که‌ش‌و هه‌وا
Tuesday, No, 11 First Year, Nov 27, 2012
/٣شەممە /4 19شەممە /5 20شەممە 21 هه‌ولێر /٣شەممە /4 187شەممە /5 207شەممە 194سلێمانی /٣شەممە /4 164شەممە /5 174شەممە 183دهۆک /٣شەممە /4 111شەممە /5 132شەممە ـ 113که‌رکوک 6 9 9
بایی ( )750دینارە
سیاسییەکان لە فەیسبووک خەریکى چین
www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشەممە ،2012/11/27ساڵی یەکەم
فه‌تواكه‌ی حه‌كیم و زامه‌كه‌ی عادل ئیمام
12 وەرزش مۆرینۆ نه‌خش ه بۆ جێهێشتنی ل ه ریاڵ داده‌نێت
ل .گشتى
ل .پەیجور
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
بیروڕا
«حریم السلطان» ئه‌ردۆگانیشی هێنای ه قسە!
كه‌ناڵێكی ئاسامنی له به‌غدا ده‌كەنه‌وه
به‌عسییه‌كان به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق ده‌كه‌ن
8 تایبەت
بڕیارەکانى مورسى شۆڕشگڕین یان دیکتاتۆرى؟
5 كه‌ناڵی شەعب كۆمه‌ڵێك ل ه به‌عسییه‌كانی باڵی عیزه‌ت دووری كاری تێدا ده‌كه‌ن .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
سلێمانى ناتوانێت ناوى دامەزراوانى ڕابگەیەنێت تا ئێستا ناوی دامه‌زراوانی سلێامنی ران��ه‌گ��هی��ه‌ن��راوه ،س��ه‌ب��اره‌ت ب � ه كاتی راگه‌یاندنی ناوەکان ،مه‌حمود عوسامن، سه‌رۆكی لیژنه‌ی دامه‌زراندنی سلێامنی به (به‌یان)ی راگه‌یاند «هیچ كامتان دیاریی نه‌كردوو ه بۆ راگه‌یاندنی ناوه‌كان ،ناشزانین له‌م هه‌فته‌یه‌دا دهبێت یان نا». قه‌ده‌مخێر عه‌بدوڵاڵ ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی وردبینی و چاودێریی دام �ه‌زران��دن له ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند «به‌شێك له‌و فۆڕمانه‌ی بۆ و هزاره‌تی په‌روه‌رد ه پڕكراونه‌ته‌وه ،هاتوونه‌ت ه المان بۆ وردبینی ،نیوه‌یامن ت هواو كردووه ،تێبینیامن له‌سه‌ر شێوازی دانانی خاڵه‌كان هه‌بووه». له‌باره‌ی هۆكاری دواكه‌وتنیشیه‌وه ،وتی «وتوویان ه كێشه‌ی زۆری��ی فۆڕمه‌كامنان هه‌یه ،ك ه زۆر زۆر زیاتر‌ه له‌و رێژە‌یه‌ی داواكراو ه بۆ دامه‌زراندن».
به‌یان .تایبه‌ت پ هرله‌مانتارێكی پێشوو و نزیك ل ه حزبی به‌عس ،ب ه رێكه‌وتنی نهێنی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ن��وری مالیكی ،كه‌ناڵێكی ئ��اس�مان��ی ل � ه ب��ه‌غ��دای پایته‌خت ده‌كاته‌و ه و ب ه لیستێكیش به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌كات. (به‌یان) زانیویه‌تی ك ه مشعان جبوری ،پ هرله‌مانتاری پێشووی عێراق و نزیك ل ه پاشاموه‌كانی حزبی به‌عس ،به رێكه‌وتنی نهێنی له‌گه‌ڵ نوری مالیكی، نووسینگه‌ی سه‌ره‌كیی كه‌ناڵه‌كه‌ی ب ه ناوی «الشعب» ل ه شاری به‌غدای
پایته‌خت ده‌كاته‌وه ،ك ه ئێستا ل ه شاری دیمه‌شقی پایته‌ختی سووریا به‌رنامه‌كانی په‌خش ده‌ك��ات( .به‌یان) زانیویشیه‌تی ك ه كۆمسیۆنی ب��ااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش ڕێگه‌ی داو ه جبوری و الیه‌نگرانی ك ه له كۆن ه به‌عسییه‌كان پێكدێن ،ب ه لیستێك و ل ه ژێر ناوی «به‌ره‌ی ئینساف» به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتووی عێراق بكه‌ن. كه‌ناڵی ن��اوب �راو ك� ه كۆمه‌ڵێك له به‌عسییه‌كانی باڵی عیزه‌ت دووری كاری تێدا ده‌ك�ه‌ن ،پێشرت ب ه پاره‌ی موعه‌ممه‌ر ق هزافی دامه‌زرا .جبوری ل ه ماوه‌ی رابردوودا كه‌ناڵه‌كه‌ی بۆ پشتگیریی رژێمه‌كه‌ی
ق هزافی ته‌رخان كردبوو ،ئێستاش به‌رگری ل ه مالیكی ده‌كات ك ه رۆژگارێك ب ه منوونه‌ی ده‌مارگیری و ت��ون��دڕە‌وی ن��اوی ده‌ب��رد و چه‌ندین ج��ار ل�ه‌و كه‌ناڵه‌و ه ئاماده‌یی خۆی ده‌ربڕیو ه ببێت ه سه‌ربازێك ل ه سوپای مالیكیدا ل ه دژی كورده‌كان. هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ،ئێستا جبوری ل ه ڕێی چه‌ندین كه‌سایه‌تیی عه‌شیره‌تی (الجبور)ەو ه سه‌رقاڵی پڕوپاگه‌نده‌ی ه بۆ كۆكردنه‌وه‌ی دۆست و الیه‌نگر ،ب ه تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی كۆمسیۆن ڕێگه‌ی دا جبوری و الیه‌نگرانی ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتوودا به‌شداریی بكه‌ن.
ب��ۆ زان��ی��اری��ی زی��ات��ر (ب �هی��ان) پ��هی��وه‌ن��دی ب�� ه ژم���اره‌ی���هك ل �ه‌و كه‌سان ه كرد ك ه ل ه به‌غدا سه‌رقاڵی خۆئاماده‌كردنن بۆ كردنه‌وه‌ی باره‌گای ئه‌و كه‌ناڵه ،ب �ه‌اڵم كه‌سیان ئاماده نه‌بوون لێدوان بده‌ن. مشعان ج��ب��وری پێشرت وه‌ك دۆستێكی كورد خۆی پیشان ده‌دا و داوای دروستبوونی ده‌وڵه‌تێكی كوردی ده‌ك���رد ،ماوه‌یه‌كیش ل ه هه‌رێمی كوردستان نیشته‌ج ێ بوو. بڕوانە الپەڕەى رۆژ
«وه‌فده سه‌ربازییه‌كه‌ی هه‌رێم ده‌سه‌اڵتی بڕیاردانی نییه» به‌یان .تایبه‌ت دوێ��ن � ێ 11/26ه���ه‌ردوو وه‌ف��دی سه‌ربازیی هه‌رێم و ناوه‌ند ل ه به‌غدا كۆبوونه‌وه .وه‌فدی هه‌رێم ب ه سه‌رپه‌رشتی جه‌بار یاوه‌ر ،ئه‌مینداری گشتیی و هزاره‌تی پێشمه‌رگ ه له‌گه‌ڵ شاندێكی حكومه‌تی عێراق ك ه پێكهاتبوو ل ه فه‌ریق یه‌كه‌می روك��ن ،عه‌لی غێدان ،فه‌رمانده‌ی هێزه پیاده‌كانی عێراق و فه‌ریقی یه‌كه‌م فاروق، لێپررساوی نووسینگه‌ی نوری مالیكی له فه‌رمانده‌ی گشتی هێز ه چه‌كداره‌كانی
عێراق و فه‌ریق روك��ن عه‌بود ته‌مبه‌ر، یاریده‌ده‌ری فه‌رمانده‌ی هێز ه پیاده‌كانی عێراق بۆ كاروباری ئۆپ هراسیۆنی سه‌ربازی، كۆبوونه‌وه. ه �ه‌ڵ��گ��ورد حیكمه‌ت ،به‌رپرسی راگه‌یاندنی و هزاره‌تی پێشمه‌رگ ه ب ه ئاژانسی په‌یامنێری راگه‌یاند «كۆبوونه‌وه‌کە چه‌ند رۆژێك ده‌خایه‌نێت» ،ل ه باره‌ی ناوه‌ڕۆكی كۆبوونه‌وه‌كه‌یشه‌وه ،ناوبراو وتی «باس ل ه لیژنه‌ی بااڵی كاری هاوبه‌ش كرا و له نووسینگه‌ی س��ه‌رۆك وه‌زی �ران��ی عێراق كۆبوونه‌وه‌ك ه ئه‌نجام درا» .به‌رپرسی
راگه‌یاندنی و هزاره‌تی پێشمه‌رگ ه روونیشی كرده‌و ه «داوا كراو ه ده‌زگاكانی راگه‌یاندن و الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی عێراق خیتابه‌كامنان نه‌رم بكه‌ین ،بۆ ئه‌وه‌ی بارودۆخه‌ك ه به‌ره‌و ئاساییبوونه‌و ه بچێت». نێچیرڤان بارزانی ،سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم ل ه كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌نووسییدا رای��گ�هی��ان��د «ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ی ب �ه‌غ��دا بۆ قسه‌كردن ه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی چۆن بتوانرێت گرژییه‌كانی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێن» .الی خۆشیه‌و ه سه‌فین دزه‌یی، وته‌بێژی فه‌رمیی حكومه‌تی هه‌رێم به
«سۆمه‌ری ه نیوز»ی راگه‌یاند «ئه‌و وه‌فده‌ی هه‌رێم هیچ ده‌سه‌اڵتێكی نیی ه بۆ بڕیاردان، به‌ب ێ گ هڕانه‌و ه بۆ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان». لێدوان ه نافه‌ڕمییه‌كانیش رایده‌گه‌یه‌نن ك ه كۆبوونه‌وه‌ی یه‌كه‌می هه‌ردوو شاندی هه‌رێم و به‌غدا هیچ ئه‌نجامێكی نه‌بووه. (ب�هی��ان) بۆ وه‌رگرتنی زانیاریی زیاتر، په‌یوه‌ندی ك��رد ب ه ئه‌مینداری گشتیی و هزاره‌ت��ی پێشمه‌رگه ،به‌اڵم سكرتێره‌كه‌ی رایگه‌یاند «به‌هۆی سه‌رقاڵییه‌و ه ئه‌م چه‌ند رۆژ ە ناتوانێت لێدوان بدات».
مه‌حمود سه‌نگاوی له باره‌ی محه‌مه‌د و ئه‌حمه‌ده‌وه بۆ به‌یان ده‌دوێت به‌یان .تایبه‌ت چ��ه‌ن��د رۆژێ���ك���ه ل���ه ت���ۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووك ،ڤیدیۆییه‌ك ب��ڵ�او ده‌ك���رێ���ت���ه‌وه ل���ه الی���ه‌ن به‌كارهێنه‌رانه‌وه ،كه تیایدا مه‌حمود سه‌نگاوی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی نیشتیامنی ده‌ڵێت «ن��اوی منداڵه‌كانتان مه‌نێن محه‌مه‌د و ئه‌حمه‌د». ناوبراو له لێدونێكیدا بۆ (به‌یان) له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ی ره‌تی نه‌كرده‌وه وای وتبێت ،به‌اڵم هاوكات وتیشی «كلك و گوێی قسه‌كانیان ك��ردووم ،ته‌نیا ن��اوی محه‌مه‌د و ئه‌حمه‌ده‌كه‌یان باڵوكردووه‌ته‌وه ،من ده‌ڵێم میلله‌تێكین وه‌كو هه‌موو میلله‌ته‌كانی ئه‌م سه‌ر زه‌وی��ی �ه ،خ��وا به ك��وردی��ی دروستی ك��ردووی��ن ،ح�ه‌ق��ی خ��ۆم��ان�ه ن��اوی منداڵه‌كامنان به كوردیی بنێین ،عه‌ره‌ب چۆن حه‌قی خۆیه‌تی ،ئێمه‌ش حه‌قی خۆمانه به زمناكۆ و شاهۆ و دااڵهۆ و سه‌گرمه و چیا و دۆڵ و ده‌شته‌كانی خۆمان ناوی منداڵه‌كامنان بنێین». ن���اوب���راو وت��ی��ش��ی «م���ن له فه‌یسبووك هیچ په‌یجێكم نییه ،به ناوی منه‌وه ئه‌نواع په‌یج ده‌كه‌نه‌و ه و قسه‌ی نارشین به‌رانبه‌ر ئیسالم و خودا و پێغه‌مبه‌ر ده‌كه‌ن ،ئه‌سته‌غفیروڵاڵ، ئه‌وانه هیچی هی من نیین».
ئه‌مڕۆ دوانز‌ه داواكاریی كه‌مئه‌ندامان جێبه‌ج ێ ده‌كرێن به‌یان .سلێامنی عومه‌ر كه‌ریم ،لێپررساوی گشتی یه‌كێتی كه‌مئه‌ندامانی كوردستان، ب� ه (ب �هی��ان)ی راگ�هی��ان��د «س�ه‌رج�ه‌م رێكخراوه‌كانی كه‌مئه‌ندامان و خاوه‌ن پێداویستی تایبه‌ت ل ه ماوه‌ی رابردوودا س ێ جار ده‌نگی ناڕ ەزاییامن گه‌یانده حكومه‌ت ،دواجار ته‌واوی خواست و ویستی كه‌مئه‌ندامامنان ب ه هاوبه‌شی رێكخراوه‌كانی هه‌ولێر و سلێامنی و دهۆك و گه‌رمیان و راپه‌ڕین ،ل ه 15 خاڵدا كۆكرده‌و ه و ب ه هاوكاری ئاسۆس خان ،وه‌زیری كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی، جێگری سه‌رۆكی حكومه‌متان بینی و خستامن ه ب �ه‌رده‌س��ت��ی» .ن��اوب�راو خۆشحاڵیی كه‌مئه‌ندامان و خاوه‌ن پێداویستی تایبه‌ت و كورته‌بااڵكانی ده‌رب���ڕی و وتیشی «خۆشبه‌ختانه سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌ڵێنی پێداین 12 خاڵیان جێبه‌ج ێ ده‌كه‌ن و س ێ خاڵه‌كه‌ی دیكه‌ش ناڵێن جێبه‌ج ێ ناكرێت ،به‌ڵكو پێویستی ب ه بڕیاری پ هرله‌مان و یاسایه، بۆی ه چاوه‌ڕێین ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 11/27ب ه ئاماده‌بوونی رێكخراوه‌كان و وه‌زیرێك یان نوێنه‌ری ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران ،ئه‌و بڕیاران ه رابگه‌یه‌نرێن، به‌اڵم ئێستا نازانین ئه‌و خااڵن ه چین كه جێبه‌جێ ده‌كرێن».
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)10سێشه‌ممه ،2012/11/20ساڵی یەکەم
دكتۆر عه‌ال جه‌نگۆ ،بۆ بەیان :سوپای كوردی ئازاد بۆ دژایه‌تی هیچ كه‌س دروست نه‌بووه
ئۆپۆزسیۆنی سووریا داواكاریی كورده‌كان ره‌تده‌كاته‌وه راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال س �ه‌رچ��او ه كوردییه‌كانی سووریا ئاماژە ب�ه‌و ه ده‌ك��ه‌ن ،ئ �هوان ل ه هه‌وڵی پێكهێنانی سوپایه‌كدان له‌و كوردانه‌ی له رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌د جیاده‌بنه‌وه ،ب ه ناوی (سوپای كوردی ئ��ازاد) ك ه مه‌رجه‌عیه‌تی سیاسییان (ده‌سته‌ی ب��ااڵی كوردی)یه، سه‌رچاوه‌یه‌كیش ب ه ئاژانسی هه‌واڵی ئه‌ڵامنی راگ�هی��ان��دوو ه «ئ �ه‌و ن��او ه وه‌ك (سوپای سووریای ئازاد) وای ه و هه‌ردووال یه‌ك ئامانجامن هه‌یه ،ك ه له‌ناوبردنی رژێمی ئه‌سه‌د ه و پێكه‌و ه هه‌ماهه‌نگیامن هه‌یه .راگه‌یاندنه‌كان ده‌ڵێن ئه‌و هێزه بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی ته‌یاری ئیسالمیی، ب �ه‌اڵم دكتۆر ع �ه‌ال جه‌نگۆ ،مامۆستای زانكۆ و كه‌سایه‌تیی ك��وردی سووریا به
(به‌یان)ی راگه‌یاند «سوپای كوردی ئازاد بۆ دژایه‌تی هیچ كه‌س دروست نه‌بووه، به‌ڵكو بۆ پاراستنی ناوچ ه كوردییه‌كان و گه‌لی كورد ه و دروستبوونیان شتێكی زۆر باشه» ،سه‌رچاو ه كوردییه‌كه‌ش رایگه‌یاند «پارتی یه‌كێتی دیموكراتی (په‌یه‌ده) كه ساڵح موسلیم سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات ،رازیی بوو ه ب�ه‌وه‌ی ئااڵی حزبه‌كه‌ی ل ه ناوچه كوردییه‌كانی سووریا به‌رزنه‌كاته‌وه»، ئاماژەشی به‌و ه ك��ردوو ه (په‌یه‌ده) دژی ده‌ست ه و گرووپ ه الده‌ره‌كان ده‌جه‌نگێت، نه‌ك دژی سوپای سووریای ئازاد. ل ه الیه‌كی دیكه‌وه ،ك��ورده‌ك��ان بۆ چوون ه ناو ئیئتیالفی نیشتیامنیی سووریا، چوار داواكارییان هه‌یه ،ك ه بریتین له «بڕیارێكی ده‌ستووری به‌وه‌ی كورد ،وه‌ك گه‌لێك له‌سه‌ر خاكی خۆی ده‌ژی و مافی
نه‌ته‌وه‌یی هه‌یه ،نوێن هرایه‌تی كورد به‌پێی قه‌باره‌ی بێت ل ه سووریادا ك ه %15یه ،ناوی واڵتی سووریا (كۆماری سووریا) بێت ،نه‌ك (كۆماری عه‌ره‌بیی سووریا) ،هه‌روه‌ها جێگری س �ه‌رۆك��ی ئیئتیالفه‌ك ه ك��ورد بێت ،به‌و ئیعتیباره‌ی كورد نه‌ته‌وه‌یه‌كی ئه‌ساسیی واڵت�ه» ،به‌اڵم مه‌عاز خه‌تیب، سه‌رۆكی ئیئتیالفی نیشتیامنیی سووریا داوای ل ێ ك���ردوون ،داواكارییه‌كانیان دوابخه‌ن بۆ دوای هه‌ڵبژاردنی ئ��ازادی پ هرله‌مانی نو ێ ل ه سووریا ،چونك ه ب ه وته‌ی ناوبراو ئیئتیالفه‌ك ه ناتوانێت «ل ه پشت ڕا و ئیراده‌ی سوورییه‌كانه‌وه» بڕیاری ده‌ستوور ب��دات ،دكتۆر عه‌ال جه‌نگۆش ئه‌م داواكاریی ه ب ه مه‌ترسی د هزانێت و بۆ (به‌یان) وتی «ب ه ته‌ئكید مه‌ترسی له‌سه‌ر ئایینده‌ی كورد هه‌یه ،چونك ه ئۆپۆزسیۆنی
عه‌ره‌بی نه‌گه‌یشتوونه‌ت ه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كورد مافی هه‌یه ،به‌اڵم به‌رپرسیاریه‌تی مێژوویی ته‌نیا ناكه‌وێت ه سه‌ر ئیئتیالفی سووری ،ده‌كه‌وێت ه سه‌ر كوردیش خۆی، چونك ه یه‌كیه‌تی و یه‌كڕیزیی كوردیی تا ئێستا نه‌هێرناوه‌ت ه دی» .یه‌كێتی ئه‌وروپاش دانی ب ه (ئیئتیالفی نیشتیامنی)دا ناوه وه‌ك نوێنه‌ری شه‌رعیی سوورییه‌كان ،به‌اڵم وه‌ك تاك ه نوێنه‌ر نا ،ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر زاری كارسین ئاشتۆن ،وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی ئه‌وروپاوە راگه‌یه‌نرا. ساڵح موسلیمیش رایگه‌یاندووه «كورده‌كانی ناو ئیئتیالفی نیشتیامنی، نوێن هرایه‌تی كوردی سووریا ناكه‌ن ،به‌ڵكو ئه‌جێندای تووركیا جێبه‌ج ێ ده‌ك �ه‌ن»، ناوبراو ره‌خنه‌یشی له‌و ه گرت ك ه %60ی ئه‌نجومه‌نی نیشتیامنیی سووریا ل ه ئیخوان
موسلیمین و گرووپ ه ئایینییه‌كانن». عه‌قید مالیك ك����وردی ،جێگری س �ه‌رۆك��ی س��وپ��ای س��ووری��ای ئ���ازاد به (شه‌رقولئه‌وسه‌ت)ی راگ�هی��ان��دوو ه «تا ئه‌وپه‌ڕی توانا هه‌وڵ ده‌ده‌ین .ڕووبه‌ڕووی ش��ه‌ڕ ن�ه‌ب��ی��ن�ه‌وه ،كێشه‌شامن له‌گه‌ڵ كورده‌كان نییه ،به‌ڵكو كێشه‌مان له‌گه‌ڵ پارتی كرێكارانه ،چونك ه به‌شێكی زۆری كورده‌كان ل ه سوپای سووریای ئازاد دژی رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌د خه‌بات ده‌كه‌ن». ك��ورده‌ك��ان ل ه ن��او خۆیاندا یه‌كرت تۆمه‌تبار ده‌ك �ه‌ن ب �ه‌وه‌ی به‌شێكیان له بهرژەوهندیی ده‌سه‌اڵتی ئه‌سه‌د و به‌شێكی دیكه‌یان ل ه بهرژەوهندیی توركیا كار ده‌كه‌ن، ب �ه‌اڵم دكتۆر عه‌ال جه‌نگۆی كه‌سایه‌تی كوردی سووریا ده‌ڵێت «باوه‌ڕناكه‌م وابێت، توركیا به‌رژەوه‌ندی خۆی هه‌ی ه ل ه سووریا،
كوردیش به‌رژەوه‌ندی خۆی هه‌یه ،ئه‌وه‌ش راست نییه ،ك ه كورد ل ه به‌رژەوه‌ندی ئه‌سه‌د كار ده‌كه‌ن ،چونك ه ناوچه‌كان ته‌نیا كوردیی نین ،ئه‌و ناوچانه‌ی سوپای سووریای ئازادی لێیه ،رژێمی ئه‌سه‌د بۆردومانی ده‌كات، بۆی ه كورده‌كانیش رێگایان ناده‌ن بچنه ئه‌و ناوچانه ،ئێم ه نامانە‌وێت شه‌ڕ له‌و ناوچان ه رووب��دات ،چونك ه ئه‌و ناوچانه بوونه‌ت ه شوێنێك بۆ پاراستنی ك��ورد به تایبه‌تی و گه‌لی سووریی ب ه گشتی»، ده‌شڵێت «به‌رده‌وامیی رژێمی ئه‌سه‌د شتێكی موسته‌حیله ،بۆی ه توركیا ده‌یه‌وێت ئایینده‌ی خۆی له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆنی عه‌ره‌بی بگونجێنێت ،بۆ ئه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌ی كوردیی دروست نه‌بێت ،هه‌رچه‌ند ه ئه‌و ه هه‌موو ئامانجی توركیا نیی ه و ئامانجی دیكه‌یشی هه‌یه».
به‌عسییه‌كان به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌كه‌ن
مالیكی ده‌سته‌واژه‌ی «ناوچه جێناكۆكه‌كان» ب ه «ناوچ ه تێكه‌ڵه‌كان» ده‌گۆڕێت راپۆرت :ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ل ه هه‌وڵ ه ب�ه‌رده‌وام�هك��ان��ی نوری مالیكی بۆ زیاتر په‌راوێزخسنت و الوازكردنی پایه‌ی سیاسیی كورد ل ه ناوه‌ندی بڕیار و ده‌س���ه‌اڵت ل ه حكومه‌تی ن��اوه‌ن��دی، ماوه‌یه‌کە كه‌ناڵه‌كانی «تۆڕی ڕاگه‌یاندنی عێراقی» ك ه ڕاسته‌وخۆ ل ه الیه‌ن نوری مالیكییەوە سه‌رپه‌رشتی و پاڵپشتیی دارایی ده‌كرێن ،ده‌س��ت�ه‌واژه‌ی ناوچ ه ناكۆكی له‌سه‌ره‌كان به‌كارناهێنن ،به‌ڵكو گۆڕیویانه ب ه ده‌سته‌واژه‌ی ناوچ ه تێكه‌ڵه‌كان. هه‌رچه‌ند ه ده‌س��ت��هواژەی ناوچه جێناكۆكه‌كان ل ه ده‌س��ت��ووری عێراقیدا چه‌سپێرناو ه و ره‌هه‌ندێكی یاسایی و ده‌س��ت��ووری��ی هه‌ی ه ب��ۆ ك���ورد ،چونكه په‌یوه‌ست ه ب ه جێبه‌جێكردنی ماده‌ی ()140 و ئاساییكردنه‌وه‌ی باردۆخی پارێزگای كه‌ركووك. پارێزه‌ر فه‌رحان خورشید حه‌مكوڵ
ب ه (ب�هی��ان)ی راگه‌یاند «ده‌س��ت �هواژەی (املناطق املتنازع علیها) ب ه روون��ی له یاسای به‌ڕێوه‌بردنی واڵت ل ه قۆناغی گواستنه‌وه ،ل ه سه‌رده‌می پۆڵ برێمه‌ردا باسكراوه و ئاماژەی به‌و ناوچان ه كردووه كه جێگای ناكۆكی و ملمالنێن ل ه نێوان پێكهاته‌كانی عێراقدا ،ب ه تایبه‌تیش له نێوان كورد و حكومه‌ته‌كانی عێراق ،هه‌ر ل ه سه‌رده‌می غازی یاوه‌ر و ئه‌یاد عه‌الوی و ئیرباهیم جه‌عفه‌ری ،تا گه‌یشت به حكومه‌ته‌ی نوری مالیكی» .ئه‌و پارێزه‌ره وتیشی «ل ه بڕگه‌ی (ج) م��ادده‌ی ()58 ل ه یاسای به‌ڕێوه‌بردنی واڵت ،ئاماژە ب �ه‌و ه ك��راو ه ك ه كێشه‌ی ك�ه‌رك��ووك به شێوه‌یه‌كی دادپه‌رو هرانه ،ب ه ڕێكه‌وتنی نێوان پێكهاته‌كانی ،چاره‌سه‌ر بكرێت، ئه‌وه‌ش ب ه هێنانه‌وه‌ی (راگوێزراوه‌كان) و گ� هڕان��دن�ه‌وه‌ی (ه��اورده‌ك��ان) .به‌اڵم له‌و یاسایه‌دا جۆرێك ل ه ناڕوونی هه‌یه، چونك ه ئێمه‌ی كورد ئه‌و ڕێكه‌وتن ه به
ڕاپرسی تێده‌گه‌ین ،الیه‌نی ب هرامبه‌ریش به سه‌رژمێريی تێده‌گات». پارێزه‌ر فه‌رحان خورشید حه‌مكوڵ وتیشی «ده‌سته‌واژە‌ی (املناطق املختلطة) بۆ شوێنانێك ه ك ه پێكهاته‌كانی ل ه دۆخێكی ئاسایی و دوور ل ه ناكۆكیی نه‌ته‌وه‌یی و مه‌زهه‌بی بژین ،ن �هك وه‌ك��و ئێستا ك ه ده‌بینین هێزی سه‌ربازی ره‌وان �هی ئه‌و ناوچان ه ده‌كرێت و دهبێت ه مایه‌ی ناڕ ەزایی و مه‌ترسیی پێكهاته‌یه‌ك ،كه گومان ده‌كرێت سوپا له‌و جموجواڵنه‌یدا الیه‌نگریی پێكهاته‌یه‌ك بكات ب هرامبه‌ر پێكهاته‌كانی دی��ك �ه» .ئ �ه‌و پ��ارێ��زه‌ره هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «ناردنی هێزی سه‌ربازی بۆ ئه‌و ناوچانه ،خۆی ل ه خۆیدا مانای ئه‌وه‌ی ه كێش ه هه‌یه ،كێشه‌ش ب ه یاسا چاره‌سه‌ر ده‌كرێت ،ك ه ده‌ستوور ه و له م��ادده‌ی ()140دا ب ه ڕوون��ی بڕگه‌كانی دیاری كراون». س�����ه‌ب�����اره‌ت ب���� ه چ��ۆن��ی��ه‌ت��ی
ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ش، پارێزه‌ر فه‌رحان خورشید حه‌مكوڵ بۆ (به‌یان) وتی «ئه‌و ده‌سته‌واژان ه ته‌نها ل ه راگه‌یاندن باسكراون ،ئه‌مه‌ش ناگاته ئه‌و ڕادده‌ی �هی لیستی كوردستانی په‌نا بۆ دادگ��ای فیدراڵی ببات .من پێموایه به‌كارهێنانی ئه‌و ده‌سته‌واژان ه ده‌چێته چوارچێوه‌ی شه‌ڕی ڕاگه‌یاندنه‌و ه و جارێ نه‌بووه‌ت ه شه‌ڕی ده‌ستووری و یاسایی، هه‌ر كاتێك ئه‌وان ویستیان ده‌ستكاریی بڕگه‌كانی ده‌ستوور بكه‌ن ،ئه‌وكات ه الیه‌نی ك��وردی ده‌توانێت له دادگ��ای فیدراڵی سكااڵی یاسایی تۆمار بكات». ل�� ه الی��هك��ی دی���ك���ه‌وه( ،ب��هی��ان) زانیویه‌تی ك ه له‌گه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنی ئاڵۆزی و ملمالنێكانی نێوان لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،مشعان جبوری ،په‌رله‌مانتاری پێشووی عێراق ،به رێكه‌وتنی نهێنی له‌گه‌ڵ نوری مالیكی، ب��ڕی��اری داو ه نووسینگه‌ی سه‌ره‌كیی
كه‌ناڵه‌كه‌ی ب ه ناوی «الشعب» ل ه شاری به‌غدای پایته‌خت بكاته‌وه ،ك ه ئێستا ل ه شاری دیمه‌شقی پایته‌ختی سووریا به‌رنامه‌كانی په‌خش ده‌ك��ات .كه‌ناڵی ناوبراو پێشرت ب ه پاره‌ی موعه‌ممه‌ر ق هزافی دامه‌زرا و كۆمه‌ڵێك ل ه كۆن ه به‌عسییه‌كان كاری تێدا ده‌ك �ه‌ن ،ك ه ل ه باڵی عیزه‌ت دووری نزیكن .جبوری ل ه ماوه‌ی رابردوودا كه‌ناڵه‌كه‌ی بۆ پشتگیریی رژێمه‌كه‌ی ق هزافی ته‌رخان كردبوو ،ئێستاش به‌رگری ل ه نوری مالیكی ده‌كات ك ه رۆژگارێك به منوونه‌ی ده‌مارگیری و توندڕە‌وی ناوی ده‌برد. مشعان جبوری چه‌ندین جار له‌و كه‌ناڵه‌و ه ئاماده‌یی خ��ۆی ده‌رب��ڕی��وه ببێت ه سه‌ربازێك ل ه سوپای مالیكیدا ل ه دژی ك��ورده‌ك��ان ،مه‌ترسیی ئه‌وه‌ش له‌وه‌دای ه ك ه ناوبراو ل ه ڕێی چه‌ندین كه‌سی عه‌شیره‌تی (الجبور)ەو ه سه‌رقاڵی پڕوپاگه‌نده‌ن بۆ كۆكردنه‌وه‌ی الیه‌نگر
بۆ داهاتوویان ،ب ه تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی كۆمسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان ڕێگه‌ی دا مه‌شعان جبوری و الیه‌نگرانی له هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتوودا ب ه لیستێك و ل ه ژێر ناوی «به‌ره‌ی ئینساف» به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكه‌ن. ب ه مه‌به‌ستی زانیاریی زیاتر (به‌یان) په‌یوه‌ندی ب ه ژماره‌یه‌ك له‌و كه‌سانه‌وە كرد ك ه ل ه به‌غدا سه‌رقاڵی خۆئاماده‌كردنن بۆ كردنه‌وه‌ی باره‌گای ئه‌و كه‌ناڵه ،به‌اڵم ئاماد ه نه‌بوون لێدوان بده‌ن. جێگه‌ی باس ه مشعان جبوری پێشرت وه‌ك دۆستێكی كورد خۆی پیشان ده‌دا و داوای دروستبوونی ده‌وڵه‌تێكی كوردیی ده‌كرد ،ماوه‌یه‌كیش ل ه هه‌رێمی كوردستان نیشته‌ج ێ بوو ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ی چه‌ند جارێك ل ه الیه‌ن ژماره‌یه‌ك ل ه به‌رپرسانی كورده‌و ه پێشوازیی لێكرا ،تا ئه‌و كاته‌ی له ترسی ده‌ستگیركردنی ل ه الیه‌ن مالیكییه‌وه، به‌ره‌و سووریا هه‌ڵهات.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
ئەنجومەىن پارێزگاى سلێامىن ئاگادارى ماستەرپالن نییە
نه‌خشه‌ی قوله‌ره‌یسی و قه‌ره‌تۆغان و كانی گۆمه په‌سه‌ند ده‌كرێت سه‌ید نامی به‌بێ ئاگاداری ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ا ،ش��اره‌وان��ی��ی سلێامنی نه‌خشه‌ی چه‌ند گوندێكی شاره‌وانی په‌سه‌ند ده‌ك���ات ،ئه‌ندامێكی ل��ی��ژن �هی ئ���اوه‌دان���ك���ردن���ه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنییش رای��ده‌گ �هی �ه‌ن��ێ��ت ،به‌پێی یاسا پێویسته ئه‌نجومه‌نی پارێزگا كه نوێنه‌ری خه‌ڵكه ،ئاگای له ماسته‌رپالنی سلێامنی بێت، ب��ه‌اڵم ئ �ه‌م حكومه‌ته نایه‌وێت ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ئ��اگ��ای له ك��اره‌ك��ان��ی بێت و رێگریی له گه‌نده‌ڵییه‌كانی بكات. ل �ه‌ن��او ه��اوواڵت��ی��ان��ی چه‌ند گوندێكی سه‌ر به شاری سلێامنیدا، ده‌ن��گ��ۆی ئ��ه‌وه ب�ڵاوك �راوه‌ت �ه‌وه
كه خانووه‌كانیان تاپۆ ده‌كرێن ،الی خۆیه‌وه زه‌رده‌شت ره‌فیق ،به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندنی شاره‌وانیی سلێامنی له لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) وتی «ئه‌وه‌ی له به‌رنامه‌دایه په‌سه‌ندكردنی نه‌خشه‌ی
ئه‌و گوندانه‌یه كه له ناو شاره‌وانیی سلێامنیدان ،نه‌ك تاپۆكردنیان بۆ ئه‌وه‌ی ه��اوواڵت��ی��ان بتوانن خانوویان تێدا دروست بكه‌ن ،كه ئه‌ویش گونده‌كانی (قوله‌ره‌یسی و قه‌ره‌تۆغان و كانی
گۆمه)ن». دان��ا عه‌بدولكه‌ریم ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ای سلێامنی ،ب �ه (ب �هی��ان) ی راگ �هی��ان��د «ش��اره‌وان��ی سلێامنی
ماسته‌رپالنه‌كه‌یان داناوه ،ئێمه وه‌كو ئه‌نجومه‌ن هیچ ئاگامان لێی نییه و ئه‌سڵه‌ن هه‌ر نه‌هاتووه‌ته الی ئێمه، خۆیان ناردوویانه بۆ الی پارێزگار و كاره‌كه‌یان ك��ردووه» ،ناوبراو جه‌ختی
ل���ه‌وه ك�����رده‌وه ك��ه پێویسته ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی ئ��اگ��ای لێبێت« ،ب���ه‌اڵم ب�ه هیچ شێوه‌یه‌ك نه‌هاتووه‌ته الی ئێمه، به‌پێی یاسا دهبێت بینێرن بۆ ئێمه بۆ ئه‌وه‌ی ئێمه قسه‌مان له‌سه‌ری هه‌بێت ،ب �ه‌اڵم ناینێرن ،خۆیان چۆنیان بوێت ئاوا ده‌كه‌ن». دانا عه‌بدولكه‌ریم وتیشی «من ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌م، به‌اڵم ئه‌م حكومه‌ته‌ی ئێمه ئیش له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نی پارێزگادا ناكات، بۆ ئ�ه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌ن ده‌سه‌اڵتی نه‌بێت ،چونكه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتی هه‌بێت كه نوێنه‌ری خه‌ڵك و الیه‌نه سیاسیه‌كانیشی تێدایه ،رێگه له به‌شێكی گه‌نده‌ڵییه‌كان ده‌گرێت، ب��ۆی�ه ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ئه‌نجومه‌ن ده‌ستی تێیدا نه‌بێت».
