Anjel Mari Peñagarikano eta Amets Arzallus buruz buru
A
bantoko azken bertso-afarian, apirilaren 23an Amets Arzallus eta Anjel Mari Peñagarikano izan genituen gonbidatu Gallartan. Bata lohitzundarra, bestea, Lizartzakoa. Amets altu, serio samar eta so hotzeko far westeko pistolariaren irudiko. Peña, ordea, bizkar zabaleko kontrabandistaren maneran, begiak dantzan.
Amets, Peña, txikitan zer nahi ere alferrik dira. Zorte handia izan dudala uste dut, konturatu zenuten izan handitzean? Ametsek - Nire txikitako ametsa bainaiz izan nahi nuen hura izafutbolari izatea zen, baina ohartu tea baino askoz politagoa dela nintzenean etorkizuna ez neu- naizen hau, bertso bidezko bikala nire oinetan, kazetari izan zitza hau. Nere ametsak betenahi nuela sinetsarazi nion tzen baino gehiago egin nuen neure buruari. Irratiko futbol emi- huts ametsak aukeratzen, umesio gol kantariek liluratzen nindu- tan. Eskerrak gero ez nintzen ten, eta neuk ere hori egin nahi iritsi!
nuela esaten nuen. Baina Reala gol gutxi sartzen hasi zen, eta orduan hori ere aldatu behar izan nuen, ez baitago gauza tristeagorik golik kantatzen ez duen futbol komentarista bat baino.
Peñak – Nik, ordea, gaztea izan nahi nuke!
Afaria amaitu da, urduri, bertsotan hasi baino lehen?
Ametsek - Beti izaten da tripako korapilotxoa, baina ez nuke Peñak – Nik lasterkaria izateare- esango urduritasuna denik. Egin kin amets egiten nuen, 3.000 beharreko lanaren itzala handi metrotan. azaltzen zaizu egin aurretik, eta horrek arduratzen zaitu. Hasi Eta orain? ahala joaten da korapiloa askaAmetsek - Orain konforme nago naizenarekin, eta ez nuke eze- tzen eta itzala saretzen. ren truke aldatuko. Diru guztiak Peñak – Neu, behintzat, hemen, 2
Ametsek - Ez dakit zehazki zer esan nahi duen neurri hitzak kontestu honetan. Txispa hobeto Nola entrenatzen zarete? ulertzen dut eta hitzaren graziak Ametsek - Egunerokotasuna- txispa duenean, hain gauza priren trenean leihora adi begira- mitiboa eta rutinarioa den hitz tuz, eta tren barruan gerta egiteak berak artearen dimentdaitezkeen gatazka humanoei, sioa har dezake. askotan ikustezinak diren horiei, zentzu bat bilatuz. Bertsotan Peñak – Bada, nik uste “txispa” edozeri kantatu beharra gerta- dela onena, ondo neurtuz gero, tzen da. Eta kantatzen ari zaren noski! horrek ez bazaitu arduratzen, Bueltako bidea nola? nekez bilatuko duzu bertso ona- Ametsek - Bueltako bidea ren bidea. Kezkak sentitu egin goxoa izaten da, saio batetik behar dira, eta sentitzen den hori gustura ateratzen zarenean. jorratu norbere hesteetan. Goiz-goizik autobusa hartzen Gallartan, ez naiz urduri jartzen, esker onekoak zarete eta.
Peñak - Irakurriz, gertakizunei duzunean bezala gertatzen da. kantatuz , bertsotan,… egunero. Lo hartzen duzu autobusean eta nahiago zenuke bidea den baino Neurria ala “txispa”? askoz ere luzeagoa balitz. Saio
3
gustagarritik bueltan berdin gertatzen da, baina esna.
Gautxori ala goizeko oilarrak?
Zenbat saio urtean?
baina ez goizekoa.
