که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 41شەممە /5 40شەممە 40 /٣شەممە /4 32شەممە /5 30شەممە هه‌ولێر /٣شەممە /4 41شەممە /5 39شەممە 39سلێمانی /٣شەممە /4 37شەممە /5 36شەممە 37دهۆک 31که‌رکوک 23 21 26 13 16 17 16 18 20 17 19 22
ئەم ژمارەیە دیارییە و نافرۆرشێت
Tuesday, No, 01 Ferst Year, Sep 11, 2012
مورسى چى بە عادل ئیمام وت؟ ل9
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشەممە ،2012/9/11ساڵی یەکەم
د .سامان فەوزى: ل ه چاوه‌ڕوانیی گۆدۆی چاره‌سه‌ری ناكۆكیی ه سیاسییه‌كانی عێراقدا
4 وەرزش ک سبه‌ینێ هه‌مووشتێ یه‌كالیى ده‌كاته‌وه
جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك بۆ (به‌یان):
پالن ه ئه‌منییه‌كان شكستیان هێنا
«ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت ب ه ناوی یاساوه كۆنترۆڵی راگه‌یاندن بكات»
ل ه دوو هه‌فته‌ی رابردوودا زنجیره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه كه‌ركووك و چه‌ند ناوچه‌یه‌كی دیكه‌ی گرته‌وه ،كه به هۆیانه‌وه سه‌دان كه‌س بوونه قوربانی .به‌رپرسێكی شاری كه‌ركووكیش رایده‌گه‌یه‌نێت چیرت كه‌ركووكییه‌كان به‌رگه‌ی ئه‌و بارودۆخه ناگرن و هه‌موو پالنه ئه‌منییه‌كانی ئه‌و شاره‌ش ب ه شكستخواردوو وه‌سف ده‌كات.
بەیان .سلێامنی
8 فاتح سەنگاوى پێگەى ئایین و دیدى بەشێ لە ڕۆشنبیرانى کورد
12
دیمەنێک لە پاشاموەى تەقینەوەکاىن چەند ڕۆژى ڕابردووى کەرکووک
بەیان .تایبەت
دۆسیه‌ی كوشتنی مامۆستا ساكار به‌ڕێوه‌ده‌چێت بەیان .سلێامىن ب��ۆ ج���ارى س��ێ��ه �ه‌م ،ئ�ه‌م��ڕۆ سێشه‌مم ه دادگ���ای سلێامنی بۆ دۆسیه‌ی كوشتنی مامۆستا ساكار كۆده‌بێته‌وه. به‌هار مونزیر ل ه گرووپی ژیان بۆ (به‌یان) وتی «ئێم ه وه‌ك داكۆكیكار ل ه دۆسیه‌كه‌ی ل ه دادگا ئاماد ه ده‌بین و دوودڵ��ی��ن ،ب ه ه��ۆی بوونی ئه‌و یاسای لێبوردنی گشتییه‌وه ،چونكه گ�ه‌ر دایكی ل ه مێرده‌كه‌ی خۆش ببێت ،ره‌نگ ه ئازاد بكرێت». جێگه‌ی باس ه شه‌وی 2012/2/5 ل ه ناحیه‌ی سه‌ركه‌پكان ،مامۆستا ساكار كوژرا و باوكی تۆمه‌تبار ه به كوشتنی.
رێ��ب��وار ت��اڵ �ه‌ب��ان��ی ،جێگری س�ه‌رۆك��ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك ،له دیامنه‌یه‌كی (به‌یان) دا سه‌باره‌ت به‌و بارودۆخه نوێیه ده‌ڵێت «ئه‌و بارودۆخه ناجێگیره ئه‌منییه‌ی ل �ه ه �ه‌م��وو عێراقدا هه‌یه ،ده‌یسه‌ملێنێت حكومه‌تی فیدراڵی و و هزاره‌ت���ه ناوخۆكه‌ی ن��ات��وان��ن ب��ارێ��ك��ی ئ��اس��ای��ش بۆ
عێراق بگه‌ڕێننه‌وه ،به‌تایبه‌تی شاری كه‌ركووكیش كه مه‌به‌ستیانه» .ناوبراو چه‌ند هۆكارێك بۆ كه‌مته‌رخه‌می له به‌رانبه‌ر سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و ته‌قینه‌وانه‌دا ده‌خاته روو ،له‌وانه «نه‌بوونی پالن و نیزامێك كه به‌دواداچوون و چاودێریی بكات ،نه‌بوونی سرتاتیژییه‌كی ئه‌منی بۆ هه‌موو عێراق ،نه‌بوونی چاودێریكردن له الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقەوە بۆ حكومه‌تی فیدراڵی». تاڵه‌بانی پێشیوایه «تا ئه‌و كوتله
و كیانانه‌ی عێراقیان پێكهێناوه نه‌گه‌ن ه رێكه‌وتنێكی سیاسیی سه‌رتاسه‌ریی و هه‌ماهه‌نگی له نێوان خۆیان و حكومه‌تدا و به‌شداریی ئیختیاریی نه‌بێت ،عێراق هه‌ر ئاوا به‌رده‌وام ده‌بێت و هیچ كوتله و حزبێكی سیاسی ناتوانێت حوكمی عێراق بكات». جێگری س��ه‌رۆك��ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك له وه‌اڵمی پرسیارێكدا سه‌باره‌ت به‌و پالنه ئه‌منییانه‌ی تا ئێستا ل�هو ش��اره دان���راون ،ئاشكرای ك��رد كه
هه‌موو پالنه ئه‌منییه‌كان شكستیان هێناوه .جه‌خت له‌وه‌ش ده‌كاته‌وه ك ه بۆ پاراستی بارودۆخی ئاسایشی كه‌ركووك «ده‌بێت حكومه‌تی هه‌رێم ئ �ه‌م مه‌له‌ف ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵی یه‌كالیی بكاته‌وه و بگه‌ن به ئه‌نجامیش». ده‌قی دیداره‌ك ه له الپهڕەی عێراقدا ده‌خوێنیته‌وه.
ڕیکالم
ل �ه ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان بۆ كردنه‌وه‌ی كه‌ناڵی راگه‌یاندن ،ده‌بێت مۆڵه‌تی وه‌زاره‌ت��ه‌ك��ان��ی (ن��اوخ��ۆ، رۆشنبیری و گ�هی��ان��دن) هه‌بێت، ده‌زگاكانی راگه‌یاندنیش ره‌خنه له‌و رێوشوێنانه ده‌گرن كه بوونه‌ت ه هۆی ئ �ه‌وه‌ی به ن��اوی یاساو ه رێگرییان لێبكرێت. به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵی ئاسامنیی «سپێده» به (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند كه ئه‌وان رێوشوێنه‌كانی وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیری و گه‌یاندنیان ته‌واو كردووه و هیچ كێشه‌یه‌كیان نه‌بووه ،ته‌نانه‌ت له به‌غداش یه‌كجار داوایان كردوو ه و ب ه هه‌فته‌یه‌ك مامه‌ڵه‌ی ڕێگه‌پێدانی كه‌ناڵه‌كه‌یان وه‌رگرتووه‌ته‌وه« ،به‌اڵم له وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆی هه‌رێم گیر ده‌خوات ،نه ده‌ڵێن رێگه ده‌ده‌ین ،نه ده‌ڵێن ڕێگه ناده‌ین» .بوخاری جه‌میل وتیشی «ئێمه هیچ كێشه‌یه‌كی یاساییامن نییه ،دی��اره هۆكاره‌كه‌ی سیاسییه ،دوای سێ ساڵ ،چوار جار پێشكه‌شكردن ،وه‌اڵمامن ناده‌نه‌وه». پێیوایه رۆژنامه‌نووسێكیش به‌ستنه‌وه‌ی مۆڵه‌تی راگه‌یاندنه‌كان به و هزاره‌تی ناوخۆوه «جگه له هه‌وڵدان بۆ كۆنرتۆڵكردن ،هیچی دیكه‌ی به دواوه نییه». بڕوانه الپهڕەی په‌یجور.
«كوتله‌كان ناڕازین ب ه پێوه‌ری كورسی بودجه‌ی حزبه‌كان بدرێت» پڕۆژە‌یاسای بودجه‌ی حزبه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی دووجار خوێندنه‌وه‌ی بۆ ك���راوه ،ب��ه‌اڵم م��اوه‌ی دووساڵه نه‌خراوه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. ب�� ه وت���هی ئ�ه‌ن��دام��ێ��ك��ی لیژنه‌ی ی��اس��ای��ی ،فراكسیۆنی ده‌س���ه‌اڵت گرنگی به به‌یاساییكردنی پڕۆژە‌كه ن���ادات ،حكومه‌تیش بێده‌نگه له جێبه‌جێكردنی و ب�ه شێوه‌یه‌كی نادادپه‌روه‌رانه بودجه به حزبه‌كان ده‌دات.. ل2
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
كوتله‌كانی په‌رله‌مان ناڕازین ب ه پێوه‌ری كورسی بودجه‌ی حزبه‌كان بدرێت «لیستی كوردستانی ڕێگرن پرۆژە‌یاسای حزبه‌كان په‌سه‌ند بكرێت» «وه‌زیری دارایی نازانێت پارتی چه‌ندە پاره له حكومه‌ت بۆ خۆی ده‌بات» سەید نامی ـ گۆران عوسامن پڕۆژە‌یاسای بودجه‌ی حزبه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی دووجار خوێندنه‌وه‌ی بۆ كراوه ،به‌اڵم ماوه‌ی دووساڵه نه‌خراوه‌ته ب���واری جێبه‌جێكردنه‌وه .ب��ه وت��هی ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی یاسایی ،فراكسیۆنی ده‌س��ه‌اڵت گرنگی به به‌یاساییكردنی پڕۆژە‌كه نادات ،حكومه‌تیش بێده‌نگه ل��ه جێبه‌جێكردنی و ب��ه شێوه‌یه‌كی ن��ادادپ��ه‌روه‌ران��ه بودجه به حزبه‌كان ده‌دات. دك���ت���ۆر ئ���ه‌ح���م���ه‌د وه‌رت�����ێ، په‌رله‌مانتاری كوردستان ،سه‌باره‌ت به پشتگیریی دارای��ی ح��زب و پارته سیاسییه‌كان ،ده‌ڵێت «ت��ا ئێستا ئه‌و بابه‌ته یه‌كالیی نه‌بووه‌ته‌وه ،ناكۆكییه‌كان له‌سه‌ر پێوه‌ر و بڕی پاره‌كه‌یه ،ئه‌گه‌ر كورسیی په‌رله‌مان بكرێته پێوه‌ر بۆ بودجه‌ی حزبه‌كان ،ئه‌و بڕە چه‌ند بێت بۆ هه‌ر كورسییه‌ك ،پاشان ته‌نیا كورسی بێت یاخود حساب بۆ خه‌بات و ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی و راگه‌یاندن و باره‌گاكانی و مێژوو خه‌باته‌كه‌ی ده‌ك��رێ��ت» .له درێژەی قسه‌كانیدا ،ناوبراو ئاماژه به‌وه ده‌كات «هه‌رچه‌نده په‌رله‌مان ئه‌مساڵ له ب��ودج��هی 2012دا به م��ادده‌ی��ه‌ك جێگیری كردووه ،له‌م خوله‌ی گرێدانی ت��ازه‌دا ده‌بێت په‌رله‌مان ئه‌و پڕۆژە‌یه په‌سه‌ند بكات ،ب��ه‌اڵم ئه‌مه‌ش دیسان
راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال رۆژی دووش��ه‌م��م��ه 9/10 كۆمه‌ڵی ئیسالمیی كوردستان ب ه به‌شداریی 400ئه‌ندام له شاری ه��ه‌ول��ێ��ر ،ده‌س��ت��ی ب��ه كاره‌كانی كۆنفرانسی ئاسایی كرد و تیایدا وتاری پێشه‌وا و ئه‌میر و لیژنه‌ی ب��ااڵی كۆنفرانس خ��وێ�نران��ه‌وه و راپۆرتی ئۆرگانه‌كانی ئه‌و حزبه پێشكه‌ش كران. عه‌بدولستار مه‌جید ،به‌رپرسی دامه‌زراوه‌ی مه‌ڵبه‌نده‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له میانی خوێندنه‌وه‌ی ڕاپۆرتی دامه‌زراوه‌كه‌یدا وتی «له سنووری سه‌رجه‌م مه‌ڵبه‌نده‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسالمییدا ته‌نیا 85كه‌س وازیان له ڕێكخستنه‌كان هێناوه ،له به‌رانبه‌ردا 581كه‌س په‌یوه‌ندییان ك������ردووه و 2007ك��ه‌س��ی��ش په‌یوه‌ندییان پێوه كراوه» ،ناوبراو له درێژەی راپۆرته‌كه‌یدا خوێندیه‌وه ك��ه «ه��ه‌ن��دێ ج��ار گله‌یی ئ��ه‌وه كراوه پاداشت و سزامان جێبه‌جێ ن��ه‌ك��ردووه ب��هران��ب��ه‌ر ئه‌ندامان، ب��ه‌اڵم ئێمه ئ��ه‌وه‌م��ان ك���ردووه.. 218ڕێزلێنان هه‌بووه بۆ كادیرانی چ��االك و ماندووه‌كانیش خه‌اڵت كراون 126 ،سوپاسنامه‌ش ئاڕاسته‌ی ئه‌ندامان كراوه ،له به‌رانبه‌ردا ته‌نیا 22سه‌رزه‌نشت هه‌بووه بۆ ئه‌و ئه‌ندامانه‌ی سه‌رپێچییان هه‌بووه». الی خ��ۆش��ی��ه‌وه م��ح��ه‌م��ه‌د حه‌كیم ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی بااڵی كۆنفرانس رایگه‌یاندووه «هیچ ئه‌ندامێك بایكۆتی كۆنفرانسی نه‌كردووه ،كاره‌كانی كۆنفرانسیش به شێوه‌ی ئاسایی به‌ڕێوه چوون، ئ��ه‌وان��ه‌ش��ی ن��هه��ات��وون ب��ه هۆی كارێكی گرنگ و بۆنه‌گونجانه‌وه
گۆڕانكاریی له بودجه‌ی حزبه‌كان: پارتی دیموكرات ،نه‌زانراوه. یه‌كێتی نیشتیامنی که 4ملیۆن دۆال ر ده‌بێت به 1ملیار و 550ملیۆن دینار. بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له 500ملیۆن دیناره‌وه ده‌بێت به 1ملیار و 250 ملیۆن. كۆمه‌ڵی ئیسالمی له 350ملیۆن دیناره‌وه ده‌بێت به 200ملیۆن. یه‌كگرتووی ئیسالمی له 450ملیۆن دیناره‌وه ده‌بێت به 300ملیۆن. بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی له 200ملیۆن دیناره‌وه ده‌بێت به 100ملیۆن. حزبی شیوعی له 580ملیۆن دیناره‌وه ده‌بێت به 50ملیۆن. حزبی سۆسیالست له 350ملیۆن دیناره‌وه ده‌بێت به 100ملیۆن. په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه هه‌یه رێگریی ده‌بێت ل��ه‌الی��ه‌ن فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان، به‌تایبه‌ت فراكسیۆنه‌كانی ده‌س��ه‌اڵت، ئه‌گه‌ر جددییه‌ت نه‌بێت بۆی ،ئه‌وه من قه‌ناعه‌تم نییه له‌م خوله‌شدا په‌سه‌ند بكرێت و ببێته یاسا». ئه‌و په‌رله‌مانتاره وتیشی «ئێمه وه‌كو لیژنه‌ی یاسایی ڕاپۆرتی خۆمان نووسیوه ،ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به بڕەكه‌وه هه‌یه به بۆشایی هێڵراوه‌ته‌وه ،به‌اڵم بیر و بۆچوون هه‌یه ،هه‌ندێك پێیانوایه بۆ
هه‌ر كورسییه‌كی په‌رله‌مان 50ملیۆن دیناری پێ بدرێت ،هه‌ندێك پێیانوایه 80ملیۆن بێت ،هه‌شه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه 60ملیۆن بێت ،ئه‌مه بۆ پێوه‌ری كورسیی په‌رله‌مان ،به‌اڵم هه‌موویان رازی نین ته‌نها پێوه‌ر كورسیی په‌رله‌مانی بێت». ل��ه‌ب��اره‌ی ئ��هو لیسته‌ی رێگره له ب��ه‌رده‌م پرۆژە‌یاساكه ،وه‌رت��ێ ده‌ڵێت «زی��ات��ر لیستی كوردستانی ڕێگرن، هه‌رچه‌ند ئه‌وان ناڵێن ڕازی نین ،ده‌ڵێن با رێكه‌وتن له‌سه‌ر پێوه‌ره‌كان بكرێت،
به‌اڵم عه‌داله‌ت و هاوسه‌نگی نییه له پێدانی ئه‌و پاره‌یه به حزبه‌كان». ئه‌حمه‌د وه‌رتێ ره‌خنه له پێوه‌ره‌كان ده‌گرێت و پێیوایه زۆر روون و رۆشن نیین ،نابێت پێوه‌ره‌كان به میزاجی حكومه‌ت بن ،به كێ زیاتر ده‌دا و به كێ كه‌مرت ده‌دا ،هه‌روه‌ها هه‌روه‌ختێ ویستی بیبڕێت .ه���ه‌روه‌ك ئ��ه‌وه‌ش ده‌خاته روو «تا ئێستا ئه‌و بودجه‌یه‌ی ده‌درێ���ت ب��ه پێی سولفه ده‌درێ���ت، هه‌ركات یاسای بۆ ده‌رچوو ،هه‌ر حزبێك
زیاده‌ی وه‌رگرتبوو لێی وه‌رده‌گیرێته‌وه، به پێچه‌وانه‌شه‌وه». په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی ئیسالمی له‌باره‌ی گفتوگۆی په‌رله‌مانه‌وه ده‌ڵێت «ئه‌مساڵ له بودجه‌دا 200ملیار دینار دانراوه بۆ حزب و رێكخراوه‌كان، په‌رله‌مان جیای ك��رده‌وه و 15ملیاری دانا بۆ رێكخراوه ناحكومییه‌كان و 185 ملیاریش بۆ حزبه‌كان». ئیسامعیل گ��ه‌اڵڵ��هی��ی ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی كوردستانیش
كۆمه‌ڵی ئیسالمی كۆنفرانسی ئاسایی ده‌به‌ستێت
به‌یان ورده‌كاریی راپۆرت ه داراییه‌كانی ئه‌و حزب ه ده‌خات ه روو
ئامادەبوواىن کۆنفرانىس ئاسایی کۆمەڵى ئیسالمیی کوردستان ـ هەولێر
ب��ووه نه‌ك بایكۆتكردن ،ژم��اره‌ی ئه‌و ئه‌ندامانه‌شی كه نه‌هاتوون ،نزیكه‌ی 50 ئه‌ندامه». س�����ه‌ب�����اره‌ت ب����ه داه�������ات و خه‌رجییه‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له دوو ساڵی رابردوودا ،ئه‌نوه‌ر سه‌نگاوی
ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی ئ��هو حزبه، ڕاپۆرتی كار و چاالكیی دام��ه‌زراوه‌ی كارگێڕیی و دارای���ی له كۆنفرانسدا خوێنده‌وه و داتاكانی خستنه ڕوو .به پێی ئه‌و راپۆرته كه زانیارییه‌كانی له ماڵپه‌ڕی فه‌رمیی ئه‌و حزبه (كۆمه‌ڵنیوز)
دا ب�ڵاوك��راون��ه‌ت��ه‌وه ،ئ��هو داهاتانه‌ی كۆمه‌ڵی ئیسالمیی ده‌ستی كه‌وتووە، بریتین له (مینحه‌ی حكومه‌ت :هه‌شت ملیار و 400ملیۆن دی��ن��ار ،داهاتی په‌رله‌مانتاران و ئیداریات :سێ ملیار و 47ملیۆن و 471هه‌زار دینار ،داهاتی
وه‌رگرتنه‌وه‌ی قه‌رز 69 :ملیۆن و 135 هه‌زار دینار ،داهاتی پرۆژە 546 :ملیۆن و 253ه��ه‌زار و 500دینار ،داهاتی خێرخوازی 647 :ملیۆن و 203هه‌زار دی��ن��ار) ،كه ك��ۆی گشتیی داهاته‌كان ده‌كاته ( 12ملیار و 710ملیۆن و 62
به (به‌یان)ی راگه‌یاند «یه‌كێتی و پارتی نه‌ك له به‌رده‌م ئه‌م یاسایه‌دا ،به‌ڵكو له به‌رده‌م زۆربه‌ی یاساكاندا رێگرن ،چونكه هه‌رچی واڵت ب��ه‌ره‌و دام��ه‌زراوه‌ی��ی و یاسایی بڕوات ،ئه‌وان ده‌سه‌اڵته‌كانیان كه‌مرت ده‌بێته‌وه و پانتایی یاریكردنیان الوازت��ر ده‌بێت و كارته‌كانی ده‌ستیان هێواش هێواش ده‌سووتێت». ن��اوب��راو پێیوایه گ��ه‌ر یارمه‌تی دارای���ی حزبه‌كان ب��ه یاسا رێكخرا، ده‌س���ه‌اڵت ن��ات��وان��ن هه‌میشه فشار بخه‌نه س��ه‌ر حزبه‌كان ،ی��ان بودجه‌ی حزبێك ببڕن و بودجه‌ی حزبێكی دیكه زی��اد بكه‌ن ،ه���ه‌روه‌ك ده‌ڵێت «ئه‌م یارمه‌تی داراییه كارتێكی سیاسییه ئێستا به‌كار ده‌هێرنێت ،بۆ منوونه له كاتی خۆپیشاندانه‌كانی سلێامنیدا یارمه‌تی دارایی الیه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌كانیان بڕی، بۆیه ئه‌وان هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئه‌م كارته له ده‌ستیاندا مبێنێته‌وه ،له راستیدا كارتێكی نامه‌رشوعه». ئیسامعیل گ��ه‌اڵڵ��هی��ی وتیشی «وه‌زاره‌ت���ی دارای��ی راپۆرتێكی وردی پێنه‌داوین كه پارتی و یه‌كێتی چه‌ند بودجه وه‌رده‌گ��رن ،به داخ��ه‌وه ماوه‌ی سێ ساڵه ئێمه داوا ده‌كه‌ین و چووینه‌ته وه‌زاره‌تی دارایی ،ته‌نیا جارێكیان شێخ بایز ،وه‌زیری دارایی ،به منی وت یه‌كێتی مانگانه چوار ملیۆن دۆالر وه‌رده‌گرێت، به‌اڵم وتی من نازانم پارتی چه‌ند بودجه ده‌بات بۆ خۆی».
هه‌زار و 500دینار). ه���ه‌روه‌ك خه‌رجییه‌كانیش پێكهاتوون ل��ه (م��ووچ��ه :شه‌ش ملیار و 345ملیۆن و 143هه‌زار دینار ،بودجه :دوو ملیار و 235 ملیۆن و 416هه‌زار و 500دینار، ك��رێ خانوو 199 :ملیۆن و 406 هه‌زار دینار ،سه‌اڵحیاتی مه‌كته‌بی سیاسی :سێ ملیار و 437ملیۆن و 382هه‌زار دینار ،ه��ه‌روه‌ك %5 پاشه‌كه‌وت ب��ووه كه ده‌كاته 60 ملیۆن دینار) ،كه رایانگه‌یاندووه كۆی گشتیی خه‌رجی ده‌كاته 12 ملیار و 597ملیۆن و 347هه‌زار و 500دینار. دوای لێكدانه‌وه‌ی ئه‌ندازه‌ی داه��ات و خه‌رجییه‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كه له ماڵپه‌ڕی فه‌رمی ئه‌و حزبه‌دا باڵوكراوه‌ته‌وه( ،به‌یان) بۆی ئاشكرابوو كه له‌و ئاماره‌ی خراوه‌ته روو ،بڕی 320ملیۆن دینار زیاتر له كۆی گشتی خه‌رجییه‌كان حساب ك��راوه ،وات��ه كۆی گشتیی خه‌رجییه‌كانی ئه‌و حزبه له‌بری (12 ملیار و 597ملیۆن و 347هه‌زار و 500دینار) ،ده‌كاته ( 12ملیار و 277 ملیۆن و 347هه‌زار و 500دینار). جگه له‌وه‌ش به‌و خستنه‌ڕووه بێت، بڕی 112ملیۆن و 715هه‌زار دینار ماوه‌ته‌وه كه ئاماژە‌ی پێنه‌كراوه. س��ه‌ب��اره‌ت ب��هو ب��ڕە‌ی له نێو ئه‌و داتایانه‌دا نه‌نوورساوه و كێ لێی ئاگاداره؟ به‌یان په‌یوه‌ندی به ئه‌نوه‌ر سه‌نگاوییەوە كرد ،ناوبراو رایگه‌یاند «ئه‌و جیاوازییه‌ی ئێوه باسی ده‌ك��ه‌ن له داهاتی دارای��ی م��اوه‌ت��ه‌وه و ل��ه راپ��ۆرت��ه‌ك��ه‌ش��دا ب��ه ئاشكرا خستوومانه‌ته ڕوو، راسته‌وخۆش له كه‌ناڵی ئاسامنیی په‌یام په‌خش كراوه».
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك:
بەیان .سەید نامی به‌یان :سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و ره‌وش ه نائارامه‌ی چه‌ند رۆژی راب��ردووی كه‌ركووك و ده‌وروبه‌ری ،هۆكاره‌كه‌ی بۆ شكستهێنانی پالنی ئه‌منیی ئه‌و شاره ده‌گه‌ڕێته‌وه ،یان نا؟ ت��اڵ��ه‌ب��ان��ی :ئ��هو ب��ارودۆخ��ه ناجێگیره ئه‌منییه‌ی له هه‌موو عێراقدا هه‌یه ،په‌یوه‌ندی به‌و پالنه‌وه نییه ،چونكه له‌پێش ئه‌و ئه‌گه‌ر باسی هێزی دیجله ده‌كه‌ی ،پێش ئه‌وه‌ش هه‌ر وابووه و به‌رده‌وامه له‌و بواره‌دا، ئه‌مه ده‌یسه‌ملێنێت حكومه‌تی فیدراڵی و و هزاره‌ت���ه ناوخۆكه‌ی ناتوانێت بارێكی ئاسایش بۆ هه‌موو عێراق بگه‌ڕێنێته‌وه ،به‌تایبه‌تی شاری كه‌ركووكیش كه مه‌به‌ستیانه. به‌یان :كه‌واته دروستكردنی ژووری ع��ه‌م��ه‌ل��ی��ات��ی دی��ج��ل��ه چ كاریگه‌رییه‌كی هه‌بوو بۆ پاراستنی ئاسایشی ك��ه‌رك��ووك ،ده‌توانرێت بوترێت ئه‌و ژووره هه‌ر له سه‌ره‌تاوه فه‌شه‌لی هێناوه؟ ت��اڵ��ه‌ب��ان��ی :ئ����هو ژووری عه‌مه‌لیات ه كورد ره‌تی كردووه‌ته‌وه و توركامنیش بایكۆتی ك��ردووه و عه‌ره‌بیش پشتگیری لێكردووه. ئێمه وه‌كو كورد و لیستی برایه‌تی ك��ه‌رك��ووك ئ��هو هه‌ڵوێسته‌مان له دانیشتنی نائاسایی راگه‌یاند كه ئه‌م هێزه ناتوانێت ئاسایش بۆ كه‌ركووك بهێنێت ،چونكه له دیاله و ئه‌نبار و موسڵیش فه‌شه‌لی هێناوه. ب��هی��ان :پێتوایه ئ��هو پالنه ئه‌منییانه له كه‌ركووكدا داده‌نرێن س��ه‌رك��ه‌وت��وو ن��ه‌ب��وون و شكست ده‌هێنن؟ تاڵه‌بانی :به‌ڵێ به دڵنیاییه‌وه، وه‌زاره‌تی ناوخۆ هیچ چاودێرییه‌كی نییه ،چونكه تاكو ئێستا و هزاره‌ته‌كه دان��ه‌م��ه‌زراوه ،بۆیه هه‌موو ئه‌و كێشانه ب���ه‌رده‌وام ده‌ب��ێ��ت ،تاكو
هه‌موو پالنه ئه‌منییه‌كان شكستیان هێناوه له دوو هه‌فته‌ی رابردوودا شه‌پۆلێكی ته‌قینه‌وه و توندووتیژی شاری كه‌ركووك و چه‌ند ناوچه‌یه‌كی دیكه‌ی گرته‌وه ،ژماره‌یه‌ك قوربانیی لێكه‌وته‌وه ،به‌رپرسێكی رایده‌گه‌یه‌نێت پێویسته به‌رپرسانی هه‌رێم ئه‌م دۆسیه‌یه له‌گه‌ڵ ناوه‌ند یه‌كالیی بكه‌نه‌وه ،رێبوار تاڵه‌بانی ،جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك ،سه‌باره‌ت به‌و بارودۆخه نوێیه ،وه‌اڵمی (به‌یان) ده‌داته‌وه.
کەرکووکییەکان ئیرت بەرگەى ئەم بارودۆخە ناگرن .فۆتۆگراف :شڤان جەباری
چاره‌سه‌ری ئه‌و دوو وه‌زاره‌ت��ه گرنگه‌ی عێراق نه‌كرێت ،كه وه‌زاره‌تی به‌رگری و ناوخۆیه. به‌یان :هۆكاری سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و ته‌قینه‌وه و ك��اره تیرۆرستییانه بۆچی ده‌گه‌ڕێننه‌وه؟ تاڵه‌بانی :نه‌بوونی پالن و نیزامێك كه ب��ه‌دواداچ��وون و چاودێریی بكات. نه‌بوونی سرتاتیژییه‌كی ئه‌منی بۆ هه‌موو عێراق .نه‌بوونی چاودێریكردن له الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقەوە بۆ
به‌یان ئه‌و یاسایانه ده‌خاته ڕوو كه ره‌هه‌ندی نیشتیامنییان هه‌یه
بەیان .گۆران عوسامن ـ سەید نامی ئه‌و یاسایانه‌ی له هه‌رێم ره‌هه‌ندی نیشتیامنییان هه‌یه ،به‌رژە‌وه‌ندیی گشتیی هاوواڵتیان له‌خۆ ده‌گرن و داوا ده‌كرێت پێداچوونه‌وه‌یان بۆ بكرێت و بگه‌ڕێنه‌وه په‌رله‌مانی كوردستان ،گرنگرتین ئه‌و یاسایانه‌ش پێكهاتوون له (ده‌ستووری هه‌رێم ،ده‌زگای ئاسایش ،ئه‌نجومه‌نی نیشتیامنی ،ده‌سته‌ی دانوستانی هه‌رێمی كوردستان ،كۆمسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژادن ،رێكخستنی خۆپیشاندان ،داواكاری گشتی ،ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان ،بودجه‌ی حزبه‌كان)، پێده‌چێت له داهاتووشدا یاسای دیكه بێنه پێشه‌وه ك ه ره‌هه‌ندی نیشتیامنی و سیاسییان هه‌بێت ،هه‌روه‌ها مه‌رج نییه یاساكان سنووردار بن. ئ��ارام قادر ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان سه‌باره‌ت به گه‌ڕانه‌وه‌ی یاساكان بۆ په‌رله‌مان و هه‌مواركردنه‌وه یان نوێكردنه‌وەیان ،ڕە‌شبینه و ده‌ڵێت «پێشبینی ئه‌وه ناكه‌م یاساكان بگه‌ڕێرنێنه‌وه بۆ په‌رله‌مان». تاریق جه‌وهه‌ر ،سكرتێری رۆژنامه‌وانیی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان بۆ (به‌یان) ڕایگه‌یاند «سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان له مانگی ڕە‌مه‌زان و له میانه‌ی كۆبوونه‌وی له‌گه‌ڵ ڕاوێژكاری الیه‌نه سیاسییه‌كان ،داوایكرد فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان ل ه نێو خۆیاندا رێك بكه‌ون له‌سه‌ر ئه‌و پڕۆژە‌یاسایانه‌ی له په‌رله‌مان گیریان خواردووه ،تا جۆرێك هه‌ماهه‌نگی هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ته‌وافوق بكه‌ن و بكه‌ونه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه ،سه‌رۆكی په‌رله‌مانیش له كاتی كردنه‌وه‌ی ئه‌م دانیشتنانه‌ی دواییدا ته‌ئكیدی له‌سه‌ر ئه‌و پڕۆژانه كرده‌وه و وتی گرنگیش ده‌ده‌ین به‌و پڕۆژانه‌ی ڕە‌هه‌ندی نیشتامنییان هه‌یه». سه‌باره‌ت به‌و یاسایانه‌ی به زۆرینه تێپه‌ڕیرناون و ڕە‌هه‌ندی نیشتامنییان هه‌یه ،سكرتێری رۆژنامه‌وانیی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ،وتی «هه‌مواركردنه‌وه و پێداچوونه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به خودی فراكسیۆنه‌كانه‌وه هه‌یه ،ده‌بێت خۆیان له نێو خۆیاندا رێك بكه‌ون له‌سه‌ر هه‌مواركردنه‌وه‌ی».