150رێكخراو ،مانگرتنی سه‌رتاسه‌ری ل ه كه‌ركووك ئه‌نجام ده‌ده‌ن شڤان جه‌باری .كه‌ركووك له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌وانیی لیژنه‌ی ب��ااڵی ڕێكخراوه پیشه‌یی و جه‌ماوه‌ری و دیموكراتییه‌كانی شاری كه‌ركووكدا كه نزیكه‌ی 150 رێكخراون ،له 11/26دا ئەنجامیان دا ،له‌ژێر ن��اوی (په‌یامی ئاشتی بۆ ج �ه‌م��اوه‌ری ش��اری كه‌ركووكی خ��ۆڕاگ��ر) ،ڕایانگه‌یاند ك�ه دوای ئ���ه‌وه‌ی یاداشتێكی ن��اڕە‌زای��ی��ان ئاڕاسته‌ی ن��وری مالیكی ،س�ه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقی فیدراڵ كردووه، به مه‌به‌ستی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی فه‌رمانده‌یی ئۆپەراسیۆنه‌كانی دیجله له كه‌ركووك و ناوچە دابڕێرناوەکاىن دیکە ،له 11/21له ڕێگای پارێزگاری
كه‌ركووكه‌وه و بۆ وه‌اڵم��دان�ه‌وه‌ش حه‌وت ڕۆژیان دیاریی كردووه ،به‌اڵم له الیه‌ن ســه‌رۆ‌ك وه‌زیراىن عێراقه‌وه هیچ وه‌اڵمێكیان نه‌دراوه‌ته‌وه ،بۆیه به گرنگیان زانی ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 11/27سه‌عات 10ـ 11ی به‌یانی ژیانی ئاسایی له ش��اری كه‌ركووك و ق�ه‌زا و ناحیه‌كانی ده‌وروپشتی ڕاب���گ���ی���رێ���ت ،ل��ـ��ـ �ه س���ه‌رج���ه‌م دامـــوده‌زگاكانی حكومه‌ت و فه‌رمانگه و قوتابخانه و شوێنه فه‌رمییه‌كان ،داخستنی شه‌قامه‌كان و وه‌ستانی جوڵه‌ی ئۆتۆمبێله‌كان و داخستنی دووكانه‌كان و هه‌موو ب��ازاڕە‌ك��ان ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ،ئه‌و رێكخراوانه داوایان له سه‌رجه‌م چین و توێژە‌كان و الیه‌نه‌كانی شاره‌كه‌یان
تا ئێستاش قائیمقامیەتی سلێمانی بە وەکالەتە سه‌ید نامی پاش گیانله‌ده‌ستدانی زانا حه‌مه‌ساڵح ،قائیمقامی سلێامنی ،تا ئێستا كاره‌كانی قائیمقام ب ه وه‌كاله‌ت به‌ڕێو ه ده‌چن و هیچ كه‌سێك بۆ ئه‌و پۆست ه دیاریی نه‌كراوه. ئاوات محه‌مه‌د ،قائیمقامی ق هزای مه‌ڵبه‌ندی سلێامنی ب ه وه‌كاله‌ت ،له لێدوانێكیدا ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند « دانانی قامئقام ل ه ده‌سه‌اڵتی پارێزگا و و هزاره‌تی ناوخۆدایه ،په‌یوه‌ندیی ب ه منه‌و ه نییه ،هیچ شتێكم پێنه‌وتراوه ،ئاگادار نیم له‌وه‌ش ك ه كه‌سێك دیاری كرابێت بۆ ئه‌وه‌ی ببێت ه قائیمقام». سه‌باره‌ت ب�ه‌وه‌ی باس له‌و ه ده‌كرێت دیاریكردنی قائیمقام ب ه شێوه‌ی هه‌میشه‌یی بخرێت ه پاش هه‌ڵبژارنه‌كانه‌وه ،ناوبراو ئاماژەی به‌و ه كرد «قائیمقام په‌یوه‌ندی ب ه هه‌ڵبژاردنه‌و ه نییه ،تا بخرێت ه دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه» ،له‌وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌دا ك ه ئه‌گه‌ر داوا ل ه تۆ بكرێت ببیت ه قائیمقام ،ئاماده‌ی ببیت؟ پاش هه‌ناسه‌یه‌كی قووڵ ،وتی « بۆ ئه‌و ه ل ه كاتی خۆیدا وه‌اڵمم دهبێت». ئاوات محه‌مه‌د ،رایشیگه‌یاند «من كارمه‌ندم ،مه‌رجم نیی ه مبخه‌ن ه هه‌ر شوێنێك ،ل ه هه‌ر شوێنێك پێویستیان ب ه من بێت ،ئیشی خۆم ده‌كه‌م». كاوه‌ی مام ه عه‌به ،سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی ب ه (به‌یان) ی راگه‌یاند «له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كورستان ب ه یاسای ژمار ه 159ی ساڵی 1969ئیش ده‌كات ،دانانی قائیمقام مه‌ركه‌زییه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ك ه ئیداره‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئیداره‌یه‌كی زیاتر ڕوو ل ه حزبییه ،دانانی هه‌ر قائیقام ،به‌ڵكو ل ه پارێزگاره‌و ه تا زۆرێك ل ه مودیر ناحی ه و به‌ڕێوه‌به‌ر ه گشتییه‌كانیش ب ه وه‌كاله‌ت دانراون» ،هه‌روه‌ك ئاماژه‌ی به‌و ه كرد «له‌به‌ر ئه‌وه‌ی فه‌وزایه‌كی ئیداریی هه‌یه ،زۆر ئاساییه ،دانانی قائیمقام به‌و یاسای ه په‌یوه‌ندیی ب ه ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنییه‌و ه نییه».
كرد ،هاوكاریان بن. م��ه‌ول��ود ڕە‌س����وڵ ،ئ�ه‌ن��دام��ی لیژنەى ب��ااڵی ڕێكخراوه پیشه‌یی و جه‌ماوه‌ری و دیموكراتییه‌كانی ش���اری ك��ه‌رك��ووك ،ب �ه (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ئامانج له ئه‌نجامدانی ئه‌م هه‌ڵوێستوه‌رگرتنه ،گرتنه‌بەرى ڕێ و شوێنی مه‌ده‌نییه و بۆ تێكنه‌چوونی ئارامیی ڕە‌وشی شاره‌كه‌یه له الیه‌ن ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی دیجله‌وه .بۆیه هیوادارین ئه‌م هه‌ڵوێستوه‌رگرتنه به هه‌ند وه‌ربگیرێت ،ئه‌گه‌رنا له هه‌نگاوی داهاتووماندا خۆپیشاندانی سه‌رتاسه‌ری ئه‌نجام ده‌ده‌ین ،داوا له نۆێنه‌ر و ئه‌ندامـانی ئه‌نجومه‌نی عێراقیش ده‌كه‌ین به ده‌مامنه‌وه بێن».
حه‌شارگه‌یه‌كی پشتێنه‌ی بۆمبی ،ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت شڤان جه‌باری .كه‌ركووك له ڕاگه‌یەندراوێكی پۆلیسی قه‌زا و ناحیه‌كانی كه‌ركووك ،كه كۆپیه‌كی ده‌ست (به‌یان) كه‌وتووه ،ئاماژە به ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی پشتێنه‌ی بۆمبی كراوه.
له ڕاگ �هی �ه‌ن��دراوه‌ك �ه‌دا هاتوو ه «دوای زانیارییه‌كی وردی هه‌واڵگریی، ش �ه‌وی 11/24له گوندی عه‌تیره‌ی س �ه‌ر ب�ه ناحیه‌ی زاب ،هێزه‌كانی پۆلیسی قه‌زا و ناحیه‌كانی كه‌ركووك به هاوكاریی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی پۆلیسی حه‌ویجه و ه��ێ��زی ف �ه‌وج��ی یه‌كی
لیوای 46ی فیرقه‌ی 12ی سوپایی عێراقی و دژە‌تیرۆری هه‌رێم ،له نزیك گونده‌كه و له كێڵگه‌یه‌كی كشتوكاڵی، ده‌س��ت��ی��ان ب �ه‌س �ه‌ر حه‌شارگه‌یه‌كی پشتێنه‌ی بۆمبدا گ��رت ،كه له ژێر گڵدا شــــاردرابوونه‌وه» ،له درێژەی راگه‌یه‌نراوه‌كه‌دا ئه‌وه خراوه‌ته روو
كه «دواتر به شێوه‌یه‌كی یاسایی ئه‌و پشتێنانه دراوه به بنكه‌ی پۆلیسی په‌یوه‌ندیدار تا ئیجرائاتی یاسایی بكات له ڕیگای ئه‌فسه‌ری لێكۆڵه‌ره‌وه و سه‌رله‌به‌یانییه‌كه‌ی هێزه‌كان گه‌ڕاونه‌‌ته‌وه شوێنی خۆیان ،به‌بێ كه‌وتنه‌وه‌ی هیچ زیانێك».
خورماتوو داوای هێزی پێشمه‌رگ ه ده‌كات عومه‌ر ئاواره به ه��ۆی ئاڵۆزبوونی ب��ارودۆخ��ی شاره‌كه و زیادبوونی كاره تیرۆرستییه‌كان و هەڕەشه‌كانی سوپای عێراق بۆ سه‌ر ناوچه‌كه ،ئیداره‌ی شاری خورماتوو داوا له هه‌رێمی كوردستان ده‌كات كه هێزی پێشمه‌رگه له ش��اری خورماتوو جێگیر بكرێت ،به مه‌به‌ستی پاراستنی دانیشتوان له ده‌ست كرده‌وه تیرۆرستییه‌كان.
شه‌الل عه‌بدول بابانی ،قائیمقامی شاری خورماتوو له لێدوانێكی تایبه‌تدا به (به‌یان)ی راگه‌یاند «به هۆی خراپبوونی وه‌زع��ی ئه‌منیی شاره‌كه و زیادبوونی كاره تیرۆرستییه‌كان و هەڕەشه‌كردنی سوپای عێراق و ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی دیجله بۆ سه‌ر شاره‌كه و بێتوانایی ئه‌و هێزانه‌ی له خورماتوو هه‌ن ،به تایبه‌ت پۆلیس، له پاراستنی گیانی هاوواڵتییان ،داوا له هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ین هێزێكی
پێشمه‌رگه ل ه خورماتوو جێگیر بكه‌ن، به مه‌به‌ستی پاراستنی دانیشتوانی و رزگاركردنی شاره‌ك ه له ده‌ست تیرۆریستان و ئه‌و هەڕەشانه‌ی ده‌كرێته سه‌ری ،ك ه له ئیستادا بوونه‌ته هۆكاری مه‌ترسی بۆ سه‌ر هاوواڵتییانی شاره‌كه و ماڵ و حاڵیان». قائیمقامی خ��ورم��ات��وو ئ��ه‌وه‌ی ڕوون���ك���رده‌و ه ك �ه ه �ه‌م��وو پێكهاته جیاجیاكانی ئ�ه‌و ش��اره ك ه ل ه ك��ورد و عه‌ره‌ب و توركامن پێكهاتوون ،پێیان باشه
ئه‌و هێزانه‌ی هه‌ن و له الیه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌و ه ڕەوانهی ناوچه‌كه ك�راون ،له خورماتوو جێگیر بكرێن ،بۆ ئه‌وه‌ی به‌شدار بن له پاراستنی شاره‌كه، به تایبه‌ت ب �ه‌ره‌ی توركامنی و حیزبی ئیسالمیی عێراقی ،كه هەڕەشه‌كان له الیه‌ن حكومه‌تی عێراقی و تیرۆریستانه‌وه، بووه‌ته هۆكاری ئ �ه‌وه‌ی دانیشتووانی خورماتوو شاره‌كه به‌ج ێ بهێڵن و ڕوو له ناوچه ئارامه‌كان بكه‌ن».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
چه‌ند رۆژێك ه ل ه میرس بارێكی سیاسیی نائاسایی هاتۆته ئاراوه ،كه ته‌واوی دونیای به‌خۆیه‌وه س�ه‌رق��اڵ ك���ردووه ،ئه‌مه‌ش دوای ئه‌و ه دێت ئێواره‌ی پێنجشه‌ممه دكتۆر موحه‌مه‌د مورسی سه‌رۆككۆماری میرس ،زنجیر ه بڕیارێكی بۆ چاكسازی ل ه سیسته‌می دادوه‌ری و سه‌رۆكایه‌تی كۆمار ده‌ركرد ،دواتر نه‌یارانی كه ل ه پارته ئۆپۆزسیۆنه‌كان پێكدێن ،نیگه‌ران بوون له بڕیاره‌كانی و ڕژانه سه‌ر شه‌قامه‌كانی شاری قاهیره و شاره گه‌وره‌كانی واڵت ،داوایان كرد مورسی بڕیاره‌كانی هه‌ڵبووه‌شێنێته‌وه، بڕیاره‌كانیشیان ب ه كوده‌تا به‌سه‌ر پرسی دیموكراتی له واڵتدا وه‌سف كرد.
وه‌زیری داد :ده‌توانرێت چاره‌سه‌ری ئه‌م گرفته بكرێت
بڕیارەکانى مورسى شۆڕشگێڕین یان دیکتاتۆرى؟ ده‌قی راگه‌یه‌نراوه ده‌ستوورییه‌كه‌ی موحه‌ممه‌د مورسی م������ادده‌ی ی���هك���ه‌م :دووب�����اره ئ��ه‌ن��ج��ام��دان��ه‌وه‌ی ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن �ه‌وه و دادگایكردنه‌وه‌ی تاوانه‌كانی كوشنت و برینداركردنی خۆپیشانده‌ران و تاوانی تیرۆریستی ،كه له دژی شۆڕشگێڕان ئه‌نجامدراون و به‌هۆی هه‌ر پله‌وپایه و ده‌سه‌اڵتێكی سیاسی و ته‌نفیزییه‌وه ل ه ژێر فه‌رمانڕەوایی ڕژێمی پێشوودا ئه‌نجامدرابن ،ئه‌مه‌ش به‌پێی یاسای پاراستنی شۆڕش و یاساكانی تر. م�����ادده‌ی دووه‌م :ب�هی��ان��ن��ام�ه ده‌ستوورییه‌كان و یاسا و بڕیاره‌كانی پێشووی سه‌رۆككۆمار ل �ه‌و كاته‌وه‌ن ك�ه ده‌س �ه‌اڵت��ی ب �ه‌ده‌س��ت �ه‌وه‌ی �ه ،ل�ه30 یۆنیۆی 2012تا ته‌واوكردنی ده‌ستوور و هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی گه‌لی تازه ته‌واو ده‌بن ،به هیچ ڕێگایه‌ك و له الیه‌ن هیچ الیه‌نێكه‌وه قابیلی ڕەخنه‌گرتن نین ،هه‌روه‌ها نابێت داوای وه‌ستاندنی جێبه‌جێكردن و ڕەتكردنهوهی بڕیاره‌كانی بكرێت ،ئ�ه‌م�ه‌ش ه�ه‌م��وو سكااڵكانی په‌یوه‌ست به‌و بابه‌تانه ده‌گرێته‌وه. م��ادده‌ی سێیه‌م :داواك���اری گشتی له‌الیه‌ن سه‌رۆككۆماره‌وه‌‌و بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ له ناو ئه‌ندامانی ده‌سه‌اڵتی دادوه‌ریدا دیاری ده‌كرێت ،ماوه‌ی ئه‌و پۆسته‌ش له ڕۆژی ده‌ستبه‌كاربوونیه‌وه ده‌ستپێده‌كات و ئه‌و مه‌رجانه‌ش ده‌یگرنه‌وه كه مه‌رجی وه‌رگرتنی دادوه‌ری��ن ،نابێت ته‌مه‌نی له ( )40ساڵی كۆچی كه‌مرتبێت. م������ادده‌ی چ�������واره‌م :گ��ۆڕی��ن��ی ده‌س��ت��هواژەی (ئ��ام��اده‌ك��ردن��ی پ��رۆژەی ده‌س��ت��ووری ت��ازه‌ی واڵت تا ئه‌وپه‌ڕی 8مانگ ل�ه ڕۆژی پێكهاتنیه‌وه) ،بۆ ده‌س��ت��هواژەی (ئ��ام��اده‌ك��ردن��ی پ��ڕۆژەی ده‌ستووری ت��ازه‌ی واڵت تا ئه‌وپه‌ڕی 6 مانگ له ڕۆژی پێكهاتنیه‌وه) ،كه له م��ادده‌ی 60به‌یاننامه‌ی ده‌ستووری 30 مارسی 2011ده‌رچووه. مادده‌ی پێنجه‌م :بۆ هیچ الیه‌نێكی دادوه‌ری نییه كه ئه‌نجومه‌نی ش��وورا، ی��ان ه �ه‌ر كۆمه‌ڵه‌یه‌كی دام �ه‌زراوه‌ی��ی ب��ۆ دان��ان��ی پ���ڕۆژەی ده‌س��ت��وور، هه‌ڵبووه‌شێنێته‌وه. مادده‌ی شه‌شه‌م :سه‌رۆككۆمار
ل�ه كاتی ه �ه‌ر مه‌ترسییه‌كدا ب��ۆ سه‌ر شۆڕشی 25ى كانوونی دووه‌م ،یان ژیانی گه‌ل ،یان یه‌كپارچه‌یی نیشتامنیی ،یان سه‌المه‌تیی نیشتامن ،یان هه‌ر كۆسپێك بێته ڕێی دام�ه‌زراوه‌ك��ان��ی ده‌وڵ��ه‌ت كه نه‌هێڵێت به ئه‌ركه‌كانی هه‌ڵسێت ،بۆی هه‌یه كه رێوشوێنی پێویست بگرێته‌به‌ر بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و مه‌ترسییه له چوارچێوی یاسادا. راگه‌یەنراوه‌كه كاردانه‌وه‌ی جیای لێده‌كه‌وێته‌وه بڕیاره‌كانی مورسی ،هه‌ڵوێست و ك��اردان�ه‌وه‌ی جیایان لێكه‌وته‌وه ،دكتۆر عه‌بدوملونعیم ئه‌بولفتوح ،سه‌رۆكی حزبی «املرص القویة» كه سه‌ركرده‌یه‌كی پێشووی ئیخوان بوو ،پشیتوانی به‌شێك له بڕیاره‌كانی مورسی ده‌كات و ده‌ڵێت «پشتگیری بڕیاره‌كانی مورسی ده‌كه‌م، له‌وانه‌ی كه تایبه‌تن به دوورخستنه‌وه‌ی داواك�����اری گ��ش��ت��ی ،دادگ��ای��ی��ك��ردن و دادگاییكردنه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی كه ده‌ستیان سووره به خوێن ،یان ماڵی میرسییه‌كان». ب �ه‌اڵم ئه‌بولفتوح نیگه‌رانیی خ��ۆی له هه‌ندێك له بڕیاره‌كان ده‌رده‌ب��ڕێ��ت و ده‌ڵێت «له هه‌مان كاتدا ئه‌و بڕیارانه ره‌تده‌كه‌مه‌وه كه له الیه‌ن سه‌رۆكایه‌تی كۆماره‌وه ده‌رچ��وون ،ئه‌گه‌رچی كاتییش بن ،وه‌ك پارێزراوبوونی بڕیاره‌كانی و یاسای ده‌رچ��وو له الی�ه‌ن سه‌رۆكایه‌تی كۆماره‌وه ،كه له الیه‌ن دادگ��اوه تانه‌یان لێبدرێت ،درێژبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی ش��وورا ك ه زۆرب��هی هێزه سیاسییه‌كان داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یان ك��ردووه له ده‌ستووری نوێدا» .الی خۆشیه‌وه ،دكتۆر یوسف قه‌رزاوی سه‌رۆكی یه‌كێتی زانایانی ئیسالمیی جیهانی ،وتی «بڕوام وایه مافی س����ه‌رۆك مورسیه ئ����ه‌م ب��ڕی��اران��ه را بگه‌یه‌نێت ، ك���ه ده‌چ��ن��ه
خانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی نیشتامنییه‌وه ،ب ه حوكمی ئه‌و به‌رپرسیارێتییه‌ی كه خوای گه‌وره خستوویه‌تییه سه‌ر شانی» .قه‌رزاوی رای وای �ه بڕیاره‌كان له بهرژەوهندیی میرسییه‌كاندان و ل��ه‌وب��اره‌وه ده‌ڵێت «بڕیاره‌كانی مورسی تایبه‌تن به سێ مانگ، هه‌ندێكیان په‌یوه‌ندییان به هه‌ندێكی تریانه‌وه هه‌یه ،له دادگاكان و دادوه‌ری گشتی و دام��ه‌زراوه‌ی��ی ،هیچ س��وود و قازانجێك نه بۆ ئه‌و ،نه بۆ حزبه‌كه‌شی تێدا نییه ،به‌ڵكو بۆ میرسه». ب���زووت���ن���ه‌وه‌ی الوان�����ی ش�ه‌ش��ی ئه‌پرێل ،وه‌ك��و بزوێنه‌رێكی شه‌قامی میرس ،سه‌رله‌به‌ری بڕیاره‌كانی مورسی ره‌تده‌كه‌نه‌و ه و رایانگه‌یاند «پێویسته له‌سه‌ر موحه‌ممه‌د مورسی له ڕاگه‌یاندنه ده‌ستوورییه‌كه‌ی په‌شیامن ببێته‌وه، چونكه له الیه‌ن گه‌له‌وه ره‌تكراوه‌ته‌وه». موحه‌ممه‌د به‌رادعی یه‌كێك له ركاب هرانی مورسی له هه‌ڵبژاردنه سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی میرس ،نیگه‌رانیی به‌شێك له شه‌قامی كردۆته ده‌رفه‌تێك بۆ لێدانی نه‌یاره‌كه‌ی و رایگه‌یاند « دیالۆگ له‌گه‌ڵ مورسی هیچ ئه‌نجامێكی نابێت» .پێشیوایه سه‌رۆكی میرس سیستمێكی دیكتاتۆری راگه‌یاندووه، هۆشداریشی داوه ل�ه سه‌رهه‌ڵدانی توندوتیژی له چه‌ند ناوچه‌یه‌كی واڵت. له‌م هه‌لومه‌رجه‌دا ،سه‌رۆكایه‌تی كۆماریش قسه‌ی خۆی هه‌یه و پێیوایه نیگه‌رانییه‌كان له‌جێی خۆیاندا نین، ل���ه‌وب���اره‌وه س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی ك��ۆم��ار له به‌یاننامه‌یه‌كیدا رایگه‌یاند «بڕیاره‌كانی مورسی كاتیین و په‌یوه‌سنت به به‌رده‌وامیی وتووێژ له‌گه‌ڵ هێزه سیاسییه جیاوازه‌كان، به ئامانجی گه‌شتن ه زه‌مینه‌یه‌كی هاوبه‌ش و دۆزینه‌وه‌ی ده‌رفه‌تێك بۆ له‌یه‌كگه‌یشنت ده‌رباره‌ی ده‌ستوور». سه‌رۆكایه‌تی ئه‌وه‌شی راگه‌یاندووه «ئ �ه‌م ده‌سه‌اڵتانه وات��ای ئ �ه‌وه نین كه سه‌رۆك مورسی ده‌سه‌اڵتی ره‌های هه‌یه، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه ،ه �ه‌وڵ ده‌دات
ب��ۆ گ��واس��ت��ن�ه‌وه ب���ه‌ره‌و په‌رله‌مانێكی هه‌ڵبژێردراوی دیموكراتی ،هه‌روه‌ها دووركه‌وتنه‌وه له هه‌وڵه‌كان بۆ په‌كخستنی په‌رله‌مانی هه‌ڵبژێردراو به ه��ه‌ردوو به‌شه‌كه‌یه‌وه ،گ �ه‌ل و ش���وورا ،له‌گه‌ڵ پارێزگاریكردن له پاكێتیی دادگاكان و دووركه‌وتنه‌وه له به‌سیاسیكردنیان». الی خۆشیه‌وه ئه‌بو ع �ه‌ال م��ازی، سه‌رۆكی حزبی (وس��ط) ده‌ڵێت «ئێمه گرفتێكی گ �ه‌وره‌م��ان هه‌بوو له دوای شۆڕشی 25ی یه‌نایه‌ر له‌سه‌ر شه‌رعیه‌ت، شۆڕش شه‌رعیه‌تی هه‌یه ،یان هه‌ڵبژاردن». هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «ئه‌و ده‌سه‌اڵتانه‌ی له ئه‌نجومه‌نی سه‌ربازییه‌وه گواسرتاونه‌ته‌وه بۆ سه‌رۆك دوای هه‌ڵبژاردنی ،جیاوازییه‌كه ل�ه‌وه‌دا نییه كه بڕیاره‌كانی ده‌رك��ردووه، به‌ڵكو له ن��اوه‌رۆك��ی بڕیاره‌كاندایه كه م��وح �ه‌م �ه‌د م��ورس��ی ده‌ری���ك���ردوون». هه‌روه‌ها وتی «بڕیاره ده‌ستوورییه‌كان به ده‌رچوونی ده‌ستووری نوێ راسته‌وخۆ ده‌كه‌ون و الده‌چن». س���ه‌ب���اره‌ت ب��ه الی��ه‌ن��ی یاسایی بڕیاره‌كانی مورسی ،حسام عیسا مامۆستای ی��اس��ای ده‌س��ت��ووری ل�ه زان��ك��ۆی عه‌ین شه‌مس ،ده‌ڵێت «ئه‌و ٍبڕیار و رێوشوێنانه‌ی ئه‌م دواییه‌ی س �ه‌رۆك گرتوونیه‌ته به‌ر، حكومه‌ت و دادگاكانی میرس ده‌ڕووخێنن». هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «س��ه‌رۆك ده‌سه‌اڵتی یاسایی نییه ،بۆیه بڕیاره‌كانی ناته‌واون، دادگاكان مافیان هه‌ی ه تێهه‌ڵچوونه‌وه بكه‌ن له‌سه‌ر بڕیاره‌كانی سه‌رۆك». سه‌باره‌ت به شێوازی چاره‌سه‌ری ئه‌و دۆخه‌ش ،ئه‌حمه‌د مه‌ككی وه‌زیری داد، ئاماژەی به‌وه دا كه ده‌توانرێت چاره‌سه‌ری ئه‌م گرفته بكرێت به‌وه‌ی یاداشتنامه‌یه‌ك بنوورسێت به روون��ك��ردن �ه‌وه‌ی بڕیاره ده‌ستوورییه‌كان ،یان راستكردنه‌وه‌یه‌ك كه روونی بكاته‌وه حه‌سانه‌كان په‌یوه‌سنت به بڕیاره سیادییه‌كانه‌وه ك ه س�ه‌رۆك ده‌ریان ده‌كات ،نه‌ك بڕیاره ئیدارییه‌كان. روونیشیكرده‌وه كه سه‌رۆك و ئه‌نجومه‌نی
نه‌یارانی مورسى هه‌وڵه‌كانیان چڕكردۆته‌وه بۆ رێگرتن له‌وه‌ی ئه‌م ده‌سه‌اڵته نوێی ه بتوانێ سه‌ركه‌وتوو بێ
دادوه‌ری ڕازین به‌م ته‌فسیره. هێشتا ئاینده نادیار ه هێشتا روون نییه ئایا سه‌رۆكی میرس له بڕیاره‌كانی پاشگه‌ز ده‌بێته‌وه یان نا؟ الیه‌نگرانی هه‌ریه‌كه له سیاسییه‌كانی واڵتی میرس كه پێكهاتوون له (محه‌مه‌د به‌رادعی و حه‌مدین سه‌باحی و سه‌ید ب����ه‌ده‌وی) و چه‌ندین ك�ه‌س��ی ت��ر ،له هه‌وڵی ئ���ه‌وه‌دان بڕیاره‌كانی مورسی هه‌ڵبووه‌شێننه‌وه ،به‌رادعی رایگه‌یاندووه كه دیالۆگ له‌گه‌ڵ مورسی هیچ ئه‌نجامێكی نابێت ،هۆشداریشیداوه ل ه سه‌رهه‌ڵدانی توندوتیژی له چه‌ند ناوچه‌یه‌كی واڵت. الی خۆشیانه‌وه یانه‌ی دادو هرانی میرسی داوایان كردووه ل ه كاتێكی زوودا سه‌رجه‌م داواكاره گشتییه‌كان له سه‌رتاسه‌ری واڵت كاره‌كانیان هه‌ڵپه‌سێرن ،ئ �ه‌وه‌ش وه‌ك ده‌ربڕینی نیگه‌رانی به‌رانبه‌ر بڕیاره‌كانی ئه‌م دواییه‌ی سه‌رۆكی میرس .ل ه پێشهاتێكی نوێشدا س �ه‌رج �ه‌م دادوه‌ران�����ی میرس ده‌ستبه‌كاری كاره‌كانیان بوون ،تا مورسی له بڕیاره‌كانی ئه‌م دواییه‌ی پاشگه‌ز ده‌بێته‌وه. الی خۆشیه‌و ه عیسام عه‌ریان سه‌ركرده‌ی كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین رایگه‌یاندووه «ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی و راوێژكارانی سه‌رۆك كۆمار كۆبوونه‌وه‌یه‌كیان كردووه، ب�ه‌اڵم نه‌گه‌یشتوونه‌ت ه هیچ ئه‌نجامێك و جارێكی تر كۆبوونه‌وه‌كان ب �ه‌رده‌وام ده‌بن». له پشت په‌رده‌وە چی ده‌گوزه‌رێت؟ هه‌نێك ل � ه ن��اوه‌ن��دی سیاسی و راگ �هی��ان��دن ،ب��اس ل��ه‌وه ده‌ك���ه‌ن ،پاش هه‌ڵبژاردنی محه‌مه‌د مورسی پاڵێوراوی ئیخوان موسلمین ب�ه سه‌رۆككۆمار، نه‌یارانی هه‌وڵه‌كانیان چڕكردۆته‌وه بۆ رێگرتن له‌وه‌ی ئه‌م ده‌سه‌اڵته نوێیه بتوانێ سه‌ركه‌وتوو بێ ،دادگ��ای ده‌ستووری كه ئه‌ندامه‌كانی هه‌موویان ل ه الیه‌ن حوسنی م��وب��اره‌ك �ه‌وه دان��راب��وون ،ب�ه بڕیارێك په‌رله‌مانی میرسی هه‌ڵوه‌شانده‌وه ،ئه‌وه به ئاشكرا دژایه‌تی ئیراده‌ی گه‌ل بوو، به‌اڵم هێزه‌كانی سه‌ر ب ه رژێمی پێشوو و هه‌ندێ هێزی نه‌ته‌وه‌په‌رست و عه‌ملانی، پشتگیرییان له بڕیاره‌كه ك��رد ،چونكه په‌رله‌مان زۆرینه‌ی ئیسالمی بوو ،سه‌رۆكی میرس بڕیاریدا جارێكی تر په‌رله‌مان ده‌ست به كار بكاته‌وه ،به‌اڵم دادگای ده‌ستووری
جارێكی تر په‌رله‌مانی داخسته‌وه. سه‌رۆكی میرس ل ه ماوه‌ی رابردوودا چه‌ند بڕیارێكی ئازایانه‌ی دا ،له‌وانه البردنی ته‌نتاویی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی سه‌ربازی و چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی تری س�ه‌رب��ازی ،گۆڕینی وه‌زی��ری به‌رگری و سه‌رۆكی ئه‌ركان و سه‌رۆكی هه‌واڵگری ،به هه‌مان شێوه رۆڵی میرس له سه‌ركه‌وتنی غه‌ززه و ملنه‌دان بۆ ئیرسائیل و فشاره‌كانی ئه‌مریكا ،هێنده‌ی تر پشتیوانانی موباره‌ك و دژە شۆڕشی ترساند ،هه‌ر بۆیه دادگای ده‌ستووری بڕیاری دا له دووی كانوونی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا دانیشتنێك ساز بدات، ده‌نگۆی ئه‌وه هه‌بوو كه ئه‌و دانیشتنه به نیازی ئه‌وه‌ی ه شه‌رعیه‌ت له سه‌رۆك بسه‌ننه‌وه ،واته له رێی دادگ��اوه كوده‌تا به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی نوێی میرسدا ده‌كه‌ن، ب �ه‌اڵم سه‌رۆكی میرس ده‌ستپێشخه‌ریی كرد و زنجیره‌یه‌ك بڕیاری ده‌ركرد ،له‌وانه دووب���اره دادگ��ای��ك��ك��ردن�ه‌وه‌ی ت��هواوی س هرانی رژێمی پێشوو به موباره‌كیشه‌وه، گۆڕانی داواك��اری گشتی ،بڕیاریشیدا كه بڕیاره‌كانی سه‌رۆك له دادگای ده‌ستووری پ��ارێ��زراو ب��ن ،مافی ئ �ه‌وه‌ی له دادگ��ای ده‌ستووری سه‌نده‌وه كه سه‌رۆكایه‌تی میرس هه‌ڵبووه‌شێننه‌وه ،ب�ه‌و شێوه‌یه رێگه‌ی ل ه كوده‌تایه‌كی نادیموكراتی گرت، كه پاشاموه‌كانی موباره‌ك به‌نیازبوون دژی ئه‌نجامی بده‌ن ،كه‌چی ئێستا هه‌مان ئه‌و هێزانه‌ی پشتیوانی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مانیان كرد ،هاتوونه‌ته سه‌ر شه‌قام دژ به بڕیاره‌كان ،چه‌ندین قوتابخانه و شوێنی تایبه‌ت و باره‌گای كۆمه‌ڵه‌ی ئیخوان موسلیمینیان سووتاندووه ،له‌و نێوه‌نده‌دا ئه‌مریكا و ئه‌وروپا و هه‌ندێ واڵتی كه‌نداو به ئاشكرا پشتیوانی خۆپیشاندانه‌كانی دژ به مورسی ده‌كه‌ن. ئ �ه‌و خۆپیشانده‌رانه‌ی كه دژ به مورسی هاتوونه‌ته سه‌ر شه‌قام ،ده یه‌كی ئه‌و خۆپیشانده‌رانه نین كه بۆ پشتیوانیی مورسی به شێوه‌یه‌كی مه‌ده‌نی رژان�ه سه‌ر شه‌قامه‌كان ،واته ئه‌وه‌ی روو ده‌دا نه‌ك هه‌ر شۆڕش نییه ،به‌ڵكو هه‌وڵێكی كوده‌تاییه بۆ له‌ناوبردنی ده‌سه‌اڵتی مورسی و ئیخوان ،ك ه ماوه‌ی چوار مانگه به شێوه‌یه‌كی دیموكراتی هاتوونه‌ت ه سه‌ر حوكم.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
سوهه‌یل نه‌جم
رۆڵی هێز ه چه‌كداره‌كان له هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا عێراق له داوی ساڵی 2004ەوه له كوشتار و توندوتیژییدا ده‌ژی ،ئه‌وه‌ش به هۆی بوونی هێزه چه‌كداره‌كانی هه‌ندێك الیه‌نی سیاسییه‌وه، كه بوونه‌ته ده‌هۆڵێكی نابینای هه‌ندێك الیه‌نی نێوان كه‌نداو و ده‌ریای ناوه‌ڕاست. ئه‌م توندوتیژییه‌ش بووه‌ته هۆكاری زیادبوونی دڵه‌ڕاوكێ له واڵتدا و هێزی شه‌ڕی زاڵ كردووه به‌سه‌ر رۆڵه‌كانی عێراقدا ،وایشی له هه‌ندێك سیاسی كردووه به‌ره‌و ڕووی هه‌ندێك واڵت به‌ره‌و پێشه‌وه رابكه‌ن و ئه‌و یارییه بكه‌ن له الیه‌ن هێزه چه‌كداره‌كانه‌وه له ناوخۆی عێراق و زه‌مینه‌ش له‌بار بێت بۆیان ،بۆ ئه‌وه‌ش به‌رگی سیاسییان كردووه‌ته به‌ری كاره قێزه‌ونه‌كانیان ،هاوكات گوێبیستی هه‌ندێك په‌رله‌مانتار ده‌بین كه داوای مافی ئه‌و كه‌سانه ده‌كه‌ن كه له ده‌زگا ئه‌منییه‌كانی رژێمی پێشوو كاریان كردووه ،یاخود له سوپای عێراقدا بوون و ئێستا ده‌یانه‌وێ ئه‌و كه‌سانه بگێڕنه‌وه سه‌ر به‌رپرسیارێتی خۆیان ،به‌وه‌ش سه‌ركرده به‌عسییه‌كان بپارێزن كه بوونه‌ته هۆی باڵوكردنه‌وه‌ی فه‌ساد له واڵتدا. به دڵنیاییشه‌وه هێزه چه‌كداره‌كان له هه‌ڵبژاردنه ناوچه‌ییه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له ساڵی داهاتوودا، رۆڵی به‌رچاویان دهبێت ،ئه‌وه‌ش به فشارخستنه‌سه‌ر هاوواڵتیانی گه‌لی عێراق و ناچاركردنیان به ده‌نگدان به تاوانبار و تیرۆریستان، تا ده‌ست وه‌رده‌نه كاروباری پارێزگاكانه‌وه و مه‌رجه‌عیه‌تی سیاسییان بۆ بگه‌ڕێته‌وه ،هێزه چه‌كدارییه رێكخراوه‌كانیش كه گرێدراوی الیه‌نێكی سیاسین ،ببنه جێی مه‌ترسی و ته‌سفیاتی سیاسی له نێوان حزب و كه‌سایه‌تییه‌كاندا ڕوو بدات ،به‌وه‌ش ته‌نیا هاوواڵتیی عێراقی ده‌بێته قوربانیی ،هه‌روه‌ك رۆژنامه‌ی (مستقبل)ی عێراقی ئاماژەی پێكردووه «سه‌رچاوه‌كان له لێدوانه جیاوازه‌كاندا له باره‌ی ئایینده‌ی عێراقه‌وه رایانگه‌یاندووه، هه‌وڵی رێكخراو هه‌یه له الیه‌ن گرووپه چه‌كداره‌كانه‌وه بۆ هێرشکردنه سه‌ر یه‌كرتی ،ئه‌و گرووپانه‌ش باڵی چه‌كداری تایبه‌تی حزب و كوتله‌كانن». بۆیه له‌سه‌ر حكومه‌ت و هه‌موو ده‌زگاكانی پێویسته وریا بێت ،ئه‌گه‌ر ئه‌و مه‌ترسییه ڕووبدات ،جه‌نگێكی سیاسیی گاڵو و پیس ڕوو ده‌دات كه له بهرژەوهندیی تایبه‌تی هه‌ندێك كه‌س و الیه‌ن و حزبدایه ،ئه‌مه‌ش ڕووبه‌ڕووی ته‌نیا ناوچه‌یه‌ك نابێته‌وه ،به‌ڵكو ڕووبه‌ڕووی هه‌موو عێراق ده‌بێته‌وه، داواكاریشم خودا گه‌لی عێراق له قه‌یرانی بازرگانانی مه‌رگ بپارێزێت.