Ametsek - Ez naiz gautxoriegia, Peñak – Nik, amona xaharrak baina goizetan oilarrari lepoa bezala, kontua esan eta kontua ebakiko nioke lotan segitzearren. esan. Peñak - Bertsolari oilarra naiz,
Ametsek - Azken urteotan ehun bat pasa eginez nabil, nahikoak dira gustura ibiltzeko.
Txapela, amets?
Ez. Ez da nere loa endredatzera etortzen. Izatekotan ere, leihoz Peñak - Hiru zifrako zenbaki ho- kanpo egoten den ilargiaren antza du. Han dago, begiratu zerretatik gertu nabil ni. niezaioke, itsasoak mugitzen Zenbat km? ditu, baina ez dago harako bideAmetsek - Ondo bizitzekotan, rik, amerikarrei ere alferrik galgehiegi. Egañak esaten du ur- detu diezu. Bide guztiak norbere tean 20.000 km-tik gora egiten baitan daude. Hobe da horra bedituena bizitza kalitatea galtzen gira egon. hasten dela. Ni dexente galtzen Peña, txapela ameskeria? ari naiz azken urteetan. Peñak - Munduaren biraren Bat badut –Gipuzkoakoa-, eta nahikoa … burua ere bakarra erdia. baitut! Amets, deserta on batek afari eskasa konpon dezake?
Nik esnekiari intolerantzia diodanetik ez dut desertarik hartzen, fruta ez bada. Eta gehien-gehienetan desertarik gabe bukatzen dut otordua. Beraz, ez dakit konpontzen duen. Baina izorratuko balu salbu nengokeen segurantzarekin gelditzen naiz. Gehixeago dakien batek esan beharko 4
ezagutu dute, gu baino askoz austeritate handiagoan hazi ziren. Gu mundu errazean jaio gara. Nahiz eta irakurri edo enPe単a, ordenadoreek ez dute 単- tzun, ez dugu sekula berdinduko gure aurreko belaunaldikoen garik. raiaren esperientzia zuzeneko Kono! Ahaztua nengoen. Orain hori. Eta esperientzia guztiak oroitu dut Pena naizela! diren bezala, hori ere on da berAmets, zertan dira hobeak ber- tsotarako. Eta, batez ere, herri honi bertsotan egiteko. Garai tsolari beteranoak? hori gabe ezin baitaiteke ulertu Guk ezagutu ez dugun beste gaur egunekorik. mundu bat ezagutu zuten. Gerran ibilitakoen begietako zimu- Pe単a, zertan dira hobeak berrrek guk baino hurbilagotik ikusi tsolari gazteak? dituzte, frankismo gorria -adjek- Txapelketa gerturatu ahala ez ditibo kuriosoa- bizi izan zuten, rela urduritzen. gure herriaren historian mugarri Evo Moralesekin bat izan den garai bat zuzenean Amets, zelan? du. Nik dakidan bakarra da esaldi horretan deserta bertsoa hitzaz ordezkatzen badugu, askotan betetzen dela.
5
Oso gizon atsegina da, oso gizon hurbila, esfera horietan mugitzen den batengan ohikoa ez den hitz egiteko goxotasuna du. Eta bizitzeko momentu polita izan zen oso. Peña, telebistako aurkezle omen, Gabon batean? Bai? ez dut gogoan, bada!
Peñari?
Realeko tronpeta. Peñak, Ametsi?
Messiren kamiseta bat.
Zer ez zenioke oparituko Peñari?
Angula kilo bat, oso garesti dago eta!
Amets, hitz bat Peñagarikano Zuk, Ametsi? definitzeko. Traje bat…, beti txandalarekin Hitz bakarrera ixteko baino kon- baitabil! plikatuagoa da Peña, gainera liErreal zalea omen, Amets. bertate hori opa diot. Jendeak hori esaten du. Baina Peña, hitz bat Amets definijendeak ez du beti asmatzen. tzeko. Batzuetan, bakarrik. Etorkizuneko txapeldun, bi diren Peña, Valentziako finalean: arren. Barcak-3; Athleticek-1 Amets, zer oparituko zenioke Ez, ez , Barcak lau sartu zituen!