حكومه‌تی فیدراڵی. ب��هی��ان :تاچه‌ند هاتنی وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی توركیا بۆ كه‌ركووك هۆكاری سه‌رهه‌ڵدان و زیادبوونی ئه‌و ته‌قینه‌وانه‌ی ئه‌م دواییه بووه؟ تاڵه‌بانی :له‌پێش داود ئۆغلۆ و دوای ئه‌ویش ئه‌م شاره هه‌روه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه ،تاكو ئه‌و كه‌سه‌ی ئه‌م كاره‌ی پێسپێردراوه ئه‌دای نه‌كات ،واته ده‌بێت لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگری له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ،وه‌زاره‌تی ناوخۆ به‌رپرس بكات
و بیهێنێـته ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و لێی بپرسێته‌وه ،كه ئه‌و هه‌موو ته‌قینه‌وانه چییه له هه‌موو عێراقدا ئه‌نجام ده‌درێن؟ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیش پالنیان نییه بۆ ئاسایشی هه‌موو عێراق ،ئه‌وانه هه‌موو به‌رپرسیارێتی ئه‌و ده‌زگای بااڵی یاسادانان و چاودێرییه‌یه كه حوكمی عێراق ده‌كات و ده‌سه‌اڵتی نه‌ماوه. به‌یان :به ڕای ئێوه رێگاچاره بۆ هێوركردنه‌وه‌ی ئه‌و ب��ار ه نائه‌منییه‌ی دروست بووه چییە؟
تاڵه‌بانی :رێكه‌وتنێكی سیاسیی سه‌رتاسه‌ریی ئه‌و كوتله و كیانانه‌ی كه عێراقیان پێكهێناوه .تا نه‌گه‌ن ه رێكه‌وتن و هه‌ماهه‌نگی له نێوان خۆیان و حكومه‌تدا و به‌شداریی ئیختیاریی نه‌بێت ،ئه‌وكاته عێراق هه‌ر ئاوا به‌رده‌وام ده‌بێت و هیچ كوتله و حزبێكی سیاسی ناتوانێت عێراق حوكم بكات. ب��هی��ان :چی بكرێت بۆ پاراستی بارودۆخی ئاسایشی كه‌ركووك؟ تاڵه‌بانی :من وه‌كو كوردێك و ئه‌و
ماده‌یه‌ی كه په‌یوه‌سته به كورده‌و ه و ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی كه هه‌مانه ،وه‌كو ح��زب و س��ه‌رك��رد ه سیاسییه‌كان، ده‌بێت داكۆكییه‌كی زۆر بكه‌ن له بارودۆخه‌كه ،به‌تایبه‌تی جه‌نابی سه‌رۆكی كۆمار و هه‌رێم ،ك ه چیرت ئ��ه‌م ب��ارودۆخ��ه كه‌ركووكییه‌كان به‌رگه‌ی ناگرن ،ئه‌م مه‌له‌فه ده‌بێ یه‌كالبكرێته‌وه له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیداڵی و بگه‌ن به ئه‌نجامیش. ب��هی��ان :پێتوایه رێ��ك��خ��راوه چه‌كداره‌كان له‌پشت ئه‌و ته‌قینه‌وه و نائارامییه‌وه بن كه شاره‌كه‌ی گرتووه‌ته‌وه ،یاخود ملمالنێی نێوان كوتله‌كان خۆیانه؟ تاڵه‌بانی :به‌دڵنیاییه‌وه فه‌سادی سیاسی له‌سه‌روی هه‌موویه‌وه‌یه‌تی. به‌یان :ده‌توانرێت بوترێت ئه‌و رێكخراوه چه‌كداره تێكده‌رانه رۆڵیان نه‌ماو ه له عێراقدا؟ تاڵه‌بانی :نه‌خێر ،به‌پێچه‌وانه‌وه له ئه‌نجامی نه‌بوونی رێكه‌وتنی كوتله سیاسییه‌كان ئیرهاب به‌هێزه ،ئه‌گینا كوتله و كیان و حزبه سیاسییه‌كانی عێراق یه‌كگرتوو بن و یه‌ك پرۆژە‌یان هه‌بێت بۆ دابینكردنی ئاسایش بۆ هه‌موو عێراق ،تیرۆریسته‌كان ناتوانن له هیچ شوێنێك ته‌قینه‌وه بكه‌ن، به‌اڵم تیرۆریسته‌كان له نه‌بوونی ئه‌و پالنه حه‌كیمه ئه‌و كارانه ده‌كه‌ن.
«پێویسته له 2012دا هه‌ر خێزانێک 500دۆالری پێبدرێت» گۆران عوسامن ـ سەید نامی به پێی یاسای بوجه‌ی حكومه‌تی عێراقی فیدراڵ و له مادده‌ی ( )2بڕگه‌ی (و)دا هاتووه «%25ی زی��اده‌ی نه‌وتی ساڵی 2012داب��ه‌ش ده‌كرێت به‌سه‌ر هاوواڵتیانی عێراقدا ،ئه‌مه‌ش هاوواڵتیانی ك��وردس��ت��ان ده‌گ��رێ��ت��ه‌وه ،چونكه له‌و زی���اده‌ی نه‌وته %17ی داده‌ن��رێ��ت بۆ هه‌رێمی كوردستان» .ه��ه‌روه‌ك «گه‌ر بڕی فرۆشتنی نه‌وت بۆ هه‌ر به‌رمیلێك له 75دۆالر زیاتر بێت ،له‌و بڕە %25ی دانراوه بۆ ئه‌وه‌ی به شێوه‌ی كاش بدرێت به هاوواڵتیانی هه‌رێمی كوردستان ،به‌و شێوه‌یه‌ش كه ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی عێراق باسیان ك��ردووه ،بڕەكه ( 400بۆ )500دۆالره ،ئه‌گه‌ری هه‌یه زیاتریش بێت». ئارام قادر ،په‌رله‌مانتاری كوردستان له لێدوانێكی تایبه‌تدا بۆ (به‌یان) ،ڕایگه‌یاند «پێویسته حكومه‌تی هه‌رێم پابه‌ند بێت به‌و بڕیاره‌وه و ئه‌و پاره‌یه بدات به هاوواڵتیان ،چونكه یاساكه مافێكی هاوواڵتیانه ،ناكرێت به هیچ پاساوێك حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌و بڕگه و مادده‌یه جێبه‌جێ نه‌كات» .له الیه‌كی دیكه‌وه و پێشرت وته‌بێژی فه‌رمیی وه‌زاره‌تی دارایی هه‌رێم ،بۆ راگه‌یاندنه‌كان بێئاگایی خۆی له‌وباره‌یه‌وه ده‌ربڕیبوو ،له به‌رامبه‌ریشدا ئ��ارام ق��ادر ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌ت��ی دارای��ی بڵێت ئاگامان له‌و بڕیاره نییه، ده‌بێته جێگه‌ی پرسیار له‌سه‌ریان، وه‌زاره‌تی دارایی پێویسته كۆمه‌ڵێك ئه‌رك و پاپه‌ندبوون هه‌یه جێبه‌جێیان بكات،
له یاسای بودجه‌ی حكومه‌تی عێراقی بۆ ساڵی ،2012چونكه ته‌نیا ئه‌و بڕگه‌یه نییه ،كۆمه‌ڵێك بڕگه و مادده‌یه ،پێویسته حكومه‌ت ئه‌و بڕگه‌یه فه‌رامۆش نه‌كات، چونكه له به‌رژە‌وه‌ندیی هاوواڵتیاندایه». الی خۆیشییه‌وه ڕەشید تاهیر، بریكاری وه‌زاره‌ت��ی دارای��ی بۆ (به‌یان) وتی «ئه‌گه‌ر بودجه‌ی زیاده‌ی ته‌كمیلی په‌سه‌ندكرا له په‌رله‌مانی عێراق ،جێبه‌جێ ده‌كرێت ،چی بڕیارێك له‌سه‌ر بودجه‌ی ته‌كمیلی له په‌رله‌مانی عێراق ده‌رچوو، ئێمه پابه‌ند ده‌ب��ی��ن پ��ێ��وه‌ی» .ب��ه‌اڵم دلێر تاریق ،وته‌بێژی وه‌زاره‌ت��ی دارایی بێئاگایی خۆی له‌و بڕیاره ده‌ربڕی و به (به‌یان)ی راگه‌یاند «تا ئێستا هیچ شتێكی ره‌سمی به‌ده‌ست ئێمه نه‌گه‌شتووه،
پێشموابێ تا ئێستا له به‌غداش په‌سه‌ند نه‌كراوه و ته‌نیا قسه‌یه‌ك بووه و كراوه، هه‌ركاتێكیش به نوورساوی فه‌رمی ئه‌و بابه‌ته بگاته الی ئێمه ،ده‌بێت شێوازی بودجه‌كه ده‌ستنیشان بكرێت ،له كوێوه ئه‌و زیاده‌یه ده‌درێت ،هه‌ر بڕیارێكیش له ئه‌نجومه‌نی عێراق ده‌ربچێت ،ئێمه‌ش ده‌گرێته‌وه». نه‌جیبه نه‌جیب ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق و ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارای��ی له لێدوانێكدا بۆ (ب��هی��ان) ده‌ڵێت «ئه‌و بڕیاره به‌ندێكی یاساییه و له بودجه‌ی گشتییدا هاتووه ،ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق پابه‌نده به دابه‌شكردنی %25ی زی��اده‌ی فرۆشتنی ن��ه‌وت ،به ڕێنامیی هه‌ردوو وه‌زراره‌تی دارایی و پالندانان».
ناوبراو ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات «ل ه 6/3ی ،2012نۆ ترلیۆن و 250ملیار دینار بڕی زیاده‌ی داهاتی نه‌وته ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌های نه‌وت هه‌ر به‌و شێوه‌یه مبێنێته‌وه، یاخود زیاد بكات ،ئه‌وكات زیاده‌كه‌ش گۆڕانكاریی تێدا ده‌بێت ،تا كۆتایی ئه‌مساڵ ده‌بێت هه‌موو هاوواڵتیانی عێراق و كوردستانیش بگرێته‌وه». نه‌جیبه نه‌جیب ئ��ه‌وه‌ش ده‌خاته روو كه «دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو وه‌زاره‌تی دارای��ی و پالندانانی عێراق پالنه‌كه بۆ دابه‌شكردن داده‌نێن ،به‌شه بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستانیش دیاری ده‌كرێت و ده‌درێ��ت��ه وه‌زاره‌ت���ی دارای��ی هه‌رێم و ده‌بێت پابه‌ندبن به‌و یاسایه‌وه بۆ دابه‌شكردنی به‌سه‌ر هاوواڵتیاندا».
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
داوا دەکرێت شەهرستاىن دەست لەکار بکێشێتەوە و دادگایى بکرێت
ل ه چاوه‌ڕوانیی گۆدۆی چاره‌سه‌ری ناكۆكییه سیاسییه‌كانی عێراقدا
گه‌نده‌ڵی عه‌رشه‌كه‌ی ده‌هه‌ژێنێت
د .سامان فه‌وزی* عێراقییه‌كان شه‌ش مانگی یه‌كه‌می ساڵی 2012یان به‌سه‌ربرد، ب ه ئومێد و باس و خواستی به‌ستنی ئه‌و كۆنگر‌ه نیشتامنییه‌ی ك ه سه‌رۆك كۆمار (جه‌الل تاڵه‌بانی) بانگه‌شه‌ی بۆ كردبوو ،وا شه‌ش مانگی دووه‌می ئه‌و ساڵه‌ش به‌سه‌رده‌چێت ب ه ئومێدی باس و خواستی ئه‌و وه‌ره‌ق ه چاكسازییه‌ی ك ه سه‌رۆكی كوتله‌ی هاوپه‌یامنیی نیشتامنی (د .ئیرباهیم جه‌عفه‌ری) بانگه‌شه‌ی بۆ كردووه .هه‌موومان د هزانین ناكۆكیی ه سیاسییه‌كان ل ه عێراقدا چین و چۆنیش چاره‌سه‌ر ده‌بن ،كه‌چی نزیكه‌ی سێ مانگ ه هه‌موان سه‌رقاڵی وه‌ره‌قه‌یه‌كی چاكسازیی كراون كه تاوه‌كو ئێستا نازانرێت ناوه‌رۆكه‌كه‌ی چییه. ئه‌و وه‌ره‌ق ه چاكسازییه‌ی ك ه تا نووسینی ئه‌م بابه‌ت ه ن ه كه‌س بینیویه‌تی و ن ه ده‌شزانرێت به‌ند و خاڵه‌كانی چین ،كه‌چی هه‌موان لێدوانی له‌سه‌ر ده‌ده‌ن و هه‌ریه‌ك ه و ب ه جۆرێك ب ه سه‌ر و باڵیدا هه‌ڵده‌دات ،تا ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی پ هرله‌مانتار و بگره كوتله‌ی پ هرله‌مانییش هه‌ی ه هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو ه پێشوازیی لێكردووه ،به‌ب ێ ئه‌وه‌ی زانیبێتی چییه و ناوه‌رۆكه‌كه‌ی ل ه چی پێكهاتووه .له دوالێدوانی به‌شێك ل ه ئه‌ندامانی لیستی هاوپه‌یامنیی نیشتامنی ،به‌تایبه‌ت الیه‌نی ده‌وڵه‌تی یاسادا ،هاتووه، ك ه ئه‌و وه‌ره‌قه‌ی ه چاوه‌ڕێی سه‌رۆك كۆماری عێراق ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت بگه‌ڕێته‌وه ،تاوه‌كو ل ه الی خۆیه‌وه بینێرێت بۆ كوتل ه سیاسیی ه ناكۆكه‌كان! ل ه كاتێكدا هێشتا خودی ئه‌و كوتله‌یه‌ی خاوه‌ن بیرۆكه‌ی وه‌ره‌قه‌ی چاكسازییه، رێككه‌وتنی له‌سه‌ر نه‌كردوو ه و نه‌یتوانیو ه حه‌زی الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی نێو یه‌ك پێكهاته‌ی عێراق بشكێنێت، ك ه شیعه‌یه ،ئه‌ی چۆن ده‌توانێت له ئاستی حه‌ز و داواكارییه‌كانی كوتله‌كانی دیكه‌ی وه‌ك عێراقی ه و كوردستانیدا بێت ،ك ه جیاوازییه‌كانیان له‌گه‌ڵ هاوپه‌یامنیی نیشتامنی زۆر زیاتره ل ه جیاوازیی الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی ناو خودی هاوپه‌یامنیه‌ته‌كه؟! ئه‌وه‌ی كه لێی دڵنیام (د .ئیرباهیم جه‌عفه‌ری) ل ه دواجاردا ئه‌و وه‌ره‌ق ه چاكسازییه ئاماد ه ده‌كات ك ه پڕاوپڕ ده‌بێت ل ه ده‌سته‌واژە‌یه‌كی قووڵی فیكریی و قانونیی دووباره‌كردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌شت خاڵه‌ی ك ه پێشووتر سه‌رۆك كۆمار بۆ چاره‌سه‌ركردنی ره‌وشه‌كه رایگه‌یاندبوون ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه چاوه‌ڕێی ناكه‌م ئه‌وه‌ی ه ك ه الیه‌نه سیاسیی ه ناكۆكه‌كان له‌سه‌ری كۆك بن و بیكه‌ن ه به‌رده‌بازی په‌ڕینه‌و ه بۆ دوورگه‌ی ئارامیی سیاسی ل ه عێراق، چونك ه جیاوازیی و ناكۆكییه‌كان زۆر قووڵن و پێویستیان ب ه زیاتر ل ه چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی نیشتامنی و هۆشیار و پێشكه‌وتنخوازی دوور ل ه كاریگه‌ریی ده‌ره‌كی و كلتووری و خێڵه‌كیی كۆن هه‌یه ،بۆ چاره‌سه‌ركردنیان. * ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێن هرانی عێراق
شه‌هرستانی گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای الیتۆن ئیمزا ده‌كرێت ،له كاتێكدا كۆمپانیای به‌ناوبانگرت ئاماده‌ی ئه‌و گرێبه‌سته بوون رێباز كه‌ریم «نازانین چی له‌سه‌ر ره‌فه‌كانی وه‌زاره‌ت�����ی ن �ه‌وت��ی ع��ێ �راق ه �هی �هو گرێبه‌سته‌كانی چۆن ئه‌نجام دراون»، ئه‌مه وته‌ی ع��وده‌ی ع �ه‌وادی ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌وت و وزه‌ی په‌رله‌مانی عێراقه،
ع��ه‌واد له چه‌ندین بۆنه‌ی ج��ی��اوازدا رای��گ�هی��ان��دووه لیژنه‌كه‌یان زانیاریی ئه‌وتۆی له‌سه‌ر گرێبه‌سته‌كانی نه‌وتی وه‌زاره‌ت���ی عێراق له‌به‌رده‌ستدا نییه، ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌رده‌خات كه گرووپێكی خ��اوه‌ن بڕیار و ده‌س��ه‌اڵت كۆنرتۆڵیان كردووه. رێكخراوی شه‌فافیه‌تی عێراقیش
له راپۆرتێكدا ئه‌وه‌ی ئاشكرا كردووه ك ه سێ به‌رپرس له گه‌نده‌ڵیی گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای الیتۆنی ئوستورالی تێوه گ�لاون ،به‌رپرسی به‌شی ده‌ری��ای سه‌كۆكانی باركردنی نه‌وتیش هه‌ڵهاتووه، كه تۆمه‌تباره به وه‌رگرتنی به‌رتیل به بڕی یه‌ك ملیار دۆالر ،له ئیمزاكردنی گرێبه‌ستی دروس��ت��ك��ردن��ی سه‌كۆی
باركردنی نه‌وت له‌گه‌ڵ كۆمپانیای الیتۆن. ئ�ه‌ن��دام�ه‌ك�هی لیژنه‌ی ن��ه‌وت و وزه ده‌شپرسێت «بۆچی به رێنامیی شه‌هرستانی گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای الی��ت��ۆن ئیمزا ده‌ك��رێ��ت ،ل�ه كاتێكدا كۆمپانیای به‌ناوبانگرت‌و به‌هێزتر ئاماده‌ی ئه‌و گرێبه‌سته ب��وون؟» ،ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌سه‌ملێنێت كه شه‌هرستانی شانشینی ن �ه‌وت �ه و ك��اره‌ك �ه‌ش��ی ل���ه‌وه‌دا ك��ورت هه‌ڵنایه‌ت كه سه‌رپه‌رشتی گرێبه‌سته‌كانی ن��ه‌وت ب��ك��ات ،به‌ڵكو سه‌رپه‌رشتیی سیاسه‌تی نه‌وتی عێراق ده‌كات و نادیار و ناڕۆشنیی زۆریش له‌و دۆسیانه‌دا هه‌یه. ئاسانكاریی بۆ ژماره‌یه‌ك كۆمپانیای تایبه‌ت به بواری نه‌وت ،تاكه گومان نییه كه له‌سه‌ر تێوه‌گالنی شه‌هرستانی جێگری سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق بۆ كاروباری وزه دروس��ت ب��ووه ،به‌ڵكو به‌پێی راپۆرتی لیژنه‌ی نه‌وت‌و وزه ،له په‌رله‌مانی عێراق، كه بڕیاره به‌م نزیكانه راده‌ستی په‌رله‌مان بكرێت ،ئاماژە به تێوه‌گالنی حسێن شه‌هرستانی له گه‌نده‌ڵیی دۆسیه‌ی نه‌وت و كاره‌باش كراوه و داواش كراوه ناوبراو بانگهێشتی په‌رله‌مان بكرێت و ده‌ست له‌كار بكێشێته‌وه‌‌و راپێچی دادگا بكرێت. ئه‌م بانگهێشته‌ی لیژنه‌كه هاوكاته
ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��هو به‌یاننامه‌یه‌ی كۆتایی مانگی رابردووی عارف ته‌یفور ،جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق باڵویكرده‌وه و سه‌رسوڕمانی خ��ۆی ده‌رب��ڕی��وه له بێده‌نگیی شه‌هرستانی له بردنی نه‌وتی كێڵگه‌كانی خانه‌قین له الیه‌ن ئێرانه‌وه و پشتگوێخستنی ئه‌و كێڵگانه له الیه‌ن ناوبراوه‌وه. دك���ت���ۆر ب���ای���ه‌زی���د ح���ه‌س���ه‌ن، په‌رله‌مانتاری عێراق رایگه‌یاند «ئه‌و مه‌له‌فه‌ی الیتۆن ك��ۆن ب��ووه ،نازانم لیژنه‌كه به چ ئه‌نجامێك گه‌یشتوون»، ناوبراو ئه‌وه‌ی خسته روو وه‌كو لیژنه‌ی نه‌وت و وزه هیچ مه‌له‌فێكی گه‌نده‌ڵییان النییه ،هیچیشیان بۆ نه‌چووه ،به‌اڵم جه‌ختی لهوه ده‌كرده‌وه كه بوونی یاسای ن �ه‌وت و گ��از كه سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كان له‌سه‌ری رێك بكه‌ون ،رێگه له هه‌موو گه‌نده‌ڵییه‌ك ده‌گرێت و له به‌رژە‌وه‌ندی هه‌موو عێراقه ،ئه‌و په‌رله‌مانتاره كورده ئاماژە‌ی به‌وه‌ش دا كه «مه‌سه‌له‌ی %17ی داهاتیش كه سه‌رده‌می عه‌الوی به یاسا ده‌رچ��ووه ،ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌سێك بیه‌وێت كه‌م و زی��ادی تێدا بكات ،ده‌بێت له په‌رله‌مان یاساكه هه‌ڵوه‌شێته‌وه ،ئه‌وه‌ش كارێكی زه‌حمه‌ته».
له چه‌ند رۆژی رابردوودا، یانه‌كانی شه‌وان له به‌غدای پایته‌ختی عێراق داخران و ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگریی په‌رله‌مانی عێراقیش ده‌ڵێت «ئه‌و یانان ه بوونه‌ت ه شوێنی به‌رپرس و ئه‌فسه‌ر ه گه‌نده‌ڵه‌كان و كوڕه‌كانیان، له‌گه‌ڵ باند و دزه‌كان».
راپۆرتی :محه‌مه‌د جه‌مال
به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی ئازادییه‌كانە ،یان ڕێگریی له تاوان؟
داخستنی یانه‌كانی شه‌وانه‌ی به‌غدا حاكم ئه‌لزامیلیی ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگریی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،له لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی (أی��ن) رایگه‌یاندووه «دوای ب �ه‌دواداچ��وون��ی هێزه‌كانی ئاسایش بۆ یانه‌كانی ش��ه‌وان ،ده‌رك���ه‌وت ئه‌و كه‌سانه‌ی ب����ه‌رده‌وام س �ه‌ردان��ی ئه‌و یانانه ده‌ك��ه‌ن ،بریتین له به‌رپرس و ئه‌فسه‌ره گه‌نده‌ڵه‌كان و كوڕە‌كانیان ،كه پاره‌یه‌كی زۆر به‌خه‌رج ده‌ده‌ن ،ئه‌وه‌ش جۆرێكه له گه‌نده‌ڵی» .ئه‌و هێزانه‌ی ئه‌و شوێنانه‌یان داخستووه هاوكات چوونه‌ته سه‌ر یانه‌كانی یه‌كێتیی ئه‌دیبان و سینه‌ماكاران و پزیشكانیش ،كه ژماره‌یه‌ك رۆژنامه‌نووس و رۆشنبیریان لێبووه ،هاوكات چه‌ندین ئه‌فسه‌ریش به جلی مه‌ده‌نییه‌وه له‌وێ بوون.
ئه‌و په‌رله‌مانتار ه ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات هاوكات ئه‌و شوێنان ه بوونه‌ته پێگه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ی باند و دزه‌ك��ان، راشیده‌گه‌یه‌نێت «ئێم ه هیچ كێشه‌یه‌كامن له‌گه‌ڵ یانه‌كانی شه‌واندا نییه ،به‌اڵم پێویست ه ئه‌وان مۆڵه‌تی فه‌رمییان هه‌بێت، بۆ ئ�ه‌وه‌ی نه‌بن ه شوێنی گه‌نده‌ڵكار و تاوانبار و پیاوكوژ و تیرۆریسته‌كان ،كه ئه‌وه‌ش كێش ه بۆ خێزانه‌كان و هێزه‌كانی ئاسایشیش دروست ده‌كات». ئه‌م هه‌واڵنه‌ی الیه‌ن ه به‌رپرسه‌كان دوای ئه‌و ه دێت ك ه ل ه ماوه‌ی رابردوودا یانه‌كانی شه‌وان ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ل ه به‌غدای پایته‌خت زیادیان كردووه، ك ه زۆربه‌یان بێمۆڵه‌تن و به‌شێكیشیان ده‌كه‌ون ه ناوچه‌كانی نیشته‌جێبوونه‌وه، هه‌ندێكیشیان له‌و باڵه‌خانانه‌دان كه
شوققه‌ی نیشته‌جێبوونیان تێدایه ،یان ل ه مزگه‌وت و حسێنییه‌كانه‌و ه نزیكن ،كه ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ی یاسای ئه‌م واڵته‌یه. به‌پێی بڕیاری 82ی ساڵی 1994ی ئه‌نجومه‌نی ب��ااڵی ش��ۆڕش��ی عێراق، ك ه رژێمی پێشوو ده‌ری��ك��ردوو ه و تا ئێستا كاری پێده‌كرێت ،ئه‌و كه‌سانه‌ی مسوڵامنن بۆیان نیی ه ئه‌و یانان ه بكه‌نه‌وه، به‌اڵم ل ه كاتێكدا %90ی خاوه‌نه‌كانیان مسوڵامنن ،پارێزگاره‌كانیش ده‌سه‌اڵتی داخستنی ئه‌و شوێنانه‌یان هه‌یه ،ده‌سته‌ی گه‌شتوگوزار و شوێنه‌واری عێراقییش
پێشرت رایگه‌یاندوو ه ك ه پێدانی مۆڵه‌ت ب ه شوێنی فرۆشتنی خواردنه‌و ه كحولییه‌كان ل ه ساڵی 2003و ه وه‌ستێرناوه .به‌پێی وت�هی عه‌بدولكه‌ریم زه‌رب به‌رپرسی لیژنه‌ی ئه‌منیی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای به‌غدا ،له‌و ساڵه‌و ه هیچ یاسایه‌ك نیی ه بۆ رێكخستنی یانه‌كانی شه‌وانه. ئه‌نجومه‌نی پارێزگای به‌غدایش رایگه‌یاند «ئه‌و شوێنانه ناكرێنه‌وه تا مۆڵه‌تی فه‌رمی وه‌رنه‌گرن» ،هه‌روه‌ك باسی ل��ه‌وه‌ش ك���ردووه «ك��ردن �ه‌وه‌ی ئ��ه‌م یانانه پێشێلكردنی ئازادییه
زۆربه‌ی هۆڵی بۆنه و چێشتخانه‌كان، بوونه‌ته شوێنی به‌دڕە‌وشتی و له‌شفرۆشی
تاكه‌كه‌سییه‌كانی هاوواڵتیان و نه‌ریتی خه‌ڵكی به‌غدایه». به‌پێی لێدوانی لیژنه‌ی ئه‌منیی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ای به‌غدایش «زۆربه‌ی هۆڵی ئاهه‌نگ و بۆنه‌كان و چێشتخانه‌كان ،بوونه‌ته شوێنی كاری به‌دڕە‌وشتی و له‌شفرۆشی». حاكم شێخ له‌تیف ،په‌رله‌مانتاری عێراق ئ��ام��اژ ە ب �هو ه ده‌ك��ات «ئه‌گه‌ر ئه‌و یانان ه مۆڵه‌تیان هه‌بێت ،نابێت ب�هو شێوه‌ی ه هێرشیان بكرێت ه سه‌ر، ئه‌گه‌ر مۆڵه‌تیشیان نه‌بێت ده‌بێت له رێی دادگاو ه ئاگادار بكرێنه‌وه ،پێموایه ئه‌و كاره‌ی حكومه‌ت بۆ ئه‌وه‌ی ه خۆی واپیشان بدات دڵی خه‌ڵك رازیی بكات، ل ه راستییدا ئه‌م ه زیانیان زۆر زۆر زیاتره ل ه قازانجیان ل ه هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
بەهارى عەرەبی ،کۆتایی قۆناغى یانزەى سێپتەمبەر به‌هاری عه‌ره‌بیی كۆتایی قۆناغی یانزه‌ی ئه‌یلوول
ئه‌مریكییه‌كان یادی 11ی سێپته‌مبه‌ر ده‌كه‌نه‌وه و بووش له‌بیر ده‌كه‌ن
ئ��ه‌گ��ه‌ر ی��ان��زه‌ی ئ �هی��ل��وول ب��وو ه سه‌ره‌تای قۆناغێكی نو ێ ل ه په‌یوه‌ندییه نێوده‌ڵه‌تییه‌كان و داڕشتنه‌وه‌ی نه‌خشه‌ی ن��وێ��ی جیهان ب��هو ش��ێ��وه‌ی ئه‌مریكا ل � ه سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی�����دا نه‌خشه‌ی ب��ۆ كێشا .ب��هه��اری ع �ه‌ره‌ب��ی��ش ب��ووه ده‌ستپێكی ئاڵوگۆڕێكی تر ك ه په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و ته‌نانه‌ت چه‌مكه‌كانی تیرۆر و فه‌نده‌مێنتالیزمی ئیسالمیی و په‌یوه‌ندی نێوان واڵتانیش گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا هات .به‌هاری عه‌ره‌بی به‌شێك له هاوپه‌یامن‌و هاوكاره‌كانی ئه‌مریكای كرده به‌شێك ل ه مێژوو ،ژماره‌یه‌ك ده‌سه‌اڵتی دیكتاتۆری ناوچه‌ك ه رووخان ،ل ه هه‌ردوو واڵت���ی ت��ون��س و میرس ئیسالمییه‌كان ده‌سه‌اڵتیان گرته‌ده‌ست ،ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌تی چاالكیی ئیسالمیی جیهادی و رێكخراوی قاعیده‌ی به‌رته‌سك ك���رده‌وه ،هاوكات ئه‌مریكاش ئه‌و گۆڕانكارییه‌ی ب ه ئاسایی وه‌رگرت و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌سه‌اڵته ئیسالمییانه‌دا كرد. ب ه ب��ڕوای چ��اودێ �ران هێشتا زووه قس ه له‌و ه بكرێت ئاخۆ گۆڕانكارییه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی هێزی ئیسالمیی رادیكاڵ الواز ده‌ك���ه‌ن و ئیسالمیی میانڕه‌و ده‌توانێت دۆخه‌ك ه بقۆزێته‌و ه و ده‌رفه‌تی به‌هێزبوونی ئیسالمیی رادی��ك��اڵ الواز بكات؟ ئایا ئیسالمییه‌كان ل ه به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری واڵته‌كانیان سه‌ركه‌وتوو ده‌بن؟ ئایا په‌یوه‌ندی ئ�هو هێزان ه و ئه‌مریكا ده‌چێت ه قۆناغی هاوپه‌یامنیی سرتاتیژیی و له‌یادكردنی قۆناغی ملمالنێی سه‌رده‌می دوای یانزه‌ی ئه‌یلوول؟ ئه‌م ه و گه‌لێك پرسیاری تر ل ه ئاینده‌دا بۆمان روون ده‌بنه‌وه.
ل �ه س��اڵ��ی��ادی ه��ێ��رش�ه‌ك�هی 11ی ئه‌یلوول (سێپته‌مبه‌ر)دا هاوواڵتیانی ئه‌مریكا ی��ادی دوو رووداوی گ �ه‌وره ده‌ك��ه‌ن��ه‌وه ،ك�ه یه‌كه‌میان روودان���ی هێرشه‌كانی 11ی سێپته‌مبه‌ر ب��وو ،كه كۆمه‌ڵێك له ئه‌ندامانی رێكخراوی قاعیده پێی هه‌ستان به 4فڕۆكه‌ی جیاواز ،زیاتر له 3هه‌زار كه‌س بوونه قوربانی. رووداوه‌ك������هی ت��ر بریتییه له‌و سه‌ردانه‌ی كه بووشی كوڕ پێی هه‌ستا دوای روودانی رووداوی یه‌كه‌م له دوای شه‌ش رۆژ ،بۆ یه‌كێك له مزگه‌وته‌كانی واشنتۆن ،له وته‌یه‌كیدا راسته‌وخۆ هێرشی كرده سه‌ر ئه‌و فشارانەى كه عه‌ره‌ب و موسڵامنه‌كان تووشی ده‌بن له ئه‌مریكا له دوای ئه‌و رووداوه‌وه ،ئاماژە‌ی به‌وه كرد كه پێویسته رێز له موسڵامنان بگیرێت. دوای تێپه‌ڕبوونی 12ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و رووداوه‌دا ،بووش وه‌كو سه‌ركرده‌یه‌كی دی��ار ،له واڵته‌كه‌یدا رێ��زی شیاوی لێ ناگیرێت ،وه‌ك له كۆنگره‌ی كۆمارییه‌كاندا كه دوو سێ رۆژ له‌مه‌وپێش به‌سرتا ناوی بووش نه‌هێرنا ،جگه له ئاماژە‌یه‌كی كورتدا نه‌بێت.
