانیش لهسیاس���هتو ههڵبژاردن���دا رهتدهكات���هوه، ه���هروهك ئ���هو گهرموگوڕیهش���ی نهب���و بۆ بڕیارهك���هی پهرلهمان س���هبارهت بەگۆڕینی حهشدی شهعبی بۆ هێزێكی سهربهخۆ". له تشرینی دوەمی ساڵی رابردودا فراكسیۆنی شیعه لهپهرلهمان ،س���هرهڕای بایكۆتكردنی ههمو فراكسیۆنهكانی سوننه ،یاسای "حهشدی ش���هعبی" تێپهڕاند ،یاس���اكهش تهنیا س���ێ ماددهی یاسایی لهخۆگرتبو كه بهشێوهیهكی ورد سروشتی ئهركه ئهمنییهكانی ئهو هێزانه رون ناكهن���هوه ،چونكه یاس���اكه تهنیا ئهوه دوپات دهكاتهوه كه حهش���د هێزێكی ئهمنی رهس���میه ،بهاڵم ئ���هوه رون ناكات���هوه ئایا هێزی سهربازی هاوشێوهی هێزهكانی سوپان كه تایبهتن بەش���هڕی بهرهی���ی ،یان هێزێكی پۆلیس���ی تایبهتن بەپاراستنی ئاسایش لهناو شارهكاندا؟ بهقس���هی محهم���هداوی پێدهچێ���ت رۆژی ههینی داهات���وو سیس���تانی لهمیانی نوێژی ههینیدا ههڵوێستی خۆی سهبارهت بهگرووپه ش���یعهكانو ئهو فهتوا كهفائیهی س���ێ ساڵ لهمهوب���هر دهریك���رد ،رابگهیهنێ���ت ،بهاڵم گوشارهكان لهسهر سیس���تانی زۆرنو رهنگه خۆی لهباسكردنی ئهو بابهته ببوێرێت.
ههمو شوێنێك بۆن ی مهرگی لێدێت
حهشدی شهعبیو ئێران كێش���هی حكوم���هت لهمامهڵهكردن لهگهڵ گرووپه شیعهكان لهوهدایه كه گرووپی پێكهوه نهگونج���اون ،چونك���ه ناكۆك���ی عهقائیدیو سیاس���ی گهوره لهنێوانیاندا ههیه كه پۆلێن دهكرێن بۆ سێ بهش. بهش���ی یهكهم ئهوانهن كه نزیكن لهئێرانو لهڕووی ئاینیهوه پهیوهستن بەعهلی خامنهیی رابهری ئێ���رانو ژمارهیان زیاتر له 20گرووپی چهكداره ك���ه دیارترینیان رێكخراوی "بهدر"و "عهس���ائیب ئههللحهق"و "كهتائیب حزبوڵاڵ"و س���هرایا خۆراس���انی"و "نوجهبا"و كهتائیب ئیمام عهل���ی"و كهتائیب سهیدولش���وههدا"ن كه لهنێ���و گرووپهكانی دیك���هدا بههێزترینو پڕچهكترینیان���نو زۆریش رێ���ز لهبڕیارهكانی حكومهت ناگ���رنو ههندێك جاریش رهخنهی لێدهگرن. "سوپای پاس���دارانی ئێران" بهفهرماندهیی قاس���م سلێمانی سهرپهرش���تی ئهم گرووپانه دهكات بەیارمهتی عێراقییه نزیكهكانی ئێران ك���ه دیارترینیان هادی عامری س���هركردهی رێكخ���راوی "ب���هدر"و قهی���س خهزعهل���ی س���هركردهی "عهس���ائیب ئههللحهق"و ئهبو مهه���دی موههندیس س���هركردهی "كهتائیب حزبوڵاڵ"ن ،ئهم گرووپانهش عێراقو س���وریا بەیهك گۆڕهپانی جهنگ دادهنێنو خواس���تی سیاسیان ههیهو خۆش���یان بۆ بهشداریكردن لهههڵبژاردنی داهاتوو ئاماده دهكهن. بهش���ی دوەم���ی گرووپ���ه ش���یعهكانیش ئهوانهن كه عهلی سیستانی مهرجهعی شیعه دایمهزراندونو ههر خۆیشی یارمهتی داراییان ب���ۆ دابین دهكات ،دیارترینیش���یان "فیرقهی جهنگی عهب���اس"و لیوای گ���هورهی عهلی"و
دڵ ی موسڵ چاوهڕوانی بوژانهوه دەکات
نیقاش ،تایبهت
پرۆس���هی ئاوادهنكردنهوهی بهشێكی گرنگ ی موسڵ لهسهر پشتی كیسهڵ بهڕێوهدهچێت، لهگهڵ ئهوهشدا چهند ناوچهیهكی دیك ه خێرا سهر پێی خۆیان دهكهونهوه. وهك ئ���هوهی بهن���او مهیتخان���هدا بڕۆین، لهگ���هڵ نزیكبونهوهم���ان لهتهپوتۆزێكی چڕ ك ه لهدهروازهی كۆاڵنێكی تهس���كی پێچاوپێچ بهرزدهب���وهوه ،دهمو لوتم���ان ههڵبهس���ت، ش���ۆفڵو ئامێرهكان���ی ههڵكهن���دن بێدهنگ نهدهبون ،لهچهند كۆاڵنێكی نزیكی دیكهشدا بێدهنگییهكه كوش���نده بو ،بۆنی ناخۆشیش لوتی پڕ دهكرد. ساڵح عوبهیدی ك ه یهكێكه لهبهشداربووانی ههڵمهتی نۆژهنكردنهوهی بازاڕی "باب سهرای" بردینیه ئهو شوێنهی گهورهترین بازاڕی موسڵ لهب���هری خۆرئاوای تێدا نۆژهن دهكرایهوه ك ه زۆرترین زیانی لهئۆپراسیۆن ه سهربازییهكانی لهناوبردنی داعش پێگهیشتوە. ئهم گهنج ه بهتوانا س���اكارهكانی بانگهش ه
ب���ۆ پرۆس���هكانی كۆكردن���هوهی پاش���ماوه دهكات ك���ه خهڵكی بازاڕهك��� ه -وهك خۆی ناوی���ان دههێنێت -ئهنجامی دهدهن ،ئهویش دوای نائومێدبونی���ان لهئهگهری ههنگاونانی حكومهت���ی فیدراڵ���ی ب���ۆ جێبهجێكردن���ی پرۆس���هی ئاوهدانكردن���هوه كه ب���هردهوام بهرپرسان لهبهغداو نهینهوا باسی دهكهن. بهڵێن���دهر رهزوان عهبدولحاف���ز ب���هدهم تۆماركردن���ی ژم���ارهی ئ���هو بارههڵگرانهی لهناوچهكه دهڕۆیش���تن وتی" :نزیكهی 3000 تۆن پاش���ماوه لهو ب���ازاڕه بازرگانیه البراوه كه ب���هر لهجهنگ جمهی دهه���ات لهخهڵك. 50بارههڵگ���ری گهوره رۆژان���ه داروپهردوی ئهو بینایانه دهگوازنهوه كه س���هدان س���اڵ ه لهس���هر ش���ێوازی تهقلیدی(گ���هچو بهرد) دروستكراون". پێنج مان���گ بهس���هر ئازادكردنی تهواوی ش���اری كۆندا تێپهڕیوه ،تهنی���ا مانگێك بهر لهئێستا رێگامان پێدرا بچینه ناو بازاڕهكهوه، ناوچهیهك���ی س���هربازی قهدهغهكراوب���و لههاوواڵتی���ان ،مۆڵهت���ی چونهژوورهوهمان لهلێپرس���راوانی هێزه عێراقییهكان وهرگرتو
ئهم ههفتهیه له
بۆ خوێندنهوهی ئهم راپۆرتانهو چهندین راپۆرتی سهرنجراکێشی تر بهزمانهکانی کوردیو عهرهبیو ئینگلیزی ،سهردانی نیقاش بکه www.niqash.org
موسڵ ئهوهت���ا ههڵمهتهك���ه جێبهج���ێ دهك���هن، بەدهنگێكی ناڕازیش���هوه دهڵێت" :پێستمان بەنینۆكمان دهخورێنین". ههندێك لهو فرۆشیاره بچووكانهی سااڵنێكی دورودرێژی���ان لهبازاڕهك���هدا بەبانگ���هواز بۆ كااڵكانیان بهسهربردوە ،ئێستا بونهت ه كرێكار بەكرێیهكی كهم ،خاكهناسو پیكی گهورهیان ههڵگرتوە ،ههندێكی دیكهشیان پاشماوهكان
دهگهڕێن پێش ههڵدانهوهیان بۆ رزگاركردنی پاش���ماوهی ئهو كهلوپهالنهی تێكهڵ بەبهردو ئاسن بون. ئهحم���هد مونعی���م ب���هدهم دهرهێنان���ی راخهرێك لهنێ���و داروپهردوەكهدا وتی":ئهم ه مامهڵ���هی نازدارێكی لهگهڵ دهكرا ،بەدیواردا ههڵماندهواس���یو رۆژانه پاكژمان دهكردهوه بهرلهوهی بخرێتهڕوو بۆ فرۆشتن".
سهركهوتن راگهیهندرا ،بهاڵم... داعش هێشتا لهبیابانی ئهنباردا ماوه
"سهرایا ئهلعهتهبەلعهباسیه"و "سهرایائهلعهته لعهلهویه"و "سهرایا ئهلعهتهبەلحسێنیه"ن. ئ���هم گرووپانهش خواس���تی سیاس���یان نیی���هو چهكدارانیان خس���توەته ژێر فهرمانی حكومهتهوه ،ئهركیش���یان یارمهتیدانی هێزه ئهمنیی���هكان ب���و لهش���هڕی دژ بە"داعش"و پاراس���تنی ئ���هو ش���ارانهی ئ���ازاد دهكران لهگهڕان���هوهی توندڕهوان ،ئ���هم گرووپانهش بهوه جیادهكرێنهوه كه ژمارهی چهكدارانیان كهمهو پڕچهككردنیشیان الوازه ،رازیش نهبون بهش���داری لهو ش���هڕهدا بكهن كه لهس���وریا بهڕێوهدهچێ���ت ،ه���هروهك رایانگهیاندوە كه دوای كۆتاییهاتنی قۆناغی "داعش" هێزهكانیان ههڵدهوهشێننهوه. بهشی سێیهمی گرووپه شیعهكانیش ئهوانهن كه پهیوهستن بەحزبەشیعه تهقلیدیهكانهوه، دیارترینیش���یان "س���هرایا لجیهاد وهلبینا"و "سهرایا عاشورا"و "سهرایا ئهنسارولعهقیده"ی س���هر بە"ئهنجومهنی بااڵ"و "سهرایا سهالم"ی سهر بەرهوتی سهدرن كه نزیكن لهحكومهتی عێراقهوه. گرووپهكان���ی نزی���ك لهئێ���ران لهبهردهم كهناڵهكان���ی راگهیاندندا دوپات���ی دهكهنهوه كه رێ���ز لهحكومهت دهگرن ،یهكش���هممهی رابردوش "عهس���ائیب ئههللحهق"و "كهتائیب ئهبولف���هزڵ لعهب���اس" ئامادهییان پیش���اندا بۆئهوهش چهكدارانیان بخهن���ه ژێر فهرمانی حكومهت���هوه ،بهاڵم لهواقیعدا بهرههڵس���تی بڕیارهكانی حكومهت دهك���هنو رووداوهكانی سێ ساڵی رابردوش ئهوه دوپات دهكهنهوه. بۆ نمونه لهشوباتی ساڵی 2016دا حهیدهر عهبادی س���هرۆك وهزیران فهرمانێكی دهكرد ب���ۆ دانان���ی فهریق روكن موحس���ین كهعبی (فهرماندهیهكی پێشووی پۆلیسی فیدراڵیه)
م���وزهری نان���هوا رێكخ���هری ههڵمهتهك ه دهڵێ���ت" :ئ���هوهی ل���هو ش���اره ئهنج���ام دهدرێت ههوڵێكی خۆبهخش���انهیهو لهالیهن خهڵكهكهوه پشتیوانی دارایی دهكرێت ،ههر خاوهن دوكانێ���ك 20دۆالر دهدات ،ههندێك لهخاوهن موڵكهكانیش بهبڕێك پاره بهشداری دهكهن". ئهو ك ه شانازی بهوهوه دهكات پیشهكهی لهو ب���ازاڕهدا لهباپیرانیهوه ب���ۆ ماوهتهوه، دهڵێت" :ئێره دڵی موس���ڵه ،باب س���هرای یهكێك ه لهو كۆمهڵه بازاڕه دراوسێیهی سهدان س���اڵه ناوهندی بازرگانی س���هرهكی شارهك ه پێكدههێننو تهنیا خۆی نزیكهی 2000دوكانی بچووكو بەتهنیشت یهكهوهی تێدایه". لهبهرامب���هر ئ���هو كاره خێرای���هدا دهنگ ه نائومێ���دهكان ك���ز بون ،زۆرێ���ك لهخهڵكی بازاڕهك���ه دێ���ن ب���ۆ گواس���تنهوهی كااڵ رزگاربوەكانی���ان ،گوێم���ان لهههندێكیان بو دهیانوت" :بەههزار س���اڵی دیك���ه بازاڕهك ه ناگهڕێت���هوه" ،ئێس���تاش دوای تێپهڕبون���ی حهوت ههفته لهكاركردن ئهوه یهكالبوەتهوه كه دڵی شارهك ه سهرلهنوێ دهبوژێتهوه.
لهب���ری ئهبو مهه���دی موههندی���س ئهویش لهههوڵێك���ی حكومهت���دا ب���ۆ كۆنترۆڵكردنی بهڕێوهبردنی حهشد. بهاڵم گرووپهكانی س���هر بەئێران بهتوندی بڕیارهكهیان رهتكردهوهو "كهتائیب حزبوڵاڵ" ههڕهشهی لهحكومهت كردو لهراگهیهندراوێكدا وتی" :گرووپهكانی مقاوهمهی ئیسالمیو حهشد گرووپ���ی عهقائیدی جیهادی���نو چوارچێوهی ئیداریو رێكخستنی خۆیان ههیه كه جیاوازه لهچوارچێ���وه كالس���یكیه پهیڕهكراوهكان���ی دامهزراوه سهربازییهكان". له ئازاری 2015یش���دا گرووپه ش���یعهكان رازی نهبون هێ���زی ئاس���مانی "هاوپهیمانی نێودهوڵهتی" بهشداری لهپرۆسهی ئازادكردنی تكریت���دا بكات ههرچهنده حكوم هتو س���وپا پشتگیری بهشداری "هاوپهیمانی نێودهڵهتی" دهكات ،ناكۆكی���ش لهنێ���وان ه���ادی عامری س���ههركردهی گرووپ���ه ش���یعهكانو فهریق عهبدولوههاب س���اعیدی فهرماندهی س���وپا دروست بو ،عهبادیش ناچار بو لهسهر داوای "حهشدی ش���هعبی" فهریق ساعیدی لهئهركه سهربازیهكهی دوربخاتهوه. له تهمموزی 2015یش���دا حكومهت بڕیاری دا ش���اری رومادی لهئهنبار ئازاد بكات ،بهاڵم "حهشدی ش���هعبی" ئهوهی رهتكردهوهو پێی باش���بو س���هرهتا فهلوجه ئازاد بكرێت ،ئهم ناكۆكی���هش بوەهۆی دواكهوتن���ی ئازادكرنی ههردو شارهكه بۆ ماوهی ههشت مانگ. ب���هاڵم ههڵوهش���اندنهوهی "حهش���دی ش���هعبی" رووب���هڕووی زهحمهتێك���ی زۆر دهبێتهوه بهتایبهتی ك���ه نزیكهی 100ههزار چهك���دار لهخۆدهگرێ���ت ك���ه دهرفهتێك���ی كاریان لهخۆبهخش���یدا بینیوهتهوه لهسایهی قهیرانێكی داراییدا كه حكومهتی ناچار كردوە لهسێ س���اڵی رابردودا رێژهی دامهزراندن بۆ س���ێیهك كهم بكات���هوه ،لهبهرئهوه ئهمڕۆش حكومهت لهدۆزینهوهی چارهسهری جێگرهوه دهكۆڵێت���هوهو حهی���دهر عهبادی س���هرۆك وهزیرانیش رایگهیاند كه "حهش���دی شهعبی" وهك هێزێكی ئهمنی دهمێنێتهوه. پهرلهمانتار عهباس بهیاتی له"هاوپهیمانی دهوڵهت���ی یاس���ا" ك���ه نزیكه لهس���هرۆكی حكوم���هت ،بە"نیق���اش"ی وت" :حهش���دی شهعبی هێزێكی رهسمیه س���هر بەدهوڵهتهو نابێت ههڵبوهش���ێندرێتهوه ،بهاڵم پێویستی بەرێكخس���تنهوهیه تا ببێت���ه هێزێكی ئهمنی شانبهش���انی س���وپاو پۆلیسو تهنی���ا بڕیار لهس���هرۆك وهزی���ران وهربگرێ���ت ،ئهوهش ئهزمونێكه لهزۆر دهوڵهت���دا ههیه ،بۆ نمونه ویالیهته یهكگرتوەكان پاس���هوانی نیشتمانی ههیه شانبهش���انی س���وپاو پۆلیس ههروهها لهشانشینی عهرهبی سعودیهش".
ئهو لهكاتێكدا بهگهش���تێك بردینیه چهند كۆاڵنێك���ی نۆژهنكراوه وتی" :ب���هم نزیكان ه ههمو بازاڕهك ه بهم ش���ێوهیهی لێدێت ،چهند ئاپارتمانێكی خاپووركراویش ههن سهرلهنوێ بنی���ات دهنرێن���هوهو بەخێرایی���ش ت���هواو دهكرێن". بۆنی مهرگ كاتێك گهش���تهكهمان تهواوكرد ،چووین ه ش���هقامێكی بهری���ن ب���هراورد ب���هو كۆاڵن ه بهرتهس���كانهی چ���وار س���هعاتمان تێ���دا بهس���هربردن ،ئهوه س���نووری جیاكهرهوهی نێ���وان دو ناوچ���هی كۆن���ی دراوس���ێی ه ك ه یهكێكی���ان بازرگانیی���هو ئ���هوی دیك���هش نیشتهجێ. بۆنێك���ی زۆر ناخۆش���مان ك���رد ،س���اڵح عوبهی���دی یاوهرم���ان بەچرپه وت���ی" :ئهوه بۆنی مهرگ ه لهو خانووانهوه دێت كه بهس���هر نیشتهجێكانیاندا رووخاوه". کۆی بابەتەکە لەنیقاش بخوێنەرەوە http://www.niqash.org/ku/ articles/security/5794
چهندین چیرۆكی تاڵ ههن لهكوردستان ئاشقان ی ئاینو نهتهو ه دهدهن باجی جیاواز
10
rangalayawene@gmail.com
رهنگاڵه
س ی ح ری جوا پرۆفیسۆر د.عێزهدین مستهفا رهسوڵ نی بهبۆنهی هاتنی ساڵی ) )606سێشهممه 2017/12/19
ی قازی مح پاسهوانه تایبهتهكه
نوێی 2018وە
دامهزرا بو بهپاسهوانی تایبهتی قازی ئا :ئازاد بایز محهمهد ،بۆچ���ی ئهوی ههڵبژاردوه ؟ ی پرۆفیسۆر عێزهدین مستهفا رهسوڵ ،رهنگه بههۆی پهیوهندی توندوتۆڵ بنهماڵهکهیانهوه بوبێت". باس لهوه دهكات ك ه لهساڵی وتیش���ی "لهڕوی تهمهن���هوه ئهو ی شیوعییه، ی حیزب 1949هوه ئهندام 20س���اڵ لهم���ن گهورهتر ب���و ،من ی ئهو دهڵێت "وهختی خۆی ههژار ی ئهوهی خس���تمه س���هر كهڵكهڵه ی لهالی مهال مستهفا موكریان ژیاننامهك���هی خ���ۆی بنوس���ێتهوه، شکاتی لێکردمو وتبوی چۆته الی جهاللیهکان! مهال مستهفاش لهسهر کاک عهلی گهالوێ���ژ هانیداو پێیوت کاک ه حهم���هد ،عیزهدی���ن دهیهوێ ئهوه ناردی بهشوێنما". ژیننامهت بنوس���ێتهوه ،ئیتر دهستی ی بهسهرهاتی ژیانی، كرد بهگێڕانهوه ی محهمهد پاسهوانهكهی قاز ی د.عێزهدی���ن ئاماژه ب���هوه دهكات لهمنداڵییهوه تا ههرزهكاریو چیرۆك ی ه���هژاریو چۆنیهتی پهروهردهکردنی ی پایتهخت ی 1961لهباكۆ ك ه ساڵ ی دوایی ئهو ماوهیهی قاچاخچێتیهکهی ئازهربایجان پاس���هوان ه تایبهتهكه ی لهنێوان ش���یرازو مههاباددا ک ه کاری ی محهمهدی ناس���یوه ،كه ناو قاز حهم���هدی مهولوده چ���رچ بوه ،ئهو کردوه". باس ل���هوهش دهكات كه حهمهدی ی "حهم���هدی مهول���وده چ���رچ وت��� پیاوێک���ی س���هیرو دهگمهنی مێژوی مهولوده چرچ جارێکیان لهسۆڤیهت کورده ،بهپیاوێک���ی ئازاو بهناوبانگ گیپهی ب���ۆ کردونو لهگ���ه ڵ کهمال ی ی كه روس��� بو ،پێش کۆماری کوردس���تان كاری مهزههرو هاوس���هرهكه ی قاچاخچێتی کردوه ،دوایی کهکۆمار ب���وه داوهت���ی ك���ردون ،ئ���هو وت
س����هنتهرهکهمان داش����کاندنێکی بێوێن����ە ڕادەگهیەنێ����ت بۆ(لهی����زهر) بهبهکارهێنانی ئامێری پێشکهوتووی ()Alexindride-Diode بهم شێوەیهی خوارەوە ئهم داشکاندنە کاتیەو تا بەرواری 1/1/2018بهردهوام دهبێت. -1یهك جهلسهی لهیزهری موو (ههموو لهش) داشكێنرا له 700ههزارهوه بۆ 400ههزار. -2یهك جهلسهی لهیزهری موو (رانو قاچ) له 450ههزارهوه بۆ 250ههزار. -3یهك جهلسهی لهیزهری موو(دهستو قۆڵ) له 200ههزارهوه بۆ 125ههزار. -4یهك جهلسهی لهیزهری موو( دهموچاو) له 80ههزارهوه بۆ 60ههزار. -5یهك جهلسهی لهیزهری موو(پشت) له 125ههزارهوه بۆ 80ههزار. -6یهك جهلسهی لهیزهری موو(بن باڵ) له 80ههزارهوه بۆ 50ههزار. -7یهك جهلسهی لهیزهری موو(پكینی) له 125ههزارهوه بۆ 75ههزار. س���ەنتەری میدیکاڵ :بهختیاری ـ ش���هقامی سهرهكی بهرامبهری ساڵۆن ئهستهنبوڵ
ژماره تهلهفۆنی 0533183536 - 07706581971 فهیسبوكmedicalclinicsuly :
سیڤان عهباس :ئهو 10ههزار دۆالرهی لهئهلبومهكهمدا خهرجم كرد دهستم نهكهوتهوه هونهرمهند سیڤان عهباس كه خوشكهزای عهدنان كهریمه ،یهكهم بهرههمی هونهری بهناوی النكهی ههستێك باڵوكردوهتهوه ،ئهو دهڵێت "دهمهوێت لهڕێگهی هونهرهوه خزمهتی واڵتهكهم بكهم جیاواز لهسیاسیهكان".
هێژا ڕەحیمی نیا لەڕیزی 26باشرتین فۆتۆگرافەرانی ئەمساڵی جیهاندایە ئا :ئاوێنە فۆتۆگرافەری کوردی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،هێژا ڕەحیمی نیا لەپێشبرکێی جیهانیی هونەرە هاوچەرخەکاندا ،بوە یەکێک لە ٢٦باشترین فۆتۆگرافەرانی ساڵ.
تۆ کەس���ێکی چاالکیتو دەتوانیت لەگ���ەڵ بابەت���ە گرنگەکاندا مامەڵە بکەی���ت ،بیرکردن���ەوەت بەباش���ی یارمەتیت دەدات بەس���ەرکەوتوویی کارەکانت بەجێ بهێنیت.
لەم کاتەدا تووش���ی ناخۆش���ی زیاتر دەبیت بەهۆی ئەوەی لەماوەی رابردوودا کارەکانت پشتگوێ خستووە ،هەوڵبدە بەئارام���ی بمێنیت���ەوەو ڕووب���ەڕووی کێشەکان ببیتەوە.
هێژا ڕەحیمی نیا ،فۆتۆگرافەرێکی تەمەن ٣١س���اڵی خەڵکی ش���اری مەریوان���ەو لهزانک���ۆی هون���هری ئیسفههان ،س���اڵی ٢٠١٢ماستهری فۆتۆگرافی ت���هواو کردوه .وێنەکانی زیاتر تیشکخستنە س���ەر کۆچڕەوو دۆخی نالەباری پەنابەرانەوە. بەپێی ڕاپۆرت���ی گۆڤاری نۆریاتۆ،
ئەو ٢٦کەس���ە لەنێ���وان ١٦هەزار هەڵبژێ���ردراون، هونەرمەن���ددا ک���ە لەبەش���ەکانی ش���ێوەکاری، فۆتۆگرافی ،پەیکەرس���ازی ،دیزاین کاری���ان تۆمارک���ردوەو ناردویان���ە ب���ۆ پێش���برکێی جیهانی���ی هونەرە هاوچەرخەکان .ئەنجومەنی دادوەرانی پێشبرکێیەکە کاری ٢٦هونەرمەندی
لهبارهی ئاش���نابونی بهئامێری شمشاڵ ئا :ئیمان زهندی بۆ ئاوێنه وتی "س���هرهتای ئاشنابونم بهئامێری شمشاڵ ئهگهڕێتهوه بۆ ساڵی شمشاڵ ژهنی دیاری كورد رزگار 1983جاران خزمانی باوكم كه شهوانه حهمه رهئوف لهم گفتوگۆی ئاوێنهدا یاریه كوردهواریهكانی���ان دهكرد وهكو رایدهگهیهنێت "بهداخهوه كه كارێكی كاڵوێن كاتێك كه الیهنێك دهیانبردهوه هونهری دهكهی ئهبێ تهنها خۆت دهس���تیان دهكرد بهچهپڵ���هو گۆرانی خهمخۆری بیت ،چونكه لهم واڵته وت���ن یهكێك لهو ش���هوانه ئامۆزایهكی مافی هونهرو هونهرمهندان پارێزراو باوكم ئامێری شمش���اڵی پێبوه كاتێك نیه ،ههرچی دهكهی ههموی بهبادا كه دهس���تیانكرد بهی���اریو بردیانهوه ئهڕوات". ئامێری شمشاڵهكهی دهركردو دهستی وتیش���ی "بهداخهوه لهواڵت���ی ئێمه كرد بهژهنینیی شمش���اڵهكه ،ئیدی من هونهر تائێستا نهبوه بهپیشه ،ههربۆیه لهو شهوهوه نهغمهو سۆزی ئهو ئامێره ب���هدوای ناس���نامهی خۆی���دا دهگهڕێ چوه ناخمهوه". وتش���ی "دواتر بهتهنها خۆم ههوڵمدا هێش���تا نهمانتوانیوه موزیكی كوردی بهچهند ش���ێوازێك شمش���اڵ دروست بهجیهان بگهیهنین". ڕزگار حهم���ه رهئ���وف س���هرقاڵی بكهمو بهردهوامبم ،ه���هر بهو هۆیهوه كاری هونهرییهو لهش���اری چهمچهماڵ شمشاڵ بوه بهشێك لهمن". رزگار حهمه ههتاوهكو ئێستا بهردهوامه لهگهڕهك���ی حهمامه كۆنهك���ه لهدایك ب���وهو ل���هدوای پڕوس���هی عێراقهوه لهس���هر موزیك بهگش���تیو بهتایبهتی گهڕاوهتهوه شاری كهركوكی ئازیز ،ئهو ئامێ���ری شمش���اڵ ،ئ���هو بههرهیهكی
سیڤان كه بهشی موزیكی پهیمانگای هونهرهجوانهكانی س���لێمانی خوێندوه، ئاماژه ب���هوه دهكات كه سیاس���یهكان دۆخهك���ه دهش���ێوێننو ئ���هم دهیهوێت بهگۆرانیو هونهر چاكی بكات ،ئهو وتی "م���ن دهمهوێت بهدهن���گو هونهرهكهم بهخهڵكی بڵێم كاری موزیكی راستهقینه دهكهم". لهب���ارهی وتنهوهی ئ���اوازی واڵتانی بیانی لهالیهن هونهرمهندانهوه ،ئهو وتی "ئ���هوه پهیوهندی بهئاس���ت نزمی ئهو هونهرمهندانهوه ههیه كه پهنا بۆ ئاوازی واڵتانی دیكه دهب���هنو هونهری خۆیان بهكهم دهبینن لهئاست هونهری واڵتانی گۆرانیهكانیان ی���هك مانگ دهخایهنێت گۆرانیهكانی س���هردانی واڵتی توركیای دیكهداو كاتێك پرس���یاریان لێدهكرێت لهناو خهڵكداو دواتر گوێگری نامێنێت" .ك���ردوهوەو ب���ۆ كۆنس���ێرتی گۆرانیش دهڵێ���ن خهڵكی ئ���هوهی دهوێت نازانن س���یڤان ئاماژه بهوه دهكات بۆ كلیپی سهردانی واڵتی ئهمریكای كردوه.
کاوڕ
ی باوكم ئیجازه بهمهال مستهفا بارزانی داوه د .عێزهدی���ن باس لهوه دهكات ك ه ی 1966لهسۆڤیهتهوه بهقاچاخ ساڵ هاتونهتەوهو لهقامیشلۆوه رۆیشتوه ب���ۆ تورکیاو دوات���ر چوهته دیلمانو س���اڵێکیش ل���هوێ ب���وه ،لهبارهی پهیوهندیهکان���ی خ���ۆیو مس���تهفا بارزانی ،ئهو وتی "مهالمستهفا ساڵی 1967منی بینی لهدیلمان ،وتی ئهوه چی ئهکهی لێره دانیش���توی؟ بڕۆره
رزگار حهمه :بهداخهوه بهردهوام هونهری بهههژاری لهدایكبوه لهكوردستان
ئا :مهزههر كهریم
گا
"هاوس���هرهکهی کهمال مهزههر دور لهڕوی خوێنهران قسهیهکی نابهجێی کردو بهڕوسی وتی ئهم گیپهو سهرو ی پێی���ه لهواڵتی ئێمهدا لهس���هردهم جهنگدا ئهماندا بهس���هگو پش���یله، کاک حهمهدیش وت���ی ئیتر کهمالو ژنهكهت بهم ماڵهدا نایهن ،وهره من بهو ههمو ئهرکه بچمه بازاڕو سهروپێ پهیدا بکهمو گیپه لێنێم ئهوانیش ئاوا ی بكهن". سوك
دوانه تۆ بەکەس����ێکی زۆر ت����ووڕە دەردەکەویت هەوڵبدە دان بەخۆتدا بگریتو ڕێگە نەدەیت هیچ کەس����ێك بەخراپی بیرت لێبکاتەوە، کاتێك کەسێك هەڵەیەك دەکات هەوڵبدە تووڕە نەبیتو هاوکاری بکەیت.
قرژاڵ بەش����ێوازێکی ب����ەردەوام تووش����ی ڕووبەڕووبوونەوە دەبیت بەمەش دەکەویتە ژێر فش����ارێکی زۆرەوە ،باشتروایە کەمێك دووربکەویت����ەوە لەجیاتی ئ����ەوەی هەموو ئەرکەکان بخەیتە ئەستۆی خۆت.
شێر لەم ماوەیەدا هەس���ت دەکەیت الیەنی دەروونی���ت هاوس���ەنگەو ئەرکەکانی سەرشانت کەمیان کردووە ،پەیوەندیت لەگەڵ کەس���انی دەورووبەرتدا باشتر دەبێتو هەست بەچاالکی دەکەیت.
فهریک ئ���ەو کێش���انەی ماوەی���ەک ڕوو لەدروس���تبوونن وردە وردە گەش���ە دەکەنو دەبن بەڕاس���تی ،بۆ ئەوەی بتوانیت چارەس���ەریان بکەیت دەبێت زیاتر هەوڵبدەیت.
رهنگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )606سێشهممه 2017/12/19
ڵ :مهال مستهفاو شێخ ئهحمهد بارزانی الی باوكم خوێندویانه
11
حهمهد كۆنه قاچاغچیو ههژاری موكریانیش زۆر بهد بو بهغدا لهوێ بهشی کوردی ههیهو وان ه بڵێرهوه ،دوات���ر کاغهزێکی دامێ بۆ وهزیرێکی ک���وردی ئهوکاتهی بهغدا که "ئهحمهد کهمال قادر" بو ،منیش نامەکەم گەیاند". ی "ڕاس���تی مهال مس���تهفا وتیش��� س���هردهمێک ك���ه لهس���لێمانی بو، ئێواران دههات الی باوکم دهیخوێند، ی ش���ێخ ئهحمهدیش ههر لهس���لێمان ی ی ماوهیهکی زۆر كتێب بو ،باوكم وت بهالغ���هم پێوت���ون ،ل���هو ماوهیهی پێشودا کاک مهسعود پێیوتم دکتۆر باوک���ت ئیجازهش���ی داوهت��� ه باوکم بهش���کم بۆمان بدۆزیتهوه ئیجازهکه، نهمدۆزییهوه چونک ه ئێمه ئهوراقمان لهزهمانی زهعیم س���دیقی سلێمانیدا زۆری سوتانوه". ی بهد بو ههژاری موكریان د .عێزهدی���ن كه باس لهوه دهكات من لهساڵی 1949وه ئهندامیحیزبی ش���یوعییهوچ���وه بهالی ت���رداو بۆ
ئهندامیهت���ی پهرلهمانی���ش بهئیزنی ئ���هوان مام ج���هالل ئ���هوی داناوه لهس���اڵی 1992دا ،كه دێته س���هر باس���ی ههژار موکریانی بهپیاوێكی بهدو خ���راپ ناویدهب���ات ،ئهو وتی "ه���هژار جارێک ش���کاتێکی خراپی لێک���ردم الی بارزان���ی ،ه���هژار زۆر بهد بو ،جنێوفرۆش بو ،دڵس���ۆزی بۆ کهس نهبو ،باس���ی ههمو کهسی دهکرد ،ئیت���ر بهههرحاڵ بهڕهحمهت بێت ئینجا ههژار لهالی مهال مستهفا ش���کاتی لێکردم وتب���وی چۆته الی جهاللی���هکان! مهال مس���تهفا ناردی بهش���وێنما که چوم ب���ۆ دهرگهڵه، وتی باشه بۆ چویتهالی ئهوان؟ وتم خاڵی خێزانهکهم لهوێیه .وتی کێیه؟ وتم فاڵنه .وتی نایناس���م .ئهشمزانی باشی دهناس���ێ ،ئیتر کاک مهسعود هات وتی ئهگ���هر دکتۆر پێیناخۆش نییه لێ���ره جێگای ب���ۆ دابینکهن، منیش وت���م ئێره ماڵی خۆمه ،بهاڵم خۆ من پێموتن لهگ���هڵ منداڵهکانم
هاتوم بهڕاس���تی مهالمس���تهفا لهوه مۆڕ ب���وهوه لهه���هژار چونکه ههژار نهیوتبو چۆته ماڵی فاڵنکهس وتبوی چۆتهالی جهاللییهکان". وتیش���ی "ماوهیهك ههژار هات بۆ ش���ام ،م���نو زهبیحیو م���ام جهالل ئهوکاته بهیهکهوه لهماڵێک دهژیاین، ههر که ه���هژار ئههات دائهنیش���ت دهکهوته گاڵتهکردن بهماڵی حهسهن ئاغ���ای حاجۆ ك���ه پهرلهمانتار بو، لهکاتێکدا نهیدههێش���ت ه���هژار بێ برن���جو قهرهخهرمانوس���اوهرو رۆن بێ���ت ،خانوش���ی دابو پێ���ی ،چو سوێندیش���ی خوارد لهدادگا کهئهمه عهبدولڕهحم���ان محهمهد ئیبراهیمهو خهڵک���ی تۆلزفی���هو رهگهزنامهی بۆ وهرگ���رت ،ههتا پرس���ی کهفالهتی ئهو س���وێنده چیه لهئیسالمدا ،چو کهفالهت���ی س���وێنهکهی دا ،ئهوهی بۆ ه���هژار ک���رد ،کهچی ه���هر كه ههژار دهه���ات دهكهوته نوكتهكردن لهسهریو زهمی دهکرد".
ی وەک باش���ترینەکانیانی س���اڵی ٢٠١٧ هەڵبژاردوە ،کە یەکێکیان هێژا ڕەحیمی نیایە. هێ���ژا ڕەحیمی نیا تا ئێس���تا چهند پێش���انگایهکی تایبهتی لهش���ارهکانی تارانو ئیس���فههانو سلێمانیو ههولێرو ئامەد کردوەتەوە.
ی راستهقینه ت���ری تێ���دا دهدروش���ێتهوه ئهوی���ش دروس���تكردنی شمش���اڵه لهو بارهیهوه رایگهیاند " لهڕاس���تیدا تاوهكو ئێستا زۆربهی شمشاڵهكانم خۆم بهشێوهیهكی ئهكادیم���ی دروس���تیدهكهم لهج���ۆری پالستیكو قامچیو بۆری ،لهههمانكاتدا زۆرێ���ك لههاوڕێیانم داوای ئهو ئامێرهم لێدهكهن كه بۆیان دروستبكهم منیش بهدیاری بۆیان دهنێرم لهزۆربهی شارو ش���ارۆچكهكانی كوردس���تانو تهنانهت واڵتانی ئهورپاش". ئ���هم تاك ژهن���ه كۆنس���ێرتی لهزۆر شاروش���ارۆچكهكان ئهنجام���داوه ،ئهو وتی "ڕاس���ته قهیرانه ،بهاڵم موزیك بۆ ههمو سهردهمهكانه ههربۆیه بیرم لهوه كردهوه كه لهئێستادا ههوڵی ئهوه بدهم كه بهئامێری شمش���اڵ واتا تاك ژهنی بتوانم كۆنسێرت لهسهرجهم شارهكانی كوردس���تان بكهم ،س���هرهتا لهشاری كهركوكهوه دهستم پێكردو دواتر بهرهو شارهرهكانی تری كوردستان ههنگاومنا،
تهرازو ئ���ەو کەس���انەی کارت لەگەڵ���دا دەکەن بەش���ێوازێکی ب���اش مامەڵە دەک���ەن لەگەڵت���داو یارمەتیتدەدەن کارەکانت چارەس���ەر بکەیتو بگەیت بەئامانجەکانت.
هێمن حسێن :ئاسایی ه ئاواز ی واڵتانی دیك ه بڵێیتهوه ئا :مهزههر
دی���اره بهسوپاس���هوه دهزگای داود ی بۆ گهش���هپێدان هاوكارم ب���ون دواتر كۆمهڵ���هی هون���هره جوانهكانی كورد لق���ی چهمچهماڵ كه خۆیش���م ئهندامی ئهو كۆمهڵهیهم سپۆنس���هری سهرجهم كۆنس���ێرتهكانیان كرد لهزۆربهی شارو شارۆچكهكانی تری كوردستان". ههروهه���ا خهڵك���ی بهش���ێوهیهكی زۆرب���اش پێش���وازی لهبهرههمهكانی دهكهن ،رزگار وتی "ئامانجم ئهوه بوە كه لهئێستادا جهماوهری كورد بهگشتی ئاش���تكهمهوه لهگ���هڵ موزیك ،چونكه لهئێس���تادا خهڵكی لهههم���و كاتهكان زیات���ر پێویس���تیان بهموزیك���ه ،بۆیه جێگای خوش���حاڵیه كه كۆنسێرتهكان پێشوازیهكی زۆر باشی لێكراوه". لهبارهی ئهلبوم���ی نوێوه رزگار وتی "ماوهیهك���ی زۆره ئهلبومێكی موزیكیم تهواوكردوه ك���ه پێكهاتوه له 16تراك لهبهر نهبونی سپۆنسهر ناتوانم باڵویان بكهمهوه ،ههربۆیه تائێستاش ماون".
دوپشک الیەنی بیریو جەس����تەییت لەباش����ترین حاڵەتەکاندای����ەو کاریگەری تەواوت هەیە لەسەر کەس����انی دەورووبەرتو هەمووان متمانەت پێدەک����ەن ،وزەیەكی تەواوەتیت هەیە بۆ ئەنجامدانی تەواوی کارەکانت.
هێمن حسێن ئاماژه بهوه دهكات ك ه پێویسته كهناڵهكانی راگهیاندن كاری الواز پێشكهش نهكهن تا ههستی گوێگر تێكنهدهن ،ئهو دهڵێت "گرنگ نیه ههمو گۆرانیهك پهخش بكرێتو كاتی پێ پڕ بكرێتهوه". هێمن حس���ێن بهكارهێنانی ئاوازی بیانیو وتن���هوهی لهالیهن هونهرمهندان���ی كوردهوه بهكارێك���ی ئاس���ایی ناودهب���ات ،ئ���هو وتی "بهبڕوای م���ن گوێگرتن لهمۆزی���كو ئاوازی واڵتانی دیكه باشه بۆ ئاشنابونیان ،بهاڵم بهو مهرجهی هون���هری نهتهوهكهی خۆت بهكهم نهزانیتو رێزی لێبگیرێت". وتیش���ی "لهكوردس���تان ئ���اواز دانهرمان ههیه بهاڵم ژمارهی���ان زۆر نیه ،ئاواز ئیلهامه بۆ كهس���انی موزیك���ژهن كارێك���ی ئهوهنده قورس نیه بهمهرجێك ئهو كهس���ه ههس���تو سهلیقهیهكی جوانی ههبێت.
کهوان ئەگەر دەتەوێت کارەکانت بەباش���ی ب���ڕۆن هەوڵبدە یارمەتی لەکەس���انی دیکە وەربگریت ،کراوەبەبۆ وەرگرتنی ئەو بیرۆکانەی کەس���انی دیکە پێت دەدەن ڕەنگە سوودیان بۆت هەبێت.
گیسک تۆ کەس���ێکی کۆمەاڵیەتیت بەاڵم لەم ماوەیەدا هەندێك لەکەسە نزیکەکانت پش���تگوێ خس���تووە دەبێ���ت ئ���ەو پەیوەندییانە توند بکەیتەوەو کێش���ە خێزانییەکانت چارەسەر بکەیت.
سهتڵ ئەم���ڕۆ لەکارەکەت���دا گرنگییەک���ی زیات���رت پێدەرێتو کاری هاوبەش���ی دەکەیت لەگەڵ هاوپیشەکانت ،هەست بەئارامی دەکەی���تو دڵخۆش دەبیت بەو کارانەی ئەنجامیان دەدەیت.
ئهوهش���ی رونكردهوه كه مافی ئاوازدانهرو هونهرمهن���دان ب���زر ب���وهو ماف���ی هونهری بهگش���تی پارێزراو نیه ،ئهو وتی "بهتایبهت ماف���ی ئاوازدان���هرو خاوهنی هۆن���راوه زیاتر مافیان خ���وراوه ،ئهگهر مافیان پارێزراو بێت ئهوه كارهكانیان زیاتر پێشدهكهوێت". هێمن باس���ی هونهرمهندان���ی پێش خۆی دهكاتو ئام���اژه ب���هوه دهكات كه مهرج نیه ههموكارێك���ی هون���هری كۆن رهس���هنایهتی هونهری ك���وردی پێوه دیاربێ���ت ،ئهو وتی "لهههمو س���هردهمێكدا كاری هونهری باشو كاری هونهری الوازیش ههبوه". ئهو باس���ی دهس���پێكی كاره هونهریهكانی دهكاتو ئهوهش ئاش���كرا دهكات یهكهم كاری هون���هری لهس���اڵی 1984تۆمار ك���ردوه كه ئاوازی قادر مهردان بوه. وتیش���ی "خاوهنی پێنج ئهلبومی گۆرانیو ژمارهیهك موزیكو چهند سرودو گۆرانی تهنهاو گۆرانی درامام ،لهس���اڵی 2017دا ئهلبومێكی گۆرانیم بهناوی بیرهوهریو ئهلبومی دوەمیشم بهناوی خولیای ژهنیارێك باڵوكردۆتهوه".
نهههنگ ل���ە ئێس���تادا هی���چ ش���تێك بەئ���ارەزووی ت���ۆ ن���اڕوات ،بەاڵم دەبێت هەوڵبدەیت ژیانت بگۆڕیتو هەوڵی زیاتر بدەیت بۆ گەیش���تن بەئامانجەکانت.
12
) )606سێشهممه 2017/12/19
birura. awene@gmail. com
بیروڕا
كۆتای ی داعشو كۆتاییهكان ی تر ئهبوبهكر عهلی سهرۆك وهزیرانی عێراقو بڕیار بهدهستان ی هاوپهیمانێت����ی نێودهوڵهت����یو دهرهوهی ئهویش ،ههریهكهو الی خۆیهوه جاڕی كۆتایی هاتنی داعشی دا .ههریهكهو لهگۆشهنیگای خۆش����یهوه وێنای س����هركهوتنی بهس����هر داعش����دا كرد ،جهنهڕاڵ قاس����م سولهیمانی لهئهلبوكهمالهوه پێ����ش ههموان پیرۆزبایی سهركهوتنهكهی لهرێبهری شۆڕی ئیسالمی ئێران ك����رد .وهك ئاماژهیهك بۆ ئهوهی كه ئهو واته رێبهری كۆماری ئیس��ل�امی ئێران رۆڵی بنهڕهتیان لهسهركهوتن بهسهر داعشو تێكش����كاندنیدا ههب����وە .ئهمریكیهكانیش بهن����اوی هاوپهیمانێت����ی نێودهوڵهت����ی دژ بەداع����ش بێ ئاماژهكردن بهم ناو نیش����انه بەتهواوی ،مژدهی سهركهوتنهكهیان پهخش كردهوه .روس����هكانیش بەههمان ش����ێوه، س����هرۆك وهزیرانی عێراق دهرفهتهكهی بۆ پهیامناردنو بههێزكردن ی پێگهی سیاسیو ههڵبژاردن����ی خ����ۆی قۆس����تهوه .پهیامی س����هرهكیش بۆ كوردو ههرێمی كوردستان بو .عهبادی س����ودی لهئامادهگیه دهرونیو سۆزدارییهكانی ئهم ساتهوهخته وهرگرت بۆ زیاتر شێواندنی وێنای كوردو ناسیونالیزمی كوردیو پێشمهرگه ،بهجۆرێ لهجۆرهكان، س����هركهوتن بهس����هر داعش����ی بهس����تهوه بەهاوكات بونی پوچهڵكردنهوهی (پیالنی) دابهشكردنی عێراقو جیاخوازهكانی باشوری كوردس����تان! لهس����ۆنگهی ئهو ش����هڕانهی پێش����مهرگهش لهگ����هڵ س����وپای عێراقیو حهشدی شهعبی كردنیو دیدگا ناوهندخوازو عێراقچیهكهیان لهبهرگێكی مهزههبی نوێدا، ن����اوی پێش����مهرگهو رۆڵ����ی ئ����هم هێزهی لهتۆماركردن����ی ئهم س����هركهوتنهدا نادیده گرت .ههرچهن����ده دوایی ویس����تی ههندێ قهرهبوی ئهمه بكات����هوهو لهبنلێوهوه ناوی پێشمهرگهش لهبهش����ی كۆتایی ریزبهندیی هێزه چهكداره عێراقیهكاندا بێنێ! ههرچ����ی پهیوهس����ته بەك����وردو گهل����ی كوردس����تانی باش����ورو ههرێمهوه ،كۆتایی داع����ش الن����ی كهم ل����هم س����اته وهختهدا بەپێچهوان����هی خوێندنهوهو گرهو لهس����هر ك����ردنو چاوهڕوانی����هكان ش����كاوهتهوه. لهكوردستان گهر بەشێوهیهكی كاتیش بێت، ئهو خوێندنهوه بهڕاس����ت گهڕا كه مهترسی لهكۆتایی هاتنی داعش دهردهبڕیو پێی وابو لهدوای جهنگهك����هوه ههرێم پێگهو بایهخی كاتی جهنگ دژ بەداعش لهدهس����ت دهدات. ههڵبهت خوێندنهوه باوهكهی تریش ،ئهوهی كه لهههوڵدان ب����ۆ ئهنجامدانی ریفراندۆمدا بهرجهس����ته دهبو ،خاڵی نهبو لهمهترس����ی دهربڕی����ن ،ئهوی����ش پێی وابو گ����هر جوان دهرفهتهك����ه بەقازانجی بردنه پێش����هوهی خواس����تو گرهنتیهكان نهقۆزێتهوه ،ههرێم توانای پارێزگاری لهدهستكهوتهكانی شهڕی نامێنێ .بەواتایهكی تر كوردیش دهیویست كۆتایی داعش لهڕوی سیاس����یهوه بۆخۆی تهوزیف بكات .بۆ ئهوهی خوێنی ش����ههیدو برین����دارهكانو بهش����داری لههاوپهیمانێتی نێودهوڵهتی دژ بەداع����ش بهفیڕۆ نهچێتو النی كهم ههرێمی كوردستان چهند ههنگاوێ بهرێت����ه پێش .ئ����هوهی نهشیهێش����ت ئهم خواس����ته بێته دی چهند هۆكارێك بو ،كه زۆربهی ههره زۆریان پهیوهندییان بەكوردو حیزبە بااڵدهستهكانی كوردستانهوه ههبو، لهوانهش: بهكارهێنان����ی ش����هڕی دژ بەداعش بۆملمالنێ����ی نهزۆكی حیزبیو زیاتر روخاندنی متمان����هی نێ����وان هێزهكانو پهكخس����تنی پهرلهم����انو قوڵبون����هوهی ناكۆكی����هكان. بەههمان ش����ێوه ك����ه لهپهناگ����هی ئارامو ناوچ����هی دژهفڕین لهنهوهدهكانی س����هدهی رابردودا رویدا ،دۆخهكه لهبری بهكارهێنانی بۆ دوباره بیناكردنهوهی كۆمهڵگهو واتادان بەناس����نامهی نهتهوهییو لهس����هر پێی خۆ وهس����تانو سهرنجڕاكێش����انی جیه����ان ،بۆ ناكۆكی ناوخۆییو ناكۆكی خوێناویو شهڕ لهسهر دهسهاڵتو پاره بهكار هات! نهبونی كۆدهنگی نیش����تمانی لهس����هرچارهنوسسازترین پرسهكانو لهوانهش پرسی نهتهوهییو لهئارادا نهبونی هیچ پرۆژهیهكی چاكس����ازی راس����تهقینهو بیناكردن����هوهی هێزهكانو كۆكردنهوه ی تواناكان. گهورهب����ونو گهورهكردن����ی رۆڵ����یهێ����زه عێراقیهكان لهكۆتای����ی جهنگهكهداو پهراوێزخستنی بهشداری پێشمهرگهو هاتنه كایهی حهشدی شهعبیو زیاتر گهورهكردنی ئهمریكا لهسهر عهبادی. ههم����و ئهمانهو رێكهوتن����ی ژێر بهژێروهو روخاندن����ی پێش����مهرگهو دهركهوتهكان����ی
ملمالنێ����ی بەنهفرهتبوی جهالل����یو مهالیی لهس����اتهوهختێكی مێژوی����ی یهكجار گرنگو یهكالی����ی ك����هرهوهدا ،كارێكی����ان كرد ،كه كۆتای����ی داعش س����هبارهت بەك����ورد نهك نهبێته ساتهوهختی جهژن گێڕانو ئاههنگ، بهڵك����و تێكهڵ بێ����ت لهگ هڵ حهس����رهتو خۆخواردن����هوهو غهدرلێكراوی����یو جۆرێك لهپهراوێزكهوتنو پێگه الواز بونو ههس����ت بەس����وكایهتی پێك����ردن .كۆتایی داعش بۆ كوردی باش����ور كۆتایی مهترسیهكان نهبو، كۆتای ی شهڕو خوێنو ئازارهكانی جهنگیش نهبو ،بهڵكو دهس����تهویهخه بون بو لهگهڵ شهڕێكی ترو ههست بەمهترسیهكی وجودی تر كه حهشدی ش����هعبیو سیاسهتی نوێی دهستهبژێری حوكمڕانی بهغدا بهرجهستهی دهك����هن .خ����ۆ ئهگ����هر كۆتای����ی جهنگه گ����هورهكانو لهوانهش جهنگی دژ بەداعش، تا رادهیهكی بهرچاو یهكسان بن بەكۆتایی هاتن����ی دۆخو واقیعێ����كو دهس����تپێكردنی یهكێكی دی ،واته ههوڵدان بۆ وردكردنهوهی س����هركهوتن لهجهنگدا بۆ كایهی سیاسیو ئابوریو ناوچهییو دامهزراوهییو یاس����اییو جوگرافی����هكان ،وات����ه فراوانكردنی ئاماژهو نێوهرۆك����ی ههریهك لهبهزینو س����هركهوتن بۆ ئهوپهڕی ك����ه دهكرێتو هێنانهی كایهی دۆخێكی نوێی جیاواز ،سهبارهت بەكۆتایی جهنگی داعش����یش مهسهلهكه ههمان شته، ههڵقهیهك����ی مهترس����یش لهس����هر كوردو ناس����یونالیزمهكهی لێرهوه دهستپێدهكات. بهاڵم هۆكارێكی ئهوهی سهبارهت بەكوردو رهنگه ههن����دێ پێكهاتهی تری����ش ههندێ لهقورسایی دۆخهكه كهم بكاتهوهو وا بكات س����تراتیژی خۆگری تێك���� هڵ بەچاوهڕوانی بكات����ه ئهگهرێك����ی بهرگه گی����راو ،دۆخی عێ����راقو بەگ����هرم مان����هوهی ملمالنێكانی خۆرههاڵتی ناوهڕاس����تو ئهگ����هری جهنگی نوێی����ه لهناوچهك����هدا .ئ����هوهش وا دهكات خۆ بهدهس����ت دۆخێك����ی دیفاكتۆو لۆژیكی خۆبهزلزانانهی بهغداو دهستش����تن لهبهشێ لهم����افو كهرامهتی����هوه ن����هدات ،بهڵك����و دوباره خ����ۆی كۆكاتهوهو ههوڵدات س����ود لهگۆڕانكارییه چاوهڕوانكراوهكان بەقازانجی خۆی وهربگرێت. ئ����هوهی س����هبارهت بەئێم����هش گرنگه تهنها كۆتایی داعش نی����ه بهڵكو ،كۆتاییه نهخشهبۆكێش����راوه نهوتراوهكان����ی دوای كۆتای����ی داعش����ه .چونكه بهش����ێ لهوان پهیوهندییان بەكوردو ههرێمی كوردستانو ناسیونالیزمی كوردییهوه ههیه ،كه بهغداو هاوپهیمان����ه ههرێمایهتیهكان����ی ههوڵی بۆ دهدهن .ك����ه لێرهدا ههوڵدهدهین لهروانگهی خۆمان����هوه ئاماژهیهكی كورت بەههندێ لهو كۆتایی����ه وێناكراوو خۆزگه بۆ خواس����تراوو تهنانهت نهخشه بۆ كێش����راوانهش بكهین، لهوانهش: یهكهم :كۆتایی خهونی سهربهخۆیی: گوتارێكی عێراقیو ههرێمایهتی ههیه بۆ ئ����هوهی كۆتایی داعشو شكس����تی ههوڵی گهلی كوردستان لهئێستادا بۆ سهربهخۆبون یهكس����ان ب����كات بەکۆتاییهێنان ب����ەداواو خواس����تی س����هربهخۆیی .ئهو فش����ارهش ئێستا خراوهته س����هر ههرێمی كوردستانو رهتكردن����هوهی گفتوگ����ۆو قوڵكردن����هوهی ئازارهكان����ی هاواڵت����ی بەش����ێكی گرنگ����ی بەدێوهزمه كردنی بیرۆكهی س����هربهخۆییه لهزهینو هۆش����یاریو بیركردن����هوهی تاكی كوردستان. ئهگ����هر ئێم����ه بڕوام����ان بەكوردبون����ی خۆمان نهدۆڕاندبێت ،پێمان وابێت ش����تێك بەن����اوی ناس����یونالیزمیی كوردیی بەههمو كهموكوڕیهكانیهوه بون����ی ههیه ،كوردیش وهك ههر نهتهوهیهكی تر مافی دیاریكردنی چارهنوس����ی خ����ۆی ههیه ،لهواڵتێكیش����دا میللهتێ����ك جینۆس����اید كرابێ����ت مانهوهی تیایدا قورس����ه ،ئ����هوا دهبێ����ت رهخنهمان لهجۆری ههوڵهكان بۆ سهربهخۆیی یهكسان نهكرێ����ن بەرەخنهو رهتكردن����هوهی خودی س����هربهخۆیی وهك مافی بێ ئهمالو ئهوالی نهت����هوهو گهلێك لهپارچهیهكی نیش����تمانه دابهشكراوهكهی ئهو نهتهوهیه. دهربڕینی ئ����هوهش كه ئێم����ه باوهڕمان بەس����هربهخۆییو مافی چارهن����وس ههیه، بهب����ێ كاربۆك����ردنو كردنی بەناس����نامهی سیاس����یو خهڵ����ك لهس����هر پێگهیاندنی، هێندهی بۆ(اح����راج)ی لهكۆڵ خۆكردنهوهو پاس����اودانی رهخنهگرتن لهبهرامبهره ،بهو ئهن����دازه رهنگدان����هوهی قهناعهتێكی قوڵ بەمافهك����ه نیه .ئێس����تا خواس����تێك ههیه كه س����هرنهكهوتنی ههوڵی س����هریهخۆییو كۆتایی داعش یهكس����ان بكرێت بەناكامیی س����هربهخۆخوازیی كوردس����تاندا ،كهسانو ناوهندگهلێك لهههرێمیش����دا بەكردهوه برهو بهم تێڕوانینه دهدهن ،لهكاتێكدا برهوپێدانی تواناكان����ی كورد بۆ خۆپاراس����تن لهفۆرمی فیدراڵیش����دا الواز دهكات ئ����هوهی ل����هم روهشهوه گرنگه دو خاڵه: (أ) قب����وڵ نهكردن����ی وێناكردن����ی سهربهخۆخوازیی وهك تاوان كه بەداخهوه
