که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 22شەممە /5 20شەممە 21 هه‌ولێر /٣شەممە /4 22شەممە /5 19شەممە 21سلێمانی /٣شەممە /4 18شەممە /5 147شەممە 187دهۆک /٣شەممە /4 156شەممە /5 134شەممە 145که‌رکوک 10 12 14 10 9 11 11
ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی وردبینیی دامه‌زراندن:
بایی ( )750دینارە
خه‌ڵكى ناهه‌قیان نیی ه کە گومانیان ل ه گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوه‌كانیان هەیە
«سلێمانی دڵی زیندووی كوردستانه،ئەگه‌ر پایته‌خت بێت یان نا» رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
ل .ڕۆژ
ل .پەیجور www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشەممە ،2012/11/13ساڵی یەکەم
ئاینناسی دیموكراسی و
سه‌رنجێكی ئیسالمی
14 وەرزش
لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی و یانه‌كان گرنگی بە له‌شجوانی ناده‌ن
سەرکردەیەکى (ی.ن.ك) :پارتی بەربەستی بەردەم گەشەکردنی یەکێتییە
«ئێستا ڕوحی جه‌اللیزم یه‌کێتی هێشتۆته‌وه»
8 گشتی
سه‌ركرده‌كانی كورد بۆچی دەستەکانیان دەجوڵینن؟
15 ئایا روحى جەاللیزم دواى تاڵەبانیش بەردەوام دەبێت؟ فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
بەیان .تایبەت
«عیزه‌ت دووری لە ههولێرهوه ده‌ڕوات ه سعودیه» به‌پێی هه‌واڵێك كه له پێگه‌ی سۆمه‌ریه‌نیوزدا ،له‌سه‌ر زاری سامی عه‌سكه‌ری ،ب�ه‌رپ��رس له ئیئتیالفی ده‌وڵه‌تی یاسا ،باڵوكراوه‌ته‌وه «عیزه‌ت دووری جێگری س���ه‌ددام حسێنى سه‌رۆككۆماری پێشووی عێراق ،له دوو رۆژی رابردوودا له رێی فڕۆكه‌خانه‌ی ههولێرهوه به‌ره‌و سعودیه رۆیشتووه». (ب��هی��ان) ه �ه‌وڵ��ی��دا لێدوانی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی فڕۆكه‌خانه‌ی هه‌ولێر وه‌ربگرێت ،به‌اڵم دوای چه‌ند جارێك هه‌وڵدان وه‌اڵم��ی ته‌له‌فۆنی نه‌دایه‌وه .الی خۆیشیه‌و ه خورشید ه��ورم��زی��ار ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای هه‌ولێر ،بێئاگایی خۆی و ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ی له هه‌واڵێكی له‌و شێوه‌یه بۆ (به‌یان) راگه‌یاند.
Tuesday, No, 09 First Year, Nov 13, 2012
رۆژنامەی (بەیان) زانیویەتی ئ��ێ��س��ت��ا ی��ەک��ێ��ت��ی��ی نیشتامنی ه��ەم��وو هەوڵەکانی ل��ە پێناوی هەستانەوەیدایە ،بۆ ئەو مەبەستەش بەرنامەی چڕوپڕی بۆ ماوەی ساڵێک داڕشتووە لە هەموو بوارەکاندا. دک��ت��ۆر دان���ا سەعید سۆفی پەرلەمانتاری کوردستان لەسەر لیستی یەکێتی ،ب��ە (ب��ەی��ان)ی راگەیاند «گرفتی سەرەکی یەکێتیی ب��وون��ی دەس��ت��ەگ��ەری ،نەمانی چۆنایەتی و دابەزینی ئاستی ژیانی رێکخراوەیی بوو .کاتێک کە حیزبێک
بە دەستی ئەو کێشە قوواڵنەوە بناڵێنێ، شەرعیەتی سەرکردایەتی ئەو حیزبە لە الیەن ئەندامانیەوە کەم دەبێتەوە ،بۆیە باشرتین رێگەچارە دروستکردنەوەی شەرعیەتە» .سۆفی وتیشی «یەکێتیی نیشتیامنی کۆنگرەی خۆی بەست ،بەاڵم بە داخەوە نەک نەیتوانی خۆی لە کێشە قووڵەکانی داتەکێنی و کراسێکی نوێ بە بااڵیدا هەڵبڕێ ،بەڵکو کراسە کۆنەکەی خۆی پۆشییەوە بە کۆمەڵێ پینەی نوێوە». الی خۆشیەوە عەدالەت عەبدوڵاڵ ن��ووس��ەر و رۆژنامەنووسی نزیک لە یەکێتی ب��ە (ب��ەی��ان)ی وت «یه‌کێتی کۆمه‌ڵێک لیژنه‌ی جیاجیای پێکهێناوه بۆ پێداچوونه‌وه و چاکسازیی حزبی ،به‌اڵم
ئه‌نجامه‌کانیان دیارنین ،هیچ ئامار و داتایه‌ک له گۆڕێدا نییه که بیسه‌ملێنێت هه‌ستانه‌وه روویدابێت» .ناوبراو پێشیوایە ئێستا زیاتر روح��ی جه‌اللیزم یه‌کێتی هێشتۆته‌وه «له چوار ساڵی راب��ردوودا زۆرێک له‌وانه‌ی که ماون ،نیوجه‌اللین، ن�ه‌ک یه‌کێتی ،چونکه یه‌کێتیبوون تا دواسنوور کاڵکراوه‌ته‌وه ،ئ�ه‌وه‌ی ماوه وه‌الئ���ی شه‌خسییه ب��ۆ س��ه‌رک��رده‌ی کوتله‌کان». بەشێک لە هەوڵەکانی یەکێتی رووی لە ناوچەکانی ژێر دەسەاڵتی پارتی و ناوچەی زەردە .حەمەی حەمەسەعید، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتامنی بۆ (ب��ەی��ان) وت��ی «بەربەستی ب��ەردەم
گەشەکردنی یەکێتی و کار و چاالکیی رێکخستنەکانی یەکێتی لەو ناوچانە، پ��ارت��ی دیموکراتی کوردستانە». ناوبراو وتیشی «هەرچەند یەکێتی لە دەسەاڵتیشدایە ،بەاڵم دەسەاڵت لەو دەڤەرە تاکالیەنەیە و لە دەستی پارتی دیموکراتی کوردستاندایە، ل��ەوێ دەبێت خەڵکی بۆ هەموو شتێک بگەڕێنەوە بۆ پشتگیریی لق و ناوچە و رێکخراوەکان ،لەوێ خەڵک پێویستیان بە یەکێتیی نیشتامنی نییە بۆ پشتگیرییکردن و بۆ هیچ شتێک ،تەنانەت بۆ دامەزراندنی کارمەندێکی ئاساییش». بڕوانە الپەڕەی تایبەت.
400قوتابخانه‌ی هه‌رێم ل ه خانووی گڵدان به‌یان .تایبه‌ت به‌پێی ئ �ه‌و ئ��ام��اره‌ی ده‌س��ت (به‌یان) كه‌وتووه « 577قوتابخانه له بینای كرێ و 419قوتابخانه‌ش ل���ه خ���ان���ووی گ���ڵ���دان ،چ �ه‌ن��د قوتابخانه‌یه‌كیش رۆژان���ه چ��وار ده‌وامیان تێدا ده‌كرێت». سه‌باره‌ت به كه‌می و خراپی بینای قوتابخانه‌كان و خوێندنگاكان، ئه‌ندامێكی سكرتاریه‌تی یه‌كێتی
مامۆستایان ده‌ڵێت « 1700قوتابخان ه له هه‌رێمی كوردستان دوو ده‌وامیین، 215قوتابخانه‌ش سێ ده‌وام��ی و پێنج قوتابخانه‌ش چوار ده‌وامیین»، به‌پێی ئامارێكیش كه ده‌ست (به‌یان) كه‌وتووه « 49قوتابخانه له كابینه و 577قوتابخانه‌ش له بینای كرێ و 419قوتابخانه‌ی دیكه‌ش له خانووی گڵ و قوڕدان ،سێ هه‌زار قوتابخانه‌ی كۆنیش ه��ه‌ن ك�ه پێویستیان به نۆژە‌نكردنه‌وه هه‌یه».
ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی ،ئه‌ندامی سكرتاریه‌تی یه‌كێتیی مامۆستایان به (به‌یان)ی راگه‌یاند «له دهۆك و هه‌ولێر و سلێامنی به هۆكاری جیاجیا نزیكه‌ی 15هه‌زار قوتابی وازیان له خوێندن هێناوه ،به‌ڕاستی ئه‌وه كاره‌ساته ،ده‌بێت وه‌زاره‌ت��ی پ����ه‌روه‌رده ب�ه‌خ��ۆداچ��وون�ه‌وه‌ی�ه‌ك بكات». كه‌ركووكی كه هاوكات ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سکرتاریه‌ت و به‌رپرسی
به‌شی په‌روه‌رده و داكۆكی له مافی مامۆستایانه ،ئ��ام��اژە به كێشه و كه‌موكورتییه‌كانی خوێندن ده‌كات و ده‌ڵێت «به‌پێی داتای ساڵی پار ،له هه‌رێمی كوردستاندا 5746قوتابخانه هه‌ن ،هه‌روه‌ها 95ه�هزار و 666 مامۆستا له هه‌رێمی كوردستان هه‌ن، به‌بێ ناوچه دابڕێرناوه‌كان ،هه‌ر به‌و پێیه‌ش زیاتر له 14ه�هزار و 754 قوتابی له خوێندن دابڕاون و وازیان له خوێندن هێناوه».
كورد زۆرینه‌ی ناحیه‌كانی خانه‌قین له‌ده‌ست ده‌دات به‌یان .گه‌رمیان ئ��ه‌ن��وه‌ر ح��وس��ێ��ن میكائیل، ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری ن��اح��ی�هی ج �ه‌ل �ه‌وال ڕایگەیاند «دانیشتوانی ناحیه‌ی جه‌له‌وال 15هه‌زار و 500خێزانه ،له‌و ژماره‌یه نزیكه‌ی شه‌ش ه هزار خێزانی ك��ورد ب��وون ،ب �ه‌اڵم له ئێستادا ئه‌و ژماره‌یه كه‌مبووه‌ته‌وه بۆ دوو هه‌زار». ن��اوب �راو وتیشی «نزیكه‌ی 3500 خێزانی عه‌ره‌ب له دوای دروستبوونی ش��ه‌ڕی مه‌زهه‌بی ،له ناوچه‌كانی ن��اوه‌ڕاس��ت و ب��اش��ووری عێراقه‌وه هاتوونه‌ته جه‌له‌وال و له‌سه‌ر ناحیه‌كه ئ �ه‌ژم��ار ك���راون ،ب��ه‌اڵم ك��ورده‌ك��ان ئه‌وانه‌شی كه فۆڕمی مادده‌ی 140یان پڕكردووه‌ته‌وه ،نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه». ع��ه‌ب��دول��ح��وس��ێ��ن ع��ه‌ب��اس به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی مه‌نده‌لیش ،وتی «ژم��اره‌ی دانیشتوانی مه‌نده‌لی 30 هه‌زار كه‌سه ،كه 18هه‌زاریان مافی ده‌نگدانیان هه‌یه ،له‌و ژماره‌یه‌ش كورد ته‌نها %22ی پێكده‌هێنێ ،له كاتێكدا تا ساڵی 1975یش كورد %72 ب���ووه» .ه���ه‌روه‌ك وتیشی «ئه‌گه‌ر خێزانه ك��ورده‌ك��ان نه‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ شوێنه‌كانی خۆیان ،ئ �هوا كورد ناوچه‌كه‌یان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن». بڕوانە الپەڕەى پەیجور
قوتابیانی زانكۆ هه‌ڕه‌ش ه ده‌كه‌ن
به‌یان .سلێامنی قوتابیانی زانكۆ و په‌یامنگاكانی هه‌ولێر و سلێامنی به مه‌به‌ستی هاوتاكردنی ده‌رماڵه‌كانیان له‌گه‌ڵ باشوور و ناوه‌ڕاستی عێراق ،دوێنێ له هه‌ولێر خۆپیشاندانێكیان بۆ به‌رده‌م وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ ئه‌نجام دا و له سلێامنیش بۆ هه‌مان داواكاریی به‌یاننامه‌یه‌كیان ئاڕاسته‌ی الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان كرد. ئه‌و قوتابیانه ل ه به‌یاننامه‌یه‌كیاندا ك � ه وێ��ن�هی�ه‌ك��ی ده‌س���ت (ب �هی��ان) كه‌وتووه ،له به‌رامبه‌ر جێبه‌جێكردنی داواكارییه‌كه‌یاندا ماوه‌ی 10رۆژیان داناوه بۆ حكومه‌ت ،داوایان كردووه له‌و م��اوه‌ی�ه‌دا ده‌رماڵه‌كانیان زیاد بكرێت ،به‌شێوه‌یه‌ك ب��ۆ قوتابی ناوشار له 40هه‌زار دیناره‌وه بكرێته 100هه‌زار و بۆ قوتابیانی ده‌ره‌وه‌ی شاریش بكرێته 150ه �هزار دینار، ئ�ه‌گ�ه‌ر داواك��هی��ان ل �ه‌و م��اوه‌ی �ه‌دا جێبه‌جێ ن �ه‌ك��رێ��ت ،ه��ه‌ڕە‌ش��هی وه‌رگرتنی هه‌ڵوێستی دیكه ده‌كه‌ن.
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
قه‌ده‌مخێر عه‌بدوڵاڵ ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی وردبینی و چاودێری دامه‌زراندن له ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ،له‌م دیداره‌دا وه‌اڵمی چه‌ند پرسیارێكی (به‌یان) ده‌داته‌و ه و رایده‌گه‌یه‌نێت تاكو ئه‌نجومه‌ن ئیمزا له‌سه‌ر دامه‌زراوان نه‌كات ،ئه‌وانه‌ی داده‌مه‌زرێن هیچ شه‌رعیه‌تێكیان نیی ه و ئاماژه‌ش بۆ ئه‌وه ده‌كات ك ه جێی خۆیه‌تی هاوواڵتیان متمانه‌یان بە میكانیزمی هاتنه‌وه‌ی ناوه‌كان نه‌بێت و گله‌ییان هه‌بێت. دیدار :سه‌ید نامی
ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی وردبینی و چاودێریی دامه‌زراندن:
خه‌ڵكى ناهه‌قیان نیی ه کە گومانیان ل ه گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوه‌كانیان هەیە به‌یان :لیژنه‌ی وردبینی و چاودێری تا چه‌ند ئاگاداری دامه‌زراندنن؟ ـ قه‌ده‌مخێر :ده‌بوو له‌سه‌ره‌تاوه، ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ی پ��ارێ��زگ��ا ب��ه ه�ه‌م��وو لیسته‌كانه‌وه ب �ه الی �ه‌ن��ی ك�ه‌م�ه‌وه ن��وێ��ن �ه‌ری��ان ه �ه‌ب��وای �ه ل��ه لیژنه‌ی دام���ه‌زران���دن ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ئ��اگ��اداری پرۆسه‌كه بوینایه ،له سه‌ره‌تاوه ئاگادار نه‌كراوینه‌ته‌وه ،نه له الی�ه‌ن لیژنه‌ی دامه‌زراندن و نه له الیه‌ن پارێزگاره‌وه، دوای ئه‌وه‌ی كه قۆناغی یه‌كه‌م ده‌رچوو، ئێمه نامه‌یه‌كامن ئاڕاسته‌ی داواكاری گشتی كرد كه ئاگامان له‌و دامه‌زراندنه نییه و لێی به‌رپرس نین ،حكومه‌تی هه‌رێمیش نامه‌یه‌كی ناردووه ده‌ڵێت به‌بێ ئه‌نجومه‌نی پارێزگا دامه‌زراندن
ناكرێت و نابێت لیژنه‌ی دامه‌زراندن ئیشی خۆی بكات .له‌دوای ئه‌مه‌وه ئێمه ئاگادارمان كردنه‌وه كه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئیمزا له‌سه‌ر ئه‌و دامه‌زراندنانه ناكه‌ین، ئه‌و دامه‌زراندنه‌ش نافه‌رمی ده‌بێت تاكو ئیمزای ئه‌نجومه‌نی پارێزگای له‌سه‌ر نه‌بێت ،هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش ئێستا ئاگادار كراوینه‌ته‌وه و داوامان لێكراوه ل �ه‌الی �ه‌ن پ��ارێ��زگ��اره‌وه ،كه ئێمه‌یش لیژنه دروس���ت بكه‌ین بۆ ئاگاداربوون له‌و پرۆسه‌ی دامه‌زراندنه و ئیمزاكردنی ،ئێمه به‌مه‌رجێك رازی بووین هه‌موو پرۆسه‌كه‌ی دامه‌زراندن له سه‌ره‌تاوه له شێوازی دامه‌زراندنه‌كه و ئالیه‌ته‌كانیان و ئه‌و خااڵنه‌ی تێیاندا پیاده ده‌كرێن ،له هه‌موویان ئاگادار
بكرێینه‌وه ،فۆڕمه‌كان یه‌ك به یه‌كی وردبینی بكه‌ینه‌وه ،ئێستا لیژنه‌یه‌ك دروستبووه له ئه‌نجومه‌نی پارێزگا نوێنه‌ری هه‌موو لیسته‌كانی تێدایه، داوامان كردووه له لیژنه‌ی دامه‌زراندن هه‌م خۆیان س�ه‌ردامن��ان بكه‌ن ،هه‌م هه‌موو فۆڕمه‌كامنان بۆ بهێنن بۆ ئه‌وه‌ی دووباره پیایاندا بچینه‌وه و وردبینییان بكه‌ین ،له‌به‌ر خاتری هاوواڵتیان ،بۆ ئه‌وه‌ی دڵنیابین له‌وه‌ی ئه‌و پرۆسه‌یه به‌شێوه‌یه‌كی دروست كراوه و گه‌نده‌ڵی تێدا نه‌كراوه. ب �هی��ان :ئێوه وه‌ك ئه‌نجومه‌نی پارێزگا بۆچی ئاگادار نه‌كراونه‌ته‌وه له سه‌ره‌تادا؟ قه‌ده‌مخێر :نازانم ،ئه‌وه ده‌بێت له
لیژنه‌ی دامه‌زراندن بپرسن ،پێیان وابوو هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ى چه‌ند ساڵه هه‌بووه، ده‌بێت ،ئه‌و بڕیاره ساڵی پار نه‌بووه، به‌اڵم نوێنه‌رمان له‌وێ بووه و ئاگاداری پرۆسه‌كه بووین ،تائێستا نازانین بۆچی ئێمه ئاگادار نه‌كراوینه‌ته‌وه ،له‌دوای ئ���ه‌وه‌ی داواك����اری گشتی ئ��اگ��اداری ك��ردوون��ه‌ت��ه‌وه ،ئ�ه‌وان��ی��ش ئێمه‌یان ئاگاداركردووه‌ته‌وه و داوای ئه‌وه ده‌كه‌ن ئیمزای ئ�ه‌و پرۆسه‌یه بكه‌ین ،ئێمه چاوه‌ڕێی وه‌اڵمی ئه‌وانین ،هه‌تاوه‌كو فۆڕمه‌كان نه‌بینین و خۆمان وردبینی نه‌كه‌ین و ئاگادار نه‌بینین له شێوازی ناوهاتنه‌وه‌كان ،ناتوانین ئیمزای بكه‌ین. به‌یان :هه‌ندێك خه‌ڵك گومانی بۆ دروست بووه له گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوه‌كان،
ئه‌و گومانكردنه له شوێنی خۆیدایە؟ ق �ه‌ده‌م��خ��ێ��ر :ن��اح�ه‌ق��ی��ان نییه، ئه‌گه‌ر جێی گومان نییه ،بۆچی به‌بێ ئاگاداركردنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ده‌كرێت كه نوێنه‌ری حزبه‌كانی تێدایه؟ ئه‌و كاته هه‌ر كه‌سه و وه‌اڵم��ی خۆی ده‌ب��وو له‌سه‌ر پاكێتی ئ �ه‌و شێوازی دامه‌زراندنه. ب �هی��ان :قۆناغی دووه‌م���ی ن��اوی دام�ه‌زراوان بڕیاره رابگه‌یه‌نرێت ،ئێوه ئاگادارن لێیان و هاتووه‌ته الی ئێوه بۆ وردبینی؟ قه‌ده‌مخێر :تائێستا هیچ شتێك نه‌هاتووه‌ته الی ئێمه ،داوامان كردووه راگ�هی��ان��دن��ی ن��اوی قۆناغی دووه‌م رابگیرێت له به‌رژه‌وه‌ندی هاوواڵتیاندا،
تاكو ئێمه وردبینییان ب��ۆ بكه‌ین، بڕیاریشامن داوه به مه‌رجێك ئه‌وان فۆڕمه‌كان بهێننه الی ئێمه ،ئێمه‌ش به كورترتین ماوه هه‌وڵ بده‌ین وردبینی بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی پرۆسه‌كه له‌وه زیاتر دوانه‌كه‌وێت. به‌یان :چه‌ند كه‌س داده‌مه‌زرێن له سنووری ئێوه؟ قه‌ده‌مخێر :ئێمه هیچ ئاگادار نین ،ته‌نها ئه‌وه‌ی له راگه‌یاندنه‌كانه‌وه باس كراوه ،له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه ئاگاداركراوینه‌ته‌وه ئه‌و دامه‌زراندنه ره‌سمیه‌تی نابێت له حكومه‌تی هه‌رێمدا، تاكو ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ئیمزای نه‌كات و سه‌رپه‌رشتیكردنی لیژنه‌كه دراوه به ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان.
ده‌یانویست مانگان ه 50هه‌زار دیناری هه‌ر هاوواڵتییه‌ك ببه‌ن بۆ خۆیان «كاریگه‌ریی سیاسی و ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌سه‌ر كوردستان و عێراقیش دروست ده‌كات» راپۆرت :به‌یان دوای ئ��ه‌وه‌ی وه‌زیرێكی كورد پێشنیازی كرد له بری خۆراكی مانگانه كه له رێی بریكاره‌كانی خۆراكه‌وه ده‌درێ��ت ،بكرێت به پ��اره ،ناڕە‌زایی زۆر له الی�ه‌ن هاوواڵتیانه‌وه په‌ره‌ی سه‌ند ،هه‌ربۆیه په‌رله‌مان ئه‌و داوایه‌ی ره‌ت كرده‌وه و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراقیش له دوای��ی��ن كۆبوونه‌وه‌دا بڕیاره‌كه‌ی خۆی هه‌ڵوه‌شانده‌وه. م��ح �ه‌م �ه‌د ك���ه‌ری���م ،س �ه‌رۆك��ی مونته‌دای ئابووریی كوردستان ،باسی له كاریگه‌رییه‌كانی بڕینی ئه‌و خۆراكه ك��رد و وت��ی «ك��اری��گ�ه‌ری��ی سیاسی و ئ��اب��ووری و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان و عێراقیش دروست ده‌كات ،به‌تایبه‌تی ئێستا كه ئێمه سیستمی دابه‌شكردنی خۆراكه‌كه جێبه‌جێ ده‌كرێت ،رێ��ژە‌ی ه�ه‌ژاری له عێراقدا نزیكه‌ی %29ـ %30یه ،له كوردستانیشدا حكومه‌ت ده‌ڵێت %3یه،
به‌اڵم ئه‌وه به سیاسه‌ت كراوه ،ئه‌گینا ل ه كوردستانیشدا %15كه‌مرت نییه ،رێژه‌ی به‌دخۆراكی له كوردستاندا %13.2ە». س�ه‌رۆك��ی مونته‌دای ئابووریی كوردستان ره‌خنه ده‌گرێت له باره‌ی دیاریكردنی بڕی پاره له‌جێی خۆراكی هاوواڵتیان ،ورده‌كاریی باسه‌كه ده‌خاته روو و ده‌ڵێت «كه هێڵی هه‌ژارییان بۆ عێراق و كوردستان دیاری كردووه بۆ ك��ۆب��وون ،بۆ هه‌موو تاكێك 72 ه �هزاری��ان ك���ردووه به م��اڵ به‌سه‌ر خه‌ڵكه‌وه ،به‌اڵم سه‌یر ده‌كه‌ی ئه‌مڕۆ 13هه‌زار داده‌نرێت ،دوایی ده‌كرێت به 15ه�هزار ،دواتریش ده‌كرێت به 25ه��هزار ،خاڵێكی دیكه به‌ڕاستی ئه‌گه‌ر تاكێكی ئاسایی بیه‌وێت به ته‌ندروستییه‌كی باش بژی ،به‌الیه‌نی ك �ه‌م �ه‌وه پێویستی ب �ه 14م��اده‌ی خۆراكی هه‌یه ،له مانگێكدا پێویستی به 120ـ 150هه‌زار دینار هه‌یه» .به‌و پێیه به‌رپرسان ده‌یانویست مانگانه 50 هه‌زار دیناری هه‌ر هاوواڵتییه‌ك ببه‌ن
بۆ خۆیان ،به‌پێی ژماره‌ی دانیشتوانی عێراقیش كه 31ملیۆن كه‌سه ،ئه‌وكاته مانگانه یه‌ك بلیار و 550بلیۆن دیناری هاوواڵتیان له الیه‌ن به‌رپرسانه‌وه ده‌برا. ل�ه الی�ه‌ك��ی دی��ك �ه‌وه شه‌وكه‌ت محه‌مه‌د ،ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری كۆمپانیای گشتیی خۆراكی سلێامنی ،ده‌ڵێت «به راستی ئه‌م به‌شه خۆراكه‌ی كه دێت بۆ هاوواڵتیان ،بووه به پارسه‌نگی بازاڕ، ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌شه‌خۆراكه نه‌یه‌ته بازاڕ، ئه‌و هاوسه‌نگییه نامێنێت و گرانی له بازاڕدا ده‌بێت ،یانی بوونی ئه‌م به‌شه خۆراكه زۆر شتێكی باشه ،بڕینیشی كاریگه‌ریی ده‌بێت بۆ س�ه‌ر ژیانی ئابووریی هاوواڵتیان ،به‌تایبه‌ت چینه هه‌ژاره‌كامنان». ن��اوب��راو ئ���ه‌وه‌ش ده‌خ��ات �ه ڕوو «ه��ه‌رچ��ۆن پ���اره ب��درێ��ت ،كه‌مه، چونكه« وتیشی «پێموانییه حكومه‌ت بتوانێت كۆنرتۆڵی بازاڕ بكات و نرخ به‌رز نه‌بێته‌وه ،چونكه ئێســــتا بازار ئازاده».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
سهرهڕای به‌ڵێنه‌كانی حكومه‌ت ،هێشتا دوو منداڵه‌كه‌ی گه‌رمیان چاره‌سه‌ر نه‌كراون
تۆمه‌تباران سزا نه‌دراون
دلێر عه‌بدولڕە‌حامن دوای ئ���������ه‌وه‌ی ل � ه نه‌خۆشخانه‌ی گشتیی خانه‌قین، له كاتی خه‌ته‌نه‌كردندا ئه‌ندامی نێرینه‌ی دوو منداڵ ده‌بڕدرێن و حكومه‌تی هه‌رێمیش بۆ چاره‌سه‌ركردنیان به‌ڵێنی ناردنه ده‌ره‌وه‌یانی دا ،پاش تێپه‌ڕبوونی زیاتر له سێ مانگ ،تا ئێستا ئه‌و دوو منداڵه نه‌نێردراونه‌ته ده‌ره‌وه ،باپیره‌شیان ئاماژە به‌وه ده‌دات كه رۆژ له دوای رۆژ بارودۆخیان خراپرت ده‌بێت. ب��اوك��ی م��ن��داڵ��ه‌ك��ان به (به‌یان)ی راگه‌یاند «ه �ه‌ردوو منداڵه‌كه‌م بردووه‌ته سه‌ردانی دك���ت���ۆر ل���ه ن �ه‌خ��ۆش��خ��ان �هی (ئه‌لخه‌یالی) له به‌غداد ،به‌اڵم پێیان راگه‌یاندووم كه له عێراقدا هیچ چاره‌سه‌رێكیان نییه و پێویسته بربێنه ده‌ره‌وه». پاش باڵوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵی رووداوه‌كه ،حكومه‌تی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ئ�ه‌رك��ی س�ه‌ف�ه‌ر و
چاره‌سه‌ركردنیانی به یاوه‌ری باوكیان له به‌ریتانیا دابین كرد ،به‌اڵم پاش تێپه‌ڕبوونی زیاتر له سێ مانگ ،تا ئێستا ره‌وان��هی ده‌ره‌وه نه‌كراون، مه‌حان عه‌لی ،باپیری منداڵه‌كان ب �ه (ب���هی���ان)ی راگ �هی��ان��د «ئێمه ده‌ستامن ناگاته به‌رپرسان و هیچ كه‌سێكیش پرسیارمان لێناكات كه ئایا منداڵه‌كامنان بۆ چاره‌سه‌ركردن ده‌نێرین بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت یان نا» ،ناوبراو هه‌روه‌ها وتی «تا دێت بارودۆخی منداڵه‌كان به‌ره‌و خراپی ده‌چێت و نازانین تاكه‌ی چاوه‌ڕوانی به‌ڵێنه‌كه‌ی حكومه‌ت بین ،تكا ده‌كه‌ین وه‌اڵمامن بده‌نه‌وه». ل�ه الی�ه‌ك��ی دی��ك �ه‌وه ،لیژنه‌ی ب�ه‌رگ��ری��ك��ردن ل�ه ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�ه گشتییه‌كان له به‌یاننامه‌یه‌كدا ئاماژە به‌وه ده‌ده‌ن «حكومه‌تی به‌ریتانیا به بیانووی ئ�ه‌وه‌ی باوكیان تاپۆی نییه و كارمه‌ندی حكومه‌ت نییه و راپۆرتی پزیشكیی پێویستیان نییه، رێگه‌ی سه‌فه‌ركردنی لێ قه‌ده‌غه كردوون» .هه‌روه‌ك ئه‌و لیژنه‌یه داوا له رێكخراوه مه‌ده‌نییه‌كانی هه‌ولێر ده‌كه‌ن دژ به‌و فه‌رمانه نامرۆییانه
«ل ه سه‌ردانەکەی شاندی هه‌رێمدا باسی پژاك نه‌كراوه»
به‌یان .تایبه‌ت ل ه چه‌ند رۆژی راب��ردوودا ،وه‌فدێكی حكومه‌تی هه‌رێم ب ه سه‌رۆكایه‌تی نێچیرڤان بارزانی ،سه‌ردانی كۆماری ئیسالمی كرد و له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌و واڵته كۆبوونه‌وه ،نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێمیش ده‌ڵێت له‌و كۆبوونه‌وانه‌دا باسامن ل ه مه‌سه‌له‌ی پژاك نه‌كردووه ،هاوكات وه‌اڵمی ئه‌و ره‌خنانه‌ش ده‌داته‌و ه كه ده‌وترێت وه‌فده‌ك ه حزبین. سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ده‌گوترێت سه‌رۆكی حكومه‌ت ب ه ئێرانی راگه‌یاندووه پژاك نه‌ماو ه و ب ه تیرۆریست له‌قه‌ڵه‌م دراون ،نازم عومه‌ر ،نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم ل ه تاران ،ره‌تی كرده‌و ه و وتی «وه‌ڵاڵهی ده‌توانم به‌ڵێنێك بده‌م ،ئه‌وه‌ی باسی نه‌كرابێت له‌و كۆبونه‌وانه‌ی ئێمه ،مه‌سه‌له‌ی ئه‌و شتان ه بووه ،چونك ه ئه‌و مه‌سه‌الن ه ل ه پارساڵه‌و ه كۆتاییان پێهاتووه». ل ه باره‌ی دروستبوونی ئه‌و ناڕ ەزاییانه‌شی ك ه ده‌ڵێن وه‌فده‌كه‌ی هه‌رێم بۆ تاران ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی سه‌ر ب ه ده‌سه‌اڵتی تێدایه ،نازم عومه‌ر ب ه (به‌یان) ی راگه‌یاند «ب ه فه‌رمی ل ه هه‌موو دانیشتنه‌كاندا له‌گه‌ڵ س�ه‌رۆك كۆمار و جێگره‌كه‌ی و سه‌رۆكی په‌رله‌مان و سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی میللی ئێران و وه‌زیری ده‌ره‌وه ،ته‌نها شاندی هه‌رێمی كوردستان به‌شدار بوون» ،ل ه باره‌ی ئه‌و ره‌خنانه‌ش ك ه ده‌وترێت وه‌فده‌ك ه زیاتر كه‌سانی پارتین و یه‌كێـتی له‌گه‌ڵدا نییه، نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم ل ه تاران ده‌ڵێت «نازانم ،مومكین ه براده‌رێك بۆ خۆی هاتبێت له‌گه‌ڵ شانده‌كه ،وه‌كو زۆر جار رێككه‌وتوو ه ك ه هاتوچۆ ده‌كرێت بۆ واڵتێك ل ه واڵته‌كان ،چه‌ند كه‌سی حزبیش له‌گه‌ڵ شانده‌كه‌ن ،به‌اڵم په‌یوه‌ندییان ب ه شانده‌كه‌و ه نه‌بێت». نوێنه‌ره‌كه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ل ه تاران ل ه باره‌ی پێكهاته‌ی وه‌فده‌كه‌وه وتی «شاندی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ب ه سه‌رۆكایه‌تی كاك نێچیرڤان بارزانی بریتی بوو ه ل ه وه‌زیری سامان ه سه‌روشتییه‌كان و وه‌زیری نیشته‌جێ و ئاوه‌دانكردنه‌و ه و هێرش موحه‌ڕەم ،به‌رپرسی ده‌سته‌ی سه‌رمایه‌گوزاری و كاك فه‌الح مسته‌فا ،به‌رپرسی فه‌رمانگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌و ه و كاك سه‌فین دزه‌یی ،وته‌بێژی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان».
له به‌رده‌م قونسوڵگه‌ریی به‌ریتانیا له هه‌ولێر چاالكی ئه‌نجام بده‌ن و پێكه‌وه داوا بكه‌ن ده‌ستبه‌جێ رێگه به سه‌فه‌ركردنی (هه‌یسه‌م و هه‌مام و باوكیان) بده‌ن بۆ به‌ریتانیا». ه��اوك��ات پ���اش رووداوه‌ك�����ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی ته‌ندروستی گه‌رمیان له روونكردنه‌وه‌یه‌كدا كه وێنه‌یه‌كی دراوه‌ت���ه (ب�هی��ان)، رایگه‌یاند «له رووی كارگێڕییه‌وه، نه‌خۆشخانه‌ی گشتیی خانه‌قین سه‌ر به ئێمه و حكومه‌تی هه‌رێم نییه ،به‌ڵكو راسته‌وخۆ په‌یوه‌سته به به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی ته‌ندروستی دی���ال���ه‌وه ،ه���ه‌ر ب��ۆی �ه ناتوانین لێپێچینه‌وه‌ی كاڕگێڕی و یاسایی له‌وباره‌وه بكه‌ین». جێی وه‌بیرهێنانه‌وه‌یه كه رۆژی 2012/7/17دوو منداڵی ته‌مه‌ن نزیكه‌ی س��ێ س��اڵ ،ب�ه ناوه‌كانی (هه‌یسه‌م و هه‌مام میساق) له ك��ات��ی هه‌ڵمه‌تێكی به‌كۆمه‌ڵی خه‌ته‌نه‌كردندا له نه‌خۆشخانه‌ی گشتیی خانه‌قین ،ئه‌ندامی نێرینه‌یان بڕاوه‌ته‌وه و ئێستا له ڕێگه‌ی دانانی سۆنده‌وه میز ده‌كه‌ن.