كاردانه‌وه‌ی هێرشه‌كانی 11ی ئه‌یلوول له‌سه‌ر سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا رووداوی ی���ان���زه‌ی ئ �هی��ل��وول كاریگه‌رییه‌كی گ���ه‌وره‌ی ك��رده سه‌ر گۆڕانكاریی له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا ،به‌هۆی ئه‌م رووداوه‌وه دوو بۆچوون له ناوه‌نده‌ی بڕیاری ئه‌مریكی بوونه جێی مشتومڕ ،بۆچوونی یه‌كه‌م پێیوابوو ده‌بێت ئه‌مریكا ئه‌م رووداوه بكاته خاڵی وه‌رچه‌رخان له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌دا و گرنگیدان به به‌هێزكردنی ئه‌مریكا له ناوخۆدا و خۆبه‌دوورگرتن له ملمالنێ جیهانییه‌كان .به‌اڵم بۆچوونی دووه‌م جه‌ختی ل��ه‌وه ده‌ك���رده‌وه كه ب��ه‌رژە‌وه‌ن��دی��ی و پێگه‌ی ئه‌مریكا س��ن��ووری ئ �هو واڵت���هی ت��ێ��پ�ه‌ڕان��دووه، ئ�ه‌م�ه‌ش ده‌خ��وازێ��ت ده‌س��ت��وه‌ردان‌و رۆڵی زیاتر بگێڕێت له كێشه و ملمالنێ نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا. سه‌رئه‌نجام بۆچوونی دووه‌م بووه ناسنامه‌ی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا، لێره‌شه‌وه جارێكی تر هاوپه‌یامنێتییه‌كان ل �ه‌س �ه‌ر ب��ن�ه‌م��ای پۆلێنی ئه‌مریكی داب�ه‌ش ب��وون ،ئه‌مه‌ش له وته‌ی جۆرج بووشی سه‌رۆكی ئه‌وكاته‌ی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاوه سه‌رچاوه‌ی گرت ،كه جیهانی بۆ دوو به‌ره‌ی تیرۆر و دژە‌تیرۆر پۆلێن كرد ،به واتایه‌كی تر له‌گه‌ڵمدایت یان دوژمنیت. یانزه‌ی ئه‌یلوول و ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ئه‌مریكا له دوای ئه‌و رووداوه په‌یڕ‌وی لێكرد ،داگیركردنی ئه‌فغانستان و عێراقی لێكه‌وته‌وه ،ئه‌مه‌ش خواستی ئه‌مریكا بوو بۆ به‌هێزكردنی پێگه‌ی خۆی له ئاسیای ن��اوه‌ڕاس��ت و كه‌نارگیركردنی ئێران و وشكردنی سه‌رچاوه‌كانی تیرۆر به گوێره‌ی پێناسه‌ی ئه‌مریكا.
پاشكۆی 11ى سێپته‌مبه‌ر
پرسیاره‌كانی 11ى سێپته‌مبه‌ر ن :یارس غه‌سالن و :وریا عه‌لی ئه‌مڕۆ جیهان وه‌بیر رۆژێك دێته‌و ه ك ه هه‌موو شتێك تێیدا گۆڕا ،تێیدا په‌یوه‌ندی هاوڕێكان گۆڕا بۆ حاڵه‌تێكی گوماناوی ئاڵوگۆڕكراو ،وای لێهات هاوپه‌یامنی دوێنێ بوو ب ه دوژمنی ئه‌مڕۆ ،ئایا ئێم ه ئه‌مڕۆ حاڵامن باشرت ه له‌وه‌ی له‌سه‌ری بووین یان خراپرته؟ ئایا گۆڕانكارییه‌كان ك ه ب ه دوای زه‌وی هه‌ژێنه‌كانی یانزه‌ی سێپته‌مبه‌ردا هاتن ،باشرت ب��وون بۆ واڵتانی عه‌ره‌بی و موسڵامنان ،یان بوو ب ه ناڕە‌حه‌تی و ل ه ئه‌نجامدا داب �ه‌ش ب��وون و الوازی و تێكشكان بوو بۆمان؟
له‌پێش یانز ه ساڵدا و ل ه رۆژێكی وه‌ك ئه‌مڕۆدا ،جیهان گۆڕا ،عه‌قڵ گۆڕا، ك ه پێشرت له‌سه‌ری بوون ،بوو ب ه جیهانێك ب ه دوو ره‌نگ و سێیه‌می نه‌بوو ،ك ه یان ره‌نگی شه‌ڕ یان ره‌نگی خێر ،هه‌موو ئه‌م ره‌نگانه‌ش به‌پێی ئارەزوو و فه‌لسه‌فه‌كه‌ی خۆی بوو ،هه‌تا وای لێهات ره‌ش بوو به سپی و سپی بوو ب ه ره‌ش ،جیهان تێكه‌ڵ ب��وو ،بوو ب ه فه‌وزایه‌كی دروستكراو و شانۆیه‌كی گونجاو بۆ هه‌موو شێوه‌كانی ده‌ستكاری سیاسی و فیكری. وه‌ك���و مرۆڤێكی س���اد ه پرسیار ل�هو كه‌سان ه ده‌ك��ه‌م ك ه ل ه پشت ئه‌و رووداوان�����هو ه و ئ �ه‌وان �هی ئیستغاللی ده‌ك �ه‌ن ...ئه‌وانه‌ی سواری شه‌پۆله‌كانی
ب��وون ..ژماره‌یه‌ك پرسیار ،ك ه چ��اوه‌ڕوان ن��اك �ه‌م لێیان خۆشحاڵم ب��ك �ه‌ن ،به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی ك ه ئومێدم وابوو ك ه ئه‌وان بۆم ده‌ربخه‌ن ك ه ئایا ئێم ه ئه‌مڕۆ حاڵامن باشرت ه له‌و كاته‌ی پێشرت له‌سه‌ری بووین؟ یان نا؟ رێكخراوی قاعید ه ئ��ەو شێوازەى گرتبووە بەر و ده‌یویست ده‌وڵه‌تێكی ئیسالمیی گه‌ور ه دامبه‌زرێنێت ،ئایا توانی ئه‌و ئامانج ه بهێنێت ه دی ك ه بانگه‌شه‌یان بۆ ده‌كرد؟ ئایا شوێنێكی ئارامیان بۆ خۆیان دۆزی��ی �هو ه دوای ئ��ه‌وه‌ی شۆڕشه‌كانی ب �هه��اری ع �ه‌ره‌ب��ی ك� ه كه‌سانی س��اده سه‌ركردایه‌تیان ده‌كردن سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت ه گومڕاكاندا ،له‌و كاتانه‌ی له
ئه‌شكه‌وته‌كاندا هه‌ر چاوه‌ڕوان بوون؟ بۆ ئه‌مریكا پرسیار ده‌ك���ه‌م :ئایا واڵت �ه‌ك �ه‌ت��ان زی��ات��ر ئ���ارام ب��وو دوای ئ��ه‌وه‌ی ب��ه‌زۆر سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر بێ ده‌سه‌اڵتان ل ه ئه‌فغانستان و عێراق و پاكستان؟ ی��ان ئابوورییه‌كه‌تان زیاتر به‌هێز بوو دوای گرێبه‌سته‌كانی چ هك‌و ته‌قه‌مه‌نییه‌كان ك ه زیاتر ره‌واجتان پێ ده‌دا ،ل ه واڵت ه ئامانجداره‌كان ل ه به‌هار و نابه‌هاره‌كانیشدا؟ رووداوه‌ك��ان��ی یانزه‌ی سێپته‌مبه‌ر، بێگومان جیهانی گۆڕی ،به‌اڵم ئایا ئێستا كاتی ئه‌و ه هاتوو ه بۆ جیهان ك ه ئه‌و رۆژە تێپه‌ڕێنێت‌و سنوورێك بۆ ده‌ستتێوه‌ردانی سیاسی دابنێت ؟
یه‌كه‌م :رووداوه‌كان: 1ـ :1840به‌ریتانیا ب��ۆردوم��ان��ی به‌یروتی كرد بۆ ئه‌وه‌ی موحه‌ممه‌د عه‌لی پاشا ،هێزه‌كه‌ی ل ه سووریا بكشێنێته‌وه. 2ـ :1926بینیتۆ مۆسۆلۆنی تووشی هه‌وڵێكی سه‌رنه‌كه‌وتی كوشنت بوویه‌وه. 3ـ :1931ئیتاڵییه‌كان ده‌ستیان گرت به‌سه‌ر عومه‌ر موختاری موجاهید و شۆڕشگێڕی لیبی ،دوای ئه‌وه‌ی بریندار بوو. 4ـ 1961/4شۆڕىش ئەیلوول ڕوویدا. 5ـ :1990سه‌رۆكی ئه‌مریكا جۆرج بووش وتارێكی دا ل ه رێگه‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌وه و هه‌ڕە‌شه‌ی به‌كارهێنانی هێزی كرد بۆ ده‌ركردنی سه‌ربازه‌كانی عێراق ل ه كوه‌یت، ك ه عێراق ل ه 2ی ئابدا داگیری كردبوو. دووه‌م :له‌دایكبوون: :1945فرانز پیكنپاوه‌ر ،یاریزان و راهێنه‌ری تۆپی پێی ئه‌ڵامنیا. :1965به‌شار ئه‌سه‌د ،سه‌رۆك كۆماری عه‌ره‌بی سوریا. :1978دی��ان ستانكۆفیج ،یاریزانی تۆپی پێی رصبیا. :1979ئیریك ئه‌بیدال ،یاریزانی تۆپی پێی فه‌ره‌نسا و یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانیا. سێیه‌م :مردن: :1948موحه‌ممه‌د عه‌لی جه‌ناح، دامه‌زرێنه‌ی ده‌وڵه‌تی پاكستان. :1971نیكیتا خرۆشۆف ،سه‌رۆكی یه‌كێتی سۆڤێت. :2010موحه‌ممه‌د فه‌تحی عوسامن، بیریاری ئیسالمیی میرسی.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
سلێمانی كه‌ی ده‌بێته پایته‌ختی ڕۆشنبیری؟ شاره‌زایه‌كی كارگێڕی :مه‌ركه‌زییه‌ت ،نایه‌وێت سلێامنی ببێته پایته‌ختی رۆشنبیری
خه‌سڵه‌ته‌كانی ناوچه‌كه له ڕووی مێژوویی و ڕۆشنبیرییه‌و ه وا ده‌خوازێت سلێمانی بكرێته پایته‌ختی ڕۆشنبیری ،هه‌وڵه‌كانیش زۆرن بۆ به‌خشینی ئه‌م تایبه‌تمه‌ندییه به شاره‌كه، بوونی یاسایه‌ك له‌سه‌روو هه‌موویانه‌وه‌یه بۆ جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كه، كه‌واته په‌رله‌مان ده‌بێت له ملمالنێی سیاسیی خۆی به‌دوور بگرێت و پڕۆژه‌كه نه‌كاته قوربانی ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه. پەیجورى :گۆران عوسامن ـ سلێامنی
سلێامنی مێژوویه‌ك له به‌خشین بابانییه‌كان كه 227ساڵ له‌مه‌وبه‌ر سلێامنییان دروس��ت ك��رد ،ویستیان سیامی شارێكی هاوچه‌رخی پێوه دیار بێت و بیكه‌نه پایته‌ختی میرنشینه‌كه‌یان و ش��ێ��وازی بیناسازی و نه‌خشه‌ی بنه‌ڕە‌تی شاریان دارشت ،هەروەهاى له‌سه‌ر ده‌ستی شاعیره‌كانی بابان (نالی و سامل و ك��وردی)دا ،سلێامنی هه‌ر له سه‌ره‌تاوه له‌سه‌ر بناغه‌ی شارستانێتی و زانست و خ��وێ��ن��ده‌واری دام��ه‌زرا، كه پۆستاڵ و سوپای دڕن��ده‌ی چه‌ند داگیركه‌ر له مێژووی زیاتر له دووسه‌د ساڵه‌ی ئه‌م شاره‌دا ،رووخساری ئازایه‌تی و به‌ربه‌ره‌كانی و به‌خشینی چه‌ندین پۆله شه‌هید به‌م شاره ،نه‌یانتوانی ئه‌و خه‌سڵه‌ته‌ی لێ بسه‌ننه‌وه ،هه‌ربۆیه مێژوو ن��اوی نا ((ش��اری هه‌ڵمه‌ت و قوربانی)). ڕا و سه‌رنج ده‌رباره‌ی پڕۆژە‌كه بۆ په‌رله‌مان له ده‌رخسته‌ی گه‌اڵڵه‌نامه‌یه‌كدا، یه‌كێتیی په‌ڕله‌مانتارانی كوردستان لقی سلێامنی ،به ڕاوێ��ژ له‌گه‌ڵ ()55
كه‌سایه‌تی سلێامنی ،پێشنیازی خۆیان خستووه‌ته به‌رده‌م ڕایگشتی و په‌رله‌مان و الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان و سه‌رجه‌م حزبه‌كان ،پێشیان وای�ه دیاریكردنی شاری سلێامنی به پایته‌ختی ڕۆشنبیری ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ب �ه بڕیارێك جێبه‌جێ نابێت ،به‌ڵكو پێویسته یاسایه‌كی تۆكمه‌ی بۆ دابڕێژرێت، هه‌روه‌ها ئه‌و یاسایه‌ش بخرێته بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ( )19خاڵیان پێشنیاز كردووه. د .شێركۆ ج���ه‌وده‌ت ،ش��اره‌زا له ب��واری كارگێڕی ،هاوكات به‌شدار له سیمیناری پڕۆە‌ژە‌كه‌دا ،به رۆژنامه‌ی (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند« :وه‌ك��و پ��ڕۆژه پڕۆژه‌یه‌كی زۆر به‌هێز ئاماده‌كراوه، به‌اڵم وه‌كو به‌ده‌مه‌وه‌هاتنی به‌رپرسان و بڕیارده‌ره‌كان ،نابێت بێ ئومێدبین، ئ��ه‌وه‌ی بینیامن ئ�ه‌وه‌ی�ه به‌ربه‌ستی زۆر ده‌هێنه ب��ه‌رده‌م بابه‌ته‌كه ،ئه‌و به‌ربه‌ستانه واقیعی نین ،ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌ندی به ب �ه‌رژە‌وه‌ن��دی ته‌سكی حزبایه‌تییه‌وه هه‌یه ،هێنده په‌یوه‌ندی به به‌رژە‌وه‌ندیی هه‌رێمی كوردستان و شاری سلێامنی و پارێزگای سلێامنییه‌وه نییه».
هاوواڵتیان له یه‌ككاتدا دڵخۆش و نیگه‌رانن شۆفێرێك :به‌ته‌واوی تۆقیوم ،جاران ل ه بازاڕ نانم ده‌خوارد ،ئێستا مبرم له برسان ناوێرم هیچ بخۆم.
تایبه‌مته‌ندییه‌كانی پایته‌ختی رۆشنبیری هه‌رێمی كوردستان بۆ پراكتیزه‌كردنی بڕیاری په‌رله‌مان به دیاریكردنی ش��اری سلێامنی وه‌ك پایته‌ختی ڕۆش��ن��ب��ی��ری��ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان��ی ع��ێ �راق ،وای ل �ه ()55 كه‌سایه‌تی دی��اری ش��اری سلێامنی له شاعیر و چیرۆكنووس و ڕۆژنامه‌نووس و نووسه‌ر و دادوه‌ر و پارێزه‌ر و مامۆستای زان��ك��ۆ و دك��ت��ۆر و م��ێ��ژوون��ووس و مامۆستای ئاینی و سه‌رجه‌م كه‌سایه‌تییه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی شاره‌كه كرد ،ئاماده‌ی ك��ۆب��وون�ه‌وه‌ی 2012/7/18ب�بن ،له نووسینگه‌ی یه‌كێتی په‌ڕله‌مانتارانی كوردستان /لقی سلێامنی ،به هاوكاری هه‌مووالیه‌ك ( )19خاڵه‌كه‌ی یه‌كێتی په‌رله‌مانتاران به هه‌ند وه‌رگ��ی�را ،له
گرنگرتین خاڵه‌كانیش جێبه‌جێكردنی یاسایه‌كه له ڕووی (كارگێڕی ـ یاسایی ـ داری���ی) و ش��ۆڕك��ردن�ه‌وه‌ی�ه‌ت��ی بۆ سه‌رجه‌م ئاسته‌كانی پارێزگاكه ،هاوكات بڕیاریشدرا هاوكاری و په‌یوه‌ندییه‌كان بۆ ئه‌و مه‌به‌سته به‌رده‌وامبێت. ش �ه‌م��س �ه س��ه‌ع��ی��د ،ئ �ه‌ن��دام��ی یه‌كێتی په‌رله‌مانتارانی كوردستان و ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاماده‌كاری پڕۆژە‌كه بۆ دیاریكردنی ش��اری سلێامنی به پایته‌ختی ڕۆشنبیری ،به رۆژنامه‌ی (ب��هی��ان)ی ڕاگ �هی��ان��د «لیژنه‌كه‌یان س���ه‌ردان���ی س���ه‌رۆك���ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ی كوردستانی ك���ردووه ،پێشوازییه‌كی باشیان لێكراوه بۆ پڕۆژە‌كه ،هه‌روه‌ها له داهاتووشدا سه‌ردانی سه‌رۆكی هه‌رێم و سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تیش ده‌كه‌ن».
شارى سلێمانی چۆن ببێته پایته‌ختی رۆشنبیری و مونافه‌سه‌ی پایته‌ختی سیاسی بكات كه هه‌ولێره؟.
په‌یجور :سه‌اڵح ساالر
فۆتۆگراف :محەمەد جەمال
مانگی ئاب و سه‌ره‌تای ئه‌یلوول، باسه گه‌رمه‌كانی ڕاگه‌یاندن له سه‌ر بازاڕ و داخستنی چێشتخانه و كۆگاكانی ده‌رمان و خواردنگه‌كان بوو ،به تایبه‌تی له شاری سلێامنی ،له هه‌مووشی سه‌یرتر ،ل ه ماوه‌ی ڕابوردوودا ئه‌و شوێنانه‌ی داخراون ،شوێنه هه‌ره به‌ناوبانگه‌كانی سلێامنی بوون. س��ه‌رۆك��ی لیژن ه هاوبه‌شه‌كانی قائیمقامێتی سلێامنی ،عوسامن ئه‌بوبه‌كر ق��ادر ،به ڕۆژنامه‌ی (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ل �ه یه‌كی ئ��اب بۆ سی و یه‌كی ئاب، 2120سه‌ردانی ك��راوه 190 ،پسووڵه‌ی سه‌رپێچی تۆمار كراوه ،له‌و سه‌رپێچیكارانه زیاد له 20شوێن داخرون10 ،دانه‌شیان
دراون به دادگ���ا 25،ت�ه‌ن كه‌ره‌سه‌ته‌ی پاكه‌مه‌نی ،خ��ۆراك ،ڕازان��دن�ه‌وه ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه ،چوارشه‌ممه‌ی ڕابوردوو له گه‌ڕه‌كی چوارباخ كۆگایه‌كی ده‌رمان و موادی ته‌ندروستییامن گرت كه هیچ مه‌رجێكی ته‌ندروستی تێدا نه‌بوو». كامه‌ران حه‌سه‌ن ،كه هاوواڵتییه‌كی شاری سلێامنییه و كاری ڕۆژنامه‌نووسییه، وت��ی «ن�ه‌ب��وون��ی لێپرسینه‌وه له‌الیه‌ن ده‌زگاپه‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه ،بۆ ریستۆرانت و ماركێته‌كان و كۆگاكانی ده‌رمان ،هۆكاری ئه‌و دیارده ترسێنه‌ره‌یه« .به بڕوای ئه‌و ڕۆژنامه‌نووسه ،ده‌ركه‌وتنی ئه‌و دیارده‌یه ئ �ه‌وه ده‌سه‌ملێنێت ك ه ئ��ه‌وه‌ی له‌سه‌ر بازاڕه‌كانی كوردستان ده‌وترا ،وا ده‌رچوو «زۆرب��وون��ی ژم��اره‌ی نه‌خۆشی ق��ورس و ترسناك و كوشنده پشتڕاستكه‌ره‌وه‌ی ئه‌و
ئه‌و ئه‌ندام لیژنه‌یه وتیشی «لیژنه‌ك ه سه‌ردانی چه‌ند الیه‌نێكی سیاسییان كردووه له ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن و هه‌مووشیان به گه‌رمی پێشوازییان له پڕۆژە‌كه كردووه». ل �ه ب��هران��ب��ه‌ردا د .ج���ه‌وده‌ت، ده‌ڵ��ێ��ت «ئ��ه‌م بابه‌ته ده‌ك��رێ��ت به چه‌ند به‌شێكه‌وه ،به‌شێكیان په‌یوه‌ندی به خ��ودی دیموكراسیه‌ت و رۆتینی ن���او ح��ك��وم �ه‌ت �ه‌وه ه��هی��ه ،بابه‌ته سرتاتیژییه‌كانی پارێزگای سلێامنی وه‌كو وه‌به‌رهێنان و خزمه‌تگوزارییه‌كان و رێگاوبان و ئ��او و كاره‌با و كێشه‌ی نیشته‌جێبوون و بێكاری ،ئه‌مانه به روون���ی دی���اره» ،ه �ه‌روه‌ه��ا وتیشی: «ب �ه‌ش��ێ��ك��ی دی��ك��ه‌ش��ی سیستمی المه‌ركه‌زیه‌ته ،ئه‌مه‌ش بوونی نییه و ته‌به‌نی ناكرێت ،ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت ئه‌م بابه‌تانه مه‌ركه‌زی بێت ،ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێ به‌پایته‌ختكردنی شاری سلێامنی وه‌ك پایته‌ختی رۆشنبیری رێگری زۆری بێته به‌رده‌م ،جگه له‌وه‌ی ملمالنێ سیاسییه‌كان بوونی هه‌یه، ب��ه‌وه‌ی ش��ارى سلێامنی چ��ۆن ببێته پایته‌ختی رۆشنبیری و مونافه‌سه‌ی پایته‌ختی سیاسی بكات كه هه‌ولێره».
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
ته‌نیا و هزاره‌تی ناوخۆ ڕێگره له پێدانی مۆڵه‌ت به كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن
«ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت له ڕێگه‌ی وه‌زاره‌ته‌كانیه‌وه ب ه ناوی یاساوه كۆنترۆڵی بواری ڕاگه‌یاندن بكات» له هه‌رێمی كوردستاندا ()224 كه‌ناڵی ئاسمانی و ته‌له‌فیزیۆن و ڕادیۆ هه‌ن)40( ، ی دیكه‌ش داوای مۆڵه‌تیان كردووه ،ل ه هه‌رێمی كوردستان بۆ كردنه‌وه‌ی كه‌ناڵی ئاسمانی و رادیۆ و ته‌له‌فیزیۆنی لۆكاڵی ،ده‌بێت مۆڵه‌تی وه‌زاره‌تەکانى (ناوخۆ ،رۆشنبیرى و گه‌یاندن)ی حكومه‌تی هه‌رێم هه‌بێت.
بەڕێوەبەرى کەناڵى سپێدە: چوارجار داواکارییمان پێشکەشکردووە، وەزارەتەکانى ڕۆشنبیری و گەیاندن تەواو دەکەین و لە ناوخۆ گیردەخۆین. ئەو کەنااڵنەى نزیک لە دەسەاڵتن بە زووترین کات کارەکانیان تەواو دەبێت.
پەیجورى :گۆران عوسامن
بوخاری جه‌میل ،به‌ڕێوه‌به‌ری ك�ه‌ن��اڵ��ی ئ��اس�مان��ی س��پ��ێ��ده ،به ڕۆژن��ام �هی (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ئ��ێ��م �ه ت��ا ئێستا چ���وار ج��ار ته‌قدیمامن ك���ردووه ،وه‌زاره‌ت��ی ڕۆشنبیری ته‌واو ده‌كه‌ین ،گه‌یاندن ته‌واو ده‌كه‌ین و هیچ كێشه‌یه‌ك نییه ،ب�ه‌اڵم له وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆ گ��ی��رده‌خ��وات ،ب��ه‌اڵم ل �ه به‌غدا یه‌كجار داوامان كرد به هه‌فته‌یه‌ك مامه‌ڵه‌ی ڕێگه‌پێدانی كه‌ناڵه‌كه‌مان وه‌رگ��رت �ه‌وه ،كه‌دێینه هه‌رێم و
مامه‌ڵه‌كه ده‌كه‌ین ،نه ده‌ڵێن رێگ ه ده‌ده‌ی��ن ،نه ده‌ڵێن ڕێگه ناده‌ین». جه‌میل وتیشی «پێامن سه‌یره له به‌غدا به ئاسانی كاره‌كانت ت �ه‌واو ده‌بێت! ئێمه هیچ كێشه‌یه‌كی یاساییامن نییه، دی��اره ه��ۆك��اره‌ك�هی سیاسییه ،دوای سێ س��اڵ ،چ��وار جار پێشكه‌شكردن، وه‌اڵم��م�ان ن���اده‌ن���ه‌وه ،ب���ه‌اڵم ئ�هو كه‌نااڵنه‌ی سه‌ر به‌ده‌سه‌اڵتن و نزیكن له ده‌سه‌اڵت ،به‌زوترین كات كاره‌كانیان بۆ ت�ه‌واو ده‌بێت ،كه‌ناڵ هه‌یه دوای ئێمه دام���ه‌زراوه ،كه‌چی هی ئه‌وان ته‌واو بووه». ب���ه‌ب���ڕوای س���ی���روان غ��ه‌ری��ب، رۆژنامه‌نووس ،به‌ستنه‌وه‌ی روخسه‌تی وه‌رگ��رت��ن��ی راگ�هی��ان��دن ب��ه‌وه‌زاره‌ت��ی ن��اوخ��ۆوه ،بێجگه ل�ه ه �ه‌وڵ��دان بۆ
فۆتۆگۆاف :محەمەد جەمال
كۆنرتۆڵكردن هیچی ت��ری ب��ه‌دواو ه نییه ،سیروان ده‌ڵێت «له كوردستان ئ��ه‌وه‌ی هه‌یه پێچه‌وانه‌ی سیستمی دیموكراسییه ،ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسیی كوردستان ئه‌خته‌بوت ئاسا ده‌یه‌وێت له ڕێگه‌ی وه‌زاره‌ته‌كانیه‌وه به‌ناوی یاساوه كۆنرتۆڵی بواری راگه‌یاندن بكات». ڕوون���ك���ردن���ه‌وه‌ی وه‌زاره‌ت�����ی ن��اوخ��ۆش ڕوون نییه ل �ه‌وب��اره‌ی �ه‌وه، ب��ۆ ئ��هو مه‌به‌سته‌ش په‌یوه‌ندیامن كرد به وته‌بێژی وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆوە، به‌اڵم دوای هه‌وڵێكی زۆر به‌رده‌ست نه‌بوو ،پاشان بۆ زیاتر روونكردنه‌وه‌ی پێویست ،په‌یوه‌ندیامن كرد به فایه‌ق تۆفیق ،بریكاری وه‌زیری ناوخۆ ،ناوبرا و وتی «به‌شێكامن هه‌یه تایبه‌ته به‌و مه‌سه‌له‌یه‌وه ،من ناتوانم لێدوان بده‌م
تا نه‌زانم كێشه‌یان چییه» .هه‌رچه‌ند ه ئاماده‌نه‌بوو لێدوانی زیاتر ب��دات، ب �ه‌اڵم نه‌شیشارده‌وه كه ڕە‌نگه الی ئێمه‌وه كێشه نه‌بێت و په‌یوه‌ندی به ئاسایشه‌وه هه‌بێت. شه‌ریف وه‌رزێر ،به‌رپرسی به‌شی رادی��ۆ و ته‌له‌فیزیۆنه لۆكاڵییه‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی به رۆژنامه‌ی (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ب�ه‌رده‌وام داوای مۆڵه‌تی یاساییامن له وه‌زاره‌ته په‌یوه‌ندیداره‌كان ك��ردووه ،ته‌نها وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆ ڕێگه ن��ادات و ره‌زام �ه‌ن��دی ده‌رنابڕێت بۆ پێدانی مۆڵه‌ت» وه‌رزێر ده‌شڵێت «له سنووری هه‌ولێردا ته‌نها كه‌ناڵی په‌یام مۆڵه‌تی هه‌یه و س�ه‌رج�ه‌م رادی��ۆ و كه‌ناڵه لۆكاڵییه‌كامنان مۆڵه‌تیان نییه ،بێ ئه‌وه‌ی ئێمه هیچ كێشه‌یه‌كی یاسایی
و ته‌كنیكی و سیاسی و ئه‌منیامن هه‌بێت». ج��ێ��گ�هی ئ��ام��اژە‌ی��ه و ب��ه پێی زانیارییه‌كانی رۆژن��ام �هی (ب�هی��ان)، ك�ه‌ن��اڵ��ی ئاسامنیی پ �هی��ام مۆڵه‌تی یاسایی له به‌غدا نییه و له هه‌رێمی كوردستانیش له رێگه‌ی پەیوەندیى شه‌خسییه‌وه وه‌ریانگرتووه. رۆژنامه‌نووسێكیش ،ڕەخنه له حكومه‌ت ده‌گرێت و پێوایه له واڵتی دیموكراسی و دامه‌زراوه‌ییدا ڕایگه‌یاندن وه‌ك بزنس و كۆمپانیا تۆمار ده‌كرێت، سیروان ده‌ڵێت« :له هیچ سیستمێكی دیموكراسی و دامه‌زراوه‌ییدا ڕاگه‌یاندن ناكه‌ونه به‌ر ره‌حمه‌تی وه‌زاره‌تی ناوخۆ، له‌و واڵته‌نه‌ی كه دام �ه‌زراوه كۆمه‌ڵگا به‌ڕێوه ده‌بات ،پێویستی به مۆڵه‌تدان
نییه له وه‌زاره‌ته‌كان ،به وه‌زاره‌تی رۆشنبیریشه‌وه ،چونكه ته‌له‌فزیۆن و ڕۆژنامه و هۆیه‌كانی دیكه‌ی راگ�هی��ان��دن وه‌ك بزنس ته‌ماشا ده‌كرێن ،وه‌كو كۆمپانیاش تۆمار ده‌كرێن». رۆژن��ام�هی (به‌یان) هه‌واڵی زۆری���دا ب��ۆ وه‌رگ��رت��ن��ی ل��ێ��دوان س �ه‌ب��اره‌ت به نه‌بوونی مۆڵه‌تی كاركردنی كه‌ناڵی كه‌ی ئێن ئێن، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش په‌یوه‌ندییی زۆر ك��را ب�ه هۆشیار عه‌بدوڵاڵ به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵه‌كه ،به‌اڵم هیچ ك��ات وەاڵم���ى پەیوەندییەکەى نەداینەوە ،پاشان په‌یوه‌ندیامن كرد به نووسینگه‌ی ناوبراو ،به‌اڵم ئه‌ویش به‌رده‌ست نه‌بوو.