Gauza ugari esan bai baina ez dugu asmatzen ezertan, oso urruti dirudiena
egon leike hemen bertan,
uste genuen bertsozalerik ez zegola alde hartan,
begira orain gure zaleak
zenbat ditugun Gallartan.
Oihana M. Iza / Rolan E. Gonzalez 6
Albiste onak emateak poza ematen digu zalantzarik gabe, baina albiste hauek Meatzaldearekin zerikusia dutenean, askoz gehiago. Oraingo honetan, Meatzaldeko euskaldunontzat, oro har, eta zehatz-mehatz irakurzaleontzako albiste ederra dugu eskuartean. Meatzaldeak badauka jadanik Irakurzale Kluba.
Zer da hori? Nola sortu zen?
Irakurzale Klubean hauxe da, Aspalditik sumatu genuen Mea- hain zuzen ere, egin nahi dutzaldeko jende askoren grina eta guna. Hilabetero liburu bat proposatu, irakurri, eta bildu guztion zaletasuna irakurtzea zela. artean komentatzeko edo libuBaten batek esan du erdi txan- ruak jorratutako gaien inguruan txetan, erdi seriotan zaletasuna eztabaidatzeko. baino gaixotasuna dela‌ tira, izan daiteke, baina horrela bal- Gure idazleak ere ekarriko didin badira gaixotasun guztiak, tugu beraiekin hitz egiteko, zer pentsatzen duten jakiteko, haien ongi etorri izan daitezela! ondoan egoteko. Ia ezinezkoa Bat-batean konturatu ginen edo garestiegia izango litzatekejende asko zoratzen ginela libu- ena ingeles edo gaztelaniazko liruen ukituarekin, orrialdeak pa- teraturarekin, gure literaturaren satzean, ateratzen den eta idazleen hurbiltasunari etesoinuarekin, paperak duen usain kina atera nahi diogu. bereziarekin‌ eta, beraz, erantzuna emateko lekukoa hartu eta Sorrera ofiziala, pasa den otsailaren 6an izan zen Las KarreraIrakurzale Kluba sortu genuen. sen. Jendearen parte hartzea, Zergatik ez bildu gure gogoko esandakoa eta zabaldutako idazlearen azken liburua komen- ideiak azpimarratuko genituzke. tatzeko? Irakurritakoan, sentitzen genuenari buruz hitz Egondako jendea pozik eta goegiteko? Azken finean, konturatu gotsu atera zela izan da gure inAzpimarragarriena ginen jadanik hori egiten ge- presioa. nuela zenbait irakurleren artean. aurpegi berriak ikusi genituela, eta ez gutxi, gainera. 7
Etengabeko mugimendupean dagoen web orrialdea ere martxan jarri dugu, eta bisitatzera eta parte hartzera (inkestak, blogak, foroak‌) animatu nahi zaituztegu: www.irakurzalekluba.com
Eta amaitzeko, zenbait ekimenen berri eman nahi dizuegu.
Maiatzaren 12an, “Aulki Jokoa� Uxue Alberdiren liburuaz hitz egin genuen idazlearekin batera, parte hartze oso zabalarekin. Eta aldizkari hau inprimategian dagoela, hilak 15, Fermin Etxegoien-en Autokarabana lanaren gainean jardungo dugu.
Zu, irakurle hori, gonbidatuta zaude hurrengorako. Alberto Ladron Aranaren Arotzaren eskuak irakurriko dugu, eta irailean berari buruzko hitzaldia izango dugu. Anima zaitez! 8
Sergio Monedero
Coordinadora Anti-Coke. Meatzaldea bizirik nahi dutelako
P
etronorreko Koke Plantaren aurkako plataformak dagoeneko bi urte pasatxo egin ditu lanean. Beraiengana hurbildu gara taldea eta egoera zertan diren jakiteko. Horretarako, Mari Carmen Herraez taldeko bozeramaileetariko batekin hitz egin dugu.