لهههرێمیشدا كاری لهسهر دهكرێت. (ب) بڕواب����ون ب����هوهی ئ����هوهی روی دا س����هرهتای چیرۆكهك����ه بو ن����هك كۆتایی (دواتر لهدهرفهتی تردا زیاتر لهس����هر ئهمه دهوهستین). سود وهرگرتن لهههوڵه سهرنهكهوتوەكهو خوێندنهوهیهك����ی رهخنهییان����ه لهدیدێكی نیش����تمانیانهو س����هربهخۆخوازانهوه ،نهك پێچهوان����هی ئ����هم بۆچون����ه نی����ه ،بهڵكو پێداویس����تییهكیو تهواوكهرێت����ی .،ئهوهی دهش����توانێت كۆتایی داعش یهكسان بكات بهکۆتاییهێنان بەخواس����تی س����هربهخۆییو سهربهخۆخوازیی ،بهغدا نیه ،بهڵكو خودی خۆمانین!. دوەم :كۆتایی عێراقی تهوافوقی: ه����هروهك رونه(عێراقی ن����وێ) لهدوای ()2003هوه ،لهس����ۆنگهی داڕوخانی دهزگا كۆنترۆڵكهره داپڵۆسێنهره تۆتالیتارهكانی بهعسو زهقبونهوهی ناسنامهی پێكهاتهكانی ناویو تهقین����هوهی ناكۆكیهكان لهنێویاندا، بەتایبهتیش (لهنێوان س����وننهو ش����یعهدا) ههوڵ����دراوه گ����هر بەك����همو كورتیش بێت بەشێوهیهكی تهوافوقی بهڕێوه بچێت ،وهك رێكارێك بۆ رێگهگرتن لهبااڵدهستی مهزههبیو نهتهوهی����ی بەناوی زۆرینهی سیاس����یهوه. بەتایبهتی����ش لهالی����هن ش����یعهكانهوه ،كه زۆرینهی پهرلهمانی پێكدههێنن .ئهوهی ئهم بنهمایهشی س����هپاندوە ،دۆخی نائاساییو ناجێگی����ری هێ����زو هاوكێش����هكان بو نهك دهس����تور ،چونكه دهس����تور گهرچی داوای هاوس����هنگی نێوان پێكهات����هكان لهههندی روهوه دهكات ،بهاڵم مهسهلهی دیموكراسی تهوافوقیو بۆ نمونه بهو جۆرهی لهلوبناندا دهبینرێت ،بەدهس����تور ی نهك����ردوە .بۆیه پرس����ی تهوافوق بونو نهبون����ی ،بههێزیو بێهێ����زی ،دهكهوێت����ه ژێر بهزهی����ی دۆخو گۆڕانكاریو هاڵكشانو داكشانی پهیوهندی هێزهكانه .ههر بۆیه چهند ساڵێكه گوێمان لهو دهنگانه لهناوهنده سیاس����یه شیعهكهی عێ����راق دهبێ����ت ،ك����ه داوای کۆتاییهێنان بەتهوافوقو پێكهێنان����ی حكومهتی زۆرینه دهكرد ،بهشێكیش����یان لهگهڵ بونی ههندێ رواڵهت����ی ناكاریگ����هری (تهواف����وق) وهك سهرۆك كۆمار بۆ كورد ،سهرۆكی پهرلهمان بۆ س����وننه ،بەكردهوه ج����ێ بهجێكردوە، بڕیارهكانی دژ بەههرێمی����ش لهدیارنهبونی فراكسیۆنه كوردیهكانی پهرلهمانی عێراقدا، زهقترین رواڵهت����ی کۆتاییهێنان بەتهوافوق یاخود فۆرم����ه پێش����وەكهی تهوافوق بو. لهڕاستیشدا (تهوافوق) سهبارهت بەسوننه لهكردهوهدا دهمێكه كۆتایی پێهاتوە ،دوای ئهوانیش س����هبارهت بەكورد لهسهروبهندی كۆتای����ی پێهێناندای����ه .ئهوهی لهئێس����تادا رێبهرو بڕیار بەدهس����ته سیاسیه شیعهكان لهعێراقدا س����هبارهت بەههری����هك لهكوردو س����وننه بیری لێ دهكهنهوه ،تهوافوق نیه، بهڵك����و بانگهش����هیه بۆ دابهش����بونی هێزه سیاسیهكانی ئهم دو پێكهاته بهسهر قهواره سیاسیه ش����یعهكاندا بۆ ههڵبژاردن؟! .واته س����وڕانهوه لهفهلهك����ی ئهوان����داو رێكهوتن لهگ����هڵ قهوارهی����هك لهقهوارهكانی ئهوان، نهك كۆی پێكهاتهی ش����یعه لهڕێی نوێنهره سیاس����یهكانیانهوه .چونك����ه بنهم����ای (تهواف����وق) بهو ج����ۆرهی راب����ردو لهگهڵ كۆتایی جهنگ����ی دژ بەداعشو بیركردنهوهو كهڵكهڵ����هی ناوهندچێت����ی ئ����هم ناوهندهو تهماح����ه مهزههبیی����ه ههرێمایهتی����هكانو چۆنیهت����ی ئیدارهدانیان����دا گونج����او نیه، ئهم����هش بەمان����ای كۆتای����ی عێراقی نوێی مزگێنی پێدراوو فۆرمێك����ی نوێ لهعێراقی بون دێت ،كه تیایدا س����هرلهنوێ كێش����هی بااڵدهس����تی پێكهاتهیهك بهس����هر ئهوانی تردا س����هرههڵدهداتهوه ،كه لهڕێی خۆیهوه دهبێته س����هرچاوهی جۆرهها كێش����هو بێ بهشیو ناكۆكی ،بەكردهوه یهكسان دهبێت بەکۆتاییهێنان بەخهون����ی بهیهكهوه ژیانی ئاشتیانهو ئارهزومهندانه. سێههم :كۆتایی ههرێمو پێشمهرگه: رهنگه نهخشهیهك ههبێت بۆ كۆتاییهێنان بەههرێم����ی كوردس����تان ،ههڵب����هت پ����ێ دهچ����ێ کۆتاییهێنان����ی تهواو بەق����هوارهی دهس����توریی ئێس����تای ههرێمو گێڕانهوهی عێراق بۆ سهردهمی ناوهندگهرایی لهسایهی سیستمێكی كۆماریو دهس����هاڵتی بههێزی س����هرۆك كۆمارێكدا ،كه كودهتا بهس����هر دهس����تورو ههمواركردن����هوهی دهخوازێ����ت ـ����ـ لهرۆژهڤ����ی ههنوكهییان����هدا نهبێت ــ گهرچ����ی هی����چ گرهنتی����هك نی����ه ههندێ روداوی دراماتیك����یو پێكدادانو گۆڕانكاری چاوهڕواننهكراو كارێ بكهن ،ئهم خواس����ته پێشبكهوێت .بهاڵم ئهوهی رونه كار دهكرێت ههرێم����ی نیمچ����ه دهوڵهتی پێ����ش كۆتایی هاتنی دژ بەداعش ،كه لهكاتی جهنگهكهدا پهلوپۆی زۆری هاویش����تبو وهك دهوڵهت لهن����او دهوڵهتدا مامهڵهی دهكرد الی ئهوان كۆتایی پ����ێ هاتوە .لهدهس����تدانی ناوچه جێناكۆك����هكانو دهركردن����ی بەك����ردهوهی هێ����زی پێش����مهرگهو ئاس����ایشو تهنانهت
ئهوه ی سهبارهت بەئێمه گرنگ ه تهنها كۆتایی داعش نی ه بهڵكو كۆتایی ه نهخشهبۆكێشراوه نهوتراوهكانی دوا ی كۆتایی داعش ه چونكه بهشێ لهوان پهیوهندییان بەكوردو ههرێمی كوردستانو ناسیونالیزم ی كوردییهوه ههیه ،ك ه بهغداو هاوپهیمانه ههرێمایهتیهكان ی ههوڵی بۆ دهدهن حیزبەسیاس����یهكانیش بەواتای پێشو ،لهو ناوچانه ،بهش����ێ لهو ههواڵنه پێكدههێنن، ه����هر ل����هم چوارچێویهدا ههوڵی دهس����ت بهسهردا گرتنی س����نورهكانو دهروازهكانو س����نورداركردنی پهیوهندییهكانو مامهڵهی راس����تهوخۆی ههرێ����م ب����ەدهرهوهی خۆیو لێس����اندنهوهی دۆس����یهی نهوتو خس����تنه ژێ����ر دهس����تی فرۆكهخانهكانو زۆر ش����تی تر ،بۆ بەكردهیی كردنی ئهو خواس����تهیه. بەمهبهستی وش����ككردنی س����هرچاوهكانی هێ����زو روح تێكش����كاندنو نهفرهتك����ردنو دهستبهس����هردابون لهس����هربهخۆخوازییو بەپاش����كۆكردنی ههمهالیهن����هی ههرێم بۆ ناوهندو کۆتاییهێنان بەبیركردنهوه لهكهرهسه ستراتیژییهكان لهباش����وردا لهچوارچێوهی ستراتیژێكی سیاسی نهتهوهییدا ،بهشێكی گرنگی ئهم سیاس����هتهش ئاراستهی هێزی پێش����مهرگه دهكرێتو گهر سهریش بگرێت، ئ����هم هێزه ل����هوه دهخات هی����چ واتایهكی بهرامب����هر پهلهاویش����تنو س����تراتیژهكانی حكومهتی لهعێراقدا ههبێت ،گهرچی لهسهر حس����ابی كوردو كێش����هو چارهنوسهكهشی بێت .هێزی پێشمهرگه لهستراتیژی ئهواندا بنهڕهت وایه ههڵوهشێتهوهو نهمێنێت .خۆ ئهگ����هر ئهمه نهچوە س����هر ،كاردهكهن بۆ بێ ناوهرۆكك����ردنو لێداماڵینی رواڵهتهكانی هێزو الوازكردنی توان����ای بهرگریو كردنی بەفۆرمێك����ی تر لههێزی پۆلی����س ،بۆ ئهم مهبهس����تهش دهكرێت داوای كهمكردنهوهی ژم����ارهو لێس����هندنهوهی چهك����ی قورسو بهمهرجگرتنی موچهپێدانی بەپاش����كۆیهتی وهزارهتی بهرگری عێراقو فهرمانلێوهرگرتنی، بهش����ێ لهمیكانی����زمو رێكارهكانیان بێت. ناتوانی����ن لهههندێ حاڵهت����ی وهكو رێگری پێش����مهرگهش لهپیادهكردن����ی بڕی����ارو وهدیهاتن����ی خواس����تهكانیاندا بەبڕی����ارێ لهپهرلهمانی عێراق بڕیاری ههڵوهشاندنهوهی ئهم هێزه نهدهنو تهنانهت نهشیخهنه سهر لیستی تیرۆرهوه!! كه دهشێت ههندێ واڵتی ههرێمهكهش لهم ههوڵ����هدا یارمهتیدهریان بێت .ههم����و ئهمهش یهكس����ان نیه بەخۆ ترس����اندن ،هێن����دهی بهرچاوڕونی پێدانو پێویستیهكانی داڕشتنی ستراتیژێكی نوێی بهرگریو رێكخس����تنهوهی پێش����مهرگهیه، ههڵب����هت نابێت لهبیرمان بچێ����ت بژاردهی لهناوبردنی تواناكانی پێشمهرگهو ههرێمیشه لهڕێ����ی نانهوهی ئاژاوهو ش����هڕی ناوخۆوه، خوانهخواس����ته لهكاتی رودانیشیدا دهتوانن زهنگی كۆتایی ههرێم بەدهستی كورد خۆی ل����ێ بدهنو تهنانهت دۆخهكه بهكار بێنن بۆ هاتنهوهی راس����تهوخۆ ،بەن����او ی كۆنترۆڵی ب����ارو دۆخو كوژاندن����هوهی ش����هڕو ئاژاوهو وهاڵمدان����هوه بەخواس����تی ههن����دێ هێزی كوردیو بهشێ لههاواڵتیانی كوردستان. چوارهم :كۆتایی ناوچه جێناكۆكهكان: ج����ۆری مامهڵ����هی هێ����زه عێراقیهكانو بهتایبهتی����ش حهش����دی ش����هعبیو خودی س����هرۆك وهزیرانو دهس����هاڵتدارانی بهغدا، لهگهڵ ناوچه جێناكۆكهكان بهو ش����ێوهیهی بینیم����ان ،الی ئهوان ئاماژهی����ه بەچهمكی ناوچه جێناكۆك����هكانو یهكالیی كردنهوهی چارهنوس����یان ،خ����ودی ئاغ����ای عهب����ادی لهمیان����هی قس����هكردنی لهس����هر ناوچ����ه جێناكۆكهكان لهزی����اد لهبۆنهیهكدا ههوڵی
گۆڕینی پێناس����هی ئهو ناوچانهی دا ،وهك ئهوهی ئهوه ناوچهی جێناكۆك نینو بهڵكو ناوچهی هاودڵ����ی (متآلف علیها)ن؟! .ئهم ناولێنانه ئهدهبیو سیاس����یه نادهستوریهو خۆدزینهوه لهوهسفه دهستوریهكهی ،تهنها مهسهلهیهكی س����هرزارهكیو تێپهڕو لهزمان دهرچ����ون نیه ،بهڵكو ئاماژهیه بەقهناعهتو تێگهیشتنێكی سیاسی دیاریكراو لهمهڕ ئهو ناوچانه ،ئهوان لهڕابردودا لهڕێی دهس����تی دهستی پێكردنو پش����تگوێ خستنی كات بهندان����هی م����اددهی ()140ی دهس����تور، لهس����ایهی خاوخلیچك����یو ب����ێ بهرنامهیی یهكێت����یو پارت����یو درێ����ژهدان بەگهم����ه بچوكهكانو ناهۆش����یاریان بەرهوتی مێژوو لۆژیكی زهمهنی سیاسی لهعێراقو خۆرههاڵتی ناوهڕاس����تدا ،چهمكی كێش ه لهسهریان بێ ناوهرۆك كرد ،واته لهبری ئهوهی خواستێ ههبێت بۆ چارهسهر ،كار كرا بۆ دواخستنو لهباربردنی چارهس����هر .بۆ ئ����هوهی لهگهڵ مانهوهی ناوو پێناس����ه دهستوریهكهش����دا، دۆخهكه سهبارهت بەكورد وهك قودسی لێ بێت س����هبارهت بەفهلهستینیهكانو ئۆسلۆو بهجێهێش����تنی یهكالكردنهوهی چارهنوسی ئهو ب����ۆ وتوێژهكانی كۆتای����ی .لهكاتێكدا ئ����هوه ئیس����رائیلیهكانن ن����هك ع����هرهبو فهلهس����تینیهكان بڕی����اری ئ����هوهدهدهن، ئهو كۆتاییهكهی چۆن دهبێت ،بینیش����مان بەیارمهتی دۆس����ته بههێزهكهیان كێشهكه چ����ۆن كهوت����هوه س����هبارهت بەكهركوكو ناوچ����ه كوردس����تانیهكانی دهرهوهی ههرێمی����ش ،لهئێس����تادا ههس����ت دهكرێت ج����ادو بهس����هر جادوگهردا بەش����ێوهیهكی كاتی����ش بێت قلپبۆت����هوه ،وات����ه گوتهزا: ئهو س����نورانهی بەخوێن دهستنیشانكراون دهمێنن����هوه ،بەكردهوه ئ����هوان جێبهجێی دهكهنو هاتنهوهیان ب����هو جۆره بۆ ناوچه جێناكۆكهكانو س����هپاندنی دۆخی دیفاكتۆ یهكسان دهكهن بهو دۆخهی كوردو پێشمهرگه دوای ههاڵتنی هێزه عێراقیهكان لهناوچهكهدا هێنایان����ه كایهوه! ئهمهی باس����ی دهكهین خوێندن����هوهی ئێمهیه بۆ دی����دگای ئهوان. وای دهبینی����ن كه بەكۆتای����ی هاتنی داعش الی ئهوان بابهت����ی ناوچه جێناكۆكهكانیش كۆتایی پێ هاتوە ،لهئێستاش����دا وا مامهڵه دهك����هن ك����ه ناوچهیهك����ی داگیرك����راوی دهوڵهتی����ان رزگار ك����ردوە ،بەواتایهكی تر كورد لهخاوهن ماڵهوه بۆته بێگانهو لهخاك داگیرك����راوهوه بۆت����ه داگیرك����هر .ئهوهش بهشێكی پهیوهسته بەو ههوڵهی كاتی خۆی لهناولێنان����ی ئهو ناوچان����هدا تێی كهوتوە، لهگهڵ گۆڕانی هاوكێش����هكانی هێز ،ئهمهی ئاماژهی پێ دهكهین وهس����فو ئاماژهكردنه بەخواس����تو سهرنجڕاكێشانه بۆ سیاسهتێ كه پیاده دهكرێت .كه ئامانج تیایدا ههموار كردن����ی م����اددهی ()140ه بەلۆژیكی هێزو واقیعی مهیدانی ،یاخود بانگهشه كردنه بۆ پیادهكردنی لهسایهی دۆخێكی ناهاوسهنگی وادا ك����ه یهكس����ان بێ����ت بەدۆڕاندنی ههتا ههتایی ئهو ناوچان����ه ،لهئهگهری نهگۆڕانی هاوس����هنگی هێ����زو هاوپهیمانیهتهكان����دا. رهنگه ئهنجامدانی ریفراندۆم لهو ناوچانهدا لهداهاتوداو لێرهداو لهههندێ روهوه فریای كورد بكهوێ .ناشبێت وا بزانین گهڕانهوهی سنورداری هێزی پێشمهرگهو ئاسایشی كورد ب����ۆ ئەو ناوچانه دهتوانێت دهس����تكاریهكی بنهڕهتی بۆچونهكهیان بكات. پێنجهم :كۆتایی س����وننه وهك قورسایی سیاسیو دیموگرافیو هێزی چهكدار: مهس����هلهی داعش پهیوهندییهكی تهنگاو تهنگ����ی بەمهس����هلهی ملمالنێی ش����یعهو س����وننه لهئاس����تی خۆرههاڵتی ناوهڕاستو بهتایبهتیش عێراقو سوریادا ههبو .لهگهڵ ئهوهش����دا كه داعش لهههناوی ئهلقاعیدهوه هاتبوە دهرهوهو ناس����نامه ئایدۆلۆژییهكهی رونب����و ،ب����هاڵم گهورهب����ونو تهوزیفكردنی ئهو رۆڵهی بینی ،لهك����ۆی ملمالنێو گهمه سیاس����یو ههواڵگرییهكانی ناوچهكه بهدور نهبو ،بهڵكو ههر هێزو جهمس����هره ههوڵی دهدا لهڕوانگهی خۆیهوهو لهڕێی پاڵپش����تی كردنی ی����ان لێدان یاخ����ود ههردوكیانهوه، بون����ی ئهم هێ����زه بخاته خزم����هت مهرامو بهرژهوهندییهكانی خۆیهوه .بەبڕوای بهشێ لهچاودێرانو ههندێ لهسهركردهكانی خودی سوننهكانو ئێمهمانانیشهوه ،ههرهسهێنانی دراماتیك����ی زیات����ر له( )60ه����هزار هێزی عێراقی لهبهرامبهر كهمتر لهههزار چهكداری داعشو كش����انهوه لهتهواوی ناوچه سوننه نشینهكانو بهجێهێش����تنی بایی زیاتر لهدو ملی����ار دۆالر چ����هكو چۆڵی پێش����كهوتو بۆ ئهم رێكخ����راوه ،تهنها ب����ەوره روخانو بون ی گهندهڵیو لهخۆبردویی داعش����یهكان لێكنادرێت����هوه .بهڵك����و پێ بهجێهێش����تن ب����و لهچوارچێوهی س����تراتیژێكی عێراقیو ههرێمایهتی دیاریكراودا بهم مهبهس����تانهی خوارهوه: .1وێرانكردنی ناوچه سوننه نشینهكانو تۆڵ����ه لێكردنهوهی جهنگی ئێ����ران عێراقو توندوتیژییهكان����ی دوای ( )2003دژ بەحوكمڕانانی نوێی شیعه.
.2گۆڕینی دیموگراف����ی ناوچهكه لهڕێ ی دهركردنو كۆچپێكردنو ئاوارهكهوتن بەهۆی جهنگو خوێنڕێژیهوه ،ههروهها الوازكردنی قورسایی سیاس����یانو رێگه خۆشكردن بۆ پاشكۆیهتیان. .3تێكدان����ی ئامانج����ه لهپێش����ینهكانو ئهولهوییاتی س����وننهكانو دروس����ت كردنی كێش����ه لهنێوانی����انو س����هرقاڵكردنیان ب����ۆ چهندی����ن س����اڵ بەئاوهدانكردنهوهی ناوچهكانی����انو رزگاربون لهدهرهاویش����تهو دهركهوتهكانی جهنگ دژی داعش لهش����ارو ناوچهكانیاندا. .4س����زادانی ئ����هو واڵت����ه ههرێمییانهی لهڕێ����ی بهكارهێنانی وهرهقهی س����وننهوه دژایهتی دهس����هاڵتی نوێو پرۆژهی كۆماری ئیسالمی ئێرانیان دهكرد ،لهڕێی وێرانكردنو س����وتاندنی وهرهقهكه گهر بۆ ماوهیهكیش بێت. .5پاس����اودان بەدامهزراندن����ی هێ����زی عهقائی����دی چهك����دارو بەیاس����ایی كردنیو بهستنهوهی بەمهرامه مهزههبیو ستراتیژه دورم����هوداكانو ملمالن���� ێ ناوچهی����یو نێودهوڵهتی����هكان ك����ه لهحهش����دا خ����ۆی بهرجهسته دهكات. .6البردن����ی بهش����ێ لهبهربهس����تهكانی ب����هردهم تهواوك����ردنو بەئاكامگهیاندن����ی پرۆژهی هیاللی شیعی. .7تێكدانی پێوهرو پێناسو پۆڵێنهكان لهمهس����هلهی پهیوهن����دی بەتی����رۆرهوهو وێناكردن����ی دهوڵ���� هتو هێزه ش����یعیهكان لهئاس����تی ههرێمهك����هدا وهك هێ����زی زهبروهشێنو تێكشكێنهری تیرۆرو لهوانهش داعش. .8دهس����تكرانهوه بۆ س����زادانی كوردو سنورداركردنی چهشمهندازهكانیو خستنهوه قاڵب����ی خ����ۆیو كۆكردن����هوهی قاچهكانی ل����هدهرهوهی ئ����هو ب����هڕهی ئ����هوان بۆیان دیاریكردوەو پێوانهیان كردوە. بەگش����تی بهغ����داو هاوپهیمان����ه ههرێمایهتیهكان����ی س����هركهوتو بون لهوهی لهس����اتهوهختێكی مێژویی دهگمهندا داعش بكهنه نوێنهری س����وننهو دواتر ههر لهڕێی تێكش����كاندنی ئهوهوه ئهویش تێكشكێننو ب����هوهش ه����اوكات چهندین ئامان����ج بهدی بێن����ن ،لهوان����هش كۆتایی رۆڵی س����وننهو رۆڵی س����هربهخۆیانهی توركیاش لهعێراقی ئێستادا. شهشهم :كۆتایی شۆڕشی سوریا: یهكێ لهئامانجه بنهڕهتیهكانی گهورهكردنو ئاراس����تهكردنی بهرهو س����وریا لهباربردنی شۆڕشی گهالنی سوریا بو ،لهڕێی ههوڵدان بۆ ئهوهی جیهانو بەتایبهتیش خۆرئاوا بخهنه بهردهم ههڵبژاردنی یهك����ێ لهدو بژاردهی: رژێمی س����وریا لهگهڵ داعش،و کۆتاییهێنان بەچیرۆكی شۆڕش����ی سوریاو دیكتاتۆربونی رژێمو یهكس����ان كردنی شۆڕشهكه بەپرسی تی����رۆر! ئهم نهخش����هیهش ت����ا رادهیهكی بهرچاو س����هری گ����رت ،داعش ش����هڕێكی قورس����ی لهگهڵ هێزهكانی ئۆپۆزیس����یۆنی س����وریا دهس����تپێكردو بهرهیهك����ی نوێ����ی جهنگی بهڕودا كردن����هوهو توانایهكی زۆرو زهبهندهیانی تێدا بردو توانای بهرگری الواز كردن .جگه لهمه بونی داعش بو بەباشترین بیانو بۆ فراوان بونی دهستێوهردانی واڵتان بۆ پشتیوانیكردن لهرژێمو لهوانهش روسیا، ههروهك الوازكردنی پاس����اوی یارمهتیدانی گروپ����ه چهكدارهكانی شۆڕش����ی س����وریا. لهههموش����ی مهترسیدارتر كاریگهر ی داعش لهس����هر گۆڕینی ناس����نامهی ش����ۆڕش بو، بەجۆرێك لهئێستادا بەكۆتایی هاتنی داعش تا رادهیهك لهكۆتاییهكانی شۆڕشی سوریا نزی����ك دهبینهوه ،چونكه مان����هوهی رژێمو نهڕوخانی بەكردهوه یهكس����انه بەشكستی ش����ۆڕش ،با نهشتوانرێ س����وریا بخرێتهوه دۆخ����ی پێ����ش ش����ۆڕشو جهنگ����ی ناوخۆ یاخود تهنانهت رژێمیش ههندێ گۆڕانكاری بهسهردا بهێنرێت .رهگو ریشهی لهباربردنی شۆڕشی سوریا دوای سهركهوتنی شۆڕشی لیبیاش دهگهڕێتهوه بۆ دژایهتی شۆڕش����ه س����پیهكانی بهه����اری عهرهب����یو كودهت����ا لهمیسردا بهس����هر یهكهم سهرۆكی مهدهنی ههڵبژێردراو جارێك����ی تر دهرگاكردنهوه بۆ ئهوهی هێزه سهلهفیه جیهادییهكان بێنهوه مهیدانو بۆشاییهكه پڕ بكهنهوه .بۆ ئهوهی بكرێنه س����هرچاوهی وێران����یو بهدبهختیو داڕوخانێك����ی گ����هوره لهناوچهك����هدا .ئهم كۆتاییان����هی ئاماژهمان پێك����رد ههندێكی هاتۆته دی ،لهوانهش كۆتایی س����وننهكانو شۆڕشی سوریاو عێراقی تهوافوقی. بهاڵم س����هبارهت بەئێمهی كورد ههوڵی بهدیهێنانیان دهدرێت .گرنگی خۆمان یاخود بهش����ێ لهخۆمان یارمهتیدهری����ان نهبین، مهرجیش نی����ه ههرچی بهرامبهر ویس����تی بۆی بێته دی .بهڵكو دهش����ێ بەپاس����اوی ههمان شت كۆتایی بەبهشێك لهخهونهكانی ئهویش بێت .بهاڵم بۆ ئهوه دهبێت واتایهكی نوێ بەبونمان وهك كوردو ناس����یونالیزمی كوردیو گهلی كوردستانی باشورو ههرێمی كوردستان بدهین.
بیروڕا
) )606سێشهممه 2017/12/19
birura. awene@gmail. com
چۆن هەڵبژاردن دەبێتە چارەسەر؟ ئیسماعیل حەمهعەلی خورماڵی* لەپ���اش درێژكردن���ەوەی تەمەن���ی پەرلەمانی كوردس���تان ب���ۆ دو وەرزی دیكە ،لەئێستادا لەناوەندە جیاجیاكانەوە باس لەدیاریكردن���ی وادەی هەڵبژاردنو هەڵبژاردن���ی پێش���وەختە دەكرێ���ت، زۆرجاریش وەك بەشێك لەچارەسەر بۆ قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان ئاماژەی بۆ دەكرێ���ت .بەداخەوە ئەم پرس���ەش وەك هەم���و بابەتەكان���ی دیك���ەی ئەم هەرێمە هاوڕایی لەس���ەر نیەو هەریەكە بەئاراس���تەیەكو لەبەرژەوەن���دی الیەك ش���یكاری دەكات .بەپێویس���تی دەزانم بەحوكمی پێگەك���ەمو ئەزمونی رابردوم سەرنجی خۆم بخەمەڕوو لەو بارەیەوە. هەموان دەزانی���ن قەیرانەكانی هەرێم هەمەچەش���نەنو تەنها پەیوەس���ت نین بەبوارێك���ەوە ت���ا هەڵب���ژاردن یان هەر بابەتێك���ی دیك���ە بتوانێت بەس���انایی ببێتە چارەسەرێكی س���یحری .هەرێمی كوردس���تان قەیران���ی قوڵ���ی گەندەڵی هەی���ە لەس���ەرجەم س���ێكتەرەكاندا، گەندەڵیەك كەش���ۆڕ بووەتەوە بۆ هەمو جومگەو ئاس���تەكان ،تەنه���ا دەتوانرێت بەئیرادەیەكی بەهێزی كەسانی دڵسۆزی خ���اوەن بڕیارو دەس���ەاڵتو ئیدارەیەكی مەحكەمو پالنێك���ی تۆكمەو درێژخایەن
كار لەس���ەر كەمكردنەوەو نەهێش���تنی بكرێت ،كەبەداخەوە لەئێستادا تروسكایی ئەو ئیرادەو ئیدارەو پالنە بەدی ناكرێت. كەواتە ناتوانین بڵێین هەڵبژاردن بەهەر ش���ێوازێك بێت چارەسەری قەیرانەكانی هەرێم دەكات. س���ەبارەت بەحاڵەت���ە سیاس���یە چەقبەس���تووەكەو ناكارایی پەرلەمانو حكومەت وەك پێویست ،ئەگەری هەیە ك���ە هەڵب���ژاردن بتوانێ���ت گۆڕانكاریو جۆرێ���ك لەچارەس���ەر بێنێت���ە ب���ون. بەاڵم ئەگەری ئ���ەوەش هەیە كە ببێتە قەیرانێكی سەربار بۆ هەمو قەیرانەكانی دیكە. كۆمسیۆن چۆن خۆی ئامادە دەكات؟ لەئێستادا چاوەكان لەسەر كۆمسیۆنن كە ئایا كۆمس���یۆن بەچیەوە سەرقاڵە؟ كۆمس���یۆن جگە لەبونیادنانی ژێرخانی تەكنەلۆجیو توانا مرۆییەكانی ،هەنوكە قورس���ایی كارەكان���ی چ���ڕ كردۆتەوە لەدامەزران���دنو بژاركردن���ی تۆم���اری دەنگدەراندا .بۆ ئەم مەبەس���تە پەیڕەوو رێ���كاری تایبەتی دەرك���ردوەو كارگێڕی هەڵبژاردنی راسپاردوە بۆ خاوێنكردنەوەی تۆماری دەنگ���دەران .كەبڕیارە لەماوەی ( )45رۆژدا كارەكانی تەواو بكات. ئ���ەوەی گرنگ���ە ئام���اژەی پێبكەین، تۆم���اری دەنگدەران چەندین كەموكوڕی هەیەو ب���ەردەوام جێگای مش���تو مڕی هەموانە .زۆرجار بەشێوەی پرسیار یاخود گلەییو سەركۆنە ئەو پرسیارە ئاراستەی كۆمسیۆن دەكرێت كەبۆچی ئەو تۆمارە خاوێن ناكاتەوە؟ لێرەدا بەكورتی وەاڵمی ئەو پرس���یارە دەخەمەڕوو لەداهاتووشدا بەوتارێك گەنگەشەی زیاتری ئەو بابەتە دەكەم. كەموكوڕیەكانی تۆم���اری دەنگدەران دو بەشن ،بەشێكی كۆمسیۆن دەتوانێت
لەڕوی تەكنیكیەوە كاری لەس���ەر بكات، وەك سڕینەوەی ناوی دوبارە كەسەرجەم زانیاریەكانیان چونیەكە ،سڕینەوەی ناوی ئاوارەو پەنابەرانی پارێزگاكانی دەرەوەی هەرێم .بەاڵم سەرجەم كەمو كوڕیەكانی دیك���ە كەتایبەت���ە بەن���اوی (م���ردو، دەنگدانی تایبەت ،دەنگدانی هەندەران، كەس���انی وەهمی) ل���ەدەرەوەی توانای كۆمسیۆننو پێویس���تی بەهەماهەنگیو ه���اوكاری الیەنی دیك���ەی پەیوەندیدار هەیە ،وەك وەزارەتی ناوخۆو وەزارەتی پێش���مەرگەو وەزارەتی تەندروس���تیو بەڕێوەبەرایەت���ی خانەنش���ینیو...هتد، هەندێ���ك كەموكوڕی دیكە پەیوەندیدارە بەیاساوە ،كەكۆمس���یۆنی دەستەوسان كردوە لەسڕینەوەی هەندێ ناو. هەڵبژاردن كەی دەكرێت؟ ب���ەڕای بەش���ێك لەیاساناس���انو ش���ارەزایان ،لەبەر ئەوەی پەرلەمان بۆ دو وەرزی دیك���ە تەمەنی خ���ۆی درێژ كردۆتەوە ،هەر وەرزێكیش بریتیە لەچوار مانگی یاسادانانو دو مانگ پشو ،كەواتە كۆت���ا وادەی پەرلەم���ان 2018/11/6 دەبێت .ه���ەر بۆیە هەڵب���ژاردن دەبێت النیكەم مانگێك پێش ئەو وادەیە بكرێت ب���ۆ ئ���ەوەی ئەندامان���ی هەڵبژێردراوی خولی ن���وێ دیاری بكرێ���ن پێش تەواو بونی وادەكە ،تەنها لەحاڵەتێكدا نەبێت كەپەرلەمان خۆی هەڵوەشێنێتەوە.
