که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 39شەممە /5 41شەممە 40 /٣شەممە /4 31شەممە /5 31شەممە هه‌ولێر /٣شەممە /4 40شەممە /5 40شەممە 39سلێمانی /٣شەممە /4 36شەممە /5 36شەممە 35دهۆک 28که‌رکوک 19 22 25 13 13 14 18 16 18 16 20 20
بایی ( )750دینارە
کورد دوژمنى زۆرە دکتۆر عەدنان دلێمى ل .گفتوگۆ بۆ (بەیان)
Tuesday, No, 04 First Year, Oct 2, 2012
لە ڕێکەوتنى ستراتیژییەوە بۆ ناکۆکیی ستراتیژیى ل .بیروڕا
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشەممە ،2012/10/2ساڵی یەکەم
فیراس غه‌زبان هه‌اڵتنی زیندانیان، هاوپه‌یمانیه‌تی گه‌نده‌ڵی و تیرۆر
4 وەرزش بواسیش گەڕایەوە ڕیزى گەورەکان
گۆڕان و پارتی له هه‌ولێر كۆده‌بنه‌وه
ئۆپۆزسیۆن متمانەى ب ه كۆبوونه‌وه‌ی پێنج قۆڵی نییه
به‌یان .تایبه‌ت به پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست (ب��هی��ان) ك��ه‌وت��وون ،سوننه‌كانی عێراق به پشتیوانیی چه‌ند واڵتێكی هه‌رێمیی له هه‌وڵی خۆڕێكخستنه‌وه و دروس��ت��ك��ردن��ی ئه‌نجومه‌نێكی سه‌رتاسه‌ریی سوننه‌ن ل ه عێراقدا ،كه ل ه هه‌ر حزب و ڕێكخراوێك گه‌وره‌تر بێت ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش به‌نیازن له چه‌ند مانگی داهاتوودا كۆنگره‌یه‌ك له هه‌رێمی كوردستان ببه‌سنت و پێشرتیش له توركیا كۆبوونه‌وه‌یه‌كی راوێژكارییان سازكردووه. ع �ه‌دن��ان دلێمی ،كه‌سایه‌تی سوننه‌ی عێراق ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند «ئ�ه‌و كۆنگره‌یه كه‌سایه‌تی كوردی تێدایه كه سه‌ر به الیه‌نی سیاسیین و گرنگن له هه‌رێمی كوردستان».
8 کۆمەاڵیەتى چارەسەر بۆ کەمکردنەوەى کێشەکانى دەسگیراندارى
بڕوانه الپهڕەی عێراق.
11
حكومه‌تی هه‌رێم خوێندنی ئایینی په‌راوێز ده‌خات
کۆبوونەوەى پێنج قۆڵى ئۆپۆزیسیۆن و دەسەاڵت لە پەرلەماىن کوردستان .فۆتۆگراف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
خه‌ڵكانی دیك ه ده‌خرێن ه شوێنی دامه‌زراوه نوێكان سه‌ید نامی ئه‌وانه‌ی ناویان هاتووه‌ته‌و ه بۆ دام �ه‌زران��دن ئه‌گه‌ر ل ه ماوه‌ی 10رۆژدا په‌یوه‌ندیی نه‌كه‌ن به شوێنه‌كانیانه‌وه ،خه‌ڵكی دیكه ده‌خرێت ه شوێنه‌كانیان. ج���ه‌ب���ار ح��ه‌م�� ه ئ �ه‌ح��م �ه‌د، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی پ��ه‌روه‌رده‌ی سلێامنی ،ل ه لێدوانێكدا بۆ (به‌یان) وت���ی «ئ���ه‌و ك��ه‌س��ان��هی ن��اوی��ان هاتووه‌ته‌و ه بۆ دامه‌زراندن ،پێویسته ل ه ماوه‌ی د ه رۆژدا په‌یوه‌ندیی بكه‌ن ب ه شوێنه‌كانیانه‌وه ،ب ه پێچه‌وانه‌وه ناوه‌كانیان ده‌سڕێته‌و ه و له‌جێی ئه‌وان كه‌سانی دیك ه داده‌مه‌زرێن».
سوننه‌كانی عێراق ل ه كوردستان خۆیان ڕێكده‌خه‌نه‌وه
له ئێستادا هه‌وڵێك له ئارادای ه بۆ ئه‌وه‌ی كۆبوونه‌وه‌ی پێنج قوڵی له نێوان (یه‌كێتی ،پارتی ،گۆڕان، كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو)دا ئه‌نجام بدرێت ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته و له چه‌ند رۆژی راب��ردوودا ئه‌رسه‌الن ب��ای��ز س���ه‌ردان���ی ه��ه‌ری��ه‌ك له كۆمه‌ڵی ئیسالمی و یه‌كگرتووی ئیسالمی ك��رد ،بڕیاریشه ئه‌مڕۆ 10/2بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و پارتی دیموكرات له هه‌ولێر كۆببنه‌وه. دك��ت��ۆر ئ��ه‌رس��ه‌الن ب��ای��ز له دی����داری ك��ۆم�ه‌ڵ��ی ئیسالمییدا رای��گ��هی��ان��دب��وو ئ����ه‌وان وه‌ك
په‌رله‌مانی كوردستان ئاماده‌ییان هه‌ی ه بۆ له‌خۆگرتنی كۆبوونه‌وه‌یه‌ك له نێوان الیه‌نه سیاسییه‌كاندا ،به مه‌به‌ستی گه‌یشتنه رێكه‌وتنێك ل�ه‌س�ه‌ر ئه‌و باسانه‌ی جێی ناكۆكین. الی خ��ۆی��ه‌وه ن���ازم ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ل��ه‌ب��اره‌ی س �ه‌ردان �ه‌ك �هی س�ه‌رۆك��ی په‌رله‌مانه‌وه به (به‌یان) ی راگه‌یاند «پێشنیازی ئ �ه‌وه‌ی كرد پێنج الیه‌نه‌كه كۆببنه‌وه سه‌باره‌ت ب��ه‌و پ���رۆژە‌ی��اس��ای��ان�هی ره‌ه �ه‌ن��دی نیشتیامنییان ه�هی�ه ،ل�ه ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان ته‌وافوقی الیه‌نه‌كانی له‌سه‌ر بكرێت و دواتر بهێرنێنه‌وه په‌رله‌مان، ئێمه‌ش پێامن راگه‌یاندوون وه‌ك كۆمه‌ڵ
و پاشان هه‌رسێ الیه‌نی ئۆپۆزسیۆن قسه‌ی له‌سـه‌ر ده‌كه‌ین و وه‌اڵمتان ده‌ده‌ینه‌وه». م��ح �ه‌م �ه‌د ت��ۆف��ی��ق ره‌ح��ی��م له ب���زووت���ن���ه‌وه‌ی گ����ۆڕان ،ل��ه ب���اره‌ی كۆبوونه‌وه‌كه‌ی پارتی و گ��ۆڕان�ه‌وه هه‌واڵه‌كه‌ی بۆ (ب �هی��ان) پشتڕاست كرده‌وه و وتیشی «ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه له‌باره‌ی گفتوگۆكردنه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ده‌ستوور» ،له باره‌ی ئه‌و زانیارییانه‌شی كه ده‌وت��رێ��ت پارتی مه‌ترسی هه‌یه له‌سه‌ر گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور ،ناوبراو وتی «ئه‌وه سبه‌ینێ ( )10/2ده‌زانرێت». ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كگرتووی ئیسالمیی كوردستان ،ئاماژە‌ی به‌وه دا «ئه‌مینداری
گشتی له ماوه‌ی رابردوودا داوای ئه‌وه‌ی كرد له‌سه‌ر ئاستی كه‌سی یه‌كه‌می پێنج حزبه‌كه‌ی كوردستان ك��ۆب��وون��ه‌وه ئ�ه‌ن��ج��ام ب��درێ��ت، ل�ه‌ب�ه‌ر چه‌ند ه��ۆك��ارێ��ك ،ب�ه‌اڵم نه‌ك گه‌ڕانه‌وه بۆ كۆبووه‌نه‌وی پێنج قۆڵی ،كه ئێمه بڕوامان پێی نییــه». (به‌یان) هه‌وڵی دا لێدوانی الی���ه‌ن���ی پ���ارت���ی دی��م��وك �رات��ی ك��وردس��ت��ان��ی��ش وه‌رب��گ��رێ��ت، ل��ه‌وب��اره‌ی��ه‌وه پشتیوان س��ادق بێئاگایی خ��ۆی ل �ه بابه‌ته‌كه ده‌رب��ڕی و هه‌وڵه‌كانی دیكه‌ش بۆ ده‌ستخستنی به‌رپرسانی پارتی ئه‌نجامیان نه‌بوو.
كامێرایه‌كی چاودێری له ژووری خۆگۆڕینی ئافره‌تاندا ده‌ستی به‌سه‌ردا دە‌گیرێت به‌یان .سلێامنی كامێرایه‌كی چاودێریى له ژووری خۆگۆڕینی ژن��ان��دا ل�ه فرۆشگایه‌كی جلوبه‌رگ له ناو شوقه‌كانی (كوردسیتی) ل�ه الی��ه‌ن لیژنه‌كانی قائیمقامیه‌تی سلێامنییه‌وه ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت، خاوه‌نی فرۆشگاكه‌ش له الیه‌ن هێزه‌كانی
ئاسایشه‌وه ده‌ستگیر ده‌كرێت ،به‌پێی یاسای سزادانی عێراقییش ئه‌و جۆره ك��اران �ه ت��اوان��ی ئ��اب��ڕووب �ه‌رن و سزای زیندانیكردنی بۆ دانراوه. سه‌ردار ساڵح ،ئه‌ندامی هه‌میشه‌یی لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قائیمقامیه‌تی سلێامنی ،ه �ه‌واڵ �ه‌ك �هی ب��ۆ (ب�هی��ان) پشتڕاست ك��رده‌وه و رایگه‌یاند رۆژی
دووشه‌ممه 10/1له الیه‌ن لیژنه‌كانه‌و ه ده‌ست به سه‌ر ئه‌و كامێرایه و چه‌ندین سه‌رپێچی دیكه له‌و فرۆشگایه‌دا گیراوه. سه‌ردار روونیشی كرده‌وه تا ئێستا یه‌كالنه‌بووه‌ته‌وه كه ئه‌و كامێرایه به مه‌به‌ستی وێنه‌گرتنی خامنان به‌كار هاتووه یان نا .به‌پێی زانیارییه‌كانی (ب��هی��ان) ئ��ه‌و ك��ام��ێ�رای�ه ل �ه ج��ۆری
وایه‌رلێسه و به ئاسانی ده‌توانرێت ئ��اڵ��وگ��ۆڕ ب��ه ش��وێ��ن �ه‌ك �هی بكرێت، دواب���ه‌دوای ئاشكراكردنی كامێراكه‌ش خاوه‌نی فرۆشگاكه له الیه‌ن هێزه‌كانی ئاسایشه‌وه ده‌ستگیر كراوه ،به‌اڵم ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌كان بێئاگایی خۆی له ده‌ستگیركردنی خ��اوه‌ن��ی فرۆشگاكه نیشان دا.
به‌یان .سلێامنی دواب����ه‌دوای ئ �ه‌و ن��اڕە‌زای��ی�هی له الی��ه‌ن ده‌رچ��ووان��ی خوێندنگه ئیسالمییه‌كانەوە دروست بووه له‌سه‌ر دانه‌مه‌زراندن و پشتگوێخستنیان، ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی پ����ه‌روه‌رده و خوێندنی بااڵی په‌رله‌مان رایگه‌یاند، ئ�ه‌و پشتگوێخستنه به ئه‌نقه‌سته و مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندییش ده‌ڵێت «واده‌زان������م الوازی����ی و هزاره‌ت����ی ئه‌وقافه له وه‌زی��ره‌وه تا بچووكرتین ب��ه‌رپ��رس» ،ه��اوك��ات ئ��ام��اژە ب�ه‌وه ده‌ك��ات كه دام �ه‌زراوان��ی وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف كه‌سانی نزیكی به‌رپرسانی و هزاره‌ته‌كه‌ن. بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و راپۆرت
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
رۆژی یه‌كشه‌مم ه 2012/9/30پارتی دادوگه‌شه‌پێدانی توركیا به به‌شداری هه‌ردوو پارتی ده‌سه‌اڵتداری هه‌رێم (یه‌كێتی و پارتی) و یه‌كگرتووی ئیسالمی، چواره‌مین كۆنگره‌ی خۆی ل ه ئه‌نقه‌ره‌ی پایته‌خت گرێدا، هیچ كام له ئه‌ندامانی بااڵ و كه‌سی یه‌كه‌می بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و كۆمه‌ڵی ئیسالمييش له الیه‌ن دادوگه‌شه‌و ه بانگهێشت نه‌كران. رێبوار ئه‌حمه‌د
گۆڕان و كۆمه‌ڵ بانگهێشتی كۆنگره‌كه‌ی دادوگه‌شه‌پێدانی توركیا نه‌كران محه‌مه‌د حه‌كیم ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی به (به‌یان)ی راگه‌یاند ئه‌وان هیچ بانگهێشتنامه‌یه‌كی فه‌رمییان له دادوگه‌شه‌پێدانی توركیاوه پێنه‌گه‌شتووه ،هه‌ر بۆیه به‌شدار نه‌بوون، ئه‌و ئه‌ندامه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵ ئاماژە‌ی به‌وه كرد كه په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ دادوگه‌شه‌پێدان ئاساییه و چه‌ند جارێك دانیشنت و ســـه‌ردان له نێوانیاندا هه‌بووه. محه‌مه‌د تۆفیق ره‌حیم ،به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان به (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «ئێمه بانگێشت نه‌كراوین ،ئه‌گه‌ر بانگێشتیش بكراینایه ،نه‌ده‌چووین ،چونكه به‌شداریی كۆنگره‌ی هیچ حزبێك ناكه‌ین ،ته‌نانه‌ت ناوخۆش بێت».
چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار ب ه (به‌یان)یان راگه‌یاند كۆمه‌ڵ له رێگه‌ی چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كه‌وه گله‌ییان له به‌رپرسانی دادوگه‌شه ك��ردووه له سه‌ر بانگهێشتنه‌كردنیان ب��ۆ كۆنگره‌كه، ئه‌وانیش هۆكاره‌كه‌یان بۆ له‌بیرچوون گ �ه‌ڕان��دووه‌ت �ه‌وه ،ل �ه‌وب��اره‌وه محه‌مه‌د حه‌كیم وتی «به‌ڵێ پێیان وتین هۆكاره‌كه له‌بیرچوون بووه». پارتی دادوگه‌شه‌پێدانی توركیا، پارتێكی ئیسالمیی ده‌س���ه‌اڵت���داری توركیایه ،له كۆنگره‌كه‌یدا هه‌ریه‌كه له مه‌سعود ب��ارزان��ی ،سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و دكتۆر به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح ،جێگری سكرتێری یه‌كێتی نیشتیامنی و محه‌مه‌د فه‌ره‌ج ،ئه‌مینداری گشتیی یه‌كگرتووی ئیسالمی كوردستاىن
له هه‌رێمی كوردستانه‌وه بانگهێشت كرد. چ��اودێ��ران��ی س��ی��اس��ی��ی ه �ه‌رێ��م بانگهێشتنه‌كردنی عه‌لی باپیر ،ئه‌میری كۆمه‌ڵ بۆ چه‌ند هۆكارێك ده‌گێڕنه‌وه، ل�ه‌وان�ه چه‌كداربوونی ئ �ه‌و حزبه له رابردوودا و په‌یوه‌ندیی به‌هێزی كۆمه‌ڵ له‌گه‌ڵ ئێران ،كه له ئێستادا به هۆی ئاڵۆزییه‌كانی سووریاوه جۆرێك له ناكۆكی له نێوان نه‌نقه‌ره و تاراندا دروستبووه. عه‌لی باپیر وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كی ئیسالمیی دیاری هه‌رێمی كوردستان و ئه‌میری كۆمه‌ڵ ،به‌هۆی له‌یه‌كچوونی ئایدۆلۆژیای حزبه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ دادوگه‌شه‌ی توركیا و ئ��ه‌و پشتگیریكردنه‌ی له راگه‌یاندنه‌كانی ئه‌و حزبه‌وه بۆ دادوگه‌شه هه‌یه‌تی ،چ��اوه‌ڕوان ده‌ك�را بانگهێشتی كۆنگره‌كه بكرێت ،ب��ه‌اڵم پێده‌چێت
هۆكاری سه‌ره‌كی بانگهێشتنه‌كردنه‌ك ه په‌یوه‌ندیی به به‌شداریكردنی عه‌لی باپیر به جلوبه‌رگی كوردییه‌وه له چه‌ند كۆنگره و كۆنفرانسێك بێت ،كه له شاره كوردییه‌كانی توركیا به‌سرتان ،له‌سه‌ر كێشه‌ی كورد ،عه‌لی باپیر به جلوبه‌رگی كوردییه‌وه له وتارێكیدا رایگه‌یاندبوو گه‌لی كورد مافی ره‌وای خۆیه‌تی‌ده‌وڵه‌تی هه‌بێت ،ئه‌وه‌ش له الیه‌ن زۆرێك له حزبه عه‌ملانییه كوردییه‌كانی توركیاوه پێشوازی لێكرا .ئه‌ندامه‌كه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیی ئه‌و حزبه‌ش به دووری زان��ی له سه‌ر په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ ئێران بانگهێشت نه‌كرابن و ئاماژە‌ی به‌وه‌دا رێی تێده‌چێت ب �ه ه��ۆی هه‌ڵوێسته‌كانی ئه‌میری حزبه‌كه‌یانه‌وه بانگهێشت نه‌كرابن. پارته سیاسییه‌كانی توركیا زۆر به
وریاییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ وشه‌ی كورد و هه‌ڵوێسته‌كانیان به‌رانبه‌ر به بوونی كیانێكی كوردی ده‌كه‌ن ،كه عه‌ملانییه‌كان و ئیسالمییه‌كانی ئ���ه‌و واڵت���ه ل�ه‌م هه‌ڵوێسته‌دا كۆكن. ه��ه‌ر ل��ه‌و ب����اره‌وه ل �ه ك��ات��ی به خێرهاتنی سه‌ركرده‌كاندا ئه‌ردۆغان ناوی كوردستانی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێمدا به‌كارنه‌هێنا ،ته‌نها وتی «سه‌رۆكی هه‌رێم له عێراق» كه ئه‌مه‌ش ئاماژە‌یه‌كه بۆ مامه‌ڵه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ كیانێكی كوردی له ناوچه‌كه. ك��ۆن��گ��ره‌ی چ���واره‌م���ی پ��ارت��ی دادوگه‌شه‌پێدان له‌ژێر ناونیشانی (ساڵی 2023ئامانجی میلله‌ته مه‌زنه‌كه‌مان و هێزه مه‌زنه‌كه‌یه‌تی) ل�ه یاریگای ئه‌نقه‌ره ئه‌رێنا سازكرا ،ئه‌م ناونیشانه‌یان
ب�ه‌و مانایه ه�ه‌ڵ��ب��ژاردووه كه 11ساڵ له‌مه‌وبه‌ر و له 3ی ترشینی دووه‌م��ی 2002دا كاتێك ده‌سه‌اڵتی واڵتیان گرته ده‌ست ،ڕیژە‌ی هه‌ڵئاوسانی دارای��ی له توركیادا گه‌شتبوویه ،%65به‌اڵم له ساڵی 2010دا ڕێژە‌كه بۆ %4.9كه‌م بووه‌وه و توركیا به‌نیازه له 11ساڵی داهاتوودا، واته تا ساڵی 2023ڕێژەی هه‌ڵئاوسانی دارایی بكات به %0و تا ساڵی 2023بڕی هه‌نارده‌ی بۆ واڵتانی جیهان بكات به 500ملیار دۆالر. ئه‌مه له كاتێكدایه حكومه‌ته‌كه‌ی ئه‌ردۆغان تا ئێستا نه‌یتوانیوه كێشه‌ی كورده‌كانی باكووری كوردستان چاره‌سه‌ر بكات ،ئه‌مه‌ش هۆكارێكی سه‌ره‌كییه كه رێگرییه بۆ به‌ئه‌ندامبوونی ئه‌و واڵته له یه‌كێتی ئه‌وروپا.
په‌رله‌مانتاران برایه‌تی ده‌كه‌ن یان تازه ل ه وه‌زعه‌ك ه تێگه‌یشتوون «تێنه‌گه‌یشتنی لیستی زۆرینه بۆ قسه‌كانی ئۆپۆزسیۆن هۆكاری به‌ریه‌ككه‌وتنه‌كان بووه»
سه‌ید نامی به وت�هی په‌رله‌مانتاران به‌هۆی لێكنزیكبوونه‌وه‌ی حزبه‌كانه‌وه له ئێستادا ك�ه‌ش و هه‌وایه‌كی برایانه ل�ه ن��او په‌رله‌ماندا دروس���ت ب��ووه، ئه‌ندامێكی لیستی كوردستانیش پێیوایه ل �ه س��ه‌ره‌ت��ای ئ��ه‌م خوله‌ی په‌رله‌ماندا لیستی زۆرینه تێگه‌یشتنی ن �ه‌ب��وو ب��ۆ ه�ه‌ڵ��چ��وون و قسه‌كانی ئۆپۆزسیۆن ،ئه‌مه وایكردبوو زۆر جار به‌ریه‌ك كه‌وتن له نێوان ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆندا دروست ببێت. عه‌بدوڵاڵی مه‌النوری ،په‌رله‌مانتاری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌و باره‌یه‌وه رای وای �ه‌و ده‌ڵێت «سه‌ره‌تایه‌ك هه‌ست پێده‌كرێت ،ئه‌م هه‌ست پێكردنه‌ش بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه په‌رله‌مانتاران ل��ه‌وه تێگه‌یشتوون كه ئ��ه‌وه چوار ساڵ ت�ه‌واو بوو ،ئه‌م خولی سێهه‌می په‌رله‌مانه ب��ه‌ره‌و كۆتایی ده‌چێت، له‌كاتێكدا نه‌توانراوه پێكه‌وه كارێكی جدی بكرێت كه خزمه‌ت به خه‌ڵك ب��ك��ات ،به‌شێكی زۆری كێشه‌كانی ئ �ه‌م هه‌رێمه ه �ه‌ر به ه �ه‌ڵ��وارساوی ماوه‌ته‌وه ،واته له‌وانه‌یه په‌رله‌مانتاران دركیان ب �ه‌وه كردبێت كه پێویسته چاره‌سه‌رێك بۆ ئه‌م كێشانه بدۆزنه‌وه». دەشڵێت «خاڵێكی تریش ئه‌وه‌یه
ره‌نگه له نێوان حزبه‌كاندا جۆرێك ل ه نزیكبوونه‌وه هه‌بووبێت ،بێگومان ك��اری��گ�ه‌ری��ی ه�هی�ه ل �ه‌س �ه‌ر ئ��ه‌دای په‌رله‌مان و لێكنزیكبوونه‌وه». په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان راشیوابوو كه فشاری خه‌ڵكیش ره‌نگه رۆڵی هه‌بووبێت« ،به‌اڵم ئه‌و ته‌باییه‌ی باسده‌كرێت هێشتا له‌سه‌ره‌تادایه، هیچی ل��ێ ل��ه‌دای��ك ن��ه‌ب��ووه ،ئایا چ��اوه‌ڕێ بكه‌ین ده‌توانین ده‌ستور بگه‌ڕێنینه‌وه ،ئه‌مه تاقیكردنه‌وه‌یه، په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاران له‌به‌رده‌م ئه‌م تاقیكردنه‌وه‌دان ،ته‌بایی ئه‌وه‌یه ب��ت��وان��ی��ن پ��رۆژە‌ی��اس��ای ده‌س��ت��وور بگه‌ڕێنینه‌وه ،بتوانین ئه‌و یاسایانه‌ی
ره‌ه���ه‌ن���دی نیشتیامنییان هه‌یه به‌باشی په‌سه‌ند بكرێن و بتوانین په‌رله‌مان ل�ه‌رووی چاودێرییه‌وه كارا بكه‌ین و چـــــاوه‌ڕێی ده‌رئه‌نجام بكه‌یـــــــــن». گۆران ئازاد ،په‌رله‌مانتاری لیستی كوردستانی ،له‌و باره‌یه‌وه رای وابوو «ل�ه س�ه‌ره‌ت��ای ك��اره‌ك��ان ئۆپۆزسیۆن ئه‌زموونی كاری نه‌بوو له په‌رله‌مان، لێكنزیكبوونه‌وه و لێكدوركه‌وتنه‌وه‌ش شتێكی ئاساییه ب��ه‌ڕای م��ن ،چونكه هه‌ركه‌سێك ئایدۆلۆژیاو بۆچوونی خۆی جیاوازه له په‌رله‌مان ،هه‌ركه‌سه و به‌پێی به‌رنامه‌یه‌كی كاری سیاسی خۆی له په‌رله‌مان كار ده‌كات ،به‌اڵم هه‌ندێك
جار ئه‌م بابه‌تانه به نائاسایی ته‌فسیر ده‌كرێن ،بۆیه هه‌ندێك جار جیاوازی بۆچوونه‌كان وای��ك��ردووه خه‌ڵك به نائاسایی لێكدانه‌وه‌ی بۆ بكات ،ئه‌مه خه‌له‌لی یه‌كه‌مه ،خه‌له‌لی دووه‌م ،له سه‌ره‌تای كاره‌كان ئۆپۆزسیۆن به‌پێی ئ���ه‌وه‌ی ئ�ه‌زم��وون��ی ك��اری ن�ه‌ب��وو له په‌رله‌مانی كوردستان زۆر به په‌له و زۆر به هه‌ڵه‌شه و نه‌فه‌س كورتی و زۆر به ته‌شه‌نوجات گفتوگۆی یاساو ب �ه‌ش��داری كۆبوونه‌وه‌كانی ده‌ك��رد، له‌به‌رامبه‌ردا گرفتی زۆری��ن �ه‌ش كه تائێستا له په‌رله‌مان ئۆپۆزسیۆنی له به‌رامبه‌ر نه‌بوو ،تێگه‌یشتنی نه‌بوو بۆ هه‌ڵچوون و قسه‌كانی ئۆپۆزسیۆن له
دانیشتنه‌كانی په‌رله‌ماندا ،ئه‌م دوو ناتێگه‌یشتنه سه‌ره‌تاییه وایكرد زۆرجار به‌ریه‌ككه‌وتن و داب�ڕان له نێوانیاندا دروست ببێت ،به‌اڵم به تێپه‌ڕبوونی كات وای��ك��ردووه له هه‌ردووالیانه‌وه به‌شێوه‌یه‌كی دیكه لێكبدرێته‌وه ،ئێستا ئه‌م نزیكبوونه‌وه‌یه هه‌یه». گ��ۆران ئ��ازاد وتیشی «ل��ه‌ده‌ره‌وه چه‌ند نزیكبوونه‌وه هه‌بێت له‌نێوان الیه‌نه‌كاندا به‌هه‌مان شێوه له ناوه‌وه‌ش ئه‌و لێكنزیكبوونه‌وه هه‌یه». سه‌رگوڵ قه‌ره‌داغی په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمییش رای وابوو «فراكسیۆنه‌كان لێكنزیكبوونه‌وه ه�هی�ه ل �ه ن��ێ��وان��ی��ان��دا ،ب �ه حوكمی ئ��ه‌وه‌ی كه ه�ه‌م بوونی ئۆپۆزسیۆن ده‌ركه‌وتنێكی ت��ازه ب��ووه و له‌الیه‌ن لیسته‌كانی ده‌سه‌اڵته‌وه كه‌مرت توانراوه ئیستیعابی بكه‌ن و ئ�ه‌و پ��رۆژان�هی پێشكه‌شی ده‌كرد دژی ده‌وه‌ستانه‌وه، هه‌م لیسته‌كانی ئۆپۆزسیۆن هه‌وڵیان نه‌داوه له‌گه‌ڵ لیسته‌كانی ده‌سه‌اڵتدا پ��رۆژە پێشكه‌ش بكه‌ن ،ب �ه‌اڵم دوای ت��ێ��پ �ه‌ڕب��وون��ی س��ێ س���اڵ ده‌بینین ئه‌زموونێك دروس��ت بووه ب�ه‌رای من ئه‌مه كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر به‌ره‌و پێشچوونی كاره‌كانیان و دروس��ت بوونی هه‌ماهه‌نگی بۆ پێشكه‌شكردنی پرۆژە‌كان».
پێچه‌وانه‌ی په‌رله‌مانتاره‌كانی دیكه، سه‌رگوڵ قه‌ره‌داغی به دووری ده‌زانێت كه حزبه‌كان هۆكاری لێكنزیكبوونه‌وه‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان بن و وتی «من پێموانییه ن��زی��ك��ب��وون�ه‌وه‌ی الیه‌نه سیاسییه‌كان كاریگه‌ری هه‌بووبێت، به‌تایبه‌تی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ ،ئێمه حزبه‌كه‌مان ئاڕاسته‌ی نه‌كردووین كه چۆن هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ین له‌گه‌ڵ فراكسیۆنه‌كانی دی��ك��ه‌دا ،به‌ڵكو له‌ئه‌نجامی موماره‌سه‌ركردنی خۆمان له‌ناو په‌رله‌مان و نزكبوونه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانتاره‌كانی تردا وایكردووه كه پرۆژە‌ی هاوبه‌ش و لێكنزیكبوونه‌وه پێویسته ب��ه‌ڕای م��ن پ�هی��وه‌ن��دی به الیه‌نه‌كانه‌وه نییه». ق������ەرەداغ������ى پ��ێ��ی��وان��ی��ی��ه په‌رله‌مانتاران لێكنزیكبوونه‌وه‌ی له‌یه‌كرتی وابكات ئه‌و پرۆژە‌یاسایانه‌ی ره‌ه �ه‌ن��دی نیشتیامنییان هه‌یه به ته‌وافوق تێپه‌ڕنرێن« ،به‌ڵكو سیاسه‌تی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كاریگه‌ری ده‌ب��ێ��ت ،س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی پ�ه‌رل�ه‌م��ان ئێستا به‌رنامه‌یه‌كیان داڕش��ت��ووه بۆ س �ه‌ردان��ی��ك��ردن��ی س��ه‌رج��ه‌م الیه‌نه سیاسییه‌كان ،بۆ ئه‌وه‌ی رای ئه‌وانیش وه‌ربگرن ،له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌وان به‌نیازن ئه‌و یاسایانه‌ی ره‌هه‌ندی نیشتیامنییان هه‌یه بهێننه‌وه بۆ په‌رله‌مان».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
ئه‌ندامێكی په‌رله‌مان :پشتگوێخستنه‌كه به ئه‌نقه‌سته
حكومه‌تی هه‌رێم خوێندنی ئایینی په‌راوێز ده‌خات راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال خ��وێ��ن��دك��اران��ی خوێندن ه ئ��ی��س�لام��ی��ی�ه‌ك��ان ،ح��ك��وم �ه‌ت به كه‌مته‌رخه‌م ده‌زان��ن له به‌رانبه‌ر پێنه‌دانی مافه‌كانیان و ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانی كوردستانیش پێیوایه ئه‌و پشتگوێخستنه به ئه‌نقه‌سته و مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندییش ده‌ڵێت «واده‌زانم الوازی سیستمی وه‌زاره‌تی ئه‌وقافه له وه‌زیره‌وه تا بچووكرتین به‌رپرس». نوێنه‌رێكی ئه‌و خوێندكارانه‌ی ئه‌مساڵ ن��اوی��ان ده‌رن��ه‌چ��ووه بۆ دامه‌زراندن ،ره‌خنه له حكومه‌تی هه‌رێم ده‌گرێت و ده‌ڵێت حكومه‌ت ب��ۆچ��ی قوتابخانه ئاینییه‌كان دان��اخ��ات؟ له كاتێكدا هیچ ماف و ئیمتازێكامن نییه ،ئێمه ئه‌و هه‌موو ساڵه ده‌خوێنین ،بۆچی ماندووبوومنان به فیڕۆ ده‌درێ��ت، هاوكات ده‌ڵێت «جگه له‌و كه‌سانه‌ی له كوردستان خوێندوومانه ،چه‌ندین ك�ه‌س��ی دی��ك�ه ه��ه‌ن ب��ڕوان��ام �هی به‌كالۆریۆسیان هێناوه له زانكۆكانی به‌غدا ،به‌اڵم هیچیان بۆ نه‌كراوه و ده‌ستی ده‌ستییان پێده‌كرێت». م�ه‌ری��وان نه‌قشبه‌ندییش له باره‌ی گله‌یی ئه‌و خوێنداكارانه‌وه ده‌ڵ��ێ��ت «گله‌ییه‌كه‌یان له‌جێی خۆیه‌تی» ،ره‌خنه‌ش له وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف ده‌گرێت و ده‌ڵێت «پالنێكی وای نییه ب��ۆ دام �ه‌زران��دن��ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌رده‌چن ،ئێستا ژماره‌ی فه‌رمانبه‌رانی وه‌زاره‌ت���ی ئه‌وقاف زیاتر له 15هه‌زار فه‌رمانبه‌ره ،به‌اڵم سه‌یر له‌وه‌دایه له جیاتی ده‌رچووانی ك��ۆل��ێ��ژی ش�ه‌ری��ع�ه و م �ه‌دره‌س �ه ئیسالمییه‌كان دامب �ه‌زرێ��ن��ێ��ت، زیاتر له هه‌شت ه��ه‌زاری كه‌سی دام�ه‌زران��دووه كه خوێنده‌وارییان نییه به ناونیشانی خزمه‌تگوزاری مزگه‌وت ،له كاتێكدا ره‌نگه ئێستا زیاتر له هه‌زار مزگه‌وت بێ ئیامم و خه‌تیب بن» .له‌باره‌ی ئه‌و رێژە‌یه‌ش كه له وه‌زاره‌ت داده‌مه‌زرێن ئاماژە
یەکێک لە خوولەکاىن قورئانخوێندىن وەزارەىت ئەوقاف لە مزگەوتەکان .فۆتۆگراف :ماڵپەڕى وەزارەىت ئەوقاف
به‌وه ده‌ك��ات «پشت به‌وه نابه‌سرتێت شوێنی چۆڵ پڕ بكرێته‌وه ،كه ته‌ماشای دامه‌زراوان ده‌كه‌یت به‌شێكی زۆری كوڕ و كچ و خزم و كه‌سی به‌رپرسانی وه‌زاره‌تن، كه هیچ پێویستیان به دامه‌زراندن نییه». نه‌قشبه‌ندی باس له تاقیكردنه‌وه‌ی قوتابخانه ئیسالمییه‌كان ده‌ك���ات، به‌تایبه‌ت ئ �ه‌وان �هی ده‌رچ���ووی ئیامم ئه‌عزه‌م و قوتابخانه‌كانی دیكه بوون و بڕوانامه‌یان له وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف نه‌بوو، ده‌ڵێت «ئه‌وكاته وته‌بێژی فه‌رمیی و به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندنی وه‌زاره‌ت بووم، ره‌خ��ن�ه‌م گ��رت كه ئه‌مه هه‌نگاوێكی هه‌ڵه‌یه ،تۆ بێیت كه‌سێك بڕوانامه‌ی دكتۆرای هه‌یه ،تاقیكردنه‌وه‌ی شه‌شی
یه‌كێتی مامۆستایان ئابوونه‌ی ئه‌ندامانی بۆ چوار ئه‌وه‌نده زیاد ده‌كات به‌یان .تایبه‌ت سه‌رۆكی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان رایده‌یگه‌یه‌نێت هه‌تا ئێستا دیار نیی ه رێكخراوه‌كه‌یان چه‌ند ئه‌ندامی هه‌ی ه و راشیده‌گه‌یه‌نێـت كه پاش كۆنگره‌ی 12ی یه‌كێتی مامۆستایان ئابوونه‌ی ئه‌ندام بوون له یه‌كێـتی مامۆستایان له 750دیناره‌وه بۆ سێ هه‌زار زیادی كردووه. مامۆستا كه‌مال زراری ،سه‌رۆكی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان له لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) وتی :هه‌تا ئێستا دیار نییه و ئامارێكی دروستامن له‌به‌رده‌ستدا نییه سه‌باره‌ت به ژماره‌ی ئه‌ندامامنان. مامۆستا ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی سه‌رۆكی لیژنه‌ی به‌رگری له مافی مامۆستایان له یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان ،به (به‌یان)ی راگه‌یاند «وه‌رگرتنی ئه‌و سێ هه‌زار دیناره له به‌رامبه‌ر هه‌موو ئه‌و بابه‌تانه‌یه كه پاره‌كانیان زیاد كراوه»، له‌باره‌ی بابه‌ته‌كانیشه‌وه وتی «خۆی له نه‌شته‌رگه‌رییه‌كانی (ریخۆڵه‌كوێره ،گرێ، مایه‌سیری ،فتق ،له‌وزه‌تێن و گوێچكه ،كیسی ئاو ،شكانی ده‌ست ،قاچ ،زراو، قه‌یسه‌ری گهوره ،البردنی ره‌حم ،چاو ،بڕبڕەی پشت) ،هه‌روه‌ها (بڕینه‌وه‌ی قاچ ،بڕینه‌وه‌ی ده‌ست ،جومگ ه و ئه‌ژنۆ ،پرۆستات ،گه‌ده و كۆڵۆن و دوازده‌گرێ، شكانی پله یه‌ك و دوو و سێ ،ئیفلیجی ،گرێی ره‌حم ،هه‌وكردنی گوێچكه، شێرپه‌نجه ،مێشك ،چاندنی گورچیله ،هاوسه‌رگیری ،قه‌سته‌ره‌ی دڵ ،باڵۆن و شه‌به‌كه‌ی دڵ ،مردن ،پاراستنی خانه‌نشینی و منداڵبوون)دا ده‌بینێته‌وه».
ئاماده‌یی ئیسالمیی پێبكه‌یت». ل �ه‌ب��اره‌ی ئ �ه‌و 500ـ 600كه‌سه‌ی له راب��ردوودا تاقیكردنه‌وه‌یان كردووه و بڕوانامه‌كه‌یان قبوڵ كرا ،باس لهوه ده‌كات «هه‌ر ئه‌وه‌نده نه‌بوون ،به‌ڵكو زیاتر له 1500قوتابی دیكه‌مان مابوو، ئێستا پێویسته وه‌زاره‌ت به‌ڵێنی خۆی بباته س �ه‌ر ،چونكه مه‌عقول نییه واز له‌وانه بێنێت ،وه‌زیری ئه‌وقاف ئه‌ندامه له ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران��ی حكومه‌تی ه��ه‌رێ��م ،ب��ڕی��اره‌ك��ان��ی ل �ه‌گ �ه‌ڵ خۆی هه‌ڵگرێت و له ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران پێشكه‌شی سه‌رۆكی حكومه‌ت و وه‌زیره په‌یوه‌ندیداره‌كانی بكات ،ئه‌گه‌ر قبوڵیان نه‌كرد با بێته سه‌ر ته‌له‌فزیۆن ،بڵێت فاڵن
به‌رپرس ناهێڵێت ،له كاتێكدا كابینه‌كه‌ی خه‌ریكه ت���ه‌واو ده‌ب��ێ��ت ،دوو ساڵی كابینه‌ی پێشوو كۆتایی هات ،ساڵێكی كابینه‌ی نوێش رۆی��ش��ت» ،م�ه‌ری��وان نه‌قشبه‌ندی ره‌خنه‌ی توند له وه‌زاره‌تی ئه‌قاف ده‌گرێت و ده‌ڵێت «به‌ڕاستی نازانم وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف كاری چییه؟ نه‌توانێت كه‌س دامبه‌زرێنێ ،نه‌توانێت ئیستیعابی ئه‌وانه بكات كه شه‌هاده‌یان له ده‌ره‌وه وه‌رگرتووه ،نه‌توانێت یاساكانی خۆی كه وه‌زیر سوێندی له‌سه‌ر خواردووه جێبه‌جێ بكات ،ئیرت بۆ ئه‌و پرۆژە‌یه‌ی من له‌جێی خۆی نه‌بوو كه ده‌ڵێم با وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف هه‌ڵوه‌شێته‌وه باشرته ،ناتوانین خزمه‌تی مزگه‌وته‌كان بكه‌ین و بودجه‌یان
بۆ دابین بكه‌ین ،ناتوانین به‌رمیلێك ن��ه‌وت بۆ مزگه‌وتێك و كه‌نیسه‌یه‌ك بكڕین ،من نازانم وه‌زاره‌ت���ی ئه‌وقاف ئیستیفاده‌ی چییه؟ واده‌زان���م الوازی سیستمی وه‌زاره‌تی ئه‌وقافه له وه‌زیره‌وه تا بچووكرتین به‌رپرس». دكتۆر سه‌باح به‌رزنجی ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان ،ده‌ڵێت «به‌داخه‌وه ه �ه‌س��ت ده‌ك��هی��ن ك�ه‌م��ت�ه‌رخ�ه‌م��ی و پشتگوێخستنێكی به ئه‌نقه‌ست هه‌یه، كاتێك ته‌ماشای بودجه‌ی وه‌زاره‌ته‌كان ده‌كه‌یت ،ئه‌وقاف حسابی بۆ ناكرێت، كاتێك س �هی��ری م��ی�لاك��ات ده‌ك �هی��ن، ده‌رچووانی كۆلێژی شه‌ریعه و په‌یامنگا شه‌رعییه‌كان حسابیان بۆ ناكرێ ،ئه‌مه له
هیچ عورفێكی یاساییدا قبوڵ ناكرێت و جۆرێكه له غه‌در و پێچه‌وانه‌ی ت��ه‌رازووی دادگ��ه‌ری و ئه‌و یاسا و رێسایانه كه له هه‌موو دونیا دانی پێدا ده‌نرێت». به‌رزنجی پێیوایه به‌رپرسیارێتیی ئه‌و ك��اره ده‌كه‌وێته سه‌ر هه‌موو الیه‌ك «به‌بێ هه‌اڵواردن» و ده‌شڵێت «وه‌ك په‌رله‌مان الیه‌نێكی ته‌رشیعی و چ��اودێ��ری��ن ،نوێن هرایه‌تی ئه‌و خه‌ڵكه ده‌كه‌ین و داكۆكی له مافیان ده‌كه‌ین ،داكۆكی له یاسا ده‌كه‌ین، بوونی كۆلێژ و په‌یامنگا بوونێكی یاساییه ،دامه‌زراندنی ده‌رچووانیان مافێكی یاساییه».