Kontaguzu “Coordinadora Anti-Coke”-ren ibilbidea.
Koordinadora orain dela bi urte eta erdi sortu zen. Errespetua eta konfiantza oinarri hartuta, ideologia ezberdinetatik bilgune bihurtu da. Elkartearen sorreran ezinbestekoa izan zen “Coke ez” lelotik haratago doa eguneroko jarduna. Denborak eta lanak kontzientzia zabalago eman digute. Inguruko herritarrok kontziente al gara Petronorrek gure osasunean daukan eraginaz?
Koordinadoraren sorrera eta lana, hain zuzen, Petronorrek gure osasunean eta ingurumenean duen eragin negatibotik dator. Gazteentzat gure paisaian betidanik “txertatuta” egon den enpresa da, baina ez dezagun ahaz 1972ko urtetik Petronorren aurkako kexak badaudela Muskizen. Meatzaldeko jendeak gero
eta barneratuago dauka arazoa. Gure eskualdean gizonen hilkortasun-tasa %14 handiagoa da eta emakumeetan, %12koa. Zer dugu gure eskualdean horrelako datuak pairatzeko?
"Osasuna" hitza aipatzean, askotan jendeak kirolarekin lotzen du.
Nik esango nuke Imaz jauna ez dela Athleticekoa eta, are gutxiago, Osasun zalea edo gorritxoa. Baina osasunean eragiten dituen kalteak zuritzeko asmoz, Bizkaian ikur handienetarikoa den talde horren elastikoa belztu dute. Legeak dio findegiak oso enpresa kutsakorrak direla: hori bateragarria da kirolak eskaini behar dituen baloreekin? Zer bihurtu da gaurko futbola? Dirua nondik datorren garrantzirik ez al du? Nola dakusazue etorkizuna?
2012an Petronorri agortzen zaio
9
gaur betetzen duen lur-eremu handi batean egoteko epea, eta ez guk esaten dugulako, Kostako Legeak hala agintzen duelako baizik. Dagoen lekuan egoteko, 40 urteko epea eman zitzaion. Guk zenbait instituziotako atean jo dugu horren inguruan galdezka, momentuz ez digute erantzun. Dena dela, hemendik bi urtera ikusiko dugu. “Draga bat hondarra ari da eramaten Harea hondartzatik�
Gure eskualdea sekulako erasoak jasaten ari da. Azkena dragarena izan da. 10 milioi metro kubiko hartu nahi dituzte hondartzan, Zierbenan portua handitzeko. Eta orain gutxi Trapagaran, Ortuella, Abanto eta Muskizeko udalek aho batez
onartu dute horren kontrako mozioa. Baina hauxe da galdera: herri hauetako alderdi politiko guztiak kontra badaude, nork darama proiektu hau aurrera? Noren baimenaz? Gainera, hondartzan amaitzen duten Petronorren etengabeko isurketa ilegalak baimentzea zilegi al da? Alderdi politiko batzuen lotsagabekeriak ez du mugarik, benetan!
Bukatzeko, interesatuak nola jar daitezke harremanetan zuekin?
Astelehenero, 19:30ean, Muskizen biltzeaz gain (Abantoko lagunak ere bai!!), nahi duenak eskuragarri du gure blogean informazio pila bat, baita gurekin harremanetan jartzeko aukera ere, nola ez. Helbidea hauxe da:
www.coordinadoraanticoke.blogspot.com/ 10
Oihana M. Iza
ERROMATAR HAUEK BURUTIK DAUDE!
11
Rolan E. Gonzalez
Bartzelonako maratoia
Monegroseko basamortua, mahastiak eta olibondo zelaiak utzi ditut atzean. AVE trenak hegazkina ematen du. Di Caprio Titanic-en sentitu naiz une batez, hori bai, printzesarik gabe. Azkenik, 600 km pasatxo egindakoan, 16:45ean, Bartzelonan! Baina, zer duk hau,hi? New York? Hong Kong?… Metroa hartu eta Ramblaseko Gazte Aterpera abiatu naiz. Logela bi japoniarrekin konpartitu behar, eta batek ohiko galdera egin dit: “Where are you from?” “Nola demontre azalduko zioat tipo honi Basque Country-ren historia” pentsatu eta irribarre egin diot, baina hitzik ez. Buelta egin eta jatetxe italiar batera abiatu naiz. Pasta eta oilaskoa afaldu eta ohera, biharamunean 5:00etan altxatu behar dut eta.