سه‌رچاوه :پێگه‌ی البوابة.
نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان رایگه‌یاند ل ه ئێستادا 600هه‌زار خێزانی عێراقی هه‌ن كه له الیه‌ن بێوه‌ژنه‌وه به‌ڕێوه ده‌برێن، ك ه زۆرینه‌یان بێكارن، ئه‌وه‌ش به‌رزترین رێژه‌یه له نێو واڵت ه عه‌ره‌بییه‌كاندا. راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال
بۆ به‌ڕێوه‌بردنی پرۆژە‌كانی حكومه‌ت له الیه‌ن ئافره‌تانه‌وه ،دانوستان ده‌كریت
« 600هه‌زار خێزان بێوه‌ژ ن به‌ڕێوه‌یان دەبات» رۆژنامه‌ی (الحیاة) باڵوی كردووه‌ته‌و ه كه «له سێ ساڵی رابردوودا كه جه‌نگ و ئاژاوه هه‌بووه ،بێوه‌ژنه‌كانی عێراق ناچار بوون بۆشایی نه‌بوونی هاوسه‌ره‌كانیان پڕ بكه‌نه‌وه» ،ئاماژەی به‌وه‌ش ك��ردووه كه %90ی خێزانه‌كان له الیه‌ن بێوه‌ژنه‌كانه‌وه س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی ده‌ك��رێ��ن .نووسینگه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش له به‌غدا به هاوكاریی (رێكخراوی كاری نێوده‌وڵه‌تی) و (رێكخراوی نێوده‌وڵه‌تیی كۆچبه‌ران) یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی ب��ۆ گه‌شه‌پێدانی ئافره‌تان له بواری ئابووری ئه‌نجام دا. رۆژ ن���وری ش���اوه‌ی���س ،جێگری س���ه‌رۆك���وه‌زی���ری ع��ێ��راق رای��گ�هی��ان��د «حكومه‌تی عێراق سه‌رقاڵی موباده‌ره‌یه‌كه
ب��ۆ چ��اره‌س��ه‌ری مه‌سه‌له‌ی یه‌كسانیی هه‌ردوو ره‌گه‌ز ،بۆ ئه‌وه‌ی ئافره‌تانی عێراق ئابووری واڵت به‌ره‌و باشی به‌رن». حكومه‌تی عێراقی له بودجه‌ی ساڵی 2013دا بڕی 1,1ترلیۆن دینار (945,5 ملیۆن دۆالر)ی ته‌رخان كردووه بۆ تۆڕی چاودێریی كۆمه‌اڵیه‌تی ،بۆ دابه‌شكرنی به‌سه‌ر ه��ه‌ژار و بێكاراندا .شاوه‌یس ئ��ام��اژەی ب �ه‌وه ك��رد «له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، زۆر شت م��اوه بكرێت بۆ چاككردنی بارودۆخه‌كه ،هیواداریشین ئه‌و سیاسه‌ت و كاركردنه هه‌لی كاری زیاتر بڕەخسێنێت و بارودۆخی ئافره‌تانیش باش ببێت». ئیبتیهال زه‌یدی ،وه‌زیری كاروباری ژنان ،بۆ (ئه‌لحه‌یات) له‌باره‌ی گونجانی
ئافره‌تانه‌و ه باسی ل��ه‌وه ك���ردووه ،ك ه سه‌رقاڵی گه‌اڵڵه‌كردنی كۆمه‌ڵێك بنه‌مان بۆ ئ �ه‌وه‌ی بیكه‌نه میساقێكی جیهانیی ن �ه‌ت �ه‌وه ی�هك��گ��رت��ووه‌ك��ان ك �ه ب��اس له رۆڵی ئافره‌ت ده‌ك��ات له ب��ازاڕ و كار و كۆمه‌ڵگه‌دا ،وتووشیه‌تی «ئه‌و به‌رنامه‌یه له‌ژێر دیراسه‌دایه له ب��اره‌ی ئافره‌تانی عێراقه‌وه ،كه رێگرییه‌كان ناهێڵێت و پرۆژەی بازرگانی له دۆخه سه‌خته‌كاندا ده‌خات ه ڕوو». به‌پێی ئاماری و هزاره‌ت��ی پالندانانی عێراقی ،ژماره‌ی بێوه‌ژنان یه‌ك ملیۆن و 150 هه‌زار كه‌سی تێپه‌ڕاندووه ،له گرنگرتین ئه‌نجامه‌كانی كۆنگره‌ی گه‌شه‌پێدانی ئافره‌تانیش ،راگه‌یاندنی موباده‌ره‌ی پێدانی
قه‌رز بوو له الیه‌ن بانكه عێراقییه‌كانه‌وه ب ه بڕی 250هه‌زار دۆالر بۆ خاوه‌ن پرۆژەكان. ه�ه‌ر ل�ه‌و چوارچێوه‌یه‌دا ،سوهاد عه‌بیدی ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی خزمه‌تگوزاریی پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ع��ێ �راق ب �ه (ئه‌لحه‌یات) ی راگه‌یاندووه «ده‌س�ه‌اڵت��ی یاسادانان پێداگریی ل �ه‌وه ده‌ك��ات كه به‌شێك له چاالكییه ئابوورییه‌كان له بهرژەوهندیی ئافره‌تاندا بێت ب�ه رێ��ژی %25پله‌ی وه‌زیفییان پێبدرێت ،دانوستانه‌كانیش ل �ه الی���ه‌ن الی�ه‌ن�هك��ان��ی پ�هی��وه‌س��ت به مافی ژنانه‌وه ده‌كریت ،بۆ دیاریكردنی رێژەیهكی گونجاو له پرۆژە‌كانی حكومه‌ت كه ئافره‌تان به‌ڕێوه‌ی به‌رن». ع�ه‌ب��ی��دی ئ��ام��اژەی ب���ه‌وه‌ش كرد
«كێشه‌ی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه ئ�ه‌م توێژ ە ڕووبه‌ڕووی كێبڕكێیه‌كی توند ده‌بنه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانی هه‌لی كار ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆرینه‌ی بێوه‌ژنه‌كان نه‌خوێنده‌وارن، ب �ه‌اڵم ده‌رووی��هك�مان بۆ كردوونه‌ته‌وه ل ه ڕێی چاودێریی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه كه هه‌ندێك قه‌رزیان بۆ پرۆژەی كشتوكاڵ و پیشه‌سازیی ده‌درێتێ» ،ناوبراو ڕوونیشی كرده‌وه كه «پالنی پێنجی ك ه حكومه‌ت بڕیاری له‌سه‌ر داوه و له ساڵی نوێدا ده‌ست پێده‌كات ،هه‌ندێك پرۆژە به ڕووی ژناندا ده‌كاته‌وه ،كه پالنێكه بۆ نه‌هێشتنی هه‌ژاری». سه‌رچاوه :رۆژنامه‌ی (الحیاة).
منداڵه بێناسنامه‌كانی عێراق ل ه نێوان عێراقیبوونی دایكیان و قاعیده‌بوونی باوكیاندا
راپۆرت :به‌یان دوای ئ���ه‌وه‌ی قاعید ه ل� ه سااڵنی 2006ـ 2009ده‌س��ت��ی گرتبوو به‌سه‌ر ژماره‌یه‌كی زۆر ناوچه‌دا و ئه‌ندامه‌كانیان ك ه ل ه ده‌ره‌و ه هاتبوون ،ل ه عێراقدا جێگیر بووبوون ،پیاوه‌كانیان زۆرینه‌یان كوژران، بۆی ه ژماره‌یه‌كی زۆر منداڵ هه‌تیو و ژنیش بێوه‌ژن ب��وون ،ك ه تا ئێستا پێناسیان بۆ نه‌كراوه ،بۆ منوون ه ل ه پارێزگای دیال ه و به‌پێی سه‌رچاوه‌كان ،ئێستا 50منداڵ ده‌ژین ،بێ ئ �ه‌وه‌ی ناویان ل ه تۆماری هاوواڵتیاندا
هه‌بێت ،ك ه دایكیان ئه‌وان ه بوون ك ه به‌ب ێ گرێبه‌ستی هاوسه‌رگیریی یاسایی درابوون ب �ه‌و چه‌كداران ه و ئێستا چه‌كداره‌كان نه‌ماون .بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی داوا ده‌ك�ه‌ن پێناس بۆ ئه‌و مندااڵن ه بكرێت ،به‌اڵم ل ه الیه‌ن كوتله سیاسییه‌كانه‌و ه ره‌تكراوه‌ته‌وه. عه‌لی ش�بر ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ماىف مرۆڤ رایگه‌یاند «مه‌سه‌له‌ی منداڵی ئه‌و كوژراوانه‌ی قاعید ه مه‌سه‌له‌ی مرۆڤایه‌تی و یاساییه ،چونك ه یاسای عێراقی ره‌گه‌زنامه ده‌دات ه ئه‌و منداڵه‌ی دایكی عێراقییه« ،به‌اڵم
كوتله‌ی سه‌در زۆر پێداگریی له‌و ه ده‌كه‌ن ئ�ه‌و مندااڵن ه ره‌گه‌زنامه‌یان نه‌درێتێ، حاكم زاملی ل ه كوتله‌ی ناوبراو ده‌ڵێت «پێدانی ره‌گه‌زنام ه ب ه منداڵی ئه‌ندامانی رێكخراوی قاعید ه قبوڵ ناكرێت و نابێت ڕوو ب��دات» ،زاملی ،ك ه ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگریی پ هرله‌مانیشه ،ئاماژەی به‌و ه كردوو ه ك ه «ئه‌و مه‌سه‌له‌ی ه تا ئێستا ل ه پ هرله‌مان قسه‌ی له‌سه‌ر نه‌كراوه ،بۆیه نابێت رێگ ه ب ه شه‌رعییه‌تی ئه‌و مندااڵنه بدرێت ل ه عێراقدا». به‌پێی راپۆرت ه رۆژنامه‌وانییه‌كان ،دوای
داگیركردنی عێراق ل ه الیه‌ن ئه‌مریكاو ه ل ه ساڵی 2003و دەسه‌اڵتداربوونی قاعید ه له هه‌ندێك ناوچه‌ی عێراقدا ،خێزانه‌كانی ئه‌و ناوچان ه چه‌كدار ه عێراقی و عه‌ره‌به‌كانیان له خۆیان گرت ،بۆ ئه‌وه‌ی ل ه زوڵمی داگیركه‌ر رزگ��اری��ان ببێت و كچی خۆیان پێدان، دواتریش ل ه جه‌نگه‌كاندا به‌شێكی زۆریان كوژران و هه‌اڵتن ،منداڵه‌كانیشیان ب ێ باوك بوون ،ب ێ ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌ی یاساییان بۆ بكرێت. م��ه‌زه��ه‌ر ج �ه‌ن��اب��ی ،ل�� ه كوتله‌ی عێراقی ه رایگه‌یاند «واباشرت ه ئه‌و مندااڵنه
ره‌گه‌زنامه‌ی عێراقییان پێبدرێت ،نه‌ك وایان لێبكرێت له‌سه‌ر رێگاكه‌ی باوكیان بڕۆن» .پسپۆڕانی یاساییش چاره‌سه‌ری ئه‌و دۆسیه‌ی ه له‌وه‌دا ده‌بینن ك ه ئه‌و مندااڵنه بخرێن ه هه‌تیوخانه‌و ه و پێناسیان ب ه ناوی باوكی دیكه‌و ه بۆ بكرێت ،تاریق حه‌رب، پسپۆڕی یاسایی ده‌ڵێت «یاسای عێراقی رێگه‌ی داو ه ب ه منداڵێك ك ه دایكی عێراقی و باوكی غه‌یری عێراقی بێت ،ناسنامه‌ی بۆ بكرێت ،ئه‌وه‌ش به‌پێی مادده‌ی 18ی ده‌ستوور و یاسای ژمار ه 26ی ساڵی 2006ی ره‌گه‌زنامه‌ی عێراقی».
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
«هەمیشە کورد و جوولەکەکاىن ئێران پەیوەندییان باش بووە»
به هاتنی كۆماری ئیسالمی پەنجا هه‌زار جووله‌ك ه كۆچیان كرد بوونی جووله‌ك ه ل ه ئێران و كوردستان مێژوویه‌كی درێژی هه‌یه .ئاینی جووله‌ك ه ل ه ئێران یه‌كێك ه ل ه كۆنترین ئایینه‌كان و به‌شێكی گه‌ور ه ل ه كتێبی پیرۆزی جووله‌ك ه باسی ژیانی جووله‌كه‌كانی ناو ئێران ده‌كات .كتێبه‌كانی :ئه‌شعیا و دانیال و نه‌حمیا و تواریخ و ئیستر باسی ژیانی جووه‌كانی ناو ئێران ده‌كه‌ن .تا ئیستاش زۆرترین رێژه‌ی جووله‌ك ه ك ه ل ه ناو واڵتێكی ئیسالمییدا نیشته‌جێ بن ،جووله‌كه‌كانی ئێرانن. په‌یجوور :به‌یان
ن��ووس��ه‌رێ��ك��ی ك��وردس��ت��ان��ی ڕۆژه�ه‌اڵت بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان وتی «جووله‌كه‌كانی ئێران ل ه سه‌رده‌می ك��وروش باشرتین ژیانیان بۆ دابین ده‌ك �را و ل ه سه‌رده‌مێكدا ك ه شیعه ب��وو ب ه ئایینی فه‌رمی واڵت ،وه‌ك س���ه‌رده‌م���ی س��ه‌ف��ه‌وی و ق��اج��ار، ئ��ازار و ئه‌شكه‌نجه‌ی جووله‌كه‌كان ده‌ستپێكرد .به‌اڵم ل ه سه‌رده‌می ڕەزاشا وه‌ك هاوواڵتی پلەیه‌كی ئێرانی ڕێزیان لێ ده‌گیرا». س����ه‌ب����اره‌ت ب��� ه ق��ۆن��اغ��ی ده‌سته‌اڵتدارێتی ئیسالمی پاش شۆڕشی گه‌النی ئێران ،ئارش شیرازی ل ه ڕێگه‌ی ت��ۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌یسبووكه‌وه ب���ه‌ش���داری ب��ه‌دواداچ��وون��هك��هی ڕۆژن��ام �هی (ب �هی��ان)ی ك��رد و وتی «قانونی ئه‌ساسی ئێران (ده‌ستووری ئێران) ك ه پاش شۆڕش نوورسایه‌وه، مافی كه‌مین ه ئایینییه‌كانی پاراستووه، ك ه جووله‌كه‌كان یه‌كێكن ل�هوان .بۆ منوون ه ل ه به‌ندی 12دا باسی ئایینی فه‌رمی ده‌وڵ �ه‌ت ده‌ك��ات ك ه ئیسالم و شیعی دوازد ه ئیاممییه ،به‌اڵم له به‌ندی 13دا ده‌ڵێت :هه‌موو ئایین و مه‌زهه‌به‌كانی تریش ئازادن ڕێوڕەسمه ئایینییه‌كانی خۆیان به‌جێبهێنن و هه‌موو مافێكیان پارێزراوه» .ده‌رباره‌ی ماف ه سیاسیی و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیش، ناوبراو ك ه چاالكوانێكی الوانی لیرباڵه، وتی «به‌ڵی مافیان هه‌ی ه ڕێكخراو و گرووپ دروست بكه‌ن و چاالكی ئایینی خۆیان ل ه هه‌ركوێی واڵت بیانه‌وێت ،ئه‌نجام بده‌ن». هه‌ر له‌و باره‌یه‌و ه لوتف عه‌لی
ك ه چاالكوانێكی الوانی پابەند ه ب ه مه‌زهه‌بی شیعه‌وه ،بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان ل ه ڕێگه‌ی ئینته‌رنێته‌و ه وتی :من ته‌نیا له‌باره‌ی ئازادیی كه‌لیمییه‌كانه‌و ه قسه‌تان بۆ ده‌ك�ه‌م ،ئه‌و وتی «ب ه هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی ئیسالمی ئێران ،ئیامم خومه‌ینی له‌گه‌ڵ نوێن هرانی شوێنكه‌وتووانی ئایینی جووله‌ك ه ل ه ئێران كۆبووه‌و ه و فه‌توایه‌كی ده‌ركرد ك ه پاراستنی جووله‌كه‌كانی ناو ئێران ئه‌ركێكی ئایینییه». به‌اڵم ب ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌و الو ه شیعه مه‌زهه‌بییه‌وه ،ڕۆژنامه‌نووسێكی ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان ،ل ه پارێزگای كرماشان ك ه نه‌یست ن��اوی باڵوبكرێته‌و ه وت��ی «پێش شۆڕش جووله‌كه‌كانی ئێران زیاتر ل ه 80ه هزار كه‌س ده‌ب��وون ،ب�ه‌اڵم ب ه هاتنی كۆماری ئیسالمی ،ئه‌وانیش ترسیان لێ نیشت و كۆچكردنیان ده‌ستی پێكرد و ئێستا كه‌مرت ل ه 30ه هزار جووله‌ك ه ل ه ئێران ماونه‌ته‌وه، زۆرترین جووله‌كه‌كانی ئێران بۆ ئیرسایل و ئه‌مریكا كۆچیان كردوو ه و ل ه شاره‌كانی لۆس ئه‌نجلۆس و گه‌ڕەكی گرێت نێكی نیۆیۆرك ده‌ژی��ن و خ��اوه‌ن پۆستی بااڵی حكومیین».
ب � ه قسه‌ی ئ��ه‌و ڕۆژن��ام �ه‌ن��ووس��ه، جووله‌ك ه به‌ڕەگه‌ز ئێرانییه‌كان ل ه ده‌ره‌وه‌ش ل ه ڕیزی چاالكرتینی جووله‌كه‌كانی جیهانن، ئه‌و ده‌ڵێت «بۆ منوون ه ل ه ساڵی 2007 شاره‌وانیی بورلی هیلز ل ه باكووری لۆس ئه‌نجلۆس جووله‌كه‌یه‌كی ئێرانی بوو، س�ه‌رۆك��ك��ۆم��ار م��ووش� ه كتساف (موسا قه‌ساب) و شائۆل موفاز وه‌زیری پێشووتری ئیرسائیل ،هه‌ر دووكیان ل ه جووله‌كه‌كانی ئێران بوون». ئه‌و ڕۆژنامه‌نووس ه كورده‌ی ڕۆژهه‌اڵت ك ه نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌و ه ده‌رباره‌ی ماف ه سیاسییه‌كانی جووله‌كه‌كانەوە ده‌ڵێت «جووله‌كه‌كان ل ه ئێران ب ه (كه‌لیمی) نارساون و ب ه پێی ده‌ستووری ئێران ،نوێنه‌رێكیان له پ هرله‌مانی ئێران هه‌ی ه و بوونی نوێنه‌ری جووله‌كه‌كان ل ه پ هرله‌مانی ئێران ،هه‌ر ل ه كاتی بنیاتنانی یه‌كه‌م پ هرله‌مانی ئێران ل ه س �ه‌رده‌م��ی شۆڕشی مه‌رشووتییه‌وه هه‌بووه .چاالكیی ه سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ئاینییه‌كانی جووله‌كه‌كانی ئێران ل ه سێ بازنەد‌ا خۆی ده‌بینێته‌وه ،ك ه بریتیین له: مه‌رجه‌عی ئایینی كه‌لیمییه‌كان ،نوێنه‌ری
كه‌لیمییه‌كان ل ه پ هرله‌مان (ئه‌نجوومه‌نی ش����وورای ئیسالمی) و ئه‌نجوومه‌نی كه‌لیمییه‌كانی تاران ،سه‌رجه‌م چاالكییه‌كان ده‌بێ ل ه یه‌كێك له‌م ناوه‌ندانه‌و ه مۆڵه‌تی پێبدرێ و ه �ه‌ر چه‌شن ه هه‌ڵویست و به‌دواداچوونێكی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی، ده‌بێ ل ه رێی یه‌كێك له‌و ناوه‌ندانه‌و ه بێت». سه‌باره‌ت ب ه ماف ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ج��وول�هك�هك��ان��ی ئ��ێ �ران ،ل��وت��ف عه‌لی، چاالكوانی الوانی مه‌زهه‌بیی وتی «ل ه ئێران چه‌ندین كه‌نیس ه و قوتابخانه‌ی تایبه‌ت و ئه‌نجوومه‌نی كولتووری و رێكخراوی الوان و خوێندكاران و خامنان و یانه‌ی به‌سااڵچووان و كتێبخانه‌ی گشتی و ناوه‌ندی و ته‌الری كۆبوونه‌و ه و كۆگای فرۆشتنی گۆشت ،ب ه پێی سه‌ربڕینی جووله‌كه‌كان، بۆ هاوواڵتیانی جووله‌ك ه هه‌یه» .ده‌رباه‌ی ماف ه كولتوورییه‌كانیشیان ئه‌و وتی «ل ه ئێران جووله‌كه‌كان چاپ و باڵوكردنه‌وه‌ی كتێب و گۆڤاری تایبه‌ت ب ه خه‌ت و زمانی خۆیان هه‌یه ،ل ه تاران پێنج قوتابخانه‌ی تایبه‌ت هه‌ی ه بۆ قوتابیان و خوێندكارانی جووله‌كه، هه‌روه‌ها ل ه كۆماری ئیسالمیی ئێراندا جیا
ل ه كاتنامه‌ی تایبه‌تی ناوخۆیی ،گۆڤاری ته‌مووزیان هه‌بوو ك ه دواتر داخرا ،جگه له‌وه‌ش ئۆرگانی ئه‌نجوومه‌نی كه‌لیمییه‌كانی ئێران گۆڤارێكی مانگانه‌ی باڵو ده‌كرده‌وه، هه‌روه‌ها چاالكیی ه وه‌رزشییه‌كانیان ل ه ژێر ناوی یانه‌ی وه‌رزشی گیبوور ئه‌نجام ده‌ده‌ن. ئه‌نجوومه‌نی خامنانی جووله‌ك ه ل ه بواری وه‌رزش و بوار ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان چاالكه». ده‌رب��اره‌ی هه‌ر جۆر ه جموجووڵ و چاالكییه‌كیان ،ناوبراو وتی «ئه‌نجوومه‌نێكی تری جووله‌كه‌كان ل ه ش��اری تاران ه و به ئه‌نجوومه‌نی خێرخوازان و خێرۆمه‌ندان ن����ارساوه ،ك� ه گرنگرتین چاالكییه‌كه‌ی سه‌رپه‌رشتیكردنی نه‌خۆشخانه‌ی دكتۆر سپیر‌ه ل ه شاری تاران و سه‌رجه‌م هاوواڵتیان بۆیان هه‌ی ه سه‌ردانی ئه‌و نه‌خۆشخانه‌یه بكه‌ن ،ك ه ل ه الیان خێرۆمه‌ند ه جووله‌كه‌كانی ئێرانه‌و ه به‌ڕێو ه ده‌برێت». ئه‌و ڕۆژنامه‌نووس ه كورد ه ده‌رباره‌ی زم��ان��ی ج��وول��هك��هك��ان وت���ی «زم��ان��ی جووله‌كه‌كان ل ه كوردستان و ئازه‌ربایجان به زمانی كه‌لیمی ئارامیی ه نارساوه ،ك ه خه‌ریكی له‌ناو چوونه .هه‌روه‌ها له‌ناوه‌ندی ئێران
ی دیجله ره‌ت ده‌كاته‌وه
ییه‌وه ته‌نیا بۆ دژایه‌تیكردنی كورد و هێزی پێشمه‌رگه‌یه» «حكومه‌تی عێراقی باس له‌وه ده‌كات كه ئه‌و هێزه بۆ پاراستنی ناوچه‌كه‌یه له تیرۆرستان ،به‌اڵم خۆی له خۆیدا وانییه، بۆ ئه‌وه‌یه كه دووباره هه‌مان سیاسه‌تی ڕژێمی به‌عس و عه‌سكه‌رتاریه‌تی به‌عس له‌م ناوچه‌یه دووباره بكاته‌وه». سامان ئه‌وه‌ش ده‌خاته ڕوو كه «ئه‌گه‌ر تاكو ئێستا هێزه‌كانی ئاسایش و پۆلیس نه‌بوایه ،ئه‌وا له‌مێژبوو ناوچه‌كه له ده‌ست ده‌رچووبو و كه‌وتوبووه ژێر ده‌س��ت��ی ت��ێ��رۆرس��ت��ان» ،ئ �ه‌و ده‌ڵێت «ئه‌و سوپایه‌ی كه ئێستا لێره‌دا هه‌یه، هیچ ڕۆڵێكی كاریگه‌ریان نییه له
پاراستنی ئه‌منیه‌تی ناوچه‌كه ،ئه‌وه‌ی كه ده‌ی��ك�ه‌ن ،ته‌نها پۆلیس وده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كانه». پێكهێنانی هێزی دیجله‌ش له‌م سنووره ،نه‌ك ته‌نیا كورد ،به‌ڵكو توركامن و هه‌ندێك له عه‌ره‌به‌كانیشی نیگه‌ران كردووه ،ئه‌وان دروستكردنی ئه‌و هێزه له‌م سنووره به توندی ڕەتده‌كه‌نه‌وه. كه‌مال حه‌مید ،هاوواڵتییه‌كی توركامنی ته‌مه‌ن 33ساڵه ،سه‌باره‌ت به پێكهێنانی هێزی دیجله له كه‌ركووك و ده‌وروبه‌ری ،به ڕۆژنامه‌ی (به‌یان)ی وت «ئێمه وه‌كو توركامن ،ئه‌و هێزه‌مان
پێ باش نییه و ڕەتیشی ده‌كه‌ینه‌وه و به شتی ل�ه‌و ج��ۆره‌ش هه‌رگیز ڕازی نابین» .ئه‌و هاوواڵتییه توركامنه له درێ��ژەی ده‌ربڕینی ڕای خۆیدا ،وتی «ئێمه وه‌كو نه‌ته‌وه‌ی توركامن له شاری خورماتوو ،داوا ده‌كه‌ین كه حكومه‌تی عێراقی هێزی هاوبه‌ش له نه‌ته‌وه‌كانی ناوچه‌كه دروست بكات بۆ پاراستنی له تیرۆرستان و پاشاموه‌كانی ڕژێمی به‌عس ،نه‌ك هێز ڕەوانهی ناوچه‌كه‌مان بكات» .ناوبراو كه‌مێك ڕاما و وه‌ك مه‌به‌ستی بێت بیر بكاته‌وه ،ئینجا وتی «به‌ڕاستی مه‌عقول نییه هێزه‌كانی
جووله‌كه‌كان ب ه زاراوه‌ی كه‌لیمیانی ئه‌سفه‌هان و كه‌لیمیانی یه‌زد قسه ده‌كه‌ن .ل ه ساڵی 1950زیاتر ل ه 100 بنه‌ماڵه‌ی جوو ل ه دوو شاری بۆكان و سه‌قز و گونده‌كانی ده‌ورووب�ه‌ری��ان ژیاون و ل ه گه‌ڵ خه‌ڵك ب ه زمانی كوردی قسه‌یان ك���ردووه .ڕۆژان���ی شه‌ممه پشووی فه‌رمیان بووه ،هه‌ر ئه‌و ساڵه‌و هاوكات له‌گه‌ڵ دروستبوونی واڵتی ئیرسایل ،زۆرینه‌ی جووه‌كان به‌ره‌و ئه‌و واڵت ه كۆچیان كردوه». ده‌رب����اره‌ی پ �هی��وه‌ن��دی نێوان جووله‌ك ه و ك��ورد ئه‌و ئ �ه‌وه‌ی باس ك��رد «هه‌میش ه په‌یوه‌ندیان باش بووه و كورد ڕێزی زۆری لێ گرتوون، ئێستاش ل� ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت كچه ڕۆژنامه‌نووسی ب ه ڕەگه‌ز جووله‌كه‌ی ئێرانی (ڕوئیا حه‌كاكیان) داكۆكی زۆر ل ه مافی كورد ده‌كات و ڕۆمانێكیشی له‌سه‌ر تیرۆركرانی دكتۆر شه‌ره‌فكه‌ندی نووسیوه». هه‌نووك ه زیاترین جووه‌كانی ئێران نیشته‌جێی شاره‌كانی شیراز و ئه‌سفه‌هان و هه‌مه‌دان و كرماشان و یه‌زد و ڕەفسه‌نجان و سیرجان و سنه و ئیالمن و خاوه‌ن چه‌ندین م هزارگه و شوێنی ئایینی پیرۆزی تایبه‌ت به خۆیانن ،ك ه ژم��اره‌ی �هك ل�ه‌و شوێنه پیرۆزان ه ل ه الیان مسوڵامنه‌كانیشه‌وه ڕێزیان لێده‌گیرێت .له‌شاری قه‌زوێن ن��اوچ�هی (پێغه‌مبه‌ریه) هه‌ی ه كه گۆڕی چوار پێغه‌مبه‌ری جووله‌كه‌كانی لێی ه و ل ه شاره‌كانی ت��ری ئێرانیش ب ه ده‌ی��ان شوێنی پیرۆزیان هه‌یه. ل ه پ هرله‌مانی ئێرانیش كورسییه‌كیان ه�هی�ه ،ب� ه ه��اوش��ێ��وه‌ی زه‌رده‌ش��ت��ی و مه‌سیحییه‌كان ،هه‌روه‌ها به‌پێی زانیارییه‌كان سه‌رۆككۆماری ئێستای ئێران ،ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ،خانه‌واده‌كه‌یان پێشرت ل ه جوله‌كه‌كانی ئێران بوون.