تەنها لەیەك حاڵەتدا هەڵبژاردن چارەسەرە ئەویش ئامادەیی تەواوەتی كۆمسیۆنە لەهەمو رویەكەوە بەتۆمارێكی خاوێنی دەنگدەرانەوە كەئیرادەو ئیدارەیەكی بەهێزی لەپشت بێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاكو بێگەردو شەفافو دور لەساختە
حاڵەتێك���دا راوێژ بەكۆمس���یۆن بكرێت بۆ ئەوەی بزانرێ���ت كەی ئامادە دەبێت بۆ هەڵبژاردن .ئەگەر هەڵبژاردنەكانیش ئەنجامدران كۆمەڵە س���یناریۆیەك دێنە سیناریۆكانی هەڵبژاردن كامانەن؟ لەحاڵەتی ئاساییدا دەبێت هەڵبژاردن ئاراوە ،لەوانە: یەك���ەم :هەڵب���ژاردن ئەنجام دەدرێت لەمانگ���ی ئەیلول���ی 2018دا ئەنج���ام بدرێت ،یان دەشێت بەهەڵوەشاندنەوەی لەكاتێكدا كۆمس���یۆن تۆمارێكی خاوێنی پەرلەمان یاخود بەهەر رێگایەكی دیكەی لەبەردەس���تەو ل���ەڕوی لۆجس���تیو یاسایی یان تەوافوقی بڕیاری هەڵبژاردنی تەكنیكیو راهێنانەوە ئامادەیە .هەروەها پێش���وەختە بدرێ���ت ،گرنگ���ە لەهەمو دەزگا پەیوەندی���دارەكان ه���اوكاری
كۆمسیۆنن بەبودجەو پاراستنی حاڵەتی ئەمنیو ...هتد .بەكورتی هەمو كارەكان بەئاس���ایی دەڕۆن ،كەئەم���ە باش���ترین س���یناریۆیە ،بەاڵم بەئەگەرێكی الوازی دەبین���م لەبەر ئ���ەو هەم���و قەیرانەی كەلەئێستادا بەرۆكی هەرێمی گرتووە. دوەم :بڕی���اری هەڵب���ژاردن دەدرێت، ب���ەاڵم كۆمس���یۆن ئامادە نی���ە ،لەبەر خاوێن نەكردنەوەی تۆماری دەنگدەران، چونك���ە وەك ئاماژەم���ان ب���ۆ ك���رد خاوێنكردن���ەوەی تۆم���اری دەنگدەران پەیوەس���تە بەكۆمەڵ���ە وەزارەتو دەزگایەك���ی دیك���ەی پەیوەندیدارەوە، ئەگەر ئەوان لەم ماوەیەی كەبەردەستە ه���اوكار نەبن ئ���ەوا تۆمارەك���ە خاوێن ناكرێتەوە ،كەئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە. لەم حاڵەتەشدا ئەنجامەكانی هەڵبژاردن قەیرانەكان قوڵتر دەكاتەوە. س���ێهەم :هەڵب���ژاردن دەكرێ���تو كۆمس���یۆن ئامادە نیە ،لەب���ەر نەبونی بودجەو پش���تیوانی پێویس���ت لەالیەن دەزگا پەیوەندیدارەكان���ەوە .كەئ���ەم سیناریۆیەش قەیران بەرهەم دەهێنێت. چوارەم :هەڵبژاردن دەكرێتو كۆمسیۆن ئامادەیە ،بەاڵم دەزگا پەیوەندیدارەكان هاوكار نابن بۆ رێگری لەس���اختەكاریو پاراستنی ئاسایشی ناوەندو سندوقەكانی دەنگ���دان .بێگومان ئەم س���یناریۆیەش نابێتە چارەسەر. لەهەر یەك لەو حاڵەتانەی سەرەوەدا ئەگەری هەیە هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، بەاڵم ئ���ەوەی گرنگە بزانرێت گۆڕانكاری لەنەخشەی سیاسیو دابەشبونی سەنگو قورس���ایی قەوارە س���ەرەكیەكاندا دێتە ئ���اراوە ،چونكە تا ئێس���تا دو قەوارەی نوێ خۆی���ان راگەیاندوە بۆ بەش���داری لەهەڵبژاردنەكانو ئەگەری دروس���تبونی قەوارەی دیكەی نوێش هەیە .پرسیاری
حەمید زهڵمی ههمو س����اڵێك نهت����هوه یهكگرتوەكان رۆژی 9/12ب����ەرۆژی بهرهنگاربون����هوهی گهندهڵی دهستنیش����ان كردوە .ئهم رۆژه دهبێت����ه رۆژی باسوخواس����ی گهندهڵ����ی لهزۆرب����هی میدی����او لهنێ����وان چی����نو توێژهكاندا .دهبێ ه����ۆكاری باڵوبونهوهی گهندهڵی وهك ڤایرۆس����ێكی كۆمهاڵیهتی كارگێ����ری چ����ی بێ����ت .ش����ێوازهكانی بهرهنگاربونهوهیو پهنجه خس����تنه سهر رێگاچارهكان����یو ئ����هو میكانیزمان����هی گونجاون بۆ كهمكردنهوهی ئهم نهخۆشیه كۆمهاڵیهت����یو ئ����اكاریو سیاس����یه چۆن دهس����ت بخرێن .پاڵنهری مرۆڤ دهبێ بۆ تێوهگالنی ئهم نهخۆشیه دهبێ چی بێت، ئایا تهنیا لهپێناو دهس����كهوتێكی مادیدا دهكرێت .رۆڵ����ی مێدیاو راگهیاندنكارهكان لهبهرهنگاربونهوهی����دا چی����ه .ئایا دهكرێ كۆتای����ی بەگهندهڵی بهێنرێت .ئهو ك هسو الیهنان����ه كێن تێ����وه گالون ،ئای����ا ئێمه بهشێك نین لهو ههاڵوسانهی لهپلهو پایهی ئهواندا رودهدات .هۆكارو چارهسهرهكانی ئ����هم گهندهڵیی����ه چ����ۆن ش����یبكرێنهوه دهمانگهیهننه دهرهنجام .پێویسته سهرهتا چهمكی گهندهڵی corruptionرۆش����ن بكهین����هوهو لهكوردس����تاندا لێكهوتهكانی بخهینه رو .زۆرێك لهزانایانو بیرمهندانی ئهم بواره الی خۆیانهوه كاریان لهناسینو ش����یكردنهوه ی گهندهڵی كردوە .گهندهڵی نهخۆشیهكی كوش����ندهی جیهانیه لهنێو سیس����تمی سیاس����ییو كارگێڕی دهوڵهته دیموكراس����یو نادیموكراس����یهكاندا زۆر تا ك����هم رهنگی داوهتهوه .مێژوەكهش����ی بەئهندازهی بونی تهمهنی كۆمهڵگاو بونی كۆبون����هوهی مرۆیی مرۆڤ����هوه گرێدراوه. وشهی گهندهڵی له Rumpereالتینیهوه وهرگیراوه ك����ه واتای ش����كاندنه كهواته لهگهندهڵیدا شتێك دهشكێت یان پێشێل دهكرێت كه رهنگه ههڵس����وكهوتی ئاكاری یان شێوازی یاس����ایی یان زۆرتر رێكاری كارگێری بێت .گهندهڵی لهكورتترین واتادا بریتییه لهبهكارهێنانی دهس����هاڵتی گشتی لهپێن����او مهرامی تایبهتی����دا .بەچهندین شێوازو فۆرمی جیا گهندهڵی دهردهكهوێ كه لهبنهرهتدا یهك شته .دهكرێ بەهۆی ئهركی گشتیهوه گهندهڵی روبدات بەپهنا بردنه ب����هر بهرتی����لو دامهزراندنی خزمو كهس����وكاری نزیك یاخ����ود بهكارهێنانو
كوردستانو عێراق لهنێو بازنهی سور ی گهندهڵی جیهاندانو وهك گهندهڵترین واڵت لهلیست ی واڵتان تۆمار كراون بهپێ����ی راپۆرت����ی س����ااڵنهی رێكخراو ی شهفافیهتی نێودهوڵهتی ئهوه ئاشكرا كراوه كه كوردستانو عێراق لهنێو بازنهی سوری گهندهڵی جیهاندانو وهك گهندهڵترین واڵت لهلیستی واڵتان تۆمار كراون .بەجۆرێك كه عێ����راقو ههرێمی كوردس����تان پلهی دوهمی����ان وەگرت����وە دوای بهنگالدییش. ش����ێوازی ترافی����ك الی����ت بهكارهاتوە بۆ پۆلێنكردنی گهندهڵی بەش����ێوهیهك ئهو واڵتانەی پێش����هنگن گڵۆپی سورو رهنگی زهرد ب����ۆ واڵته مام ناوهن����دهكانو رهنگی س����هوزیش بۆ ئهو واڵتان����هی كه خاوهنی سیستمێكی باشنو كۆنترۆڵی گهندهڵییان ك����ردوە .گ����هر لهههرێم����ی كوردس����تان وردتر س����هرنج بدهین ،دهبینین گهندهڵی بهرههمی خراپ بهرێوهبردنی دهس����هاڵتو كاروباره دهزگاییهكان بهرههمیان هێناوه لهبهكارهێنانی دهسهاڵت بۆ بهرژهوهندیو مهرام����ی تایبهت����ی تاكه كهس����ێك یان گروپێك����ی سیاس����ی .لهت����هك گهندهڵی رامی����اری لهههرێ����م ،گهندهڵ����ی داراییو كارگێڕی����ش بهرچاوترین����ن .گهندهڵ����ی رامیاری بهرههم����ی بارودۆخی كولتوریو جڤات����ی كۆمهڵگای ك����وردی خۆیهتی. ل����هم چهند س����ااڵنهی دوایی����دا ئهزمونی رۆژنامهگهری ئۆپۆزس����یۆنی كوردی وهك فری����ادرهسو چاودێریك����هری گهندهڵ����ی نێوان دام����ودهزگا حكومیهكان تهماش����ا كراوه ،لهوێوه ك����ه بابهتهكانی گهندهڵی دههێننهوه نێو ش����هقامو دیدی گش����تی
گرن���گ لێ���رەدا ئەوەی���ە ،ئای���ا قەوارە سیاس���یەكان بەتایبەت دەسەاڵتدارەكان لەئەگ���ەری شكس���تو كەمكردن���ی كورسیەكانیان ئامادەن ئەنجامەكان قبوڵ بكەنو دان بەشكس���تی خۆیاندا بنێن؟ ل���ەوەش گرنگتر ئایا ح���ەوت قەوارەی سیاسی كەهیچكام زۆرینەی رەهایان نیە دەتوانن رێككەوتن ئەنجام بدەن لەسەر پۆس���تەكانی پەرلەمانو حكومەت؟ ئایا لەو كاتە یاس���اییەی بۆیان دەستنیشان كراوە دەتوانن كۆببنەوەو كابینەی نوێ متمانە پێبدەن؟ دەیان پرس���یاری دیكە رووبەڕوم���ان دەبێت���ەوەو هەمویان بێ وەاڵمن. لەكۆتایی���دا ،دەتوانی���ن بڵێین تەنها لەیەك حاڵەتدا هەڵبژاردن چارەس���ەرە، ئەویش ئامادەیی تەواوەتی كۆمس���یۆنە لەهەمو رویەك���ەوە بەتۆمارێكی خاوێنی دەنگدەرانەوە ،كەئی���رادەو ئیدارەیەكی بەهێزی لەپش���ت بێت ب���ۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاكو بێگەردو ش���ەفافو دور لەساختە .پاشتریش هەمو قەوارەكان بەئەنجامەكان رازی بنو بتوانن رێكبكەون بەحكومەتی زۆرینە یان تەوافقیو هەمو پۆستەكانی پەرلەمانو حكومەت لەنێوان خۆیاندا دابەش بكەنو لەو ماوە یاساییەی دیاری كراوە پەرلەمانو حكومەت دەست ب���ەكار بێت .ئ���ەم حاڵەت���ە ئەگەرچی خەونی ئێمەو هەمو كەس���ێكی دڵسۆزە، بەاڵم هاوكێشە ناوخۆییو دەرەكیەكانو قەیرانە كەڵەكەبووە هەمەچەش���نەكانی هەرێم پێمان دەڵێت كە ئەوە ئەگەرێكی الوازەو زۆر زەحمەتە لەئێس���تادا بەدی بێت. * بڕیاردهری ئهنجومهنی كۆمس���یاران، كۆمسیۆنی بااڵی سهربهخۆی ههڵبژاردنو راپرسی
ئۆپۆزسیون بونی گۆڕان چی لەبارودۆخەکە دەگۆڕێ؟
لهباره ی گهندهڵیو لێكهوتهكانیهوه دزین����ی س����امانی گش����تیی دهوڵ����هت بەراستهوخۆو ناراس����تهوخۆ .بەئهندازهی ژم����ارهی دهزگا ئاب����وریو كۆمهاڵیهتیو رامیاریهكانی حكومهت شێوازی جیاوازی گهندهڵی بونیان ههیه .مهرج نیه گهندهڵی لهناوهرۆكدا نایاس����ایی بێت چونكه خۆی لهبنهرهت����دا كێش����هیهكی ئاكارییه .تهنیا دهسكهوتی مادی پاڵنهر نیه بۆ تێوهگالنی م����رۆڤ بهم ئای����دزهوه بهڵك����و چهندین پاڵنهری جیا لهپشت ئهمهوه بونیان ههیه لهوانه :پلهی كۆمهاڵیهتی ،ویستی رامیاری، ئاب����وری بههێز ،دهس����هاڵت پهرهس����تی، خۆپهرس����تی .تاد ....پێویس����ته ئاماژه بەخاڵێك����ی گرنگ بكهین ئهویش بونی دو فۆرمی گهندهڵین وهك گهندهڵی فهرمیو دهزگاییكراوو نافهرم����یو نادامو دەزگایی ك����راون .كه ئ����هوهی دوەمیان كهس����یهو ل����هدهرهوهی دامودهزگاكان����هوه دهكرێو پهیوهس����ته بەئاكارو خ����وی تاكهكانهوه. لهههمو بارهكانیشدا لهدهستدانی فهزیلهته مرۆییهكانی تاكهكان لهو دامودهزگایانهی كه كاری تێدا دهكهن كاریگهری نێگهتیڤ لهسهر ئهو پیش����انه دادهنێت كه پێوهی خهریكن .بۆ وێنهی لهدهستدانی بێالیهنیو بابهتی بون الی دادوهرێك یان بهرپرسێك یان رۆژنامهنوس����ێك ئهمه دهخوڵقێنێت. گهندهڵ����ی دامودهزگایی����ش گهندهڵیهكی كۆییه لهناو ئهو دامودهزگایانهی تاكهكان كاری تێدا دهكهنو جوانیو پیشهیی بونیان دهخهنه مهترسیهوه .جۆرهكانی گهندهڵی زۆرن وهك (گهندهڵی رامیاری ،كارگێری، دارایی ،یاساییو ههڵبژاردن ،شاردنهوهیو نههێشتنی رۆش����نی لهكاروباری واڵتدا). خراپتری����ن جۆری گهندهڵی����ش گهندهڵی رامیاریه )political corruption( .كه بریتیه لهسهرپێچی كردنی ئهو رێسایانهی كاری دام����هزراوه رامیاری����هكان لهواڵتدا رێك دهخهنو كاریگهری نهرێنی لهس����هر جێگیری باری رامی����اریو داڕمانی مافو ئازادییه گشتیهكان دادهنێت .فۆرمهكانی گهندهڵ����ی زۆرن وهك (مهحس����وبیهت، بهرتیل ،ش����ێواندن ،ئیختیالس ،واسیته). گهندهڵی رامیاری دهبێته هۆی پهككهوتنی فهرمانرهوایهتیو شێواندنو بهالرێدابردنی پ����رۆژه رامیاری����هكان وهك یاس����ادانانو كهمكردن����هوهو ش����اردنهوهی رۆڵ����ی بهرپرسیارێتی لهبهردهم یاساداو تێكدانی نوێنهرایهتی كردن لهپرۆس����هی دارشتنی رامیاری لهبڕیاردانهكاندا .لهبهر رۆشنایی ئهم باسه ئهگهر باس لهكوردستان بكهین،
13
هۆشیار جەمال
لێ هوش����یار دهكهن����هوه .ئهمهش ئهركی راستهقینهی رۆژنامهنوسان وهدیار دهخات كه دهبێ چاو لهم نهخۆش����یه نهپۆش����ن. چاودێ����رێ كردنی توندی دهس����هاڵتداران لهواڵت����دا الی ئێمه لهمێژ نی����ه هاتوەته گۆرێ ،بهاڵم وهك ئهركێكی پیرۆز بوەته جێی سهرنجی چینهكانی كۆمهڵگاو دیدێك ههیه كه پێی وایه ئهم كاره گهندهڵی كهم دهكاتهوهو دهیكاته بابهتی نێو كۆمهڵگا. میدیاو رۆژنامهنوس����ان دهتوانن ماناكانی ئازادیو مافه گش����تیهكان ی تاك بهردهوام بهێننهوه ن����او كۆمهڵگاو گهندهڵیش وهك بابهتێكی پهیوهس����ت بەژیانو لهناوبردنی خۆش����گوزهرانی ،دهتوانرێ لهمیدیاكانهوه زۆر كاری ج����دیو ئهوت����ۆی ب����ۆ بكرێت. ههڵبهت دهب����ێ زهمینهس����ازیش ههبێت تا میدیا بتوانێ سانس����ۆر نهكرێو رۆڵی خۆی بگێرێ����ت .هۆكارهكانی باڵوبونهوهی گهندهڵی زۆرو جۆراوجۆرنو دهكرێ لێره بهم چهشنه لێكیان بدهینهوه: حیزبو پارتی سیاس����یی :حیزب لهواڵته مۆدێرن����ه دامهزراوهكان����دا لهدایك دهبێت وهك ئامرازێكی نوێ تا بتوانێ خوڵقێنهری بهها ب����هرزه رامی����اریو كۆمهاڵیهتیهكان بێت ،نهك ببێت بەبار بهسهر كۆمهڵگاوه. الی ئێم����ه حی����زب بارك����راوه لهس����هر نیش����تیمانو دهس����كهوتهكانی ،ب����هاڵم لهراستیدا باره بهس����هر ژیانی خهڵكهوه. لێ����ره حی����زب حكومهتی داگی����ر كردوەو كردویهتی بەئامرازێك بەدهست خۆیهوهو دهستهبژێرێكی سیاس����ی هاتون لێزانانه س����هرجهم كاروباریان گرتوهته دهس����تو سامانی ژێر زهویو سهرزهوی ئهم واڵتهیان ب����ردوەو بهردهوام بۆ پارێ����زگاری كردنی لێیان ،خۆیان بەنیش����تیمان پهرهوهریو دهس����كهوته نهتهوهییهكانهوه گرێداوه تا نهتوانرێ بهپێی یاسا لێیان بكۆڵرێتهوه. ئهو دی����دهش ك����ه رۆڵی ئۆپۆزس����یۆنی سیاس����ی گێڕاوه ،زهمین����هی لهباری وای نههێناوهت����ه پێش بتوانرێ شۆرش����ێكی باش لهروبهروبونهوهی گهندهڵی دهس����ت پێبكرێت. ونبونی ههس����تی نیش����تیمان پهروهری: كۆمهڵگا لهس����ێ چی����ن پێكهاتوە ،چینی بری����اردهر ،چین����ی ئاگامهن����د لهبری����ار، چینی جێبهجێكاری بری����اردان .دهمێكه ههس����تی نیش����تیمان پهروهری����ش لهنێو ئهم س����ێ چینهدا وهك پێویست نهماوه. دهسهاڵتی كوردیش بەهۆی نقوم بونیهوه بەههستی حیزبیو دهمارگیری سیاسیهوه،
نهیتوانیوه ههستی نیش����تیمان پهروهری دابمهزرێنێ .نیشتیمان پهروهری لهرێگا ی دامهزراندنی ههستی حیزبیهوه لهناوبردنی ئهم ههس����ته هاوبهش����ه نهتهوهییه بوەو دهس����هاڵتی دهس����تهبژێرێكی سیاس����ی. تا ئهم ههس����تە هاوبهش����ه نهتهوهییهش نهگهرێتهوهو نهكرێته بنهما گهندهڵی ههر برهو دهسهنێت. ئ����هو جیهانبینیه خێڵگهریی����ه رامیاریه وا تهماش����ای دهس����هاڵتو موڵكی گشتی دهكات كه غهنیمهو پاداشته بۆیو لهههر كاتو س����اتێكدا بیهوێ بهكاری دههێنێت. ب����هم تهس����هوره خهڵ����كو هاواڵتیانیش موڵك����ی دهس����هاڵتدارانن .زاڵبون����ی ئهم ئهزمونهش بۆ س����هر ژیان����ی كۆمهڵگای كوردی كۆمهڵێ����ك دهرهنجامو لێكهوتهی خراپ����ی لێكهوتوەتهوه .ئهم����هش بوەته هۆی پهرتهوازهی����ی نێوماڵی كۆمهڵگاكهو بهههدهر دانی س����امانی واڵتو كوش����تنی ئایندهسازی. نائامادهی����ی ش����هفافیهت لهكاروباری حوكمران����ی ههرێ����م خ����ۆی ب����ۆ خ����ۆی دهس����تهبهری گهندهڵ����یو زامن����ی پهرهپێدانیهت����ی .گهندهڵی����ش بكرێ����ت دهپیۆشێتو ئازادی دهستهبهری زانیاریش لهرێگهی كهم����یو كزی دهزگای چاودێری كردنی دامودهزگاییهوه ئهستهمه. الوازی دهسهاڵتی یاس����او ههلومهرجی دهسهاڵتی دادوهریو س����هربهخۆ نهبونی وای ك����ردوە گهندهڵ����یو ب����ێ متمانهیی لهكاروب����ارهكان الی هاواڵتیان دروس����ت ببێت ،ئهمهش خهس����ڵهتێكی دیاری نێو كۆمهڵگا رۆژههاڵتیهكانه كه كهس ناتوانێ س����هرچاوهی گهندهڵیهكه بۆ ش����وێنێكی دیاریكراو بگهرێنێتهوه. بۆ چارهس����هر كردنی ئ����هم دیاردهش س����هرهتا پێویس����ت بەگۆرینی دهموچاوه سیاس����یهكان دهبێت ،چونك����ه تا ئهوان ههب����ن ئ����هم سیس����تمه ههر ب����هردهوام دهب����ێو بهرتیل ناوهس����تێ .دهس����كاری كردنی ئهو زهمینه كولتوریو سیاس����یهی لهكوردس����تانیش ههی����ه چارهس����هری بنهرەتی����ه بۆ كهمكردن����هوهی گهندهڵی، چونكه ئ����هو زهمینهیه خ����ۆی گهندهڵی دوپات دهكاتهوهو بونی ههستی هاوبهشی نهتهوهی����یو دامهزراندن����ی كۆمهڵگایهكی مهدهنی بهربهس����ته لهبهردهم گهندهڵیو ئهمهش بەهێزێكی كارای ئهقاڵنی دهكرێت كه ئێمه ئێس����تا لهنائامادهیی ئهم هێزهدا ژیان دهكهین.
بزوتنەوەی گۆڕان ئەوهێزەی کە لەهەناوی ناکۆکیەکان���ی ناو یەکێتی���ەوە ،وەک هێزێکی ئۆپۆزس���یۆن لەدایکبو لەس���اڵی( )٢٠٠٩وەک یەکەم هێزی دیاری رەخنەگری دەسەاڵتەکەی یەکێتیو پارت���ی دەرکەوتو لەم���اوەی چوار ساڵی ئۆپۆزسیون بونی گۆڕان وەکهێزێکی خاوەن هەڵوێستی رونو خوڵقێنەری سیاسەت کاری دەک���رد ،سیاس���یەکانی پارتیو یەکێتی لەه���ەر کارێکو بڕیارێک کە دەیاندا ،حس���ابی هەڵوێستی گۆڕانیان دەکرد. گ���ۆران خاوەن���ی میدیایەک���ی بەهێ���زی رەخنەگرانە بو کە بەوتەی خۆیان بەرپرسانی دەسەاڵت دەرگاکانیان لەسەرخۆیان داخستوەو بینەری گەش���تی هەواڵەکانی ب���ون ،لەماوەی ئەو چوار س���اڵەدا بارو گوزەران���ی هاواڵتیان زۆر لەئیس���تا باش���تر بو حکومەتیش بەهۆی بونی ئۆپۆزس���یونەوە زۆرترین خزمەتگوزاری پێشکەش دەکرد. دواتر بزوتنەوەی گۆڕان بەدروش���می بەرەو دەسەاڵت بەشداری دوەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردس���تانی لەتەمەنی خۆیدا ک���ردو لەپاش کێشمەکێش���مێکی زۆر حکومەتی���ان پێکهێنا لەگ���ەڵ پارتیو چوار وەزارەتی وەرگرت ،بەاڵم لەکاتێکدا کە سەرەتایی قەیرانی دارایی دەستی پێکردب���و ،هەر زوش میدی���ای یەکێتی کەوتە دژایەتیکردنی وەزیرو وەزارەتەکانی گۆران کە وەریگرتبو .پاش تێپەربونی نزیکەی س���اڵێک لەبەشداری حکومەت پارتی بەهۆی دەستبردن بۆ یاس���ای س���ەرۆکایەتی هەرێم وەزیرەکانی بزوتنەوەی گۆرانی دەرکردو نەیهێشت سەرۆکی پەرلەمان بگەرێتەوە سەرکارەکەی .بەاڵم گۆڕان لەحکومەت نەکشایەوەو کەچی لەمیدیاکانەوە بەحکومەتی شەقو شڕ ناویان دەهێنا. گۆران لەپاش دو ساڵو لەکاتێکدا حکومەت نیو موچەکەش���ی بۆ نادرێ تازە هاتوە دەڵی خەباتی ئۆپۆزس���وێن ب���ون هەڵدەبژێرین ،کە م���اوەی دو س���اڵە ش���ەقامو الیەنگرانی ئەم بزوتنەوەیە ئەم داوایەیان لێدەکەن .پرسیارەکە ئەوەیە ئایا بەئۆپۆزسیۆن بون چی لەبارودۆخی ژیان���ی خەڵک دەگۆڕێ لەکاتێک���دا کە دۆخی میدیایی بزوتنەوەی گۆڕان لەدۆخێکی خراپدایە وەک ج���اران میدیای گۆڕان بین���ەرو گوێگری نیە؟ ئایا ئەگەر خۆپیش���اندانو دەنگی ناڕازی بەرزبێتەوە وەک ساڵی ( )٢٠١١قاچێکی لەناو دەس���ەاڵتو قاچێکی لەناو شەقام دەبێت؟ ئایا ئەو بەڕێوەب���ەری ناحی���ەکانو قایمقامەکانو پاری���زگاری س���لێمانیو بەڕێوەبەرەکان���ی پەروەردەو س���ەرجەم پۆس���تەکانی حکومەتی خۆجێی سلێمانیو ئیدارەی گەرمیانو ڕاپەرین وەریگرت���وە واز لەپۆس���تەکانیان دەهێن؟ یان بەردەوام دەبنو تەنها پشتوانیەکانی هەواڵتیان لەڕاگەیاندەکانەوە دەبێت؟
14
) )606سێشهممه 2017/12/19
چمك
کەرەستەکانی شۆڕش ئامادەن دابان عمر کاتێ���ک واڵتێ���ک ی���ان ناوچەی���ەک ل���ەڕوی بەڕێوەب���ردنو بارو دۆخی سیاس���ییو ئیداری یەوە ب���ەرەو خراپ ب���ونو داڕزان دەچێت بۆ باش بونو گۆڕینی بارو دۆخی ئەو واڵتە چەند رێگەیەک هەیە وەک ریفۆڕمو شۆڕش (شۆڕشی جەماوەریو شۆڕشی پەسیڤ)و کودەتاو مۆدێلی پەڕلەمانیو دەنگدان بۆ دەس���تاو دەستکردنی دەسەاڵت. دەرب���ارەی بارودۆخی هەرێمی کوردس���تان ب���ۆ باش بونو گۆڕینی بارو دۆخی سیاس���یو ئیداریو دەربازبون لەو بارودۆخە ناهەموارەی داڕزانی ئیداریو سیاسیو گەندەڵیو فەسادییەی گشت بوارەکانی ژیانی کۆمەڵگای گرتووەتەوە دو رێگا چارە ه���ەن؛ ئەو دو رێگایەش رێگای (ریفۆڕم)و (ش���ۆڕش)ە .ب���ۆ گۆڕینی مۆدێلی ئیدارەدان لەهەرێمی کوردستان. دەرب���ارەی رێ���گاو مۆدێل���ی یەک���ەم ب���ۆ گۆڕین���ی ب���ارو دۆخ���ی واڵتێک ی���ان هەرێمو ناوچ���ەو هەیکەلێک���ی ئیداریو سیاس���ی کە رێ���گای ریفۆرم���ە بریتییە لەچاکس���ازیکردن لەهەمان هەیکەل���ی حوکمڕانیو جیاکردنەوەی دەس���ەاڵتەکانی (یاس���ادانان ،جێبەجێکردن، دادوەری) ک���ە بۆچون���ی (مۆنتس���کیۆ)یە، هەروەها بەرقەراربونی دەس���ەاڵتی چوارەم کە خۆی لەئازادی رۆژنامەوانیو راگەیاندنی ئازاددا دەبینێتەوەو گرنگی���دان بەکۆمەڵگاو رێکخراوە مەدەنیی���ەکان .جیاکردنەوەی دەس���ەاڵتەکان
بەمانای بەدامەزراوەییکردنی واڵتو دابەشکردنی دەس���ەاڵ تو بڕیار بەس���ەر زیاد لەتەوەرێکی بڕیاردانی سیاسیداو دورخستنەوەی دەسەاڵت لەچنگ���ی نوخبەیەکی سیاس���ی دیاریکراودا. گەر دەس���ەاڵتەکان لەیەکت���ری جیانەکرانەوە ئ���ەوا کۆمەڵگا بەرەو کۆمەڵگایەکی ش���مولیو دیکتات���ۆری لەچەش���نی تۆتالیت���اری هەنگاو دەنێتو دەسەاڵتی سیاسیو ئابوریو ئیداریو کۆمەاڵیەتی لەالیەن نوخبەیەکی حیزبیو لەناو هەمویاندا تاکەکەسێکەوە مۆنۆپۆلدەکرێت. ئەم رێگای گۆرانکارییە لەبەرامبەر حکومەتی هەرێم���ی کوردس���تانو ش���ێوازی ئیدارەدانیدا تاقیکرای���ەوە ،بزوتنەوەی گۆڕان لەس���ەرەتای دروس���تبونییەوە ئ���ەم مۆدێل���ەی گۆڕانکاری لەهەگبەداب���وو بەنەزمێک���ی جی���اواز لەهەردو پارت���ی دەس���ەاڵتداری یەکێت���یو پارتی هاتە مەیدانی کاری سیاسییەوە جیاوازییەکە لەوەدا خ���ۆی دەبینییەوە ک���ە نماین���دەی خۆیکرد وەک پارتێکی ئۆپۆزس���یۆنی سیاس���ی خاوەن پێگەی جەماوەریو هەوڵدان بۆ جیاکردنەوەی دەسەاڵتەکانو جیاکردنەوەی حیزبو حکومەت لەیەکتریو هەوڵدان بۆ دورخستنەوەی دەستی حیزب لەن���او جومگەکانی حوکمرڕانیو هێنانە پێش���ەوەی کەس���انی گەن���جو ئەکادیمی دور لەش���ەرعییەتی شۆڕش���گێری بۆ بەش���داریو مومارەسەی سیاسی ،بەڵێ بزوتنەوەی گۆران بەهەوڵی کاریزمایی نەوش���یروان مس���تەفا کە خاوەنی مەشروعو پڕۆژەیەکی سیاسیو ئیداری هەمەالیەن ب���و هەنگاوی گ���ەورەی ناو مانای سیاس���ەتی لەئیمتازو بەشەخس���ەنەکردنەوە گۆڕی بۆ ئەرکو زانس���تو بەرپرس���یارییەتی، ب���ەاڵم ئامانجەک���ە ک���ە گۆڕانکاری گش���تییە
بۆ بەرپابونی شۆڕشی جەماوەری ،شەقامی کوردی لەهەرێمی کوردستان چاوەڕێی الیەنێک دەکات بۆ داگیرساندنی مەشخەڵی شۆڕش نەهاتووەتەدیو هەرێمی کوردس���تان بەدەست جی���اوازی چینایەت���یو تێکەڵ بون���ی حیزبو حکوم���ەتو ن���ادادی کۆمەاڵیەت���یو گەندەڵی ئیداریی���ەوە دەناڵێنێ���ت کەوات���ە لەڕێ���گای یەکەمەوە ک���ە رێگای (ریفۆرم) ب���و ئامانجە گشتییەکە نەپێکرا. ماوەتەوە س���ەر بەکارهێنانو تاقیکردنەوەی رێ���گاو مۆدێل���ی دوەم ب���ۆ گۆڕانکاریک���ردن لەهەرێمی کوردس���تاندا ئەویش رێگاو شێوازی (شۆڕشی جەماوەرییە) رێگای شۆڕش بریتییە لەڕوبەڕوبون���ەوەی گش���ت کۆمەڵ���گا بەژنو
بیرورا
گۆشەیەکە د.شوان ئادهم ئهیڤهس دهینوسێت shwanadam@chmk.org
پیاوەوە بەگش���ت چینو توێژەکانەوە بەرامبەر بەدەس���ەاڵتێکی دیاریکراوو کۆتایی هێنان بەو میدیای كوردیو دەسەاڵتو حکومەتەو هێنانەکایەی حکومەتو دەسەاڵتێکیتر بەجیاوازی سیستمو دەمو چاوی چهوساندنهوهی یاسایی میدیاوانان سایسییەوە لەسیس���تمو دەمو چاوی سیاسی حکومەتو دەسەاڵتی پیشو کە بۆچونی (جان جاک رۆسۆ)یە بەنمونە وەک شۆڕشی فەرەنسی چهوس����اندنهوهی میدیاوان����ان ،دیاردهیهكی ساڵی ١٧٨٩و شۆڕشی ئیسالمی لەئێران ساڵی ههنوكهیی نێو نێوهنده حزبییو ناحزبییهكانی .١٩٧٩ میدیای كوردییه .لهگهڵ هاوردهكردنی داعش بۆ عێراقو ههڵتۆقینی قهیرانی دارایی حزبەبهشدارو دەربارەی ئەوەی کە ئایا لەئیستادا شۆڕشی رهدوكهوتوەكان����ی كابین����هی ههش����تهمی جەم���اوەری گونجاوە لەهەرێمی کوردس���تان؟ حكومهت����ی ههرێمی كوردس����تاندا ،بهرگێكی بۆ وەاڵمی ئەم پرس���یارە دەکرێت هۆکارەکانی یاساییتری بهبهردا كراو دهرهاویشتهكانی ئهو بەرپابون���ی ش���ۆڕش بەگش���تی وەربگرین کە دیاردهیه ئاش����كراتر بهدهركهوت����ن .داهێنانی هۆکارەکانی ش���ۆڕش خۆی لەکەرەس���تەکانی ئهم چهوس����اندنهوه یاساییه ،زیاتر لهو بهندو شۆڕش���دا دەبینێت���ەوە وەک( :جی���اوازی بڕگانهی گرێبهس����تهكاندا زهقبوەوه كه وهك چینایەت���ی ،ن���ادادی کۆمەاڵیەت���ی ،توڕەییو پێشمهرجێكی دهستبهكاربون ،لهالیهن ههندێ بێزاری خەڵک ،دەستبەردار نەبون لەدەسەاڵتو ل����هدهزگا میدیاییهكانهوه دهخران����ه بهردهم پاوانکردن���ی دەس���ەاڵتی سیاس���یو ئابوریو ئهوانهی ههلێكی كاركردنی����ان لهو دهزگایهدا ئی���داریو کۆمەاڵیەت���ی لەالی���ەن نوخبەیەکی دهستدهكهوت ،تاوهكو دواتر بهمهرجی ههبونی بچوک یان تاک���ە کەس���ێکەوە ،بەرزبونەوەی كهفالهتنامه لهبهردهم دادنووسدا واژۆ لهسهر باجەکان ،بێکاری ،هەژاری )...گەر خوێندنەوە خاڵ بەخاڵی گرێبهستهكان بكهن. بۆ ئێتس���ای کۆمەڵگای هەرێمی کوردس���تان بکەین ئەم کەرەس���تەو هۆکارانەی بەرپابونی گرێبهس����تی كارك����ردن (employment شۆڕش���ی تێدا ئامادەیە ،بەاڵم بەگەڕخەرێکی )contractرێككهوتنێكی دوالیهنهیه ،ئامانج ئەم کەرەستانەی دەوێت ،هەرچەند (شۆڕشی لێ����ی رهخس����اندنی وتووێژێك����ی دادهوهرانهو جەماوەریی بەش���ێوەیەکی خۆڕس���کی بەرپا گهاڵڵهكردن����ی بڕگ����هو مادهكانییهت����ی لهرێی دەبێت) لەئەنجامی کەڵەکەبونو بەربەمنای ئەو ئاش����كراكردنی ناوهخن����ی ئیش����هكه (job هۆکارو کەرەس���تانەی س���ەرەوە کە باسکران)description ،و رهخس����اندنی ههلی یهكسان بەاڵم لەئێستادا الم وایە بۆ بەرپابونی شۆڕشی ب����ۆ وهرگرتن����ی س����یڤی خوازی����اران .ئ����هم جەم���اوەری ،ش���ەقامی ک���وردی لەهەرێم���ی گرێبهسته ،بهڵگهنامهیهكی یاسایی نووسراوه کوردس���تان چاوەڕێ���ی الیەنێ���ک دەکات ب���ۆ ك����ه دهبێ����ت پهیوهندی����ی كاركردن����ی نێوان داگیرساندنی مەشخەڵی شۆڕش. فهرمانبهر یان كرێ����كارو خاوهنكار ،ملكهچی مهرج����هكانو حوكم����هكان (terms and )conditionsی نێوانیان بێت كه لهس����هری رێكدهكهون .ئهگهر الیهنی دوەم ناوهڕۆكی ئهو گرێبهس����تهی پهس����هندنهبو كه الیهنی یهكهم دهیخاته بهردهم ،ئهوا دهكرێت وتووێژی زیاتر بكرێ����ت بهئامانجی لێكنزیكبونهوهو رێككهوتن لهس����هر ئ����هركو مافهكان����ی ههرالیهكی����ان. هاوكات گرێبهس����تی كاركردن لهنێوان كهرتی تایبهتییو گشتیش����دا دهكرێتو چهند بوارێك دهگرێتهخۆ ،لهوانه ماوهی گرێبهستهكه ،كاتی دهستپێكردنو دهستههڵگرتن ،بهرپرسیارییهته سهرهكییهكانی ئیش����هكه ،موچهكهی ،كرێی كاركردن لهرۆژانی پش����و ،مۆڵهتدان لهرۆژانی پش����و ،ژمارهی مۆڵهت س����ااڵنه ،مۆڵهتدانی تهندروس����تیی بەپاره ،پارهدانی ئیشی زیاده، پاداشتكردنی پێشبینیكراو لهگهڵ دیاریكردنی ی پاداشتهكان ،دابهشكردنی قازانجهكانو جۆر چۆنیهت����ی دیاریكردنی ،كرێی گواس����تنهوهو هاتوچۆك����ردن ،لهگ����هڵ ه����هر ئیمتی����ازو وردهكارییهكی تر كه دهشێ بهپێی رێككهوتنی دوالیهن ه دهقنوس بكرێن.
پۆستمۆدێرن لەبەردەم نایەلیزمو کۆتایی رەهاکانی خۆیدا كاوە عوسمان پۆستمۆدێرن وەک دەرچەیەکی فەلسەفی دروست نەهات بۆ چارەسەرکردنی کێشە بونیەکانی مرۆڤ، بەڵک���و ئەویش وەک مۆدێرنی���زم پەرچدانەوەیەکی گش���تگیربو بۆ رێچکە فەلسەفیەکانی پێشوتر ،واتا زیاتر رەوتێک���ی پەرچدانەوە بو تاوەکو رێچکەیەکی فەلس���ەفی س���ەربەخۆ .تەنانەت نە فۆکۆ نە دۆلۆز نە درێ���دا بەتەواوی پێناس���ەی پۆس���تمۆدێرنیزم وەک رێچکەیەکی تایبەت دیاری ناکەن بەش���ێوازی رەهەندە سەربەخۆ فەلسەفیەکانی کالسیک ،ئەمیش هۆکارەکەی بۆ ئەوە ئەگەرێتەوە کە پۆستمۆدێرنیزم خودی خۆی لەسەر بەتاڵکردنەوەی هەمو وەاڵمێكی ئەنتۆلۆژیو ئەپس���تمۆلۆژیە ب���ۆ چەمکەکانی ماناو زانینو راس���تی ،بەڵکو پۆستمۆدێرنی بونیادگەریو پۆسمۆدێرنی شیکاری هەردوکیان کار ئەکەن لەسەر تێکش���کانو تەنانەت نەمانی پێش���ینە ئەنتۆلۆژی هەم���و بونیادە ئەپس���تیمیو میتافیزیک���ی زانینو بونی پێش���وەختە ،واتا مەرگی ماناو مەرگی گەڕانی بونگەرایەتیو تەنانەت مەرگی مرۆڤو مێژوەکەی. مۆدێرنیزمی���ش هەرچەندە بانگەش���ەی داپچرانو دابڕان���ی ئەنتۆل���ۆژی لەدڵنیایی���ە باوەکانی پێش خۆی ئەکات ،ب���ەاڵم ئەمیش وەک هەر دەرچەیەکی فەلسەفی تر هەر زو توشی دوالیزمە زۆرەکانی وەک عهقالنیهت بەرامبەر ن���ا عهقالنی هتو خود بەرامبەر چواردوەری خۆی .هەرچەن���د مۆدێرنیزم رەوتێکو رێچکەیەک���ی فەلس���ەفی دیاریکراو نی���ە ئەوەندەی پەرچە کردارە بەرامبەر راس���تیە هەمیش���ە بەهەند وەرگی���راوەو هەڵنجێنراو لەبنک���ە میتافیزیکیەکانی وەک راس���تیو زانی���نو بون .فراوان���ی ئەم پەرچە شۆرش���گێرانەیە بەرامب���ەر ئەنتۆلۆژیاو میتافیزیکی لەهەم���و بوارەکان���ی مەعریفی .هەر ئ���ەو پەرچە کرداری���ەش بو هەمو کایەکانی ت���ری وەک هونەرو ئ���ەدەبو تەنان���ەت ن���ۆرمو بەهاکان���ی پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیەکانی ئەوروپاش���ی گرتەوە .بەاڵم وەک سوزان هیتمان لە(جێندەرو زانین) ئاماژەی پێئەدات، هێزی پاڵن���ەری مۆدێرنیزمیش گ���ەڕان بو بەدوای دڵنیاییەکان ،بەمانایەک���ی تر لۆژیکبونە کە ئەبێتە رەگی ئەپۆس���تیمۆلۆژی مۆدێرنیزمو خودگەرایەتی مۆدێ���رن .هەر مرۆڤ���ی مۆدێرنی بەلۆژیکیش���ە کە هەوڵی بەدەس���تهێنانی راس���تیە ونبوەکان ئەدات، لێرەدا هەست بەدەمارێکی نۆستالجیانە لەجەستەی س���اردی لەدایکبوی مۆدێرنیزم ئەکرێ لەزەمەنێکی س���ەختی ئاوس بەجەنگ���ە گەورەکان���ی ئەوروپا. تەنانەت هەندێک لەڕەخنەگران تا رادەیەک راس���ت بانگەش���ە ئەکەن کە ئەوە گەورەیی مەرگەس���اتی جەنگ���ە بێهودەیەکەی جەنگی جیهانی یەکەم بو کە بوە هاتنە بونی کایەی مۆدێرنیزم ،بەاڵم ئەم رێچکە فەلسەفیە تا رادەیەک شکستیهێنا لەبەر گەڕان بۆ بەرجەستەکردنی راس���تیە پەیمان پێدراوە ونەکان، وەک بڵێی کێشە ئەزەلیەکەی میتافیسیک لەبەدەست نەهێنانی راس���تی لەمۆدێرنیزما بەش���ێوەیەکی ترا خۆی دوبارە کردەوە.