دیارده‌یه‌یه كه هه‌یه«. سه‌یوان عوسامن ،ل ه شاری له‌نده‌ن له واڵتی به‌ریتانیا بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) وتی «لێره كه ل ه كارگه‌یه‌ك كار ده‌كه‌یت، كۆنرتۆڵێكی زۆر ه�هی�ه ،ك�ه ده‌چیته به‌رده‌م كارگه‌كه ده‌رمانی دژه ڤایرۆست لی ده‌ده‌ن ،پاشان به‌رگی سپی و كاڵو و پێاڵوی تایبه‌ت و ده‌ستكێشت ده‌ده‌نێ، له كاتی كاركردنیش به وردی چاودێرییت ل��ه‌س��ه‌ره ت��ا گ �ه‌ن��ده‌ڵ��ی ن �ه‌ك �هی��ت ،كه رۆشتیته ده‌ره‌وه‌ش زۆر ب ه باشی كۆنرتۆڵ ده‌كرێیت و ئه‌و به‌رهه‌مه‌شی ك ه دروستی ده‌كه‌یت به‌و كۆنرتۆڵه ورده‌دا ده‌ڕوات و كوالێتی به‌رز نه‌بێت ڕێگه‌ناده‌ن بچێته بازاڕه‌وه« .سه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌شه‌كه‌ی قائیمقامێتی سلێامنی باس لهوه ده‌كات كه لێپرسینه‌وه هه‌یه و سه‌باره‌ت سزادانی
شوێنه سه‌رپێچییكاره‌كانیش ده‌ڵێت «سزادامنان هه‌یه و به‌م شێوه‌یه‌یه ،جاری یه‌كه‌م :غه‌رامه‌یه .جاری دووه‌م :غه‌رامه‌كه دووهێنده ده‌بێت .سێیه‌م :داخسنت .جاری چ��واره‌م :ئه‌و داخستنه‌ش چانسێكه بۆ ئه‌وه‌ی به‌خۆیدا بچێته‌وه ،الی ئێمه‌شه‌وه ده‌كه‌وێته ژێر چاودێرییه‌وه ،ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌رده‌وام بوو ،ئینجا داخسنت و ڕووبه‌ڕووی دادگاكردنه‌وه‌و هه‌ندێكجار مۆڵه‌تیشی لێ وه‌رده‌گیرێته‌وه«. له‌و ڕۆژه‌وه ئه‌و دیارده‌ی ه بووه‌ته باسوخواسی ڕاگ�هی��ان��دن�ه‌ك��ان ،ت��رس و دڵ �ه‌ڕاوك��ێ هاوواڵتییانی گرتووه‌ته‌وه، شلێر عه‌لی ،فه‌رمانبه‌ر ،به (به‌یان)ی وت «ئێستا ناوێرم ن ه گه‌س و ن ه كه‌باب و نه هیچ ج��ۆره گۆشتێك ل ه ب��ازار بخۆم ،له هه‌مووی سه‌یرتر ئێستا ناوێرین بنێشتی
كوردییش بكڕین .ئاخر توخوا ئه‌مه حاڵه؟ به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و فه‌رمانبه‌ره‌وه ،كام هران حه‌سه‌نی ڕۆژن��ام �ه‌ن��ووس ل �هو كاته‌وه هه‌ست به ئارامیی ده‌كات« ،من پێم وایه ئێستا له ڕووی ده‌روونییه‌وه ئارامرتم و زیاتر هه‌ست به دڵنیایی ده‌كه‌م ك ه ده‌چم بۆ كڕینی خواردنێك له بازاڕدا ،ئه‌م كاره‌ی له‌م ماوه‌یه‌دا كرا ،كه داخسنت و سزادانی ئه‌و شوێنانه‌بوو ،له‌الیه‌ن لیژنه‌كانه‌وه، جێگه‌ی ده‌ستخۆشییه‌و ئێستا هاوواڵتییان له یه‌ك كاتدا دڵخۆش و نیگه‌رانن» .به‌اڵم شۆفێری تاكسییه‌ك ،به ن��اوی محه‌مه‌د عه‌بدوڵاڵ قه‌ره‌داغی ،خۆی به ترساو و تۆقیو داده‌نێت ،ئه‌و ده‌ڵێت «من هه‌ر به ته‌واوی تۆقیوم ،بڕوام پێ بكه جاران هیچ كات نه‌ده‌چوومه‌وه بۆ ماڵه‌وه ،نێوه‌ڕۆ و به‌یانیان له بازاڕ نانم ده‌خ��وارد ,كه‌چی
ئێستا مبرم له برسان ناوێرم هیچ بخۆم. ئ��ه‌م ه �ه‌ن��گ��اوه‌ی ئ��هو لیژن ه هاوبه‌شه ده‌ن��گ��دان�ه‌وه‌ی گ �ه‌وره‌ی هه‌بوو ،زۆرێك له دانیشتوانی قه‌زاز و ناحیه‌كانیش له ت��ۆڕی فه‌یسبوك داوای���ان ك��ردب��وو ،ب��ا ئ �هو لیژنه‌یه شوێنه‌كانی ئه‌وانیش بگرێته‌وه ،له وه‌اڵمی ئه‌و داخوازییانه‌دا عوسامن ئه‌بووبه‌كر وتی «بۆ قه‌زاو ناحیه‌كان به‌رنامه‌مان نییه ،ته‌نیا ئه‌و سێ ناحیه‌ی ده‌كه‌وێته ناو سنووری قائیمقامێتی سلێامنییه‌وه ،كه به‌كره‌جۆ و تانجه‌رۆ و بازیانه ،سه‌ردانی ئه‌وانه ده‌كه‌ین، به‌اڵم ق هزا و ناحیه‌كانی تر ،ده‌بێت خۆیان لیژن ه دروست بكه‌ن و ئه‌گه‌ر پێویستیان ب ه ئێمه هه‌بوو ،داوامان لێ بكه‌ن هاوكارییان ده‌كه‌ین».
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
به هه‌ڵ ه نانه‌وه‌ی «مین»، ل ه ژێر پێی ئه‌ستێره‌كانی الماسیا ئه‌حمه‌د سه‌نگاوی زۆرێ����ك ل��ه ی��ان �ه گ����ه‌وره و به‌ناوبانگه‌كانی ئ��ه‌وروپ��ا ،خاوه‌نی په‌یامنگایه‌كی تایبه‌ت به خۆیانن بۆ پێگه‌یاندنی یاریزانه تازه‌پێگه‌یشتووه‌كان، وه‌ك س���ه‌رچ���اوه‌ی به‌رهه‌مهێنانی ئه‌ستێره‌ی داهاتوو ،بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و كه‌لێن و بۆشاییانه‌ی له تیپه‌كه‌یاندا دروست ده‌بێت .له سااڵنی ڕاب��وردوودا هیچ په‌یامنگایه‌كی ت��ۆپ��ی پ��ێ ،به ئ �ه‌ن��دازه‌ی ئه‌كادیمیایی «الماسیا»ی تایبه‌ت به یانه‌ی (بارسیلۆنا) كاریگه‌ریی گ �ه‌وره‌ی��ان نه‌بووه له هاتنه پێشه‌وه بۆ ڕی��زی پێكهاته‌ی پله یه‌كی یانه. ئه‌كادیمیای هیچ كام له یانه گه‌وره‌كانی ئه‌وروپا به قه‌د الماسیا جێگه‌ی باس و گرنگی پێدان نه‌بوو له‌الیه‌ن زۆربه‌ی ئه‌و الیه‌نانه‌ی كه بایه‌خ به تۆپی پێ ده‌ده‌ن. سااڵنی پێشوو هیچ یانه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ئه‌وروپی نه‌یتوانی به حه‌جم و قه‌باره‌ی یانه كەته‌لۆنییه‌كه ،یاریزانی به‌توانا و ئاست بڵند منایش بكات له‌سه‌ر ته‌خته‌ی
مانچسته‌ر یونایتدو خویندنه‌وه‌یه‌ك بو ئه‌م وه‌رزه‌ی
شانۆی تۆپی پێ .كه‌س ناتوانێت گومان له كاریگه‌ری و لێوه‌شاوه‌یی ئاستی ئه‌سێره‌كانی الماسیا بكات له ب�ه‌ره‌و پێشچوونی ئاستبه‌رزیی یانه‌ی بارسیلۆنا له به‌ده‌ستهێنانی ( )14ناسناو له چه‌رخ و چاخی زێڕینیدا ،به ڕابه‌رایه‌تی (پیپ گواردیۆال) .ئه‌وه بوو توانییان بۆ ماوه‌ی چ��وار س��اڵ ده‌س��ت به‌سه‌ر تۆپی پێی ئیسپانی و ئه‌وروپیدا بگرن و زاڵییه‌تی خۆیان پیشانی دونیا ب��ده‌ن ،به هه‌وڵ و هیمه‌ت و ت�ه‌ق�ه‌الی پێكهاته‌یه‌كی لێوانلێو له ئه‌ستێره ،كه په‌روه‌رده‌بووانی الماسیا پشكداری سه‌ره‌كی ب��وون له كۆمه‌كیكردنی هه‌م بە یانه كه‌ته‌لۆنییه‌كه و هه‌میش هه‌ڵبژارده‌ی «گا» سووره‌كان، له به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و ژماره زۆر و گرنگه له ده‌ستكه‌وت ،هه‌ر له جامی جیهانییه‌وه بیگره ،تا ده‌گ��ات به به‌ده‌ستهێنانی ن��اس��ن��اوی ی���ۆرۆ و چامپیۆنزلیگ و اللیگه .به مانایه‌كی دی ،ده‌توانین بڵین یاریزانه‌كانی الماسیا توانییان هه‌م بژارده‌ی ئیسپانیا و هه‌م یانه‌ی بارسیلۆنا بگه‌یه‌نن به ئه‌وجی ئاستبه‌رزی. چ �ه‌رخ��ی زێ��ڕی��ن��ی ئیسپانیا و
بارسیلۆنا هاوكاته له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنی ئه‌ستێره‌كانی الماسیا له لووتكه‌دا ،وه‌كو (چاڤی ،ئینێستا ،پۆیۆڵ ،پێكی ،مێسی، بۆسكێیس...تاد) كه به نه‌وه‌ی زێڕینی الماسیا دێنه هه‌ژمار ،كه هه‌ریه‌كه‌یان به منوونه بگرین ،باشرتین یاریزانی جیهانن له‌و جێگه‌یه‌ی كه یاریی تێدا ئه‌نجام ده‌ده‌ن .به‌اڵم له ئێستا‌دا و پاش چوار ساڵ له پشكداری ن �ه‌وه‌ی دووهه‌می الماسیا ،ساته‌وه‌ختی ئه‌وه‌یه بپرسین: «ئایا ئه‌و جیله‌ی له پاش ئه‌م نه‌وه‌یه دێ��ت ،ده‌ت��وان��ێ��ت ب�ه ه�ه‌م��ان چه‌شن ئاستبه‌رزانه ده‌ركه‌وێت؟ ئه‌م نه‌وه نوێیه هێزی ئ �ه‌وه‌ی هه‌یه خۆی بسه‌ملێنێت وه‌ك جێگره‌وه و جێنشین؟» به بۆچوونی من تا هه‌نووكه هیچ كام له‌و یاریزانه تازه پێگه‌یشتووانه‌ی الماسیا نه‌یانتوانیوه شوێن به ئه‌ستێره‌كانی پێش خۆیان له‌ق بكه‌ن .تا ئێستا نه‌ك هه‌ر قودره‌تی تێپه‌ڕكردنی ئه‌ستێره‌كانی به‌ر له خۆیانیان نییه ،بگره ناتوانن بنب به جێگره‌وه‌یه‌كی شایسته .تا هه‌نووكه نه‌بوون به مایه‌ی هه‌ڕە‌شه بۆ سه‌ر ئه‌ستێره‌كان ،هه‌رچه‌ند ته‌مه‌نی پۆیۆڵ و چاڤی هێرناندز سی
ساڵی تێپه‌ڕكرد و ئینێستایش له سی ساڵی نێزیك ده‌بێته‌وه ،كه‌چی هیچ كام له‌م یاریزانه الوانه‌ی الماسیا هێزی ئه‌وه‌یان نییه بنب به پڕكه‌ره‌وه‌ی بۆشایی ئه‌م ئه‌ستێرانه ،نه (تیاگۆ ئه‌لكانرتاو) ده‌توانێت شوێنگره‌وه‌ی (چاڤی هێرناندز) بێت ،نه (مۆنتۆیا) جێگه‌ی (كارلۆس پۆیۆڵ)ی پێ پڕده‌كرێته‌وه ،نه (كریستیان تیۆ) توانیویه‌تی جێگره‌وه‌یه‌كی شیاوی (ئینێستا) بێت. له چوا رساڵی ڕابوردوودا ڕاهێنه‌ر زه‌مینه‌سازییه‌كی ك��رد ب�ه ئامانجی هاتنه‌پێشه‌وه و ده‌ركه‌وتن و هه‌ڵكه‌وتنی یاریزانه الوه‌كانی له چه‌شنی (پیدرۆ، تیاگۆ ،ئیسحاق كوینیا ،كریستیان تیۆ ،مۆنتۆیا...تاد) كه گرنگییه‌كی له ئ �ه‌ن��دازه‌ب �ه‌ده‌ری ب�ه‌م جیله نوێیه دا، ن �ه‌ك ه �ه‌ر كارئاسانی ب��ۆ ئ �ه‌م جیله نوێیه س��ازان ،بگره بڕیكی به‌رچاو له ئه‌ستێره به‌ناوبانگه‌كانی له ڕیزی یانه‌كه دوورخسته‌وه ،تاوه‌كو ده‌رگ��ای چانس به ڕووی ئه‌م یاریزانانه‌ی الماسیادا وااڵ بكات .ئه‌مه له‌كاتێكدا یانه‌ی بارسیلۆنا به ژماره‌یه‌كی كه‌م له یاریزان ده‌هاته
كێبڕكێ گرنگ و چاره‌نوسسازه‌كانه‌وه، بارسا له وه‌رزی 2010به 19یاریزانه‌وه به‌شداری خول و قاره‌مانییه‌تییه‌كانی كرد ،ئه‌مه‌یش خۆی له‌خۆیدا چانسێكی دی��ك�ه‌ب��وو ل �ه ب���ه‌رده‌م ی��اری �زان �ه ت��ازه پێگه‌یشتووه‌كانی الماسا .ئه‌وه بوو كه به‌رده‌وام بڕێكی زۆر له ئه‌ستێره‌كان بۆ ماوه‌ی درێژ دووچاری پێكران و شكاندن ده‌ب��وون ،كه‌چی س��وودی��ان ل�ه‌م هه‌له ئاڵتوونییه‌ش نه‌بینی بۆ بوون به «سۆپه‌ر ستار». له چ��وار ساڵی ڕاب���وردوودا ،پیپ گواردیۆال درێخی نه‌كرد له كۆمه‌كیكردنی تازه‌پێگه‌یشتووانی الماسیا .هه‌ر له دانی ده‌رفه‌ت و كارئاسانی و به‌خشینی چانس بۆ پیشاندانی هێزی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان، هه‌تاكو سوود و ئه‌زموون له ئه‌ستێره گه‌وره‌كانی له چه‌شنی( مێسی و چاڤی و ئینێستا و پۆیۆڵ...هتد ).وه‌ربگرن. وه‌لێ هیچ كام له‌م یاریزانانه نه‌یانتوانی بنب به ئه‌ستێره‌ی دره‌وش��اوه‌ی ئاسامنی تۆپی پێی شاری بارسیلۆنا و نه‌یانتوانی بنب به زێڕ و گه‌وهه‌ری یانه‌كه ،قودره‌تی تێپه‌ڕاندنی (مێسی و بۆسكێس و پۆیۆڵ
و چاڤی و ئینێستا)یان نه‌بوو و نه‌یانتوانی جێگه به‌م ئه‌ستێرانه له‌ق بكه‌ن. پێم وایه ئه‌گه‌رچی ئه‌م توێژە‌ی الماسیا ده‌توانن خزمه‌تێكی زۆر باشی ی��ان �هی بارسیلۆنا ب��ك �ه‌ن ،ب���ه‌اڵم پێم وانییه هێنده مایه‌ی مه‌ترسی بن بۆ سه‌ر ئاسایشی ئه‌ستێره سه‌ره‌كییه‌كانی پێكهاته‌ی سه‌ره‌كی .بڕواشم وایه ئه‌م نه‌وه‌یه ئیراده‌ی بوون به ئه‌ستێره‌یییان تێدا به‌دی ناكرێت. ل�ه ه �ه‌م��ووی كاره‌ساتبارتر ئه‌م نه‌وه‌یه له ڕیزی هه‌ر یانه‌یه‌كی ده‌ره‌وه‌ی بارسیلۆنا یاری بكه‌ن ،كێرڤی ئاستبه‌رزییان ته‌واو داده‌به‌زێت( .گواردیۆال)ی ده‌ست ب��ارگ��ری ن �ه‌وه‌ك��ان��ی الماسیا ده‌ستی هه‌ڵگرت له پۆسته‌كه‌ی .له‌ئێسته‌دا (تیتۆ ڤیالنۆڤا) ده‌بێت دوا هه‌وڵی خۆی به‌كار بخات ،تاوه‌كو نه‌هێڵێت ڕە‌نج و ماندووبوونی گواردیۆال له‌به‌ین بچێت و ه �ه‌وڵ ب��دات به هه‌مان هه‌ناسه و هه‌مان سرتاتیژ و هه‌مان سیاسه‌ت كار له‌سه‌ر به‌ره‌وپێشربدنی ئاستی جیله نوێیه‌كه‌ی الماسیا بكات ،تاوه‌كو كۆتایی به ئیمپراتۆرییته‌كه‌ی بارسا نه‌یه‌ت.
هاوژین جه‌مال
میژووی تۆپی پێیه ،هه‌رده‌م هێزی خۆی له‌ده‌ستنه‌داوه و مایه‌ی نیگه‌رانی و سه‌ر ئێشه بووه بۆ یانه‌كانی تر. من ده‌مه‌وێت له سه‌ر بارودۆخی ئه‌مساڵی مانچسته‌ر هه‌ڵوێسته‌یه‌ك ب��ك �ه‌م ،ی��ان �هی مانچسته‌ر ه���ه‌رده‌م خ��اوه‌ن��ی هێڵێكی هێرشبه‌ری به‌هێز بووه ،منوونه‌ی ئه‌وانه‌ش «بۆبی چارڵتۆن دینێزل و ئه‌ندی كۆڵ ،ڤان نیسته‌لروی، وای��ن رۆن��ی ،كریستیانۆ رۆن��اڵ��دۆ» و چه‌ندانی ت��ر ،یانه‌ی مانچسته‌ر ئه‌م وه‌رزه‌ی له زۆرب��هی وه‌رزه‌ك��ان��ی تری جیاوازه ،ئه‌وه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی ركابه‌ره
له‌مێژینه‌كه‌ی كه مانچسته‌ر ستییه، ساڵی رابردوو نازناوی خولی پریمه‌رلیگی ب�ه‌ده‌س��ت��ه��ێ��ن��ا ،ئه‌مساڵیش ب�هه��ۆی پاره‌كانی شێخ مه‌نسووره‌وه به‌هێزتر ب��ووه ،بۆیه كارگێری یونایتد به‌جددی كه‌وتنه بیركردنه‌وه بۆ گرێبه‌ست كردن له‌گه‌ڵ ئه‌ستێره‌دا ،كه به ڕای من دوو گرێبه‌ستی س�ه‌رك�ه‌وت��ووی ئه‌نجامدا، به هێنانی فان پێرسی و كاگاوا ،یانه‌ی مانچسته‌ر هه‌رجه‌نده یه‌كێكه له یانه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی جیهان ،زۆر ئه‌سته‌مه ببینینت كه ئ �ه‌م یانه به پاره‌یه‌كی زۆر یاریزان بكڕێت ،ئه‌مه‌ش زۆربه‌ی
ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ شاره‌زایی فێرگسۆن ،ك ه له دۆزینه‌وه‌ی به‌هره‌ی ئه‌ستێره‌كاندا ته‌واو شاره‌زایه ،منوونه‌ی ئه‌مه‌ش زۆره، مانچسته‌ر له‌م وه‌رزه‌دا پێكهاته‌كه‌ی تاڕاده‌یه‌ك بێكێشه‌یه له هێڵی پێشه‌وه، ب�ه ب��وون��ی رۆن��ی و ف��ان پێرسی ،كه هه‌ردووكیان ساڵی پار یه‌كه‌م گۆڵكار و دووه‌م گوڵكاربوون ،له هێڵی ناوه‌ندیش به هێنانی كاگاوا ،تاراده‌یه‌ك كێشه‌ی كه‌مه ،هه‌رچه‌نده هه‌ندێ یاریزانی ته‌مه‌نیان له س��ه‌روو سی س��اڵ��ەوەن، به‌اڵم كێشه‌ی گه‌وره‌ی مانچسته‌ر هێڵی به‌رگرییه ،چونكه له سێ یاریی پێشوویدا
پێنج گوڵی لێكراوه ،كه ئه‌و یانانه‌ی یاریی به‌رامبه‌ر كردوون خاوه‌نی هێڵی هێرشبه‌ری به‌هێز نین ،كێشه‌یه‌كی تری مانچسته‌ر گۆڵچیه هه‌رچه‌نده دیخیا گۆڵچییه‌كی باشه ،به‌اڵم تا ئێستا نه‌بۆته جێی متامنه‌ی هانده‌رانی و له‌گه‌ڵ بارودۆخی خولی ئینگلیزیدا نه‌گونجاوه ،ئێمه جارێ له سه‌ره‌تای وه‌رزدای����ن و خولێكی م��اوه‌درێ��ژ و چه‌ندین پاڵه‌وانێتیی گرنگامن له‌به‌رده‌ستدایه ،كه شاره‌زای فێرگسۆن و ئه‌زموونی مانچسته‌ر چه‌ندین شتی ترمان بۆ روون ده‌كاته‌وه.
گومانی تێدا نییه یانه‌ی مانچسته‌ر به دریژایی میژوو ،یه‌كێك بووه له یانه بەهێزه‌كانی ئه‌وروپا و جیهان ،ئه‌ویش به به‌ده‌ستهێنانی چه‌ندین نازناوی گه‌وره له سااڵنی راب��ردوودا ،مانچسته‌ر زۆرب��هی ك��ات یانه‌ی یه‌كه‌م ب��ووه له خولی ئینگلیزیدا به‌اڵم چه‌ند ساڵێكه به هۆی هاتنه پێشه‌وه‌ی به‌هێزی چێڵسی و گرێبه‌سته‌كانی ،هه‌ندێ شكۆمه‌ندی بۆ خۆی برد ،به‌اڵم یانه‌ی مانچسته‌ر كه خاوه‌نی یه‌كێك له باشرتین راهێنه‌ره‌كانی
سبه‌ینێ هه‌مووشتێک یه‌كالیى ده‌كاته‌وه كریستیانۆ رۆناڵدۆی یاریزاىن پورتوگالی و یانه‌ی ریاڵ مه‌دریدی ئیسپانی ،سبه‌ینێ 9/12كۆبوونه‌و ه له‌گه‌ڵ فلۆرۆنتینۆ پێرێزی سه‌رۆكی یانه‌كه و مۆرینۆ راهێنه‌ری ریاڵ مه‌درید، ده‌كات ،ب ه مه‌به‌ستی گفتوگۆ له‌سه‌ر كێشه‌كانی ،كه هه‌فته‌ی پێشوو ب ه ڕوونی رایگه‌یاند ل ه ریاڵ مه‌درید خۆشحاڵ نیی ه و ئیداره‌یش د هزانێت هۆكاره‌كه‌ی چییه .رۆژنامه‌ی (ئاس) ك ه سه‌رچاوه‌ی هه‌واڵه‌كه‌یه، ئاشكرایشی ده‌ك��ات رۆناڵدۆ له‌گه‌ڵ هاوڕێكانی له هه‌ڵبژارده‌کەى له‌و باره‌و ه گفتوگۆی نه‌كردووه ،ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ پیپی و كوینرتاویش ك ه ل ه ریاڵ مه‌درید به‌یه‌كه‌وه‌‌ن.
نیامر تووڕەیە نیامر داس��ێ��ل��ڤ��ای ی���اری���زان���ی ی��ان �هی س��ان��ت��ۆس��ی ب�� هرازی��ل��ی و هه‌ڵبژارده‌ی نێوده‌وڵه‌تی ب هرازیل ،به توڕە‌یی و توندی به‌رپه‌رچی هه‌وادارانی واڵت�ه‌ك�هی ده‌دات���هو ه ك ه ره‌خنه‌یان لێگرت ب�هه��ۆی ئاست الوازی��ی �ه‌وه ب هرامبه‌ر ئه‌فریقیای باشوور.
به هیوای رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی به‌رازیل وازناهێنێت نیامر ل�����������������ه چا و پێكه و تنێكی رۆژن���ام���هی (جیهانیی) ب هرازیلدا وتی «ه��ان��د هران داوای شتێكم لێده‌كه‌ن ك ه زیاتره ل ه توانای خۆم ،خۆ من ئامێر نیم به‌رده‌وام بتوانم كار بكه‌م ،به‌ڵكو یاریزانی تۆپی پێم و مرۆڤم».
چاڤی هێرناندێزی یاریزانی ناوه‌ڕساتی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه و هه‌ڵبژارده‌ی ئیسپانیا ،ئاشكرای كرد ك ه نایه‌وێت واز له یاریكردنی نێوده‌وڵه‌تی بهێنێت تا دوای مۆندیال ،به‌و هیوایه‌ی رووبه‌ڕووی ب هرازیل ببێته‌و ه ل ه مۆندیالی 2014دا ك ه له‌و واڵت ه به‌ڕێو ه ده‌چێت. چاڤی وت��ی « ده‌م�ه‌وێ��ت به‌شداریی مۆندیال بكه‌م له‌گه‌ڵ ئه‌م نه‌و ه گه‌وره‌یه ..تا ئێستا ب هرامبه‌ر ب هرازیل یاریم نه‌كردووه ،ئه‌وه‌یش پاڵنه‌رێكی گه‌وره‌ی ه بۆم تا له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژارده‌كه‌م به‌رده‌وام بم».
9 ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
سهرمایهداره عه‌ره‌به‌كان خاوه‌نی یه‌كه‌می ماڵپه‌ڕ و كه‌ناڵ ه ئیباحییه‌كانن پریاسكه – روسیا الیوم ب������ه پ��ێ��ی ئه‌و زانیارییانه‌ی رۆژنامه‌ی «ترین»ی ئ��ۆس��ك��ۆت��ل �ه‌ن��دی��ی ب�ڵاوی كردوونه‌ته‌وه، س������ه‌رم������ای������ه‌داره ع��ه‌ره‌ب��ه‌ك��ان ب��وون �ه‌ت �ه رك��اب�ه‌رێ��ك��ی س�ه‌ره‌ك��ی��ی و به‌هێزی ئیرسائیلییه‌كان له خ��اوه‌ن��داری��ی��ك��ردن��ی ماڵپه‌ڕ و كه‌ناڵه ئیباحییه‌كاندا و به ته‌نها له‌سه‌ر مانگه ده‌ستكرده ئه‌وروپییه‌كان خ��اوه‌ن��ی ( )320كه‌ناڵی ئاسامنیی له‌وشێوه‌یه‌ن ،له كاتێكدا سهرمایهداره ئیرسائیلییه‌كان له ( )30كه‌ناڵ زیاتریان نییه. رۆژنامه‌كه هه‌روه‌ها باڵویشی ك��ردۆت �ه‌وه ئ�هو كه‌ناڵ و ماڵپه‌ڕانه
محەمەد مورسی و عادل ئیمام چییان باس كرد؟ بریا هەورامی دوای دروستبوونی هه‌اڵیه‌كی گه‌وره له ژماره‌یه‌ك دام�ه‌زراوه‌ی میدیایی و هونه‌ریی میرسدا سه‌باره‌ت به فه‌توایه‌ك له دژی ئیلهام شاهین خامنه‌ئه‌كته‌ری به‌ناوبانگی ئه‌و واڵته و تۆمه‌تباركردنی به ئه‌نجامدانی كاری به‌دڕە‌وشتی ..موحه‌مه‌د مورسی سه‌رۆك كۆماری میرس له رۆژی پێنجشه‌ممه 2012/9/6كۆمه‌ڵێكی به‌رچاو له هونه‌رمه‌ند و ئه‌دیب و داهێنه‌رانی واڵته‌كه‌ی كۆكرده‌وه و تیایدا باس و خواسی له‌گه‌ڵ كردن سه‌باره‌ت به ئاینده‌ی هونه‌ر و داهێنان له دوای گه‌یشتنی الیه‌نه ئیسالمییه‌كان به ده‌سه‌اڵت. مورسی له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌یدا ره‌خنه‌ی له‌و بانگخوازه گرت كه فه‌تواكه‌ی له دژی ئیلهام شاهین ده‌ركردووه ،ئاماده‌یی خۆیشی بۆ په‌یوه‌ندییكردن به‌و خامنه ئه‌كته‌ره‌وه ده‌ربڕی .به‌اڵم ئه‌وه‌ی سه‌رنجی به‌شێك له میدیاكارانی راكێشا ،ئاماده‌بوونی هونه‌رمه‌ندی به‌ناوبانگ عادل ئیامم و ئه‌و پرسیاره‌ی بوو كه له سه‌رۆكی واڵته‌كه‌ی كرد. عادل ئیامم كه به یه‌كێك له نه‌یاره‌كانی بیروباوه‌ڕی ئاینیی و ره‌وته ئیسالمییه‌كان نارساوه ،له باره‌ی جددییبوونی كۆمه‌ڵه‌ی ئیخوان موسلیمین سه‌باره‌ت به ته‌سلیمكردنی ده‌سه‌اڵت و تاوتوێكردنی له دوای ته‌واوبوونی ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی مورسی ،پرسیاری له ناوبراو كرد .موحه‌مه‌د مورسی به عادل ئیامم و سه‌رجه‌م هونه‌رمه‌ند و ئه‌دیب و داهێنه‌رانی واڵته‌كه‌ی راگه‌یاند« :بێگومان وا ده‌بێت ،هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتوو زۆر پاك و بێگه‌ردتریش ده‌بن له‌وانه‌ی پێش خۆیان» .مورسی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی فیكره‌ی به‌ئیخوانكردنی داموده‌زگاكانی واڵته‌كه‌شی به توندیی ره‌تكرده‌وه ،وتیشی« :به هیچ شێوه‌یه‌ك میله‌كانی كاتژمێر نابێت به‌ره‌و دواوه بگه‌ڕێنه‌وه«. ئه‌و هه‌ڵوێستانه‌ی مورسی ئاماده‌بوان و عادل ئیامم و ئیلهام شاهینیشی دڵنیا كرده‌وه ،له‌وباره‌یه‌شه‌وه عادل ئیامم دوابه‌دوای كۆبوونه‌وه‌كه خۆشحاڵیی و گه‌شبینیی خۆی به‌رانبه‌ر به ده‌سه‌اڵتی محه‌مه‌د مورسی بۆ میدیاكان نه‌شارده‌وه.
مورسی ره‌خنه‌ی له‌و بانگخوازه گرتووە ك ه فه‌توا‌ی ل ه دژی ئیلهام شاهین داوە
بوونه‌ته بوارێكی گرنگ بۆ به‌شێك ل�ه س �ه‌رم��ای �ه‌داره ع �ه‌ره‌ب �ه‌ك��ان ،كه زیاتر له ( )460ملیۆن یۆرۆیان له‌و ب��واره‌دا به‌گه‌ڕ خستووه .له ماوه‌ی حه‌وت ساڵی رابردووشدا ،له رێگه‌ی پێشكه‌شكردنی ب��ڕگ�ه و م���ادده‌ی سێكسیی و خزمه‌تگوزاریی په‌یوه‌ندیی ته‌له‌فۆنیی و په‌یوه‌ندییگرتن له‌گه‌ڵ كچاندا ،ئه‌و سهرمایهداره عه‌ره‌بانه زیاتر له یه‌ك ملیار یۆرۆیان قازانج كردووه. به پێی زانیارییه‌كانی رۆژنامه‌ی «ترین»ی ئۆسكۆتله‌ندیی؛ هه‌موو ئ �هو كه‌نااڵنه و زۆرێ��ك له‌وانه‌شی ئیرسائیلییه‌كان خاوه‌نداریی ده‌كه‌ن، گه‌نجان و الوانی عه‌ره‌بییان به‌ئامانج گرتووه ،هاوكات له ناو سهرمایهداره ع �ه‌ره‌ب �ه‌ك��ان��ی��ش��دا ،میرسییه‌كان
زۆری��ن��هی��ان��ن ،ك��ه ت�ه‌ن��ه��ا ()15 سه‌رمایه‌داری میرسیی خاوه‌نی زیاتر له ( )56كه‌ناڵی ئیباحین ،له دوای ئه‌وانیش سه‌رمایه‌داره‌كانی لوبنان و قه‌ته‌ر و مه‌غریب و تونس و جه‌زائیر دێن. ئه‌مه‌و سهرمایهداره عه‌ره‌به‌كان، ئه‌وانه‌ی سه‌رمایه‌یه‌كی زۆریان له‌و ب��واره‌دا خستۆته گ�ه‌ڕ ،به‌وه‌شه‌وه نه‌وه‌ستاون ،به‌ڵكو سات له دوای س��ات ل �ه‌گ �ه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی ته‌كنۆلۆجیای ن��وێ��دا ده‌ڕۆن به مه‌به‌ستی سوودوه‌رگرتن له توانا نوێیه‌كان و بره‌ودان به كاره‌كه‌یان، تا بتوانن له رێگه‌ی مۆبایلیشه‌وه گرته‌ی سێكسیی بۆ كڕیاره‌كانیان ب��ن��ێ��رن و ره‌واج�����ی زی���ات���ر بۆ ماڵپه‌ڕەكانیان په‌یدا بكه‌ن.
فرۆشتنی پرچه‌كان ل ه پێناوی خوێندنی قوتابخانه‌دا پریاسكه – عه‌ره‌بییه نێت
كچێكی ت�ه‌م�ه‌ن ( )15ساڵی ڤێتنامیی پرچه درێژەكانی خۆی ده‌بڕێت ،ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت بڕێك پ��اره ب �ه‌ده‌س��ت بهێنێت و به هۆیه‌وه ده‌س��ت به خوێندنی ناوه‌ندیی بكات. ماڵپه‌ڕی (ڤێتنام نێت) باڵوی كرده‌وه (غو نگوین هوانگ شی) كه كچێكی ته‌مه‌ن ( )15ساڵی ڤێتنامییه، پرچه‌كانی خۆی بڕی كه بۆ ماوه‌ی چ���وار س��اڵ�ه هێشتوونیه‌تیه‌وه، بۆئه‌وه‌ی به‌و پرچانه‌ی بڕێك پاره
(كه ته‌نها 25دۆالره) به ده‌ست بهێنێت و ب�ه ه��ۆی �ه‌وه بتوانێت خه‌رجییه‌كانی قوتابخانه‌ی پێ دابین بكات. كچه قوتابییه‌كه یه‌كه‌م رۆژ كه له قوتابخانه گ �ه‌ڕای �ه‌وه زۆر دڵ��ت�ه‌ن��گ ب���وو ،ب �ه دای��ك��ی وت: «هاوڕێكانم پرسیاریان لێكردم كه بۆچی قژە جوانه‌كانم قرتاندووه«. دایكیشی كه ته‌مه‌نی ( )50ساڵه، ده‌ڵێت« :خانه‌واده‌كه‌مان هه‌ژاره و ش��ی خۆشی ده‌وێ���م ،بڕیارمدا
پرچه‌كانی ببڕم بۆ ئه‌وه‌ی پاره‌ی قوتابخانه‌كه‌ی پێ دابین بكه‌م، سه‌ره‌تا ئه‌و رۆژە‌ی پرچه‌كامنان فرۆشت ،زۆر ئاسایی بوو ،به‌اڵم له شه‌ودا زۆر گریا». غو نگوین هوانگ شی ئه‌و پ��اره‌ی �هی كه ده‌ستی كه‌وتبوو، ب�ه‌ك��اری هێنا بۆ تێچوونه‌كانی خوێندن و كڕینی كتێب و ئه‌و پێداویستییانه‌ی ك �ه خ��ۆی و ب �را بچووكه‌كه‌ی بۆ قوتابخانه پێویستیان پێیه‌تی.