عیرفان قانعی فه‌رد ل ه سلێمانی ده‌رده‌كرێت به‌یان .تایبه‌ت دوای باڵوكردنه‌وه‌ی گفتوگۆیه‌كی تایبه‌ت له‌گه‌ڵ عیرفان قانعی ف �ه‌رد، م��ێ��ژوون��ووس و لێكۆڵه‌ری ك���ورد ،له رۆژنامه‌ی (به‌یان) ،ناوبراو له سلێامنی ده‌رده‌چ��ێ��ت و ب���ه‌ره‌و واڵتێكی دیكه ده‌ڕوات و گله‌ییش له یه‌كێتی ده‌كات كه له‌به‌ر پارتی وا ره‌فتاریان له‌گه‌ڵ كردووه. عیرفان قانعی ف��ه‌رد تایبه‌ت به
(به‌یان) وتی «هاتم بۆ به‌خێرهاتنه‌وه‌ی م��ام ج��ه‌الل ك�ه به‌شكو بیبینم ،ب�ه‌اڵم ده‌روب�ه‌ره‌ك��ان��ی منیان مه‌حروم كرد له دیتنی ئ �ه‌و پ��ی��اوه» ،ن��اوب �راو له‌باره‌ی رۆیشتنی له سلێامنی باسه‌كه‌ی به‌م شێوه‌یه بۆ (به‌یان) باسكرد «بلیتم بڕیبوو ك ه رۆژی 24ی مانگ له فڕۆكه‌خانه‌ی سلێامنییه‌وه سه‌فه‌ر بكه‌م ،ب�ه‌اڵم 21ی مانگ پیاوێك كه گوایه نزیكه له ده‌زگای زانیاری و دكتۆر خه‌رسه‌و زۆری لێكردم،
وتی پارتی وتوویه‌تی كه ده‌بێ بڕۆی و حه‌قی مانه‌وه‌ت نییه له سلێامنی ،سبه‌ینێ پارتی گله‌ییامن لێده‌كات و نامانه‌وێ له فڕۆكه‌خانه‌ی سلێامنییه‌وه بڕۆی ،له‌كاتێكدا من 18ی مانگ له فڕۆكه‌خانه‌ی سلێامنی دابه‌زیبووم و كه‌س نه‌یوت بۆ كوێ؟، به‌اڵم ئه‌مه‌یان بۆ رازیكردنی پارتی كرد ،كه حه‌قی من نه‌بوو به بێحورمه‌تی نیوه‌شه‌و ل ه شار ده‌رم بكه‌ن» .هه‌روه‌ك ره‌خنه‌شی له یه‌كێتی گرت و وتی «ده‌یانوت یه‌كێتی
به‌وه‌فایه ،به‌اڵم كه‌س وه‌فای بۆ من نه‌بوو، جگه له دكتۆر كه‌مال ،كه به داخ �ه‌وه ئه‌ویش نه‌خۆش ك�ه‌وت ،كه‌س یارمه‌تی ن��ه‌دام ،ب هراستی چ��اوه‌ڕوان��ی ئ �ه‌وه‌م له یه‌كێتی نه‌ده‌كرد». ع��ی��رف��ان ق��ان��ع��ی ف���ه‌رد ده‌ڵ��ێ��ت «پێشرتیش له ئێران گوتیان پارتی داوای له ئیتالعاتی ئێران كردووه كه من بخه‌نه سجنه‌وه و پاره‌شیان وه‌رگرته‌وه و منیان خسته سجنه‌وه».
پاره‌ی ئاوی مااڵن ده هێنده زیاد ده‌كات به‌یان .سلێامنی حكومه‌ت پاره‌ی ئاوی خواردنه‌وه‌ی هاوواڵتیانی هه‌رێمی كوردستان له 500 دیناره‌وه بۆ پێنج هه‌زار و به‌ره‌و سه‌ر زیاد ده‌كات. س �ه‌رب �ه‌س��ت ع��وس�مان ،جێگری
به‌ڕێوه‌به‌ری ئاوی سلێامنی ،له باره‌ی نرخی نوێی ئ���اوه‌وه ب�ه (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «بۆ هه‌ر مه‌تر دووجایه‌ك بۆ خانووی هاوواڵتی 50دیناره ،بۆ شوێنه گشتییه‌كان چه‌ند قاته زه‌ڕبی ئ�ه‌وه‌ن��ده ق��ات ده‌كرێت و ئه‌وه‌نده په‌نجا دی��ن��اری لێوه‌رده‌گیرێت ،بۆ
منوونه بینایه‌ك دووس �ه‌د مه‌تره و د ه قاته ،پ��اره‌ی دوو ه�هزار مه‌تر دووجا ئاوی لێوه‌رده‌گیرێت» ،وتیشی «ئه‌و نرخانه له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ئاو و ئاوه‌ڕۆی هه‌ولێره‌وه بۆمان هاتووه، ئێمه داماننه‌ناوه ،ئ�ه‌م نرخه پێشرت به دوو مانگ ه��هزار دینار ب��وو بۆ
خانووی هاوواڵتی ،پێشرت خانووه‌ك ه هه‌رچه‌ند بوایه مانگی 500دینارمان له هاوواڵتیان وه‌رده‌گرت ،به‌اڵم بۆ ئێستا ئه‌گه‌ر خانوویه‌ك 100مه‌تر بێت پێنج هه‌زار دیناری لێوه‌رده‌گرین و ئه‌گه‌ر 200مه‌تر بێت ،ده‌بێت 10هه‌زار دینار بدات».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
دکتۆر مایكڵ رۆبن بۆ (بەیان):
ئێستا بارزانی له واشنتۆ ن و هه‌ولێریش الواز ده‌رده‌كه‌وێت دكتۆر مایكڵ رۆبن ،رۆژنامه‌نووس و لێكۆڵه‌ری ئه‌مریكی ،ل ه دیمانه‌یه‌كی تایبه‌تی (به‌یان)دا تیشك ده‌خاته سه‌ر چه‌ند الیه‌نێكی ده‌سه‌اڵت و گۆڕانكارییه‌كان ل ه هه‌رێمی كوردستان ،هاوكات باس له په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم و ئه‌مریكا و ئایینده‌ی كورد ده‌كات.
دكتۆر مایكڵ رۆبن ـ لێكۆڵه‌ر ه ل ه دامه‌زراوه‌ی (ئه‌مریكان ئینته‌رپرایس ئینستتیوت). ـ وانه‌بێژ ه له‌باره‌ی په‌یوه‌ندی مه‌ده‌نی ـ عه‌سكه‌ری ل ه سكۆڵی ناڤاڵ بۆ خوێندنی بااڵ. ـ ئیدیتۆری پێشكه‌وتوو ه ل ه جۆرنالی به‌ناوبانگی ئه‌مریكی میدڵ ئێست كوارت هرلی. ـ پێشرت ل ه چه‌ند زانكۆیه‌كی هه‌رێمی كوردستان بۆ ماوه‌یه‌ك وانه‌بێژ بووه.
گفتوگۆ :عه‌بدوڵاڵ حه‌وێز
به‌یان :با له‌و پرسیار‌ه گشتییه‌و ه ده‌ست پێبكه‌ین ،چۆن دوایین گۆڕانكاریه‌كانی گۆڕە‌پانی سیاسی كوردستان ده‌بینیت؟ مایكڵ رۆب��ن :سه‌ره‌تا ،با ل ه پارتی دیموكراتی كوردستانه‌و ه ده‌ست پێبكه‌ین، دام �ه‌زران��دن��ی م���ه‌رسوور ب��ارزان��ی وه‌ك سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی كوردستان ل ه الیه‌ن مه‌سعود بارزانی باوكییه‌وه ،كۆتایی ب ه هه‌موو ئه‌م چیرۆك ه خه‌یاڵیيان ه دێنێت كه باس له‌و ه ده‌كه‌ن بارزانی جددی ه ل ه باره‌ی دامه‌زراندنی سیستمێكی دیموكراسییه‌وه، پارتی حزبێكی بنه‌ماڵه‌یی ه و بارزانیش، حكومه‌تی هه‌رێم وه‌ك به‌شێكی بزنسی بنه‌ماڵه‌كه‌یان ده‌بینێت. پێدانی ئ �ه‌م پۆست ه ب� ه م��ه‌رسوور بارزانی ده‌رخ �ه‌ری ناكۆكیش ه ل ه ناوخۆی بنه‌ماڵه ،ئه‌م پۆست ه نوێیه‌ی مه‌رسوور ته‌نیا په‌یوه‌ندی ب ه ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه‌و ه نییه، به‌ڵكو بۆ ئه‌وه‌ی ه ل ه ریزبه‌ندی بنه‌ماڵه پێش نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی كوردستان و كوڕی برای بارزانی بكه‌وێته‌وه و ببێت ه كه‌سی دووه‌می بنه‌ماڵه. ل � ه الی �ه‌ك��ی دی��ك �ه‌و ه داڕووخ��ان��ی یه‌كێتی ب���ه‌رده‌وام���ه ،دك��ت��ۆر ب�ه‌ره�ه‌م ساڵحیش د هزانێت ك ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی جه‌ماوه‌رێكی زی��ات��ری هه‌ی ه ت��ا له‌ناو یه‌كێتی .ئینجا هێرۆ خان زۆر رقی ل ه دكتۆر به‌رهه‌مه ،له‌والیشه‌و ه ك��ۆرسه‌ت ره‌سوڵ له‌ناو پێشمه‌رگ ه جه‌ماوه‌رێكی زۆری هه‌یه. ئێستا له‌ناو یه‌كێتی هه‌موو شتێك په‌یوه‌سته به‌وه‌ی ك ه یه‌كێتی دوای مردنی مام جه‌الل چی لێ به‌سه‌ر دێت .دكتۆر به‌رهه‌م له‌م ماوه‌یه‌دا هه‌ڵویستی نه‌رم ب هرامبه‌ر پارتی ده‌نوێنێت ،ل ه دوا سه‌ردانیشیدا بۆ ئه‌مریكا، پاڵپشتی له‌نێو هه‌ریه‌ك ل ه كۆشكی سپی و سی ئای ئه‌ی ك��ۆده‌ك��رده‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی ببێت ه جێگره‌وه‌ی مام ج�ه‌الل بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی ك��ۆم��ار ،ب�ه‌م�ه‌ش پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراق له‌ده‌ست كورددا
ده‌مێنێته‌وه ،هه‌روه‌ها له‌وه‌ش گرنگرت به‌الی مه‌سعود بارزانییه‌وه ،دوورخستنه‌وه‌ی دكتۆر به‌رهه‌م ه بۆ ده‌ره‌وه‌ی كوردستان. گۆڕانیش له‌مالو ه بێگومان كێبه‌ركێكاره به‌هێزه‌كه‌یه ،زۆر باش ه ك ه گ��ۆڕان باسی گۆڕانكاری ل ه هه‌رێم ده‌كات ،به‌اڵم گۆڕان پێویست ه ئ �ه‌و ه بسه‌ملێنێت ك ه ته‌نیا له جه‌ماوه‌ری توڕە‌ی یه‌كێتی پێكنه‌هاتووه ،كه دواجار بیانه‌وێت به‌شێكی گه‌وره‌ی كێكه‌كه بۆ خۆیان ب��ه‌رن ،ئ�ه‌م بزووتنه‌وه‌ی ه به جددی به‌دوای چه‌كسازییه‌وه‌ی ه ل ه هه‌رێم، هیوادارین ك ه نه‌وشیروان مسته‌فا بتوانێت جێبه‌جێی بكات. ب���هی���ان :ئ��ێ��س��ت��ا س���ێ ج��وم��گ�ه س�ه‌ره‌ك��ی��ی�ه‌ك�هی ده‌س����ه‌اڵت ل � ه الی �ه‌ن كه‌سانی بنه‌ماڵه‌ی بارزانییه‌و ه كۆنرتۆڵ كراون ،له‌كاتێكدا ل ه كوردستان زۆر باسی دیموكراسی ده‌كرێت ،ئایا ئه‌م ه له‌گه‌ڵ ستاندارده‌كانی دیموكراسی یه‌كانگیره؟ مایكڵ رۆبن :نه‌خێر ،كۆنرتۆڵكردنی سێ پۆست ه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ده‌س �ه‌اڵت له كوردستان ل ه الیه‌ن بنه‌ماڵه‌ی بازرانییه‌وه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی ه ك ه مه‌سعود بارزانی جددی نیی ه ل ه باره‌ی به‌دیموكراسی كردىن كوردستان و هه‌رگیزیش جددی نه‌بووه ،به‌م ه بارزانی خۆی وه‌ك شتێك گه‌وره‌تر ل ه سه‌رۆكی خێڵێك ده‌رده‌خات ،ل ه مێژووی كورددا ئه‌و وه‌ك كه‌سێك ده‌نارسێت ك ه خیانه‌تی له خه‌باتی گه‌لی كورد كرد بۆ دیموكراسی و ته‌نانه‌ت بۆ وه‌ده‌ستخستنی سه‌ربه‌خۆییش. ب��هی��ان :ب��ه‌ڕێ��زت��ان ل�� ه چه‌ندین دامه‌زراوه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌كادیمی ل ه پایته‌ختی ئه‌مریكا كار ده‌كه‌ن و په‌یوه‌ندی باشتان له‌گه‌ڵ بڕیاربه‌ده‌ستانی كۆشكی سپی هه‌یه، ئه‌وانه‌ی ك ه ئاگادارن ل ه ره‌وشی سیاسیی هه‌رێم ،چۆن لێی ده‌ڕوانن؟ مایكڵ رۆبن :ل ه واشننت خه‌ڵك ئه‌وه‌نده باسی كوردستان ناكات ،زۆربه‌ی دیموكرات و ته‌نانه‌ت كۆماريیه‌كانیش وێنایه‌كی خراپیان بۆ جه‌نگی عێراق هه‌ی ه و خوازیارن له‌بیری بكه‌ن ،سوپای ئه‌مریكا ل ه عێراق كشاوه‌ته‌وه ،هه‌واڵه‌كانی عێراقیش چیرت مانشێتی رۆژنامه‌كان نین ،بۆی ه خه‌ڵكه‌كه
ئه‌وه‌ند ه گوێ ب ه ره‌وشی عێراق ناده‌ن. مه‌سعود هه‌ڵه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ی كرد ك ه ل ه دواسه‌ردانیدا بۆ كۆشكی سپی نه‌ك ته‌نیا كوڕە‌كه‌ی ،مه‌رسوور ،به‌ڵكو نێچیرڤانی برازاشی له‌گه‌ڵ خۆی برد ،ك ه له‌و كاته‌دا هیچ پۆستێكی حكومیی ن�ه‌ب��وو ،ئه‌مه وێنایه‌كی خراپی ئه‌وانی ل ه كۆشكی سپی به‌جێهێشت ،له‌كاتێكدا شۆڕش ل ه چه‌ند واڵتی عه‌ره‌بی سه‌ریهه‌ڵدا ل ه دژی حوكمی بنه‌ماڵه‌یی ،بارزانی خۆی وه‌ك كه‌سێكی هاوشێوه‌ی معه‌مه‌ر ق هزافی و س�ه‌ددام حوسێن و به‌شار ئه‌سه‌د نیشاندا. نه‌وتیش جێگای قسه‌ی ه ل ه واشننت، هه‌ندێك كه‌سی خانه‌نشینی دیموكرات و كۆمارییه‌كان به‌هۆی نه‌وته‌و ه چاویان له كوردستانه ،ئه‌مه‌ش ته‌نیا بۆ ده‌سكه‌وتی شه‌خسی خۆیان ،هه‌ربۆی ه ئێم ه چه‌ند به‌رپرسی خانه‌نیشینكراو ده‌بینین وه‌ك باڵوێز زاڵامی خه‌لیل زاد و جیرناڵ جه‌یمس جۆنز ،پشكیان ل ه چه‌ندین كۆمپانیا هه‌یه ك ه ل ه كوردستان كار ده‌كه‌ن .ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنج ه ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌م به‌رپرسان ه كاتێك ده‌سه‌اڵتیان به‌ده‌ست ه داوای ئه‌م پاڵپشتییه ناكه‌ن ك ه پێویست ه ب ه كوردستان بكرێت، به‌ڵكو ته‌نیا دوای ئه‌وه‌ی ك ه خانه‌نیشین ده‌كرێن و ده‌سه‌اڵتیان نامێنێت ئه‌م قسانه ده‌كه‌ن. ب �هی��ان :ب��ه‌م دوای��ی � ه ه �ه‌ری �ه‌ك له جۆزێف لیبه‌رمان و جۆن ماككین سه‌ردانی كوردستانیان ك��رد و په‌سنی حكومه‌تی هه‌رێم و بارزانییان كرد ،پێچه‌وانه‌ی ئه‌م قسانه‌ی به‌ڕێزتان ك ه هه‌میش ه هێرش ده‌كه‌ن ه سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم ،ئه‌م ه چۆن لێكده‌ده‌یته‌وه؟ مایكڵ رۆب��ن :ئه‌م په‌سنكردنه‌وه‌ی ئه‌وان خۆی ل ه دوو هۆكاردا ده‌بینێته‌وه. یه‌كه‌م :ئه‌م قسان ه ته‌نیا پرۆتۆكۆڵن ،هیچ كه‌سێك ناچێت بۆ واڵتێكی بیانی و هه‌ندێك هه‌ڵسوكه‌وتی دیموكراسی نه‌كات .دووه‌م: منیش په‌یوه‌ندی باشم له‌گه‌ڵ به‌شێكی زۆر ل ه ستافی كاركردنی لیبه‌رمان و ماككین هه‌ی ه ك ه پێشرت له‌گه‌ڵ من ل ه دامه‌زراوه‌ی ئه‌مریكان ئینته‌رپرایز به‌یه‌كه‌و ه كارمان
ك��ردووه ،به‌پێی زانیارییه‌كانی من ،ئه‌و قسانه‌ی ك ه ئه‌م دوو سیناتۆر‌ه ب ه بارزانییان وتوو ه ل ه كۆبوونه‌و ه داخراوه‌كاندا ،ته‌واو جیاوازه له‌وه‌ی ك ه ب ه ئاشكرا ده‌وترێت، هه‌میش ه ئه‌و راگه‌یه‌نراوانه‌ی ده‌درێته راگه‌یاندنه‌كان زۆر ج��ی��اواز‌ه ل��ه‌وه‌ی له كۆبوونه‌و ه داخراوه‌كاندا ده‌وترێت. به‌یان :په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا چۆن ده‌بینی؟ مایكڵ رۆب��ن :په‌یوه‌ندییه‌كان زۆر الوازن ،مه‌سعود ب��ارزان��ی وای�زان��ی ئه‌و ئه‌وه‌ند ه پاڵپشتی هه‌ی ه ك ه بتوانێت نوری مالیكی ،س�ه‌رۆك وه‌زی �ران ل ه پۆسته‌كه‌ی دوور بخاته‌وه ،به‌اڵم ئه‌و هه‌ڵ ه بوو .ئێستا بارزانی الواز ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت ،نه‌ك ته‌نیا ل ه واشننت ،به‌ڵكو ل ه هه‌ولێریش ،سه‌رۆك وه‌زیران نوری مالیكیش ده‌ریخست له‌كاتی ته‌نگانه‌دا نه‌ك ته‌نیا پاڵپشتی تاران ،به‌ڵكو پاڵپشتی واشنتنیشی هه‌یه. به‌یان :تۆ پێش چه‌ند ساڵێك ل ه رێی رۆژنامه‌ی هاواڵتییه‌و ه سه‌روه‌ت و سامانی بارزانی و تاڵه‌بانیشت ئاشكرا كرد ،ئه‌و داتایانه‌ت ل ه كوێ ده‌ست كه‌وتبوو؟ ئێستا هیچ داتایه‌كی نوێت هه‌ی ه ل ه ب��اره‌ی سه‌ره‌وت و سامانی بارزانی و تاڵه‌بانیه‌وه؟ مایكڵ رۆب��ن :ئێستا هیچ داتایه‌كم له‌به‌رده‌ستتدا نییه ،چونك ه جگ ه له وانه‌وتنه‌و ه بۆ سوپای ئه‌مریكا ،من ئێستا كار له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ئه‌مریكا ناكه‌م .ئه‌م ژمارانه‌ی ك ه من به‌كارم هێنابوون ،داتای حكومه‌تی ئه‌مریكا ب��وون له‌گه‌ڵ ئه‌و داتایانه‌ی ك ه ل ه الیه‌ن چه‌ند هاوڕێیه‌كمه‌وه ده‌ستم كه‌وتبوو ك ه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك بانك و كۆمپانیای جیهانيی نه‌وت كار ده‌كه‌ن .ئه‌م داتایان ه ئێستا كۆن بوون ،له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو بۆند ه نه‌وتیيانه‌ی ئێستا مۆركراون ،ئه‌م سه‌روت و سامانه‌ی ك ه بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و تاڵه‌بانی هه‌یانه ،بێگومان ئێستا چه‌ند قات بووه‌ته‌وه. ب��هی��ان :داه���ات���ووی س��ی��اس�ه‌ت له كوردستان چۆن ده‌بینی؟ ساڵی داهاتوو بڕیار‌ه هه‌ڵبژاردن ل ه كوردستان ئه‌نجام بدرێت ،هیچ هیوایه‌ك هه‌ی ه ك ه ئۆپۆزسیۆن
ئه‌م هه‌ڵبژاردن ه بباته‌وه؟ مایكڵ رۆبن :هه‌ڵبژاردنه‌كانی ساڵی داهاتوو گرنگ ده‌بێت ،به‌اڵم هه‌رگیز باوه‌ڕ ناكه‌م ك ه بارزانی رازی ببێت ل ه پۆسته‌كه‌ی بێت ه خواره‌و ه و رێگ ه بدات هه‌ڵبژاردنێكی بێگه‌رد بۆ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ئه‌نجام بدرێت ،ئه‌و هیچ جیاوازیيه‌ك ل ه نێوان سامانی تایبه‌تی خۆی و هی حكومه‌تی هه‌رێم و پارتی ن��اك��ات ،ئ �ه‌و نایه‌وێت سه‌ری ره‌ش جێبهێڵێت و بێت له‌ناو خه‌ڵك بژی ،زۆرێك ل ه خه‌ڵكی بارزان نایانه‌وێت بگه‌ڕێته‌و ه بۆ ئه‌م ناوچه‌یه. به‌یان :له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی كێرڤی ج�ه‌م��اوه‌ری ئیسالمییه‌كان ل ه ناوچه‌كه، پێتوای ه ل ه كوردستانیش جه‌ماوه‌ریان له‌زیادبووندا بێت؟ مایكڵ رۆب��ن :به‌ڵێ ،ه��ه‌روه‌ك من نیگ هرانم لهوه ،ئه‌و كاته‌ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی ئه‌كادیمیم ل ه ساڵی 2008نووسی كه ده‌نگدانه‌وه‌ی باشی ل ه هه‌ولێر و واشننت هه‌بوو ،لێكۆڵینه‌وه‌كه‌م له‌سه‌ر ئه‌وه‌بوو ك ه ئه‌گه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم كۆنرتۆڵی گه‌نده‌ڵی نه‌كات ،ئه‌وا ئه‌و كات ه ئیسالمیه‌كان ده‌س�ه‌اڵت ده‌گرن ه ده‌ست ك ه ئه‌مه‌ش بۆ به‌رژە‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا باش نابێت، ئیسالمیيه‌كان به‌الی كه‌مه‌و ه كه‌مرت گه‌نده‌ڵن، هه‌روه‌ك ئه‌مه‌ش حه‌قیقه‌ت ه ك ه یه‌كگرتووی ئیسالمیی كوردستان كۆنگره‌یه‌كی شه‌فافی ئه‌نجامدا و سه‌رۆكه‌كه‌یشی ل ه پۆستی سه‌رۆكی حزب هات ه خ���واره‌وه ،ئه‌مه‌ش الی زۆرێك ل ه گه‌نجان ئه‌و وێنای ه دروست ده‌كات ك ه ئیسالمیيه‌كان ل ه پارته‌كانی دیكه دیموكراسیرتن. به‌یان :پوه‌ندییه‌كانی بارزانی له‌گه‌ڵ توركیا رۆژ له دوای رۆژ به‌هێزتر ده‌بێت، ئه‌م گۆڕانكاریي ه ل ه په‌یوه‌ندیيه‌كانی ئه‌م دوو الیه‌ن ه چۆن ده‌بینی ك ه ل ه پێشوودا دوو دوژمنی سه‌رسه‌خت بوون؟ مایكڵ رۆب��ن :پ��اره و وه‌به‌رهێنان فاكته‌ری سه‌ره‌كی ئه‌م په‌یوه‌ندی ه باشه‌ن، ب��ۆ مه‌سعود ب��ارزان��ی پ��اره ره‌نگڕێژی نه‌ته‌وه‌گ هرایه‌تيیه ،له‌كاتێكدا ك ه وه‌به‌رهێنان باش بێت ،كه‌مرت ئه‌گه‌ری هه‌ی ه ك ه توركیا
هێرش بكات ه سه‌ر هه‌رێمی كوردستان، ئه‌م ه له‌كاتێكدا ئه‌م ئه‌گه‌ر‌ه ل ه چه‌ند ساڵی پێشوودا زیاتر بوو ،به‌اڵم ئه‌م په‌یوه‌نديیه دووقوڵیيان ه ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك هه‌تاهه‌تایی نین .په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ واڵتانی دراوسێ هه‌میش ه ل ه هه‌ڵكشان و داكشاندایه، ئه‌نكه‌ره ،تاران ،به‌غدا و دیمه‌شق ،كوردستان وه‌ك كارتێكی گهوره ده‌بینن ك ه ده‌توانن له ناكۆییه‌كانی نێوانیاندا به‌كاری بهێنن. به‌یان :كوردانی سووریا ل ه ئێستادا خه‌بات بۆ فیدراڵیزم ده‌كه‌ن وه‌ك كوردستانی عێراق ،پێتوای ه ئه‌م خه‌ونه‌یان بێت ه دی، ئه‌م ه له‌كاتێكدا زۆرێك ل ه چاودێران ئه‌م خه‌ونه‌ی كورده‌كان ب ه قورس ده‌بینن ،به هۆی جیاوازیی حاڵه‌تی كوردستانی عێراق و سووریا؟ مایكڵ رۆبن :من پێموای ه ك ه ده‌توانن فیدراڵیزم به‌ده‌ستبهێنن ،ئه‌م توندووتیژییه‌ی ل ه سووریا رووده‌دات هه‌ر له‌خۆو ه نییه، به‌ڵكو به‌هۆی ئه‌م شه‌ڕ ە مه‌زهه‌بیی ه ك ه ئه‌م واڵته‌ی ته‌واو دابه‌ش كردووه .ئه‌مه‌ش مانای وای ه هه‌ر كاتێك ره‌وشه‌ك ه ل ه سووریا هێور ب��ووه‌وه ،ره‌وشه‌ك ه ت�ه‌واو جیاواز ده‌بێت له‌و كاته‌ی پێش ئه‌وه‌ی شۆڕش روو بدات. سووریا ده‌بێت ه واڵتێك ك ه چه‌ندین هه‌رێمی مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی تێدا دروست ده‌بێت، هه‌ربۆی ه فیدراڵیزم ل ه سووریا شتێكی رسوشتی ده‌بێت ،كورده‌كان چه‌ند بتوانن یه‌كگرتوو بن و كۆنرتۆڵی خۆیان ل ه ئێستادا به‌سه‌ر ناوچه‌كانی باكووری رۆژەه‌اڵتی ئه‌م واڵته‌دا بسه‌پێنن ،ئه‌و ه ئاسانرت ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن به‌رده‌وام بن ل ه كۆنرتۆڵكردنی ناوچه‌ك ه ل ه داهاتوودا. به‌یان :پێتوای ه به‌هاری عه‌ره‌بی ئیجابی ب��وو ه بۆ ره‌وش��ی ك��ورد ل ه ناوچه‌كه؟ له سۆنگه‌ی ئه‌م گۆڕانكاریيانه‌و ه داهاتووی كورد ل ه ناوچه‌ك ه چۆن ده‌بینی؟ مایكڵ رۆب��ن :ك��ورده‌ك��ان هه‌رگیز فرسه‌تێكی وه‌ك ئێستایان نه‌بووه ،نه‌ك ته‌نیا ل ه عێراق و سووریا ،به‌ڵكو ل ه توركیاش، به‌اڵم ئایا سه‌ركرده‌كانیان ده‌توانن ئه‌م هه‌له بقۆزنه‌و ه و بۆ به‌رژە‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌كه‌یان به‌كاری بهێنن؟ ئه‌و ه قسه‌یه‌كی دیكه‌یه.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
فیراس غه‌زبان حه‌مدانی
هه‌اڵتنی زیندانیان،
هاوپه‌یامنیه‌تی گه‌نده‌ڵی و تیرۆر دوایین هه‌واڵه‌كان باس له هه‌اڵتنی سه‌دان زیندانی ده‌كه‌ن له گرتووخانه‌ی تكریت و جه‌حت لهوه ده‌كه‌نه‌وه كه ئه‌مه رێكه‌وتنێكی گوماناویی كه‌سانی گه‌نده‌ڵه له نێوان وه‌زاره‌تی ناوخۆ و سه‌ركرده‌ی تیرۆرستان ،ئه‌مه‌ش دوایین رێكه‌وتن نییه و ئاماژە‌یه بۆ شكستی ئه‌منیی مه‌ترسیدار و گه‌نده‌ڵی هه‌ندێك له به‌رپرسان. هه‌اڵتنی زیندانیان ئه‌نجامی خراپی لێده‌كه‌وێته‌وه و په‌یوه‌ندیی به‌هێزی له‌گه‌ڵ گه‌نده‌ڵی هه‌یه و كاریگه‌ریی خراپی ده‌روونیی له‌سه‌ر هاوواڵتیان و نیشتیامنییش ده‌بێت ،ده‌بێته هۆكارێكیش بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانی عێراق بڕوا به‌وه بكه‌ن كه ئاسایش له واڵتدا به‌رقه‌رار نییه و تیرۆریش كۆتایی نه‌هاتووه، مادام به‌رپرسی ئه‌منیی شه‌ره‌فی پیشه‌یی و نیشتیامنیی خۆی به دۆالر ده‌فرۆشێ و رێكه‌وتن له‌گه‌ڵ تاوانبار و تیرۆرستان ده‌كات ،هه‌موو جارێكیش ئه‌م رووداوانه دووباره ده‌بنه‌وه و هیچ لێپێچینه‌وه و ته‌نانه‌ت سه‌رزه‌نشتێكیش ناكرێن ،ئه‌وه‌ش واده‌كات هاوواڵتیان متامنه‌یان به داهاتوو نه‌بێت. ئه‌م داڕمانه ده‌روونییه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هه‌ستی ئه‌و كه‌سه پاكانه‌ش هه‌یه كه له وه‌زاره‌تی به‌رگریی و ناوخۆ كار ده‌كه‌ن و هه‌ست به په‌راوێزخسنت ده‌كه‌ن، پرسیاریان ال دروست ده‌بێت له‌سه‌ر جدییه‌تی كرده‌كانی راوه‌دوونان و پاكسازیی تیرۆرستان و ده‌ستگیركردنیان، هه‌اڵتنی تۆمه‌تباران له كاته‌كانی لێكۆڵینه‌وه‌دا ،ته‌نانه‌ت دوای دادگاییكردن ،گه‌وره‌ترین مه‌هزه‌له‌یه كه له هیچ واڵتێكی دیكه به‌و شێوه‌یه نییه. ئه‌وه‌ی باسامن كرد ئاماژە‌یه بۆ ئه‌وه‌ی تا ئێستاش گه‌نده‌ڵی هاوپه‌یامنی تیرۆره له‌سه‌ر حسابی ئاسایشی واڵت و كه‌رامه‌تی حكومه‌ت ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌موو ئه‌مانه نه‌بوونه‌ته هۆی بزواندنی سمێڵی وه‌زیر و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كان ،كه به ئۆتۆمبێلی حكومه‌ت ئه‌و كه‌سانه ئازاد ده‌كرێن. ئه‌م بێده‌نگییه و سزانه‌دانی تاوانباران ،ئه‌م فه‌زیحانه‌ی لێكه‌وتووه‌ته‌وه دژی مافی مرۆڤه‌كان ،گه‌وره‌ترین تاوانیش بێده‌نگی گه‌لی عێراقه ،كه نایه‌نه سه‌ر شه‌قامه‌كان و داوای دادگایی به‌رپرسه ئه‌منییه شكستخواردووه‌كان ناكه‌ن ،كه ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌رپرسانه یه‌ك تۆز شه‌ره‌ف و ویژدانیان هه‌بوایه ده‌ستیان له‌كار ده‌كێشایه‌وه ،یان به الی كه‌مه‌وه داوای لێبوردنیان ده‌كرد.
و .له عه‌ره‌بییه‌وه: محه‌مه‌د جه‌مال
ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی ،له‌سه‌ر ژێرخانی عێراق ده‌دوێت
36ملیار و 500ملیۆن دۆال ر بۆ ژێرخانی عێراق ته‌رخان ده‌كرێت، پرۆژه‌یاساكه چه‌ندین خاڵی ئیجابی و سلبی هه‌یه، ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی هه‌ڵوێستی خۆیانی له‌سه‌ر ده‌خه‌ن ه روو و داوای جێگره‌و ه ده‌كه‌ن بۆی ،ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی له‌وبارانه‌و ه وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی (به‌یان) ده‌داته‌وه.
پارێزگا هه‌یه ته‌نیا %6ی بودجه‌ی سه‌رف كردووه
دیدار :محه‌مه‌د جه‌مال
به‌یان :پرۆژەیاسای ژێرخانی عێراق له چی پێكهاتووه و بڕی پاره‌ی ته‌رخانكراو بۆی چه‌نده؟ ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید :پرۆژە‌ك ه له الیه‌ن لیستی عێراقییه‌وه پێشكه‌ش كراوه، له بنه‌ڕە‌تدا باس له ژێرخانی ئابووری عێراق ده‌كات ب ه مه‌به‌ستی بووژانه‌وه‌ی، ئه‌و گوژم و پاره‌یه‌ی بۆی ته‌رخان كراوه نزیكه‌ی 36ملیار و 500ملیۆن دۆالره. ب�هی��ان :ئ �ه‌و پ��اره‌ی�ه چ��ۆن داب �ه‌ش كراوه؟ ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید :دابه‌ش كراوه به‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك سێكته‌ردا ،له‌وانه خانوو بۆ هه‌ژاران نزیكه‌ی ملیارێك و پێنجسه‌د ه��هزار دۆالری بۆ دان���راوه ،سێكته‌ری كشتوكاڵی ،پ �ه‌روه‌رده كه نزیكه‌ی پێنج ملیاری بۆ دانراوه ،سێكته‌ری رێگاوبان كه 10ملیاری بۆ دانراوه. به‌یان :خاڵه ئیجابییه‌كانی پرۆژە‌كه چین؟ ئه‌حمه‌د حاجی ره‌ش��ی��د :هه‌موو بونیاد و نۆژە‌نكردنه‌وه و بووژانه‌وه‌یه‌ك پێویستی به پالنێك هه‌یه ،بۆ منوونه له ئه‌وروپا له دوای جه‌نگی جیهانيی دووه‌م��ه‌و ه پالنی مارشاڵ پێشكه‌ش كرا بۆ بووژانه‌وه‌ی ئه‌ڵامنیا كه قه‌رزێكی زۆر وه‌رگیرا ،له ئه‌نجامدا ئه‌ڵامنیا گه‌یشته ئه‌مڕۆی ،كه یه‌كێكه ل ه هه‌شت واڵته پیشه‌سازییه‌كه‌ی جیهان.