وەک ن���اوی پۆس���تمۆدێرن دەری ئەخات ،گەر پ���رۆژەی مۆدێرنیزم س���ەری بگرتایا ئ���ەوا هەرگیز شتێک بەناوی پۆس���تمۆدێرنیزمەوە دەرنەئەکەوت. دوری���ش نیە ل���ەم چەند س���اڵی داهات���وە مەرگی پۆستمۆدێرن نەبینین ،چونکە یاری فەلسەفی گەڕانە بێهودەکانی مرۆڤ هەرگی���ز تەواو نابن ،هەرچەندە پۆس���تمۆدێرنیزم بانگەشەی مەرگی سەنتەری بونو لۆژیک بونی خودو تێکشکانی دوالیزمە بێکۆتاکانو لەناوچون���ی هەمو رەهەن���دە میتافیزیکیەکان بکات بەاڵم ئەویش نەیتوانیوە لەتەنگەژەی خودگەرایەتی بیهودە دەرچێ ،واتە بێمانایە رەوتێکی فەلس���ەفی بانگەشەی یەکتاییو تایبەتمەندیو تەنانەت جۆرێک لەڕەهایی خۆی بکات لەکاتێکا کێش���ەی بەدبەختیە فەلسەفیە زۆرەکانی مرۆڤی کۆتایی نەهێنابێت ،ئەوە مۆدێرنیزم بو کە بوە میراتگری بێهودە گەڕان بەدوای کرۆکی خود لەفۆڕمێکی ترا .رەگی خودگەرایەتی هەر لەڕۆشنگەرایەتی سەدەکانی هەڤدەو هەژدەدا سەری هەڵنەدا ،ئەتوانرێت هەندێ س���یمای خودگەرایەتی لەفەلسەفەی کالسیکیش���ا بدۆزرێتەوە ،بەاڵم ئەوە دی���کارتو هیگڵ ب���ون کە چەمگ���ی خودیان کردە کۆنس���ێپتی بنەڕەتی گەڕانی ئەنتۆل���ۆژی .گەڕانی دی���کارت بۆ دڵنیایی لەنێ���وان راڕاییە مەعریفیەکان س���ەرچاوەی لەباورەهێنان بەخودی لۆژیکی گرتوە. خود بونێکی س���ەنتەری هەیە لەکۆجیتۆی دیکارت، دوالیزم���ی من بی���ر ئەکەمەوە کەوات���ە هەم ،بەبێ خودێک���ی لۆژیک���ی بونی نی���ە،و س���ەیر لەوەدایە دیکارت راستی شتەکانی لەناو خودا ئەدۆزیوە نەک لەدەرەوەی خود .تێزی دیکارت بەمانایەکی تر مرۆڤی کردە سەنتەر بۆ گەڕان بەدوای دڵنیایی فەلسەفی، لێرەدا خودی هوشیارو زاڵ بەسەر دەرەوەی خۆیدا بەشکۆکراو بنەما میتافیسیکیەکانی ئەم خودو بونە لەهەمان کاتدا بەرجەس���تە ئەبو لەبەراوردنی خۆی بەبونی راس���تیەکانو دڵنیاییەکان لەدەروەی خود، بەاڵم پرۆژەکەی دیکارتی���ش وەک پرۆژەکانی تری دوای خۆی لەمۆدێرنیزم گەیش���تنە بنبەست بەهۆی دانەڕشتنەوەی پەیوەندی خودو دەوروبەر .بەهەمان ش���ێوەش مارکسو هیگڵ پاش���انیش فەیلەس���وفە مۆدێرن���ە وجودی���ەکان نەگەیش���تنە فۆڕمێک���ی یەکالکەرەوە لەکێش���ەی پەیوەندی خودو دەروربەر. ئەم کێش���ە ئاڵۆزە چارە نەب���وەی دوالیزمی خودو ئەوی ترو هەروەها بێهودەیی گەڕانی ئەپستیمۆلۆژیو ئەنتۆلۆژی بەدوای س���ەنتەرو نەگەیش���تن بەخودی ناڕاڕاو دڵنیا ،هەروەها نەدۆزینەوەی راستی رەها بوە بەهانەی دروس���ت بونی پۆستمۆدێرنی بونیادگەریو پۆستمۆدێرنی ش���یکاری .بەهاتنی ئەمان ئیتر هیچ مانایەک بەخودی هوش���یارکەی دی���کارتو تەنانەت مۆدێرنیزمی���ش تا رادەیەک هیوای دۆزینەوەی هەبو نەما .خۆی پۆستمۆدێرنی بنیادگەریو پۆسمۆدێرنی شیکاری لەسەر ئەجیندای تێکشکانی وەهمی سەنتەر بونی خودو گەڕانە میتافیزیکیەکان بۆ دڵنیاییەکان دروست بو کە هەر مۆدێرنیزم لەزەمەنێکی ترا وەک نۆستالجیایەک گەڕانی بێهودەی بۆ دەست پێکردبو. پێویس���تە ئەو راستیەش بوترێ کەنیتشە ،کە هەر وەک فۆک���ۆ ئاماژەی پێکرد ،یەک���ەم کەس بو کە س���ەنتەربونی خودو دوالیزمی دیکارتی تێکشکاند. فۆک���ۆ زیاد لەه���ەر فەیلەس���وفێک بون���ی خودی
خس���تە ژێر پرس���یارەوە .بەالی فۆک���ۆ خود بونی نیە بەبێ میکانیزمی دیس���کۆرس .ئەوە پەیوەندیە ئاڵۆزەکانی دیسکۆرس���ەکانە کە خودە جیاوازەکان بەرهەم دێنێ .درێدا زیاد لەهەر فەیلەس���وفێکی تر س���ەنتەربونی خودو تەنانەت س���ەنتەربونی بنیادی میتافیزیکی هەمو دوالیزمەکانی تێکشکاند .تا ئێرە پۆس���تمۆدێرن ئەرکی خۆی بەجێهێنا لەکوش���تنی وەهمە میتافیزیکیەکانو خەیاڵخۆشی مۆدێرنیزم بۆ راستیو دڵنیاییە ونبوەکان. پێویس���تە بوترێ کە هەر تێزەکانی فۆکۆو درێداو دۆلۆزو ئەوانی تریش���ە کە بونە رامانی رەخنەگرانە لەڕێچکەکانی هێزی رەهاو میکانیزمی دیسکۆرس���ە داپلۆسێنەرەکانی دەس���ەاڵتو بونیادە شاراوەکانی سیس���تەمەکانی کۆنت���رۆڵو سانس���ۆرو هەم���و رەهەندەکان���ی خەفە کردنی لۆژی���ک .ئەو تێزانەن کە لەگەڵ خۆیدا نەمانی س���ەنتەربونی خودی زانراو تێپ���ەر بەئیش���کالەمیتافیزیکیو فەلس���ەفیەکانی هێنا ،هەر ئەو تێزانەش هەمو تێکس���تێکی نوسراوو ئاماژە کراویان خس���تە ژێر ش���یکارکردنو هەروەها تێکش���کانی دوالیزمە زۆرەکانی نێوان دو جێندەر. هەروەه���ا تێزەکانی پۆس���تمۆدێرنیش ب���و کە بوە لەیەک هەڵوەش���انی تێکس���تی بااڵ بەسەر تێکستی بەناو کەم بەها ،هەروەها پۆس���تمۆدێرن بو کە بوە پەرچدانەوەو تێکش���کانی دوالیزمی پۆس���تکۆڵۆنی ئ���ەوی ئەوروپ���ی بەرامبەر ئ���ەوی بچوک���راوی نا ئەوروپی .بەمەش پۆستمۆدێرن رادیکااڵنە هوشیاری مرۆڤایەتی خستە قۆناغێکی هێجگار گەورەوە .بەاڵم کێشەی پۆس���تمۆدێرن زۆر گەورەترە لەوەی تەنها رەت کردنەوەو تێکشکان بێت ،گرفتی پۆستمۆدێرن ئەوەی���ە کە لەپ���اش تێکش���کان رێچكەیەکی تری بنیادنان���ەوەی تری بۆ پەیوەن���دی خودو ئەوی تر یان جیهانی دەوروبەر نەهێنا ،راس���تە پۆستمۆدێرن خۆی لەس���ەر ناسەنتەر کردنو تێکشکانی ماناکانو سترەکچەرەکانو رەهەندی دەس���ەاڵتە ئایدۆلۆژیو لۆژیک���یو میتافیس���یکیەکانە ،ب���ەاڵم بەنەمان���ی سەنتەرو سترەکچەر هیچ سیستەمێکی ئاڵتەرناتیڤی ئەنتۆل���ۆژی پێش���کەش نەک���ردوە چونک���ە بونی سیستەم یان س���ترەکچەر ئەبێتەوە بەسەنتەترێکو کایەیەکی دیسکۆرس���ی دەس���ەاڵتو سانسۆر ،ئەم دوالیزمە پارادۆکس���یە دەرئەنجامەک���ەی نایەلیزمی پۆس���تمۆدێرنە ،کە تا ئێس���تا چارەی ئەنتۆلۆژیو ئەپس���تیمۆلۆژی ب���ۆ نەدۆزراوەت���ە .نایەلیزم���ی پۆس���تمۆدێرن گەرچی باش���یەکەی نەمانی دۆگمای ئایدۆلۆجیو ناسەنتەرکردنی راستیە سیۆلۆجیەکانو پوچەڵکردن���ەوەی خ���ودی ئاگاو زانس���ت بەهەمو شتەکانی هێنا ،بەاڵم لەهەمان کاتدا خودە ونەکانی دنیای تازەی بەوێڵیو بێ س���ەنتەری ئایستەتیکو بێه���ودە بەئامانجی گۆڕان���ی رادیکاڵی جیهان کردە چاڵێک���ی تاری���ک لەبێهیوای���یو بەدچارەیی .واتە پۆس���تمۆدەرنیزم لەزانی���ن بەڕێگا داخران بەس���ەر دەرچەی ئەنتۆل���ۆژی بونا ،هی���چ ئەڵتەرناتیڤێکی گش���تگییری نەک تەنها ئەنتۆلۆژی بەڵکو بۆ گرفتە سیاس���یو رامیاریو ئاب���وریو کۆمەاڵیەتیەکان پێ نیە .زۆر لەفەیلەسوفە هاوچەرخەکان پۆستمۆدێرن بەتەسکڕوانگەییو بیرداخرانو بنبەستی ئەنتۆلۆژی
مۆدێرنیزم رەوتێکو رێچکەیەکی فەلسەفی دیاریکراو نیە ئەوەندەی پەرچە کردارە بەرامبەر راستیە هەمیشە بەهەند وەرگیراوەو هەڵنجێنراو لەبنکە میتافیزیکیەکانی وەک راستیو زانینو بون
تاوانبار ئەکەن .نوام چۆمس���کی رەخنە لەئاڵۆزیو تەنان���ەت بێمانایی پۆس���تمۆدێرنیزم لەنوس���ینیا ئەگ���رێ .زۆری ت���ر هەن رەخنە لەڕەگ���ەزە ئاڵۆزو تێکەڵبوەکان���ی پۆس���تمۆدێرنیزم ئەگ���رن ،ب���ەاڵم رەخن���ەکان ناچنە خان���ەی رەتکردن���ەوە چونکە خودی پرۆس���ەی رەخنە الی پۆس���تمۆدێرن خۆی پرۆسەیەکی تێکست نوسینەوەی ترە لەسەنتەرێکی ئاراستەکراو بەدیسکۆرسی تایبەت ،کە پۆستمۆدێرن رەتی ئەکاتەوە .بەدەر لەوە پۆستمۆدێرن تێزەکانی تاکئامێزەو لۆکاڵیە نەک ئەوەی بانگەش���ەی یەکتا جیهان���ی بکات ،چونک���ە الی پۆس���تمۆدێرن یەک راس���تیو یەک لۆژیک بونی نیە ئەوەندەی شتەکان رەنگدان���ەوەی تاک���نو بەندن بەپەیوەس���ت بونی مێژویی خودەکان لەکایەیەکی مێژویی یان بوارێکی دیسکۆرس���ی تایبەت .تێزی ش���یکاری درێدا زیاتر تێکش���کانی تێکس���ت بەئامانج ئەگرێ تا پڕۆسەی گۆڕانکاری کۆمەاڵیەتی ،هەرچی فۆکۆشە ئەوەندەی پەیوەندی���ە ئاڵۆزەکان���ی کاری دیسکۆرس���ی هێزو لۆژیکی باوو دەس���ەاڵت ش���ی ئەکات���ەوە ئەوەندە میکانیزمی پەرچەکردارو بەرەنگاری بونی دەسەاڵتو سیستەمو دیسکۆرسە سانس���ۆرو داپلۆسێنەرەکان فەراهەم ناکات .لێرەدا نەک پۆستمۆدێرن لەقهیرانی نەدۆزینەوەی چارەی ئەو قهیرانە ئەنتۆلۆژیانەیە کە پێشتر مۆدێرنیزمی پێ تێکشکاند ،بەڵکو لەبەردەم هەڕەشەی دروست بونی رێچکەی دژە فەلسەفی ترە لەماوەیەک���ی تراو ئیتر وا دیارە ن���ەک تەنها کاتی مەرگی ئەپستیمە رەهاکەی پۆستمۆدێرنە ،هەر وەک چ���ۆن مۆدێرنیزم زۆر بێباکانە بانگەش���ەی نەمانی رەهاکانی رۆش���نگەری ئەکرد ،بەڵکو کاتی مەرگی تێزەکانی فۆکۆو دۆلۆزو درێداشە.
ئهگهرچی بڕواهێنان بەپێویستیی وهرگرتنی س����یڤیو ههبونی گرێبهستی كاركردن لهنێوان خاوهن����كارو كرێ����كاردا ،دهش����ێ بەبهش����ێك لهگۆڕانكاریو نوێبون����هوهی ژینگهی میدیایی ئهم ههرێم����ه لێكبدرێتهوه .بهاڵم ههروهكچۆن لههاوردهكردن����ی تهكنۆلۆژی����ادا بهتهنه����ا تهكنیكهكهی گهیش����تو لۆژێكی بهكارهێنانی الی تاك����ی كورد هێش����تا نهگهیش����توە یان نهخهمڵیوه ،بهههمانش����ێوه لهگهڵ رووكردنه مۆدێلی گرێبهستی كاركردنی میدیاییدا ،بههۆی جیاكارییو ناهاوسهنگییو بهههند وهرنهگرتنی بهرژهوهندییهكان����ی الیهنی یهك����همو دوەمی گرێبهستهكان ،میدیاوانان رووبهڕووی جۆرێكی نوێی چهوس����اندنهوهی یاسایی بونهوه .ئێستا وایلێهاتوە الیهنی یهكهم بهوپهڕی شانازییهوهو لهچوارچێوهی كۆتو بهندی یاس����اییدا ههمو هێ����زو تواناو س����هلیقهی كاركردن����ی الیهنی دوەم ههڵدهمژێ����ت ،بهبێ ئ����هوهی النیكهمی مافهكانی الیهنی دوەم بهههند وهربگیرێت كه س����هرهكیترینیان كهمنهكردنهوهی موچهكهیو دابینكردنییهتی لهكات����ی دیاریكراوی خۆیدا. كاتێكیش الیهن����ی دوەم بهدهنگ دێتو لهپای راپهڕاندنی ئهركه پیش����هییو یاس����اییهكانی خۆیدا داوای مافه پیش����هییو یاس����اییهكانی دهكات ،دهس����تبهجێ الیهنی یهك����هم بڕیاری سزادانی كاتیی یان دورخستنهوهی ههمیشهیی بهسهر الیهنی دوەمدا دهسهپێنێتو تاكالیانانه گرێبهستهكهی نێوانیان ههڵدهوهشێنێتهوه. ئهو ج����ۆره مامهڵهكردنهی خاوهن میدیاكان لهگ����هڵ میدی����اكاران ،ههم����ان ئ����هو مامهڵه چهوس����ێنهرانهیه ك����ه كهرتی گش����تیی یان بهدیاریكراوت����ر حكومهت����ی ههرێ����م لهگ����هڵ فهرمانبهرهكانیی����دا دهی����كات .رهنگبێ����ت تاق����ه جیاوازییهكی نێوانیان ئ����هوه بێت كه كهرت����ی گش����تیی دهوام����ی فهرمانبهرهكانی لهههفتهیهك����هوه بۆ دو رۆژ یان كهمتر لهپێنج كاژێر كهمكردوەتهوه ،ب����هاڵم كهرتی تایبهت لهگهڵ دهس����تكاریكردنو دابهزاندنی موچهی كارمهندهكان����ی ،جگهل����هوهی كاتژمێرهكانی كاركردنیان بۆ زی����اد دهكاتو كاری زیادهیان پێ����دهكات ،كرێ����ی ماندوبونیش����یان ناداتو بۆیشیان پاشهكهوت ناكات!
تەندروستی
) )606سێشهممه 2017/12/19
هۆكارێكی خوێن بهربون ی لوت بهرزبونهوه ی پهستانی خوێن ه لووت ئهو بهشهی لهشه كه دهوڵهمهنده بەمولولهكان���ی خوێ���ن ،ههروهه���ا ههڵكهوتهكهی لهش���وێنێكی ههستیاری دهموچاودای���ه ،بۆیه ههر پهس���تانێك لهسهر دهموچاو دهبێته ئازاردانی لووتو سهرئهنجامهكهشی خوێن بهربوونیهتی. خوێنبهربوون���ی لووتی���ش دوو جۆره، ههندێ جار بهردهوامهو ههندێ جارێش تهنها خوێن بهربوونێكی سادهیه ،كه ڕوو دهدات لهئهنجامی وش���كبوونو شكانی پهردهكان���ی ل���ووت ،ئهمهش ش���تێكی باوه بهتایبهتی لهناوچه وشكهكان ،یان لهمانگهكانی زستاندا كاتێك ههوای ناو ماڵهكان وش���كو گ���هرم دهبێت بههۆی گهرم���كاره وش���كهكانی وهك هیت���هر. ههروهه���ا ئهوكاس���هنهی ك���ه دهرمانی ئهسپرینو وارفارین یان ههر دهرمانێكی دژی ههوكردن ب���هكار دههێنن ،كه لهم بارهدا پهس���تانێكی كهم لهس���هر لووت دهبیته هۆێ خوێن بهربوونێكی بهرچاو. تووش���بوون بەخوێنبهربوون���ی ل���ووت ئهگهری زۆر زیاتره لهمانگه ساردهكانی زستاندا ،كه نهخۆشی ههوكردنی قوڕگ زۆر بهرب�ڵ�اوه ،بهتایبهت���ی چونكه لهم وهرزهدا ئاڵوگۆری ههوا زۆرتره. ئهمانهش چهن���د هۆكارێكن كه ئهگهری خوێنبهربوونی لووت زیاتر دهكهن: ههوكردن. برینداربوونی لووت ،وهك پهنجهكردنبەلووتدا بەتایبهتی لهمندااڵن. بهرزی پهستانی خوێن. -ئالوودهبوانی مادده كهولییهكان.
هۆڕمۆن���هكان
15
لهكات���ی
گۆڕان���یدووگیانیدا. چهند هۆكارێكی تریش كه بەڕادهیهكیكهمت���ر كاریگهریی���ان دهبێ���ت وهك بۆماوهیی. ڕێگاكانی چارهسهركردنی: زۆربهی خهڵكی دهتوانن بهبێ چونه الی پس���پۆڕی تایبهتیو بەبهكارهێنانی ئهم چهند ڕێگا س���هرهتاییه ،خوێنبهربوونی لوتیان چارهسهر بكهن: -1گوش���ینی ههموو بهش���ه نهرمهكهی لووت لهڕێگ���هی دوو پهنج���ه گهورهی دهستهوه. -2پهس���تانێكی تاڕادهیهك زۆر بخهره سهر بهشه گوش���راوهكه بهرهو ئێسكی دهموچاو واته بۆ خوارو بۆ ناوهوه. -3چهمانهوه بۆ پێشهوهو ڕاگرتنی سهر لهئاس���تێكی ڕێكدا ،چونكه ئهگهر سهر ب���ۆ دواوه بچهمێنرێت���هوه ،ئهوا دهبێته یارمهتی���دهر بۆ گهڕان���هوهی خوێنهكه بۆ ناو قوڕگو بۆری ههوا س���هرئهنجام دهبێته ه���ۆی هێڵنج دانو گیرانی بۆری ههناسه. -4بهو شێوهیه لووتت ڕابگره بۆماوهی پێن���ج خول���هكو بهپێ���ی پێویس���ت دووبارهی بكهرهوه تا خوێن بهربوونهكه دهوهستێ. -5لهكاتی دانیش���تن ههوڵبده س���هرت لهئاستێكدا بێ بهرزتر لهدڵت. -6دانانی سههۆڵ لهسهر لووتو ڕومهت، بەش���ێوهیهك ك���ه س���ههۆڵهكه لهناو خاولییهك یان پارچهیهك پهڕۆدابێت.
ههندێك لهو فریاگوزارییه خێرایانهی ئەم هۆكارانهی ئەگەری توشبونت بەپشت ئێشە زیاد دەكەن ههموان پێویسته بیزانین بەههبوونی زانیاری دهربارهی یاساكانی فریاگ���وزاریو دروس���ت ئهنجامدانیان بهش���ێوهیهكی س���اكار ،دهتوانی���ت ژیان���ی كهس���انێك ڕزگار بكهیت بهر لهگهیاندنیان بەنهخۆشخانهو وهرگرتنی چاودێری پزیشكی.. كاتێك كهسێك لهههناسهدان بكهوێت، چی دهكهیت؟ بهر لهههمو وش���تێ بانگ���ی بكه ،گهر وهاڵم���ی نهدای���هوه ڕایبوهش���ێنه بۆ بهئاگاهێنانهوهی ،ئهگهر ههر وهاڵمێكی نهب���وو ،ههوڵب���ده پهیوهن���دی بكهی بەئۆتۆمبیل���ی فریاگوزاریی���هوه ،ب���ۆ تاقیكردنهوهی ههناس���هدانی بەخێرایی ئهم كارانه ئهنجام بده: له قهفهزهی س���نگی بڕوانه بزانه بهرز دهبێتهوه؟
ڕوومهت���ت لهدهم���ی كهس���هكه نزیك بكهرهوه ،تا بزانی ههناسه دهدات؟ گوێت ل���هدهمو لووتی نزیك بكهرهوه، بزانه گوێت لهههناسهدانی دهبێت؟ گهر زانیت كهس���هكه ههناس���ه نادات یاخود زۆر بەزهحمهت ههناسه دهدات، دهست بەههناس���هدانی دهستكرد بكه بۆی. ههناسهدانی دهستكرد چۆن دهكرێت؟ س���هری كهس���هكه بهره ب���ۆ دواوهو شهویلگهی خوارهوهی بۆ سهرهوه. بەدوو پهنجه لووتی بگره. بەدهم ههناس���هیهكی قووڵ بدهو لێوت بەتهواوی بنووس���ێنه بەچ���واردهوری لێوی كهسهكهوه. بەهێمن���ی دوو جار فوو بكه بەدهمیدا، بهاڵم با پشوویهكی كورت لهنێوانیاندا
ههبێت. له ههم���ان كاتدا ئ���اگات لهقهفهزهی سنگی بێت ،بزانه بهرز دهبێتهوه ،گهر ب���هرز بۆوه ،توندتر ف���ووی پێدا بكه، ئهگهر ههستت بەبهرگر كرد ،ههوڵ بده سهری زیاتر بهدوادا بخهیتو چهناگهی بهرزتر بكهیتهوه. بهو ش���ێوهیه بهردهوامبەلهپڕۆس���هكه تاكوو تیم���ی یارمهت���ی دهگات یا تا كهسهكه ههناسه دهدات.
زۆرێك لەخەڵكی سكااڵ دەكەن لەدەست ئازار لەخوارەوەی پشتیاندا .لەزۆربەی ه���ەرە زۆری حاڵەتەكاندا ئەمە بەهۆی زۆر ماندوكردنو فشارخستنەس���ەری زۆری ماس���ولكەو ژێو بەستەرەكانی پش���تەوە هەی���ە ،نەوەك نات���ەواویو نەخۆش���ی بڕب���ڕە كان (فقرات) .ئەم هۆكارانە وا دەكەن لە خەڵكی تر زیاتر توشی پشتئێشە ببی: * ئەو فاكتەرانەی ناتوانی بیانگۆڕی: تەمەنی دوای 50ساڵ -1 -2ڕەگەزی نێر -3لەخێزانەكەت���دا ئەندامی توش���بو
بچەمێس���تەوە یان خۆت بابدەیت ،یان بەپشتئێشە هەبێ. جوڵەی دوبارەبوەوەی لێكچو. -4پێشتر زەبر بەر پشتت كەوتبێ -5س���كپڕی ،كۆرپە فش���ارێكی زۆر -3جگەرەكێشان -4قەڵەوی :كێشی زۆر بەتایبەتی ورگ، لەسەر پشت دروست دەكات -6پێش���تر نەش���تەرگەری پشتت بۆ فشارێكی زۆر دەخاتە سەر پشت .جگە لەمە قەڵەوەكان ماسولكەیان الوازترەو كرابێت ب���ەم پێیە توانای پتەوو ڕێك ڕاگرتنی -7هەبونی ناتەواوی زگماكی پشت *ئ���ەو فاكتەرانەی بەدەس���ت خۆتنو عەمودی فەقەرییان كەمترە. -5فشاری دەرونی :ئەو كەسەی لەژێر دەتوانی بیانگۆڕی: فش���اری دەرونیدایە بێ ئەوەی ئاگادار -1نهكردنی وهرزش. -2جۆرە پیشەیەك كە ناچارت دەكات بێ���تو خۆنەویس���تانە پش���تی توند ب���ۆ ماوەیەك���ی زۆر دابنیش���ی ،یان دەكات. كێش���ی زۆر بەرز بكەیت���ەوە ،یان زۆر -6خەمۆكی
16
خوێندن
) )606سێشهممه 2017/12/19
جارێك ی تر بایكۆتكردن ی ناوهندهكان ی خوێندن دهست ی پێكردهوه
"مامۆستا ئازاده بایكۆت دهكات یان نا چونكه هیچ مامۆستایهك بهنهبونی ناتوانێت دهوام بكات" بۆ جاری دوەم لهساڵی خوێندن ی 2018-2017مامۆستایان بایكۆتی ناوهندهكانی خوێندنیان كردهوه، مامۆستایهك دهڵێت " لهشاری سلێمانی كۆمهڵێك قوتابخانه بایكۆتیان كردوهو ههر مامۆستایهك ئازاده كه بڕیاری بایكۆت دهدات یان نا ،چونكه هیچ مامۆستایهك بهنهبونی ناتوانێت دهوام بكات".
ئهگهر بهرچاو رونیهك نهبێت ك ه مانگ ی جارێك موچ ه نهدرێت ناتوانین بچینهوه بۆ دهوام ئێستا بەچل رۆژ جارێك موچ ه ئهدرێتو كهس خۆ ی بهخاوهنی نازانێت
خۆپیشاندانی 12/18لەسلێمانی
فۆتۆ :ئاوێنە
ئاگاداركردۆت���هوهو بهڵێن���ی ئهوهیان خۆیهوه بڕیاربداتو ئێمهش پشتگیریان داوه ههرچی���ان لهدهس���ت بێت درێغی دهكهین" مامۆستایانی گهرمیان لهڕۆژی شهمهی نهكهن ب���ۆ گهیاندنی گرفتهكانی ههرێم رابردو دیبهتێكیان سازكردو وابڕیاریشه بهبهغدادو ناوهنده جیهانیهكان". ئاكۆ جهمال وتیش���ی "ئهم چارهكه لهڕۆژی ههینیش بهردهوامبن بۆئهوهی موچهی���ه چ���ارهی دۆخ���ی خراپ���ی لیژنهیهك پێك بهێنرێت لهمامۆستایانو مامۆس���تایان ناكات ،چونكه وادهچینه هاواڵتیانو فهرمانبهرانو ههركهس���ێك ساڵی نوێ مامۆستایان بیستو شهشی بیهوێ���ت ل���هو دهس���تهیهدا بێ���ت بۆ مان���گ چارهك���ه موچ���هی مانگی نۆ گهیاندنی داواكانیان. نهب���هرد ئهحمهد لهب���ارهی بایكۆتی وهردهگرن هی���چ چارهیهكی ترمان نیه ناوهندهكان���ی خوێندن���هوه وتیش���ی جگه لهخهباتی مهدهنیو ئاشتیانه". مامۆس���تایانی گهرمیانی���ش ههمان "دهمێك���ه قوتابخانهكان���ی دهرهوهی رۆژ خۆپیش���اندانیان ك���ردو ه���اوكات كهالر ناچن���هوهو دوێنێ���ش ههمویان بهشێكیش���یان بایكۆت���ی ناوهندهكانی بهتهواوهتی ههتا ناوشاریش ،ئهوهشی خوێندنیان كرد،نهبهرد ئهحمهد ،وهك دهوام���ی كردوه پێیان وتوه بڕۆرهوه تا یهكێك لهمامۆستایانی ناڕازیی گهرمیان تهلهفزێون باڵوی دهكاتهوه مهگهڕێنهوه رایگهیان���د "داوای ههڵوهش���اندنهوه قوتابخانهكان" ئهو مامۆس���تا ناڕازیی���هی گهرمیان حكومهتم���ان كردو ههروهها دروس���ت كردنی دهس���تهیهك بۆئهوهی گفتوگۆ لهب���ارهی مهرجی كردن���هوهی دهرگای بك���هن لهگ���هڵ بهغ���داد ب���هدهر لهم قوتابخانهكان وتی "بهدڵنیاییهوه ئهگهر دهم���و چاوانهی كه بیس���تو ش���هش بهرچ���او رونی���هك نهبێت ك���ه مانگی س���اڵه ئهم واڵتهیان وێرانك���ردوه ،وه جارێك موچه نهدرێت ناتوانین بچینهوه ه���هر قوتابخانهیهكیش ئ���ازاده لهوهی بۆ دهوام ئێس���تا بەچ���ل رۆژ جارێك بایكۆت دهكهن ،چونكه پار ههڵهیهكی موچه ئهدرێتو كهس خۆی بهخاوهنی گهوره بهس���هرماندا تێپهڕی دهستهكان نازانێ���ت ،حكومهت���ی ههرێ���م ئۆباڵی لهش���وێنهكانی تر بڕیاری بایكۆتیاندا ،كێش���هكان دهخاته ئهس���تۆی عهبادی ب���هاڵم گهڕان���هوه ب���ۆ قوتابخانهكان لهكاتێكدا لهسێ ساڵی رابردوو ههرچی لهوهش���دا خوێن���دكار زهرهرمهندب���و ،س���هرچاوهكانی داراییه لهدهستیاندا بو ی ئهی بۆ موچهیان نهئهدا". بۆیه ئهم س���اڵ ههر قوتابخانهیهك ال
مامۆستایهك ی مانگرتو:
كه فهسڵكرام دهچم لهدادگا ی فیدراڵی داوا ی یاسایی لهسهر پهروهرده ی سلێمان ی تۆمار دهكهم زیاتر لهچل رۆژه ئهو مامۆستایه بهتهنها ئا :سروه لهبهردهم پهروهردهی رۆژئاوا دهوهس���تێت "خوای گ���هوره ئهو توانای���هی پێیاوم ك ه وهك ناڕهزایی دهربڕین بهرامبهر خۆڕاگرب���م ،ههمو دهیانوت چۆن تهحهمول بهپێنهدانی موچهكهی ماوهی چل رۆژه دهكهی ،بهاڵم كه بڕیارم دا بهس مێش���كم مامۆستایهك بایكۆتی ناوهندهكانی ب���ۆ ئ���هو ئامانج ه دهجوڵێ���ت ،بۆیه ههمو خوێندنی كردوهو بهردهوام دهبێت تا مامۆس���تایهك گ���هر دوای ویس���تی خۆی مافهكانی بۆ دهگهڕێنرێتهوه ،دانهر بكهوێت بهو شێوهیهی من دهبێت". كهریم لهو ماوهیهدا لهبری دهوامكردن لهبارهی كاریگهر ی ههوڵهتاكهکەسیهكان ی لهباخچهی مندااڵنی تهرزه بهردهوام دانهر كهریمی مامۆس���تاوه دهڵێت "بهتهنها لهبهردهم پهروهردهی رۆژئاوا رۆژانه وهستانی من س���ودی ئهبێت یان نا گرنگ بۆ ماوهی سێ كاتژمێر دهمێنێتهوه، ئهوهی��� ه گۆمهك���ه بش���ڵهقێنیت ،كاتێك لهبارهی هۆكاری بهردهوامی بهئاوێنهی نهوش���یروان مس���تهفا ه���ات گۆمهك���ه ی راگهیاند "بارودۆخهكه زۆر خراپ بوه ش���ڵهقاند ههرچهنده ئێستا گۆڕان خهریك ه ئهگهر بایكۆتم نهكردایه نهم ئهتوانی ههمو شتێكی جوان لهدهست دهدات ،بهاڵم دهوام بكهم ئهوهش پهیوهندی خهڵك تێگهیش���ت ،جگهل���هوه ی میللهت ی بەبیروباروهڕو ئهخالقیاتهوه ههیه، بابهتهكه ههر ئهوهنیه كه بۆ پاره دهوام كورد بهس لهههڵپڕكێ���دا بهكۆمهڵه ،بۆی ه نهكهیت ههتا چهند شوێنێك تهلهفونیان پێم وایه بهتهنها توانیم ش���هقامو خهڵكو دانهر كهریم بۆ كردوم وتویانه كه گهر كێش هی پارهت میدیاكان بجوڵێنم". دوا ی 22رۆژ بهڕێوەب���هری باخچهك���ه ی دان���هر كهری���م م���اوهی ههژده س���اڵ ه ههیه یارمهتیت دهدهین ،وتومه ئهوه مامۆس���تایهو دهڵێت "هاوڕێكانم لهباخچ ه پهیوهن���د ی بهدانهر كهریمهوه دهكات "هات منداڵهكانمان لهپڕۆس���هكهدا سهركهوتوبن زۆر بێ مانایه بۆچی بهههڵه شتهكان وهر ئهگرن ،مهبهستم خۆم نیه بهتهنها ،سێ رۆژ دهوام ئهكهن بهدوبهش ،ههندێكیان بۆ المو وتی نایهیتهوه بۆ دهوام وتم نهخێر نهك ئهم س���ێ ساڵ ه فاش���یل ه ببێتههۆ ی ههش���تو چارهك بۆ دهو چارهك بهشێك ی وت���ی ئاخر مامۆس���تاو منداڵ���هكان بیرت ئهوه ی تا دهساڵ ی تر باجهكهی بدهین ،بۆی ه بهڵكو ئهو مامۆستایهیه كه گورچیلهی تریشیان لهدهوچارهكهوه بۆ دوانزده ،بهاڵم ئهك���هن ،لهكاتێكدا ئهو كاتان���ه ی دهوامم باوهڕم وای ه ئهم ساڵ پڕۆسهكه بوهستێنرێت خۆی دهفرۆش ێ بۆ بڕێك پاره ،ئهو خانمه بهڕێزهی كه شهرهفی خۆی دۆڕاند من ههفتهی چوار رۆژ لهس���هعات نۆوه تا كردوه ئیشی پێنج مامۆستام كردوه لهگهڵ ههتا لهنوسراوهكانیشدا ئهوهم نوسیوه بۆ دوانزده ی نیوهڕۆ بهپێوه دهوهستم تهنانهت ههمو ئهوانهش���دا كارم لهسهر ئهو مندااڵنه ئهوهی منداڵەكانمان لهداهاتودا باج ی ئهم بۆ نانی منداڵهكانی ،ئهو مامۆستایهیی لهبهر بێ پارهیی خۆی كوشت ،بۆیه من چایهكیشم نهخواردوه ،رۆژی وا ههبوه زۆر كردوه كه ب���ار ی دهرونیان ب���اش نهبوهو سێ س���اڵه نهیهن كه خراپترینه لهمێژو ی یهكێكم لهوانهی كه رهنگه كێشهی مادیم ماندوبوم ،بهاڵم ههربۆ بهیان ی گهڕامهوتهوهو دوات���ر تهندروس���تیان باش بوه ،ئێس���تا پهروهردهو فێركردندا ،بهاڵم ئهم دو حیزبە ئهوان���هم ههموی بهجێهێش���توه بۆ ئهوه ی دهیانهوێت ئهم دۆخ ه تێپهڕێنن". بهردهوام بوم لهبایكۆتكردن". نهبێت".