ئیرسائیل پێویستی به سه‌د هه‌زار گوێدرێژی میرسییه! پریاسكه -ئاژانسه‌كان
نه‌هامه‌تییه‌كانی گوێدرێژ هه‌ر به‌وه‌وه نه‌وه‌ستا كه ئاژه‌ڵێكی باربه‌ره و زۆر م��ان��دوو ده‌ك��رێ��ت ،به‌ڵكو خه‌ریكه وه‌كو مشك ده‌بێته ئامرازێك بۆ تاقیكردنه‌وه پزیشكییه‌كان. گ��وێ��درێ��ژی میرسیی جیاواز ل�ه گ��وێ��درێ��ژی ناوچه‌كانی دیكه ناوبانگ و گرنگیی خ��ۆی هه‌یه،
چونكه بۆ تاقیكردنه‌وه‌ی پزیشكی گرنگه ،ه �ه‌ر بۆیه واڵت���ان داوای هاورده‌كردنی گوێدرێژی میرسیی ده‌كه‌ن به مه‌به‌ستی به‌كارهێنانی له تاقیكردنه‌وه‌ی پزیشكییدا. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا ئیرسائیل داوای سه‌د هه‌زار گوێدرێژ له میرس ده‌ك��ات به مه‌به‌ستی به‌كارهێنانی پێسته‌كه‌ی له تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی پزیشكییدا ،كه تایبه‌ته به نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه ،به‌اڵم حكومه‌تی میرس داواكه‌ی ئیرسائیلی ره‌تكرده‌وه. ئه‌مه‌و دوو ساڵ له‌مه‌وبه‌ریش
ب �ه ه �ه‌م��ان ش��ێ��وه‌ی ئیرسائیل، كۆمپانیای «كوماهو»ی ژاپۆنیی بۆ پیشه‌سازیی ده‌رمان ،داوایه‌كی ئاڕاسته‌ی حكومه‌تی میرس كردووه به به‌های نیو ملیار دۆالر بۆ كڕینی ملیۆنێك گوێدرێژ .كۆمپانیاكه جه‌ختیشی لهوه كردووه‌ته‌وه كه ئامانجی ده‌رهێنانی مادده‌یه‌كه له پێستی گوێدرێژه‌كان كه له دروستكردنی ده‌رمانێكی ژاپۆنییدا به‌كاردێت و هه‌نارده‌ی ژماره‌یه‌ك ل �ه واڵت��ان �ی خ��ۆره �ه‌اڵت �ی ئاسیا ده‌كرێت.
10 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
نه‌وه‌ی فه‌یسبووك به نه‌وه‌یه‌كی ته‌ممه‌ڵ و كاتكوژ ناسراوه، ئه‌گه‌رچی به‌شداری ئه‌لیكترۆنی و هاتنی ئینته‌رنێت وه‌ك ده‌رگایه‌كی وااڵبوون بۆ جیهان و وابه‌سته‌بوونی گه‌وره‌تر له ناوچه‌یه‌كی دیاریكراوه‌و ه و دواتر فراوانبوونی ده‌رفه‌تی كار و خۆ ڕۆشنبیركردن و زۆر شتی تر ده‌بینرێت ،به‌اڵم ل ه كۆمه‌ڵی كوردییدا به‌كارهێنه‌رانی كه به‌شێكی گه‌وره‌یان ل ه تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووكن ،زۆربه‌ی كاته‌كانیان ب ه بۆشایی ده‌مێنێته‌وه ،به‌مه‌ش ته‌ممه‌ڵی كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووریی سه‌ریهه‌ڵداوه .ئێستا فه‌یسبووك شه‌وی كردووه‌ت ه رۆژ و رۆژی كردووه‌ته شه‌و .وه‌ك به‌شداربووان و چاودێرانی بواره‌ك ه باسی لێوه ده‌كه‌ن ،كاریگه‌ری خراپتری ده‌روونی و جه‌سته‌یی و الیه‌نه‌كانی تریشی به‌دواوه‌یه.
كۆمه‌ڵناسی خۆمانه ڕایان عوسامن دەینووسێت
شۆفێر و جنێوفرۆشی فه‌رهه‌نگی جنیۆفرۆشی له ته‌واوی كۆمه‌ڵگانی جیهاندا به‌شێوه‌ی جیا له چوارچێوه‌ی نه‌ریت و گوزارشتی تایبه‌تیدا له‌مێژە ده‌بیرنێ، ڕە‌هه‌نده كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كه‌ی جنیۆدان بۆ داشۆرینی ئه‌وی تر و ناولێنان و به‌سه‌ردابڕینی خراپه بۆ كه‌سانی ده‌وروپشت سوودی لێوه‌رده‌گیرێ . جنیۆفرۆشی ئێستا گوتاری یه‌كه‌می شۆفێرانه له كوردستان ،یانی ئه‌م دیارده‌یه خه‌ریكه بۆ كێشه هه‌نگاو ده‌نێ .له دیدگای خۆیانه‌وه شۆفێران ئه‌وه روونده‌كه‌نه‌وه كه هیچكات هێنده‌ی ئێستا جنیۆفرۆش نه‌بوون. له نیۆ ئه‌م دیارده‌یه‌دا زۆربه‌ی شیكردنه‌وه‌كان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن كه به‌هۆی خراپی رێگاوبان ،یان نه‌بوونی هۆشیاری و سازشنه‌كردنی هه‌موان له‌سه‌ر مافه‌كانیان له رێگاوبان له هه‌مبه‌ر یه‌كرتدا ،ئه‌م كولتووره په‌ره‌ی سه‌ندووه ،به‌اڵم زۆربه‌ی جار كه له‌گه‌ڵ شۆفێری تاكسی ،یان هێڵێكدا سه‌رده‌كه‌وی ،بێ بوونی فشاری رێگا ،یان هه‌ڵه‌ی به‌رچاوی به‌رانبه‌ره‌وه ،وه‌ك نه‌ریتێك پێی خۆشه جنیۆ ببه‌خشێته‌وه به حكومه‌ت و به‌رامبه‌ره‌كانی .ئێمه لێره له‌سه‌ر خه‌سارناسی ئه‌م گرفته ئه‌دوێین كه چه‌ند ئه‌م كایه‌یه به‌رهه‌مهێنی خراپه‌یه بۆ سه‌ر كۆمه‌ڵگا ،بوونی ئه‌م هه‌موو گرفتانه‌ش پاساوی ئه‌وه نین كه مرۆڤ له ناو تاكسی ،یان ماشێنه‌كه‌ی خۆیدا له‌م هه‌رێمه فێره جنیۆ ،یان كاردانه‌وه‌ی خراپ و سه‌ركێشانه به‌رامبه‌ر ئه‌وی تری هاورێی ،یان پیاده‌یه‌ك كه دواجار تاكی ئه‌م نیشتیامنه‌یه ،ببێت. رۆژانه له ناو ماشێندا خه‌ریكین جنیۆفرۆشی وه‌ك شتێكی ئاسایی و بێخه‌وش سه‌یر ده‌كه‌ین و به‌رامبه‌ری بێده‌نگین ،وه‌ك بڵێیت شۆفێر مافی خۆیه‌تی هه‌موو سنووره‌كان تێپه‌ڕێنێ و له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی كه هێڵه‌كان فشاریان له‌سه‌ره ،ئه‌م كرده‌یه بنوێنێ. كه‌واته ماشێن ،یان هۆی گواستنه‌وه له‌مڕۆدا الی ئێمه بووته ماشێنی به‌رهه‌مێنانی جنیۆفرۆشی و له جیاتی دیالۆگ و ڕاگۆڕینه‌وه و شوێنی خوێندنه‌وه و سه‌یركردنی ڕۆژنامه و چاپه‌مه‌نی ،پێویسته له شوفێر وه‌ك مه‌ترسی و ماشێن وه‌ك فه‌زایه‌كی مه‌ترسیدار بۆ به‌خشینه‌وه‌ی جنیۆ له‌مڕۆدا ،قسه‌بكه‌ین ئه‌گه‌رچی ئه‌مه له هه‌ندێ مامه‌ڵه‌ی شۆفێراندا به‌دی ناكرێ ،به‌اڵم قسه‌كه ئه‌وه‌یه ئێمه ڕێگه بگرین له به‌كولتوور بوون و (كۆمه‌ڵگا په‌سه‌ندی) دیارده‌كه ،له‌سه‌ر ئێمه پێویسته ئه‌م دیارده‌یه وه‌ك قه‌یرانی بیناكردنی كه‌سێتی تاك له‌ناو ماشێن ،یان هۆی گواستنه‌وه ،بناسین. شتێكی خراپ نابێت بۆ سه‌ره‌تای كاركردمنان بۆ جێگیركردنی كولتوورێكی باش ،كه بتوانێ هێمنی و ئارامی بۆ شوێنگرتنه‌وه‌ی ڕەقی و كاردانه‌وه‌ی خراپ و جنیۆفرۆشی الی شۆفێر و
پەیجورى :سه‌الر هه‌ورامیی
گه‌نجێك 14 :كاتژمێر داده‌نیشم و ده‌شزانم مه‌ترسی زۆری هه‌یه بۆ سه‌رم
فه‌یسبووك شه‌وی كردووه‌ت ه ڕۆژ
موختار كه‌ریمی ،راگه‌یاندنكارێكی رۆژهه‌اڵتییه له ئه‌ڵامنیا ،باسی لهوه كرد كه رۆژانه 3تا 4كاتژمێر تەرخاندەکات بۆ ئینته‌رنێت و تۆڕه كۆمه‌اڵتییه‌كان ،كه زۆره و هۆشیاری به‌كارهێنان به الواز وه‌سف ده‌ك��ات ،الی تاكی كۆمه‌ڵگه‌ی ك��وردی .كه‌ریمی پێشیوایه س �ه‌ره‌ڕای ته‌مه‌ڵی ئابووری ،ئه‌م مانه‌وه زۆره له‌سه‌ر ئینته‌رنێت قه‌ڵه‌وی و كێشه‌ی جه‌سته‌یی دروس���ت ده‌ك����ات ،ڕە‌ن��گ �ه ل �ه واڵت �ه پێشكه‌وتووه‌كانیش ئاستی هوشیاری
به‌م ئامێره كز بێت ،به‌اڵم له‌چاو كورددا به‌رزتره و ئه‌وانیش زۆربه‌ی مه‌به‌ستیان كاتبه‌سه‌ربردنه. ره‌هێڵ رزگار گه‌نجێكی دانیشتووی هه‌ولێره كه رۆژانه 14كاتژمێر فه‌یسبووك به‌كار ده‌هێنێ ،ئه‌و پێی وابوو ئه‌مه زۆر كاریگه‌ری له‌سه‌ر ته‌ممه‌ڵی و ماندویه‌تی خۆی ده‌كات ،به‌اڵم وتیشی كه ناچاره و نازانێ چی بكات و به چییه‌وه سه‌رقاڵ بێ. به‌الی ئاسۆ هه‌ڵه‌بجه‌یی توێژە‌ری كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه هه‌موو شتێك ڕە‌هه‌ندی باشه و خ�راپ�هی هه‌یه ،ئه‌گه‌ر ئێمه فه‌یسبووكامن بێ ئامانج به‌كارهێنا، ئه‌وه ده‌كاته زاڵكردنی الیه‌نه خراپه‌كه. فه‌یسبووك ئ �هو ت��ۆڕە كۆمه‌اڵیه‌تییه
بێسنوور و سه‌رنجڕاكێشه‌یه كه وه‌اڵمی پێیه بۆ خه‌ون و خولیای گه‌نجان ،به‌اڵم تووشی ئالووده‌بونیان ده‌كات و كاتی خه‌وتن كه‌م ده‌ك��ات��ەوە و ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌ركه‌كانی رۆژان���ه دوا ده‌خ���ات .له ڕووی كۆمه‌اڵیه‌تیشه‌وه بۆ گه‌نجان گرفتی گ���ه‌وره دروس���ت ده‌ك���ات .له ڕووی خوێندنیشه‌وه ئاستی قوتابیان الواز ده‌ك��ات ،ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌ی باش و ئامانجداریش به‌كار بهێرنێ سوودی خۆی ده‌بێت. ن�����ه‌وڕەس ف�����اروق گه‌نجێكی هه‌ورامانه و پێی وایه زۆری به‌كارهێنانی ئه‌م تۆڕە وای كردووه تۆ كاتژمێره‌كانت ب �ه خێراییه‌كی زۆر تێپه‌ر ب�بن ،بێ ئه‌وه‌ی بزانی چ كارێك ئه‌نجام ئه‌ده‌ی،
دواتریش ئه‌م به‌كارهێنانه زۆره بۆ ئازاری ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته و بێزاربوونی دواتر سه‌رده‌كێشێت .ه �ه‌روه‌ه��ا پێی وایه كه گفتوگۆ و له یه‌كرت نزیكبوونه‌وه له فه‌یسبووكدا ،هه‌مان خه‌سڵه‌تی بینینی ڕووبه‌ڕووی نییه و زۆربه‌ی به‌شداربووان به‌ناوی خوازراو و نهێنییه‌وه به‌شداری ده‌كه‌ن ،كه ئه‌مه‌ش گۆڕینی ناسنامه‌ی تاك ،یان ناسنامه‌ی خه‌ڵه‌تێنه‌ری دروست ك��ردووه ،كه له‌كاتێكدا كه‌سێك چه‌ند ڕۆڵێك منایش ده‌كات به شێوه‌ی جیا. ك���ارۆ ،گه‌نجێكی سلێامنییه به ن��اوی خ�����وازراوه‌وه ،وت��ی «م��ن پێش ئ��ه‌وه‌ی ب�ه‌ش��دارب��ووی فه‌یسبووك بم كارم ده‌كرد و زۆر هه‌وڵی پێگه‌یاندنی خۆمم ده‌دا ،به‌اڵم به‌هۆی هاوڕێكامنه‌وه
كه ئه‌وه‌نده به گرنگییه‌وه باسی ئه‌م ت��ۆڕە كۆمه‌اڵیه‌تییه‌یان ده‌ك��رد بوومه به‌كارهێنه‌رێكی به‌رده‌وام ،به شێوه‌یه‌ك كه ناتوانم هیچ ك��ارێ بكه‌م و زۆر ته‌ممه‌ڵ ب��ووم و بێكاریشم ،داواك��ارم گه‌نجان ئه‌مه نه‌كه‌نه پیشه‌ی سه‌ره‌كییان، ئێمه له واڵتێكی وه‌ها ئابووری باشدا ناژین كه هه‌موو شتێكامن دابین بێت و بیری ئاینده نه‌كه‌ینه‌وه«. الی كۆمه‌ڵناسان و پسپۆڕانی ئه‌م ب��واره فه‌یسبووك و ته‌كنه‌لۆژیای پ��هی��وه‌ن��دی��ك��ردن ش��وێ��ن��ی الی �ه‌ن �ه ڕاسته‌قینه‌كه‌یان گرتووه‌ته‌وه و مه‌ترسی خراپیشیان بۆ س �ه‌ر ئ��ال��ووده‌ب��وون و كاتكوشتنی زۆر الی گه‌نجان و ته‌ممه‌ڵ بوونیان ،دروست كردووه.
پارێزگا فارسنشینه‌كان زۆرترین و كوردنشینه‌كانیش كه‌مرتین رێژە‌یان هه‌ی ه
دیارده‌ی فاڵگرتنهوه ئێرانی ته‌نیوه هێرۆ هه‌ڵه‌بجه‌یی گ��ه‌م��ارۆ ئ��اب��ووری��ی �ه‌ك��ان��ی س�ه‌ر ئێران و كاریگه‌ری له‌سه‌ر گ��وزه‌ران و ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی ،خه‌ڵكی ئێرانی ب �ه‌ره‌و نائۆمێدیی و ره‌شبینی ب��ردووه و وایلێكردوون كه زیاتر له جاران په‌نا بۆ فاڵگرەوە‌كان (خیره‌گره‌كان ،ره‌مڵ فرۆشه‌كان) ببه‌ن و فاڵگرتنەوەی كردووه به‌پیشه‌یه‌كی پڕداهات ،ئێستا ژماره‌یه‌كی زۆر له ژنان و پیاوانی ئێرانی له‌و ڕێگەیه‌وه پاره‌ی خه‌یاڵییان ده‌ست ده‌كه‌وێت .له سه‌رشه‌قام و ناو باخچه گشتییه‌كانی ئێران به‌هه‌زاران ژنی فاڵگرەوە به‌رۆكی خه‌ڵك و گه‌شتیاران ده‌گرن و داوایان لێده‌كه‌ن كه فاڵیان بگرنه‌وه ،پیاوانی فاڵگرەوەیش له‌ناو شاره‌كان چه‌ندین شوێنی نهێنییان بۆ فاڵگرتنەوە هه‌یه ،كه زیاتر له نووسینگه‌ی كۆمپانیا بازرگانییه‌كان ده‌چێت ،هه‌ر فاڵگرێك له ئێران مانگانه 4بۆ 6ملیۆن مته‌ن ( 2بۆ 3هه‌زار دۆالر) داهاتی هه‌یه. به‌پێی ده‌ستووری ئێران ،فاڵگرتنهوه و فریودانی خه‌ڵك تاوانه و ئه‌نجامدانی ئه‌و كاره سزای یاسایی ب�ه‌دواوه‌ی�ه .له نوێرتین راپۆرتی پۆلیسی ئێران له‌باره‌ی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه دژی فاڵچییەكان ،له
سێ مانگی راب���وردوودا ته‌نیا له شاری ت��اران 191فاڵچی ژن و پیاو ده‌ستگیر كراون ،به‌پێ زانیارییه‌كان نزیكه‌ی 189 سكااڵ له‌سه‌ر فاڵگره‌وەكان له دادگاكانی تاران تۆمار كراوه و فاڵگرەوە‌كان له‌وكاره نزیكه‌ی ملیارێك و 300ملیۆن ریاڵ داهاتیان هه‌بووه. ل���ه‌ب���اره‌ی پ��ه‌ره‌س��ه‌ن��دن��ی ئ �ه‌م دیارده‌یه‌وه ،جێگری لێپررساوی پۆلیس له به‌شی نه‌هێشتنی تاوانی فێڵبازیی و فریوداونی خه‌ڵك ،له‌باره‌ی دیارده‌ی فاڵچێیتی له ئێران ده‌ڵێت« :دی��ارده‌ی فاڵچێێتی ل �ه پارێزگاكانی ت���اران و ئه‌سفه‌هان و م�ه‌رك�ه‌زی و خۆراسانی باشوور زۆر باوه» ،به گوێره‌ی زانیارییه‌كان ل �ه ئ��ام��اره‌ك��ان��دا ڕێ���ژە‌ی ب��وون��ی ئه‌و دیاره‌ده‌یه له شوێنێكه‌وه بۆ شه‌وێنێكی دیكه جیاوازه ،هه‌ر سه‌باره‌ت به‌و ڕێژه‌یه ئه‌و به‌رپرسه ده‌ڵێت «كه‌مرتین رێژە له پارێزگا كوردنشینه‌كانی وه‌ك سنه و ئیالم تۆمار كراوه». به‌هۆی ده‌ستنه‌كه‌وتنی زانیاریی ته‌واو له‌سه‌ر ئه‌م دیارده‌یه و ئامارێكی ت �ه‌واو له‌باره‌ی ژم��اره‌ی فاڵچییه‌كان و ره‌مڵفرۆشه‌كان له ئێران له‌به‌رده‌ستدا نییه ،ب��ه‌اڵم به ڕێژە‌یه‌كی ب �ه‌رف �راوان
له‌زیادبووندایه و فاڵچێتی ب��ووه ب ه بیزینسێكی گه‌وره‌و شێوازی جیا و نرخی جیاوازی هه‌یه. ن��رخ��ی فاڵگرتنهوه ی��ه‌ك ج��ۆری دیاریكراوی نییه ،وه‌ك ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست ئێمه كه‌وتووه فاڵی وه‌ره‌ق و فاڵی ته‌له‌فۆنی و فاڵی چا و فاڵی قاوه و فاڵی نۆك ،هه‌رزانرتین فاڵه‌كانن و نرخیان له50 هه‌زار بۆ 100هه‌زار مته‌ن ( 50دۆالر)ە. به‌اڵم فاڵی (ئۆستۆرالب) و (تاس) نرخی له 10دۆالر بۆ 1000دۆالریش ده‌ڕوات. بۆ گرتنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره فااڵنه ده‌بێ پێشرت نووسینگه‌ی فاڵگر كات دیاری بكات و زیاتر چینی ده‌وڵه‌مه‌ند و سه‌رمایه‌داری كۆمه‌ڵگا سه‌ردانی ئه‌م فاڵگرانه ده‌كه‌ن. دوع��ا نووسین و كتێب كردنه‌وه جۆره‌كانی تری فاڵگرتنه ،كه زیاتر ئه‌و كه‌سانه‌ی كێشه و گرفتی خێزانییان هه‌یه سه‌ردانیان ده‌كه‌ن ،جیا له نووسینی دوعا ،هه‌ندێ خواردنی سه‌یر و سه‌مه‌ره هه‌یه كه فاڵگره‌كان بۆ خواردن ده‌یده‌نه ئ��هو ك�ه‌س��ان�هی س �ه‌ردان��ی��ان ده‌ك���ه‌ن، وه‌ك خواردنی كه‌لله‌ی ق��ااڵو ،ئێسك و پرووسكی سه‌گ ،پێستی كه‌متیار و چاوی پشیله .پێشنیاری فاڵگرەوە‌كان بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌ی��ان�ه‌وێ بۆ ج��اری دووه‌م
هاوسه‌رگیری بكه‌ن ،خواردنی میزی كچی تازه‌پێگه‌یشتووه. ج���ۆرێ���ك���ی ت���ر ل���ه ف��اڵ��گ��رت��ن ده‌س��ت��گ��ی��رك��ردن��ی دێ��و و ج��ن��ۆك�ه و به‌ركارهێنانانیانه ب��ۆ گه‌یشنت به ئامانجه‌كان ،كه گه‌نجان زیاتر ئه‌م داواك��اری��ی��ان��هی��ان هه‌یه. ل �ه توێژینه‌وه‌یه‌كدا له‌سه‌ر ئ�ه‌م جۆره خ��ی��ره‌گ��رت��ن �ه‌وه ئ��اش��ك �را ب��ووه زیاتر له %75ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ك �ه س �ه‌ردان��ی ئ�����ه‌م ج����ۆره فاڵگرانه ده‌كه‌ن، خوێندنی ب��ااڵی��ان هه‌یه. ژم����اره‌ی����ه‌ك له فاڵگره‌وەكان ده‌ڵێن: توانای چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشییه‌كانیان هه‌یه و زیاتر ئ�هو كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی سه‌خت و دژواری��ان هه‌یه سه‌ردانیان ده‌كه‌ن. ك��ۆم�ه‌ڵ��ن��اس��ان ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی
فاڵگرتن و ره‌مڵ لێدان به دیارده‌یه‌كی ناشارستانی وه‌سف ده‌كه‌ن و هۆكاره‌كه‌ی بۆ دوور بوون له ئایین و نائۆمێدی خه‌ڵك و بێ به‌هابوونی كردار و ره‌وشت له‌ناو كۆمه‌ڵگا ،ده‌گه‌ڕێننه‌وه.
11 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
مه‌سه‌له‌ی شار و فه‌زای سه‌وز بابه‌تێكی په‌یوه‌ستن به‌یه‌كه‌وه ،به‌تایبه‌ت دوای هێرشی پیشه‌سازی بۆسه‌ر كۆمه‌ڵگاكان و گۆڕرانی ژینگه ،شاره‌كان وه‌ك پێویست له‌چاو گه‌شه‌ی خێرا و به‌رده‌وامدا ڕووبه‌ری سه‌وزاییان كه‌متر ده‌بێته‌وه ،ئه‌مه‌ش ل ه شار ه كوردییه‌كانی ئێمه‌دا ئاماده‌یی هه‌یه ،له‌م دیداره‌دا ڕای مامۆستا شه‌ماڵ موفتی پسپۆری ژینگه‌یی و نیاز محه‌مه‌د به‌رپرسی پێشووتری كۆمه‌ڵه‌ی كوردستانێكی سه‌وزمان وه‌رگرتووه. پەیجورى رایان عوسامن شه‌ماڵ موفتی پسپۆری ژینگه‌یی
گه‌شه‌ی شار فه‌زای سه‌وزی خستووەت ه مه‌ترسییه‌وه
شه‌ماڵ موفتی :پێویسته هه‌ركه‌سێك 18مه‌تر دووجا له شوێنی حه‌وانه‌وه‌كه‌ی رووبه‌ری سه‌وزی به‌ر كه‌وێت.
نیاز محه‌مه‌د :پێشوازیكردن له ته‌كنه‌لۆژیا به‌شێوه‌ی سه‌رسوڕهێنه‌ر له شاردا ،ده‌رفه‌تی بیركردنه‌وه له‌م مه‌سه‌له‌یه‌ی كوشتبوو
به‌یان :ئه‌زموونی ش��اری ك��وردی ل �ه ڕووی ب��وون��ی ف���هزای س���ه‌وزه‌وه ئه‌زموونێكی كه‌موكورت و سه‌ره‌تاییه، ئه‌مه چ كاریگه‌رییه‌كی هه‌یه له‌سه‌ر ئێستاتیكای شار؟ شاری ك��وردی ئێمه له‌چاو چڕی و گه‌شه‌كردنی خێرادا تادێت فه‌زای سه‌وزی كه‌مرت ده‌بێته‌وه ،ئه‌مه له ڕووی ته‌ندروستی هاوشارییانه‌وه چۆن ده‌كه‌وێته‌وه؟ شه‌ماڵ موفتی :پێشه‌كی فه‌زای سه‌وز ،یاخود ڕووبه‌ری سه‌وز ،بریتییه له دره‌خت و زه‌وی سه‌وز كه هه‌وای پیس پاك بكاته‌وه و فێنكی بكا و ژاوه‌ژاو كه‌م بكاته‌وه و شوێنگه‌ی حه‌وانه‌وه‌ی خه‌ڵكی بێت. هه‌ندێ شاری كوردی له ئێراندا به منوونه‌یی داده‌نرێت ،به‌اڵم له كوردستانی عێراقدا كولتوورمان هه‌ژاریی ژینگه‌ی رۆش��ن��ب��ی��ری پ��ێ��وه دی���اره ب��ه زه‌ق���ی، ڕۆشنبیرییش به: (میراتی كولتووری ،ڕاگه‌یاندن، كتێب و چاپه‌مه‌نی ،خوێندنگا و كۆلێژ، ڕێكخراو ,ده‌زگ��ای ب�ه‌رپ��رس ,ده‌زگ��ای ئایینی) باڵو ده‌بێته‌وه و ده‌گوێزرێته‌وه بۆ نه‌وه‌ی نوێ. 1ـ میراتی كولتووریامن زۆر هه‌ژاره له‌و ب��واره‌دا و ته‌نها له ته‌ندروستی و كشتوكاڵدا خۆی ده‌بینێته‌وه. 2ـ ڕاگه‌یاندن ،كه ته‌نها له‌م دواییه‌دا (هه‌ندێك ڕۆژنامه و تی ڤی و ڕادیۆ ) ده‌دوێ��ن له ژینگه و بێ به‌رنامه‌یه‌كی ڕوون و بێ پالن !!!
3ـ كتێب ،كتێبخانه‌ی كوردی زۆر ه��ه‌ژاره له‌و ب��واره‌دا و ئ �ه‌وه‌ی هه‌شه پسپۆڕ نه‌ینووسیوه و هه‌ندێكیشیان وه‌رگێڕانن و هیچ گۆڤارێكی تایبه‌ت به ژینگه نییه. 4ـ س�ه‌ب��اره‌ت به دیزاینی ش��ار و شێوه‌ی :پێویسته ڕێژەی ڕووبه‌ری سه‌وز بگونجێ له‌گه‌ڵ دانیشتوانی شاره‌كه‌دا. بۆ منوونه هه‌ر نه‌فه‌رێك 18مه‌تر دوجا له شوێنی ح �ه‌وان �ه‌وه‌ی س��ه‌وزی به‌ر كه‌وێت ،واتا نه‌بوونی ئه‌و فه‌زایه له شار و شارۆچككه‌كانی هه‌رێمه‌كه‌ماندا كار ده‌كاته (ده‌روونی دانیشتوان و جوانی) به نێگه‌تیڤانه. نیاز محه‌مه‌د :هه‌ژاریی بایه‌خدانی ئێمه بۆ پانتایی ف��هزای س �ه‌وز چه‌ند فاكته‌رێكی هه‌یه ،له‌وانه گۆڕانكارییه خێراكان كه به‌سه‌ر شار و پێداویستی خه‌ڵك و داخوازییه‌كانی ژیانی خه‌ڵكه‌وه په‌یدابوون و ئه‌مه‌ش وای كرد حكومه‌ت ل �ه ئ �ه‌ول �ه‌وی �ه‌ت��ی ك��اره‌ك��ان��ی خوێدا ئه‌مه نه‌كاته ئامانجی سه‌ره‌كی ،ئه‌م پێداویستییه زۆرانه‌ش هێرشیان هێنایه ناو ژیانی ئێمه‌وه ،كه پێشرت له قۆناغێكی ئابووری ساده و دواكه‌وتوودا بووین. تێپه‌ڕاندنی ئه‌م گواستنه‌وه خێرایه‌ش وای كرد بیر له پێش ئه‌زموونكردنی ئه‌مانه نه‌كه‌ینه‌وه و دواتر كه چووینه ناو ئه‌م ژاوه‌ژاوه‌وه بیر لهوه كرایه‌وه ئه‌م هه‌موو پێشهاتانه بێ بوونی ڕووبه‌ری سه‌وز له شاره‌كان بۆ راگرتنی هاوسه‌نگی ،ژیان ئه‌سته‌م ده‌كات له‌شاردا .خاڵێكی تریش
ئه‌وه‌یه كه ئێمه به به‌راوردكردنی خۆمان له‌گه‌ڵ ده‌ورو‌ب �ه‌ر و جیهاندا سه‌رقاڵی ئ�ه‌زم��وون��ی ته‌كنه‌لۆژیا و شته‌كانی تر ب��ووی��ن ،پێش ده‌ی �هی �ه‌ك له ئێستا هیچكات بیر له ڕووب���ه‌ری سه‌وزایی وه‌ك پارسه‌نگكردنه‌وه‌ی ژیانی شاری نه‌كرابووه‌وه و ده‌رفه‌تی ئه‌وه نه‌بوو بێینه س�ه‌ر ورده‌كارییه‌كانی خراپیی نه‌بوونی ئه‌م ڕووبه‌ره گونجاوه. به‌یان :هۆشیاریی ژینگه‌یی تاكی ك��ورد له ده‌ره‌وه‌ی ش��اره‌ك��ان�ه‌وه زۆر كه‌مه ،له شاره‌كانیشدا ئه‌م هۆشیارییه فۆرمه‌له نه‌بووه له سه‌وزكردنی شه‌قام و شوێنه‌گشتییه‌كاندا ،چۆن په‌ره به‌م هۆشیارییه بدرێت؟ ش �ه‌م��اڵ م��وف��ت��ی :پ����ه‌روه‌رده و ڕۆشنبیریی ژینگه‌یی ده‌بێ بچێته ناخی كولتوورمان ،چ به چوونه ناو قۆناغه‌كانی خوێندن ،چ به سه‌رقاڵبوونی میدیا به وروژاندنی بابه‌ته ژینگه‌ییه‌كان ،پیش هه‌مووی ده‌بێ سه‌نته‌رێكی ئاماده‌كردنی كادیری ژینگه‌یی كه زۆر هه‌وڵم داوه ب��ۆی و پشت ب �ه خ��وا ڕۆژێ���ك دێت كاربه‌ده‌ستان پشتگیریم بكه‌ن .واتا ئه‌م پرسه ده‌بێ بدرێ به منداڵ له قۆناغی سه‌ره‌تاییه‌وه. نیاز محه‌مه‌د :به هۆی زۆربوونی ئاره‌زوو و په‌ی نه‌بردنی ئێمه به‌م الیه‌نه گرنگه ،ده‌بینین تاكی كوردی هه‌ستی بۆ سه‌وزكردنی باخچه‌ی ماڵه‌كه‌ی و ته‌نانه‌ت گه‌ڕە‌كه‌كه‌ی و پاراستنیشی نه‌بووه‌ته پێویستییه‌كی گرنگ ل��ه‌الی ،ئه‌مه‌ش
به ئه‌م ناهۆشیاریی و تێنه‌گه‌یشتنه‌و ه ب��ووه بۆ ڕووب��ه‌ری سه‌وزایی و ده‌رك نه‌كردنی به گرنگی سه‌وزایی و مه‌ترسی پیسبوونی ده‌وروبه‌ر و گۆڕینی هه‌وای شار و ته‌نانه‌ت ت��ه‌واوی ه��ه‌واش ،كه پێكهاته‌ی ئاو و خاك و هه‌موو ره‌گه‌زه بنچینه‌ییه‌كان به‌هۆی پیشه‌سازیی و چاالكییه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كانی مرۆڤی ئێستاوه گۆڕاون لێره‌وه پێویسته بایه‌خ به هێنانه كایه‌ی ڕووبه‌ری سه‌وز بده‌ین. به‌یان :نه‌بوونی ئینتیام بۆ واڵت به‌شێكی له تیاچوون و له‌ناوبردنی رسوش���ت و ژینگه كۆتایی پێدێت، مه‌ترسییه‌كانی ئه‌مه چۆنن؟ شه‌ماڵ موفتی :هه‌ر كات سه‌ركرده پێشه‌وابوو ،ئه‌وسا هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی ده‌بووژێته‌وه و ئینتیام ده‌بێته پێوه‌ری هاوواڵتییه‌تی. نیاز محه‌مه‌د :ئێستا مه‌ترسی ژینگه مه‌ترسییه‌كی جیهانییه و ئینتیامی تاك له ئاست واڵت و خاكه‌كه‌ی له جیهاندا شایه‌نی له‌سه‌ر وتنه ،هه‌نووكه پێكهاته‌ی ڕەگ���ه‌زه بنچینه‌ییه‌كانی رسوش��ت و هه‌ساره‌ی زه‌وی به‌هۆی چاالكییه‌كانی مرۆڤه‌وه گۆڕانی مه‌ترسیداریان به‌سه‌را ه��ات��ووه و ل �ه ه �ه‌م��ووی ترسناك تر هه‌وایه ،كه مرۆڤ ناتوانێ هه‌ڵی نه‌مژێ و كۆنرتۆڵی بكات ،بۆیه گرنگه ئێمه كه هاونیشتامنی جیهانین ،هه‌ست به‌مه بكه‌ین ،كه ئه‌مانه‌ش هه‌موو له‌سه‌ر ئێمه وه‌ك كورد ،مه‌ترسی زۆریان هه‌یه و الی خۆمانه‌وه هه‌وڵیان بۆ بده‌ین .