خاڵی دووه‌م :له هه‌ندێك داتا %30 خه‌ڵكی عێراق له‌ژێر هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌ن، رێژە‌ی بێكارییش %18یه ،بۆیه ئه‌م پرۆژە‌یه واده‌ك��ات ئه‌م دوو كێشه‌ی ه چاره‌سه‌ر بن ،له م��ادده‌ی هه‌شتیشدا باس لهوه ده‌كات ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی دێن ده‌بێت به‌شێكی زۆریان ده‌ستی كاری خۆماڵیی بێت ،به‌مه‌ش هه‌لی كاری تێدایه بۆ 750 كه‌س و واده‌ك��ات رێژە‌ی بێكاریی ببێته نیوه‌ی رێژە‌ی ئێستای ،هه‌روه‌ها واده‌كات ئابووريی عێراق ب��ه‌ره‌و گه‌شه‌سه‌ندن بڕوات. به‌یان :ئه‌ی خاڵه سلبییه‌كانی چین؟ ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید :موازه‌نه‌ی ع��ێ�راق��ی ده‌ك��رێ��ت ب �ه‌ژێ��ر قه‌رزێكی كه‌ڵه‌كه‌بووه‌وه كه ئه‌سته‌م ه له ژێری ده‌ربچێت ،چونكه هه‌موو سه‌رمایه‌یه‌ك كه ده‌خرێته پرۆژە‌یه‌كه‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی كۆمپانیاكه ق��ازان��ج بكات ،سوودێكی ده‌خاته سه‌ر ،كه وا ده‌كات بڕێك پاره‌ی زۆر ببێته قه‌رز له‌سه‌ر عێراق ،قه‌رزێكیش تا ئێستا عێراق مابێتی و پێیه‌و ه ده‌ناڵێنێ، ق �ه‌رزی ق�ه‌ره‌ب��ووی جه‌نگی كوه‌یته كه سااڵنه %5ی موازه‌نه‌ی عێراقی ده‌بات، ئێرانیش چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌یه قه‌ره‌بووی جه‌نگی عێراق ـ ئێران وه‌ربگرێت ،كه‌واته عێراق دووباره ده‌ڕوات �ه‌وه ژێر قه‌رزێك، هه‌ر واڵتێكیش ق�ه‌رزی له‌سه‌ر كه‌ڵه‌كه بێت ،دووچاری دوو كێشه ده‌بێت ،یه‌كه‌م:
دان���ه‌وه‌ی ق��ه‌رزی ئه‌سڵی كێشه‌كه‌ی. دووه‌م :كێشه‌ی دان �ه‌وه‌ی سووده‌كه‌ی. ئه‌م 36ملیار و 500ملیۆنه سوودی چه‌ند ساڵه‌كه‌ی ئه‌وه‌ند ه زۆر ده‌بێت ،عێراق توانای دانه‌وه‌ی نابێت ،ئه‌و كاته‌ش بڕشتی پاره‌كه‌ی دێته خواره‌وه و گه‌شه‌ی ئابووری ده‌وه‌ستێت. سه‌رجه‌م ئابووریناسه‌كانی دونیا ل�ه‌س�ه‌ر ئ��ه‌وه كۆكن ق���ه‌رزی ده‌ره‌ك��ی به زاراوه‌ی ئ��اب��ووری به (س�ه‌رچ��اوه‌ی نه‌خوازراو) داده‌نرێت ،هه‌موو قه‌رزێكیش له دونیا دوو لێكه‌وته‌ی هه‌یه ،یه‌كه‌م: مالییه ،واته پاشكۆیه‌تی ئابووری بۆ واڵتێك دروست ده‌بێت .دووه‌م :له هه‌مان كاتدا پاشكۆیی سیاسیشت بۆ دروست ده‌بێت عێراق له‌و حاڵه‌تانه سیاده‌ی واڵته‌كه‌ی له ده‌ست ده‌دات ،به‌مه‌ش گه‌وره‌ترین كێشه رووبه‌ڕووی ده‌بێته‌وه. به‌ستنه‌وه‌ی دراوی عێراقییش به دراوی ئه‌مریكییه‌وه خاڵێكی دیكه‌یه له‌و خاڵه سلبییانه‌ی واده‌كات هه‌میشه ل ه به‌رزبوونه‌وه و نزمبوونه‌وه‌ی دراوی ئه‌مریكی ،یاریی به سه‌رمایه‌ی عێراق بكرێت. به‌یان :ب�ه‌اڵم ئه‌م الیه‌نه سلبییانه ئه‌وه‌ند ه كاریگه‌رن الیه‌نه ئیجابییه‌كان بسڕنه‌وه؟ ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید :ئه‌م الیه‌نه ئیجابییانه زۆر كاریگه‌رییان زیاتره له
سلبییه‌كان ،به‌اڵم كۆمه‌ڵێك گرفت هه‌ی ه بۆ الیه‌نه ئیجابییه‌كان ،پالنی مارشاڵ كه له ئه‌ڵامنیا كاتێك جێبه‌جێ كراوه ،دۆخی ئابووری و سیاسیی ئه‌وروپا ئاسایی و جێگیر ب��ووه ،بــــه‌اڵم عێراق زۆر زۆر خراپه. به‌یان :جگه له‌و الیه‌نه ئیجابی و سلبییانه‌ی باستكرد ،چ رێگرییه‌ك بۆ یاساكه دێته ئاراوه؟ ئ���ه‌ح���م���ه‌د ح���اج���ی ره‌ش���ی���د: مه‌سه‌له‌ی ئه‌منی و سیاسی ،مه‌سه‌له‌ی تاكسه‌رچاوه‌یی موازانه‌ی عێراق ،یه‌كێكه له‌و گرفتانه ،چونكه ئێستا %89ی موازه‌نه‌ی عێراقی ل ه تاكسه‌رچاوه‌ی نه‌وته ،كه رێگرییه‌كه ،ئه‌گه‌ر تاقه‌ی به‌دیل دروست بوو ،یان كارگه‌كان وه‌ك ئه‌وه‌ی له ساڵی 2008رووی دا ،نرخی یه‌ك به‌رمیل نه‌وت 147دۆالره‌وه گه‌یشته 34دۆالر ،ئه‌و كاته عێراق توانای دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه‌ی نابێت، بۆی ه تووشی گه‌وره‌ترین كێشه ده‌بێت، سه‌رجه‌م خاڵه ئیجابییه‌كانیشامن بۆ ده‌كه‌نه خاڵی بێسوود. ب��هی��ان :هه‌ڵوێستی ئ��ێ��وه وه‌ك ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی له‌سه‌ر ئه‌سڵی پرۆژە‌كه چییه؟ ئ�ه‌ح��م�ه‌د ح��اج��ی ره‌ش��ی��د :دوای دیراسه‌كردنی ئه‌سڵی پرۆژە‌كه ،زۆرینه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی كه ئاماده‌ی ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه بوون ،پێیان باش بوو
ئه‌م پرۆژە‌یه له ئێستادا جێبه‌جێ نه‌كرێت. به‌یان :كه‌واته جێگره‌وه‌ی چییه؟ ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید :ئێمه له ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی بڕوامان وای��ه ته‌قه‌شوف باشرتین چ��اره‌س �ه‌ره، له ئێستادا خه‌رجییه گشتییه‌كان كه‌م بكرێنه‌وه ،كه‌مكردنه‌وه‌كه بخه‌ینه سه‌ر بودجه‌ی وه‌به‌رهێنان ،ئه‌وكاته له قه‌رز رزگارمان ده‌بێت ،ك ه بودجه‌ی 2012ی 100ملیار بووه ،نزیكه‌ی 69ملیاری بۆ بودجه‌ی ته‌شغیلی بووه ،ئه‌وی دیكه‌ی ب��ودج �هی وه‌ب�ه‌ره��ێ��ن��ان ب���ووه ،عێراق نه‌یتوانیوه سه‌رفی بكات ،بۆ منوون ه ئێمه رێژە‌ی جێبه‌جێكردنی پارێزگاكامنان الیه كه تیایدایه %6ب��ووه ،كه‌واته جیهازی ئ��ی��داری��ی ن��ات��وان��ن ئ��ه‌م ب��ڕە پ��اره‌ی �هی وه‌به‌رهێنانی خۆیان جێبه‌جێ بكه‌ن، خاڵێكی دیكه ك ه ته‌كمیله‌ی ئه‌مانه، بریتییه له هه‌مواركردنی كۆمه‌ڵێك یاسا و رێسای كه پێشرت ده‌رچوون. خاڵێىك ت��ر :چاكسازیی سیاسیيه ك�ه ئێستا ع��ێ�راق ب���ه‌ره‌و تاكالیه‌نه و دیكتاتۆریه‌ت ده‌ڕوات .دوايني خاڵیش: سیستمی ن�ه‌ق��دی��ی ع��ێ�راق��ی ك �ه ئه‌و پاره‌یه‌ی ئێستا له‌به‌ر ده‌ستی خه‌ڵكدایه متامنه‌یه‌كی ئه‌وتۆی نییه ،چونكه عێراق رۆژ به رۆژ پاره‌ی زیاتر ده‌خاته بازاڕە‌وه، كــه واده‌ك����ات ب �ه‌ه��ای نه‌ختینه‌یی دابه‌زێت.
سوننه‌كانی عێراق ل ه كوردستان خۆیان ڕێكده‌خه‌نه‌وه به‌یان .تایبه‌ت به پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست (به‌یان) كه‌وتوون ،سوننه‌كانی عێراق له هه‌وڵی خۆڕێكخستنه‌وه و دروستكردنی ئه‌نجومه‌نێكی سه‌رتاسه‌ریی سوننه‌ن له
ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ش نابێته مه‌رجه‌عێك هاوشێوه‌ی مه‌رجه‌عی شیعه‌كان
عێراقدا ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش به‌نیازن ل ه چه‌ند مانگی داهاتوودا كۆنگره‌یه‌ك له هه‌رێمی كوردستان ببه‌سنت. ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) زانیویه‌تی كه م��اوه‌ی چه‌ند مانگێكه ،به‌تایبه‌تیش دوای ئه‌و ته‌نگژە سیاسییه قوواڵنه‌ی له عێراق دروس��ت ب��وون ،سوننه‌كانی ئه‌م واڵته به پشتیوانیی چه‌ند واڵتێكی هه‌رێمیی ،له هه‌وڵی خۆڕێكخستنه‌وه و دروستكردنی به‌ره‌یه‌كدان كه له هه‌ر حزب و ڕێكخراوێك گه‌وره‌تر بێت ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ئێستا لیژنه‌یه‌ك له ئاماده‌كارییدایه بۆ به‌ستنی كۆنگره‌یه‌كی س �ه‌رت��اس �ه‌ری��ی .ه��ه‌ر ب �ه پ��ێ��ی ئ�ه‌و زانیارییانه ،رۆژی 2012/5/25له شاری ئه‌سته‌مبوڵ له توركیا ،كۆبوونه‌وه‌یه‌كی راوێژكاریی سازكراوه ،كه تیایدا چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كی كوردیش ئاماده‌بوون. ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) توانی به‌رنامه‌ی كار و ته‌وه‌ر و ئامانجه‌كانی كۆنگره‌كه
ببینێت ،كه تیایدا ئاماژە دراوه به‌وه‌ی له‌و كۆنگره‌یه‌دا ئه‌نجومه‌نێك دروست ده‌كرێت به ناوی (املجلس التنسيقي اَلهل السنة) ،ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ش هه‌موو سوننه‌كان له‌خۆ ده‌گرێت به كورد و ع��ه‌ره‌ب و توركامنه‌وه ،ب �ه‌اڵم نابێته مه‌رجه‌عێك هاوشێوه‌ی مه‌رجه‌عی شیعه‌كان ،به‌ڵكو ئ �ه‌م ئه‌نجومه‌نه ره‌هه‌ندی سیاسی و ئابووری ده‌بێت، ه �ه‌روه‌ك ناشبێته به‌دیلی هیچ حزب و ڕێكخراوێكی سیاسی و زانایانی ئاینیی سوننی و له ژێر چه‌تری هیچ ده‌سته و الیه‌نێكیشدا كۆنابێته‌وه. ئه‌مه‌و (به‌یان) زانیویشیه‌تی كۆبوونه‌وه راوێژكارییه‌كه‌ی ئه‌سته‌مبوڵ له ژێر ڕۆشنایی وه‌سیه‌تنامه و ڕاسپارده‌كانی زانای كۆچكردوو ،شێخ تاهیر به‌رزنجيدا بووه ،كه ناوبراو زانایه‌كی دیاری كورد و نیشته‌جێی به‌غدا بووه و به‌ر له كۆچی دوای��ی ،وه‌سيه‌تنامه‌یه‌كی سه‌باره‌ت
به ب��ارودۆخ��ی سوننه‌كان له عێراق نووسیوه. الی خ��ۆش��ی�ه‌وه دك��ت��ۆر عه‌دنان دلێمی كه‌سایه‌تی دی���اری سوننه‌ی عێراق له میانه‌ی گفتوگۆیه‌كیدا له‌گه‌ڵ (ب�هی��ان) ،رایگه‌یاند «ئ �ه‌و كۆنگره‌یه ناوده‌نرێت ئه‌نجومه‌نی رێكخستنی ئه‌هلی سوننه (املجلس التنسيقي اَلهل السنة) ..كار بۆ یه‌كخستنی سوننه‌كان و له‌خۆگرتنیان له یه‌ك ڕیزدا ده‌كات، له پێناو به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانیاندا». ن��اوب��راو ئ��ام��اژە‌ش��ی دا ب���ه‌وه‌ی ئه‌و كۆنگره‌یه «كه‌سایه‌تی ك��وردی تێدایه كه سه‌ر به الیه‌نی سیاسیین و گرنگن له هه‌رێمی كوردستان ،ب�ه‌اڵم نازانم ئایا ره‌زامه‌ندیی حزبه‌كانیان هه‌یه یان نا؟» .دلێمی وتیشی هیوامان وایه ئ �ه‌م كۆنگره‌یه له الی �ه‌ن حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م�ه‌وه ه��اوك��اری��ی و ریعایه‌ت بكرێت« ،له‌وانه‌یه له‌وباره‌یه‌شه‌وه
قسه‌یان له‌گه‌ڵ بكه‌م». دكتۆر عه‌دنان دلێمی سه‌باره‌ت ب ه كات و شوێنی به‌ستنی ئه‌و كۆنگره‌یه‌ش رایگه‌یاند «له زۆرب��هی حاڵه‌ته‌كاندا پێده‌چێت ل�ه مانگی موحه‌ڕره‌می داهاتوودا له هه‌ولێر ببه‌سرتێت».
ئه‌و كۆنگره‌ی ه كه‌سایه‌تی كوردی تێدای ه كه سه‌ر ب ه الیه‌نی سیاسیین
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
قه‌ڵه‌مه‌كانی كه‌ركووك یه‌كتر ده‌شكێنن
«لقی كه‌ركووكی نووس هران ته‌كه‌توالت و دوو به‌ره‌كی حزبی و به‌رژە‌وه‌ندی تێكه‌وتووه» په‌یجور :شڤان جه‌باری
ل ه ئێستادا وه‌ك دیارده‌یه‌ك ،نووسه‌ر و ڕۆژنامه‌نووسانی كورد ل ه شاری كه‌ركووك ،ل ه ڕێگای سایت و فه‌یسبووك و ڕۆژنامه‌كانه‌وه ،له سه‌ر یه‌كدی ده‌نووسن و یه‌كتری بچووك ده‌كه‌نه‌وه، ئیدی ب ه كوردییه‌كه‌ی شه‌ڕی ده‌سته‌ویه‌خه‌ی قه‌ڵه‌مه.
ل��ه‌ت��ی��ف ف��ات��ی��ح ف���ه‌ره‌ج���ى ڕۆژن��ام �ه‌ن��ووس ده‌ڵێت «ب �ه‌داخ �ه‌وه ئه‌وگرفته‌ی له نێوان نووسه‌ر و ئه‌هلی قه‌ڵه‌م له كه‌ركووكدا هه‌یه ،نه‌ك له كوردستان ،به‌ڵكو له هیچ جێگایه‌كی ئه‌م دنیایه نییه ،به‌یه‌كه‌وه ناگونجێن، له یه‌ك ده‌خۆێنن ،به بێ هیچ هۆیه‌ك له سه‌ر یه‌كرتی ده‌نووسن ،له كاتێكدا ئه‌م كه‌ركووكه له شه‌سته‌كاندا وه‌ك خوێندومانه‌ته‌وه ،جێگای جه‌ده‌ل بووه، جێگای گفتوگۆ بووه ،كه‌چی ئێستاكه به‌تایبه‌تی له ناو كورده‌كاندا ،هیچیان دانی خێر به‌یه‌كدا نانێن». ك��ێ��ش �ه‌و ش��ه‌ڕە‌ق��س��هی ن��ێ��وان نووسه‌رانی كورد له شاری كه‌ركووك به ته‌واوی ده‌نگی داوه‌ته‌وه ،ئه‌م كێشه‌یه ڕووی ل�ه لقی ك�ه‌رك��ووك��ی یه‌كێتی نووسه‌رانی كورد كردووه ،به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست به‌یان كه‌وتوون، ئه‌وان دانوویان به یه‌كه‌وه ناكوڵێت و به‌ڵكو زۆر به توندی له‌سه‌ر یه‌ك ده‌خوێنن .یه‌كێك له ئه‌ندامانی لق كه نه‌یوست ناوی بهێنین ،به ڕوونی باسی ئه‌وه‌ی كرد و كێشه‌كه‌ی بۆ پاره و ب��واری م��اددی و ش �ه‌ڕە حزبایه‌تی دوو حزبه حوكمڕانه‌كه‌ی كوردستان
گێڕایه‌وه ،كه ده‌ستی ئاخنیوه‌ته ناو ماڵی نووسه‌رانیشه‌وه. ب �هی��ان پ �هی��وه‌ن��دی ب �ه جێگری سه‌رۆكی لقی كه‌ركووك ،حه‌مه‌سه‌عید زه‌نگه‌نه‌وه كرد ،ناوبراو به‌و بیانووه‌ی س �ه‌رۆك��ی ل��ق ل �ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت��ه، ئاماده‌ی لێدوان نه‌بوو. له‌وباره‌یه‌وه نووسه‌ر ،عه‌بدولستار ج��ه‌ب��اری ده‌ڵ��ێ��ت «ح��زب��ی به‌عس كاریگه‌ری زۆری دروست كرد له سه‌ر تاكی كوردی له كه‌ركووك ،بۆیه تا ئێستا پێامنه‌وه دی��اره ،مه‌خابن له ڕێگای ڕۆژنامه و فه‌یسبووكه‌وه دیارده‌یه‌كی ناشیاو به‌رانبه‌ر به ی�ه‌ك ده‌ك��ه‌ن». ناوبراو بوونی كێشه گه‌وره‌كانی ناو ن��ووس��هران ب��ۆ ئ��ام��اده‌گ��ی ح��زب له ن��او لقدا ده‌گێڕێته‌وه .ئ�ه‌و ده‌ڵێت «یه‌كێتی نووسه‌ران زۆر چ��االك نین ل�ه‌چ��او لقه‌كانی ت��ر ،ل�ه شاره‌كانی كوردستان به ده‌یان چاالكيی نه‌وعی ده‌كه‌ن ،ده‌یان فیستیڤاڵ و گه‌له‌ريی گ��ه‌وره ده‌ك �ه‌ن �ه‌وه ،پێشم وای �ه ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌وێن زۆربه‌یان شیاو نین، چونكه به ته‌وافوقی حزبی دان�راون و كاریگه‌ری له سه‌ر چاالكییه‌كانیان دروستكردوه‌وه».
به ب��ڕوای له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج، حزب خه‌ڵكی ناشیاوی خستووته ناو نووسه‌رانه‌وه« .به بڕوای من نووسه‌ر ئه‌گه‌ر سه‌رقاڵی خوێندنه‌وه و نووسین و لێكۆڵینه‌وه بێت ،خۆی به شتی بێ ماناوه سه‌رقاڵ ناكات ،جگه له‌وه‌ش حزب كه‌سانی ناپسپۆڕی خستووه‌ته ده‌زگایه‌كی دیاریكراوه و ئه‌وانیش هیچی لێنازانن ،ش��ه‌ڕی پۆست و ده‌سه‌اڵتیانه» .ئێمه‌ش بۆ وه‌رگرتنی ڕای ن��ووس��هران په‌یوه‌ندییامن به نووسه‌ر ،دانا عه‌سكه‌ره‌وه كرد ،جگه له پشتڕاستكردنه‌وه‌ی كێشه و ناته‌باییه‌كه، ناوبراو ئاماده‌ی لێدوان نه‌بوو ،وتی چونكه یه‌كێتی نووسه‌ران ڕە‌خنه‌یان پێ ناخۆشه و منیش نامه‌وێت قسه‌ی له‌سه‌ر بكه‌م.
خه‌ریك ه مامۆستایان ده‌بن ه كۆیله‌ی خوێندكاران «سیستمی نوێی په‌روه‌رد ه ڕێزی مامۆستای نه‌پاراست»
عه‌بدولستار جه‌باری ده‌ڵێت «لقی كه‌ركووك هیچ به‌رهه‌مێكیان نییه، ده‌توانین بڵێین بووه به ده‌زگایه‌كی چاپه‌مه‌نی كتێب ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ته‌نیا كتێب و گۆڤاری گزنگ ده‌ربكه‌ن ،له كاتێكدا ئیمكانیه‌تێكی باشی مادییان له به‌رده‌سته و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ته‌كه‌توالت و دوو به‌ره‌كی حزبی و به‌رژه‌وه‌ندی تێكه‌وتووه و له سه‌ر یه‌كرتی ده‌نووسن، من پێشنیازی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌ختیان بۆ ده‌ك��ه‌م ،چونكه ده‌سته‌كه به‌ره‌و شكست ده‌ڕوات ،كۆمه‌ڵێك گه‌نجی چ���االك بهێرنێته پ��ێ��ش�ه‌وه ت��اوه‌ك��و خزمه‌ت بكه‌ن» .هه‌ر ئه‌و نووسه‌ره له درێ��ژه‌ی قسه‌كانییدا بۆ به‌یان، ده‌ڵێت «پرسیارێكیان لێ ده‌ك�ه‌م ،له كۆنفراسیان باسی كام چاالكی ده‌كه‌ن،
شانازی به چییه‌وه ده‌كه‌ن؟ ئه‌مه به‌س قسه‌ی من نییه ،قسه‌ی به‌شێك له ده‌سته‌ی كارگێڕی ئه‌و یه‌كێتییه‌یه». ڕۆژن��ام��ه‌ن��ووس له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج ،ده‌ڵێت «با واز له شتی الوه‌كی بهێنن ،بێده‌نگییه‌كه‌یان گه‌وره‌ترین كاره‌ساته ،قه‌ڵه‌مه‌كه‌یان ته‌نیا بۆ دژی یه‌كرتییه ،كه‌ی كاتی ئه‌وه‌یه؟ یه‌كێتی ن��ووس�هران ئه‌گه‌ر ملمالنێیان هه‌یه با ئه‌ندامه‌كانی له كاتی هه‌ڵبژاردندا ه��ه‌ڵ��ی��ان ن���ه‌ب���ژێ���رن���ه‌وه ،چونكه كورسییه‌كه تاپۆنه‌كراوه له سه‌ریان و هۆكاره‌كه‌شیان هه‌ر ناكۆكی حیزبيیه. هیوادارم كێشه‌كانیان چاره‌سه‌ربكرێت، ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده م��ن ئ��ه‌ن��دام نیم له‌و یه‌كێتییه ،به‌اڵم هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كه‌یانم زۆر داوه».
به‌داخه‌وه ئه‌وگرفته‌ی له نێوان نووسه‌ر و ئه‌هلی قه‌ڵه‌م له كه‌ركووكدا هه‌یه ،نه‌ك له كوردستان، به‌ڵكو له هیچ جێگایه‌كی ئه‌م دنیایه نییه
په‌یجور :سه‌ید نامی ـ گۆران عوسامن وه‌زاره‌رت��ی پ��ه‌روه‌رده زۆربوونی ق��وت��اب��ی و م��ام��ۆس��ت��ا ب��ه ه��ۆك��اری سه‌رهه‌ڵدانی كێشه‌كانی پ��ه‌روه‌رده ده‌زان��ێ��ت ،یه‌كێتی مامۆستایانیش ه��ۆك��اری س �ه‌ره �ه‌ڵ��دان��ی دی���ارده‌ی توندووتیژیی ل�ه ن��ێ��وان قوتابی و مامۆستا ،بۆ خودی سیستمی په‌روه‌رده ده‌گێڕێته‌وه و وه‌زاره‌ت��ی پ�ه‌روه‌رده‌ش ڕە‌ت��ی��ده‌ك��ات �ه‌وه ،س �ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده و داكۆكیكردن له مافی مامۆستایان ده‌ڵێت بۆ چ��اره‌س�ه‌ری ئه‌و كێشه‌یه خه‌ریكی گه‌اڵڵه‌كردنی پرۆژه‌یاسایه‌كین. مامۆستا ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی، س���ه‌رۆك���ی ل��ی��ژن �هی پ������ه‌روه‌رده و داكۆكیكردن له مافی مامۆستایان بۆ (به‌یان) وتی «له دوای ئه‌م سیستمه نوێیه‌وه ئه‌م بێڕێزییه ده‌ستی پێكردووه، كه زۆر مه‌جالی داوه به قوتابی ،ده‌ستی ده‌ره‌كیشی تێدایه ،چونكه گه‌ر قوتابی هه‌ندێك ڕێگر له ب�ه‌رده‌م��ی��دا بێت
مامۆستایەک لە کاىت وتنەوەى وانەدا .فۆتۆگراف :دلێر عەبدول
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
دکتۆر مایكڵ رۆبن بۆ (بەیان):
ئێستا بارزانی له واشنتۆ ن و هه‌ولێریش الواز ده‌رده‌كه‌وێت دكتۆر مایكڵ رۆبن ،رۆژنامه‌نووس و لێكۆڵه‌ری ئه‌مریكی ،ل ه دیمانه‌یه‌كی تایبه‌تی (به‌یان)دا تیشك ده‌خاته سه‌ر چه‌ند الیه‌نێكی ده‌سه‌اڵت و گۆڕانكارییه‌كان ل ه هه‌رێمی كوردستان ،هاوكات باس له په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم و ئه‌مریكا و ئایینده‌ی كورد ده‌كات.
دكتۆر مایكڵ رۆبن ـ لێكۆڵه‌ر ه ل ه دامه‌زراوه‌ی (ئه‌مریكان ئینته‌رپرایس ئینستتیوت). ـ وانه‌بێژ ه له‌باره‌ی په‌یوه‌ندی مه‌ده‌نی ـ عه‌سكه‌ری ل ه سكۆڵی ناڤاڵ بۆ خوێندنی بااڵ. ـ ئیدیتۆری پێشكه‌وتوو ه ل ه جۆرنالی به‌ناوبانگی ئه‌مریكی میدڵ ئێست كوارت هرلی. ـ پێشرت ل ه چه‌ند زانكۆیه‌كی هه‌رێمی كوردستان بۆ ماوه‌یه‌ك وانه‌بێژ بووه.
گفتوگۆ :عه‌بدوڵاڵ حه‌وێز
به‌یان :با له‌و پرسیار‌ه گشتییه‌و ه ده‌ست پێبكه‌ین ،چۆن دوایین گۆڕانكاریه‌كانی گۆڕە‌پانی سیاسی كوردستان ده‌بینیت؟ مایكڵ رۆب��ن :سه‌ره‌تا ،با ل ه پارتی دیموكراتی كوردستانه‌و ه ده‌ست پێبكه‌ین، دام �ه‌زران��دن��ی م���ه‌رسوور ب��ارزان��ی وه‌ك سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی كوردستان ل ه الیه‌ن مه‌سعود بارزانی باوكییه‌وه ،كۆتایی ب ه هه‌موو ئه‌م چیرۆك ه خه‌یاڵیيان ه دێنێت كه باس له‌و ه ده‌كه‌ن بارزانی جددی ه ل ه باره‌ی دامه‌زراندنی سیستمێكی دیموكراسییه‌وه، پارتی حزبێكی بنه‌ماڵه‌یی ه و بارزانیش، حكومه‌تی هه‌رێم وه‌ك به‌شێكی بزنسی بنه‌ماڵه‌كه‌یان ده‌بینێت. پێدانی ئ �ه‌م پۆست ه ب� ه م��ه‌رسوور بارزانی ده‌رخ �ه‌ری ناكۆكیش ه ل ه ناوخۆی بنه‌ماڵه ،ئه‌م پۆست ه نوێیه‌ی مه‌رسوور ته‌نیا په‌یوه‌ندی ب ه ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه‌و ه نییه، به‌ڵكو بۆ ئه‌وه‌ی ه ل ه ریزبه‌ندی بنه‌ماڵه پێش نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی كوردستان و كوڕی برای بارزانی بكه‌وێته‌وه و ببێت ه كه‌سی دووه‌می بنه‌ماڵه. ل � ه الی �ه‌ك��ی دی��ك �ه‌و ه داڕووخ��ان��ی یه‌كێتی ب���ه‌رده‌وام���ه ،دك��ت��ۆر ب�ه‌ره�ه‌م ساڵحیش د هزانێت ك ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی جه‌ماوه‌رێكی زی��ات��ری هه‌ی ه ت��ا له‌ناو یه‌كێتی .ئینجا هێرۆ خان زۆر رقی ل ه دكتۆر به‌رهه‌مه ،له‌والیشه‌و ه ك��ۆرسه‌ت ره‌سوڵ له‌ناو پێشمه‌رگ ه جه‌ماوه‌رێكی زۆری هه‌یه. ئێستا له‌ناو یه‌كێتی هه‌موو شتێك په‌یوه‌سته به‌وه‌ی ك ه یه‌كێتی دوای مردنی مام جه‌الل چی لێ به‌سه‌ر دێت .دكتۆر به‌رهه‌م له‌م ماوه‌یه‌دا هه‌ڵویستی نه‌رم ب هرامبه‌ر پارتی ده‌نوێنێت ،ل ه دوا سه‌ردانیشیدا بۆ ئه‌مریكا، پاڵپشتی له‌نێو هه‌ریه‌ك ل ه كۆشكی سپی و سی ئای ئه‌ی ك��ۆده‌ك��رده‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی ببێت ه جێگره‌وه‌ی مام ج�ه‌الل بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی ك��ۆم��ار ،ب�ه‌م�ه‌ش پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراق له‌ده‌ست كورددا
ده‌مێنێته‌وه ،هه‌روه‌ها له‌وه‌ش گرنگرت به‌الی مه‌سعود بارزانییه‌وه ،دوورخستنه‌وه‌ی دكتۆر به‌رهه‌م ه بۆ ده‌ره‌وه‌ی كوردستان. گۆڕانیش له‌مالو ه بێگومان كێبه‌ركێكاره به‌هێزه‌كه‌یه ،زۆر باش ه ك ه گ��ۆڕان باسی گۆڕانكاری ل ه هه‌رێم ده‌كات ،به‌اڵم گۆڕان پێویست ه ئ �ه‌و ه بسه‌ملێنێت ك ه ته‌نیا له جه‌ماوه‌ری توڕە‌ی یه‌كێتی پێكنه‌هاتووه ،كه دواجار بیانه‌وێت به‌شێكی گه‌وره‌ی كێكه‌كه بۆ خۆیان ب��ه‌رن ،ئ�ه‌م بزووتنه‌وه‌ی ه به جددی به‌دوای چه‌كسازییه‌وه‌ی ه ل ه هه‌رێم، هیوادارین ك ه نه‌وشیروان مسته‌فا بتوانێت جێبه‌جێی بكات. ب���هی���ان :ئ��ێ��س��ت��ا س���ێ ج��وم��گ�ه س�ه‌ره‌ك��ی��ی�ه‌ك�هی ده‌س����ه‌اڵت ل � ه الی �ه‌ن كه‌سانی بنه‌ماڵه‌ی بارزانییه‌و ه كۆنرتۆڵ كراون ،له‌كاتێكدا ل ه كوردستان زۆر باسی دیموكراسی ده‌كرێت ،ئایا ئه‌م ه له‌گه‌ڵ ستاندارده‌كانی دیموكراسی یه‌كانگیره؟ مایكڵ رۆبن :نه‌خێر ،كۆنرتۆڵكردنی سێ پۆست ه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ده‌س �ه‌اڵت له كوردستان ل ه الیه‌ن بنه‌ماڵه‌ی بازرانییه‌وه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی ه ك ه مه‌سعود بارزانی جددی نیی ه ل ه باره‌ی به‌دیموكراسی كردىن كوردستان و هه‌رگیزیش جددی نه‌بووه ،به‌م ه بارزانی خۆی وه‌ك شتێك گه‌وره‌تر ل ه سه‌رۆكی خێڵێك ده‌رده‌خات ،ل ه مێژووی كورددا ئه‌و وه‌ك كه‌سێك ده‌نارسێت ك ه خیانه‌تی له خه‌باتی گه‌لی كورد كرد بۆ دیموكراسی و ته‌نانه‌ت بۆ وه‌ده‌ستخستنی سه‌ربه‌خۆییش. ب��هی��ان :ب��ه‌ڕێ��زت��ان ل�� ه چه‌ندین دامه‌زراوه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌كادیمی ل ه پایته‌ختی ئه‌مریكا كار ده‌كه‌ن و په‌یوه‌ندی باشتان له‌گه‌ڵ بڕیاربه‌ده‌ستانی كۆشكی سپی هه‌یه، ئه‌وانه‌ی ك ه ئاگادارن ل ه ره‌وشی سیاسیی هه‌رێم ،چۆن لێی ده‌ڕوانن؟ مایكڵ رۆبن :ل ه واشننت خه‌ڵك ئه‌وه‌نده باسی كوردستان ناكات ،زۆربه‌ی دیموكرات و ته‌نانه‌ت كۆماريیه‌كانیش وێنایه‌كی خراپیان بۆ جه‌نگی عێراق هه‌ی ه و خوازیارن له‌بیری بكه‌ن ،سوپای ئه‌مریكا ل ه عێراق كشاوه‌ته‌وه ،هه‌واڵه‌كانی عێراقیش چیرت مانشێتی رۆژنامه‌كان نین ،بۆی ه خه‌ڵكه‌كه
ئه‌وه‌ند ه گوێ ب ه ره‌وشی عێراق ناده‌ن. مه‌سعود هه‌ڵه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ی كرد ك ه ل ه دواسه‌ردانیدا بۆ كۆشكی سپی نه‌ك ته‌نیا كوڕە‌كه‌ی ،مه‌رسوور ،به‌ڵكو نێچیرڤانی برازاشی له‌گه‌ڵ خۆی برد ،ك ه له‌و كاته‌دا هیچ پۆستێكی حكومیی ن�ه‌ب��وو ،ئه‌مه وێنایه‌كی خراپی ئه‌وانی ل ه كۆشكی سپی به‌جێهێشت ،له‌كاتێكدا شۆڕش ل ه چه‌ند واڵتی عه‌ره‌بی سه‌ریهه‌ڵدا ل ه دژی حوكمی بنه‌ماڵه‌یی ،بارزانی خۆی وه‌ك كه‌سێكی هاوشێوه‌ی معه‌مه‌ر ق هزافی و س�ه‌ددام حوسێن و به‌شار ئه‌سه‌د نیشاندا. نه‌وتیش جێگای قسه‌ی ه ل ه واشننت، هه‌ندێك كه‌سی خانه‌نشینی دیموكرات و كۆمارییه‌كان به‌هۆی نه‌وته‌و ه چاویان له كوردستانه ،ئه‌مه‌ش ته‌نیا بۆ ده‌سكه‌وتی شه‌خسی خۆیان ،هه‌ربۆی ه ئێم ه چه‌ند به‌رپرسی خانه‌نیشینكراو ده‌بینین وه‌ك باڵوێز زاڵامی خه‌لیل زاد و جیرناڵ جه‌یمس جۆنز ،پشكیان ل ه چه‌ندین كۆمپانیا هه‌یه ك ه ل ه كوردستان كار ده‌كه‌ن .ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنج ه ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌م به‌رپرسان ه كاتێك ده‌سه‌اڵتیان به‌ده‌ست ه داوای ئه‌م پاڵپشتییه ناكه‌ن ك ه پێویست ه ب ه كوردستان بكرێت، به‌ڵكو ته‌نیا دوای ئه‌وه‌ی ك ه خانه‌نیشین ده‌كرێن و ده‌سه‌اڵتیان نامێنێت ئه‌م قسانه ده‌كه‌ن. ب �هی��ان :ب��ه‌م دوای��ی � ه ه �ه‌ری �ه‌ك له جۆزێف لیبه‌رمان و جۆن ماككین سه‌ردانی كوردستانیان ك��رد و په‌سنی حكومه‌تی هه‌رێم و بارزانییان كرد ،پێچه‌وانه‌ی ئه‌م قسانه‌ی به‌ڕێزتان ك ه هه‌میش ه هێرش ده‌كه‌ن ه سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم ،ئه‌م ه چۆن لێكده‌ده‌یته‌وه؟ مایكڵ رۆب��ن :ئه‌م په‌سنكردنه‌وه‌ی ئه‌وان خۆی ل ه دوو هۆكاردا ده‌بینێته‌وه. یه‌كه‌م :ئه‌م قسان ه ته‌نیا پرۆتۆكۆڵن ،هیچ كه‌سێك ناچێت بۆ واڵتێكی بیانی و هه‌ندێك هه‌ڵسوكه‌وتی دیموكراسی نه‌كات .دووه‌م: منیش په‌یوه‌ندی باشم له‌گه‌ڵ به‌شێكی زۆر ل ه ستافی كاركردنی لیبه‌رمان و ماككین هه‌ی ه ك ه پێشرت له‌گه‌ڵ من ل ه دامه‌زراوه‌ی ئه‌مریكان ئینته‌رپرایز به‌یه‌كه‌و ه كارمان
ك��ردووه ،به‌پێی زانیارییه‌كانی من ،ئه‌و قسانه‌ی ك ه ئه‌م دوو سیناتۆر‌ه ب ه بارزانییان وتوو ه ل ه كۆبوونه‌و ه داخراوه‌كاندا ،ته‌واو جیاوازه له‌وه‌ی ك ه ب ه ئاشكرا ده‌وترێت، هه‌میش ه ئه‌و راگه‌یه‌نراوانه‌ی ده‌درێته راگه‌یاندنه‌كان زۆر ج��ی��اواز‌ه ل��ه‌وه‌ی له كۆبوونه‌و ه داخراوه‌كاندا ده‌وترێت. به‌یان :په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا چۆن ده‌بینی؟ مایكڵ رۆب��ن :په‌یوه‌ندییه‌كان زۆر الوازن ،مه‌سعود ب��ارزان��ی وای�زان��ی ئه‌و ئه‌وه‌ند ه پاڵپشتی هه‌ی ه ك ه بتوانێت نوری مالیكی ،س�ه‌رۆك وه‌زی �ران ل ه پۆسته‌كه‌ی دوور بخاته‌وه ،به‌اڵم ئه‌و هه‌ڵ ه بوو .ئێستا بارزانی الواز ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت ،نه‌ك ته‌نیا ل ه واشننت ،به‌ڵكو ل ه هه‌ولێریش ،سه‌رۆك وه‌زیران نوری مالیكیش ده‌ریخست له‌كاتی ته‌نگانه‌دا نه‌ك ته‌نیا پاڵپشتی تاران ،به‌ڵكو پاڵپشتی واشنتنیشی هه‌یه. به‌یان :تۆ پێش چه‌ند ساڵێك ل ه رێی رۆژنامه‌ی هاواڵتییه‌و ه سه‌روه‌ت و سامانی بارزانی و تاڵه‌بانیشت ئاشكرا كرد ،ئه‌و داتایانه‌ت ل ه كوێ ده‌ست كه‌وتبوو؟ ئێستا هیچ داتایه‌كی نوێت هه‌ی ه ل ه ب��اره‌ی سه‌ره‌وت و سامانی بارزانی و تاڵه‌بانیه‌وه؟ مایكڵ رۆب��ن :ئێستا هیچ داتایه‌كم له‌به‌رده‌ستتدا نییه ،چونك ه جگ ه له وانه‌وتنه‌و ه بۆ سوپای ئه‌مریكا ،من ئێستا كار له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ئه‌مریكا ناكه‌م .ئه‌م ژمارانه‌ی ك ه من به‌كارم هێنابوون ،داتای حكومه‌تی ئه‌مریكا ب��وون له‌گه‌ڵ ئه‌و داتایانه‌ی ك ه ل ه الیه‌ن چه‌ند هاوڕێیه‌كمه‌وه ده‌ستم كه‌وتبوو ك ه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك بانك و كۆمپانیای جیهانيی نه‌وت كار ده‌كه‌ن .ئه‌م داتایان ه ئێستا كۆن بوون ،له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو بۆند ه نه‌وتیيانه‌ی ئێستا مۆركراون ،ئه‌م سه‌روت و سامانه‌ی ك ه بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و تاڵه‌بانی هه‌یانه ،بێگومان ئێستا چه‌ند قات بووه‌ته‌وه. ب��هی��ان :داه���ات���ووی س��ی��اس�ه‌ت له كوردستان چۆن ده‌بینی؟ ساڵی داهاتوو بڕیار‌ه هه‌ڵبژاردن ل ه كوردستان ئه‌نجام بدرێت ،هیچ هیوایه‌ك هه‌ی ه ك ه ئۆپۆزسیۆن
ئه‌م هه‌ڵبژاردن ه بباته‌وه؟ مایكڵ رۆبن :هه‌ڵبژاردنه‌كانی ساڵی داهاتوو گرنگ ده‌بێت ،به‌اڵم هه‌رگیز باوه‌ڕ ناكه‌م ك ه بارزانی رازی ببێت ل ه پۆسته‌كه‌ی بێت ه خواره‌و ه و رێگ ه بدات هه‌ڵبژاردنێكی بێگه‌رد بۆ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ئه‌نجام بدرێت ،ئه‌و هیچ جیاوازیيه‌ك ل ه نێوان سامانی تایبه‌تی خۆی و هی حكومه‌تی هه‌رێم و پارتی ن��اك��ات ،ئ �ه‌و نایه‌وێت سه‌ری ره‌ش جێبهێڵێت و بێت له‌ناو خه‌ڵك بژی ،زۆرێك ل ه خه‌ڵكی بارزان نایانه‌وێت بگه‌ڕێته‌و ه بۆ ئه‌م ناوچه‌یه. به‌یان :له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی كێرڤی ج�ه‌م��اوه‌ری ئیسالمییه‌كان ل ه ناوچه‌كه، پێتوای ه ل ه كوردستانیش جه‌ماوه‌ریان له‌زیادبووندا بێت؟ مایكڵ رۆب��ن :به‌ڵێ ،ه��ه‌روه‌ك من نیگ هرانم لهوه ،ئه‌و كاته‌ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی ئه‌كادیمیم ل ه ساڵی 2008نووسی كه ده‌نگدانه‌وه‌ی باشی ل ه هه‌ولێر و واشننت هه‌بوو ،لێكۆڵینه‌وه‌كه‌م له‌سه‌ر ئه‌وه‌بوو ك ه ئه‌گه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم كۆنرتۆڵی گه‌نده‌ڵی نه‌كات ،ئه‌وا ئه‌و كات ه ئیسالمیه‌كان ده‌س�ه‌اڵت ده‌گرن ه ده‌ست ك ه ئه‌مه‌ش بۆ به‌رژە‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا باش نابێت، ئیسالمیيه‌كان به‌الی كه‌مه‌و ه كه‌مرت گه‌نده‌ڵن، هه‌روه‌ك ئه‌مه‌ش حه‌قیقه‌ت ه ك ه یه‌كگرتووی ئیسالمیی كوردستان كۆنگره‌یه‌كی شه‌فافی ئه‌نجامدا و سه‌رۆكه‌كه‌یشی ل ه پۆستی سه‌رۆكی حزب هات ه خ���واره‌وه ،ئه‌مه‌ش الی زۆرێك ل ه گه‌نجان ئه‌و وێنای ه دروست ده‌كات ك ه ئیسالمیيه‌كان ل ه پارته‌كانی دیكه دیموكراسیرتن. به‌یان :پوه‌ندییه‌كانی بارزانی له‌گه‌ڵ توركیا رۆژ له دوای رۆژ به‌هێزتر ده‌بێت، ئه‌م گۆڕانكاریي ه ل ه په‌یوه‌ندیيه‌كانی ئه‌م دوو الیه‌ن ه چۆن ده‌بینی ك ه ل ه پێشوودا دوو دوژمنی سه‌رسه‌خت بوون؟ مایكڵ رۆب��ن :پ��اره و وه‌به‌رهێنان فاكته‌ری سه‌ره‌كی ئه‌م په‌یوه‌ندی ه باشه‌ن، ب��ۆ مه‌سعود ب��ارزان��ی پ��اره ره‌نگڕێژی نه‌ته‌وه‌گ هرایه‌تيیه ،له‌كاتێكدا ك ه وه‌به‌رهێنان باش بێت ،كه‌مرت ئه‌گه‌ری هه‌ی ه ك ه توركیا
هێرش بكات ه سه‌ر هه‌رێمی كوردستان، ئه‌م ه له‌كاتێكدا ئه‌م ئه‌گه‌ر‌ه ل ه چه‌ند ساڵی پێشوودا زیاتر بوو ،به‌اڵم ئه‌م په‌یوه‌نديیه دووقوڵیيان ه ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك هه‌تاهه‌تایی نین .په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ واڵتانی دراوسێ هه‌میش ه ل ه هه‌ڵكشان و داكشاندایه، ئه‌نكه‌ره ،تاران ،به‌غدا و دیمه‌شق ،كوردستان وه‌ك كارتێكی گهوره ده‌بینن ك ه ده‌توانن له ناكۆییه‌كانی نێوانیاندا به‌كاری بهێنن. به‌یان :كوردانی سووریا ل ه ئێستادا خه‌بات بۆ فیدراڵیزم ده‌كه‌ن وه‌ك كوردستانی عێراق ،پێتوای ه ئه‌م خه‌ونه‌یان بێت ه دی، ئه‌م ه له‌كاتێكدا زۆرێك ل ه چاودێران ئه‌م خه‌ونه‌ی كورده‌كان ب ه قورس ده‌بینن ،به هۆی جیاوازیی حاڵه‌تی كوردستانی عێراق و سووریا؟ مایكڵ رۆبن :من پێموای ه ك ه ده‌توانن فیدراڵیزم به‌ده‌ستبهێنن ،ئه‌م توندووتیژییه‌ی ل ه سووریا رووده‌دات هه‌ر له‌خۆو ه نییه، به‌ڵكو به‌هۆی ئه‌م شه‌ڕ ە مه‌زهه‌بیی ه ك ه ئه‌م واڵته‌ی ته‌واو دابه‌ش كردووه .ئه‌مه‌ش مانای وای ه هه‌ر كاتێك ره‌وشه‌ك ه ل ه سووریا هێور ب��ووه‌وه ،ره‌وشه‌ك ه ت�ه‌واو جیاواز ده‌بێت له‌و كاته‌ی پێش ئه‌وه‌ی شۆڕش روو بدات. سووریا ده‌بێت ه واڵتێك ك ه چه‌ندین هه‌رێمی مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی تێدا دروست ده‌بێت، هه‌ربۆی ه فیدراڵیزم ل ه سووریا شتێكی رسوشتی ده‌بێت ،كورده‌كان چه‌ند بتوانن یه‌كگرتوو بن و كۆنرتۆڵی خۆیان ل ه ئێستادا به‌سه‌ر ناوچه‌كانی باكووری رۆژەه‌اڵتی ئه‌م واڵته‌دا بسه‌پێنن ،ئه‌و ه ئاسانرت ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن به‌رده‌وام بن ل ه كۆنرتۆڵكردنی ناوچه‌ك ه ل ه داهاتوودا. به‌یان :پێتوای ه به‌هاری عه‌ره‌بی ئیجابی ب��وو ه بۆ ره‌وش��ی ك��ورد ل ه ناوچه‌كه؟ له سۆنگه‌ی ئه‌م گۆڕانكاریيانه‌و ه داهاتووی كورد ل ه ناوچه‌ك ه چۆن ده‌بینی؟ مایكڵ رۆب��ن :ك��ورده‌ك��ان هه‌رگیز فرسه‌تێكی وه‌ك ئێستایان نه‌بووه ،نه‌ك ته‌نیا ل ه عێراق و سووریا ،به‌ڵكو ل ه توركیاش، به‌اڵم ئایا سه‌ركرده‌كانیان ده‌توانن ئه‌م هه‌له بقۆزنه‌و ه و بۆ به‌رژە‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌كه‌یان به‌كاری بهێنن؟ ئه‌و ه قسه‌یه‌كی دیكه‌یه.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)3سێشه‌ممه ،2012/9/25ساڵی یەکەم
نزیكبوونه‌وه‌ی تۆپی پێ و سیاسه‌ت! «تۆپی پێ مه‌سه‌له‌ی مه‌رگ و ژیان نییه ،زۆر لهوه گرنگرته«! ( بیل شانكلی) به‌رپرسی پێشووی یانه‌ی تۆپی پێی لیڤه‌رپۆڵ
ئەى سى میالن پێش یاریزان پێویستی به سه‌رۆکە دارا حسێن ئ �ه‌وه‌ی ئێستا یانه‌ی میالن پێدا تێده‌په‌ڕێت ،ته‌نها حاڵێكی ئاسایی نییه كه پێشرت یانه‌یه‌ك رووب��ه‌ڕووی بۆته‌وه بۆ چه‌ند مانگێك یاخود چه‌ند وه‌رزێ��ك و پاشان چوو بێته‌وه سه‌ر ڕێره‌وی خۆی ،به‌ڵكو گرفتی میالن زۆر گه‌وره‌تره له‌وه‌ی به كڕینی دوو سێ یاریزان و ئه‌ستێره چاره‌سه‌ر بكرێت و بگه‌ڕێته‌وه بۆ میالن. یانه‌ی ئه‌ی سی میالن له ئێستادا گیرۆده‌ی سه‌رۆكێكی قه‌رزار و گه‌نده‌ڵ بۆته‌وه كه ته‌نگژە ئابوورییه‌كانی به فرۆشتنی ئه‌ستێره‌كانی چاره‌سه‌ر ده‌ك��ات ،كه راهێنه‌ر و یاریزانه‌كان باجی ئ�ه‌و هه‌ڵه‌یه ده‌ده‌ن كه ئه‌و س �ه‌رۆك �ه پ��ی��ره خ��ه‌اڵف��اوه ده‌ی��ك��ات
به‌رامبه‌ر یانه‌كه. سلڤیۆ برلسكۆنی سه‌رۆكی یانه‌ی میالن كاتێك ب��ووه سه‌رۆكی یانه‌ی رۆس��ۆن��ێ��ری ،ئ �ه‌و یانه‌یه‌ی گه‌یانده لوتكه و دوای سه‌نتیاگۆ به‌رنابیۆی سه‌رۆكی مێژوویی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید به گه‌وره‌ترین س �ه‌رۆك داده‌نرێت، دوای ئه‌وه‌ی یانه‌كه‌ی گه‌یانده ئه‌وه‌ی ببێته خ��اوه‌ن��ی ح��ه‌وت خولی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپا و چه‌ندین نازناوی گه‌وره‌ی تری ناوخۆیی و ده‌ره‌كه‌ی بۆ یانه‌كه به‌ده‌ستهێناوه ،به‌هۆی ئه‌وەوه وه‌ك كه‌سێك و سه‌رۆكێكی سه‌ركه‌وتوو ب��ه‌ره‌و لوتكه هه‌نگاوی به یانه‌كه هه‌ڵنا و چه‌ندین ئه‌ستێره‌ی مێژوویی له‌م یانه‌دا درووس��ت كرد و هێنایه ریزه‌كانیه‌وه. ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه �ه‌م��وو ئ��ه‌و چ��اك��ی و باشییانه‌ی برلسكۆنی به‌سه‌ر یانه‌كه‌وه
هه‌یه‌تی ،به‌اڵم ئه‌م سه‌رۆكه پێوست ه ل �ه ئێستادا ل��ه ك��ۆڵ بكرێته‌وه و مبرێندرێت ،تا ئه‌و مێژووه‌ی هه‌شیه‌تی نه‌یسڕێته‌وه ،چونكه ئیرت هانده‌رانی میالن ب �ه ك��ه‌م رازی ن��اب��ن ،به‌ڵكو ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت یه‌كێك ل�ه ڕی��زی سێ یانه‌كه‌ی پێشه‌وه‌ی ئه‌ورپابن ،هه‌روه‌ك پێشوو ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئێسیتا میالن پێیدا تێده‌په‌ڕێت ،لوتكه‌ی گاڵته‌جاڕییه، سه‌رشۆڕییه‌كی قبوڵ ن �ه‌ك��راوه كه ناكرێت لهوه زیاتر درێژە بكێشێت. پێویسته ئه‌و سه‌رۆكه‌ی كه وه‌ك الوێكی هه‌رزه‌كار مامه‌ڵه ده‌ك��ات و ته‌نها بیری الی ئاره‌زوه‌كانی خۆیه‌تی، چیرت ده‌ستی ره‌ش نه‌كات به تێكدانی یانه‌كه ،به‌ڵكو یانه‌كه بفرۆشێت به‌و كۆمپانیا گه‌ورانه‌ی خه‌ون به كڕینی میالنه‌وه ده‌بینن ،ئه‌وه وه‌ك باشرتین چاره‌سه‌ر.