بارزانی له باره‌ی هێزه‌كانی دیجله‌وه:
له‌گه‌ڵ سه‌رۆك كۆمار ب ه جددیی هه‌ڵوێستمان ده‌بێت به‌یان .سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان ل ه راگه‌یه‌نراوێكدا ك ه ناوی مه‌سعود بارزانی ،سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانی لهسهره ،ئاماژە ب ه هێزه‌كانی دیجل ه كراوه، ل ه به‌شێكی راگ�هی�ه‌ن�راوه‌ك�ه‌دا هاتووه «نیه‌ت و ئامانج و شێوازی پێكهێنان و مامه‌ڵه‌ی فه‌رمانده‌یی عه‌مه‌لیاتی دیجله دژی ك��ورد و پ��رۆس�هی دیموكراسی و پێكه‌وه‌ژیان و ئاساییكردنه‌وه‌ی دۆخی ن��اوچ � ه داب��ڕێ��ن��دراوه‌ك��ان��ی كوردستان ب���ووه» ،ه���ه‌روه‌ك ل ه به‌شێكی دیكه‌دا بارزانی ده‌ڵێت «ل ه دوای پرس و راوێژ له‌گه‌ڵ جه‌نابی سه‌رۆك كۆمار و الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانی دیكه ،ب ه جددیی
ب هرامبه‌ر به‌و هه‌نگاو ه ناده‌ستووریی ه هه‌ڵوێستامن ده‌بێت و هه‌نگاوی پێویست ده‌گرینه‌به‌ر». ده‌قی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم ب ه پێویستم زانی رای گشتی خه‌ڵكی كوردستان و عێراق له‌و ه ئاگادار بكه‌مه‌وه، ك ه هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو ه ئێم ه پێامن وابووه دروستكردنی فه‌رمانده‌یی عه‌مه‌لیاتی دیجل ه هۆكاری ناسه‌قامگیریی زیاتر ده‌بێت و خزمه‌ت ب ه ره‌وش��ی جێبه‌جێكردنی ماده‌دی 140ی ده‌ستوور ناكات. نیه‌ت و ئامانج و شێوازی پێكهێنان و مامه‌ڵه‌ی فه‌رمانده‌یی عه‌مه‌لیاتی دیجل ه دژی كورد و پرۆسه‌ی دیموكراسی
و پێكه‌وه‌ژیان و ئاساییكردنه‌وه‌ی دۆخی ناوچ ه دابڕێندراوه‌كانی كوردستان بووه. م��اوه‌ی �ه‌ك چ��اوه‌ڕێ��ی ئ���ه‌وه‌م ك��رد، ده‌رفه‌ت بدرێت تا بزانر ێ ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی ك ه ب ه جه‌نابی سه‌رۆك كۆمار درابوون ،بۆ راگرتن و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی عه‌مه‌لیاتی دیجله ،ب ه كو ێ ده‌گات .ئێم ه ل ه هه‌رێمی كوردستان هه‌نگاوی دیكه‌مان نه‌گرته‌به‌ر، تاكو رێگ ه بدرێت ل ه رێگه‌ی دیالۆگه‌وه عه‌مه‌لیاتی دیجل ه هه‌ڵبووه‌شێندرێته‌وه. ئێستا ب ه روون��ی ده‌رك �ه‌وت��وو ه كه هیچ پابه‌ندییه‌ك ب ه جێبه‌جێكردنی ئه‌و به‌ڵێنانه‌وە نیی ه ك ه پێشرت دراب��وون ،بۆ راگرتنی بڕیاری پێكهێنانی ئه‌و فه‌رمانده‌ییه و ئاساییكردنه‌وه‌ی ب��ارودۆخ �ه‌ك � ه و
چاره‌سه‌ركردنی ئاشتییانه‌ی كێشه‌كان. ده‌م �ه‌و ێ خه‌ڵكی عێراق ب ه گشتی و خه‌ڵكی كوردستان ب ه تایبه‌تی دڵنیا بكه‌مه‌وه ،ك ه ل ه دوای پ��رس و راوێ��ژ له‌گه‌ڵ جه‌نابی سه‌رۆك كۆمار و الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانی دیكه ،ب ه جددی ب هرامبه‌ر به‌و هه‌نگاو ه ناده‌ستوورییه هه‌ڵوێستامن ده‌بێت و هه‌نگاوی پێویست ده‌گرینه‌به‌ر ،بۆ ره‌ت��ك��ردن �ه‌وه‌ی هه‌ر سیاسه‌ت و هه‌نگاو و بڕیارێك ك ه ئامانجی سه‌پاندنی واقیعێكی ناده‌ستووری بێت له ناوچ ه دابڕێندراوه‌كانی كوردستاندا. مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان 2012/11/12
له‌ساڵێكدا دوو ملیۆن كه‌س سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌كانی كه‌ركووكیان كردووه شڤان جه‌باری به‌پێی ئاماره‌كانی ته‌ندروستیی كه‌ركووك كه ده‌ست (به‌یان) كه‌وتوون «ل �ه م���اوه‌ی ساڵێكدا ،زی��ات��ر ل�ه دوو ملیۆن كه‌س سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌كانی كه‌ركووكیان كردووه ،زیاتر له په‌نجا هه‌زار منداڵیش له‌دایك ب��وون ،زیاتر له پێنج هه‌زار كه‌سیش مردوون». به‌پێی ئاماره‌كانی ته‌ندروستیی ك �ه‌رك��ووك له م��اوه‌ی ی �ه‌ك س��اڵ��دا50 ، هه‌زار و 985منداڵ له‌دایك بوون و پێنج ه�هزار و 294كه‌سیش كۆچی دواییان كردووه ،كه 70كه‌سیان ئافره‌تن و به‌سه‌ر منداڵبوونه‌وه كۆچیان كردووه ،هه‌روه‌ك
دوو ملیۆن و 34هه‌زار و 852كه‌سیش سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌كانی كه‌ركووكیان ك��ردووه به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی و 3220كه‌سیش نه‌شته‌رگه‌ریی گ��ه‌وره و 12ه��هزار و 369كه‌سیش نه‌شته‌گه‌ریی دیكه‌یان بۆ ك���راوه ،له كاتێكدا ژم��اره‌ی هاوواڵتیان زۆر له‌وه كه‌مرته ،ب �ه‌اڵم له به‌دواداچوونه‌كانی (ب��هی��ان)دا ده‌رك����ه‌وت ك �ه كه‌سانێك هه‌بوون له ماوه‌ی ئه‌و ساڵه‌دا زیاتر له جارێك سه‌ردانی نه‌خۆشحانه‌یان كردووه. له الیه‌كی دی��ك�ه‌وه ،فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستیی كه‌ركووك به چاودێریی وه‌زی��ری ته‌ندروستیی عێراق ،سێیه‌م ك��ۆن��گ��ره‌ی زان��س��ت��ی ئ �ه‌ن��ج��ام��دا به
ئاماده‌بوونی ژماره‌یه‌ك ل ه پرۆفیسۆر و پزیشكی ده‌ره‌و ه و ن��اوه‌وه‌ی شاره‌كه، له سه‌ره‌تای كۆنگره‌كه‌دا خه‌اڵت به‌سه‌ر كه‌سوكاری ئه‌و پزیشكانه‌ی ل ه كه‌ركووك تیرۆر كراون ،دابه‌ش كرا ،دواتر چه‌ندین ت���ۆێ���ژی���ن���ه‌وه‌ی
زانستی ل �ه الی���ه‌ن پزیشكی پسپۆڕ و پ��رۆف��ی��س��ۆری ب����واری نه‌خۆشییه جیاوازه‌كانه‌وه پێشكه‌ش كران ،هه‌روه‌ك داوای ئ�ه‌وه‌ش��ی��ان ك��رد ك�ه هه‌رێمی كوردستان پاڵپشتی زیاتری ته‌ندروستیی كه‌ركووك بكات.
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
ئاستەنگەکانى بەردەم هەستانەوەى یەکێتى پەرلەمانتارێکى یەکێتى :یەکێتى کراسە کۆنەکەی خۆی پۆشییەوە بە کۆمەڵێ پینەی نوێوە بەیان .تایبەت دواب��ەدواى دروستبووىن بزووتنەوەى گ����ۆڕان ل��ە ن��ی��س��اىن س��اڵ��ى 2009و هاتنەدەرەوەى ژمارەیەک ئەندام و کادرى یەکێتیى نیشتامىن لە حزبەکەیان ،یەکێتى تووىش الوازى و تا راددەیەکیش شڵەژان بوو .لە الیەک بە هۆى جیابوونەوەى ئەو ژمارە بەرچاوەى بەرپرس و کادر و ئەنداماىن، لە الیەکى تریش ئ��ەو خۆڕاگەیاندنەى ب��زووت��ن��ەوەى گ��ۆڕان کەوتە ماوەیەکى کەم بەر لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى کوردستان لەو ساڵەدا ،کە بەوهۆیەشەوە یەکێتى نەیتواىن بەر بەو پێشهاتە لەناکاوە بگرێت و لە دەرهاویشتە سلبییەکاىن کەمبکاتەوە. ل��ە ب��ەرئ��ەن��ج��ام��ى ئ���ەو رووداوە سیاسییەدا ،یەکێتیى نیشتامىن کەوتە نەرمکێىش لە بەرانبەر پ��ارىت دیموکراىت کوردستاندا ،تا ئەو ئاستەى هەنووکە یەکێتى بۆخۆى گەشتۆتە ئەو بڕوایەى بە هۆى ئەو نەرمکێشییەوە ،پارىت توانیویەىت بەشێکى زۆر لە جومگەکاىن دەس���ەاڵت بۆخۆى قۆرخ بکات و جەماوەر و رێکخستنەکاىن یەکێتیش بەو بارودۆخە رازى نەبن. رۆژنامەى (بەیان) زانیویەىت ئێستا یەکێتیى نیشتامىن هەموو هەوڵەکاىن لە پێناوى هەستانەوەیدایە ،بۆ ئەو مەبەستەش بەرنامەى چ��ڕوپ��ڕى بۆ م��اوەى ساڵێک داڕشتووە لە هەموو بوارەکاندا ،راگەیاندن، رێکخسنت و رێکخراوەیى ،حکومەت و پەرلەمان و هتد ..ب��ەاڵم لێرەدا پرسیار ئەوەیە :ئایا دەکرێت چاوەڕێى هەستانەوە و بەهێزبوونەوەى یەکێتى بین؟ لەگەڵ هەوڵەکاىن یەکێتى بۆ هەستانەوە ،ئایا غیاىب مام جەالل و نەماىن لە ژیاىن یەکێتیدا ،ئەو حزبە بەرەو کوێ دەبات؟ لێکهەڵوەشان یان بەهێزبوونەوە؟ ئەى دیارترین ئاستەنگەکان لە بەردەم هەستانەوەى یەکێتیدا چین؟ ئایا یەکێتى ،پارىت وەکو کۆسپێک لە بەردەم هەستانەوەى خۆیدا نابینێت؟ ئایندەى یەکێتى چۆن دەبێت؟ دکتۆر دانا سەعید سۆىف ،پەرلەمانتارى کوردستان لەسەر لیستى یەکێتى ،پێیوایە «گرفتی سەرەکیی یەکێتیی نیشتیامنی بوونی دەستەگەری ،نەمانی چۆنایەتی و دابەزینی ئاستی ژیانی رێکخراوەیی بوو. کاتێک کە حیزبێک بە دەستی ئەو کێشە قوواڵنەوە بناڵێنێ ،شەرعیەتی سەرکردایەتی ئ��ەو حیزبە ل��ە الی���ەن ئەندامانیەوە کەمدەبێتەوە ،بۆیە باشرتین رێگەچارە دروستکردنەوەی شەرعیەتە ،ئەمەش لەرێی بەستنی کۆنگرە و نوێکردنەوەی سیام و
سرتاتیژی حیزبەوە روودەدات» .سۆىف وتیىش «یەکێتیی نیشتیامنی کۆنگرەی خۆی بەست ،بەاڵم بە داخ��ەوە نەک نەیتوانی خۆی لە کێشە قووڵەکانی داتەکێنی و کراسێکی نوێ بە بااڵیدا هەڵبڕێ ،بەڵکو ک�راس��ە کۆنەکەی خ��ۆی پۆشییەوە بە کۆمەڵێ پینەی نوێوە ،ئەوەی گۆڕاوە تەنیا چەند قۆپچەیەکی ئەو کراسەیە» .الى خۆشیەوە عەدالەت عەبدوڵاڵ نووسەر و رۆژنامەنووىس نزیک لە یەکێتى ،راى وایە «کۆنگره‌ی سێی یه‌کێتی ،ب ه ژماره‌یه‌کی زۆر ل ه راسپارد ه و بڕیار هات ه ده‌ره‌وه ،به‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ی ئێم ه زانیاریامن هه‌بێت هێشتا ل ه ئاستی سه‌رکردایه‌تی و رێکخستنه‌کان و بنکه‌ی جه‌ماوه‌ریشدا ،پرسیاری زۆر له‌سه‌ر ئه‌ندازه‌ی جێبه‌جێکردنی ئیستیحقاقه‌کانی قۆناغی دوای کۆنگر‌ه هه‌یه .یه‌کێتی کۆمه‌ڵێک لیژنه‌ی جیاجیای پێکهێناو ه بۆ پێداچوونه‌و ه و چاکسازیی حزبی ،به‌اڵم ئه‌نجامه‌کانیان دی��ار نین ،هیچ ئامار و داتایه‌ک ل ه گۆڕێدا نیی ه ک ه بیسه‌ملێنێت هه‌ستانه‌و ه روویدابێت ،به‌ڵکو ئه‌وه‌ی که گۆڕانکارییه‌کی دروس��ت کردبێت ک ه له به‌رژەوه‌ندیی ئه‌م پارته‌دا بێت ،ئاڵۆزبوونی وه‌زعی حزبیی رکابه‌ره‌کانێتی ،به‌تایبه‌ت
مرۆڤ کڕین و بەکارهێنان و دەسەاڵت پەیداکردن بە سەر خەڵکدا و زۆرجاریش بەجێهێنانی ئەجێندایەکی دەرەک��ی��ی نانەتەوەیی». پەرەسەندن و گۆڕانکارییەکاىن رۆژ پێامن دەڵێن یەکێتى لە هەوڵى شەو و رۆژدای��ە بۆ هەستانەوە ،لە دیارترین ئەو رێگایانەىش گرتوونیەتیە بەر ،کردنەوەى چەند کەناڵێکى ئاسامنیى وەکو «کەرکووک» و «بادینان» و هەروەها رادیۆى کوردسات و چەند دەزگایەکى رۆشنبیریی و هتد. ئەمە جگە ل��ەوەى لە رووى رێکخسنت و رێکخراوەییشەوە ئەم حزبە هەموو تواناکاىن خستووەتە گەڕ .لە بوارى پەرلەمان و حکومەتدارییشدا ،نوێنەراىن یەکێتى زۆرجار خۆیان لە ریزى جەماوەر ئەژمار دەکەن و پێچەوانەى داخراویى و سیاسەتە ناڕوونەکاىن پارىت هەڵسوکەوت دەکەن، بە تایبەتیش لە ب��وارى دارای��ى و سامانە رسوشتییەکاندا. پرسیار لێرەدا ئەوەیە؛ ئایا دەکرێت چاوەڕێى هەستانەوە و بەهێزبوونەوەى یەکێتى بین؟ یان چى؟ دکتۆر دانا سەعید سۆىف لەوبارەیەوە دەڵێت «من پێموایە یەکێتی نیشتیامنی یەکێکە ل��ە هێزە
خوێنده‌وار و ره‌خنه‌گر و کڕینی وه‌الئی شه‌خسی و ناکۆکیی نێوان سه‌رکرده‌کان و پاشقولگرتنیان ل ه یه‌کرت و الوازی��ی په‌یوه‌ندیی نێوان خه‌ڵک و رێکحستنه‌کان، نه‌هجی ته‌قلیدیی له ک��اری میدیایی و خاوه‌نداریکردنیدا و شێوازی کۆنی کاری رێکخراو ه دیموکراتییه‌کان و دانانی خه‌ڵک به‌نوێنه‌ری حزب ل ه حکومه‌ت و پ هرله‌مان و ده‌زگاکاندا له‌سه‌ر بنه‌مای کوتله‌گه‌ری، هه‌موو ئه‌مانه ،وه‌کو خۆیان ماون ،بۆیه ته‌نها له‌رێگه‌ی کۆتاییهاتنی ئه‌م دیاردانه‌وه ئ�ه‌گ�ه‌ری هه‌ستانه‌و ه و پێشکه‌وتن بۆ یه‌کێتی هه‌یه». پەرلەمانتارەکەى یەکێتى سەبارەت بە ئایندەى حزبەکەى ئ��ەوەش دەڵێت کە «یەکێتیی نیشتیامنی پێویستی بە بەخۆداچوونەوە هەیە ،بۆ ئەوەی خۆی نوێ و بەهێز بکاتەوە ،هەنگاوی یەکەم بۆ ئەمە بەستنی کۆنگرەیەکی پ��اک و نەوعییە ،کە لەسەر بنەمای یەکسانی و دادپەروەی ئەنجام بدرێ ،بە سیام و سرتاتیژ و سیاسەتێکی نوێوە بێتەوە مەیدان ،کە خۆی لەگەڵ گۆڕانکارییەکانی ناوخۆ و ناوچەکە بگونجێنێ ،هەروەها خۆی لە تەڵەی رێکەوتن و تێگەشتنە کۆنەکان
پێناسەیەک لە واڵتێکدا کەمرتین یاسای تێدا بێ :موجریمن و دەبێ لە زینداندا بڕزێن نەک وەک حیزبی و سیاسی بنارسێن». لەمەڕ چۆنێتیى ئەو چاکسازییەىش پێویستە بکرێت ،میراودەىل راى وایە «هەر چاکسازییەک ئەم حاڵەتە حیزبییە نائاسایی و نایاسایی و ناسیاسییە لە کوردستان کۆتایی پێنەهێنێ ،چاکسازی نییە و درێژکردنەوەی تەمەنی مافیاییکردنی کۆمەڵگایە بە شێوە و تاکتیکی البەال .وەک لە هۆنراوەکەمدا بۆ مام جەالل وتوومە :ئاخر حیزب پارەی لە کوێ بوو :جگە لە خوێن و خیانەت، یان دزیی و داگیرکاریی و تااڵنی؟ ئەمە پێنج سەرچاوەکەی سەرمایە و داهاتی کۆمپانیاکانی حیزبە لە واڵتی ئێمەدا .ئایا مەعقولە دز بە بێ ئەوەی کەمرتین ترسی یاسا و لێپرسینەوەی لەسەربێ و هەر خۆی یاسا و داداگ��ا و لێپرسینەوەش بێ ،خۆی خۆی چاک بکات؟». لەبارەى نەماىن مام جەالل تاڵەباىن لە مەشهەدى یەکێتیدا و ئەو سیناریۆیانەى چ��اوەڕێ دەکرێن ،عەدالەت عەبدوڵاڵى نووسەر و رۆژنامەنووىس نزیک لە یەکێتى دەڵێت «مام جه‌الل تا ئێستاش بڕبڕە‌ی پشتی یه‌کێتییه .ئه‌گه‌ر یه‌کێتی وه‌ک
ئەندامێکى سەرکردایەتى :پارتى بەربەستى بەردەم گەشەکردنى یەکێتییە لە ناوچەى زەرد عەدالەت عەبدوڵاڵ :ئێستا روحی جه‌اللیزم یه‌کێتی هێشتۆته‌وه د .دانا سۆفى :بەرپرسە بااڵکانى یەکێتى زیاتر لە خەمى خۆیاندان ،نەک حزب دۆخ��ی گ��ۆڕان ل ه سلێامنی و گه‌رمیان و که‌رکووک و پارتی ل ه هه‌ولێر و ناوچه‌ی س��ۆران و بادینان .ئه‌و ئاڵۆزییان ه بڕێک خه‌ڵک ده‌گێڕێته‌و ه بۆ الی یه‌کێتی». بەاڵم پێچەوانەى هەریەک لە دکتۆر دانا سەعید سۆىف و عەدالەت عەبدوڵاڵ، دکتۆر کەمال میراودەىل چاودێرى سیاىس و پاڵێوراوى هەڵبژاردنەکاىن پێشوو بۆ سەرۆکایەىت هەرێم ،دەڵێت «ئێمە بە مانای زانستی و ستانداردە جیهانییە دیمۆکراتییەکان ،لە کوردستان حیزمبان نییە .حیزب لە کوردستان بە هەموو مانایەک؛ دوکانێکی سیاسییە (کە دیارە مانای سیاسیش زانستی نییە و ئامانجە سیاسییەکانیش شێوێندراون) بۆ خۆژیاندن، خۆدەوڵەمەندکردن ،پ��ارە پەیداکردن و
کاریگەرەکانی گۆڕەپانی سیاسی ،هەروەها کەرەستە و سەرچاوەیەکی گەورەی تیایە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەگەرەکانی سەردەم، بۆ پرۆسەی چاکسازییش ،بەاڵم پێناچێ ئیرادەیەکی جددی هەبێ بۆ چاکسازی و بۆ س��وودوەرگ��رت��ن ل��ەو سەرچاوەیە، ب��ەرپ��رس��ە ب��ااڵک��ان��ی ئێستای یەکێتیی نیشتیامنی پێناچێ زۆر لە خەمی رەوشی نالەباری ئەو حیزبەدا بن ،بەڵکو زیاتر لە خەمی خۆیاندان» .عەدالەت عەبدوڵاڵش دەڵ��ێ��ت «مه‌رجه‌کانی هه‌ستانه‌و ه بۆ یه‌کێتی قورسن و ئیراده‌یه‌کی ده‌وێت که دیار نیی ه ل ه براد هرانی سه‌رکردایه‌تی ئه‌م پارت ه ره‌چ��او ده‌کرێت یان نا ،بۆ منوونه ده‌سته‌گه‌ری و مه‌حسوبیه‌ت ،نائاماده‌یی هه‌ڵسه‌نگاندن ،دوورخستنه‌وه‌ی کادری
بەدوور بگرێ ،بۆ ئەوەی سەرلەنوێ متامنە الی ئەندامانی و لەگەڵ الیەنە سیاسییەکانی هەرێم دروس��ت بکاتەوە» .میراودەلیش دەڵێت «حیزبە گەورەکاىن وەک یەکێتی و پارتی ،لە دوکانی سیاسی دەرچ��وون و بوونە کارتێل ،واتە کۆمەڵە کۆمپانیایەکی بازرگانیی رووت کە ک��اری سەرەکییان خڕکردنەوەی قازانج و داگیرکاریی موڵک و ماڵ و قۆرخکردنی بازاڕ و بازرگانی و دزینی بودجەی خەڵکە .لە بەر ئەوەی هەموو ئەم کارانە بە نایاسایی و بەبێ بوونی هیچ جۆرە لێپرسینەوەیەک دەکرێن ،هەم کارەکە و هەم ئەوانەی ئەنجامی دەدەن، لە دەرەوەی پرۆسەی یاسا و شەرعییەت و بنەماکانی دەس��ت��وور و ئ��ەخ�لاق و داپەروەرییەوە کار دەکەن ،واتە بە هەموو
جەسته‌یه‌ک سه‌یر بکرێت ،به‌بێ بڕبڕ ە ده‌بێ حاڵی چۆن بێت! من پێموای ه ئێستا زیاتر روحی جه‌اللیزم یه‌کێتی هێشتۆته‌وه، جه‌اللیزم ب ه مانا کالسیکییه‌که‌ی نا ،به‌ڵکو به مانا تازه‌که‌ی ،ک ه بریتیی ه ل ه باوه‌ڕکردن به سرتاتیژی مام جه‌الل له سه‌رکردایه‌تیکردن و سیاسه‌تکردن و ئیداره‌دانی ملمالنێدا .له چوار ساڵی رابردوودا زۆرێک له‌وانه‌ی که ماون (نیوجه‌اللین ،نه‌ک یه‌کێتی) ،چونکه یه‌کێتیبوون تا دواسنوور کاڵکراوه‌ته‌وه، ئ���ه‌وه‌ی م���او ه وه‌الئ���ی شه‌خسیی ه بۆ سه‌رکرده‌ی کوتله‌کان ،له‌م پارته‌دا که‌م که‌س له‌سه‌ر الدان ل ه پره‌نسیپه‌کانی یه‌کێتیبوون لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت ،ئه‌مه‌ش ل ه هه‌ڵ ه کوشند ه و ئینتیحارییه‌کانی ئه‌م حزبه‌یه» .دکتۆر دان��ا سەعید سۆفیش
پێیوایە «لە دووریی مام جەاللدا چاوەڕوانی سیناریۆی جیاواز دەک��رێ ،لەبەر ئەوەی حیساب بۆ ئەگەرەکان نەکراوە». ئەوەى تێبینى دەکرێت ،بەشێک لە هەوڵەکاىن یەکێتى رووى لە ناوچەکاىن ژێر دەسەاڵىت پارىت و ناوچەى زەردە ،بۆ ئەو مەبەستەش هەموو هەوڵە میدیایى و رێکخراوەیى و حکومییەکاىن خۆى خستۆتە گەڕ ،بەاڵم پرسیارى سەرەکى لێرەدا ئەمەیە؛ ئایا لەم رووەوە تا چەندێک پارىت دیموکرات دەبێتە ئاستەنگ لە بەردەم یەکێتیدا؟ لە وەاڵم��ى ئەو پرسیارەشدا حەمەى حەمە سەعید ،ئەندامى سەرکردایەىت یەکێتیى نیشتامىن ،وىت «ب��ەرب��ەس��ت��ى ب���ەردەم گەشەکردىن یەکێتى و ک��ار و چاالکیى رێکخستنەکاىن یەکێتى لەو ناوچانە ،پارىت دیموکراىت کوردستانە» .ناوبراو سەبارەت بە جۆر و چۆنێتیى ئەو بەربەستانەش، وىت «هەرچەند یەکێتى لە دەسەاڵتیشدایە، بەاڵم دەسەاڵت لەو دەڤەرە تاکالیەنەیە و لە دەستى پارىت دیموکراىت کوردستاندایە، لەوێ دەبێت خەڵکى بۆ هەموو شتێک بگەڕێنەوە بۆ پشتگیریى لق و ناوچە و رێکخراوەکان ،لەوێ خەڵک پێویستیان بە یەکێتیى نیشتامنیى نییە بۆ پشتگیرییکردن و بۆ هیچ شتێک ،تەنانەت بۆ دامەزراندىن کارمەندێکى ئاساییش .ئەو کەسانەى لەوێ پەیوەندییان بە یەکێتییەوە هەبووە و ئەندامى یەکێتى بوون ،لە ژێر مەترىس و هەڕەشەدا بوون و بەربەست هاتۆتە سەر رێگا و کار و ژیاىن رۆژانەیان ،لە هەندێک ناوچەى بادینان تا ئێستاش ئەو شتە هەر بەردەوامە». ئەوەى لە کۆتایى ئەم راپۆرتەدا ماوە بوترێت ،چاودێرێکى سیاىس کە پێى باش نەبوو ناوى ئاشکرا بکرێت ،وىت «ئێمە ناتوانین ئ��ەوە بڵێین کە ئایا یەکێتیى نیشتامنیى دەتوانێت ببێتەوە بە هێزەکەى جاران یان نا ،چونکە سەرەڕاى بووىن بەرنامەیەکى چڕ و پڕ بۆ هەستانەوە و گەشەپێداىن یەکێتى، بەاڵم ئەو حزبە لە بەردەم چەند پێشهات و بەربەستێکى گەورەدایە ،لەوانەش :نەماىن تاڵەباىن ،فرەکوتلەیى لە ناوخۆدا ،پارىت دیموکراىت کوردستان ،گەشەسەندىن زیاترى بزووتنەوەى گۆڕان و گرتنى عەرشەکە لە الیەن نەوشیروان موستەفاوە و بووىن بە کەىس یەکەم و سیمبوىل مێژوویى یەکێتی.. دەبێت ئەوەش بڵێین کە رەنگە دوایین هەل بۆ هەستانەوەى یەکێتى ،سەرکەوتنى ئەو پالن و بەرنامانە بێت کە ئەو حزبە ئامادەى ک��ردوون ،جێبەجێنەبووىن ئەو پالنانەش، رەنگە دوایین بزمار بێت کە دەدرێت لە تابووىت یەکێتیى نیشتامنیى کوردستان».
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
ئه‌حمه‌د سه‌بری
ئه‌م نووسه‌ره ،مایكڵ رۆبن ئاسا ،سااڵنێكه بووه‌ت ه سه‌رچاوه‌ی سه‌رئێش ه بۆ حكومه‌ته‌كه‌ی نووری مالیكی و حزب ه مه‌زهه‌بی و تائیفییه‌كانی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی عێراق ،دوای باڵبوونه‌وه‌ی هه‌ر وتارێكی، به ده‌یان وه‌اڵمی ئاڕاسته ده‌كرێت ،ك ه زۆر جاریش وه‌اڵمه‌كان بریتین ل ه سووكایه‌تی و ناوزڕاندن( .به‌یان) ئه‌م جار ه داود ئه‌لبه‌سری ،نووسه‌ری عێراقیی دانیشتووی ئه‌مریكای هێنای ه دوان.
ژیانی عێراقییه‌كان له ساڵیادی رۆیشتنی داگیركه‌ردا ئێستا نزیك ده‌بینه‌وه له یه‌كه‌مین ساڵیادی كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له عێراق ،كه عێراقییه‌كان یاده‌وه‌ری نۆ ساڵی داگیركاریی ئه‌مریكایان بیر ده‌كه‌وێته‌وه و لێكه‌وته‌كانیشی تا ئێستا به‌رده‌وامن ،ئه‌مریكا و هاوپه‌یامنه‌كانی به رۆیشتنیان عێراقێكی دیموكرات و جێگیر و خاوه‌ن ئاسایشیان جێنه‌هێشت، به‌ڵكو حكومه‌تێكی لێكرتازاو و گه‌لێكیان جێهێشت كه پێویستی به تێپه‌ڕاندنی جه‌نگ و قه‌یرانه‌كان هه‌یه. هێزه‌كانی ئه‌مریكا ()3175 رۆژ له عێراقی داگیركراودا مانه‌وه ،ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كان، عێراقی به بیانووی بوونی چه‌كی كیمیایی داگیر كرد ،كه هیچ به‌ڵگه‌یه‌كیشی له‌سه‌ر ده‌ست نه‌كه‌وت ،ئه‌مریكا نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتوو بێت بۆ نیشاندانی ئه‌زموونێكی نوێ ،عێراقی له خراپرتین دۆخیدا به‌جێ هێشت. له‌و ده‌ستكه‌وتانه‌ی عێراق به‌ده‌ستی هێنا له داگیركاریی ئه‌مریكادا ،كشانه‌وه‌ی بوو بۆ ئه‌و واڵتانه‌ی كه زۆرترین گه‌نده‌ڵیی تێدایه له جیهاندا و رێكخراوی شه‌فافیه‌تی نێوده‌وڵه‌تی له دوای سۆماڵ و ئه‌فغانستانه‌وه داینا ،هه‌روه‌ك به‌غدا به خراپرتین پایته‌ختی دونیا ده‌ستنیشان كرا. عێراقییه‌كان زۆرترین ئازار و ناڕەحه‌تییان چه‌شت له ماوه‌ی سااڵنی داگیركاریی ئه‌مریكادا ،زانایان و پزیشكان و مامۆستایانی زانكۆ و ئه‌فسه‌ر و رۆژنامه‌نووس و پیاوانی خاوه‌نكاری زۆر كوژران ،زیاتر له یه‌ك ملیۆن عێراقی كوژران له‌و ماوه‌یه‌دا و نزیكه‌ی چوار ملیۆنیش واڵتیان جێهێشت، رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیش باس له بوونی سێ ملیۆن بێكار ده‌كه‌ن ،هه‌روه‌ك ئاماژە به بوونی ملیۆنێك بێوه‌ژن و سێ ملیۆن هه‌تیو ده‌كه‌ن له عێراقدا. له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و مه‌ترسییانه‌ی باس كران، عێراق ده‌توانێت به‌و سه‌روه‌ته نه‌وتی و به عه‌قڵی رۆڵه‌كانی و ئیراده‌یان ،ته‌می داگیركاریی نه‌هێڵێت ،ئه‌ویش به پرۆژەی نیشتیامنی بۆ نه‌هێشتنی كێشه تائیفییه‌كان ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا دوودڵن له باره‌ی ئه‌و الپه‌ڕانه‌ی به كراوه‌یی ماونه‌ته‌وه ،كه خۆیان له ئاسایش و ئاشته‌وایی نیشتیامنی و دژایه‌تی گه‌نده‌ڵی و پارێزگاریی له سه‌روه‌ته‌كاندا ده‌بیننه‌وه ،دوای ئه‌وه‌ش مه‌ترسیی ده‌ستله‌گه‌روونانی سیاسییه‌كان له كاروباری ئیداری عێراقدا مه‌ترسییه‌كی دیكه‌یه. سه‌رچاوه: رۆژنامه‌ی وه‌ته‌نی عومانی.
داود ئه‌لبه‌رسی ،ڕەخنەگرى عێراقی بۆ (بەیان):
پرۆژ‌ه تاكڕه‌وی و شه‌ڕانگێزییه‌كه‌ی حزبی ده‌عوه هه‌ڕه‌شه‌یه ل ه دژی كورد گفتوگۆ :ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ب �هی��ان :ئێو ه چ��ۆن ل� ه ب��ارودخ��ی سیاسیی ئێستای عێراق ده‌ڕوانن؟ داود ئه‌لبه‌رسی :بارودۆخی سیاسیی عێراق ل ه دۆخێكی ترسناكدایه ،به‌وه‌ی هه‌ڵقواڵوی قه‌یرانێكی چه‌ند ساڵه‌ی راب����ردووی الی�ه‌ن� ه سیاسییه‌كانه ،كه پشتبه‌ستوو بوون ب ه گرووپ ه مه‌زهه‌بی و تائیفییه‌كان ،ل�ه‌و واقیعه‌ی عێراق ك ه ل ه ساڵی 2003و ه دروس��ت ب��ووه، نه‌توانرا ب ه شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست واڵت به‌ڕێو ه بربێت ،ب ه پێچه‌وانه‌وه پ��رۆژەی�ه‌ك��ی تائیفی دیكتاتۆریی به سیامیه‌كی په‌رته‌وازه‌یی بێئه‌ندازه ،له عێراق خۆی نواند و بانده‌كانی گه‌نده‌ڵی و دزی ده‌سه‌اڵتێكی به‌رفراوانیان له عێراق دروست كرد ،سوودیان ل ه دۆخی ناهۆشیاریی سیاسی و به‌رزبوونه‌وه‌ی ره‌وتی تائیفی و نزمبوونه‌وه‌ی هه‌ستی نیشتامنی وه‌رگرت ،ك ه ب ه هۆی سیاسه‌ته چ �ه‌وت و كاره‌ساتاوییه‌كانی رژێمی به‌عسی له‌ناوچووه‌و ه دروس��ت بوون.