نیاز محه‌مه‌د به‌رپرسی پێشووتری كۆمه‌ڵه‌ی كوردستانێكی سه‌وز
سێ پیاوە پیرەکە
ژنێك له كاتی ه��ات��ن �ه‌ده‌ره‌وه له ماڵه‌وه سێ پیاوی ریش درێژ و سپی بینی كه له ته‌نیشت ده‌رگای ماڵه‌كه‌ی دانیشتبوون ،ژنه‌كه وت��ی :هه‌رچه‌ند بیرده‌كه‌مه‌وه ناتان ناسم به‌اڵم له‌وانه‌یه برسی بن ،تکایە وه‌رن �ه ژوورێ شتێك بخۆن .ئه‌وانیش پرسییان مێرده‌كه‌ت له
ماڵه‌وه‌یه؟ وتی :نه‌خێر .ئه‌وانیش وتیان كه‌وابێ ناتوانین بێینه ژووره‌وه.شه‌و كه پیاوه‌كه‌ی گه‌رایه‌وه ماڵه‌وه ژنه‌كه به ته‌واوی ئه‌م به‌سه‌رهاته‌ی بۆ گێڕایه‌وه و ئه‌مه‌ی بۆ باس كرد .پیاوه‌كه‌ش وتی برۆ پێیان بڵێ من له ماڵه‌وه‌م و داوه‌تیان ب��ك�ه .ئ �ه‌وی��ش داوه‌ت���ی ك���ردن ب �ه‌اڵم مه‌رجیان هه‌بوو و وتیان كه نــاتوانن پێكه‌وه بچنه ژووره‌وه. به ژنه‌كه‌یان وت ته‌نیا یه‌كێكیان هه‌ڵبژێرن ،چونكه نابێ پێكه‌وه بن
و ن��اوی خۆیان وت .یه‌كه‌میان ناوی سامان ب��وو.دووه‌م ناوی سه‌ركه‌وتن و سێیه‌میش ناوی خۆشه‌ویستی بوو .بۆیه ته‌نیا ده‌یانتوانی یه‌كێكیان داوه‌ت بكه‌ن. ژنه‌كه رۆشته‌وه ماڵه‌وه و ئه‌مه‌ی به پیاوه‌كه‌ی راگه‌یاند و ئه‌ویش خۆشحاڵ بوو ووت��ی با سامان داوه‌ت بكه‌ین و ماڵه‌كه‌مان پڕ له سامان بكات .ژنه كه‌ش كه ناكۆك بوو له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌ی وتی: ئازیزم بۆچی سه‌ركه‌وتن داوه‌ت نه‌كه‌ین و پرمان بكات له خۆی؟ كچه‌كه‌شیان
كه له سوچێكه‌وه ئاگای له‌م گفتوگۆیه بوو وتی :بۆچی خۆشه‌ویستی داوه‌ت نه‌كه‌ین تا ماڵه‌كه‌مان له خۆی پڕبكات؟ دوات��ر پیاوه‌كه وت��ی :بۆچی گ��وێ بۆ پێشنیاری كچه‌كه‌مان رانه‌گرین ،بڕۆ خۆشه‌ویستی داوه‌ت بكه .ژنه‌كه‌ش چ��ووه ده‌ره‌وه و وت��ی كامتان ن��اوی خۆشه‌ویستی یه بابێته ژووه‌ره‌وه .له‌و كاته‌دا كه خۆشه‌ویستی ویستی بچێته ژووره‌وه ،سامان و سه‌ركه‌وتن به‌دوایدا رۆیشنت ،ژنه‌كه‌ش به سه‌رسوڕمانه‌وه
و .رەزا هەورامی
وتی :من ته‌نیا خۆشه‌ویستیم داوه‌ت كردووه ،ئێوه‌م داوه‌ت نه‌كردووه! پیره پیاوەكانی تریش وه‌اڵمیان دای �ه‌وه، ئه‌گه‌ر ه�ه‌رك��ام له ئێمه‌ت داوه‌ت بكردایه جگه له خۆشه‌ویستی ،ئه‌وا ئ�هو دووان �ه‌ك �هی ترمان له ده‌ره‌وه ده‌م���ان���ه‌وه .ب���ه‌اڵم خۆشه‌ویستیت هه‌ڵبژارد ،خۆشه‌ویستیش بۆ هه‌ركوێ بروات ئێمه له‌گه‌ڵی هاورێ ده‌بین. سهرچاوه :سایتی تابناك
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
حكومەت پێویستی بە راگەیاندن هەیە ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم ده‌سه‌اڵتێكی عاشقه عه‌لی سیرینی ـ ئوسرتالیا پێش چه‌ند ساڵێك زۆرێك له‌وانه‌ی پێیان وای ه نه‌بوونی ده‌وڵه‌تی كوردی بووه‌ت ه هۆكاری دواكه‌وتنی كورد ،هه‌ر ده‌میان بكردایه‌وه ،تانه‌و ته‌الریان ل ه میژوو ،میلله‌تانی دراوسێ، ئیسالم و چه‌ندین شتی تر ده‌دا ،بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رچی عه‌یب و عاری كورد هه‌ی ه بیپۆشن .ته‌نانه‌ت نه‌بوونی زمانی هاوبه‌ش ل ه نێو كورددا بۆ ئه‌م هۆكار‌ه ده‌ره‌كیانه‌یان ده‌گ هڕانده‌وه. سوپاس بۆ سه‌ددام ،ل ه ساڵی 1990 هه‌ڵه‌یه‌كی كوشنده‌ی كرد به داگیركردنی كوێت .ئنجا سوپاس بۆ واڵتانی ڕۆژئاوا ،هاتن و ئه‌م هه‌رێمی ()36ە‌یان بۆ كورد دروست كرد ،كه دواتر گوای ه بووه‌ت ه فیدڕاڵی. ئه‌م هه‌رێم ه ب ه خه‌باتی چه‌كداری و پێشمه‌رگ ه نه‌هاتووه‌ته كایه‌وه .ل ه دوای تێكشكانی سوپای سه‌ددام ل ه كوێت ،خه‌ڵك ڕاپه‌رینی كرد ،ب ه تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی پێیان ده‌گوترا جاش .چونك ه هه‌ر هه‌موو چه‌كداره‌كانی پارت ه كوردییه‌كان چه‌ند سه‌د كه‌سێك مابوونه‌وه ،ئه‌وه‌ی تر له به‌ر دوو هۆكاری سه‌ره‌كی وازیان له چه‌كداریی هێنا بوو و به‌ره‌و واڵتانی ئوروپا ڕۆیشتبوون .یه‌كه‌میان به هۆی شه‌ڕی نێوان پارت ه كوردییه‌كان تا كۆتایی ساڵی 1988به‌رده‌وام بوو. دووه‌میش ب ه هۆی شكستی ته‌واوی پارت ه كوردییه‌كان و ئه‌و كاره‌ساتانه‌ی هێنایان ه سه‌ر كورد ،ك ه ب ه هۆی هاوپه‌یامنی له‌گه‌ڵ ئێران كاره‌ساتی كیمیاییباران و ئه‌نفالیان لێ دروێنه كرد .بیست و دوو ساڵ ه پارتی و یه‌كێتی حوكمی كوردستان ده‌كه‌ن، كاولكار ی و گه‌نده‌ڵی زۆریان كرد ،تا ئێستا ن ه كه‌س سزا دراوه ،ن ه كه‌سیش داوای لێبوردنی كردووه .به‌ڵكو هه‌ر كاتێك میلله‌ت گله‌یی كردبێت، قه‌رزارباریش كراوه ،گوای ه ئه‌م جۆره كاره‌ساتان ه ل ه نێو هه‌موو میلله‌تان ڕوویداوه ،ب ه تایبه‌تی شه‌ڕی ناوخۆ. ئنجا منه‌تیشی به‌سه‌ره‌و ه كراو ه كه گوای ه ب ه ده‌ست و بازووی ئه‌م پارتانه ئه‌م ئازادییه‌مان بۆ ف هراهه‌م هاتووه. بیست و دوو ساڵه ،خه‌ڵك به هۆی خراپی خزمه‌تگوزارییه‌كان، ب ه تایبه‌تی ته‌ندروستی ،ب ه لێشاو تووشی نه‌خۆشی كوشند ه و مردن ده‌بن .ب ه هۆی خراپی ڕیگاوبان و بێ سه‌روبه‌ریی و بێ پالنیی، ه هزاران خه‌ڵك ب ه ڕووداوی هاتووچۆ له‌ناوچوون ،خوێندن ل ه نزمرتین ئاستدایه ،جیاوازیی نێوان هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ند وه‌ك ئاسامن و ڕێسامنه. كه‌چی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی كوردستان زۆر بێباكه‌و ته‌قه‌ی سه‌ری دێ، كه‌سێك له‌ناو كوردا بێباك بێ له ئاست گیروگرفت و ته‌نگوچه‌ڵه‌م ه پێی ده‌ڵێن ،عاشق ه «لێدراوه!» لێی مه‌گرن. ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمیش وه‌ك عاشقی لێدراوی لێهاتووه ،ئاگای ل ه دونیا نه‌ماوه .ته‌نها ل ه دونیای خۆی خول لێده‌داته‌و ه ك ه ب ه كورتی عاشقایه‌تی ملیاران دۆالر و خۆشگوز‌هرانییه‌كی زۆر نایاسایی ه ك ه ل ه كیسی ئه‌م میلله‌ته‌وه ب ه هه‌ده‌رده‌چێت .به‌اڵم ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم نقه‌ی لێو ه نایه‌ت و هه‌ر كه باسی شتێكیش بكه‌یت ،دوو وه‌اڵمی حازر هه‌یه :یه‌كه‌میان :ئه‌م ئازادییه ب ه خوێنی شه‌هیدامنان دروست بووه. دووه‌میان :ئێم ه خه‌بامتان بۆ كورد و كوردستان كردووه .سوێندی ناوێ باوه‌ڕتان پێده‌كه‌ین!
مەجید ساڵح الی زۆرب���ەی چ��اودێ �ران��ی ئ��ازادی رادەرب��ڕی��ن و دیموكراسی ،ئەو ب��اوەڕە دروس���ت ب���ووە ك���ەوا ن��اب��ێ حكومەت راگ��ەی��ان��دن��ی خ��ۆی ه��ەب��ێ��ت ،چونكە دەس��ەاڵت��دارن دەتوانن بیكەن بە بوقی خۆیان و لە رێگەیەوە راستییەكان لە خەڵك بشارنەوەو بەشێوەیك رایگشتی بشێوێنن كە دەست و پێی خۆی ون بكات و زیادەڕەوییەكی زۆر لە كارو چاالكیەكان بكەن .ئەوان بۆ سەملاندنی بۆچوونەكانی خۆیان میدیا رەسمییەكانی حكومەتە
عەرەبییەكان و دیكتاتۆرییەكانی ناوچەكە دەكەنە منوونە. ب���ەاڵم ل��ە راس��ت��ی��دا ئ���ەوە تەنها میدیای رەسمی نییە كە درۆ لەگەڵ پەیاموەرگرەكانیاندا دەكات ،بەڵكو زۆر لە میدیا ئەهلی و تایبەتەكانی ئەو واڵتانەش هەمان رێچكەیان گرتووەتە بەر و لەو گۆشە نیگایەوە تەماشای رووداوەك���ان دەك��ات كە خۆیان ح��ەزی��ان لێیەتی و راستییەكەن بەو چاوە دەبینن كە خۆیان دەیانەوێت. ل��ە زۆرب����ەی واڵت��ەك��ان��دا ل��ە پاڵ راگەیاندنی نارەسمییدا راگەیاندنی رەسمیش هەیە ،لەو واڵتانەدا شانبەشانی دام��ودەزگ��ا ئەهلییەكان حكومەتیش و الیەنە رەسمییەكانی دیكەی دەوڵ��ەت راگەیاندنی خۆیان هەیە و لە رێگەیەوە بیروبۆچوون و هەڵوێستەكانی خۆیان دەردەبڕن ،بەاڵم پێوەری سەرەكی بۆ كاری
راگەیاندن بە رەسمی و نارەسمییەوە دەبێ پیشەییبوون و راستگۆیی بێت ،راگەیاندنی رەسمی بۆ ئەوەی جێگەی متامنەو باوەڕ بێت لەسەریەتی شەفافانە رووداوەك��ان بگوێزێتەوە. یەكێك ل��ە كێشە سەرەكیەكانی كاری راگەیاندن لە كوردستاندا ،بریتییە لە تێكەڵبوونی جۆرەكانی راگەیاندن بە یەكرتی ،بۆ منوونە لە جیاتی ئەوەی حكومەت راگەیاندنی خۆی هەبێت و لە رێگەیەوە كار و چاالكییەكانی خۆی بگەیەنێتە جەماوەر ،كەناڵەكانی حزبە دەس��ەاڵت��دارەك��ان بوونەتە مینبەر بۆ جوانكردن و مكیاجكردنی حكومەت، بەمە ه��ەم حزبەكە و ه��ەم حكومەت تێكەڵ ب��وون و كاتێك ب��اس دێتە سەر باسی گەندڵی و كەمتەرخەمی حكومەت و ك��ارب��ەدەس��ت��ەك��ان��ی ،خ��ەڵ��ك رووی رەخنەی دەكاتە حزبە فەرمانڕەواكانی و
راگەیاندنەكانی ،كەناڵە ئەهلییەكانیش بۆ ئەوەی بە كەمتەرخەم دانەنرێن لە حزبە سیاسییە ئۆپۆزسیۆنەكان زیاتر رەخنەو پالر لە كارەكانی حكومەت دەگرن ،بگرە هەندێك لە كارمەندان و رۆژنامەنووسە ئەهلییەكان رێبەرایەتی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەكانیان ك��ردووە و شوێنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیشیان گ��رت��ووەت��ەوە .خ��ۆ ئ��ەوە ب��اس��ك��ردن لە راگەیاندنی حزبە ئۆپۆزسیۆنەكان بۆ خۆی مەسەلەیەكی دیكەیە ،بە هاوبەشی لەگەڵ میدیای حزبی دەسەاڵت و ئەهلی ،زەوق و بیركردنەوەی خەڵكیان بەشێوەیەك ئاڵۆسكاندوە بە هەزار پسپۆری كۆمەڵناس و دەروونناس چاك ناكرێتەوە. بۆ دەربازبوون لەم قەەیرانە قوڵەی راگەیاندنی ك��وردی ،پێش هەموو شتێك دەبێ حكومەت بۆ خۆی كەناڵی راگەیاندنی رەسمی هەبێت ،وەك چۆن حكومەتی
ناوەندی كەناڵی راگەیاندنی ئه‌لعێراقیه‌ی هەیە و لە رێگەیەوە بۆچوونەكانی خۆی دەردەبڕێ و پانتاییەكیشی بۆ بیرو بۆچوونی الیەنە سیاسی و مەدەنی و ئەكادیمیەكان هێشتووەتەوە تا قسەی خۆیانی تێدا بكەن، زەرورە حكومەتی هەرێمیش راگەیاندنی پرۆفیشناڵی خۆی هەبێت و میكانیزمێكی كاركردن بدۆزێتەوە كە هەموو هاواڵتییەك، بەوانەی ئینتامیان بۆ حزبەكانی دەسەاڵت هەیە و ئەوانەشی بێالیەن و ئۆپۆزسیۆنن، بە هی خۆیانی بزانن. هەروەها دەبێ كەناڵە حزبییەكانی دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن خۆیان بە كاروباری حزبی خۆیان و وشیاركردنەوەی خەڵك و گەیاندنی زانیاری سەرقاڵ بكەن و نەبنە سەنگەر بۆ بەرگری و شەڕكردن دژ بە حكومەت ،راگەیاندنی ئەهلیش ،دەبێ بە شێوەیەكی مەوزوعی و دوور لە تەرەفگیری واقعەكە بگوێزێتەوە بۆ پەیاموەرگرەكانیان.
ناوی كوردیی و ناوی ئیسالمی نالی پێنجوێنی ـ سویرسا
كاتێك مرۆڤ پێ ده‌نێت ه سه‌ر شانۆی ژی��ان ،كائینێكی پاسیڤ و بێده‌سه‌اڵته و توانای بڕیاردانی له‌باره‌ی تایبه‌ترتین شتی ژیانی خۆیه‌و ه نییه .دایك و باب و كه‌س ه نزیكه‌كانی له‌بری ئه‌و بڕیار ده‌ده‌ن و ب ه گوێره‌ی سه‌لیق ه و حه‌زی خۆیان، ناوێكی بۆ هه‌ڵده‌بژێرن .هه‌ندێ جار، میوانی تازه‌خولقاو ،به‌خت یاوه‌ری نییه و ئه‌و ناوه‌ی ك ه ب ه نسیبی ده‌بێت ،حه‌ز و ویستی دواڕۆژی ئه‌و به‌دی ناهێنن. (ئه‌و شه‌وه‌ی هه‌موومان ناومان عه‌لی ب��وو ...هێمن قه‌ره‌داغی ،ئاوێنه :ژماره ،319ل.)12 ئاشكرای ه ك � ه زم���ان ،ك��ول��ت��وور، ئایین ،بیروباوه‌ڕی سیاسیی تاكه‌كان، ڕۆڵ��ی كاریگه‌ر و سه‌ره‌كی ل ه ناونانی مرۆڤه‌كاندا ده‌گێڕن .ناوی تاكه‌كانی هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ل ه پاشخانی فه‌رهه‌نگییانه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه .كورد ناوی كوردی، ع��ه‌ره‌ب ن��اوی ع�ه‌ره‌ب��ی ،ئه‌ڵامن ناوی
ئه‌ڵامنی ،فه‌ره‌نسایی ن��اوی فه‌ره‌نسی لێده‌نرێت .ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا دوو گرفت و ئیشكالییه‌ت له‌و ڕووه‌و ه به‌دی ده‌كرێن. 1ـ ل ه زۆربه‌ی زمانه‌كانی دنیادا ناوی نێر و مێ ،جیاوازن .به‌اڵم ده‌كرێ هه‌ندێ ناو بۆ هه‌ردوو ڕە‌گه‌زه‌ك ه به‌كار بهێرنێن .له زۆربه‌ی ئه‌و زمانانه‌دا ،ئه‌و ناوان ه ڕێنووس و ده‌ربڕینیان ل ه نێره‌و ه بۆ مێ جیاوازن .بۆ منوونه ،ل ه زمانی ئه‌ڵامنیدا چه‌ندین ناوی وه‌ك :یولیا ـ یولیانه ،ئه‌دریان ـ ئه‌دریانه، كریستیان ـ كریستینا .. ،هتد ،بۆ هه‌ردوو ڕەگه‌زه‌ی نێر و می به‌كار دێن .ڕێنووسی ئه‌و ناوان ه ب ه چه‌ند پیتێك ل ه یه‌كرت جیا ده‌كرێنه‌وه .هه‌ركه‌س گوێی لێیان ده‌بێ، یان بیانخوێنێته‌وه ،ده‌موده‌ست د هزانێ كه‌سی مه‌عنی نێر‌ه یان مێ. ب ه داخه‌و ه ل ه زمانی كوردییدا ،ئه‌وه گرفتێکە و زۆرك���ات خه‌ڵك ب ه هه‌ڵه‌دا ده‌چن .ناوه‌كانی (ئاسۆس ،شادمان ،ئاشتی، و ده‌یان ناوی دیكه) بۆ هه‌ردوو ڕەگهزی نێر و مێ به‌كار ده‌هێنن! ڕۆژان ه ل ه شاشه‌ی تیڤییه‌كانه‌و ه ده‌بینین ك ه بێژە‌رێك ،ته‌له‌فۆن و موداخه‌له‌ی بینه‌رێكی هه‌ڵگری ئه‌و ناوانه وه‌رده‌گرێ ،نازانێ بڵێت :كاك ،...یان داده!..
پێده‌چی ل ه ڕابردوودا زمانی كوردییش وه‌ك زۆربه‌ی زمانه‌كانی دنیا ئه‌و جیاوازییه‌ی تێدا ڕە‌چ��او كرابێ ،به‌اڵم ب ه تێپه‌ڕبوونی كات و نه‌شار هزایی خه‌ڵك له‌و ڕووه‌وه، ئه‌و هه‌ڵه‌ی ه ته‌شه‌نه‌ی ك��ردووه ،له‌مڕۆدا پێویستی ب ه ئاوڕلێدانه‌و ه و چاره‌سه‌ركردن هه‌یه .ئاشكرایه ،ناوی ئاسۆس و زۆربه‌ی ناوی چیاكان ،ل ه ناو ك��ورددا بۆ ڕەگهزی نێرین ه به‌كارهێرناون ،هه‌روه‌ها وشه‌ی ئاشتی ل ه بنه‌ڕه‌تدا ناوێكی مێینه‌ی ه و بۆ ژن به‌كار هاتووه. ن�ه‌ش��ار هزای��ی خه‌ڵك و گوێنه‌دانی كاربه‌ده‌ستان ب ه زمانه‌كه‌مان ،هۆكاری س �ه‌ره �ه‌ڵ��دان��ی ئ��هو ج���ۆر ه گرفتانه‌ن. ته‌ماشاكه ،میرسییه‌كان چۆن ناوی شادی ك ه ناوێكی كوردیی ه و ب ه هۆی بنه‌ماڵه‌ی ئه‌یووبییه‌كانه‌و ه گه‌یشتۆت ه ناویان ،به لێزانان ه و زیره‌كان ه له‌گه‌ڵ زمانه‌كه‌ی خۆیاندا گونجاندوویان ه و ڕێكیان خستووه، بۆ ڕەگهزی مێ (شادیه) و بۆ نێر شادی، ده‌نووسن و هیچ ئیشكالیان له‌و ڕووه‌و ه بۆ زمانه‌كه‌یان دروست نه‌كردووه. 2ـ ئیشكالێكی دی��ك �هی ئه‌مڕۆی كۆمه‌ڵگای ئێم ه ل ه باره‌ی ناوی كوردییه‌وه،
هه‌ندێ كه‌سی نه‌ته‌وه‌په‌رستی توندڕۆ دروستیان ك���ردووه .ئ��ه‌وان ك ه گوێیان ل� ه ناوێكی ئیسالمیی وه‌ك عه‌بدوڵاڵ، عه‌بدولڕە‌حامن ،محه‌مه‌د و هتد ...ده‌بێت، ده‌مارگیریی و بوغز و قین كوێریان ده‌كات، یه‌كسه‌ر په‌نا بۆ بادانی ده‌ماری نه‌ته‌وه‌یی خه‌ڵكی ساده‌ی ئێم ه ده‌به‌ن ،ده‌یان توانج و قسه‌ی بێسه‌روبن ده‌ده‌ن ه پاڵ هه‌ڵگرانی ئه‌و ناو ه ئیسالمییانه ،ب ه شوێنكه‌وته‌یی كولتووری ع �ه‌ره‌ب ناوزه‌ندیان ده‌ك�ه‌ن. ب �ه‌الم �هو ه سه‌یر و مایه‌ی سه‌رسوڕمان ب��وو ،ك ه ڕۆشنبیر و نووسه‌رێكی دیاری وه‌ك به‌ڕێز كاك سه‌ردار عه‌زیز ،بكه‌وێته هه‌مان هه‌ڵه‌و ه و جیاوازیی ل ه نێوان ناو و كولتووری ئیسالمیی و عه‌ره‌بدا نه‌كات، خۆشه‌ویستی و پابه‌ندبوونی موسڵامنانی ك��ورد و ئیسالمییه‌كانی بۆ ئایینه‌كه‌یان ب ه عه‌ره‌بدۆستی و عه‌ره‌بپه‌رستیی بداته ق �ه‌ڵ �ه‌م! ئایا پێویستامن ب � ه ئیسالمی كوردییه؟ س��ه‌ردار عه‌زیز ،ژم��ار ه 338ی ئاوێنه ،ل .)14ڕۆشنبیرانی ئێمه ،ئه‌و ڕاستیی ه باش د هزانن ،ك ه ه هزاران كه‌سی ئه‌وروپایی هه‌ڵگری ناوه‌كانی (یوسف، یه‌نیس یان یونس ،ئیرباهیم ،داود ،ئادهم
و ..هتد)ن ،كه‌سیش ئه‌و ناوان ه ب ه ناوی نه‌ته‌وه‌یه‌كی سه‌رده‌ست و بێگان ه ناداته قه‌ڵه‌م .به‌وپێیه‌ی ئه‌و ناوان ه ل ه كتێبی ئایینی مه‌سیحی و جووله‌كه‌دا هاتوون و ل ه ناو گشت نه‌ته‌و ه جیاوازه‌كانی ڕۆژئ���اوادا به‌كار ده‌هێرنێن و سنووره نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیان بڕیو ه و بوونه‌ت ه ناوی یونیڤه‌رساڵ .كه‌سیش وه‌ك بێگانه‌په‌رستی و بێگانه‌دۆستی و دژایه‌تی كولتووری خۆمانی ل ه قه‌ڵه‌می نادات .خۆ ئاشكرایه، ك ه ناو ه ئیسالمییه‌كان ،با ل ه بنه‌ڕە‌تیشدا عه‌ره‌بی ب��ن ،ل�ه‌م��ڕۆدا بوونه‌ت ه ناوی زیاتر ل ه نه‌ته‌وه‌یه‌ك و سنووری زمان و نیشتامنی عه‌ره‌بییان تێپ هڕاندووه و ل ه ناو ت �ه‌واوی نه‌ته‌و ه جیاوازه‌كانی واڵت��ان��ی ئیسالمییدا ب�ه‌ك��ار ده‌ب��رێ��ن، چاوشینێكی ئه‌مریكایی ،سوێدیی، ئه‌ڵامنی و ئینگلیزێك ك ه موسڵامن ده‌بن، ب ه خۆشحاڵی و شانازییه‌و ه ناوه‌كانی عه‌بدوڵاڵ ،محه‌مه‌د ،عه‌لی و ..هتد ،وه‌ك مالیزیی و كورد و عه‌ره‌بێك ئه‌و ناوان ه له خۆیان و منداڵه‌كانیان ده‌نێن و ئه‌وه‌ش وه‌ك ڕێز و خۆشه‌ویستی بۆ ئیسالم و پێغه‌مبه‌ر و هاوه‌ڵه‌كانی ده‌رده‌ببڕن.
ماركسیه‌ت ل ه نێو گۆڕە‌پانی كوردستان و شۆڕشی كوریدا گوز هراندویه‌تی ،به‌شێكی به‌رچاوی رۆشنبیر و سیاسیی كورد وێنای ئایین ل ه دیدی ئه‌ودا ته‌ڵخ و لێڵه‌و زیاتر بووه‌ت ه هێامی دواكه‌وتویی و ناعه‌قاڵنیه‌ت و ماركس وته‌نی ،ب ه تلیاكی گه‌الن ناوزه‌د ك �راوه ،دی��ار ه ئه‌م دید و تێڕوانین ه ته‌نها رۆشنبیره‌كانی نه‌گرتبووه‌و ه بگره زۆرینه‌ی سیاسی ه خوێنده‌وار ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیشی گرتبووه‌وه ،هه‌ر بۆی ه سااڵنێكی زۆر خه‌ڵكی به ناوهێنانێكی خوا له‌سه‌ر زاری ئه‌وانه‌وه شاگه‌شك ه ده‌ب���وو ،ده‌ی��ك��رد ه ئ��ام��اژە‌ی خواناسیی ئه‌و كه‌سان ه و له هه‌ندێ كۆڕدا ستایشیان ده‌كرا! ل� ه ناهه‌ستی به‌شێكی ب�ه‌رچ��اوی ئه‌وانه‌دا سوكایه‌تی ب ه ئایین و ره‌خنه‌گرتنی نازانستی و ته‌شهیریش كارێكی ساد ه و سانای ه و وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و جۆر ه بابه‌تانه و زڕاندنی ناو و ناوبانگی ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌م جۆر ه كار ه هه‌ڵده‌سن ،هێڵی سوور ه و زۆر به‌خێرایی له‌سه‌ری دێن ه وه‌اڵم و كه‌مپین
و ئیمزاكۆكردنه‌وه‌ی بۆ راده‌گ�هی�ه‌ن��ن، له‌والشه‌و ه خۆ بێده‌نگ ده‌كه‌ن ل ه ئاست هه‌موو سوكایه‌تی و بێڕێزییه‌ك ب هرامبه‌ر ئایین و ئاینداران و هه‌ست و سۆزیان (ك ه زۆرینه‌ی ه �ه‌ره‌زۆری گه‌له‌كه‌مانن)، ب ه وتارێكیش ناڕەزایی خۆیان ده‌رنابڕن له‌ب هرامبه‌ر ئه‌و كه‌سانه ،خۆ ئه‌گه‌ر له ب� هرام��ب�ه‌ردا وه‌اڵم��ی ئ�هو ج��ۆر ه كه‌سانه بدرێته‌و ه و كاردانه‌وه‌ی توند(دیار ه ل ه ئاستی نووسین و وتاردا) بێت ه ئاراوه(ك ه من زۆرجار زۆبه‌یان په‌سه‌ند ناكه‌م) ئه‌وا ب ه توندڕە‌وی و هێرش بۆ س �ه‌ر م��اف و ئازادییه‌كان دێت ه ئه‌ژمار و ئاش و به‌رداشی رۆژنام ه و گۆڤار و سایت و راگه‌یاندنی بۆ ده‌خرێته كار ،پرسیاره‌ك ه ئه‌وه‌یه ،بۆ ناكرێت ئه‌م جۆر ه رۆشنبیران ە هه‌ڵوێستێكی هاوسه‌نگ و بێالیه‌نانه‌یان هه‌بێ و سه‌رزه‌نشتی سوكایه‌تی و ته‌شهیر ب ه ئایین و ئایینداران بكه‌ن و هه‌ست و س��ۆزی ج �ه‌م��اوه‌ر و خه‌ڵكه‌كه‌ی خۆیان راگرن داخوازی گفتوگۆ و وتوێژی جیدی و زانستی بن نه‌ك شێوازی
نه‌شیاوی تر ،له‌ب هرامبه‌ریشدا داوا بكرێت ئ �ه‌وان��ی تر ك��اردان�ه‌وه‌ك��ان��ی��ان سنووری هاوسه‌نگی نه‌به‌زێنێ ،وه‌اڵم بداته‌وه و ره‌خن ه بگرێ ن�ه‌ك ك��ار بكات له‌سه‌ر ورووژاندن و جوواڵنی سۆزو هه‌ڵرشتنی رق و كینه. ئێم ه ل�� ه دۆخ��ێ��ك��ی وه‌ه����ادا له ڵوێسكی ناهاوسه‌نگ و ب �ه‌رده‌م دوو هه َ كه‌موكورتداین ،هه‌ڵوێستێك ئ �ه‌رزش و سه‌نگێك بۆ ئایین و بیروباوه‌ڕی گه‌له‌كه‌ی و هه‌ست و س��ۆزی دانانێ و به باش و خراپ پشتگیری ئه‌و سوكایه‌تییان ه ده‌كات، پشت ئه‌ستوور ب ه پێشینه‌یه‌كی ئایدیۆلۆژی توندڕە‌و ك ه زیاتر بۆ ریش ه كۆمۆنیستی و سۆشیالیستی ه توندڕە‌وه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه، یاخود ریشه‌ی ل ه نێو ئه‌و ته‌وژمه‌دای ه كه ب ه رۆژهه‌اڵتناسی ته‌نسیری (االسترشاق التنصیري) ده‌نارسێت. هه‌ڵوێستی دووه‌م وه‌اڵم��دان �ه‌وه‌ی بێ سه‌رنج و هه‌ڵچووه ،زیاتر له‌سه‌ر سۆز بنیات نراو ه وه‌ك له‌وه‌ی سۆز و ژیری بێت
و مه‌یدانی وه‌اڵمدانه‌و ه و كاردانه‌وه‌كه‌ی ده‌خزێنێت ه بوارێكی فراوانرت و گشتیرت و هه‌ندێ جار له‌بری ئ�ه‌وه‌ی چاكی بكات خراپی ده‌كات. ب ه بۆچوونی من هه‌ڵوێستی دروست ل ه هه‌ر دوو به‌ره ،نه‌یار و الیه‌نگر ،ره‌خنه‌گر و پشتیوان ،وه‌اڵم دان��ه‌وه‌ی به‌ڵگه‌ی ه به به‌ڵگ ه و دوركه‌وتنه‌وه‌ی ه ل ه ته‌شهیر و جنێو و بریندار كردن ،پشت به‌ستن ه ب ه توێژینه‌وه‌ی زانستی و بێالیه‌نانه ،داكۆكیكردن ه بۆ سازاندنی دۆخێكی له‌بار و رسوشتی تاوه‌كو گفتوگۆ و راگۆڕینه‌و ه و ره‌خن ه و ره‌خنه‌كاری جیدی بێت ه ئاراو ه و رێز ل ه قه‌ناعه‌تی ئه‌وانی تر بگرین ،با له‌گه‌ڵیشی نه‌بین. كاتی ئه‌وه‌ی ه هه‌مووال ده‌رفه‌ت به‌یه‌ك بده‌ین و ده‌روازه‌ی هه‌ڤپه‌یڤینی هێمنانه بخه‌ین ه سه‌ر پشت ،له‌بری رێوشوێن و شێواز ه نه‌شیاوه‌كان په‌نا بۆ كاری جیدی و رێوشوێنی دروس���ت ببه‌ین و رێ��زی هه‌ڵبژاردن و ئیختیاری یه‌كرتی بگرین ،با قه‌ناعه‌تیشامن پێی نه‌بێت.