ناوچه‌كه بخرێته ژێر كۆنرتۆڵ و ڕكێڤی ئۆپه‌راسێونی دیجله‌وه ،كه ئه‌مه‌یان بۆ خۆی مایه‌ی قه‌بوڵكردن نییه». ئه‌و هاوواڵتییه توركامنه به پێویستی زانی كه ژووری عه‌مه‌لیات ل�ه‌و هێزانه دروس��ت بكرێت كه له ناوچه‌كه هه‌ن ،نه‌ك له هێزێك كه له ناوچه‌كه نین ،هه‌روه‌ها پێشنیازی ئه‌وه‌شی كرد كه هێزێكی تایبه‌ت بۆ پاراستنی ناوچه‌كه له سه‌رجه‌م نه‌ته‌وه‌كان پێك بێت ،ئه‌و وتی «پێكهێنانی هێز له سه‌رجه‌م نه‌ته‌وه‌كان ،بۆ به هێزكردنی هیچ الیه‌ك و حیزبێك نییه له ناوچه‌كه و س��وودی بۆ هه‌موو الیه‌ك وه‌كو یه‌ك دهبێت ،ئێمه‌ش وه‌كو توركامن پشتگیری ته‌واوی لێده‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر بڕیاری جێبه‌جێكردنی پێكهێنانی ئۆپه‌راسێونی دیجل ه درا ،ئ�ه‌وا هه‌موو الیه‌ك بڕیاری خۆیان دهبێت سه‌باره‌ت به ڕەتكردنهوهی».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
سیاسییه‌كان له فه‌یسبووك خه‌ریكی چین؟ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی كوردی هه‌یه ،نازانێت به زمانه‌كه‌ی خۆی بنووسێت په‌یجور :سەریاس محه‌مه‌د ئێستا ئێمه یه‌كپارچه ئااڵوینه‌ت ه فه‌یسبووك ،قه‌ڵه‌مبه‌ده‌ست و بێقه‌ڵه‌م، مامۆستا و قوتابی و بازرگان و مه‌ال و سیاسی و نووسه‌ر و هه‌رزه و پیاوماقوڵ و سه‌رۆكخێڵ و ...هتد. دی��اره ئێمه هه‌قی ئ�ه‌وه‌م��ان نییه بپرسین ئ��ه‌م ه �ه‌م��وو خه‌ڵكه له‌نێو فه‌سیوكدا چ ده‌كه‌ن و سه‌رگه‌رمی چین؟ چونكه ئه‌وان له خۆیان به‌رپرسن و به‌س، كات و ته‌مه‌نی ئه‌و خه‌ڵكه به‌شی ئێمه‌ی پێوه نییه تا هه‌قی ئه‌وه‌مان هه‌بێت بزانین خه‌ریكن چی ده‌كه‌ن .به‌اڵم خۆ ئه‌وانه‌ی هه‌ریه‌كه و به‌رپرسیاریه‌تی له‌شكرێك خه‌ڵكیان به‌سه‌ر شانه‌وه‌یه ،ئه‌وانه‌ی دان��راون له‌سه‌ر پۆستێك كه په‌یوه‌ندی بەوانی تره‌وه هه‌یه ،ئه‌مانه ناتوانن چۆنیان بوێت كاته‌كانیان ببه‌خشنه‌وه و هه‌ڕاجی بكه‌ن ل�ه شتی ب��چ��ووك و ب��ێ��ه��وده‌دا، له‌م په‌یجووره‌دا به‌تایبه‌ت ڕووم��ان له ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبه‌كانه، باشه ئ�هوان له‌نێو ئه‌و تۆڕە جه‌نجاڵ و كاتپڕوكێنه‌دا خه‌ریكی چین؟ له‌م تۆڕە
كۆمه‌اڵیه‌تییه‌دا كه ڕۆژان �ه به مه‌الیین چركه كاتی سه‌نگینی تێدا زینده‌به‌چاڵ ده‌كرێت ،ئه‌وان چی ده‌كه‌ن؟ ئ �ه‌رس �ه‌الن ڕە‌ح�مان ڕاگه‌یاندكار، له‌باره‌ی ئه‌كاونتی ئه‌و سیاسییانه‌وه كه وه‌ك كه‌سایه‌تی گشتی خۆیان ده‌رده‌خه‌ن به ڕۆژنامه‌ى بەیاىن وت «ژماره‌یه‌ك له‌وانه به هه‌زاران دۆالریان له سامانی نیشتیامنی ب�ه فیڕۆ داوه ل�ه ب��ری ك��ۆك��ردن�ه‌وه‌ی الیك و ڕێكالمكردن بۆ الپه‌ڕە‌كانیان و ب���ه‌رده‌وام به لێشاو پ��اره له‌و پێناوه‌دا خه‌رج ده‌كه‌ن ،له‌كاتێكدا به‌شێك له‌وان الپه‌ڕه‌كانیشیان ك��ردووه‌‌ت �ه ئه‌لبوومی خۆیان و بنه‌ماڵه‌كانیان و جاربه‌جار و وته و توانج و پالرێكی بێجێ له‌م و له‌و ده‌گرن به‌دوایاندا له‌شكرێك له موچه‌خۆر و شوێنكه‌وتووه‌كانیان به فیكه‌ی ئه‌و كۆمێنتبارانی نه‌یاری ئاغاكه‌یان ده‌كه‌ن». رۆژنامه‌نووس دلێر عه‌بدولخالق،
ل �ه‌ب��اره‌ی مه‌كته‌ب سیاسییه‌كانی ناو فه‌یسبووكه‌وه ده‌یوت« :ئه‌گه‌رچی بوونی سیاسییه‌كان له فه‌یسبوودا ،به‌دیوێكدا ده‌الله‌تی كراوه‌یی و وااڵكردنی ده‌رگاكانیان به ڕووی خه‌ڵكدا ده‌گه‌یه‌نێت ،به‌اڵم به‌حوكمی ئه‌وه‌ی زۆرینه‌یان به‌س به وێنه و ناو ئاماده‌ییان هه‌یه و خه‌ڵكی تر بۆیان به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن ،چاكیش ده‌ڵێن و خراپیش ده‌ف �ه‌رم��وون! ج��اری وا هه‌یه كۆنرتۆڵی جڵه‌وكردنی خۆیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن و دوای سۆزی گشتیی فه‌یسبووك ده‌ك �ه‌ون .بێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌پێزیی و بابه‌تیبوون و هاوسه‌نگیی په‌یامه‌كان ،بابه‌ت شه‌یر و پۆست ده‌ك �ه‌ن ،به‌مه‌ش له بری ئه‌وه‌ی ئاستی دواندن و ئه‌ده‌بیاتی قسه‌كردنی به‌شداربووان به‌رزبكه‌نه‌وه بۆالی خۆیان، ئه‌وان داده‌به‌زنه ئاستی عه‌قڵیه‌تی باو و گشتیی به‌كارهێنه‌رانی فه‌یسبووك». ل �ه‌ب��اره‌ی ئ��ه‌وه‌ی ئایا فه‌یسبووك
مەکتەب سیاسی وامان هه‌ی ه فریای شتی وا گچه‌ك ه و بێكه‌ڵك ده‌كه‌وێ ك ه گه‌نجێكی بێكاریش هه‌ر ئهوهنده ده‌توانێت قووڵبێته‌وه
خورماتوو ،ئۆپه‌راسێونی
ڕاپۆرت :عومه‌ر ئاواره ب���ڕی���اری دروس��ت��ك��ردن��ی ئۆپه‌راسێونی دیجله له سنووری پارێزگای كه‌ركوك و ده‌وروب �ه‌ری له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه، نیگه‌رانی له‌الی خه‌ڵكی خورماتوو ب �ه س �ه‌رج �ه‌م پێكهاته‌كانیه‌وه دروست كردووه ،ئه‌وان پێیان وایه پێكهێنانی ئه‌و ئۆپه‌راسێونه بۆ كۆنرتۆڵكردنی ئه‌و ناوچانایه كه به ناوچه‌ی ناكۆكی له سه‌ر ،له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه نارساوه. سه‌عید فه‌تاح ،هاوواڵتییه‌كی ك��وردی ته‌مه‌ن 71ساڵه‌ی شاری خ��ورم��ات��ووه ،ئ �ه‌و ئ��ام��اژە ب�ه‌وه ده‌ك��ات پێكهێنانی ئۆپه‌راسێونی دی��ج��ل �ه ل���ه‌الی���ه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه ته‌نیا بۆ دژایه‌تیكردنی كورد و هێزی پێشمه‌رگه‌یه ،نه‌ك بۆ پاراستنی ناوچه دابڕاوه‌كان ،سه‌عید ده‌ڵێت «حكومه‌تی عێراق كه‌ی
نه‌بووه‌ته پردی په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌وان و خه‌ڵك؟ ئه‌رسه‌الن ڕەحامن وتی «ئه‌وان تا ئێستا ناتوانن وه‌اڵمی كۆمێنێتك ،پرسیارێك، سكااڵیه‌ك بده‌نه‌وه ،كه له‌و ڕێگه‌یه‌وه ئاڕاسته‌یان ك �راوه ،به پێچه‌وانه‌وه دێن فانه‌كه‌ی خۆیان ،یان فرێنده‌كه‌یان باند، یان بلۆك ده‌كه‌ن ،چونكه ئه‌سڵه‌ن ئه‌وان ل �ه‌وه تێنه‌گه‌یشتوون كه ده‌توانن له‌م ڕێگه‌یه‌وه هه‌ناسه‌یه‌ك بهێڵنه‌وه و تێكه‌ڵی هاوواڵتیان بن و گوێ له خه‌میان بگرن». فه‌یسبووك خزمه‌تێكی باشی خه‌ڵكی كردووه ،له‌و ڕووه‌وه ڕاستیی خه‌ڵكێكیان پێ ده‌ناسێت كه پێیان وایه ئه‌وان تایبه‌تن و ئه‌فالتون گوته‌نی فه‌زیله‌تی ئه‌وه‌یان هه‌یه سه‌ركرده‌بن ،كه‌چی فه‌یسبووك به سیحر و ئه‌فسوونی خۆی ناخ و هه‌قیقه‌تی ئه‌وان ده‌خاته به‌رچاوی ئێمه‌ش .كاروان عه‌بدوڵاڵ خوێندكاری ماسته‌ر له بواری كارگێڕیی ڕاگه‌یاندندا ،له ب��اره‌ی ئه‌م
خزمه‌ته‌ی فه‌یسبووكه‌وه ده‌یوت «جاران ناسینی كه‌سه‌كان گرانبوو ،پێویستی به‌وه ده‌كرد لێیان نزیك بێته‌وه ،یان به هه‌ر ڕێگایه‌ك بووه ئه‌ده‌بیاتی ئه‌وانت ده‌سكه‌وێت ،هیچ نا ،بۆ ناسینی ئه‌وان ده‌بوو بزانی چ ده‌خوێننه‌وه ،چ ده‌نووسن و چۆن ده‌نووسن ،چه‌ند زمان ده‌زانن ،بیرته ده‌وترا پێم بڵێ چه‌ند زمان ده‌زانی ،پێت ده‌ڵێم تۆ كێیت؟ گه‌یشنت به‌و زانیارییانه‌ش ئاسان نه‌بوو ،به‌اڵم ئێسته پێویست به‌و ته‌كلیفه‌ش ناكات ،ته‌نیا سه‌رێك له دیواری فه‌یسبووكه‌كانیان بده هه‌موو ئه‌وانه و شتی تریش ڕوون ده‌بێته‌وه». ئه‌مڕۆ زۆر ئاسان ده‌توانین بگه‌ینه الی ج��ۆری كه‌سایه‌تی و بیركردنه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی ده‌مانه‌وێت ،الپه‌ڕەی هه‌ركه‌س له فه‌یسبووك به‌شێكی باش له چۆنییه‌تی بیركردنه‌وه و ئاستی ڕۆشنبیری و جۆری ك�ه‌س��ای�ه‌ت��ی و گ��ه‌وره‌ی��ی و بچووكی جیهانبینی خاوه‌نه‌كه‌ی تۆمار ده‌ك��ات، چونكه (د .عه‌بدولكه‌ریم رسووش) وته‌نی: مرۆڤه‌كان هه‌موو له‌یه‌ك جیهاندا نین، به‌ڵكو هه‌ركه‌سه و جیهانی خۆی هه‌یه، له كتێبه‌كه‌یدا به‌ناوی (ما در كدام جهان زندگی می كنیم) ئێمه له‌كام جیهاندا
ده‌ژین ،به باوه‌ڕی ئه‌و هه‌یه ته‌نیا ماڵه‌كه‌ی خۆی بووه‌ته جیهانی ،هه‌یه شاره‌كه‌ی و هه‌یه هه‌موو ژیان جیهانی ئه‌وه. مه‌كته‌ب سیاسییه‌كان چی ده‌نووسن؟ دلێر عه‌بدولخاق پێی واب��وو «زۆرج��ار ناوەرۆکى بابه‌ته‌كانیان هێنده الوازه بێ ئومێد ده‌بی له سیاسه‌ت و سیاسییه‌كانی كوردستان». كاروان عه‌بدوڵاڵش بۆ به‌یان وتی «به چاودێریكردن و سه‌رنجدان له په‌یج و ئه‌كاونته‌كانی به‌شێك له مه‌كته‌ب سیاسی حزبه كوردییه‌كان ،دونیایه‌ك پۆست و شتگه‌لی سه‌یروسه‌مه‌ره ده‌بینی ،گومان ده‌ك��هی كه ئ�ه‌و كه‌سانه له س��ه‌ره‌وه‌ی هه‌ره‌می ده‌سه‌اڵتی حزبێكی سه‌رقاڵ و خاوه‌ن پرۆژەدابن ،به‌شێك له‌و مه‌كته‌ب سیاسییانه له‌نێو فه‌یسبووكدا فریای شتی وا گچه‌كه و بێكه‌ڵك ده‌ك �ه‌ون ،كه گه‌نجێكی بێكار و بێزاریش ،هه‌ر ئهوهنده ده‌توانێت قووڵببێته‌وه ،هه‌ندێك جار ڕێنووس و ڕسته‌ی وا خوار و ناڕێك له نووسینه‌كانیاندا ده‌بینی گومانت نامێنێ ل�ه‌وه‌ی كه ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی كوردیی ،نازانێت به زمانه‌كه‌ی خۆی بنووسێت».
«پێكهێنانی ئۆپه‌راسێونی دیجله له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقی پێویستی به‌وه هه‌یه كه سوپایه‌ك ب ه ناوی ئۆپه‌راسێونی دیجله‌وه دروست بكات ،ئ �هی ئ �ه‌م هه‌موو سوپایه‌ی كه هه‌یه‌تی بۆ كوێی ده‌ب��ات؟» .ئه‌و وه‌كو هاوواڵتییه‌ك هۆشداری ده‌داته ئیداره‌ی شاره‌كه له پێكهێنانی ئه‌م سوپایه و ناردنی بۆ سنووری شاره‌كه و مه‌ترسی له سه‌ر ناوچه‌كه ،له‌وه‌ی كه ئاكامی خراپی لێبكه‌وێته‌وه. ك���ه‌ری���م م��ح��ه‌م��ه‌د ،ت��ه‌م��ه‌ن 47س��اڵ ب��اس��ی ل �ه ب���اره‌ی ب��ڕی��اری دروستكردنی هێزی دیجله كرد كه بڕیاره سه‌رپه‌رشتی هێزه‌كانی دیاله
و كه‌ركوك و ده‌وروب �ه‌ری بكات ،ئه‌و بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان وتی «ئێمه وه‌كو ك���وردی ش��اری خ��ورم��ات��وو هه‌رگیز له‌گه‌ڵ پێكهێنانی هێزی دیجله‌دا نین و پشتگیری له‌و بڕیاره‌ش ناكه‌ین له به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و هێزه بۆ مه‌به‌ستێك دێته ئه‌م سنووره نه‌ك بۆ پاراستنی ئێمه‌ی هاوواڵتی» .هه‌روه‌ها كه‌ریم له درێژەی قسه‌كانیدا وتیشی «هێزه‌كانی سوپا و پۆلیس ئه‌گه‌ر به ته‌واوه‌تی هاوكاری بكرێن ده‌توانن ناوچه‌كه ب��پ��ارێ��زن ،دروستكردنی ئ �ه‌و هێزه زیاده‌یه و مه‌به‌ست له دروستكردنیشی
كۆنرتۆڵكردنی ناوچه‌كه‌یه له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه» .ئه‌و ئاماژەی ب�ه‌وه‌ش��ك��رد ك�ه ئ �ه‌و هێزه هه‌بێت یاخود نه‌بێت تیرۆرستان هه‌ر كاری خۆیان ده‌كه‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ناوچه‌كه ناوچه‌یه‌كی فراوانه و هێزه‌كانیش به ئاسانی ناتوانن ئه‌و ناوچه‌یه كۆنرتۆڵ بكه‌ن و له تیرۆرستان پاكی بكه‌نه‌وه. سامان فاتیح ،ته‌مه‌ن 38ساڵ، پێیوایه دروستكردنی ئه‌و هێزه له ن��اوچ�هك�هی��ان هیچ گۆڕانكارییه‌ك دروست ناكات ،بگره دۆخه‌كه ئاڵۆزتر ده‌كات ،ئه‌و بۆ ڕۆژنامه‌كه‌مان ده‌ڵێت
9 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
چۆن ژووری منداڵه‌كانمان بڕازێنینه‌وه؟ هێرۆ هه‌ڵه‌بجه‌یی ئ �ه‌گ �ه‌ر ده‌ت��ان��ه‌وێ ژوورێ��ك��ی خنجیالنه و جوان بۆ منداڵه‌كانتان بڕازێننه‌وه ،كه‌وابێ ئ�ه‌م بابه‌ته‌ی خواره‌وه بخوێننه‌وه. ب���ۆ ڕازان�����دن�����ه‌وه‌ی ژووری م��ن��دااڵن ،ب��اوك و دایكه‌كان ده‌بێ چه‌ند هۆكارێك له به‌رچاو بگرن،
گرنگرتینیان بوونی ئارامی و ئه‌منیه‌ته ل ه ناو ژووره‌كه‌دا.ده‌بێ به جۆرێك ژووره‌كه بڕازێننه‌وه كه تا رۆیشتنی منداڵ بۆ قوتابخانه ،كه‌ڵكی هه‌بێ و منداڵ چێژی لێوه‌ربگرێت. له یه‌كه‌م هه‌نگاودا بوونی ره‌نگی شاد و وێنه‌ی ڕەنگاوڕەنگ و په‌رده‌ی
جوان و ڕازاوه و قه‌ره‌وێڵه‌ی ڕەنگاوڕەنگ، ده‌توانێ فه‌زایه‌ك بۆ مندااڵن بڕەخسێنێ كه زیاتر سه‌رقاڵیان بكات .هه‌رشتێك له ناو ژووری منداڵ دایده‌نێن نابێ تیژ بێت ،بۆ ڕەنگكردن و نیگاركێشان ده‌ت��وان��ن دی��واری ژووره‌ك���ه بكه‌ن به واڵتێكی ئه‌فسانه‌یی بۆ منداڵه‌كه‌تان،
ئەو کچەی هەموو ژیانی لە بێهۆشیدا بەسەر برد
بۆ منوونه ده‌توانن كه‌سایه‌تییه‌كانی ناو فیلم كارتۆن له سه‌ر دیواره‌كان بكێشن. ده‌توانن میچ و سه‌ره‌وه‌ی ژووره‌كه وه‌ك ئاسامنێكی پڕ له ئه‌ستێره بڕازێننه‌وه. ده‌ت���وان���ن ب�ه‌ش��ێ��ك ل��ه ژووری منداڵه‌كه بۆ چاالكیی ڕۆژانه‌ی منداڵه‌كه ته‌رخان بكه‌ن و قه‌فه‌زه‌یه‌ك بۆ دانانی
كتێب و بووكه‌شووشه و كه‌ره‌سته‌كانی منداڵ ته‌رخان بكه‌ن ،پێویسته ئه‌و قه‌فه‌زانه به دیواره‌كه‌وه بلكێن و نابێ ترسی كه‌وتنیان هه‌بێ ،هه‌روه‌ها نابێ قه‌فه‌زه‌كان شووشه‌یان هه‌بێ. تیشكی ناو ژووری منداڵ ده‌بێ مامناوه‌ندی و ناڕاسته‌وخۆ بێت.
ئافره‌تانی جوان زیانبه‌خشن یان سوودبه‌خش؟!
لە تورکییەوە :ئیامن ناسیح ئ��ەو کچەی کە زۆرت��ری��ن ماوە بێهۆش بوو ،لە دوای ٤٢ساڵ مانەوەی لە بێهۆشیدا و لە تەمەنی ٥٩ساڵیدا گیانی لەدەستدا. ئ��ێ��دواردا ئ��ۆب��ارا ل��ە ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و لە شاری میامی ژیانی ب��ەڕێ دەک��رد ،هاوکات نازناوی ‹›بەفری سپیی نوستوو››یان لێنابوو .ئۆبارا لە کانوونی دووەم��ی ساڵی ١٩٧٠کاتێک تەمەنی ١٦ساڵ و قوتابی ئامادەیی ب��ووە ،لەناکاو بەسەر زەویدا دەکەوێت و دەکەوێتە ناو بێهۆشیی شەکرەوە .دوای ئەوەی تووشی جەڵتە دەبێت و لەسەر زەوی لوول دەبێت ،چونکە هیچ کەسێکی ال نابێت و دەرمانی ئەنسۆلینەکەی پێنادرێت ،ل��ەب��ەرئ��ەوە خێرا ب��ەرەو نەخۆشخانە دەبرێت ،ئیدی هەر لەو کاتەوە ئۆبارا بە بێهۆشی دەمێنێتەوە تا رۆژی چوارشەممەی رابردوو کە گیانی
ل ه هۆڵه‌ندییه‌وه :محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د
لەدەست دا. ئۆبارا کە ٤٢ساڵ بە بێهۆشی مایەوە، لە ساڵی ١٩٧٧دا باوکی بە جەڵتەی دڵ و دایکیشی پێش پێنج ساڵ ،لە دەست دەدات و بە درێژایی پێنج ساڵی کۆتایی تەمەنیشی، خوشکێکی چاودێری کردووە. کایای دایکی ئۆبارا هەتا کۆتایی ژیانی و بە بەردەوامی لە ماڵەوە چاودێری و خزمەتی کردووە ،بۆئەوەی تووشی هیچ بریندارییەک نەبێ و هەمیشە بە وردییەوە شوێن و جێگەی بۆ گۆڕییەوە و دەرمانەکانی
ئه‌و بۆنانه‌ی كه بۆ وه‌رزی زستان شیاون
بە ڕێکوپێکی بۆ بەکارهێناوە .تا مردنیشی، کایای دایکی هەمیشە بە هیوا بووە کە ڕۆژێک کچەکەی هەستێتەوە و بە هۆش خۆی بێتەوە. ل��ە دوای م��ردن��ی ک��ای��ای دایکی، ئیدی کۆلین چاودێری ئۆبارای خوشکی دەکرد .کۆلین دەڵێت «من خوشکەکەمم زۆر خ���ۆش دەوی���س���ت ،ل��ە م���اوەی چاودێریکردنیشیدا زۆر شت فێربووم». سەرچاوە :تایم تورک.
توێژینه‌وه‌كان ،رێژەی ڤیتامینه‌كان ل ه ناو خه‌ڵكدا ب ه شێوه‌ی به‌رچاو داده‌ب�ه‌زن، هه‌ربۆی ه ب ه بۆنێكی گه‌رم و چێژبه‌خش ده‌توانن ئاستی زیندوویی و گه‌شبینیی ژیانتان به‌رز بكه‌نه‌وه. كه‌وات ه ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێ بۆنێكی باش و شیاوی زستان ه ل ه خۆتان بده‌ن، باشرت وای ه بۆنه‌ك ه گه‌رمیی مامناوه‌ندی بێ ،تا ل ه یه‌ك كاتدا هه‌ستی گه‌رمی بۆ گه‌یشنت ب ه جۆرێك ل ه ئارامیتان پێ ببه‌خشێ و بۆ ماوه‌یه‌كی درێژتریش بۆنه‌كه‌ی مبێنێته‌وه.
ل��� ه ن��وێ�تری��ن ت��وێ��ژی��ن��ه‌وه‌دا ده‌ركه‌وتوو ه ك ه ئافره‌تی جوان زیان به جه‌سته‌ی پیاوان ده‌گه‌یه‌نێت. له‌مباره‌یه‌شه‌و ه رۆژنامه‌ی (ده‌یلی ته‌له‌گراف)ی به‌ریتانی باس له‌و ه ده‌كات ك ه ل ه توێژینه‌وه‌یه‌كی نوێدا ل ه زانكۆی ڤالێنسیای ئیسپانی ،ده‌ركه‌وتوو ه كه مانه‌وه‌ی پیاو ته‌نها بۆ م��اوه‌ی پێنج خوله‌ك ب ه ته‌نها له‌گه‌ڵ ئافره‌تێكی جوان و سه‌رنجڕاكێش ،ڕێ��ژەی (كورتیزوڵ) ل ه خوێندا به‌رزده‌كاته‌وه ،ئه‌مه‌ش له كاتێدای ه ك ه به‌رزبوونه‌وه‌ی ئه‌م مادده‌یه ب ه شێوه‌یه‌كی ب����ه‌رده‌وام له‌وانه‌یه مه‌ترسی دروس��ت بكات بۆ ل �ه‌ش و ببێت ه هۆی نه‌خۆشیی دڵ و شه‌كره، یان به‌رزبوونه‌وه‌ی په‌ستانی خوێن ،یان الوازبوونی جه‌سته‌ی مرۆڤ. ل ه ئه‌نجامی تاقیكردنه‌وه‌یه‌ك له‌سه‌ر 84پیاو ،ك ه توێژەره‌وان داوایان ل ه هه‌ر یه‌كێكیان كرد ل ه ژوورێكدا
له‌گه‌ڵ ژنێك دانیشن ،ده‌ركه‌وت ك ه ڕێژەی كورتیزۆلیان به‌رزده‌بێته‌وه ،وێڕای ئه‌وه‌ی ك ه هه‌ندێ پیاو گوێ ناده‌ن ب ه ژنی جوان و سه‌رنجڕاكێش ،له‌به‌رئه‌وه‌ی پێیان وای ه كه باشرتن له‌وان ،به‌اڵم كاردانه‌وه‌ی هۆرمۆنیی الی زۆرینه‌یان تۆمار كراوه. ئ���ه‌م ت��وێ��ژی��ن��ه‌وه‌ی�� ه ه���ه‌روه‌ه���ا ده‌ری��خ��س��ت��وو ه ك � ه ڕێ���ژەی ك��ورت��ی��زۆل
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى قوتابییه‌كی چین به‌ر ل ه تانكه‌كان ده‌گرێت ـ 1989
سلێامن عه‌بدوڵاڵ ل�ه‌م��ڕۆدا زۆر ب��ۆن ه�ه‌ن و هه‌ر جۆرێكیان ل ه وه‌رزێكی تایبه‌تدا بۆن و ب هرام ه و كاریگه‌ریی تایبه‌تی هه‌یه. ل ه هه‌ڵبژادنی بۆندا ،كه‌شوهه‌وا و گۆڕینی وه‌رز گرنگیی تایبه‌تیان هه‌یه. ل ه وه‌رزی زستاندا پێكهات ه كیمیایی و ئه‌لكهولییه‌كان جووڵه‌ی كه‌مرتیان هه‌یه و تا رادده‌ی���هك سه‌قامگرتوون ،له‌م وه‌رزه‌دا زیاتر عه‌تر به‌كار بێنن ،باشرت وای ه بۆنه‌كان فێنك و مامناوه‌ندی بن و پێكهاته‌یه‌ك بن ل ه به‌هاراتی رۆژهه‌اڵتی و هه‌نگوین و چكلێت و توخمی گوڵه‌كان. سه‌رجه‌م ئه‌و بۆنانه‌ی هه‌ڵگری ئه‌و پێكهاتانه‌ن ،جۆرێك ل ه هه‌ستی دڵنیایی و دڵگه‌رمبوون و ئ��ارام��ی ب ه مرۆڤ ده‌به‌خشن .وه‌رزی زستان هه‌ستی خه‌مۆكی ب ه مرۆڤ ده‌به‌خشێ ،ب ه پێی
ئ��ه‌و مۆبیلیاته‌ی ب��ۆ ژووره‌ك��� ه ده‌ستنیشانی ده‌ك���ه‌ن ،ب��ا ل�ه چ�ه‌رم دروستكرابێ ،كه هه‌رگیز له مۆده ناكه‌وێ و شۆردن و پاراستنیشی ئاسانرته. با ره‌نگی په‌رده و مافوور و فه‌رشی ژووره‌كه‌ش ڕەنگاوڕەنگ بێ و نیگاری مندااڵنه‌ی له‌سه‌ر بێت.
ئا :الس هه‌ورامی
ل��ه م����اوه‌ی ن��ێ��وان 4/15 ،1989/6/4زن��ج��ی��ره‌ی �هكخۆپیشاندان ك��ۆم��اری میللیی چینیان گ��رت �ه‌وه ،زۆرب���هی ئه‌و
خۆپیشاندانانه‌ش ،كه له الیه‌ن قوتابیانی زانكۆوه رێكخرابوون، له گۆڕەپانی «تیانامنن»ی په‌كینی پایته‌خت روویان دا.
خۆپیشاندانه‌كان له دژی حزبی شیوعیی ئه‌و واڵته و كۆنرتۆڵكردنی ژیانی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی خه‌ڵك له الیه‌ن ئه‌و حزبه‌وه ،رێكخرابوون.
به‌رزده‌بێته‌و ه پاش ئ �ه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی پێنج خوله‌ك له‌گه‌ڵ ژنێكی ج��وان و سه‌رنجڕاكێش ده‌مێنیته‌وه ،ئه‌مه‌ش له ڕووی ته‌ندروستییه‌و ه زیانبه‌خشه. جێگه‌ی ئاماژەی ه كۆرتیزۆل سوودی باشی هه‌ی ه ئه‌گه‌ر ل ه له‌شدا هه‌بوو به ڕێژەیه‌كی كه‌م و هاوكار‌ه له‌سه‌ر هۆشی مرۆڤ.
دوای ئه‌وه‌ی حكومه‌تی ئه‌و واڵته نه‌یتوانی به شێوازی ئاسایی خۆپیشاندانه‌كان ئه‌وه‌بوو دامركێنێته‌وه، ب���ڕی���اری دا ب��ه زه‌ب���ری ه��ێ��زی س���ه‌رب���ازی ب�ڵاوه ب��ه خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌رەك��ان ب���ك���ات ،ب���ه‌وه���ۆی���ه‌وه رووبه‌ڕووبوونه‌وه له نێوان سوپا و خۆپیشانده‌ران رووی�����دا و ك�����وژراو و برینداری زۆری لێكه‌وته‌وه. دیارترین الیه‌نی ئه‌و ڕووب���ه‌ڕووب���وون���ه‌وه‌ی���ه، وه‌س��ت��ان��ی قوتابییه‌كی چ��ی��ن��ی��ی �ه ل���ه ب�����ه‌رده‌م ژم��اره‌ی�هك تانكی سوپادا ك��ه ب��ۆ س �ه‌رك��وت��ك��ردن��ی خ���ۆپ���ی���ش���ان���دان���هك���ان به‌ڕێكه‌وتبوون .ئه‌م وێنه‌یه له الیه‌ن جێف وایدینه‌ره‌وه گ��ی��راوه و ده‌نگدانه‌وه‌ی گه‌وره‌ی لێكه‌وته‌وه.
8 www.
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
بینیتز جێگره‌وه‌یه‌كی باش بۆ خاوه‌نی مێژوویه‌كی باش پێشه‌نگ ره‌حیم یانه‌ی چێڵسی ئینگلیزی ده‌ستی ب�ه راهێنه‌ر (دی ماتیۆ) كێشایه‌وه و له شوێنیدا بینیتزی ئیسپانی دان��ا، هه‌رچه‌نده دی ماتیۆ توانی وه‌رزی رابردوو خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كان و جامی ئینگلته‌را له‌گه‌ڵ چێلسی به‌ده‌ستبهێنێت، به‌اڵم شێوازی یارییكردنی ئه‌م راهێنهره تاكتیكییه‌كی ت �هواو بوو ل ه بردنه‌وه‌ی هه‌ردوو نازناوه‌كه‌دا ،به تایبه‌ت خولی یانه پاڵه‌وانه‌كان ،كه نیوه‌ی كۆتایی له‌سه‌ر حسابی به‌رشه‌لۆنه سه‌ركه‌وت و له كۆتاییشدا ب هرامبه‌ر بایه‌ر میونخ به‌و جۆره بوو. له‌م وه‌رزه‌دا هه‌رچه‌نده چێڵسی ئاستێكی ج��ی��اوازی پێشكه‌ش ده‌ك��رد، ب��ه‌اڵم ل �ه‌م كۆتاییانه‌دا ئاستی ب �ه‌ره‌و دابه‌زین ده‌چوو ،به تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی پێشه‌نگی ریزبه‌ندی له ده‌ستدا ،ئه‌ویش به هۆی هه‌ندێك گرفته‌وه كه دی ماتیۆ نه‌یده‌توانی چاره‌سه‌ریان بكات ،كه به
وته‌ی خۆی بینیتز له یه‌كه‌م راهێناندا سه‌رجه‌م ئه‌و كێشانه‌ی هه‌ستپێكردووه كه تیپه‌كه هه‌یه‌تی. هه‌رچه‌نده ده‌رك��ردن��ی دی ماتیۆ پێش كاتی خۆی بوو ،ده‌كرا ئه‌و راهێنهره ئاستی تیپه‌كه‌ی به‌ره‌و پێش بباته‌وه ،به‌اڵم سه‌رۆكی چێڵسی نه‌یویست ئه‌م وه‌رزه‌ى ل�ه ده‌ستبچێت و ه���ه‌رزوو بڕیاریدا گۆڕانكاریی بكات. بینیتز له شوێنگرتنه‌وه‌ی مۆرینۆ له یانه‌ی ئینته‌ر میالن ،سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو، به‌اڵم پێشبینی ناكرێت جارێكی تر ئه‌و به‌ربه‌ستانه‌ی له ئینته‌ر میالن بۆی هاته پێش ،لێره‌یش بۆی دووب��اره ببێته‌وه، چونكه بیتێز كاتێك چووه ئینته‌ر چووه سه‌ر سفره‌ی ح��ازری مۆرینۆ ،ئه‌وه‌یش یاریزانانی ئینته‌ری خۆشحاڵ نه‌كرد و دژایه‌تیان كرد به تایبه‌ت كه مۆرینۆ یه‌كێك بوو له دووژمنه‌كانی بینیتز ،به‌اڵم ئێستا چێڵسی ئه‌و چێڵسییه‌ی جارانی مۆرینۆ نییه و زۆرینه‌ی یاریزانه‌كانی رۆیشوون ،جگه له چه‌ند یاریزانێكی كه‌م
كه ئه‌وانیش به گرنگ نه‌ماون. ب���ه‌ده‌ر ل��ه‌وه‌ی��ش ،بینیتز كاتێك ده‌چێته چێڵسی ،هه‌ر له‌رێوه پێگه‌ی جێگیره و پشتیوانی هه‌یه ،كه چه‌ند یاریزانێكی ئیسپانی له یانه‌كه‌دایه بێ هیچ دوودڵییه‌ك پشتگیریی لێده‌كه‌ن. بۆچی ئه‌برامۆڤیچ بینیتزی كرده راهێنه‌ر؟ پێناچێت ل �ه‌م ح��اڵ �ه‌دا ئێستا له بینیتزی باشرت هه‌بێت بۆ شوێنگرتنه‌وه‌ی دی ماتیۆ ،به‌و پێیه‌ی بینیتز شاره‌زاییه‌كی زۆری هه‌یه له خولی ئینگلیزیدا ،جگه له‌وه‌ی بینیتز ده‌توانێت تۆرێس بگێڕێته‌وه بۆ ئاستی پێشووی كاتێك له لیڤه‌رپوڵ راهێنه‌ری بوو ،ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌یش رووبدات، گره‌وه‌كه‌ی ئه‌برامۆڤیچ ده‌چێته سه‌ر كه هه‌ندێك پێیان وای�ه دی ماتیۆ له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كرا كه نه‌یتوانی ئاستی تۆرێس ده‌ربخات و نه‌یتوانی ئه‌و گرێبه‌سته‌ی ئه‌برامۆڤیچ به باشی ده‌رب��خ��ات ،كه تۆرێس گرانبه‌هاترین بۆنده له مێژووی خولی ئینگلیزیدا.
ب���ه‌اڵم ئ����ه‌وه‌ی ج��ێ��ی تێبینییه، گرێبه‌سته‌كه‌ی بینیتز تا كۆتایی وه‌رزه و دووب���اره ئه‌و س�ه‌رۆك��ه كه‌سێكی تر ده‌هێنێت بۆ پێسپا ر د نی ئ�ه‌و ئه‌ركه، ك������������ه پێد ه‌چێت گواردیۆال بێت.
2012؛ ساڵێكی جیاواز بۆ تێنس به‌یان ساڵی 2012ب��ۆ تێنس ،ساڵێكی داو هرانه‌ترین بوو ل ه 10ساڵی رابردوودا، ك ه چوار یاریزان توانییان چوار پاڵه‌وانێتییه گه‌وره‌كه‌ی جیهان به‌ده‌ستبهێنن و دابه‌شی بكه‌ن ،تێدا ئه‌ندی مۆرای بەریتانی یه‌كه‌م نازناوی خۆی له‌و پاڵه‌وانێتیی ه گه‌ورانه‌دا به‌ده‌ستهێنا ،ك ه پاڵه‌وانێتی ئه‌مریكای كراو ه بوو ،به‌اڵم كۆتایی وه‌رز ساڵێكی پڕله ملمالن ه ده‌رده‌خات ل ه ساڵی 2013دا. نۆڤاك جۆكۆڤیچ یه‌كه‌می ریزبه‌ندی یاریزان ه پیشه‌گه‌ره‌كانی تێنس ،ك ه توانی ببێت ه پاڵه‌وانی پاڵه‌وانێتی كۆتایی ماسته‌رز بۆ تێنس ،نارساو ب ه (كۆتایی خولی جیهانی) ل ه له‌نده‌ن ،دوای به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كه وتی« :بێگومان ساڵێكی گ�ه‌ور ه بوو بۆ وه‌رزش ،ساڵێكی سه‌ركه‌وتوو بوو بۆ چوار یاریزان ب ه تایبه‌ت ،تێنس هانده‌ره‌ی به‌ره‌و زیادبوون ده‌چێت ل ه جیهاندا و ركابه‌ریی توندی ئێم ه زیاتر سه‌رنجیان راده‌كێشێت». ج��ۆك��ۆڤ��ی��چ��ی س��ڕب��ی س��ه‌ره‌ت��ای ساڵی پاڵه‌وانێتی ك �راوه‌ی ئوستورالیای به‌ده‌ستهێنا ،پاشان رافائیل نادال نازناوی حه‌وته‌می ل ه رۆالن گاروس به‌ده‌ستهێنا.
دواتر رۆجێ فێدرێر ب ه بردنه‌وه‌ی نازناوی وێمبڵدۆن نازناوه‌كانی ل ه گراندسالمدا گه‌یاند ه 17نازناو .دواتریش ئه‌ندی مۆرای دوای 76س��اڵ ،وه‌ك یه‌كه‌م به‌ریتانی یه‌كه‌م نازناوی ل ه پاڵه‌واتێتيی ه گه‌وه‌كاندا به‌ده‌ستهێنا ب ه به‌ده‌ستهێنانی پاڵه‌وانێتی كراوه‌ی ئه‌مریكا ،دوو مانگ پێش ئه‌وه‌ی مه‌دالیای زێریشی ل ه ئۆڵۆمپیادی له‌نده‌ن به‌ده‌ستهێنابوو.
بۆسێهه‌م جار ڤیتڵ بوو ه پاڵه‌وانی فۆرمیال وه‌ن
سبستیان فیتلی ئه‌ڵامنی و شۆفێری تیمی ریدبۆل توان بۆ سێهه‌م ساڵ له‌سه‌ر یه‌ك ببێتە پاڵه‌وانی جیهان له كێبڕكێكانی فۆرمیالوه‌ندا ،دوای ئه‌وه‌ی پله‌ی شه‌شه‌می له خه‌اڵتی گه‌وره‌ی به‌رازیلی له گۆڕەپانی ئینته‌رالگۆس به‌ده‌ستهێنا. دوای كۆتایی خه‌اڵتی گه‌وره‌ی ب هرازیل خاڵه‌كانی ڤیتل گه‌یشته 281خاڵ به‌رامبه‌ر 278بۆ ئه‌لۆنسۆ ،به‌و جۆره بووه یه‌كه‌م بچوكرتین كێبڕكێكار بتوانێت بۆ سێهه‌م جار نازناوه‌كه به‌ده‌ستبهێنێت.