بهتهنها وهستانی من سودی ئهبێت یان نا گرنگ ئهوهی ه گۆمهك ه بشهلهقێنیت
ههرجارهو کهسێک دهینوسێت
فیدباك لهكوێ ی ی خوێندنی سیستهم ههرێمه؟ سهریاس سهمین
ئا :سروه جهمال
مامۆس���تایانی ناڕازی���ی زیات���ر لهڕێگهیاكهی���ان بهكارهێن���اوه ب���ۆ گهیاندن���ی داواكانی���انو وهرگرتنهوهی مافهكانی���ان بهر لهخۆپیش���اندانهكانی دهرهوهی دهسهاڵت ههڵوێستی خۆیان دوێن���ێ ،2017/12/18حهفت���او دو بەئاشكرا بخهنه روو یان لهگهڵ خهڵك مامۆس���تا لهپارێ���زگای س���لێمانیو بن یان دهس���هاڵت ،ههروهه���ا داوامان ههڵهبج���هو ئیدارهكان���ی گهرمی���انو لهههم���و خهڵك كرد كه بڕژێنه س���هر راپهڕین س���هردانی بارهگای سهرهكی ش���هقامهكان تاپێكهوه ئهو دهسهاڵته نهت���هوه یهكگرتوهكانیان كرد لهههولێر بگ���ۆڕن ،دواهەمین داواكاریش���مان بۆ لهگهڵ سكرتێری سیاس���ی كاروباری عهبادی بو كهبهزارهكی وهاڵمی پێداوین، نهت���هوه یهكگرت���وهكان لهههرێ���م بۆیه داوامان ك���ردوه بهڵێنهكهی خۆ ی كۆبونهوهو یاداش���تێكیان س���هبارهت بباتهس���هرو موچ���هی خهڵك���ی كورد بهڕهوشی پهوهردهو ژیانی موچه خۆران ن���هكات بهقوربان���ی ملمالنێ���ی نێوان پێشكهش���كردو دواتر لهگهڵ سكرتێری بهغداد ،چونكه بهگوێرهی یاس���ا ئێمه كاروباری سیاس���یو مرۆییو بهرپرسی مافمان ههیه داوابكهی���ن لهحكومهتی كاروب���اری گش���تی كونس���ڵخانه ب���ۆ عێراقی كهئهوهش پاڕانهوه نیهو مافی ماوهی زیاتر لهیهك كاتژمێر كۆبونهوه خۆمانه". دڵش���اد تالیب وهك مامۆس���تایهكی یاداشتێكیان پێشكهش���كردن لهبارهی رهوشی پهروهردهو ژیانی موچهخۆران .ناڕازیی ئاگاداری رهوشی قوتابخانهكانهو دواج���ار رۆژی 2017-12-18وت���ی "لهش���اری س���لێمانی كۆمهڵێك مامۆس���تایانو فهرمانبهرانو هاواڵتیان قوتابخان���ه بایكۆتی���ان ك���ردوهو ههر خۆپیش���اندانیان ئهنجامداو لهش���اری مامۆس���تایهك ئ���ازاده ك���ه بڕی���اری س���لێمانیو ناوچهكانی تر مامۆستایان بایك���ۆت دهدات یان ن���ا ،چونكه هیچ لهڕیزی پێش���هوه بون ،بهاڵم بهش���ێك مامۆستایهك بهنهبونی ناتوانێت دهوام لهخۆپیش���اندهران رویان لهبهردهركی بكات ،خۆپیش���اندان بهردهوام دهبێت سهرا كردو بهشێكیشیان چونه بهردهم ئێمه دهمانهوێت دهس���تهیهك دروست نوسینگهی ئهنجومهنی نوێنهرانی عێراقو بكهین بۆئهوهی خۆپیشاندانهكان رێك ب���هاڵم داواكارین ژی���انو بژێوی خهڵك پهیامێكی چوارخاڵییان پێشكهشكرد ،بخرێت". بهگش���تیو مامۆس���تایان بهتایب���هت ئاكۆ جهم���ال وهك مامۆس���تایهكی نهكهن بهقوربانی ملمالنێ ی سیاسیو دڵش���اد بابانی یهكێك لهبهشداربوانی خۆپیشاندانهكهو مامۆستایهكی ناڕازیی ناڕازییو بهش���دار لهخۆپیش���اندانهكان مهزههبی ،نهتهوه یهكگرتوهكانیش���مان بهئاوێنهی راگهیاند " داوامان كرد ئهم "داواكاریهكانمان ئاڕاس���تهی حكومهتی لهدۆخی خراپی مامۆستاو نزیكبونهوهی دهسهاڵته ههڵبوهشێتهوهو حیزبهكانی عێراقی دهكهی���نو كات دیاری ناكهین ،ههرهس���ی پ���هوهردهو فێرك���ردن
تهخته سپی
دانهر ئهس�ڵ�ان كه هاوكات رۆژنامهنوس ی وهرزشیشه ئاگاداركراوهتهوه كهگهر دهوام نهكات فهس���ڵ دهكرێت "باكم لهفهسڵكردن نی ه پاش چل رۆژ بهڕێوەبهری پهروهرده ی رۆژئ���اوا بانگی كردمو وت���ی دوا ی 30رۆژ دهوام نهكردن فهسڵ دهكرێیتو پاش 10رۆژ بڕیار دهرئهچێت ،بۆی ه گهر دهوام نهكهیت تا 40رۆژ ناچارین فهس���ڵت بكهین وتم زۆر سوپاس���ت ئهكهم ش���اناز ی بهو فهسڵهوه ئهك همو ب���ۆ نهوهكانم��� ی ههڵئهگرم ئهڵێم لهسهر حهق بو ،ههرچهنده هێشتا نهكراوهو ئێستا لهبهردهم بهڕێوەبهری گشتیدایه ،پێم سهیره بهڕاگهیاندنهكانیان وتوه ك ه هێشتا 40رۆژ نیه ،بهاڵم من لهو وادهیه تێپهڕیوهو فهسڵیش نهكراوم ،بۆی ه ههركاتێك بهیاسا فهس���ڵكرام دهچم لهدادگای فیدراڵی عێراق داوای یاسای ی لهسهر پهروهردهی سلێمان ی تۆمار دهكهم". دان���هر كهریم بڕیاریداوه ب���هردهوام بێت لهبایكۆتكردن���ی ناوهندهكان���ی خوێن���دن "پاره ی ئهو س��� ێ س���اڵهم بهنهوه منیش دهچمهوه قوتابخانه ،ئێم ه مامۆستاین لهناو كۆمهڵگایهكی ترس���نۆكدا بایكۆت دهكهین، بهاڵم لهگهڵ مامۆستایانی ناڕازیش بهردهوام دهبی���ن ،مامۆس���تایان دوایان ك���ردوه ك ه پێشهنگیان بمو كۆمهڵ ێ داوا بهرزبكهینهوه، ههرچهن���ده خۆپیش���اندانی مامۆس���تایان لهس���ااڵنی رابردو س���هركهتو نهبوه ،بهاڵم لهوانهیه دواتر بڕیارێكی تر بدهین".
چۆن رهفتار دهكهی���ت گرفت نیه ،چۆن ئ���ارهزوو دهكهیتو ئهوهی خۆت بەباش��� ی دهزانیت پیادهی بكه ،ئ���هوهی بەدرێژای ی ژیان���ی رۆژان���هت لهس���هری راهاتوویت، بیك ه بەئهزم���ونو بیده بەخوێندكارهكانت، نهك توش���ی لێپێچین���هوه نایهیت ،بهڵكو ئیدامهی پیش���هكهت مس���ۆگهر دهكات و، لهباشترین دۆخیشدا مامۆستایانو باشتره بڵێم بهڕێوبهرهكان ویژدانی مامۆس���تایان دهكهن بەپێوهرو پێیان دهڵێن مامۆستا تۆ ویژدانی خۆت ئاسووده بكهو تهواو ،ئید ی ویژان ی ههركهس���هو بەجۆرێك ئاس���ووده دهبێـت و ،دووریش نیه بهشێك لهمامۆستا بێزاركردن���ی خوێندكار بەفیدباك پۆزهتیڤ بزانن بۆ خۆی���ان ،ههروهك لێ���رهو لهو ێ بهرگوێمان دهكهوێت ك ه ههر مامۆستایایهك خوێن���دكاران لێی رازی بن ،ئهوه دهاللهت ی ئهوهیه كه مامۆستایهكی سهركهوتوو نیه! بهب��� ێ ئهوهی درك ب���هوه بكهن ك ه ئهگهر خوێندكار ئاسووده نهبێـت لهباش ی رهفتار ی مامۆستاو لهباره ی ژینگه ی خوێندنگهكه ی ناتوانێت هیچ ش���تێكی چ���اك بەپێوهر ی "ئهری���ك فرۆم" وهربگرێت ،نهك ئهوهی تۆ خۆت چ���ی بەچاك بزانیت ،ئ���هوه بكهیت بەپێوهر ،چونك ه مهعلومه كه ئهوهی بەالی ت���ۆوه چاك���ه رهنگه لهبنهڕهتدا دروس���ت نهبێت. پێویس���ته خوێن���دكار لهههم���وو ئ���هو ئیجرائات���هی بهرامب���هری دهكرێ���ت، ئاگاربكرێتهوهو ،الیهن���ی باشو خراپی بۆ لێكبدرێتـهوه ،ئهمهش بەمهبهستی ئهوه ی بزانێـت چی باش���هو چی بهپێ��� ی پێوهره تهندروستهكانه ،وهچیش خراپهو بهرمهبنا ی هیچ پێوهرێكی پهروهردهیی نیه. ئاگاداركردنهوهی خوێندكار لهسهرجهم ی كارو چاالكیهكان���یو پێدان���ی زانیاری و، دیاریكردن���ی وهاڵم ه راس���تو ههڵهكانیو راستكردنهوهی ههڵهكانیو پێدانی زانیاریش لهبارهی وهاڵمه ههڵهكانی���هوه ،بەفیدباك ناودهبرێت. پهروهردهكارانو ش���ارهزایانی ئهم بواره كۆكن لهسهر ئهوه ی كه فیدباك كاریگهر ی راستهوخۆی لهس���هر برهودان بەتواناكان ی خوێندكار ههی���هو ،ههر لهبنهڕهتیش���هوه دانان���ی ئ���هم بنهمای ه ب���ۆ كهمكردنهوه ی ترسو دڵهڕاوكێی خوێندكاره ،كه ههمیش ه مۆتهكه ی پرۆسهی فێركردنو فێربونه. ئێم ه لهم پهنجهرهوه ههمیش ه پهیوهند ی نێوان دهس���تهی مامۆستایانو بهخێوكهر ی خوێندكارم���ان بەیهكێك لهپای ه گرنگهكان ی پێشخس���تنی پ���هروهردهو پرۆس���هكهش زانی���وه ،تهنها پهیوهندیهك���ی بهردهوام ی نێوانی���ان دهبێت بەفیدب���اك بۆ خوێندكار لهالیهكو بۆ خودی خۆشیان ك ه دوو الیهن ی س���هرهكیو كاریگهر ی پرۆسه ی پهروهردهو فێركردن���ن ،كه لهناوهندهكان��� ی خوێندن ی ئێم���هدا بەك���رچو كاڵی نهبێت ،ش���تێك ی ئهوتۆ نیهو ،گهر ههشبێت تهنها بۆ زانین ی ئاسته زانس���تیهكهو دهرچونیهتی ،مهسهل ه پهروهردهییهك���هش وهك بابهتێك ی الوهك ی لێی دێته روانین. ه���هركات لهپۆلێك��� ی خوێندندا ههس���ت بەبێزاریو وهڕس بون���ی خوێندكاران كرا، دهاللهت نیه لهوهی خوێندكاران ئاس���تیان نزم���هو ،بەزمان���ی باو خراپ ب���ن ،بهڵكو فیدباكێكی نهگهتیڤهو ،پێویست ه راستهوخۆ مامۆس���تا ئهو بێ���زاریو ك���هم تاقهتیه ی خوێندكار بەههند وهربگرێـت و ،دهرفهتێك ی باش���ه ب���ۆ بهخۆداچونهوه ،ن���هك ئهوه ی ههموو تاوانهك ه لهس���هر خوێندكاربێت و، بەكهمتهرخ���همو الوازو چهمك ی دیكه ی لهم بابهته ناوببرێ���ن و ،ههنگاوێكی كرداریش لهخۆتدا بهرجهست ه نهكهیت! مامۆستا بەئافهرینو سوپاسێك دهتوانێت فیدباك بێت بۆ خوێن���دكارو هۆكاربێت بۆ پێشخس���تنی تواناكانی ،لهكات���ی زانین ی وهاڵمێكو دهست خۆشیهكی مامۆستاكهی، هاندهر ی دهبێـ بۆ گ���هڕان بهدوای زانیار ی دیك���هو ،پهرهپێدانی ئاس���ته زانس���تیو پهروهردهییهكهی. ل���هم س���ااڵنهی پێشووش���دا وهزارهت ی پ���هروهرده چهن���د رێنماییهك���ی لهباره ی فیدباكهوه دهرك���رد ،ك ه خوێندكاران وهكو س���هنتهر لهپرۆس���هی پ���هروهرده بتوانن رۆڵی���ان ههبێ���ت ،لهدیاریكردن��� ی گرفتو كهموكورتیهكان���ی توانس���تی مامۆس���تاو بهڕێوبهری خوێندنگهكان ،بهاڵم وهكو ههر بڕیارو راسپاردهیهكی دیكهیان پشتگوێخستن و ،بایهخ پێنهدانی لهالیهن كهسانی كارامهو پس���پۆرهوه هی���چ كاریگهریهك���ی ئهوتۆ ی بەجێنههێشت.
تایبەت
) )606سێشهممه 2017/12/19
100ساڵ لهگهڵ عهل ی وهردی
17
كارهساته ریفۆرمخواز تێكدهر بێتو دهسهاڵت یاسای پێچهوانه دهربكات ئا :بارام سوبحی عهلی وهردی كۆمهڵناسه تاقانهو یاخیهكهی عێراق ،ماوهی فهرمانڕهوای ی سهدام حسێن بەخراپترین قۆناغی مێژوی عێراق ناودهباتو دهڵێت "بهم نزیكانه ئهنجامی ئهو فهرمانڕهوایه دهبینن. لهوانهیه لهكاتی ههڵكردنی گێژهڵوكهكان بهسهر عێراقدا من لهگهڵتان نهبم ،ئهگهر ئێوهش پێی گهیشتن قسهكانی منتان لهبیربێت". كتێب���ی س���هد س���اڵ لهگ���هڵ عهلی وهردی نوس���ینی محهمهد عیسا خاقانیو وهرگێڕانی فهیس���هڵ خهلیل���ه ،كتێبهكه ( )375الپهڕهیهو لهباڵوكراوهكانی دهزگای مهحمود زامدارهو لهچوار بهش پێكهاتوه، بهناونیشانهكانی :پۆرترێتی عهلی وهردی، وهردی وهك ئ���هوهی من ناس���یومه ،ئهو زانایان���هی كاریگهرییان بهس���هر وهردی ههبو ،وهردیو سیاسهت. نوس���هری ئ���هم كتێبەبۆ م���اوهی ده س���اڵ هاوڕێیهكی نزیكی عهل���ی وهردی بوه ،سهرپهرش���تیاری كۆڕهكانی خاقانی بوه ،ك���ه وهردی یهكێك ب���وه لهمیوانه ههمیش���هییهكانی ،ل���هم كتێب���هدا زۆر بهوردی باس لهژیانو بهره همو بیروباوهڕو تێڕوانینهكانی وهردی دهكات. وهردی :تاقانهو یاخی عهلی وهردی ناوی تهوای عهلی حسێن موحسین هاشم وهردییه ،له()1913/10/23 لهدایكب���وه .چیرۆكی هاتن���ه دنیای ئهم منداڵ���ه چیرۆكێك���ی سهرنجڕاكێش���ه، چونكه باپیرهی وهردی كه ناوی س���هیید هاش���م ئهبو وهرد بوه ،لهساڵی ()1831 لهسهروهختی باڵوبونهوهی تاعوندا ههمو ئهندامانی خێزانهكهی دهمرن تهنها خۆی نهبێ���ت ،دواتر خێزان دروس���تدهكاتهوهو كوڕێكی دهبێت بهناوی موحسین ،ئهویش ژن دههێنێو تهنها كوڕێكی دهبێ بهناوی حسێن ،ئهویش ژن دههێنێو چوار كوڕی دهب���ێو س���یانیان دهمرنو تهنه���ا عهلی دهمێنێتهوه .خێزانهك���ه نازناوی (وهرد) یان بهكارهێناوه ،چونكه پیش���هی هاشمو ههندێك لهكوڕهكانی گوشینو دڵۆپاندنی گوڵ ب���وه .تهنها عهلی پاش���گری (ی) زیادكردوهو كردویهتی بەوهردی. وهردی لهتهمهن���ی پێن���ج س���اڵیدا لهمزگهوتێكی نزیك ماڵی خۆیان دهخرێته حوج���ره .دوای وازهێن���ان لهحوج���ره دهچێت���ه قوتابخانه ،بهاڵم بههۆی خراپی باری ئابوری خێزانهك���هی واز لهخوێندن دههێن���ێ .لهب���ارهی ژیان���ی منداڵیهوه، وهردی ب���اس ل���هوهدهكات باوك���ی زۆر توندبوه لهگهڵیدا ،ویس���تویهتی لهدوكانی عهتارییهكهی���دا هاوكاری ب���كاتو بژێوی خێزانهك���هی پهیداب���كات ،ب���هاڵم عهلی الس���ار بوهو بهگوێی نهك���ردوهو ئارهزوی دوكانداری نهكردوه. دوای ماوهی���هك ،عهلی وهردی دهچێته دوكانی عهتاری ئامۆزایهكی باوكیو مانگی بەپێنج روپیه دهبێته ش���اگرد .بهاڵم لهو كات���هدا هێن���ده هۆگری كتێ���ب دهبێت، رۆژانه لهگهڵ خۆیدا كتێب دهباته دوكانهو بهدزیی���هوه دهیخوێنیت���هوه .بهجۆرێ���ك ئاوێت���هی خوێندن���هوه دهبێ���ت ،كاتێك كڕیارێك دهچێت���ه دوكانهكهی پێیدهڵێت "هیچمان نییه بۆ فرۆشتن". كهمبون���هوهی كڕیارهكان���ی دوكانهكه دهبێته قس���هوباسو دهگات���هوه باوكیو خزمهكهی ،ئهوانیش سهرزهنشتی دهكهنو پێی دهڵێن خوێندنهوه نانی ناداتو تێری ناكات ،كهچی ئهو ههر بهردهوام دهبێت، بهوهۆیهوه لهكارهكهی دهردهكرێت .بهاڵم وهردی ب���هو دهركردنه ئاس���وده دهبێتو دهڵێ���ت "دوای پێنج س���اڵ ههناس���هی ئاسودهییم ههڵمژی". یهكهمهكهی عێراق دوای وازهێن���ان لهدوكانهك���ه ،وهرد ی بهبێ ئهوهی پرس بەباوكی بكات دهچێته قوتابخانهیهكی سهرهتایی ئێوارانو ناوی خۆی تۆم���اردهكات .باوك���ی پێیدهڵێت پارهی مهسروفی قوتابخانهم نییه ،بهاڵم وهردی دهڵێت " بهپارهی ش���اگردانهكهی خۆم دهخوێنم". لهس���اڵی ( )1931وهردی دهس���ت بهدهوام���ی قوتابخان���ه دهكات ،جگهل���ه ههژاری خێزانهك���هی ،الوازبونی چاوێكی دهبێته گرفتێكی دیكه ،بهاڵم هیچ كام لهو كێشانه لهسهركهوتن نایوهستێنن. لهقۆناغ���ی ناوهندیدا وهردی بهرهنگاری كۆمهڵ���گا دهبێت���هوهو جل���ی "ئهفهندی" دهپۆش���ێت ،ب���ۆ خۆدورگرت���ن لهتانهی
خهڵك���ی ،ك���ۆاڵنو رێگهتهنگهبهرهكان ی كازمیه دهگرێتهبهر ،چونكه بهالی ههندێك لهخهڵكیهوه پۆشینی ئهو جله "فرۆشتنی دین بوو بۆ دونیا". لهس���اڵی ( )1935لهتاقیكردن���هوهی بهكالۆریادا ،وهردی لهس���هر ئاستی ههمو شانیشنی عێراق عێراق یهكهم دهبێت .بۆیه بهڕێوهبهری قوتابخانهكهی داوا لهوهزارهتی مهعاریف دهكات موچهیهكی بۆ ببڕنهوه، وهزارهتی���ش مانگانه دین���ارو نیوێكی بۆ دهبڕێتهوه ،بهاڵم دوای ماوهیهك "بههۆی مهحس���وبیهتو خزمایهتی" پارهكهی لێ دهب���ڕنو دهیدهن���ه خوێندكارێكی دیكه، وهردی دهڵێ���ت "كهچی ئ���هو خوێندكاره خوێندنی تهواونهكرد". كهسایهتی زانستیو كۆمهاڵیهتی له( )1937وهردی بهناونیشانی مامۆستا لهقوتابخانهی شهتره لهبهسره دادهمهزرێو س���اڵێكی پڕ لهچهرمهسهری بهڕێدهكات. ساڵی دواتر بە"هاوكاری كوڕانی گهڕهك" دهگوازرێتهوه بۆ قوتابخانهی ش���الجیهی سهرهتایی. له ( )1939ب���ۆ خوێندنی بهكالۆریۆس دهچێت���ه زانكۆی ئهمهریك���ی لهبهیروت. باوكی بهو مهرجه رێگهی پێدهدات بڕوات كه گهڕایهوه دهبێت یهكسهر هاوسهرگیری بكات .لهماوهی خوێندنی زانكۆدا وهردی قوتابیهك���ی نایاب دهبێت ،بۆیه ئێس���تا لهسهر س���ایتی زانكۆكهو لهبهشی عێراق ن���اوی وهردی وهكو یهكێ���ك لهدهرچوه بهناوبانگهكانی زانكۆكه ههیه. ل���ه ( )1943وهردی وهكو مامۆس���تای ئاب���وری لهئامادهی���ی مهرك���هزی بهغدا دادهمهزرێ ،ساڵی دواتر دهبێته مامۆستا لهناوهن���دی بازرگانی .لهوێ ناچاردهكرێت وانهیهك بڵێتهوه بهناونیشانی (بارودۆخی كۆمهاڵیهتی عێ���راق) ،لهبهرئهوهی وانهكه مهنههج���ی نابێ���ت ،وهردی چهندین رۆژو لهش���هو كتێبخانهكان���ی بهغ���داو كازمیه دهگهڕێت بۆ ئ���هوهی كتێبێكی مهنههجی ب���ۆ وانهك���ه بنوس���ێت .ئ���هو مادهیهش كهسایهتی زانس���تیو كۆمهاڵیهتی وهردی دروستدهكات. هاوسهرگیرییهكی نهریتیو دكتۆرایهكی نایاب دوای گهڕان���هوهی لهبهی���روت ،دایكی ژنێك���ی بۆ دهستنیش���انكرد بهبێ ئهوهی بۆچون���ی وهردی وهربگرێ���ت ی���ان بهر لهزهواجهك���هی بیناس���ێ .بهرههمی ئهو خێزانهش س���ێ كوڕو كچێكه بهناوهكانی: حهس���ان ،جهعفهر ،فهیس���هڵ ،س���هنا. لهب���ارهی ژیان���ی خێزانیی���هوه نوس���هر دهڵێ���ت :وهردی زۆر هۆگری جهعفهر بو، لهخۆشهویس���تی بۆ مهلیك فهیس���هڵیش كوڕهكهی ناونا فهیسهڵ. له( )1945بۆ وهرگرتنی ماستهر ،وهردی رودهكاته زانك���ۆی ئۆس���تن لهویالیهتی تهكساس لهئهمهریكا .له()1948/8/28 ماس���تهری بهدهس���تهێنا ،لهپاداش���تی س���هركهوتنیدا زانكۆ دهرفهتی خوێندنی دكتۆرای پێدهبهخشێتو له()1950/5/8 تێزهك���هی پێش���كهش كرد ك���ه لهبارهی ئیبن خهلدونهوه ب���وو .حاكمی ویالیهتی تهكس���اس نیش���انهی لێهاتویی لهس���هر ئاس���تی ویالیهتهكهی بهوهردی بهخشی. ئ���هو نیش���انهیهش تهنها ب���هو توێژهرانه دهدرێت ك���ه داهێنانێكی زانس���تی دیار ئهنجام دهدهن. وهردی تاوهكو دكتۆراكهی تهواودهكات ناگهڕێت���هوه عێراق ،دوای گهڕانهوهش���ی زانكۆك���هی لهنامهیهك���دا ب���ۆ وهزارهتی مهعاریف���ی عێراقی دهنوس���ن :تێزهكهی وهردی بهقهد سێ تێزی تایبهتی دكتۆرایه، تێزهكهی زێدهیهكی راستهقینهیه بۆ سهر كۆمهڵناسی. پرۆفیسۆره ناوازهكه دوای گهڕان���هوهی لهئهمهری���كا، له( )1950/10/30بهناونیش���انی مامۆستا لهكۆلێ���ژی ئاداب���ی زانك���ۆی بهغ���دا دادهمهزرێو وانهی دهرونناسی كۆمهاڵیهتی دهڵێتهوه .نوسهر دهڵێت :موحازهرهكانی وهردی بونه بابهتێكی جهماوهری ئهوتۆ، قوتابیان لهس���هرجهم كۆلێژو بهشهكانی زانكۆ ههڵپهیان بۆ دهكرد. له س���اڵی خوێندن���ی ()1955/1954 بهشی كۆمهڵناسی رادهگهیهنرێتو وهردی بهوهكالهت دهبێته س���هرۆكی بهش���هكه. ل���ه( )1953/2/9لهبهر نوس���ینی ههردو كتێب���ی (كهس���ایهتی تاك���ی عێراق���یو كاره نائاس���اییهكانی نهس���ت) نازن���اوی پرۆفیسۆری یاریدهدهری پێ دهبهخشرێتو ل���ه( )1962/8/6نازناوی پرۆفیس���ۆری
كاتێك بهم توندیی ه رهخنهلهرژێم دهگرم ،دهمهوێ كۆتاییهك ی تراژیدیم ههبێت ،لهالیهك ئهو كۆتاییه لهال ی خهڵك نهمرم دهكات لهالیهك ی دیكهش بهدرێژای ی مێژو ئهو كاره رسواكردن ی رژێم دهبێت .لهوه چاكتر نییه ناوم بچێته ریزی ئهو زانا شههیدانه ی كه لهبهرامبهر كۆمهڵگاو دهسهاڵت ی زۆردار داكۆكییان لهبۆچونهكان ی خۆیان كردوه وهردهگرێت. ل���ه ( )1970/9/27زانك���ۆی بهغ���دا نازناوی پرۆفیس���ۆری فهخری پێبهخشی، كهچی ههر لهو س���اڵهدا خانهنشین كراو نازناوهكهی ل���ێ وهرگیرایهوه .له()1989 كڕینو فرۆش���تنی كتێبهكان���ی لهبازاڕدا قهدهغهك���را .ل���ه( )1988س���هفهری بۆ دهرهوهی واڵت ل���ێ قهدهغهك���را تاوهكو ( ،)1992ب���هاڵم ئ���هوكات بهه���ۆی نهخۆش���یهوه توانای س���هفهری نهمابو، دوایی���ن س���هفهری ل���ه( )1995بوو بۆ ئوردن ،بهاڵم نهخۆشیهكهی "شێرپهنجهی زراو" چارهسهر نهكراو له()1995/7/13 لهبهغدا مرد. له پرسهكهی وهردیدا هیچ بهرپرسێكی بااڵی عێراق بهش���دارنابێت ،تهنها تاریق عهزیزو حامد یوس���ف حهمادی دهچن بۆ پرس���هكهو دوای خوێندنی فاتیحه دهڵێن "ئێمه بهو س���یفهته هاتوی���ن كه وهردی لهزانك���ۆ مامۆس���تامان بوە" .س���ااڵنێك دوای كۆچی دوایی وهردی ،حكومهت ئهو گۆڕس���تانهی وهردیو چهندین كهسایهتی دیك���هی بهناوبانگی عێراقی تێ���دا نێژرا دهكاته هۆڵی ئاههنگ. هزری وهردی خاقانی دهڵێت :وهردی سهرهتا بهمێژو كاریگ���هر ب���وە دواتر بەكۆمهڵ���گا ،دانی بهوهداناوه ب���هر لهوهرگرتنی پس���پۆڕی بەزاناو مێژونوس���ی عێراقی د.مس���تهفا جهواد ،موجتههیدو فیقهناس���ی ش���یعه ههبهتودینی شههرستانی ،موحسین ئهمین عامیلی ریفۆرمخ���وازی بهبنهچه لوبنانی، مهلیك فهیسهڵی یهكهم ،نوسهری میسری سهالمه موسا كاریگهر بوە. لهڕوی فیكرییهوه بەئیبن خهلدون ،ولیام گراهام س���یمنهر ،ئارنۆڵ���د تویبنی ،دیل كارینگی ،ولیام ئوگبێ���رن كاریگهر بوه. لهتوێژینهوه سیاسیه كۆمهاڵیهتیهكانی به: میكیاڤیللی ،جۆن ستیوارت میل كاریگهر بوه .لهمیتۆدی توێژین���هوهدا بهههریهكه له :تالكۆت پارس���ۆنز ،ئهمیل دۆركهایم، كارڵ مانهایم كاریگهر بو. نوس���هر دهڵێت :وهردی حهزی دهكرد كتێبهكان���ی بەههرزانترین نرخ كتێبهكانی چاپ بكرێتو لهنێو خهڵك باڵوبكرێتهوه، بهاڵم ههمیش���ه رازی نهب���و بهبێ پێدانی رهزامهن���ده كتێبهكان���ی چ���اپ بكرێتو داواش���ی دهكرد ماف���ی پێبدرێت .لهڕوی تایبهتمهندیی كهس���یهوه ،دهڵێت :وهردی س���یفهتی وابو ح���هزی نهدهك���رد كهس
قس���هی پێببڕێت ،زۆربهی داوهتنامهكانی قبوڵ نهدهكرد ،حهزی لهتهوقهكردن نهبو، لهكاتی ساڵوكردندا رقی لهماچكردن بوو. لهب���ارهی دهمارگی���ری نهتهوهی���یو مهزههب���ی ،نوس���هر دهڵێ���ت :وهردی بههیچ ش���ێوهیهك نهتهوهیهكی لهسهروی نهتهوهیهك���ی دیك���ه دانهن���اوه ،رۆژێك لهرۆژان بۆ نهژادو مهزه���هب دهمارگیری نهب���وە ،بهڵكو دهمارگیریو بهرگرییهكهی ههموی بۆ زانست بوو ،جا لهههر شوێنو لهالی ههر كهسێك بوایه. ههژانهكهی چواردهی تهمموز وهردی شۆڕش���ی چ���واردهی تهمم���وز بە"ههژانێك���ی كۆمهاڵیهت���ی" ناودهباتو دهڵێت :ئهو روداوه زۆرێك لهتێگهیشتنو تی���ۆری منی لهب���ارهی ژی���انو كۆمهڵگا گۆڕی���وه .ب���هر ل���هو روداوه بهدیدێك���ی دیاریكراو سهیری ژیانو كۆمهڵگام دهكرد. دواتر ئهو روداوه پڕ ههراو زهنایهم بینی، درك���م بهوهكرد لهتێڕوانین���ه كۆنهكهم بۆ سروشتی مرۆڤ بهشێوهیهكی گشتیو بۆ سروش���تی كۆمهڵگای عێراقی بهتایبهتی ههڵه بووم. لهبارهی سهركردهكانی عێراق لهماوهی پاشایهتیدا ،وهردی دهڵێت :مهلیك فهیسهڵ ویس���تی حكومهتێكی سهركهوتو لهعێراق دابمهزرێنێ .مهلیك غازی كهسێكی راڕاو كهسێتیهكی الوازی ههبوو .عهبدولئیالهو نوری سهعید هۆكاری كهوتنی دهسهاڵتی پاشایهتی بون لهعێراقدا ،فهیسهڵی دوهم هیچ دهس���هاڵتێكی لهم كهوتنهدا نهبوو. بەكۆتاییه تراژیدییهكهی فهیس���هڵی دوهم زۆر نیگهران ب���ووم ،دهبوو رێگهی بدرایه ل���هواڵت بڕوات ،وهك چۆن عهبدولناس���ر رێگهیدا پاشای میسری بڕوات. واڵتی هۆزو گوند كاتێ���ك ب���اس دێت���ه س���هر قۆناغ ی دوای م���اوهی پادش���ایهتیو راگهیاندنی كۆم���اری ،وهردی بۆچونی خۆی لهبارهی س���هركردهكانی ئ���هو ماوهیهوه ئاش���كرا دهكات .لهوهس���فی عهبدولكهریم قاسمدا دهڵێ���ت :قاس���م كاریزم���ای رێبهرایهتی ههب���وو ،ب���هاڵم ش���ارهزاییو توان���ای دهس���هاڵتدارییو كارگێڕی نهبوو ،قاس���م كاتێك شیوعیهكانی لهخۆی نزیك كردهوه كه دهبوایه لهدهس���هاڵت دوریان بخاتهوه، ههروهه���ا قهومیهكانی دورخس���تهوه كه دهب���وو نزیكیان بكات���هوه .جێگهی داخه بۆ من ئهم پیاوه نیش���تیمانپهروهره پاكه
شارهزاییو توانای لهبهڕێوهبردنی كاروبار ی سیاس���ی نهبوو ..رێبهرێكی میللیه ،بهاڵم بەكهڵك���ی ئهوه نایهت س���هرۆكی عێراق بێت. دهربارهی عهبدولس���هالم عارف دهڵێت: یهكهم كهس بو عێراقی لهڕوی تائیفیهوه دابهش���كرد ،جیاكردن���هوهی تایهف���ی ئهنجامداو دهرگای دۆزهخی بهڕوی عێراقدا ك���ردهوه .بهاڵم قۆناغ���ی عهبدولرهحمان عارف بهجیاوازتر دهبینێو دهڵێت :ماوهی نێوان ( )1968- 1966جوانترین كات بو ل���هڕوی ئازادییهوه كه عێ���راق بهخۆیهوه بینی ،عهبدولرهحمان ئازادییهكی بهخشی لهسهردهمی براكهی نهبوو .بهو ئازادییهی بەسیاسیهكانی بهخش���ی ،دهسهاڵتهكهی خۆی لهس���هر دانا .روداوێك���ی بێوێنهی لهمێ���ژوی عێراق تۆماركرد كه س���هرۆك دوای كوتادهكه نهكوژرا. ماوهی فهرمانڕهوایی ئهحمهد حهس���هن بهك���ر بەقۆناغی دهس���هاڵتی تهنها هۆزو پارێزگای���هك ناودهب���ات .وهردی دهڵێت: بهكر دهوڵهتی كرد بەدهوڵهتێكی تكریتی، كهس���ێك نازناوی تكریت���ی بوایه خهڵك حس���ێبی بۆ دهكرد .بهعسیهكان دركیان بهو مهسهلهیه كرد ،بۆیه بڕیاریاندا تهنها ناوی سیانی بهكاربهێنرێت .بهوهش سهدام تكریتی بوه سهدام حسێن ،عیزهت دوری بوه عیزهت ئیبراهیم. وهل���ێ س���هبارهت بەقۆناغی س���هدام حسێن ،دهڵێت :س���هدام كۆتایی بەرۆڵی هۆز هێناو دهس���هاڵتی رادهس���تی گوند كرد ،عۆجهییهكان جڵهوی دهس���هاڵتیان گرتهدهس���ت .م���اوهی حكومڕانیهك���هی خراپتری���ن قۆناغ���ه لهت���هواوی مێ���ژوی عێراقدا .عێراق ب���هرهو كاولكاری دهبات، بهم نزیكانهش ئهنجامی ئهو فهرمانڕهوایه دهبین���ن .لهوانهی���ه لهكات���ی ههڵكردنی گێژهڵوكهكان بهسهر عێراقدا من لهگهڵتان نهب���م ،ئهگ���هر ئێ���وهش پێی گهیش���تن قسهكانی منتان لهبیربێت.