پێگه‌ی ئایین و دیدی به‌شێ ل ه رۆشنبیرانی كورد فاتح سه‌نگاوی م �ه‌ب �ه‌س��ت ل�� ه رۆش��ن��ب��ی��ری ك��ورد (ل��ێ��ره‌دا) ئه‌و نووسه‌ر و رۆژنامه‌نووس و ره‌خنه‌گرانه‌ی ه پاشخانێكی عه‌ملانی و نائاینییان هه‌ی ه و خاوه‌نی هه‌ڵوێستێكی تاڕاده‌یه‌ك پێشینه‌ن ب هرامبه‌ر ب ه خودی ئایین و به‌ها و ره‌مزه‌كانی ،جارجاره‌ش له‌ژێر كاریگه‌ریی ئه‌ماندا یا به‌هۆی هه‌ستیاری هه‌ڵوێسته‌كه‌و ه ژماره‌یه‌كی تری رۆشنبیریی بێالیه‌ن دێن ه پاڵیان و ده‌بن ه هاوڕایان. به‌هۆی ئه‌و كاریگه‌رییه‌ی فیكری چ��ه‌پ ه �هی��ب��وو ه و ئ��هو ئ �ه‌زم��وون �هی
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
سه‌ره‌تاكانی ملمالنێی نێوان ئایی ن و زانست له مێژووی ئه‌وروپیدا د .كامه‌ران محه‌مه‌د ل��ه م��ێ��ژوی ه����زری خ���ۆرئ���اوادا حه‌قیقه‌تێكی بنجی ه�هی�هو بووه‌ته ئادگارێكی دیاری ئه‌و مێژووه ،ئه‌ویش بریتییه له ملمالنێی نێوان ئایین‌و زانست، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌م دووانه دژ به‌یه‌ك بوون كه هه‌رگیز نه‌توانن یه‌كبگرن‌و هه‌ریه‌كه‌یان هه‌وڵی به‌رده‌وامی زاڵبوونی به‌سه‌ر ئه‌وی تردا داوه .ئه‌م په‌یوه‌ندییه دژبه‌یه‌كه‌ی زانست‌و ئایین له مێژووی هزری خۆرئاوا به‌شێوه‌یه‌ك ڕه‌گی داكوتاوه ،كه وای له هه‌ندێ بیرمه‌ند ك��ردووه به‌شێوه‌یه‌كی ڕه‌ها ئه‌م ڕە‌وشه به‌سه‌ر هه‌موو ئایین‌و زانستێكدا بگشتێنن ،نه‌ك وه‌ك دۆخێكی تایبه‌تی مێژووى كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌وروپی ته‌ماشای بكه‌ن .كه له‌ساته‌‌وه‌ختێكی مێژووی دیاریكراودا ڕق و كینه‌ی په‌نگ خ��واردوی خه‌ڵكی خۆرئاوای به‌رامبه‌ر به ئایین و ده‌سه‌اڵتی كڵێسه ته‌قانده‌وه. له ئه‌نجامی ئ �هو ملمالنێ سه‌خت و خوێناویه‌دا ئایین له بواره جیاوازه‌كانی ژیاندا هێرنایه ده‌ره‌وه‌‌و له‌نێو دیواری كڵێسه و ده‌روونی تاكه‌كاندا قه‌تیس كرا. بێگومان قه‌تیسكردنی ئایین له په‌رستگا‌و ناخی مرۆڤه‌كاندا زۆر لهوه گرنگرته كه به دێڕێك‌و باسێك گوزارشتی لێبكرێت! ئایینێك خۆی خزاندبێته هه‌موو كون‌و قوژبنه‌كانی ژیان‌و كۆمه‌ڵگه‌وه! هه‌موو جموجوڵێكی مرۆڤ به پێی ڕێنمونیه‌كانی ئ �هو ئاڕاسته بكرێت‌و له‌سه‌ر ورد و درشتی ژیان جیهانبینی‌و قسه‌ی خۆی هه‌بێت ،هه‌روا ئاسان نیه بتوانرێت ڕۆڵی له شوێنێكی دیاریكراوی وه‌ك كڵێسه و ده‌رونی مرۆڤه‌كاندا سنوردار بكرێت. بێگومان ئ��ه‌م دی��ارده‌ی��ه وام��ان لێده‌كات له توندوتیژی و به‌رده‌وامی ئه‌و ملمالنێیه تێبگه‌ین كه له نێوان زانست‌و ئایین له كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌وروپی ڕوی��دا‌و پاشان به‌دوای ئه‌و هۆكارانه‌دا بگه‌ڕێین كه زانستی له‌و ملمالنێ سه‌خته‌ی ژیاندا سه‌رخست‌و ئایینی خسته په‌راوێزه‌وه! یه‌كه‌م :كڵێسه‌‌وه‌ك فه‌رمه‌نڕە‌وایه‌كی بااڵو پیرۆزی كۆمه‌ڵگه ،به ئاڕاسته‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ی ڕاس��ت�یو واقیعه‌وه بیری ده‌ك����رده‌وه ،ل�ه میتافیزكیه‌كی قوڵدا ڕۆچووبوو .له‌ماوه‌ی سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستدا هه‌موو قورساییه‌كی ه��زری مه‌سیحی خرابووه سه‌ر به (خودا) كردنی (حه‌زره‌تی مه‌سیح)و ڕاوبۆچوونی یه‌كتاپه‌رسته‌كانیان به ده‌رچوو له ئایین داده‌نا .خودی ئه‌م هزره هۆكارێكی جه‌وهه‌ری بوو وای له بیرمه‌نده ئازادیخوازه‌كان كرد ،تا دژایه‌تی كڵێسه بكه‌ن. س��ه‌ره‌ت��ا دژای��ه‌ت��ی ه �ه‌م��وو ئه‌و ئه‌فسانانه كرا ،كه خرابوونه سه‌ر ئایین‌و پاپاكان به‌ناوی ئایینه‌وه له‌هزری ئایینییان ئااڵندبوو .ئه‌وه‌بوو كه‌سێكی‌وه‌ك (مارتن لۆسه‌ر )1545 - 1483له‌ناو خودی كڵێسه‌ی كاسۆلیكی ڕاچ �ه‌ن �ی و چیرت نه‌یتوانی قه‌ناعه‌ت به ئه‌فسانه‌كانی كاسۆلیكی بكات .هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه دژی فرۆشتنی بلیتی به‌هه‌شت بوو له‌الیه‌ن كڵێسه‌وه ،به‌ئاشكراش ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاند كه كڵێسه ناتوانێت هیچ كه‌سێك له سزا ڕزگار بكات .مرۆڤی مه‌سیحی له ڕێگه‌ی باوه‌ڕبوونێكی ته‌واو به خودا ده‌توانێت لێخۆشبوون به ده‌ست بهێنێت .شتێكیش له ژی��ان��دا بوونی نییه ،كڵێسه بكاته میانجیگه‌رێك له نێوان تاك و خ��ودادا. ئه‌وه بوو كاتێك له‌گه‌ڵ (جۆن ئه‌یك) زانای الهوت له شاری الیبزك كه‌وته گفتوگۆ
ك��ردن( ،ل��ۆس �ه‌ر) بوونی ده‌سه‌اڵتێكی خوایی الی پاپا یاخود ئه‌نجومه‌نی پاپایی بۆ ڕاڤه‌كردنی ئینجیل ڕە‌تكرده‌وه. ب �ه‌م شێوه‌یه له نێوان لۆسه‌ر و كڵێسه‌ی كاسۆلیكیدا جگه له جیابوونه‌وه هیچ په‌یوه‌ندییه‌ك نه‌ما ،ئه‌وه‌بوو لۆسه‌ر ئه‌و هه‌نگاوه‌شی له‌ساڵی ( )1520ز دانا. هه‌روه‌ها لۆسه‌ر زۆر ئازایانه له سێ نامه‌دا هێرشی توندی ك��رده سه‌ر كڵێسه‌ی كاسۆلیكی ،له نامه‌ی یه‌كه‌مدا كه ئاڕاسته‌ی میره‌كانی ئه‌ڵامنیای كردبوو، ده‌ی��گ��وت :شتێك نییه پێی بووترێت پیرۆزێتی سیستمی كه‌هه‌نوتی و ،ده‌بێت هه‌موو پیاوه ئایینییه‌كان له تێكڕای ئه‌و ده‌ستكه‌وتانه‌ی كه هه‌یانبوو یاخود به‌ده‌ستیان هێنابوو ،داماڵرێن .هه‌روه‌ها بانگی فه‌رمه‌نڕە‌وا خانه‌دانه‌كانی ئه‌ڵامنیای كرد ،تا خۆیان له ده‌سه‌التی بێگانه ڕزگار بكه‌ن ،به‌ئاگاشی هێنانه‌وه له پێویستی ده‌س���ت ب �ه‌س �ه‌رداگ��رت��ن��ی س���ه‌روه‌ت‌و موڵكه‌كانی كڵێسه كه پێی ڕاگه‌یاندن مافی شه‌رعی خۆیانه .له نامه‌ی دووه‌میشدا كه ناوی نابوو (دیله‌كانی بابل) ،لۆسه‌ر هێرشی كردبووه سه‌ر پاپایه‌تی‌و حه‌وت نهێنییه‌كه‌ی نێو ئایینزای كاسۆلیكی ،له نامه‌ی سێیه‌میشدا كه ناونیشانی (ئازادیی پیاوی مه‌سیحی) لێنابوو ،گوتبووی كه ڕزگ��ارب��وون له س�زا له ڕێگه‌ی حه‌وت نهێنیه‌كه‌‌و كاری چاكه‌وه (كه كڵێسه‌ی كاسۆلیكی داینابوو) به‌ده‌ست نایه‌ت. به‌ڵكو پێیوابوو له ڕێگه‌ی بێئومێدبوونی كه‌سه‌كه‌وه‌‌و دانپێدانان به تاوانه‌كانیدا‌و دان��ان��ی خ��ۆی ل �ه‌ژێ��ر ب��ه‌زه‌ی��ی خ��وا‌و چاودێریكردنیان‌و گه‌ڕانه‌وه‌‌و تۆبه‌كردن‌و نه‌گه‌ڕانه‌وه بۆ تاوانكاری به ده‌ست دێت. له پاش مارتن لۆسه‌ریش دژایه‌تیكردنی كڵێسه‌‌و بیروباوه‌ڕی كاسۆلیكی له‌الیه‌ن (هایلدریك زوینگلی) له سویرسا‌و (جۆن كالڤن) له فه‌ره‌نسا درێژەی كێشا. ده‌توانین بڵێین ئه‌م گومانكردنانه ل���ه‌س���ه‌ر ب���ی���روب���اوه‌ڕی كاسۆلیكی جه‌وهه‌ریرتین كاری ئه‌م كه‌سانه بوو ،كه شكۆی بۆ مرۆڤه‌كان ده‌گ�ه‌ڕان��ده‌وه‌‌و له ئیستغاللی كڵێسه‌ی كاسۆلیكی ڕزگاری ده‌كردن ،تا ئه‌و كاته بوێرانه‌ترین ڕە‌خنه‌‌و گ��وزاره ب��وون كه له ناوه‌ڕۆكی په‌یامی كڵێسه‌ی كاسۆلیكی گیرا بێت‌و ده‌ربڕابێت. ه �ه‌روه‌ه��ا چه‌ند فه‌یله‌سوفێكی س���ه‌ده‌ی ح �ه‌ڤ��ده‌ی وه‌ك (سبینوزا)و (لیبنتز)یش له‌سه‌ر بنه‌ڕە‌تی ته‌عالیمه بنه‌ڕەتییه‌كانی مه‌سیحێتی هه‌ستان به
چاكسازیی ئایینی و هه‌وڵی ڕاڤه‌كردنێكی عه‌قاڵنیان ب��ۆ مه‌سیحیه‌ت دا ،ئه‌و لێكدانه‌وانه‌شیان بۆ ئایین ،به ئایینی رسوشت یاخود ئایینی ژیری ناودێر كرد. بڕوابوونێكی ته‌واو به وه‌حی خوایی كه له‌سه‌رو ژی��ری م��رۆڤ �ه‌وه‌‌و گونجاو له‌گه‌ڵیدا گوزارشتیان لێده‌كرد ،كردیانه بناغه‌یه‌كی ئ �هو ئایینه .ه �ه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌ڕە‌ته هه‌موو ئ�ه‌وه‌ی ده‌رب��اره‌ی به خودا دانانی مه‌سیح و بیروباوه‌ڕی سیانه‌كی (التثليث) هاتبوو له كتێبه‌كانی بیروباوه‌ڕی مه‌سیحیدا به‌ده‌ر له‌بازنه‌ی وه‌حی دانرا. ل��ه س����ه‌ده‌ی ن��ۆزده‌ه �ه‌م��ی��ش��دا فره‌بدریك جاكوبی هه‌ستا به دامه‌زراندنی فه‌لسه‌فه‌یه‌ك ب �ه ن���اوی فه‌لسه‌فه‌ی ئیامن ،هیگڵ هات‌و فه‌لسه‌فه‌كه‌ی خۆی دامه‌زراند كه گه‌یاندییه باوه‌ڕبوون به ته‌نهایی خواو پاشانیش كه‌سانی تر شوێنی كه‌وتن. بێگومان شتێكی رسوش��ت��ی بوو كه بیرمه‌نده ئازادیخوازه‌كان هه‌موو بڕیاره‌كانی كڵێسه ڕه‌ت بكه‌نه‌وه‌‌و له به‌رامبه‌ر ئه‌و ڕە‌وت �ه تاریك بینیه‌ی مه‌سیحیدا ڕابوه‌سنت‌و له‌دژیدا درێژە به هه‌وڵه‌كانیان بده‌ن .جا ئه‌گه‌ر ئه‌فسانه‌‌و خه‌یاڵ بووبێتنه سیامی هزری ئایینێك، ئ�ه‌وا ه��زری ئ��ازاد هیچ رێگایه‌كی تری له پێشدا نامێنێت جگه له‌وه‌ی كه دژی بوه‌ستێت‌و بێباوه‌ڕبوونی خۆی به‌رانبه‌ر ڕابگه‌یه‌نێت. دووه‌م :كڵێسه هه‌موو بواره‌كانی بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤه‌كانی بۆخۆی قۆرخ ك��ردب��وو و هه‌مووبیركردنه‌وه‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ی نه‌ریته‌كانی پاپایه‌تی قه‌ده‌غه كردبوو .ده‌قگه‌رایی و حوكمكردنی كتێبی پیرۆز باڵی به‌سه‌ر هه‌موو بواره‌كانی ژیاندا كێشابوو .ئه‌م شێوه‌یه بوو له بیركردنه‌وه، كه كه‌سێكی‌وه‌ك (كرین برینتس) ناوی (پیرۆزكردنی ژیری بۆ وشه وتراوه‌كان)ی لێنابوو. به‌م شێوه‌یه بیركردنه‌وه‌ی زانستی به‌درێژایی فه‌رمانڕە‌وایه‌تی ده‌سه‌اڵتی كڵێسه ب ه شێوه‌یه‌كی چه‌قبه‌ستوویی مایه‌وه ،كه ئه‌و ماوه‌یه‌ش ده‌كه‌وێته نێوان دوو ماوه‌و ه كه بیركردنه‌وه‌ی زانستی تێیدا گه‌شه‌ی سه‌ندبوو .یه‌كه‌میان سه‌رده‌می یۆنانی بوو كه ڕۆشنبیری‌و بیرێكی ئازاد له گه‌شه‌سه‌ندندا ب��وو ،دووه‌میشیان له‌گه‌ڵ ئاوابوونی ده‌سه‌اڵتی كڵێسه و زیندووبونه‌وه‌ی گیانی عه‌ملانیه‌ت له
سه‌ده‌ی پانزه‌هه‌م و پاشرت گه‌شه‌كردنی ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی زان��س��ت �یو ك��ران��ه‌وه‌ی شارستانێتیی بوو .به‌م شێوه‌یه له هزری مرۆڤی ئه‌وروپیدا ئه‌وه چه‌سپا كه ئایین‌و شارستانێتی په‌یوه‌ندییه‌كی دژ به‌یه‌ك‌و پێچه‌وانه‌یان له نێواندا هه‌یه .به‌و واتایه‌ی كه هه‌ركاتێك ئایین زاڵ بوو شارستانێتی ده‌مرێت‌و له كاتێكیشدا ئایین له‌ژیاندا پاشه‌كشه‌ی كرد ئه‌وا شارستانێتی گیانه زیندووه‌كه‌ی بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه. بێگومان ئایین له ئه‌وروپا واتای مه‌سیحێتی كاسۆلیكی ده‌گه‌یاند .پیاوه ئایینیه‌كانیش ڕاستگۆترین گوزارشتیان ل��هو سیستمه كاسۆلیكییه پاپاییه ده‌ك���رد .له كاتێكیشدا ش��ۆڕش دژ به ته‌عالیمه‌كانی پیاوانی ئایینی‌و هه‌موو ئه‌و ڕۆشنبیری‌و هونه‌رانه‌ی بۆیان ده‌گه‌ڕایه‌وه هه‌ڵگیرسێرنا .شتێكی لۆژیكییه كه ب�ه‌رگ��ری��ی�ه‌ك�ه ب��ه ئ��اڕاس��ت��هی خ��ودی ئاییندا ب��ڕوات .به دڵنیاییه‌وه له هزری ئازادیخوازاندا ئه‌و وابه‌سته‌ییه پته‌وه‌ی نێوان ئایین‌و پیاوه‌كانی چه‌سپابوو، به‌تایبه‌ت كه پاپا خۆی به نوێنه‌ری خوا له‌سه‌ر زه‌وی داده‌نا. ل��ێ��ره‌دا ن��ات��وان��ی��ن ڕۆڵ���ی گرنگی شارستانێتی ئیسالم له‌و گۆڕانه مه‌زنه‌ی كه له ئه‌وروپا ڕویدا ،فه‌رامۆش بكه‌ین، ه���ه‌روه‌ك كه‌سانێكی وه‌ك (گۆستاف لۆبۆن‌و جیمس وستفال توسون‌و فرانكلن چارلزبام و فان نوسرتاند )...ئاماژە‌ی پێده‌كه‌ن‌و پێیانوایه ئه‌و شارستانێتیه (شارستانێتی ئیسالم) پشكی به‌رچاوی هه‌بوو له ئاڕاسته كردنی ژیریی مرۆڤه‌كان به ئاڕاسته‌ی ئه‌ستمۆلۆجیای زانستیدا، به‌پێی گوزارشتی (س��ان سیمون)نیش ب��ه‌ره‌و ئاڕاسته‌ی (ڕوناكییه‌كی ن��وێ). چونكه تا ئه‌و كاته زانست له میتافیزیكدا نغرۆ بووبوو ،ب�ه‌اڵم به‌هۆی سهرچاوه ئیسالمییه‌كانه‌وه كه جه‌ختیان له‌سه‌ر تێبینیكردن‌و دامه‌زراندنی (مراصد)و هۆڵی توێژینه‌وه‌ی مێژووی رسوشتی ده‌كرد ،زیاتر واقعی بوون‌و ئازادبوونی زانستی ده‌خسته ڕوو ،نه‌ك ته‌نها ڕۆچوون له تاكڕەهه‌ندی میتافیزیكدا. سێیه‌م :ه�ه‌روه‌ه��ا له م��اوه‌ی ئه‌و هه‌زار ساڵه‌ی كه كڵێسه فه‌رمانڕە‌وایه‌تی ئه‌وروپای كرد ( )1500 – 500كڵێسه ده‌ستی خستبووه نێو تێكڕای هه‌ڵسوكه‌وته‌كانی مرۆڤه‌وه .به‌هره‌مه‌ندبوونی مرۆڤه‌كان ب�ه مافه سه‌ره‌تاییه‌كانیان ل�ه ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ڕۆشنبیری‌و سیاسیدا به
شوێنكه‌وته‌ییان كاسۆلیكبوونیانه‌وه‌‌و بۆ كڵێسه‌ی فه‌رمی مه‌رجدار كرابوو. جا ئه‌گه‌ر كڵێسه شێوه‌ی ئایینی خۆی به‌سه‌ر هه‌ریه‌ك له سیاسه‌ت‌و په‌یوه‌ندییه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و فێركردن‌و هونه‌ر‌و توێژینه‌وه‌ی زانستیدا سه‌پاندبێت ،گه‌ر كڵێسه هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌ناوی ئایینه‌وه ئه‌نجام دابێت ،ئه‌وا له‌به‌رانبه‌ردا بزافی عه‌ملانیه‌تی ح��ك��وم�ه‌ت‌و دام��وده‌زگ��ا كارگێڕی‌و پێكهاته كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان، گۆڕینی كۆمه‌ڵگه‌‌و ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ژیانێكی مرۆڤایه‌تی ده‌گه‌یاند ،كه مرۆڤایه‌تیبوونی له‌ژیاندا ده‌كرده مه‌رج له‌باتی كاسۆلیكی ب��وون .لێره‌دا ئه‌وه شتێكی لۆژیكی ده‌بێت كه بیرمه‌ند‌و ئه‌و كه‌سانه‌ی كه مرۆڤایه‌تیان خۆش ده‌وێت، نه‌توانن شتێكی تر بن جگه له عه‌ملانی. چ��واره‌م :هه‌ر له‌ماوه‌ی ئه‌و هه‌زار ساڵه‌دا هاوكارییه‌كی به‌هێز له نێوان ه�ه‌ردوو سیسته‌می فیوداڵی‌و الهوتیدا به‌رقه‌رار ب��وو ،به‌شێوه‌یه‌ك یه‌ك ئه‌وی تری ته‌واو ده‌كرد‌و له پێناو به‌رده‌وامی‌و م��ان�ه‌وه‌دا هه‌میشه هاوكارییان ئاڵوێر ده‌ك��رد .نه‌ك ئه‌وه‌نده به‌ڵكو سیستمی اله��وت��ی چ��وارچ��ێ��وه فیكرییه‌كانی داده‌ڕش���ت ،تا خه‌ڵكی هه‌ڵسوكه‌وت‌و شێوه‌ی بیركردنه‌وه‌كانیانی له‌به‌ر (ڕاست بكه‌نه‌وه!) .سیستمی ده‌ره‌به‌گییش هه‌موو ڕێوشوێنكی پێویستی بۆ جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كانی كڵێسه ده‌گرته‌به‌ر. ئه‌م هاوپه‌یامنێتیه شوێنه‌وارێكی زۆرخراپی له ده‌روونی خه‌ڵكیدا جێهێشت، به‌شێوه‌یه‌ك بووبوونه دوودیوی یه‌ك دراو. بۆیه بیرمه‌نده‌كان هه‌رگیز به‌وه ڕە‌زامه‌ند نه‌ده‌بوون كه یه‌كێكیان له‌ناو بربێت‌و ئه‌وی تریشیان مبێنێته‌وه ،به‌ڵكو پێیانوابوو كه ده‌بێت هه‌ردووكیان پێكه‌وه له‌گۆڕ برنێن. م��ێ��ژووی ئ �ه‌وروپ��ی ترسناكرتین‌و دڕندانه‌ترین دیمه‌نی چه‌وساندنه‌وه‌ی بۆ تۆمار كردووین ،كه ئه‌و هاوپه‌یامنێتییه ده‌ره����ه‌ق ب �ه ف�هی��ل�ه‌س��وف‌و زان��اك��ان ئه‌نجامیان داوه .دادگاكانی پشكنین جگه ده‌زگایه‌كی جێبه‌جێكردنی ئه‌و هاوپه‌یامنێتیه چی دی ن �ه‌ب��وون ،كه هه‌موو ئامانجێكی سووتاندن‌و له‌داردانی هه‌رده‌نگێكی ئازادیخواز‌و زانستیخواز‌و ڕوناكبیری بوو. له ڕاستیدا ته‌نها كاره‌كانی دادگای پشكنین به‌س بوون ،بۆ هه‌ڵگیرساندنی شۆڕشێك كه هه‌ردوو سیستمه الهوتییه
ڕە‌شبین‌و فیوداڵییه چه‌وسێنه‌ره‌وه‌ك ه ژێره‌وژوور بكه‌ن‌و هه‌وڵی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی شكۆی مرۆڤ‌و مرۆڤایه‌تی بۆ مرۆڤه‌كان بگه‌ڕێننه‌وه .كه ئ��هو دوو سیستمه هاوپه‌یامنه به درێ��ژای��ی ه��ه‌زار ساڵ ك��اری��ان ب��ۆ س��ڕك��ردن‌و ئیفلیجكردنی ك��ردب��وو .ه��ه‌ر بۆیه بیرمه‌ندان زوو گه‌یشتبوونه ئ�هو ڕاستیه‌ی كه ئ�ه‌وان هه‌رگیز ناتوانن گۆڕانێكی بنجی له‌سه‌ر بنه‌ڕهتی بیركردنه‌وه‌یه‌كی خود‌و گه‌ڕانه‌وه ب��ۆ خستنه‌گه‌ڕی ژی���ری م��رۆڤ�ه‌ك��ان‌و پاشان ئازادكردنی بواره‌كانی توێژینه‌وه زانستیه‌كان به‌دی نایه‌ت گه‌ر نه‌توانن كۆتایی به ده‌سه‌اڵتی ئه‌و دوو سیستمه چ �ه‌وس��ێ��ن �ه‌ر‌و جه‌هه‌منیه (اله��وت �یو فیوداڵی) بهێنن. هه‌روه‌ها ده‌ركه‌وتنی توێژێكی نوێی ناوه‌ند (بۆرجواز) ڕاچه‌نی‌و به‌تایبه‌تیش پیشه‌گه‌ره‌كان به‌رامبه‌ر به‌و ده‌سه‌اڵته چ �ه‌وس��ێ��ن �ه‌ره‌وه‌ی چینی ف��ی��وداڵ��ی له ئه‌وروپا‌و پاشانیش گۆڕینی شێوازی ژیان‌و دامه‌زراندنی شێوه‌یه‌كی نوێی ئابووری‌و كۆنرتۆڵكردنی به ت �ه‌واوه‌ت��ی ،هۆكاری س�ه‌ره‌ك��ی ژێ��ره‌وژوورك��ردن��ی سیستمی فیوداڵی ب��وو له م��ێ��ژووی ئ �ه‌وروپ��ادا. كه پاسه‌وانێكی خوێنڕێژ‌و سته‌مكاری سیستمی الهوتی بوو ،كه هه‌موو ده‌نگ‌و ڕە‌ن��گ�ه ج��ی��اوازه‌ك��ان��ی دژ ب�ه خ��ۆی به (هه‌رته‌قه) ناوزه‌ند ده‌كرد. پێنجه‌م :ئه‌م ملمالنێیه له سه‌ده‌ی ه���ه‌ژده‌ه���ه‌م���دا (ك���ه ب��ه س��ه‌رده‌م��ی ڕۆشنگه‌ری ن��ارساوه) گه‌یشته ترۆپك‌و شۆڕشێكی هزری‌و زانستی مه‌زن به‌رپا بوو كه ده‌توانین له‌م چوار خاڵه‌دا چڕیان بكه‌ینه‌وه: .1رسوشت شوێنی میتافیزیك‌و زانست شوێنی الهوتی گرته‌وه‌‌و گریامنه‌ی ئه‌وه‌ی كه (یاسای رسوشت به‌سه‌ر جیهانی ماددیدا زاڵه‌‌و به‌ڕێوه‌ی ده‌بات) په‌ره‌ی سه‌ند. .2به بااڵ ته‌ماشاكردنی ژیریی مرۆڤه‌كان‌و به‌كارهێنانی بۆ دۆزینه‌وه‌ی یاساكانی رسوش��ت ،ئ �ه‌وه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی ژیانی تاكه‌كان به پێی ئه‌و دۆزینه‌وانه بگونجێنن. .3ب �ه‌ك��اره��ێ��ن��ان��ی ژی���ری‌و بیركردنه‌وه‌‌و گوێڕایه‌ڵی یاسای رسوشتی ده‌بنه هۆی پێشكه‌وتنی خێرا‌و گه‌یشنت به كامڵبوون له كۆتاییدا. .4گرنگیدان ب �ه مافه‌كانی م��رۆڤ‌و هه‌وڵدان له پێناو پێكهێنانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی مرۆیی باشرت. ئه‌م بنه‌مایانه بۆ ئه‌و كاته‌‌و ژیانی مرۆڤایه‌تی زۆر من��وون�هی�یو بناغه‌ی تۆوێكی نوێی بونیادنانێكی بااڵبوون. له‌هه‌مان كاتیشدا ڕەگهزی خاپوركردنی ده‌زگا سیاسی‌و ئایینییه‌كان بوون ،چونكه زانا‌و ڕوناكبیره‌كان ژیری‌و لۆژیك‌و یاسای رسوشتییان خستبووه گه‌ڕ بۆ پێشكه‌وتنی ژی����ان‌و ش��ارس��ت��ان��ێ��ت��ی ،به‌مه‌به‌ستی به‌دیهێنانی ژیانێكی خ��ۆش��گ��وزه‌ران‌و ئاسووده بۆ مرۆڤایه‌تی. تێبینی :ل��ه‌م نووسینه‌دا هه‌وڵدراوه به‌شێوه‌یه‌كی بابه‌تیی ئه‌و ملمالنێیه‌ی له‌نێوان زانست‌و ئ��ای��ی��ن ل��ه ئ���ه‌وروپ���ا ڕووی����دا، بخرێته‌ڕوو .مه‌به‌ست له ئایین ئایینی مه‌سیحێتی‌و ئایینزای كاسۆلیكییه‌‌و خۆرئاواش مه‌به‌ست له كۆمه‌ڵگای ئه‌وروپییه.