ل ه باره‌ی ئه‌مساڵیشه‌و ه ل ه له‌نده‌ن فێدرێر وتی «جۆكۆڤیچ و رافا و مۆرای ته‌نها ركابه‌ر نه‌بوون ،به‌ڵكو ساڵێكی جیاواز بوو به‌هۆی ئۆڵۆمپیادی له‌نده‌ن و به‌ده‌ستهێنانی چوار نازناو ه گه‌وره‌ك ه له الیه‌ن چوار یاریزانه‌وه». له‌الیه‌كی تره‌و ه ساڵی 2012چه‌ند یاده‌وه‌رییه‌كی ل ه خۆ گرتوو ه و ل ه بیردا ده‌مێنێته‌و ه به‌هۆی پێكانه‌كه‌ی ناداله‌وه
ل� ه ئ �ه‌ژن��ۆی��دا ،ك� ه ب�ه‌ه��ۆی�ه‌و ه نادالی چ��واره‌م��ی ئێستای ریزبه‌ندی م��اوه‌ی شه‌ش مانگ ل ه یارییكردن دووركه‌وته‌وه، هه‌روه‌ها به‌بۆنه‌ی ئه‌و ئاست ه به‌رزەی هاونیشتیامنییه‌كه‌ی نادال ،داڤید فێره‌ر پێشكه‌شی كرد ،ك ه ل ه پاریس توانی یه‌كه‌م نازناوی ماسته‌رز به‌دەستبهێنێت ،كه حه‌وته‌م نازناوی بوو ل ه ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا. هه‌روه‌ك ل ه یاده‌وه‌ریدا ده‌مێنێته‌وه
ئه‌لڤێس سێ هه‌فت ه دوور ده‌كه‌وێته‌وه ل ه یاریی ئه‌م هه‌فته‌ی به‌رشه‌لۆنه‌دا ب هرامبه‌ر لیڤانتی ل ه خولی ئیسپانیدا دانیال ئه‌لڤێسی یاریزانی به‌رگریكاری الی راستی تیپه‌كه تووشی پێكان هات و به‌و هۆیه‌و ه ماوه‌ی سێ هه‌فت ه ل ه یاریی كردن دوو ده‌كه‌وێته‌وه. ئه‌لڤێس ل ه خوله‌كی 12ی یارییه‌كه‌دا ب هرامبه‌ر لیڤانتی تووشی پێكان هات و ب ه ناچاری یاریگای به‌جێهێشت و ل ه شوێنه‌كەشیدا مارتن مۆنتیا یاریی كرد ،به‌و جۆره ئەلڤێس ب هرامبه‌ر هه‌ریه‌ك ه ل ه یانه‌كانی بلباو و بیتس و ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید لە خوىل ئیسپانیدا یاریی ناكات.
به‌هۆی ئه‌وه‌ی فێدرێر جارێكی تر زیندوو بوویه‌وه ،ب ه به‌ده‌ستهێنانی پاڵه‌وانێتی وێمبڵدۆن گ هڕایه‌و ه پێشه‌نگی ریزبه‌ندی، ك ه ماوه‌ی دوو ساڵ بوو ل ه ده‌ستی دابوو، پێش ئ��ه‌وه‌ی خاڵی الوازی ل ه یاریگا داپۆرشاوه‌كاندا ده‌ركه‌وێت و ل ه ماوه‌ی سێ هه‌فته‌دا سێ شكست بهێنێت ،له‌و یاریگایانه‌ی ك ه ئاره‌زوومه‌ندی بوو. دوان له‌و شكستانه‌یش ك ه فێدرێر به‌سه‌ریدا هات ،ب هرامبه‌ر خوان مارتن دیلپۆترۆى ئه‌رجه‌نتینی بوو ،ك ه ئاستی ئه‌م یاریزان ه ل ه چه‌ند مانگی پێشوودا ه��اوش��ێ��وه‌ى س��اڵ��ی 2009ب���وو ،كه توانی پاڵه‌وانێتی گراندسالمی ئه‌مریكا به‌ده‌ستبهێنێت ،ئه‌و نازناوه‌یش یه‌كه‌مجار بوو ل ه ده‌ستی چوار یاریزان ه یه‌كه‌مه‌كه بچێت ه ده‌ر ل ه ماوه‌ی 31نازناوی گه‌وره‌ی پێشوودا. جۆكۆڤیچ ك ه ئ�ه‌م س��اڵ توانی بۆ دووه‌م ساڵ له‌سه‌ر یه‌ك ل ه پێشه‌نگی ریزبه‌ندیدا كۆتایی ب ه ساڵه‌ك ه بهێنێت، ك ه هیچ كه‌سێك به‌ده‌ستی نه‌هێناوه جگ ه ل ه فێدرێر ل ه 10ساڵی رابردوودا ،له باره‌ی دیلپۆترۆو ه ك ه ئایا ده‌توانێت ساڵی 2013یه‌كێك ل ه پاڵه‌وانێتیی ه گه‌وره‌كان
به‌ده‌ستبهێنێت؟ جۆكۆڤیچ وتی «بێگومان، نازناوی ئه‌مریكای به‌ده‌ستهێناوه ،د هزانێت بردنه‌وه‌ی یه‌كێك ل ه پاڵه‌وانێتیی ه گه‌وره‌كان چ هه‌ستێكت ال دروس��ت ده‌ك��ات ،ئه‌و یه‌كێك ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و چوار یاریزانه گ �ه‌وره‌ی ك ه ده‌توانێت ركابه‌ری بكات له‌سه‌ر یه‌كێك ل ه چ��وار پاڵه‌وانێتییه گه‌وره‌كه». ل ه باره‌ی فێرێری ئیسپانییشه‌و ه كه ل ه كۆتایی پاریسدا توانی ل ه یرزییا نۆڤیچی الوی پۆڵه‌ندی بباته‌وه ،وتی «بێگومان فێرێریش هه‌ی ه ك ه باشرتین ساڵی له كاروانی پیشه‌گه‌ریدا پێشكه‌ش كرد». ساڵی 2012ناوی تۆماس بریدیچیشی تێیدا تۆمار كرا ،ك ه ماوه‌ی دوو ساڵ و نیو ه ل ه ریزی 10یاریزانی یه‌كه‌میدایه و ئێستایش ل � ه پ��ل�هی شه‌شه‌مدایه، هه‌فته‌ی پێشوویش توانی سه‌ركردایه‌تی هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌ی بكات بۆ نازناوی جیهانیی جامی ده‌یڤیز ل ه سه‌رحسابی ئیسپانیا ،ل ه سه‌ر ئاستی تاكه‌كه‌سیش دوو نازناوی به‌ده‌ستهێنا ،سه‌ریشكه‌وت بۆ یاریی پێش كۆتایی پاڵه‌وانێتی ئه‌مریكای كراو ه دوای بردنه‌وه‌ی ل ه قۆناغی هه‌شتیدا ل ه رۆجێ فێدرێر.
مۆرینۆ نه‌خش ه بۆ جێهێشتنی ریاڵ داده‌نێت رۆژنامه‌ی ئاسی ئیسپانی ئاشكرایكرد ك ه مۆرنیۆ ل ه كۆتایی ئه‌م وه‌رزه‌دا ده‌یه‌وێت ریاڵ مه‌درید جێ بهێلیت و ئێستا نەخشە بۆ رۆیشنت داده‌نێت. ب ه پێی هه‌واڵێك ك ه رۆژنامه‌كه‌ی نزیك ل ه یانه‌ی شاهان ه باڵوی كرۆدته‌وه ،مۆرینۆ سااڵنی پێشوو له‌م كاته‌دا هه‌موو به‌رنامه‌یه‌كی بۆ وه‌رزی داهاتوو داده‌نا ،به‌اڵم ل ه ئێستادا ئه‌و راهێنهره به‌هۆی كێشه‌كانی له‌گه‌ڵ ئیدار‌ه و سه‌رۆكی یانه‌كه‌دا هیچ به‌نامه‌یه‌كی نوێی دانه‌ڕشتوو كه ئه‌وه‌یش مانای رۆیشتنی ده‌رده‌خات ل ه یانه‌ی ریاڵ مه‌درید. مۆرینۆ ئێستا یانه‌كه‌ی ب ه جیاوازی 11خاڵ ل ه دوای به‌رشه‌لۆنه‌ی پێشه‌نگی خولی ئیسپانییه‌و ه و نزیك ه ل ه له‌ده‌ستدانی خولی ئیسپانی.
11 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
ته‌مه‌نی 30ساڵ به‌ره‌و ژووریش به قه‌یره دانراوه
له ڕاپرسییه‌كی (به‌یان)دا%80 :ی ئه‌وانه‌ی فرەژنییان کردووە ،بە هۆکار ى سێكسیی بووه
ڕاپرسی :ڕێزان هه‌ڵه‌بجه‌یی زۆر ل �ه م��ێ��ژە ده‌ڵ��ێ��ن «پ��ی��اوی دوو ژنه جه‌رگی كون كونه» .به‌پێی ڕاپرسییه‌كی ڕۆژن��ام �هی (ب�هی��ان) كه له‌سه‌ر تۆڕی ئینته‌رنێت له‌سه‌ر ئه‌و پیاوانه‌ی زه‌واجی دووه‌میان كردووه، ئه‌نجام دراوه ،به وت �هی یه‌كێك له به‌شداربووانی ڕاپرسییه‌كه كه بۆ به‌یان
ده‌ڵێت «به درێ��ژای ته‌مه‌نی خۆم و له زاری گ �ه‌وره پیاوانی وه‌ك باپیره گه‌وره‌كامنانه‌وه له ڕێگای ئه‌ویشه‌وه له نه‌وه‌كانی پێش باوك و باپیره گه‌وره و نه‌وه‌كانی ڕاب��وردووه‌وه ،بۆ جارێكیش نه‌مان بیستووه كه پیاوێكی دوو ژنه ،به ئاسوده‌یی ژیانی كردبێ و هه‌زار و یه‌ك گیروگرفتی بۆ پێش نه‌هاتبێت». ل��ێ��ره‌دا باسه‌كه‌ی ئێمه له‌سه‌ر
ه��اوس �ه‌رگ��ی��ری دووه‌م و دی���ارده ی فره‌ژنییه .له كۆی 100كه‌س له‌وانه‌ی ژن �ی دووه‌م��ی��ان هێناوه ،ل�ه %80ی هۆكاره‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ حه‌ز و ئاره‌زووه جنسییه‌كان!! له ڕاپرسییه‌كه‌ی (به‌یان)دا هاتووه، ئه‌و پیاوانه‌ی كه ژنی دووه‌میان هێناوه له %25كچیان هێناوه %60 .قه‌یره كچیان هێناوه و له %15بێوه‌ژنیان
هێناوه و له ته‌مه‌نی 30ساڵ به‌ره‌و ژوور به قه‌یره دانراوه. هه‌ر له‌و ڕاپرسییه‌دا ئاستی بژێوی ئه‌و پیاوانه‌ی ژنی دووه‌میان هێناوه، %45ده‌وڵه‌مه‌ند و %50مامناوه‌ند و %5 هه‌ژارن. له ڕاپرسییه‌كه‌دا هاتووه هۆكاری هێنانی ژنی دووه‌م له‌الیه‌ن پیاوانه‌وه له‌به‌ر نه‌زۆكی و نه‌بوونی منداڵه،
یان له‌به‌ر نه‌خۆشی؟ به‌اڵم %70له‌به‌ر ئ��اره‌زووی جنسییه ،كه‌واته زۆرب�هی ئه‌وانه‌ی ژنی دووه‌م دێنن بۆ ته‌نیا حه‌زێكی تاكه كه‌سیی خۆیانه!! ئاستی خوێنده‌واری ئه‌و پیاوانه‌ی ژنی دووه‌م ده‌هێنن %23نه‌خوێنده‌وار و ته‌نها %14ی��ان خوێنده‌واری ساده و %14سه‌ره‌تایی و %13ناوه‌ندی و %5دواناوه‌ندی و %3په‌یامنگا و %4
چیرۆكی عه‌شقێكی خه‌مناك كه‌ژاڵ بۆ گۆڕستان و ئه‌ركان به‌ندیخانه و زیادیش بۆ نه‌خۆشخانه داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕەفیق
ك���ه‌ژاڵ كچێكی چ��اوڕەش��ی پێست ئه‌سمه‌ر ب��وو ،ج��ی��اواز له خوشكه‌كانی تری ،زۆر هاروهاج بوو .ماڵی باوكی له كاتی پشووی هاویندا له ش��اره‌و ه ده‌گ�هڕان�ه‌وه بۆ گوند ،ل �ه‌و ێ باخێكی زۆری��ان هه‌بوو خه‌ریكی ژیانی باخداری ێ باخێكیان هه‌بوو ب��وون .دراوس � سه‌ردان و هاتوچۆ له‌نێوانیاندا زۆر بوو ،كوڕە گه‌وره‌كه‌یان ناوی زیاد ب��وو ،كوڕێكی شه‌رمن ب��وو ،به‌اڵم تابڵێی كوڕێكی بااڵبه‌رز و قۆز بوو، كه‌ژاڵ زۆر زیادی خۆش ده‌ویست، چه‌ند جارێك بوار ده‌دات ه زیاد بۆ ئ��ه‌وه‌ی بتوانێت قسه‌ی له‌گه‌ڵدا بكات ،ب��ه‌اڵم زی��اد كوڕێكی زۆر شه‌رمن بوو ،هه‌رچه‌نده زیادیش ك���ه‌ژاڵ���ی زۆر خ��ۆش��ده‌وی��س��ت ب�ه‌رده‌وام بیری لێده‌كرده‌وه ،به‌اڵم وا خۆی ده‌رنه‌ده‌خست ،تا ڕۆژێك بڕیار ده‌دات پیویسته ئه‌و شه‌رمه بشكێنێت و ل �ه‌وب��اره‌ی �ه‌وه قسه
له‌گه‌ڵ كه‌ژاڵدا بكات. ڕۆژێك زیاد خه‌ریكی ئاودێران بوو، كه‌ژاڵ ده‌ركه‌وت ،كاتێك گه‌یشت ه الی زیاد سه‌المی لێكرد ،ئه‌ویش وه‌اڵمی دایه‌وه و بۆ چه‌ند ساتێك سه‌یری یه‌كیان كرد ،له‌ناكاو زی��اد به‌ده‌نگێكی گڕ و پڕ له ترسه‌وه پێی وت «ماشه‌اڵ له‌وچاوه جوانانه». كه‌ژاڵیش به نیگایه‌كی سیحراویيه‌وه وتی «زۆرس��وپ��اس» .ئه‌م ه بوو به سه‌ره‌تای خۆشه‌ویستییه‌كی پڕ له ئازار ،به‌درێژایی ئه‌وكاته‌ی ماڵی كه‌ژاڵ له‌ناو باخ بوون، خۆشه‌ویستییه‌كه‌یان زیاتر و زیاتر ده‌بوو، ب �ه‌اڵم ماڵی ك��ه‌ژاڵ پ��اش ته‌واوبوونی پشووی هاوین ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ شار ،به هۆی ده‌ستپێكردنی ساڵی خوێندنه‌وه، ئه‌مه‌ش ئه‌ركی زیاد قورسرت ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت چاوی پێى بكه‌وێت. هه‌رچه‌نده كه‌ژاڵ كچێكی زۆر وریا بوو ،زۆرج��ار ژووان��ی ساز ده‌كرد به‌بێ ێ ده‌یانبینێت ئه‌وه‌ی گو ێ به‌وه بدات ك پێكه‌وه( ،ئ��ه‌رك��ان)ى ب �را گ�ه‌وره‌ك�هی ك��ه‌ژاڵ ،شۆفێری تاكسی ب��وو ،ڕۆژێ��ك له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌كی ده‌بێته ده‌مه قاڵه‌یان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی براده‌ره‌كه‌ی پێش ئه‌ركان نه‌فه‌ری باركردووه ،له‌كاتێكدا سه‌ره‌ی ئه‌ركان بووه ،چه‌ند جارێك په‌الماری یه‌ك
ده‌ده‌ن ،به‌اڵم خه‌ڵك لێیان كۆ ده‌بێته‌و ه و نایه‌ڵن شه‌ڕ بكه‌ن .شۆفێری به‌رانبه‌ر به ئه‌ركان ئه‌ڵێت «بۆ من ئ��ازا مه‌به، بڕۆ به‌الی كه‌ژاڵی خوشكته‌وه هه‌رڕۆژە و له شوێنێك ده‌یبینن» .ئیرت ئه‌ركان تێكده‌چێت و به ته‌واوی بێتاقه‌ت دهبێت، سه‌یر ده‌كات ئه‌و هه‌موو خه‌ڵك ه گوێیان له‌و قس ه دهبێت ،وا هه‌ست ده‌كات به ته‌واوی ئابڕووی چووه ،ناتوانێت وه‌كو جاران هه‌ڵسوكه‌وت بكات ،خێرا به‌ره‌و ماڵه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه ،كه‌ژاڵ ده‌خات ه ژێر چاودێرییه‌وه ،چه‌ند ڕۆژێ��ك ئه‌م كاره دووب��اره ده‌ك��ات�ه‌وه تا دواج��ار ڕۆژێك له‌گه‌ڵ زیاد پێكه‌وه ده‌یانبینێت .به‌بێ ئ �ه‌وه‌ی هیچیان پێبڵێت ،ده‌گه‌ڕێته‌وه ماڵه‌وه زۆر شپرز و شڵه‌ژاو ده‌رده‌كه‌وێت، ب ه كه‌ژاڵ ده‌ڵێت وه‌ره له‌گه‌ڵم كارم پێته، كه‌ژاڵیش زۆر پێی سه‌یر بوو ،چونكه ئه‌مه یه‌كه‌مجاربوو كاكی به‌وشێوه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكات ،زۆر ترسا ،نامه‌یه‌كی به مۆبایله‌كه‌ی نارد بۆ زیاد پێی وت :دوایان كه‌وێت ،چونكه پێی وابوو ئه‌ركانی برای له‌وانه‌یه ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ زیاد بینیبێتی، كه‌ژاڵ هه‌ستێكی خراپی هه‌بوو ،زیاد به خێرایی خۆی ده‌گه‌یەنێته شار ،ل ه ڕێی نامه‌وه یه‌كرتی ئاگادار ده‌كه‌نه‌وه ،ئه‌ركان
له شار دوور ده‌كه‌وێته‌وه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ قسه‌یه‌ك بكات ،ب �ه‌رده‌وام بیر له قسه‌كانی ناو گ �ه‌راج ده‌ك��ات�ه‌وه ،سات له‌دوای سات ڕقی زیاتر دهبێت. زی��اد ب���ه‌رده‌وام به‌شوێنیانه‌وه‌یه تا ده‌گه‌نه شوێنێكی زۆر دوور له‌شار، له‌وێ ئه‌ركان داده‌به‌زێت به كه‌ژاڵیش ده‌ڵێت داب��ه‌زه ،زیادیش له دووره‌وه چاودێرییان ده‌ك��ات ،كه‌ژاڵ ده‌پرسێت كاكه بۆچی هاتین بۆ ئێره؟ به‌اڵم ئه‌ركان وه‌اڵم ناداته‌وه ،دووباره لێی ده‌پرسێته‌وه، ئه‌ركان له وه‌اڵمدا ده‌ڵێت :له‌خۆت بپرسه، حه‌یا و شه‌ره‌فی بنه‌ماڵه‌یه‌كت بردووه ،بۆ وات كرد؟ كه‌ژاڵیش ده‌ستی كرد به گریان و پێی وت «ئه‌وه تۆ باسی چی ده‌كه‌یت كاكه؟ به‌خوا من هیچم نه‌كردووه .له وه‌اڵمدا ئه‌ركان به ده‌نگی به‌رز هاواری كرد و پێی گوت «بێده‌نگبه بێ ئابڕوو ،به چاوی خۆم له‌گه‌ڵ ئه‌و خوێڕییه بینیمیت، بۆ ئ �ه‌وه هاتووم بۆ ئێره تا شه‌ره‌فی بنه‌ماڵه‌كه‌م پاك بكه‌مه‌وه». ئه‌ركان به خێرایی ئاوڕده‌داته‌وه و ده‌مانچه‌یه‌ك ده‌رده‌كات و سێ فیشه‌ك به كه‌ژاڵه‌وه ده‌نێت ،كاتێك زیاد چاوی له كه‌ژاڵ بوو كه‌وت ،نه‌یزانی چی بكات، فریای خۆشه‌ویسته‌كه‌ی بكه‌وێت ،یان
ته‌له‌فۆن بكات ب��ۆ پ��ۆل��ی��س؟! زۆر ش��ڵ��ه‌ژا و ده‌س��ت��ی كرد به گریان ،به په‌له ئه‌ركان كه‌ژاڵی جێهێشت و گه‌ڕایه‌وه ،دوات��ر زیاد به خێرایی چ��وو بۆ الی ك�ه‌ژاڵ و بانگی لێكرد ،ب��ه‌اڵم هیچ جووڵه‌یه‌كی نه‌بوو ،به خێرایی خستیه ناو ئۆتۆمبێله‌كه و بردی بۆ نه‌خۆشخانه ،پۆلیسی نه‌خۆشخانه هاتن بۆالی زیاد و پرسيیان له هۆكاری ڕووداوه‌ك���ه ،ئه‌ویش وت��ی :هه‌تاوه‌كو نه‌زانم كه‌ژاڵ زیندووه ،ناتوانم هیچ شتێك بڵێم ،ده‌ستبه‌جێ ده‌ستگیری ده‌كه‌ن ،پاش چه‌ند كاتژمێرێك هه‌واڵی مردنی كه‌ژاڵی ده‌ده‌ن��ێ ،ئه‌ویش تووشی تێكچوونی ده‌روونی دهبێت .چه‌ند جارێك ده‌ڵێت «نا ئه‌ركان توخوا وا مه‌كه» .به‌رده‌وام ئه‌و قسانه دووباره ده‌كاته‌وه ،حاڵی زۆر خراپ دهبێت ،پۆلیس هه‌واڵی ئه‌ركان ناو ده‌پرسن ،دواجار ده‌زانن كه برای كه‌ژاڵه و ده‌ستگیری ده‌كه‌ن ،ئێستا ئه‌ركان له زیندانه و زیادیش نه‌خۆشیی ده‌روونی سه‌ری ده‌خوات.
زانكۆ و %2مامۆستای ئایینی و %19 نه‌زانراوه .به‌م پێیه‌ش تا ئاستی زانستی به‌رزتر بێت دیارده‌ی ژنی دووه‌م كه‌مرت دهبێت. سه‌باره‌ت به ئاستی زانستیی ئه‌و ئافره‌تانه‌ش كه وه‌ك ژنی دووه‌م شوویان ك��ردووه ڕاپرسییه‌كه ده‌ری ده‌خ��ات، ئه‌و ژنانه‌ی شووی دووه‌میان كردووه زۆربه‌یان نه‌خوێنده‌وار و هه‌ندێكیشیان ته‌نیا خوێنده‌وار و هه‌ندێكی تریان س �ه‌ره‌ت��ای �ی و %15ن��اوه‌ن��دی و %1 دوان��اوه‌ن��دی و %2.6په‌یامنگا و %1 زانكۆیان ته‌واو كردووه... بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ش كه ئه‌و كاره ده‌كه‌ن ،پشتگیریكردنی ڕا و بڕیاری مامۆستایانی ئایینی بۆیان بووه‌ته به‌ڵگه‌یه‌ك .ده‌بێ دان به‌و ڕاستییه‌دا بنێین كه هێنانی دوو ژن یان چه‌ند ژنێك ڕەوا نییه و هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی ئایینی و عه‌قڵی نایسه‌ملێنێ كه پیاوی دوو ژنه ئاسووده بووه یان ئاسووده دهبێت ،ئه‌گه‌ر هۆكاری ژنهێنانه‌كه‌ی ڕەوا و گونجاو نه‌بێت .ئێستا دیارده‌ی فره‌ژنی له ڕووی یاساییه‌وه له كوردستان هه‌نگاوی بۆ ن��راوه ،ب�ه‌اڵم هه‌ر لێره و له‌وێ به دزیی یاساوه ئه‌م كرده‌یه ئه‌نجام ده‌درێ��ت .فره‌ژنیش زۆرج��ار كێشه‌ی گ��ه‌وره‌ی ن��اوه‌ت �ه‌وه ،چونكه ئاره‌زووی سێكسی و مه‌یلی پیاوان زیاتر به سه‌ریدا زاڵ �ه .خوێنده‌واربوونیش كاریگه‌ریی خۆی هه‌یه ،به‌اڵم نه‌توانراوه له كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌م دیارده‌یه پشكی وه‌ك پێویستی هه‌بێت.
10 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
ڕیاكاری و هه‌ڵوێستوه‌رگرتنی ده‌ڵێن ئێستا ڕێبازێكی بیركردنه‌وه ل ه ئەوروپا هه‌ی ه ب ه ناوی ئاته‌یزم ،كه هیچ پاساوێك بۆ خراپبوونی مرۆڤ نابیننه‌وه. الی ئێم ه ئه‌وان ترسناكرتین مرۆڤه‌كانن ،چونك ه بێخودان و بۆ هیچ خودایه‌ك و له‌به‌ر خاتری ڕازیكردنی هیچیش شتێك چاك ه ئه‌نجام ناده‌ن، ئه‌مان ه ده‌ڵێن :مرۆڤ نابێت له‌به‌ر خاتری خودا چاك بێت ،خودا ئه‌گه‌ر هه‌ر نه‌شبێت و چاودێری نه‌كا ،مرۆڤ پێویست ه هه‌ر كاری باش ئه‌نجام بدات ،ئه‌م ه ده‌گوازینه‌و ه بۆ ناو كۆمه‌ڵگا ،ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگا نه‌بێت ئێمه مرۆڤێكی چۆنین ،ئایا خراپه‌كارێكی باشین و له‌به‌ر كۆمه‌ڵگا ناچارین ڕووه خراپه‌كه‌مان دابپۆشین؟ یان ئێمه تاكێكی بێخه‌وشین و ده‌مانه‌و ێ باشرت بنارسێین؟ ڕیاكردن و ڕووپامایی له‌خۆیدا جگ ه ل ه نیشاندانی شتێك بۆ خه‌ڵه‌تاندنی خۆمان ئينجا ئه‌وانی تری ده‌وروبه‌رمان هیچ شتێكی تر ناگه‌یه‌نێت ،فریودانی خۆمان وه‌ك ئه‌وه‌ی ك ه ئێم ه بوونه‌وه‌رێكی باشین و فریودانی ئه‌وانی تر وه‌ك ئه‌وه‌ی كه وه‌ك باشێك چاو ل ه ئێم ه بكه‌ن ،قسه‌كه له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگای ه ك ه ئه‌م فه‌ساده جه‌معیی ه ل ه خۆ ده‌گرێ. ده‌ب ێ له‌وێو ه بپرسین ،ك ه ڕیاكاری چۆن دهبێت ه جێپه‌سه‌ندی كۆمه‌ڵگا؟ بۆ ده‌ب ێ كاری نیكی و باش ل ه چاوی كۆمه‌ڵگاو ه بۆ وێنه‌یه‌كی ساخته بگۆڕێت؟ ئێم ه ك ه بڕیار ده‌ده‌ین باشه بكه‌ین ،بۆچی به‌به‌رچاوی هه‌موو جیهانه‌و ه نایكه‌ین؟ ئه‌و ه هیچكات ڕووپامایی نیيه ،ل ه ڕاستییدا هاندانی ئه‌وانی تریش ه بۆ چاولێكردنی باشه و نیكی. ب ه ئێم ه وتراو ه نابێت له‌به‌ر خه‌ڵك ته‌نانه‌ت باشیش بین ،من ده‌ڵێم ته‌نیا له‌به‌ر خه‌ڵكبوون باش ه ك ه ئێمه چاك ه بكه‌ین ،چونك ه ئه‌گه‌ر وانه‌بێت ئێم ه چۆن دتوانین بگه‌ین ه چاكه‌ی گشتی؟ كه‌وات ه كۆمه‌ڵگا ب ه ته‌نیا ڕێخۆشكه‌ر نیی ه بۆ ئه‌مه ،ئه‌و ه ئێمه‌ین ك ه خۆمان تاكێكی باش و مرۆڤێكی چاكه‌خواز نین ،ته‌نیا ده‌مانه‌وێت وا نیشان بده‌ین .ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگاش نه‌بێت ،چاودێری نه‌بێت ،سزا نه‌بێت، ئایا هیچ پاساوێك بۆ ئه‌م ه هه‌ی ه كه ئێم ه چاك نه‌بین؟ كه‌وات ه ئه‌و گوتاره‌ش ك ه كۆمه‌ڵگا بۆ بوون ه خۆمان هه‌یه‌تی ،ل ه ئاست ئه‌وه‌دا نیی ه مبانكات ه تاكێك كه وێنه‌یه‌كی ڕاسته‌قین ه پێشكه‌ش بكه‌ین. ڕووپامایی و هه‌ڵویست وه‌رگرتنی ئێمه‌ش هه‌موو له‌به‌ر ئه‌و ه نیيه ك ه ل ه خۆماندا باشین یان به‌هایه‌ك داوامان لێبكات ،ئێم ه له‌به‌ر كۆمه‌ڵگا ئه‌م ه ده‌كه‌ین و ئه‌ویش ته‌شویقی به‌رده‌وامی ئێمه‌ی ه بۆ دووركه‌وتن ه له خۆمان ،پێویست ه ل ه ئێستاو ه چاومان بشۆین و ب ه چه‌شنێكی تر ته‌ماشای خۆمان بكه‌ینه‌وه.
ئه‌و پیاوانه‌ی ك ه زۆر له‌گه‌ڵ ژناندا مامه‌ڵ ه و هه‌ڵسوكه‌وتیان هه‌بێت، ب ه پیاوی ژنانی ناسروان. ئه‌م پیاوانه وه‌ك ده‌ڵێن پیاوه‌تی خۆیان به‌م كار ه خستووه‌ته ژێر پرسیاره‌وه ،ئه‌مان ه زیاتر ئه‌وانه‌شن ك ه الیه‌نی سۆزداری به‌سه‌ر الیه‌نه‌كانی تریاندا زاڵه، ژنان بۆچوونی خۆیان له‌سه‌ر ئه‌م پیاوانه هه‌یه.
ژنێك :به پیاو ده‌ڵێن پیاو و به ژنیش ژن
پیاوانی ژنانی كۆدی ژنان ده‌زانن په‌یجوور :ئااڵ شاره‌زووری شه‌یدا محێدین پێیوایه له هه‌ندێك ڕووه‌وه ژن و پیاو ڕەنگه هه‌مان ڕەفتار و هه‌ڵسوكه‌وتیان تێدا بێت و ئاساییه پیاو كاروباری ژنانیش به‌ڕێوه به‌رێت ،به‌اڵم له ڕوو ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كه‌وه ،ئه‌و پیاوه‌ی زۆر تێكه‌ڵی ژنان ده‌كات ،خه‌سڵه‌تی پیاوی لێ داده‌ماڵر ێ و ناكرێت وه‌ك پیاوی ته‌واو سه‌یری بكرێت ،بۆیه به پیاو ده‌ڵێن پیاو، به ژنیشیان وتووه ژن .هه‌روه‌ها شه‌یدا ده‌ڵێت «پیاو پێویسته پارێزگاری له
كه‌سێتی خۆی بكات ،ئه‌مه‌ش زۆر گرنگه. ژنانیش به‌م زۆر تێكه‌ڵبوونه‌ی پیاوان هه‌مان سه‌یركردنیان پێوه ده‌لكێرنێت». ن���ازدار كه‌ریم له‌مباره‌یه‌وه وتی «نابێت پیاو زۆر تێكه‌ڵی دونیای ژن ببێت، چونكه به‌مه پیاوه‌تی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات.هه‌ندێك پیاو واده‌زانن تێكه‌ڵبوونی زۆر له‌گه‌ڵ ژنان كه‌سێتیان به‌هێزتر ده‌كات و خۆشه‌ویستیان ده‌كات ،به‌اڵم ئه‌مه جگه له بێرنخ بوونیان ،شتی ت��ری ب��ه‌دواوه نابێت» .نازدار وتیشی «پیاوی وا هه‌یه ئه‌مه بۆ چێژ و خۆشی وه‌رگرتن ده‌كات، كه الیه‌نی سۆزداریی به‌هێزتره و پێویستی
به‌وه‌یه به‌رده‌وام ژنانی بێت». ه��اوواڵت��ی ئاسۆس ڕەزا ئه‌مه ب ه دابه‌زینی به‌های پیاو الی ژنان وه‌سف ده‌كات ،ك ه هه‌ندێك ژن هه‌ن به ڕواڵه‌ت له به‌رانبه‌ر پیاو ده‌ری نابڕن ،به‌اڵم وه‌ك شتێكی بێڕێز و كه‌سێتییه‌كی الواز الی خۆیان باسی لێوه ده‌ك��ه‌ن .ژن و پیاو پێویست ه ب �ه‌رده‌وام په‌یوندییان هه‌بێت، به‌اڵم پیاوی ژنانی واتای ئه‌وه‌یه كه پیاو له سنووری خۆیه‌وه البدات و وه‌ربگێڕدرێته سه‌ر ژن. هاوواڵتییه‌كی دیكه ب ه ناوی سه‌بریه ئه‌حمه‌د له‌باره‌ی پیاوی ژنانییه‌و ه ڕای وایه
ئه‌م پیاوانه زیاتر له‌گه‌ڵ ژنانن تا پیاوان و هه‌موو شتێك سنووری خۆی هه‌یه ،بۆیه به پیاو ده‌ڵێن پیاو ،ڕەوش��ت و خوو و هه‌ڵسوكه‌وتی پیاوانه بێت .سه‌بریه پێشی وایه پیاوی ژنانی خووی ژنانه‌ی هه‌یه و ئهوهنده په‌یوه‌سته به ژنانه‌وه ڕەنگ و بۆی ئ �هوان وه‌رده‌گ��رێ��ت ،بۆیه پیاو به پیاوه‌تی خۆیه‌وه جوانه . سازگار خه‌لیلیش كه هاوواڵتییه‌كی دیكه‌یه ،ڕای وایه كه ژنیش هه‌ن وه‌ك پیاوان ئاره‌زووی تێكه‌ڵبوونی زۆر ده‌كه‌ن، ئه‌و پیاوانه‌ی كه ژنانین ڕەنگه كۆدی ژنان بزانن ئینجا مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بكه‌ن ،به‌اڵم
چونكه له هه‌موو شوێنێك به‌مشێوه‌ی ه ده‌رده‌ك����ه‌ون ،ده‌ن��ارسێ��ن�ه‌وه و هه‌موو هه‌لێك ده‌قۆزنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ژنان قسه بكه‌ن و مامه‌ڵه‌یان هه‌بێت. سازگار ئه‌وه‌شی ده‌رخست كه ژنان ڕۆڵی زۆر له‌مه‌دا ده‌گێڕن و سنوور بۆ ئه‌وانه ده‌كه‌نه‌وه كه به‌مشێوه‌یه‌ن ،ئه‌گه‌ر وانه‌بێت پیاوی ژنانی چۆن په‌یدا دهبێت! ك���هوات���ه ه��ۆی��هك��ی ب���ه‌رچ���اوی دروستبوونی پیاوی ژنانی ،ژنان خۆیانن، به‌اڵم زۆرێك له ژنان ئه‌مانه وه‌ك ناته‌واو و شكست خ��واردووی كه‌سێتی وه‌سف ده‌كه‌ن.
خه‌سووی هار سه‌رئێشه‌ی ه
ژنێك :خه‌سووم وه‌ك دووپشك به ژیان و ئاواته‌كامنیه‌وه دا راپۆرت :ڕەزا هه‌ورامی پ��ڕۆس��هی ه��اوس �ه‌رگ��ی��ری ،ته‌نیا ژیانكردن نيیه له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كاندا، به‌ڵكو په‌یوه‌ستبوونیشه به ماڵه خه‌سوو و خ����ه‌زووران����ه‌وه ،ك �ه ك��چ و ك��وڕی هاوسه‌رداریش ده‌گرێته‌وه .ئه‌گه‌ر خه‌سوو هار بێت ،ژیانی هاوسه‌ره‌كان تاڵ ده‌كات، زۆر خه‌سووش هه‌ن له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌دا زۆر ده‌ست وه‌رده‌ده‌ن ه كاروباری منداڵه‌كانیان، كه ده‌چنه پڕۆسه‌كه‌وه ،ئه‌مه‌ش كێشه‌ی ه و سه‌رئێشه‌یان بۆ دروست ده‌كات. س��وع��اد ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا م���اوه‌ی چه‌ند ساڵێكه شووی كردووه و خه‌سووی خۆش ناوێت به پاساوی ئ �ه‌وه‌ی زۆر ده‌ستی وه‌رداوه‌ت���� ه م��اڵ�هك�هی ،م��ێ��رده‌ك�هی بۆ كاروباری ماڵه‌و ه ناچار كراوه بگه‌رێته‌وه بۆ دایكی ،ك ه زۆر جار په‌یوه‌ندی پێشیه‌وه نیيه ،سوعاد وتیشی «نه‌متوانیو ه هیچ بڵێم چونك ه نامه‌وێ كێش ه بكه‌وێت ه نێوامنانه‌وه، زۆرج��اری��ش ب ه ناڕاسته‌وخۆ ئه‌مه‌م به مێرده‌كه‌م وتووه ،به‌اڵم وازی لێنه‌هێناوه». ئاشتی س��ه‌ردار ت��ازه چووه‌ته ئه‌و پرۆسه‌یه‌وه و هێشتا بۆی ده‌رنه‌كه‌وتووه كه خه‌سووی باشه یان نا و هیواخوازه دایكیشی بۆ زاواك�هی باش بێت .ئاشتی ده‌ڵێت «خوانه‌كات خه‌سووم خراپ بێت
بۆمان ،من ئه‌م ژیانه ناگۆڕمه‌وه به هه‌موو دنیا ،ئه‌گه‌ر وابێت ئاواته‌كانم له گۆڕ ده‌نرێن». هه‌اڵڵه مه‌جید كه چه‌ند ساڵێك ل�ه‌م�ه‌وب�ه‌ر ب�ه ه��ۆی خ �ه‌س��ووی �ه‌وه له مێرده‌كه‌ی جیابووه‌ته‌وه ،وتی «ئه‌و زاڵمه ده‌بوو ئاگاداری هه‌موو ساتێكی ژیانی ئێمه بوایه ،نه‌یهێشت ب ه دڵی خۆمان بژین ،من مێرده‌كه‌مم زۆر خۆشده‌ویست و ئه‌ویش بۆ من به‌هه‌مان شێوه بوو، به‌اڵم ناچاربووین له‌سه‌ر كێشه‌یه‌ك كه ئه‌و به‌سه‌ر ماڵه‌كه‌ماندا هێنای ،جیاببینه‌وه». هه‌اڵڵه وتیشی «یاخوا كه‌س وه‌ك منی لێ به‌سه‌ر نه‌یه‌ت ،ته‌نانه‌ت دوژمنه‌كه‌شم. خه‌سووم وه‌ك دوپشك به‌ربووه گیانی ئاوات و خۆزگه‌كانم و هه‌مووی كوشنت». په‌یامن ئه‌سكه‌نده‌ری چاالكوانی ب��واری هوشیاریی ژن��ان له ڕۆژه��ه‌اڵىت کوردستان پێیوایه په‌یوه‌ستیی خێزانی و زنجیره‌یی خزمایه‌تی تا ئێستاش وای كردوو ه كه خه‌سوو ،بووك یان زاواكه‌ی، ب�ه موڵكی خ��ۆی ب�زان��ێ��ت .ه�ه‌روه‌ه��ا زۆرج���ار خ �ه‌س��ووی ه��ار ل�ه به‌رانبه‌ر تۆڵه‌كردنه‌وه‌ی هك دروس��ت دهبێت كه پێشرت سته‌می لێی كراوه .په‌یامن پێی وایه «دهبێت هۆشیاریی خێزانی بگاته ئاستێك كه كوڕ و كچ بتوانن له سه‌رەتاوه تا كۆتایی ژیانیان به سه‌ربه‌ستی و بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ
باكگراوندی خێزانییان بڕیار له‌سه‌ر ژیانیان بده‌ن ،مه‌گه‌ر له‌كاتی پێویست و ڕوودانی كێشه‌یه‌كدا نه‌بێت». ماجید محه‌مه‌د خاوه‌نی دوو مناڵه و خه‌سوویه‌كی باشی هه‌یه ،ئه‌و ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر خه‌سووت خراپ بێت مه‌گه‌ر تا ئێواره قوڕ بپێوی .تۆ ڕەنگه له‌به‌ر دڵی هاوسه‌ره‌كه‌ت نه‌توانی هیچ بڵێت ،به‌اڵم ئه‌مه تا ماوه‌یه‌كه ،ئیرت توانای بێده‌نگ بوونت نامێنی» .ماجید پێشی وایه پێشرت پێویسته كوڕ و كچه‌كه حساب بۆ خه‌سوویان بكه‌ن ،ئینجا بچنه پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیرییه‌وه ،ڕەنگه ئه‌مه باشرت بێت. ڕۆڤان سه‌عید كه نه‌چووه‌ته پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیرییه‌وه و چه‌ندین داواكاریشی هه‌بووه ،وتی «یه‌كێك له‌و شتانه‌ی من حسابی بۆ ده‌كه‌م له ژیانی داهاتوومدا، م�ه‌س�ه‌ل�هی خ �ه‌س��وو و ش��اره‌زاب��وون��ی رسوشتیه‌تی». ڕۆڤان ترسی هه‌بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له چانسی ئه‌و خه‌سووی خراپ بێت و ده‌مه‌وه‌ر بێت ،به‌وه‌ش ژیانی تێكده‌چێت و دوای جیابوونه‌وه‌ش خه‌ڵك شتی تری بۆ دروست ده‌كه‌ن و كه‌س ناڵێت تاوانی خه‌سووی بوو! ك��هوات��ه خ �ه‌س��ووه‌ك��ان پێویسته نه‌بنه دووپشك و ل ه بری ئه‌وه هاوكار و هاوخه‌می ژیانی نه‌وه‌كانیان بن.
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
ئازادی ،عه‌ره‌به‌كان شكۆدار ده‌كاته‌وه كامه‌ران حه‌سه‌ن
ف �ه‌رم��ان��ڕەوای��ان��ی ع���ه‌ره‌ب ب ه درێ��ژای��ی ( )30س��اڵ و زیاتریش، ب�ه پ��اس��اوی هه‌بوونی ئیرسائیل و هه‌ڕەشه‌كانی ،باری نائاساییان به‌سه‌ر واڵته‌كانیاندا سه‌پاندبوو ،هه‌ر به‌م پاساوه هه‌موو جومگه سه‌ره‌كییه‌كانی ده‌سه‌اڵتیان قۆرخكردبوو ،ئ��ازادی و ماف و سه‌روه‌ریی یاسا پێشێلكرا بوو، واڵت كرابووه زیندان و كه‌رامه‌ت و ئیراده‌ی هاوواڵتیی عه‌ره‌ب شكێرنابوو، ئیرسائیل و ه �ه‌ڕەش �هك��ان��ی ته‌نها پاساوێك بوون بۆ درێژەدان به سته‌م و نادادییان ،ده‌نا له راستییدا ئه‌مانه خزمه‌تكاری ئیرسائیل ب��وون ،هه‌ر له‌و موباره‌ك و قه‌زافی و بن عه‌لی
و عه‌لی ساڵح ...هتد .له سه‌رده‌می ئه‌مانه‌دا ئیرسائیل له سه‌ركه‌وتنه به‌رده‌وامه‌كانیدا بوو ،له داگیركردنی زیاتری خ��اك ،له كوشنت و سازدانی قه‌سابخانه ،له پڕكردنی زیندانه‌كان له ئازادیخوازان ،حاكمه‌كانی عه‌ره‌بیش رۆژ له دوای رۆژ له ته‌نازولی زیاتردا ب��وون ،كاتێكیش م��وب��اره‌ك رووخ��ا، ئیرسائیلییه‌كان وت��ی��ان م��وب��اره‌ك گه‌نجینه‌یه‌كی س�ترات��ی��ژی ب��وو بۆ ئیرسائیل. دوای ش��ۆڕش �هك��ان��ی ب �ه‌ه��اری عه‌ره‌بی گ �هڕان �ه‌وه‌ی ئ��ازادی و ڕێز و م��اف بۆ هاوواڵتیان و گه‌یشتنه ده‌سه‌اڵتی ئه‌و هێزه ئازادیخوازانه‌ی ك��ه ه��ه‌ڵ��ق��واڵوی خ���اك و خه‌ڵكی خۆیانبوون ،هاوكێشه‌كان گ��ۆڕان، به‌جۆرێك جارێكی تر عه‌ره‌به‌كان رێز و شكۆداریی له‌ده‌ستچوویان بۆ گه‌ڕایه‌وه. پ����ه‌الم����اری ئ���ه‌م���دوای���ی���هی غ����ه‌ززه ل��ه‌الی��ه‌ن ئ��ی�سرائ��ی��ل �ه‌وه و ده‌رئ �ه‌ن��ج��ام �هك��ان��ی پ��ه‌الم��اره‌ك��ه، پیشانده‌ری ئه‌و گۆڕانكارییه گه‌وره‌یه ك�ه ب�ه‌س�ه‌ر ن��اوچ �هك �ه‌دا ه��ات��ووه و پیشانده‌ری ئه‌و قورسایی و شكۆ و
ناوبانگه‌یه كه عه‌ره‌به‌كان له سایه‌ی ئازادییدا به‌ده‌ستی ده‌خه‌نه‌وه. له‌م مانگه‌دا و ل��ه2012/11/10 ئیرسائیل په‌الماری غه‌ززه‌ی دا ،به‌اڵم ئه‌م په‌الماره وه‌ك په‌الماری ()2008 ن��ه‌ب��وو ،ل �ه ( )2008ح��ك��وم�ه‌ت و خه‌ڵكی غ �ه‌ززه بێ پشتیوان بوون، كه‌س پشتگیریی نه‌ده‌كردن ،ئیرسائیل ب��ه چ �هك �ه ق��ورس �هك��ان��ی غ���ه‌ززه‌ی وێ��ران ده‌ك��رد و ده‌یسووتاند و به س��ه‌دان له خه‌ڵكی سڤیل ده‌بوونه قوربانی ،ب�ه‌اڵم ده‌نگێك نه‌بوو پێی بڵێ ب �ه‌س ،ن�هك ه�ه‌ر ئ��ه‌وه ،به‌ڵكو حاكمه‌كانی عه‌ره‌ب ئاواته‌خوازبوون حه‌ماس ه��ه‌ره‌س بێنێت ،تا ئه‌مان الی زایۆنیسته‌كان رۆح سووكرت بن، یه‌كێك له سه‌ركرده‌كانی حه‌ماس بۆ نووسه‌ری عه‌ره‌ب ،فه‌همی هوه‌یدی ده‌گ��ێ��ڕێ��ت�ه‌وه و ده‌ڵ��ێ��ت :ل �ه ساڵی ( )2008و له هه‌فته‌ی یه‌كه‌مدا كاتێك ئیرسائیل به ویستی خۆی و بێگوێدانه هیچ په‌یامننامه و رێككه‌وتنێكی نێوده‌وڵه‌تی غه‌ززه‌ی ده‌سووتاند ،هیچ كه‌س ته‌نانه‌ت په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆنیشی پێوه نه‌كردین .ده‌ڵێت :له كۆتایی هه‌فته‌ی یه‌كه‌مدا له‌الیه‌ن عومه‌ر
سلێامن سه‌رۆكی ده‌زگای هه‌واڵگری میرس ،په‌یوه‌ندییامن پێوه كرا ،ئه‌و پێی وابوو حه‌ماس و مقاوه‌مه‌تی خه‌ڵكی غ �ه‌ززه له شكست و ئاشبه‌تاڵدایه، هه‌ربۆیه پرۆژەیه‌كی شه‌ڕوه‌ستاندنی پ��ێ��ش��ك�ه‌ش��ك��ردی��ن ،ك��ه پ��ڕب��وو له س��ووك��ای�ه‌ت��ی و شكست ب��ۆ هێزی به‌رخودان و غه‌ززه‌ییه‌كان ،به‌وه‌ی ئیرسائیل په‌الماره‌كان ده‌وه‌ستێنێت، به‌و مه‌رجه‌ی ئیرسائیل له‌و شوێنانه‌ی غه‌ززه كه سوپای لێ جێگیر كردووه و داگیری كردووه ،مبێنێته‌وه ،ده‌ڵێت به‌اڵم ئێمه قوڵامن نه‌كرد ،ئیرسائیل له ئاسامن و زه‌وییه‌وه توندتر په‌الماری دای��ن ،ب �ه‌اڵم نه‌ڕووخاین ،هه‌ربۆیه پاش ئه‌وه‌ی ئیرسائیل بۆی ده‌ركه‌وت كه ده‌توانێت هه‌موو غ �ه‌ززه وێران بكات ،به‌اڵم ناتوانێت موقاوه‌مه‌ت و به‌رخودان شكست پێبێنێت ،هه‌ربۆیه یه‌كالیه‌نه و بێ هیچ رێككه‌وتننامه‌یه‌ك كۆتایی به جه‌نگ هێنا. به‌اڵم په‌الماری ( )2012له دوای شۆڕشه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی جۆرێكی تر بوو ،هه‌ر له سه‌ره‌تادا سه‌رۆكی میرس ڕایگه‌یاند« :ئێمه غه‌ززه به ته‌نیا جێناهێڵین» .رۆژی دووه‌م سه‌رۆكی
پێویست ه ده‌سه‌اڵتدارانی كورد ل ه وانه‌كانی غهززهوه فێربن ،پاساوی چاكسازیی نه‌كردن و قۆرخكاری و ناشه‌فافیه‌تی ،پاساوێكی ناعه‌قاڵنین
حكومه‌تی نارده غه‌ززه بۆ ڕاگه‌یاندنی هاوسۆزی و پشتیوانی ،به دوای ئه‌ودا وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی تونس و سه‌رۆكی كۆمكاری عه‌ره‌بی و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا و كۆمه‌ڵێك په‌رله‌مانتار هاتنه غه‌ززه ،واته راسته‌وخۆ دوای په‌الماری ئیرسائیل ،له الی �ه‌ن عه‌ره‌به‌كانه‌وه گه‌مارۆی سیاسی سه‌ر غه‌ززه شكێرنا، ئه‌مه جگه له لێدوانی توندی سه‌رۆك و كه‌سایه‌تییه‌كانی ناوچه‌كه .ئیرسائیل زۆر زوو ل�ه په‌یامه‌كان گه‌یشت، ه �ه‌رب��ۆی �ه ل �ه دووه‌م رۆژەوه له رێگای ئه‌مریكا و سه‌رۆكی ئه‌مریكا ئۆباما ،له‌رێگه‌ی سه‌رۆكی فه‌رنساوه، راسته‌وخۆ له رێی میرسه‌وه ،له رێگای توركیا و به نێوه‌ندی الیه‌نی سێیه‌م ،له هه‌وڵدا بوو بۆ وه‌ستانی په‌الماره‌كانی ب�ه ب��وون��ی نێوه‌ندێك ،ل�ه میانه‌ی دانوستاندا ئه‌مجاره غه‌ززه ڕازی نابێت به وه‌ستاندنی په‌الماره‌كان به ته‌نها، به‌ڵكو مه‌رجیان هه‌یه ،كه بریتین له كردنه‌وه‌ی ڕاڕەوه‌ك���ان و هه‌ڵگرتنی گه‌مارۆی سه‌ر غه‌ززه و وه‌ستاندنی تیرۆركردنی سه‌ركرده‌كانی حه‌ماس و به‌ره‌ی مقاوه‌مه‌ت ،ئیرسائیل به‌مه‌ش ڕازی دهبێت و په‌الماره‌كانی كۆتایی دێت و له غه‌ززه‌ش ده‌بێته ئاهه‌نگ. ئ���ه‌وه ئ���ازادی و شۆڕشه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی بوو كه هاوكێشه‌كانی گۆڕی ،واڵتێكی خاوه‌ن ئه‌تۆم ،خاوه‌ن سوپایه‌كی پڕ چ�هك و پڕ ڕاهێنان، واڵتێك كه د .عه‌بدولوه‌هاب مه‌سیری
ده‌ڵێت( :له دنیادا گه‌له‌كان خاوه‌ن سوپان ،به‌اڵم له ئیرسائیلدا هه‌موو گه‌ل سوپایه و ده‌توانرێت بوترێت گه‌لی ئیرسائیل سوپایه‌كه كه خاوه‌نی گه‌لێكه) ،ئیرسائیل كه هه‌رگیز گرنگیی به رێككه‌وتننامه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ن������ه‌داوه ،ه���ه‌رك���ات ویستبێتی وێرانكاریی ك��ردووه و قه‌سابخانه‌ی ئه‌نجامداوه ،به‌اڵم ئه‌مڕۆ ئه‌م هێزه له ب �ه‌رده‌م ئیراده‌ی ئازادیخوازان و شۆڕشگێڕان ده‌چه‌مێته‌وه ،له كاتێكدا هه‌موو ئه‌و جه‌نگاوه‌رانه‌ی كه حه‌ماس هه‌یه‌تی ،ناگاته كه‌تیبه‌یه‌كی پڕ چه‌ك و ڕاهێنانكراوی ئیرسائیل. پێویسته ده‌س�ه‌اڵت��داران��ی كورد له وانه‌كانی غهززهوه فێربن ،پاساوی چاكسازیی نه‌كردن و قۆرخكاری و ناشه‌فافیه‌تی به پاساوی بوونی هه‌ڕەشه بۆ سه‌ر كورد ،پاساوێكی ناعه‌قاڵنین، تاكه مه‌به‌ست تیایدا مانه‌وه‌یانه ل �ه‌س �ه‌ر ك��ورس��ی��ی ف �ه‌رم��ان��ڕەوای��ی، چاكسازیی و شه‌فافیه‌ت ،سه‌روه‌ریی یاسا و دادگه‌ری ،یه‌كسانی و پاراستنی مافه‌كان ،گ��ه‌الن به‌هێز ده‌ك��ه‌ن و شكۆداریان ده‌كه‌ن ،به پێچه‌وانه‌وه، قۆرخكاری و خۆسه‌پاندن ،ئیراده و ئینتیام ب���ۆ خ���اك و ن��ه‌ت��ه‌وه تێكده‌شكێنێت ،گه‌ل ده‌كاته پاشكۆ، ه �ه‌ر هێزێك بیه‌وێت ك��ورد بگاته ئ��اوات�ه دێرینه‌كانی ،شكۆ و رێ��ز و مافی پارێزراو بێت ،دهبێت ده‌ست له خۆسه‌پاندن و قۆرخكاری هه‌ڵگریت.
ره‌وشناسێك بۆ كتێبی 60ساڵ ژیانی تاڵه‌بانی ئیسامعیل هه‌ورامی
كتێبی ( 60ساڵ ژیانی تاڵه‌بانی) ل ه الیه‌نی میتۆدۆلۆژیيه‌وه ،توێژینه‌وه‌یه‌كی مێژوویی ساخته و بێ كه‌ڵكه ،له‌وانه‌یه ئۆباڵه‌كه‌ی بكه‌وێته ئه‌ستۆی قانعی ف���ه‌رد و ئ��هوان��هی ك �ه ه�ه‌س��ت��اون به كۆكردنه‌وه‌ی داتاكان ،پێش ئه‌وه‌ی بچمه ناو ورده‌كاريی ئه‌م كتێبه‌وه ،كه زیاتر له دوو جار خوێندومه‌ته‌وه ،ئه‌گه‌ر چی ئه‌م كتێبه ( )1056په‌یجه و خوێنه‌ر له درێژەی كتێبه‌كه‌دا چاوه‌ڕوانی ئه‌وه ده‌كات كه گوێی له به‌سه‌رهات و ژیانی تاڵه‌بانی بێت ،دوات��ر دووچ���اری ش��ۆك دهبێت، كاتێك له كتێبێكی ه هزار په‌یجیدا ،ته‌نها ( )300پ �ه‌ڕه تایبه‌ت ك �راوه به ژیانی به‌ڕێز جه‌الل تاڵه‌بانی ،به‌شێكی زۆری ئه‌و پرسانه‌ش ك ه ورووژێ�نراون ،دوور و نزیك په‌یوه‌ندیيان به ژیانی تاڵه‌بانیيه‌وه نییه ،له‌وانه‌ش ه قانعی فه‌رد نه‌یتوانیبێ په‌یوه‌ستیان بكات به ژیانی تاڵه‌بانییه‌وه. له‌م كتێبه مجێور ئاساییه ،هه‌موو شتێكت به‌رده‌ست ده‌كه‌وێت ،رووداوه‌كانی ئێران، توركیا ،ئه‌مریكا ،كوردستان ،هندستان، ئه‌فغانستان و ب�ه‌س�ه‌ره��ات��ی ژیانی كه‌سایه‌تییه ناوداره‌كانی جیهانیش ،ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌م به‌شه له كتێبه‌كه البربێ ،ئه‌وا به دڵنیاییه‌وه شتێك نامێنێته‌وه كه شایه‌نی خوێندنه‌وه بێت ،بۆ منوونه له ال ( 37ـ )73كۆمه‌ڵێك زانیاری له‌سه‌ر عێراق و رۆژهه‌اڵتی ناویین ده‌خوێنیته‌وه كه هیچ په‌یوه‌نديیه‌كیان به‌یه‌كه‌وه نییه ،به‌شێكی یه‌كجار زۆر له‌م داتایانه جێگای پرسیار و هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ركردنن ،بۆ منوونه
«شاری كۆیه سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێره»، قسه كردن له‌گه‌ڵ كه‌سێك به‌ناوی جه‌الل جۆبار ،قانعی فه‌رد و هاوڕێیانی بیریان له‌وه نه‌كردووه‌ته‌وه ،كه پرسه ئیداری و جوگرافییه‌كان هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان به مێژووی زاره‌كییه‌وه نییه! سه‌باره‌ت به مێژووی ئه‌م شاره راوبۆچوونی كۆمه‌ڵه كه‌سانێكی وه‌رگرتووه ،كه ته‌مه‌نیان له‌گه‌ڵ مێژووی ئه‌م شاره‌دا نایه‌ته‌وه ،واته ئه‌و كه‌سانه هێشتا له دایك نه‌بوون ،بۆ منوونه دكتۆر كه‌مال فوئاد .هێنده نه‌شار هزایانه مامه‌ڵه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �ه‌م كتێبه‌دا ك��راوه، كۆكه‌ره‌وه‌كانی به هۆی نه‌شاره‌زاییانه‌وه نه‌یانتوانیوه په‌یوه‌ندییه‌كی راس��ت و دروس���ت و ی�هك�ترت�ه‌واوك�ه‌ر ل�ه نێوان داتاكاندا بدۆزنه‌وه ،ئه‌وه‌ی كه ده‌ستیان كه‌وتووه ،داویانه‌ته ده‌ست تایپێسته‌كان و ناویانناوه مێژوو. ك��ێ��ش�هی�هك��ی ت���ری ئ���ه‌م كتێبه، سوودوه‌رگرتنه له كۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه ب �ه مه‌به‌ستی زی��ات��ر زانستییكردنی توێژینه‌وه‌كه ،له كاتێكدا زۆرب�هی��ان ساخته‌ن .هه‌روه‌ها له درێژەی كتێبه‌كه‌دا چاومان به كۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه ده‌كه‌وێت كه ن��ازان��رێ ه�ه‌ر ك��ام ل�ه‌و سه‌رچاوانه په‌یوه‌ندییان به كام رسته و په‌ره‌گرافه‌وه هه‌یه ،له هه‌ر كام له سه‌رچاوه‌كان چی وه‌رگیراوه .ل ه راستیدا له توێژینه‌وه‌یه‌كی زانستییدا توێژەر دهبێت به وریاییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ په‌راوێزه‌كاندا بكات ،له راستیدا ئه‌م میتۆده له كتێبه‌كه‌دا به ته‌واوه‌تی پشتگوی خراوه ،نزیكه‌ی ()40 سه‌رچاوه به‌كارهاتووه ،بێ ئه‌وه‌ی ئاماژە بكرێت به‌وه‌ی كه له درێژەی كتێبه‌كه‌دا سوود له كامیان وه‌رگیراوه ،ئه‌مه‌ش له بایه‌خی زانستیبوونی كتێبه‌كه‌ی كه‌مرت
کۆکەرەوانى ژیانى تاڵەبانى ،کەمترین زانیارییان هەبووە لەسەر ڕەوشناسی مێژووى زارەکى و سوودیان لێوەرنەگرتووە
كردووه‌ته‌وه. چاودێرانی ئه‌م كتێبه له (ی ن ك) ده‌ڵێن :له‌م پ��رۆژەی�ه‌دا ،له‌گه‌ڵ ()149 كه‌س له هاوڕێیان ،هاوشارییان و ره‌قیبه سیاسییه‌كانی تاڵه‌بانی )96( ،كه‌سایه‌تی سیاسی )186( ،رۆشنبیر ،گفتوگۆ كراوه، بێگومان سوودوه‌رگرتن ئا به‌م رێژە زۆره له سه‌رچاوه زاره‌كییه‌كانی كارێكی نوێیه، به‌اڵم كێشه‌ك ه ئه‌وه‌یه ،نازانرێ هه‌ر كام له سه‌رچاوه‌كان باسیان له چی كردووه؟ بۆ منوونه ،فه‌سڵی ( )5ته‌رخان كراوه بۆ ( )17كه‌سایه‌تی وه‌ك سه‌رچاوه‌ی زاره‌كی ناویان هاتووه ،به‌اڵم ئاماژە به‌وه نه‌كراو ه هه‌ر كام له‌م سه‌رچاوانه باسیان له كام رسته یان په‌ره‌گراف كردووه؟ له راستیدا نازانرێ ئه‌وه‌ی كه ده‌گێڕێته‌وه كێیه؟ بۆچی ئه‌و ده‌گێڕێته‌وه؟ دیار نییه، بۆچی دهبێت خوێنه‌ر باوه‌ڕ به قسه‌ی نزیكه‌كانی تاڵه‌بانی بكات؟ بۆچی دهبێت ساواكێكی دۆڕاو ،عیسا پژمان ،باوه‌ڕی پێ بكرێت؟ ئ�ه‌م ج��ۆره مامه‌ڵه‌كردنه له‌گه‌ڵ سه‌رچاوه زاره‌كییه‌كاندا ،ئه‌وه‌مان بۆ روونده‌كاته‌وه كه كۆكه‌ره‌وانی ژیانی تاڵه‌بانی كه‌مرتین زانیارییان هه‌بووه له‌سه‌ر ره‌وشناسی مێژووی زاره‌ك��ی و سوودیان لێوه‌رنه‌گرتووه ،بۆیه ئه‌و به‌شه كه بۆ سه‌رچاوه زاره‌كییه‌كان دانراوه ،به ته‌واوه‌تی خراوه‌ته ژێر پرسیاره‌وه. ل �ه كۆتاییدا ن��اب��ێ ئ��ه‌وه‌م��ان له بیر بچێت كه كتێبی ( 60ساڵ ژیانی تاڵه‌بانی) ،به‌رهه‌می ده‌زگای راگه‌یاندنی ئه‌م حیزبه‌یه و ته‌عبیر له سیاسه‌تی ئه‌م حیزبه ده‌ك��ات ،میتۆدی كاركردنی ئه‌م هێز ه له مێژوودا ئا به‌م شێوه نالۆژیكییه، هه‌نووكه بووه‌ته هێزێكی الوازی بێ قاعید ه له رووی جه‌ماوه‌ری و سیاسییه‌وه.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
ڕێنیسانس و ڕێنیسانس
دانوستانی هه‌رێم‌و به‌غدا و چه‌ند سه‌رنجێك
عه‌لی سیرینی زۆربه‌ی خه‌ڵك شوێنكه‌وتووی كولتووری باون ،كولتووری باو له‌و به‌رهه‌م و چه‌مكانه‌دا خۆی ده‌بینێته‌وه ك ه ئه‌مڕۆ ل ه نێو خه‌ڵكدا مۆدێلیان هه‌یه، بۆ منوون ه ل ه سه‌رده‌مانێكی پێشوودا چه‌مك و زاراوه‌ی ماركسیی ل ه نێو چینی ڕۆشنبیری كورددا ڕه‌واجێكی باشی هه‌بوو. ل ه چه‌شنی فرۆشیار ه گه‌ڕۆكه‌كان، ڕۆشنبیرانی كورد ،ل ه دیمه‌نێكی پڕ هاوار ،به‌رده‌وام ئه‌و زاراوان ه ل ه گفتوگۆ و نووسینه‌كانیاندا په‌خش ده‌كه‌نه‌وه، تا خه‌ڵك بڵێ ئه‌مان ه ڕۆشنبیر و تێگه‌یشتوون ،ئه‌م ه ناوه‌ڕۆكی ئه‌م به‌زم و ڕه‌زمه‌ی ه ب ه ناوی ڕۆشنبیرییەوە ده‌كرێ .هه‌ندێ جار به‌كارهێنانی ئه‌م زاراوان ه شێوازێكی زۆر كۆمیدی وه‌رده‌گرن ،بۆ منوون ه به‌كارهێنانی زاراوه‌ی وه‌ك« :كۆنسێپت ،ڕیتۆریك، پاڕادۆكس ،سۆسیۆپۆلیتیك ،هیومانیزم، پڕۆتێست ،مێنتالتی ،دیسكۆرس و... هتد» ،هه‌ندێك له‌و زاراوانه‌ن ل ه بازاڕی میدیا و ڕۆشنبیریی كوردی ڕه‌واجیان هه‌ی ه و بوونه‌ت ه كولتووری باو ،هه‌ر له‌م سیاقه‌شدا چه‌مكی ڕێنیسانس گڤه‌ی دێ ،ڕۆشنبیر‌ه سپۆرته‌كامنان ل ه هه‌ڵسان و دانیشتندا ئه‌م زاراوه‌یان ب ه ده‌مه‌وه گرتووه :ڕێنیسانس ...ڕێنیسانس ،وا تێگه‌یشتوون ڕێنیسانس وات ه ڕابوون، یان ب ه مانای عه‌ره‌بی (نه‌هزه) ،ئه‌مه‌ش به‌كارده‌هێنن ،گوای ه كوردیش پێویستی ب ه ڕێنیسانس هه‌یه .هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌وه جه‌هلێكی ته‌واو ه ل ه تێگه‌یشنت له‌م چه‌مكه ،چونك ه ڕێنیسانس ن ه مانای نه‌هز ه ده‌گه‌یه‌نێت ،ن ه بزووتنه‌وه‌یه‌كیش بوو ه بۆ نه‌هزه‌گ هرایی. ئه‌م ه ئه‌و پڕوپوچییه‌مان نیشان ده‌دا ك ه ل ه نێو ڕۆشنبیریی كوردیدا گوزه‌ر ده‌كات ،سه‌ر هڕای ئه‌وه‌ی ئه‌م چه‌مك ه ل ه ڕیزی وشه‌ی كوردی مانایه‌ك نابه‌خشێت ،خوێنه‌ر و تاكی كوردیش پێویستی به‌و ه نیی ه ئه‌م چه‌مك و زاراوانه‌ی ب ه زمانی بیانی پێشكه‌ش بكرێت ،كه‌وات ه ئه‌م خۆنواندن ه ته‌نها خۆفشكردنه‌وه‌یه‌كی قێزه‌ون ه ب هرامبه‌ر ب ه خه‌ڵك .ڕاستییه‌كه‌ی ئه‌م جۆر ه كه‌سانه نه‌خۆشن .گه‌ر كه‌سێك ئه‌لفوبێی ئه‌م زاراوان ه بزانێت و ئاگادارییه‌كی كه‌می هه‌بێت له‌م كایانه ،بۆی ئاشكرا دهبێت ڕۆشنبیره‌كامنان چه‌ند بێئاگان له‌و به‌رهه‌مانه‌ی ڕۆژئاوا ،ك ه ده‌یانه‌وێ به سه‌ر پشتیانه‌و ه بێن و ماسولكه‌كانیان نیشانی میلله‌ته‌كه‌مان بده‌ن له‌م ڕۆژانه، ل ه دیامنه‌یه‌كدا ،چیرۆكنووسێك باسی ئه‌وه‌ی كرد ك ه خه‌ڵكانی مه‌سیحی هه‌فته‌ی جارێك ده‌چن ه به‌رده‌م قه‌شه بۆ داننان ب ه گوناهه‌كانیاندا .بیست ساڵ ه ل ه نێو كۆمه‌ڵگای مه‌سیحیی ڕۆژهه‌اڵت و ڕۆژئاوا ده‌ژیم ،گه‌ر پێیان بڵێم شتێكی ئاواتان هه‌یه ،تێر پێده‌كه‌نن ،به‌اڵم كاكی «ڕۆشنبیر» ئه‌مه‌ی ده‌رباره‌ی سه‌د ه ناو هڕاسته‌كان بیستووه ،وا د هزانێت ئێستاش هه‌ر وایه، ب ه هه‌موو عه‌قڵیانه‌و ه بانگهێشتامن ده‌كه‌ن بۆ رێنیسانس ،ك ه هیچی ده‌رباره نازانن ،هه‌موو ئه‌م به‌زمه‌ش له‌پێناو خۆده‌رخستنه ،هاوكات هێرشكردنیشه بۆ سه‌ر نه‌ریت و ئایینی خه‌ڵك، گوای ه سه‌رچاوه‌ی نه‌هامه‌تین .هاواری ڕێنیسانس و چه‌مكه‌كانی تر ،ب ه نرخی هاواركردنی بازاڕی سه‌وزه‌فرۆشییه، به‌اڵم نابێ پرسیار بكه‌ی ڕێنیسانس و زاراوه‌كانی تر واتایان چییه، ڕۆشنبیره‌فه‌ندی زویر دهبێت ،چونكه میكیاجه‌كه‌ی ده‌ڕوشێ!
د .دانا عەلی ساڵح له‌مێژە كورد ل ه بیری دروستكردنی كیانێكی ب ه دامه‌زراوه‌ییكراو و تۆكمه‌دایه، ك ه بتوانێت ب ه شێوه‌یه‌كی سیستامتیكی و ته‌ندروست پالنڕێژی بۆ هه‌نگاوه‌كانی بكات و هه‌نگاوی جیدی هه‌ڵنێت بۆ پراكتیزه‌كردنی كار و ئه‌جێنداكانی ،له پیناو گه‌یشنت ب ه ئامانج ه ب��ااڵك��ان ،به شیوه‌یه‌ك ك ه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی خواست و داواكاریی ه هه‌نووكه‌ییه‌كان بێت ل ه الیه‌ك، ڕێگابڕینیش بێت بۆ گه‌یشتنی ب ه ئامانجه سرتاتیجیی ه نیشتامنی و نه‌ته‌وه‌یی ه دوور مه‌ودا و بااڵكان .به‌دیهێنانی ئه‌و كیان ه و به‌رجه‌سته‌كردنی كار و ئامانجه‌كانی ،بێ بوونی كاری دیبلۆماسی ،ل ه نێویشیدا كاری دانوستان ،شتێكی مه‌حاڵه. هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ك� ه ت��ا ئیستا
فه‌تواكه‌ی حه‌كیم و زامه‌كه‌ی عادل ئیامم
محه‌ممه‌د هه‌ریری .لەندەن
ل ه سنووری عێراقی فیدراڵدایه ،تووشی چه‌ندین قه‌یران بووه‌ته‌و ه ل ه په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ به‌غداد ،ك ه نه‌توانراو ه چاره‌سه‌ری گونجاوی بۆ بدۆزرێته‌و ه و ب ه ڕێگه‌چاره‌ی دیبلۆماسی كوتایی پێبهیرنێت ،له‌وانه :پرسی بودج ه و نه‌وت و پێشمه‌رگ ه و ماده‌ی 140 و ناوچ ه دابڕێرناوه‌كان و تاد.. لێره‌دا پرسیارێك سه‌رهه‌ڵده‌دات ،ئایا دیبلۆماسییه‌تی كوردی ل ه ئاستی پێویستدا نیی ه بتوانیت هه‌ستێت به‌و كاره؟ بێگومان هه‌رێمی كوردستان تا ئیستا ب ه ده‌ست چه‌ند گرفت و كه‌موكورتییه‌و ه ده‌ناڵێنێت، ك ه دیارترینیان ل ه چه‌ند خاڵیكدا ده‌خه‌مه روو: یه‌كه‌م :هه‌رێمی كوردستان تا ئێستا نه‌یتوانیو ه ئه‌وله‌ویه‌تی گوتاری خۆی و ئاستی داواكارییه‌كانی ب ه شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست ڕیزبه‌ند بكات و ڕێكی بخات، هه‌ندێكجار ماده‌ی ( )140ل ه پێشه‌وه‌یه، ه�ه‌ن��دێ��ك��ج��ار م �ه‌س �ه‌ل �هی گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كان ،جاری واش هه‌ی ه مه‌سه‌له‌ی بودج ه و پیشمه‌رگه ،ب ێ ئه‌وه‌ی هیچ یه‌كێك له‌و مه‌سه‌الن ه یه‌كالكرابنه‌و ه و دۆسیه‌كه‌یان داخرابێت ،یان یاسایه‌كی بۆ دانرابێت، یاخود هه‌نگاوی كرده‌یی بۆ چاره‌سه‌ری نرابێت ،ئه‌مه‌ش وا ده‌ك��ات ك ه به‌غداد هه‌ركاتێك بیه‌وێت ،كێشه‌كان بخاته‌وه چوارگوشه‌ی یه‌كه‌م ،ب ه تایبه‌ت كاتێك بااڵنسی هێز ل ه بهرژەوهندیی كورد نه‌بێت.
دووه‌م :به‌حیزبیكردنی دانوستانه‌كان و س��ازش��ك��ردن ل� ه هه‌ندێك مه‌سه‌له‌ی هه‌نوكه‌یی و گرنك ،ل ه پێناو پۆستگه‌لێكی كاتی ،ك ه ڕه‌نگ ه ب ه توانا و كاریزمایی چه‌ند كه‌سێكه‌و ه به‌سرتابن و ب ه نه‌مانیان له‌و پۆسته ،یان ل ه ژیاندا ،ئیرت به‌وه‌ش ئه‌و ده‌ستكه‌وته‌ی بۆ ك��ورده ،ڕه‌نگ ه كۆتایی بێت. سێیه‌م :به‌شه‌خسیكردنی ده‌سته، نه‌ك دام�ه‌زراوه‌ی دیبلۆماسی ل ه هه‌رێمی كوردستان ،وات ه به‌ستنه‌وه‌ی دانوستانه‌كان ب ه چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كه‌و ه ك ه ڕه‌نگه ل� ه ئاستی پێویستدا نه‌بن ب��ۆ هه‌موو مه‌سه‌له‌یه‌كی دانوستان ،ئه‌م ه ل ه الیه‌ك، ل ه الیه‌كی تره‌و ه پروفیشناڵ نه‌بوونی ئه‌و ده‌ست ه و كه‌سانه‌ی ده‌نێردرێن بۆ دانوستان، گرفتی گ �ه‌ور ه دروس��ت ده‌ك��ات ،چونكه توانست و به‌هره‌مه‌ندی و هێمنی و توانای یه‌كالكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان ،توانای بریاردان و زمانزانی ،ل ه تایبه‌مته‌ندییه‌كانی دیبلوماتكار و دانوستانكاری سه‌ركه‌وتوون. چ���واره‌م :بینینی ڕۆڵ��ی نێوه‌ند له هه‌ندێك گرفت و كێشه‌كانی عێراقدا ،بێ وه‌رگرتنی گره‌نتی به‌ده‌ستهێنانی ئاستی پێویست و خوازراوی داواكارییه‌كانی كورد، ئه‌مه‌ش زۆرجار وه‌ك مه‌سه‌ل ه كوردییه‌كه ده‌ڵێت ،ئاماده‌بوون ه بۆ به‌قوربانیكردنی كچی خۆمان بۆ كوڕی خه‌ڵك و ئاگانه‌بوونه له‌وه‌ی ك ه ڕه‌نگ ه ب ه گۆڕانی بااڵنسی هێز
ب ه زیانی كورد ،نه‌توانین ئه‌وه‌ی ل ه ئێستای عێراقدا بیچه‌سپێنین ،دواتر ئه‌نجامی بده‌ین. پێنجه‌م :ف��ره‌ی��ی و ج��ۆراوج��ۆری��ی ده‌س��ت �هك��ان��ی دان��وس��ت��ان ،ن �ه‌ب��وون��ی هه‌ماهه‌نگی و لینكی ڕاسته‌وخۆ و خێرا له نێوانیاندا ،زۆرجار وایكردوو ه ك ه وه‌فدێكی حكومی ئاگای ل ه وه‌فدێكی حیزبی نه‌بێت، ئه‌مه‌ش بێئاگاییان ده‌سه‌ملێنێت ل ه ئه‌جیندای یه‌كرتی ،دواتر به‌هه‌ده‌رچوونی هه‌وڵه‌كان و نه‌چوون ه پێشه‌وه‌ی هه‌نگاوه‌كان و چه‌قبه‌ستنی ل ه یه‌ك ئاست و قوناغدا. شه‌شه‌م :نه‌بوونی ده‌زگایه‌كی حكومی بۆ پێگه‌یاندنی دیبلۆماتكار و كه‌سی ب ه توانا، ل ه بواری زانست و هونه‌ری دیبلۆماسی و پێگه‌یاندنی دانوستكاری سه‌ركه‌وتوو، ئه‌مه‌ش وایكردوو ه هه‌ندێكجار كه‌سانێك ببن ه دانوستانكار و نوێنەرایەتی كورد بكه‌ن ك ه نه‌ك پرۆفیشناڵی بواری دانوستان نین و بڕوانامه‌یه‌كیان نیی ه له‌و بواره‌دا ،به‌ڵكو هه‌ر خولێكی تواناسازی و دانوستان یان دیبلۆماسییه‌تیشیان نه‌بینیوه ،ئه‌مه‌ش قه‌یرانی ن هزانینی ئه‌ته‌كێتی تایبه‌ت ب ه كاری دیبلۆماسی و دانوستان ده‌خوڵقێنێت ،كه ئێستا دانوستكاری كورد پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت. ئ �ه‌گ �ه‌ر دیبلۆماسیه‌ت زان��س��ت و ه��ون�ه‌ری نوێن هرایه‌تیكردنی كیانه‌كان و به‌دیهێنانی ئامانجه‌كانی بێت ،ئه‌وا دانوستان دیارترین و كاراترین میكانیزمه ك ه بتوانێت نوێن هرایه‌تی بكات ،بۆی ه ئاسان
نیی ه كه‌سێك ببێت ب ه دانوستانكار ك ه زانسته‌ك ه بزانێت و ل ه هونه‌ره‌كه‌یدا كۆڵه‌وار بێت ،یاخود ل ه بواری هونه‌ری دانوستاندا به‌هره‌مه‌ند بێت ،به‌اڵم زانیاریی ل ه باره‌ی ئه‌ته‌كێت و ڕێساكانی دانوستان و كاری دیبلوماسی نه‌بێت ،بۆی ه پێویست ه هه‌رێمی كوردستان ده‌زگاگه‌لێكی فه‌رمی و تایبه‌تی هه‌بێت بۆ پێگه‌یاندنی كه‌سانی دبلۆمات و دانوستانكاری پروفیشناڵ و لێهاتوو، جگ ه له‌مه ،پێویست ه ل ه به‌حیزبیكردنی ده‌سته‌كانی دانوستان ده‌ربچ ێ و به‌ره‌و به‌نیشتامنیكردن و به‌دامه‌زراوه‌ییكردنی ده‌سته‌كانی دانوستان هه‌نگاوی جدی بنێت ،وێ �ڕای ئ �ه‌وه‌ی ك ه پێویست ه كورد ئه‌وله‌ویه‌تی خواسته‌كانی ڕێكبخات و سه‌قفی داواك��اری��ی � ه هه‌نوكه‌ییه‌كان و خواست ه سرتاتیجیی ه دوور مه‌وداكان دیاریی بكات و هه‌وڵی ب ه یاساییكردنیان بدات ،نه‌ك ته‌نها ل ه چوارچێوه‌ی به‌ڵێنی س �ه‌رزاره‌ك��ی��دا مبێنێته‌وه ،چونك ه نه‌ك به‌ڵێنی سه‌رزاره‌كیی سه‌ركرده‌كانی ئه‌مڕۆ ده‌ڕۆن ،به‌ڵكو س�ه‌رك��رده‌ك��ان خۆشیان ده‌ڕۆن ،ئ �ه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌و ه یاساكانن، ده‌ستكه‌وتی ن��وورساوی كار بۆ نەكراون، ئه‌م ه وێڕای ئه‌وه‌ی ك ه ب ه گۆڕانی بااڵنسی هێز ل ه ناوخۆی عێراقدا ل ه بهرژەوهندیی پێكهاته‌كانی تری عێراق و زیانی كورد، ڕه‌نگ ه قبوڵكردنی خواست ه نیشتامنی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی كورد كارێكی ئه‌سته‌م بێت.
ع��ادل ئیامم ل�ه فیلمێكی زۆر كۆمیدییدا ،ب �ه ناونیشانی (ال��واد محروس بتاع الوزیر) هه‌ڵوێستێكی زۆر پێكه‌نیناوی ده‌نوێنێت ،كاتێ ئه‌و ده‌بێته پاسه‌وان و پارێزه‌ری وه‌زیرێكی هه‌ڵكه‌وتوو له گونده‌كه‌ی خۆیان، ڕۆژێك هه‌وڵێكی تیرۆركردنی وه‌زیر ده‌درێ��ت ،ب�ه‌اڵم سه‌ركه‌وتوو نابێت، مه‌حروسیش كه عادل ئیامم ڕۆڵه‌كه‌ی ده‌بینێت ،له‌و هه‌وڵه په‌نجه‌یه‌كی به حاڵ زام��دار دهبێت ،ئیرت بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رنجی جه‌نابی وه‌زی��ر ڕابكێشێت بۆ قاره‌مانییه‌كه‌ی ،یه‌ك تۆپ شاشی سپی له ده‌ستی ده‌پێچێت و ده‌یان داواك���اری لێده‌كات ،هه‌ر كه وه‌زیر دوودڵ��ی ده‌ك��ات له داواكارییه‌كی، مه‌حروس یه‌كسه‌ر ده‌سته پێچراوه‌كه‌ی به‌رزده‌كاته‌وه بۆ نێو چ��اوی وه‌زی��ر، چه‌ندین كۆڕی گه‌وره ده‌به‌ستێت له‌ناو گونده‌كه‌یان بۆ باسكردنی پاڵه‌وانیه‌تی
خۆی ،كه ڕووداوه‌كه یه‌ك دوو ده‌قه‌ی خ��ای��ان��دب��وو ،م �ه‌ح��روس ب�ه سه‌عات باسی ده‌كرد .به ده‌ست خۆم نییه ،كه فه‌تواكه‌ی حه‌كیمم به‌ر گوێ ده‌كه‌وێت، زووبه‌زوو ئه‌و فیلمه‌م به بیر دێتەوە، له‌وه‌تی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تیامن هه‌یه، ڕۆژان��ه هه‌ر خۆمان پێش شیعه‌كان باسی ئه‌و فه‌توایه‌ی حه‌كیم ده‌كه‌ین كه بۆ حه‌رامكردنی شه‌ڕ له دژی كورد له ته‌موزی ( )١٩٦٥ده‌ریكردووه ،ئه‌گه‌ر ئ�ه‌و هه‌موو پێزانینه له سه‌رێكه‌وه نیشانه‌ی منه‌ك حه‌اڵڵی و وه‌فای كورد بێت به‌رامبه‌ر چاكه‌كانی كه‌سانی تر، ئه‌وه له سه‌رێكی ت��ره‌وه ئاماژەیه‌كی زه‌قه بۆ ساویلكه‌یی كورد و عه‌قڵیه‌تی زی�����اده‌ڕه‌وی و خ��ۆ ب��ه ب��چ��ووك�زاىن به‌رامبه‌ر بچووكرتین ئاوڕلێدانه‌وه‌ی ئــــه‌وانی تر. م��ن��ی��ش ده‌ڵ����ێ����م :ف��ه‌ت��واك��ه هه‌ڵوێستێكی جوامێرانه‌یه له كاتی
خۆیدا ،به‌اڵم وه‌ك وتوومه و ده‌یڵێمه‌وه، فه‌توای حه‌كیم له ناو شیعه ،گریامن له كاتی خۆیدا كاریگه‌ریشی هه‌بووبێت، به‌اڵم بێگومان له الی سوننه‌كان ،كه ئه‌وان زۆربه‌ی پایه سه‌ربازییه‌كانیان به ده‌ست بوو ،پولێكی قه‌ڵبی نه‌ده‌هێنا، چونكه ئه‌گه‌ر بۆ شیعه‌ی ده‌ركردبێت، ئ��ه‌وه شیعه ن�ه‌ب��وون له دژی كورد ده‌جه‌نگان ،دهبێت ئه‌وه‌ش له‌به‌رچاو بگرین ،فه‌تواكه له كاتی خوشییدا ئه‌و سوود و سه‌نگه‌ی نه‌بووه ،چونكه فه‌توایه‌ك له غیابی میدیای بیرناو و بیسرتاودا باڵوبكرێته‌وه ،دهبێت چ كاریگه‌رییه‌كی ب��وو بێت؟! ئێ خۆ س��ه‌رده‌م��ی ئینته‌رنێت و فاكس و فه‌یسبووكیش نه‌بووه به كلیكێك به دنیادا باڵویكه‌یته‌وه ،وه‌ك چۆن ئێستا بچووكرتین ڕووداوی بێ ئ �ه‌رزش له چه‌ند چركه‌یه‌كدا ده‌گاته هه‌موو دنیا. ئه‌گه‌ر ئیرسائیل به‌و عه‌قڵیه‌ته
س��اوی��ل��ك�هی�ه ب��ی��ر ب��ك��ات��ه‌وه ،ك ه س���ه‌رك���رده‌ك���ان���ی ئ��ێ��م �ه ب��ی��ری پێده‌كه‌نه‌وه ،دهبێت سه‌رۆكه‌كانی ئه‌مریكا و ئه‌وروپا وه‌ك خوداوه‌ندی گریكه‌كان بپه‌رسنت و په‌رستگایان بۆ دروست بكه‌ن ،كه‌چی هه‌ر باسیشیان ناكه‌ن و شه‌و و ڕۆژیش وه‌كو ئێمه پێیاندا هه‌ڵناده‌ن ،به‌اڵم ئێمه فه‌توای حوجره‌یه‌ك ش�ه‌و و ڕۆژ به بیری خۆمان ده‌هێنینه‌وه و له جیاتی شیعه‌ش ئ�ه‌و ك��اره ده‌ك�هی��ن ،ئه‌ی كاتی خۆی شێخ مه‌حموودی حه‌فید ب�ه شێوه‌یه‌كی ك���رداری یارمه‌تی شۆڕشی شیعه و عێراقییه‌كانی نه‌دا له دژی هێزی به‌ریتانییه‌كان؟! ئه‌گه‌ر ئ �هوان جاروبار له كتێبی مێژوودا باسی بكه‌ن ،زۆرجاریش هه‌ر ڕۆڵی گ��ه‌وره‌ی ك��ورد له شۆڕشی بیستی عێراقدا فه‌رامۆش ده‌كه‌ن ،ئه‌وه‌شیان له جیاتی ستایش و پیاهه‌ڵدان.
یه‌كڕیزی و به‌رژه‌وه‌ندخوازی و ئایندەی كورد ئاكۆ كه‌ریم به درێژایی مێژوو ،چه‌ندین شۆڕش و راپه‌ڕینی كورد شكستیان هێناوه، میرنشین و ده‌س �ه‌اڵت رووخ��اون ،له زۆرب��هی حاڵه‌ته‌كانیشدا ،ملمالنێی ناوخۆ و خیانه‌ت و پ�ه‌رت�ه‌وازه‌ی��ی و نه‌بوونی یه‌كڕیزی ،پشكی شێری ه��ۆك��اری شكسته‌كان ب���ووه ،هه‌ر ئه‌مه‌ش وای له مێژوونووسان كردووه ئه‌و حاڵه‌ته به ده‌رده‌كورد ناوبه‌رن. ب �ه‌اڵم دۆخ��ی ئێستای هه‌رێمی كوردستان ته‌واو جیاوازه ،باوه‌ڕناكه‌م به درێژایی مێژوو هێنده‌ی ئه‌م قۆناغه كورد ته‌با بووبێت ،ته‌واوی حیزبه‌كانی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ل�ه راس��ت��ڕه‌و ت��ا چ �ه‌پ��ڕەو ،ئیسالمی ت��ا عه‌ملانی،
ده‌رباره‌ی مه‌سه‌له چاره‌نووسسازه‌كان ه���اوڕان ،مه‌سه‌له‌ی جێبه‌جێكردنی م��ادده‌ی ( ،)140گێڕانه‌وه‌ی ناوچه داب��ڕێ�نراوه‌ك��ان ب��ۆ س��ه‌ر هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،دوو من��وون �هی گرنگن ك �ه ه��ه‌م��ووان تێیدا ه��اوده‌ن��گ��ن، ن�هك هیچ حیزبێك ،ته‌نانه‌ت تاكه كه‌سیش جورئه‌تی ئه‌وه ناكات دژی بوه‌ستێته‌وه. دوای مێژوویه‌كی خوێناویی پڕ له شه‌ڕی براكوژیی ،ئه‌مه وه‌رچه‌رخانێكی مێژوویی پۆزه‌تیڤه له مێژووی كورد، به‌اڵم له پشت ئه‌م حاڵه‌ته‌وه شتێكی دیكه ته‌حه‌كوم به ئاڕاسته‌كردنی رووداوه سیاسییه‌كانه‌وه ده‌ك��ات، ئه‌ویش به‌رژه‌وه‌ندیی تاكه‌كه‌سی و بنه‌ماڵه‌یی‌و حیزبییه ،هه‌ڵبه‌ته ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌وه پێچه‌وانه ناوه‌ستێته‌وه كه پێشرت ومتان كورد یه‌كڕیز و یه‌كده‌نگه،
ئه‌گه‌ر ملمالنێی ئێستای ناوه‌ند و هه‌رێم ،وردتریش بڵێین ،هه‌ڵوێست له ئاست دروستكردنی ئۆپه‌راسیۆنی دیجله‌دا به منوونه وه‌ربگرین ،راستی و دروستیی یه‌كڕیزی و یه‌كده‌نگی به ئاشكرا ده‌رده‌كه‌وێت ،به‌اڵم پرسیاری ج��ه‌وه��ه‌ری ئ��ه‌وه‌ی��ه ،ك�ێ هۆكاری خوڵقاندنی ئ �ه‌و گرفتانه‌یه؟ كێیه دواج��ار بڕیاری شێوازی چاره‌سه‌ری گرفته‌كان ده‌دات؟ ئ��ه‌زم��وون��ی ن��ۆ س��اڵ��ی دوای رووخ���ان���ی ب��ه‌ع��س ،ئ���ه‌وه‌م���ان بۆ ئاشكرا ده‌ك���ات ،ه���ه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵتدار بوونه‌ته بڕیار به‌ده‌ست و دی��اری��ك �ه‌ری چ��اره‌ن��ووس��ی ك��ورد، ئه‌وانن له عێراقی نوێدا له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان ،دۆست و دوژمن ،یار و نه‌یار دیاری ده‌كه‌ن، ئه‌وانن له به‌غدا قسه‌ڕۆیشتوون و
سوودمه‌ندی پۆست و ده‌سه‌اڵته‌كانن، بۆیه ناكرێت ده‌ستكه‌وت هی ئه‌وان و شكست هی كه‌سانی دیكه بێت، ل�ه‌م ڕوان��گ �ه‌وه ئ��هوان به‌رپرسن له جێبه‌جێنه‌كردنی به‌ڵێنه‌كان ،شكست و نه‌هامه‌تیش ه��ه‌ر ل �ه ئه‌ستۆی ئه‌واندایه. ئ���ه‌گ���ه‌ر س���ااڵن���ی ڕاب������وردوو ڕاگه‌یاندنی ئه‌و دوو حیزبه به‌رده‌وام بوون له فرۆشتنی كوردایه‌تی به‌وانی تر ،به تایبه‌تیش له كاتی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژارندن ،هه‌ر له ژێر ئه‌و ناوه‌شدا په‌الماری باره‌گای حیزبه‌كانی تریان ده‌دا ،به‌اڵم ئێستا الی هه‌مووان ئه‌وه ڕوونبووه‌ته‌وه كه چیرت سیاسه‌تكردن ب�ه‌و پێودانگه ب��اوی ن�ه‌م��اوه ،له نۆ ساڵی ڕاب���وردوو ،ك��ورد له مه‌سه‌له چاره‌نووسسازه‌كان هاوڕا و هاوده‌نگ بووه ،ئه‌وه‌ی به‌م خواست‌و یه‌كڕیزیی
ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی �ه ه��اوت �ه‌ری��ب ن �ه‌ب��ووه، ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی یه‌كێتی و پارتییه، هه‌ر ئه‌وه‌ش گرفتی سه‌ره‌كی به‌رده‌م نه‌هاتنه‌دیی خه‌ونی میلله‌تێكه كه به درێژایی مێژوو ده‌رفه‌تی وه‌ك ئه‌مڕۆ‌و یه‌كڕزیی وای به‌خۆیه‌وه نه‌دیوه.
هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵتدار له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان ،دۆست‌و دوژمن بۆ كورد دیاری ده‌كه‌ن
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
مێژوونووسێك :ته‌نها %40ی دراماكه راستیی مێژووییه
درامای «حریم السلطان» ئه‌ردۆگانیشی هێنایه قسە! الس هه‌ورامی درام���ای «ح��ری��م السلطان» ك ه ئێستا شه‌وانه له‌سه‌ر شاشه‌ی كه‌ناڵی ئاسامنیی «دوبه‌ی» به دۆبالژی عه‌ره‌بی پێشكه‌ش ده‌كرێت ،به یه‌كێك له دراما مێژووییه به‌هێزه‌كان ،له رووی بڕی تێچوون و شوێنی وێنه‌گرتن و جلوبه‌رگ و ئیفێكته وێنه‌ییه‌كانه‌وه ،ئه‌ژمار ده‌كرێت و بینه‌رێكی زۆری عه‌ره‌ب و ته‌نانه‌ت له هه‌رێمی كوردستانیىش بۆ الی خۆی راكێشاوه.
ئه‌م درامایه باس له ژیانی سوڵتان سڵێامنی قانونی ،یه‌كێك له دیارترین سوڵتانه‌كانی ده‌وڵ��ه‌ت��ی عوسامنی ده‌ك��ات ،كه له م��اوه‌ی نێوان 1520 تا مردنی له ساڵی 1566ی زاینییدا، حوكمڕانیی ده‌وڵه‌تی عوسامنیی كرد و ماوه‌ی فه‌رمانڕە‌واییه‌كه‌ی به سه‌رده‌می زێڕینی ئه‌و ده‌وڵه‌ته نارسا ،هه‌روه‌ك ن��اوب�راو به مه‌زنرتین فه‌رمانڕە‌وا له مێژووی ده‌وڵه‌تی عوسامنیدا داده‌نرێت. درامای «حریم السلطان» جگه له باسكردنی ئه‌و رووداوان �هی له ماوه‌ی سه‌ده‌ی شازده‌دا روویانداوه ،هه‌روه‌ها
باس له‌و رووداوانه‌ش ده‌كات كه له ناو خودی كۆشكی سوڵتان سڵێامندا روویان ده‌دا و باس له چیرۆكی خۆشه‌ویستیی سوڵتان له‌گه‌ڵ یه‌كێك له كه‌نیزه‌كه‌كانی ده‌كات ،كه دواتر دهبێت به هاوسه‌ری و ده‌س �ه‌اڵت و كاریگه‌رییه‌كی زۆری ل��ه‌س��ه‌ر س��وڵ��ت��ان س��ڵ��ێ�مان و ك��ۆی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ش دهبێت. ئ���ه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه و له هه‌مان كاتیشدا چاوه‌ڕوان ده‌كرا ،ئه‌و كاردانه‌وانه بوو كه ئه‌م درامایه به دوای خۆیدا هێنانی .سه‌ره‌تا قسه‌وباس و ناڕە‌زایی له ناو شه‌قامی توركیدا دروست
كرد ،ئه‌ویش به هۆی ئه‌وه‌ی باس ل ه ژیانی تایبه‌تیی یه‌كێك له دیارترین هێامكانی مێژووی واڵته‌كه‌یان ده‌كات. كاردانه‌وه‌كانیش گه‌شته ئاستی ئه‌وه‌ی خودی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگاىن سه‌رۆك وه‌زی�ران��ی توركیا ،هێرش بكاته سه‌ر دراماكه و ئه‌و شێوازه‌ی تیایدا سوڵتان سڵێامن ناسێرناوه .ناوبراو له میانه‌ی كردنه‌وه‌ی یه‌كێك له فڕۆكه‌خانه‌كانی واڵته‌كه‌ی و له لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی ئه‌نادۆڵی توركی ،رایگه‌یاند «باوباپیرانی گه‌له‌كه‌م ب �ه‌و شێوه‌یه ن �ه‌ب��وون كه له درام��اك �ه‌دا وێناكراون» ،ه �ه‌روه‌ك
وتیشی «ئێمه سوڵتان سڵێاممنان به‌و كه‌سایه‌تییه نه‌ناسیوه كه له دراماكه‌دا ده‌رده‌ك�ه‌وێ��ت» .ناوبراو جگه له‌وه‌ی ئاماژهەی به‌وه‌ش كرد كه ئه‌و سوڵتانه ده‌وڵه‌تی عوسامنیی گه‌یاندۆته لوتكه‌ی هێز و ت��وان��ای خ���ۆی ،راشیگه‌یاند «سوڵتان سڵێامن 30ساڵی ته‌مه‌نی به سەر پشتی ئه‌سپه‌كانه‌وه به‌سه‌ر برد ،له چوارچێوه‌ی ئه‌و فتوحات و جه‌نگانه‌ی به‌رپای ك��ردن» .ه��ه‌روه‌ك ئه‌ردۆگان چاوه‌ڕوانیی خۆیشی بۆ ده‌رچوواندنی بڕیارێكی قه‌زایی له دژی ئه‌و درامایه نه‌شارده‌وه.
كاردانه‌وه‌كان جیهانی عه‌ره‌بیشی گرته‌وه ،له‌و میانه‌یه‌دا دكتۆره ئه‌مانی غ���ازی ،م��ێ��ژوون��ووس و پڕۆفیسۆری یاریده‌ده‌ر له زانكۆی شا عه‌بدولعه‌زیز، ره‌خنه‌ی توندی ئاڕاسته‌ی دراماكه كرد و رایگه‌یاند «ئه‌و درامایه كه‌سایه‌تیی سوڵتان سڵێامنی قانونی شێواندووه، كه باشرتینی سوڵتانه‌كانی ده‌وڵه‌تی عوسامنییه و پاشاكانی ئ�ه‌وروپ��ا به سوڵتانی م���ه‌زن ن��اوی��ان ده‌هێنا». ناوبراو ئاماژەشی ب�ه‌وه دا كه ته‌نها %40ی دراماكه راستیی مێژووییه و %60ـەكه‌شی دروستكراوی نێو دراماكه
کەرتى کشتوکاڵى لە غیابى ئەندازیارانى کشتوکاڵیدا شاروخ محەمەد تا ئێستا دڵنیا نیم له‌م واڵت ه كه‌رتێك هه‌ی ه به‌ناوی كه‌رتی كشتوكاڵی .ئه‌وه‌ش ده‌یبینین سه‌باره‌ت ب ه كشتوكاڵ له هه‌رێمی كوردستاندا ،هه‌مووی ئاماژەی مه‌ترسیدارن ل ه ئێستا و داهاتووی ئه‌و ب��واره ،س���ه‌ر‌هڕای بوونی ڕووبه‌رێكی فراوانی زه‌ویی كشتوكاڵی و سه‌رچاوه‌ی ئاوی باش و كه‌شوه هوایه‌كی گونجاو بۆ كشتوكاڵكردن ،ك ه ب هراورد ب ه ژماره‌ی دانیشتوانی ئه‌م هه‌رێم ه زۆر زۆره ،جگه له‌وه‌ش چه‌ند كۆلێژ و په‌یامنگایه‌كی كشتوكاڵیامن هه‌ی ه ك ه ده‌رچ��ووان��ی هه‌ڵگری ب��ڕوان��ام�هی پسپۆڕین له‌و بواره‌دا ،ئه‌گه‌ر ئ هوان بخرێن ه كار و له‌و بواره‌دا سوود ل ه تواناكانیان وه‌ربگیرێت، ده‌توانین ت هواوی رووبه‌ری كوردستان
وه‌ك زه‌وی به‌رهه‌مهێن ،به‌كاربهێنین ،به‌اڵم هێشتا شتێكامن نیی ه ل ه به‌رهه‌می ناوخۆیی ك ه جێگه‌ی دڵخۆشی بێت ،جگ ه ل ه مریشكی گۆشت ،ك ه ئه‌ویش گومانی زۆر له‌سه‌ر‌ه و ته‌نها مه‌به‌ست لێی قازانجی ماددیی ه له الیه‌ن به‌رهه‌مهێن هرانیه‌و ه و كه‌مرت ره‌چاوی رێ��ك��اره رسوشتییه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی ده‌كرێت. ئه‌و ه جگ ه له‌وه‌ی ت� هواوی به‌رهه‌مه كشتوكاڵی و ئاژەڵییه‌كانی تر تا ئێستا نه‌بوونه‌ت ه ژماره ل ه بازاری ناوخۆییدا ،پاڵپشتی حكومه‌تیش ل ه ئاستێكدا نیی ه ك ه جێگه‌ی دڵخۆشی بێت ،ب ه جۆرێك ك ه بودجه‌ی ته‌رخانكراو بۆ ئه‌و كه‌رت ه تا ساڵی 2012 له ڕێژەی %2تێپه‌ڕی نه‌كردووه ،ئه‌مساڵ بڕیاری زیادكردنی درا بۆ ، %10ئه‌گه‌رچی ئه‌م بڕ ه هێشتا نه‌گه‌یشتۆت ه ئاستی ستانداردی جیهانی ك ه %15يه به‌اڵم هیچ گۆڕانكارییه‌كی به‌رچاو له‌و كه‌رته‌دا نابیرنێت .ئه‌م ه له‌كاتێدا ئه‌و به‌شه‌ی هه‌مان ه ل ه به‌رهه‌می ناوخۆیی خه‌ریك ه له‌ناوده‌چێت ،بۆ منوون ه ئه‌گه‌ر ئاماری پێنج مانگی رابردوو وه‌ربگرین له سه‌ربڕینی ئاژەڵدا و ب � هراوردی بكه‌ین به رێژەی به‌هه‌مهێنان ،بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ك ه به‌رهه‌می ناوخۆیی چه‌ند ل ه مه‌ترسیدایه، ئه‌گه‌ر وا بڕوات ئه‌م واڵت ه ئاژەڵی تیا نامێنێت،
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
به‌پێی ئامارێكی و هزاره‌تی كشتوكاڵ بێت، ل ه ماوه‌ی پێنج مانگی سه‌ره‌تای ئه‌مساڵدا، نزیكه‌ی سێسه‌د ه هزار ئاژەڵی جۆراوجۆر و پێنج ملیۆن مریشك ل ه هه‌رێمی كوردستان س��ه‌رب��ڕدراون ،ده‌وت��رێ��ت ئ �ه‌و ه پێویسته و كۆمه‌ڵگ ه زی��ادی ك��ردوو ه و گوز‌هرانی خه‌ڵك باش بووه و ڕێژەیه‌كی زۆر گۆشت به‌كارده‌هێنین .له‌الیه‌كی دیكه‌و ه ژماره‌یه‌كی زۆر نه‌خۆشی به‌هۆی زیاد ه به‌كارهێنانی گۆشت ل ه خواردنی رۆژانه‌ماندا ،سه‌ریان ه �ه‌ڵ��داوه ،هه‌ندێكیان رێ��ژەی %30یان تێپ هڕاندووه ،به‌اڵم كاره‌ساته‌ك ه له‌وه‌دای ه ئایا ئه‌گه‌ر ل ه ماوه‌ی پێنج مانگدا ئه‌و رێژەیه سه‌رده‌بڕدرێ ،ل ه ب هرامبه‌ر ئ�ه‌وه‌دا چه‌ند سه‌ر ئاژەڵ زیاد ده‌كرێ؟ من دڵنیام ڕێژەكه زۆر ناب هرامبه‌ری تێدایه ،ئه‌گه‌رچی پێویسته به‌رهه‌م زیاتر بێت ل ه به‌كارهێرناو ،به‌اڵم له‌الی ئێم ه حاڵه‌ته‌ك ه زۆر پێچ هوانه‌ی ه و پێویستی ب ه هه‌رچی زووتر چاره‌سه‌ركردن هه‌یه. ل ه كاتێكدا ئه‌ندازیارانی كشتوكاڵی خ �راون �ه‌ت � ه ده‌ره‌وه‌ی ب��ازن��هی كه‌رتی كشتوكاڵییه‌وه ،ناتوانرێت ب ه به‌رهه‌مهێنان ب� ه رێ��گ�هی نازانستی رێ��ژەی�هك��ی باش به‌رهه‌مبهێرنێت ،هه‌وڵه‌كانی و هزاره‌ت��ی كشتوكاڵیش ب��ۆ پێشخستنی كه‌رتی
كشتوكاڵی ،هیچ جێگه‌ی دڵخۆشی نین، چونك ه ش��ار‌هزای��ان د هزان��ن ئه‌و و هزاره‌ت �ه چی ك��ردوو ه و به‌رهه‌می چیی ه و ئه‌وه‌ی ده‌بیرنێت تا ئیستا هه‌ر چاومان ل ه ده‌رگای سنووره‌كانه ،ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی ه بۆ ئه‌وه‌ی كه ئه‌وه‌ی كراو ه زۆر كه‌م ه و شیاوی باسكردن نییه .حه‌یف ه سه‌ر‌هڕای بوونی ()1368388 دۆن��م زه‌وی دێمه‌كار )167406( ،دۆنم زه‌وی ب��� هراو )1360279( ،دۆن��م زه‌وی دارستان )1227269( ،دۆنم پاوان)62230( ، دۆن��م ره‌زگ���ه‌ری ،هێشتا گۆشتی ه��اورده و س �ه‌وز‌ه و میوه‌ی ت � هواوی واڵتانی دنیا ب ه چاك و خراپ و به‌سه‌رچوو و هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه ،ل ه بازاڕدا پشتی پێده‌به‌سرتێت. بۆی ه هه‌رچی زووتر‌ه ئێم ه پێویستامن به شۆڕشێكی كشتوكاڵی هه‌یه ،تاوه‌كو بتوانین ئاسایشی خۆراك بۆ خۆمان دابین بكه‌ین، ئه‌ندازیارانی كشتوكاڵیش به‌رپرسیاری یه‌كه‌من له‌م كاره‌دا ،چونك ه ب ه ئاشكرا دیاره حكومه‌ت خه‌ریكی بازرگانیی ه و گوێی خۆی لێ خ� هوان��دووه ،دهبێت خه‌مخۆران ئه‌و كاره بكه‌ن له‌پێناو داهاتوویه‌كی پرشنگدار ل ه كه‌رتی كشتوكاڵیدا .دڵنیام هاوواڵتیانی هه‌رێمی كوردستانیش ،دوای باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌موو نه‌خۆشیی ه و ئاشكرابوونی ئه‌و هه‌موو خواردن ه كوالێتی خ�راپ و ماوه
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
به‌سه‌رچووه‌ی ل ه بازاڕه‌كاندا به‌سه‌ر میلله‌تی ئێمه‌دا ساغده‌كرێنه‌وه ،له‌وه تێگه‌یشتووه ك ه ئیرت كاتی ئ�ه‌وه‌ی� ه قۆڵی هیممه‌تی لێهه‌ڵامڵین و به‌رهه‌می ناخۆیی خۆمان بخه‌ین ه ب��ازاڕه‌وه .ده‌بێ ئه‌وه‌شامن له‌یاد نه‌چێت ك ه ئه‌و بڕه‌ی ئێستا ل ه به‌رهه‌می ناوخۆیی هه‌ی ه ئه‌گه‌ر زیانی زیاتر نه‌بێت ل ه به‌رهه‌م ه ده‌ره‌كییه‌كان ،كه‌مرت نییه، چونك ه تا ئیستا نازانرێت چۆن چاودێريی به‌رهه‌م ه ناوخۆییه‌كان ده‌كرێت و كێ ده‌یكات ،ئه‌مه‌ش خۆی هه‌ڵگری ئاماژەی مه‌ترسیدار‌ه بۆ كۆمه‌ڵگه ،كاره‌ساتێك ه كه هاتنه‌كایه‌ی چه‌ندان نه‌خۆشیی ترسناكی ت��ازه و ج��ۆراوج��ۆری ل ه كوردستان په‌یدا ك��ردووه ،هه‌موو ئه‌مانه‌ش ده‌رئه‌نجامی ف هرامۆشكردن و پشتگوێخستنی رۆڵی كاریگه‌ری ئه‌ندازیارانی كشتوكاڵییه ،كه ئ هوان زامنی به‌رهه‌مێكی باش و ته‌ندروست و ده‌سته‌به‌ری ئاسایشی خۆراكن. پێویست ه ئه‌ندازیارانی كشتوكاڵی هه‌وڵبده‌ن پالنی كه‌رتی كشتوكاڵيی باش و زانستی و واقیعی و گونجاویان هه‌بێت ،به جۆرێك ك ه بتوانرێت جێبه‌جێ بكرێت ،ئينجا ده‌توانین له‌سه‌ر بناغه‌ی پالنێكی له‌و جۆره داهاتویه‌كی هیوابه‌خش چاوه‌ڕێ بكه‌ین، ئه‌گینا ئه‌وه‌ی ئێستا چه‌ند ساڵێك ه و هزاره‌تی
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
كشتوكاڵ خۆی و خه‌ڵكی پێو ه سه‌رقاڵ كردووه ،جگ ه ل ه به‌هه‌ده‌ردانی پاره‌یه‌كی زۆر ،هیچی تری لێ به‌رهه‌منه‌هاتووه، سه‌ر‌هڕای ئه‌وه‌ی پالنه‌ك ه ب ه رای پسپۆران و و هزاره‌تی دانه‌ری پالنه‌كه‌ش ،شكستی هێناوه ،ك ه هه‌ر ئه‌وه‌یشی لێ چاوه‌رێ ده‌كرا ،چونك ه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاو ه دیاربوو ك ه نه‌ك پالنه‌ك ه نات هواوه ،به‌ڵكو پالنی جێبه‌جێكردنیشی وه‌ك پێویست نه‌بوو، هه‌موو ئ هوان ه بوون ه هۆی ئه‌وه‌ی ك ه له ئێستادا دوای به‌هه‌ده‌ردانی سامانێكی زۆر بۆ كه‌رتی كشتوكاڵی ،ئه‌و كه‌رته ن�هك هیچ هه‌نگاوی ن�ه‌ن��اوه ،به‌ڵكو زۆریش دواكه‌وتووه ،ك هوات ه پێویسته پالنێكی زانستی بۆ و هزاره‌تی كشتوكاڵ دابرنێت هه‌م بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه و كه‌موكوڕیيه‌كانی راب���ردوو ،هه‌م بۆ گه‌یشنت ب ه ئاستێی خودبژێوی له به‌روبووم ه كشتوكاڵیيه‌كاندا .دوای ئ �ه‌وه‌ی ئه‌و هه‌نگاوان ه جێبه‌جێكران و كه‌رتی كشتوكاڵی گه‌یشت ه ئاستێك ك � ه بتوانین ئاسایشی خۆراكیامن داب��ی��ن بكه‌ین و چیرت چ��اوم��ان له ده‌رگ��ای سنووره‌كان نه‌بێت ،ئه‌وكاته ده‌توانین باس له‌ده‌سته‌به‌ری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یشامن بكه‌ین.
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)11سێشه‌ممه ،2012/11/27ساڵی یەکەم
دیموكراسی‌و وه‌اڵمی چه‌ند ره‌خنه‌یه‌ك ئه‌بوبه‌كر عه‌لی گه‌ر چاوێ به ئه‌ده‌بیاتی ئیسالمی هاوچه‌رخدا بخشێنین ،ده‌بنیین هه‌ندێ هه‌ڵوێستی زۆر ت��ون��دی ب�هرام��ب�ه‌ر دیموكراسی تێدایه ،الی هه‌ندێ له ئیسالمییه سه‌ختگیر (متشدد)ه‌كانیش ك��ار گه‌یتشووه‌ته ئ���ه‌وه‌ی سیستمی دیموكراسی به سیستمێكی تاغوتی ناو ببه‌ن ،داوای دژایه‌تی كردنی بكه‌ن، به‌وه تاوانباری بكه‌ن كه له ناوه‌رۆكدا سیستمێكه دژ به ئیسالم. گرنگرتین ئه‌و ره‌خنانه‌ی ناوه‌ندی ئیسالمی توندڕەویش له سااڵنی رابردوودا له دیموكراسی گرتووه ،ویستویه‌تی له‌م رێگه‌یه‌وه بیسه‌ملێنێ كه سیستمێكی دژە ئیسالمییه ،بریتییه له‌م چه‌ند خاڵه‌ی خواره‌وه: ی���هك���ه‌م :دی��م��وك��راس��ی وات���ه فه‌رمانڕەوایی گه‌ل بۆ گ �ه‌ل ،ئه‌مه‌ش به بۆچوونی ئ��هوان له دوو ڕووه‌وه پێچه‌وانه‌ی ئیسالمه: أـ ل�ه ئیسالمدا حوكم ه��ه‌ر بۆ خودایه. ب ـ دی��م��وك �راس��ی �ه‌ت دان به پیاده‌كردنی ئه‌حكامه‌كانی شه‌رعدا نانێت. سه‌رچاوه‌ی هه‌ڵه‌ی ئه‌م بۆچوونه له‌وه‌دایه كه هه‌ست ده‌كه‌ین هه‌ڵگرانی ئاگایان ل�ه ن��اوه‌رۆك��ی راسته‌قینه‌ی دیموكراسیه‌ت نییه و له‌گه‌اڵ عه‌ملانیه‌تدا به‌یه‌ك شتی ده‌زان��ن ،به‌جۆرێ له دین سه‌یری ده‌كه‌ن و تێگه‌یشتنیشیان پێناسه یۆنانیه مێژووییه‌كه تێپه‌ڕ ناكات. به‌اڵم له راستییدا مه‌سه‌له‌كه به‌و جۆره نییه ،دیموكراسی رۆشنبیری یه‌كرت قبوڵكردن و وازهێنانه له توندوتیژی، شێوازێكه بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ده‌سه‌اڵتی سیاسی ،ده‌توانێت له كه‌شوهه‌وای كولتووری و شارستانی جیاوازدا كار بكات و پیاده بكرێت. له ئیسالمیشدا ده‌سه‌اڵت بۆ خه‌ڵكیه، دیموكراسیش شتێك نییه پیاده‌كردنی بنه‌ماكانی ئیسالم قبواڵ بكات ،یاخود ره‌تی بكاته‌وه ،هه‌ڵوێست نییه به‌رامبه‌ر ئیسالم ،چونكه دیموكراسیه‌ت وه‌سیله‌یه بۆ ده‌ربڕینی ئیراده‌ی گشتی كۆمه‌ڵگاو ئاراسته‌كانی ناوی ،له دنیای ئیسالمیشدا ه �ه‌روه‌ك یوسف ق �ه‌رزاوی بۆی چووه مه‌سه‌له‌كه ت �هواو به پێچه‌وانه‌وه‌یه، چونكه به هۆی نه‌بوونی دیموكراسی و بوونی (استبداد) و دیكتاتۆرییه‌ته‌وه بووه ئیسالم له چه‌ندین واڵتدا له بواری گشتی دورخراوه‌ته‌وه ،شه‌ڕ له‌گه‌اڵ به‌هاكانی به‌رپا كراوه و هه‌وڵی بێ ناوه‌رۆك كردن و فۆلكلۆركردنی دراوه. پیاده‌كردنی به‌هاكانی ئیسالم له ژیاندا و به ده‌س��ه‌اڵت گه‌یاندنی پرۆژەیه‌ك كه له ئیسالمه‌وه ئیلهامی وه‌رگرتبێ ،په‌یوه‌ندی به بیركردنه‌وه و بۆچوونی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگاوه هه‌یه، گه‌ر ئیسالمییه‌كان الفی ئ�ه‌وه لێده‌ن كه خه‌ڵكی واڵتانی ئیسالمی موسڵامنن و نابێ رێبازێكی نائیسالمیان به‌سه‌ردا فه‌رز بكرێت ،دهبێت له ریزی هه‌ره پێشه‌وه‌ی ئه‌وانه‌دا بن كه له‌و واڵتانه‌دا بانگه‌شه بۆ دیموكراسی ده‌ك��ه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵكی ئه‌و (خیار)ه هه‌ڵبژێرن كه پێیانوایه له‌گه‌اڵ واقیعی مێژوویی،
رۆحی ،سیاسی ،رۆشنبیری و پێداویستیی ه راسته‌قینه‌كانیاندا گونجاوه ،نابێت له‌م پێناوه‌دا هیچ فۆرمێ له حوكمڕانی به زۆر به‌سه‌ر خه‌ڵكدا بسه‌پێنن ،چونكه خودا ئه‌و مافه‌ی به كه‌س نه‌داوه. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه تێگه‌یشتنی زۆربه‌ی هه‌ره زۆری ئه‌وانه‌ی له جیهانی ئیسالمدا بانگه‌شه بۆ دیموكراسی ده‌كه‌ن بۆ ئ �ه‌م چه‌مكه ،بریتییه ل��ه‌وه‌ی كه خه‌ڵكی بتوانن ئازادانه فه‌رمانڕەواكانی خۆیان هه‌ڵبژێرن ،هه‌ركاتێك پێچه‌وانه‌ی ده‌ستوور جواڵنه‌وه له‌سه‌ر ره‌فتاره‌كاینان لێیان بپررسێته‌وه ،بتوانن چاودێرییان ب��ك�ه‌ن ،ب�ه گ��وێ��ره‌ی خواستی ئ �هوان موماره‌سه‌ی ده‌سه‌اڵت بكه‌ن ،موسڵامنێك كه بانگه‌شه بۆ دیموكراسی ده‌ك��ات، ل�ه‌و سۆنگه‌وه ئ�ه‌م بانگه‌شه ده‌ك��ات كه شێوازێكی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌سه‌اڵت، پاراستنی ئ��ازادی ،مافه‌كانی هاوواڵتی، پیاده‌كردنی شورا ،فه‌رمانكردن به چاكه و به‌رگریكردنه له خراپه و زۆرداری. دووه‌م :ح��وك��م��ی زۆری���ن���ه له دیموكراسیدا :له‌م رووه‌شه‌وه پێیانوایه كه ئ�ه‌م ڕێسایه ڕێسایه‌كی ده‌ره‌ك��ی خواسرتاوه و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به ئیسالمه‌وه نییه ،واته له دیدی ئه‌وانه‌وه له ئیسالمدا گوێ به زۆرینه و كه‌مینه نادرێ ،به‌ڵكو گوێ به (حه‌ق) ده‌درێت.
هاوچه‌رخدا ،ده‌ی��ان بابه‌تی سیاسی و ئابووری و سه‌ربازی و كارگێڕی هاوچه‌رخ ده‌خرێنه به‌ر تاوتوێكردن و بیروڕای جۆراو جۆر و جیاوازیان له‌باره‌وه گه‌اڵڵه دهبێت ،ئه‌وسا چی بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ینه بڕیاری كۆتایی؟ ئایا جگه له كاركردن به ڕێسای (زۆرینه) هیچ پێوه‌ر و میكانیزمێكی تر هه‌یه ئه‌و جیاوازییانه به‌الیه‌كدا بخات و هه‌موانیش به بڕیاری كۆتاییه‌وه پابه‌ند بن؟ له ڕاستییدا تا ئێستا جێگره‌وه‌یه‌كی تری وامان نییه ،بۆیه له‌و كاتانه‌دا (زۆرینه) دهبێت به پێوه‌ر و زۆرینه‌ش له‌گه‌اڵ كام ته‌رح و بۆچوون بوو دهبێت به بڕیار و (ملزم) دهبێت. لێره‌دا مه‌سه‌له‌كه ده‌نگدان نییه له‌سه‌ر (پوابت)ه عه‌قیده‌یی و ئه‌خالقی و په‌رستیشییه‌كانی ئیسالم ،هه‌روه‌ها له‌به‌رده‌م بابه‌تێكی زانستی و فیكریدا نین بێ تابوترێت( ...امنا الرتجیح للصواب) جگه له‌مه وه‌نه‌بێ رێسای زۆرینه‌یه گیانی ئیسالم و ته‌نانه‌ت خودی مێژووی موسڵامنانیش نامۆ بێت .بۆ منوونه سه‌یر ده‌ك�هی��ن پێغه‌مبه‌ر (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) له‌گه‌اڵ ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ره و وه‌حی بۆ داده‌به‌زێت ،كه‌چی به‌رامبه‌ر پ��ێ��ش�ه‌وای��ان (ئ�ه‌ب��وب�هك��ر و ع��وم�ه‌ر) ده‌فه‌رموێت( :لو اجتمعا علی مشوره ما خالفتكام) واته :ڕێزی دوو ده‌نگی داوه
دیسان كاركردن بوو به سه‌ره‌تای زۆرینه، واته زۆرینه‌ی ئه‌و شه‌ش كه‌سه ده‌نگیان به‌كێ دابا ده‌بووه خه‌لیفه. س��ێ��ی��ه‌م :ل��ێ��ك��ج��ی��اك��ردن �ه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته‌كان :ئه‌و پره‌نسیپه‌ش به بڕوای ئ��هوان په‌یوه‌ندی به ڕژێمی سیاسی ئیسالمییه‌وه نییه ،ره‌نگدانه‌وه‌ی باری ئایینی و سیاسی خۆرئاوایه ،چونكه له ئیسالمدا ده‌سه‌اڵتی یاسادانان نییه ،ئه‌و مافه ته‌نها مافی خوای گه‌وره خۆیه‌تی. به‌اڵم لێره‌شدا دووباره تێنه‌گه‌یشنت له رسوشتی ئیسالم له پشت ئه‌م جۆره به‌رئه‌نجامگیریه‌وه ئاماده‌یه ،له‌والوه منوونه‌ی ئه‌و ده‌سه‌اڵته ئیسالمییه‌ی له مێژوودا هه‌بووه كراوه به پێوه‌ر و پیرۆز كراوه .له كاتێكدا ئه‌و شێوه رێكخسنت و دام‌و ده‌زگایه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمی له مێژوودا هه‌بووه به‌شێ نییه له خودی ئیسالم ،به‌ڵكو ئه‌زموونێكی مێژوویی موسڵامنانه و به‌شێكه له مێژووی سیاسی ئه‌وان ،هه‌رگیز توانای ئه‌وه‌ی نییه بكرێت به پێوه‌ر بۆ حوكمدان به‌سه‌ر بۆچوون و پرۆژە ئییسالمییه هاوچه‌رخه‌كاندا. له ڕاستییدا (واقیع) سه‌ملاندوویه‌تی كه لێكجیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته‌كان ده‌وری زۆری هه‌یه له‌وه‌ی كه ده‌سه‌اڵت هه‌موو له ده‌ستی كه‌سێكدا كۆنه‌بێته‌وه، ب �ه‌وه‌ش سه‌رنه‌كێشێ بۆ (استبداد) و
تریش روویدا. ه �ه‌رچ��ی پ �هی��وه‌ن��دی ب �ه بوونی ده‌س �ه‌اڵت��ی یاسادانانیشه‌وه هه‌یه، ئه‌وه راست نییه بوترێت له ئیسالمدا ده‌سه‌اڵتی یاسادانامنان نییه ،چونكه ئه‌گه‌ر به‌و جۆره بیرمان ك��رده‌وه ئه‌و كاته ده‌بێ بڕواشامن به‌وه نه‌بێت كه ئیسالم هه‌موو (پوابت)ه و (متغیرات) ی تێدا نییه( ،اجتهاد)یش میكانیزمێكی هه‌ڵێنجانی ئه‌حكامی فیقهی نییه، ه�ه‌ر له س �ه‌ره‌ت��اوه وه‌اڵم��ی سه‌رجه‌م پرسیاره‌كانی داوه‌ت���ه‌وه ،كه ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كی مه‌نهه‌جی یه‌كجار ترسناكه، چونكه هه‌میشه (ده‌قه‌كان) سنووردار و پرسیار و پێداویستی و گیروگرفته‌كانیش له تازه‌بوونه‌وه‌یه‌كی ب �ه‌رده‌وام��دان و داوای وه‌اڵم و چ��اره‌س �ه‌ری پێویست ده‌ك���ه‌ن ،ئه‌مه‌ش له‌ڕێی ئیجتیهادی نوێوه نه‌بێت نایه‌ته‌دی .هه‌ر بۆیه ته‌نها جیاوازییه‌ك له نێوان په‌رله‌مانی واڵتێك كه ده‌ستووره‌كه‌ی به‌ها ئیسالمییه‌كانی كردبێت به مه‌رجه‌عی گشتی یاسادانان، له‌گه‌اڵ واڵتێكی تردا ئه‌وه‌یه كه یه‌كه‌میان یاسایه‌ك ده‌رناكات پێچه‌وانه‌ی رۆحی ئیسالم و بنه‌ما گشتییه‌كانی و ئامانجه بااڵكانی بێت .له مێژووی ئیسالمیشدا ده‌سه‌اڵتی یاسادانان گه‌رچی له شێوه‌ی دامه‌زراوه‌یه‌كی په‌رله‌مانی رێكخراودا
هەڵەیە ئەگەر سەرجەم بەها ڕەوشتییەکان ،لە مەسەلەى سێکس و خواردنەوە و قومار و هەندێک شتى ترى لەم جۆرەدا کورت بکەینەوە له‌به‌رئه‌وه نابێت بڕیار بڕیاری زۆرینه بێت ،به‌ڵكو كه (حه‌ق)ی پێیه ده‌بێ بڕبار بڕیاری ئه‌و بێت ،گه‌رچی كه‌مینه‌ش بێت ،به‌ڵكو ته‌نها كه‌سێكیش بێت .به‌اڵم له ڕاستییدا ئه‌م بیركردنه‌وه نه‌ناسینێكی گ��ه‌وره‌ی واقیعی بواری سیاسی ژیانی هاوچه‌رخی كۆمه‌ڵگاكانی ل �ه پ��ش��ت �ه‌وه‌ی �ه ،دی���اره ل��ه‌و منوونه ده‌سه‌اڵته‌ی خاوه‌نی ئه‌م رایه ته‌رحی ده‌ك��ات ،میر یاخود سوڵتانێ له‌سه‌ر عه‌رشی فه‌رمانڕەوایی دانیشتووه و هه‌موو شتێ له خۆیدا كۆتایی پێدێت، نه ئه‌نجومه‌نی ش��واری ئیسالمی ،نه په‌رله‌مان بوونیان هه‌یه ،نه (ش��وورا) ش بۆ سوڵتان و میری خ��اوه‌ن شكۆ پایه‌ندكه‌ر (ملزم)ه فه‌رمانڕەوایی. ئه‌گه‌رنا كاتێ له په‌رله‌مانه‌كاندا، یاخود له ئۆرگانه‌كانی تری فه‌رمانڕەوایی
به‌سه‌ر ده‌نگێكدا له شتێكدا كه وه‌حی تیایدا نه‌هاتبێته خواره‌وه ،گه‌رچی ئه‌و ده‌نگه ده‌نگی پێغه‌مبه‌ریش بێت ، هه‌روه‌ها له چوونه ده‌ره‌وه بۆ جه‌نگی (ئوحود)یش پێغه‌مبه‌ر (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) له‌گه‌اڵ ئه‌وه‌ی خۆی له‌گه‌اڵ چوونه ده‌ره‌وه‌دا نه‌بوو بۆ ده‌ره‌وه‌ی شار ،به‌اڵم چونكه ڕای زۆرینه‌ی هاوه‌اڵن به‌تایبه‌تیش هاوه‌ڵه گه‌نجه‌كانی له‌گه‌اڵ ئه‌وه بوو كه له شار بچنه ده‌ره‌وه و له شاخی (ئوحود) به‌رگری بكه‌ن ،ڕێزی له ڕای زۆرینه گرت و له شار چووه ده‌ره‌وه .ل�ه ب���واری فیقهیشدا (رأی جمهور)مان هه‌یه ،ئه‌و شه‌ش كه‌سه‌ی پێشه‌وا (عومه‌ر)یش وه‌كو ئه‌نجومه‌نی شوورا دیاری كردبوون بۆ هه‌ڵبژاردنی خه‌لیفه‌ی دوای خۆی ،ئه‌و پێوه‌ری بۆ دیاری كردبوون بۆ هه‌ڵسان به ئه‌ركه‌كان،
تاكڕەوی .لێكجیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته‌كان زه‌مانه‌تێكه بۆ ئه‌م ئامانجه ،گه‌رچی به‌و جۆره‌ی ئێستا ده‌بینین له مێژووی ئێمه‌دا ئه‌زموون نه‌كراوه ،به‌اڵم له‌گه‌اڵ ئه‌وه‌شدا وه‌نه‌بێت به ته‌واوی به مێژوو و رۆح��ی ئیسالم نامۆ بێت ،چونكه ده‌سه‌اڵتی دادوه‌ری (السلگه القچائیه) له مێژووی ئیسالمیدا یاخود له ئه‌ڵقه گه‌شه‌كانی ئه‌و مێژووه تا ڕاده‌یه‌كی زۆر له ده‌سه‌اڵتی ڕاپه‌ڕاندن جیا بووه ،جگه له یاسا ئیسالمییه‌كه هیچ ده‌سه‌اڵتێكی ت��ری ب �ه‌س �ه‌ره‌وه ن�ه‌ب��ووه ،ئه‌گه‌ر ئه‌و سه‌ره‌خۆییه‌ی نه‌بوایه نه‌یده‌توانی (خه‌لیفه)ی موسڵامنان بێنی و له‌به‌رده‌م خ��ۆی��دا ل�ه ب�هرام��ب�ه‌ر هاوواڵتییه‌كی ئاساییدا ڕایبگرێ و یاسای به‌سه‌ردا جێبه‌جێ بكات ،ه �ه‌روه‌ك بۆ خه‌لیفه (عه‌لی كوڕی ئه‌بی تالیب) و كه‌سانی
بوونی نه‌بووه ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵتی (فقیه) و زان��ا و شه‌رعزانه‌كان ده‌سه‌اڵتێكی یاسادانه‌ری ناحكومی بوون ،له مێژووی ئیسالمدا ئه‌و ده‌سه‌اڵته تا ڕاده‌یه‌كی زۆر نه‌ك هه‌ر سه‌ربه‌خۆ بووه ،به‌ڵكو ه��ه‌ر ل �ه ب��ن��ه‌ڕەت��ه‌وه ل �ه ده‌ره‌وه‌ی ده‌وڵ �ه‌ت �ه‌وه ب��ووه ،به‌شێ ن�ه‌ب��ووه له په‌یكه‌ره سیستمی و ئیداریه‌كه‌ی ئه‌و، ئێستاش ده‌سه‌اڵتی یاسادانان له شێوه‌ی ئه‌نجومه‌نی شوورا و په‌رله‌مانی نوێدا (قیاس) ناكرێته سه‌ر (حكم و حاكم) به‌و جۆره‌ی له كتێبه‌كانی (اصول الفقه) دا باسیان كراوه ،چونكه (حكم) یه‌كسان نییه به (سلگه) ،مه‌سه‌له‌كه باسی ئه‌و چوارچێوه گشتییانه‌یه كه باسامن كرد، ئه‌مه جگه ل �ه‌وه‌ی كه دهبێت بزانین ئه‌ركی په‌رله‌مان ته‌نها یاسادانان نییه، به‌ڵكو دوو ئه‌ركی تری زۆر گرنگ هه‌یه،
كه ئه‌وانیش بریتین له چاودێریكردنی ده‌سه‌اڵتی ڕاپه‌ڕاندن واته (حكومه‌ت)، بڕیاردان له‌سه‌ر بودجه‌ی گشتی واڵت. چواره‌م :ماف و ئازادییه گشتییه‌كان: له‌م باره‌شه‌وه ده‌ڵێین :ماف و ئازادییه گشتییه‌كان به‌و جۆره‌ی كه له ڕژێمی دیموكراسی رۆژئاوادا هاتووه ،ده‌مانخاته ناو زۆر یاساغی شه‌رعییه‌وه ،بۆ منوونه له ب��واری ئابووریدا خه‌ڵك به هه‌ر شێوازێكی ناڕەوا و ناشه‌رعی سه‌روه‌ت و سامان كۆبكه‌نه‌وه و خه‌رجی بكه‌ن ئاساییه و كه‌س رێگایان لێ ناگرێت، به‌اڵم له راستییدا گرفتی ئه‌م بۆچوونه له دوو خاڵی بنه‌ڕەتییدایه: یه‌كه‌میان ئه‌وه‌یه كه (به فعلی) ن��ازان��ن م��اف و ئازادییه گشتییه‌كان كوتومت یانی چیی ،دووه‌میشیان هه‌ڵگرانی ئ�ه‌و بیروڕایه ب��ڕوای��ان به سیستمی میراتگری (االم��اره) هه‌یه به مانا مێژووییه‌كه‌ی ،نه‌ك سیستمێكی سیاسی ئیسالمی ك��راوه‌ی هاوچه‌رخ، ده‌ن��ا جگه ل �ه‌وه‌ی كه زۆرب��هی هه‌ره زۆری ئه‌و ماف و ئازادییه گشتییانه به گ��وێ��ره‌ی پره‌نسیپه گشتییه‌كانی خ��ودی ئیسالم داواكارییه‌كی ڕەوا و مافی خواپێداوی خه‌ڵكن ،له دنیای ئیسالمیدا مه‌سه‌له‌كه ته‌واو پێچه‌وانه‌یه، واته هه‌میشه گه‌نده‌ڵی و داڕووخانی ڕەوشتی و الوازبوونی پابه‌ندی به به‌ها ئیسالمییه‌كانه‌وه هاوشان بووه له‌گه‌اڵ (استبداد) و ت��اك��ڕەوی و زۆرداری���دا، هه‌روه‌ها مۆركی ژیان بووه له سایه‌ی ئه‌و ڕژێامنه‌ی به هیچ جۆرێ گوێ به خواسته‌كانی جه‌ماوه‌ر ناده‌ن و به زه‌بر و زه‌ن��گ حوكمیان ك��ردووه ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێ ڕواڵه‌تی ژیانی نائیسالمیش كه له بواری ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی و ره‌وشتیدا ل �ه ه �ه‌ن��دێ ل �ه واڵت��ان��ی ئیسالمیدا ده‌بیرنێت ،له چه‌ندین ده‌وڵ��ه‌ت له ڕێی زۆر و یاساوه سه‌پاندوویه‌تی ،ئه‌م مه‌سه‌له له توركیا ،ئێرانی سه‌رده‌می شا، تونس له سه‌پاندنی جۆری جلوبه‌رگ و هه‌ندی ڕواڵه‌تی تری ژیانی خۆرئاوایی به جوانی ده‌رده‌كه‌وێت. له هه‌ر شوێنێكیش په‌راوێزێكی ئ��ازادی هه‌بووبێت ،ژی��ان و ئه‌خالقی كۆمه‌اڵیه‌تی ب�ه‌ره‌و باشرتبوون چووه، هه‌رێمی كوردستانی عێراقیش له دوای ڕاپه‌ڕینه‌وه منوونه‌یه‌كی نزیك و به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌و ڕاستییه ،هه‌ر بۆیه هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌یه بانگه‌شه‌كردن بۆ دیموكراسی و به‌ره‌اڵیی سێكسی تێكه‌اڵ ب�ه ی�هك��دی بكه‌ین و ب�هی�هك شتیان بزانین ،چونكه به دڵنیاییه‌وه سه‌رئه‌نجام شارستانیه‌ته جیاوازه‌كان بۆ هه‌ندێ له مافه‌كانی تاكه‌كه‌س دیدگای جیاوازییان هه‌یه ،ته‌به‌نییكردنی دیموكراسی له واڵتێكی ئیسالمی دا بانگه‌شه‌كردن نییه بۆ هه‌ندێ رووی قێزه‌ونی مۆدێلی كۆمه‌اڵیه‌تی لیربااڵ و سه‌رمایه‌داری كه له ئازادی سێكسیی و پێكهێنانی خێزان له دوو پیاو ،یاخود له دوو ژن و هه‌ندێ مه‌سه‌له‌ی تردا خۆی ده‌بینێته‌وه. له‌الیه‌كی تره‌وه به خودی پێوه‌ره ئیسالمییه‌كان هه‌ڵه‌یه گه‌ر سه‌رجه‌می به‌ها ره‌وشتییه‌كان له مه‌له‌سه‌ی سێكس و خواردنه‌وه و قومار و هه‌ندی شتی ت��ری ل �ه‌م ج���ۆره‌دا ك��ورت بكه‌ینه‌وه، چونكه وه‌نه‌بێ كۆمه‌ڵگاكانی ئێمه‌ش له سایه‌ی نه‌بوونی ماف و ئازادییه گشتییه‌كاندا له داڕووخانی ئه‌خالقی پارێزراو بن ،مه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگاكانی ئێمه چه‌ندین دی��ارده‌ی وه‌كو نه‌فسنزمیی، خۆفرۆشیی ،خۆپه‌رستیی ،دووڕووی��ی، ترسنۆكیی و درۆكردنیان تێدا نییه؟ ئه‌ی ده‌بی له‌م حاڵه‌ته‌دا ئه‌م دواكه‌وتوویه ئه‌خالقییه به‌چی لێكبده‌ینه‌وه؟!
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.11 First Year, Nov 27, 2012
حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ره‌سوڵ
سه‌عاتی سفر!
ل ه دوای سه‌رده‌می خیالفه‌تی ئیاممی عه‌لییه‌وه ،عێراق گرژی و ئاڵۆزی تێكه‌وتوو ه و وه‌كو كۆمه‌ڵگایه‌كی پڕ ل ه قه‌یران و ئیشكالیه‌ت خۆی مانیفێست كردووه ،وای نیشانداوه ك ه تاكی عێراقی تاكێكی سیخناخ ل ه گر ێ و گرێكوێره‌یه ،چونك ه كۆمه‌ڵگایه‌كی هه‌مه‌چه‌شن و فره‌نه‌ته‌و ه و ئیتنیی ه و زه‌مینه‌ی پێكه‌وه‌ژیانیش تیایدا نه‌خه‌مڵیوه ،گوتار ه ئاینییه سه‌رده‌سته‌كانیش نه‌یانتوانیو ه فه‌رهه‌نگی لێبورده‌یی و به‌خشنده‌یی و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییان ه له‌ناو ناخی تاك و خێزانی كۆمه‌ڵگای عێراقیدا ،ب ه زه‌بری سه‌روه‌ریی یاسایه‌كی مه‌ده‌نییان ه ف هراهه‌م بكه‌ن .ب ه پێچه‌وانه‌وه ،یاساكه‌ی حامورابی یاسایه‌كی سیخناخ له توندوتیژی و هه‌ڕە‌شه‌ئامێز ه له‌هه‌مبه‌ر به‌مه‌ده‌نیكردنی یاسای دارستانه‌كاندا ،كه سه‌دان سه‌ده‌ی ه پیاد ه ده‌كرێت و هه‌بوونی ئه‌و یاسا توندوتیژە‌ی ه ك ه عه‌قڵیه‌ت و هزری ئیداره‌پێدان و حوكمڕانی بۆ سه‌ركرده‌كانی ئه‌م عێراق ه ده‌سته‌به‌ر كردووه. بۆی ه ژیان قورس و تاقه‌ت پڕووكێن دهبێت ل ه كۆمه‌ڵگایه‌كی وه‌كو ئه‌م كۆمه‌ڵگا داخراو و چه‌قبه‌ستوو ه په‌ڕگیره‌دا ،ك ه یاسایه‌كی مه‌ده‌نی نایبات به‌ڕێو ه و كه‌سانی دیموكراسیخواز و ئاشتیخوازی مه‌ده‌نی حوكمی ناكه‌ن ،وه‌كو چۆن عه‌لی وه‌ردی كۆمه‌ڵناسی گه‌وره‌ی عێراقی چه‌ندینجار ئاماژەی پێداوه. هه‌ربۆیه‌ش ده‌بوای ه ئێمه‌ی كورد دوای مێژوویه‌كی دوورودرێژ ل ه كوشتار و ئه‌نفال و گۆڕی به‌كۆمه‌ڵی ده‌ست حوكم ه یه‌ك ل ه دوا یه‌كه‌كانی عێراق ،پاش راپه‌ڕین ه مه‌زنه‌كه‌ی خه‌ڵكی كوردستان و پاش رزگاركردنی عێراق له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكییه‌كانه‌وه ،ده‌بوایه سه‌ربه‌خۆیی ئه‌م پارچه‌یه‌مان رابگه‌یا‌ندای ه و ئه‌مێستاك ه وه‌كو باشووری سودان و ئه‌لبانیا و چیای ره‌ش (مۆنتینیگرۆ) و ته‌یموری رۆژە‌اڵت ،نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كانیش به‌ده‌وڵه‌تبوونی ئه‌م به‌شه‌ی كوردستانی راده‌گه‌یاند ،چونك ه هه‌ر ئه‌وه‌ش داخوازیی هه‌موو خه‌ڵك بوو. ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆش رووده‌دات و ئاگر و به‌نزین چوونه‌ته‌و ه ب هرامبه‌ر به‌یه‌ك ل ه نزیك دووزخورماتوودا ،به‌رهه‌می ئه‌و سیاسه‌ت ه ته‌وافوقیی ه پڕ ل ه ئیشكالیه‌ته‌ی ه ك ه به‌رپرسانی كورد پیاده‌ی ده‌كه‌ن ،چوون خه‌می كورسی و پار ه و بودجه‌یان ب ه شه‌ڕ ە ده‌نووك و به ده‌ستوورێكی چه‌واش ه بۆ مه‌یسه‌ر كردین ،له‌جیاتی خه‌می راسته‌قین ه بۆ گ هڕانه‌وه‌ی خاك و شار و گونده‌كانی كوردستان. ئه‌مڕۆش چاره‌سه‌ر ئه‌و ه نیی ه ك ه پێشمه‌رگه‌ی ماندوونه‌ناس و عه‌تاد و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی بنێرین بۆ ناوچ ه دابڕێرناوه‌كان و ب هرامبه‌ر ب ه عه‌قڵییه‌تی ش هڕانگێزیی مالیكی و شیع ه چه‌قبه‌ستووه‌كان (نه‌ك هه‌موویان!) بجه‌نگین ،دهبێت دیالۆگ و دیالۆگ، نه‌رمینواندن تا ئه‌و چركه‌سات ه به‌كار بهێرنێت ك ه ئیدی رێگایه‌كی بنبه‌ستامن دێت ه پێش و دهبێت ئێم ه له‌و حكومه‌ت ه تاكڕە‌وه‌ی به‌غدا بكشێینه‌و ه و بگه‌ڕێینه‌و ه بۆ الی خه‌ڵك و داوای جیابوونه‌و ه بكه‌ین .ئه‌وه‌تا زه‌مینه‌ش خۆش ه بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ هه‌ردوو به‌شی خۆراوا و باكووری كوردستاندا بكه‌وین ه خه‌بات و یه‌ك بگرین. ئه‌وه‌ش بزانن ك ه هه‌رگیز عه‌ره‌بی سه‌ر كورسیی حوكمڕانیی ئه‌م عێراق ه نابن ه برای كورد ،ئه‌مه‌ی ه سه‌عاتی سفر و دهبێت واز ل ه به‌غدا بێنین .دهبێت ئه‌و رێگا دوورودرێژە‌ی له‌به‌رمان ه بۆ به‌ده‌وڵه‌تبوومنان ،زۆر كورت بكرێته‌و ه و له‌گه‌ڵ به‌هاری عه‌ره‌بیدا ،ده‌وڵه‌تی كوردی مانیفێست بكه‌ین.
Reklam
لە
ڕیکالم بکەن
ئاگاداری سه‌رجه‌م كۆمپانیا بازرگانی و داموده‌زگا و فرۆشگاكان ده‌كه‌ین ك ه رۆژنامه‌ی (به‌یان) ئاماده‌ی ڕیكالمكردن ه به جوانرتین دیزاین و شێوه بۆ به‌رهه‌م و كااڵكانتان ،ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت كه بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی نرخی ریكالمكردن ،به رێژەیهكی به‌رچاو داده‌شكێنێت. بۆ زانیاریی زیاتر ده‌رباره‌ی نرخه‌كان ،په‌یوه‌ندی بكه‌ن به‌م ژماره موبایالنەوە (.)07702455504( )07701577050