ئێستا درێژەپێده‌ری ئه‌و پرۆژەی ه حزبێكی فاشیی تائیفیی ه ك ه حزبی ده‌عوه‌ی ه و ێ ل ه توندڕەو ه تائیفی و بیرمه‌نده كۆمه‌ڵ دواكه‌وتووه‌كان عێراقیان كرد ه واڵتێك پڕ ل ه ته‌قینه‌و ه ل ه نێوان پێكهاته‌كانی ،كه هیچ ره‌گه‌زێكی مرۆیی و متامن ه ل ه نێوان عێراقییه‌كاندا ب ه ئاسانی به‌دی ناكرێ. هه‌ر ئه‌و شكسته‌ی ده‌سه‌اڵتی مالیكی، عێراقی له‌گه‌ڵ واڵت ه دواكه‌وتووه‌كانی جیهانی وه‌ك ئه‌فغانستان و سۆماڵ ریزبه‌ند كرد. ئ����ه‌م پ������رۆژە ت�����اك�����ڕەوه‌ی و ش هڕانگێزییه‌ی حزبی ده‌عو ه و ئه‌وانه‌ی ل ه ده‌وری كۆبوونه‌ته‌وه ،هه‌ڕەشه‌ی ئه‌وه دووبار ه ده‌كه‌نه‌و ه ك ه جارێكی تر شه‌ڕی تائیفی و شه‌ڕ ل ه دژی برا كورده‌كان هه‌ڵبگیرسێته‌وه ،ئه‌گه‌ر ئێران گڵۆپی سه‌وز بۆ مالیكی هه‌ڵكات ،چونك ه ئێران ئه‌مڕۆ یاریكه‌ری به‌توانا و كۆنرتۆڵكه‌ری هه‌موو الیه‌كی قه‌یرانه‌كانی عێراقه. عێراق ئه‌مڕۆ پێویستی ب ه به‌هارێكی نیشتامنی و میللیی ه بۆ پاككردنه‌وه‌ی خود و رزگاركردنی نیشتامن ،ئه‌گه‌رنا
ئه‌وا با چاوه‌ڕێی گێژاوی داهاتوو بكه‌ن. تائیفییه‌كان واڵت دروست ناكه‌ن ،به‌ڵكو زبڵخانه‌یان دروست كردووه ،ئا ئه‌مه‌یه گاڵته‌جاڕییه‌كه. به‌یان :ئێو ه ك ه ئه‌و هه‌موو نووسین و زانیارییان ه ب�ڵاوده‌ك��ه‌ن��ه‌وه ،هیچ په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تیی ه سیاسی و سیاسه‌مته‌داره‌كانی نێو حكومه‌تی عێراق هه‌یه؟ داود ئه‌لبه‌رسی :به‌ڵی په‌یوه‌ندیی تایبه‌تیم له‌گه‌ڵ چه‌ندین كه‌سایه‌تی سیاسی و راگه‌یاندكاری عێراقی و عه‌ره‌بی هه‌یه ،هه‌روه‌ها ل ه لوتكه‌ی ده‌سه‌اڵتی حكومه‌تی عێراقدا (ك ه ناكر ێ ناویان ئاشكرا بكه‌م) سه‌رچاوه‌ی زانیاریم هه‌یه و زۆر هه‌واڵ و زانیاریی گرنگم پێده‌گات، ج��اروب��ار هه‌ند ێ ل �ه‌و زانیارییان ه له وتاره‌كامندا باڵوده‌كه‌مه‌وه. ب �هی��ان :ل� ه دوای نووسینی هه‌ر وتارێك ،ل ه الیه‌ن چه‌ند رۆژنامه‌نووس و میدیاكارێكی عێراقییه‌و ه هێرشی توند ده‌كرێت ه سه‌رتان ،تا ئاستی ته‌شهیر و ناوزڕاندن .هۆكاری ئه‌و هێرشان ه چین؟
سیاسیین ،یان مه‌زهه‌بی؟ داود ئ�ه‌ل��ب�ه‌رسی :رسوشتیی ه ك ه ببم ه ئامانجی هێرشی ڕاگه‌یاندنی قێزه‌ون ل ه سه‌ربازگه‌ی فاشیزمی تائیفیی حزبی ده‌ع��وه ،ك ه ل ه ده‌ره‌و ه پاڵپشت ده‌ك��رێ��ت ،چونك ه ئ �ه‌و وت��اران �هی من ده‌یاننووسم ،ئه‌وان پێیان هه‌زم ناكرێ، ب ه هه‌رشێوه‌یه‌ك بێت ئه‌وان ده‌یانه‌وێت ئه‌و ده‌نگ ه بوێر و ئازادان ه كپبكه‌نه‌وه، ئه‌گه‌ر ل ه ژێر ده‌سه‌اڵتیاندا بوومایه، ئه‌وا ده‌بووم ه قوربانی ده‌مانچه‌یه‌كی بێده‌نگ ،یان چه‌قۆ تیژەكانی گرووپه میلیشیاییه‌كان ،وه‌ك چۆن (كامیل شیاع و هادی ئه‌مله‌هدی) و ه هزاره‌ها كه‌سیان ێ رۆح و ده‌نگ كرد. ب ئ�ه‌وان ئه‌مڕۆ ب ه هۆی بارودۆخی ه��ه‌ژم��وون��ی گ��ه‌الن��ی رۆژه���ه‌اڵت���ی ناو هڕاسته‌و ه ته‌نها كار ب ه چه‌واشه‌كاری و هه‌ڵبه‌ستنی درۆ و په‌رده‌پۆشیی كرده‌وه قێزه‌ون و ئابڕووب هرانه‌كانیان ده‌كه‌ن ،كه رۆژێك دێت ب ه په‌تی درۆكانیان بخنكێن. ئ��ه‌وان��هی وا هێرش ده‌ك �ه‌ن � ه س��ه‌رم، كۆمه‌ڵێك كه‌سی نه‌فسنزمی ده‌وروبه‌ری
نووری مالیكین .به‌گژداچوونه‌وه‌ی ئه‌و سته‌مكاران ه سه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌یه ب��ۆ ه��ێ��ز ه ئ��ازادی��خ��وازه‌ك��ان ،ئ��ه‌وان شه‌مشه‌مه‌كوێره‌ی تاریكین ،ك� ه له داه��ات��وودا رووناكییه‌كانی ئ��ازادی له ناویان ده‌بات. ئ �ه‌وان �هی وا ل ه دژم وه‌س��ت��اون و هه‌ڵمه‌تی ن��اڕەوای راگه‌یاندن ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،هه‌ندێكیان په‌یوه‌ندییان به ده‌زگ��اك��ان��ی م��وخ��اب� هرات��ی س���ووری و ئێرانییه‌و ه هه‌یه ،رۆژگاری كۆتاییهاتنیان زۆر نزیك ب��ووه‌ت �ه‌وه ،بۆی ه من گوێ ناده‌م به‌و جنێوانه‌یان ،من هه‌رگیز له ێ ناكه‌م ،له هه‌ڵوێستی خۆم پاشه‌كش ئاشكراكردنی بكوژ و فاشی و بونیاتن هرانی دیكتاتۆریه‌ت ه شــكستخواردوو ه نوێیه‌كان. ل ه كۆتاییشدا پێمخۆش ه سوپاستان بكه‌م ك ه ل ه ڕێگه‌ی رۆژنامه‌كه‌تانه‌وه ڕا و بووچوونم بۆ برا كورده‌كانم روون بكه‌مه‌وه ،ك ه ماوه‌یه‌ك ه ل ه دۆخێكی هه‌ستیاردا ده‌ژین ،گه‌لی كورد منوونه‌ن ل ه ساته‌كانی به‌گژداچوونه‌و ه و بونیاتنانی ژیانێكی باشرتدا.
گفتوگۆكان ل ه باره‌ی نه‌هێشتنی ڤیزای عێراق و ئێران ده‌ستپێده‌كاته‌وه راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال به‌رپرسانی ئێرانی و عێراقی گفتوگۆكانیان ده‌ستپێكرده‌وه له باره‌ی نه‌هێشتنی ڤیزا له نێوان ه��ه‌ردوو واڵت��دا ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش نێچیرڤان بارزانی ،سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،سه‌ردانی تارانی كرد. حه‌سه‌ن دان��ای��ی ف �ه‌ر ،سه‌فیری ئێران له عێراق ده‌ڵێت «سااڵنه نزیكه‌ی یه‌ك ملیۆن عێراقی سه‌ردانی ئێران ده‌ك �ه‌ن ،ئه‌و ئێرانییانه‌شی سه‌ردانی عێراق ده‌كه‌ن نزیكه‌ی ملیۆنێك و 200 ه �هزار كه‌س ده‌ب��ن» ،ئه‌و سه‌فیره‌ی ئێران ئاماژەی به هه‌وڵه‌كانی هه‌ردووال ك��رد بۆنه‌هێشتنی ڤیزا ،ب��ه‌اڵم وتی «هێشتا نه‌گه‌یشتووینه‌ته رێكه‌وتنی كۆتایی». زان��ی��اری��ی �ه‌ك��ان ئ��ام��اژه ب��ه‌وه ده‌كه‌ن ،ئێران ئاماده‌یی ده‌ربڕیوه بۆ پێدانی 20ملیۆن دۆالر له بری ئه‌و 40ملیۆنه‌ی كۆمپانیاكانی ئه‌و واڵته
پێشرت ده‌یاندا ،له الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ح��ك��وم�ه‌ت��ی ه �ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان رایگه‌یاندووه «له‌سه‌ر داوه‌تنامه‌یه‌كی فه‌رمی نێچیرڤان بارزانی سه‌ردانی ئێرانی كردووه» ،هه‌روه‌ك ئاماژە به‌وه ك��راوه «ن��اوب �راو له سه‌ردانه‌كانییدا چ��اوی به به‌رپرسانی ب��ااڵی ئێرانی ده‌كه‌وێت بۆ گفتوگۆكردن له باره‌ی مه‌له‌فی ئابوورییه‌وه ،هاوكات باس له بارودۆخی سیاسیی عێراق ده‌كه‌ن». سه‌باره‌ت به وه‌اڵم��ی حكومه‌تی عێراقیش له باره‌ی نه‌هێشتنی ڤیزاوه، كه له دانیشتنی 12پارێزگای سنووریی عێراق و ئێران له كرماشانی ئێران گفتوگۆی له ب��اره‌وه ك��راوه ،دانایی ف��ه‌ر ،وت��ووی�ه‌ت��ی «ج���ارێ چ��اوه‌ڕێ��ی وه‌اڵم��ی��ن» ،پ��ارێ��زگ��اری هه‌ولێریش رایگه‌یاندووه ئه‌و بڕیاره په‌یوه‌سته به حكومه‌تی فیدراڵییه‌وه .به‌اڵم عه‌لی موسه‌وی ،راوێژكاری راگه‌یاندنی نوری مالیكی ،سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ئه‌و ه �ه‌وااڵن �هی ره‌ت��ك��ردۆت�ه‌وه له ب��اره‌ی
گفتوگۆی ه �ه‌ردوو واڵت له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه. ل �ه الی �ه‌ك��ی دی��ك��ه‌وه ،وه‌زی���ری گ���ه‌ش���ت���وگ���وزاری ع���ێ���راق���ی ،ل��ی��وا عه‌بدولساحیب سومه‌یسم ،له دیداری
محه‌مه‌د حسه‌ینی ،وه‌زیری رۆشنبیری و ئیرشادی ئیسالمی ،باس له په‌یوه‌ندی دۆستانه‌ی ه���ه‌ردوو واڵت ده‌ك��ات، هاوكات باس له چه‌ند هه‌وڵێك ده‌كات ك�ه ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت په‌یوه‌ندیی نێوان
ئه‌و دوو واڵته بشێوێنن ،سومه‌یسم ئه‌وه‌شی خستووه‌ته روو كه ده‌یانه‌وێت رێكه‌وتنێك ئیمزا بكه‌ن سه‌باره‌ت به گه‌شتی هاوواڵتیانی هه‌ردوو واڵت و كارئاسانیی ته‌واو بۆ هاتوچۆ.
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
«زۆرینه‌ی ئه‌و خێزانه كوردانه‌ی فۆڕمی مادده‌ی 140یان وه‌رگرتووه ،نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه شوێنه‌كانی خۆیان»
كورد زۆرینه‌ی ناحیه‌كانی خانه‌قین له‌ده‌ست ده‌دات په‌یجور :دلێر عه‌بدولڕه‌حامن پاش دیاریكردنی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق ل ه 20ی نیسانی ،2013 ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌ی ه كورد زۆرینه‌ی ناحیه‌كانی سنووری قه‌زای خانه‌قین له‌ده‌ستبدات، به‌رپرسانی حكومییش جه‌خت له‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه به‌هۆی كرده‌و ه تیرۆریستییه‌كانه‌و ه ڕێژەی كورد ل ه سنووره‌كانیاندا به‌رده‌وام له كه‌مبوونه‌وه‌دایه، به‌رپرسێكی حزبیش ئاماژە به‌وه ده‌دات گه‌ر یه‌كالییكردنه‌وه‌ی كێشه‌ی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای ناحیه‌كان بێت ،كورد زیانی گهوره ده‌كات.
ئه‌حمه‌د سامر زه‌رگوشی به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی سه‌عدیهى 35كیلۆمه‌تری باشووری خۆرئاوای ق � هزای خانه‌قین و 70كیلۆمه‌تری باكووری به‌عقوبه ،به رۆژنامه‌ی (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ژم��اره‌ی دانیشتوانی ناحیه‌ی سه‌عدی ه 45ه هزار كه‌س ه و 25ه � هزاری مافی ده‌نگدانیان هه‌یه ،له‌و ژماره‌یه‌ش ته‌نها نزیكه‌ی %5ی كوردن ،چونك ه ژماره‌یه‌كی زۆریان به‌هۆی كرده‌و ه تیرۆریستییه‌كانه‌و ه سنووره‌كه‌یان جێهێشتوه». ه �ه‌روه‌ه��ا گوتی «زۆری��ن��هی ئه‌و خێزان ه ك��وردان��هی ب �ه‌ه��ۆی م���ادده‌ی 140ه‌و ه فۆرمی بژێویيان گواستۆته‌و ه بۆ ناحیه‌كه ،نه‌گ هڕاونه‌ته‌و ه بۆ شوێنه‌كانی خ��ۆی��ان ،ب �ه‌ه��ۆی ن �ه‌ب��وون��ی پ���رۆژەی خزمه‌تگوزارییه‌وه ،عه‌ره‌بیش ل ه 2007ه‌وه ب ه چڕی كار له‌سه‌ر ئه‌و ه ده‌كات ڕێژەی كورد ل ه سنووره‌كه‌دا كه‌م بكات». زه‌رگ���وش���ی ئ���ام���اژەی ب��ه‌وه‌ش��دا «كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگ ه له سنووری حه‌وزی حه‌مرین ل ه ساڵی 2008 دا ،كاریگه‌ريی گ �ه‌وره‌ی هه‌بوو له‌سه‌ر
باركردنی ماڵ ه ك��ورده‌ك��ان ،ب�ه‌و پێیه‌ی هه‌موو ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كان به‌ده‌ست ع��ه‌ره‌ب��ه‌وه‌ن و به‌شێك ل� ه عه‌شیره‌ته عه‌ره‌به‌كانیش الیه‌نگری حزبی به‌عسن و تائێستاش هه‌ڕەش ه ل ه كورده‌كان ده‌كه‌ن». هاوكات ئه‌نوه‌ر حوسێن میكائیل ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری ناحیه‌ی ج �ه‌ل �ه‌والى 30 كیلۆمه‌تری باشووری خۆرئاوای ق هزای خانه‌قین و 70كیلۆمه‌تری باكووری به‌عقوبه ،ب ه (به‌یان)ی وت «ب ه پێی فۆرمی خۆراك ژماره‌ی دانیشتوانی ناحیه‌ی جه‌له‌وال ب ه گونده‌كانی ده‌وروبه‌ریه‌و ه 15ه هزار و 500خێزانه ،له‌و ژماره‌یه‌ش نزیكه‌ی 6 ه هزار خێزانی كوردن ،به‌اڵم ل ه ئێستادا ئه‌و ژماره‌ی ه كه‌مبووه‌ته‌و ه بۆ 2ه هزار خێزان به‌هۆی ڕووداو ه توندوتیژییه‌كانه‌وه». ناوبراو جه‌ختیكرده‌و ه «ل ه ده‌ستپێكی پڕۆسه‌ی مژده‌كانی چاكه‌و ه ل ه سنووری پارێزگای دیاله ،نێزیكه‌ی 400خێزانی كورد به‌هۆی كرده‌و ه توندوتیژییه‌كانه‌وه سنووره‌كه‌یان جێهێشتو ه و نه‌گ هڕانه‌وته‌وه، ل ه كاتێكدا نێزیكه‌ی 3500خێزانی عه‌ره‌ب ل ه دوای دروستبوونی شه‌ڕی مه‌زهه‌بی له
ناوچه‌كانی ناو هڕاست و باشووری عێراق هاتونه‌ت ه جه‌له‌وال و ل ه پڕۆسه‌ی ژماره‌لێدان و گه‌مارۆسازییشدا له‌سه‌ر ناحیه‌ك ه ئه‌ژمار كراون ،به‌اڵم به‌داخه‌و ه كورده‌كانی خۆمان ئه‌وانه‌شی ك ه م��اده‌ی 140ی��ان ك��ردووه، له‌و پڕۆسه‌یه‌دا نه‌گ هڕاونه‌ته‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌ژماربكرێن». میكائیل وتیشی «باشرتین ڕێگا بۆ مانه‌وه‌ی ئه‌و خێزان ه ك��وردان�هی ئێستا له‌ناحیه‌كه‌دان ،بریتیي ه ل ه گرنگیدانی زیاتر ب ه پرۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كان ،له‌گه‌ڵ هێنانی هێزی ئه‌منيی كورد بۆ سنووره‌كه بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵ ه سرتاتیژییه‌ی ل ه مانگی ئابی 2008دا ك �را و هێزه كوردییه‌كان ل ه سنووره‌ك ه كشانه‌وه«. عه‌بدولحوسێن عه‌باس ،به‌ڕێوه‌به‌ری شارۆچكه‌ی مه‌نده‌لی 90كیلۆمه‌تری باكووری ڕۆژهه‌اڵتی دیاله ،ب ه هه‌فته‌نامه‌ی (ب�هی��ان)ی گ��وت «ژم���اره‌ی دانیشتوانی ناحیه‌ی مه‌نده‌لی 30ه� هزار كه‌سه ،كه 18ه هزاریان مافی ده‌نگدانیان هه‌یه، ل��ه‌و ژم��اره‌ی��ه‌ش ك���ورد ته‌نها %22ی دانیشتوانه‌كه‌ی پێكده‌هێنێ ،عه‌ره‌ب %75
و توركامن ،%3له‌كاتێكدا تاساڵی 1975یش كورد %72بووه». ن��اوب �راوی��ش ج�ه‌خ��ت��ی��ك��رده‌و ه كه كرده‌و ه تیرۆریستییه‌كان هۆكاری سه‌ره‌كی جێهێشتنی سنووره‌كه‌ن له‌الیه‌ن خێزانه كوردییه‌كانه‌وه ،ئه‌م ه جیا ل��ه‌وه‌ی كه ل ه ڕووی پ��ڕۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كانه‌وه بایه‌خێكی ئه‌وتۆ ب ه ناحیه‌كه‌مان نه‌دراوه. هاوشێوه‌ی ناحیه‌كانی تر عه‌باس ڕوونی كرده‌و ه «ئه‌و خێزان ه كوردانه‌شی ل ه چوارچێوه‌ی م��اده‌ی 140دا فۆرمی خۆراكیان بۆ ناحیه‌ك ه گواستووه‌ته‌وه، ل ه ساته‌وه‌ختی پڕۆسه‌ی ژماره‌لێدان و گه‌مارۆسازییدا نه‌گ هڕاونه‌ته‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر ناحیه‌ك ه ئه‌ژمار بكرێن». ه��ه‌روه‌ك وتیشی «ئه‌گه‌ر خێزانه ك��ورده‌ك��ان نه‌گه‌ڕێنه‌و ه بۆ شوێنه‌كانی خ���ۆی���ان ،ئ����هوا ك����ورد ن��اوچ �ه‌ك �هی��ان له‌ده‌ستده‌دات». ب ه وته‌ی به‌رپرسێكی حزبیی سنووری ح��ه‌وزی حه‌مرین ك ه نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌و ه «ئه‌گه‌ر یه‌كالییكردنه‌وه‌ی ناوچ ه كێش ه له‌سه‌ره‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای
ناحیه‌كانیان ب��ێ��ت ،ئ���هوا ك���ورد نه‌ك ناحیه‌كانی سه‌عدی ه و جه‌له‌وال و قه‌ره‌ته‌په و مه‌نده‌لی ده‌دۆڕێنێ ،به‌ڵكو جارێكی تر ب ه خه‌یاڵیش نایبینێته‌و ه و ئه‌وكاته‌ش زیانێكی زۆر ده‌كه‌ین». ب � ه وت���هی ب �ه‌رپ��رس � ه حزبییه‌كه «زۆربوونی ڕێژەی عه‌ره‌ب ل ه ناحیه‌كانی سنووری باژێڕی خانه‌قین ،كاريگه‌ريی ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر داهاتووی ماده‌ی 140 و گ هڕانه‌وه‌ی ئه‌و ناوچان ه ده‌بێت بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان ،ده‌بوو ڕاسته‌وخۆ له دوای ساڵی 2003ه‌و ه ڕێگ ه ب ه عه‌ره‌ب ن�ه‌درای� ه بێت ه سنووره‌ك ه و نیشته‌جێ ببێت». ن��اوب�راو ڕەخنه‌ی ل ه ئ��ه‌دای كاری به‌ڕێوه‌به‌ری چه‌ند ناحیه‌یه‌ك گ��رت و گوتی «هه‌ندێ به‌ڕێوه‌به‌ری ناحی ه خۆیان ڕێگه‌یان بۆ عه‌ره‌به‌كان خۆش كرد له سنووری ده‌سه‌اڵتیاندا جێگیربنب ،ئه‌گه‌رنا هه‌مویان ده‌سه‌اڵتی قائیمقامی خانه‌قینیان هه‌بوو ،ده‌یانتوانی ڕێگه‌ی هاتنه‌ژووره‌وه‌ی ع��ه‌ره‌ب ن��ه‌ده‌ن بۆ ناحیه‌كه‌یان ،جگه له‌وانه‌ی ئاماری ساڵی 1957یان خانه‌قینه».
ه «نه‌قیب» و «عه‌مید»!!
واز له مه‌ی بێنێت ،وتی ته‌ناره بخۆ» له‌سه‌ر بێت» .سه‌باره‌ت ب ه ده‌سكه‌وتنی ئه‌و جۆر ه ماددان ه ل ه الیه‌ن خۆیانه‌وه ،ئه‌و ده‌ڵێت «ل ه ڕێگه‌ی ئه‌وانه‌و ه ك ه بوینه‌ته مشته‌ری هه‌میشه‌ییان ،ڕۆژان ه ب ه نرخێكی هه‌رزانرت لێیان ده‌كڕین». ده‌رباره‌ی ئه‌و بڕە‌ی ك ه ئه‌وان ڕۆژانه ده‌ستیان ده‌كه‌وێت ،ئارام ئاماژەی به‌وه‌دا كه ڕۆژ ل ه دوای ڕۆژ بڕێكی زیاتر وه‌رده‌گرن و ده‌یبه‌ن ه ئاواییه‌كانی ده‌وروپشتی خورماتوو و ده‌یفرۆشن به‌و كه‌سانه‌ی ك ه ده‌یانناسن و ئه‌م جۆر ه ماددان ه به‌كارده‌هێنن ،ئارام ل ه باره‌ی بردن ه ده‌ره‌وه‌ی بۆ ده‌وروپشتی خورماتوو ،وتی «ئه‌و كه‌سان ه بۆی ه حه‌ز ده‌كه‌ن ل ه گه‌ڵامن مامه‌ڵ ه بكه‌ن ،چونكه ئێم ه ب� ه شێوه‌یه‌كی ئ��اس��ان ده‌ستامن ده‌كه‌وێت ،ئه‌وانیش ل ه ڕێگه‌ی ئێمه‌و ه به ئاسانی ده‌ستییان ده‌كه‌وێت و مه‌ترسییان ل ه سه‌ر نابێت» .ئه‌و گه‌نج ه بۆ (به‌یان) ئاماژەی به‌وه‌ش دا ك ه ل ه دوای زیادبوونی به‌كارهێنانی ئه‌م ماددانه‌و ه هه‌ندێك له ده‌رمانخانه‌كان گه‌ر ئه‌و كه‌سان ه نه‌ناسن كه
داوای بۆ منوون ه حه‌پی ڤالیۆمیان لێده‌كه‌ن، نایانده‌نێ ،تاكو وه‌ره‌ق �هی دكتۆریان پێ نه‌بێت. ئه‌نه‌س نووری ،خوێندكاری په‌یامنگای بزیشكیی ه و له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌كیدا ب ه نیازی ئه‌نجامدانی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی مه‌یدانین له‌سه‌ر كاریگه‌رییه‌كانی ئه‌و م��اددان��ه ،ئ �ه‌ن �ه‌س پێیوای ه كه‌مێك له ده‌رمانخانه‌كان ئێستا داواكاری ئه‌و جۆره حه‌پان ه ڕە‌تده‌كه‌نه‌و ه و داوای وه‌ره‌قه‌ی دك��ت��ۆر ده‌ك���ه‌ن ،ئ��ه‌و ده‌ڵ��ێ��ت «ت��ا ئه‌م دیارده‌ی ه ل ه ناوماندا به‌مجۆر ه مبێنێته‌وه دڵنیام ڕۆژێك دێت كه‌س كار ب ه ڕێنامیی دكتۆره‌كان ناكات ،چونك ه ئێستا ب ه هۆی زۆریی داواكاریی گه‌نجان له‌سه‌ر ئه‌و جۆره مادد ه و حه‌پانه ،كێبڕكێیه‌كی زۆر ل ه نێوان ده‌رمانخانه‌كاندا هه‌ی ه و گه‌نجینه‌كانی سه‌ر ب ه و هزاره‌ت��ی ته‌ندروستیش ب ه ئ��اره‌زووی خۆیان ده‌رم��ان ده‌فرۆشن ،وه‌ك ئه‌وه‌ی (بیبسی كۆال) بفرۆشن. ل ه په‌نا دوكانێكی بچكۆالنه‌ی ناو
بازاڕی خورماتوودا دوو گه‌نج وه‌ستا بوون ك ه هاوڕێی یه‌كدی ب��وون و یه‌كێكیان ب ه ئه‌وه‌ی دیكه‌یان پێده‌كه‌نی و گاڵته‌ی پێده‌كرد ،ب ه وت �هی ئ��ه‌وه‌ی ك ه ب �ه‌وه‌ی دیك ه پێده‌كه‌نی ،هاوڕێكه‌ی یه‌كێك ه له‌و گه‌نجانه‌ی ك ه ئالووده‌ی ماد ه هۆشبه‌ره‌كانه و كاتێكیش به‌كاری ده‌هێنێت ئاگای له خۆی نامێنێت و دواتر ئه‌ویش لێى ده‌دات و گاڵته‌ی پێده‌كات. ئ �ه‌و گه‌نج ه ك� ه ب� ه ئ �ه‌رك��ان خۆی پێامن ناساند ،وتی «ك ه هاوڕێكه‌ی به ئ��ال��وده‌ب��وون��ی ب� ه م��اد ه هۆشبه‌ره‌كان، سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌ی كردوو ه و ب ه یه‌كێك ل ه دكتۆره‌كانی وتوو ه ك ه ده‌یه‌وێت واز له خواردنه‌وه‌ی عه‌ره‌ق بهێنێت ،ك ه ماوه‌یه‌ك ب ه زۆری ده‌یخوارده‌وه و چاره‌سه‌رێكی بۆ بدۆزێته‌و ه تاكو ل ه عه‌ره‌قخواردنه‌و ه رزگاری ببێت ،كه‌چی دكتۆره‌ك ه پێی وت��وو ه بڕۆ (ته‌ناره) بخۆ ،ل ه به‌ر ئه‌وه‌ی تۆ كه‌سێكی خه‌مۆكییت و ل� ه كاتی خه‌مۆكێتیتدا پێویستيت ب ه ماد ه‌یه‌ك ه پشووت بداتێ».
ئ���اوات تاهیر ،گه‌نجێكی دیكه‌ی ئالوده‌بوو ه به‌و ماد ه هۆشب هرانه ،ئه‌و باسی له‌و ه كرد ك ه «ئه‌و ماددان ه چه‌ند ناوێكی دیكه‌یان هه‌یه ،ئه‌و ب ه پێكه‌نینه‌و ه وتی «زۆربه‌یان ب ه ناوی پل ه سه‌ربازییه‌كانه‌و ه ناو ده‌برێن ،ل ه به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌ستێره‌یان لهسهره، ئ��اوات ئاماژەی ب�ه‌وه‌دا ك ه هه‌ندێك له‌و ماددان ه ب ه (نه‌قیب) ناوده‌برێن له‌به‌رئه‌وه‌ی س ێ ئه‌ستێره‌یان ل ه س �ه‌ره و هه‌ندێكی دیكه‌شیان ب ه (عه‌مید) له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌یان پێنج ئه‌ستێره‌ی ل ه سه‌ره» .ئاوات پێی وابوو ك ه ئه‌و جۆر ه ماددان ه ته‌نها به‌و ناوان ه ناو نابرێن ،به‌ڵكو چه‌ند ناوێكی دیكه‌شیان هه‌یه ،وه‌ك (سوێك ه و تریقا و ئه‌بولحاسبه) ،ئاوات باسی ل ه به‌ركارهێنانی یه‌كێك ل��ه‌و ج��ۆر ه م��اددان��ه ل � ه زاری هاوڕێكه‌یه‌و ه كرد و ده‌ڵێت «ئه‌و هاوڕێيه‌م بۆی باسكردم ك ه ده‌بێت سه‌ره‌تا ب ه پارچه قوماشێك بیپێچیت و دواتر بیكوڵێنیت و پاشان ساردی بكه‌یته‌وه و ئه‌مجا بۆنی بكه‌یت ،تاكو بێهۆشت ده‌كات».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
«سلێمانی دڵی زیندووی كوردستانه،ئەگه‌ر پایته‌خت بێت یان نا» وته‌بێژی پارتی له سلێامنی :زۆربه‌ی مێژووی كورد و ئه‌ده‌به‌كه‌ی به زمانی خه‌ڵكی ئه‌م شاره نوورساوه‌ته‌وه
په‌یجور :سه‌اڵح ساالر
سبه‌ینێ ،11/14سلێامنی ته‌مه‌نی ده‌بێت به 228ساڵ ،سلێامنی هه‌ر به شاری و به پایته‌ختی و ب ه ده‌ستی ك��ورد خ��ۆی دروس���ت ك��را ،ل� ه دوو قۆناغی جیاجیادا پایته‌خت بوو ه و بنكه‌ی ه�ه‌ردوو ته‌ریقه‌تی گه‌وره‌ی قادری و نه‌قشبه‌ندی و شاری شاعیران و سێكوچكه‌ی بابان( ،نالی ،سامل و ك��وردی) ب��ووه .ئه‌مڕۆش له‌و یاده‌دا ڕۆشنبیرانی كورد قسه‌ی خۆیان له‌سه‌ر سلێامنی ده‌كه‌ن.
ده‌رب��اره‌ی تایبه‌مته‌ندییه‌كانی شاری سلێامنی ،دكتۆر عیززه‌دین مسته‌فا ڕەسووڵ بۆ (به‌یان) ده‌ڵێت «تاك ه شاری كورد ه كه مێژووی ب ه ساڵ و مانگ دیار بێت ،ئه‌وانی تر كۆنن ،تۆ سه‌یری خانه‌قین بك ه پێش ئیسالمیش هه‌بووه ،به‌اڵم مێژوویان ڕوون نییه» .ه�ه‌روه‌ه��ا عه‌بدلوه‌هاب عه‌لی، وته‌بێژی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی پارتی ل ه سلێامنی ،ده‌ڵێت «تازه‌ی ه و هه‌میشه تازه‌گه‌ری ی تێدایه ،ل ه عێراقدا جگ ه ل ه به‌غدا تاق ه شار ه ك ه ئ��اوه‌ڕۆی هه‌بوو ه و گرفتی
ئ�ه‌وه‌ی نییه ،یه‌كه‌م قوتابخانه‌ی كوردی له‌م ش��اره‌دا كرایه‌وه ،پایته‌خه‌تی یه‌كه‌م ده‌وڵه‌تی كوردییه ،ك ه حكومه‌ته‌كه‌ی مه‌لیك مه‌حمووده ،به‌شی زۆری مێژوو و ئه‌ده‌بی كوردی ب ه زمانی ئه‌م شار ه نوورساوه‌ته‌وه، وات � ه ب ه كرمانجی خ���واروو ،سه‌ركرده‌ی زۆربه‌ی پارت و ڕێكخراوه‌كانی كوردستان خه‌ڵكی سلێامنیین و ئه‌وان سه‌ركردایه‌تییان ك��ردووه ،ل ه ڕووی نیشتامنپه‌روه‌رییه‌وه شارێكی زیندوو و پێشه‌نگه ،یه‌كه‌م شاره ك ه مۆركی خێڵه‌كی و عه‌شایه‌رگه‌ری پێوه نه‌بووه ،هه‌ر خه‌ڵكی ئه‌م ش��اره‌ش بوون كاتێك بارزانی لێره ده‌ستبه‌سه‌ر بوو ڕزگاریان كرد و ناردیان بۆ كۆماری كوردستان». حاجی سمكۆ عه‌بولعه‌زیز ،كوڕەزای مه‌ال عه‌لی مه‌ڵكه‌ندی ،ك ه كۆنرتین بنه‌ماڵه‌ی شاری سلێامنین ،بۆ به‌یان وتی «یه‌كه‌م شاره ل ه سه‌ره‌تاو ه دانیشتوانه‌كه‌ی هه‌موو كورد ب��وون ،مسوڵامن و هه‌مووشیان شافیعی مه‌زهه‌ب بوون ،ئه‌گه‌رچی دوایی جووله‌كه و مه‌سیحییشی تێدا نیشته‌جێ ب��وون». دكتۆر ئاكۆ شوانی ،مامۆستای مێژوو له زانكۆی سلێامنی ،جگ ه ل ه جه‌ختكردنه‌وه‌ی ئه‌و تایبه‌مته‌ندییانه‌ی پێشوو ،بۆ ڕژنامه‌ی به‌یان وتی «هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو ه شار بووه، قۆناغه‌كانی گوند و شارۆچكه‌ی به‌خۆوه
نه‌دیوه ،یه‌كه‌سه‌ر شار و پایته‌خه‌ت بووه، ده‌توانم بڵێم ل ه كوردستان جگ ه ل ه شاری سنه ،تاك ه شار ه ك ه ڕاسته‌وخۆ ب ه شاری دروست كراوه ،ئه‌رده‌اڵنییه‌كان سنه‌یان وه‌ك شار دروست كرد و بابانه‌كانیش سلێامنییان ب ه ش��اری دروس���ت ك��رد ،ل ه سه‌رده‌می عوسامنییه‌كاندا ه���ه‌ردوو قوتابخانه‌ی ڕوشدییه‌ی عه‌سكه‌ری و ڕوشدییه‌ی موڵكی تێدا دروس��ت ك�راو ه و خه‌ڵكی ئه‌م شاره خوێندوویان ه و ڕۆشتوون بۆ ئه‌سته‌نبووڵ و ل �ه‌وێ ب��وون ب ه ئه‌فسه‌ر و خزمه‌تی كوردستان و عێراقیشیان ك��ردووه ،واته خه‌ڵكی نوخبه‌یان پێگه‌یاندووه‌و خزمه‌تی كوردستانیان ك��ردووه ،بنكه‌ی سه‌ره‌كی هه‌ردوو ته‌ریقه‌تی قادری و نه‌قشی بووه‌و ڕاب هرانی هه‌ردوو ته‌ریقه‌ته‌ك ه ل ه سلێامنی دانیشتوون .زوو سیامی خۆی ده‌سه‌پێنێت به‌سه‌ر ئه‌وانه‌دا ك ه دێن ه ناویه‌وه ،چونكه خاوه‌نی كولتوور و ڕیتمی تايبه‌ت ه بۆ ژیان». شاری سلێامنی هه‌ر ل ه دروستبوونیدا شار و پایته‌خت بووه ،به‌اڵم ئێستا پێگه‌ی پایته‌ختی سیاسیی نه‌ماو ه و هه‌وڵێك هه‌یه تا ب ه فه‌رمی بیكه‌ن ه پایته‌ختی ڕۆشنبیری، ه�ه‌ن��دێ��ك ئ��ه‌م ه�ه‌ن��گ��او ه ب � ه گ��رن��گ و هه‌ندێكیش پێیان وای ه هیچ ل ه مه‌سه‌له‌كه ن��اگ��ۆڕێ��ت ،ل �ه‌وب��اره‌ی �ه‌و ه وته‌بێژەكه‌ی
ئه‌ركان ده‌ڵێت «ئێستا ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه ئه‌م جۆر ه ماددان ه به‌كارده‌هێنن منداڵی هه‌رزه‌كار و گه‌نجانن» ،ئه‌و پێیوای ه كه ده‌زگاكانی پۆلیس و ئاسایش و و هزاره‌تی ته‌ندروستیش له‌م كار ه ئاگادارن ،به‌اڵم قسه ناكه‌ن. ئه‌و گه‌نج ه ئاماژەی به‌وه‌دا ك ه ئه‌و جۆرانه‌ی ئێستا ده‌فرۆرشێن ،پێیان ده‌ڵێن (ت �ه‌ن��اره) و (سیكۆتین)( ،ت �ه‌ن��اره) ئه‌و جۆره‌یان ه ك ه به‌هۆی هه‌ڵمژینی بۆنه‌كه‌یه‌وه كه‌سه‌ك ه بێهۆش ده‌بێت ،ناوی سه‌ره‌كی ئه‌م مادده‌ی ه (ته‌نه‌ره)يه و ئه‌و مادده‌یه‌ش ه كه ل ه كاری دارتاشی و بۆیاخكردنی ئۆتۆمبیلدا به‌كارده‌هێرنێت. به‌اڵم زانا وه‌لی ك ه یه‌كێك ه له‌وانه‌ی كه ماوه‌یه‌ك ه وازی ل ه ب ه كارهێنانی ئه‌و جۆره ماددان ه هێناوه ،ئاماژەی ب ه چه‌ند جۆرێك ده‌رمان دا ك ه له‌الیه‌ن گه‌نجه‌كانه‌و ه وه‌ك مادده‌ی بێهۆشكه‌ر به‌كارده‌هێرنێن ،ئه‌و وتی «ئه‌و حه‌پ و ده‌رمانانه‌ی ك ه ئێستا ب ه كار ده‌هێرنێن ل ه ناو گه‌نجاندا ،حه‌پی
ڤالیۆم (ژم��اره )10و موكادۆن و پركیزول و ئیكزول و بیكتاجینه» .زانا سه‌رچاوه‌ی ئه‌م جۆر ه ده‌رمانان ه ب ه واڵتانی درواسێی د هزانێت و زۆربه‌ی به‌كارهێن هرانیشی به هه‌رزه‌كاران و گه‌نجان ده‌ژمێرێت ،بۆیه ده‌ڵێت «له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ یاسایه‌ك نییه سزایان ب��دات و ڕۆژ ل ه دوای ڕۆژ ئه‌م دیارده‌ی ه په‌ر ه ده‌سێنێت». خاوه‌ن ده‌رمانخانه‌یه‌ك ك ه نه‌یویست له‌به‌ر هۆكاری ئه‌منی ناوی باڵو بكه‌ینه‌وه، وتی «هه‌ر ل ه سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عسه‌وه داواكاری له‌سه‌ر ئه‌م جۆر ه ماددان ه هه‌بوو، به‌اڵم ئێستا داواكارییه‌ك ه ڕوو ل ه زیادبوونه». ئه‌و ئاماژەی ب �ه‌وه‌ش دا «ل ه سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عسدا داواكاری له‌سه‌ر ئه‌م جۆره ماددان ه كه‌م و نهێنی بوو ،به‌اڵم ئێستا زۆر زی��ادی ك��ردوو ه و زیاتریش مندااڵن و گه‌نجانی هه‌رزه‌كار به‌كاریده‌هێنن». ده‌رباری هۆكاری ئه‌و زیادبوونه‌ش ،خاوه‌نی ده‌رمانخانه‌ك ه بێئاگایی خۆی نیشاندا ،به‌اڵم ئه‌و به‌شێكی هۆكاره‌كه‌ی گ هڕانده‌و ه بۆ
ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردايه‌تی پارتی ده‌ڵێت «هه‌ولێر حه‌وت ه هزار ساڵ ه هه‌یه ،بۆیه ئه‌گه‌ر بشبێت ه پایته‌خت كێشه‌یه‌ك نییه، پایه‌ته‌ختی ڕۆشنبیری هیچ ل ه مه‌سه‌له‌كه ناگۆڕێت ،سلێامنی هه‌ر خۆی پایته‌ختی ڕۆشنبیری و شاری شاعیران و ڕووناكبیران بووه ،پێویست ناكات بچیت ه ده‌رگای ئه‌م حزب و ئه‌و ڕێكخراو توخوا وه‌رن بیكه‌ن ب ه پایته‌ختی ڕۆشنبیری» .دكتۆر ئاكۆ شوانی پێی وای ه سلێامنی دڵی زیندووی كوردستان ه « گرنگی خۆی له‌ده‌ست نه‌داوه، ل ه سه‌رده‌می شێخ مه‌حمووددا ك ه بووه پایته‌خت ،هۆی ئه‌وه‌بوو بزووتنه‌وه‌ك ه له‌وێ سه‌ری هه‌ڵداوه ،ل ه كۆنه‌و ه شاری ڕۆشنبیران بوو ه و ڕۆژنام ه و گۆڤاری لێ ده‌رچوو ه و ئێستاش پایته‌ختی ڕۆشنبیری هه‌ر ب ه ناو نابێت ،ده‌بێت ب ه فیعلی بێت ،سلێامنی دڵی زیندووی كوردستانه ،ئه‌گه‌ر پایته‌خت بێت ،یان نا». ئێستا خه‌ڵكی ئه‌م شار ه هه‌ست به‌وه ده‌كه‌ن هه‌وڵێك هه‌ی ه بۆ پ هراوێزخستنی سلێامنی ،دك��ت��ۆر ع��ی��ززه‌دی��ن مسته‌فا ڕەسووڵ ده‌ڵێت «هه‌وڵی ڕێكخراو نابینم بۆ دواخستنی سلێامنی» .ب ه بۆچوونی دكۆتر ئاكۆ شوانی هیچ هه‌وڵێك ناتوانێت سلێامنی پ هراوێز بخات ،ئه‌و ب ه (به‌یان)ی
وتی «پێموای ه زیندوێتی شاری سلێامنیی ه وا ده‌ك��ات خه‌ڵكه‌كه‌ی وا بزانن پ هراوێز ده‌خ��رێ��ن ،چونك ه پ��ڕۆژەك��ان ل � ه چاو زیندووێتی شاره‌كه‌دا نین ،هه‌ر هه‌وڵێكیش هه‌بێت بۆ دژی سلێامنی سه‌ركه‌وتوو نابێت ،شارێك خۆی زیندوو بێت كه‌س ناتوانێت پ هراوێزی بخات .پڕۆژەكان سسنت، بۆ منوون ه پاركی هه‌واری شار نزیكه‌ی چوار ه � هزار دۆمن� ه و چه‌ندین ساڵ ه خه‌ریكن ته‌واوی ناكه‌ن ،تۆ زوو سه‌وزی بكه ،خه‌ڵك خۆی شاری یاری و چێشتخان ه و ئۆتێلی تێدا ده‌كاته‌وه .جاده‌ی سه‌د مه‌تری هه‌ر ته‌واو نه‌بوو ،ل ه هه‌ولێر جاده‌ی سه‌د و بیست مه‌ترییش ده‌كرێته‌وه». له‌سه‌رده‌می داگیركاری ئینگلیزدا مه‌ال عه‌لی مه‌ڵكه‌ندی تاك ه پیاوی شار بوو ب ه ڕووی مێجه‌رسۆندا وه‌ستایه‌و ه و له‌به‌ری هه‌ڵنه‌ستا و وتی ،تۆ غه‌یره‌دین و داگیركه‌ریت و له‌به‌رت هه‌ڵناسم ،ئه‌ویش له‌به‌ر پیاوه‌تی و مه‌ردایه‌تییكه‌ی ڕێزی زۆری لێگرت ل ه جیاتی ئه‌وه‌ی سزای بدات، حاجی سمكۆ عه‌بدلعه‌زیز ،ك ه ك��وڕەزای ئ�ه‌و پیاوه‌یه ،ده‌ڵێت «بنه‌ماڵه‌ی ئێمه ل ه سلێامنییش كۆنرتن ،هه‌وڵی دژایه‌تی سلێامنی بۆ سه‌رده‌می به‌عس و پێشرتش ده‌گه‌ڕێته‌وه ،بۆ منوون ه به‌عس بڕیارێكی به
ناوی (اطفاء) ده‌ركرد و زه‌ی و زاری خه‌ڵكی ش��اری سلێامنی داگیر ك��رد ،زه‌وییه‌كانی هه‌ردوو گوندی مه‌ڵكه‌ندی و ئاباڵخ بوون، به‌اڵم ڕژێم بۆ ئ�ه‌وه‌ی په‌ڕوباڵی خه‌ڵكی شاره‌ك ه بكات بكات ،موڵكی هه‌موویانی داگیر ك��رد ،بۆ منوون ه ئێم ه ك ه خه‌ڵكی مه‌ڵكه‌ندیین و بنه‌ماڵه‌كه‌مان ل ه سلێامنی كۆنرتن و پێش دروستبوونی شار لێره بووین ،كه‌چی زیاد ل ه 500دۆنم زه‌وییامن داگیر كرا و حكومه‌تی هه‌رێمیش درێژەی به‌و داگیركاریی ه دا و ئه‌وه‌ی مابووه‌و ه و به‌عس داگیری نه‌كردبوو ،حكومه‌تی هه‌رێم داگیری كرد». وته‌بێژەكه‌ی پارتی په‌نجه‌ی تۆمه‌ته‌كان بۆ پارتی ڕەتده‌كاته‌وه‌و بۆ خه‌ڵكی دیكه‌ی ده‌گێڕێته‌و ه «ئ �ه‌و ه خه‌ڵكی تره هه‌وڵی پ هراوێزخستنی سلێامنی ده‌دات ،نه‌ك پارتی، خه‌ڵكێكی كه‌م هه‌ن 15كه‌سن ،ب ه په‌نجه‌ی ده‌س��ت ده‌ژمێررێن ،كه‌چی ده‌یانه‌وێت سلێامنی ل ه جه‌سته‌ی كوردستان جیابكه‌نه‌وه و داوا ده‌كه‌ن پ هرله‌مانی شار هه‌بێت و ب ه ناوی ئه‌نجومه‌ن و پارێزگا و شتی له‌و بابه‌ته‌و ه سلێامنی ل ه ناوه‌ندی بڕیار دوور بخه‌نه‌وه ،به‌اڵم ئێم ه ده‌مانه‌وێت سلێامنی ل ه جموجووڵ و چاالكی خۆی ب �ه‌رده‌وام بێت».
مادده هۆشبه‌ره‌كان بوون ب ه
«هاوڕێكه‌م ڕۆشته الی پزیشك تا وا عومه‌ر ئاواره باڵوبوونه‌وه‌ی مادد ه هۆشبه‌ره‌كان ل ه ناو گه‌نجانی خورماتوو ،ڕۆژ ل ه دوای ڕۆژ ل ه په‌ره‌سه‌ندای ه و زۆرێك له‌و گه‌نجانه‌ی ك ه ب ه كاری ده‌هێنن ،ئاماژە به‌و ه ده‌كه‌ن ك ه ل ه به‌ر بێزاری و بێتاقه‌تی ئالووده‌ی ئه‌و ماددان ه ب��وون و به‌رده‌وامیشن له سه‌ری ،هاوكات خاوه‌ن ده‌رمانخانه‌یه‌ك ئاماژەی به‌وه‌دا ك ه ئه‌و جۆر ه ماددان ه به ئاگاداربوونی الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان ده‌فرۆرشێن و مامه‌ڵه‌یان پێده‌كرێت. «ئه‌و جۆر ه مادده‌پێهۆشك هران ه زۆرن و ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ده‌فرۆرشێن به به‌ب ێ ئه‌وه‌ی هیچ چاودێرێیه‌كیان له‌سه‌ر هه‌بێت ،زۆربه‌شیان جۆر ه مادده‌یه‌كیان تێدای ه پێی ده‌ڵێن (ئه‌مفیتامین) ،ك ه ئه‌م مادده‌ی ه ب ه به‌هێزترین مادده‌ی بێهۆشكه‌ر ده‌نارسێت» .ئه‌م ه وته‌ی ئه‌ركان عومه‌ر بوو ك ه یه‌كێك ه له‌و گه‌نجانه‌ی ئالووده‌ی ئه‌م مادد ه بێهۆشك هران ه بووه.
ئه‌وه‌ی ك ه ڕۆژان ه ل ه خورماتوو ب ه ئاگاداری الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان خه‌ڵكانێكی ناشار هزا ل ه ناو كۆاڵن و له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان ب ه شێوه‌یه‌كی نهێنی ئه‌و جۆر ه ماددانه ده‌فرۆشن ،ك ه زۆربه‌ی كڕیاره‌كانیان گه‌نجه یاخیبوونه‌كانن ،ئه‌و پێیوای ه ك ه هه‌ردوو ج��ۆری (سیكۆتین و ت�ه‌ن��اره) ك ه ئێستا له‌ناو گه‌نجانی خورماتوودا زۆر به‌كاردێن، مادده‌یه‌كی كیمیايی تێدای ه و كاریگه‌ری له‌سه‌ر مێشكی مرۆڤ ده‌بێت و ئه‌وانه‌ش ك ه به‌كاریده‌هێنن تووشی بێهۆشی و خه‌وتنێكی زۆر ده‌بن. ئارام نه‌جم ،گه‌نجێكی هه‌رزه‌كاری خورماتووه ،ب ه وته‌ی هاوڕێكانی ئه‌و گه‌نجه زۆر له‌و ج��ۆر ه مادان ه به‌كارده‌هێنێت، ئارام گه‌نجێكی كاسبكار ه و ل ه خێزانێكی مامناوه‌نده ،ئه‌و سه‌رقاڵ ه ب ه ئیشی ناو ب����ازاڕەوه ،ئ��ارام ده‌ڵێت «ل � ه هه‌ندێك ده‌رمانخانه‌دا ئ�ه‌و م��اددان� ه ب ه قاچاخ ده‌فرۆرشێن ،چونك ه ترسیان له‌وه‌دای ه كه ئه‌وانه‌ی داوای ده‌كه‌ن چاودێريی نهێنییان
9 www.
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
قەزوان چێژى قەزوان چێژى قەزوان چێژى قەزوان چێژى قەزوانقەزوان چێژى چێژى
نیشان مەوالنا له په‌یجی دۆستیكدا خ���وێ���ن���دم���ه‌وه ب���ه‌و شێوه‌یه هه‌ستی خۆی ب��ۆ ته‌سبیحی ق���ه‌زوان «یه‌كێك هه‌ڵڕشتبوو؛ چێژ له خڕكردنه‌وه‌ی پ��اره ده‌بینێت ،یه‌كێك له كورسی و پله‌وپایه، جلوبه‌رگ و خ��واردن
و خوێندنه‌وه و نووسین و سه‌یران و سه‌فه‌ر و ڕەن��گ و مۆسیقا و... ئیرت ه���هزار و ی �ه‌ك پ�ه‌ن��ج�ه‌رەی تر كه هه‌ركه‌سه و له یه‌كێكیان چێژ ده‌بینێ ،ماوه‌یه‌كه چێژی ته‌سبیحێكی قه‌زوان داویه‌تی له‌سه‌ری په‌نجه‌كانم، په‌نجه‌كانم توشی تا و سه‌رگه‌رمییه‌كی سه‌یر بوون». ئ��ێ��س��ت��ا ت �ه‌س��ب��ی��ح��ی ق����ه‌زوان
بره‌وێكی زۆری الی گه‌نجان هه‌یه، زۆربه‌یان قه‌زوان به په‌نجه‌كانیانه‌وه سه‌ما ده‌ك���ات ،ی��ان ده‌یئاڵێنن به مه‌چه‌كیانه‌وه ،ی��اخ��ود ل�ه ملیانی ده‌ك��ه‌ن ،له چه‌ند گه‌نجیكم پرسی؛ ب��ۆچ��ی ق����ه‌زوان؟ یه‌كێك ده‌ی���وت: «دیارییه» یه‌كیك ده‌یوت: «ئه‌مه ده‌سكرده به‌های زیاتره ل �ه‌و ده‌نكه شووشانه‌ی كارگه‌كان پێامن ده‌به‌خش» ئه‌و گه‌نجه ڕاستی ده‌گوت ،چونكه له هه‌موو بواره‌كانی دیكه‌شدا وایه ،ئه‌و شته‌ی تا ئیسته‌ش
ب �ه سه‌لیقه و په‌نجه‌كانی م��رۆڤ ب �ه‌ره �ه‌م��دێ ب �ه‌ه��او خۆشه‌ویستی زیاتره له‌وه‌ی ئاسنه‌كان و كارگه‌كان بۆمان به‌رهه‌م ده‌هێنن ،تۆ ته‌ماشای ئه‌و ده‌ستنووسانه بكه كه ماونه‌ته‌وه چ نهێنییه‌كیان له‌گه‌ڵدایه ،یان ئه‌و تابلۆ به‌ناو بانگانه‌ی له وێنه‌كێشه‌كان به‌جێامون چ ڕەغبه‌تێكیان هه‌یه و چ پێشوازییه‌كیان لێده‌كرێت ،له‌كاتیكدا هه‌ر ئه‌و تابلۆیه له چاپخانه‌كانه‌وه ه��ه‌زاران ه �هزار دان �هی لێده‌خرێته بازاره‌كانه‌وه به نرخ و پێشوازییه‌كی
ك �ه‌م ،یاخود ڕان��ك و چۆغه و كالش و ئ��ه‌و ب��اب�ه‌ت��ان�ه هه‌میشه ب��ره و به‌هایان ده‌مینێ ،ڕەنگه نهێنییەکە په‌یوه‌ندی به ته‌زوی گه‌رمای رۆحی مرۆڤه‌وه هه‌بێت كه له‌كاتی چنین یان نوسینوه‌دا ئه‌و رۆحه كه راسته‌و خۆ تیكه‌ڵ به‌و شـــته ده‌بێت ..نازانم چییه. تا نه‌چیته الی ته‌سبیح فرۆشه‌كان نازانی ،له ورده‌ك���اری ئه‌و تسبیحه تێناگه‌ی كه چ جۆر و چ ته‌بیعه‌تێكی ه��هی��ه ،ئ���ه‌و ك��ات �ه ك��ه ته‌سبیحه
قه‌زوانه‌كه ده‌كڕیت ،پێت ده‌ڵێن: ئ �ه‌م �ه ن��اب��ێ��ت ت���ه‌ڕی بكه‌یت و چ���ه‌وری بكه‌یت و عه‌تری لێبده‌یت چه‌ندین به‌زمی تر ،له ڕووی نرخی ته‌سبیحه‌كانه‌وه ئه‌و ته‌سبیح فرۆشانه ده‌یان وت« :لێره ته‌سبیح له پێنج هه‌زاره‌وه تا یه‌ك ملیۆن دینار» هه‌ر ل�ه‌وێ ناوی چه‌ندین جۆر قه‌زوانت به گوێدا ده‌ده‌ن ،وه‌ك :ئه‌بڵه‌ق و قه‌له‌خۆره و ال ڕەش و ساده و حه‌مه سوور و خاوێ و چه‌ندینی تر»
مه‌الی گهوره ،كۆی ه و هه‌ولێر و گه‌رمیان و رانیه و سلێمانی له‌سه‌ر مێزێك كۆكرده‌وه
ستاىف سەنتەرى پەرەپێدان لەگەڵ وەرگراىن خەاڵىت فیستسڤاڵ .فۆتۆگراف :ڕێبەر نەجم
به‌یان .سلێامنی
له ژێر دروشمی «له پێناو ئاشناكردنی نه‌وه‌ی نوێی میلله‌ته‌كه‌مان به كه‌سایه‌تی و ناودارانی كورد» ،سه‌نته‌ری په‌ره‌پێدانی الوان سێیه‌مین فیستیڤاڵی سااڵنه‌ی خۆی ساز كرد كه ئه‌مساڵ ته‌رخان كرابوو بۆ مه‌الی گه‌وره‌ی كۆیی. له فیستیڤاڵه‌كه‌دا ،كه رۆژی شه‌ممه 11/10س��از ك �راب��وو ،چه‌ند وتارێكی بنه‌ماڵه‌ی مه‌الی گهوره و وته‌ی مامۆستا
فاروق كوڕی مه‌الی گهوره سه‌باره‌ت ب ه ڕە‌تكردنه‌وه‌ی چه‌ند گومانێك سه‌باره‌ت ب��ه‌و كه‌سایه‌تییه ،پێشكه‌ش ك��ران، هه‌روه‌ها فیلمێكی دۆكیومێنتاری له‌سه‌ر ژیان و به‌رهه‌مه‌كانی مه‌الی گه‌وره‌ی كۆیی منایش ك �را ،دوات��ر كورته‌یه‌كی توێژینه‌وه‌كان له الی �ه‌ن توێژە‌رانه‌وه خرانه ڕوو كه له شاره‌كانی (كۆیه و هه‌ولێر و گه‌رمیان و رانیه و سلێامنی)
یه‌وه هاتبوون. توێژینه‌وه‌كان پێكهاتبوون له: ـ هه‌ندێك له بۆچوونه‌كانی مه‌الی گهوره له بواری چاكسازی ،دكتۆر جه‌مال باجه‌الن. ـ العامل اإلسالمي محمد بن عبدالله الجيل رائ��د ع�صره ،مامۆستا محه‌مه‌د بامۆكی. ـ ئ���ام���اژە‌ك���ان���ی پ������ه‌روه‌رده‌ی
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى
خامنان و فه‌یسبوك
مه‌رگی مندااڵن ل ه كاره‌سات ه سروشتی و ناسروشتییه‌كاندا
و .له هۆڵه‌ندییه‌وه :محه‌مه‌د
ێنەى و
وێنە ى ()١
له نوێرتین توێژینه‌وه‌دا ده‌ركه‌وتووه كه خامنان ل ه پیاوان زیاتر ئالووده‌ی به‌كارهێنانی فه‌یسبوك بوون و زۆرینه‌ی كاته‌كانیان بۆ ئه‌و ماڵپه‌ره كۆمه‌اڵیه‌تییه به‌كار ئه‌هێنن. ئه‌م توێژینه‌وه‌یه له الیه‌ن ژماره‌یه‌ك زانای زانكۆی (بێرگن)ی واڵتی نه‌رویژە‌وه ئه‌نجام درا ،كه له ئه‌نجامی ئه‌مه‌شدا ده‌ریان خستووه گه‌نجان له گه‌وره‌كان زیاتر په‌نا ده‌به‌نه به‌ر پێگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌یسبوك ،به مه‌به‌ستی دروستكردنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كه‌سانی تردا. ه�ه‌روه‌ه��ا به پێی هه‌مان توێژینه‌وه ئ�ه‌وه‌ش ده‌ركه‌وتووه كه خامنان له پیاوان زیاتر ئالووده‌ی ئه‌و پێگه كۆمه‌اڵیه‌تییه ده‌بن ،كه 81خوله‌كی رۆژ له‌سه‌ر فه‌یسبوك به‌سه‌ر ده‌به‌ن ،له به‌رامبه‌ردا پیاوان ته‌نها 64خوله‌ك له رۆژێكدا بۆ به‌كارهێنانی فه‌یسبوك داده‌نێن ،به‌اڵم الوه‌كان زیاتر ئه‌م پێگه كۆمه‌اڵیه‌تییه به‌كار ئه‌هێنن و زۆرترین هاوڕێش له خۆیان كۆ ده‌كه‌نه‌وه.
گ �ه‌ش �ه‌پ��ێ��دان��ی م��رۆی��ی ل��ه میانه‌ی هۆنراوه‌كانی مه‌الی گهوره ،دكتۆر هێمن عه‌زیز. ـ رۆڵ��ی سیاسی مه‌ال موحه‌مه‌دی كۆیی ،مامۆستا كامه‌ران بابان زاده. ـ مه‌الی گهوره ،كوێخای دیوه‌خانی هزر و میوانی دیوانی شیعر ،مامۆستا قانع خورشید. له چاالكییه‌كانی فیستیڤاڵه‌كه‌دا
سیدی فیلمه دۆكیۆمێنتارییه‌كه و كتێبێك كه وت �ه و توێژینه‌وه‌كانی فیستیڤاڵه‌كه‌ی له‌خۆ گرتبوو ،پێشكه‌شی ئاماده‌بووان كرا ،له كۆتاییشدا هه‌شت خ���ه‌اڵت ب �ه‌خ�شران ب �ه ت��وێ��ژە‌ران و مامۆستا فاروق كوڕی مه‌الی گهوره و دانا جه‌لیزاده له بنه‌ماڵه و شێخ سه‌اڵح شێخ ش��ه‌ره‌ف ،به‌رپرسی سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه و په‌خشی كۆیه.
وێن
ەى ()3
()2
ئ�ه‌م ج��اره سێ وێنه‌ی سێ ساڵی ج��ی��اوازی سێ وێنه‌گر باڵو ده‌كه‌ینه‌وه كه مه‌رگی چه‌ندین مناڵ نیشان ئه‌کە‌ن. یه‌كه‌میان جه‌سته‌ی بێگیانی منداڵێكه كه به هۆی گازی ژە‌هراویی كارگه‌یه‌كه‌وه له بۆپاڵی هیندستان مردووه .ئه‌م وێنه‌یه له ساڵی 1984 گیراوه و هێامی ته‌ماح و تێرنه‌بوونی جیهانی پیشه‌ییه. وێنه‌ی دووه‌م :كیژۆڵه‌یه‌كی 12ساڵه‌یه كه پاش رووداوی گڕكان له نێو زبڵ و خاشاكدا گیری خواردووه و ناتوانێ خۆی رزگار بكات. ئه‌م وێنه‌یه له ساڵی 1985له كۆڵۆمبیا گیراوه .ئه‌م كیژۆڵه‌یه پاش 60سه‌عات له گیرخواردنی له نێو ئه‌و زبڵ و دار و خاشاكه‌دا گیانی له‌ده‌ست ده‌دا. وێنه‌ی سێیه‌م :وێنه‌ی كوشتاری ژماره‌یه‌ك منداڵی فه‌له‌ستینییه له ئۆردوگایه‌كی نزیك به‌یروتی پایته‌ختی لوبنان له ساڵی .1982له كاتێكدا سه‌ربازه ئیرسایلییه‌كان خه‌ریكی نوكته‌گێڕانه‌وه بوون بۆ یه‌كرت، وێنه‌گر بۆ ماوه‌ی چه‌ند سه‌عاتێك له نێو الشه‌ی سووتاوی ئه‌و منداڵه بێتاوانانه‌دا گه‌ڕاوه و وێنه‌ی گرتوون.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
رێژین كه‌ریم ،یه‌كه‌می پاڵه‌وانێتی پێشكه‌وتووانی له‌شجوانی ل ه سلێامنی:
«لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی و یانه‌كان گرنگی بە له‌شجوانی ناده‌ن» گفتوگۆ :گۆران عوسامن ڕێ��ژی��ن ك��ه‌م��ال ك�� ه ی �ه‌ك��ێ��ك ل ه وه‌رزشكارانی كوردستان ماوه‌ی چند ساڵێكه راهێنانی له‌شجوانی ده‌ك��ات ،ب ه هۆی به‌توانای خۆشیه‌و ه سێ جار بۆت ه پاڵه‌وانی كوردستان ،به‌اڵم ره‌خنه‌یه‌كی زۆری هه‌یه ل ه به‌رپرسانی وه‌زرشی هه‌رێمه‌ك ه به‌هۆی پشتگوێ خستنی ئه‌و وه‌رزش� ه و به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌می به‌رپرسانیشه‌و ه نه‌یاتوانیوه هه‌نگاوی باش بنێن له‌و وه‌رزشه‌دا ،رێژین ل ه گفتوگۆیه‌كی الپه‌ڕەی وه‌رزشی به‌یان له‌و باره‌و ه وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی دایه‌وه. +چه‌ند ساڵ ه وه‌رزش��ی له‌شجوانی ده‌كه‌یت؟ ـ من بۆ م��اوه‌ی پێنج س��اڵ و نیوه وه‌زرشی له‌شجوانی ده‌كه‌م ،راهێنه‌رم له هۆڵی له‌ش جوانی دۆری��ان ،سێ ساڵ ه له سلێامنی بۆ كێشی ( )100كیلۆ یه‌كه‌می پاڵه‌وانانی له‌شجوانیم. +چۆن تۆ بۆ م��اوه‌ی س ێ ساڵ ه له سلێامنی ئه‌م پله‌یه‌ت به‌ده‌ست هێناوه؟ ـ ساڵی 2010ل ه نێو چه‌ندین پاڵه‌واندا یه‌كه‌م بووم ،ساڵی 2011به‌هه‌مان شێوه چوار ركابه‌رم هه‌بوو ،دووبار ه هه‌ر پله‌ی
یه‌كه‌میم به‌ده‌ست هێنا ،بۆ ئه‌مساڵیش ك ه 2012/11/9ل ه هۆڵی رۆشنبیری ئه‌م پاڵه‌وانێتیی ه ئه‌نجامدرا ،ب ه ئاماده‌بوونی لیژنه‌ی یه‌كێتی له‌شجوانی و له‌رشێكی لقی سلێامنی ،به‌ب ێ ركابه‌ر پله‌ی یه‌كه‌مم به‌ده‌ستهێنایه‌وه ،هۆكاری به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م پله‌ی ه ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ هه‌وڵدانه‌كانی خۆم ،راستیه‌كه‌ی ئه‌م وه‌رزش ه جۆرێك له به‌غاله‌تی تێدایه ،هه‌موو پاڵه‌وانێك حه‌ز به پله‌ی یه‌كه‌م ده‌كات ،من پێمباش ه ركابه‌رم هه‌بێت تا زیاتر بره‌و به‌خۆم بده‌م ،كاتێك ركابه‌رت نه‌ب ێ تۆش سارده‌بیته‌وه ،بۆخۆم ساڵ ب ه ساڵ سارد ده‌مبه‌وه ،چونك ه ركابه‌رم نییه ،هه‌ڵه‌ی یانه‌كان ه ركابه‌ری له‌گه‌ڵ یه‌ك ناكه‌ن بۆ ئه‌م وه‌رزشه ،راهێنه‌ر هه‌ی ه كه ده‌بینێت یاریزانه‌كه‌ی ئه‌و پله‌ی ه به‌ده‌ست ناهێنێت و به‌رژەوه‌ندیی ئه‌وه‌ی تێدا نییه ،زوو ده‌كشێته‌وه. +لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی تا چه‌ند گرنگی به‌م وه‌رزش ه ده‌دات؟ ـ لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی هیچ گرنگییه‌ك به‌م وه‌رزش ه نادات ،هۆكاره‌كه‌شی بۆ ئ�ه‌و ه ده‌گه‌ڕێننه‌و ه ك ه ئیمكانیاتی م��اددی��ی��ان ب��ۆ ئ��ه‌م وه‌رزش��� ه نییه، چونك ه ئ��ه‌م وه‌زرش��� ه ئیمكانیاتی
ده‌وێ���ت ،ته‌نانه‌ت یانه‌كانیش، ده‌ڵ��ێ��ن ئیمكانیامتان نیی ه بۆ ئ �ه‌م وه‌زرش���ه ،ده‌ڵێن گرنگی ب ه وه‌رزشێكی دیك ه بده‌ین باشرته ،به‌رژەوه‌ندیشیان له‌م وه‌زرشه‌دا نییه ،ده‌چن گرنگی ب ه وه‌زرشه‌كانی دیك ه ده‌ده‌ن. +چ یانه‌یه‌ك گرنگی به تواناكانی تۆ داوه؟ ـ ت��ا ئێستا
ته‌نها خۆم خۆم پێگه‌یاندوو ه و گ��ه‌ش��ت��ووم��ه‌ت�� ه ئ �ه‌م ئاسته ،هیچ الیه‌نێكی په‌یوه‌ندیدار نه‌هاتووه گرنگی ب� ه تواناكانم ب������دات ،ت��ه‌ن��ان��ه‌ت كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندیش هیچ بایه‌خێك ب ه وه‌رزشی له‌ش جوانی ناده‌ن. +گله‌یی تۆ چیی ه له الیه‌نه
په‌یوه‌ندییداره‌كان؟ ـ ل��ه‌م واڵت����ه‌دا ه �ه‌م��وو بابه‌تێك په‌یوه‌ندیی ب ه به‌رژەوه‌ندییه‌و ه هه‌یه ،به‌م وه‌رزشه‌ش كه‌من ده‌یكه‌م ،یانه‌كان گرنگی پێناده‌ن ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌رژەوه‌ندیان تێدا نییه ،گه‌ر یانه‌یه‌ك یاریزانی له‌ش جوانیشی هه‌بێت ،راهێنه‌ره‌كه‌ی یاریزانی تۆپی پێیه! یان تێنسه ..هتد ،راست ه من وا بۆماوه‌ی دوو ساڵ ه گرێبه‌ستێكم له‌گه‌ڵ یانه‌ی پێشمه‌رگه‌دا هه‌یه ،به‌اڵم ده‌عم ناكرێم. +له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی سێ ساڵ ه ل ه سلێامنی یه‌كه‌می ،بۆ تا ئێستا له‌سه‌ر ئاستی عێراق به‌شدار نه‌بوویت؟ ـ م���ن ئ��ێ��س��ت��ا ده‌ت���وان���م بچمه پاڵه‌وانێتی عێراق به‌شداریی بكه‌م ،به‌اڵم یه‌كێتییه‌كه‌مان توانای ماددی نییه ،ته‌نها ده‌توان ێ وه‌ره‌قه‌یه‌كت بدات ێ تا بچیت به‌شدرایی بكه‌یت ،به‌اڵم وه‌ك هاوكاری هیچ هاوكارییه‌ك ناكرێت ،من خۆم ده‌توانم له‌سه‌ر ئه‌ركی خۆم بچم ،گه‌ر له‌وێش یه‌كه‌م بم ،ئه‌ی ك ێ پشتگیریم بكات؟ له‌ناو ئه‌و هه‌موو عه‌ره‌به‌دا حه‌قیشم ده‌خورێت ،ده‌بێت لیژنه‌یه‌ك ل ه كوردستانه‌و ه هاوكاریت بكات ،تا ل�ه‌و ێ حه‌قت نه‌خورێت ،ته‌نها له‌به‌ر
ئ��ه‌وه‌ی كوردیت عه‌ره‌به‌كان گرنیگیت پێناده‌ن ،ی��اری�زان هه‌ی ه له‌سه‌ر ئه‌ركی خ��ۆی ئۆتۆمبیله‌كه‌ی فرۆشتوو ه چۆته ده‌ره‌و ه بۆ پاڵه‌وانێتی و پله‌ی گ�ه‌وره‌ی به‌ده‌ست هێناوه ،سه‌ر به‌هیچ یانه‌یه‌كیش نه‌بووه ،ته‌نانه‌ت یه‌كێتی پاڵه‌وانانی عێراق دژایه‌تیشی ده‌ك��ات ،ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كورده .باش ه ك ه هاتنه‌و ه بۆ كوردستان كێ پێشوازی لێكردن ،ته‌نانه‌ت ب ه ئۆتۆمبێلی ك��ر ێ ه��ات��ۆت�ه‌وه ،چ��وار ك �ه‌س چ��وو ه بۆ پێشوازیی ،له‌كاتێكدا وه‌كو كوردێك به‌شدار بوو ه و ئااڵی كوردی به‌رزكردۆته‌وه. پڕۆفایل ـ رێژین كه‌ریم حسێن. ـ ساڵی 1986له سلێامنی له دایكبووه. ـ ده‌رچووی ئاماده‌یی پیشه‌سازیی سلێامنییه. ـ راهێنه‌ر له هۆڵی له‌شجوانی دۆریان. ـ ماوه‌ی سێ ساڵه پله‌ی یه‌كه‌می پ��اڵ �ه‌وان��ان��ی له‌شجوانییه له سلێامنی.
یانه‌ی بایه‌ر میونخ سه‌ربازێكی ونكراو دارا حسێن ت��ۆپ��ی پ��ێ ج��گ�ه ل����ه‌وه‌ی ل�ه‌م س���ه‌رده‌م���ە و ل��ە ج��ی��ه��ان��دا بۆته بازرگانییه‌كی گهوره و زۆرێك له چێژ و تامی تۆپی پێی سه‌رده‌می پێشووی له‌ده‌ستداوه ،به‌اڵم خه‌سڵه‌تێكی زۆر نه‌رێنی تر له تۆپی پێدا هه‌بووه ،كه ده‌كرێت بڵێن ئ�ه‌م خه‌سڵه‌ته بۆته تایبه‌مته‌ندییه‌ك و ب��ه‌رده‌وام له‌گه‌ڵ تۆپی پێدا ه�ه‌ب��ووه و ب �ه‌رده‌وام �ه، ئه‌ویش ن���ادادپ���ه‌روه‌ری و دروس��ت بوونی زۆرداریی و نا هه‌قییه تێیدا. ئ�ه‌وه‌ی له ئێستادا یانه‌ی بایه‌ر میونخ به سه‌ركردایه‌تی یۆپ هانكسی راهێنه‌ر و به لێهاتوویی ئه‌ستێره پێكه‌وه گونجا و تێكه‌ڵه له به‌هره‌دار و به ئه‌زموونه‌كانی پێشكه‌شی ده‌كات له خولی ئه‌ڵامنیدا ،كه‌مرت نییه له‌وه‌ی ریاڵ مه‌درید و به‌رشه‌لۆنه ئه‌نجامی ده‌ده‌ن. بایه‌ر میونخ س���ه‌ره‌ڕای ئ�ه‌وه‌ی وه‌رزی رابردوو نه‌یتوانی هیچ كام له نازناوه‌كانی خولی ئه‌ڵامنی و خولی
یانه‌پاڵه‌وانه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت ،به‌اڵم به لێهاتوویی و شایسته‌ییه‌وه گه‌یشته ی��اری��ی كۆتایی یانه‌پاڵه‌وانه‌كان و
میسی؛ بیللی بڕی و سه‌ره‌ی مۆله‌ره لیۆنێل میسی ئه‌رجه‌نتینی ب �ه‌رده‌وام �ه له شكاندنی ژم��ار ه پێوانه‌ییه‌كان و ئه‌مجاره‌یان ژماره‌ی گۆڵه‌كانی پیللیه‌ی ئه‌فسانه‌ی تۆپی پێی به‌رازیلی تێپه‌ڕاند. میسی به تۆماركردنی ئه‌و دوو گۆڵه‌ی ئه‌م هه‌فته‌یه به‌رامبه‌ر ریاڵ مایۆركا تۆماری كرد كۆی گۆڵه‌كانی له ساڵی 2012دا بۆ 76گۆڵ به‌رزكردۆته‌وه ،كه پیللیه‌ی ئه‌فسانه‌ی به‌رازیلی خاوه‌نی 75گۆڵ بوو، به‌مشێوه‌یه‌ش میسی توانی ببێته دووه‌م یاریزانی خاوه‌نی زۆرترین گۆڵ له ته‌نها ساڵێكدا و له‌ئێستاشدا هه‌لی گرتنی پێشه‌نگی گۆڵكارانیشی له به‌رده‌مدایه ئه‌گه‌ر بتوانێت پێش كۆتایهاتنی ئه‌مساڵ 8گۆڵی تر تۆمار بكات ،ژماره‌كه‌ی مۆله‌ریش تێ ده‌په‌رێنێت كه تۆماركردنی 83گۆڵه.
نزیكیش بوو نازناوه‌كه به‌ده‌ستبهێنێت، به‌اڵم قه‌ده‌ر یاوه‌ری نه‌بوو و له یاریی كۆتاییدا ب�ه لێدانی ی�ه‌ك�لاك�ه‌ره‌وه
به‌رامبه‌ر چێڵسی ئینگلیزی شكستی هێنا ،نه‌ك به یاریی و به‌هه‌قی خۆی. له‌م وه‌رزه‌دا یانه باڤارییه‌كه تا
40ملیۆن و دواین هه‌ل
چه‌ند راپۆرتێكی رۆژنام هوانی ئینگلیزیی ئاشكاریان كرد ك ه كارگێڕیی یانه‌ی ئارسیناڵی ئینگلیزی بڕی 40ملیۆن پاوه‌ند ده‌خات ه به‌رده‌م ئارسین فینگەر راهێنه‌ری یانه‌كه ،وه‌ك دواین هه‌ل تا یانه‌كه‌ی له‌و قه‌یران ه ڕزگار بكات کە حه‌وت ساڵ ه هیچ نازناوێكی به‌ده‌ست نه‌هێناوه .ب ه وته‌ی رۆژنامه‌ی ده‌یلی مه‌یل ،به‌رپرسانی یانه‌ك ه سه‌رسامن ل ه دابه‌زینی ئاستی یانه‌ك ه و خراپبوونی ئه‌نجامه‌كانی سهرهڕای ئه‌وه‌ی ل ه سه‌ره‌تای وه‌رزدا ئاستێكی سه‌رنجراكێشی پێشكه‌ش ده‌كرد ،به‌اڵم ئێستا مه‌ترسی لهسهره تا سه‌رنه‌كه‌وێت بۆ خولی یانه‌پاڵ هوانه‌كانی ئه‌ورپا .ب ه پێی ئه‌و راپۆرتان ه به‌رپرسانی ئارسیناڵی 40ملیۆن پاوه‌ند ده‌خه‌ن ه به‌رده‌ست فینگه‌ر تا بتوانێت ل ه پشووی زستاندا گرێبه‌ستی گرنگ ئه‌نجام بدات و یانه‌كه‌ی ڕزگار بكات ،ئه‌گه‌ر نه‌یتوانی ،ئه‌م وهرزه كۆتا وەرزى ده‌بێت له‌و یانه‌دا.
ئێستا هه‌شت یاریی له‌سه‌ریه‌كی له خولی ئه‌ڵامنیدا بردۆته‌وه ،دوای ئه‌وه‌یش یارییه‌كی دۆڕاند جارێكی تر
گه‌ڕایه‌وه بۆ سه‌ركه‌وتن له هه‌فته‌ی ده‌یه‌م ،و یانزه‌هه‌مدا. له خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كانیشدا هه‌رچه‌ند یارییه‌كی به‌رامبه‌ر باتی بۆریسۆفی رووس��ی��ای سپی دۆڕان��د، ب�ه‌اڵم جگه له روودان��ی ئه‌نجامێكی چاوه‌ڕوان نه‌كراو هیچی تر نه‌بوو. بردنه‌وه‌كانی ئه‌م یانه‌یه ئاسایی نین و ژماره‌ی گۆڵه‌كانی له زۆرینه‌ی یارییه‌كاندا له سێ گۆڵ كه‌مرت نین، س����ه‌ره‌ڕای ئ���ه‌وه‌ی خ��ول��ی ئه‌ڵامنی خولێكی زۆر ق��ورس�ه و ب��ردن �ه‌وه‌ی به‌رده‌وام كارێكی زۆر نائاساییه. بۆیه ده‌كرێت بڵێین میدیاكان ناهه‌قییه‌كی گ��ه‌وره ده‌ره���ه‌ق به‌و یانه‌یه ده‌ك��ه‌ن كه وه‌ك به‌رشه‌لۆنه و ریاڵ مه‌درید گرنگی پێناده‌ن ،به تایبه‌ت كه ئه‌م یانه‌یه له 11یاریدا توانیویه‌تی 32گۆڵ تۆمار بكات و ته‌نها چ��وار گۆڵیشی لێكراوه ،جگه له‌وه‌یش حه‌وت خاڵ له پێش نزیكرتین ركابه‌ره‌كه‌یه‌وه‌یه‌تی ،ئه‌م ژمارانه‌یش پاڵپشتی ئه‌و راستییه‌ن و ده‌ریشی ده‌خات بایه‌ر میونخ ئه‌م وهرزه كه‌مرت نییه له ریاڵ و به‌رشـــه‌لۆنه.
ئه‌مجاره‌ش ئه‌لیگری رزگاری بوو دوای ئه‌وه‌ی ل ه هه‌فته‌ی 12ی خولی ئیتاڵیدا میالن ل ه یاریگای خۆیدا ب هرامبه‌ر فیۆرنتینا ل ه یاریگای خۆیدا ( )1-3شكستی هێنا، پاش یارییه‌ك ه ئه‌دریانۆ گالیانی جێگری سه‌رۆكی میالن بۆ یه‌كه‌مجار ل ه باره‌ی ئه‌لیگرییه‌و ه هیچی نه‌وت ،ك ه پێشرت ب �ه‌رده‌وام مانه‌وه‌ی دووپاتده‌كرده‌وه ،به‌اڵم دوای ئه‌وه‌ی گالیانی و برلسكۆنی سه‌رۆكی یانه‌ك ه كۆبوونه‌وه‌یه‌كیان ئه‌نجامدا ،ل ه كۆتاییدا ئه‌لیگرییان بانگكرد و ئه‌مجاره‌یش متامنه‌یان پێبه‌خششه‌وه ،به‌اڵم پێده‌چێت چاره‌نووسی ئه‌م راهێنه‌ر‌ه هه‌ر رۆیشنت بێت ،ك ه ل ه هه‌فته‌كاىن داهاتوودا چه‌ند یارییه‌كی قورس ئه‌نجام ده‌دات ،ب ه تایبه‌ت ب هرامبه‌ر ناپۆلی ل ه ده‌ره‌وه‌ی یاریگای خۆی.
11 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
ناپاكیی ه هاوسه‌رگیرییه‌كان ل ه جیابوونهوه ترسناكترن راپۆرت :ڕە‌زا هه‌ورامی پێكه‌وه‌نانی خێزان و چوون ه ن��او گرێبه‌ستی هاوسه‌رگیرییه‌وه، م��ان��ای دوورك���ه‌وت���ن���ه‌وه ل��ه ه�ه‌ر ناپاكییه‌ك ده‌گه‌یه‌نێ كه له ده‌ره‌وه‌ی هاوسه‌رگیریی ڕوو ده‌دات ،به‌اڵم دوای هاوسه‌رگیرییش ئه‌و شته‌ی كه هه‌ڕە‌شه له خێزان و ئه‌و په‌یامنه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌ی نێوان دوو ڕه‌گه‌زه‌كه ده‌ك���ات ،ناپاكی هاوسه‌رگیرییه، ته‌كنه‌لۆژیاش كارئاسانیی زۆری بۆ ئه‌م دیارده‌یه كردووه. نه‌دا محه‌مه‌د له‌باره‌ی ناپاكییه‌وه پێی واب��وو «پیاوان زیاتر هۆكاری
ئه‌مه‌ن ،چونكه له ده‌ره‌وه‌ن و ژنانیش زیاتر ب��ه‌دوای كه‌سێتی و ئابڕووی خۆیانه‌وه‌ن ،ڕاسته ئه‌وه‌ی وا له پیاو ده‌ك��ات تووشی ناپاكی ببێت ژنه، ب �ه‌اڵم پ��ی��اوان زیاتر ب �ه‌الی ئه‌مه‌دا ده‌چن» .جیابوونهوه الی نه‌دا باشرته تاوه‌كو ناپاكی هاوسه‌رگیریی چونكه دوو ڕەگ �ه‌زه‌ك �ه ناچار نین له‌سه‌ر شتێك كه نایانه‌وێ ئه‌نجامی بده‌ن ناچار بكرێن. كه‌وسه‌ر ڕاستی ،هاواڵتییه‌كه ئه‌مه بۆ ته‌كنه‌لۆژیا و ئه‌و فیلامنه ده‌گێڕێته‌وه‌كه جۆرێك له كرانه‌وه و په‌یوه‌ندی جیاوازیان تێدایه ،كه له كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا نابیرنێ .به‌الی
ك�ه‌وس�ه‌ره‌وه ئه‌گه‌ر پیاو به دڵێكی سافه‌وه ژنه‌كه‌ی خۆی هه‌ڵبژێرێت، گوناهه ناپاكی به‌رانبه‌ر بكات و مه‌رجیشه هاوسه‌رگیریی هه‌میشه دوودڵ��ی و ڕاڕای��ی تێدا نه‌بێت ،كه ببێته هۆی ئ �ه‌وه‌ی ه �ه‌ردوو ڕە‌گه‌ز بیر له ده‌ره‌وه‌ی خۆیان بكه‌نه‌وه و بۆ كه‌سێكی باشرت بگه‌ڕێن. هاوواڵتی ساالر عه‌بدولكه‌ریم له‌باره‌ی ناپاكییه‌وه ده‌ڵێت «ناپاكی ته‌نها ئ���ه‌وه نییه ك �ه ڕه‌گ �ه‌زێ��ك پ�هی��وه‌ن��دی ل�ه‌گ�ه‌ڵ كه‌سێكی ت��ردا هه‌بێت ،به‌ڵكو هه‌موو الیه‌نه‌كان ده‌گ��رێ��ت��ه‌وه .ناپاكی ئ��اب��ووری و سۆزداری و كۆمه‌اڵیه‌تی و مافپێنه‌دانی
ڕە‌گه‌زێك به‌رانبه‌ر ئه‌وی تریان ،ئه‌مان ه هه‌موو ناپاكی هاوسه‌رگیریین» .ساالر هۆیه‌كی تری سه‌رهه‌ڵدانی ناپاكیی بۆ پیشه‌ی ئه‌مڕۆ و ئاڵۆز بوونی ژیان و دابڕانی ژن و پیاو بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر له یه‌كرت گێڕایه‌وه ،كه ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی بۆ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كه‌سێكی تر بگه‌ڕێن. «ف��ی��ل��م �ه دۆب�ل�اژك���راوه‌ك���ان ڕێژە‌یه‌كی زۆر ناپاكیی هاوسه‌رگیرییان تێدایه و له ڕاستیشدا هانده‌رن بۆ ئه‌وه ،چونكه به شتێكی ئاسایی و بێ كاردانه‌وه له كولتووری هه‌ندێ واڵتدا سه‌یر ده‌كرێن» .ئه‌مه وته‌ی په‌شێو ئه‌بووبكر بوو كه پێی وایه ناپاكی
گه‌یاشتووه‌ته ترۆپك. بۆچوونی خه‌ڵك ئێستا له باره‌ی خۆشه‌ویستی و هاوسه‌رگیری و ژن ومێردایه‌تییه‌وه به گشتی گۆڕدراوه و ئێستا فیلمه‌كان واقیعن و كۆمه‌ڵگا بووه‌ته خه‌یاڵ. س��ورێ��ن ج��ه‌م��ال گه‌نجێكی ناوبازاڕه كه ڕۆژانه ئه‌م دیارده‌یه له دوكانه‌كه‌ی هه‌ست پێده‌كات» ژن و مێردی زۆر هه‌ن كه دێنه ناوبازاڕ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش كه پێكه‌وه‌ن ،هه‌ست ده‌ك�هی به شوێن كه‌سێكی تره‌وه‌ن و بۆ به‌شه‌كه‌ی تریان ده‌گه‌ڕێن». س��ورێ��ن ئ��ه‌وه‌ش��ی ده‌رخ��س��ت كه پێویسته پیاو بڕێك له ڕۆمانسییه‌تی
تێدا بێت و خۆشه‌ویستی زۆر و به‌رده‌وام بۆ هاوسه‌ره‌كه‌ی ده‌رببڕێت، چونكه ژنان زۆر پێویستیان به‌وه‌یه». ئه‌وانه‌ی كه به زۆری تووشی ناپاكی ده‌بن ،ئه‌وانه‌ن كه هاوسه‌ره‌كانیان خۆشه‌ویستییان بۆ ده‌رنابڕن و به‌دوو قسه‌ی كه‌سێكی تر هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێن. ئێستا ناپاكی به شێوه‌ی ترسناك دزه‌ی كردووه‌ته كۆمه‌ڵگای ئێمه و كاریگه‌ریی ده‌ره‌وه‌ش ئه‌وه‌نده‌ی تر بونیادی خێزانی به ئاڕاسته‌یه‌كی خراپدا ب��ردووه .نه‌بوونی هوشیاری و ئاسانكاری له بواری ته‌كنه‌لۆژیای پ �هی��وه‌ن��دی��ك��ردن ،ئ���ه‌وه‌ن���ده‌ی تر ناپاكییان زیاد كردووه.
دیارده‌ی له‌شفرۆشی ل ه جیهاندا محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د له‌شفرۆشی ،به وات��ای فرۆشتنی ل��ه‌ش و جه‌سته ب �هران��ب �ه‌ر ب �ه پ��اره دێ��ت ،له‌شكڕە‌كانیش به مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی چێژ و ل��ه‌ززه‌ت ئه‌و كاره ئه‌نجام ده‌ده‌ن و به پ��اره گۆڕینه‌وه تووشی ئالووده‌بوونێك ده‌ب��ن كه له حاڵه‌ته‌وه ئه‌م كرداره ده‌كات به دیارده. ئێستاش ئه‌م دیارده‌یه له جیهاندا زۆر به‌رباڵوه‌و به كاریگه‌ریی چاوچنۆكیی سه‌رمایه‌داری و به‌هۆی دیارده‌ی بێكاری و ته‌نگژە‌ی ئابوورییه‌وه ئه‌م دیارده‌یه ئه‌وه‌نده ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندووه كه هه‌رگیز له‌مه‌وپێش مێژووی مرۆڤایه‌تی ئه‌م سووكایه‌تی و ڕیسواییه‌ی به‌خۆیەوه ن �ه‌دی��وه ،ك�ه ب�ه‌ه��ای ب���ه‌رزی م��رۆڤ وه‌ك��و بوونه‌وه‌رێكی شایسته به ڕێز و شكۆمه‌ندی ،دابه‌زاندووه‌ته ئاستی چڵپاو و هه‌ڵدێر.. ئاكامی نێگه‌تیڤی ئه‌م دیارده‌یه‌ش ئه‌وه‌تا ده‌یان ملیۆن كه‌س له جیهاندا دووچاری نه‌خۆشییه‌كانی بواری زایه‌ندی و جینسی بوو ،له‌وانه‌ش نه‌خۆشی ئایدز ( ،)Aidsكه وه‌كو مۆته‌كه‌یه‌كی زه‌به‌الح جه‌سته‌ی سیستمی سه‌رمایه‌داریدا ڕۆچ��ووه‌ت �ه خ���واره‌وه‌و ئاسته‌مه به‌م نزیكانه چ��اره‌س�ه‌رێ��ك��ی بنه‌بڕی بۆ بدۆزرێته‌وه ،چونكه پیسكردنی له‌ش و جه‌سته‌ی مرۆڤ به كرداری ڕەش و
بێزراو (له ڕووی ئاینی و ئینسانییه‌وه) ئاكامه‌كانی ئه‌وه‌نده كاره‌ساتباره كه كۆمه‌ڵگا و مرۆڤایه‌تی ب�ه‌ره‌و دۆزه‌خ ده‌بات.. ئ��ه‌م دی����ارده‌ی له‌شفرۆشییه، به‌هۆی فاكته‌ری باهۆزی جیهانگیری و هه‌ژموون و ده‌سه‌اڵتی سه‌رمایه‌داری به‌سه‌ر ڕووپه‌رێكی گه‌وره‌ی جیهانه‌وه، به‌هۆی هه‌ره‌سی بواری ئابووری و به كاریگه‌ریی كه‌مبوونه‌وه‌ی پره‌نسیپه
نه‌ریتی و ئه‌خالقییه‌كانی مرۆڤی ئه‌م س�ه‌رده‌م�ه‌وه ،كه زیاتر ڕووی له چێژ و م��ادده و مالۆسیبوون و پاره كۆكردنه‌وه‌یه ،وه‌ك له بڕوا و ئیامن و مرۆڤدۆستی و كاری باشه‌ی مرۆڤایه‌تی، زه‌مینه خۆشبووه ئه‌م دیارده‌یه و سه‌دان دیارده‌ی دیكه‌ی ناشیرین كه كه‌م تازۆر له تاوانه‌وه نزیكرتن ،وه‌ك له كرده‌وه‌ی مرۆڤانه ،كۆمه‌ڵگاكانی دونیا بته‌ننه‌وه. شایانی وتنه كه زیاتر له نیوه‌ی گۆی
زه‌وی ل�ه‌ژێ��ر ه�ه‌ژم��وون��ی سیاسه‌تی چه‌واشه‌كارانه‌ی ئه‌مه‌ریكا و ڕۆژئاوای به‌رژەوه‌ندیخوازدان ،ئ �ه‌وان ڕۆڵێكی گرنگ ل�ه ب�ڵاوب��وون �ه‌وه‌ی ئه‌مجۆره دی��اردان�ه‌دا ده‌گێڕن ،تا بتوانن وزه و توانای به‌رگری و به‌رهه‌ڵستكارانه‌ی مرۆڤه ژێرده‌سته‌كانی ئه‌م واڵتانه الواز و سست بكه‌ن و كۆنتڕۆڵی مێشك و جه‌سته‌یان بكه‌ن. كرانه‌وه‌ی چه‌واشه و بێسه‌روبه‌ره‌ی
ئ�ه‌م كۆمه‌ڵگایانه به ڕووی جیهانی س��ه‌رم��ای��ه‌داری��ی��دا ،ف �راوان�ترك��ردن��ی كۆمۆنیكه‌یشن به‌هۆی سه‌ته‌الیت و ئینته‌رنێته‌وه ،ه�ه‌روه‌ه��ا كردنه‌وه‌ی ده‌ی��ان و س �ه‌دان مه‌لها و قومارخانه و هۆڵی ئاهه‌نگ و سه‌ما و دانس و دیسكۆكان له‌مجۆره كۆمه‌ڵگایانه‌دا، ك���ه ب���ه داخ�����راو و م��وح��اف��ی��زك��ار نارسابوون ،فاكته‌رێكن بۆ شڵه‌قاندن و وه‌رچه‌رخانێكی به‌د و نێگه‌تیڤانه
به‌ره‌و هه‌ڵدێر و هه‌ره‌سهێنانی ئاكار و ئه‌خالقی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و پ�ه‌روه‌رده‌ی��ی تاك و خێزان و دواجار سه‌راپای كۆمه‌ڵگا. له واڵتی عێراقیشدا ،ئه‌م دیاره‌یه ه�ه‌ب��ووه و وه‌ك��و گشت كۆمه‌ڵگا و واڵت و نیشتامنه‌كانی دیكه‌ی سه‌ر ڕووی زه‌وی ،ئێره‌ش به‌ده‌ر نه‌بووه له‌م دیارده‌یه و ژنانێك هه‌بوون خه‌ریكی له‌شفرۆشی بوون و پیاوان و ماڵگه‌لێك هه‌بوون كه سه‌رقاڵی ئه‌م كاره بوون و به ب�ه‌دن��او و ق��ێ��زه‌ون ناوبانگیان په‌یداكردووه ،بۆیه ناوبه‌ناو كوژراون و له‌ناوبراون (به‌تایبه‌ت له كوردستان). دواجار ڕووی له كه‌مبوونه‌وه كردووه و ئه‌گه‌ر هه‌بووبێت زۆر به نهێنی بووه، ئه‌وه‌نده به‌رباڵو نه‌بووه كه شاره‌كانی كوردستان به‌دناوی و ناوزڕانی پێپه‌یدا بكه‌ن ،وه‌ك��و چ��ۆن زۆرێ��ك له شاره ناوداره‌كانی واڵتانی عه‌ره‌بی و ده‌ر و دراوسێكامنان هه‌یانبووه. ب�����ه‌اڵم ل���ه ده‌م و وه‌خ��ت��ی دیكتاتۆره‌كه‌ی به‌غدادا ،هه‌وڵێكی زۆر ده‌درا كه ژم��اره‌ی باڕ و یانه و هۆڵی سه‌ما و دانسه‌كان له عێراقدا به‌ره‌و زیادبوون بربێت ،بۆ ئ�ه‌وه‌ی گه‌نجان له سیاسه‌ت دووربخاته‌وه و له‌كاتی جه‌نگی عێراق ـ ئێراندا هه‌ست به خه‌مۆكی و بێزارییه‌كی ئه‌وتۆ نه‌كرێت.
10 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
خودسێنته‌ری و خودپه‌سه‌ندیی ئێمه كۆمه‌ڵناسی ئێرانی ،حه‌سه‌ن نه‌راقی ،له كتێبه‌كه‌ی خۆیدا به ناوی (بۆچی چاوه‌ڕوان وه‌ستاوین؟) باسی كێشه ناوخۆییه‌كانی جڤاتی ئێرانی كردووه .من له ڕاستییدا كه ئه‌و كتێبه‌م خوێنده‌وه ،بۆم ده‌ركه‌وت به‌شێكی زۆر له گرفته‌كانی ئه‌وێش په‌یوه‌ندیی دانه‌بڕوایان به ئێمه‌وه هه‌یه ،بۆیه من وه‌ك ئه‌ركێكی ئاكاریی له‌م شوێنه‌دا پێم باشبوو له‌باره‌ی خۆپه‌سه‌ندی ئێمه و به سێنته‌ركردنی خۆمانه‌وه ناوی ئه‌م پیاوه بهێنم. یه‌كێكی تر له گرفته‌كانی ئێمه مه‌سه‌له‌ی خۆكردنه سێنته‌ره و دانه دواوه‌ی ئه‌وانی تره ،به واتایه‌كی تر، ئێمه هه‌موو كه ده‌كه‌وینه قسه و باس له خۆمان ده‌كه‌ین ،زۆر له خۆ ڕازی و خۆپه‌سه‌ندین و له هه‌موو كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌یه‌ك ،له باره‌ی هه‌ر بابه‌ت و توانایه‌كه‌وه كه قسه بكرێ، هه‌مووان له هه‌وڵی ئه‌وه‌داین كه ئاڕاسته‌ی گفتوگۆ و باسوخواسه‌كان به‌الی خۆماندا ڕابكێشین. هه‌مووان وه‌ك عه‌لی زه‌ڵمی ده‌ڵێت( :ده‌مانه‌وێ خاوه‌ن حیكایه‌ت بین ،نه‌ك ڕووداوه‌كامنان بۆ بگێڕنه‌وه) .هه‌موو سه‌روه‌ری و شانازییه‌كان به خۆمانه‌وه په‌یوه‌ست ده‌كه‌ین و ئه‌وانی تری لێ بێبه‌ش ده‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر كێشه‌یه‌ك یان كه‌موكورتییه‌ك هه‌بێت ،له ده‌ره‌وه‌ی خۆمانه‌وه لێی ده‌ڕوانین و هه‌رچی سه‌روه‌ری هه‌یه ئیرت هی ئێمه‌یه و نابێت گومانی لێبكه‌ین. ئه‌م خه‌یاڵ سازییه‌كه ئێمه بۆ خۆمامنان دروستكردووه ،نیشانه‌ی شكستی ڕیاڵیتی و ئه‌و واقیعه تاڵه‌یه كه ئه‌گه‌ر وه‌ك خۆی بیبینین، ده‌بێت هه‌رچی ته‌ون و شانازیی چنینی ناڕاست و وه‌همین ،هه‌مووی هه‌ڵبوه‌شێنینه‌وه! كه له ڕاستییدا توانای ئه‌وه‌شامن نییه .ئه‌گه‌ر هه‌موو خاوه‌نی سه‌روه‌ری و ڕووداوخوڵقێن بین ،ئه‌ی كۆمه‌ڵگا بۆچی كێشه‌كانی تا دێ زیاد و مه‌ترسیدارتر ده‌بن؟ ئه‌م هه‌موو مرۆڤه له خۆ ڕازییانه بۆچی ناتوانن له‌م كۆمه‌ڵگایه‌دا ڕێگه له نه‌مانی ئاسووده‌یی بگرن؟ كۆن وتوویانه :ئه‌گه‌ر هه‌مووان ئاغا بن ئیرت كێ ئاوی ئه‌سپه‌كان بدات؟ ئه‌گه‌ر ئێمه‌ش هه‌موو خودپه‌سه‌ند بین ،ئه‌ی كێ ده‌مێنێته‌وه هه‌ڵوێست له‌سه‌ر خود وه‌ربگرێت .ئه‌گه‌ر هه‌موو ڕووداوخوڵقێنین بۆچی تا هه‌نووكه خاوه‌ن هیچ ڕووداوێك نین؟ ئه‌مانه وامان لێده‌كه‌ن به خۆماندا بچینه‌وه و به خۆمان بڵێین: كه له ڕاستییدا نابێت ته‌نیا خۆمان به به‌رهه‌مهێنی شانازی و نه‌مرییه‌كان بزانین. به‌ڕاست بۆچی ئه‌وه ناكه‌ین؟
یه‌كێكی تر له‌و دیاردانه‌ی ئێستا له‌ناو كۆمه ڵگه‌ی كوردییدا به‌دی ده‌كرێت، تان ه و توانجی ڕه‌گه‌زی نێرینه‌یه لە ڕه‌گه‌زی مێ ،هۆكار و كاریگه‌ریی ه نێگه‌تیڤه‌كانی ئه‌م دیارده‌یه‌ش ،ڕا و بۆچوونی جیاوازی له سه‌ره .هه‌ندێك پێیان وای ه كچان خۆیان هۆكارن و هه‌ندێكیش ده‌ڵێن :ئه‌م ه ڕه‌فتارێكی ناشیرینه و له‌سه‌ر كه‌سیه‌تی كوڕان دەکەوێت و نامتمانه‌ییش بۆ كچان به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت.
«زۆرجار بێزاریان كردووم ،به‌اڵم هیچ كاردانه‌وه‌یه‌كم نه‌بووه»
كوڕان ده‌ست ل ه توانج هه‌ڵناگرن راپۆرت :ئاراس ڕە‌فیق
«ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده ك��ۆم�ه‌ڵ��گ��ا ئ�ه‌م دیارده‌یه‌ی پێ هه‌زم ناكرێت ،به‌اڵم كوڕان چێژی تایبه‌تی لێوه‌ر ده‌گرن»، ئه‌مه بۆچوونی لوقامن سه‌ملانه ،كه ته‌مه‌نی هه‌ژده‌ساڵه و خوێندكاره له شارۆچكه‌ی سه‌یدسادق ،ئه‌و هۆكاری ئ�ه‌م دی��ارده‌ی �ه ده‌گێڕێته‌وه بۆ ئه‌و بۆشاییه گه‌وره‌یه‌ی كه الی هه‌ردوو ڕە‌گه‌ز دروست بووه ،ده‌ڵێت :گرێیه‌كی ده‌روونی له‌ناودڵتدا دروست ده‌بێ له ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كارییدا ،وه‌كو مێینه‌یه‌ك سه‌یری كچان ده‌كه‌یت نه‌ك مرۆڤ. ته‌ژنه جەمال كچێكی بااڵپۆشه
و دانیشتووی شارۆچكه‌ی خورماڵ ه ،له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێت «هۆكاری ئه‌م دی��ارده‌ی �ه ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه بۆ شێوازی جلوبه‌رگی ئافره‌تان له‌م سه‌رده‌مه‌دا، كه زۆر سه‌رنجڕاكێشن ،ئه‌و ده‌ڵێت: هه‌رچه‌نده من تائێستا ڕووب��ه‌ڕووی ه��ی��چ ح��اڵ �ه‌ت��ێ��ك��ی ل���ه‌و ش��ێ��وه‌ی�ه نه‌بوومه‌ته‌وه ،به‌اڵم به دیارده‌یه‌كی زۆر دزێوی ده‌زانم و تووشی شڵه‌ژان ده‌بم، ئه‌گه‌ر بێت و به‌رانبه‌رم بكرێت» . ش��ۆخ��ان ئ�ه‌ح��م�ه‌د ،دانیشتوی ش���اری سلێامنییه و خ��وێ��ن��دك��اری ئاماده‌ییه ،ئه‌وپێی وای �ه «ده‌كرێت له كۆمه‌ڵگایه‌كی دواكه‌وتووی وه‌كو ئێمه‌دا ئه‌و دیاردانه هه‌بن ،چوونكه نه‌بوونی مامه‌ڵه‌یه‌كی دروس��ت بۆ ئاشنابوونی هه‌ردوو ڕە‌گه‌ز ،هۆكاره بۆ
ئه‌م دیارده‌یه ،من تائێستا چه‌ند جارێك له‌ناو بازاڕ ،یان له ڕێگای خوێندنگه، ڕووب�ه‌ڕووی ئه‌ودیارده‌یه بوومه‌ته‌وه، هه‌رچه‌نده زۆرجار بێزاریان كردووم، به‌اڵم هیچ كاردانه‌وه‌یه‌كم نه‌بووه». چاوه‌ڕوان هه‌ڵه‌بجه‌یی ،چاالكوانی ب��واری مافی مێینه ،پێیوایه ئه‌مه له نابه‌رپرسیارییه‌وه په‌یدا ده‌بێت ،كه ئه‌مه «ڕێزیش كه‌مده‌كاته‌وه له نێوان تاكه‌كاندا .ڕێزگرتن له تاك له هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌كدا پێویسته هه‌بێت و تاك، به تایبه‌ت مێ ،الی ئێمه وه‌ك پێویست ڕێزی لێناگیرێت و هه‌ر جلوبه‌رگێك، ی��ان شتێك ل �ه‌ب �ه‌ر ب��ك��ات ،توانجی ل��ێ��ده‌درێ ،كه ئه‌مه مانای نه‌بوونی هوشیاری و ڕۆشنبیرییه .كوڕان هه‌رگیز ده‌س��ت له‌م ك��اره هه‌ڵناگرن ،چونكه
كۆمه‌ڵگا داخراوه و شێوازێكی تر نیی ه بۆ گوزارشتكردنی شته تایبه‌تییه‌كانی كوڕان بۆ كچان». ڕێ���ب���وار م��ح��ه‌م��ه‌د ده‌ڵ��ێ��ت: «ئه‌مه‌دیارده‌یه‌كی زۆر قێزه‌ونه ،دیاره ئه‌م دیارده‌یه ته‌نها له‌ناو گه‌نجاندا ب �ه‌دی ناكرێت ،به‌ڵكو هه‌ندێ له‌و كه‌سانه‌ش ده‌گرێته‌وه كه چوونه‌ته پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیرییه‌وه ،چه‌ند جار چاوم لێبووه پیاو توانجی له ئافره‌ت داوه و ڕووب��ه‌ڕووی قسه‌ی ناشیرین بووه‌ته‌وه له‌الیه‌ن ئافره‌تانه‌وه ،یان هه‌ندێك ج��ار ئه‌مه ده‌بێته هۆی له خشته‌بردنی هه‌ندێك ئافره‌ت و ڕووداوی خراپی لێده‌كه‌وێته‌وه». هێمن ئه‌حمه‌د كوڕێكی شه‌رمنه و پێی وایه ئه‌مڕۆ ئه‌و شێوازی جله‌ی
كه كچان هه‌ڵیده‌بژێرن زۆر كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كوڕان هه‌یه و ته‌نانه‌ت شه‌رم ده‌تگرێ سه‌یری بكه‌یت .كوڕانیش هیچیان نییه ته‌نیا ئ�ه‌وه نه‌بێت له ڕێگه‌ی ئه‌م توانج و قسانه‌وه خۆیان خاڵی ب��ك�ه‌ن�ه‌وه .هێمن ده‌شڵێت: «كوڕان هۆكار نین ئه‌وه‌نده‌ی كچان ه��ۆك��ارن» ب��ه‌اڵم ك��وڕی به ڕەوش��ت هیچكات ئاماده نییه له‌گه‌ڵ بوونی ئه‌مانه‌شدا توانج و تانه و قسه‌ی خراپ به‌رانبه‌ر كچان ،له بازاڕ و شوێنه گشتییه‌كان ،ده‌رببڕێت. كه‌واته ده‌بێت له جیاتی ئه‌وانه، هەوڵى كرانه‌وه و ڕێگه‌ی باشرت بۆ نزیكبوونه‌وه و له یه‌كرت تێگه‌یشتنی كوڕان و كچان بدرێت ،نه‌ك توانج و قسه‌ی خراپی كوڕان.
مادده هۆشبه‌ره‌كان ئاسایشی لۆژیكی كورد ده‌خه‌نه مه‌ترسییه‌وه
عه‌لی حاجی زه‌ڵمی كاتێك پێشكه‌وتن له دونیای ئه‌مڕۆدا بواره‌كانی ژیان ده‌گرێته‌وه ،ئه‌م پێشكه‌وتنه بۆ كورد ده‌بێته جۆرێك لە پێشكه‌وتن له میكانیزمی چه‌وساندنه‌وه‌دا ،كه ڕاسته‌وخۆ واڵتانی داگیرکەر له دژیدا به‌كاری ده‌هێنن، ئه‌مڕۆ تاكی كورد له هه‌موو كاتێك زیاتر ئاسایشی ژیانی له مه‌ترسیدایه ،ئه‌گه‌ر له ڕاب���وردوودا تایبه‌تكاری مێژوویی و جوگرافی و كولتووری زمامنان ژێرپێ خرابێت ،ئه‌وا ئه‌مڕۆ پێشكه‌وتنی مه‌كر و فریوی سیاسییانه‌ی واڵتانی داگیرکەر زۆر دیبلۆماسییانه و زۆر نامۆڕاڵییانه ئاسایشی خۆراك و لۆژیكی كوردیان خستووه‌ته ژێر مه‌ترسیه‌وه ،قۆناغه‌كانی سڕینه‌وه‌ی هۆش و زانیاری و ئاگاهی كورد ڕابوردوویان درێ���ژە ،ب��ه‌اڵم هیچ ك��ات وه‌ك��و ئێستا
هه‌ست و لۆژیكی كورد نه‌خراوه‌ته به‌ر نه‌شته‌ری برینداركردن و كوشنت ،مادده هۆشبه‌ره‌كان چه‌كی به‌هێز و سرتاتیژی ده‌سه‌اڵتدارانی كوردستانی ڕۆژهه‌اڵته ،ئه‌م چه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی به‌رین ڕووب �ه‌ڕووی ئاواییه دووره‌ده‌س��ت و مه‌نزڵه دوور له خزمه‌تگوزارییه‌كانی ك��ورد كراوه‌ته‌وه، كه ده‌كرێت لێره‌دا مه‌ترسییه‌كانی ئه‌و ماددانه كه به‌شێوه‌یه‌كی سیستامتیكی له كوردستانی ڕۆژهه‌اڵتدا كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت ،به چه‌ند خاڵێكی كورت ڕوون بكه‌ینه‌وه ،كه له ڕاستییدا ئه‌مڕۆ مادده هۆشبه‌ره‌كان له ئه‌مریكای التین و ئاسیای ناوه‌ڕاستدا زۆرت��ری��ن ڕە‌واج��ی هه‌یه و بازرگانییان پێوه ده‌كرێت ڕووه‌و دنیای واڵتانی پێشكه‌وتوو ،كوردستانیش ئێستا پردێكی به‌هێزه بۆ گواستنه‌وه‌ی ئه‌و ماددانه ل ه ئاسیای ناوه‌ڕاسته‌وه به‌ره‌و ئه‌وروپا ،ئه‌مڕۆ دزه‌كردنی ئه‌و ماددانه له كوردستانی ڕۆژهه‌اڵته‌وه زۆر هه‌ستیارانه كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت ،ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی ئێران له بایه‌خی كرده سه‌ربازییه‌كانی دژی كورد كه‌م كردبێته‌وه ،ئه‌وا گرنگی ته‌واو ده‌دات به كوشتنی لۆژیكی كورد، به‌هۆی بێ هه‌ده‌ركردنیان له ژیان ،ئه‌مه‌ش گرنگرتین مه‌ترسییه‌كانی ئه‌و بواره‌ن به كورتی: 1ـ مه‌ترسی سیاسی :تاریكرتین بێ ئاگایی سیاسی ئێستا له نێو نه‌وجه‌وانانی
كورددا له بره‌ودایه ،چونكه ئه‌و ماددان ه و ه�ه‌وڵ��دان بۆ به‌ده‌ست هێنانیان له سه‌رچاوه نافه‌رمییه‌كانه‌وه وه‌های كردووه كه هیچ ئوستانێكی كوردیی جموجۆڵی سیاسییانه‌ی تێدا ن �ه‌م��اوه ،به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه لە نێوه‌نده‌كانی خوێندن و ئامۆزشگاكان و زانكۆكان ،مه‌یلی مادده‌ی ه��ۆش��ب�ه‌ر جێگه‌ی مه‌یلی سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی گرتووه‌ته‌وه. 2ـ مه‌ترسی زانستی و په‌روه‌رده‌یی: زانكۆی كوردستان له سنه ،یه‌كه‌م زانكۆی ئێرانه بۆ دواكه‌وتویی و له هه‌مانكاتدا پێشكه‌وتوترینیانه له موعتاد بوونیان
به‌مادده‌ی هۆشبه‌ر به‌تایبه‌ت له‌ناو كچاندا، ئه‌وماددان ه زۆر به ئاشكرا به‌كاردێت و جێگه‌ی مشتومڕی زانستییانه‌ی گرتووه‌ته‌وه. 3ـ مه‌ترسیی كۆمه‌اڵیه‌تی :زۆرترین گرفتی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌نێو دادگاكانی ئوستانه كوردییه‌كاندا له بره‌ودایه ،كه ئه‌م گرفته شوێنی گرفته‌كانی تری گرتووه‌ته‌وه، كه جاران گرتووی سیاسی له كوردستاندا ف��ره ب��وون ،به‌ڵكو ئێستا ب�ه‌و هۆیه‌وه گرتووی ئ��اژاوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان وه‌ك كوشنت و دزیكردن و ناموس و .....هتد زۆر بووه ،كه‌زۆرینه‌ی ئه‌وانه‌ش له ئاكامی
مادده هۆشبه‌ره‌كانه‌وه‌یه. 4ـ مه‌ترسی ئابووری :به پێچه‌وانه‌ی سااڵنی حه‌فتاكان و هه‌شتاكان كوردستان له دواكه‌وتوترین ناوچه‌ی كشتوكاڵیی ئێرانه ،ئابووری ئه‌و ده‌ڤ �ه‌ره ئه‌مڕۆ له ئه‌ستۆی جوتیاران و الوانی كورددا نییه، به‌ڵكو چه‌ند كۆمپانیایه‌كی ئێرانی و بیانی هه‌ڵی ده‌سوڕێنن ،كه دوورن له مه‌چه‌كی ك��وردان ،كوردان كشتوكاڵ كردنیان هه‌ر له‌سه‌ر مۆدی كالسیكییه و پشكی خۆیان و خێزانیان به‌رهه‌م ناهێنن ،ئه‌مه‌ش ده‌رئه‌نجامی ڕاسته‌وخۆی بێهۆشبونی الوانه به‌و ماددانه‌وه ،كه هۆكاری ڕاسته‌وخۆن.
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
سیسته‌می دیموكراسی له رووی تیۆر و پراكتیكه‌وه (عێراق وه‌ك منوونه)
نزار ته‌یب هه‌ورامی چه‌مكی دیموكراسی وه‌كو زاراوه‌یه‌كی كۆن ،ل ه سه‌رده‌می ده‌وڵه‌ت ه شاره‌كانی یۆنان و ئه‌سیناو ه سه‌ریهه‌ڵداوه ،دیموكراسی وه‌ك��و وش ه پێكهاتوو ه ل ه دوو ب �ه‌ش ،له دوو وشه‌ی التینی ،یه‌كه‌میان (دیمۆس) به مانای جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك و (كراتیا) ب ه مانای ده‌سه‌اڵت ،پێكهاتوو ه . سه‌رچاوه‌ی دیموكراسی ك ه ئه‌سینای س�ه‌ده‌ی پێنجه‌می ( پ.ز )ه ،راسته‌وخۆ ئه‌و حوكم ه جێبه‌جێ ده‌كرا ،ب ه واتایه‌كی تر، گشت تاكه‌كانی خاوه‌نی مافن و هاوواڵتیان به‌شدارن ل ه كاروباری واڵتدا ،به‌شداریكردن له‌م سیسته‌م ه ب ه ئه‌ركی هاوواڵتی زانراوه نه‌وه‌ك ماف. له‌كاتێكدا ئه‌مڕۆ دیموكراسی ب ه شێوازی ناڕاسته‌وخۆ وات ه دیموكراسی نوێن هرایه‌تی، پیاد ه ده‌كرێت ،سهرهڕای ئه‌وه‌ی دیموكراسی ته‌نانه‌ت ل ه ئه‌سینای كۆنه‌و ه ته‌نها بۆ نیوه‌ی كۆمه‌ڵگا ب��ووه ،ن�ه‌ك زۆری��ن�هی ،ئه‌مه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی مافی ده‌سه‌اڵتداری ته‌نها بۆ ره‌گ��ه‌زی پیاوان ب��ووه ،نیوه‌كه‌ی دیكه‌ی كۆمه‌ڵگا ك ه ڕەگه‌زی مێین ه بوون ،هیچ جۆره مافێكی ده‌نگدانیان نه‌بووه. له‌كاتێكدا دیموكراسيی ئه‌سینای كۆن ب ه دیموكراسيی ڕاسته‌قین ه ناوده‌برێت، پێویست ه ره‌چ���اوی ئ���ه‌وه‌ش بكرێت كه سیسته‌می پ هرله‌مانی و مافی ده‌نگدان تا ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ ل ه واڵتانی ئه‌وروپا
ته‌نیا تایبه‌ت بوو به‌پیاوان ،سهرهڕای ئه‌مه‌ش هه‌ندێ واڵت��ی دیك ه ئ�ه‌م سیسته‌مه‌یان دره‌نگرت په‌سه‌ند كرد .بۆ منوون ه ل ه سوید ئه‌م سیسته‌م ه ل ه ( )1909 -1907ب ه تاقیكردنه‌وه، ل� ه ئه‌ڵامنیا ل � ه )1918دوای جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی په‌سه‌ندكران ،له‌م جۆره سیسته‌مه‌دا پێویست ه هه‌ڵبژاردنی گشتی ئازاد و راسته‌وخۆ و ل ه ڕێگه‌ی ده‌نگدانی نهێنییه‌وه ،ك ه گه‌ره‌نتیكاری ئه‌م سیسته‌مه‌یه، ئه‌نجام بدرێت .ك ه خودی ئه‌مه‌ش ل ه ره‌وتی پێگه‌یشتنی دیموكراسیدا هه‌تا ئێستاش جێگه‌ی گومانی زۆر به‌جێده‌هێڵێت ،به تایبه‌ت ل ه واڵتانی رۆژهه‌اڵتی ناو هڕاست، منوونه‌شیان عێراق ه ك ه تازه‌ترینی ئه‌و واڵت��ان�هی� ه زۆرت��ری��ن ملمالنێی سیاسی به‌خۆیه‌و ه ده‌بینێت. ل ه دوای شۆڕشی مه‌زنی به‌ریتانیا ل ه ساڵی ( )1688و سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی فه‌ره‌نسا ل ه ساڵی ( ،)1781هه‌مووكه‌س به‌م ئیمتیازه‌ی دیموكراسی نه‌گه‌یشت ،چونكه پێوه‌ر به‌الیه‌نی كه‌مه‌و ه هه‌بوونی دارایی و سامان بوو ك ه به‌پێی پێوه‌ری رێژەی باجدان دیاری ده‌كرا ،به‌م پێیه‌ش له‌و واڵتانه‌ی كه خۆیان به پێشه‌نگی دیموكراسيی پێشكه‌وتوو د هزانن ،ده‌نگی خه‌ڵك و به‌شداريی سیاسی ك ه ل ه پای ه بنچینه‌ییه‌كانی ئ �ه‌م جۆره سیسته‌م ه ده‌ژم��ێ��ردرێ��ت ،ل ه سه‌رخۆ و به‌كه‌موكووڕییه‌و ه فۆرمی گرت. پ��ێ��ش�تر ومت����ان ك�� ه ی��ۆن��ان��ی ك��ۆن س��ه‌رچ��اوه‌ی دیموكراسی ب���ووه ،ب �ه‌اڵم دیموكراسی ب ه هه‌موو شێوازه‌كانیه‌و ه له راستیدا الیه‌نگر‌ه جیددییه‌كانی ل ه دوای سه‌ده‌كانی ن��او هڕاس��ت ،وه‌ك جۆن لوك، مۆنتسكیۆ و رۆسۆ لێی ره‌شبین بوون ،رۆسۆ ل ه (گرێبه‌ستی كۆمه‌اڵیه‌تی)دا ده‌ڵێت: «هیچ ك��ات ل ه جیهاندا دیموكراسی به وات��ای راسته‌قین ه بوونی نه‌بووه ،چونكه به پێچه‌وانه‌ی سیسته‌می رسووشتییه‌وه
ك ه زۆرینه‌ی تاكه‌كانی گه‌ل بڕیارده‌ر و كه‌مین ه جێبه‌جێكار ب��ن ،زی��اد له‌مه‌ش مومكین نیی ه ك ه هاوواڵتیان هه‌موو رۆژێ بۆ پێكهێنانی لیژنه‌یه‌ك (شورا) و بڕیاردان ل ه ده‌وری یه‌كدیدا كۆببنه‌وه .هه‌ر بۆیه زانایان ئاگاداربوونه‌و ه ك ه حكومه‌ت له‌سه‌ر بنه‌مای زۆری��ن� ه جۆرێك ل ه سته‌مكاری به‌بوون دێنێت ك ه ب ه سته‌مكاريی زۆرینه له‌هه‌مبه‌ر كه‌مینه‌دا نارساوه .ئه‌رستۆش ئه‌م بابه‌ته‌ی ره‌چاو كردبوو ،ئامانجی كۆمه‌ڵگای سیاسی به به‌رژەوه‌نديی گشتی د هزانێت، نه‌ك به‌رژەوه‌نديی كه‌مین ه یان زۆرینه ،بۆیه گ هڕان بۆ چاره‌سه‌ر حكومه‌تی پێكهاتوو ه به پێی ڕای زۆرین ه ده‌سه‌اڵت بگرێت ه ده‌ست ،بۆ كه‌مینه‌ش ده‌رفه‌تی راده‌ربڕین بڕەخسێنن. ئ �ه‌وه‌ی كه په‌پوه‌ندی ب ه ده‌وڵه‌تی عێراقه‌و ه هه‌بێت ،ك ه هه‌رێمی كوردستانیش به‌شێك ه ل �ه‌و سیسته‌م ه سیاسییه‌ی كه حوكمڕانیی گه‌النی عێراقی پێده‌كرێت، پێكدێت ل � ه سیسته‌مێكی تێكه‌ڵ ه له حومكرانیدا ،له‌ڕووی ئیدارییه‌و ه فیدراڵییه و فیدراڵیش نییه ،چونك ه كاربه‌ده‌ستانی عێراق ب ه هیچ جۆرێك دان به‌م سیسته‌مه ئیدارییه‌دا نانێن ،ته‌نها ئ��ه‌وه‌ی هه‌یه ده‌ستووری عێراق ه پشتی پێ ببه‌سرتێت، ئه‌ویش ل ه كاتی الوازیی الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی عێراقدا كورد توانیویه‌تی به‌ده‌ستی بێنێت ل ه ده‌ستووری عێراقدا بیچه‌سپێنێت ،به‌اڵم ل ه ئێستادا ك ه الیه‌ن و پارت ه سیاسییه‌كانی عێراق رۆژ ل ه دوای رۆژ ب�ه‌ره‌و به‌هێزی ده‌چ���ن ،ل� ه ه��ه‌ر ئ��ان و ساتێكدا بێت ئه‌گه‌ری گۆڕینی ده‌ستوور و گ هڕانه‌وه‌ی بۆ پ هرله‌مان ل ه ئارادای ه و ئه‌م سیسته‌مه فیدراڵیی ه له‌رزۆك ه بكه‌وێت ه مه‌ترسییه‌وه و له‌ناو بربێت .الیه‌نێكی تر ئه‌وه‌ی ه تا ئێستا ته‌نها یه‌ك هه‌رێم جیابووه‌ته‌و ه له عێراق ك ه بچێت ه چوارچێوه‌ی هه‌رێمی فیدراڵییه‌وه ،ئ�ه‌وی��ش ته‌نها هه‌رێمی
كوردستانه ،ل ه حاڵه‌تی نه‌بوونی هه‌رێمی دیك ه ئه‌م سیسته‌م ه فیدراڵیی ه ده‌خاته ژێرمه‌ترسیی له‌ناوچوونه‌وه ،له‌الیه‌كی تره‌و ه ئه‌و سیسته‌م ه سیاسییه‌ی ك ه ئیداره‌ی ئه‌م فیدراڵییه‌ته‌ی پێده‌كرێت برییتی ه له سیسته‌مێكی دیموكراسيی نوێن هرایه‌تيی ته‌وافوقی ل ه نێوان الیه‌ن ه سیاسییه‌كان ،به‌اڵم ل ه ئێستادا ئه‌وه‌ی ل ه سیاسه‌ته‌كانی ئه‌مڕۆی حوكمڕانانی عێراق ده‌یبینین ،نزیكبوونه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق ه ل ه حوكمڕانيی تاكڕەوی و حوكمی ديكتاتۆری ،ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئه‌و كولتوور‌ه دیكتاتۆرییه‌ی كه پێشرت واڵتی گرتبووه ،كاریگه‌ری واڵتانی هه‌رێمی، ئ��اره‌زووی ده‌سه‌اڵتی تاكڕەوانه‌ی سه‌رۆك وه‌زی �ران��ی ئێستای عێراق ،قۆستنه‌وه‌ی الیه‌نی الوازی ب هرامبه‌ره‌كانی ل ه ئۆپۆزسیۆن و ركابه‌ریكردنی هه‌رێمی كوردستان بۆ الوازك��ردن و كۆنرتۆڵكردنی سه‌رتاپای جومگه‌كانی ده‌سه‌اڵت ل ه عێراقدا ،هه‌ر له و هزاره‌تی به‌رگرییه‌و ه تا ده‌گات ه و هزاره‌تی په‌روه‌رده. به‌پێی ئه‌و رۆشناییه‌ی خستامن ه سه‌ر سیسته‌می دیموكراسی و ئه‌و مه‌ترسيیانه‌ی له‌سه‌ر سیسته‌می حوكمڕانيی عێراقی هه‌یه ،ده‌گه‌ین ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ئه‌گه‌ر بێت و الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی عێراق سنوورێك بۆ حوكمی تاكڕەوانه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای ع��ێ�راق دان�ه‌ن��ێ��ن ،واڵت ب �ه‌ره‌و لێكرتازانی حوكمی دیموكراسیی ته‌وافوقی ده‌چێت ،دواجار دیكتاتۆرێكی دیك ه ده‌ست به‌سه‌ر ته‌واوی جومگ ه و الیه‌نه‌كانی كایه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراقدا ده‌گرێت ،ئه‌و دیموكراسییه ته‌وافوقیي ه الوازه‌ش كه‌هه‌یه ،له‌ناو ده‌چێت، هه‌رێمی كوردستانیش به‌شێكی سه‌ره‌كی ده‌بێت ل ه ئه‌گه‌ری ئه‌و زیان ه زۆره‌ی به‌ر سیسته‌می سیاسیی عێراق ده‌كه‌وێت ،ئه‌گه‌ر ل ه چوارچێوه‌ی عێراقێكی به‌زۆر به‌یه‌كه‌وه لكێرناودا مبێنێته‌وه.
مامۆستایانی زانكۆ و لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌كادیمی نه‌وشیروان حسێن سعید ل � ه ك��وردس��ت��ان��دا س���ه‌دان هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرامان هه‌ی ه له چه‌ندین ب��واری ج��ۆراوج��ۆردا ،ك ه زۆربه‌ی هه‌ر‌ه زۆریان وه‌كو مامۆستا ل ه زانكۆ حكومی و ئه‌هلیيه‌كاندا دام �ه‌زراون ،یان وانه‌بێژن، ژماره‌كه‌شیان ب��ه‌رد هوام ل ه هه‌ڵكشاندایه، ب �ه‌اڵم ئ��ه‌وه‌ی جێی سه‌رنج ه ئ�ه‌وه‌ی� ه كه هه‌مان هه‌ڵكشان نابینین ل ه ژماره و كوالیتی لێكۆڵینه‌و ه ئه‌كادیميیه‌كاندا. ج��ی��ا ل���ه‌و وت���اران���هی ك�� ه الوازي���ی لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌كادیمی ل ه زانكۆكاندا ده‌به‌ستنه‌و ه ب ه حكومه‌ت و و هزاره‌ت���ی خوێندنی بااڵ و زانكۆو ه (ك ه بڕێكی زۆر ل ه ڕاستييان تێدایه) ،ئێم ه ده‌مانه‌وێ له گۆشه‌نیگایه‌كی دیكه‌و ه له‌م گرفت ه بڕوانین و خودی مامۆستا و نه‌بوونی حه‌ماسه‌ت و عیشق بۆ لێكۆڵینه‌وه ،بكه‌ین ه ته‌وه‌ری باسه‌كه‌مان ،دی��اره به‌شێوه‌یه‌كی گشتی مامۆستای زان��ك��ۆ س��ێ ڕۆڵ���ی سه‌ره‌كی ده‌بینێت ك ه بریتین له :وانه‌وتنه‌وه ،كارگێڕی و به‌ڕێوه‌بردن و لێكۆڵینه‌وه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر كه‌مێك وردبینه‌وه ،ده‌گه‌ین ه ئه‌و ڕاستییه‌ی ك ه زۆربه‌ی مامۆستایانی زانكۆكانی هه‌رێم كار و چاالكییه‌كانیان چڕكردووه‌ته‌و ه بۆ خاڵی یه‌كه‌م و دووه‌م ،كه‌مرتین بایه‌خ به لێكۆڵینه‌و ه ده‌ده‌ن و وه‌كو كارێكی الوه‌كی لێی ده‌ڕوان��ن ،ئه‌گه‌ر بۆ ئ�ه‌و ه نه‌بێت كه پله‌كه‌یان به‌رزبكرێته‌وه ،ڕەنگ ه به‌شێك ل ه مامۆستایان پاش نووسینی ماسته‌رنامه
ی��ان تێزی دكتۆراكه‌یان ،هه‌رگیز به‌الی لێكۆڵینه‌وه‌دا نه‌چن. ڕەنگ ه ب هراوردكردنێكی كورت ل ه نێوان مامۆستایانی زانكۆكانی هه‌رێم و زانكۆ پێشكه‌وتووه‌كانی جیهان (به‌ریتانیا بۆ منوونه) تا ڕاده‌یه‌كی زۆر هاوكارمان بێت بۆ تێگه‌یشنت ل ه سستی و الوازيی ئاستی زانكۆكامنان، ل ه كوردستان به‌ده‌ستهێنانی دكتۆرا وه‌ك��و دوا ئامانج و كۆتايی ڕێگ ه ته‌ماشا ده‌كرێت ،بۆی ه هه‌وڵی زۆرك �ه‌س ته‌نها بۆ به‌ده‌ستهێنانی (دال)ه‌كه‌یه ،به‌اڵم لێره دكتۆرا سه‌ره‌تای ڕێگه‌ی ه و سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی گه‌شتێكی دوور و درێ���ژی زانستيی پڕ هه‌وڵ و ماندووبوونه ،ئ هوانه‌ش ك ه تاقه‌تی لێكۆڵینه‌وه‌یان نيیه ،ه�ه‌ر زوو ب �ه‌دوای ئیشێكی دیكه‌دا ده‌گه‌ڕێن ،چونك ه له‌وه ده‌گه‌ن ك ه مامۆستای زانكۆ واته چاالكيی به‌رد هوام ل ه بواری لێكۆڵینه‌وه‌دا .لێره خه‌م و خولیای زۆرب�هی مامۆستاكان هه‌وڵدانه بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی باشرتین كتێب و باشرتین بابه‌ت ل ه باشرتین ژۆرناڵدا ،به‌جۆرێك هه‌ست ب ه كێبڕكێیه‌كی ئاشكرا ده‌كه‌یت ل ه نێوان زانكۆكان و ستافی هه‌مان به‌شدا ،كه‌چی الی خۆمان زۆربه‌ی مامۆستاكان ب ه ساڵیش بابه‌تێك نانووسن ،به‌هۆی زۆر سه‌رقاڵبوونه‌وه ب ه وانه‌وتنه‌و ه و ئیشی كارگێڕی و ڕۆتینيیه‌وه، نه‌ك هه‌ر فریای لێكۆڵینه‌و ه ناكه‌ون ،به‌ڵكو زۆرج��ار ئاگاداری زانیاری و په‌ره‌سه‌ندنه نوێكانی بواره‌كه‌ی خۆشيان نین. لێره مامۆستایانی زانكۆ ڕۆڵێكی به‌رچاو ده‌گێڕن ل ه دامه‌زراندن و به‌ره‌وپێشربدنی خانه‌كانی بیركردنه‌و ه ( )Think Tankكه
حكومه‌ت ب ه بایه‌خه‌و ه كار له‌سه‌ر لێكۆڵینه‌و ه و پێشنیاره‌كانیان ده‌كات ،كه‌چی الی خۆمان ل ه جیاتی مامۆستایانی زانكۆ زۆرجار ده‌زگا و ناوه‌ند ه حیزبيیه‌كان به‌و كاره هه‌ڵده‌سنت ،كه دیاره ناتوانن ڕۆڵێكی ئه‌كادیمی سه‌ركه‌وتوو و بێالیه‌ن ببینن .ل ه ڕۆژئ���اوا تازه‌ترین ته‌كنۆلۆژی و ئایدیا و مه‌عریف ه سه‌ره‌تا له زانكۆكانه‌و ه سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن ،كه‌چی الی ئێم ه زانكۆكان پاشكۆن و زۆرترین ئایدیا و جه‌ده‌ل ه فیكريیه‌كانیش له‌الیه‌ن كه‌سانێكه‌وه ده‌ورووژێ�ن�رێ���ن ك� ه ل� ه ده‌ره‌وه‌ی زانكۆ (زانكۆكانی هه‌رێم) كار ده‌كه‌ن ،ته‌نانه‌ت ل ه شێوازی كات به‌ڕێوه‌بردنیشدا (Time )managementه �ه‌س��ت ب ه جیاوازیيه‌كی گهوره ده‌كرێت ،ل ه به‌ریتانیا مامۆستا تا ئێواره ل ه زانكۆی ه و ته‌نانه‌ت كتێبخانه‌كه‌شی هه‌ر ل ه زانكۆدایه ،ئه‌و ماوه‌یه‌ی له‌وێ ده‌مێنێته‌وه جگ ه ل ه وانه‌وتنه‌وه ،خه‌ریكی خوێندنه‌و ه و لێكۆڵینه‌و ه و كاری ئه‌كادیمیيه ،ك ه ده‌چێته ماڵه‌و ه پشوو ده‌دات و سه‌یری ته‌له‌فیزیۆن ده‌كات ،یان ڕۆمانێك ده‌خوێنێته‌وه ،كه‌چی الی خۆمان ب ه پێچ هوانه‌وه ،زۆربه‌ی مامۆستایان پاش وانه‌وتنه‌و ه كاته‌كه‌یان ب ه قسه‌كردن و چا خواردنه‌و ه به‌سه‌ر ده‌به‌ن (له‌م خاڵه‌دا ڕەنگه گله‌یی ل ه مامۆستایان نه‌كرێت ،چونك ه وه‌كو ئێر‌ه ئۆفیسی تایبه‌تییان بۆ دابین نه‌كراوه و ته‌نانه‌ت ل ه هه‌ندێ سكوڵ ب ه زه‌حمه‌ت كورسيیه‌كت ده‌ستده‌كه‌وێت له‌سه‌ری دانیشیت!) و شه‌ویش خه‌ریكی خوێندنه‌و ه و خۆئاماده‌كردن ده‌بن بۆ سبه‌ینێ ،به‌مشێوه‌یه ناتوانێت مافی ماڵ و منداڵیشی بدات و هاوسه‌نگی ل ه نێوان كاره‌كه‌ی ل ه زانكۆ و
ئه‌ركی ماڵه‌وه‌دا ڕابگرێت. ب ه كورتی ،ده‌بێت دان به‌و ڕاستیيه‌دا بنێین ،ك ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی و هزاره‌تی خوێندنی بااڵ و زانكۆكان به‌رپرسن ل ه به‌شێكی زۆری گرفته‌كانی خوێندنی بااڵ ،به‌شێكی به‌رچاویش ل ه مامۆستایانی زانكۆ كه‌مته‌رخه‌من و خۆشه‌ویستی و جدیه‌ت و حه‌ماسه‌تیان بۆ كاره‌كه‌یان نیيه ،هه‌ڵبه‌ت ه نكوڵی له‌وه ناكرێت ك ه ل ه زانكۆكانی كوردستاندا چه‌ند مامۆستایه‌كی به‌توانا و لێهاتوو و پڕ به‌رهه‌مامن هه‌ن ،به‌اڵم ڕێژەكه‌یان زۆر كه‌مه و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ب هراورد ناكرێن به‌و ژماره زۆر‌ه بێ به‌رهه‌مه‌ی ك ه زانكۆكانیان ته‌نیوه. بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م گرفت ه ده‌بێت و هزاره‌ت��ی خوێندنی بااڵ پالنی هه‌بێت و جگ ه ل ه به‌رنامه‌كانی «دڵنیایی جۆریی» و «زان��س��ت��خ��وازی ب�����ه‌رد هوام» ،ش��ێ��واز و میكانیزمی نوێ دابهێنێت و وابكات كه ب�ه‌رزك��ردن�ه‌وه‌ی مووچ ه زیاتر په‌یوه‌ست بكات ب ه لێكۆڵینه‌وه‌و ه نه‌ك ب ه وانه‌وتنه‌و ه و كاری به‌ڕێوه‌بردن و كارگێڕیيه‌وه ،ك ه زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری كاتی مامۆستا ده‌بات. هه‌روه‌ها پێویست ه بیر ل ه دابینكردنی ئه‌و پێداویستيیان ه بكاته‌و ه ك ه پێویست ه هه‌بن بۆ ئه‌وه‌ی مامۆستا بتوانێت لێكۆڵینه‌وه‌ی ب�ه‌رد هوام ئه‌نجام بدات ،وه‌كو دابینكردنی ئۆفیسی تایبه‌ت ب ه ه�ه‌ر مامۆستایه‌ك، ئه‌گه‌رنا ئ � هوا زانكۆ ن�ه‌ك ه�ه‌ر ناتوانێت پێشه‌نگ و چاوساغ بێت ،به‌ڵكو ده‌بێته پاشكۆ و سه‌ره‌نجام ل ه جیاتی خێر و خۆشی بۆ كۆمه‌ڵگه ،ده‌بێت ه سه‌ربار ،وه‌كو به‌شێك له داموده‌زگاكانی دیكه.
هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مریكا و كوردستان هاوكار عه‌بدوڵاڵ شێخ وه‌سانی ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن به دیوێكدا بۆ گۆڕانكاری له واڵتدا بكرێت ،ئه‌وه‌نده‌ش بۆ جوانكردن و نیشاندانی ڕووی جوانی واڵته‌كه به جیهانی ده‌ره‌وه و بۆ ێ هیچ ئاڵۆگۆڕكردنی ده‌س �ه‌اڵت به شێوازێكی ئاشتییانه و مه‌ده‌نییانه ب توندوتیژییه‌ك ،ده‌كرێت .الی هه‌مووان ئاشكرایه ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن له هه‌ر واڵتێك ،به مه‌به‌ستی گۆڕانكاری له حكومه‌ت و ده‌سه‌اڵتی ناوچه‌كه‌دا ده‌كرێت ،بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو هێز و ق�ه‌واره سیاسییه‌كان قه‌باره‌ی بنكه‌ی جه‌ماوه‌ریی خۆیان بزانن. ئه‌وه‌ی لێره‌دا مه‌به‌ستمه و حه‌ز ده‌كه‌م باسی بكه‌م له‌م كورته نووسینه‌دا، چه‌ند جیاوازییه‌ك ه له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردن له ئه‌مریكا و كوردستان .بێگومان زۆر ڕوون و دیاره كه ئه‌گه‌ر به‌راورد بكه‌ین له نێوان ئه‌مریكا و كوردستان ،ده‌بێت وه‌ك جیاوازیی ئاسامن و ڕێسامن سه‌یری بكه‌ین ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی پاڵی به منه‌وه نا بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م بابه‌ته بنووسم ،هه‌ڵبژاردنه جوانه‌كه‌ی ئه‌مریكا بوو ،كه چه‌ند به شێوازێكی مه‌ده‌نییانه به‌ڕێوه‌چوو ،بێ هیچ گیروگرفتێك ،له كاتێكدا ئه‌مریكا ڕووب �ه‌ڕووی گه‌وره‌ترین كاره‌ساتی رسوشتی (ساندی) ده‌بێته‌وه، به‌اڵم هه‌رگیز كاری نه‌كرده سه‌ر پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن ،دیاره هه‌ر كاتێك له كوردستان هه‌ڵبژاردن كرابێت ،ده‌سه‌اڵتدارانی واڵت زۆر به ته‌حه‌دداوه ده‌ڵێن: هه‌ڵبژاردنی كوردستان زۆر شه‌فافه ،وه‌ك واڵتانی جیهان. با دوور نه‌ڕۆین ،له‌م ڕۆژان �ه‌دا هه‌ڵبژاردنی ئه‌مریكا بۆ سه‌رۆكایه‌تی به‌ڕێوه‌چوو ،بۆیه حه‌زم كرد له چه‌ند خاڵێكی كورتدا چه‌ند جیاوازییه‌كی هه‌ڵبژاردن له ئه‌مریكا و كوردستان بخه‌مه ڕوو ،بۆ ئه‌وه‌ی بزانین ئێمه له كوردستان له كوێی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا خۆمانه ده‌بینینه‌وه: -1له ئه‌مریكا بانگه‌شه‌كردن زۆر به شێوازێكی ئ��ارام و له‌سه‌رخۆ به‌ڕێوه‌چوو ،بێ ئه‌وه‌ی كه‌س هه‌ستی به‌رامبه‌ر به وشه‌یه‌ك بریندار بكات، هه‌میشه پێشبڕكێ له‌سه‌ر پڕۆژه و به‌رنامه‌ی جوان بوو .به‌اڵم له كوردستان بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن بێ ناوزڕاندن و جنێو و شه‌ڕ و ئاژاوه نه‌بووه ،هه‌میشه به‌ڵێنی گهوره ده‌درێ��ت بێ ئه‌وه‌ی بیربكه‌نه‌وه كه له داهاتوودا ناتوانن جێبه‌جێیان بكه‌ن. -2ڕاهێنانی تاك له ئه‌مریكا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه سه‌روه‌ریی واڵت له هه‌موو شتێك گرنگرته ،ده‌نگدان به كاندیده‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای خزمه‌تكردن و به‌ره‌وپێشربدنی واڵت ده‌بێت ،به‌اڵم له كوردستان تاك له‌سه‌ر سیسته‌می به‌حیزبیبوون پ���ه‌ره‌وه‌رده ده‌كرێت ،وات�ه وا ڕاده‌هێرنێت كه ده‌ن��گ به حیزبه‌كه‌ی بدات ،ئه‌گه‌رچی ئه‌م حیزبه واڵت به‌ره‌و هه‌ڵدێر به‌رێت و هه‌رچی خێر و سامان و سه‌روه‌ریی واڵته به‌ره‌و ئاقارێكی ون به‌رێت ،به‌داخه‌وه له كوردستان به هۆی به‌حیزبیكردنی هه‌موو كایه‌كانی ژیانه‌وه ،نه‌توانراوه تاكی كورد هوشیار بكرێته‌و ه و له مانای هه‌ڵبژاردن تێبگات ،بۆ ئه‌وه‌ی به ئازادانه كاندیدی خۆی هه‌ڵبژێرێت. -3له ئه‌مریكا ڕۆشنبیریی تاك ب ه شێوه‌یه‌ك به‌رزه ك ه نه‌ك بۆ ته‌زویر و خروقات هه‌وڵنادات ،به‌ڵكو هه‌ر بیریشی لێ ناكه‌ته‌وه ،سهرهڕای بوونی سیسته‌می ئه‌لیكرتۆنی له هه‌ندێك ویالیه‌ت كه ناهێڵێت كه‌مرتین ته‌زویر و خروقات ڕوو بدات ،به‌اڵم له كوردستانی خۆمان خه‌ڵك خول و ڕاهێنانی بۆ ده‌كرێته‌وه له الیه‌ن هه‌ندێك له حیزبه‌كانه‌وه ،به‌شێوه‌یه‌ك الیان ئاساییه كه ڕكابه‌ره‌كه‌یان به هۆی ته‌زویر و خروقاتی گه‌وره‌و ه شكست پێ بهێنن .دیاره ئه‌مه‌ش زۆر دووره له هه‌موو سیسته‌مێكی هه‌ڵبژاردنی دیموكراسی. -4له ئه‌مریكا ته‌واوی خه‌رجیی بانگه‌شه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر گیرفانی خودی پاڵێوراوه‌كانه ،به‌اڵم له كوردستان هه‌موو خه‌رجیی هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌سه‌ر گیرفانی حكومه‌ته و پاره‌ی هه‌ژار و ڕه‌ش و ڕووتی واڵت بۆ بانگه‌شه و به‌خشینه‌وه له پێناوی به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگی زیاتر ،خه‌رج ده‌كرێت. -5له ئه‌مریكا كاتێك هه‌ڵبژاردن ده‌كرێت هه‌موو جومگه‌كانی حكومه‌ت گۆڕانكاری له شێوازی كاركردنیاندا ده‌كرێت ،به سرتاتیژێكی نوێ و شێوازێكی تازه خزمه‌ت به هاوواڵتیانی خۆیان ده‌ك�ه‌ن ،هه‌ر وه‌ك له هه‌موو دونیا هه‌ڵبژاردن بۆ گۆڕانكایی ڕیشه‌یی ده‌كرێت له سیسته‌می واڵت ،به‌اڵم دیسانه‌وه له واڵتی خۆمان هه‌ڵبژاردن به پێچه‌وانه‌ی واڵتانه ،به‌داخه‌وه له كوردستان هه‌ڵبژاردن ته‌نیا گۆڕینی ده‌موچاوه‌كانه و به‌س ،له‌شكرێك بۆ ده‌سه‌اڵت ده‌چێت ،به‌اڵم تۆزقاڵێك گۆڕانكاری له سیسته‌می واڵتدا به‌دی نایه‌ت ،واسیته و به‌فێڕۆدانی سامانی واڵت و گه‌نده‌ڵیی گشتی ،تا دێت ڕوو له زیادبوون ده‌كات. -6له ئه‌مریكا ئه‌و كاندیده‌ی شكستی هێناوه دان به شكستی خۆیدا ده‌نێت و به ڕۆحێكی زۆر له‌خۆبوردووانه پیرۆزبایی سه‌ركه‌وتن له ڕكابه‌ره‌كه‌ی ده‌كات و هاوكاری ده‌بێت له به‌ڕێوه‌بردنی واڵت ،ئه‌و كاندیده‌ی براوه‌یه به‌شێوازێكی زۆر جوان ڕێز له ڕكابه‌ره‌كه‌ی ده‌گرێت و هه‌رگیز په‌رواێزی ناخات له به‌ڕێوه‌چوونی واڵت ،به‌اڵم له كوردستان كاتێك كاندیدێك سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستدێنێـت و ئه‌وی تریان شكشت ده‌خوات ،كاندیده شكستخواردووه‌كه ده‌ستده‌كات به تۆمه‌ت به‌خشینه‌وه و زه‌مكردنی ،كار ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی شكست به سه‌ركه‌وتنی بهێنێت له به‌ڕێوه‌چوونی ده‌س��ه‌اڵت ،كاندیده سه‌ركه‌وتووه‌كه ته‌واو الیه‌نی شكستخواردوو په‌راوێز ده‌خات له هه‌موو حه‌ق و مافێكی ،به‌شێوه‌یه‌ك كه ل ه هه‌رچی داهات و سه‌رمایه‌ی واڵت هه‌یه بێبه‌شی ده‌كات. دی��اره خاڵی ب��ه‌راودی تر زۆرن ،ب�ه‌اڵم ئه‌م چه‌ند خاڵه به‌سه كه له وتارێكی ئاوا كورتدا ئاماژه‌ی پێ بده‌ین ،هیوام وایه له كوردستانیش ڕۆژێك بێت هه‌ڵبژاردنێكی شه‌فاف بكرێت و هه‌مووان به گیانێكی له‌خۆبوردووانه ئه‌نجامه‌كه‌ی قبوڵ بكه‌ن.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
نموونه‌ی دیموكراسيی كوردی داهاتوویه‌كی ڕه‌ش بۆ نه‌وه‌كامنان عه‌لی سیرینی كاره‌ساتێكی جه‌رگبڕە ،مرۆڤ بیر ل ه به‌رژەوه‌ندیی جگه‌رگۆشه‌كانی خۆی نه‌كاته‌وه ،له‌مه‌ش زیاتر ،كاره‌سات ئه‌وه‌ی ه ب ه هۆی حه‌ز ه جه‌سته‌ییه‌كانه‌وه، مرۆڤ ئاگای ل ه ئاینده‌ی خۆی و منداڵه‌كانی نه‌مێنێ .واڵتانی ئێم ه به تایبه‌ت كوردستان ،واڵتانی به‌رخۆرن، وه‌به‌رهێنانیان نییه ،ن ه پیشه‌سازیی ،نه كشتوكاڵێكی پێشكه‌وتوو ،ن ه ته‌كنه‌لۆجیا، هه‌ی ه و نیی ه نه‌وته‌كه‌ی ه ك ه به‌ره‌و نه‌مان ده‌ڕوا ،زۆریش بێویژدانان ه ب ه پاره‌یه‌كی هه‌رزان ،ب ه واڵتانی سه‌رمایه‌دار ه هڕاج كراوه ،ل ه ب هرامبه‌ردا ،زۆربه‌ی ئه‌م پاران ه ب ه ناوی خێزان ه ده‌سه‌اڵتداره‌كان و داروده‌سته‌كانیانه‌وه ،ده‌خرێت ه نێو بانكه‌كانی ڕۆژئاوا ،هه‌ندێكیشی ده‌كرێته دوو به‌ش ،به‌شێكیان بۆ به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری ڕۆژانه‌ی حوكمڕانی و ،موچه‌ی فه‌رمانب هران ،ئه‌وه‌ی تریان زۆر بێ ویژدانان ه ده‌درێت ه واڵتانی دونیا ،بۆ كڕینی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی ،ئه‌مه‌شیان هه‌ر دژی میلله‌تانی ناوچه‌ك ه به‌كار ده‌هێرنێته‌و ه بۆ زیاتر داپڵۆسین و كاولكردنی ژینگه‌ش ،به‌اڵم چی بنیاترناوه بۆ نه‌وه‌ی داهاتوو؟ چ پالنێك هه‌ی ه بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌كانی داهاتوو؟ بێگومان وه‌اڵمه‌كه‌ی هیچ! ل ه نیوزله‌ندا و ئوسرتالیاو ه بگره تا ئوروپا و كه‌نه‌دا و ئه‌مریكا ،واڵتانی ئاسیای ڕۆژهه‌اڵتیش ،هه‌رچی پاره و سه‌رمای ه هه‌ی ه ده‌یخه‌ن ه خزمه‌تی میلله‌ته‌كانیان و به‌شێكی زۆریش بۆ پالندانانی ئاینده‌یه ،ئه‌گه‌ر سه‌د ساڵ پێش ئێستا ،یان زیاتر یان كه‌مرت، كه‌سێكی ئه‌م واڵتان ه وێنه‌یه‌كی كێشابێت یان دوو وشه‌ی نووسیبێت ،یان ناوێكی هه‌بووبێ ،ئێستا مۆزه‌خانه‌یه‌كی بۆ كراوه‌و و ماڵ و حاڵه‌كه‌ی بووه‌ته شوێنێكی سه‌رنجڕاكێشی گه‌شتوگوزار، ڕۆژان ه سه‌دان ه هزار دۆالری پێ په‌یداده‌كرێ ،كورد كو‌لتووره‌كه‌ی له‌ناو چوو ،شوێنه‌وار و ده‌ستڕەنگینی فۆلكلۆره‌كه‌ی له‌م ( )22ساڵه‌ی دواییه‌د‌ا له‌ناوبردرا ،ده‌كرا ئه‌م سه‌رمایه نیشتامنیی ه بكرێت ه یاریده‌ده‌ری بودجه‌ی میلله‌ت ،كه‌چی ب ه پێچه‌وانه‌وه، بودجه‌كه‌ش دزرا ،خزمه‌تگوزاریه‌كانیش بوونه‌ت ه جێگای گاڵته‌وگه‌پی خه‌ڵك، ن ه ته‌ندروستی ،ن ه خوێندن ،ن ه ئاو و كاره‌با و ن ه ڕیگاوبامنان ،هیچی به سه‌ر هیچه‌و ه نيیه ،ل ه پێشه‌نگی كاره سه‌روه‌ریيه‌كانی «به‌ره‌ی كوردستانی» له ساڵی ( ،)1991دزینی كارگه‌ی مافوور، كارگه‌ی ڕسنت و چنین ،كاره‌با ،به‌نداوی بێخمه ،كارگه‌ی ئاسن و كارگه‌ی شیر و ...هتد بوو .فرۆشتنی شۆفڵ و گرێده‌ر و كه‌لوپه‌ل بوو ب ه ئێران و توركیا، «پێشمه‌رگ ه دلێره‌كانی شاخ» دایان ب ه خواردن و خورادنه‌وه‌ی هوتێل و چێشتخانه‌كانی هه‌ولێر و سلێامنی و دهۆك ،بێ گومان به‌شێكیش بۆ له‌شفرۆشه‌كان ته‌رخان كرا .تا ئێستاش دزین و فه‌رهودكردنی سامانی میلله‌ت به‌رده‌وامه ،میلله‌ت خه‌وتووه ،گشت خه‌ریكی تێركردنی زگ و گ هڕان به دوای حه‌ز ه جه‌سته‌ییه‌كانه ،كه‌س بیر ل ه ئاینده‌ی نه‌وه‌كامنان ناكاته‌وه ،ئایا ده‌سه‌اڵت به‌ئاگادێته‌و ه و دۆخه‌كه ده‌گۆڕێت؟ یان نه‌وه‌كامنان ده‌بن به كۆیله‌ی هه‌رزان وه‌ك به‌نگالدیشی و رسیالنكی؟ ئه‌مه‌یان گه‌وره‌ترین كاره‌ساته ل ه مێژووی كورد و گه‌النی وه‌ك كورد.
ئیدریس سیوه‌یلی بیست س��اڵ زی��ات��ره ل�ه هه‌رێمی كوردستان كورد موماره‌سه‌ی ده‌سه‌اڵت ده‌كات ،حكومه‌ت و په‌رله‌مان و سه‌رجه‌م ده‌زگاكانی ده‌وڵه‌تداری بوونیان هه‌یه ،به گوته‌ی هه‌ردوو حیزبی حوكمڕانیش بێت، هه‌رێمه‌كه‌مان په‌یڕەوی له سیتمێكی دیموكراسی ده‌ك��ات ،ئه‌گه‌ر سه‌رنج له
كۆیله‌كانی كتێب
هاورێ توانا مێرگه‌سه‌ری
ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی ئه‌و دوو حیزبه‌ش ب��ده‌ی��ت ،ن �ه‌ك ج��ارێ��ك ،به‌ڵكو ده‌ی��ان ج��ار ئ���ه‌وه‌ت ب��ۆ دووپ���ات ده‌ك �ه‌ن �ه‌وه كه هه‌رێمه‌كه‌مان ل ه دیموكراسیدا له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا منوونه‌ی نییه. به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێی تێڕامانه له‌و ماوه زۆره‌ی حوكمڕانیی ئه‌و دوو حیزبه‌دا س��اده‌ت��ری��ن خه‌سڵه‌تی دیموكراسی كه هه‌ڵبژاردن و ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌اڵته ،بوونی نییه ،به درێژایی ئه‌و ماوه‌یه هیچ هه‌ڵبژاردنێك له كاتی ئاسایی خۆیدا ئه‌نجام نه‌دراوه ،یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان له ( )1992دوو رۆژ له‌كاتی خۆی دواكه‌وت ،به‌اڵم دووه‌م هه‌ڵبژاردن بۆ په‌رله‌مان دوای سیانز ه ساڵ به‌ڕێوه‌چوو، سێیه‌میش كه‌مێك له كاتی خۆی دواكه‌وت، چواره‌میش تا ئێستا چاره‌نووسی نادیاره و هه‌رچه‌ند ماوه‌ی یاسایی زۆری نه‌ماوه
به‌اڵم هیچ ئاماده‌سازییه‌كی بۆ نه‌كراوه. یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له ( )2005ئه‌نجامدرا ،له سه‌رجه‌م پارێزگاكانی عێراق جگ ه له كه‌ركووك و هه‌رێم دووه‌م هه‌ڵبژرادن بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان كرا ،حكومه‌تی عێراق مانگی نیسانی بۆ ئه‌نجامدانی سێیه‌م هه‌ڵبژاردن دی��اری ك��رد ،به‌اڵم ل�ه هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ئه‌نجومه‌نه ئێكسپایه‌ره بێده‌سه‌اڵته‌كه ،به‌ناو له كاری خۆی به‌رده‌وامه ،ده‌سه‌التدارانی هه‌رێمیش گوێیان ل �ه ئه‌نجامدانی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ی پ��ارێ��زگ��ا خه‌واندووه. س �هی��ر ه دوو ده‌س��ه‌اڵت��داره‌ك��هی هه‌رێم به درێژایی بیست ساڵی رابردوو ده‌زگاكانی راگه‌یاندیان سیخناخ كرد ل �ه پ��ی��اه�ه‌ڵ��دان ب �ه دی��م��وك�راس��ی��دا ،وا
خۆیان وێنا ده‌ك��رد كه دیموكراسیرتین هێزی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسنت ،ئه‌مه‌یان ب ه شێوه‌یه‌ك ب��اس ده‌ك��رد كه گومان ده‌برا ئه‌مانه فریادڕەسی دیموكراسین، جیهان نه‌یتوانیوه منوونه‌یه‌كی ته‌واوی دیموكراسیامن نیشان بدات ،ئه‌وه یه‌كێتی و پارتییه ئه‌و ئه‌زمونه‌مان نیشان ده‌ده‌ن، بۆیه به له‌خۆبایبوونه‌وه باسیان له گواستنه‌وه‌ی ئه‌زمونه دیموكراسيیه‌كه‌یان ده‌كرد بۆ عێراق و واڵتانی دیكه‌ش. ب����ه‌اڵم ئێستا راس��ت��ي��ی ب��اڵ��ۆن�ه فوتێكراوه‌كه‌یان بۆ رایگشتی ده‌ركه‌وتووه، ئ��ه‌وان ن �ه‌ك دیموكراسی نین ،به‌ڵكو ناشتوانن وه‌كو دیكتاتۆره‌كانی ناوچه‌كه م��وم��اره‌س �هی �ه‌ك��ی چ��ه‌واش��ه‌ك��اران��هی دیموكراسی بكه‌ن ،ئاخر ده‌سه‌اڵتداره دیكتاتۆره‌كانی ناوچه‌كه ئ�ه‌گ�ه‌ر بۆ جوانكردنی وێنه‌ی خۆشیان بێت ،ناوێكی
بێ ناوه‌رۆكیش بێت ،هه‌ڵبژاردنه‌كان ل �ه‌ك��ات��ی خ��ۆی��دا ئ �ه‌ن��ج��ام ده‌ده‌ن، ده‌یانه‌وێت رووی دیكتاتۆریه‌تی خۆیان ب ه هه‌ڵبژاردنێكی ساخته و رووكه‌شی بشارنه‌وه ،ب �ه‌اڵم یه‌كێتی و پارتی ئه‌و ئه‌زموونه له دیكتاتۆره‌كانیش فێرنه‌بوون، هه‌ر بۆیه به درێژایی ماوه‌ی حوكمڕانيیان ن�هی��ان��ت��وان��ی س��اده‌ت��ری��ن خه‌سڵه‌تی دیموكراسی ،كه هه‌ڵبژاردنه له كاتی خۆیدا ،ئه‌نجامی بده‌ن ،چ جای ئه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنێكی پاك و دوور له فرت و فێڵ ئه‌نجام بده‌ن ،ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌س �ه‌اڵت��ی��ش بكه‌نه ك��ول��ت��وورێ��ك و س �ه‌ره‌ت��ای �ه‌ك ب��ۆ ره‌وان���دن���ه‌وه‌ی ترسی هه‌اڵیسانی ش �ه‌ڕی ب �راك��وژی ،ئه‌مه‌ش ناشیرنرتین وێ��ن�هی دیموكراسییه كه ده‌سه‌اڵتداری كورد پێشكه‌شی جیهانی كرد.
ئ �ه‌گ �ه‌ر دی��وێ��ك��ی ه��ۆگ��ری كتێب به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی چرایه‌كی داگیراساو ب ێ بۆ كۆاڵن ه تاریكه‌كانی ژیانی ئینسان و كۆمه‌ڵگا، ئه‌گه‌ر وه‌زیفه‌ی كتێب راماڵینی جه‌هل و ته‌شویقی مه‌عریف ه بێ ،ئ هوا رووی دووه‌می كتێب ئه‌گه‌ر هه‌ستیار نه‌بین ،به‌كۆیله‌بوونی خوێنه‌ر و شه‌یدایانی كتێبه ،چونك ه كاتێك تێكسته‌كانی ناو كتێب و هیوا خه‌یاڵیيه‌كانی و وه‌هم ه زۆر و زه‌به‌نده‌كانی له‌گه‌ڵ واقع ناسازێ ،ئه‌و كاته‌ی ته‌رجه‌م ه بوونی كتێب ل ه واقعی جه‌نجاڵی ژیانی رۆژانه ل ه چركه‌ساتی س �ه‌ره‌ت��اوه ،ل ه ته‌لیسمه سه‌حراوییه‌كانی به‌تاڵ ده‌بێته‌وه ،تێده‌گه‌ین ئێمه‌ی ئاڵوده‌ی كتێب چه‌ند ه كۆیله‌ین، كۆیله‌كانی كتێب هه‌ر ئه‌و خوێن هران ه نین ك ه ئیلهام ل ه تێكست ه ئایدۆلۆژییه‌كان ،یان رست ه دۆگامكانی وه‌رده‌گرن ،ئه‌وه‌ی لێره‌دا باسكراو ه وه‌ستانێكی گشتیی ه ل ه باره‌ی كتێب ه تیۆری و فیكرییه‌كان و په‌یوه‌ندی ئه‌م مه‌خلوق ه به‌واقعی رۆژانه ،سه‌ده‌ترین پرسیارێك لێره‌دا خوێنه‌ر‌ه جددیه‌كانی كتێب
ك ه ئاراسته‌ی خودی خۆیانی بكه‌ن ئه‌م پرسیاره‌یه » كتێب چیامن پێشكه‌شده‌كات؟ ئازادمان ده‌كات ل ه كۆتوبه‌نده‌كانی ژیانی كولتووری ،ترادیسیۆنی ژه‌نگگرتوو‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،واقعی ناهه‌مواری سیاسی، تێڕوانین ه دینییه‌كان ،یان ده‌ربازبوون ه له بڕوابوونێكی كوێرانه‌ی ب ێ پرسار و دوور ل ه رۆحی هیۆمانستی ب ه ناسۆنالیزمێكی ك��ول��ت��ووری ت��ا ئاستی راس��ی��زم؟ یاخود ده‌مانكات ب ه سۆفییه‌كی خه‌ڵوه‌تنشین و گۆشه‌گیرێكی ئه‌نتی خێزان و خه‌یاڵ پاڵوێكی دوور ل ه ژیانی واقعیی دابڕاو له ئازاره‌كانی كۆمه‌ڵگا و چوون ه ناو جیهانی یۆتۆپیا؟ له‌م چركه‌ساته‌دا قسه‌كردنی ئێمه تایبه‌ت ه ب ه ئاڵو‌ده‌بوو ه فیكرییه‌كانی كتێب، خوێنه‌ر‌ه ساده‌كانی ،رووی قسه‌كامنان ل هوانه نیی ه ك ه ده‌نووسن و تێكست به‌رهه‌مهێنن، تیۆر فڕ ێ ده‌ده‌ن ،به‌ڵ ێ ئ هوانه‌ی ئه‌وه‌نده‌ی سه‌رقاڵی گواستنه‌وه‌ی نیچ ه و تێگه‌یشنت ل ه هیگڵ و وه‌سفی فرانكفۆرتییه‌كانن،
ئه‌وه‌ند ه ل ه خه‌می نه‌قلی واقع بۆ سه‌ر كتێب و تێگه‌یشنت ل ه ده‌رده‌كانی كۆمه‌ڵگا و ریالیزه‌كردنی تیۆری خۆماڵیدا نین، ئیشكالیه‌تی ئ�ه‌و نوخب ه رووناكبیره‌ی ئێم ه نیشاندانی پێغه‌مبه‌ر بوونی (میشێل فۆكۆ) و (لیڤانیس شرتاوس) و (دێریداو)، ب ه كولتووربوونی رۆشنبیریی رۆژئاوایه بۆ كۆمه‌ڵگایه‌ك ك ه تیشكی رێنیسانس و رۆشنگه‌ری و ریفۆرمی دینی چه‌ند سه‌ده‌یه‌كی تری گه‌ره‌كه ،هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌م ه بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌م كولتوور‌ه كۆنزه‌رڤاتۆره‌ی ك ه ئه‌م نه‌زعه‌ی ه وه‌رناگرێت ،رووناكبیره‌كانی ئێمه‌ی كۆیله‌ی كتێب ئه‌وه‌ند ه ل ه خه‌می كتێبی كوردی و تێكستی كوردی و تیۆری تایبه‌ت ب ه خ��ۆی نیيه ،رۆژئ��اواگ� هرای��ی نوخبه‌ی رۆشنبیری ئێم ه گه‌یشتوو ه به ئاستێك ك ه بڵێین رزگاربوونی ئه‌م میلله‌ته ل ه قه‌یرانه‌كانی شووناس و سیسته‌می سیاسی و هۆشیاريی ده‌سته‌جه‌معیامن، به‌سرتاوه‌ته‌و ه ب ه ئاماده‌بوونی ت� هواوی (مارتن هایدگه‌ر) و (هێربێرت ماركۆ) له
ره‌خنه‌كردنی سه‌رجه‌م دیارده‌كانی ژیانی رۆژان���هی ئ�ه‌م كۆمه‌ڵگایه، دیاره ئاشكرای ه پیشه‌سازی وه‌رگێڕانی كتێب ل ه چه‌ند ساڵی راب���ردوودا، ب� ه تایبه‌ت فه‌لسه‌ف ه و فیكر و ئه‌ده‌ب ،ئه‌گه‌ر باشییه‌كه‌ی كرانه‌وه‌ی ناسیۆنالستی كوردی بێ ،به‌م دیوودا ده‌رخه‌ری هه‌ژاریی رووناكبیرامنان ه له دۆزینه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كانی كۆمه‌ڵگای ك��وردی و به‌رهه‌مهێنانی مه‌عریفه له‌باره‌یانه‌وه ،هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌م ه ل هوانه‌یه سه‌یر بكه‌وێته‌و ه ك ه ل ه سه‌رده‌می گڵۆبالیزه‌یشن و دنیای په‌یوه‌نديی جاڵجاڵۆكه‌یدا باسی تایبه‌مته‌ندبوون ب��ك��رێ ،ل � ه ك��ات��ی ئ��ام��اده‌ب��وون��ی مۆدێرن ه به‌م هێز ه گه‌وره‌ی هه‌یه‌تی ل � ه ئ��اراس��ت �ه‌ك��ردن��ی ك��ۆی ژیانی كۆمه‌ڵگاكان ،به‌اڵم له‌والی خه‌یاڵیشه ئیامن بێنین ب ه وڕێنه‌ی ناوكتێبه‌كان و به‌شداربین ل ه ریفۆرمێكی شمولی و ده‌ربازبوون ل ه قه‌یرانه‌كانی كۆمه‌ڵگا!
بچووكردنه‌وه‌ی كه‌سایه‌تی مسته‌فا بارزانی كارزان علی به‌مدوایی ه ناسیۆنالیستی ك��وردی و سیكۆال‌ری كورد قس ه له‌سه‌ر مسته‌فا بارزانی ده‌كه‌ن ،ڕەوتی قسه‌كان ل ه الیه‌ن پارتیه‌وه شێوازێكی وه‌رگرتوو ه به‌ره‌و ته‌قدیسكردن ده‌چێت ،ئه‌وانه‌ىش دژ ب ه مسته‌فا بارزانین، هه‌وڵ ده‌ده‌ن ل ه كارێزمايی ئه‌و كه‌سایه‌تیيه كه‌م بكه‌نه‌وه ،ئه‌م كورت ه نووسین ه له‌سه‌ر هه‌ردوو دیارده‌یه‌ك ه ده‌دوێ ،هه‌وڵ ده‌دات به‌رچاوڕوونیيه‌ك ده‌رباره‌ی ئه‌و كه‌سایه‌تییه ل ه مێژووی نوێی كورددا بخاته روو. له‌م نووسین ه باسی ملمالنێی هه‌مزه عه‌بدولاڵ و مسته‌فا ب��ارزان��ی ،ئیرباهیم ئه‌حمه‌د و مسته‌فا بارزانی ناكه‌م ،چونكه نووسینه‌ك ه تایبه‌ت نیی ه ب ه ژیانی نێوبراوان، به‌ڵكو نووسینه‌ك ه قسه‌كردن ه له‌سه‌ر ژیانی دوای مردنی بارزانی ،بارزانی له ژیانی سیاسيی خۆی هه‌میش ه كێشه‌ی له‌گه‌ڵ سكرتێر و مه‌كته‌ب سیاسيی پارتی هه‌بووه ،ل ه دوای مردنی بارزانی ،سیفه‌تی «نه‌مر»ی بۆ بارزانی زیادكرا و وشه‌ی «م �ه‌ال»ی لێكرایه‌وه ،مسته‌فا بارزانی له ژیانی خۆیدا ئه‌وه‌ی پێخۆش نه‌بووه ،له هه‌ر چوار ساڵی ئۆتۆنۆمی ل ه وه‌رگرتنی ه�ه‌ر پۆستێك دوور ب��ووه ،هه‌تا كاتێك هه‌ژار موكریاني ی نووسه‌ری كورد هێرش
ده‌كات ه سه‌ر گه‌نده‌ڵه‌كانی ئه‌وسا ،هانای بۆ بارزانی ب��ردووه ،ئه‌ویش وتوویه‌تی: «له‌و گه‌نده‌ڵكاران ه ڕزگارم بكه» .كه‌واته زیادكردنی سیفه‌تی نه‌مری له‌گه‌ڵ ،ێبازی بارزانی ل ه بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردستان، یه‌كناگرێته‌وه ،ب ه ڕاستی مسته‌فا بارزانی مه‌ال نه‌بوو ه و نه‌گه‌یشتۆت ه پله‌ی مه‌الیه‌تی، ئ�ه‌و ه كولتووری كورديی ه ئه‌و له‌قه‌به‌ی بۆ دروستكردووه ،هه‌رچه‌ند ه ب ه نیه‌تی جیاوازه‌و ه پاراستنی پارتی ئه‌و له‌قه‌به‌ی لێكردۆته‌وه. ئه‌و بۆ كورد خه‌باتی ك��ردووه ،به‌اڵم ڕەفتارێكی نامه‌ده‌نی و ناشارستانییه، فه‌رمانبه‌ر و قوتابی كورد ناچار بكرێ به خورتی به‌ره‌و م هزاری ئه‌و بربدرێ ،په‌شێو ب ه بیانیه‌كان ده‌ڵێت هه‌ر جێیه‌كی ئه‌و كوردستان ه بگری گ��ۆ،ی س�ه‌رب��ازی ونی كوردی لێیه ،بۆی ه بێ دوودڵی ده‌سك ه گوڵی خۆت ل ه هه‌ر شوێنێك دابنێ .با م هزاری بارزانی وه‌ك م� هزاری بوزا پیرۆز نه‌كرێ، چونك ه هه‌ر پیرۆزییه‌ك مرۆڤ پێی هه‌ڵسێ، نابێ ب ه زۆرلێكردن بێت ،خودا ل ه سه‌ر زاتی خۆی قه‌بووڵ ن�ه‌ك��ردووه ،ك ه په‌رسنت به زۆری بێت ،جا چۆن بۆ مرۆڤه‌كان قه‌بووڵی ده‌ك��ات؟ هه‌روه‌ها چۆن قه‌بووڵ ده‌كات ،ێزی خه‌ڵك بۆ سه‌ركرده‌كان بگات ه ڕاده‌ی په‌رسنت؟ پارتی ب ه نیازی بڵندكردنی بارزانی خه‌ریكی بچووككردنه‌وه‌ی بارزانییه،
ئ��ه‌وه‌ی ئ�ه‌و ده‌یكا بۆ مسته‌فا بارزانی ته‌واو پێچه‌وانه‌ی ڕێبازی بارزانییه ،چونكه ئه‌وه‌نده‌ی بارزانی ل ه ناخی خۆی و خه‌ڵك شۆڕشگێر ب��وو ،شۆڕشگێڕیی ل ه پارتی وه‌رنه‌گرتبوو ،به‌ڵكو هه‌رده‌م ل ه كێشه‌دا بوو له‌گه‌ڵ پارتی. ناسیۆنالیستی ك��ورد و سیكیۆالری كورد پاش «ئاشبه‌تاڵی ل ه شۆڕشی ئه‌یلول »1975له‌و ه په‌شیامن بووه‌وه ك ه بارزانیباوكی ڕۆحيی كورد بێت ،به‌ڵكو ئاشبه‌تاڵی ل ه شۆڕشی كوردستان كردووه. پێمخۆش ه ئ��ام��اژە ب ه دیارده‌یه‌كی گرینگ بكه‌م ،ك ه ل ه پاش دووركه‌وتنه‌وه‌ی بارزانی ل ه سه‌ركردایه‌تی شۆڕشی كورد بۆ یه‌كه‌مجار دیارده‌ی فره‌حیزبی ل ه ناو كوردی باشوور دروستبوو ،ل ه به‌ر ئه‌وه‌ی بارزانی نوێن هرایه‌تی شۆڕشێكی نه‌ته‌وه‌یی ده‌كرد و خۆشی له‌قه‌بی مه‌الی هه‌بوو و رۆڵی هه‌بوو ل ه دروستكردنی یه‌كێتی زانایانی كوردستان ،ل ه به‌ر ئه‌و دوو هۆیه ،حیزبی عه‌ملانيی كوردی كه‌وت ه دژایه‌تی ناسیۆنالیزم و ئیسالم .حیزبێكی وه‌كو كۆمه‌ڵ ه زۆر به زه‌قی دژایه‌تی ئه‌و دووه‌ی ده‌كرد ،پارتی خۆشی ته‌به‌نی ماركسیه‌تی كرد ،ئه‌و جۆره حیزبان ه ڕەخنه‌ی توندیان ل ه مسته‌فا بارزانی ده‌گ��رت ب�ه‌وه‌ی ئاشبه‌تاڵی ل ه شۆڕشێكی كورديی ته‌مه‌ن 14ساڵی ()1975-1961 كردووه ،ئه‌و حیزبانه‌ش ئاشبه‌تاڵیان كرد له شۆڕشێكی ته‌مه‌ن 14ساڵی ،كه‌وات ه له‌گه‌ڵ
بارزانی جیاوازيیان نه‌بوو. وه‌ك ومت���ان ،ب��ارزان��ی ه���ه‌رده‌م ل ه كێشه‌دا بوو له‌گه‌ڵ پارتی ،زۆرم پێ سه‌یر ب��وو ،تاڵه‌بانی ل ه هه‌ندێ كه‌ناڵ وتی: «بارزانی له‌گه‌ڵ هه‌ڵگیرساندنی شۆڕشی ئه‌یلول نه‌بوو» ،بۆ مێژوو ده‌ڵێم ئه‌مه دوور ه ل ه ڕاستيیه‌وه ،ل ه 12ی ئه‌یلولی 1961 مه‌كته‌بی سیاسيی پارتی به‌یاننامه‌یه‌كی ده‌رك��رد و سه‌ركۆنه‌ی شۆڕشی ئه‌یلولی كرد و ن��اوزه‌دی كرد ب ه یاخیبوونی چه‌ند ده‌ره‌ب �ه‌گ و ئاغایه‌ك ،ئه‌وساش ئیرباهیم ئه‌حمه‌د سكرتێری پارتی بوو ،تاڵه‌بانیش ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسيی پارتی بوو، به‌یاننامه‌كه‌ش ل ه كتێبی «چیا نه‌بێ كورد هیچ دۆستێكی نییه» هه‌یه .با جیاوازیی هزری وامان لێنه‌كات شتی پێچه‌وان ه بۆ یه‌كرت هه‌ڵبه‌ستین ،ل ه دوا كتێبی قانعی ف���ه‌رددا هێرشێكی توند ك �راوه‌ت � ه سه‌ر بارزانی ،له‌و هه‌وڵه‌ش پشت ب ه عیسا پژمان به‌سرتاوه ،هه‌روه‌ها رۆژنامه‌ی (به‌یان) یش باڵویكرده‌و ه ك ه ئه‌و كتێب ه ب ه پاڵپشتی ماددی تاڵه‌بانی و نه‌ژاد باڵوكراوه‌ته‌وه ،بۆیه لێره‌دا سێ تێبینی تۆمار ده‌كه‌ین: .1پژمان ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌ندی به مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی و جه‌اللییه‌كانه‌وه هه‌بووه ،ئه‌وه‌ند ه په‌یوه‌ندی ب ه بارزانیيه‌وه، نه‌بووه ،وێڕای ئه‌وه‌ش ،پژمان ساواك بووه نه‌ك شۆڕشگێڕ ،كه‌وات ه كوردێكی خۆفرۆش بووه.
.2پاره‌ی تاڵه‌بانی پاره‌ی هه‌ر تاكێكی عێراقی و كوردستانيیه ،بۆ ساغكردنه‌وه‌ی مێژوو ب ه قازانجی خۆی نابێت بیداته نووسه‌رێكی كوردی خۆفرۆش ،یان پیاوی ڕژێمی ئیرانی. .3پارتی ئێستا بۆت ه ئه‌ندام ل ه به‌ره‌ی سووننه‌ی سیاسی تاڵه‌بانی و یه‌كێتیش ئه‌ندامن ل ه به‌ره‌ی شیعی ،ئه‌و دوو به‌ره‌یه ل ه عێراق و كوردستان ل ه ملمالنێدان و له سووریاش ل ه ش �ه‌ڕدان ،بۆی ه ك ه پارتی و مه‌سعود بارزانی وه‌ك تاڵه‌بانی ته‌سلیم به ئیراده‌ی ئێران نابن ،ڕژێمی ئیران ئاماده‌یه له‌و ڕێگایه‌و ه شه‌ڕ ی ڕابردووی پارتی بكات. ئه‌وه‌ی ل ه الی من گرنگ ه شه‌ڕ ی هزری و ش�ه‌ڕی سیاسی ل ه سه‌ر درۆك��ردن بینا نه‌كرێت و ب ه درۆ نه‌چین ه ناو مێژووه‌وه ،با ئه‌وه‌ی باوك و باپیران ل ه پێشو كردوویانه، ئێمه‌ی نه‌وه‌ی نوێ نه‌یكه‌ین. بارزانی موڵكی هه‌موو ك��ورد بوو، ل� ه پ��اش ئاشبه‌تاڵ ته‌نیا ب� ه سیمبوڵی ناسیۆنالیسته‌كان ماوه ،ل ه پاش مردنی و ملمالنێی یه‌كێتی و پارتی و سێبه‌ره‌كانیان، بارزانی ته‌نیا ل ه سنووری ،ێكخستنه‌كانی پ��ارت��ی م��ای �ه‌وه ،چ��وون� ه ن��او م��ێ��ژوو به ته‌قدیسكردن و بێزراوكردنی سمبوله‌كانی نه‌ته‌و ه نابێت .مه‌رج نیی ه ئه‌و كه‌س ه هزری وه‌ك من بێت ،به‌اڵم دوور ل ه گه‌نده‌ڵيی ئیداری و ئابووری و ئه‌خالقی ،مێژووێكی له زهنی نه‌وه‌یه‌كدا دروستكردووه.
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
سه‌ركرده‌كانی كورد بۆچی ته‌زبیح ب ه ده‌سته‌و‌ه ده‌گرن و ده‌سته‌كانیان ده‌جوڵێنن؟
شه‌تاو پێنجوێنی سیاسه‌توان و پیاوانی سیاسی له هه‌ر كوێیه‌كی ئه‌م جیهانه بن ،له كاتی قسه‌كردندا جۆرێك له جوڵه‌ی ده‌ست و ئاماژەی جه‌سته‌یان هه‌یه ،له سیاسه‌توانێكه‌وه بۆ سیاسه‌توانێكی تر جوڵه‌كانی ده‌ست جیاوازه ،سیاسه‌توانی وا هه‌یه به باشی ده‌توانێ ده‌سته‌كانی كونرتۆڵ بكات ،هی واش هه‌یه ده‌ڵێی شه‌ڕ ده‌كات و مشت ده‌هاوێژێت. ژم��اره‌ی�ه‌ك ل�ه‌و سیاسه‌توانانه له هه‌ر جوڵه و ئاماژەیه‌كی ده‌سته‌كانیاندا مانایه‌كیان شاردووه‌ته‌وه ،هه‌ندێكیشیان شاره‌زان له كونرتۆڵكردنی ده‌سته‌كانیان ل��ه ك��ات��ی ت����ووڕەب����وون و وه‌خ��ت �ه ناخۆشه‌كانیاندا ،وه‌ك «بیل كلینتۆن» و «جان ئێف كەنەدی» سه‌رۆكه‌كانی
پێشووتری ئه‌مریكا كه هه‌ردووكیان به‌و ه نارسابوون كه له كاتی تووڕەبوونیاندا به ئاسانی كونرتۆڵی جوڵه‌ی ده‌سته‌كانیان ده‌ك���رد ،ئه‌گه‌رچی «ج���ۆرج ب��ۆش»ی س���ه‌رۆك���ی ئ �ه‌م��ری��ك��ا ب��ه راش��ك��اوی تووڕەبوون به جوڵه‌ی ده‌سته‌كانیه‌وه دیار بوو. له هه‌رێمی كوردستانیش گه‌رچی سیاسه‌توان و پیاوانی سیاسی زۆرن، به‌اڵم سیاسییه دیاره‌كان كه‌من ،بۆیه دوای چه‌ند ده‌ركه‌وتنیان له ته‌له‌فزیۆن، ی��ان ك��ۆب��وون �ه‌وه ج�ه‌م��اوه‌ری��ی�ه‌ك��ان، ب �ه ئ��اس��ان��ی ده‌ت��وان��ی��ت ل �ه جوڵه‌ی ده‌سته‌كانیان تێبگه‌ی و ده‌زان��ی كاتی قسه‌كردن چۆن ده‌ستیان ده‌جوڵێته‌وه. له كوردستان حیزبی وا هه‌یه زۆرینه‌ی س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی جوڵه‌ی ده‌سته‌كانیان بشارنه‌وه ،یان نه‌كا له‌كاتی
قسه‌كردندا ده‌س��ت ب��ۆ شوێنێكیان ببه‌ن ،یان شوێنێكیان بخورێنن ،ته‌زبیح به‌ده‌سته‌وه ده‌گ��رن ،ده‌توانی ن بڵێین ره‌نگه كه‌س ئه‌وه‌نده‌ی پیاوانی سیاسیی كورد ته‌زبیحی نه‌بردبێته ناو كۆشكی ده‌سه‌اڵتداران له پایته‌خته‌كانی جیهاندا، دوور نییه سیاسه‌توانه گه‌وره‌كانی جیهان ب��ۆ ی �ه‌ك �ه‌م ج��ار ته‌زبیحیان به‌ده‌ستی سه‌ركرده كورده‌كانه‌وه له كاتی قسه‌كردنیاندا بینیبێ ،ئه‌گه‌ریش پێیان سه‌یر نه‌بووبێ بۆ چركه‌یه‌كیش بێ سه‌رنجی راكێشاون (هه‌ڵبه‌ت ته‌زبیح الی سیاسه‌توانه ئیسالمییه‌كانی كورد ده‌توانێت هه‌ڵگری مانای ئایینی و عیرفانی بێ) .سیاسه‌توانی وامان هه‌یه، كاتی قسه‌كردن وه‌ك بڵێی خه‌ریكه سابوون له ده‌ستی ده‌دات ،هه‌میشه ناو ده‌سته‌كانی ده‌هه‌سوێ به‌یه‌كدا،
س��ی��اس�ه‌مت��ەداری واش هه‌یه له‌كاتی قسه‌كردندا كه‌مرتین جوڵه به‌ده‌سته‌كانی ده‌دات و كونرتۆڵی ده‌سته‌كانی ده‌كات. به وته‌ی «شلی هاگن» مامۆستای زانكۆی «ییل» :جوڵه‌ی ده‌سته‌كان بۆ نیشاندانی گۆشه‌نیگای هه‌ر كه‌سێك گرنگی خ��ۆی ه �هی �ه ،ه �ه‌ن��دێ كه‌س پێیانوایه له رووی جوڵه‌ی ده‌ستی هه‌ر كه‌سەوە له كاتی قسه‌كردندا ده‌توانی بزانی ئه‌و كه‌سه خه‌ریكی درۆكردنه، یان له بیری پیالنگێڕیدایه ،یان خه‌ریكه رووكه‌شێكی راسته‌قینه ده‌كاته‌به‌ر درۆی �ه‌ك��ی گ���ه‌وره ،بۆیه وتارخوێنه پرۆفیشناڵه‌كان هه‌وڵده‌ده‌ن له كاتی قسه‌كردندا كه‌مرت ده‌ستیان بجوڵێننه‌وه، سیاسه‌توانان بۆ كه‌مرت به‌كارهێنانی ده‌سته‌كانیان له كاتی قسه‌كردندا، پرۆڤه‌ی تایبه‌ت و مامۆستای پسپۆڕیان
هه‌یه. سیاسه‌توانی وا هه‌یه ،كه ترسی ئه‌وه‌ی هه‌یه گوێگران یان بینه‌ران به جوڵه‌ی ده‌ستی بزانن ،بۆیه هه‌وڵده‌دا بیشارێته‌وه ،ده‌ستی ئه‌م سیاسه‌توانانه به زۆری له ناو گیرفانه‌كانیاندایه ،الی ده‌روونناسان شاردنه‌وه‌ی ده‌سته‌كان ب�ه‌م��ان��ای ئ �ه‌وه‌ی �ه ك�ه گوێگر ب��ڕوای به‌و وته‌یه‌ی قسه‌كه‌ر نییه ،بۆیه ئه‌و سیاسه‌توانه ،هه‌ركات ئه‌م راستییه‌ی ده‌كه‌وێته بیر ،خێرا ده‌سته‌كانی له گیرفانی ده‌هێنێته‌ده‌ر ،تا به گوێگره‌كانی بڵێ من مرۆڤێكی راستگۆم. هه‌ڵبه‌ت هه‌میشه جوڵه‌ی ده‌ست و قسه‌كردن هه‌ڵگری یه‌ك مانا نین ،چونكه ژماره‌یه‌ك له ده‌روونناسان پێیانوایه كه قسه‌كردن و جوڵه‌ی ده‌ست پێچه‌وانه‌ی یه‌كرتن و مانای دژبه‌یه‌كیان هه‌یه.