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
ـ2 1
بنه‌چه‌ی مرۆڤ و ئایین له كوردستان
حه‌سه‌ن مه‌حموود حه‌مه‌كه‌ریم ه���ەن���دێ ل���ە م��ێ��ژون��ووس��ان‌و ل��ێ��ك��ۆڵ��ەرەوان ك��ە ب��اس ل��ە م��ێ��ژوو‌و ڕەچەڵەكی كورد دەكەن ،پێشەكی باس ل��ەوەدەك��ەن كە لە سەرەتای ژیانەوە كوردستان چۆڵ ب��ووە لە م��رۆڤ ،پاش م��اوەی��ەك ب��ەه��ۆی چەند ڕوداوێ��ك �ی رسوشتی یان شتێكی ترەوە ،خێڵەكان لە باكور و ڕۆژ هەاڵتی ئاسیاوە شااڵویان هێناوە‌و كۆچیان ك��ردووە بۆ چیاكانی زاگرۆس‌و باكوری دۆڵی ڕافیدەین ،واتە كوردستان ،بەم ڕایە كۆمەڵێك مەبەستی دژ بە كوردیان بۆ دێتە دی ،یەكێكیان ئەوەیە كە كورد خاوەنی ئەم خاكەی كوردستان نییە‌و كۆچەرییەو لە شوێنی ت��رەوە ه��ات��ووە ،ب��ۆی هەیە لە كوێوە هاتووە بگەڕێتەوە شوێنە ئەسڵەكەی خۆی .بەاڵم سەرچاوە زانستیو مێژووی‌‌و ئاینیەكان پێیان وای��ە یەكەم جوڵەی مرۆڤ لەسەر زەویدا لە خاكی كوردانەوە بووەو لەوێوە باڵوەیان كردووە‌و دونیایان ئاوەدان كردووەتەوە. شوێنەوارناسان بۆ ئەوە دەچن كە مرۆڤ سێ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر لەسەر زەویدا هەبووە ،مێژووی مرۆڤایەتیشیان بۆ چەندین قۆناغ دابەشكردووە ،لێرەدا دەرفەتی ئەوە نیە بە درێ��ژی باس لە قۆناغە مێژوییەكان بكەین ،سەرچاوە شوێنەوراییەكانیش ئەوەیان دەرخستووە كە لە هەزارەی 9-10پ.ز لە كوردستان لە چەند جێگەیەك دانەوێڵە بەرهەم هاتووە ،دێهات دروستكراو گیانلەبەر م��اڵ�ی ك���را ،ب���ەاڵم ه��ەر ئ��ەم شۆڕشە ل��ە ئ��ەوروپ��ا ل��ە 3ه���ەزار س��اڵ پ.ز سەریهەڵدا ،واتە سێ هەزار ساڵ دوای كوردستان ،كە ئیرت مرۆڤ دەستی كرد بە كۆچكردن لە كوردستانەوە بۆ دەشتە بەپیتەكانی نزیك‌و دوور ،ئەم سەردەم‌و شۆڕشە كشتوكاڵییە لەگەڵ تۆفان‌و دابەزینی (كەشتی نوح) لە كوردستان یەكدەگرێتەوە كە دواتر باسی دەكەین. شوێنەوارە جێاموەكان گەواهی ئەوە دەدەن ،كە لە دێرین زەمانەوە، ب��ەڵ��ك��و ل��ە س���ەرەت���ای م���ێ���ژووەوە، مرۆڤگەلێك ل��ە چیاكانی زاگ���رۆس‌و ب��اك��وری دۆڵ���ی ڕاف��ی��دەی��ن ه��ەب��ووە جێدەستیان دیارە ،شوێنەوارناسان دەڵێن ئەو جێاموانە بەرهەمی ك��اری یەكەم گرۆهی مرۆڤن لەسەر زەویدا ،خەڵكی لەوانەوە زۆربوون‌و باڵوەیانكردووە بە ناوچەكەدا ،هەرچەندە هێشتا بەشی زۆری شوێنەوارەكانی كوردستان كاری پشكنینیان تێدا نەكراوەو بێ دەستكاری م��اوەن��ەت��ەوە ،ب��ەاڵم ئ��ەوەی ك��راوە لە ئەشكەوتی شانەدەر و هەزارمێردو زیوی چەمی‌‌و زەرزی‌و چەرمو ...هتد ئەرشیفی دەوڵەمەندو نایابن ،شایەتی یەكەم شۆڕشی كشتوكاڵی دەدەن لە مێژووی مرۆڤدا كە لە كوردستاندا بووە ،چەرموو كۆنرتین شارە دێیە لە جیهاندا. لێكۆڵینەوەكانی زانایانی شوێنەوار (رال��ف سولیكی)و (بریدود)و (دكتۆر س���ت���وارد)و (دك��ت��ۆر ك��ۆل��ن رینغرو)
و (گ��ارود)و زۆری دی كە سەریان لە كوردستان داوەو خوێندنەوەو تێبینی شوێنەوارەكانیان كردووە ،سەملاندویانە كە كوردستان جێگەی یەكەم جوڵەی م��رۆڤ ب��ووە لە م��ێ��ژوودا ،هەرچەندە ئەحمەد سوسەو تەها باقر كە دوو شارەزای شوێنەوار‌و مێژووی ناوچەكەن لەو ب��وارەدا ،بۆچوونێكی تریان هەیە، ب��ەاڵم كێ هەیە لە جیهاندا بتوانێت ڕاستیەكان ب��ش��ارێ��ت��ەوەو س���ەروەری خەڵكی تا سەر بشێوێنێت ،گەر كورد خۆیشی نەبێت ی��ان ئ��ەگ��ەر خۆی دڵسۆزێكی نەبوو ،كەسانی تری وەكو زانای بەریتانی نارساو (كوڵن رینغرو) تێورێكی گرنگی نوسیوە لە بارەی شوێنی یەكەمی گەلی هیندی‌‌و ئەوروپیەكانەوە، بۆچونی زۆر سەیری نووسیوە ،كە كەسی تر بەو راشكاویە بۆی نەچووە لە بارەی نیشتیامنی دایكی مرۆڤایەتی ،كشتوكاڵی داناوە بە هۆی یەكەم بۆ باڵوبونەوەی ئەو گەالنە .پاشان دوو زان��ای ڕوسی بەناوی (غامكریلیدزە)و (ئیفانوس ) لێكۆڵینەوەیەكی زمانەوانیان كردووە لە 1985 -1972كە لەگەڵ تێورەكەی (كوڵن رینغرو) یەكدەگرێتەوە كە (ڕۆژهەاڵتی ئەنادۆڵ – واتە كوردستان – بە نیشتامنی یەكەمی زمانی هیندو ئەوروپیەكان دادەن��ێ ) .پاشان دەڵێن :ڕۆژهەاڵتی ئەنادۆڵ نیشتامنی كۆنی گەلە هیندو ئەوروپیەكانە ،هەموو ئەو جیاكەرەوانە دەیگرێتەوە كە دەكەوێتە ڕۆژهەاڵتی ئەنادۆڵ‌و باشووری قەوقاز‌و باكوری دۆڵی ڕافیدەین ،كە ڕێكوپێك كوردستان دەگرێتەوە ،هەر بۆیە ئەو تێۆرەیان ناونا (تیۆری ئەنادۆڵی) ،جگە لەوەی كە زۆر زانای تر پاڵپشتی لەو تیۆرەدەكەن، ب�ڵاوب��ون��ەوەی گ��ەن��م ل��ە ڕۆژه��ەاڵت �ی ئ��ەن��ادۆڵ��ەوە ب��ۆ ی��ۆن��ان‌و ئ��ەوروپ��ا لە سنووری ( )6هەزار ساڵ پ.ز تیۆرەكە بەهێزتر دەك���ات ،جگە ل��ەوە تیۆری (پاڵنان)ی هەردوو(ئەمرمان)و (كاڤالی سفورزا) زیاتر ئەوە بەهێز دەكات كە لە كوردستانەوە خەڵك‌و شارستانی بە جیهاندا باڵوبوونەتەوە. بەپێی بیری ئاینیش ،كوردستان النكی دووەم���ی مرۆڤایەتیە ،لەگەڵ ئ��ەوەدا كە نامە ئاسامنیەكان پەیامی خوان بۆ فرستادەكانی‌‌و مرۆڤ هاتوون، بە مەبەستی ڕێنامیكردنیان ،لە هەمان كاتدا زۆر زانستی ئابوری‌‌و كۆمەاڵیەتیی‌‌و ڕۆشنبیریامن لێیان دەستدەكەوێت، هەرچەندە تەنها قورئان بە پاكی ماوە‌و دەستكاری ن��ەك �راوە وەك��و ئینجیل‌و تەورات‌و ئاڤێستا ،بەاڵم ئێمە دەتوانین س��ودی م��ێ��ژووی ل��ەو كتێبە ئاینیانە ببینین .هەرچەند تائێستا مێژونووسان ن��ەی��ان ت��وان��ی��وە س���وود ل��ە ق��ورئ��ان وەربگرن بۆ لێكۆڵینەوەی مێژوویی‌‌و ئەكادیمی .قورئان زۆر نهێنی سەرەتای دەستپێكردنی ژیان‌و تۆفانە مەزنەكەی ن��وح‌و وردەك��اری��ەك��ان�یو نیشتنەوەی كەشتییەكە لە خاكی كوردستاندا ،باس دەك��ات ،كە سەرچاوە مێژووییەكان‌و پ��اش�ماوە شوێنەوارییەكانی ئەكەد‌و س��ۆم��ەر‌و ئ��اش��وور‌و بابلو فیرعەونە میرسییەكانیش هەندێكی باس كردووە، بەاڵم قورئان دەی��ان ڕوداوی ه��ەزاران س��اڵ پێش زای��ن�ی ت��ۆم��ار ك���ردووە كە مێژونووسان‌و لێكۆڵەرەوان لێی بێئاگان‌و
هەتا ئێستاش بۆیان یەكالنەبووەتەوە. باس لە یەكەم مرۆڤ‌و دابەزینی بۆ سەر زەوی دەك��ات ،كە سەرچاوە زانستیو مێژووییەكان زۆر تیایدا كەوتونەتە هەڵەوە ،پاشان باس لە یەكەم وەچە‌و ڕوداوی تۆفان كە قۆناغی دووەم �ی مرۆڤایەتییە دەكات ،كە مێژوونوسان بەو جۆرەیان نەوتووە‌و شوێنەوارەكان بۆیان دەرنەخستووە. قورئان‌و تەورات‌و ئینجیل‌و ئاوێستا بە ڕوون �ی باس ل��ەوە دەك��ەن كە دوو قۆناغی مرۆڤایەتی ل��ەس��ەر زەوی��دا بووە ،یەكیان بە ئادەم‌و حەوا دەستی پێكردووە ،ئەویرتیان بە نوح‌و ئەوانەی ناو كەشتیەكە دەستی پێكردووە ،بەاڵم زانا ئیسالمییەكان دەڵێن :ئادەم‌و حەوا لە ئاسامنەوە دابەزێرنانە سەر شاخی(بوژ‌و راه��وت) لە هیندستان ی��ان(دورگ��ەی س��ی�لان) ،ب��ەاڵم ب��ۆ قۆناغی دووەم‌و كەشتییەكەی نوح ،زانایان‌و مێژونووسان ل��ەس��ەر ئ��ەوەن ك��ە داب��ەزێ�نران��ە سەر شاخی (جودی) لە كوردستان هەروەكو قورئانیش بە ئایەتێك دەشت نیشانی كردووە. كە ئ���ادەم‌و ح��ەوا لە ئاسامنەوە داب��ەزێ�نران��ە س��ەر زەوی ،مەبەست ئ��اوەدان��ك��ردن��ەوەی ئ��ەو گ��ۆی��ە خڕ‌و پەرستشی ئ��ەو خوایە ب��وو كە خۆی نیازی وابوو ئەزمونێكی تر لە جۆرێكی تر لە بەندە دروست بكات جیابێت لە پێكهاتەی فریشتەو جنۆكە ،ئادەم‌و حەوا منداڵیان بوو ،زاوزێ كراو خەڵك زۆر بوو، زەوی ئاوەدان بویەوە ،پێغەمبەرانی تر هاتن ،دوا پێغەمبەر لە قۆناغی یەكەمدا (ن��وح) ب��وو 950 ،ساڵ تەنها خەریكی بانگەواز بوو ،كەسێكی وا بەگوێی نەكرد، نوح بێهیوا بوو ،خوای گەورە فەرموی ناڕەحەت مەبە كەس بڕوا ناهێنێت ،نوح دوعای كرد كە كەس نەهێڵێت لەسەر زەوی لە بێبڕوا ،بڕواداریش هەر ئەو كەمەبوون ،كەواتە تۆفانەكە هەموو شوێنێكی گرتەوە كە مرۆڤ تیا بووبێت. ن��وح كەشتییەكی دروس��ت��ك��رد، لە هەموو جوتێك نێر‌و مێیەك‌و ئەو كەمە ب��ڕوادارە‌و دانەوێڵە‌و خ��ۆراك بۆ خ��ۆاردن‌و تۆوكردنی دوای دابەزینی، بێگومان ئامێری شارستانی لە پاچ‌و خاكەناز‌و چەكوش‌و شتی ئەو كاتە چی هەبوو بردیانە ن��اوی ،واتە كەشتیەكە گواستنەوەی شارستانی پێش تۆفانی تیابووە .تۆفان هەستا ،جگە ئەوانەی ناو كەشتیەكە هەموو شارستانی‌‌و بیرو بۆچوون و شار‌و شاخ هەیە بوو بەژێر ئاوو قوڕ‌و لیتەی تۆفانەوە ،كەشتیەكە لەو سەر شەپۆلە بەرزاییەوە ،نوح دوعای كرد خوایە لە خاكێكی پیرۆز دام بەزێنە ،با لە خاكەكەی پێشو نەچێ ،میللەت‌و كوفری وا نەخاتەوە كە 950ساڵ خەریك بوون چەند دانەیەكی كەم بڕوا بهێنێت ،خوای گ��ەورەش شاخی (ج��ودی) سەر خاكی كوردستانی بۆ هەڵبژارد ،خوا كوردستانی بە پیرۆز ڕاگرت و كەشتییەكەی لەسەر نیشتەوە ،دوای ئ���ەوەی ك��ە زەوی‌‌و ئاسامن ئاوی خۆیان بردەوە‌و جوگرافیای زەوی گ��ۆڕدرا ،كوردستان ب��ووە النكی دووەم�ی مرۆڤایەتی ،لە كوردستانەوە یەكەم وەچ��ەی دوای تۆفان ب�ڵاوەی كرد بەشوێنانی تری سەر زەوی��دا ،ئەو گەمنەیان داگرت‌و كرایە كشتوكاڵ‌و هەر
لە دەوری كێوی جودی دێیان دروست كرد ،ئەو گەلەی لە دەوری ئەو كێوە دەژی��ان ،هەر بەناوی كێوەكەوە ناونرا گەلی (گودی – گوتی) كە دواتر قورئان كردیە ع��ەرەب�ی بۆ ع��ەرەب��ەك��ان‌و الی ئەوان (گ) نییە‌و دەبێتە(ج) ،گودی بویە جودی ،لەبەر ئەوە وەك مێژونووسان دەری��ان بڕیوە یەكەم گەلی ڕەسەنی ك��ورد ،گەلی گودی –ك��ودی – گوتی – ك��وردی – ك��اردا – ق��ودی ب��ووە‌و ناوی ك��وردی ئەمڕۆ هەر ئەو گۆڕانەیە كە بەسەریدا هاتووە . ت��ەورات س��ەرەت��ای دروستبوونی كۆمەڵگا مرۆییەكان دەگێڕێتەوە بۆ خاكی كوردستان‌و دەڵێت( :خودا بەهەشتێكی بۆ دروستكردون لە نێوان دوو ڕووباری دیجلەو ف���ورات) ،كە هەردوكیان لە خاكی ك��ورددا هەڵدەقوڵێن .لە كتێبی یەكەمی موسادا س��ورەی 12ئایەتی 8ـ��ـ 15دا دەڵ��ێ��ت( :خ��ودا بەهەشتی خۆی لە ڕۆژهەاڵتی ئیدن دروستكرد، هەر لەوێ خودا ئادەمی دروستكردو لەوێ نیشتەجێی كرد ،دوای ئەوە خودا لە ئیدن ڕوبارێكی دەرهێنا هەتا ئاوی بەهەشتەكەی بدات ،ڕوباری بایسان‌و ڕووب���اری ك��ەه��ان‌و ڕوب���اری دیجلەو ڕوباری فورات) .لە ئینجیلیشدا هاتوە: ل��ە كتێبی دووەم���ی مەلیك سورەتی 17ئایەتی 6دا دەڵ��ێ��ت( :لەساڵی نۆهەمی پێغەمبەرایەتی هۆشیا ،پاشای ئاشورییەكان هەڵسا بەگرتنی واڵتی سۆمەریەكان ،هەموو جولەكەكانی بەندكرد‌و نیشتەجێی ك��ردن لە شاری هاالهو هابور لەسەر ڕوب��اری كوزان‌و لە شارەكانی میدیا) .هابور ڕوب��اری خابورە لە باكوری دهۆك لە كوردستانی عێراق ،لە قورئانیشدا باسی كوردستان هاتووە بە جێدابەزینێكی پیرۆز وەك نوح باس دەكات (وقل ريب انزلني منزال مباركا وان��ت خري املنزلني) املؤمنون، ( .29واستوت علی الجودي) هود .43 شاخی ج��ودی بەرزترین لوتكەی ئەو زنجیرەیە كە 2300م بەرزە ،ساڵی 1948 شوانێكی كورد بەناوی ڕەشید سەرحان كەشتییەكەو پ��اش�ماوەی دارەك��ان �ی ل��ە ك��ێ��وی ج���ودی دۆزی���ی���ەوە ،پاشرت لێكۆڵینەوەكان ڕاستی ئەوەیان دۆزیەوە، لەوێوە جارێكی تر ژیانی دووب��ارەی مرۆڤ دەستی پێكردەوە ،ئەوان دەستیان كرد بە كشتوكاڵ‌و شوانی‌‌و پیشەسازی‌‌و بازرگانی. شاخی جودی لە ناوچەی بۆتان‌و دی��ارب��ەك �ر‌و م��اردی��ن��ە ل��ەس��ەر خاكی كوردستان ،ئەم ڕووداو و دابەزینە بە گ��وێ��رەی ژیانی م��رۆڤ لە دە ه��ەزار س��اڵ لەمەوبەر تێناپەڕێت‌و لەگەڵ شۆڕشی كشتوكاڵی‌‌و باڵوبونەوەی مرۆڤ ی��ەك دەگ��رن��ەوە .ب��ەو ج��ۆرە قورئان‌و ڕای م��ێ��ژوون��وس��ان ی��ەك دەگ��رن��ەوەو مێژوونوسان ڕاستیان پێكاوە. ل��ەوەی راب��ورد شوێن‌و ڕەس��ەن‌و ڕەچەڵەك‌و ڕیشەی كورد ڕوندەبێتەوە، ئ���ەوە پ��وخ��ت��ەی گ����ەڕان‌و پشكنین‌و لێكۆڵینەوەكانە ،زۆر كەس حەیرانەو دەڵێت ك��ورد ڕیشەی دی��ار نیە ،یان ق��س��ەك��ەی ئ��ەح��م��ەد س��وس �ەو ئ��ەوان دەڵێتەوە كە ك��ورد لە جێی ت��رەوەە هاتووە‌و تێكەڵەو كۆچەریە. ئەم پرسیارانە دەیان مێژونووس‌و
سهرچاوه زانستیو مێژوویه‌كان پێیان وایه یه‌كه‌م جووڵه‌ی مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌ویدا ل ه خاكی كوردانه‌وه بووه‌و له‌وێو‌ه باڵوه‌یان كردووه‌‌و دونیایان ئاوه‌دان كردوه‌ته‌وه.
ل��ێ��ك��ۆڵ��ەرەوە‌و زان���ای زم��ان��ەوان��یو ك���ۆم���ەل���ن���اس‌و ش��وێ��ن��ەوارن��اس��ی س��ەرق��اڵ��ك��ردووە ،وەك��و (سید سیدنی س��م��ی�س‌و پ��رۆف��ی��س��ۆر مینۆڕسكی‌‌و ه.أ .رای���ت …ه��ت��د) ئ���ەوە جگە لە مێژونووسانی كورد‌و ع��ەرەب‌و فارس‌و تورك لە سەردەمی كۆنەوە تا ئەمڕۆ. دی������ارە م�����رۆڤ س����ەرەت����ا لە ئەشكەوتێك یان بن بەردێك دیوارێكی ه��ەس��ت��ان��دووەت��ەوەو جێیەكی خۆش ك������ردووە ،ك���ان���یو س���ەر ئ��اوێ��ك �ی پاككردۆتەوەو زۆر بووە ،نەك خێزان، چەند بنەماڵەیەكی لێكەوتۆتەوە ،تیرەو هۆز‌و خێڵیان لێكەوتۆتەوە ،بەرژەوەندی پێكیەوە گرێداون‌و كۆمەڵگە دروست بووە ،جێیان نەبوەتەوە ،ناچار كۆچیان ك����ردووە ،ش��ێ��وازی قسەو ڕوخ��س��ار‌و دابونەریتیان گۆڕاوە ،كۆمەڵگە‌و گەلی تر دروست بووە ،كە هیچی لە ئەسڵەكەی ن��ەچ��ووە ،كەوتونەتە ناكۆكی لەسەر خ��اك‌و كانیاو و ل��ەوەڕگ��ا ،ی��ان لەسەر بیرو بۆچوون‌و شتی تر ،ئەو كێبەركێیە دەوڵەتداری‌‌و شارستانی هێناوەتە گۆڕێ. بەگوێرەی لێكۆڵینەوە زانستیەكەی پڕۆفیسۆر (ه.أ .رای��ت)ك��ە دەڵێت: چاخە بەستەڵەكەكانی (بالستوسینی) كوردستان كە 600هەزار ساڵ بەر لە زاینی دەستی پێكردووە ،بیست هەزار ساڵ لەمەوبەر كۆتایی هاتووە ،زۆربەی بارینی ئەم واڵتە لە بەرزاییەكان بەفر‌و لە ناوچە گەرمەكان بارانی شەستەو چ��ڕو پڕ ب��ووە ،بەوهۆیەوە شەختەو سەهۆڵبەندان زۆرب���ەی ش��اخ‌و كێوو دۆڵەكانی كوردستانی گرتوە‌و هەمیشە بەفر بووەتە سنورێك كە تا 1800مەتر لە ئاقاری ئێستا لە خوارتردا ڕاگرتووە .ئەم باسە لەگەڵ دابەزینی ئادەم‌و حەوادا لە ئاسامنەوە بۆ زەوی دەگونجێت ،كە كاتی دابەزینەكە گونجاوبووە لەگەڵ كەمبوونی سەرماو گ��ەرم بوونی زۆر ناوچەی زەوی كە بۆ ژیان لەبار بووە، ب��ەڕای من بە لێكۆڵینەوەكەی (ه.أ. رایت)دا دیارە كە دابەزینی ئادەم‌و حەوا لە دوای 20هەزار ساڵ لەمەوبەرەوە ب��ووە ،كە ناوچە گەرمەكان باراناوی‌‌و كێوەكانی باكوور شەختەو سەهۆڵبەندان ب���ووە ،هندستان‌و س��ی�لان‌و یەمەن‌و باشوری عێراق ،لەو ناوچە گەرمانەبوون، كە لەو كاتەدا بە كەڵكی ژیان هاتوون‌و نزیك هێڵی كەمەرەیی وون . دوای ئادەم ژیان بەردەوام بووەو چەند پێغەمبەری تر هاتوون‌و خەڵكی زۆر‌و بەرباڵو بووە ،هەتا سەردەمی نوح، كە وەك نامە ئاسامنییەكان دەدوێ�نو پێشرت ئاماژەمان پێدا كە دوای الفاو سەرنشینانی كەشتییەكە لەسەر شاخی ج��وودی لە كوردستان دابەزیون ،ئەم دابەزینە لە دابەزینی ئادەم‌و حەوا لە بەهەشت بۆ سەر زەوی نەچووە ،ئەوان لە ئاسامن‌و الی خواوە بۆ زەوی ،ئەمان لە خاكێكی پڕ لە ت��اوان بۆ خاكێكی پاك‌و بێتاوان‌و پیرۆز ،ئادەم‌و حەوا بە تاوانێك دابەزێرنان كە لە ئاسامن كردیان، نوح‌و كۆمەڵەكەی تاوانبارانی سەرزەوی ناچاریان ك��ردن ب��ڕۆن ،لە كوردستان ئۆقرەیان گرت. ئەو تۆفانە جگە لەوەی ئەوانەی پێش تۆفانی لەناو برد ،نوح‌و ئەوانەی كەشتییەكەی گواستەوە لە باشوری گەرم ،بۆ باكورێكی زیاتر نوێ‌‌و پڕ ژیان‌و نزیك لە ناوچە بەستەڵەكییەكان ،ڕەنگە ئەو تۆفانە هەندێكی زیاتری لە ناوچە بەستووەكان لە سەهۆڵبەندان پاك كردبێتەوە ،كەشوهەوایەكی فێنكرتی بۆ هێنابێت ،ڕێگای باڵوبوونەوەی زیاتری خەڵكانی قۆناغی دووەمی مرۆڤایەتی‌‌و دوای تۆفانی دابێت ب��ەڕوی دونیادا،
كتێبه ئاینیه‌كان ب ه ڕوونی باس لهوه ده‌كه‌ن ك ه دوو قۆناغی مرۆڤایه‌تی له‌سه‌ر زه‌ویدا هەبووه، یه‌كیان ب ه ئادهم و حه‌وا ،ئه‌وی تر ب ه له‌نگه‌رگرتنی كه‌شتیی نوح ل ه كوردستان ،ده‌ستپێده‌كات
كە كوردستان دەكەوێتە نێوان ئاسیا‌و ئەوروپا‌و ئەفەریقاوە ،دەرگا وااڵتر بووە بەڕویاندا هەتا زیاتر بڕۆن‌و لە شوێنێكی یەك كەشوهەواییەوە دابەزنە شوێنێكی چ��ەن��د ك��ەش��وه��ەواوە ،وەرزەك��ان��ی تەواوتر‌و لەگەڵ دۆخی مرۆڤدا گونجاوتر بێت ،جگە ل��ەوە تۆفان ت��ۆوی ناوچە باشووریەكانی گواستەوە بۆ ناوچە باكوریەكان‌و خاكە فێنكبوەكان ،ئەم كاتە ڕێك لەگەڵ بۆچوونەكەی (ه.أ.رای��ت) دا دەگونجێت كە دەڵێت :ئاووهەوای سەخت‌و ساردی بلستوسێنی11 ،هەزار ساڵ دەبێت دەستی بە گۆڕانێكی بەرەو باشرتی لەسەر خۆو هەنگاو بەهەنگاو ك���ردووە9 ،ه��ەزار ساڵیش دەبێت كە تەمەنی سەرماو سۆڵەی سەهۆڵبەندان لە چیاكانی زاگرۆس (كوردستان) دا كۆتایی هاتووە ،ئەو وتەیە ببڕاو ببڕ تەواو بووە، لەو كاتەشەوە تا ئەمڕۆ ئەم ئاووهەوا ئاساییەی تێدا ڕەخساوە ،پێش 9-11 هەزار ساڵ لەمەوبەر خەڵكی كوردستان دەستیان داوەت��ە كشتوكاڵ ،دێهات‌و گوندیان لەناوچە كشتوكاڵییەكاندا دام���ەزران���دووە .ئەمە هیچی لەگەڵ باسەكەی نامە ئاسامنیەكان‌و وتەی بیریارو لێكۆڵەرو مێژووناسان ناكۆك نییە ،هەرچۆنی ئەژماری بكەین ،تەمەنی مرۆڤ‌و قۆناغەكانی ژیان‌و شارستانییە ك��ۆن‌و نوێیەكان م��ەزەن��دە بكرێت، ڕێكوپێك ژیانی دوای تۆفان‌و دابەزینی كەشتییەكە لە كوردستان‌و دەستكردن بە ژی��ان‌و شارستانی لە كوردستاندا دەگرێتەوە. زۆرێ��ك لە زان �او لێكۆڵەرەوان لە گ��ەڕان‌و كنەو پشكنیندا گەیشتونەتە ئەو ب��اوەڕەی كە ڕەچەڵەكی ك��ورد بۆ گوتییەكان دەگەڕێتەوە ،ڕەنگە بكرێت بڵێین دۆزی��ن��ەوەی ڕەچەڵەكی كورد، دۆزی��ن��ەوەی��ە بۆ ڕەچەڵەكی هەموو گەالن‌و كۆمەڵگاكان‌و مرۆڤەكان لەسەر زەویدا ،چونكە هەمووی لە نێر‌و مێیەك
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
به‌یان داشكاندن ل ه نرخی ریكالمه‌كاندا ده‌كات
ژمارەى مۆڵەتى رۆژنامەى (بەیان) لە سەندیکاى رۆژنامەنووسانى کوردستان
ئ��اگ��اداری سه‌رجه‌م كۆمپانیا بازرگانی و داموده‌زگا و فرۆشگاكان ده‌كه‌ین كه رۆژنامه‌ی (به‌یان) ئاماده‌ی ڕیكالمكردنه ب ه جوانرتین دیزاین و شێوه بۆ به‌رهه‌م و كااڵكانتان، ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت كه بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی و له ژماره‌كانی سه‌ره‌تایدا نرخی ریكالمكردن به رێژە‌یه‌كی به‌رچاو داده‌شكێنێت ،بۆ زانیاریی زیاتر ده‌رباره‌ی نرخه‌كان په‌یوه‌ندی بكه‌ن به‌م ژماره موبایله‌وه (.)07702455504
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 : ژماره ( ،)1سێشه‌ممه ،2012/9/11ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres
political newspaper, civil and public
Tuesday, No, 01 Ferst Year, sep 11, 2012
هاوژین عومه‌ر
k
la
m
به‌یان ..مێژوویه‌كی نوێ ،رێگایه‌كی نوێ رۆژنامه‌ی (به‌یان) ،كه خۆی له خانه‌ی میدیاى ئه‌هلییدا پۆلێن كردووه ،ده‌یه‌وێت مێژوویه‌كی نوێ ،له‌گه‌ڵ رێگایه‌كی نوێ له كاری رۆژنامه‌نووسیی ئه‌زموون بكات .ئه‌م دروشمه هه‌رچه‌ند گه‌وره‌ش بێت ،به‌اڵم له الیه‌ك ئه‌سته‌م نییه ،له الیه‌كی تریش بایی هێنده كه‌لێن له كاروانی رۆژنامه‌نووسیی كوردییدا هه‌یه ،كه ده‌كرێت پڕكردنه‌وه ،یان كه‌مكردنه‌وه‌یان ،سیامیه‌كی جیاوازتر به ئێمه ببه‌خشێت. به واتایه‌كی تر ،ئه‌و پرۆژە‌یه‌ی له بۆشاییه‌كدا دروست ده‌بێت و ده‌بێته ده‌ستپێكی واقیعێكی نوێ و قه‌ناعه‌تێكی گشتی ،ئه‌وكات بۆخۆی بڕیاری به‌رده‌وامیی و مانه‌وه ده‌دات ،بگره زۆرجار مێژوو سه‌روه‌رییه‌كانی ئه‌و فه‌زایه‌ش بۆ خۆی مسۆگه‌ر ده‌كات. خاڵی ده‌ستپێكی ئه‌م رۆژنامه‌یه ،ئه‌و خاڵه‌یه كه دوانه‌ی میدیای «ئه‌هلیی و فه‌رمیی»« ،ئازاد و نائازاد»« ،ئۆپۆزسیۆن و ده‌س�ه‌اڵت» ،پێی گه‌یشتوون ،میدیای ئه‌هلیی له‌گه‌ڵ هه‌موو سه‌روه‌رییه‌كانی ،بێخه‌وش و له‌كه نه‌بووه و پێویستی به راچه‌نین و به‌خۆداچوونه‌و ه هه‌یه ،هاوكات له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و سه‌رنجانه‌شی له سااڵنی دواییدا له‌سه‌ر میدیای فه‌رمیی دروست بوون ،به‌اڵم دواجار ئه‌م میدیایه به ئه‌ندازه‌یه‌كی به‌رچاو ،زۆر بێت یان كه‌م ،راست بێت یان نا ،یه‌ك له سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ و زانیاریی ئێمه‌یه ،گه‌رچی ئه‌و هه‌واڵ و زانیارییانه‌ش به ناته‌واویی بگه‌نه ده‌ستامن .كه‌واته به‌رده‌وامبوون و په‌ره‌پێدانی الیه‌نه ئیجابییه‌كانی ئه‌م دوو جۆره‌ی میدیا و سوودوه‌رگرتن لێیان ،بۆخۆی داهێنانی رێگایه‌كی نوێ و تا رادده‌یه‌ك سیامیه‌كی نوێشه ،كاركردنه له‌سه‌ر جوانییه‌كان ،له په‌نا رووخاندنی ناشیرینییه‌كاندا ،جگه له‌وه‌ش بونیاتنانی متامنه‌یه. له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا ،ئه‌م رێچكه نوێیه ،رێگه له كۆمه‌ڵێك ناو و ناوبانگی شكڵیی ده‌گرێت ،نایه‌وێت كه‌سانێك ته‌نها به هۆی پێگه‌یه‌كی رۆژنامه‌نووسیی گه‌وره و بێبه‌رهه‌مه‌وه ،له‌سه‌ر عه‌رشی میدیا دابنیشن و كه‌سانێكی تریش به بێ هۆ بخرێنه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و بازنه‌یه‌وه .هه‌روه‌ك رێ له ئیحتیكاری میدیایی ده‌گرێت. كاتێك ئێمه ئه‌م بانگه‌شه‌یه ده‌كه‌ین ،مانای وا نییه كه‌سی دیكه ئه‌و كاره‌ی نه‌كردووه ،به‌اڵم ئه‌وه هه‌یه تا هه‌نووكه‌ش ئه‌م جۆره له میدیا ،الیه‌ك به ته‌نها نه‌یتوانیوه بیچه‌سپێنێت ،ئه‌وه‌نده هه‌یه قسه‌وباس و قه‌ناعه‌ت له‌باره‌یه‌وه ده‌ستی پێكردووه. له كۆتاییشدا له هه‌ر خاوه‌ن قه‌ڵه‌مێك و هه‌ر كاربه‌ده‌ستێكی خاوه‌ن زانیاریی و هه‌ر سه‌رمایه‌دارێكی دڵسۆز داوا ده‌كه‌ین ،كه هاوكارمان بن له به‌رده‌وامییدان و په‌ره‌پێدانی ئه‌م ئه‌زموونه نوێیه‌دا ،ئێمه‌ش بێهیواتان ناكه‌ین.
e
r