لهوهاڵم���ی پرس���یارهكانی بهڕێوهبهری ئهمن���دا ،وهردی دهڵێ���ت :ئ���هوان فیكر دهخوێننهوهو ئێ���وه نایخوێننهوه .ئهوان رێزم لێدهگ���رنو كتێبهكانم دهخوێننهوه، كهچی ئێوه وهك تاوانب���ار بانگی ئهمنم دهك���هن ،ئهمهیه جی���اوازی نێوان ئێوهو ئهوان. سهدام دژی وهردی بوو نوسهر چهند نمونهیهكی بۆچونی سهران ی بهعس لهبارهی وهردیی���هوه دهخاتهڕوو. یهكێك لهبهسهرهاتهكان بهم جۆرهیه :ژنه رۆژنامهنوسی ئهمهریكی كریستین هۆڵمز لهساڵی ( )1983دیدارێك لهگهڵ سهدام دهكاتو دهڵێ���ت :زانایهكی كۆمهڵناس���ی عێراقی ههیه بهناوی عهلی وهردی دهڵێت كهسێتی عێراقی بهئاسانی پاڵپشتی خۆی بهدهسهاڵتدار نادات ..دهبێت دهسهاڵتدار بزانێت ئهو كهس���ێتیه دوفاقییه ،لهوانهیه بارودۆخ���ی ئێس���تا وایكردب���ێ وهالئ���ی بهدهس���هاڵت ب���دات ئهگینا راس���تهقینه نییه" .لهوهاڵمدا سهدام دهڵێت :من لهگهڵ بۆچونهكهی وهردی نیم. ههشت س���اڵ دوای ئهو چاوپێكهوتنهو دوای ئهنجامدانی راپهڕێن لهدژی س���هدام لهكوردستانو باش���وری عێراق ،لهساڵی ( )1991سهدام ،ئهرشهد یاسینی یاوهری دهنێرێت���ه الی وهردیو داوای كتێبهكانی لێدهكات بۆ ئهوهی بیانخوێنێتهوه. نوس���هر ئهوهش دهگێڕێتهوه جارێكیان سهرنوسهری رۆژنامهی بابل داوا لهوهردی دهكات كاتێك بۆ دیداری عودهی س���هدام حسێن دیاری بكات .وهردی مكوڕ دهبێت لهس���هر رهتكردنهوهیو بەگاڵتهكردنهوه دهڵێت :ب���ۆ پیاوێكی بهتهمهنی وهكو من ش���یاو نییه ،لهبهرامبهر عودهی كڕنۆش بهرم. بۆمبهكهی وهردی لهكۆتایی مانگی ئازاری ساڵی (،)1991 كۆڕبهن���دی ئهمیندارێتی بهغدا كۆڕێك بۆ وهردی س���ازدهكهن ،ئهمین���داری بهغدا لهكۆڕەكهدا ئاماده دهبێتو ریكۆردهرێكی بچ���وك لهب���هردهم وهردی دادهنێ���ت، وهردی دهڵێت بۆچ���ی تۆماری دهكهیت؟ ئهویش دهڵێت :جهنابی سهرۆك دهیهوێ گوێبیستی بێت. دوای قسهكهی ئهمینداری بهغدا ،وهردی كه دهزانێت قس���هكانی دهگاتهوه سهدام رهخنهكانی تون���د دهكاتهوهو دهڵێت :تۆ ئهگهر لهسیاسهت نازانی ،وازی لێ بێنهو ب���ڕۆ ..ئێمه مش���ك نین ههم���وو رۆژێك بمانخهنه تاقیكردنهوهیهكی نوێوه ..ئهگهر ئێوه رێگاتان ونك���ردوه ،وهرنه الی ئێمه رێ���گای دروس���تتان ب���ۆ حكومڕانی گهل نیشاندهدهین" .پاشان بۆ هێوركردنهوهی ههڵچون���ی ئهمین���دار پهندێك���ی ب���اوی بهغدادیی���هكان دههێنێت���هوه كه دهڵێت: ئێ���وه چۆن بن كهس���انێكی وهكو خۆتان حكومڕانیتان دهكات. دوای تهواوبون���ی كۆڕهك���ه ،خاقان���ی ل���هوهردی دهپرس���ێت لهس���تهمی رژێم ناترس���ی بهو شێوهیه قس���هیه دهكهی؟ لهوهاڵم���دا وهردی دهڵێ���ت :كاتێك بهم توندییه رهخنهله رژێ���م دهگرم ،دهمهوێ كۆتاییهك���ی تراژیدیم ههبێ���ت ،لهالیهك ئ���هو كۆتاییه لهالی خهڵك نهمرم دهكات، لهالیهك���ی دیكهش بهدرێژای���ی مێژو ئهو كاره رسواكردنی رژێم دهبێت .لهوه چاكتر نییه ناوم بچێته ریزی ئهو زانا شههیدانهی كه لهبهرامبهر كۆمهڵگاو دهسهاڵتی زۆردار داكۆكییان لهبۆچونهكانی خۆیان كردوه.
چارهسهر چییه؟ جارێكی���ان د.حس���ێن عهل���ی مهحفوز ل���هوهردی دهپرس���ێت :ت���ۆ زۆر ب���اس لهگرفتهكان���ی تاكو كۆمهڵ���گای عێراقی دهكهی���ت ،ب���هو خهس���ڵهتهی زانایهكی كۆمهڵناس���ی ،چ���ۆن كۆمهڵ���گا ل���هو نهخۆش���یانه چارهس���هری دهبێ���ت؟ لهوهاڵم���دا وهردی دهڵێ���ت :ئهركی زانای كۆمهڵناس ئهوهیه دهردهكه دهدۆزێتهوهو ئام���اژه بەهۆكارهكان���ی دهكات ،دهرمان لهالی چاكس���ازی كۆمهاڵیهت���یو خاوهن دهس���هاڵته .ریفۆرمخ���واز بیرۆك���هكان بەخهڵك دهگهیهنێو ههوڵی چاككردنیان جیاوازی بهعسو ئهمهریكا لهسهردهمی دهس���هاڵتی عهبدولسهالم دهدات ،خ���اوهن دهس���هاڵتیش ئ���هو عارف���دا ،وهردی بان���گ دهكرێت���ه یاس���ایانه دهردهكات ك���ه لهگ���هڵ بهڕێوهبهرایهتی ئهمن ،بهڕێوهبهری ئهمن چاكسازی كۆمهاڵیهتی یهكدهگرێتهوه ،تا پێیدهڵێت :دكتۆر دهزانی ههر باڵێوزێكی كۆمهڵ���گا پابهند بێت بەیاس���اوهو ببێته بهریتانی یان ئهمهریكی لهعێراق دادهمهزرێ كۆمهڵگایهكی س���ودبهخش .بهاڵم ئهگهر پابهند دهكرێ بهوهی كتێبهكهت :سروشتی ریفۆرمخوازمان تێكدهربێتو دهسهاڵتمان كۆمهڵگای عێراق���ی بخوێنێتهوه؟ پێتوایه یاس���ای پێچهوانه دهربكاتو بۆ سودێكی ئهو دهوڵهته گهورانه بۆ وادهك هنو چییان كاتی رێگ���ه بەتێكدان���ی كۆمهڵگا بدات، ئهوه كارهساته. لهكتێبهكهی تۆ دۆزیوهتهوه؟
18
تایبهت
) )606سێشهممه 2017/12/19
گرفتی بەردەم خۆپیشاندانەکان
ئەفسانەو یاخی بون دەرچون لەکەوڵی مرۆڤ نەجات نوری
ئارام قادر حەمەسور لە ڕابردودا تائەمڕۆ هەرێمی کوردس���تان چەندین خۆپیشاندانی بچوکی کورتخایەنو خۆپیشاندانی گەورەو درێژخایەنی بەخۆوە بینیوە ،زۆرجار توندوتیژیان لێکەوتۆتەوەو قوربانی بەخۆوە بینیوە ،خۆپیشاندانەکان نەیانتوانیوە گۆڕانکاری ڕیشەی دروستبکەن، چەن���د گۆڕانکارییەک���ی کات���یو تاکتیکی بەدەست هێناوە ،دەسەاڵت تائەمڕۆش گوێی لەخۆپیشاندەران نەگرتوە ،خۆپیشاندانەکان ب���ەردەوام دەکەونە ژێر پرس���یاری بۆچی خۆپیشاندانەکان س���ەرکەوتونابن؟ بۆچی ئامانجی گ���ەورە بەدەس���تناهێنن؟ بۆچی خۆپیشاندانی گشتی ناکرێت؟
هەرێمی کوردستان تا ئەمڕۆش یەک ئیدارەو حکومڕانی ڕاستەقینەی نییە یەک جیۆگرافیای ئیداری پتەوی نییە تا ئەمڕۆش دو ئێدارەی زەردو سەوز بونی هەیە
خۆپیشاندان دڵی دیموکڕاسیە؟ کاتێ���ک باس���ی دیموکڕاس���ی دەکەین دەبێت خۆپیش���اندان ببێت���ە دڵی ،چونکە خەڵک لەدیموکڕاس���یدا ئازادان���ەو ئازایانە دێتە ش���ەقامو داوای گۆڕان���کاری دەکات، ب���ەردەوام لەواڵت���ە دیموکڕاس���ییەکاندا خۆپیش���اندانەکان کاریگەر ب���ونو زۆرجار حکومەتیان هەڵوەشاندوە ،بەاڵم سیستەمە سیاسییەکانی ناوچەکەو هەرێمی کوردستان دیموکڕاسی نین ،حکومەتێکی خۆسەپێنو خراپی ئەم حکومەتە کاریگەری نێگەتیفی س���تەمکارو س���ەربازین ،بۆی���ە زۆرج���ار بۆ س���ەر هەم���وان هەیە ،خەڵ���ک دەبێت خۆپیشاندانەکان دەبنە شۆڕشو ڕاپەڕینو لەخ���ۆی بپرس���ێت بۆچی دەبێ���ت پەنجا کەسی دو بنەماڵە بتوانن پێنج ملیۆن کەس ستەمکارەکان ڕەوانەی مێژودەکەن. برسی بکەن؟ پێویس���تە خۆپیشاندانەکان لەتاکڕەنگ���ی دورب���نو ڕێگەن���ەدەن ببێتە بۆچی خۆپیشاندانی گشتی ناکرێت؟ هەرێمی کوردس���تان ت���ا ئەمڕۆش یەک موڵک���ی هی���چ حزبێ���ک ،خۆپیش���اندانی ئی���دارەو حکومڕان���ی ڕاس���تەقینەی نییە ،فرەڕەنگ دەس���ەاڵت ناچار دەکات بەخۆیدا یەک جیۆگرافی���ای ئیداری پتەوی نییە ،تا بچێتەوە ،خۆپیشاندانە مەدەنیەکان دەبنە ئەمڕۆش دو ئێدارەی زەردو س���ەوز بونی بناغەی ڕاپەڕینو ش���ۆڕش ،خۆپیشاندانو هەیە ،بۆیە دروس���تکردنی خۆپیشاندانێکی ڕاپەڕینەکان���ی بەهاری عەرەب���ی چەندین سەرتاس���ەری گرانە ،لێرە لەزۆنی س���ەوز ستەمکاریان وەستاند. یەکێت���ی حکومڕانە ،لەزۆن���ی زەرد پارتی حیزبەکان���ی دژە دەس���ەاڵت ب���ەردەوام حکومڕانە ،دو ئیدارەو دو کولتوری جیاوازیان دروستکردوە ،ئەمەش خۆپیشاندانی گشتی سواری ش���ەپۆلی ش���ەقام بون ،واتا ئەم حیزبانە جوڵەی شەقام دروستناکەن بەڵکو زەحمەتکردوە. زۆر ج���ار دەوری نیگەتیڤی���ان بینیوە بۆ بۆچی خۆپیشاندانەکان سەرکەوتونابن؟ کۆتای هێنان بەخۆپیش���اندانەکان ،بەناوی خۆپیش���اندانەکان تا ئەمڕۆش ئامانجی خۆپیش���اندەرانەوە لەسەر مێزی گفتوگۆی گەورەو گۆڕانکاری گەورەیان دروستنەکردوە ،دەس���ەاڵت چەماونەت���ەوەو ش���ەقامیان چەندین گرفتی گەورە لەخۆپیشاندانەکاندا چۆڵکردوە ،مامۆستایانی ئاینی لەکۆمەڵگای بون���ی هەی���ە ،خۆپیش���اندانەکان زۆرکات ئێمەدا کاریگەری دروس���تدەکەن بەاڵم بۆ چینێک یان توێژێک بەشداری تێدادەکات ،خۆپیش���اندانەکان زۆر الوازن ،پغەمبەران وات���ا خۆپیش���اندانێکی یەکڕەنگ دەبێت ،لەپاڵ خواپەرس���تی دژایەتی زوڵمیش���یان ئەم���ەش لەگ���ەورەی خۆپیش���اندانەکە کردوە ،ب���ەاڵم مامۆس���تایانی ئاینی زیاتر کەمدەکات���ەوە ،وەک خۆپیش���اندانی پاری باسی خواپەرستی دەکەن. خۆپیش���اندانەکان کاریگەر دەبن کاتێک مامۆس���تایان کەتەنیا مۆڕکی مامۆستایانو فەرمانبەران���ی پێوەدیارب���و ،بۆئ���ەوەی هەم���وان توڕەییەکانیان دەبەنە ش���ەقام، خۆپیش���اندانەکان سەرکەوتوبن لەئێستادا ،چونکە ئەم دەسەاڵتە مافیاکڕاتە پێویستە پێویستە تەواوی خەڵک بەشداری تێدابکەن تێپەڕێت ،دەس���ەاڵتی جوتحیزبی چارەکە وەک فەرمانبەرانو مامۆستایانو مەالکانو س���ەدەیەکە ئەم���ڕۆی بەره���ەم هێن���اوە، کاس���بکارانو دایکو باوک���ی خوێندکارانو کۆمەڵگایەکی زیندو کۆتایی بەم س���تایلە پاش���ان هێزە چەک���دارەکان ،لەبەر ئەوەی کلیپتۆکراسیەی دەسەاڵت دێنێت.
خۆپیشاندانی رانیە 12/18
فۆتۆ :ئەمیر حەسەن
سەرنجو بەرایی :ئینکارکردنی مەرگ لەوەتەی مرۆڤ هەی����ە ،لەبەرانبەر مەرگ دا دەوەستێتەوە ،کەچی وەک هاینرش بوێ����ل دەڵێت ...." :ژیان ب����ەردەوام نیە م����ردن بەردەوامە " ڕۆمان����ی (بۆچونەکان����ی لێبوکێک) وەرگێڕان����ی کەری����م پەرەنگ ل ٢٧٨ مەبەستی بوێل ئەوەیە ژیان ناتوانێت وەک ئ����ەوەی پێویس����تە ب����ەردەوام بێ����تو مرۆڤ����ەکان بەرێچکەی خۆیان بەشێوەی خۆیان بژینو بەردەوام بن چونکە مردن هەمیش����ە دێتو تێکی دەدات ب����ەم جۆرەش ژی����ان کورتو ناڕێکو نات����ەواو دەمێنێتەوەو کەس ناتوانێ����ت ڕەزامەندان����ە بژیو بروات، لەالیەک����ی ت����رەوە وەک بڵێی مرۆڤ بەکەڵکی ژیان نایەت هەمیشە جەنگ هەڵدەگیرسێنێتو ژیان وێران دەکاتو جەنگ وەکو ش����تێکی حەتمی لەگەڵ ژیان درێژە دەکیش����ێتو ژیان نەشیاو ناخۆش دەکات. هەڵبەت����ە ئێمە دەڵێی����ن ژیانیش بەردەوام����ە ،ڕەنگ����ە بەش����ێوەی پێشکەوتوتریش ،بەاڵم سەرنجی ئێمە لەوبارەوەی����ە ،کە مرۆڤ بەش����ێوەی جیا جیا بەخەیاڵی جیا جیا بەڕێگەو بەچی����رۆکو بەفەلس����ەفەو بەدینو ڕێبازی جیاجیا خەریکی ڕەتکردنەوەو ئین����کار کردنی مەرگ����ە ،کە زۆر جار ئەم ئینکارکردنە ڕەتکردنەوەی خۆی لێکەوتۆتەوە ! ،لێرەدا ئێمە زیاتر لەم گۆش����ەنیگاوە دەربارەی ئەم ڕۆمانە دەدوێی����ن ،هەڵبەتە ئین����کار کردنی مەرگ لەم ڕۆمان����ەدا ،هەڵوەداکردنو ش����کایەتو قەڵەمب����ازو پێ����چ لێدان نییە ل����ەڕووی م����ەرگ دا ،فێڵکردنو سەرزەنشکردنی مەرگو پشتلێکردنی نییە ،ڕەنەگە بتوانم بڵێم لەم ڕۆمانەدا بەدێڕێکی����ش باس لەم����ەرگ ناکرێت وەک����و بڵێیت کەس ئیش����ی بەمردنو گفتوگۆکردن لەگ����ەڵ مەرگ دا نییە، بەاڵم نوس����ەر بەوپێیەی کە خەریکی گێڕانەوەو س����کێچکردنی کەسەکانو کارەکت����ەرەکانو ئارگۆمێنتکردن����ی دیم����ەنو ڕوداوەکانە پێم����ان دەڵێت دەتوانین هەر بەخش����کەیی لەمەرگ بپەڕینەوە ،ئەویش بەش����ێوەی لەخۆ دەرچ����ونو گ����ۆڕان بۆ ش����تێکی دی واتە خ����ۆ ڕزگارکردن ل����ەم کەوڵەی مرۆڤ هەیەتیو دەربازبون لەدەس����ت غەریزەو چڵێس����ییە ئاژەڵییەکان کە لەم رۆمانەدا گۆڕانەکە گۆڕانی مرۆڤە بۆ درەختو نەجات بونە لەسروشتو کەوڵی خۆی. (بەد گۆڕان)و (باش گۆڕان) گەڕانەوەی سەرمەدی الی نیتشە دی����ارە ،ڕۆح گۆڕک����ێو بابەت����ی دۆنایدۆنو بونبەش����تی دی هەر لە ئەفس����انەکانی یۆنانو هیندو تەنانەت بیری ئاینییەوە بیگرە تا فەلس����ەفەی ک����ۆنو نوێ����ش ئامادەی����ی هەی����ە. بەواتایەک����ی تر نەمردنی مرۆڤو بون بەگیانلەبەرو شتی دی بیرێکی کۆنو تێکەڵ بەئەفسانەو بیری سەرەتاییو ئاینیانەیە ،لەفەلس����ەفەو ئەفسانەی هیندی دا ئەو بۆچونە هەیە کەمرۆڤ ل����ەدوای م����ەرگ کۆتای����ی پێنایەت بەڵکو ڕۆحی ئەو کەس����ە لەبیچمێکی ترو فۆرمێکی ت����ردا بەردەوام دەبێت لەژی����ان ،بۆنمون����ە ئەگەر کەس����ەکە مرۆڤێک����ی باش بوویێتو چاکە خواز بووبێ����ت ،دوای مەرگ ئەوڕۆحە ببێت بەباڵندەیەک یان هەر گیان لەبەرێکی ت����ری خۆشەویس����ت ب����ەاڵم ئەگ����ەر کەسەکە کەسێکی خراپەکارو شەڕانی بوویێ����ت ڕەنگە ڕۆحەکەی ئەم جارە بچێت����ە کەوڵی ئاژەڵێکی دڕندە ،ئیتر بەپێی کەسایەتی مرۆڤەکان تەنانەت دەکرێت لەسەردەمێکی ترداو لەخێڵی ترو چاخێکی ترداو لەفۆرمی کەسێکی ت����ردا بێتەوە ن����او ژی����ان ،تەنانەت لەئەفس����انەی هین����دی دا هاتووە کە ئ����ەو ڕۆحە ئەگەر چاکە خواز بووبێت س����ەرلەنوێ لەبونەوەرێک����ی باش����تر ل����ەو چێ����وەو پێگەی����ەی هەیبووەو هەروەها ئەگەر کەس����ێکی خراپ بێت لەوێنەیەکی ناش����یرینو خراپترو نزم تردا دروست دەبێتەوە .لەوانەیە ئەم کارە تا ئەوش����وێنە ب����ەردەوام بێت کە ئەم ڕۆح����ە بەپلەوپایەی خواوەند ب����گات یان ئەوەندە ن����زم بێتەوە تا
دەبێت بەشتێکی بێ گیان .درێمدی بر اس����اگیر هند-چرخ����ه ی بی انتها (بنوادا – )24 زۆر جار ب����اس لەوەش دەکرێت کە هەندێ جارکەسەکە ڕەنگە ئەمەی بیر بکەوێتەوە کە پیش����تر ئەم ڕوداوەی بینیووە یان ئەو کەس����ێکی تر بووە وات����ە ڕووداوەکان بەهەمان ش����ێوەو هەلو مەرجی خۆی����ان دوبارە بنەوە لەس����ەردەمو چاخێکی ت����رو کاتێکی ت����ردا( ..ل����ەم دوایان����ەدا لەمیدیاو تۆڕەکۆمەاڵیەتیی����ەکان دا باس لەوە دەکرا مناڵێک ئەوەی بەبیر هاتۆتەوە ک����ە پیش����تر ئ����ەو کەس����ێکی تر بو ژیانێکی تری هەبووەو باس����ەکە وابو کە ئەو پێش����تر ژنێکی ڕەشپێس����ت ب����ووەو لەبینایەکەوە خۆی فڕێ داوە وخۆی کوشتووە) ..ئەفسانەی کۆنی کوردەواری خۆم����انو ڕۆژهەاڵت پڕە لەو چیرۆکانەی کە کەس����ێک دەبێت (بەدرەخت). ڕۆح گۆڕک����ێ و گەڕان����ەوەی س����ەرمەدی تەنانەت لەفکری نیچەش دا هەی����ە .هەڵبەت����ە گەڕان����ەوەی س����ەرمەدی دووبارە بون����ەوەی کاتو ب����ونو ڕوداوەکان لەالی زۆر لەفێرگەو بیرمەندە کانی بیری کالسیک هەبووە لەوانە فیساگۆرسییەکان پێیان وابووە وەکو چۆن وەرزەکان دوبارە دەبنەوە هەوروەها ڕوداوەکانی جیهانیش دوبارە دەبنەوە .فریدریک نیتشە،نوس����ینی عوس����مان یاس����ین ،ل ،٩١چاپ����ی یەکەم هەولێر – ،٢٠٠دەزگای چاپو باڵوکردنەوەی موکریانی ڕەواقییەکانیش لەم بارەوە دیسان بۆچونی خۆی����ان هەبووە .بەاڵم الی نیچە بابەتی (گەڕانەوەی سەرمەدی) وەکو چارەس����ەرێک بۆ مەرگو وەک بابەتێکی زانس����تی هەوڵ����ی بۆ دراوە نیچ����ە گریمانەی ئ����ەوە دەکات کە هەموو ئەو هێزانەی لەگەردون دا هەن جێگیرو سنوردارن چونکە حاڵەتەکە لەو سێ گریمانە تێپەڕ ناکات – ١ی����ان ئەو هێزان����ەی گەردون لەزیاد بوندان – ٢ی����ان ئەو هێزان����ەی گەرودون لەکەم بوندان – ٣یاخ����ود ئ����ەو هێزانە جێگیرو نەگۆڕن بەبۆچون����ی نیتش����ە ،یەکەمی����ان ڕاس����ت نییە ،چونکە ئەگ����ەر ئەگەر ئ����ەو کۆمەڵە هێزانەی گ����ەردون زیاد بونیایە ،لەکوێ����وە دەهاتن ،لەکاتێکا جگە لەم بونەی هەیە هیچ بونێکی تر لەئارادا نییە. هەروەه����ا دوومیش ڕاس����ت نییە چونکە ئەگ����ەر کۆمەڵەی هیزی بون لەکەم بون دا ،دەبوایەئێس����تا هێزی گ����ەردون لەناوچووبایەو تەواو بوایە، چونکە گ����ەردون زۆرکۆنە زەمەنێکی دوورودرێژ تێپەڕیوە. الی نیتش����ە لەبەرئ����ەوەی هێ����زی گەردون ئێستاکە هەیەو لەناو نەچووە کەوات����ە کەمی����ش ن����اکاتو کەمیش نابێتەوە ،بەپێی بۆچونی نیتشە جگە لەگریمانەی س����ێهەم هیچ����ی دیکەم لەبەر دەس����تا نەماوە ئەویش ئەوەیە هیزی گ����ەردون جێگیرو س����نوردارە دەبێت سەرجەم ئەو بارو گۆڕانکاریو پێکاهاتانەی کەبەس����ەر ئەو هێزەدا دێ����ت (هەرچەن����دە زۆرن ناتوانرێت مەزەندە بکرێت) دیاریکراوو سنوردار ب����ن .فریدریش نیتش����ە ،نوس����ینی عوسمان یاسین ،چاپی یەکەم ،هەولیر .٢٠٠٠ل ٩٣لەب���ەر ئەوەی زەمەن ب���ێ کۆتاییو بێسنبورە ،دەبێت لەساتێک لەساتەکانی ئ���ەو زەمەن���ە بگەڕیت���ەوە ب���ۆ ئەو پێکهاتەیەی کە پیش بونی ئەو بارەی ئێستا هەیبووە .بونیش هەروەکو ڕوداوو دیاردەکان بەهەمان شێوازو سیستمی دروستبونی دیاردە دووبارە دەبێتەوە، ئیتر بەم شێوەیە س���ووڕی بون بەبێ کۆتایی دەخولێتەوە ،مادەمەکێ زەمان بێ کۆتاییە ،ڕۆژێک دێت س���ەرلەنوێ ئەو زنجی���رە هۆکاران���ەی کە منیش لەناوی���دام دەگەڕێنەوە ،س���ەرلەنوێ دروس���تم دەکەنەوە ،هەرخۆشم دەبم بەیەکێک لەو هۆکاران���ەی گەڕانەوەی سەرمەدی( ..هەمان سەرچاوە ل )٩٤ هەموو ش���تێک دەڕواتو هەموو شتێک دەگەڕێت���ەوە ،بۆ هەتا هەتایە چەرخی گەردون دەس���وڕێتەوە ،هەموو شتێک دەمرێتو زیندوو دەبێتەوەو دەگەڕێتەوە سوڕەکانی بون کۆتایین بۆ نییە. بەپێی بۆچونی نیتش����ە گەڕانەوەی
هەموو شتێک دەڕواتو هەموو شتێک دەگەڕێتەوە بۆ هەتا هەتایە چەرخی گەردون دەسوڕێتەوە هەمو شتێک دەمرێتو زیندوو دەبێتەوەو دەگەڕێتەوە سوڕەکانی بون کۆتایین بۆ نییە س����ەرمەدی وا لەم����رۆڤ دەکات لەو مەترسییە ڕزگاری بێت کە لەماوەی ژیانی دا هەڕەش����ەی لێ����دەکات ئەو مەترس����ییەش مردن����ە ،چونک����ە گەڕان����ەوەی س����ەرمەدی نکولی لەوە دەکات م����ردن هەبێ����ت( ..هەم����ان سەرچاوە ل )٩٥ ل����ە بی����ری ئاینی����ش دا مناڵ کە دەمرێت لەو دنیا دەبێت بەچۆلەکەی بەهەشت .هەروها بەپێی بیری ئاینی بێت مردن ژیانی بەش����ەر لەناو نابات بەڵکو مرۆڤ دەباتە قۆناغو دنیایەکی تر. ب����ەاڵم ئ����ەوەی جێی س����ەرنجە، لەدنیای هاوچەرخ دا ئەم ڕۆح گوڕکێو گۆڕانو ب����ون بەوی دیی����ە لەدنیای ڕۆژ ئ����اوادا (ب����ەد گۆڕان����ە)و لەڕۆ هەاڵت(باش����گۆڕان) ،بەدگۆڕان واتە گۆڕانە بۆ ش����تی خراپو ناشیرین کە ئەمە الی کافکا بەتەواوی بەرجەستە دەبێ����ت وەختێک پاڵەوان����ی ڕۆمانی مەس����خ دەگۆڕێت بۆ قالۆنچەیەکی زەبەالحو تۆقێنەر بەجۆرێک نزیکترین کەس����ەکان کە دایکو خوشک وبران قێ����زی لێدەکەن����ەوە ،...ب����ەاڵم لەڕۆژه����ەاڵت گۆڕانەکان بۆ باش����تر بونو باش����گۆڕان ب����ووە بۆ نمونە دەکرێت س����ەرنج ل����ەم دوو نمونەیە بدەین: لەفۆلکل����ۆرو ئەفس����انەی هیندیدا هات����وە کە مارێ����ک دەبێتە مرۆڤ بۆ ئەوەی ببێتە ڕاهب ،کەچی بودا ئەوە قبوڵ ناکات ،بەاڵم دڵنیای دەکات کە چۆن دوای مردنی بەشێوەی مرۆڤێک لەدایک دەبێتەوە... هەروەها ئەفس����انەی (جوروگۆمو) Jorogumoک����ە جاڵجاڵۆکەیەکە لەفۆلکل����ۆری ژاپۆنی����دا لەس����ەر بنەمایەکی ئەفس����انەیی ؛ جورگۆمو دەتوانێت خۆی بکات بەژن. بەپێی داستانەکە ،لەدارستانەکاندا ئەو جاڵجاڵۆکە خۆی دەکات بەژنێکی ج����وانو پیاوێ����ک هەڵدەخڵەتێنێتو لەگ����ەڵ خ����ۆی دەیبات����ەوەو Biwa ی ب����ۆ دەژەنێت کە جۆرە س����ازێکی ژاپۆنی����ە ،کاتێ پیاوەک����ە بەدەنگی س����ازەکە مەس����ت دەبێت ،جورگۆمو بەدەوری����دا تاڵ����ە ئاوریش����مەکانی دەتەنێتو ش����ەتەکی دەدەتو پاشان دەیخوات .ئەفسانەکان دەڵێن ئەگەر جاڵجاڵۆکە تەمەنی بگاتە ٤٠٠س����اڵ توانای جادویی بەدەست دەهێنێت ده دگرپیکر در فولکلور ملل (هیوالهای تغییر شکل دهنده) . ئەم����ەش پێچەوان����ەی ئەوەیە کە الی کافکای����ە ک����ە پیاوێ����ک دەبێتە قالۆنچە ،لێرە جاڵجاڵۆکەیەک دەبێتە ژنێک����ی ج����وان ،ئەگەرچ����ی کارەکە فری����و دەرانەیە .یان ک����ە لەچیرۆکی ئەفس����انەکاندا دەبیستین کچۆڵەیەک جادوی لێدەکرێتو دەبێت بەبەرخ. هەروەها لەئەدەبی مۆدێڕنیش����داو لێ����رەدا لەبەرانب����ەر توندوتی����ژیو سروشتە خراپەکەی مرۆڤ دا کچێک دەبێت بەدرەختو گوڵ گەاڵی جوان دەگرێت وەک ئ����ەوەی لەم ڕۆمانەدا بەفۆرمو تەکنیکێکی نوێوە بەرجەستە