12
Azkenean, D eguna heldu da! Aterpean gosaldu eta beroketa egindakoan, irteera-gunera hurbildu naiz. Hamabi mila bat korrikalari gaude, gehienak kataluniarrak, baina munduko herrialde gehienak ordezkatuta daude. Korrika egiteko eguraldi aproposa, inondik ere. Kilometroa bost minutuko atera naiz, eta eroso nabil, baina ez nago oso motibatuta. Nire bizileku naturaletik at nago: “Hirea mendia duk, motel!” Alta, sentsazio fisikoak oso onak dira. Nire kategoriako tropela atzean utzita, maratoi erdia 1h eta 45m-an egin dut. Baina maratoiaren horma famatura heltzear, tropelak harrapatu nau. Eusten saiatu naiz, baina konpetentzia handia da; 1.500eko lasterketa ematen du.
Eh, kontuz, alu hori! Zintarriaren aurka bota ez nauenean! Kito, neuk ere ukalondoak astintzen hasi naiz. Turismo egitea bukatu egin duk; ongi etorri gerrara, gudari! 30. kilometroan, une beldurgarria, zinez! Tropela badoa nigandik, baina ez daukat ezer egiterik; gurasoek erositako puxika hegaz egiten dakusan umearen sentsazioa daukat. Larrialdietako alarmak piztu zaizkit. Jan eta edaten dut, baina ez dago miraririk. Lastima! 35. kilometroan giharrak birrinduta ditut. Guztiz akituta nago. Arrastaka noa; urrats bakoitza sufrikarioa da, baina borrokari eusten diot gorputz eta gogo! Zirkuitua alde zaharreko kaleak sigi-saga hasi da zeharkatzen. Dortsalean agertzen diren nire izena eta aberria oihukatuz bultzatzen naute ikusleek. Orain bai, orain erabat “piztuta” noa, maratoiko mamiak nire arima busti egin baitu. Aurrera! Ezin duk huts egin, motel! Eutsi! Helmugako arkupetik negar batean pasatu naiz. Erlojua 3h, 45m eta 10s-an geldiarazi dut. Zifra polita, alafede! Zerbitzu medikoak azterketa egin dit. Ondo nago. Hortaz, dutxa hartu eta neure buruari omenaldia egitea erabaki dut.
Horretarako, Graziara abiatu naiz, oso ondo hitz egin baitidate auzune horretaz. Bertan ikusi dudan lehenengo jatetxean sartu naiz. Libanoarra. Oso abegikorra. Bazkaldutakoan, auzoari begirada bota diot, hau bai nire gustuko lekua dela, aktiboa eta ezkertiarra. Ostia, hi, oso berandu egin zaik! Trena hartu eta aireportura. Bertako segurtasun gunetik motxila pasatzean, alarmak jo du; “segurata” batek Coca-Cola lata kendu dit, baina alarmak berriro ekin dio; labana ere hartu dit zinpekoak, alarmak, ordea, jo eta ke! ¡Que pierdo el avión, la hostia! esan diot morroiari. Betozko so egin eta Guardia Zibilari deitzearekin mehatxatu nau. Kontuz, txo, “Fuerzas del Orden”-ekin topo egin duk eta! Azkenean, ile-finkatzailea poltsatik atera eta infernu hartatik ateratzea lortu dut. Airean egonda, neure buruari galdetu diot ea zergatik biziera hau aukeratu dudan, ez ote zen hobe izango etxeko lasaitasuna. Erantzuna, ordea, Joseba Sarrionandiak xuxurlatu dit: Nik ere nahi nituzke halako segurtasunak eduki. Baina, gauzak zer diren, kontuak ez zaizkit ateratzen ongi. Zaindu maite duzun hori! Inazio Mendate 13
LIBURU KRITIKA
NORA EZ DAKIZUN HORI Irati Jimenez | Elkar 2009
Igartza Sariaren akzesita irabazita, bere ipuin zaletasuna erakusten digu Irati Jimenezek. Eta eskaintzatik bukaerarainoko orriotara itsatsirik gauzka bere lehen eleberri eder honetan.