جگه له‌مه‌یش هه‌لێكی تر ل ه ب���ه‌رده‌م برلسكۆنیدا م��اوه ت��ا له‌م زس��ت��ان �ه‌دا چ�ه‌ن��د بۆندێكی گرنگ ئه‌نجام بدات و ئه‌مجاره‌یش یانه‌كه بگێڕێته‌وه بۆ رۆژانی رابردوو ،كاتێك خاوه‌نی پێشه‌نگ و سه‌روه‌ریی بوون، هه‌رچه‌نده ئه‌مه زۆر دووره روو بدات و له برلسكۆنی ناوه‌شێته‌وه ،ئه‌وه‌یش پێچه‌وانه‌ی رای منه كه چ��اره‌س��ه‌ری گرفته‌كان بكا ت ، چونكه ئه‌گه‌ر هه‌ر یاریزانێك بكڕێت و بتوانێت ئاسێكی ب��ه‌رز پێشكه بكات دوای وه‌رزێ��ك یاخود دوو وه‌رزی تر وه‌ك كاكا و تیاگۆ سێلڤا و ئیرباهیمۆڤیچی به‌سه‌ر دێت.
تۆپی پێ (فووتباڵ) وه‌ك وه‌رزشێكی مۆدێرن ،شوناسێكی جیهانی به‌خۆو ه گرتوو ه و ل ه سنووری هیچ واڵتێكدا قه‌تیس نابێ ،تۆپی پێ هۆكارێكی گرنگ ه بۆ په‌یوه‌ندی نێوان گرووپ ه كۆمه‌اڵیه‌تی و حكوومه‌ت و ته‌نانه‌ت شارستانییه‌ته‌كانیش، هه‌ڵبه‌ت ده‌توانێ رۆڵی نه‌رێنی و پێچه‌وانه‌ش بگێرێ ،ئه‌گه‌ر بۆ ناكۆكی و لێكرتازانی گرووپ و كۆمه‌ڵگاكان كه‌ڵكی لێوه‌بگیردرێت. ره‌نگاوڕه‌نگی جلی یاریزانه‌كان هێامی جیاوازی ره‌نگ و كه‌لتووری گه‌الن ه و هه‌ركه‌س ب ه هه‌ر بیر و بۆچوونێك بۆی هه‌ی ه ل ه گۆڕە‌پانی تۆپی پێدا ئاماده‌بێ ،به بێ ئه‌و ه بیرێكی به‌سه‌ردا زاڵ بكرێ ،تا ئیستا داوا ل ه هیچ یانه‌یه‌ك نه‌كراو ه ك ه پێش ده‌ستپێكی یارییه‌كه‌یان بۆچوون و باوه‌ڕی خۆی بگۆڕێت ،بۆی ه تۆپی پێ ده‌توانێ كایه‌یه‌كی جوان بێ و مرۆڤه‌كان ل ه یه‌ك نزیك بكاته‌وه ،ئه‌گه‌ر ل ه الیان حكوومه‌ت و گرووپ ه مافیاییه‌كان بۆ ئامانجیرت به‌كار نه‌برێ و سیاسه‌تی به‌سه‌ردا فه‌رز نه‌كرێ، به‌اڵم وه‌ك وه‌رزشێكی جه‌ماوه‌ری و گشتگیر ،خه‌ریك ه رابردوو و ئامانجی خۆی له بیر ده‌كات ،هه‌نووك ه پرسێكی سیاسیی ه بۆ واڵت و الیه‌نه‌كان ،ئه‌گه‌رچی هێشتا زۆرن ئه‌وانه‌ی پێیانوای ه هیچ په‌یوه‌ندییه‌ك نیی ه ل ه نێوان تۆپی پێ و سیاسه‌تدا. تۆپی پێ بوو ه ب ه هێامی پێشربكێ جیهانی و ناوچه‌ییه‌كان و له‌ناو هه‌ر واڵتێكیشدا شار و ئه‌یاله‌ته‌كان بۆ خۆیان خاوه‌ن یانه‌ی تایبه‌تن و هانده‌ره‌كانی شانازییان پێو ه ده‌كه‌ن ،زۆر جار یانه‌كانی تۆپی پێ شوناس ب ه كۆمه‌ڵگاو الیه‌نگره‌كان ده‌به‌خشن ،بۆ منوون ه بۆ واڵتی ئاڵامن و بریتانیا گۆره‌پانی تۆپی پێ ته‌نیا گۆڕە‌پانێكی وه‌رزشی نیی ه ئه‌گه‌رچی چەندین ساڵ ه جه‌نگی جیهانی كۆتایی پێهاتووه ،به‌اڵم پێشربكێی نێوان ئه‌م دوو واڵت ه ناكۆكی و شه‌ڕی سیاسی چه‌رخی بیسته‌می پێو ه دیاره. هه‌روه‌ها تۆپی پێ ره‌نگدانه‌وه‌ی ناكۆكیی ه سیاسییه‌كانی پێو ه دیاره ،بۆ منوونه ناكۆكی نێوان كه‌ته‌لۆنیی و مه‌دریدییه‌كانی ئیسپانیا ك ه سه‌رچاوه‌ی مێژوویی و سیاسیی هه‌ی ه دوو جه‌مسه‌ری به‌رشه‌لۆن ه و ریاڵ مه‌دریدی لێكه‌وتووه ،واتا كه‌ته‌لۆنی و مه‌دریدییه‌كان شه‌ڕی ناوخۆیی رابردوویان هێناوه‌ت ه ناو ستادیۆم ه وه‌رزشییه‌كانی ئه‌و واڵته ،تۆپی پێی نێوان ئێران و عه‌ره‌بستانی سعودیە ل ه زانكۆكانی ئێران ل ه نێوان خوێندكار ه سون ه و شیع ه مه‌زهه‌به‌كان زۆر جار ئاڵۆزی لێده‌كه‌وێته‌وه. یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌ی تۆپی پێی ل ه وه‌رزشه‌كانیرت جیاكردوو ه زیادبوونی ژم���اره‌ی ه��ان��د هران و الیه‌نگرانی تۆپی پێی ه و ئ�ه‌و وه‌رزش�� ه ب ه بێ هانده‌ر بێ مانایه ،بۆی ه ده‌توانین بڵێن تۆپی پێ ئه‌و وه‌رزش ه سیاسییه‌ی ه ك ه زیاترین هانده‌ر و الیه‌نگری له‌ناو كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكدا هه‌یه.
شەتاو پێنجوێنى
بواسیش گه‌ڕایەوە ڕیزی گه‌وره‌كان دوای ئ �ه‌وه‌ی یانه‌ی تۆتنهام ل ه كۆتایی وه‌رزی راب��ردوودا ده‌ستی له هاری رێدناپی راهێنه‌ره به‌تواناكه‌ی هه‌لگرت ،به هه‌ڵه‌یه‌كی گهوره دانرا له‌الیه‌ن چاودێرانی وه‌زشی ئینگلیزییه و ره‌خنه‌یه‌كی توند ڕووبەڕووی دانێل لیفی سه‌رۆكی یانه‌كه ك �رای �ه‌وه ،له به‌رامبه‌ردا تۆتنهام ڤیاس بواسی كرده راهێنه‌ر ،كه ئ�ه‌م راهێنه‌ره وه‌رزی پێشوو له نیوه‌ی وه‌رزدا له ئه‌ركه‌كه‌ی ده‌ركرا ،كاتێك راهێنه‌ری یانه‌ی چێڵسی ب��وو ،ئه‌وه‌یش ئه‌ركێكی ق��ورس بوو
كه تۆتنهام خستیه سه‌رشانی بواس، چونكه پێشبینی ن �ه‌ده‌ك �را بتوانێت نیوه‌ی ئه‌وه‌یش بكات كه رێدناپ بۆ یانه له‌نده‌نییه‌كه‌ی كردووه ،هه‌رچه‌نده ئێستایش زووه بۆ ئه‌وه‌ی له‌و باره‌وه حكوم بده‌ین ،ب�ه‌اڵم ئ �ه‌وه‌ی تۆتنهام كردی به‌رامبه‌ر مانچسته‌ر یونایتد له‌م هه‌فته‌ی شه‌شه‌مه‌ی خولی ئینگلیزیدا، مژده‌یه‌كی خۆشه بۆ هانده‌رانی ئه‌و یانه كه دڵیان خۆشبێت به راهێنه‌ره نوێیه‌كه‌یان ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ئه‌نجامی باشیان بۆ به‌ده‌ستبهێنێت و النی كه‌م
ڤیا شوێن ب ه سانشێز له‌ق ده‌كات ئه‌لێكسس سانشێزی یاریزانی چیللیی و یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی ،چاره‌نوسێكی ن��اڕوون چاوه‌ڕێی ده‌ك��ات ،به‌هۆی ئه‌و ئاست ه الوازه‌ی له‌گه‌ڵ به‌رشه‌لۆن ه پێشكه‌شی ده‌كات ،دوای ئه‌وه‌ی ڤیا شوێنی سه‌ره‌كی ل ه پێكهاته‌كه‌ی ڤیالنۆڤادا پێ لێژكردووه ،دوای ئه‌وه‌ی سانشێز له‌م وه‌رزه‌دا 278خوله‌كی خولی ئیسپان و 30 خوله‌كی یانه‌پاڵه‌وانه‌كان یاریی كردووه ،به‌اڵم هیچ گۆڵێكی تۆمار نه‌كردووه ،ل ه كاتێكدا ڤیا 127خوله‌كی خولی ئیسپانی یاریی كردووه و توانیویه‌تی سێ گۆڵ تۆمار بكات ،سهرهڕای ئه‌وه‌ی ڤیا ل ه پێكان گ هڕاوه‌ته‌و ه و هێشتا ئاستی جێگیر نه‌بووه.
له رێ��دن��اپ ئاستی تیپه‌كه‌ی كه‌مرت نه‌بێت ،سه‌ره‌ڕانی ئه‌وه‌ی لۆكا مۆدریچ كه باشرتین یاریزانی تیپه‌كه بوو له‌م وه‌رزه‌ی���ا ف���رۆرشاوه ب�ه ی��ان�هی ری��اڵ مه‌دریدی ئیسپانی. ب��واس وه‌رزی راب���ردوو له‌گه‌ڵ یانه‌ی چێڵسی نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتوو بێت ،سهرهڕای ئه‌وه‌ی وه‌رزی پێشووتر له‌گه‌ڵ پۆرتۆ سێ ن��ازن��اوی گ �ه‌وره‌ی به‌ده‌ستهێنابوو ،ب��ه‌اڵم هه‌ڵه‌كه له بواسه‌وه نه‌بوو كه سه‌ره‌تای وه‌رزی راب���ردوو چێڵسی ئه‌نجامی نه‌بوو،
به‌ڵكو كاتێك ئه‌م راهێنه‌ره ئه‌ركه‌كه‌ی وه‌رگرت ،هه‌ر له سه‌ره‌تاوه گرفتی بۆ درووست بوو له‌گه‌ڵ یاریزانه‌كانیدا ،كه هه‌ندێكیان له ته‌مه‌نی خۆیدا بوون و زۆرینه‌یان ته‌مه‌نێكی زۆری��ان هه‌بوو وه‌ك راهێنه‌رێك سه‌یریان نه‌ده‌كرد و ڕێزیان نه‌ده‌گرت ،به‌رده‌وامیش كێشه هه‌بوو له ژووری خۆگۆڕیندا. ب �ه ب���ردن���ه‌وه‌ی ل �ه مانچسته‌ر یونایتد ،تۆتنهام دوای یانزه ساڵ یه‌كه‌م سه‌ركه‌وتنی به‌سه‌ر ئه‌و یانه‌دا تۆماركرد، كه زیاتر له 20ساڵیش بوو له یاریگای
سه‌ركه‌وتنی مانچسته‌ردا تۆمار نه‌كردبوو ،به‌و جۆره بواس سه‌ملاندی كه ئه‌ویش له ڕیزی راهێنه‌ره گه‌وره‌كاندایه و پێشبینی داهاتوویه‌كی گ�����ه‌ش�����ی ل��ێ ده‌ك���رێ���ت ،به ڕێ��ك �ه‌وت��ی��ش ل������ه‌گ������ه‌ڵ پ���ۆرت���ۆ ئ��ه‌و ئه‌نجامه گه‌ورانه‌ی به‌ده‌ست نه‌هێنابوو.
داوه‌ر‌ه ئینگلیزه‌كان جیاوازیی ده‌كه‌ن
میالن ل ه دڵیایه‌تی
سێرجیۆ ئه‌گوێرۆی هێرشبه‌ری ئه‌رجه‌نتنی و یانه‌ی مانچسته‌ر سیتی داوه‌ره‌كانی خولی ئینگلیزیی تۆمه‌تبار ده‌كات بەوەى ك ه ب ه یه‌كسانی مامه‌ڵه ناكه‌ن له‌گه‌ڵ یاریزانه‌كاندا. ئه‌گوێرۆ بۆ رۆژنامه‌ی ده‌یلی ئاشكرای ده‌كات و ده‌ڵێت «داوه‌ره‌كانی خولی ئینگلیزی مامه‌ڵه‌یه‌كی تایبه‌ت له‌گه‌ڵ یاریزان ه ناوخۆییه‌كاندا ئه‌نجام ده‌ده‌ن و خۆشیان ده‌وێن ،ل ه ب هرامبه‌ردا یاریزان ه بیانییه‌كان مامه‌ڵه‌یه‌كی توندیان له‌گه‌ڵ ده‌كرێت ،ئه‌مه‌یش دیارده‌یه‌كی خراپ ه ل ه تۆپی پێی ئینگلیزیدا» .ئه‌م ره‌خنه‌ی ئه‌گوێرۆ یه‌كه‌م ڕەخنەى له‌و جۆره نییە ك ه ده‌درێته پاڵ ئینگلیزییه‌كان و ئه‌گه‌ری مشتومڕی زیاتری هه‌یه.
زالتان ئیرباهیمۆڤیچی سویدی و هێرشبه‌ری یانه‌ی پاریس سان جێرمان ئاشكرای ده‌كات ك ه رۆیشتنی ل ه رۆسۆنێری ڕێگری لێ ناكات له‌وه‌ی سه‌یری یاریی یانه‌كه‌ی نه‌كات و ده‌ڵێت« :هه‌میش ه چاودێری یارییه‌كانی ده‌كه‌م و میالن به‌رده‌وام ئه‌و یانه‌یەیە ل ه دڵمدایه ،دوو ساڵی جوانم له‌وێ به‌سه‌ر برد». زالتان زیاتر وتی «من به‌خته‌وه‌ریم ل ه به‌رشه‌لۆن ه ل ه ده‌ستدا بوو ،به‌اڵم میالن رزگاری كردم و پێكه‌نین و متامنه‌ی پێ به‌خشیم ،هه‌وڵمدا ب ه جوانی وه‌اڵمی میالن بده‌مه‌وه ،هه‌ر به‌و جۆره‌یش بوو زۆرم پێشكه‌شكرد ب ه یانه‌كه ل ه ماوه‌ی دوو وه‌رزدا».
7 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
له شاره‌زوور پڕۆژە‌یه‌كی ئاوی خواردنه‌وه دروستده‌كرێت
«پڕۆژە‌ك ه ئیفتیتاح ناكرێت ،سیروان وشك ده‌كات» به‌گوێره‌ی هه‌واڵێك كه له پێگه‌ی وه‌زاره‌تی شاره‌وانی و گه‌شتوگوزار باڵوكراوه‌ته‌وه ،ب ه بڕی زیاتر ل ه 200ملیۆن دۆالر گرێبه‌ستی پرۆژە‌ی گه‌یاندنی ئاو بۆ هه‌ڵه‌بج ه و سیروان و سه‌یدسادق و به‌شێك ل ه تۆڕی ئاوی سلێمانی ئیمزا كراوه.
ل ه گوندی هانه‌ژاڵ ه ك ه چمێنتێكیان (شوێنی ئاو وه‌رگرتن) بۆ داناوه ،سیروان و هه‌ڵه‌بج ه و سه‌یدسادق ،ئه‌و شوێنه مه‌نسووبه‌كه‌ی داده‌به‌زێ ،له‌وانه‌ی ه هه‌ر ئاوی تێدا نه‌مێنێت ،بۆی ه ناتوانرێت پشت به‌و شوێن ه ببه‌سرتێت ،من ترسم هه‌یه ئاوه‌ك ه وشك بكات». عومه‌ر شێخ عه‌لی ،ك ه هاوواڵتییه‌كی سه‌یدسادقییه ،ده‌ڵێت «بۆی ه ل ه پڕۆژە‌كه ب ه گومانین و دڵ�مان پێی خۆش نییه، چونك ه ئێران ئاوی سیروان وشك ده‌كات، ك �ه‌وات � ه پ��ڕۆژە‌ك � ه ئیفتیتاح ناكرێت ده‌ری��اچ �هی س��ی��روان وش��ك ده‌ك��ات و ئه‌وكاته‌ش پڕۆژە‌یه‌كی زه‌به‌الحی دووسه‌د
ملیۆنی به‌بێ بوونی ئاو ده‌كرێته‌وه، پاشان سه‌یدسادق و هه‌ڵه‌بج ه زۆر دوورن ل ه یه‌كه‌و ه و هه‌ر یه‌كه‌شیان بۆخۆیان سه‌رچاوه‌ی خۆماڵییان هه‌یه، ل ه سه‌یدسادق ڕیشێن و س هراو و چه‌قان و حه‌سار هه‌ن ،ل ه هه‌ڵه‌بجه‌ش زه‌ڵم و باوه‌كۆچه‌ك و شوێنی تر هه‌ن ك ه خه‌ڵكی ئه‌وێ باشرت ش��ار هزان ،ئه‌گه‌ر پڕۆژە‌كان جیابوونای ه سه‌ركه‌وتووتر ده‌بوون». وه‌زیری شاره‌وانی دڵشاد شه‌هاب ئه‌وه‌ی ڕایگه‌یاند «سه‌رچاوه‌ی پڕۆژە‌كه ئاوی ڕووب��اری سیروان ه بۆ له‌مه‌ودواش سیاسه‌تی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه، سوود ل ه ئاوی سه‌رزه‌وی وه‌ربگیر ێ له‌بری
ئاوی ژێر زه‌وی ،ك ه ئێستا زۆرێك له بیره‌كانی ئاو ڕوو ل ه وشكبوونن». ئ �ه‌ن��دازی��ار ع��وم �ه‌ری حاجی ع��ی��ن��ای�ه‌ت ده‌ڵ��ێ��ت «چ��اره‌ك��هی ئه‌وه‌ی ه به‌نداوێك دروستبكرێت له ت��ووه‌ق��وت ،س��ه‌ره‌وه‌ی پرد بێت و ناوچه‌ی ده‌ربه‌ندیخان ،هه‌ڵه‌بجه‌ی ت��از ه و م��ی��ره‌د ێ ببه‌ستێته‌و ه به ده‌شتی ش��اره‌زوور و هه‌ڵه‌بجه‌وه، ئ���ه‌و ئ����اوه‌ش ك�� ه ل�� ه زه‌ڵ��م��ه‌وه ده‌رده‌چێت ،ك ه ئاوێكی خۆماڵییه، ئه‌و ئاو ه ببێت ه حه‌وزێكی گه‌ور ه و كۆببێته‌و ه و ل ه داهاتوودا سوودی لێوه‌ربگیرێت ،من پێمباش ه نه‌ك ته‌نها پشت به‌و سه‌رچاو ه ئاوییه ناوخۆییان ه ببه‌سرتێت ،به‌ڵكو ده‌بێت كارێك بكرێت ئ��اوی باراناوه‌كه‌ی خۆشامن كۆبكرێته‌وه ،سه‌رچاوه ئاوییه‌كانی خۆمان به‌ته‌نها چاره‌سه‌ر نییه ،تاك ه چار ه كۆكردنه‌وه‌ی ئاوی بارانه‌وه« .هه‌روه‌ها ئه‌و پێی وایه له‌م حاڵه‌ته‌ی ئێستا كێشه‌ی كه‌مئاوی هه‌ڵه‌بج ه ڕێگه‌چاره‌ی تری هه‌یه. « گه‌ر پڕۆژە‌ی ئاوی زه‌ڵم ك ه ته‌نیا پێویستی ب ه گۆڕینی بۆریی ه له‌و ( )10ئینجییه‌و ه بۆ ( )16ئینجی كێشه‌ی ( )%80ئ��اوی هه‌ڵه‌بجه چاره‌سه‌ر ده‌كات ،بۆ نایكه‌ن؟ گه‌ر بیانووه‌كه‌یان كشتوكاڵه ،خۆ ئێمه به‌رهه‌مێكی باشی كوشتوكاڵییش نابینین». ب�� ه پ��ێ��ی ئ���ه‌و ه���ه‌وااڵن���هی ده‌یبیستین ك ه ئێران ڕووباری سیروان وشك ده‌كات ،ده‌بێت چاوه‌ڕێ بین حكومه‌تی هه‌رێم پڕۆژە‌یه‌كی ()200 ملیۆن دۆالری ئه‌نجام بدات و له‌گه‌ڵ ته‌واوبوونی پڕۆژە‌كه‌شدا له‌وانه‌یه پڕۆژە‌ك ه خۆی ل ه تینوواندا بخنكێت و ئه‌و كات ه ده‌ریاچ ه گه‌وره‌كه‌ی ده‌ڤه‌ری شاره‌زووریش بووبێت به بیابان.
ناتوانێ كاری وا بكات». ئ����ه‌ح����م����ه‌د ك����ه‌رك����ووك����ی ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت ئه‌وان وه‌ك یه‌كێتی مامۆستایان وه‌زاره‌ت���ی پ���ه‌روه‌رده و په‌رله‌مانیان له‌و بێڕێزییانه ئاگادار ك��ردووه‌ت��ه‌وه و وت��ی «ه��ه‌ر له‌سه‌ر داوای ئێمه‌شه پ �ه‌رل �ه‌م��ان داوای پڕۆژه‌یاسایه‌كیان ك���ردووه ،چونكه ئه‌و بێڕێزیيانه به مامۆستا وه‌ك لێدان و ه�ه‌ڕە‌ش�ه به‌هۆی كێشه‌ی من��ره و ده‌رن �ه‌چ��وون ،هه‌روه‌ها تێكه‌ڵبوونی قوتابی ك��چ و ك��وڕی��ش ،پێامنوایه ه��ۆك��اره‌ك��هی ن �ه‌ب��وون��ی س�زای�ه‌ك�ه واده‌كات قوتابی نه‌ترسێت و كێشه‌ی لێبكه‌وێته‌وه ،پێویسته سزایه‌یه‌كی توند بۆ ئه‌و كه‌سانه دابرنێت». ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی ،هۆكاره‌كانی سه‌رهه‌ڵدانی توندوتیژییه‌كانی نێوان قوتابی و مامۆستایان ده‌خاته ڕوو، ده‌ڵێت «به‌شێكی ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �ه‌وه بۆ پ���ه‌روه‌رده ،به‌شێكی په‌یوه‌ندیی به یاساوه هه‌یه ،ژینگه‌ی قوتابخانه و ئسلووبی مامۆستاش هۆكاری دیكه‌ن، یه‌كێكیش له خاڵه گرنگه‌كان ئه‌وه‌یه
توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی له قوتابخانه‌كاندا هه‌بێ ،چونكه ئه‌و كێشانه‌ی ڕوو ده‌ده‌ن زۆرتر له قۆناغه هه‌رزه‌كارییه‌كاندایه، ته‌نانه‌ت شێوازی سیستم و كه‌موكورتی سیستمه‌كه‌ش هۆكاره ،وه‌ك منره‌دانان و مه‌نهه‌جه‌كه‌ش» .ن��اوب�راو وتیشی «ئێمه پشتگیری داواكانی مامۆستایان ده‌كه‌ین». م��ام��ۆس��ت��ا ج����ه‌الل ح��ه‌م��زه، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی سه‌رپه‌رشتیكردنی په‌روه‌رده‌یی له وه‌زاره‌ت��ی پ�ه‌روه‌رده، ڕە‌تیده‌كاته‌وه سیستمی پ��ه‌روه‌رده ه��ۆك��اری سه‌رهه‌ڵدانی بێڕێزيبێت ب �هران��ب �ه‌ر ب �ه مامۆستایان و وتی «پێشرتیش ك�ه سیستم نه‌گۆڕابوو بێڕێزی ك���راوه ب�ه مامۆستا ،ئێستا ملیۆنێك و 600ه���هزار قوتابی و 199ه���هزار مامۆستا ه�هی�ه له هه‌رێمی كوردستاندا ،جگه له ناوچه دابڕێرناوه‌كان ،ده‌كرێت له‌م هه‌مووه كه‌سی نامۆش ده‌ربكه‌وێت و گوناهی خ��ودی مامۆستاكانیشی تێدا بێت، به‌اڵم به ڕێژه‌یه‌كی ك�ه‌م» ،هه‌روه‌ك خه‌ڵكیش به كه‌مته‌رخه‌م ده‌زانێت و
ڕە‌خنه‌ش له ڕاگه‌یاندنه‌كان ده‌گرێت ك�ه نه‌یانتوانیوه وه‌ك��و پێویست پیرۆزی مامۆستا و قوتابخانه‌كان له‌ناو خه‌ڵكیدا باڵو بكه‌نه‌وه ،داواكاریش بوو مامۆستایانی مزگه‌وت خه‌ڵك هۆشیار بكه‌نه‌وه ،چونكه وه‌زاره‌تی پ �ه‌روه‌رده موڵكی ته‌نیا وه‌زاره‌ته‌كه نییه و موڵكی هه‌موو خه‌ڵكه. مامۆستا كه‌مال زراری ،سه‌رۆكی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان وتی «ه �ه‌ر ڕووداوێ���ك ب��ووه ئێمه وه‌ك یه‌كێتی مامۆستایان به‌شدار بووین، ئه‌و ڕووداوه‌ی له سلێامنی ڕوویدا، كه‌مپینێكامن دروس���ت ك��رد و له هه‌مانكاتدا به‌یاننامه‌مان ده‌ركردووه و به‌داواچوونیشامن بۆ ك��ردووه، ئه‌وه‌ی تاوانبار بووه فشارمان كردووه بدرێت به دادگا» ،سه‌رۆكی یه‌كێتی مامۆستایان ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ش ده‌كات كه یه‌كێتییه‌كه‌یان ب �ه‌ده‌ر نییه له كێشه‌كان و پ��ڕۆژه‌ی��ان پێشكه‌شی په‌رله‌مان كردووه بۆ ئه‌وه‌ی یاسایه‌ك ده‌رب��ك�ه‌ن تا چیرت سووكایه‌تی به مامۆستا نه‌كرێت.
په‌یجوور :سه‌اڵح ساالر ـ گۆران عوسامن
ل ه ه�ه‌واڵ�ه‌ك�ه‌دا ه��ات��وو ه ك ه «ه �ه‌ری �ه‌ك ل ه ئ�ه‌ن��دازی��ار دڵشاد شه‌هاب ـ وه‌زی���ری ش��اره‌وان��ی و گ �ه‌ش��ت��وگ��وزار و كیم سیونگ ـ ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری كۆمپانیای سانگ ی��ون��گ��ی ك���ۆری���ای ب���اش���وور له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌نووسیدا به ئاماده‌بوونی ئه‌ندازیار سه‌هه‌ند س��ی��روان ـ ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری گشتی ئ��او و ئ���اوه‌ڕۆ ئیمزایان له‌سه‌ر گرێبه‌ستی جێبه‌جێكردنی پرۆژە‌ی به‌ره‌وپێشربدن و گه‌یاندنی ئاو بۆ شاره‌كانی هه‌ڵه‌بج ه و سیروان و سه‌یدسادق و به‌شێك ل ه تۆڕی ئاوی شاری سلێامنی كرد ،ك ه زیاتر ل ه 200ملیۆن دۆالری ئه‌مریكی بۆ ته‌رخانكراوه». و هزاره‌ت زۆر به‌دڵخۆشیییه‌وه باس ل ه پڕۆژە‌كه‌ی ده‌ك��ات ،به‌اڵم هاوواڵتییان زۆر ب ه بێهیوایی و دوودڵییه‌و ه ده‌ڕوان��ن � ه پڕۆژە‌كه، فاتیح حه‌سه‌ن هه‌ڵه‌بجه‌یی ده‌ڵێت «حكومه‌ت ل ه كاتی ناكاتدا ده‌ست ب � ه پ��ڕۆژە‌ك��ان��ی ده‌ك���ات ،پاشان سیروان به‌ره‌و وشكبوون ده‌چێت، ت���از ه پ����ڕۆژە‌ی ل �ه‌س �ه‌ر دروس��ت ده‌ك���ه‌ن» .ڕۆژن��ام �ه‌ن��ووس تالیب ده‌رب���از ،دانیشتوی سه‌یدسادق ب��ۆ ب�هی��ان وت��ی «بۆدابینكردنی پ�����ڕۆژ ە خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری��ی �ه‌ك��ان پ��ێ��وی��س��ت� ه ه�ه‌م��ی��ش� ه ه��ان��ا بۆ سه‌رچاو ه خۆماڵییه‌كان به‌رین ،كه لێامنه‌وه نزیكن و ترسی دابڕین و كه‌مبوونه‌وه‌یان كه‌مرته ،نه‌ك ئ �ه‌وان �هی ده‌ره‌وه ،زۆر ده‌مێكه پێشینان ده‌ڵێن ـ ئه‌وه‌ی به‌ته‌مای
لڕەحامن
دەریاچەى سیروان
ێ بێت ،بێشێو سه‌ر ك��اس�هی دراوس��� ده‌نێته‌و ه ـ بۆی ه ئه‌م كار ه ل ه وانه‌ی ه زۆر نه‌خایه‌نێت و پووچه‌ڵ ببێته‌وه ،چونكه وه‌كو جاران باران نابارێت». له‌و باره‌یه‌و ه ئه‌ندازیار عومه‌ری حاجی عینایه‌ت هه‌ڵه‌بجه‌یی ،دیزاینه‌ر و جێبه‌جێكاری پ��ڕۆژە‌ی ئ��اوی زه‌ڵ��م ـ هه‌ڵه‌بجه ،بۆ به‌یان ده‌ڵێت «من پڕۆژە‌كه ب� ه پ��ڕۆژە‌ی �ه‌ك��ی ب��اش ده‌بینم ،ب�ه‌اڵم ته‌حه‌فوزم هه‌ی ه ل ه سه‌ری ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حكومه‌تی ئێران ئێستا به‌نیاز ه ئاوی ڕووب��اری سیروان وشك بكات ،ل ه دوو شوێن كاری بۆ ئه‌م ه كردووه ،ل ه ناوچه‌ی (دواو) قه‌ناتێكی لێداو ه ب ه درێژی 40
كلیۆمه‌تر ،بۆئه‌وه‌ی ئاوی سیروان ته‌حویل بكات بۆ ده‌شتی زه‌ه���او ،ل ه گوندی (هۆڕە) ك ه ده‌كه‌وێت ه نێوان (نۆدش ه و پاوه)وه ،له‌وێدا سه‌دێكی دروستكردووه ب �ه‌ن��اوی س��ه‌دی (وه‌ڕە) ،یه‌كه‌مشت ئاوه‌ك ه به‌سه‌ده‌ك ه قه‌تع ده‌بێت ،ئه‌وه‌شی زیادبێت و ل ه سه‌ده‌ك ه بێت ه خ��واره‌وه، ئه‌و ته‌حویلی ده‌كات بۆ ده‌شتی زه‌هاو، كه‌وات ه ئاوی ده‌ریاچه‌ی ده‌ربه‌ندیخان كه ل ه سه‌دا شه‌ست ،تا سه‌دا حه‌فتا پشت به ئاوی سیروان ده‌به‌ستێت ،ل ه خه‌ته‌ردایه». ه��ه‌روه‌ه��ا ن��اوب��راو ج�ه‌خ��ت له مه‌ترسی سه‌ركه‌وتنی پڕۆژە‌ك ه ده‌كاته‌وه‌و ده‌ڵێت «ئ �ه‌و شوێنه‌ی وه‌رگرتنی ئاو
10 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
درۆ وه‌ك بیناكردنی كۆمه‌اڵیه‌تی!