دەبێت .ئەگەرچ����ی ڕوداوەکە وەک ئەوەنییە کە ڕاستەوخۆ کچێک ببێت بەدار س����ێوێک یان دارێک کە جۆرە میوەیەک����ی تایبەت ک����ە بونی نییە بگرێ����ت؛ بۆ نمون����ە میوەیەکی ترش وشیرینو بەخواردنی ئەو میوانە پیاو بکاتە دەعباو جانەوەرێکی ناشیرینو ژن هەم خانومان بکاتو هەم باڵیشی بدات����ێ بفڕێت .ب����ەاڵم گۆڕانو دنە دانی خەیالی ئێمە بۆ بون بەدرەخت وگەاڵوگوڵی جوان گۆڕانێکە لەبەرانبەر مەسخی کافکایی دا کە گۆڕانێکی خراپ گۆڕانە ،هەرچەندە ئ����ەم بەد گۆڕانە لەناوەرۆکدا وەک ناڕەزاییەکیش بێت بەرانب����ەر ژیانێک ک����ە هەیەو مرۆڤ ڕەنگ����ە پێ����وەی بنازێ����ت [ بەبڕوای من لێرەوەیە ک����ە ئەم ڕۆمانە کاری لێکت����رازان دروس����ت دەکات لەدنیای ئەدەب����ی ن����وێو هەروەه����ا بەرانبەر ئەدەبی ڕۆژئاوادا (س����ەرەڕای خود تەوەری ئەدەب بۆ خوێنەر تەوەری، وەک ئەوەی محم����د رفیع محمودیان لەخوێندن����ەوە گرنگەکەیدا گیاهخوار: حادپهای در ادبیات جهان دا باس����ی دەکات]) دیارە ئەم����ەش پەیوەندی بەدنی����ای ڕۆحانیەتی ڕۆژهەاڵتو ئەو دنیای نهلیزمو پوچییەوەیە کە دنیای ڕۆژ ئ����اوای تێکەوتووەو بەگش����تیش ژیان����ی ئەم����ڕۆی بەش����ەر لەگەڵیدا دەس����تەویەخەیە " لەخ����ۆڕا نییە کە نیچ����ە کارەس����اتی بیرکردنەوەی خۆرئاوای ل����ەوەدا بینی کە بەهاتنی س����وقرات( ،بون) داش����کا بۆ بەهاو مەبەس����تیش لەباها ئاکارییەکان بو. خێرو شەڕ دەتوانن خەسڵەتی الوەکی بون بن نەک ناوەرۆکە سەرەکیەکەی، داش����کانی بون بۆ ئ����اکار وەک ئەوە وایە کە لق لەپێش بناغەوە دابنێیت. ل����ەم ڕووەوەیەک کە نیچ����ە مێژووی بیرکردنەوەی خۆر ئ����اوا بەدرۆیەکی دووهەزارو پێنج سەد ساڵی دەزانێت "( .ئاس����یا لەبەرانب����ەر خۆرئاوادا داریوش شایەگان ل .).٢٥٨ لەم ڕۆمان����ەدا (یۆن����گ هێ) کە دەس����تبەرداری خواردن����ی گۆش����ت دەبێ����ت ئیت����ر دەبێت����ە کەس����ێکی ڕووەک����یو پ����اک ئەم����ەش ل����ەدژی توندوتیژی ،چونک����ە ڕووەکییەکان باوەڕیان وایە توندوتیژی لەخواردنی گۆش����تەوە دەس����تپیدەکاتو تێکەڵ بەسروشتی بەشەر دەبیت ،هەرچەندە لەالیەن خێزانو دایکو باوکو کەسە نزیکەکانەوە ئەمەی لی قبوڵناکریتو وەکو نەخۆشو جۆرێک لەشێتی ئەم هەڵوێستەی لێکدەدرێتەوەو تا رادەی ناچارک����ردن هەوڵی لەگ����ەڵ دەدەن ب����ەزۆر گۆش����تی دەرخ����وارد بدەن، تەنانەت پزیشکەکانو دکتۆرە کانیش ل����ەم تێناگەنو دەیانەوی����ت ناچاری بکەن گۆش����ت بخوات .ب����ەاڵم تەنها کەس����ێک مێردی خوش����کییەتی لەم ڕووە وە زۆرداری نیی����ە ئەگ����ەر چی ئەو هونەرمەندەو وەک����و داهێنانێک دەیەوێ����ت گ����وڵ لەس����ەر ل����ەشو جەس����تەی ئەو بکێش����ێت ،وەختێک ئەمە ڕوودەدات لەستۆدیۆکی (م) دا، ئەوەندەی تر بابەتی ڕووەکی لەڕووی واقعو دەرونیو جەستەییەوە لەژیانی (یۆنگ هێ) ڕوودەداتو بەرجەس����تە دەبێ����ت ،واتە ئیتر ئەو خۆی وەکو ڕووەکێ����ک هەر بەڕاس����تی ڕەووکێک یان دارێک کە هەموو جەس����تەو پەل وپ����ۆی بووە بەگەاڵو گ����وڵ ،تا ئەم هەڵوێستی بون بەڕووەکیو وازهێنان لەگۆش����ت خواردن سەردەکیشێت بۆ بون بەڕووەکو وێنەیەکی راستەقینە لەگەاڵو گوڵو ئەوەندەی تر مهرەبانیو دوورکەوتن����ەوە لەتون����د وتی����ژیو بێدەنگ����یو ئارامی کەم قس����ەکردنو بەرز نەکردن����ەوە ی دەنگ تا ڕادەی ب����ون بەدرەخ����ت ،هەرچەن����دە الی هونەرمەندەکە بابەتەکە لەهونەرەوە دەگۆرێت بۆ تەماح تێکردنو سێکس کە بێ ڕەوشتیو الدانی لێدەکەوێتەوە ،ئەمەش کاتێ ڕوودەدات کە مێردی ژن خوش����ک ناچار دەبێت جەستەی خۆیشی بەدەس����تی مێینەیەکی کۆنە دۆست لەڕێی ڕەنگو فڵچەوە بەگەاڵو گوڵ بنەخشێنێت. لێ����رەوە ئ����ەو ئام����اژە تون����دەش دەبینین کە ژن دەیەوێت دنیا جوانو نیان بێت بەاڵم پیاو لەچڵێس����یەکانی داهێنانەکانیش����ی بەردەوام����ەوە دەیەوێت لەس����ەر حس����ابی ژن بکات کەوات����ە لێ����رەش دا کە پی����او وەکو هونەرمەندێک ئامادەیەو دەستی لەناو
تایبهت
) )606سێشهممه 2017/12/19
19 ریکالم
ڕەن����گو نەخش����اندنی گوڵەکاندایە، ڕەخن����ەی فێمنیس����تی لەئارادەی����ەو د توندوتیژییەکانم����ان دەبینێ����تو دەیەوێت نیشانمان بداتەوە. ئەگەر لەڕووی ئەفسانەو جادوییەوە گۆڕان����ی مرۆڤ تەنه����ا حیکایەتێکەو دەکرێ����ت خەیاڵی م����رۆڤ بۆ دنیای ت����رو نیگەرانی ئەو لەمەرگو هەندێک سەرەداوی فەلس����ەفی تیا بدۆزینەوە [هەرچەن����دە بەقەولی گەڕبۆفس����کی ئەفس����انەکان ڕۆژانێک ڕاستی بونو مرۆڤ دەستەاڵتو توانای فڕینو ئەو جۆرە ژیانەی هەبووە کە ئێستا ئێمە ناومان ناوە ئەفس����انە بەاڵم بەهۆی لەناوچوون����ی شارس����تانییەتەکانو تۆفانەکان����ی س����ەرزەوییەوە ژی����ان گەڕاوەتەوە بۆ س����ەرەتاو ئێستا ئەو چیرۆکو ڕوداوانەی وەکو ڕۆش����تنی گالیس����کە بەئاس����مان داو ش����تی تر ..بونەتە درۆو ئەفس����انە ،بۆیە گەڕبۆفس����کی لەڕێی ئەفسانەکانەوە وەک����و ڕاس����تیەک ،لەکتێبەکەی دا (نهێن����ی کۆنتری����ن مێ����ژوو) بونی شارستانییەتێکی پێشکەوتوتر لەئێستا دەسەلمێنێت ][ ،بەاڵم وەکو د .محمد چیمران دەلێت ئستورە لەفەرهەنگی یۆنانیی����ەکان دا ئەزمونێک����ی ژیانی زیس����تی – بووە ک����ە بەرەبەرە لەپرۆس����ەی ژیانی ڕۆژان����ەی خەڵک دا هەل ومەرجی لەدەست داوە ] .اسطوره ڕۆمانەکەدا هاتووە (ئین هێ) شانی چیست؟(دکتر محمد چیمران) .ئەوا یۆنگ هێ دەگوشێو دەڵێت " دەشێت لەم ڕۆمانەدا بابەتێکی سادەی وەکو ئەمە گشتی خەون بێت " ...هەروەها (ڕووەک����ی) وات����ە ؛ کەس����انێک کە دەڵێ����ت ؛ دەزانی����ت منیش خەون دەستبەرداری خواردنی گۆشت دەبنو دەبین����م .خەون گەلێک ..خۆم ش����ل پێیان وایە لەگەڵ ئەس����ڵی مرۆڤ دا دەک����ەم تا لەنێوانی����ان دا بتوێمەوە، گۆش����ت خواردن ناگونجێتو لێرەوە خۆم شل دەکەم داگیرم بکەن ..بەاڵم م����رۆڤ بەرەو دڕندەیی ڕۆیش����تووەو بەدڵنیایی����ەوە خەونەکان هەر ئەوانە وەکو هەڵوێس����تێک دژی توندوتیژو نی����ن کە هەن ؟ دەبێ����ت لەجێیەک پاکبون����ەوەی مرۆڤ ئەم����ە دەکەن ،دا بەخەبەر بێن نابێت بەخەبەر بێین پەرەدەس����ەنێتو گەش����ەدەکات بۆ ؟ " ..کۆتایی ڕۆمانە کە ،ل ٣٠٠ ب����ون ب����ەڕووەک وەک بڵێ����ی پلەی ب����ااڵی ڕووەکیبون ئەوەی����ە ببیت یەکپارچەیی ئەدەبو بەدرەخت. ئەفسانە وەک ئااڵی یاخی بون ب����ەاڵم پرس����یاری ج����دی لێرەدا لە ڕوانگەی کامۆوە ئێمە دەتوانین ڕەنەگ����ە ئەوە بێت کە( ،بەد گۆڕان) جیاوازی لەنێوان دووجۆر لەئەدەبیات ی����ان (ب����اش گ����ۆڕان) ب����ۆ دنیای بکەین یەکەمی����ان ئەدەبی قایل بون ڕۆحانیەتی ڕۆژه����ەاڵت ،دیارە ئەگەر ،ک����ە هاوزەمانی س����ەردەمی کۆنو ئەم دابەش����کردنە ڕاس����تبێت ،ئەوا کالسیکە ،دووەمیان ئەدەبیاتی یاخی وەک ئەفسانە س����ازییەک ئەم بابەتە ب����ون ،کە لەگەڵ س����ەردەمی نوێ دا دەتوانێت چی نوێ باکتەوەو دەشێت دەستی پێکردووە ،لەجۆری یەکەمدا ئەفس����انە س����ازی چ ژیانێ����کو چی ڕۆمان دەگمەنەو گەر هەشبێت زیاتر چاکەیەک دابهێنێتەوە ؟ حیکایەت����ەو بابەتی خەیاڵین .بەاڵم لەگەڵ جۆری دووەم دا ڕۆمان دەست زانستو ئەفسانەی بەدرەخت بون پێدەکاتو گەش دەکات لەگەڵ بزاوتی دەبێت ئەوەش بەبیر بهێنینەوە کە ڕەخنەیی شۆڕشگێڕانە پەرەدەسەنێت. لەڕووی زانستییەوە گۆڕانی مرۆڤ بۆ ڕۆمان ه����اوکات لەگەڵ ڕۆحی یاخی درەخت یان ڕاستر بڵێین دروستبونی بون دا لەدایک دەبێتو لەسەر ئاستی پەلوپۆی درەخت لەمرۆڤ دا ئاساییە ،هونەر گوزارش����ت لەهەم����ان خەونو واتە قابیلی ئەوەیە شتی وا ڕووبدات ئارەزووەکان����ی یاخی ب����ون دەکات کە لەڕاس����تی دا نەخۆشییەو بەهۆی ( )٧ئەلبێ����ر کام����ۆ ،مرۆڤی یاخی، تێکچون����ی هۆرمۆن����ەکانو کێش����ەی وەرگێیڕانی ئازاد بەرزنجی ،ل ٣٧٨ ل����ەم ڕۆمانەدا هەم یاخی بون هەیە جیناتەوە ڕوودەدات ئەگەر چی زۆر هەم چەش����نێک لەئەفسانەو خەیاڵو دەگمەنە. بۆ نمونە ؛ کەس����ێک هەیە بەناوی خ����ەون ،وات����ە حیکای����ەت ،کە ئەم پیاوی دارین یان درەخت رجل الشجرە کۆالجکردنە هیچ ناڕێکیییەک دروست Tree Manک����ە ناوەڕاس����تیەکەی ناکات لەگەڵ بیرۆکەی ڕووەکی بونو دی����دی تەمەن ٣٥س����اڵ ڕاوچییەکی پەرەسەندنی بۆ بەدرەخت بونو تەواو ئەندەنوس����ییەو دانیش����تووی یەکێک سروشتی بونەوە .واتە کاتێ نوسەر لەگوندەکان����ی باش����ووری جاکارتایە بابەتێک����ی خەیاڵی یان ئەفس����انەو توشی ئەم نەخۆشییە بووەو لەالیەن بابەتی حیکای����ەت کە هی ئەدەبیاتی زۆر لەتی����مو پزیش����کەکانی دنی����اوە کۆنو کالس����یکە دەکاتە ئەنجامێکی سەرچاوکان: س����ەردانی کراوەو نەش����تەرگەری بۆ کاری یاخب����ونو هەلگەڕانەوە لەوەی کراوەو دەرم����ان دەکرێت .هەروەها هەیەو چونەوە بۆ ناو سوڕی سروشت -١ .ڕۆمانی ڕووەکی ،هان کانگ،و گەنجێک����ی تر کە تەمەنی ٢٠س����اڵە ئەم خەیاڵس����ازیو لێکهەڵپێکانەوەی هەژار عوسمان توش����ی ئ����ەم ڤایرۆس����ی وەرەمە بو ڕوداوو ئەفس����انەو دنی����ای مۆدێڕنو - ٢ڕۆمان������ی (بۆچونەکان������ی بەناوی فیروس الورم الحلیمی البشری کالس����یک ماناکان قوڵتر دەکەنەوەو لێبوکێ������ک) وەرگێڕان������ی کەری������م Human Pappiloma Virusوە هەم دۆش����دامانی مرۆڤو هەم یاخی پەرەنگ ئێس����تا لەیەکێک لەنەخۆشخانەکانی بونی ئەوەندەی تر بەرجەستە دەکەنو – ٣فریدریک نیتش������ە ،نوس������ینی بەنگالدیش دا چارەسەر وەردەگرێت .یەک پارچەی ئەدەب دەس����ەلمێنن .عوس������مان یاس������ین ،چاپی یەکەم لێ����رەوە تێدەگەی����ن ڕووداوەکانی لەالیەکی ترەوە ئەم کۆالجکردنە ئەو هەولێ������ر – ،٢٠٠دەزگای چاپو ئەم ڕۆمانە یاریکردن����ە لەناو کایەی ڕاستییە دەردەخات کە دەشێت دنیای باڵوکردنەوەی موکریانی ئەفس����انەو نەخۆش����یو زانس����تو ئەفس����انە وحیکایەتەکان بۆخۆیان - ٤ئاس������یا لەبەرانب������ەر خۆرئاوادا هونەرو پەڕینەوە لەمەرگ و ،هەروەها یاخبونێکی بااڵتر بن لەوەی ئێمە وەکو داریوش شایەگان،و .مامەند ڕۆژە. لەدژی توندوتیژی دەرجون لەکەوڵی یاخی بونێکی کەلتوری وشۆڕشگێڕی - ٥ئەلبێر کام������ۆ ،مرۆڤی یاخی، م����رۆڤو دەربازب����ون لەسروش����تی سەردەمیانەو کاتی هەمانە ،دەشێت وەرگێیڕانی ئازاد بەرزنجی ،ل ٣٧٨ بەش����ەر بەاڵم لەجیاتی مرۆڤی بااڵو یاخ����ی بونێک����ی فەلس����ەفی بێ����ت - ٦درآمدی بر اساگیر هند-چرخهی سۆپەرمانی نیچەو یۆتۆپیا ی تۆماس بەرانب����ەر مەرگو خواوەن����د بەرانبەر بی انتها (بنوادا – )24 http://myth.tarikhema. مۆر س����ۆفی گەری دنیای ڕۆحانیەتی ناڕێکیو دۆشدامانەکانی مرۆڤ ،بەاڵم دینی بەسوود وەرگرتن لەتەرزو بیری لەجیاتی ئەوەی بەزانستو تەکنیکی 1637-org/article مرۆڤە ڕووکییەکان (باش����گۆڕان) بۆ هون����ەریو بێز لێاتن����ەوە ئەم یاخی - ٧ده دگرپیک������ر در فولکلور ملل دنی����ای گ����وڵو ڕووەکو درەخت ،بونە ڕوب����دات لەک����ۆن دا بەخەیال (هیوالهای تغییر شکل دهنده). http://www.shegeftiha. . بەواتایەکی تر گەڕانەوە بۆسروشتو س����ازیو خەونو خواوەند داتاشینو پاپەندب����ونو ڕەگداکوت����ان لەگ����ەڵ خولقاندن����ی خواوەندی تر ئەم یاخی -12140/com سروشتو س����ادەبونەوەو ڕزگاربونی بون����ە بەرپاکراوە ،وات����ە دەکرێت - ٨اس������طوره چیست؟(دکتر محمد لەجەنجاڵ����یو دنی����ای پڕ م����ەراقو ئەفس����انە س����ازیو بابەتی ئەفسانە چیمران) بۆخ����ۆی کۆدەت����او یاخوب����ون بێت - ٩گیاهخوار :حادپهای در ادبیات کێشمەکیشی مرۆڤ. بەاڵم وەکو لەدوا الپەڕەو دێڕەکانی بەسەر مانای گش����تی ژیانو لەوەش جهان
هەمیشە شتگەلێک ناتەواو دەمێننەوە تا خوێنەر خۆی تەواویان بکات .کە ئەمەش خەسڵەتێکی بەرزی ئەدەبی مۆدێڕنە .وەک بڵێیت ژیانیش شێوە ڕاستەقینەکەی ئەوەیە هەمیشە ناتەواو دەمێنێتەوە
زیاتر مەرگ کە مرۆڤ لەدۆشدامانەوە دەبات بۆ فەناب����ونو عەدەم ،کەواتە ئەفس����انەی بەدرەخت بون بۆ خۆی ه����ەم کۆدەتایەو هەم یاخی بونە لەو دنیایەی هەیە .لەالیەکی تریش����ەوە هۆی س����ەرکەوتنو مان����ەوەو تێکەڵ بون����ی ئەفس����انەی بەدرەخ����ت بون بەدنیای خوێن����ەرو چونە ناو دنیای خەیاڵو هۆش����یاری ئێمە لەڕۆمانەکدا ئەوەیە [ کە لەدوو الوە بەواقعەوە خۆی گ����رێ دەدات یەکمی����ان وەکو نەخۆش����ی بابەتێک����ی زانس����تی کە پێش����تر هەبون����ی ئ����ەم حاڵەتەمان باسکرد وەکو نەخۆشییەکو کێشەی جیناتو کرۆمۆس����ۆمەکان ،هەروەها لەڕۆمانەکەش دا هەم وەکو ش����ێتیو هەم وەکو نەخۆشی کە (یۆنگ هێ) دەبرێ����ت نەخۆش����ەخانەوە دەیەوێت لەدەس����ت دکتۆرەکان ڕزگاری بکەن، هەم لەوە ڕەهەندەشەوە کە ئەفسانەی بون بەدرەخت وەکو دۆخێکی پێگەیوی گیا خ����ۆریو ڕووەک����ی ،وەکو چۆن سۆفییەک دەش����ێت بەهۆی پێگەینو بەرکەماڵ بونو عارف بونیەوە بگاتە پل����ەی غەی����بو ڕۆح گۆڕکێ����و پلەی بااڵی����ی ]..زەمینەی قای����ل بون الی خوێنەر هەم دروس����ت دەکاتو هەم ئ����ەو ئەگەرانەش دەس����ەلمێنێت کە ڕووەکی بون دەگونجێت هەم ش����ێتی بێت هەم نەخۆش����ی هەم شتێک کە لەگ����ەڵ ئەس����ڵی م����رۆڤ نەگونجاو ه����ەم بابەتێک بۆ پ����اک بونەوەو خۆ گرێدانەوە بەسروش����تو هەلوێستێک دژی توندتیژیو ناڕێکییەکانو یاخی بون لەدژی ئەوەی کە هەیەو تەنانەت سەرکیشان بۆ ئەفسانەو پلە بااڵییو بەدرەخت بون. ب����ەاڵم کات����ێ ئ����ەم یاخ����ی بونە لەژنێکەوەیە سەرچاوە دەگرێ بەرپا دەکرێت ئیتر ئەنجامەکەی یان مەرگی خۆیەتی بەدە ستی خۆی (کە ئەوەی لەڕۆمانەکەدای����ە پت����ر لەمانگرتنێک دەچێ����ت) یان دەش����ێت ئەوە تەنها خەونێ����ک بێت ،چونک����ە واقعی پیاو یان ئەو واقعەی کە پیاو دای هێناوە واقعێکی ئاسنینەو سەرەنجام ئەگەر لەناویدابی����ت یان لەبەردەمی دا وەکو ڕوبەڕووبونەوەی����ەک هیچ ئەنجامێکی بەدەس����ت نای����ە جگە ل����ەوڕوکاس ب����ونو دۆش����دامان ک����ە تەنان����ەت بەباش����ی هەس����ت بەمەرگو خەونو ڕاس����تی خۆت ناکەی����ت .کە ئەمەش خەس����ڵەتێکی تری ئەدەبی مۆدێڕنە، وات����ە خوێن����ەر خ����ۆی کۆتاییەکو چارەنوس����ێک بۆکارەکت����ەرەکان دروس����ت بکات ،واتە کۆتایی ڕۆمان کۆتاییەکی کراوەیە نەک داخراوو تاقە ئەنجامێکو تاقەچارەنوسێک درابێت بەدەس����تەوە .لێ����رەوە لەچیرۆک����ی مۆدێڕن دا بەشداری خوێنەرو مەرگی نوس����ەر دێتە ئارا ،کە خوێنەر خۆی دەتوانێت بەپێی تێگەیش����تنی خۆی هەڵێنجان بکات بەشداری بکات .بەم پێیەش هەمیش����ە شتگەلێک ناتەواو دەمێننەوە تا خوێنەر خۆی تەواویان بکات .کە ئەمەش خەسڵەتێکی بەرزی ئەدەبی مۆدێڕنە .وەک بڵێیت ژیانیش شێوە ڕاستەقینەکەی ئەوەیە هەمیشە ناتەواو دەمێنێتەوە.
رۆژانە نوێرتین هەواڵ لەڕێگەی SMSی ئاوێنەوە بەدەسبهێنە
ب ۆ ب ە ش د ا ژمار رب و ە 1ن ب ن ێ ر ە ب 21ۆ 29
سهرۆكایهتی شارهوانی رزگاری كارگێریو خۆیهتی
عدد2256 : بهروار2017/12/18 :
ئاگاداری سهرۆكایهتی شارهوانی رزگاری ئاگاداری ههموو ئهو هاواڵتیانه دهكاتهوه كه سااڵنی ( )1989-1987زهویان لهناحییهی رزگار ی (صمود) وهرگرتوه كه هاواڵتی (ابراهیم ساڵح محمد) خاوهن زهوی ژماره ههوائی ( )4422داوای ڕێگا پێدانی كردوه بەمهبهستی دروس������تكردنی خانوو ههر هاواڵتییهك گلدانهوهی لهسهر ئهو پارچه زهوییه ههیه لهماوهی ( )30ڕۆژدا لهدوای باڵوكردنهوهی ئهم ئاگادارییه،ئاگاداری سهرۆكایهتی شارهوانیمان بكاتهوه بەپێچهوانهوه شارهوانیمان كاری یاسایی بۆ ناوبراو دهكات. اراز محمد محمود سهرۆكی شارهوانی رزگاری
Awene
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
مهعقول چیه؟
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوهگهرمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاهیرو ویدات حسێن؟
خۆپیشاندانی 12/18
جهمال حسێن ئهوهی ئهمساڵ لهسااڵنی رابردوو جیادهكاتهوه ،بونی ههڵهی ستراتیژیو بڕی���اری نائهقاڵنیو ههن���گاوی خوار نیه ،بهڵك���و گهورهبونی قهبارهو كهڵهكهبونی زیاتریانهو هیچی تر .بۆیه ئهمساڵیشمان لهڕوی زهمهنهوه تێپهڕاند ،بهاڵم لهڕوی روداوهوه پێناچێ وا زوو لهكۆڵمان بێتهوهو وهكو لهعنهتێك تا ماوهیهك���ی درێژ بهدوامانهوه دهبێت ،تا لهزهمهنێكی ترو لهشوێنێكی تر بهوێستگهی ههڵهی ستراتیژی تر گرێدهدرێتهوه. ههر ئهوهشه وایكردوه حیكمهتی پهندهكانی باپیرانمان باشتر ببینین كاتێك دهیانوت :ساڵ بهساڵ ،خۆزگهم بهپار .نهك لهبهرئهوهی پارهكان باش���تر بون لهس���اڵه نوێكان ،بهڵكو لهبهرئهوهی ههمیشه برینی ساڵه نوێكان بهئازارتربون بۆ ئهوان ،بۆ ئێمهش كارهس���اتبارتر .بۆیه رهنگه راس���ترین ناو بۆ ئهم س���اڵهی وا لهكۆتاییهكانیداین ئهوهیه ناوی بنێین بهساڵی :مهعقول چیه؟ لهراستیشدا ئهوه پرسیار نیهو لهگومانكردنهوه هاتبێ ،بۆ ئهوه نیه بزانین چی مهعقولهو چیش نامهعقول ،چونكه ئهوه لهوه رونتره پرسیاری بوێت ،بهڵكو ئهمه وهكو دهڵێن پرسیاره لهدۆخی رهتكردن���هوه "س����ٶال في معرض النف����ي" .كهوات���ه واتاكهی ئهوهیه: مهعقول نیه .ههر بهڕاس���تی مهعقول نیه ئ���هوهی رودهداتو رویداوهو خهریكه روب���دات .بهاڵم (هیگڵ) وتهنی ههرچ���ی رودهدات عهقاڵنیهو ههرچی عهقاڵنیشه ئهوهیه كه رویداوه. با خۆمان لهوه بدزینهوه هیچ لهبارهی قس���هكهی هیگڵو رهخنهكانی ماركسو ئینگڵسو تهفسیری خهڵكانی تریش بڵێین ،رێك بهنمونهیهكی س���اده ئهما بۆ من واتادارو ت���ا ئهندازهیهكیش ناخۆش لهڕوی دهرونیه مهبهس���تی خۆم رون بكهمهوه .دۆس���تێكم ههبو بیست ساڵ دهبێ لێم ونب���وه ،نهمدهزانی چی لێهاتوهو لهكوێ نیش���تۆتهوه .كوڕێك بو لهمن مناڵتر ئهوس���ا ،مرۆڤێكی هێمنو ئارام ،بهردهوام خهندهیهك بهلێویهوه بو ،سهرباری نههامهتیهكانی ژیان ،بهاڵم بۆ من ببو بهرهمزی ئاسودهییو كهسێكی بێ ئهندازه میهرهبانو بهخشنده .لهو ماوهیه بهڕێكهوت لهڕێی فهیس بوكهوه دۆزیمهوه ،یهكهم ش���ت چومه سهر الپهڕهكهی تا بزانم ئێستا لهكوێیهو بهچیهوه سهرقاڵه .كه بینیم الپهڕهكهی پڕه لهتوڕهییو ناڕهزایهتی لهواقعی سیاس���ی كوردس���تان ،ئهو كه ئێستا لهههندهرانه، گۆڕاوه بۆ كهسێكی بێزارو توڕه ،پۆستهكانی ئهوانه بون كه دهڵێن ئاگر دهكاتهوه .كاتێكیش كهوتینه ئهحواڵپرس���ی بهدهنگێكی پڕ لهمتمانهوه وتی "ئاماده نیم بهس���هردانیش جارێكی تر بێمهوه كوردس���تان" ،ئهو كوردس���تانهی كه جگه لهوهی نیشتیمانیهتی ،ش���وێنی گۆڕی كهسو كاریشیهتی .پرسیاره س���ادهكه ئهوهیه چی ئهوی لهم مرۆڤه هێمنهوه كرده ئهو كهسایهتیه توڕهیه ،بۆ ئهو ئهوهنده نیگهرانه لهنیشتیمانهكهی خۆی؟ ئهگهر ئهم دهرهنجامه لهگۆشهنیگای واقعی بیست ساڵی رابردوهوه س���هیری بكهین بۆ ئهو ،ئهوا چهند واقعیه ئهوهندهش ئهقاڵنیه .چونكه تونێلی تهمهنی بیس���ت ساڵهی ئهو لهكوردستان ،تونێلێكی تاریكی پڕ لهنادادپهروهریو قۆرغكاریو نهبونی دهرفهتی یهكس���انو ههستكردنی بوه بهوهی ئهویش جگه لهئهرك ،بهشیش���ی ههیه بهم خاكهوه .بیست ساڵی تهمهنی ئهو لهس���ایهی ئهم سیستهمه سیاسیهوه ،بیست ساڵی دروس���تكردنی ئینتما نهبوه ،بیست س���اڵی قرتاندنی ههمو ئهو رهگانه بوه كهئهوی بهنیشتیمانهوه بهستۆتهوه .ئهوهی بۆ ئهم هاوڕێیهی من راسته ،بۆ ههمو كۆمهڵگاش راسته. لێ���رهوه سیاس���هت كۆمهڵگا دروس���ت دهكات ،دهس���هاڵت دهتوانێ مرۆڤ���هكان والێبكات هێم���نو ئارام بن ،بهپێچهوانهش���هوه توڕهو زبرو ش���هڕانگێز .تاوانباری یهكهم دهسهاڵتو واقعی سیاسیه نهك شتی تر. ئهم نهتیجهیه ئهگهر نامهعقولیش بێت ،دهرهنجامی واقعێكی نامهعقولهو هیچی تر.
خۆپیشاندانی 12/18
فۆتۆ :زمناکۆ ئیسماعیل
ریکالم
ریکالم