ب �ه وت���هی ده‌روون���ن���اس���ان ،ئه‌و سیاسه‌توانانه‌ی له كاتی قسه‌كردندا مه‌چه‌كیان به‌كارده‌هێنن ،ی��ان له‌پی ده‌ستیان ده‌كه‌نه‌وه و ده‌یجوڵێنن ،به مانای كونرتۆڵكردن و ده‌سه‌اڵتدارێتییانه له كاروباره‌كانی واڵت��دا ،به بینه‌ری خۆی ده‌ڵێت هیچ گومانێكی نه‌بێ له‌و قسانه‌ی ده‌یكات و متامنه‌ی ته‌واوی به قسه‌كانی هەبێت .له كاتی قسه‌كردندا مشته‌كۆڵه‌كردن ،یان ب�ه‌رده‌وام ده‌ست مشتكردن و كردنه‌وه‌ی ،به مانای شه‌ڕ و ئاژاوه و تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌یه. هه‌ر كام له ئێمه ،ئه‌گه‌ر له‌مه‌ودوا له‌كاتی قسه‌كردندا سه‌رنجی ده‌ستی سیاسه‌توانه‌كامنان بده‌ین ،ده‌زانین چۆن ده‌سته‌كانیان ده‌جوڵێننه‌وه ،یاخود بۆچی ده‌ست ده‌خه‌نه ناو گیرفانیان ،یان بۆچی ته‌زبیحه‌كه‌یان ئه‌وه‌نده شۆڕە!
هۆڵیوود و مەبەستەکاىن پشت فیلمی ئارگۆی! سه‌ركه‌وتنێك بۆ واڵتی كه‌نه‌دا تۆمار كران. چه‌ندین رووداوی وه‌ك به‌دیلگرتنی فه‌رمانب هرانی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا له ئێران و یانزه‌ی سێپته‌مبه‌ر و شه‌ڕەكانی ڤێتنام و عێراق و ئه‌فغانستان ،له‌و بابه‌ته گرنگانه‌ن ك ه هۆڵیوود گرنگی ته‌واویان پ��ێ��ده‌دا و تا ئێستا ب ه ده‌ی���ان فیلمی له‌سه‌ر دروست ك��ردوون .له‌و فیلامنه‌دا ئه‌مریكا وه‌ك كه‌سێك ك ه زوڵمی لێكراوه خۆی نیشان ده‌دا و ترس و سووكایه‌تی پێكردن ل ه 444رۆژی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا و هه‌وڵه‌كانی ئ��ی��داره‌ی جیمی ك��ارت�ه‌ر ،به‌شێكن له‌و دیمه‌نانه‌ی ك ه هۆڵیوود خه‌ڵكی جیهانیان پێو ه سه‌رقاڵ ده‌كات. ل��ه‌م س��ات �ه‌وه‌خ��ت �ه‌دا ك � ه جیهان ب ه گومانه‌و ه سه‌یری ئێران و به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی ده‌ك��ه‌ن ،دوور نیی ه ئه‌م فیلم ه ل ه الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌مریكاوه گه‌اڵڵه‌ی بۆ داڕێژابێ و ئاماده‌كردنی رای گشتيی خه‌ڵكی ئه‌مریكا و جیهان بێ بۆ
سه‌ردار سڵێامن ف��ی��ل��م��ی ئ����ارگ����ۆ چ �ه‌ن��د رۆژێ���ك��� ه م��ی��دی��اك��ان��ی جیهان پڕوپاگه‌نده‌ی بۆ ده‌كه‌ن ،ك ه باسی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا ل ه تاران ده‌كات ل ه الیه‌ن چه‌ند كه‌سێكی ئێرانییه‌وه ،له س�ه‌ره‌ت��ای شۆڕشی ئیسالمی له‌و واڵته‌دا. ئه‌م فیلم ه باسی حكومه‌تی 25ساڵه‌ی شای ئێران ده‌كات و له كاتی هێرشی شۆڕشگێڕان بۆ ناو باڵیۆزخانه‌كه ،شه‌ش ئه‌مریكی له ده‌ری پشتی باڵیۆزخانه‌ك ه خۆیان رزگار ده‌كه‌ن و ده‌چن ه ماڵی باڵیۆزی كه‌نه‌دا. له‌م فیلمه‌دا چه‌ندین دیمه‌نی تارانی كۆن و دیامن ه له‌گه‌ڵ جیمی كارته‌ر هه‌ن ،ك ه ئه‌و دیمه‌نان ه تا ساڵی 1997ب ه نهێنی مانه‌و ه و وه‌ك
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
هه‌ر ئه‌گه‌رێكی رووبه‌ڕووبوونه‌وه له‌گه‌ڵ ئێران. ه��ۆڵ��ی��وود ل��ه‌م فیلمه‌دا به پێچه‌وانه‌ی فیلمه‌كانی تریه‌وه ك � ه ل��ه‌ب��اره‌ی ڤێتنام و ع��ێ �راق و ئه‌فغانستانه‌و ه به‌رهه‌می هێناون، شه‌ڕ و جه‌نگ رۆڵی سه‌ره‌كی ده‌گێڕن، ب ه شێوه‌یه‌كی نه‌رمونیان باسی ئێرانی كردوو ه و دوور نیی ه هه‌ڵگری په‌یامێك بێ بۆ به‌رپرسانی ب��ااڵی ئێران و چرایه‌كی سه‌وز بێ ك ه سیاسه‌توانان ل ه ئه‌مریكا هه‌ڵیان كردبێ ،ك ه چۆن ل ه فیلمی ئارگۆ شه‌ش فه‌رمانبه‌ری باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا ل ه ده‌روازه‌ی پشته‌و ه و ب ه ئاسانی گیانی خۆیان رزگ��ار كرد و خۆیان گه‌یاند ه ماڵی باڵیۆزی كه‌نه‌دا ،ئێوه‌ش بۆ به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌تان كاڵوێكی شه‌رعی بدۆزنه‌و ه و ل ه كونێكه‌و ه خۆتان رزگار بكه‌ن و ل ه ماڵی ئه‌مریكا بۆ خۆتان بحه‌سێنه‌وه.
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)9سێشه‌ممه ،2012/11/13ساڵی یەکەم
دیموكراسی و سه‌رنجێكی ئیسالمی ئه‌بوبه‌كر عه‌لی هێشتا هه‌ندێ مشتومڕ له‌سه‌ر چه‌مكی دیموكراسی له ناو ناوهنده ئیسالمییه‌كه‌دا هه‌ستی پێده‌كرێت ،كه پێامنوایه ئه‌م حاڵه‌ته له ڕوویه‌كه‌وه به‌ره‌نجامی تێنه‌گه‌یشتنه له دیموكراسی وه‌ك چه‌مك ،له‌الیه‌كی تریشه‌وه دیدگا لێڵی ده‌رده‌ب��ڕێ��ت ب هرامبه‌ر رسوشتی ئیسالم و فیكری سیاسیی ئیسالمی و ئ�ه‌و سیسته‌مه سیاسییه‌ش كه به‌ها ئیسالمییه‌كان ده‌یخوازن. هه‌ندێ له ئیسالمییه‌كان به‌داخه‌وه تاكو ئێستاش ده‌مانخه‌نه ب��ه‌رده‌م هاوكێشه‌یه‌كی یه‌كجار دژوار و هه‌ڵه‌وه، كه ئه‌ویش هه‌ڵبژاردنه له نێوان ئیسالم و دیموكراسیدا ،وات�ه دیموكراسی له به‌رامبه‌ر ئیسالمه‌وه داده‌نێن و وه‌ك (دین) پێناسه‌ی ده‌كه‌ن ،هه‌ڵبه‌ته ئه‌م ڕایه هه‌ڵه‌یه‌كی مه‌نهه‌جیی گه‌وره‌یه، چونك ه ئیسالم كه بیروباوه‌ڕ و په‌رسنت و سیستمێكی ره‌وش��ت��ی و چه‌ندین ره‌هه‌ندی تر له خۆده‌گرێت ،قابیلی به‌راوردكردن نییه له‌گه‌ڵ دیموكراسی كه وه‌سیله‌یه‌كی عه‌مه‌لییه بۆ حوكم ك���ردن ،ی��اخ��ود كۆمه‌ڵێ میكانیزم و رێوشوێنه بۆ به خه‌ڵكیكردنی ده‌سه‌اڵت و چاودێرییكردنی و جوواڵنه‌وه‌ی له چوارچێوه‌ی خواست و ئامانجه‌كانی كۆمه‌ڵگادا. شوێنی باسكردن و تاوتوێكردنی دیموكراسی ،بواری فیكریی سیاسییه، نه‌ك زانستی ك �ه‌الم و عه‌قیده‌ناسی، دیموكراسیه‌ت له ب هرامبه‌ر دیكتاتۆریه‌ت و تاكڕەوی و (اسیتبداد)ی سیاسییه‌وه دێت نه‌ك ئیسالم ،ده‌كرێ ده‌سه‌اڵتێك خۆی ب ه ئیسالمی پێناسه بكات و فیقهی ئیسالمیش بكاته یاسای واڵته‌كه‌ی ،به‌اڵم له هه‌مانكاتدا له رووی سیاسیییه‌وه
راكردنی هه‌ند ێ كه‌س ل ه ناوهنده ئیسالمیه‌ك ه ل ه زاراوه‌ی دیموكراسی و حوكمدان به‌سه‌ر شكاڵ بێ ئاوه‌ڕدانه‌وه بۆ ناوه‌رۆكه‌كه‌ی هیچ پاساوێكی شه‌رعی و عه‌قڵی و لۆژیكی ل ه پشتهوه نییه تاكڕەوه و (مستبد) بێ ،له مێژووی ئیسالمی و واقیعی هاوچه‌رخدا چه‌ندین منوونه‌ی له‌م جۆره‌مان هه‌یه ،هه‌روه‌ك چ��ۆن ن��زی��ك�هی س��ه‌رج��ه‌م ده‌وڵ �ه‌ت �ه عه‌ملانیه‌ته‌كانی جیهانی ئیسالمی له راب���ردوودا ده‌س �ه‌اڵت��ی نادیموكراسی تاكڕەو و دیكتاتۆری بوون .لێره‌دا و له هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا دیموكراسیه‌ت روو ده‌كاته خودی تاكڕەوی و سته‌مكاری و (استبداد) به هه‌ر ناوێكه‌وه بووبێت و له‌هه‌ر به‌رگێكدا خۆی نیشان بدات ،بۆ ئ �ه‌وه‌ی هاوواڵتیان و خه‌ڵكی ببنه‌وه سه‌رچاوه و خاوه‌نی ده‌سه‌اڵت و هیچ كه‌س و ڕژێمێ له ده‌ره‌وه‌ی ئیراده و خواستی ئه‌واندا نه‌توانێ خۆیان به‌سه‌ردا بسه‌پێنێ. مه‌سه‌له‌ی شكڵی ده‌وڵ���ه‌وت و حوكمڕانی له بابی به‌شه (متغیرات)ە‌كه‌ی ئیسالمه ،ئیسالم هه‌موو ئه‌و مه‌سه‌النه‌ی به‌جێهێشتووه بۆ پێشكه‌وتنی مرۆڤایه‌تی
و به‌رژەوه‌ندی كۆمه‌ڵگا له سه‌رده‌مه جۆراوجۆره‌كانیدا ،ئیسالم له‌م رووه‌وه ته‌نها ئاماژەی ب ه مه‌سه‌له جه‌وهه‌ریه‌كان كردووه ،له روانگه‌ی بیری ئیسالمییه‌ووه گرنگ ئ�ه‌وه‌ی�ه ده‌س���ه‌اڵت ش��ورای��ی و دادپ�ه‌روه‌ر و ره‌نگدانه‌وه‌ی خواست و ئیراده‌ی هاوواڵتیان و گه‌ل بێت. ه��ه‌ر ل��ه‌س��ه‌رده‌م��ی پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) و سه‌ره‌تای ئیسالمیشه‌وه ،ئیسالم وه‌ك ئاین و موسڵامنانیش وه‌ك پ�هی��ڕەوان��ی ئه‌م ئایینه ،له رووه دنیایه‌كه‌ی ژیاندا به‌سه‌ر ده‌ستكه‌وتنه‌كانی مرۆڤایه‌تی و ئه‌زموونه جۆراوجۆره‌كانی ده‌ره‌وه‌ی خۆیاندا كراوه‌بوون ،پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) له جه‌نگی خه‌نده‌قدا هونه‌ری جه‌نگی فارسه‌كانی به‌كارهێنا، عومه‌ری كوڕی خه‌تتابیش (خوای لێ ڕازی بێت) بۆ ڕێكخستنی كاروباری ده‌وڵ����ه‌ت و س��وپ��اك �هی ئ�ه‌زم��وون��ی
رۆمانه‌كانی گواسته‌وه و س��وودی له شاره‌زایی ئه‌وان وه‌رگرت. له‌م ب��واره‌ش��دا ئ �ه‌وه‌ی ته‌حه‌كوم ب �ه‌س �ه‌ر ه �ه‌م��وو ه �ه‌م��وو ئ��ه‌و ج��ۆره شتانه‌دا ده‌ك��ات به‌رژەوه‌ندییه ،واته ره‌چاوكردنی ئه‌وه‌یه كه ئه‌و ڕێوشوێن و مامه‌ڵه و سوودلێوه‌رگرتنه مه‌سه‌له‌یه‌كه له به‌رژەوه‌ندی كۆمه‌ڵگادا یاخود نا؟ ل�ه‌م رووه‌ش���ه‌وه فیكر و جواڵنه‌وه‌ی ئیسالمی ل ه ئاست شكڵ و ڕواڵ �ه‌ت و زاراوه‌دا ناوه‌ستێ و ده‌ڕوانێته ناوه‌رۆكی شته‌كان ،ناونیشانی ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ش ئه‌و ڕێسا (أصول)یه گرنگه‌یه كه ده‌ڵێت: (العربة باملقاصد واملعاين ال بالاَ لفاظ واملباين) .گرنگ مه‌به‌ست و ناوه‌رۆكه نه‌ك روك��اری ده‌ره‌وه و ئه‌و بێژەیه‌ی به‌كارده‌هێرنێت بۆ گوزارشتدانه‌وه له‌م ناوه‌رۆكه .بۆیه راكردنی هه‌ندێ كه‌س له ناوهنده ئیسالمییه‌كه له زاراوه‌ی دیموكراسی و حوكمدان به‌سه‌ر شكاڵ
و (لفظ) و زاراوه‌كه‌دا ،بێ ئاوه‌ڕدانه‌و ه ب��ۆ ن��اوه‌رۆك �ه‌ك �هی ،ی��اخ��ود ب�ه هه‌ڵه لێكدانه‌وه‌ی ،هیچ پاساوێكی شه‌رعی و عه‌قڵی و لۆژیكی له پشتهوه نییه و به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر نه‌بوونی قوواڵیی فیكری ئه‌و به‌شه له‌و ناوهنده ،هه‌ربۆیه گهوره بیرمه‌ندی ئیسیالمی ج هزائیری وه‌ك (مالك بن نبی) به‌تێگه‌یشنت له‌م رۆحه‌ی ئیسالم ده‌ڵێ« :هیچ ئایینێک به ئ�ه‌ن��دازه‌ی ئیسالم به دیموكراسی دڵخۆش نییه ،هیچ رژێمێكی ره‌وشتی و عه‌قیده‌یی و یاسایی به ئه‌ندازه‌ی ئیسالم ئه‌و بنه‌ڕەته ده‌سته‌به‌ر ناكات، ێ و كه دیموكراسیی له‌سه‌ر ده‌وه‌ست پێده‌گات». له‌ڕاستیشدا ئ�ه‌م بیرمه‌نده له‌م لێكدانه‌وه‌یه‌دا تا ڕاده‌ی�ه‌ك��ی زۆر له ڕاستی نزیك بووەته‌وه ،چونكه چ ڕژێم و بیروباوه‌ڕ و ئایینێ هه‌یه هێنده‌ی ئیسالم دژی ئه‌وه بێت له غه‌یری خودا هیچ
كه‌س و شتێک له‌م بوونه‌وه‌ره‌دا به‌رگی پیرۆزیی بكرێته‌به‌ر؟ چ ئاینێک هێنده‌ی ئیسالم دژی (تقدیس) كردنی فه‌رمانڕەوا و زانا و ره‌مزه‌كانه؟ ل��ه‌الی��ه‌ك��ی ت����ره‌وه ب��ا س �ه‌رن��ج بده‌ین كه ئیسالم چه‌ند دژی زوڵم و زۆرداری��ی�ه؟ له‌گه‌ڵ دادپه‌روه‌ریدایه؟ كه دیموكراسی جگه له كۆمه‌ڵی رێو شوێن و بۆ سنوورداركردنی ده‌سه‌اڵتی ده‌سه‌اڵتداران و سنووردانان بۆ سته‌م و چه‌سپاندنی دادپ�ه‌روه‌ری سیاسیی و پارێزگاریكردن له ئازادیی هاوواڵتی له سایه‌ی ده‌سه‌اڵته ترسناكه‌كانی ده‌وڵه‌تی نوێدا ،هیچی تر نییه. ل �ه‌ب �ه‌ر ئ���ه‌وه فیكری ئیسالمی ل �ه چه‌ندین رووه‌وه پ��ێ��ش��وازی له میكانیزمه‌كانی دیموكراسی و به‌هاو زه‌مانه‌ته‌كانی ده‌كات له‌وانه‌ش : 1ـ (الحكمة ض��ال��ة امل��ؤم��ن أين وجدها فهو أحق بها) دیموكراسیه‌تیش حیكمه‌ته ل ه بوارێكی یه‌كجار ناسكدا كه بواری سیاسه‌ت و ده‌سه‌اڵته. 2ـ بوونی ب��ه‌رژەوه‌ن��دی و ئه‌و رێسایه‌ی ئ�ه‌م سه‌ره‌تایه به‌رجه‌سته ده‌ك���ات ده‌ڵ��ێ��ت( :فحيث وج��دت امل��ص��ل��ح��ة ف��ث��م رشع ال��ل��ه) وات��ه هه‌ڵوێستی ئیسالمی له‌مه‌ڕ مه‌سه‌له گۆڕاو و دنیایی و ژیانیه‌كانه‌وه له‌سه‌ر بناغه‌ی بوون و نه‌بوونی به‌رژەوه‌ندی دام����ه‌زراوه ،ب �ه‌ك��رده‌وه‌ی��ش سه‌ملاوه دیموكراسی به‌رژەوه‌ندییه‌كی مه‌زنی كۆمه‌ڵگا هاوچه‌رخه‌كانی تێدایه ،بۆیه ره‌واییه‌تیه‌كی ئیسالمی ره‌سه‌نی هه‌یه. 3ـ له‌و سۆنگه‌وه ك ه دیموكراسی به‌رهه‌می خه‌باتێكی دوورودرێ���ژی گه‌النه دژ به زۆرداری و پێداویسته‌یه‌كی بنه‌ڕەتی خه‌باته بۆ له ڕەگ و ڕیشه ده‌ركێشانی سته‌مكاری و شێوازێكی ئه‌زموونكراوی سه‌ركه‌وتووه. بۆیه له‌م رووه‌شه‌وه تا ئه‌و رۆژەی بیری مرۆڤایه‌تی ده‌گاته میكانیزم و شێواز و رێوشوێنێكی باشرت ،میكانیزم و شێوازه‌كانی دیموكراسی باشرتین هۆكارن بۆ سنوورداركردنی ده‌سه‌اڵت و كه‌مكردنه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كانی و ملكه‌چكردنی بۆ خواسته‌كانی گه‌ل و رێگرتن له زۆرداری و پارێزگاری كردن له كۆمه‌ڵێ به‌های ئیسالمی و مرۆڤایه‌تی.
ئیسالمیی به‌دگۆ فاتیح سه‌نگاوی
له‌وانه‌یه ئه‌م زاراوه‌یه (گه‌ر دروست بێت پێی بوترێت زاراوه) زاراوه‌یه‌كی نوێ و له الیه‌كی تره‌وه ناونیشانه‌كه‌ش جێی سه‌رسوڕمان بێت! یاخود هه‌بێت بپرسێ ده‌بێت ئیسالمی كه پێویسته له هه‌موو كه‌س زیاتر پابه‌ند بێت به رێنامییه‌كانی ئیسالمه‌وه ،ده‌مپیس و به‌دگۆ بێت؟ ئه‌ی ئه‌مه پێچه‌وانه نییه له‌گه‌ڵ فه‌رموده‌ی: «ليس املؤمن بطعان وال لعان والفاحش وال
بذي‌ء» ،ئه‌بێ مسوڵامن و كه‌سی پابه‌ند ب ه ئیسالمه‌وه رێگه به خۆی بدات به‌وشێوه‌یه بێت؟ له وه‌اڵمدا ده‌ڵێم به‌ڵێ و به‌چاوی خۆمان زۆركه‌سی وه‌ها ده‌بینین و زۆر بابه‌تی ئه‌و جۆره كه‌سانه ده‌خوێنینه‌وه، یا گوێ بیستیان ده‌بین ،به‌اڵم گرفته‌كه له‌وه‌دایه كه‌سانێك هه‌بن بۆ ئه‌م جۆره ره‌ف��ت��اره دزێ��و و نادروستانه‌ی خۆیان پاساو داتاشن و به‌ڵگه و بیانووی نه‌شیاو ببیننه‌وه ،ئه‌م ره‌فتار و رسوشته نه‌شیاوه‌ی خۆیان وه‌كو ئیسالمه‌تی و كاری ئیسالمی و ره‌خنه و ره‌خنه‌گرتن بخه‌نه‌روو .یاخود به بیانوی وتوێژ و گفتوگۆوه سڵ له هیچ وته و گوفتارێك ناكه‌نه‌وه و چی به‌ده‌میاندا بێت نایگێڕنه‌وه ،بێ ئه‌وه‌ی حساب بۆ ئه‌وه بكه‌ن خوای گهوره فه‌رمویه‌تی ( َما َي ْل ِف ُظ يب َع ِتيدٌ ) ّق ،18 ،مرۆڤ ِمنْ َق ْولٍ إِ اَّل لَ َد ْي ِه َر ِق ٌ به‌رپرسه سه‌باره‌ت به هه‌موو ئه‌و ده‌ربڕین و قسانه‌ی ده‌یكات ،خۆ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستیان گفتوگۆ و مشتومڕ و روون��ك��ردن�ه‌وه‌ی ڕاستییه‌كانه ،ئ��هوا ه �ه‌ر ده‌ب��ێ به‌پێی
رێنامییه قورئانییه‌كان مامه‌ڵه بكه‌ن ،نه‌ك له‌گه‌ڵ مسوڵامن و هاوبیره ئیسالمییه‌كاندا ده‌ب��ێ به جوانی ب��دوێ��ن ،بگر ه له‌گه‌ڵ خاوه‌ن كتێب و بیروباوه‌ڕەكانی تریشدا ده‌بێ هه‌مان مامه‌ڵه بكه‌ن (ؤال ُت َجا ِد ُلوا َاب إِال ِبا َّل ِتي ِه َي أَ ْح َسنُ إِال ا َّل ِذينَ أَهْ َل ا ْل ِكت ِ َظ َل ُموا ِم ْنه ُْم ؤ ُقو ُلوا يَ َمنَّا ِبا َّل ِذي ُأ ْنـ ِز َل إِلَ ْينَا ؤاحدٌ ؤ َن ْحنُ لَ ُه ُؤأ ْنـ ِز َل إِلَ ْي ُك ْم ؤإِلَ ُهنَا ؤإِلَه ُُك ْم ِ ُم ْس ِل ُم َ ون ).العنكبوت .46 ،خۆ ئه‌گه‌ر رقیان له‌و كه‌سانه‌یه یان له‌و كۆمه‌ڵ و پارتانه‌یه و وه‌ها ده‌بینن سته‌میان لێكراوه ،ئه‌وا له‌م باره‌شدا دروس��ت نییه سنوری دادگ�ه‌ری ببه‌زێنن و بێ ویژدانی بنوێنن ،وه‌كو خوای گهوره دهفهرموێَ ( :يا أَ ُّيهَا ا َّل ِذينَ ا َمنُواْ ُكو ُنواْ َق َّوا ِم َني لِ ّل ِه ُش َه َدا‌و ِبا ْل ِق ْسطِ ؤلاَ َي ْج ِر َمن َُّك ْم َشن ََي ُ‌ن َق ْو ٍم ع يََل أَ َّال َت ْع ِد ُلواْ ا ْع ِد ُلواْ هُ ؤ أَ ْق َر ُب لِل َّت ْقؤي ؤا َّت ُقواْ ال ّل َه إِ َّن ال ّل َه َخ ِب ٌري مِبَا َت ْع َم ُل َ ون) املائدة.8 ، كه‌واته به هیچ جۆرێ له ئیسالمدا رێگه نادرێ مرۆڤ بێ ویژدانانه له‌گه‌ڵ به‌رامبه‌ردا مامه‌ڵه بكات و هه‌ڵی سه‌نگێنێ،
ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر دوژمنی سه‌رسه‌خت و نه‌یاری بیروباوه‌ڕیشی ب��ن ،ئ�هی خێره هه‌ندێ ئیسالمیی له گفتوگۆ و نووسین و باس و خواسیاندا كه‌مرتین ئادابی ئیسالمی ره‌چ��او ده‌ك �ه‌ن له‌گه‌ڵ ئه‌وانی ت��ردا ،به تایبه‌تیش ل ه چوارچێوه‌ی كاری ئیسالمی و خه‌مخۆرانی ئه‌و بواره‌دا؟! گرفت له‌وه‌دایه ئه‌م بۆچون و ده‌ربڕینانه وه‌ك��و دیدی ئیسالمی و ره‌خنه‌ی جیدی بخرێنه‌ڕوو، وه‌كو هه‌ڵسه‌نگاندن و توێژینه‌وه پیشان بدرێت! ره‌خنه‌گرتن له كاری هه‌ر مرۆڤ و گرووپ و كۆمه‌ڵێك ئاساییه ،هه‌ندێ جار پێویست و ئه‌ركه و بێده‌نگی الوازی و الڵی و كه‌م ئه‌رزشییه ،ب ه ره‌خن ه و ره‌خنه‌گرتن و هه‌ندێ جار به هێرشكردنی فیكری، به‌رامبه‌ر راست ده‌كه‌یته‌وه و وه‌ئاگای ده‌هێنی ،بێده‌نگی ل ه ئاستی ناڕەواییدا دژە به په‌یام و بانگه‌وازی په‌یامبه‌ران، هه‌قبێژی سیفه‌تی دینداران و جوامێرانه، به‌اڵم ئه‌وه‌ی ته‌بیعه‌ت و حه‌زه شه‌خسی
و بۆچوون ه تاكه‌كه‌سییه‌كامنان بكه‌ینه دیدی ئیسالمی و ئیسالمەتیی پێ بفرۆشین ،هه‌ڵه و تاوان و خراپه‌كارییه. له واقعی ئه‌مڕۆماندا زۆرن ئه‌وانه‌ی به زه‌ڕەبین به‌دوای هه‌ڵه‌ی تاكەکە‌سیدا ده‌گ�ه‌ڕێ��ن و مێشێك ده‌كه‌نه گامێشێ، ع �ه‌ره‌ب وته‌نی :حه‌ببه‌یه‌ك ده‌ك �ه‌ن به قوببه‌یه‌ك .دژی لێكدانه‌وه و ته‌ئویلی ن��ادروس�تن ،كه‌چی خۆیان ب هرامبه‌ر به ئه‌وانی تر ئه‌نجامی ده‌ده‌ن و باسی رێبازی پێشینی چاكه‌كار ده‌ك��ه‌ن و كه‌مرتین ره‌نگدانه‌وه‌ی هه‌یه له ژیان و هه‌ڵوێست و ره‌فتاریاندا ،باسی كیتاب و سوننه ده‌كه‌ن و پابه‌ند نین به ناوه‌رۆكه‌كانیه‌وه، باسی لێبورده‌یی و ته‌ساموح ده‌كه‌ن بۆ ت��هواوی مرۆڤایه‌تی ،كه‌چی ب هرامبه‌ره ئیسالمییه‌كه‌ی قبوڵ نییه و لێبورده‌ییه‌كه‌ی جێگه‌ی ئه‌وی تێدا نابێته‌وه ،ره‌حمه‌تی فراوانی خوای گهوره به‌دیدی ئه‌وئه‌م جۆره كه‌سانه ناگرێته‌وه ،چ جای مرۆڤایه‌تی! له دیدی به‌شێك له‌م ئیسالمیيانه‌دا
ته‌واوی ئه‌و وه‌سفانه‌ت تێدابێ كه خوای گهوره بۆ (متقون) و (عباد الرحمن) و (مؤمنون) و (أهل الجنة) كردویه‌تی ،هه‌موو بنه‌ما سه‌ره‌كییه ئیامنی و ئه‌خالقییه‌كان پیاده بكه‌یت و به چه‌ندین شێوه و شێواز پیاده‌ی رێنامییه ئیسالمییه‌كانت كردبێ، به ئه‌ركی خزمه‌تكردنی ج��ۆراوج��ۆری خه‌ڵك و خاكی خۆت هه‌ستابی ،به‌اڵم به پێوه‌ره پێشوه‌خت و به‌رته‌سكه‌كه‌ی ئه‌و تۆ دۆزه‌خیت و له تائیفه‌ی مه‌نسوره و رزگاربووان نیت ،یاخود دانیشتوو ،قاعید و ترسنۆك و بێده‌سه‌اڵت و زه‌لیلیت ،یاخود بیدعه‌چی و گومڕا و سه‌رلێشێواویت، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م بێئینسافی و ئه‌م جۆره بیركردنه‌وانه‌دا م��رۆڤ ن��اچ��اره گومان دروس��ت��ك��ات ل�ه ژی��ری و بیر و نیاز و دڵسۆزیی ئه‌و جۆره كه‌سانه ،به تایبه‌تی پاش ئه‌وه‌ی روونكردنه‌وه و ئامۆژگاری و به‌ڵگه و گفتوگۆی راسته‌قینه و جیدی هیچ ئه‌رزش و به‌هایه‌كی نه‌بێ و هه‌مان كار و ره‌فتار دووباره و ده‌باره ببێته‌وه!
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
د .ئه‌حمه‌د وه‌رتی*
چاره‌نووسی بێسهروشوێنكراوهكان له‌گه‌ڵ داوای ب�ه‌رده‌وام��ی كه‌سوكاری بێسه‌روشوێنكراوان و پ هرله‌مانتاران و رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی و چاودێرانی ره‌وشی مافی مرۆڤ ،بۆ ئاشكراكردنی چاره‌نووسی بێسه‌روشوێنكراوانی ن��اوخ��ۆی هه‌رێمی كوردستان و فراوانبوونی ناڕ ەزایه‌تییه‌كان ،به‌اڵم تا ئێستا حكومه‌تی هه‌رێم ،یان راسترت بڵێین یه‌كێتی و پارتی، له‌وباره‌و ه هیچ هه‌نگاوێكیان نه‌ناوه ،ئه‌وه‌ی هه‌ی ه ته‌نیا چه‌ند لێدوانێكی رۆژنامه‌وانیی ه له الیه‌ن به‌رپرسانی هه‌ردووالوە ،ك ه زیاتر ده‌بن ه هۆی كوالندنه‌وه‌ی برینه‌كان و ناڕەزایه‌تی و هێنان ه سه‌رشه‌قامی كه‌سوكاری بێسه‌روشوێنه‌كان و داواكردنی زانیاریی ته‌واو و به‌ڵگه‌ی یاسایی له‌سه‌ریان. بێسه‌روشوێنه‌كان دوو جۆرن ،جۆرێكیان ئه‌وانه‌ن ك ه ل ه شه‌ڕی ناوخۆی نێوان پارتی و یه‌كێتیدا ك ه چه‌ند ساڵێكی خایاند ،بێسه‌روشوێن كراون و دیارنه‌ماون ،ك ه زۆربه‌یان سه‌ر ب ه یه‌كێتی و پارتین و هه‌ندێكیشیان سه‌ر ب ه په‌كه‌ك ه و ئیسالمییه‌كانن و ب ه نزیكه‌ی ()300 كه‌س مه‌زه‌ند ه ده‌كرێن ،جۆره‌كه‌ی تریشیان ئه‌وانه‌ن ك ه دوای ماوه‌ی شه‌ڕی ناوخۆ له ساڵی 2000ب ه دواو ه گیراون و بێسه‌روشوێن كراون و تا ئێستا چاره‌نووسیان دیارنییه ،كه زۆرینه‌یان سه‌ر ب ه ئیسالمییه‌كانن. گه‌رچی ج��اروب��ار ل ه زاری هه‌ندێ به‌رپرسی حیزبی و حكومییەوە نه‌مانی بێسهروشوێنكراوهكان راگه‌یه‌نراوه ،ك ه دواترینیان لێدوانی محه‌مه‌د قه‌ره‌داغی سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بوو له‌وباره‌وه ،به‌اڵم دواتر په‌شیامنبوونه‌و ه لێی و یه‌كێتی و پارتیش ل ه وه‌اڵمی فشار و داواكارییه‌كاندا ته‌نیا ئه‌وه‌ند ه ده‌ڵێن ك ه ئه‌وان ل ه كۆبوونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسییاندا گفتوگۆ له‌سه‌ر بێسه‌روشوێنكراوان ده‌كه‌ن و چاره‌سه‌ری بۆ ده‌دۆزن �ه‌وه، دواجاریش چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی پێشووی یه‌كێتی ك ه ئێستا ل ه نێو بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندان، رایانگه‌یاند ك ه بێسهروشوێنكراوهكان ل ه ژیاندا نه‌ماون و له‌ناوبراون. ب ه راستی هیچ پاساوێك نیی ه ئێستا بۆ رانه‌گه‌یاندن و ئاشكرانه‌كردنی چاره‌نووسی بێسه‌روشوێنه‌كان ،به‌ڵكو پێویست ه كه‌سوكاریان دڵنیا بكرێنه‌و ه ل ه چاره‌نووسی رۆڵ ه و برا و مێرده‌كانیان ،ك ه سااڵنێك ه ل ه چاوه‌ڕوانیی گ هڕانه‌وه‌یاندان ،ئه‌م دۆسیه‌ی ه به‌ر ل ه هه‌رشتێكی تر ،دۆسیه‌یه‌كی هه‌ستیاری مرۆیی و ئه‌خالقیی ه و نابێ له‌و ه زیاتر دوابخرێت. به‌ڕای به‌ند ه ده‌بێ له سه‌ر چه‌ند ئاستێك كار له‌سه‌ر دۆسیه‌ی بێسهروشوێنكراوهكان بكرێت :پ هرله‌مانی كوردستان ده‌بێ ب ه جددی ب ه دوای ئه‌و دۆسیه‌یه‌دا بڕوات و بڕیارێكی مولزیم ده‌ربكات بۆ ئاشكراكردنی چاره‌نووسی بێسه‌روشوێنه‌كان ،هه‌روه‌ك ئێم ه ژماره‌یه‌ك ئه‌ندامی پ هرله‌مان پڕۆژە‌بڕیارێكی له‌و شێوه‌یه‌مان داوه‌ت ه پ هرله‌مان ،به‌اڵم كاری له‌سه‌ر نه‌كراوه ،كه‌سوكاری بێسه‌روشوێنه‌كانیش داوا تۆمار بكه‌ن و ده‌زگای دادوه‌رییش ب ه رۆڵی یاسایی خۆی هه‌ڵبسێت و دۆسیه‌ك ه یه‌كالیی بكاته‌وه. *ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان.
Reklam
political general Newspaper
Tuesday, No. 9 First Year, Nov 13, 2012