هاتنه‌ناوه‌ی درۆ بۆ ناو ژیانی مرۆڤ و بایه‌خ په‌یداكردنی ،له‌وه‌و ه هاتوو ه ك ه تاكه‌كان هه‌میش ه پێویستیان ب ه بیناكردن و دروستكردنی وێنه‌یه‌ك هه‌بووه ،ك ه ل ه ژیانی ڕۆژانه‌دا ناتوانن گوزارشتی لێبكه‌ن ،به‌مه‌ش ده‌یانه‌وێ ل ه ڕێگه‌ی ئه‌و وێن ه ساخته‌یه‌و ه ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستیان ه ده‌ریبخه‌ن. خودی درۆ هیچ نییه ،جگ ه له ساخته‌كردنی شته‌كان و پێدانی ئه‌و وێن ه ته‌ڵخ ه له‌به‌رچاوی كۆمه‌ڵگا. ئه‌مه‌ش یان بۆ كۆمه‌ڵگا په‌سه‌ندییه، یانی تاك له‌به‌ر چاوی كۆمه‌ڵگا نایه‌وێ دوابكه‌و ێ و خواسته‌كانی دوابخات، یان ئه‌وه‌ی ه بۆ شاردنه‌وه‌ی وێنه خراپه‌كه‌یه ،ك ه ئه‌گه‌ر وه‌ك خۆی نیشان بدر ێ له‌الیه‌ن تاكه‌كانه‌وه ،كێشه‌یان بۆ دروست ده‌كات. درۆ ئه‌مڕۆ پێویستییه‌كی سه‌ره‌كی ژیانكردنی ئێمه‌یه ،ب ه جۆرێك خه‌ریك ه لێامن نابێته‌و ه و ناتوانین له مامه‌ڵه‌ی ڕۆژانه‌دا پشتی پ ێ نه‌به‌ستین. ئاست ه گشتی و فراوانه‌كه‌ی درۆمان ڕوونكردنه‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی دڵامن به‌وه خۆش بكه‌ین ك ه ته‌نیا الی ئێم ه درۆ ڕه‌ونه‌ق و بایه‌خی نییه ،به‌ڵكو جیهان هه‌نووك ه شایه‌تی درۆ گه‌وره‌كانه ،له مژده‌كانی مۆدێرن ه و چه‌رخی زانسته‌وه بۆ پێشخسنت و خۆشكردنی ژیانی مرۆڤ ،تا درۆ سیاسیی ه گه‌ور ه بێ بنه‌ماكان .به‌اڵم ل ه ئاست ه تایبه‌تییه‌كه‌دا وه‌ك كۆمه‌ڵگای خۆمان ،ده‌بێت بڵێین درۆ ئێستا به‌شێكی بنچینه‌یی ه ل ه ژیانی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ڕۆژانه‌ماندا، ك ه به‌شێوه‌یه‌كی ترسناك ل ه بونیادی كۆمه‌اڵیه‌تییدا جێی خۆی كردووه‌ته‌وه. ئه‌گه‌ر بپرسین هێزی درۆ و ده‌سه‌اڵتی درۆ بۆچی ئه‌وه‌ند ه گه‌ور ه بوون؟ بێگۆمان پێویست ه له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا پرسیار دابنێین ،ك ه گوزارشتكردنی تاك ل ه ژیانی تایبه‌تی و خواست و مه‌یله‌كانی هێند ه ف هرامۆشكراو و پشتگوێخراون ،ك ه ناچار ب ه پێدانی وێنه درۆزنه‌ك ه بوو ه بۆ كۆمه‌ڵگا ،ئه‌مه‌ش نائاكاری گه‌وره‌ی لێكه‌وتووه‌ته‌وه ،كه ده‌بینین ئه‌م وێن ه ساخت ه و ده‌مامكداره هه‌موو كایه‌كانی ژیانی ئێمه‌ی داگیر كردوو ه و مه‌یل بۆ ڕواڵه‌ت ،الی ئێمه شوێنی ماهیه‌تی گرتۆته‌وه. كه‌وات ه درۆ ترسێكی گه‌وره‌ی ه كه به‌ره‌و داڕووخانی ئاكارییامن ده‌بات، زیاد ل ه هه‌موو شتێك ئه‌مڕۆ درۆ له كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا بایه‌خی هه‌یه ،ئه‌م بایه‌خ په‌یداكردنه‌ش مانای ئه‌وه‌یه ك ه ئێم ه ل ه نامتامنه‌ییه‌كی گهوره ب هرانبه‌ر ب ه خۆمان و ده‌وروبه‌ر و جیهان ده‌ژین ،ل ه نیگ هرانییه‌ك ك ه ل ه ئه‌مڕۆیه‌كی دژواره‌و ه بۆ سبه‌ینێیه‌كی تاریكرت ده‌مانبات ،ده‌بێ سرتاكتۆری ئێم ه به‌هۆی درۆو ه ل ه چ سه‌رگه‌ردانییه‌كدا بژی؟
بایه‌خی ڕه‌گه‌زی نێرینه ل ه كۆمه‌ڵگای كوردی ،له‌مێژ ه وه‌ك په‌دیده‌یه‌ك به‌رۆكی خێزانی كوردی گرتوو ه و تا ئێستاش بوونی هه‌یه. ئه‌مه‌ش لێكدانه‌وه‌ی جیاوازی بۆ ده‌كرێ .هه‌ندێك بۆ پاڵشتی نه‌و ه و خێزان و هه‌ندێكی تر وه‌ك نه‌ریت و كۆمه‌ڵگا و نادیده‌گرتنی كچانی ده‌یبینن ،داواكاری كوڕبوونیش چه‌ندین مناڵی تری به‌دوای خۆی هێناوه.
كچێك :حه‌ز ده‌كه‌م كه شووم كرد پێنج كوڕم هه‌بێت
ته‌نیا كوڕان میراتگری خێزانه‌كانن! ڕاپۆرت :ئاراس ڕە‌فیق
ش��اه��ی��ن ح��س��ێ��ن م��ام��ۆس��ت��ا ل ه پێنجوێن ،پێی وایه كه ئه‌م مه‌سه‌له‌یه په‌یوه‌سته ب �ه‌وه‌ی كه پیاوان له‌كاتی ب��ه‌س��ااڵچ��وون و گۆشه‌گیرییاندا پێویستیان به یارمه‌تیده‌رێك هه‌یه ،بۆ ئه‌وه‌ی كه بیانگرێته خۆ و خزمه‌تیان بكا ،ته‌نیا كه‌سێكیش پشتی پێ ببه‌سنت ك��وڕه‌ك��ان��ن ،ك��چ��ان دوای پ��ڕۆس�هی هاوسه‌رگیری له ماڵهوه ده‌رده‌چ��ن و خه‌ریكی ژیانی خۆیان ده‌ب��ن ،به‌اڵم كوڕان بۆ به‌رپرسیارێتیه‌كی دواتر ئاماده
ده‌كرێن ،شاهین ئه‌وه‌شی ڕوون كرده‌و ه كه لێره ناتوانرێ باوك ،یان كه‌سی نزیك بربێته خانه‌ی به‌سااڵچووان و به نه‌نگی هه‌ژمار ده‌كرێ ،بۆیه ده‌بێت بایه‌خ به بوونی كوڕ بدرێت. م��ژده عه‌بدوڵاڵ هاوواڵتیيه‌كی خورماڵییه و خ��اوه‌ن��ی چ��وار مناڵی كچه و ئه‌مه‌ی وت« :من حه‌زم ده‌كرد ته‌نیا دوو مناڵامن هه‌بێت ،ب�ه‌اڵم ه��اوس�ه‌ره‌ك�ه‌م وه‌ك میراتگرێك پێی ڕاگه‌یاندووم هه‌ڕه‌شه‌ی ژنی دووه‌مم لێده‌كات ئه‌گه‌ر بێت و كوڕمان نه‌بێت». هه‌روه‌ها وتیشی «مێرده‌كه‌م پێی وتووم هه‌موو خۆ م��ان��دووك��ردن و ڕه‌نجی دونیام بێ بوونی كوڕ ،به زایه ده‌چێ».
ب�هی��ان محه‌مه‌د هاوواڵتييه‌كی ه �ه‌ڵ �ه‌ب��ج �هی ش �ه‌ه��ی��ده و هێشتا نه‌چووه‌ته پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیرییه‌وه، له مباره‌یه‌وه ده‌ڵێت «به‌هۆی نه‌بوونی برا له خێزانه‌كه‌ماندا هه‌میشه به چاوی به‌زه‌ییه‌وه لێامن ڕوان �راوه و دایكیشم هه‌میشه قوربانی ئه‌مه بووه ،كه باوكم بۆڵه‌بۆڵی به‌سه‌ردا ده‌كرد و وه‌ك چه‌كێك هه‌میشه به‌كاری ده‌هێنا له‌دژی ،پێی ده‌وت «ب��ۆ ژن��ی فاڵنه كه‌سیت ،كه هه‌موو ڕۆژێك كوڕێكت خستبێته‌وه؟». فه‌ریحه عوسامن ناوی خوازراوی ژنێكه كه له هاوسه‌ره‌كه‌ی جیابووه‌ته‌وه به هۆی ژنهێنانی دوومه‌وه ،ڕایگه‌یاند «به‌هۆی نه‌بوونی ب �راوه من پشت و
په‌نام نه‌بوو و ماڵی باوكیشم هیچیان بۆ نه‌كردم ،ئه‌گه‌ر پشت و په‌نام هه‌بوایه ده‌متوانی به‌رانبه‌ر هاوسه‌ره‌كه‌م دایبنێم و داوای مافی خۆمی لێبكه‌م ،سته‌می زۆری��ش��م له‌به‌رانبه‌ر ك���راوه و هیچ كاردانه‌وه و پشت و په‌نایه‌كم به‌هۆی نه‌بوونی براوه نه‌بووه». په‌یامن عه‌زیز پێی وای �ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كوڕ كاربه‌ده‌ست و به‌ڕێوه‌به‌ری ئیشی ده‌ره‌وه‌ی����ه ل�ه خێزانه‌كاندا، به‌هۆی ئه‌وه‌شه‌وه میراتگری یه‌كه‌مه له بنه‌ماڵه‌كه‌ی خۆی و به‌دابینكه‌ری داهاتی خێزانیش ده‌زان��رێ ،له ئایینی ئیسالمیشدا مافه‌كان هاوسه‌نگن ،به‌اڵم الی ئێمه به شێوه‌یه‌كی دادپه‌روه‌رانه
مافی كچ نادرێ ،یان هه‌ندێ جاریش زه‌وت ئه‌كرێ. س���ی���روان ح���ه‌م���ه ،ت���وێ���ژە‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ،پێی وایه ئه‌مه زیادبوونی دانیشتوانی لێده‌كه‌وێته‌وه ،كه مه‌ترسی هه‌یه بۆ س �ه‌ر كۆنرتۆڵی خێزانی و به هۆی دواكه‌وتنی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه ناچار به‌م نه‌ریته كراوین ،كوڕ و كچ هیچ جیاوازی نییه ،ئه‌وه‌ی جیاوازییه تێڕوانینی كۆمه‌ڵگایه. ده‌بێت بڵێین :ئه‌م نه‌ریته وای كردووه كه مناڵی زۆر بكرێنه قوربانی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كوڕ نه‌بوون ،كه زۆرجار سێ بۆ پێنج مناڵی زی��اده لـــه‌دایك بوون .
ئاره‌زووی منداڵبوون كۆنترۆڵی خێزانی لهناوبردووه پیره‌مێردێك :ئه‌وه‌نده له بیری منداڵخستنه‌وه‌دا بووین ،ئه‌وه‌نده داهاتوومان له‌به‌رچاو نه‌بوو راپۆرت :ڕە‌زا هه‌ورامی كۆنرتۆڵی خێزانی ،یان به‌سنت ،ئه‌و شێوازه نوێیه كه واڵتانی پێشكه‌وتوو له ئێستادا گرتوویانه‌ته به‌ر بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی رێ��ژە‌ی منداڵ ب��وون ،ب �ه‌اڵم ئ��اره‌زووی منداڵبوون الی ئێمه و نه‌بوونی هۆشیاری ب�ه كێشه‌ی زۆرب��وون��ی دانیشتوان و چاره‌نووسی منداڵ و ئاینده‌ی كۆمه‌ڵگا، كۆنرتۆڵی خێزانی الی ئێمه لهناوبردووه، ئ �ه‌م �ه‌ش ك��اری��گ �ه‌ری خ �راپ��ی له‌سه‌ر زۆربوونی دانیشتوان و خراپيی گوزه‌رانی خه‌ڵك داناوه. سایه ئه‌حمه‌دى ته‌مه‌ن 26ساڵ ،كه خاوه‌نی 3منداڵه ،پێی وابوو كه ئاره‌زووی مناڵی زۆر الی هاوسه‌ره‌كه‌ی و خزمانی، وای كرد كه منداڵی زۆری ببێ و هیچ بیریان ل���ه داه���ات���ووی ئ�ه‌م مندااڵنه
نه‌كردووته‌وه .سایه ئه‌وه‌شی ده‌رخست كه له‌وه‌ته‌ی هاوسه‌رگیری كردووه ،هه‌ر خه‌ریكی به‌خێوكردنی منداڵه و په‌شیامنه له بوونی منداڵی زۆر ،كه داهاتوویه‌كی مه‌ترسیداریان ده‌بێت. خه‌دیجه عه‌باس كه 53ساڵی ته‌مه‌نه و خاوه‌نی 11منداڵه ،له‌وباره‌یه‌وه وتی «ئێمه ئه‌وسا نه‌مانده‌زانی ئه‌وه‌نده منداڵ خستنه‌وه خراپه و ده‌یانوت هه‌تا منداڵی زۆرت��رت��ان هه‌بێ حكومه‌ت ه��اوك��اری زیاترتان ده‌ك��ات ،دیار بوو بۆ خزمه‌تی واڵت و مه‌سه‌له‌ی سه‌ربازی ڕژێم ئه‌مه‌ی ده‌ویست» .ئه‌و وتیشی ئێستا هوشیاری هه‌یه و خه‌ڵك تێگه‌یشتووه ،به‌اڵم هه‌ر وه‌ك پێویست نییه.
ف��رم��ێ��س��ك ئ��ه‌ح��م��ه‌د ،ت��وێ��ژە‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ،هۆكاری نه‌بوونی كۆنرتۆڵی خێزانی له كۆندا ،بۆ نه‌ریت و هاندانی حكومه‌ت بۆ منداڵ خستنه‌وه كه له مه‌سه‌له‌ی سه‌ربازی و كاری هه‌ره‌وه‌زییدا خه‌ڵك خۆیان پێیان باش بوو منداڵیان هه‌بێ بۆ پشت پێبه‌سنت ،كه كۆمه‌ڵگاش ئ �ه‌وه‌ی ده‌ویست ده‌گه‌ڕێته‌وه ،به‌اڵم ئه‌مه تا ڕاده‌یه‌ك ئێستا گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه و هوشیاری خێزانی شوێنی ئه‌و هاندانه‌ی كۆنی گرتووه‌ته‌وه ،ئێستاش كه خه‌ڵك هوشیاره به‌م ئاڵۆزبوونی ژیانه، پێویسته كۆنرتۆڵی منداڵبوون باشرت به ئه‌نجام بگات. س��ۆم��ا ج �ه‌م��اىل ت �ه‌م �ه‌ن 23س��اڵ، ك���ه ه��ێ��ش��ت��ا ن���ه‌چ���ووه‌ت���ه پ��ڕۆس��هی
هاوسه‌رگیرییه‌وه ،هۆی ئه‌مه‌ی بۆ نه‌ریت گێڕایه‌وه كه پێیان واب��وو پیاوه‌تی پیاو جاران ئه‌وه‌بوو كه منداڵی زۆر بخاته‌وه، ئه‌مه‌ش ته‌نیا ژن قوربانی بۆ ده‌دا كه له ماڵهوه ژیانی له پێناو به‌خێوكردنی منداڵی زۆردا ده‌ك���وژرا ،ئێستا ئه‌مه هه‌ندێ گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ژنێك منداڵیشی نه‌بێ هه‌ر كێشه‌یه و داوای جیابوونه‌وه‌ی لێده‌كه‌ن. حاجی محه‌مه‌دی ته‌مه‌ن 79ساڵ له‌وباره‌یه‌وه وتی « ته‌نیا ژن قوربانی مناڵی زۆری نه‌بوو له‌وسادا ،به‌ڵكو پیاویش ده‌بوو هه‌موو خه‌رجی و داهاتوویه‌كی باش بۆ منداڵه‌كانی دابین بكات و له خه‌میاندا بێت ،ئێمه ته‌نیا ده‌مانزانی هه‌ر مناڵ بخه‌ینه‌وه ،كۆمه‌ڵگاكه وابوو،
ده‌یانوت خودا ڕزقی مناڵ ده‌دات ،ئیرت هیچ له ب��اره‌ی داه��ات��ووی ئه‌و منداڵه زۆرانه‌وه لێك نه‌ده‌درایه‌وه». د.ح �ه‌م��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د پ��ێ��ی وای��ه گ �ه‌ش �ه‌ك��ردن��ی زان��س��ت و زۆرب��وون��ی هۆیه‌كانی یارمه‌تیدانی به‌سنت و ده‌رمانی ن��ۆێ ب��ۆ ڕێگرتن ل�ه مناڵبوون ،هۆی سه‌ره‌كی گه‌شه‌كردنی ئه‌م كرداره‌یه ،كه هه‌موو خێزانێك ئه‌مڕۆ له توانایدا هه‌یه كه به ویستی خۆی كاتی منداڵبوون و ژماره‌ی ئه‌ندامانی خۆی ڕێكبخات ،ئه‌گه‌ر پالنێكی زانستی ڕێكی هه‌بێت و دژە سكپڕی به‌كار بهێنێت .هه‌روه‌ها پێشی وای�ه كه الوازی هۆشیاری ته‌ندروستی الی هه‌ندێ خێزان كۆنرتۆڵی منداڵبوونی دواخستووه. ئه‌م كرداره ئێستا خه‌ریكه ب���ای���ه‌خ���ی پ��ێ��ده‌درێ��ت. به‌اڵم پێویسته زیاتر بكرێ.
9 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
(به‌یان) گه‌وره‌ترین باخ ه نارنجی شیراز به‌سه‌ر ده‌كاته‌وه هێرۆ هەڵەبجەیى ش��اری شیرازی ئێران ب ه شاری شیعر و باخ و حافز نارساوه .جوانرتین باخه‌كانی ئێران له‌و شاره‌دان ،ئه‌گه‌ر كه‌سێك بیه‌وێ جوانرتین باخه‌كانی ئێران ببینێ ،ده‌بێ سه‌ردانی ئه‌و شاره بكات. شیراز و باخه‌كانی به به‌هه‌شتی ئێران نارساون .باخ ه نارنجی گه‌وره‌ی شیراز كه به باخی (قه‌وام) نارساوه، له ساڵه‌كانی 1257بۆ 1267ی كۆچی مانگی ،هاوكات له‌گه‌ڵ حكومه‌تی نارسه‌ددین شای قاجاڕ و به فه‌رمانی عه‌لی موحه‌مه‌دخانی نارساو به (قوام امل��ل��ك)ی دووه‌م ك��وڕی موحه‌مه‌د ڕه‌زاخ��ان (ق��وام امللك)ی سێیه‌م له شاری شیراز ،دروست كراوه. له ناو ئه‌و باخه نارنجه بینایه‌ك هه‌یه كه له ڕووبه‌ری ( )3500مه‌تری چوارگۆشه دروس��ت��ك�راوه و بیناكه ( )940مه‌تری چوارگۆشه‌یه و چه‌ند بیناسازێكی نارساوی سه‌رده‌می قاجاڕ دروستیان كردووه .ئه‌و بینایه چه‌ندین
پاشایه‌كی زێڕین (حه‌سه‌ن به‌لقیه) پاشای واڵتی برۆناییه ،یه‌كێك ه ل ه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی جیهان و زۆر حه‌زی ل ه به‌كارهێنانی زێڕو زیو ه و ل ه منداڵیشدا نانی ل ه كه‌لوپه‌لی زێڕین و ب ه كه‌وچكی زێڕین خواردووه، ل ه هه‌موو جلوبه‌رگه‌كانیشیدا زێڕوزیو به‌كارهاتووه. كۆشكه‌كه‌ی یه‌كێك ه ل ه گه‌وره‌ترین و لۆكسرتین شوێنه‌كانی جیهان .ئه‌م خانوو ه 1788ژوور‌ه و ب ه موبێالت له زێڕوزیو ڕازێرناوه‌ته‌وه ،ئه‌م كۆشك ه 257 به‌شی ته‌ندروستی و حه‌مامی تێدایه. ئه‌گه‌ر كه‌سێك بیه‌وێت سه‌ردانی ئه‌م خانوو ه بكات و ل ه هه‌ر ژوورێكدا 30ی چركه‌ی پێ بچێت ،بۆ بینینی ه �ه‌م��وو ژووره‌ك�����ان 24سه‌عاتی پێده‌چێت. هه‌روه‌ها پاركینگێكی گه‌وره‌ی تێدای ه ك ه جێی 110ئۆتۆمبیل ده‌بێته‌وه، ئۆتۆمبیله‌كانی پاشا زۆرن و له‌و ژماره‌یه زیاتره .پاشا حه‌سه‌ن130 ،ی ئۆتۆمبیلی جۆری رولز رویسی و 20المبورگینی هه‌یه .پاشای برۆنای زیاتر ل ه 1930 ئۆتۆمبیلی هه‌ی ه ك ه زۆرب�هی��ان له‌و ئۆتۆمبیالنه‌ن ك ه وێنه‌یان كه‌م ه و هی كۆمپانیا گه‌وره‌كانی ئۆتۆمبیلسازین. فڕۆك ه تایبه‌ته‌كه‌ی پاشا یه‌كێكه ل ه جوانرتین و ڕازاوه‌ترین فڕۆكه‌كانی جیهان( ،ب��وی��ن��گ)ی پاشا ب� ه 474 ملیۆن دۆالر ك���ڕدراوه .ل �ه‌ن��اوه‌وه‌ی ئه‌م فڕۆكه‌یه‌دا خانوویه‌كی ت هواوى ب � ه ه �ه‌م��وو پێداویستییه‌كانیه‌وه تێدای ه و دووب��اره دیزاین كراوه‌ته‌وه و تێچوونه‌كه‌شی نزیكه‌ی ب ه 102 ملیۆن دۆالر مه‌زه‌ند ه ده‌كرێت ،كه حه‌مامه‌كه‌ی ل ه زێڕی خاوێن دروست كراوه. واڵتی برۆنای ده‌كه‌وێته نێوان هه‌ردوو واڵتی مالیزیا و ئه‌نده‌نوسیا له رۆژهه‌اڵتی ئاسیا و رووبه‌ره‌كه‌ی 5.766كم.2 ئا :وریا عەىل
سەردار سڵێامن
هۆڵی گه‌وره‌ی شووشه‌كاری و كۆڵه‌كه‌ی مه‌ڕمه‌ڕ و ت �ه‌الری شانشین و شوێنی به‌خێرهاتنی میوانی له‌خۆ گرتووه ،كه به هونه‌ری گه‌چبڕی و شووشه و ئاوێنه‌كاری و نه‌خش و نیگار رازێرناون. ئ �ه‌م بینایه له ساڵی 1345ك.م پێشكه‌شی زان��ك��ۆی ش��ی�راز ك �را و له سااڵنی 1348بۆ 1358ك.م رێكخراوی
ئاسیایی به سه‌رپه‌رشتی پڕۆفیسۆر ئارتۆر ئیپهام پ��ووپ ،كه ئێرانناسێكی نارساو بوو كاروباره‌كانی رێكخراوه‌كه‌ی تێدا ئه‌نجام ده‌دا ،دواتر به‌شی باكووری كرا به مۆزه‌خانه‌یه‌ك و ئه‌و كه‌لووپه‌له ك �ه‌ل��ت��ووری و ش��وێ��ن�ه‌واری��ی�هی تێدا ده‌پارێزرێ كه پرۆفیسۆر ئارتۆر پێشكه‌ش به‌و ناوه‌نده‌ی كردن.
له به‌شی رۆژئ���اوای بینای باخ ه نارنجه‌كه بینایه‌كی تر هه‌یه ن��ارساوە به ماڵی (زینت امللوك) و له رێی ژێر زه‌وییه‌وه له‌گه‌ڵ بینای باخه نارنجه‌كه ب ه یه‌كه‌وه لكێرناون .ده‌روازه‌ی رۆیشتنه ناو باخه‌كه بۆ خۆی به‌شێكی جوانی باخه‌كه‌یه و له س��ه‌ره‌وه‌ی ده‌روازه‌ك��ه به‌رده‌نووسێك له ب �ه‌ردی مه‌ڕمه‌ڕ به
ره‌نگی سوور دروستكراوه ،ك ه له سه‌ری چه‌ند ئایه‌تێك له قورئانی پیرۆز و چه‌ند دێڕه‌شیعری فارسی و نه‌خشی دوو سه‌ربازی تفه‌نگ به‌ده‌ستی سه‌رده‌می قاجاڕە‌كان هه‌ڵكه‌نراوه. له پشته‌وه‌ی دااڵن��ی ده‌رواز ه كه ڕووبه‌ڕووی حه‌وشی باخه‌كه‌یه ،نه‌خشی سێ خزمه‌تكاری گواڵو و ش هراب به‌ده‌ست
هه‌یه كه به كاشیكاری دروستیان ك��ردووه .هه‌ڵبه‌ت چه‌ند بینای تر له‌م باخه نارنجه‌دا هه‌ن كه دیمه‌نی خزمه‌تكارانی سه‌رده‌می زه‌ندییه‌یان له‌سه‌ر هه‌ڵكه‌نراوه و میوه و جامی شه‌رابیان به‌ده‌سته‌وه‌یه ،له‌گه‌ڵ چه‌ندین نه‌خشی وه‌ك چیرۆكه‌كانی ح��ه‌زره‌ت��ی سڵێامن و رۆس���ه‌م و زۆراب و دیمه‌نی ڕاوك��ردن .جیا له بینا و حه‌وزه ئاو و چه‌ندین ڕێگای به‌ردچن ،ت �ه‌واوی شوێنه‌كانی تری ئه‌م ناوچه‌ی ه به داری نارنج و داری میوه ده‌وره دراون و له كاتی خۆیدا ئیرباهیم خان وه‌ك دیاری پێشكه‌ش به نه‌وه‌كه‌ی كردووه كه ناوی شه‌هرام بووه و دواتر شه‌هرامیش پێشكه‌شی ناوه‌ندی ئاسـیایی كردووه. هه‌نووكه ئ �ه‌و باخه نارنجه شوێنه‌وارێكی پارێزراوی شاری شیرازه كه چه‌ندین بینای سه‌رده‌می قاجاڕ و زه‌ندییه‌ی له‌خۆ گرتووه و رۆژانه به ده‌یان كه‌س سه‌ردانی ده‌كه‌ن و به بینینی شـــــــــاد ده‌بن.
دەتەوێت ببیت بە خاوەن قژێکی تەندروست؟ و .ئیامن ناصح ئایا هێلکەتان بەکارهێناوە بۆ قژتان ،یاخود تا ئێستا هەوڵتان داوە تاقی بکەنەوە؟ گەر ئەو شامپۆیەی بەکاری دەهێنیت چەوری قژت کەم دەکاتەوە ،کەوایە بۆ چەوریی رسوشتی بۆ بریقەدارکردن بەکار ناهێنیت؟ خ��امن��ی ئ��ازی��ز؛ ک��ەوای��ە گ��ەر دەتەوێت ببیت بە خ��اوەن قژێکی تەندروست ،هەر ئێستا تەواوی ئەو لیستانە الببەن کە بوونەتە هۆی سەرقاڵکردنتان و ب��ەردەوام هیالکی ک��ردوون کە چی بکەن بۆ قژتان ،با پێکەوە چاوێک بخشێنین بەو شتانەی کە پێویست ناکات بیکەن و دەبێت خۆتانی لێ بەدوور بگرن ،بەم شێوەیە ئاسانرت دەتوانین تێبگەین.
شتنی ڕۆژانە
گەر ڕۆژان��ە مەلە بکەیت ،ئەوا لەجێی شنت ئەمە سوودی زۆر بە قژت
دەگەیەنێ ،بەاڵم گەر کەسێکیت حەز بە وەرزشکردن ناکەیت ،ئەوا هەموو ڕۆژێک پێویست بە شنت ناکات ،چونکە ئەو ڕۆنەی کە قژەکە خۆی دروستی دەکات، ئەبێتە هۆکار بۆ بریقەدارکردنێکی زیاتر و ڕووبەڕووی وەرین و الوازبوون دەبێتەوە.
وشککردنەوە بە بەکارهێنانی ئامێرە وشککەرەوەکان
لە ڕۆژانی وەرزی زستاندا ڕەنگە ئەمە تەنها هۆکارێک بێت بۆ وشککردنەوە و خۆپارێزیی لە نەخۆشی ،بەاڵم ئاگاداربن بە هیچ شێوەیەک لە ڕۆژانی تردا ئەمە پێویست نییە و لە هەمان کاتدا زۆر زیان بە قژەکەت دەگەیەنێت ،گەر دەتەوێت سەرتاڵەکانی قژت تووشی داخوران نەبن، ئەوا لێیان بگەڕێ با خۆیان وشک ببنەوە.
بەکارهێنانی بەرهەمە درێژکەرەوەکان
هەرکەس دەیەوێت کە قژی درێژتر دەربکەوێت ،هەر لەبەر ئەمە چەندەها جۆری شامپۆ و کرێم بە مەبەستی درێژ
کردنەوەی قژ دێنە بەرهەم ،لە کاتێکدا کە بەکارهێنانی ئەو بەرهەم و کەرەستانە دەکرێت زەرەر لە قژەکە ب��دەن ،گەر ناشتوانی کە واز لەبەکارهێنانی ئەو کەرەستانە بهێنی ،ئەوا النیکەم هەفتەی یەک جار بەکاریان بهێنە.
زوو زوو ڕەنگکردنی قژ
زۆرێ��ک لە بەرهەم و مارکەکانی بۆیە هەمیشە ئەوە دەڵێن کە بۆ زیاتری تەندروستی زوو زوو بەکاری بهێنن ،لە هەمان کاتدا تەواوی مارکەی بۆیەکان هانی ئەوە ئ��ەدەن کە لە م��اوەی پێش ٦هەفتەدا دووب���ارە ت��ازە بکرێتەوە، لە کاتێکدا زۆرب��ەی بۆیەکان هەڵگری م��اددەی ئەمۆنیان کە ڕێژەی چەوریی رسوشتی قژەکە کەم دەکاتەوە ،هەربۆیە زیانێکی زۆر دەگەیەنێت ،کەوایە هانتان دەدەی��ن پێش دووب��ارە بەکارهێناوە و ڕەنگکردنەوەی قژتان ٦ ،هەفتە چاوەڕێ بکەن. خامنی بەڕێز؛ گەر دەتەوێت ببیت بە خاوەنی قژێکی تەندروست ،کەوایە
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى
ڕەچ��اوی ئەو خااڵنەی س��ەرەوە بکە و خ��ۆت بە دوور بگرە ل��ەو شتانەی کە
باسامن کردن. سەرچاوە :سایتی هامنلەر.
خۆسووتانی راهبێكی بوودایی حكومه‌تێكی دیكتاتۆریی ڕووخاند ئا :شه‌تاو پێنجوێنی س���اڵ���ی 1955ن���گ���وودی���ن دای���م س �ه‌رۆك��وه‌زی �ران��ی ڤێتنام له هه‌ڵبژاردنێكی ساخته‌دا خۆی وه‌ك سه‌رۆككۆماری ڤێتنامی باشوور ناساند وسه‌رجه‌م ده‌زگاكانی حكومه‌ت كه ب��وودای��ی م �ه‌زه �ه‌ب ب���وون ،كه‌وتنه ده‌س���ت كاسۆلیكه‌كان و كه‌وتنه چه‌وساندنه‌وه‌ی بووداییه‌كان. له رۆژی 11ی حوزه‌یرانی 1963 راهبێكی 63ساڵه‌ی بوودایی به ناوی تیش كوانگ دووك وه‌ك ده‌ربڕینی ناڕه‌زایی دژی دیكتاتۆریه‌ت ،له شاری سایگوونی پایته‌ختی ڤێتنامی باشوور
(هوشی مین ویل) خۆی سووتاند. ئه‌م راهبه له كاتێكدا له ناو ئاگردا ده‌س��ووت��ا بێده‌نگ له سه‌ر زه‌وی دانیشتبوو هیچ هاوارێكیشی لێبه‌رز نه‌ده‌بووه‌وه ،بۆیه وێنه‌كه‌ی خێرا سه‌رانسه‌ری جیهانی گرته‌وه. پێنج مانگ دوای ئه‌و خۆسووتانه له ترشینی دووه‌می ساڵی 1963سوپای ڤێتنام دژی حكومه‌تی ڤێتنامی باشوور كوده‌تایان كرد و حكومه‌تیان رووخاند و سه‌رۆك كۆمار نگوودین دی��م ل �ه الی��ه‌ن حكومه‌تی نوێوه تیرباران كرا.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
له ڕێكه‌وتنی سرتاتیژییه‌وه بۆ ناكۆكیی سرتاتیژیی
مه‌سعود عه‌بدولخالق ساڵی 2007ڕێكه‌وتنی سرتاتیژیی نێوان (ی .ن .ك) و (پ .د .ك) مۆر كرا، ك ه ( )8مادد ه ئاشكراك ه و ( )4مادده نهێنییه‌كه‌ی ده‌خوێنیته‌وه ،ده‌بینی ئه‌وه ڕێكه‌وتنی سرتاتیژیی نییه ،به‌ڵكو زیاتر ڕێكه‌وتنی (ماركیز)ی ه ل ه به‌یه‌كگه‌یشتنی دوو به‌رژە‌وه‌ندیی ل ه دژی سێیه‌م. له‌وەش مه‌ترسیدارتر ڕێكه‌وتن ه له‌سه‌ر سیسته‌می (ته‌وافوقی) ك ه ل ه هه‌موو جیهاندا ب ه ناسه‌ركه‌وتوو وه‌سف كراوه، ل ه هه‌ردووكیشیانه‌و ه گه‌وره‌ترین فێڵی یاسایی و سیاسی له‌و حزبان ه كراو ه ك ه به وه‌زیر به‌شدارییان ل ه حكومه‌تدا كردووه. فێڵه‌ك ه ئاڵۆزه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه سیسته‌می حكومه‌ته‌كه‌مان ته‌وافوقییه، كه‌چی ئه‌و حزبه‌ی به‌شداریی ده‌كات ،به سیسته‌می ئیئتیالفیی به‌شداریی پێكراوه و ب ه زۆرترین زه‌ره‌ر لێی ده‌رچووە ،تا ئێستاش هۆكاره ڕاسته‌قینه‌كه‌یان هه‌ست پێ نه‌كردوو ه ك ه سیسته‌می ئیئتیالفی و سیسته‌می ته‌وافوقی زۆر لێك جیان! ئه‌و فێڵ ه ئێستا گه‌یشتۆت ه نێو خۆشیان و (ی .ن .ك) داوای هه‌مواركردنی ده‌كات. كه‌وات ه ده‌رفه‌ت ه بۆ حزبه‌كانی تر (به تایبه‌تیش ئۆپۆزسیۆن) ك ه داوا بكه‌ن ئه‌و ڕێكه‌وتن ه مبێنی ،به‌اڵم نه‌بێت ه (وه‌سیقه‌ی حوكم) و به‌دیلی ده‌ستوور ،وه‌ك بووه. ئینجا ئێستا ڕێكه‌وتن ه سرتاتیژییه‌ك ه بووه‌ته ناكۆكیی سرتاتیژیی ل ه زۆربه‌ی ڕوانگه‌كان و له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆیی و ئیقلیمی و جیهانییش پێگه‌ی كوردیشی زۆر الواز كردووه ،واشی كردوو ه بۆ یه‌كه‌مجار (ی. ن .ك) به‌ره‌و الی ئۆپۆزسیۆن بێت و ڕازی بێت سیسته‌می حوكم ل ه كوردستان له سه‌رۆكایه‌تییه‌و ه بۆ پ هرله‌مانی بگۆڕدرێت، ده‌ستوور بگه‌ڕێته‌و ه و هه‌موار بكرێت. واشی ل ه ئۆپۆزسیۆن كردوو ه بڵێت ئه‌و هه‌موو دانیشتن ه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی (پ. د .ك) یه‌ك سوودی نه‌بووه ،كه‌چی ئه‌و دانیشتن ه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی (ی .ن .ك) ،ئه‌و ده‌سكه‌وت ه گه‌وره‌یه‌ی هه‌بوو (ئه‌گه‌ر ئه‌و سه‌رۆك ه لێی په‌شیامن نه‌بێته‌وه). هه‌موو ئه‌وان ه گۆڕانكاریی گهوره بۆ كوردستان ده‌هێنن و ل ه سیسته‌می ته‌وافوقییه‌و ه ده‌یگۆڕن به‌ره‌و ئیئتیالفی، ك ه تیایدا هه‌ریه‌ك ه ل ه (پ .د .ك) و (ی .ن .ك) كه‌مایه‌تین ،ئێستا حكومه‌ت له‌ده‌ست (پ د ك)دایە ،كه‌چی خاوه‌نی ته‌نها ( )30كورسییه ،ئه‌گه‌ر بكرێته پ هرله‌مانساالریی ،گه‌مه‌ی دیموكراسیی ڕاسته‌قین ه ده‌ست پێده‌كات ،ڕە‌نگ ه له قه‌یرانێكدا ده‌نگی (ی .ن .ك) بچێته پاڵ ئۆپۆزسیۆن و متامن ه ل ه حكومه‌تی كاك نێچیروان وه‌ربگیرێته‌وه ،ئه‌وكات سه‌رۆكی هه‌رێم دووه‌م كوتله‌ی گهوره (چ ل ه ده‌سه‌اڵت ،چ ل ه ئۆپۆزسیۆن) ڕادەسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت، ئه‌وكاتیش (پ .د .ك) ده‌بێت ه ئۆپۆزسیۆن و خۆی ئاماد ه ده‌كات بۆ هه‌ڵبژاردنێكی تر .به‌وشێوه‌ی ه هه‌م دیموكراسیی ڕاسته‌قین ه ده‌ست پێده‌كات ،هه‌م كۆتایی به‌و گه‌نده‌ڵی و بێسه‌روبه‌ریی ه دێت. هه‌ش ه پێیوای ه ئه‌و ه ده‌بێته‌و ه ب ه شه‌ڕی براكوژی .نه‌خێر ،چونك ه عه‌قڵی كوردیی گۆڕاو ه و ناوچه‌كه‌ش به‌خێرایی له گۆڕاندایه ،ئه‌گه‌ر نه‌شگۆڕابێ ،ئه‌وا عێراق (ب ه كوردستانیشه‌وه) ب ه ڕێكه‌وتننامه‌یه‌كی ( )29مادده‌یی به‌سرتاوه‌ته‌و ه به ئه‌مریكاوه و بواری دیكتاتۆرییه‌ت به كه‌س نادا ،چونك ه ئه‌ساسی داگیركردنی عێراق بۆ كۆتاییهاتنی دیكتاتۆرییه‌ت بووه. هه‌موو ئه‌وان ه پێامن ده‌ڵێن وا گۆڕانكاریی گهوره ل ه كوردستان سه‌ری هه‌ڵدا به‌ره‌و ئیجابیەت و دیموكراسی و حوكمی موئه‌سسه‌سات.