Bikoiztasuna da liburuaren egituraren ardatza: bi bikote -ImanolElias / Nora-Rosa-; nobela bitan banatuta; eta kapitulu bakoitza bikoitza. Bikote bakoitzeko pertsonaien arteko erlazio afektiboak, baita bikotekideenak besteekiko ere ditugu istorioaren erdigune. Hasierako bi zatiak ongi bereiziak dauden arren —bi kontakizun paralelo balira bezala—, pixkanaka bi istorioak gurutzatuko dira, azkenean ia bereizi ezinak bihurtzeraino.
etorkizuna) etengabe aldatzeak. Puzzle gisara antolatuta, istorioak atzera-aurrera eta alde batetik bestera egiten du, amaieraren nondik norakoak aldez aurretik azalduta. Horri gehituta, zenbait elementu fantastikoren (likantropoak, banpiroak, aingeruak) agerpenak eta arguNobelak badauka halako ukitu mentuaren hari guztien amaietragikoa, hasieratik bertatik rako ustekabeko loturak susma baitezakegu istorioa nola sinesgarritasunaren mugara gabukatuko den. Horretan asko la- ramatzate. Baina hori guztia ez guntzen du narratzailea (lehe- da irakurketarako oztopo, eta, nengo pertsonatik hirugarrenera) are gehiago, bitxikeria horiek nozein denbora (iragana, oraina, bela aberasten dute, zinez. 14
APOKALIPSIA GUZTIOI ERAKUTSIA Joseba Gabilondo | Erein 2009 Joseba Gabilondok ez ohi du literatura idazten. Bestelako idazlanengatik ezaguna izan da. Liburu honetan zortzi narrazio agertzen dira, eta narrazio hauek beregainak badira ere, elkarren arteko lotura erakusten dute, guztien azpian euskalduntasunaren gaia baitago. Joseba Gabilondok ondo daki zeintzuk diren literatura postmodernoaren ezaugarriak, eta beraiekin jolastuz, zenbait istorio umoretsu eta hainbat parodia eskaintzen dizkigu. Testuinguru honetan, argumentuen aldetik, denetarikoa aurki dezakegu. Iparraldeko hutsegite neolitikoa ipuinean, Euskal Herriaren eremura eginiko aurreneko euskal biztanleen migrazioa kontatzen da. Aitzitik, liburuari izenburua eman eta liburua ixten duen Apokalipsia guztioi erakutsia narrazioa 2050. urtean kokatzen da, Euskal Herriak mirakulu esperpentiko bati esker independentzia lortzen duenean, hain zuzen. Eta tartean denetarik: Lope de Agirre ETAkidearen kontakizuna; Shakespeare bizkaitarraren kasua;
nazioarteko yakuza gisa amaitzen duen gudari iheslariaren ipuina; Angelina Jolieren antza duen banpiroaren gertakizuna; Londresen, HIESak jota hil aurretik, senide defuntuen agerraldia jaso duen euskaldunaren istorioa; eta azkenik, berriro ere banpiroek berebiziko garrantzia duten narrazioa. Ipuin guztietan apokalipsia suertatzen den arren, nire ustez, apokalipsi edo bukaera horiek mundu, gizarte edo egoera berri bati hasiera eman nahi diote. Liburua, oro har, dibertigarria da, nahiz eta azaleko umorearen atzean mingostasun puntu bat erakusten duen. 15
Txema PĂŠrez