ده‌سه‌اڵت چی له هه‌ولێر ده‌وێت؟! فه‌رمان ره‌شاد /هه‌ولێر ئه‌وه‌ی ل ه دوای ڕاپه‌رینه‌و ه ل ه هه‌ولێر ژیابێت ،ب ه تایبه‌ت دوای ڕووداوه‌كانی 31ی ئابی ،1996د هزانێت ئه‌و دۆخه‌ی چه‌ند مانگێك ه ل ه هه‌ولێر خوڵقێرناوه ،كه بریتیی ه ل ه رفاندنی هاوواڵتیان ،یان ئه‌وه‌ی ئاسایشی هه‌ولێر پێی ده‌ڵێت (گرتن به فه‌رمانی دادوه‌ر) ،ب ه نیسبه‌ت ئه‌و شاره‌وه شتێكی نوێ نییه ،هه‌ولێر ل ه چوار ساڵی ڕابردوودا ب ه خه‌ستی دووچاری ئه‌و شێوازه مامه‌ڵه‌ی ه بووه‌وه ،كه‌م نه‌بوون ئه‌وانه‌ی ك ه ده‌گیران و دوای چه‌ندین مانگ و ساڵ ئینجا خانه‌واده‌كانیان سه‌ره‌داویان بۆ ده‌رده‌كه‌وت ك ه كوڕە‌كانیان ل ه كوێیه.
ئیسالمییه‌كانی كوردستان و كه‌لێنێكی دیار
فاتیح سه‌نگاوی
سیاسه‌تی ترساندن هه‌میش ه ل ه هه‌ولێر دژی نه‌یاره‌كانی پارتی تا دوای جه‌نگی عێراق و ئه‌مریكا ،ب ه خه‌ستی په‌یڕە‌و ده‌ك��را ،ڕە‌نگ ه شوێنه‌واری ئه‌و سیاسه‌ته‌ش تاكو ئێستا به‌سه‌ر خه‌ڵكی ئه‌و شاره‌و ه مابێته‌وه .كه‌م نه‌بوون ئه‌و چیرۆكانه‌ی ك ه ل ه زیندان ه نهێنییه‌كانه‌وه ده‌گوازرانه‌و ه سه‌ر شه‌قام و چایخان ه و دانیشتن ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،ك ه باسیان له ترسناكیی ئه‌و زیندانان ه ده‌كرد ك ه كورد به‌ڕێوه‌یان ده‌بات! به‌اڵم ئه‌وه‌ی دۆخه‌كه‌ی ب ه ڕادده‌یه‌ك به‌ره‌و هێوریی برد ل ه دوای ،2003پێكهاتنی یه‌كێتی و پارتی و هاتنی سوپای هاوپه‌یامنان و دروستبوونی به‌رژه‌وه‌ندیی كه‌سی و حیزبی و چه‌ندین هۆكاری تر بوون ،ئه‌گه‌رچی دوای ئه‌و مێژووه‌ش حاڵه‌تی رفاندن هه‌بووه ،به‌اڵم ب ه ڕێژه‌یه‌كی زۆر كه‌مبووه‌وه. ئه‌وه‌ی له‌م چه‌ند مانگه‌ی ئێستادا ده‌بیرنێت ،دووب��ار ه گ هڕانه‌وه‌ی ه بۆ به‌ر ل ه 2003ی هه‌ولێر ،پێویست ه ئێم ه لێره‌دا شتێك ڕوون بكه‌ینه‌وه ،ئێم ه هه‌رگیز قسه‌مان له‌سه‌ر پیرۆزیی ئه‌ركی هێزی
ئاسایش و پۆلیس نییه ،ك ه پاراستنی ئه‌منیه‌ت و ئاسایشی هاوواڵتیانه ،بێگومان ب� ه ڕادده‌ی��ه‌ك��ی ب �ه‌رچ��او ل �ه‌و ڕووه‌وه ئه‌ركی خۆیان به‌جێ گه‌یاندووه ،خه‌ڵك ب ه دڵنیاییه‌و ه ل ه ماڵ دێن ه ده‌ره‌وه ،یان تا دره‌نگانی شه‌و بازاڕە‌كانی هه‌ولێر جمه‌یان دێت ،قسه‌ی ئێم ه له‌و ڕووه‌وه نییه ،چونك ه ب ه دڵنیاییه‌و ه ئه‌و ڕووه جێی پێزانینه ،ئه‌وه‌ی ئێم ه قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كه‌ین حاڵه‌ته‌كانی رفاندنه ،ك ه دوای ماوه‌یه‌ك ل ه بێسه‌روشوێنكردنی ئه‌وانه‌ی ده‌گیرێن ،ئاسایش ب ه ساردییه‌و ه ده‌ڵێت الی ئێمه‌یه ،گله‌ییش ل ه میدیا ده‌كات كه ده‌ڵێن خه‌ڵك ڕفێرناوه! من نازانم چ ته‌فسیرێك جگ ه له ڕفاندن بۆ حاڵه‌تێك هه‌ی ه ك ه ل ه ناكاو هێزێك بێ هیچ قس ه و گفتوگۆ و ناساندێك كه‌سێك قۆڵبه‌ست ده‌كه‌ن و ماوه‌یه‌ك ونی ده‌كه‌ن؟ ئای ه ناكرێ له‌گه‌ڵ ده‌ستگیركرانی، ورده‌كاری و هۆكاری گیران و شوێنه‌كه‌ی ڕوون بكرێته‌وه؟! من پێموای ه ئه‌و ه هه‌ر خۆی جۆرێك ه ل ه سیاسه‌تی ترساندن كه خه‌ڵك به‌و شێوه‌ی ه ده‌ستگیر بكرێت،
دیار ه من به‌رگری له‌و خه‌ڵك ه ناكه‌م ك ه ئاسایش ده‌ڵێت ب ه یاسای تیرۆر گیراون، ڕە‌نگ ه تۆمه‌تبار بن ،قسه‌ی من له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ه ده‌س�ه‌اڵت ل ه هه‌ولێر ل ه ڕێگای ئه‌و شێواز ه گرتنه‌و ه ده‌یه‌وێت چ په‌یامێك بدات ب ه گوێی ئێمه‌ی هه‌ولێرییدا؟ چونكه ده‌كرێت ب ه شێوه‌یه‌كی یاساییانه‌تر ئه‌و خه‌ڵك ه بگرێت ،به‌تایبه‌ت كاتێك دوای ڕوودانی 14حاڵه‌ت ،جگ ه ل ه هه‌ولێر له هیچ شار و شارۆچكه‌یه‌كی تر شتی له‌و شێوه‌ی ه تۆمارنه‌كراوه. من ئ �ه‌وه‌ی لێی ده‌خوێنمه‌و ه كه ده‌س���ه‌اڵت ل �ه‌و ڕێگه‌یه‌و ه دوو په‌یام ئ��اڕاس��ت �هی ئێم ه ده‌ك���ات .یه‌كه‌میان ده‌ی��ه‌وێ��ت پ��ێ�مان بڵێت ك � ه هێشتا هه‌ڕە‌شه‌ی تیرۆر هه‌ی ه و من ده‌تانپارێزم، بۆ ئه‌وه‌ش جۆرێك ترس ل ه ناو خه‌ڵكدا دروس���ت ده‌ب��ێ��ت ،ل��ه‌وه‌ش��ه‌و ه گرنگی بوونی خۆی ل ه هه‌ولێر ده‌ربخات ،له الیه‌ن خه‌ڵكیشه‌و ه چاوپۆشی بكرێت له‌و هه‌موو گه‌نده‌ڵیی ه ئیداری و سیاسیی ه و كۆنرتۆڵكردنی بازاڕ و ئابووریی ئه‌و شاره، ئه‌ویش ل ه پێناو ئه‌وه‌ی ئه‌منیه‌تی شاره‌كه
ل ه مه‌ترسیدایه. په‌یامی دووه‌م هه‌موو د هزانین له‌و چه‌ند ساڵه‌ی كۆتایی و ب ه تایبه‌ت ڕووداوه‌ك��ان��ی 17شوبات ،تووڕە‌بوونی خه‌ڵك و زۆربوونی ڕە‌خنه‌ی هاوواڵتیان و دروستبوونی جۆرێك ل ه ئ���ازادی و گ�ه‌ش�ه‌ك��ردن��ی كۆمه‌ڵگه‌ی م �ه‌ده‌ن��ی، هاوكات هاتن ه پێشه‌وه‌ی ژماره‌یه‌كی به‌رچاوی گه‌نجان ل ه هه‌ولێر و كاركردن ب ه شێوازی مه‌ده‌نی و قسه‌كردن له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی و چه‌ندین بابه‌تی تر ،ترسی ئه‌وه‌یان دروست كردوو ه بگات ه ئاستێك ك ه ل ه كۆنرتۆڵی ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌و شاره بچێت ه ده‌ره‌وه ،بۆی ه سیاسه‌تی ترساندن ب ه گوێره‌ی لێكدانه‌وه‌ی خۆیان ده‌بێته مایه‌ی پاشه‌كشه‌ی ئه‌و دۆخه ،به‌وپێیه‌ی ده‌س��ه‌اڵت هه‌ركاتێك بیه‌وێ ده‌توانێ خه‌ڵك بڕفێنێت. به‌بڕوای من هه‌موو ئه‌وان ه به‌شێكن ل� ه خوڵقاندنی ئ �ه‌و دۆخ���ه ،ب��ه‌اڵم به دڵنیاییه‌و ه ده‌بێت ده‌سه‌اڵت له‌و ه تێبگات ك ه سیاسه‌تی ترساندن ل ه ناوچه‌ك ه به ته‌واوی شكستی خواردووه.
ل���ه‌گ���ه‌ڵ ئ������ه‌وه‌ی ئ��ی��س�لام��ی��ی� ه خوێنده‌واره‌كانی كوردستان له رووی هۆشیاری و رۆشنبیریی گشتی و پابه‌ندێتیی ئه‌خالقی و هه‌ندێ بنه‌مای فیكری و بیروباوه‌ڕه‌وه له ئاستێكی تا ڕادده‌یه‌كی باشدان ،ل ه ئاستی سیاسی و خوێندنه‌وه‌ی واقعیشدا زۆر دوانه‌كه‌وتوون له واقعی ده‌وروب���ه‌ری���ان ،ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده ل�ه رووی تاكتیك و بڕیاردان و هه‌ڵبژاردنی كات و هه‌ڵوێستگرتندا الوازییان پێوه دیاره. به‌اڵم به بۆچوونی من خاڵێكی الواز ب�ه‌دی ده‌ك��رێ الی نووسه‌ر و رۆشنبیره ئیسالمییه‌كان و ئه‌و كه‌سانه‌ی له رابردوودا خه‌مخۆر و چاودێری ك��اری ئیسالمی و بزاڤی فیكریی ئه‌م ره‌وت ه بوون ،كه كه‌مرت ئاوڕی لێ دراوه‌ته‌وه و خه‌می جیددی بۆ خوراوه ،ئه‌ویش بریتیی ه له قووڵبوونه‌وه و پسپۆڕیی ت �ه‌واو له بابه‌ته فیكری و عه‌قیده‌ییه جۆراوجۆره‌كاندا ،ناڵێم نییه، به‌اڵم كه‌م و ده‌گمه‌نه و ل ه ئاستی پێویستدا
نییه. فره‌ن ئه‌و كه‌سانه‌ی له زۆر بابه‌تی ج��ۆراوج��ۆردا قسه ده‌ك �ه‌ن و سه‌ركێاڵنه كار ده‌ك �ه‌ن و رۆشنبیرییه‌كی گشتییان هه‌یه ،زۆرج��ار ده‌بینین تاكه كه‌سێك له بابه‌ته سیاسیی و رۆشنبیری و ده‌عه‌وی و هه‌ندێ بابه‌تی فیكریشدا قسه ده‌كات ،یان ده‌نووسێت ،یاخود به‌شداری چاوپێكه‌وتنی ته‌له‌فزیۆنی و وتووێژی ئێزگه‌یی ده‌بێت، به‌اڵم ئه‌گه‌ر وردی بكه‌یته‌وه ،له هیچیاندا قووڵ نییه ،شپرزی بكه‌یت ده‌سته‌وسان ده‌ب��ێ و ده‌كه‌وێته عمومیاته‌وه .زۆرن ئه‌وانه‌ی حه‌ز ده‌كه‌ن ل ه زۆر بواردا بنووسن و ده‌شنووسن ،هه‌ندێ جار بێكه‌سییش ناچار به‌و خۆهه‌ڵقورتاندنه‌ی ك��ردوون، ب�ه‌اڵم گه‌ر وردی بكه‌یته‌وه ،ساده‌یی و ئینشائیبوونی زۆر به ڕوونی پێوه دیاره، ئه‌مه‌ش كاتێك زیاتر ب�ه‌ده‌رده‌ك�ه‌وێ كه رووب����ه‌ڕووی كه‌سانی پسپۆڕ و ق��ووڵ ده‌بنه‌وه ،یاخود گومانی گهوره و جیددی
ل ه به‌رامبه‌ریاندا ده‌ورووژێ�نرێ��ت ،هه‌ر ئه‌مه‌شه هه‌ندێ جار شپرزه‌یی دروست ده‌ك��ات له ئاقار ورووژان��دن��ی هه‌ندێ بابه‌تی فیكری و گومانی جۆراوجۆردا. راس��ت��ه ب��ه ش��ێ��وه‌ی �ه‌ك��ی گشتی ئیسالمییه‌كانی ك��وردس��ت��ان هه‌ڵگری پرۆژه‌‌‌‌‌‌‌یه‌كی مه‌زهه‌بی و بیروباوه‌ڕێكی تایبه‌ت به خۆیان نین و نه‌یان ویستووه ئیبداع و ئیجتیهاد له‌و بوارانه‌دا بكه‌ن و زیاتر له‌و چوارچێوه‌یه‌دا خۆیان ده‌بیننه‌وه كه به ئه‌هلی سوننه و جه‌ماعه ده‌نارسێت، چڕیی كاره‌كانیان له بواری تردا بووه ،به‌اڵم وه‌ها ده‌بینم زۆر پێویسته بۆ گفتوگۆ و ملمالنێ فیكرییه‌كانی هاوچه‌رخ و هه‌ندێ بیروباوه‌ڕی مێژوویی كاریگه‌ر له‌سه‌ر هه‌نووكه ،كاری جیددی بكه‌ن ،ناكرێت به‌و شێوه ترسناكه ئه‌م الیه‌نه پشتگوێ بخه‌ن، ئێستا زۆر بیروباوه‌ڕی كۆن له به‌رگی نوێدا ده‌خرێنه‌وه روو ،هۆكاره‌كانی راگه‌یاندن و گه‌یاندن فیكر و بیروباوه‌ڕی وه‌هایان
كردووه‌ته واقیع و خه‌ڵكێك بوونه‌ت ه هه‌ڵگری ،كه‌مجار به بیردا هاتووه شتی وه‌ها بێته ئاراوه و خه‌ڵكێك ببنه هه‌ڵگری. ئ���ه‌م���ڕۆ زۆری����ن����هی ف��ی��ك��ر و بیروباوه‌ڕه‌كان ره‌هه‌ندێكی جیهانییان هه‌یه ،ئه‌گه‌ر له‌و ئاسته‌دا مامه‌ڵه‌یان ل �ه‌گ �ه‌ڵ ن��ه‌ك��رێ ،الواز و بێبڕشت ئیسالمییه‌كانیش ده‌رده‌ك�������ه‌ون، به‌وپێیه‌ی ره‌هه‌ندێكی گرنگی كاریان له چوارچێوه‌ی ملمالنێی شارستانێتیدایه، لێره‌وه ئه‌ركی ئاماده‌سازیی ئه‌و گفتوگۆ و ملمالنێیانه كارێكی گرنگی ئه‌وانه و پێویسته له ئاستی نوخبه‌دا كاری دیار و به‌پێزی بۆ بكه‌ن ،زۆر جاریش ئه‌و ئاماده‌سازییه ناوخۆییه و له چوارچێوه ئیسالمییه‌كه‌دایه ،ئه‌وه‌ش گرنگی خۆی هه‌یه له رووی ده‌وڵ�ه‌م�ه‌ن��دك��ردن و وه‌اڵمی جیددی بۆ پرس و بۆچوونه‌كانی ئه‌وی دی بایه‌خی تایبه‌تی هه‌یه.
سووكایه‌تیكردن ب ه پیرۆزییه‌كان نزار ته‌یب هه‌ورامی هیتله‌ر «ئه‌گه‌ر ب ه ته‌نیا جووله‌ك ه له جیهاندا هه‌بوایه ،ل ه زه‌لكاوی تاریكیدا نقوم ده‌بوو» ڕووداوه‌ك��ان��ی به‌هاری عه‌ره‌بی و گۆڕانكاریی ه ناوچه‌ییه‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناو هڕاست و باكووری ئه‌فریقا ،كۆمه‌ڵه ڕووداوێ���ك���ی ك��اری��گ�ه‌ر و گۆڕانهێنه‌ر ب��وون س�ه‌ب��اره‌ت ب ه گۆڕینی سیسته‌مه سیاسییه‌كان ،به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر بزانین له گۆڕین و رووخاندنی ئه‌م سیسته‌مانه، سیسته‌می دیموكراسی ته‌وافوقی ،یان پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتيیان ه و ل ه هه‌ندێ واڵتدا ته‌وافوقی ئیسالمی و عه‌ملانی ،یان شیوعی و ئیسالمی هاتن ه كایه‌وه. گ��ۆڕان��ی سیسته‌می سیاسی له
واڵتێكی فه‌رمانڕە‌وایی تاكڕە‌وانه ،یان دیكتاتۆران ه بۆ فه‌رمانڕە‌وایی فره‌الیه‌نی سیاسیی دیموكراسی ،ی��ان ته‌وافوقیی دیموكراسییانه ،گۆڕانێكی ئه‌رێنی هێنایه كایه‌و ه بۆ گه‌ل و هاوواڵتیانی ئه‌م واڵتانه، به‌اڵم بۆ هه‌ندێ واڵتی دیك ه زیانی گهوره بوو ،به‌تایبه‌تی قه‌واره‌ی ئیرسائیل ،ك ه هیچ سوودێكیان له‌م گۆڕانكارییان ه وه‌رنه‌گرتووه، ناشیانه‌وێت ب ه ئاسانی بچێت ه گیرفانی واڵتانی دیكه‌وه ،بۆی ه جووله‌ك ه وه‌كو هێزێكی سیاسیی جیهانی هه‌ژموونی خ��ۆی چه‌سپاندووه ،ل ه به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌ودا نه‌بوو ئه‌م فه‌رمانڕە‌وایان ه بگۆڕدرێن، له‌به‌ر هۆكارێكی له‌م ج��ۆره ،جووله‌كه وه‌كو پیشه‌ی هه‌میشه‌یی ناتوانێت بێ كاردانه‌و ه و بێده‌نگ بێت ل ه ئاست ئه‌م زیانانه‌ی ده‌یانكات ل ه رووی له‌ده‌ستدانی هاوپه‌یامنه‌كانیانه‌و ه ل� ه نیشتیامنی عه‌ره‌بیدا. باڵوكردنه‌وه‌ی فیلمێكی نائه‌كادیمی و بێبه‌ڵگه‌ی مێژوویی ل�ه‌س�ه‌ر ژیانی پێغه‌مبه‌ری ئیسالم (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) ،یه‌كێك بوو ل ه پیالنه‌كانی جووله‌كه توندڕە‌وه‌كانی ئه‌مریكا ،ب ه تایبه‌تیش له
كات و ساتی یادكردنه‌وه‌ی رووداوی 11ی سێبته‌مبه‌ردا ،بۆ ورووژاندن و رووشاندنی هه‌ست و نه‌ستی موسڵامنان ل ه جیهاندا و لێدانی ده‌نگ و سه‌دای ئه‌و هێزانه‌ی كه له‌سه‌ر نه‌هجێكی ئیسالمی و میانڕە‌وانه گه‌یشتوونه‌ت ه ده‌س���ه‌اڵت .هه‌ركه‌سێك كه‌مێك ل ه ژی��ان و مێژووی پێغه‌مبه‌ری ئیسالمی خوێندبێته‌وه ،د هزان��ێ��ت ئه‌م فیلم ه پشتی ب ه هیچ ج��ۆر ه توێژینه‌وه، یان سه‌رچاوه‌یه‌كی مێژوویی نه‌به‌ستووه، چونك ه باڵوكردنه‌و ه و ده‌رهێنانی هه‌ر به‌رهه‌مێكی ڤیدیۆیی یان فیلم ،ده‌بێت پشت ب ه به‌ڵگه‌ی زانستی ببه‌ستێت و له مێژوودا بوونی هه‌بێت ،به‌اڵم ئه‌م فیلمه هیچ جۆر ه راستییه‌كی تێدا به‌دی ناكرێت. لێرهو ه ده‌گه‌ین ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ته‌نیا مه‌به‌ست له‌م فیلم ه تێكدانی راِستییه‌كان و سووكایه‌تیكردن ه به‌و پێغه‌مبه‌ره‌ی كه موسڵامنان ب ه پێشه‌وا و رابه‌ری خۆیانی د هزان��ن و قورئانی پیرۆزیش شایه‌تی بۆ ڕە‌وشتبه‌رزیی ده‌دات .له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه، نه‌ژادپه‌رستی یه‌كێك بوو ه له‌و هۆكارانه‌ی خۆی زاڵكردوو ه به‌سه‌ر لۆبیی جووه‌كاندا و ئه‌م فیلمه‌یان وه‌كو سوویكایه‌تیكردن به
نه‌ستی موسڵامنان ده‌ركردووه. ه�ه‌رچ�ه‌ن��د ه رێ��ك��خ �راوه‌ی نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان بنه‌ماكانی جاڕنامه‌ی جیهانی بۆ مافه‌كانی مرۆڤی راگه‌یاندووه و تیایدا هاتوو ه «نابێت هیچ كه‌سێك له‌سه‌ر ئایینه‌كه‌ی ،یان نه‌ته‌وه‌كه‌ی ،یان ره‌گ�ه‌زه‌ك�هی سووكایه‌تی پێ بكرێـت»، به‌اڵم لۆبی جووله‌ك ه به‌بێ ره‌چاوكردنی هیچ هه‌ست و نه‌ستێك بۆ موسڵامنان له جیهاندا ،سووكایه‌تی ب ه پێغه‌مبه‌ره‌كه‌یان ده‌ك���ه‌ن و ب� ه وێنه‌یه‌كی خ �راپ �ه‌و ه له فیلمێكدا په‌خشی ده‌كه‌ن. ڕووداوه‌ك��ان��ی ئه‌مدوایی ه و لێدانی به‌رژه‌وه‌ندیییه‌كانی ئه‌مریكا ل ه لیبیا و میرس و س���ودان و ت��ون��س و چه‌ند واڵتێكی دیكه ،به‌رنامه‌رێژییه‌كی ورد بوو ه بۆ راكێشانی سۆزی دیموكرات یان كۆمارییه‌كانی ئه‌و واڵته ،چونك ه ل ه ئێستادا هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا له‌و واڵت ه به‌ڕێو ه ده‌چێت ،تاوه‌كو هه‌ریه‌ك ه له‌و پارتانه‌ی ئه‌مریكا پاڵپشتی بۆ داخوازی و داواكارییه‌كانی لۆبی جووله‌كه له‌و واڵت ه ده‌رببڕن. هیتله‌ر ك ه دیكتاتۆر و تاكڕە‌وێكی
نازی بوو ل ه واڵتی ئه‌ڵامنیا ،ل ه سه‌رده‌می ف �ه‌رم��ان��ڕە‌وای��ی خ��ۆی��دا زۆر دژای �ه‌ت��ی ج��وول�ه‌ك�ه‌ك��ان��ی ك����ردوو ه و زۆری لێ له‌ناوبردوون ،ته‌نانه‌ت ئێستاش ده‌وڵه‌تی ئه‌ڵامنیا قه‌ره‌بوووی جووله‌كه‌كان ده‌كاته‌وه ل�ه‌پ��ای ئ �ه‌و زی��ان��ان�هی ل�ه‌س�ه‌ر ده‌ستی هیتله‌ردا كردوویانه .هیتله‌ر ل ه كتێبی (شه‌ڕی مندا) ده‌ڵێت خراپرتین سیفه‌تی جووله‌ك ه سوود (ربا) وه‌رگرتن و چاوچنۆكی بوو ه بۆ سامانداری و سه‌رمایه‌دارێتی ،كه ئه‌م خه‌سڵه‌ت ه بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌وان وه‌ك زالوویه‌ك خوێنی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه مب��ژن و له‌ناویان ب��ه‌رن ،ماركسیزمیش به‌رهه‌می بیری جووله‌كه‌یه ،چونك ه به‌م شێوه‌ی ه ته‌واوی نه‌ژاده‌كانی بااڵ و باشرت و نه‌ژادپه‌رست تێكه‌ڵ ب ه یه‌كدی ده‌بن و له‌ناو ده‌چن .ب ه بۆچوونی هیتله‌ر نه‌ژادپه‌رست سوود ل ه نه‌ژادی بااڵ وه‌رده‌گرێت و درێژه ب ه ژیانی ده‌دات و ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر ب ه ته‌نیا جووله‌ك ه ل ه جیهاندا هه‌بوایه ،ل ه زه‌لكاویی تاریكیدا نقوم ده‌ب���وو» .ك ه نه‌ته‌وه‌ی جووله‌ك ه هه‌میش ه ل ه ه��زری خۆیاندا خۆیان ب ه نه‌ته‌وه‌ی بااڵ له‌قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن و خۆیان به‌سه‌ر نه‌ته‌وه‌كانی تردا زاڵ ده‌كه‌ن.
11 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
هه‌ندێ چاره‌سه‌ر بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كێشه‌كانی ده‌زگیرانداری و .له فارسییه‌وه :سه‌الر هه‌ورامی ئه‌و كێشانه‌ی كه له په‌یوه‌ندی نێوان دوو كه‌س له قۆناغی ده‌زگیراندارییدا سرتێس ،یان نیگه‌رانی دروست ده‌كه‌ن ،به زۆری په‌یوه‌ندییان به نه‌بوونی هه‌ندێ بنه‌مای دروسته‌وه هه‌یه ،وه‌ك نه‌توانایی له دروستكردنی كاریگه‌ری له‌سه‌ر یه‌كرت و نه‌بوونی پاڵپشتی هاوسه‌ر و الوازی له چاره‌سه‌ری كێشه‌كان و كه‌مبوونی كات، هه‌روه‌ها نه‌بوونی ئه‌زموونی چێژبه‌خش و پۆزه‌تیڤ له‌گه‌ڵ یه‌كرت دا. الوازی په‌یوه‌ندی :ئه‌مه زۆرجار له زۆربه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی تریشدا ده‌بیرنێ. كه ئه‌مانه ده‌گرێته‌وه. دووركه‌وتنه‌وه له مه‌رج دان��ان بۆ په‌یوه‌ندی :ئه‌مه كاتێك دێته بوون كه الیه‌نێك له‌په‌یوه‌ندییه‌كه بیروڕای تایبه‌تی خ��ۆی ده‌سه‌پێنێ و به‌رانبه‌ره‌كه‌شی ل�ه‌وه‌اڵم��دان�ه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كه دوور ده‌خاته‌وه.
هه‌سته نێگه‌تیڤه‌كان و به‌سه‌ردابڕان: ئ�ه‌م�ه‌ش كاتێك دروس���ت ده‌ب��ێ��ت كه تاك سوود له هه‌سته خراپه‌كانی وه‌ك بێزاری ،تووڕه‌یی ،وشه‌ی ڕوشێنه‌ر بۆ ناوهێنانی به‌رانبه‌ر ،سوود وه‌رده‌گرێت وه‌ك (ته‌مه‌ڵ) یان (ده‌به‌نگ) یان هه‌ر وشه‌یه‌كی تری هاوشێوه. الوازی له چ��اره‌س �هی كێشه‌كان: ئه‌مه‌ش ئه‌م الیه‌نانه ده‌گرێته‌وه. نه‌توانایی له ده‌ستنیشانكردنی كێشه بنه‌ڕتییه‌كان :پێده‌چێت هه‌ندێ كات وا بیربكه‌ینه‌وه كه هاوسه‌ره‌كه‌مان مه‌یلێكی وه‌های بۆ ئێمه نییه ،یان خۆشی ناوێین، ئه‌مه ڕە‌نگه به‌هۆی ئ��ه‌وه‌وه بێت كه ماندوو بێت ،یان كاتی پێویستامن پێكه‌وه
به‌سه‌ر نه‌بردبێ .ئه‌مانه ڕە‌نگه هۆی الوازی ئه‌م په‌یوه‌ندییه بن كه ده‌بێت هه‌وڵ بۆ كه‌مكردنه‌وه‌یان بدرێ. گفتوگۆ و ڕاوێ��ژن �ه‌ك��ردن له‌گه‌ڵ هاوسه‌ردا بۆ هه‌ڵبژاردن .هه‌ندێ جار ب�ێ ئ���ه‌وه‌ی ل�ه‌گ�ه‌ڵ به‌رانبه‌ره‌كه‌مان ڕاوێ���ژ ب��ك�هی��ن ،ه �ه‌وڵ��ی چ��اره‌س��ه‌ری كێشه‌كان ده‌ده‌ی���ن و ئ �ه‌م ده‌رف�ه‌ت�ه له‌و وه‌رده‌گرینه‌وه كه له‌و پڕۆسه‌یه‌دا به‌شداريی هه‌بێت ،هه‌ندێ جاریش كه ئیشه‌كان باش ناچنه پێشه‌وه ،له جیاتی ئه‌وه‌ی پێكه‌وه بۆ چاره‌سه‌ركردنی شتێك كۆبینه‌وه ،یه‌كرت تاوانبار ده‌كه‌ین ،بۆ به‌رده‌وامبوونی په‌یوه‌ندییه‌كی گه‌ش و باش ،پێویسته هه‌ردووالیه‌ن وا تێبگه‌ن
كه له‌الیه‌ن ئه‌وی تره‌وه پاڵپشتی ده‌كرێن و گرنگییان پێده‌درێت .پڕكردنه‌وه‌ی سه‌رجه‌م خواسته‌كانیش كه‌شێكی باش بۆ به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندییه‌كه ده‌خوڵقێنێت، كه ه �ه‌ردوو ڕە‌گه‌زه‌كه هه‌ستی گرنگی پێدانیان له به‌رانبه‌ره‌وه به ت�ه‌واوی بۆ ده‌رده‌ك���ه‌وێ ،زۆر گرنگه كه له كاتی دیاریكردنی پێویستییه‌كانتاندا ،له‌گه‌ڵ ڕە‌گه‌زی به‌رانبه‌ردا كه‌مێك واقیعگه‌رابن. پێویسته ئه‌وه بزانن كه هاوسه‌ر ،یان ده‌زگیرانه‌كه‌ی ئێوه وه‌ك خۆتان مرۆڤێكه و هه‌ڵه‌ش ده‌ك���ات ،ماندوو ده‌ب �ێ و خواستی خۆشی هه‌یه. ن�ه‌ت��وان��ای��ی ل �ه دروس���ت كردنی پ �هی��وه‌ن��دی و چ��اره‌س��ه‌ری كێشه بۆ
بیرتان بێت ك ه به‌رانبه‌ره‌كه‌تان كامڵ نیی ه و به‌هۆی تایبهتهوه لهوه ده‌چێ تووشی هه‌ڵ ه و كه‌موكورتی ببێته‌وه
ته‌حه‌ڕووش چییه؟ حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ڕە‌سوڵ تاقه دی��ارده‌ی�ه‌ك كه هه‌موو ك��ۆم�ه‌ڵ��گ�ه‌ك��ان��ی ج��ی��ه��ان كۆكن له‌سه‌ری و هاوشێوه‌ن ،بریتییه له ده‌ستدرێژیكردنه سه‌ر ڕە‌گه‌زی مێ، ده‌ستدرێژییه‌كه‌ش جۆر و شێوه‌ی تایبه‌مته‌ندی هه‌یه ،هه‌ر له جیاوازی ڕە‌گ �ه‌زی و جێنده‌رییه‌وه بگره تا ده‌گاته به‌كارهێنانی توندووتیژيی ده‌روونی و جه‌سته‌یی و فیزيكی و ده‌ستدرێژی سێكسی‌و القه‌كاری به تۆپزی و كوشنت و سووتاندنی ژن به‌گشتی .به‌اڵم له ڕووی یاساییه‌وه ئه‌م ده‌ستدرێژییانه پێشێلكردنی مافی مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نن و به تاوان ناوزه‌د ده‌كرێن و سزا چاوه‌ڕێیانه، له زۆربه‌ی واڵته‌كانی دونیادا یاسا س��ه‌روه‌ره و به‌بێ جیاوازی و به یه‌كسانی به‌سه‌ر پادشا‌و گ�ه‌دادا جێبه‌جێ ده‌كرێت و ده‌ستدرێژكار به سزای ڕە‌وای خۆی ده‌گات! ب����ه‌اڵم ه �ه‌ن��دێ��ك ش��ێ��وازی ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر ژن له ئارادان كه زۆر ئاشكرا نین و ش��اردراوه‌ن، به‌پێی دابونه‌ریت و كولتووری ه��ه‌ر ك��ۆم�ه‌ڵ��گ�هی�ه‌ك مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌ك��رێ��ت و ڕێژە‌یه‌كی
زۆر له ده‌ستدرێژكاران وه‌كو به‌رزه‌كی بانان ب��ۆی ده‌رده‌چ���ن ،ئ�ه‌م دیارده‌یه حاڵه‌تێك فه‌راهه‌م ده‌كات له الیه‌كه‌وه تاوانبار و كه‌تنكار ب �ه‌رده‌وام ده‌بن له ڕشتنی ژە‌هری خۆیان ،له الیه‌كی تره‌وه ڕە‌گه‌زی مێ (ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ركراو) ده‌بنه قوربانی و فێر ده‌بن ببنه كۆیله و كه‌سێكی وه‌رگر و بێده‌نگ و ڕازی و ده‌سته‌مۆ ..فێر ده‌بن ڕاستی بشارنه‌وه و به دزییه‌وه خیانه‌ت بكه‌ن ،به‌اڵم بابزانین ئه‌م حاڵه‌ته چۆن وه‌ها هه‌ڵده‌سووڕێ و كێن ئه‌وانه‌ی كه ده‌ستدرێژی ده‌كه‌نه سه‌ر ژن؟ ئه‌وه‌ی كه مه‌به‌سته ،ته‌حه‌ڕووش، ی��ان ده‌س��ت��درێ��ژی سێكسییه بۆ سه‌ر ژنی كورد و له كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌وڕۆماندا. له ڕاستییدا له زۆر جێگه ته‌عدا و ده‌ستدرێژی‌و هه‌وڵی القه‌كاری ده‌كرێته س�ه‌ر ژن و كچی ك��ورد و زۆربه‌شیان ڕوو ده‌ده‌ن و ئاشكرا نابن و چه‌ند ج��اره‌ش ده‌بنه‌وه ،تاوانكار بریسكه‌ی سمێڵی دێت! ژنی كورد له‌نێو خێزاندا، به ڕێژە‌یه‌ك كه (داتاكان ونن و هیچ له‌به‌رده‌ستدانین) له‌الیه‌ن ب��اوك ،یان ب �راوه به ڕێژە‌یه‌كی كه‌م لێرهو له‌وێ ده‌ستدرێژی ده‌كرێته سه‌ر ،به‌اڵم له‌الیه‌ن مێردی دایكه‌وه (باوه پیاره) به ڕێژە‌یه‌كی زۆرتر هه‌وڵی القه‌كردنی ژن ،یان كچی
كورد ده‌درێت ،له‌الیه‌ن ئامۆزا و خاڵۆزا و پورزا‌شه‌وه ڕێژە‌كه به‌رزتر ده‌بێته‌وه، ه �ه‌روه‌ه��ا ل �ه‌الی �ه‌ن ده‌رودراوس����ێ‌‌و كه‌سوكاره‌وه به‌گشتی ژن و كچی كورد ده‌ستدرێژییان ده‌كرێته س �ه‌ر ،هه‌ر ڕە‌گ���ه‌زی مێیه كه گ��ورزی كوشنده‌ی به‌رده‌كه‌وێته‌وه و ده‌ستدرێژیكار لێی قوتار ده‌بێت. له‌نێو داموده‌زگاكانیشدا دیسانه‌وه، زۆرێ���ك ل �ه ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ر و به‌رپرسی ده‌ستگای حكومی و حیزبی ده‌توانن به ئاسانی ده‌ستدرێژی بكه‌نه سه‌ر ژنان و له‌به‌ر شه‌رم و ناوزڕاندن و به‌رژە‌وه‌ندی الیه‌نی ژنه‌كه ،په‌رده‌پۆشی لێده‌كرێت و ئاشكرا ناكرێت ،له‌سه‌ر شه‌قام و له ب��ازاڕدا و له كۆاڵنه‌كانیشدا دیسانه‌وه ژن نقورچی لێده‌گیرێت و ده‌ستدرێژی جه‌سته‌یی و ده‌روون��ی ده‌كرێته سه‌ر، ژن له دیدی پیاوه‌وه حسابی نێچیر و دام��رك��ه‌ره‌وه‌ی سێكسی بۆ ده‌كرێت، به جه‌سته‌یه‌كی نه‌رمونیان و خۆراكێك داده‌نرێت كه له كه‌سێتییه‌كی الواز و بێهێز‌و شه‌رمن‌و بێده‌نگ حه‌شار دراوه، شه‌رعییه‌ت و ڕە‌وایه‌تی ده‌ست بۆ بردن و په‌الماردانیشی الی پیاوه‌وه فه‌رمانی بۆ ده‌درێت! ل��ه دوو ج��ێ��گ�هی دی��ك��ه ،ب��وار ده‌ڕە‌خسێت بۆ ده‌ستدرێژیكردنه سه‌ر
ژن ،كه ئه‌وانیشی نێو تاكسی و دوكانی جلوبه‌رگ و ماكیاژفرۆشی ژنانه‌یه .به‌اڵم له زانكۆ و له كلینیك و له عه‌یاده‌ی پزیشكی و ل�ه خه‌سته‌خانه‌دا ب��وار بڕە‌خسێت بۆ په‌المار‌و ده‌ست بۆ بردن‌و ده‌ستدرێژیكردنی سێكسی بۆ سه‌ر ژنان، جێگه‌ی داخ‌و خه‌فه‌ته .ئه‌و سێ جێگایه مینبه‌ر و شوێنی ناچاری و پێویستی و پیرۆزن ،سێ شوێنن كه مرۆڤایه‌تی به درێژایی مێژوو خه‌بات و كۆششی نه‌پساوه و به‌رده‌وامی بۆ به‌رپاكردوون، كه له خزمه‌ت‌و هاوكاری مرۆڤدان. ئ �ه‌وان �هی ل �ه‌م سێ شوێنه‌دا كار ده‌كه‌ن ،ده‌بێت وه‌كو گاندی و ڤۆڵتێر و م��ادام تێرێزا و عیسای مه‌سیح له خزمه‌ت به‌رز ڕاگرتنی به‌های مرۆڤ و ئاسووده‌تركردنی ته‌ندروستی و ژیانی مرۆڤدا ،ب �ه‌رده‌وام و بێهه‌دادان كار و كۆشش بكه‌ن و وه‌كو فریشته ڕە‌فتار بنوێنن .به‌اڵم زۆر به پێچه‌وانه‌وه له‌و جێگایانه‌دا به نهێنی و نیوه ئاشكرا پ�ه‌الم��اری ژن ده‌درێ���ت ،ده‌ستدرێژی ده‌ك��رێ��ت �ه س��ه‌ر ن��ام��ووس و به‌های به‌رزی ڕە‌گه‌زی جوان و بێگوناهی ژن و بكه‌ره‌كانیش له دكتۆره‌وه بۆ كاڵفام و مالۆسه زۆره‌كانی ئـــــه‌م ڕۆژگ��اره شوومه ،بێخه‌م و بێوه‌ی و بێتاوان بۆی ده‌رده‌چن!
پڕكردنه‌وه‌ی سه‌رجه‌م پێویستیيه‌كان ،كات و ئه‌زموونی چێژبه‌خش له‌په‌نا یه‌كرتدا، كێشه‌یه‌كه كه له زۆر له‌په‌یوه‌ندییه‌كاندا ب �ه‌رچ��او ده‌ك���ه‌وێ ،ل�ه‌پ��اڵ ه��اوس�ه‌ری ئاینده‌ی خۆتاندا بۆ باشكردنی ژیان و چ��اره‌س�ه‌ری كێشه‌كاندا هه‌وڵی ته‌واو بده‌ن. به‌هێزكردنی پ�هی��وه‌ن��دی له‌گه‌ڵ هاوسه‌ری داهاتوو :كارگه‌لێكی زۆر هه‌ن كه ده‌ت��وان��ن بۆ ده‌سپێكێكی باش له په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ هاوسه‌ری داهاتوو ،یان ده‌زگیرانه‌كه‌تان به‌كاریان بگرن ،كاتێك ده‌زانن له گفتوگۆی شتێك بێزار ده‌بن ،لێی دوور بكه‌ونه‌وه .ده‌زگیرانه‌كه‌ی خۆتان تاوانبار مه‌كه‌ن و شتی خراپی به‌سه‌ردا دام��ه‌ب��ڕن ،ه��ه‌وڵ ب��ده‌ن به‌شێوه‌یه‌ك قسه‌بكه‌ن هاوكات له‌گه‌ڵ ڕاستگۆیی، ببێته ه��ۆی به‌هێزكردنی ئه‌نگێزه‌ی به‌رانبه‌ره‌كه‌تان و له‌بری بێزاركردنی دڵی بداته‌وه. چ��اره‌س �ه‌ری كێشه‌كان ،پێشنیازه
كاریگه‌ره‌كان :كێشه گه‌وره‌كان بۆ چه‌ند كێشه‌یه‌كی ب��چ��ووك داب���ه‌ش ده‌ب��ن و ه�ه‌رك��ات یه‌كێكیان چ��اره‌س �ه‌ر بكه‌ن، هه‌ندێ له‌وانه به ڕواڵ��ه‌ت چاره‌سه‌ر ن�ه‌ك�راون ،چونكه كاتی زۆری��ان ده‌وێ و قورسن بۆ چ��اره‌س �ه‌رك��ردن ،له‌په‌نا ه��اوس��ه‌ری خ��ۆت��ان��دا ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌ری گرفته‌كان ه��ه‌وڵ ب���ده‌ن ،ب��ۆ ئه‌مه‌ش پێویسته ه���ه‌ردووال پێكبێن تا بگه‌نه هاوسه‌نگییه‌ك ب��ۆ ه�ه‌س��ت��ك��ردن به به‌رپرسیارێتی ،تێڕوانینی پۆزه‌تیڤتان هه‌بێ و هه‌وڵ بده‌ن له هه‌ر ڕووداوێك سوود وه‌ربگرن ،بزانن له‌كوێدا توانای چوونه پێشه‌وه‌تان هه‌یه ،كام الیه‌نی په‌یوه‌ندییه‌كه‌تان سه‌ركه‌وتوو ب��ووه؟ له‌باره‌ی چاوه‌ڕوانییه‌كانیشه‌وه گفتوگۆ بكه‌ن ،بیرتان بێت كه به‌رانبه‌ره‌كه‌تان كامڵ نییه و به‌هۆی تایبهتهوه لهوه ده‌چ��ێ ت��ووش��ی هه‌ڵه و كه‌موكورتی ببێته‌وه ،ئێوه‌ش به لێبورده‌ییه‌وه لێی بڕوانن.چاوه :ندای مشاور.
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
گفتوگۆ
حكومه‌ت و مه‌رجه‌ع ه سیاسییه‌كانی شیعه ل ه تێكچ دكتۆر عەدنان دلێمی كه‌سایه‌تی دیاری سوننه‌ی عێراق بۆ به‌یان عێراق واڵتی دژواری��ی و پێكنه‌هاتنه ،مه‌ڵبه‌ندی ئاین و نه‌ته‌و ه و مه‌زهه‌بی جیاجیایه ،شوێن و النه‌ی هه‌موو ناكۆكییه‌كانیشه. الیه‌نه‌كانی عێراق ته‌نها له‌سه‌ر یه‌ك هه‌قیقه‌ت كۆكن ،ئه‌ویش ناهەمواریی بارودۆخی ئێستای واڵته‌كه‌یانه( .به‌یان) ب ه پێویستی زانی سه‌باره‌ت به بارودۆخی هه‌ستیار و پڕ له مشتومڕی عێراق ،یه‌كێك له كه‌سایه‌تییه هه‌ستیار و جێ مشتومڕه‌كانی ئه‌م واڵت ه ڕووبه‌ڕوو بدوێنێت ،ك ه ئه‌ویش دكتۆر عدنان دلێمی یه‌ك ل ه هێما دیاره‌كانی سوننه‌ی عێراق و سه‌رۆكی پێشووی دیوانی وه‌قفی سوننی و سه‌رۆكی به‌ره‌ی ته‌وافوقی سوننه‌كانه ل ه خولی پێشووی په‌رله‌مانی عێراق. گفتوگۆ :هاوژین عومه‌ر
به‌یان :سه‌ره‌تا به‌خێرهاتنتان ده‌كه‌ین بۆ هه‌رێمی كوردستان و به‌تایبه‌تیش بۆ شاری سلێامنی .هه‌ڵسه‌نگاندنی ئێوه چۆنه بۆ بارودۆخی ئێستای عێراق؟ ئایا هیچ به‌ره‌وپێشچوونێكی ئیجابی له‌م واڵته‌دا هه‌ست پێده‌كه‌ن؟ دلێمی :من بڕوام وایه بارودۆخی عێراق له خراپه‌وه به‌ره‌و خراپرت ده‌چێت، تێكچوونی باری سیاسی و ئه‌منی و كێشه و گرفته‌كان هه‌موو عێراقیان گرتۆته‌وه، هه‌روه‌ها گه‌نده‌ڵيی ئیداریی و دارایی هه‌موو وه‌زاره‌ته‌كانی گرتۆته‌وه ،هه‌ربۆیه داوا له خه‌ڵكانی عێراق ده‌كه‌م كه له‌م حاڵه‌ته ئاگادار بن ،به كورد و عه‌ره‌به‌وه، به مسوڵامن و غه‌یره مسوڵامنه‌وه، به یه‌ك ڕیز به ڕووی گه‌نده‌ڵكاران و سته‌مكاراندا بووه‌ستنه‌وه ،كه ده‌یانه‌وێت عێراق وێران بكه‌ن. ده‌ستگیركردن، هه‌ڵمه‌ته‌كانی به‌تایبه‌ت ده‌ستگیركردنی رۆڵه‌كانی ئه‌هلی سوننه له هه‌موو پارێزگاكان به‌ڕێوه ده‌چن ،به‌تایبه‌تیش له ده‌وروبه‌ری شاری به‌غدا ،به مه‌به‌ستی نه‌هێشتنی ده‌س��ه‌اڵت و كۆنرتۆڵی سوننه به‌سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌دا ،به‌تایبه‌تیش له ناوچه‌ی ئه‌بوغرێب ،كه ده‌ستگیركردنه‌كان تیایدا ب��ه‌رده‌وام��ن ل�ه ترسی سه‌رهه‌ڵدانی ژیانه‌وه‌یه‌كی سوننییانه. ب��هی��ان :ئ��ێ��وه ك��ێ ل��ه‌م هه‌موو تێكچوونه‌ی ب���ارودۆخ���ی ع��ێ �راق و گه‌نده‌ڵییه‌كان و هه‌ڵمه‌ته‌كانی دژی ئه‌هلی سوننه به به‌رپرسیار ده‌زانن؟ دلێمی :حكومه‌ت و مه‌رجه‌عه سیاسییه‌كانی شیعه به‌رپرسن ،هه‌روه‌ها ك �ه‌س �ه تائیفییه‌كان ك �ه ه���ه‌وڵ بۆ رێكخستنی سیاسه‌تێكی پته‌و ده‌ده‌ن ب��ۆ ل�ه‌ن��اوب��ردن��ی سوننه و شكاندنی هه‌یمه‌نه‌تیان ،كه پشت به خوا ئه‌وانه شكست ده‌هێنن به هه‌وڵی هه‌موو برایانی كورد و عه‌ره‌ب. به‌یان :كه‌واته به‌ڕێزتان ده‌تانه‌وێت بڵێن بارودۆخی عێراق له رووی ملمالنێی تائیفییه‌وه به به‌رارود به سااڵنی رابردوو ب�ه‌ره‌و خراپرت چ��ووه؟ به‌تایبه‌تیش الی به‌ڕێزتان كه به كه‌سێكی تائیفی ئه‌ژمار ده‌كرێن و هه‌رده‌م ته‌نزیر بۆ مه‌سه‌له تائیفییه‌كان ده‌كه‌ن؟ دلێمی :سوننه تائیفه نییه ،سوننه بریتین له ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی ئیسالم ،سوننه ئه‌وانه‌ن كه ئیسالمیان پاراستووه ،سوننه بریتین له‌وانه‌ی به‌رگرییان له ئیسالم ك���ردووه ،هه‌ربۆیه سوننه ئوممه‌ت
و نه‌ته‌وه‌یه نه‌ك تائیفه ،جگه له‌وان تائیفه‌ن ،ئه‌وانه ده‌بێت رێز له نه‌ته‌وه و ئوممه‌تی ئیسالم بگرن ،هه‌روه‌ها له گۆشه‌نیگایه‌كی مێژوویی قووڵه‌وه بۆ سوننه بڕوانن ،كه توانیویانه ئیسالم له زۆربه‌ی ناوچه‌كانی جیهان باڵوبكه‌نه‌وه و به ڕووی ئه‌و هێرشانه‌دا بووه‌ستنه‌وه كه یه‌ك له دوای یه‌ك له الیه‌ن خاچپه‌رست و ته‌ته‌ره‌كانه‌وه ده‌كرانه سه‌ر ئوممه‌تی ئیسالمیی. ك �ێ ب���وون ئ���ه‌وان���هی ب��ه رووی ت��ه‌ت��ه‌ره‌ك��ان و خ��اچ��پ�ه‌رس��ت�ه‌ك��ان��دا وه‌س��ت��ان �ه‌وه؟ ك��ورد و ع��ه‌ره‌ب ب��وون، سه‌اڵحه‌ددینی ئه‌یوبیی كوردیی هه‌ر به یه‌كێك له ڕە‌مزه‌كانی ئیسالم ده‌مێنێته‌وه، داواشم له خوای گهوره ئه‌وه‌یه كه ئێستا، یان له داهاتوودا له ناو كورددا كه‌سێك هه‌ڵبكه‌وێت كه پێشه‌وایه‌تی مسوڵامنان بكات له دژی هه‌موو ئه‌وانه‌ی به ڕووی مسوڵامناندا ده‌وه‌ستنه‌وه ،به‌تایبه‌تیش به‌رامبه‌ر تائیفییه‌كان و قینله‌دڵه‌كان. به‌یان :كه‌وابێ ئێوه چۆن له رۆڵی ئێران ده‌ڕوان���ن له ناوخۆی عێراقدا؟ پێتانوایه ئێران رۆڵی ئیجابی هه‌یه ،یان سلبی؟ دلێمی :ئێران پێشرتیش هێرشی كردۆته سه‌ر عێراق و به‌غدای داگیر كردووه ،ئه‌وكات هه‌ردوو مزگه‌وتی ئه‌بو حه‌نیفه و شێخ عه‌بدولقادری گه‌یالنيیان كرده ته‌ویله‌ی ئه‌سپه‌كانیان ،ئه‌وان له ئێستادا به سوپاكانیانه‌وه نه‌هاتوونه‌ته عێراقه‌وه ،به‌ڵكو به سیاسه‌ت و پاره‌كانیان و ه��ه‌روه‌ه��ا ب �ه ئینتامی مه‌رجه‌عه سیاسییه‌كانی شیعه بۆیان ،هاتوونه‌ته عێراقه‌وه ،ئه‌م واڵته‌یان داگیر كردووه و
ئێرانی شیعی ،له‌گه‌ڵ میحوه‌ری سوننی توركی و واڵتانی كه‌نداو .به بڕوای ئێوه كام له‌م دوو میحوه‌ره له به‌رژە‌وه‌ندیی عێراق كار ده‌ك��ات؟ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ك��وردی��ش داب���ه‌ش ب��وون ب�ه‌س�ه‌ر ئه‌م دوو به‌ره‌یه‌دا ،ئه‌ی سه‌باره‌ت به كورد كامیان له پێشرتن و به‌رژە‌وه‌ندییه‌كامنان مسۆگه‌ر ده‌كه‌ن؟ دلێمی :كێشه‌ی عێراقییه‌كان ته‌نها عێراقییه‌كان خۆیان ده‌توانن چاره‌سه‌ری بكه‌ن ،ئه‌ویش به یه‌كگرتنیان و به‌رنه‌دانی پشتی یه‌كرت و به هه‌وڵه‌كانیان ،ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌و ئاڕاسته‌یه‌داین كه الیه‌نگری سوننه ده‌كات ،ئیرت ئه‌گه‌ر توركه‌كان بن یان واڵتانی كه‌نداو ،یان واڵتانی عه‌ره‌بی، یان واڵتانی تری ئیسالمیی بن ،هه‌روه‌ها ئێمه زۆر به خۆڕاگر و نه‌له‌خشاوانه به ڕووی ئه‌و هێرشه ئێرانییه تازه‌یه‌دا ده‌وه‌ستینه‌وه ،كه ده‌ی�ه‌وێ��ت ده‌ست به‌سه‌ر عێراق و تواناكانی عێراقدا بگرێت و ببێته هه‌ڕە‌شه بۆ سه‌ر واڵتانی عه‌ره‌بی و ئیسالمیی به ناوی مانگی شیعییه‌وه، ئێمه له‌گه‌ڵ هه‌ڵوێستی سوننه و ئه‌و كه‌سه‌داین كه الیه‌نگریی سوننه ده‌كات، جا له هه‌ر الیه‌نێكه‌وه بێت. ب����هی����ان :ئ���ێ���وه ب���اس���ت���ان له چه‌وساندنه‌وه‌ی خه‌ڵكانی سوننه كرد له عێراقدا له الیه‌ن به‌ره‌ی شیعه‌وه .ئێوه پێتان وانییه سوننه خۆیان به‌رپرسن له دروستبوونی ئه‌و ناهه‌موارییانه‌ی به‌سه‌ریاندا دێن ،كه به‌تایبه‌ت له دوای رووخانی رژێم و ده‌ستپێكردنی پرۆسه‌ی سیاسی له‌م واڵته ،هه‌موو شتێكیان له هه‌ڵبژاردن و به‌شداریی سیاسی ره‌ت كرده‌وه و توندڕە‌وییان هه‌ڵبژارد؟
ئێم ه وا سه‌یری كورد ده‌كه‌ین ك ه نه‌ته‌وه‌یه‌كی ئیسالمیی به‌هێزن كۆنرتۆڵیان به‌سه‌ردا كردووه ،داواشامن له خوای گهوره ئه‌وه‌یه كه به كورد و عه‌ره‌به‌وه بتوانین ئه‌م هێرشه دڕندانه‌یه تێكبشكێنین ،كه ده‌ستی به‌سه‌ر عێراقدا گرتووه. ب �هی��ان :س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه ع��ێ �راق و ناوچه‌كه‌ش ،ئێستا واقیعی سیاسی به‌سه‌ر دوو به‌ره‌دا دابه‌ش بووه ،به‌ره‌و میحوه‌ری
دل��ێ��م��ی :ل �ه راس��ت��ی��دا ل �ه دوای داگیركردنی ع��ێ �راق ،سوننه كه‌وتنه موقاوه‌مه كردن له دژی داگیركه‌ر ،ئه‌و موقاوه‌مه‌یه‌ی سه‌ری هه‌ڵدا ،له ناوچه سوننه‌نشینه‌كان سه‌ری هه‌ڵدا ،به‌اڵم له الیه‌كی تره‌وه سوننه بۆ دوو به‌ره دابه‌ش بوون ،به‌شێكیان الیه‌نگریی به‌شداریی سیاسییان ده‌كرد ،وه‌ك به‌شدارییكردنی
لە کاىت تاووتوێى پرسیارەکاندا.
فۆتۆگراف :گۆران عوسامن
هه‌ڵبژاردنه‌كان و به‌شدارییكردن ل ه حوكمدا ،به‌شه‌كه‌ی تریشیان ئه‌وه‌ی نه‌ده‌ویست ،ئێمه له ریزی ئه‌و كه‌سانه‌دا بووین كه له‌گه‌ڵ به‌شداریی په‌رله‌مان و حكومه‌تدا بووین ،هه‌وڵیشامن بۆ دا و ب �ه‌ره‌ی (ته‌وافوقی عێراقی)مان دامه‌زراند ،كه ئه‌م به‌ره‌یه به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ك��رد و سه‌ركه‌وتنی گ�ه‌وره‌ش��ی به‌ده‌ست هێنا ،هه‌روه‌ها هه‌ر ئه‌وكات جه‌نگێكی تریشامن له دژی توندڕە‌وه‌كان به‌رپا كرد ،كه نه‌یان ده‌ویست رۆڵه‌كانی سوننه به‌شداریی پ��رۆس�هی سیاسی بكه‌ن ،ب �ه‌اڵم ئێستا ئه‌وانه له‌ناوچوون و هه‌موو سوننه داوای به‌شدارییكردن له پرۆسه‌ی سیاسییدا ده‌كه‌ن ،هه‌ربۆیه پشت به خوای گهوره هه‌رچیامن له‌ده‌ست بێت ده‌یكه‌ین له‌پێناو كۆكردنه‌وه‌ی رۆڵه‌كانی ئه‌هلی سوننه له ده‌وری ئه‌م بۆچوونه راسته، كه به‌رژە‌وه‌ندییه سیاسی و ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیانی پێ مسۆگه‌ر ده‌بێت و زه‌مانه‌ته بۆیان. به‌یان :به‌ڕێزتان زیاتر له ( )3ساڵه له گۆڕە‌پانی سیاسیی عێراق ونن ،ئه‌مه بۆچی؟ دلێمی :له راستیدا من ون و نائاماده نیم ،به‌اڵم ئه‌وه راسته كه له راگه‌یاندندا ده‌رناكه‌وم ،له‌به‌رئه‌وه‌ی راگه‌یاندنه‌كان رووم تێناكه‌ن و هاوكاریم ناكه‌ن ،پێشم خۆشه ئه‌وه‌تان پێبڵێم كه من ماوه‌ی ()3 ساڵه له عه‌مامن نیشته‌جێم ،به‌اڵم شه‌و و ڕۆژ كار بۆ یه‌كخستنی ئه‌هلی سوننه و كۆكردنه‌وه‌یان ده‌كه‌م ،له‌پێناو به‌رگرتن له‌و بارودۆخه ناهه‌مواره‌ی تێیكه‌وتوون، به‌وپه‌ڕی تواناشامنه‌وه له كارداین بۆ سازدانی كۆنگره‌یه‌ك ،كه له زۆرب�هی حاڵه‌ته‌كاندا پێده‌چێت ل�ه هه‌ولێر ببه‌سرتێت ،داواش له سوننه‌كان ده‌كه‌ین كه خۆیان یه‌كخه‌ن. من له گۆڕە‌پانی سیاسیی عه‌مه‌لی
ون نیم ،ئه‌گه‌رچی ل�ه راگه‌یاندندا ده‌رنه‌كه‌وم ،میدیاكان روومان تێناكه‌ن، ته‌نانه‌ت ئه‌و كه‌نااڵنه‌شی په‌یوه‌ندیی توندوتۆڵامن له‌گه‌ڵیان هه‌یه ،به منوونه‌ی كه‌ناڵی ئاسامنیی (به‌غداد) ،وه‌ك بڵێی له خۆیان ده‌ترسن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی حكومه‌ت به چاوێكی دوژمنكارانه‌وه سه‌یری من ده‌ك��ات ،بۆ ماوه‌ی ( )5ساڵه كوڕە‌كه‌م و پاسه‌وانه‌كه‌م و ئ �ه‌وان �هی له‌گه‌ڵم ك��اری��ان ده‌ك���رد ،ده‌ستگیر ك���راون ،وا هه‌ست ده‌كه‌م راگه‌یاندنه‌كان ده‌ترسن ل�ه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیم پێوه بكه‌ن ،نه‌بادا حكومه‌ت خاڵی ره‌شیان له‌سه‌ر دابنێت و هاوكارییان نه‌كات. به‌یان :ئاماژە‌تان به‌و كۆنگره‌یه كرد كه به نیازن له هه‌ولێر س��ازی بكه‌ن، ده‌كرێت زانیاریی زیاترمان له‌باره‌یه‌وه بده‌نێ؟ دلێمی :پشت ب�ه خ��وای گ �ه‌وره ئه‌و كۆنگره‌یه ناو ده‌نرێت ئه‌نجومه‌نی رێكخستنی ئه‌هلی سوننه (املجلس التنسيقي أله��ل ال��س��ن��ة) ،ه �ه‌روه‌ه��ا سوننه‌كان له كورد و عه‌ره‌ب و توركامن له‌خۆ ده‌گرێت و ك��ار بۆ یه‌كخستنی سوننه‌كان و له‌خۆگرتنیان ل�ه یه‌ك ڕی��زدا ده‌ك��ات ،له پێناو به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانیاندا به ك��ورد و ت��ورك�مان و عه‌ره‌به‌وه. به‌یان :ئه‌و الیه‌نانه كامانه‌ن كه ئه‌م كۆنگره‌یه رێك ده‌خه‌ن؟ دل��ێ��م��ی :زۆرێ���ك الی��ه‌ن��ن ،ب �ه‌اڵم نامه‌وێت پێت بڵێم كێن ،چونكه تۆ له راگه‌یاندن باسی ده‌كه‌یت ،به‌اڵم هه‌موو ده‌سته سوننه‌كان له خۆ ده‌گرێت ،به سیاسی و ناسیاسییه‌كانیانه‌وه ،ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵه‌ی زانایان كه سوننه‌ن ،به‌شداریی ده‌ك �ه‌ن ،هه‌روه‌ها ره‌مزه‌كانی ئه‌هلی سوننه له نه‌ته‌وه و تائیفه سوننییه جیاجیاكان به‌شداریی ده‌ك���ه‌ن .ئه‌م كۆنگره‌یه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كه‌ین ،له
ژێر چه‌تری هیچ ده‌سته‌یه‌كی سوننییدا كار ناكات. ب �هی��ان :هیچ پارتێكی ك��وردی��ی به‌شداریی تێدا ده‌كات؟ دلێمی :كوردی تێدایه كه سه‌ر به الیه‌نی سیاسیین و گرنگن له هه‌رێمی كوردستان ،به‌اڵم نازانم ئایا ره‌زامه‌ندیی حزبه‌كانیان هه‌یه یان نا؟ هیواشامن وایه ئه‌م كۆنگره‌یه له‌الیه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه هاوكاریی و ریعایه‌ت بكرێت. به‌یان :له‌وباره‌یه‌وه قسه‌تان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم كردووه؟ دلێمی :من قسه‌م له‌گه‌ڵ نه‌كردوون، ب �ه‌اڵم له‌وانه‌یه له‌وباره‌یه‌وه قسه‌یان له‌گه‌ڵ بكه‌م. به‌یان :ئه‌م سه‌ردانه‌ت بۆ كوردستان هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌و بابه‌ته‌وه هه‌یه؟ دل��ێ��م��ی :ن �ه‌خ��ێ��ر ،ل��ه راس��ت��ی��دا ئ�ه‌م س �ه‌ردان �ه‌م بۆ دڵنیابوون ب��وو له ته‌ندروستی فه‌خامه‌تی س��ه‌رۆك مام جه‌الل ،ئه‌گه‌ر پێی گه‌یشتم ،پشت به خوا باسی ئه‌م كۆنگره‌یه‌ی بۆ ده‌كه‌م. به‌یان :ئه‌ی كه‌ی ده‌به‌سرتێت؟ دلێمی :له زۆرب��هی حاڵه‌ته‌كاندا ل �ه مانگی م��وح �ه‌ڕره‌م��ی داه��ات��وودا ده‌به‌سرتێت. به‌یان :زانیارییامن له‌الیه كه ئێوه به نیازن بۆ هه‌ڵبژاردنی داه��ات��ووی په‌رله‌مانی عێراق خۆتان كاندید بكه‌نه‌وه و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش نامه‌تان ئاڕاسته‌ی زۆرێ��ك له كه‌سایه‌تییه سیاسییه‌كانی عێراق كردووه .ئه‌مه راسته؟ دلێمی :به‌ڵی راسته ،ئه‌مه‌شم له ڕۆژنامه‌ی (العرب الیوم) باڵوكرده‌وه، هه‌وڵیش بۆ ئه‌مه ده‌ده‌م ،پشت به خوا كاره‌كه‌شامن سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت ،له‌و رووه‌وه له الیه‌ن كه‌سایه‌تییه سیاسییه‌كان و ئه‌هلی سوننه‌وه به‌ده‌مه‌وه‌هاتنێكی زۆرم���ان پێگه‌یشتۆته‌وه ،هیواشامن وایه ئه‌هلی سوننه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ی
13 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
ڕە‌خنه‌ی مێژوویی الی ئیبن خه‌لدوون «وه‌ك به‌شێكی گرنگ له لێكدانه‌وه‌ی فه‌لسه‌فییانه‌ی ئینب خه‌لدوون بۆ مێژوو»
زریان حاجی* پێشه‌كی ه��ه‌روه‌ك سه‌رجه‌م بابه‌ته‌كانی تر، ڕە‌خنه‌ی مێژووییش له‌الی بیریارێكی وه‌ك ئینب خه‌لدون مانا و مه‌غزای تایبه‌تی خۆی هه‌یه .ب ه جۆرێكی وا ك ه تیایدا ب ه داهێنه‌ر داده‌نرێ ،مه‌نهه‌جییه‌تێكی ڕە‌خنه‌یی به‌رزی ل ه سه‌رجه‌م بواره‌كانی وه‌ك كۆمه‌اڵیه‌تی و كه‌لتووری و ئاینی بۆ لێكدانه‌و ه و ڕاڤه‌ی هه‌ند ێ چیرۆكی قورئان و پاشان بۆ مێژووش داناوه( .)1ئه‌وه‌ی ك ه ئێم ه لێره‌دا مه‌به‌ستامنه ،ڕە‌خنه‌ی مێژوویی الی ئینب خه‌لدونه ،ئیرت له‌بواری مێژووه‌ك ه خۆی بێت، یان ل ه بواری مێژوونووسیدا بێت. ئینب خ �ه‌ل��دون ه��ه‌ر ل� ه س�ه‌ره‌ت��ای كتێبه‌كه‌یه‌و ه به‌ناوی (املقدمه) ،ئاماژ ە بۆ ئه‌و ه ده‌كات ك ه هه‌ڵه‌یه‌كی ئێجگار زۆر ل ه كتێب ه مێژووییه‌كاندا به‌رچاو ده‌كه‌ون و ده‌دۆزرێنه‌وه ،ئه‌و هه‌اڵنه‌ی ك ه زۆرێك ل ه مێژوونووسانی تێكه‌وتوون وه‌ك خۆشی وه‌ریانگرتووه .چونك ه ئه‌و مێژوونووسانه كه‌مبین بوون و پێوه‌ر و بنه‌مایه‌كیشیان ن هزانیو ه ك ه ئه‌و ڕووداو ه مێژووییانه‌ی پێ بپێون ،بۆی ه هونه‌ری مێژوو وای لێهاتوو ه كه زیاتر گشت خه‌ڵك پێوه‌ی خه‌ریك بن)2(. الی ئ��ی�بن خ��ه‌ل��دون م��ێ��ژوو دوو دی��وی ه�هی�ه ،دی��وی دی��ار (ظ��اه��ري) و نادیار (الباطني) ،الیه‌نی دیار بریتیی ه له زیاتر ه�ه‌واڵ��دان و ده‌نگوباس له‌باره‌ی ڕۆژە‌ك��ان و ده‌وڵه‌ته‌كانه‌وه ،به‌اڵم شاراوه بریتیی ه ل � ه ت��ێ�ڕام��ان و شیكردنه‌و ه و هه‌ڵسه‌نگاندنی ته‌واوی بوونه‌وه‌ره‌كان و بنه‌ماكانیان ،زانیاریش له‌باره‌ی چۆنیه‌تی ڕووداوه‌ك���ان و هۆكاره‌كانیان( ،)3هه‌ر له‌م بۆ چوونه‌شه‌وه‌ی ه ك ه ئینب خه‌لدون وای دان��او ه مێژووی پێش خۆی هه‌مووی الیه‌نی (ظاهري) گرتوو ه و باسه‌كانیان ته‌نها هه‌واڵدان ه له‌باره‌ی ڕۆژە‌كان و واڵته‌كانه‌وه، به‌بێ تێڕامان ل ه هۆكاره‌كانی ڕووداوه‌ك�ه و بارودۆخیان .له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ش ه كه ڕە‌خن ه ل ه ده‌ق ه مێژوویی و مێژوونووسانی كردوو ه ب ه سێ به‌شه‌وه ،به‌م سێ به‌شه‌ش ئه‌م بوار‌ه ڕوون ده‌كاته‌وه ،ئه‌م دابه‌شكردنه هه‌مان دابه‌شكردنی ئێمه‌ش ده‌بێت بۆ ئه‌م باسه‌مان ،ك ه بریتین له: یه‌كه‌م :باس ل ه چه‌ند منوونه‌یه‌ك و شیكاری ڕە‌خنه‌ی مێژوویی بۆی. دووه‌م :ه��ۆك��اره‌ك��ان��ی كه‌وتنی مێژوونووس بۆ ناو هه‌ڵ ه و خه‌یااڵت و خورافات و شتی بێامنا و درۆكردن. سێیه‌م :چه‌ند یاسا و پێڕستێك بۆ ئه‌وه‌ی مێژوونووس نه‌كه‌وێت ه هه‌ڵه‌وه(.)4 ئه‌مانه‌ش سه‌رباری ئ�ه‌وه‌ی ك ه ئینب خه‌لدون ڕە‌خن ه ل ه ته‌واوی مێژوونووسانی پێش خۆی ده‌گرێ ،به‌وه‌ی ك ه زۆریان له مێژووه‌كانیاندا باس ل ه شتی خورافات و شتی پڕوپووچ و بێامنا و درۆی واده‌كه‌ن ك ه له‌گه‌ڵ ڕاستیدا هیچ هاوپێچی و گونجاندنێكی نییه و چۆن بیستوویان ه هه‌رواش ده‌ینووسنه‌وه، به‌بێ ئ���ه‌وه‌ی ك� ه هیچ تێڕامانێك یان شیكارێكی تێدا ئه‌نجام بده‌ن( ،)5دیاره به تێڕوانینی ئینب خه‌لدون ئه‌م ه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چه‌ند هۆكار و دیارده‌یه‌كی تایبه‌تی
له‌الیه‌ن ئه‌و مێژوونووسانه‌وه ،جا پێش ئه‌وه‌ی باس له‌و هۆكاران ه بكات ،دێت چه‌ند منوونه‌یه‌ك ده‌هێنێته‌و ه و شیكاریی خۆی له‌باره‌یانه‌و ه ده‌كات ،تا الی مێژوونووسان ڕوونرت و ئاشكراتر بێت. باسی یه‌كه‌م :چه‌ند منوون ه و ده‌قێكی مێژوویی و شیكار و ڕە‌خنه‌ی مێژوویی بۆیان ،له‌الیه‌ن ئینب خه‌لدونه‌وه: ڕە‌خنه‌گرتنی ئینب خه‌لدون ل ه گێڕانه‌وه و باسكردنی منوونه‌كانیدا ،جۆره ڕە‌خنه‌یه‌كه ل ه سه‌رجه‌م بواره‌كانی لۆژیك و رسوشت و جوگرافیا و ئابووری و ئامار و الیه‌نه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا خ��ۆی ده‌بینێته‌وه، ڕە‌خنه‌گرتنێكی وا ك ه به‌و به‌ڵگانه‌ی سه‌ره‌وه پشتئه‌ستووره ،چ به‌الیه‌نی لۆژیكی، جوگرافی ،چ ب ه الیه‌نه‌كانی دیكه ..هتد ،به‌م شێوه‌یه‌ش یاسایه‌كی نو ێ بۆ ڕە‌خنه‌گرتن له ده‌قی مێژووییدا داده‌ڕێژ ێ ك ه ل ه پێش خۆیدا كه‌س به‌وجۆر‌ه ئه‌و یاسایانه‌ی ن هزانیو ه و به‌كاریشی نه‌هێناوه ،هه‌روه‌ك چۆن له‌پاش خۆشی بوو ب ه باوێك ئیدی ڕە‌خنه‌گران و مێژوونووسان هه‌وڵی په‌یڕە‌وكردنیان ده‌دا، جا چ ل ه ڕۆژهه‌اڵت بێت یا ل ه ڕۆژئاوا. بۆ زیاتر ش��ار‌هزاب��وون��ی ئ �ه‌و ب��واره الی ئینب خه‌لدون ،هه‌وڵ ده‌ده‌ی��ن چه‌ند منوونه‌یه‌ك ل ه منوونه‌كانی به‌م جۆره‌ی الی خواره‌و ه وه‌ربگرین. وه‌ك ئ���ه‌و من��وون � ه ی��ا ئ���ه‌و ده‌ق �ه مێژووییانه‌ی زۆرێ��ك ل ه مێژوونووسان ده‌یهێننه‌وه ،ل ه نێوانیشیاندا (مه‌سعودی) ی ه ك ه له‌الی ئینب خه‌لدون ل ه ڕە‌خنه‌كانیدا جێگای تایبه‌تی هه‌ی ه بۆ ڕە‌خنه‌لێگرتنی، منوونه‌كه‌ش ئ�ه‌و ده‌ق � ه ی��ان باسه‌ی ه كه تایبه‌ت ه ب ه سوپا و هێزی (به‌نی ئیرسائیل)، ك ه وای بۆده‌چن ژماره‌یان شه‌شسه‌د ه هزار كه‌س بووه ،ئه‌مه‌ش به‌الی ئینب خه‌لدونه‌وه ژماره‌یه‌كی یه‌كجار زۆر ب��ووه ،بۆی ه بۆ ڕە‌خنه‌گرتن تیایدا ڕە‌خنه‌كه‌ی پاڵپشت ده‌ك��ات ب ه چه‌ند به‌ڵگه‌یه‌كی لۆجیكی (عه‌قاڵنی) و جوگرافی و ئه‌سنۆلۆجی و لێكدانه‌وه‌كانی خۆی پێیان داده‌ڕێژێت و ده‌ڵێ(( :گونجاو و ڕە‌ها نیی ه ك ه ژماره‌یه‌كی ئاوا زۆر ل ه ناوچه‌یه‌كی ته‌سك و كه‌می وه‌ك ناوچه‌كانی شام و میرسدا كۆبووبێته‌وه ،خۆ ئه‌گه‌ر شتی وا بووب ێ ئه‌و ه بواری جوڵ ه و جێگۆڕكێكردنیان هه‌ر نه‌بووه)) .ئه‌م ه وه‌ك به‌ڵگه‌یه‌كی جوگرافی .پاشان ب��ه‌رده‌وام ده‌بێت و ئه‌مجاره‌یان هه‌وڵ ده‌دات كه ب ه به‌ڵگه‌ی لۆجیكی و واقعی ڕە‌خنه‌كانی خۆی پشتئه‌ستوور بكات و ب ه به‌ڵگه‌ی ب هراوردكاری بیسه‌ملێنێ ،ده‌ڵ ێ له‌وكاته‌دا مه‌مله‌كه‌تی فارسی ك ه به‌هێزترین و گه‌وره‌ترین مه‌مله‌كه‌ت بوو ،چه‌نده‌ها جار ل ه سوپای به‌نی ئیرسائیلییه‌كان به‌هێزتر بووه ،كه‌چی سه‌رباری ئه‌و ه سوپاكه‌یان له ڕووی ژماره‌و ه نه‌گه‌یشتۆت ه ئه‌و ڕێژ ە زۆره، ئ�ه‌دی سوپای به‌نی ئیرسائیلییه‌كان به‌و الوازییه‌و ه چۆن گه‌یشتۆت ه ئه‌و ڕێژە‌یه(.)6 پاشان ل ه بوارێكی ت��ری منوون ه و ڕە‌خنه‌كانی ل� ه ده‌ق�� ه مێژووییه‌كاندا، دێ��ت منوونه‌ی چیرۆكی خۆشه‌ویستیی نێوان عه‌باسه‌ی خوشكی هارون ه ڕە‌شید و جه‌عفه‌ری به‌رمه‌كی ك��وڕی یه‌حیای به‌رمه‌كی دێنێته‌وه ،ك ه ب ه بۆچوونی ئینب خه‌لدون زۆر شتی خه‌یاڵی و دوور ل ه ڕاستی تێكه‌ڵ ك�راوه ،به‌جۆرێكی وا ك ه هۆكاری نه‌گبه‌تی و لێدانی به‌رمه‌كییه‌كان له‌الیه‌ن هارون ه ڕە‌شیده‌و ه بۆ ئه‌و ه ده‌گێڕێته‌وه، بۆ پاڵپشتیی ئه‌م ڕە‌خنه‌یه‌ش ئینب خه‌لدون كۆمه‌ڵ ه به‌ڵگه‌یه‌كی لۆژیكی و مه‌نتقی ده‌هێنێته‌وه ،مێژوونووسانی پێش خۆی هاتوون ل ه باسی چیرۆكه‌كه‌دا ده‌ڵێن هارونه ڕە‌شید هه‌مووكات له‌م الیه‌نه‌و ه له‌سه‌ر دوو شت سوور بووه ،ئه‌وانیش ماره‌كردنی عه‌باسه‌ی خوشكی خۆی ل ه جه‌عفه‌ری
به‌رمه‌كی هه‌ر به‌ناو بێت و جه‌عفه‌ر نه‌چێت ه الی ،دووه‌میشیان ئاماده‌بوونی هه‌ردووكیانه ل ه كۆڕ ە وێژە‌یی و ئه‌ده‌بییه‌كاندا ،به‌اڵم پاش ماوه‌یه‌ك جه‌عفه‌ر زۆر بۆ عه‌باس ه ده‌هێنێت و بێهۆشی ده‌كات و سكی پڕ ده‌بێت ،له‌پاش منداڵبوونی ،هارون ه ڕە‌شید پێد هزان ێ و زۆر توڕ ە ده‌بێت و ده‌كه‌وێت ه كوشتار و لێدانی به‌رمه‌كییه‌كان. ئینب خه‌لدون بۆ ڕە‌خنه‌گرتن له‌م منوونه‌ی ه و به‌درۆخستنه‌وه‌ی ده‌ڵ �ێ: ((گونجاو نیی ه و نه‌بوو ه ك ه عه‌باس ه ڕازی بێت و شوو بكات ب ه جه‌عفه‌ر ،یاخود منداڵی لێ ببێت ،چونك ه عه‌باس ه كچی خه‌لیفه‌ی عه‌باسی بوو ه و خوشكی گه‌وره‌ی هارون ه ڕە‌شید بووه ،ئه‌م ه سه‌رباری ئه‌وه‌ی
په‌نا ده‌بات ه به‌ر به‌ڵگه‌ی تر و لۆژیكیانه‌تر ده‌ڕوانێت ه شته‌كان و ده‌ڵێت(( :باش ه ئه‌گه‌ر هارون ه ڕە‌شید هه‌موو كات سوور بووبێت له‌سه‌ر بینینی عه‌باس ه و ئاماده‌بوونی له كۆڕی شیعرخوێندنه‌وه‌كانیدا ،ئه‌ی چۆن هه‌ستی ب ه عه‌باس ه نه‌كرد ك ه سكی پڕ‌ە تا ئه‌وكاته‌ی منداڵی بوو))(.)7 باسی دووه‌م :هۆكاره‌كانی هه‌ڵه‌كردن و گ���ێ���ڕان���ه‌وه‌ی خ���وراف���ات و شتی خ �هی��ااڵوی و پ��ڕوپ��ووچ و درۆ له‌الیه‌ن مێژوونووســـــــه‌وه: ئینب خه‌لدون ل ه ڕە‌خنه‌كانیدا ته‌نها هه‌ر به‌وه‌و ه ناوه‌ست ێ ڕە‌خنه‌كانی ئاڕاسته‌ی ده‌قه‌كان بكات و ب ه به‌ڵگه‌و ه ڕاستیان بكاته‌وه ،به‌ڵكو دێت ئه‌و هۆكارانه‌ش دیاری
ك ه شانازی ب ه بنه‌ماڵه‌چێتی عه‌ره‌بی ڕە‌سه‌نی و شه‌ره‌فمه‌ندێتی خۆیه‌و ه ك��ردووه ،ئیرت چۆن ده‌گونج ێ عه‌باس ه ب ه مه‌والیه‌كی خۆی ڕازی بێت و منداڵیشی لێی ببێت)). به‌ڵگه‌یه‌كی واقعیی دی ده‌هێنێته‌و ه و ده‌ڵێ(( :له‌ناوچوون و لێدانی به‌رمه‌كییه‌كان له‌الیه‌ن هارون ه ڕە‌شیده‌و ه هۆكاری تری خۆی هه‌یه ،ئه‌ویش ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ت���ه‌واوی سامان و ده‌س���ه‌اڵت و دارای��ی ده‌وڵ�ه‌ت بوو له‌الیه‌ن به‌رمه‌كییه‌كانه‌وه، تاوای لێهاتبوو ب ه كه‌یف و ئاره‌زووی خۆیان پاره‌یان خه‌رج ده‌كرد ،ئه‌گه‌ر هارون ه ڕە‌شید داوای پاره‌ی زیاده‌ی بكردایه ،نه‌یانده‌دایه و به‌رگرییان لێ ده‌كرد ،بۆی ه هارون ه ڕە‌شید لێیان توڕ ە بوو كه‌وت ه لێدانیان و له‌ناوی بردن)). پاشان ئینب خه‌لدون هه‌ر بۆ سه‌ملاندنی بۆ چوونه‌كانی و به‌هێزكردنی ڕە‌خنه‌كانی،
ده‌كات و شی ده‌كاته‌و ه و ڕە‌خنه‌ی پێده‌گر ێ ك ه ده‌بێت ه هۆی ئه‌وه‌ی مێژوونووسی پێ بكه‌وێت ه ئه‌و هه‌اڵنه‌و ه و ده‌ڵ ێ پێویست ه به چاوێكی حه‌زه‌ره‌و ه بڕوانین ه مێژوو ،چونكه مێژوونووسان به‌هۆی كۆمه‌ڵێ هۆكاره‌وه زۆرجار كه‌وتوونه‌ت ه هه‌ڵه‌وه(.)8 هۆكاره‌كانیش له‌م چه‌ند خااڵنه‌دا ڕێك ده‌خات: 1ـ بێالیه‌ن نه‌بوونی مێژوونووس بۆ ئه‌و هه‌وااڵنه‌ی باسیان ده‌ك��ات ،ئه‌مه‌ش به‌هۆی شوێنكه‌وتوویی مێژوونووسه‌وه‌یه بۆ بۆچوون و ئاین و مه‌زهه‌بێكی دیاریكراو، چونك ه ئه‌گه‌ر به‌بێ الیه‌نی تێڕوانین هه‌بوو بۆ سه‌رچاو ه مێژوویی و بابه‌ته‌كان ،ئه‌و ه ئه‌و كات ه ڕووداوه‌كان وه‌ك خۆیان ده‌نوورسێنه‌وه و هه‌وڵ ده‌در ێ ك ه ڕاستییه‌كان ده‌ربخرێن.. به‌اڵم ب ه پێچه‌وانه‌شه‌و ه ئه‌گه‌ر شوێنكه‌وته‌یی و الیه‌نگری شوێنی چاوی عه‌قڵ و بێالیه‌نیی
گرته‌وه ،ئه‌وكات مێژوونووس بۆ خۆی قبوڵی كه‌وتن ه ناو هه‌ڵ ه ده‌كات(.)9 2ـ هه‌وڵدانی هه‌ند ێ ل ه مێژوونووسان بۆ خۆنزیككردنه‌و ه ل ه ده‌س �ه‌اڵت��داران و م هرایی بۆكردنیان و به پاڵه‌وان دانانیان و به‌یت و بالۆر‌ه هه‌ڵدان ب ه سه‌ریاندا ،ئه‌مه‌ش ده‌بێت ه هۆی ئه‌وه‌ی ك ه ئه‌و مێژوونووسه ل ه ڕاستی دوور بكه‌وێته‌و ه و له‌به‌ر م هرایی و پیاهه‌ڵدان ڕاستییه‌كانی له‌ال چه‌واشه ببێت(.)10 3ـ گوێنه‌دان ب ه شیكاركاری لێنه‌كۆڵینه‌وه و وردنه‌بوونه‌و ه له‌و سه‌رچاوانه‌ی ده‌ست مێژوونووس ده‌كه‌ون ،به‌هۆی متامنه‌بوونی ته‌واوی مێژوونووسه‌وه‌ی ه به‌و سه‌رچاوانه‌ی ك ه زانیاریيه‌كانی لێ وه‌رگ��رت��ووه ،بۆیه چۆنی بیستوو ه و بینیوه ،ه�ه‌روه‌ك خۆی نوسیویه‌تیه‌وه(.)11 -4له‌به‌رچاونه‌گرتنی سنووری یاسا رسوشتییه‌كان و بێئاگایی ب هرامبه‌ریان له‌الیه‌ن مێژوونووسه‌وه ،وه‌ك ئینب خه‌لدون ده‌ڵێ( :الجهل بطابع االحوال العمرانيه)، ئ �ه‌م �ه‌ش وا ل � ه م��ێ��ژوون��ووس ده‌ك��ات هه‌وااڵنێكی وا بگوازێته‌و ه ك ه ڕوودانیان ل هڕاستیدا مه‌حاڵ بێت ب ه ب هراوردكاری له‌گه‌ڵ یاسا رسوشتییه‌كان و كاری عه‌قڵكاری ،لێره‌دا ئینب خه‌لدون هه‌وڵ ده‌دات ك ه منوونه‌یه‌كی مه‌سعودی بێنێته‌و ه بۆ ده‌رخستنی ڕاستێتی بۆچوونه‌كه‌ی له‌و ب��واره‌دا ،ك ه باس لهوه ده‌كات (أسكندر غطس) له‌ناو سندوقێكی شووشه‌یيدا له‌ناو قوواڵیی ده‌ری��ادا بووه، لێره‌دا ئینب خه‌لدون ئه‌م هه‌واڵ ه ب ه درۆ ده‌خ��ات�ه‌و ه و ده‌ڵ��ێ( :ناگونج ێ كه‌سێك هه‌بێ له‌ناو قوواڵیی ده‌ریا و له‌ناو سندوقی شووشه‌دا دابرنێت ،چونك ه ن ه سندوقه شووشه‌ك ه به‌رگه‌ی شه‌پۆلی ده‌ریا ده‌گرێ، ن ه ئه‌و مرۆڤه‌ش توانای هه‌ناسه‌دانی ده‌بێت و غه‌رق ده‌بێ و ده‌مرێ ،ئه‌مه‌ش جۆرێكه له‌و منوونانه‌ی ك ه له‌گه‌ڵ رسوشتی یاسا كه‌ونیيه‌كاندا ناگونجێن)(.)12 5ـ بێئاگایی م��ێ��ژوون��ووس ل ه یاسا كۆمه‌اڵیه‌تی و مرۆییه‌كان هۆكارێكی تری گرنگ ه ب ه بۆچوونی ئینب خه‌لدون ،ك ه وا له مێژوونووس بكات بكه‌وێت ه هه‌ڵ ه و درۆی گ��ه‌وره‌و ه و هه‌ڵ ه بكات ل ه حوكمدانیدا به‌سه‌ر ڕووداوه‌ك��ان��دا ،ه��ه‌روه‌ك به‌سه‌ر مه‌سعودی و مێژوونووسانی دی هات له گێڕانه‌وه‌یاندا ده‌رب��اره‌ی له‌شكری به‌نی ئیرسائیل ،ك ه ئه‌و ژماره زۆره‌یان بۆدانابوون. به‌م جۆره ئینب خه‌لدون هه‌وڵ ده‌دات هۆكاره‌كانی هه‌ڵ ه و ن هزانی و درۆكردن الی مێژوونووسانی پێش خۆی و سه‌رده‌می خۆی دیاری بكات و شیكار و لێكۆڵینه‌وه‌كانیان تیا ئه‌نجام ده‌دات ،ك ه ب هڕاستی بۆ ئه‌و كات و باسكردن ل ه شتێكی له‌و باره‌یه‌و ه زۆر گهوره و نو ێ بوو ،ئه‌م ه سه‌رباری ئه‌وه‌ی ك ه هه‌ر هه‌مان ئه‌و هۆكارانه‌ی ه ك ه ل ه سه‌رده‌می دوات��ر و بگره سه‌رده‌می ئه‌مڕۆشامندا، بوونی خۆی هه‌ی ه و پێی مێژوونووسانی پێ هه‌ڵده‌خلیسكێ. باسی سێیه‌م :یاسا و بنه‌ماكانی ڕە‌خنه‌گرتن ل ه سه‌رچاوه‌ى مێژوویی و مێژوونووسان الی ئینب خه‌لدون: ل ه گرنگرتین داه��ێ�نراوه‌ك��ان��ی ئینب خه‌لدون ل ه ب��واری ڕە‌خنه‌ییدا ،ئه‌و یاسا و ڕێسایانه‌ی ه ك ه دایهێناون و كردوونی به مه‌رجی وه‌رگرتن و ڕازیبوون به‌و هه‌واڵه مێژووییانه‌ی ده‌بیسرتێن و ده‌بیرنێن .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌پێش ئینب خه‌لدوندا هه‌ند ێ له‌و مه‌رج و یاسایان ه هه‌بوون یان باس كراون، ب �ه‌اڵم له‌م ب��واره‌دا گرنگی و پێشه‌نگیی یه‌كه‌م بۆ ئینب خه‌لدون ده‌گه‌ڕێته‌وه ،چونكه ئه‌و كۆیكردنه‌و ه و دایڕشتنه‌و ه و هه‌وڵی جێبه‌جێكردنیشی داون ،هه‌رچه‌ند ه له چوارچێوه‌یه‌كی دیاریكراویشدا بووبێ(.)13 گرنگرتین ئه‌و یاسا و پێودانگانه‌ی
دایڕشتوون ،ده‌توانین له‌م خااڵنه‌ی الی خواره‌وه‌دا كۆیان بكه‌ینه‌وه: 1ـ پێویست ه م��ێ��ژوون��ووس كاتێك هه‌واڵێكی مێژوویی دێت ه به‌رده‌ستی ،به پێوه‌ری دابونه‌ریت ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان و یاسایی و سیاسی و رسوشتی و مرۆیی و رسوشتی عیمران هه‌ڵبسه‌نگێن ێ و خێرا هه‌واڵ ه مێژووییه‌كان ل ه سه‌رچاوه‌كه‌یه‌وه وه‌رنه‌گر ێ تا دڵنیا نه‌بێت ل ه ڕاستێتی و بوونی هه‌واڵه‌ك ه و به‌كه‌ڵكبوونی. 2ـ پێواندنی هه‌واڵ ه مێژووییه‌كان به هاوشێوه‌كانیان ل ه رسوشت و بووندا. 3ـ ئ��اگ��ادارب��وون��ی م��ێ��ژوون��ووس به ه��ۆك��اره‌ك��ان��ی درۆك����ردن ل � ه س �ه‌رچ��اوه مێژووییه‌كاندا ،وه‌ك نزیكبوونه‌و ه و ده‌ستكه‌وتن و به‌پڕوپووچكردنی هه‌واڵه‌كان بۆ ده‌ستكه‌وتنی پله‌وپای ه و ناوبانگ ده‌ركردن و الیه‌نگریكردنیش ل ه بۆچوون و مه‌زهه‌بێكی دیاریكراو. 4ـ زانیاری هه‌بێ له‌باره‌ی یاساكانی دانان و گۆڕینه‌و ه (الجرح والتعدیل). 5ـ زان��ی��اری و ب�ه‌ئ��اگ��ان�ه‌ب��وون له مه‌به‌سته‌كان ل ه گرنگرتین ئه‌و هه‌اڵنه‌ن كه مێژوونووس تێیان ده‌كه‌وێت. له‌م سۆنگانه‌شه‌و ه مه‌رجی سه‌ره‌كی الی ئینب خه‌لدون بۆ مێژوونووس ،بریتیی ه له زانیارییه‌كی فراوان ب ه ڕێساكانی گه‌ردوون و سیاسه‌ت و رسوشتی شت ه بیرناوه‌كان و ئاماده‌بووه‌كان و ناكۆكی و جیاوازیی نێوان گه‌الن و ته‌پۆڵك ه و قووڵبوونه‌وه‌ی ل ه زانینی ژیاننام ه و ئه‌خالق و دابونه‌ریت و الیه‌نی ته‌واوی بواره‌كان ،پاش ئه‌وه‌ی كه ئه‌مه‌ی زانی ،گ هڕاندنه‌وه‌یه‌تی بۆ هونه‌ری پێوانكاریی هه‌واڵه‌كان ب ه هاوشێوه‌كانیان، ك ه ئه‌مكاره‌ش هه‌مووی ب ه پله‌ی یه‌كه‌م و پێشه‌كییه‌ك د ێ بۆ هونه‌ری دان��ان و گۆڕین(.)14 ه���ه‌روه‌ه���ا ئ���ه‌و چ��ی��رۆك��ان�ه‌ش��ی مێژوونووس گومانی لێیان هه‌ی ه ك ه درۆن و ل ه بیریدا جێگه‌یان نابێته‌وه ،پێویسته بگه‌ڕێته‌و ه سه‌ر ئه‌سڵه‌كه‌یان و ب ه یاساكان بپێورێن( ،)15باوه‌ڕیش ب ه هه‌موو ئه‌و هه‌وااڵن ه نه‌كات ك ه ده‌ستی ده‌ك �ه‌ون و ل ه هه‌واڵه‌كان تێڕامان بكات و ب ه یاسا و قانون ه ڕاسته‌كانی بپێوێت و به‌وجۆره‌ش ب ه باشرتین شێو ه شته‌كانی بۆ ده‌رده‌كه‌وێ، خواوه‌ندیش ڕێگانیشانده‌ر‌ه بۆ ڕاستی(،)16 به‌م شێوه‌یه‌ش ئینب خه‌لدون یاساكانی خ��ۆی داده‌ڕێ����ژ ێ و ه���ه‌و ڵ ده‌دات و سووریش ه له‌سه‌ر جێبه‌جێكردنی له‌الیه‌ن مێژوونووسانه‌وه ،ب ه جۆرێكی وه‌ها بێت ك ه مێژوونووس بتوان ێ ه �ه‌واڵ و ده‌قه ڕاسته‌كان ل ه نادروست و نابابه‌تییه‌كان جیابكاته‌وه(.)17 ل ه كۆتاییشدا ئینب خه‌لدون پێیوایه مێژوونووس نابێ ته‌نها ته‌ركیزی خۆی بخات ه سه‌ر تێبینییه‌كی كه‌مبایه‌خ ،به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه‌و ه بۆ به‌ده‌ستهێنانی ڕووداوی ت���ه‌واو و ڕاس���ت و دروس���ت پێویسته به‌به‌ڵگ ه ده‌ست پێبكات و ل ه هه‌وڵی به یه‌كه‌وه‌به‌ستنی ڕووداو ه مێژووییه‌كاندا بێت ،هه‌ر لێره‌شه‌و ه هونه‌ری مێژوو وه‌ك زانستێكی ڕاست ده‌رده‌كه‌وێت. ڕە‌خنه‌گرتن ل ه مێژوو بواری ئه‌وه‌مان ب��ۆ ده‌ك��ات��ه‌و ه ك� ه دووب���اره تێڕامان بۆ ڕووداوه‌ك���ان بكه‌ینه‌وه ،گرنگیی مێژوو ته‌نها ب ه گێڕانه‌وه‌ی ڕووداوه‌كانی ڕابردوو نایه‌ته‌دی ،هه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌و ڕووداوان �ه‌ش ڕاست بن ،به‌ڵكو ب ه شیكاریی ڕووداوه‌كان و پێكه‌وه‌به‌ستنیان و ده‌رخستنی الیه‌نی شاراو ه تیایاندا ،ده‌رده‌كه‌وێت( ،)18هه‌ر ئه‌م بۆچوونانه‌ش ه ب ه كرۆكی بابه‌تی فه‌لسه‌فه‌ی مێژوو داده‌نرێن له‌م سه‌رده‌مه‌دا ،ك ه ڤۆڵتێر بۆ یه‌كه‌مجار ب ه فه‌لســــه‌فه‌ی مێژوو ناوی بۆ ل 15 بردووه.
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No, 04 First Year, Oct 2, 2012
عه‌بدولكه‌ریم ئه‌حمه‌د
چاكسازی ،یاخود زیادكردنی وه‌زیر! كابینه‌ی حه‌وته‌م نه‌یتوانی خۆی له كێشه و ئاریشه‌كانی كابینه‌كانی پێش خۆی به‌دوور بگرێت ،به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه هه‌ندێك پێیان وایه په‌تا و ده‌رد و گرفته‌كانی پێش خۆی ،زیاتر له كار و به‌رنامه‌یدا ڕە‌نگیان داوه‌ته‌وه. له كابینه‌كانی تری حكومه‌تی هه‌رێمدا ده‌ردی مه‌حسوبیه‌ت ،رازییكردن له‌سه‌ر حسابی كوالیتی و كه‌فائه‌ت ،گه‌نده‌ڵی به واتا گشتییه‌كه‌ی ،سیامی دیار و به‌رجه‌سته‌كراو بوون ،ئه‌م كابینه‌یه نه‌یتوانی ئه‌م دیارده و كێشانه چاره‌سه‌ر بكات ،نه هه‌نگاوی جددی و به‌رنامه بۆ داڕێژراویشی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌مان وه‌سفی پێشرت نه‌كرێت به بااڵیدا. دواهه‌واڵ كه له ده‌زگاكانی راگه‌یاندنه‌وه باس ده‌كرێت ،زیادكردنی دوو وه‌زیره بۆ ئه‌م كابینه‌یه ،له راستیدا ته‌مه‌نی كابینه‌ی حه‌وته‌م ئه‌وه‌نده‌ی نه‌ماوه تا باس له زیادكردنی وه‌زیر بكرێت بۆی ،ئه‌م كابینه‌یه ماوه‌ی پێكهێنانه‌كه‌ی پێنج مانگ زیاتری خایاند ،بۆ ده‌بێت له پێنج مانگدا بیر لهوه نه‌كرابێته‌وه كه دوو وه‌زیری تر زه‌رووره‌تن ،تازه و پاش شه‌ش مانگ له ته‌مه‌نی كابینه‌كه، پێشنیازی دوو وه‌زیر بكرێت .من گومانم لهوه نییه كه ئه‌م جۆره پێشنیازانه نه پێویستییه‌كی وا ژیانیین ،كه ئه‌گه‌ر جێبه‌جێ نه‌كرێن كه‌لێن ده‌كه‌ویته كابینه‌كه‌وه ،نه له ئه‌نجامی دیراسه و لێكۆڵینه‌وه‌شه‌وه هاتوون تا بوترێت بۆ پێش له پێشنیازی جوان و زانستی ده‌گیرێت ،ئه‌م پێشنیازه ئه‌گه‌ر راست بێت و له چوارچێوه‌ی به‌رنامه‌ی پارتی و یه‌كێتیدا بێت پێكه‌وه ،یاخود هی یه‌كێكیان، ته‌نها بۆ دڵ رازییكردن و شوێن دۆزینه‌وه‌یه بۆ كه‌سێك ،یاخود گرووپ و تائیفه‌یه‌ك. ئه‌م ماوه‌یه‌ی كه ماوه له ته‌مه‌نی حكومه‌تی هه‌رێم ،هی ئه‌وه‌بوو چاكسازی هه‌قیقی تێدا ئه‌نجام بدرێت نه‌وه‌ك زیادكردنی وه‌زیر ،ده‌كرێت كاری چه‌ند وه‌زیرێك له كابینه‌ی وه‌زاره‌تێكدا كۆبكرێنه‌وه و كاره‌كانیشیان به ئاسایی بڕوات و هیچ كه‌موكورتییه‌كیش به‌دی نه‌كرێت ،به‌اڵم خۆ گومان هه‌ڵناگرێت ئه‌گه‌ر چاكسازی نه‌كرێت ،واتای زۆریی كه‌موكورتییه‌كان و بوونی ناڕە‌زایی زیاتر به‌رهه‌م دێنێت ،چاكسازییش دروشم نییه تا زه‌قرتین و جوانرتین دروشمی بۆ بڕازێرنێته‌وه ،به‌ڵكو كرداره ،به‌اڵم (كردار شه‌رته)كه‌ی پێشرت نا ،به‌ڵكو كردارێكی ده‌وێت كه هاوواڵتی هه‌ستی پێبكات و شه‌قامیشی پێ خامۆش ببێت!!
Reklam
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)4سێشه‌ممه ،2012/10/2ساڵی یەکەم
گفتوگۆ
چوونی بارودۆخی عێراق به‌رپرسن
داه��ات��وودا یه‌كڕیز بن و پ�ه‌رت و باڵو نه‌بن. ب���هی���ان :ف��اك��ت��ه‌ره‌ك��ان��ت��ان بۆ ب�ه‌ش��داری��ی��ك��ردن ل��ه‌م ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�هی داهاتوودا چین؟ دلێمی :فاكته‌ری سه‌ره‌كییم بریتییه ل�ه دیفاعكردن ل�ه ئه‌هلی سوننه و پاراستنیان و یه‌كخستنیان ،هه‌روه‌ها یه‌كخستنی سه‌رجه‌م عێراقییه‌كان ،له‌گه‌ڵ هه‌ستانه‌وه‌ی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای دادگه‌ریی و راستی و یه‌كسانی. به‌یان :به‌ر له چه‌ند ساڵێك و له دیامنه‌یه‌كی ترماندا پرسیاری ئه‌وه‌م لێكردن كه تۆ ته‌مه‌نت گه‌شتۆته ()75 س��اڵ و هێشتا ه �ه‌ر ب�ه‌رده‌وام��ی��ت له كاری سیاسیی ..ئێستاش كه ته‌مه‌نت له ( )80ساڵیی نزیكبۆته‌وه ،ئه‌و پرسیاره‌تان لێده‌كه‌مه‌وه ،ئایا ك��اری سیاسی به‌س نییه؟ پێتان وانییه ته‌مه‌نتان گه‌شتۆته ئه‌وه‌ی واز له كاری سیاسیی بهێنن؟ دلێمی :پێغه‌مبه‌ری خ��وا (د.خ) پێشه‌وا و پێشه‌نگی ئێمه‌یه ،هه‌موو ئه‌وه‌ی ده‌مانه‌وێت بیری لێبكه‌ینه‌وه و كاری پێ بكه‌ین ،له‌وه‌وه وه‌ری ده‌گرین، ئ�ه‌و پێغه‌مبه‌ره (د.خ) ده‌فه‌رموێت: (ئه‌گه‌ر قیامه‌ت هه‌ستا و یه‌كێك له ئێوه نه‌مامێكی به‌ده‌ستوه بوو ،با بیچێنێت). مرۆڤ ده‌بێت كار بكات و جددی بێت، چ��االك بێت و پشت به خ��وای خۆی
ببه‌ستێت و چاوه‌ڕێی مردن نه‌كات ،یان پێویسته ته‌مبه‌ڵ و ده‌سته‌وستان نه‌بێت، زانایانی ئێمه له چڵه‌پۆپه‌ی ته‌مه‌نیاندا ب��وون ،كه‌چی هه‌ر كاریان بۆ ئیسالم ك��ردووه ،پشت به خ��وای پ�ه‌روه‌ردگ��ار منیش ب��ه‌رده‌وام ده‌بم له كاركردن بۆ خزمه‌تی برایانی مسوڵامنم له هه‌ر شوێنێك بم. به‌یان :به‌ڕێزتان چۆن بۆ كه‌یسه‌كه‌ی ب�ه‌ڕێ��ز ت��اری��ق هاشمی و حوكمی له سێداره‌دانه‌كه‌ی ده‌ڕوانن؟ دلێمی :مه‌سه‌له‌كه‌ی تاریق هاشمی سته‌مه ،سته‌مه ،سته‌مه .سته‌مێكه كه سه‌رتاپای عێراقییه‌كانی گرتۆته‌وه، تاریق هاشمیش له ڕی��زی ئه‌و كه‌سه سته‌ملێكراوانه‌دایه ،ئه‌و كه‌سێكی به‌رییه له‌و تۆمه‌ته‌ی بۆی دروستكراوه و بۆی هه‌ڵبه‌سرتاوه ،دانپێدانانه‌كانیش به‌زۆر وه‌رگیراون ،هه‌روه‌كو چۆن به سته‌م و به زۆر و تۆقاندن دانپێدانان له پاسه‌وانه‌كه‌م و مناڵه‌كانم و خۆشم وه‌رده‌گیرێن. ب �هی��ان :ت��ا ه�ه‌ن��ووك�ه‌ش قه‌یرانی س��ووري��ا ه �ه‌ر ب��ه‌رده‌وام��ه ،هه‌رچه‌ند پێشبینی رووخانی رژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د ده‌كرا ،به‌اڵم ئه‌و رژێمه تا ئێستا به هاوكاریی ئێران و رووسیا و چین و چه‌ند واڵتێكی تر خۆی راگرتووه ...ئێوه خوێندنه‌وه‌تان چییه بۆ واقیعی سووريا؟ پێشبینی ده‌ك��ه‌ن رژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌د
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
به‌مزوانه بڕووخێت؟ دلێمی :رژێمی سووريا فشه‌ڵه، هه‌رچه‌ند واڵتی ئێران و رووسیا و چین و چه‌ند واڵتێكی تریش پشتیوانیی بكه‌ن، بێگومان ده‌ڕووخێت ،خه‌ڵكی سوورياش قوربانیی زۆر ده‌ده‌ن ت��ا ئه‌وكاته‌ی ئه‌م رژێمه ده‌ڕووخێت ،بێگومان هه‌ر ده‌ڕووخێت ،ئه‌گه‌ر سبه‌ی نه‌ڕووخێت، دوو سبه‌ی ده‌ڕووخ��ێ��ت ،دوو سبه‌ی نه‌ڕووخێت ،سێ سبه‌ی ده‌ڕووخێت. به‌یان :به بڕوای ئێوه ده‌رهاویشته و كاریگه‌ریی رووخانی ئه‌و رژێمه له‌سه‌ر عێراق چی ده‌بێت؟ به‌تایبه‌ت له رووی سیاسیی و تائیفییه‌وه؟ ئایا جه‌نگی ناوخۆیی و تائیفیی دروست ده‌بێت؟ دلێمی :رووخانی رژێمی سووريا كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بارودۆخی هه‌موو ناوچه‌كه ده‌بێت ،به‌تایبه‌تیش كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بارودۆخی ئێران و عێراق و لوبنان ده‌بێت .به‌اڵم جه‌نگی ناوخۆیی دروست نابێت ،نه له عێراق و نه له لوبنان و نه له خودی سوورياش ،چونكه رووخانی رژێمی سووريا ب��ارودۆخ��ی سوننه له عێراق و ده‌ره‌وه‌ی عێراقیش ب��اش و به‌هێز ده‌كات ،هاوكات حاڵی الیه‌نه‌كانی شیعه و میلیشیا شیعه‌كان الواز ده‌كات، ه����ه‌روه‌ك چ��ۆن رۆڵ���ی ئێرانیش له ناوچه‌كه‌دا الواز ده‌كات. رووخانی رژێمی سووريا ره‌نگدانه‌وه
و ده‌رهاویشته‌ی ئیجابی ده‌بێت له‌سه‌ر ب��ارودۆخ��ی ع��ێ �راق ،پێشموایه ئه‌و لێدوانه‌ی به‌یان جه‌برت گوێ لێبووه كه ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر به‌شار ئه‌سه‌د له سووريا رووخا ،ئه‌وا شه‌ڕە‌كه ده‌گاته به‌رده‌رگای ب�ه‌غ��دا» ،ئه‌مه‌ش ترسێكی بێپاساو و بێبنه‌مای ئ�ه‌وان�ه ،چونكه بارودۆخی سووريا ره‌نگدانه‌وه‌ی ئیجابیی له‌سه‌ر بارودۆخی عێراق ده‌بێت و به شێوه‌یه‌كی ئیجابی كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بارودۆخی عێراق ده‌بێت ،هاوكات ئاماژە‌یه‌كیش ده‌دات به شیعه‌كان كه وه‌ستانیان به رووی سوننه‌دا و سته‌مكردنیان له خه‌ڵكی سوننه ،هیچ كات به‌رژە‌وه‌ندیی شیعه‌كانی تێدا نییه. به‌یان :ئێوه ئاینده‌ی عێراق چۆن ده‌بینن له سایه‌ی ئه‌و بارودۆخه‌ی ئێستا تێیكه‌وتووه؟ دلێمی :ئه‌گه‌ر بارودۆخه‌كه وه‌ك ئێستا مایه‌وه ،ئه‌وا ئاینده‌ی عێراق تاریكه و روو له داڕووخان ده‌كات ،له‌وانه‌شه ئه‌م ته‌نگژە‌یه‌ی ئێستا ببێته مایه‌ی په‌رتبوونی عێراق و دروستبوونی ته‌نگژە‌ی گه‌وره‌تر له هه‌موو ناوچه‌كه‌دا ،ئیرت ته‌نگژە‌ی راستی بێت ،یان دروستكراو ،به‌تایبه‌تیش له عێراقدا. ل��ێ��ره‌ش �ه‌وه پێمخۆشه قسه‌یه‌ك ئاراسته‌ی برایانی كورد بكه‌م ،به‌تایبه‌تی سیاسییه‌كانیان ،داوای یه‌كڕیزییان لێده‌كه‌م ،چونكه ئه‌گه‌ر جیاجیا بوون ده‌ك �ه‌ون �ه بارێكی خ��راپ��ه‌وه ،چونكه دوژمنیان زۆره ،هه‌ربۆیه پێویسته له‌سه‌ریان كه ریزه‌كانیان یه‌ك بخه‌ن، ئێمه‌ش وا سه‌یری ك��ورد ده‌كه‌ین كه نه‌ته‌وه‌یه‌كی ئیسالمیی به‌هێزن و هه‌ر له زووه‌وه دیفاعی له ئیسالم كردووه، زۆرینه‌ی زانایانی موته‌ئه‌خیرینیشامن كوردن ،چ وه‌كو شێخ ئه‌مجه‌د زه‌هاوی، یان شێخ عه‌بدولكه‌ریمی بیاره ،یان شێخ موحه‌مه‌د قزڵجه‌یی و زۆرێكی تریش ،كه به زانست و زانیارییه ئیسالمییه‌كانیان عێراقیان رۆشن كرده‌وه.
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
له‌وانه‌ی ه ئه‌م ته‌نگژه‌یه‌ی ئێستا ببێت ه مایه‌ی په‌رتبوون و داڕووخانی عێراق
ڕەخنەى مێژوویى ..پاشاموە تێبینییه‌كی گرنگ: ئه‌وه‌ی لێره‌دا و ل ه كۆتاییدا ده‌بێ تێبینی بكه‌ین ،سه‌رباری ئه‌و هه‌موو الیه‌نه به‌رز و به‌نرخ و گه‌ورانه‌ی كه ئینب خه‌لدون له (مقدمه)دا باسی كردوون، سه‌رباری ئه‌و هه‌موو ڕە‌خن ه گرنگ و به‌پێزانه‌ی بۆ مێژوو ،داڕشتنی ئه‌و یاساجوان و ڕە‌خنه‌ییانه‌ی بۆ مێژوو و مێژوونووسان و ڕە‌خنه‌یان له سه‌رچاوه مێژووییه‌كان، كه‌چی ئینب خه‌لدون له‌كاتی نووسینه‌وه‌ی مێژووه‌كه‌یدا به هه‌مان ڕێچك ه و ڕێڕە‌وی مێژوونووسانی پێش خۆی ڕۆیشتۆته‌و ه و یاسا و ڕە‌خنه‌كانی به‌سه‌ر كتێبه مێژووییه‌كه‌ی خۆیدا جێبه‌جێ نه‌كردووه ،ته‌نانه‌ت وای لێهاتووه كه توێژ ەران جیاوازیی نێوان (مقدمه) و مێژووه‌كه‌ی ب ه ئه‌م دۆڵ و ئه‌و دۆڵ بكه‌ن ،كه هه‌ریه‌كێكیان له دۆڵێكدا‌ن. ئه‌م ه سه‌رباری ئه‌وه‌ی ك ه كاتێ مێژوونووسان له دواكه‌وته‌یی ده‌سه‌اڵتداران و پله‌وپایه‌یان ئاگادار ده‌كاته‌وه كه نابێ دوای خاوه‌ن پله‌وپایه و ده‌سه‌اڵتداران بكه‌ون و پیایاندا هه‌ڵبده‌ن ،كه‌چی بۆخۆی دوای ده‌سه‌اڵت كه‌وتووه و پیایاندا هه‌ڵی داوه ،وه‌ك به‌دواكه‌وتنی بۆ سوڵتانه‌كانی میرس و خزمه‌تكردنیان وه‌ك سوڵتان (ظاهر برقوس 1399 – 1380ز) .بۆیه لێره‌وه الی زۆرێك له توێژە‌ر و مێژووناسان پرسیاری ئه‌و ه ده‌بێته پێشه‌وه كه ئاخۆ ئینب خه‌لدون خۆی ئه‌و پێشه‌كيیه‌ی نووسیوه؟ ئه‌گه‌ر خۆی نووسیویه‌تی و له پێش مێژووه‌كه‌شیدا نووسیویه‌تی ،بۆچی یاساكانی به‌سه‌ر خۆیدا جێبه‌جێ نه‌كردووه؟ ئاخۆ تۆ بڵێی له دوای (تأریخ)ه‌كه‌یه‌و ه نووسیبێتی ك ه ئه‌مه‌شیان نابێ و ناگونجێت ،وه‌گه‌ر نا ده‌بوای ه ئه‌و كتێبه‌ی ناونه‌نایه (مقدمه) ،ڕە‌نگه لێره‌شدا بۆچوونه‌كه‌ی دكتۆر عه‌لی وه‌ردی زانای گه‌وره‌ی كۆمه‌ڵناسی ،بۆ وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاسانه كافی بێت ،كه ده‌ڵێ( :نووسینه‌وه‌ی (مقدمه) الی ئینب خه‌لدون له ژێر كاریگه‌رییه‌ىك شاراو ه كه له توانای خۆی به‌ده‌ر بووه ،نوسیویه‌تی ،ك ه له پڕێكدا به‌سه‌ریدا هاتووه)(.)19 به‌اڵم ڕاستی هه‌رچۆن ێ بێ ده‌بێ ئێم ه دان به‌وه‌دا بنێین كه ئینب خه‌لدون له ڕێگای (مقدمه)وه توانی خزمه‌تێكی گه‌وره‌ی هزر و فیكری فه‌لسه‌فی( )20له سه‌رجه‌م بواره‌كاندا بكات ب ه مرۆڤایه‌تی ،چ له سه‌رده‌می خۆی ،چ بۆ ڕۆژگاری دواتر و ته‌نانه‌ت له سه‌رده‌مانی ئه‌مڕۆشامندا. * مامۆستا له به‌شی مێژوو /زانكۆی سلێامنی. په‌راوێزه‌كان:
( )1د.عبدالعليم عبدالرحمن خرض :املسلمون وكتابة التاريخ يف تأصيل االسالمي لعلم التاريخ، ط 1414 ،1ه 1993-م ،ل ،117هه‌روه‌ها بۆ زیاتر شاره‌زا بوون له‌الیه‌نی ڕە‌خنه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی بڕوانه: إحسان محمد حسن :رواد الفكر االجتامعي دراسة تحليلية يف تاريخ الذكر االجتامعي ،دار الحكمة للطباعة والنرش ،1993 ،ل.73 – 65 ( )2صائب عبدالحميد :علم التاريخ ومناهج املؤرخني يف علم التاريخ نشأة وتدوينا ونقدا وفلسفة ومناهج كبار مؤرخي االسالم ،العبري – بريوت –لبنان ،ط 1،2001م 1421-ه ،ل ،0د.عبدالقادر جغلول :إشكاليات التاريخية عند إبن خلدون ،ت.د.فيصل عباس ،دار الحداثة ،بريوت – لبنان ،ط،2 ،1985ل ،31 – 30د.عيل الوردي :من إبن خلدون يف ضو‌ء حضارته وشخصيته ،إنتشارات امللكية الحيدرية1997 ،م ،ط ،1مطبعة أمري – قم ،ل.157 ( )3إبن خلدون :املقدمة ،دار القلم ،بريوت ،1984 ،ط ،5ل ،40محمد جلوب فرحان :الفيلسوف والتاريخ مناذج من التأويل الفلسفي للتاریخ ،مكتبه سام /عراق – موصل.ب.س ،ل ،37صائب عبدالحمید :س.پ ،ل249؛ د.سفتیالنا باتسیینا :العمران البرشی فی املقدم ه إبن خلدون ،ترجمه عن الروسیه ،رضوان إبراهیم ،ل 138؛ ره‌حیم سابیر :فه‌لسه‌فه‌ی مێژوو ،چ ،1سلێامنی .2001 ( )4صائب عبدالحمید :س.پ ،ل 70؛ عبدالقادر جغلول :س.پ ،ل.31 – 30 ( )5إبن خلدون :س.پ ،ل 4؛ د.ئه‌لبێرت عیسا :تیره‌گه‌ری و ده‌وڵه‌ت ل ه بیری ئینب خه‌لدوندا، وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری ،سلێامنی ،2002 ،ل 59؛ د.محسن محمد حسین :ئینب خه‌لدونی خاوه‌ن بیر له‌ڕووی مێژوونوسيیه‌وه ،ط.ڕۆشنبیری نوێ ،ژ ،107ئه‌یلولی ،1985ل 99؛ د.هاشم یحیی املالح وآخرون :دراسات يف فلسفة التاريخ ،دار الكتب للطباعة والنرش1988 ،م 1408-ه ،ل 176؛ د.سفتیالنا باتسیینا :س.پ ،ل.136 ( )6إبن خلدون :املقدمه ،ل 11 – 10؛ صائب عبدالحمید ،س.پ ،ل ،250د.محسن محمد حسین :س.پ ،ل 100؛ د.سفتیالنا باتسیینا :س.پ ،ل.136 ( )7إبن خلدون :مقدمه ،ل16- 15؛ صائب عبدالحمید :س.پ ،ل 251 – 250؛ د.عبدالعلیم عبدالرحمن خرض :س.پ ،ل.135 – 118 ( )8فؤاد البعيل :إبن خلدون وعلم االجتامع الحديث ،دار املدي للثقافة والنرش – ط ،1 ،1997ل.31 ( )9إبن خلدون :س.پ ،ل.35 ( )10ه.س. ( ) 1ه.س. ( )12إبن خلدون :س.پ ،ل.37 – 36 ( )13صائب عبدالحمید :س.پ ،ل 253؛ ڕە‌حیم سابیر ،س.پ ،ل.81 ( )14إبن خلدون :مقدمه ،ل 39- 37- 35 – 32 – 31 – 30 – 29- 28 – 13- 9؛ صائب عبدالحمید :س.پ ،ل 253،254؛ محمد جلوب فرحان ،س.پ ،ل 37؛ د.علی وردی :س.پ ،ل،157 ڕە‌حیم سابیر ،س.پ ،ل.85 ( )15إبن خلدون :س.پ ،ل 10؛ ڕە‌حیم سابیر :س.پ ،ل.85 ( )16إبن خلدون :س.پ ،ل.14 ،13 ( )17د.هاشم یحیی وآخرون :س.پ ،ل.178 ( )18د.عبدالقادر جغلول :س.پ ،ل 30،31؛ د.سفتیالنا باتسیینا :س.پ ،ل.130 ( )19د.علی الوردی :س.پ ،ل.161 ( )20د.محسن محمد حسین :س.پ ،ل 103؛ د.علی الوردی :س.پ ،ل.161
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :