که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 33شەممە /5 32شەممە 31که‌رکوک /٣شەممە /4 41شەممە /5 40شەممە 39 هه‌ولێر /٣شەممە /4 41شەممە /5 40شەممە 39سلێمانی /٣شەممە /4 38شەممە /5 37شەممە 36 16دهۆک 21 23 23 13 14 14 16 15 18 20 20
ئەیاد عەلالوى تایبەت بۆ بەیان دەدوێت
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
ڕووداوی ته‌قه‌كردن ل ه ته‌رمی عوسمانی قال ه منه‌وه‌ر
6
«ئه‌وساش و ئێستاش من متمانه‌م ب ه مالیكی نه‌كردووه» ل .عێراق
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)38سێشەممە ،2013/6/4ساڵی یەکەم
لە یادى شۆڕشدا لە هەمووى پەشیمانن
12 وەرزش واین ڕۆنی ل ه نێوان سه‌ركێشی و ڕۆیشتندا
www.bayanpress.net
ئێرانیش ده‌یه‌وێت هه‌رێم ببێته سیستمی په‌رله‌مانی
بیروڕا
«یه‌كێتی و ئۆپۆزسیۆن به‌مه‌رج ده‌نگ ب ه بارزانی ده‌ده‌نه‌وه»
ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن له ،9/21 كه هاوكات ده‌بێت له‌گه‌ڵ به‌جێهێنانی مه‌راسیمی حه‌جدا ،ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌یه حاجییاىن کورد نه‌توانن ده‌نگ بده‌ن. كامیلی حاجی عه‌لی ،وه‌زی��ری ئ�ه‌وق��اف��ی حكومه‌تی ه �ه‌ری��م ،وتی «داوام��ان له كۆمیسیۆن و حكومه‌ت كردوو ه به‌شێوه‌ی هه‌ڵبژاردنی تایبه‌ت ده‌نگدانیان بۆ بكه‌ن ،به‌اڵم تا ئێستا وه‌اڵمیان نه‌داوینه‌ته‌وه» .ناوبراو وتیشی «قبوڵ ناكه‌ین ده‌نگی ی �هك حاجی بفه‌وتێت ،ئه‌مه مافی خۆیانه و کارێکى هێنده قورس نییه .ژماره‌یان ته‌نیا چوار بۆ پێنج سه‌د كه‌سه». عه‌لی ق��ادر ،سه‌رۆكی ده‌سته‌ی هه‌رێمی كوردستانی كۆمسیۆنی بااڵی س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�هك��ان ،وتی «ئه‌و داوای �هی وه‌زاره‌مت��ان ن��اردووه بۆ نوسینگه‌ی نیشتیامنیی كۆمیسیۆن، له‌وێ دیراسه‌ی ده‌كه‌ین و له هه‌وڵداین ئالیه‌تێكیان بۆ بدۆزینه‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگیان نه‌فه‌وتێت ،ب �ه‌اڵم تا ئێستا بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌وه دیار نییه».
پریاسکە
وەرزى قەیسى، وەرزى تەندروستى
9
به‌پارێزگابوون، ڕۆژانی پشووى هه‌ڵه‌بجه كه‌مده‌كاته‌وه
الپەڕە2 :
به‌یان .تایبه‌ت
به‌یان .سلێامنی ك���او ه ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا ،س �ه‌رۆك��ی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ای سلێامنی، له‌باره‌ی كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران ب ه ئاماده‌بوونی پارێزگاری سلێامنی ،وتی «ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه نایه‌وێت خه‌ڵك به‌شداری بكات ل ه حكومه‌تدا، بۆی ه پارێزگارێكیان پ��ێ باشرته، ل ه ئه‌نجومه‌نێكی هه‌ڵبژێردراو»، ده‌رب�����اره‌ی ڕۆڵ و ك��اری��گ�ه‌ری��ی كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م ل � ه سلێامنی، ناوبراو بۆ (به‌یان) وتی «پێم وایه قه‌یرانی ئیداری ل ه هه‌رێمدا گه‌وره‌یه و خۆیشیان هۆكارن ل ه دروستكردنی قه‌یرانه‌كه .ئه‌گه‌ر هه‌موو رۆژێ��ك كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران ل ه سلێامنی بێت ،هیچ شتێك له چاره‌نووسی سلێامنی ناگۆڕێت».
وه‌زیری ئه‌وقاف: قبوڵ ناكه‌ین ده‌نگی یه‌ك حاجی بفه‌وتێت
به‌یان .تایبه‌ت
8
«كۆبوونه‌وه‌کەی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران چاره‌نووسی سلێمانی ناگۆڕێت»
Tuesday, No, 37 First Year, May 28, 2013
گه‌نجانی كورد و سوننه‌ش سه‌ردانی ده‌كه‌ن
مه‌الیه‌كی شیع ه ب ه 100دۆالر ،گه‌نجان بۆ سیغ ە په‌لكێش ده‌كات به‌یان .خورماتوو به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست (به‌یان) كه‌وتوون ،له قه‌زای خورماتوو مه‌الیه‌كی شیعه له به‌رامبه‌ر ()100 دۆالری ئه‌مریكیدا ،ئه‌و گه‌نجانه‌ی ده‌یانه‌وێت زه‌واج��ی موتعه بكه‌ن، ڕە‌وانه‌ی نووسینگه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌و زه‌واجه‌یان ده‌كات له شاری كه‌ربه‌ال.
الی خۆیه‌وه گه‌نجێكی توركامنی شیعه‌ی دانیشتووی خورماتوو به ناوی (م .ع) ،زانیارییه‌كانی پشتڕاست ك���رده‌وه و ب�ه (ب��هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ماوه‌یه‌كه ئه‌و مەالیە وه‌كو نوێنه‌ری نووسینگه‌یه‌كی شاری كه‌ربه‌ال تایبه‌ت به زه‌واجی موتعه ،له به‌رامبه‌ر پێدانی ( )100دۆالری ئه‌مریكیدا ،گه‌نج له خورماتووه‌وه ڕە‌وانه‌ی كه‌ربه‌ال ده‌كات،
بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و زه‌واجه». یه‌ك له گه‌نجه‌كانی تر به ناوی (م .و) ،بۆ (به‌یان) وتی «من له ڕێگه‌ی براده‌رێكمه‌وه سه‌ردانی ئه‌و مەالیەم ك��رد ،بڕی ( )100دۆالری ئه‌مریكیی لێوه‌رگرتم و به ئه‌دره‌سێكی تایبه‌تی ئه‌و چوومه كه‌ربه‌ال ،له‌وێش سه‌ردانی ئه‌و نووسینگه‌یه‌م كرد و بۆ ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێك له‌وێ مامه‌وه .دواجار
ب��ڕی ( )600دۆالری���ان لێوه‌رگرتم و گرێبه‌ستێكیشیان پێ ئیمزا كردم». ئه‌و گه‌نجه بۆ (به‌یان) وتیشی «نه‌ك ته‌نیا گه‌نجانی شیعه مه‌زهه‌ب، به‌ڵكو ه��ێ��ن��ده‌ی م��ن ئ��اگ��ادار بم، هه‌ندێك له گه‌نجانی كورد و عه‌ره‌بی سوننه‌ش سه‌ردانی ئه‌و شوێنه ده‌كه‌ن، به مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی زه‌واج��ی موتعه».
ه��هر پۆلیسێكی ه��ات��وچ��ۆ ل ه هه‌ڵه‌بجه ،مانگان ه دوو رۆژ پشووی ه��ه‌ب��وو ،ب���ه‌اڵم ل�� ه دوای ب��ڕی��اری به‌پارێزگابوونی و گۆڕینی به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی هاتوچۆوه ،ئه‌و مۆڵه‌ته‌یان لێوه‌رگیراوه‌ته‌وه. رائ���ی���د ف����ازڵ ح �هم �ه‌ئ �هم��ی��ن، ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری پۆلیسی هاتوچۆی هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هید ب� ه (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ه �هر پۆلیسێكی هاتوچۆ ده‌بێت مانگێك 160سه‌عات ده‌وام بكات ،به‌اڵم ئه‌وان 140سه‌عات ده‌وام ده‌كه‌ن .پێش ئه‌وه‌ی من بچم ه ئه‌وێ، ئیشه‌كان ب ه ب�ه‌ره‌اڵی��ی ك��راوه ،كه‌س واجبی نه‌گرتووه ،كه‌سیان به‌نیو گوێره‌ی مووچه‌كانیان واجبیان نه‌گرتووه». ناوبراو وتیشی «ل ه هه‌موو شوێنێك وای��ه ،داوای مۆڵه‌ت ده‌ك���هن ،پێیان ده‌ده‌ی��ن .پێشرت هیچ لێپرسینه‌وه‌یه‌ك له‌ناو هه‌ڵه‌بجه‌دا نه‌بووه ،هه‌ر رۆژیان به‌سه‌ر بردووه».
3 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
فازڵ ره‌ئوف ،ئەندامى سەرکردایەىت و به‌رپرسی لقی 21ى پارىت ،بۆ به‌یان:
له‌سه‌ر ده‌ستوور ،یه‌كێتی بووه بته سێ به‌شه‌وه فازڵ ره‌ئوف ،ئەندامى سەرکردایەتى و به‌رپرسی لقی 21ی ده‌وروبه‌ری سلێمانیی پارتی دیموكراتی كوردستان، له دیمانه‌یه‌كدا وه‌اڵمی چه‌ند پرسیارێكی (به‌یان) ده‌داته‌و ه و ئاماژ ه بۆ ئه‌وه ده‌كات له‌باره‌ی ده‌ستووره‌وه ،یه‌كێتی ل ه ناوخۆدا یه‌كڕا نین و ێ به‌شه‌وه. بوونه‌ته س
دیدار :سه‌ید نامی ب�هی��ان :هیچ رێكه‌وتنێك ل ه نێوان یه‌كێتی و پارتیدا هه‌بووه كه هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان ئه‌نجام ن��ه‌درێ��ت ،زی��ات��ر له‌به‌ر یه‌كێتی بووبێت كه ئه‌و هه‌ڵبژاردنه دوابخرێت؟ ف��ازڵ ره‌ئ���وف :نه‌خێر ،شتی وانییه .هیچ ج��ۆره رێكه‌وتنێك له‌سه‌ر ئه‌وه نه‌بووه له نێوان پارتی و یه‌كێتیدا ،له‌به‌ر هۆیه‌ك بێت كه هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان به الیه‌كدا بكه‌وێت.
به‌یان :ئه‌و كۆبوونه‌وانه‌ی له نێوان یه‌كێتی و پارتی له‌م دواییه‌دا ئه‌نجام دران ،چ ئه‌نجامێكیان هه‌بوو؟ له‌سه‌ر ده‌ستوور گه‌یشتوونه‌ته چ ئه‌نجامێك؟ فازڵ ره‌ئوف :ئه‌وه هه‌رچه‌ند له نێوان مه‌كته‌بی سیاسیدا بووه ،به‌پێی رێكه‌وتنی سرتاتیجیی نێوان پارتی و یه‌كێتی له كاتی پێویستیدا كۆبوونه‌وه ساز ده‌كه‌ن ،هه‌موو الیه‌ك ده‌زانین كاته‌كانی كورد به‌تایبه‌تی له كوردستان و عێراقیشدا ،بارودۆخێكی ناسكه ،زه‌روریه‌ته كۆبوونه‌وه‌كان بكرێن له نێوان الیه‌نه‌كاندا ،به‌تایبه‌تی پارتی و یه‌كێتی وه‌كو ده‌سه‌اڵت .هه‌روه‌ها به‌پێی ئه‌و رێكه‌وتنه سرتاتیژییه‌ش كه هه‌یه له
نێوانیاندا ،ئه‌و كۆبوونه‌وه‌ی ه هه‌روه‌كو كۆبوونه‌وه‌كانی دیكه‌ی ه كه كراوه ،دیاره چه‌ند خاڵێكیان باس كردووه ،به‌اڵم ئێمه هیچ شتێكامن پێنه‌گه‌یشتووه .ئێمه ده‌زانین كۆبوونه‌وه‌كه ئیجابی بووه بۆ ئه‌م بارودۆخه. ب �هی��ان :ده‌ن��گ��ۆی ئ��ه‌وه هه‌ی ه له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا یه‌كێتی پێشنیازی ئه‌وه‌ی خستووه‌ت ه به‌رده‌م پارتی كه رازی بێت به گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ری ،ل ه به‌رامبه‌ردا یه‌كێتیش ده‌نگ بداته‌وه به هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم؟ ف��ازڵ ره‌ئ��وف :من ئ��اگ��اداری هیچ
شتێك له‌و باره‌یه‌وه نیم و پێشامن نه‌وتراو ه كه ئه‌و خاڵه خرابێته ڕوو ،یه‌كێتی داوای كردبێت یان پارتی داوای كردبێت ،به‌اڵم دیاره بابه‌ته‌كان زیاتر له‌سه‌ر دهستووره، نه‌ك له نێوان پارتی و یه‌كێتیدا ،له نێوان هه‌موو الیه‌نه‌كان و تاكی كوردیدا. به‌یان :به خوێندنه‌وه‌ی جه‌نابتان، پرسی ده‌ستوور ب �ه‌ره‌و كوێ ده‌چێت؟ پێت وای ه الیه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌كان وه‌اڵمی ئه‌و نامه‌یه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بده‌نه‌وه و كۆتایی به‌و قه‌یرانه بێت كه له هه‌رێمی كوردستاندا دروست بووه؟ فازڵ ره‌ئوف :ئه‌و نامه‌یه‌ی جه‌نابی سه‌رۆكی هه‌رێم ناردوویه‌تی بۆ الیه‌نه‌كان كه وه‌اڵمی بده‌نه‌وه له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته، هه‌رچه‌ند ئێمه نازانین نامه‌كه‌ش چۆنه له‌سه‌ر ئه‌و داواكارییانه ،حه‌مته‌ن كارێكی باش ده‌بێت .وه‌اڵمدانه‌وه‌ی به ئیجابی بێت ،چونكه ئه‌مڕۆ قه‌زیه‌ی ك��وردی قه‌زیه‌یه‌كه ل ه كاتێكی زۆر هه‌ستیار و ترسناكدایه له‌سه‌ر بارودۆخی گشتی، وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و نامه‌یه‌ی جه‌نابیان له الیه‌ن هه‌موو الیه‌نه‌كانه‌وه به تایبه‌تی ئۆپۆزسیۆن ،خراپ نیی ه ب ه ئیجابی وه‌اڵم بدرێته‌وه .جگه له مه‌سه‌له‌ی ده‌ستوور، هه‌ڵبژاردنه‌كانیشامن له‌به‌رده‌ستدایه، مانای وایه به هه‌موو جۆرێك بارودۆخه‌كه هه‌ستیاره .وه‌اڵم��دان��ه‌وه‌ی نامه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم به ئیجابی ،كارێكی باشه، جه‌نابیشیان چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمن. به‌یان :ئه‌گه‌ر یه‌كێتی رازی نه‌بێت به‌وه‌ی ده‌ستوور تێپه‌ڕێرنێت ،پێت وایه دۆخه‌كه به‌ره‌و كوێ ده‌ڕوات؟ ف��ازڵ ره‌ئ��وف :حه‌مته‌ن وه‌ك��و وتم دۆخ�هك�ه هه‌ستیاره ،چونك ه ئه‌وه‌بوو جه‌نابی س �ه‌رۆك��ی ه�ه‌رێ��م ل� ه بۆنه‌ی 26ی گ��واڵن��دا ل�ه هه‌ولێری پایته‌خت روونكردنه‌وه‌یان دا له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ده‌س��ت��وور و گ �ه‌ڕان �ه‌وه‌ی بۆ په‌رله‌مان، ئه‌و روونكردنه‌وانه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ ئه‌وه‌بوو خه‌ڵكه‌كه تێبگات له بارودۆخه‌كه، مه‌سه‌له‌كه شتێكی شه‌خسی نییه .ئه‌گه‌ر
سه‌یر بكه‌ین ،جه‌نابی سه‌رۆكی هه‌رێم ب ه حوكمی مه‌سئولیه‌ته‌كه‌ی ،یاساییه‌ن حه‌قی خۆیه‌تی ك ه نه‌گه‌ڕێته‌وه ،ئه‌و پرس و رایه‌ش كه گه‌ڕاندوویه‌تییه‌وه بۆ میلله‌ت، ئه‌و میلله‌ته حه‌قی خۆیه‌تی پرس و رای پێبكرێت ،به حوكمی ئه‌وه‌ی ئه‌و قوربانیی داوه و زه‌ره‌رمه‌ند بووه ،ئه‌و ببێته خاوه‌ن ئه‌وه‌ی حه‌قی هه‌بێت له یه‌كالییكردنه‌وه‌ی ده‌س��ت��ووردا .جا ب�هو حوكامنه ،حه‌قی خۆیه‌تی وه‌اڵم��ی بدرێته‌وه و دۆخه‌كه به‌ره‌و ئارامی و ته‌بایی و رێكه‌وتن بڕوات. با هه‌موومان به عه‌فه‌ویه‌ت ئیش له‌سه‌ر ئه‌وه نه‌كه‌ین ،دڵنیاین له‌وه‌ی كه جه‌نابی سه‌رۆكی هه‌رێم له‌سه‌ر ده‌ستوور پێ داده‌گ��رێ��ت ،مه‌سه‌له ئ �ه‌وه‌ی �ه به‌پێی بڕیاره‌كانه كه چۆن ئیشی له‌سه‌ر كراوه.
نه‌ڵێیت ئێمه به‌پێی ئه‌و رێكه‌وتن ه سرتاتیژییه نامانه‌وێت زۆر فشار بخه‌ینه س��هر ی��ەک�تر ،ئێمه ئه‌و ئه‌مره‌مان پێكراوه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ته‌ده‌خول له ئیشی دائیره‌دا نه‌كه‌ین. کێشەکەمان مه‌سه‌له‌ی دامه‌زراندن و پله و ه �ه‌رچ��ی ئیش و ك��اری ئیدارییه ،چ پارێزگای سلێامنی بێت ی��ان ق �ه‌زا و ناحیه‌كان .خۆشامن به مه‌غدوور ده‌زانین ل�ه‌وه‌ی زۆر ئیشامن بۆ نه‌كرێت وه‌كو لقه‌كان، به‌اڵم ئێمه په‌یوه‌ستین به‌و رێكه‌وتنه سرتاتیژییه‌وه. به‌یان :ئاستی جه‌ماوه‌ری پارتی به‌ره‌وپێشچوونی به‌خۆیه‌وه بینیوه له‌چاو هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێشووتردا؟
بۆ كاروباری ئیداری ،له سلێمانی خۆمان ب ه مه‌غدوور ده‌زانین به‌یان :یه‌كێتیی نیشتیامنی پێشرت رازی بووه به‌و دهستووره ،هۆكاری چییه ئێستا رازی نین؟ فازڵ ره‌ئ��وف :كه ده‌ڵێیت یه‌كێتی نیشتیامنی ،ئه‌وانیش هه‌مووی وانین، ئه‌وانیش به‌رپرس تا به‌رپرس كه‌وتووه، وات �ه كۆده‌نگی نییه له‌سه‌ر شته‌كه و هه‌موویان پێی رازی بن .بوونه‌ته سێ به‌شه‌وه. ب �هی��ان :ئیش و ك��اره‌ك��ان��ی پارتی ل�ه س��ن��ووری سلێامنیدا چ��ۆن��ن ،هیچ رێگرییه‌كتان لێده‌كرێت؟ ف��ازڵ ره‌ئ��وف :نه‌خێر ،بۆ چاالكی و كاری سیاسی كاره‌كانی خۆمان ،هیچ رێگرییه‌ك نییه ئێمه ئیشی خۆمان ده‌كه‌ین و هیچ كه‌س كێشه و گرفت ناخاته به‌رده‌مامن .به‌اڵم ئه‌وه‌ی كێشه بێت ،له‌ناو ئیداره‌كه‌دایه .تۆ بڵێیت و
ف��ازڵ ره‌ئ��وف :ئێستا خۆمان رازی��ن ل�هو ج �هم��اوه‌ره‌ی هه‌یه و هه‌ست ده‌ك�هی��ن ب��ه‌ره‌و باشرت و زیادبوون ده‌ڕوات. ب���هی���ان :ل����هم م���اوه‌ی���هدا راپرسییه‌كتان ئه‌نجام داوه بۆ زانینی ئاستی جه‌ماوه‌ریتان ،ئه‌نجامه‌كه‌ی چۆن بووه؟ ف��ازڵ ره‌ئ���وف :ده‌زگایه‌كامن هه‌یه ،ئه‌وان خه‌ریكی ئه‌و كارانه‌ن. راپرسییه‌كه‌یان سه‌باره‌ت به سه‌رۆكی هه‌رێم ،له جاران باشرت بووه .هه‌م له‌ناو ك��ادی�ران��دا و له ده‌ره‌وه‌ی خۆشامن لێی رازی ب��وون .منیش هه‌ندێكیم دیوه ،باش بووه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی تر ئاگام لێی نییه كه ده‌زگای هه‌ڵبژاردن خه‌ریكه به‌گشتی بیكات، ئه‌وه زانیاریم له‌سه‌ری نییه.
نه‌بوونی ئافره‌ت له سێ سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی هه‌رێمی كوردستاندا ،ناڕ ەزایی لێده‌كه‌وێته‌وه
«هیچ هه‌نگاوێك بۆ چاكسازی نهنراوه تا ژنانیش لێی سوودمه‌ند بن» ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر هیچ ئافره‌تێك له سه‌رۆكایه‌تییه‌كانی هه‌رێم ،ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و په‌رله‌ماندا بوونی نییه .ئه‌مه‌ش نیگه‌رانیی الی زۆرێك له ڕێكخراوه‌كانی ژن��ان و ئافره‌تان و خوشكان دروست كردووه و هه‌ریه‌كه‌یان ب ه جۆرێك نیگه‌رانیی خۆیان ده‌رده‌بڕێت. نیشتیامن م��ح�هم�ه‌د ،ل � ه ب��ۆردی ژنانی زه‌حمه‌تكێش ،وت��ی «چه‌ندین جار باسامن له‌وه كردووه و نیگه‌رانیی خۆمان ده‌ربڕیوه .دوای ئه‌وه‌ی ڕاپۆرتی چاكسازیی چوار حزبه‌كه باڵوكرایه‌وه، ئێمه‌ی ژنانیش له چه‌ند خاڵێکدا داواکارى و قسەمان هەبوو لەسەر چاکسازى ،له یه‌كێك له خاڵه‌كان پێشنیاری ئه‌وه‌مان كرد كه به الیه‌نی كه‌مه‌وه جێگرێكی ژن بۆ
سه‌رۆكی هه‌رێم هه‌بێت ،كه ئه‌وه به یاسا ڕێكبخرێت .به‌اڵم تا ئێستا هیچ هه‌نگاوێك ب��ۆ پ���رۆژەی چاكسازی ل�ه كوردستان نهنراوه ،تا ژنانیش لێی سوودمه‌ند بن». سه‌رگوڵ قه‌ره‌داغی ،له فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،ئاماژەی به‌وه دا كه «ئافره‌تی به‌توانامان زۆره ،ب�ه‌اڵم ئه‌و كه‌سانه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم به‌ڕێوه ده‌به‌ن ،پێیان وایه ئافره‌ت ناتوانێت بۆ ئه‌م پۆسته كار بكات ،یان به پێوستی ن��ازان��ن ،ته‌نها پێیان وای��ه ب��ۆ پیاوان ده‌بێت .ئه‌مه‌ش نیگه‌رانیی زۆری الی ڕێكخراوه‌كانی خوشكان دروست كردووه كه سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم وه‌ك پۆستێكی بااڵی ه له هه‌رێم و خوشكانیش مافێكی رسوشتیی خۆیانه ،ئه‌مه‌ش پێشێلكردنی مافی خوشكانه» .قه‌رداغی باسی له‌وه‌ش
زۆر جار ته‌نیا بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ده‌نگ ،ژنان له ئاسته‌كانی خواره‌وه‌ی كاردا زیاد ده‌كرێن
كرد ك ه «له زۆربه‌ی فه‌رمانگه‌كانی خوار ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه گشتییه‌كانیش ،ئافره‌ت نابنین ،زۆر به كه‌می نه‌بێت ،ب �ه‌ده‌ر له سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم .له مێژووی حوكمڕانیی كوردیدا ل ه په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران و سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ،هیچ ئافره‌تێك، نه سه‌رۆك ،ن ه جێگر نه‌بووه .سێ خولی په‌رله‌مان نه‌مانبینیوه .له پۆسته بااڵكانیش به هیچ شێوه‌یه‌ك حساب بۆ ئافره‌ت ن�هك�راوه» .له‌باره‌ی بوونی وه‌زیرێكی ئافره‌ت ل ه ئه‌نجومه‌نی وه‌زیراندا ،ناوبراو وتی «وه‌زیرێك له كۆی 19وه‌زیر ،ئه‌وه له مۆزه‌مبیقیش كه دواكه‌وتووترین واڵت �ه ،هه‌یه .ئ �ه‌وه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر دواكه‌وتووی ده‌س �ه‌اڵت ،دواكه‌وتوویی ده‌سه‌اڵتیش دواكه‌وتوویی كۆمه‌ڵگایه، چونك ه ده‌س���ه‌اڵت كۆمه‌ڵگه ئاڕاسته ده‌ك���ات ،كاتێك ده‌س���ه‌اڵت تێڕوانینی كۆمه‌ڵگه‌ی گۆڕی ،ئه‌وكات ،كومه‌ڵگاش وه‌ك مرۆڤ سه‌یری خوشكان ده‌كه‌ن، نه‌ك وه‌ك پیاو». پ �ه‌خ��ش��ان زه‌ن��گ��هن��ه ،س �ه‌رۆك��ی ئه‌نجومه‌نی ب��ااڵی خامنان ،ب ه (به‌یان)
ی ڕاگه‌یاند «ئ �هم جیاكارییه ڕەگ و ڕیشه‌ی مێژوویی هه‌یه له كۆمه‌ڵگه‌دا. ئێمه یاسای باشامن هه‌یه ،ئه‌مه له سه‌رجه‌م كۆمه‌ڵگاكان هه‌یه ،ب�ه‌اڵم به ڕێژەی كه‌م .هه‌ندێك كۆمه‌ڵگه له ڕووی مافی یاساییەوە ئه‌م جیاكارییه‌ی كه‌م كردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم له كه‌لتووریان ماوه. له كه‌لتووری ئێمه‌ش ئ�هم جیاكارییه هه‌یه ،گۆڕینی ئه‌مه‌ش ،مه‌سه‌له‌یه‌كی ئاسان نییه ،چونكه بینا دروستكردن نییه، به‌ڵكو گرفتێكی كه‌لتزوری و عه‌قڵییه. ئێمه‌ش ده‌زانین ،نیگه‌رانین ،گرفته‌كانیش زۆرن». خ��ه‌رام��ان م��ح �هم �ه‌د ،سكرتێری یه‌كگرتووی خوشكانی ئیسالمی ،وتی «پرسی پێگه‌یاندنی ژنان بۆ ناوه‌نده‌كانی ب��ڕی��ار ،ته‌نیا به ڕیكخراوه‌كانی ژنان ن��اك��رێ��ت ،ئ���هم پ��رس �ه ك��ۆده‌ن��گ��ی و هه‌ماهه‌نگیی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی ده‌وێت له الیه‌ن حزبه سیاسییه‌كان و پشتیوانییەوە كۆمه‌ڵگه و یاسا و ده‌ستوورێكی عادیالنه، پاشان هه‌وڵێكی ت �هواو و یه‌كده‌نگیی ڕیكخراوه‌كان» .خه‌رامان باسی له‌وه‌ش كرد «نه‌بوونی ژن له هه‌ر ئاستێكی بااڵی
ده‌سه‌اڵتدا ،بێگومان مایه‌ی نیگه‌رانیی ه الی چاالكوانان و ڕیكخراوه‌كانی ژنان. بوونی ژن��ی به‌توانا ل ه ه�هر ئاستێكی ده‌سه‌اڵتدا ،به یه‌كێك له هۆكاره‌كانی پێشكه‌وتنی واڵت ده‌زانم ،به‌اڵم به‌داخه‌وه الیه‌نه سیاسییه‌كان و ده‌سه‌اڵتی كوردی كه‌مته‌رخه‌م و بێباكن له هێنانه‌پێشی ئافره‌تان و زۆر جار ته‌نیا بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان و زیادكردنی ڕێژەیان ،ژنان ل ه ئاسته‌كانی خ���واره‌وه‌ی ك��اردا زیاد ده‌كه‌ن ،به‌اڵم ڕێگه‌خۆشكه‌ر نین تا بێنه پێشێ». سكرتێره‌كه‌ی یه‌كگرتووی خوشكان، ئاماژە به‌وه ده‌كات كه «بوونی ئه‌و ژماره كه‌مه‌ی ژن��ان له سه‌رجه‌م كابینه‌كانی حكومه‌تدا و ته‌نها یه‌ك ژنیش له كابینه‌ی حه‌وته‌م ،مانای بێتوانایی و نه‌بوونی ژنی
كارامه نییه بۆ پۆستی وه‌زاره‌ت ،به‌ڵكو هه‌مان كه‌لتوور و ڕۆشنبیریی دواكه‌وتووه كه ده‌سه‌اڵتی كوردی له ماوه‌ی حوكمڕانی خ��ۆی��دا پ��ی��اده‌ی ك���ردووه .خ��ۆ ئه‌گه‌ر ب���ه‌راوردی خاتوو (ئ��اس��ۆس)ی تاقانه وه‌زیری ژن بكه‌ین به وه‌زیره پیاوه‌كان، ئه‌گه‌ر ئه‌و خامنه كاراتر نه‌بێت ،توانا و كار و ده‌ركه‌وتنه‌كانی هیچ له پیاوه‌كان كه‌مرت نییه .كه‌واته ژن بۆ سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم و سه‌رۆكایه‌تیی حكومه‌ت و هه‌ر ناوه‌ندێكی بڕیار ،مافی خۆیه‌تی كه موماره‌سه‌ی ده‌سه‌اڵته جۆراوجۆره‌كان بكات .ئه‌وی تری ده‌كه‌وێته سه‌ر ئه‌وه‌ی تاچه‌نده كۆمه‌ڵگای ئێمه ته‌قه‌بولی ده‌كه‌ن و ده‌نگی پێده‌ده‌ن و پشتگیریی ده‌ك �هن و حزبه‌كانیش تا چه‌نده ژنان كاندید ده‌كه‌ن بۆیان».
ل ه پۆسته بااڵكان ،به هیچ شێوه‌یه‌ك حساب بۆ ئافره‌ت نه‌كراوه
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
ئێرانیش ده‌یه‌وێت هه‌رێم ببێته سیستمی په‌رله‌مانی
«یه‌كێتی و ئۆپۆزسیۆن ب ه مه‌رج ده‌نگ ب ه بارزانی ده‌ده‌نه‌وه» به‌یان .تایبه‌ت به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست (به‌یان) كه‌وتوون ،یه‌كێتیی نیشتامنی له هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه پارتی دیموكرات قه‌ناعه‌ت پێبكات ب�ه‌وه‌ی له به‌رانبه‌ر هه‌مواركردنه‌وه‌ی ڕەشنووسی ده‌ستوور و گۆڕینی سیستمی سیاسیی هه‌رێم بۆ په‌رله‌مانی ،یه‌كێتی خۆی و الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆنیش له‌ناو په‌رله‌ماندا ده‌نگ به مه‌سعود بارزانی بده‌نه‌وه بۆ بوونی ب ه سه‌رۆكی هه‌رێم ،وات�ه س �ه‌رۆك له په‌رله‌مانه‌و ه هه‌ڵبژێردرێت. هه‌ر به‌پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان)، الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن سوورن له‌سه‌ر
دوات���ر ل�هن��او پ�ه‌رل�هم��ان��دا ده‌ن��گ ب ه بارزانی بدرێته‌وه ،له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكردنی داواكارییه‌كانی ئۆپۆزسیۆن. الی خ��ۆش��ی�هو ه و س��ه‌ب��اره‌ت به دوایین كۆبوونه‌وه‌ی هه‌رسێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی داواكه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم ،موحه‌ممه‌د حه‌كیم، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «هه‌رسێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن پرۆژەیه‌كامن له ب��اره‌ی ده‌س��ت��ووره‌وه گه‌اڵڵه ك��ردووه و له‌سه‌ر ئه‌و گۆڕانكارییانه كۆك بووین ك ه ده‌مانه‌وێت ل ه ده‌ستووردا بكرێن». ناوبراو وتیشی «ه�هر حزبێك به جیا وه‌اڵم ده‌ده‌ینه‌وه ،به‌اڵم ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی
ئ��ه‌وه‌ی س�ه‌رۆك��ی داه��ات��ووی هه‌رێم ل �ه پ �ه‌رل �هم��ان ه�ه‌ڵ��ب��ژێ��ردرێ��ت ،هه‌ر ئ��هو س��وورب��وون��هی س�ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ئۆپۆزسیۆنیش بووه له كۆبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ دكتۆر عه‌لی قه‌ره‌داغی ،سه‌رۆكی یه‌كێتیی جیهانیی زانایانی مسوڵامن ،كه بووه‌ته مایه‌ی ئه‌وه‌ی نێوانگیرییه‌كه‌ی ناوبراو له نێوان ئۆپۆزسیۆن و سه‌رۆكی هه‌رێم سه‌ركه‌وتوو نه‌بێت. هاوكات (به‌یان) زانیویشیه‌تی كه كۆماری ئیسالمیی ئێرانیش پڕۆژەیه‌كی هاوشێوه‌ی هه‌یه و ده‌یه‌وێت هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی ه�ه‌رێ��م ب��ۆ م��اوه‌ی�هك دوابخرێت ،ت��اوه‌ك��و ڕەشنووسه‌كه‌ی ده‌ستوور به‌وشێوه‌یه هه‌موار بكرێت،
ی �هك ن��اوه‌ڕۆك��ه» .ه���ه‌روه‌ك ئاماژەی ب���ه‌وه‌ش دا ك�ه «ڕی��ف �ران��دۆم له‌سه‌ر ده‌س��ت��وور ڕەت��ده‌ك�هی��ن�ه‌وه و ده‌بێت ڕەشنووسه‌كه هه‌موار بكرێت ،پاشان بخرێته ڕیفراندۆمه‌وه .هه‌روه‌ها ده‌بێت ده‌ستوور ب ه شێوازێك هه‌موار بكرێت ،كه سیستمی سه‌رۆكایه‌تی ببێته په‌رله‌مانی، هاوشێوه‌ی حكومه‌تی ناوه‌ند». وا چ��اوه‌ڕوان ده‌كرێت له ڕۆژانی داه��ات��وودا و له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی واده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم ،گۆڕەپانی سیاسیی ك��وردس��ت��ان جموجوڵێكی چڕوپڕ به خۆیه‌وه ببینێت بۆ گه‌یشتنه ڕێكه‌وتنێك س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه كێشه‌ی ده‌ستوور.
به‌شێكیان داوا ده‌كه‌ن دوای ڕیفراندۆم ،ده‌ستوور هه‌موار بكرێته‌وه
له‌سه‌ر پرسی ده‌ستوور ،كه‌مایه‌تی و حزب ه بچووكه‌كان هه‌ڵوێستی جیاوازیان هه‌یه راپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر م��اوه‌ی �هك � ه ه���ه‌اڵی ده‌س��ت��وور له كوردستان گه‌رم ه و هه‌ر یه‌ك ه ب ه جۆریك خۆی پێو ه سه‌رقاڵ ك��ردووه .ئ�ه‌وه‌ی به كه‌می باسی بكرێت ،هه‌ڵوێستی پارته بچووك و كه‌مایه‌تییه‌كان ه ل ه كوردستان. عه‌بدوڵاڵ حاجی مه‌حمود ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی سۆسیالستی دیموكراتی ك��وردس��ت��ان وت��ی «له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی ده‌ستوور هه‌موو قۆناغه‌كانی بڕیوه ،ده‌بێت بخرێت ه ڕیفراندۆمه‌وه، هیچ پێوست ب � ه ه��هم��وار ن��اك��ات و
هه‌مواركردنه‌وه‌ی پێچه‌وانه‌ی یاسایه، پێوست ه یه‌كالبكرێته‌و ه له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه». سه‌باره‌ت ب ه تێبینیی ئۆپۆزسیۆنیش له‌سه‌ر هه‌ڵویستی ئه‌م حزب ه بچووكانه ،وتی «ئه‌م ه هه‌ڵوێستی خۆمانه ،بڕیارمان داوه ئه‌م كه‌موكووڕییانه‌ی هه‌یه ،با دوای ڕیفراندۆم بۆی چاره‌سه‌ر بكرێن .زۆر واڵت دوای په‌سه‌ندكردن ،ده‌ستووریان هه‌موار كردووه‌ته‌وه .ئێمه‌ش ده‌توانین هه‌مواری بكه‌ینه‌وه». ئ �ه‌ب��وك��اروان ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی شیوعی ،وتی «ئێم ه هه‌ر ئه‌وكات تێبینیی زۆرمان له‌سه‌ر ده‌ستوور
په‌رله‌مانتارێكی توركمان :ئۆپۆزسیۆن ته‌عەدامان ل ێ ده‌كات
هه‌بوو ،به‌اڵم له‌به‌ر بهرژەوهندیی گشتی ده‌نگامن پێی دا .ئێستا له‌گه‌ڵ سازانی نیشتامنین بۆ هه‌موو الی�هن�هك��ان ،تا چاره‌سه‌ری گرفته‌كان بكه‌ن .ل ه وه‌سائیقی گۆنگره‌ش داوام���ان ك��ردوو ه ده‌ستوور بگه‌ڕێرنێته‌و ه بۆ سازان ،دوور ل ه هه‌اڵی ڕاگه‌یاندن و ئه‌و قسانه‌ی ده‌كرێن». ن��اوب�راو وتیشی «ئێم ه تێبینیامن ل �ه‌س �هر م���اده‌ی ش �ه‌ش �ه ،ك � ه ده‌ڵێت سه‌رچاوه‌ی یاساكان ده‌بێت ئیسالم بێت، نابێت هیچ یاسایه‌ك ده‌رچێت پێچه‌وانه‌ی بنه‌ما نه‌گۆڕەكانی ئیسالم بێت .تیبینیامن له‌سه‌ر دین و ده‌وڵه‌ت هه‌یه .ئێم ه ده‌ڵێین پێویستامن ب�هو ماده‌ی ه نییه ،ك ه ئه‌م ماده‌ی ه خرای ه سه‌ری ،پرسی ئه‌و لیژنه‌یه نه‌كرا ك ه ده‌ستووری نووسییه‌وه .هه‌روه‌ها له‌سه‌ر مافی تاكه‌كان ،ئابوری ،وه‌به‌رهێنان و ئازادی» .له‌باره‌ی ڕازیبوونی كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو ب ه البردنی ماده‌ی شه‌شه‌م ،ئه‌بو ك��اروان ،وتی «ئه‌م ه هه‌ڵوێستامنه ،ئیرت
چۆن لێكده‌درێته‌وه ،شتێكی تره». عه‌بدولقادر ب��ازرگ��ان ،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان ل ه لیستی بزووتنه‌وه‌ی توركامنی ،ده‌ڵێت «با خه‌ڵك ده‌نگی خۆی له‌سه‌ر بدات ،دوایی ئه‌و بڕگانه‌ی تێبنییان له‌سه‌ره ،هه‌موار بكرێنه‌وه .ك ه بگه‌ڕێته‌وه په‌رله‌مان ،الیه‌نه‌كانی ن��او په‌رله‌مان ڕێكناكه‌ون له‌سه‌ر دستوور و به‌و پێیه ئێم ه تاهه‌تای ه بێ ده‌ستوور ده‌بین .بۆی ه با ڕاپرسیی له‌سه‌ر بكرێت ،چونك ه ئه‌م جۆره پڕۆژان ه ب ه ته‌وافوق نه‌بێت ،ته‌واو نابێت، ب ه زۆرینه‌ى ده‌نگ حه‌ل نابێت» .له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی ئۆپۆزسیۆن ك ه نوێنه‌ری كه‌مایه‌تییه‌كان .ب ه نوێنه‌رێكی ڕاسته‌قینه ن��ازان��ن ،ن��اوب�راو وت��ی «ئێم ه نه‌ته‌وه‌ی دووه‌مین ،ئۆپۆزسیۆنیش ناتوانێت به‌م كه‌مینه‌ی ه ده‌سه‌اڵت بگرێت ه ده‌ست و ئه‌م قسه‌یه‌شیان ته‌عداكردن ه ل ه ئێمه». ل ه الیه‌كی ت��ره‌وه ،ئ��ارام شاهین، نوێنه‌ری كه‌مایه‌تیی ئه‌رمه‌نه‌كان له
دووبه‌ره‌كی له نێوان قائیمقامی سه‌ر به پارتی و سه‌رۆكی شاره‌وانیی سه‌ر به یه‌كێتی هه‌یه
دوو پڕۆژ‌ه دوای شه‌ش مانگ ل ه ته‌واوبوون ،هه‌ڵده‌وه‌شێنرێنه‌وه شڤان جه‌باری .كه‌ركووك س��ه‌ره‌ڕای ئ �ه‌وه‌ی ژماره‌یه‌كی زۆر له پ��ڕۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كانی شاری ك�ه‌رك��ووك له ب��ورای جێبه‌جێكردندان، به‌اڵم هاوواڵتیانی شاره‌كه به هۆی سستی نواندن و نزمیى كوالێتی پ��ڕۆژەك��ان، ناڕازین.،له ئێستاشدا دانیشتووانی گه‌ڕەكی (واستی دوو) نیگه‌رانن له جێبه‌جێكردنی
پڕۆژەكانی شاره‌وانی له گه‌ڕەكه‌كه‌یان كه له دوای شه‌ش مانگ له ڕاده‌ستكردنی شاره‌وانی ،ئه‌و پڕۆژان ه هه‌ڵوه‌شاونه‌ته‌وه. ئه‌نجومه‌نی ئه‌و گه‌ڕەكه بۆ (به‌یان) وت��ی «ئ��هو كۆمپانیایه‌ی ئ �هم ك��اره‌ی گرتووه ،ڕۆژان �ه به چ��وار كرێكار كاری قیرتاوكردنی شه‌قامه‌كان و بیهاڕتۆنی شۆست ه و ئ��اوه‌ڕۆك��ان��ی ئه‌نجام داوه، هاوكات لیژنه‌یه‌كیش له كامیل ساڵه‌یی،
قائیمقامی ك��ه‌رك��ووك و ژم��اره‌ی��هك ئه‌ندازیار ،ئه‌و پڕۆژەیان به‌سه‌ركرده‌وه و بێكوالێتیی پڕۆژەكه‌یان ڕاگه‌یاند و بڕیاریاندا لێكۆڵینه‌وه و به‌دواداچوون بۆ كه‌موكورتییه‌كانی بكرێت ،كه شاره‌وانیی كه‌ركووك سه‌رپه‌رشتیی كردووه به بڕی شه‌ش ملیار و هه‌شت سه‌د و پێنج ملیۆن دینار و هه‌ردوو كۆمپانیای (ناسیح سه‌عید و ڕەئسولخه‌یمه) سزا بدرێن».
كه‌سێكی نزیك له قائیمقامی قه‌زای كه‌ركووك ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئه‌مه چه‌ند جارێكه ده‌رچ��وون و س�زای له‌م شێوه ده‌سه‌پێرنێت به‌سه‌ر ئه‌و پڕۆژانه‌ی كه ش��اره‌وان��ی سه‌رپه‌رشتیی ده‌ك��ات، هۆكاره‌كه‌شی ب��ۆ ئ �هو دووبه‌ره‌كییه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه له نێوان قائیمقامی سه‌ر به پارتی و سه‌رۆكی شاره‌وانیی سه‌ر به یه‌كێتی هه‌یه له شاری كه‌ركووكدا».
توركمانه‌كان دەیانەوێت هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆ ڕابگه‌یه‌نن عه‌بدوڵاڵ ئه‌حمه‌د دوای ئ�ه‌وه‌ی جۆو بایدن ،جێگری سه‌رۆكی واڵته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا، پێشنیاری دامه‌زراندنی سێ هه‌رێمی شیعه و س��ون��ن�ه و ك����وردی ك���رد له عێراقدا ،وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك ئه‌نجومه‌نی عه‌شایه‌ری س�هر به ب��ه‌ره‌ی توركامنی
ڕایده‌گه‌یه‌نن له ئه‌گه‌ری ڕاگه‌یاندنی ئه‌و سێ هه‌رێمه‌دا ،ئێمه‌ش هه‌رێمی توركامنی ڕاده‌گه‌یه‌نین. ج�هم��ی��ل ك �ه‌رك��وك��ل��ی ،ئ�هن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی عه‌شایه‌ری توركامنی ،له لێدوانێكیدا به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «له م��اوه‌ی ڕاب��ردوودا و ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت ،ل�ه چه‌ند الیه‌نێكی عێراقی و
ئه‌مریكی گوێبیستی ئ �ه‌وه ده‌بین ك ه ده‌بێت عێراق دابه‌شی سه‌ر سێ هه‌رێمی شیعه و سوننه و كورد بێت ،ئێمه‌ش وه‌كو ئه‌نجومه‌نی عه‌شایه‌ری توركامنی و به‌ره‌ی توركامنی ،بڕیارمان داوه له ئه‌گه‌ری ڕاگه‌یاندنی ئه‌و سێ هه‌رێمه‌دا ،هه‌رێمی توركامنی ڕابگه‌یه‌نین ك ه له ته‌له‌عفه‌ره‌وه ده‌ستپێده‌كات تا مه‌نده‌لی».
وتیشی «ئێمه هیواخواز نین عێراق داب��ه‌ش بێت و پێامن باشه عێراق به یه‌كگرتوویی مبێنێته‌وه ،به‌اڵم ل ه ئه‌گه‌ری ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی ده‌ره‌ك���ی ،به‌تایبه‌ت ئه‌مریكا ،بۆ ئه‌وه‌ی عێراق دابه‌شی سه‌ر سێ هه‌رێم بێت ،ئه‌وكات ئێمه‌ش به مافی خۆمانی د هزانین .هه‌رێمی خۆمان ڕابگه‌یه‌نین».
په‌رله‌مانی كوردستان ،وتی «با ڕیفراندۆمی له‌سه‌ر بكرێت ،کە تا ڕاده‌یه‌كی زۆر باش مافی ئێمه‌ی تێدایه» .هه‌روه‌ك ده‌شڵێت «ئه‌م ه هه‌ڵوێستی خۆمانه ،نه‌ك ده‌سه‌اڵت، با له‌بری په‌رله‌مان ،میلله‌ت ده‌نگی له‌سه‌ر بدات». له‌باره‌ی سه‌رنجی ئۆپۆزسیۆن له‌سه‌ر هه‌ڵویستی ئه‌م الیه‌نان ه و كه‌مایه‌تییه‌كان، عبدوڵاڵ مه‌ال نوری ل ه فراكسیۆنی گۆڕان، وتی «حزبه‌كانی ده‌س �ه‌اڵت توانیویانه هه‌ندێك ل ه حزب و پێكهاته‌كان بكه‌نه پاشكۆی خۆیان ،ك ه ئه‌م ه نه‌ریتی حزبی به‌عسه» .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێی وای ه «ئه‌و
الیه‌نان ه هه‌موویان له‌گه‌ڵ ئه‌م ڕای ه نین، حزب هه‌ی ه ل ه كه‌مایه‌تییه‌كان داوای گ هڕانه‌وه‌ی ده‌ستووری كردووه ،ئێستاش سوورن له‌سه‌ر ئیمزاكه‌ی خۆیان .ده‌شێت به‌شێك داوای ڕیفراندۆم بكه‌ن ،به‌اڵم بێ گومان ئه‌م حزبانه حزبی كارتۆنین و سه‌ر ب ه ده‌سه‌اڵتن ،ب ه بڕیاری ده‌س �ه‌اڵت ،به تاییه‌ت پارتی ،كار ده‌كه‌ن» .به‌اڵم ناوبراو ئاماد ه نه‌بوو قس ه ل ه سه‌ر هیچ ناوێك بكات ،هه‌رچه‌ند جه‌ختی له‌و ه كرده‌وه ك ه «به‌شێكیان ب ه نوێنه‌ری پێكهاته‌كه‌یان نازانم ،به‌ڵكو ب ه نوێنه‌ری پارتییان د هزانم، هه‌ر پارتین و بۆ ئه‌وان كار ده‌كه‌ن».
هەندێکیان نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی كه‌مایەتییه‌كان نین ،به‌ڵكو نوێنه‌ری پارتین
دوو ساڵه مامۆستایه‌كی ئایینی بێسه‌روشوێنه «واسته‌ی زۆرمان كردووه ،به‌رپرسان داوای پاره‌ی زۆرمان لێده‌كه‌ن» شڤان جه‌باری .كه‌ركووك ماوه‌ی دوو ساڵه مامۆستایه‌كی ئایینی له شاری كه‌ركووك بێسه‌روشوێنه و هاوسه‌ره‌كه‌یشی نیگه‌رانه له‌وه‌ی حكومه‌ت به‌ده‌نگیانه‌وه نه‌چووه. ه �ه‌روه‌ك ئاماژە ب�ه‌وه‌ش ده‌ك��ات كه به‌ڵگه‌یان الیه ،الیه‌نێكی كوردیی له پشت بێسه‌روشوێن بوونه‌كه‌ی ئه‌و مامۆستایه‌وه‌ن. ف��امت �ه ،ت��اق��ان �هك �هی مامۆستا ع �ه‌ب��اس ،ته‌مه‌نی هه‌شت ساڵه و به ده‌م گریانه‌وه بۆ (به‌یان)ی وتی «كاتێك باوكمیان ڕفاند ،نه‌چووبوومه ق��وت��اب��خ��ان �ه ،ئێستا پ��ۆل��ی دووی سه‌ره‌تاییم .زۆر بیری باوكم ده‌كه‌م و به‌هیوا بووم بێنازیی باوكم نه‌كێشایه له ڕۆژی جیهانیی مندااڵندا». موخلس ه��ادی ،ب �رای مامۆستا
عه‌باس به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «واسته‌ی زۆرم��ان ك��ردووه .ده‌چینه الی هه‌ر به‌رپرسێك بۆ سۆراخی مامۆستا ،داوای پاره‌ی زۆرمان لێده‌كه‌ن ،جگه له‌وه‌ش چه‌ند جارێك ئیمێڵ و له ڕێگای په‌یجی سه‌رۆكایه‌تیی حكومه‌تی هه‌رێم و ته‌نانه‌ت بۆ كاك مه‌سعود خۆیشی، كورته نامه‌م ناردووه كه هه‌وڵیكامن بۆ بدات ،به‌اڵم بێسوود بووه و وه‌اڵم نه‌دراوینه‌ته‌وه». م���ه‌ال ع��ه‌ب��اس ،ت �هم �هن��ی 33 س��اڵ �ه ،ده‌رچ����ووی ب�ه‌ش��ی زانسته ئیسالمییه‌كانی كۆلێژی موسڵه و خێزانداره و سێ منداڵی هه‌یه .دوو ساڵ له‌مه‌وبه‌ر و له 2011/5/31له گه‌ڕەكی ته‌په‌ی شاری كه‌ركووك ،چه‌ند كه‌سێكی نه‌نارساو له ئۆتۆمبێله‌كه‌ی دایده‌به‌زێنن و بۆ شوێنێكی نادیار ده‌یبه‌ن و تا ئێستا بێسه‌روشوێنه.
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی خوێندن و داكۆكی كردن له مافی مامۆستایان بۆ به‌یان:
یه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ری یه‌كێتی ل ه هه‌ولێر و دهۆك نییه، ده‌بێت ته‌نها پارتی بێت گفتوگۆ :سه‌ید نامی ئه‌حمه‌د ك �ه‌رك��ووك��ی ،س�ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی خوێندن و داكۆكی كردن له مافی مامۆستایان ،له یه‌كێتیی مامۆستایانی ك��وردس��ت��ان ،ئ��ام��اژە ب��ۆ ئ��ه‌وه ده‌ك��ات پ��اش ئ��ه‌وه‌ی ئه‌ندامبوون له یه‌كێتی مامۆستایان له دوای كۆنگره‌وه بووه‌ته ئاره‌زوومه‌ندانه ،له كۆی 130هه‌زار مامۆستا له هه‌رێمی كوردستاندا80 ، ه��ه‌زاری��ان ب��وون�ه‌ت�ه‌وه ب�ه ئ �هن��دام له ڕێكخراوه‌كه‌یان و ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت تائێستاش ده‌ستتێوه‌ردانی حزبی له‌ناو ناوه‌نده‌كانی خوێندندا به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو هه‌یه ،به‌شێوه‌یه‌ك له هه‌ولێر و دهۆك یه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ر نییه ،ته‌نانه‌ت یه‌كێتیش بێت ،ده‌بێت ته‌نها پارتی بێت. به‌یان :به‌راوردی یه‌كێتی مامۆستایان له چاو ڕابردوودا چۆن بووه؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :ئه‌م ڕێكخراوه ته‌مه‌نی خۆی له 51ساڵدا ده‌بینێت، كۆمه‌ڵێك سه‌روه‌ری و یاده‌وه‌ری و ڕۆڵی هه‌بووه له بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردا و ڕۆڵیان هه‌بووه له شاخ ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێی نیگه‌رانییه ،ئه‌وه‌یه به‌تایبه‌ت دوای ڕاپه‌ڕین و له 1996دا ،ئه‌م ڕێكخراوه‌ش به‌هۆی شه‌ڕی ناوخۆ و دووبه‌ره‌كه‌ییه‌وه، ب��ووه قۆچی قوربانی و ب��وو به دوو به‌شه‌وه ،به‌شێك له سلێامنی ،به‌شێك له هه‌ولێر ،كه ڕێكخراوه‌كه كرا به حزبی. به‌مه‌ش مامۆستایان زه‌ره‌رمه‌ند بوون و ئه‌و ئه‌ندامانه‌شی ك ه له‌وێ بوون ،زیاتر پاڵپشتی ئه‌و الیه‌نانه بوون ك ه به‌شه‌كانی لێ ك �رای �ه‌وه .چه‌ندین الیه‌نی تر به هۆی ئه‌و دووبه‌ره‌كییه‌وه بوونه قۆچی قوربانی و چه‌ندین كه‌س له‌به‌ر هۆكاری سیاسی له سكرتاریه‌ت ده‌ركران .به‌اڵم له دوای 2007ە‌وه كه ئه‌م دوو ڕێكخراوه بوونه‌وه یه‌ك ،هه‌رچۆنێك بێت كردیانه یه‌ك و كۆمه‌ڵێك تێبینیشامن له‌سه‌ریان دا ،ده‌توانین بڵێین كۆمه‌ڵێك شتیش كرا له‌ژێر په‌رده‌ی ئه‌و یه‌كبوونه‌دا ،به‌اڵم له دوای كۆنگره‌ی 12ی یه‌كێتیی مامۆستایان كه له 2012ئه‌نجام درا و له 2011ش هه‌ڵبژاردنێكی سه‌رتاسه‌ریی ئه‌نجام درا كه سه‌رجه‌م لیسته‌كان به‌شدارییان كرد، جگه له لیستی شیوعی ،ئێمه له دوای كۆنگره‌ی 12لیستی كوردستانی و لیستی هاوبه‌ش ،توانیامن چاوخشاندن ب ه پهیڕەو و پرۆگرامی یه‌كێتیی مامۆستایان بكەین و بیهێنینه سه‌ر سكه و بتوانین ده‌ستكاریی كۆمه‌ڵێك له‌و یاسا و پرۆگرامانه بكەین.
ده گوندی ناحیه‌ی چوارقوڕن ه داوای كردنه‌وه‌ی ئاماده‌یی ده‌كه‌ن ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر
ئه‌و گۆڕانكارییانه بۆ خزمه‌تی مامۆستایان به‌بێ جیاوازی بووه و له كۆنگره ده‌نگی پێ درا ،كه خۆی له 16به‌ش پێكهاتبوو له سه‌رجه‌م لیسته‌كاندا .له دوای كۆنگره‌ی ،12مامۆستایان توانییان بێنه سه‌ر سكه و تاڕاده‌یه‌ك توانرا ئیشه‌كان به شه‌فافیه‌ت بكرێت .توانیامن كۆمه‌ڵێك بڕیار له خزمه‌تی مامۆستایان بدرێت ،یه‌كێك له‌وانه مه‌سه‌له‌ی خانووی نیشته‌جێبوون كه له 2009وه بڕیاری له‌سه‌ر دراب��وو كه سێ ه �ه‌زار شوێنی نیشته‌جێبوون بوو ،له هه‌ر سێ شاره‌كه ،كه له دوای كۆنگره‌وه توانرا ئه‌وانه بخرێنه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه ،ت�هن��ان�ه‌ت ئ��ه‌وه‌ی هه‌ولێریش كۆتایی پێ هات و دابه‌ش كرا به‌پێی خاڵ ،بێ ئه‌وه‌ی وه‌كو جاران له‌سه‌ر بنه‌مای حزبایه‌تی دابه‌ش بكرێت. ئێمه توانیامن لیژنه‌یه‌كی هاوبه‌ش دانێین و زیاتر له هه‌زار مامۆستا سوودمه‌ند بێت لێی .هه‌روه‌ها ئه‌ندامبوون له یه‌كێتیی مامۆستایان كرا به ئاره‌زوومه‌ندانه كه چه‌ندین ساڵه له ڕێگه‌ی ڕاتبه‌وه دراوه. توانیامن كولیه‌ی ئێواران بۆ شه‌هاده‌ی دیبلۆم له سه‌رجه‌م شاره‌كاندا بكەینه‌وه، بتوانن ته‌عدیلی شه‌هاده‌كانیان بكەن. بۆ دانانی سه‌رپه‌رشتیار كه ساڵی پار شه‌هاده‌ی دیبلۆم بێبه‌ش بوون ،توانیامن وه‌جبه‌یه‌ك دابرنێت و به‌شداریی بكه‌ن و فشارمان له وه‌زاره‌ت ك���ردووه بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌و ئامانجانه‌ی ئێمه له كۆنگره‌ی 12دا به‌رزمان كردووه‌ته‌وه .بۆ هه‌وڵی چاكسازیش چه‌ندین جار له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ت و لیژنه‌ی په‌روه‌رده له په‌رله‌مان دانیشتووین ،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و به‌ڵێنه‌ی به مامۆستایامنان داوه له بواری په‌روه‌رده‌دا، جێبه‌جێ بكرێت. به‌یان :دوای كۆنگره‌ی ،12هه‌موو مامۆستایان نه‌بوونه‌ته‌وه ئه‌ندام له یه‌كێتیی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ،ئ�هم�ه ئ �ه‌وه ناگه‌یه‌نێت كه ئه‌م ڕێكخراوه نه‌یتوانیوه ببێته نوێنه‌ری هه‌موو مامۆستایان؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :پێش كۆنگره‌ی ،12به‌هۆی شه‌ڕی ناوخۆ و كۆمه‌ڵێك فاكته‌ری تره‌وه ،كۆمه‌ڵێك له مامۆستایان ك �ه ئیجباری ب��وو ل �ه‌س �ه‌ری��ان ،ب �ه‌اڵم قه‌ناعه‌تیان به‌م ڕێكخراوه نه‌بوو ،چونكه ده‌ستتێوه‌ردانی حزبی تیابووه و چه‌ندین كۆنفرانسی البه‌ال له هه‌ولێر و سلێامنی ده‌به‌سرتا ،ئه‌و ماوه‌یه له‌سه‌ر بنه‌مای واست ه و واسته‌كاریی بوو ،بۆیه ناحه‌قی مامۆستایان ناگرین ك ه به ڕێكخراوی خۆیان دانه‌ناوه .به‌ڵ ێ قه‌یران بووه كه
پێشرت ئه‌و ئه‌ندامانه‌ی بووه ئێستا نیه‌تی، به‌اڵم ده‌توانم بڵێم له دوای كۆنگره‌وه توانیومانه ب�هو كارانه سیقه بده‌ینه مامۆستایان و بێن ببنه ئه‌ندام ،كه ئێستا له كۆی 130هه‌زار مامۆستا ،زیاتر له 80 هه‌زار ئه‌ندامامن هه‌یه. به‌یان :یاسای یه‌كێتیی مامۆستایان ڕێگه نادات ڕێكخراوی تر دروست ببێت، قسه‌ت له‌سه‌ر ئه‌وه چییه؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :یاسای ژماره یه‌كی ساڵی ،2012هه‌مواركردنه‌وه‌ی یه‌كه‌م یاسای یه‌كێتیی مامۆستایانی كوردستان بوو ،كه ژماره 4ی ساڵی 2002 له یاسای ژماره 5دا ،باس له‌وه ده‌كات كه ئه‌ندامبوون له یه‌كێتیی مامۆستایان مافێكی ئاره‌زوومه‌ندانه‌یه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێی نیگه‌رانییه ،ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ی نه‌بێته
ئ �هن��دام چ��ی ب��ك��ات؟ ح �ه‌مت �هن ك �ه تۆ ئاره‌زوومه‌ندانه داده‌نێیت ،ده‌بێت ڕێگه بده‌یت ڕێكخراوی تریش ئاره‌زوومه‌ندانه كاری خۆیان بكه‌ن .بۆیه من وه‌كو خۆم تێبینیم هه‌ی ه له‌سه‌ر یاساكه ،كاتێك ئه‌و یاسایه دانراوه ،لێره لیژنه هه‌بووه كه له 100ئه‌ندام پێكهاتووه ،ئێمه ڕەخنه‌مان ه��ه‌ب��ووه ،ك�ه ده‌ب��ێ��ت ڕێ��ك��خ�راوی تر هه‌بێت ،به‌اڵم به‌پێی یاسا و په‌یڕەوی ناوخۆ مه‌جال نادرێت ڕێكخراوی تر هه‌بێت له كوردستاندا به‌و ناوه‌وه. به‌یان :به‌پێی قسه‌ی ش��اره‌زای��ان، ئه‌م ڕێكخراوه پیشه‌یی نییه و له‌سه‌ر ته‌وافوقات دام �ه‌زراوه ،ئێو ه پێتان باشه به‌م شێوه‌یه بێت ،یاخود بكرێت ه پیشه‌یی؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :ڕێكخراوی یه‌كێتیی مامۆستایان ڕێكخراوێك ه كه
دام����ه‌زراوه ،دوو ه��ۆك��اری سه‌ره‌كیی ه�ه‌ب��ووه .مبانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت ل ه دوای ڕاپه‌ڕین حزب ده‌وری هه‌بووه، كه ئه‌ندامه‌كانیشامن هه‌ر یه‌ك ه و سه‌ر ب ه الیه‌نێكن ،ب�ه‌اڵم ده‌توانم بڵێم ئه‌م ڕێكخراوه تا ڕاده‌یه‌ك پیشه‌ییه ،داكۆكی له مافی مامۆستایان ده‌كات به ئه‌ندامانی خۆیشیه‌وه. به‌یان :پێت وانییه ئه‌و مامۆستایانه‌ی كه نه‌بوونه‌ته‌وه به ئه‌ندام ،بێالیه‌ن بن؟ ئ �ه‌ح��م �ه‌د ك��ه‌رك��ووك��ی :ئ���ه‌وه‌ی نه‌بووه‌و ه ب ه ئه‌ندام له كۆنگره‌ی ،12 الیه‌نی مامۆستایانی پیشه‌یی شیوعی بوو، مه‌رجیش نییه ،له‌وانه‌یه كه‌سانێك هه‌بن له‌و لیستانه‌شدا بن و نه‌بووبێتنه ئه‌ندام تا ئێستا. به‌یان :په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ و هزاره‌تی په‌روه‌رده و خوێندنی بااڵدا چۆنه؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :لێت ناشارمه‌وه له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی به‌پێی ڕێكه‌وتنی نێوان یه‌كێتی و پارتی هه‌ر دوو ساڵ جارێك و هزاره‌ت�����ی پ�����ه‌روه‌رد ه وه‌زی��ره‌ك��هی ده‌گۆڕێت ،ده‌توانم بڵێم ئه‌و و هزاره‌ته وه‌زی��ری حزبییه ،بگر ه پۆسته‌كانیش به حزبی و ته‌وافوق ه ل ه نێوان ئه‌و دوو الیه‌نه ،بۆی ه كاریگه‌ریی خ��ۆی هه‌یه له‌سه‌ر ب��ڕی��ارده‌رك��ردن .چه‌ندین جار یاداشتامن داو ه له‌سه‌ر جیاوازیی مووچه له نێوان مامۆستایاندا ،حكومه‌ت 64 مانگ ق���ه‌رزاره ب �هوان �هی ك ه له پێش 2003دامه‌زراون ،تا ئێستا نه‌یداوه پێیان. چه‌ندین جار له‌گه‌ڵ وه‌زیر دانیشتووین، گوێامن لێ ده‌گرن ،به‌اڵم به‌پێی پێویست نییه .له الیه‌كی دیكه‌وه دانانی به‌ڕێوه‌به‌ر و یاریده‌ده‌ر كه له 2011و ه و هزاره‌ت��ی پ��ه‌روه‌رده خۆی بڕیاری ده‌رك��ردوو ه به سیسته‌می تاقیكردنه‌و ه بێت ،به‌اڵم تا ئێستا جێبه‌جێ نه‌كراوه و هه‌ر له ڕێی حزبه‌وه داده‌نرێت و تا ئێستاش ب�ه‌رده‌وام�ه .و هزاره‌تیش بێده‌نگه لێی، یان ده‌سه‌اڵتی نییه ،كه وه‌زی��ر ده‌ڵێت هه‌ندێك شت هه‌یه ل ه سه‌رووی خۆمه‌وه دێ��ت .تا ئێستا و هزاره‌ت كۆنفرانسی په‌روه‌رده‌یی ئه‌نجام ن �ه‌داوه ،كه چه‌ند جارێك به ن��وورساوی ڕەسمی داوام��ان ك��ردووه ،چونك ه به‌ڕاستی پ��ه‌روه‌رده و خوێندن له كوردستان له قه‌یراندایه. به‌یان :ده‌ستتێوه‌ردانی حزبی له چ ئاستێكدایه؟ ل ه ناوچه‌یه‌كه‌وه بۆ ناوچه‌یه‌كی تر جیاوازی هه‌یه؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :به‌گشتی له كوردستان هه‌یه ،به‌اڵم ل ه سلێامنی كه‌مرته.
له هه‌ولێر و دهۆك یه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ر نیی ه ته‌نانه‌ت یه‌كێتیش بێت ،ده‌بێت ته‌نها پارتی بێت. به‌یان :ڕۆڵی ئێوه وه‌ك ئۆپۆزسیۆن چییه له‌ناو یه‌كێتیی مامۆستایاندا؟ ئه‌حمه‌د ك�ه‌رك��ووك��ی :ئێمه وه‌ك لیستی ه��اوب �ه‌ش ،په‌یاممنان داوه به مامۆستایانی خ��ۆم��ان ،ئ �هو دروش��م و شیعارانه‌ی له كۆنگره‌دا به‌رزمان كرده‌وه، جێبه‌جێ بكرێت ،ك �ه هه‌ندێكیشی جێبه‌جێ كراوه. به‌یان :بۆچی ڕێكخراوه‌كه‌ی ئێوه و وه‌زاره‌ت����ی پ����ه‌روه‌رده نه‌تانتوانیوه كۆنگره‌یه‌كی پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی ببه‌سنت بۆ به‌ره‌وپێشچوونی بواری په‌روه‌رده؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :هه‌تا ،1989 پانزه كۆنگر ه له به‌غدا كراوه .هه‌ر له‌سه‌ر ب��واری پ���ه‌روه‌رده و له هه‌ولێر ،چوار كۆنگره ،به‌اڵم له دوای ڕاپه‌رین هۆكاری نزمی و فه‌شه‌لی په‌روه‌رده‌یی ،ئەوە بووە مه‌رامی سیاسی ده‌ستی به‌سه‌ر كۆنگره‌دا گرتووه .له‌سه‌ر بنه‌مای پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی. ك��ۆن��گ��ره‌ی 2007ن �ه‌ب �ه‌س�ترا ،چ��وون مه‌نهه‌جێكیان هێنا و به‌سه‌ر كوردستانیاندا سه‌پاند ،كه ئه‌وه قه‌یرانێكی دروست كرد. ب�هی��ان :بۆ تا ئێستا وه‌ك لیستی هاوبه‌ش و وه‌ك ڕێكخراوه‌كه‌تان ،نه‌تان ت��وان��ی��وه ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رێ��ك داب��ن��ێ��ن ،یان چاكسازییه‌ك بكه‌ن؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :ئه‌م ڕێكخراوه ب��ڕی��اری ب �ه‌ده‌س��ت نییه ،به‌ڵكو وه‌ك چ��اودێ��ره .ئه‌م ڕێكخراوه له ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته و سه‌ربه‌خۆیه .ئێمه ته‌نها بۆمان هه‌یه ڕەخنه له كه‌موكووڕییه‌كانی په‌روه‌رده بگرین و ئاگاداری بكه‌ینه‌وه. به‌یان :كاتێك ده‌تانه‌وێت ڕەخنه‌یه‌ك بگرن له سكرتاریه‌تی ڕێكخراو ،هه‌مووتان یه‌كده‌نگن له‌سه‌ری؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :م �ه‌رج نییه، چونكه هه‌مووان وه‌ك یه‌ك بیرناكه‌نه‌وه. هه‌ندێك هه‌یه هه‌ر الیه‌نی حزبی ڕەچاو ده‌كات ،هه‌شیانه ڕێكخراوه‌یین. ب��هی��ان :ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین له‌ناو ڕێ��ك��خ �راودا دوو ب��هر ه ه�هی�ه ،ب �ه‌ره‌ی ڕەخنه‌گر و به‌ره‌یه‌كیش پشتیوانی له ده‌سه‌اڵت بكات؟ ئه‌حمه‌د كه‌ركووكی :به‌ڵێ ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بۆچوونی جیاوازی تیایه ،له‌وانه‌یه شتی له‌و بابه‌ته‌ش هه‌بێت ،كه هه‌ندێكیان به بیركردنه‌وه‌ی حزبی كار ده‌ك �هن و هه‌ندێكی تریشیان باوه‌ڕیان به كاره‌كه هه‌یه.
دانیشتووانی 10گوندی سنووری ناحیه‌ی چوارقوڕنه ،داوای كردنه‌وه‌ی خوێندنگه‌یه‌كی ئاماده‌یی ده‌ك��هن له گوندی قه‌مته‌رانی سنووری ناحیه‌كه، ڕایده‌گه‌یه‌نن «ژم��اره‌ی قوتابیامنان 210 قوتابیی ئاماده‌ییه ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی هیچ خوێندنگه‌یه‌كی ئ��ام��اده‌ی��ی ل �ه نزیك گونده‌كانی سنووره‌كه نییه ،خوێندكاران ناچارن بچنه ئاماده‌ییه‌كانی (خ��دران، چوارقوڕنه ،كانی ماران ،ڕانیه) ،به‌شێكیان به‌سه‌ر ماڵه خزم و نزیكه‌كاندا دابه‌ش بوون له شاره‌كان ،ئه‌مه‌ش گرفتی هاتوچۆی زۆری بۆ دروست كردوون .بۆیه ئێمه كه بریتین له گونده‌كانی (قاجه ،قووله ،قه‌مته‌ران،
ق���ه‌رسۆك ،قاقا ،ن��اوالن��ك ،ك�ڵاوس��ووران، هیزۆپی بچووك ،هیزۆپی گهوره ،بێستانه، كانی كه‌ند) ،داوا ده‌كه‌ین خوێندنگایه‌كی ئاماده‌یی 18پۆلیامن ل ه گوندی قه‌مته‌ران بۆ دروس��ت بكه‌ن ،به هۆی ئ�ه‌وه‌ی ئه‌م گونده كه‌وتووه‌ت ه ناوه‌ندی گونده‌كان». زرار عه‌بدوڵاڵ ،موختاری گوندی ق���ه‌رسۆك ،وت��ی «ب �ه ڕاستی ك��ردن�ه‌وه‌ی ئاماده‌ییه‌ك ،ئه‌ركی ده‌یان خێزان سووك ده‌ك���ات .م��ن��داڵ�هك��امن��ان ل �ه زۆر شتی سه‌ره‌تایی بێبه‌شن» .ئ�هو وتیشی «به كردنه‌وه‌ی ئه‌م ئاماده‌یی ه وه‌ك ناوه‌ندێكی په‌روه‌رده‌یی ،هه‌موومان دڵخۆش ده‌بین، به‌اڵم به داخه‌وه گه‌نجانی ئێم ه له زۆر شت
بێبه‌شن ،وه‌ك نه‌بوونی یاریگا ،ئاماده‌یی، ت��ۆڕی ئینته‌رنێت ،كتێبخانه و ده‌یانی تریش .هیچ شتێك نابینین كه گه‌نجه‌كامنان وابه‌سته بكات به گوندەوە». ع�ه‌ب��دول��ق��ادر ئیرباهیم ،قوتابیی پێنجه‌می زانستی ك ه ڕۆژان �ه له گوندی ق �هم��ت � هران �ه‌وه ده‌چ��ێ��ت ب��ۆ ئاماده‌یی چ���وارق���وڕن���ه ،وت���ی «ئ��ێ��م �ه ڕۆژان����ه چه‌ندین كیلۆمه‌تر ده‌بڕین ،تا ده‌گه‌ینه ئاماده‌ییه‌كانی چوارقوڕنه ،ئه‌مه‌ش سهرهڕای مه‌ترسی ڕێگای هاتوچۆ ،خه‌رجی زۆری بۆ كه‌سوكاری قوتابیان دروست كردووه ،به‌و هۆیه‌وه له ماوه‌ی ئه‌م چوار ساڵه ،نزیكه‌ی 45قوتابی وازیان له خوێندن هێناوه».
عه‌بدوڵاڵ ئه‌حمه‌د ،به‌ڕێوه‌به‌ری ن��اح��ی�هی چ��وارق��وڕن��ه ،وت��ی «ئێمه‌ش هه‌ستامن به‌و گرفته كردووه ،ئه‌وه‌ندەی بۆمان بكرێت ،هه‌وڵ ده‌ده‌ین بینایه‌كی 18 پۆلییان بۆ بخه‌ینه به‌رنامه‌وه». مامۆستا سه‌یفه‌دین ،به‌ڕێوه‌به‌ری پ��ه‌روه‌ده‌ی ڕانیه ،وتی «بۆ ساڵی 2014 هه‌وڵ ده‌ده‌ی��ن بینایه‌كی 18پۆلییان له گوندی قه‌مته‌ران بۆ دروست بكه‌ین ،تا ببێت ه كۆمه‌ڵگایه‌كی په‌روه‌رده‌یی بۆیان» مامۆستا نه‌جمه‌دین ،به‌ڕێوه‌به‌ری به‌رێوه‌به‌رایه‌تیی گشتیی پ���ه‌روه‌رده‌ی سلێامنی ،وتی «له‌گه‌ڵ پ�ه‌روه‌رده‌ی ڕانیه قس ه ده‌كه‌م ،هه‌وڵ ده‌ده‌م نوێنه‌رێكیان
ببینم ،با بێن بۆ الم .ئێمه ئه‌مساڵ چه‌ند بینایه‌كی 18پۆلی دروست ده‌كه‌ین ،هه‌وڵ ده‌ده‌م یه‌كێك له‌م بینایانه بۆ ئ�هم گوندانه بێت ،به مه‌رجێك زه‌وی��ی پێوستی بۆ دابین بكه‌ن». مامۆستا عومه‌ر نوره‌دینیش، له لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده‌ی په‌رله‌مانی ك���وردس���ت���ان ،وت���ی «ئ��ێ��م �ه ئ �هم داواكارییه‌مان به‌ده‌ست گه‌یشتووه و گه‌یاندوومانه‌ت ه ده‌ستی وه‌زی��ر، ب �ه‌اڵم به‌ڕێزیان تا ئێستا وه‌اڵمیان نه‌داوینه‌ته‌وه و چاوه‌ڕێی وه‌اڵمی به‌ڕێزیانین».
له‌كۆی 130هه‌زار مامۆستا80 ، هه‌زاریان بوونه‌ته‌وه به ئه‌ندام ل ه یه‌كێتیی مامۆستایان
4 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
دكتۆر ئه‌یاد عه‌لالوی بۆ به‌یان :هه‌ڵوێستێكی نائه‌خالقییه تاڵه‌بانی نه‌خۆش بێت و ئێمە باس له جێگرتنەوەى‌بكه‌ین
«جێبه‌جێنه‌كردنی رێكه‌وتننامه‌ی هه‌ولێر یه‌كێكه ل ه هۆكاره‌كانی قه‌یرانی عێراق» وه‌ك هه‌میش ه بارودۆخی عێراق ڕووی له ئاڵۆزیی زیاتر و مه‌ترسیی هه‌اڵیسانی جه‌نگێكی تائیفییه. قه‌ده‌ری ئه‌م واڵته‌ش وه‌های ه هه‌ر ڕۆژه‌ی قه‌یرانێك به خ��ۆی�ه‌وه ببینێت و حكومه‌ته‌كانیشی ببن ه حكومه‌تی قه‌یرانه‌كان .له‌ناو جه‌رگه‌ی ئه‌و قه‌یران و كێشم ه کێشمە سیاسییه‌ی هه‌یه ،لیستی (عێراقیه) دیارترین نه‌یاری سیاسی و ته‌نانه‌ت ئایدیۆلۆژیی ئه‌م حكومه‌تان ه بووه .بۆ قسه‌وباس ل ه بارودۆخی سیاسیی عێراق و ئاینده‌ی ئه‌م واڵته و قه‌یرانی لیسته‌كه‌یان( ،به‌یان) ئه‌م گفتوگۆیه‌ی له‌گه‌ڵ دكتۆر ئه‌یاد عه‌لالوی ،سه‌رۆكی لیستی (عێراقیه) سازكرد. گفتوگۆ :هاوژین عومه‌ر
به‌یان :سه‌ره‌تا ده‌مانه‌وێت پرسیار له حاڵه‌تێكی نارسوشتی بكه‌ین كه له عێراقی دوای سه‌ددام حسێندا به‌دیی ده‌كه‌ین. ه�هر حكومه‌تێكی ن��وێ كه پێكدێت، دوای ماوه‌یه‌ك ده‌بێته حكومه‌تی قه‌یران و ته‌نگژەكان ،ئه‌م قه‌یرانه‌ی دواییش به تایبه‌ت ،هه‌موو ته‌مه‌نی حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكیی برد ،له حاڵێكدا ئه‌م حكومه‌ته به‌پێی رێككه‌وتننامه‌ی هه‌ولێر له‌دایك بوو .به ڕای به‌ڕێزتان هۆكاری ڕاسته‌قینه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م هه‌موو قه‌یرانه بۆچی ده‌گه‌ڕێته‌وه؟ د .ئ�هی��اد ع �ه‌ل�لاوی :ب �ه‌داخ �ه‌وه، له عێراق ب��اردۆخ�هك��ان به ئیجابی و هاوسه‌نگی و به‌ده‌ستهێنانی ئ�ه‌وه‌ی به‌هیوای بووین له دوای ڕووخانی دیكتاتۆریه‌ت بێته دی ،نانارسێنه‌وه، ه �ه‌روه‌ه��ا ل�ه ئاستی ئ �هو خ�ه‌ب��ات و قوربانیدانه زۆرانه‌دا نین كه ده‌یان ساڵه گه‌لی عێراق به‌خشیونی. ئێستا بارودۆخی سیاسیی عێراق زۆر مایه‌ی دڵه‌ڕاوكێیه ،دژوراییه‌كان له‌سه‌ر پێی خۆیان وه‌ستاون و هه‌ن. عێراق بووه‌ت ه گۆڕەپانێك بۆ ملمالنێ نێوده‌وڵه‌تی و ئیقلیمییه‌كان .هه‌روه‌ها ل�ه ع��ێ�راق ب��ارودۆخ��ی كۆمه‌اڵیه‌تیش له پاشه‌كشه‌دایه ،له الی �هك به هۆی په‌ره‌سه‌ندنی تیرۆر و له الیه‌كی تریش به‌هۆی بێئاگایی حكومه‌ت له‌و شێوه‌یه‌ی كه پێویسته ئه‌م واڵته له‌سه‌ری بێت. بێگومان گرفته‌كه ئه‌وه‌یه كه پرۆسه‌ی سیاسی ب�ه ئ��اڕاس��ت�هی تایه‌فه‌گه‌ریی سیاسی و په‌راوێزخسنت و دوورخستنه‌وه و ڕووخ��ان��دن��ی كۆمه‌ڵگه و ژێرخانی یه‌كگرتووخوازیی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی ده‌ڕوات ،كه ئێمه به‌رده‌وام هۆشیاریامن له ب��اره‌وه داوه .ئه‌و به‌پرسانه‌شی له‌م واڵت��هدا گه‌شتوونه‌ته حوكم ،به هۆی ماف و ئیستیحقاقی ئه‌وانی تره‌وه بووه نه‌ك خۆیان. هه‌روه‌ها له فاكته‌ره‌كانی تری ئه‌م قه‌یرانه‌ش ئه‌وه‌یه كه حكومه‌ت ده‌ستی ده‌ستی ده‌كات له چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانه سیاسییه‌كاندا ،له سه‌روو هه‌مووشیانه‌وه جێبه‌جێكردنی رێكه‌وتننامه‌ی هه‌ولێر و ئه‌وه‌ی له ده‌ستووردا هاتووه ،هه‌رچه‌نده ئێمه ته‌حه‌فوزیشامن له‌سه‌ر هه‌ندێك له مادده‌كانی ده‌ستوور هه‌یه.
به‌یان :تا ئێستا چه‌ند ناوێكی جیا له‌م قه‌یرانه‌ی ئێستای عێراق و حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی ن��راون ،هه‌ندێك ناویان ناوه حكومه‌تێكی تائیفی و ده‌ڵێن ك ه باوه‌ڕی ب ه بنه‌مای ش هراكه‌ت نییه .هه‌ندێكیش ب ه شكستخواردوو له بواری ئه‌منیدا ناوی ده‌ب �هن .باش ه به ڕای ئێو ه ج��ۆری ئه‌و گرفت و قه‌یران ه چیی ه كه ئه‌مڕۆ عێراق پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت؟ د .ئه‌یاد عه‌لالوی :ئێستا له عێراق حاڵه‌تێكی ڕوون و ئاشكرا ل� ه شه‌ڕ هه‌یه ،ك ه ده‌كرێت ب ه تایه‌فه‌گه‌ریی سیاسی ن��اوی ب�نرێ��ت .قه‌یرانه‌كه‌ش بریتیی ه ل ه قه‌یرانی پرۆسه‌یه‌كی سیاسی، به ه��ۆی جێبه‌جێنه‌كردنی ده‌ستوور و پابه‌ندنه‌بوون ب�ه رێكه‌وتننامه‌ی هه‌ولێره‌وه ،ك ه له‌سه‌ر بنه‌مای ش هراكه‌تی نیشتامنی هاته ئاراوه. ئ��هم ق�هی�ران�ه ه��ه‌روه‌ه��ا كرۆكی پرۆسه‌ی سیاسیشی گرتووەته‌وه ،پرۆسه‌ی سیاسی بووه‌ت ه پرۆسه‌یه‌كی هه‌ڵه و نه‌گونجاو و دام �ه‌زراو له‌سه‌ر ئه‌ساسی پ هراوێزخسنت و تایه‌فه‌گه‌ریی سیاسی، ك ه ئێم ه به‌رده‌وام هۆشیاریامن له‌باره‌وه داوه. به‌دڵنیاییشه‌وه .ئه‌و تایه‌فه‌گه‌رییه سیاسییه‌ی حكومه‌ت وه‌ك��و نه‌هجێك گرتوویه‌تیی ه به‌ر ،به‌هانه‌یه‌ك ه بۆ ئه‌و شكسته‌ی ل�ه ب��واره‌ك��ان��ی ئاسایش و بواره‌كانی تریشدا هێناویه‌تی ،هاوكات به‌هانه‌یه‌كیشه بۆ ل ه ئه‌ستۆ نه‌گرتنی به‌رپرسیارێتیی گ �ه‌وره‌ی سه‌رشانی ،بۆ پاراستنی هاوواڵتیان له میلیشیا چه‌كداره نانیزامییه‌كان. به‌یان :هه‌ندێك پێیان وای ه كه به‌ڕێز مالیكی له‌ژێر فشاری ئێراندا گه‌یشته رێككه‌وتن لەگەڵ حكومه‌تی هه‌رێم، بۆ ئه‌وه‌ی خۆی بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ر ه سوننه‌كان یه‌كالیی بكاته‌وه .ب ه بڕوای ئێوه ئه‌م زانیارییانه دروسنت ،یان نا؟ ئێو ه ڕاتان چیی ه له‌سه‌ر رێكه‌وتننامه‌كه‌ی ئه‌مدواییه‌ی ناوه‌ند و هه‌رێم؟ د .ئه‌یاد عه‌لالوی :ئێستا مالیكی ڕووب�����ه‌ڕووی ه �هم��وو گ �ه‌ل��ی عێراق وه‌س��ت��اوه‌ت �ه‌وه ،به ك��ورد و ع��ه‌ره‌ب و مه‌سیحی و سونن ه و شیع ه و توركامنه‌وه ...تاد .پاشانیش هیچ ئاساییكردنه‌وه‌یه‌ك
لەگەڵ هیچ الیه‌نێك ل �ه‌ئ��ارادا نییه. بڕواشم وایه كه ئه‌و هه‌وڵی په‌ره‌سه‌ندنی بارودۆخه‌كه ده‌دات له دژی خه‌ڵكانی عێراق. ب�هی��ان :به‌ڕێز تاریق هاشمی له گفتوگۆیه‌كی پێشرتی رۆژنامه‌كه‌ماندا سه‌باره‌ت به رێكه‌وتنه نوێیه‌كه‌ی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند ،ڕایگه‌یاند «بڕوابوون ب���ه‌وه‌ی رێككه‌وتن ل��ەگ��ەڵ مالیكی سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت ،خه‌یاڵ پاڵوییه». ئێوه‌ش له‌وباره‌یه‌وه هه‌مان ڕاتان هه‌یه؟ باشه بۆ ده‌بێت ئێمه متامنه به مالیكی نه‌كه‌ین؟ ئێوه هیچ ترسێكتان له‌م رێكه‌وتننامه‌ی ه هه‌یه؟ د .ئه‌یاد ع�ه‌ل�لاوی :من ئه‌وساش و ئێستاش و به‌ر له‌وه‌شی برام تاریق هاشمی ئه‌و لێدوانه بدات ،متامنه‌م به مالیكی نه‌كردووه و ناشیكه‌م ،چونكه ئه‌و
ده‌توانێت ڕۆڵی خۆی وه‌كو سه‌رۆك كۆمار ببینێت؟ ئه‌مه بابه‌تێكه و پێویستی به‌وه هه‌یه كه به هێمنی و له‌سه‌رخۆیی باسی لێوه‌بكرێت .هه‌روه‌ك ل ه هه‌ر شتێكیش كه دێته پێش ،پێویسته به پله‌ی یه‌كه‌م بهرژەوهندیی عێراق له‌به‌رچاو بگیرێت. ب��اوه‌ڕم وایه كه له ئێستادا و به‌ر ل���ه‌وه‌ی ئه‌نجامێكی ڕوون و ئاشكرا هه‌بێت سه‌باره‌ت به ته‌ندروستیی سه‌رۆك كۆمار ،گونجاو نیی ه قسه بێته سه‌ر ئه‌و بابه‌ته .هه‌روه‌ها ئ�هو ه هه‌ڵوێستێكی نائه‌خالقییه سه‌رۆك نه‌خۆش بێت و ئێمه باس له‌و ه بكه‌ین كێ ل ه دوای ئه‌و دێت تا سه‌رۆكایه‌تیی عێراق بگرێته‌وه ده‌ست. ب��هی��ان :خ��وێ��ن��دن �ه‌وه‌ی ئ��ێ��وه بۆ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی پارێزگاكان چییه؟ سه‌رنجه‌كانتان له‌وباره‌یه‌وه چین؟ پێتان وای �ه ئ�هم هه‌ڵبژاردنه و هه‌ڵبژاردنی
هه‌ڵبژاردنه‌كان به زه‌بری هێز و سامانی سیاسی و به میدیایه‌كی هه‌ڵه ئاڕاسته ده‌كرێن ڕێكه‌وتننامه‌كه‌ی هه‌ولێری له‌باربرد و خۆی لێ گێل كرد. ب��هی��ان :ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی ویفاقی نیشتامنی كه حزبه‌كه‌ی به‌ڕێزتانه و ئێوه سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كه‌ن ،پشتیوانیی خۆی بۆ داواك��هی ده‌زگ��ای داواك���اری گشتی ده‌رب��ڕی ،بۆ ده‌ستنیشانكردنی سه‌رۆك كۆمارێكی نوێ له جێگه‌ی تاڵه‌بانی .ئێوه بۆ پشتیوانیی ئه‌م داوایه ده‌كه‌ن؟ پێتان وانییه ئه‌م پۆسته هه‌ر مافی كورده له دوای نه‌مانی تاڵه‌بانیش؟ د .ئ �هی��اد ع��ه‌ل�لاوی :م��ن ڕۆڵ��ی ده‌زگای داواكاری گشتی به‌رز ده‌نرخێنم له كاركردنی بۆ بهرژەوهندیی گشتی، ه��ه‌روه‌ه��ا زۆر ب �ه دڵ �ه‌ڕاوك��ێ��ش �ه‌وه چاودێریی ده‌رهاویشه مه‌ترسیداره‌كانی غیابی جه‌نابی س�ه‌رۆك كۆمار ده‌كه‌م، وه‌كو پارێزه‌ری ده‌ستووری واڵت. به‌هه‌رحاڵ ،هێشتا زووه قسه له‌و بابه‌ته بكرێت ،پێویسته په‌له نه‌كه‌ین و چ��اوه‌ڕێ بكه‌ین تا بزانین ته‌ندروستیی سه‌رۆك كۆمار چی لێ به‌سه‌ر دێت و ئایا
داهاتووی په‌رله‌مان بتوانن نه‌خشه‌ی سیاسی له عێراقدا بگۆڕن؟ د .ئه‌یاد عه‌لالوی :به دڵنیاییه‌و ه به هۆی ئه‌و تۆقاندن و ترساندنه‌ی داموده‌زگا حكومییه‌كان له دژی جه‌ماوه‌ری لیستی (عێراقیه) په‌یڕەویان كرد ،هه‌روه‌ها به هۆی شه‌هیدبوونی ژماره‌یه‌ك له كاندید و چاالكوانه‌كانی لیستی (عێراقیه)، هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان هه‌ڵبژاردنێكی پاك و بێگه‌رد نه‌بوو .به بڕوای من ،ئه‌گه‌ر بارودۆخی ئێستای عێراق هه‌ر ئاوا مایه‌وه و به‌رده‌وامیی هه‌بوو، ئ �هوا بێگومان هه‌ڵبژاردنی داهاتووی په‌رله‌مانیش پاك و بێگه‌رد نابێت. ب �هی��ان :وادی���اره زۆری��ن �هی زۆری سوننه‌كان گه‌شتوونه‌ته قه‌ناعه‌ت بۆ دروس��ت��ك��ردن��ی هه‌رێمی تایبه‌ت به خۆیان ،ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵێك له سه‌ركرده دیاره‌كانی لیستی (عێراقیه)ش له هه‌وڵی تیۆریزه‌كردنی ئ�هم بابه‌ته‌دان .به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه ،ئێوه ته‌واوی ئه‌و بیرۆكه‌یه ڕەتده‌كه‌نه‌و ه و پێتان وایه
كه دروستكردنی هه‌رێم له‌م كاته‌دا، كاره‌ساتاوی ده‌بێت .ئه‌مه بۆچی؟ وه‌كو سه‌رۆكی لیستی (عێراقیه) به‌هانه‌تان چییه بۆ ئه‌م ڕەتكردنه‌وه‌یه؟ د .ئه‌یاد ع�ه‌ل�لاوی :فیدراڵییه‌ت، ی��ان هه‌رێمه‌كان ،ده‌س��ت��وور بڕیاری لێداوه نه‌ك من ،جگ ه ل ه فیدراڵییه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،كه ئ �ه‌وه چه‌ند ده‌یه‌یه‌كه دامه‌زراوه .ئێم ه وه‌كو لیستی (عێراقیه) ده‌ڵێین؛ ئه‌و سزا به‌كۆمه‌اڵنه‌ی ك ه پارێزگاكان ڕووب��ه‌ڕووی بوونه‌وه و ده‌س��ت��وه‌ردان له ك��اروب��اری ئیداری و ناوخۆییان ،ئه‌وانه‌ن كه بوونه‌ته هۆی داواك��ردن��ی هه‌رێم ،ئه‌مه‌ش به هۆی فشارخستنه س �هر ئ �هو پارێزگایانه و قه‌ده‌غه‌كردنی داهات ه داراییه‌كان لێیان و ئ �هو سه‌ركوتكردنه‌ی ڕووب���ه‌ڕووی دانیشتووانه‌كانیان بووه‌ته‌وه .داواكردنی ه �ه‌رێ��م وه‌رچ �ه‌رخ��ان��ێ��ك �ه و ل�ه‌س�هر كاردانه‌وه‌یه‌كی ده‌ستووری بونیاترناوه. فیدراڵیه‌ت ماددهیهكی ده‌ستوورییه ،به‌اڵم له ئێستادا ده‌بێت ه كاره‌سات و ده‌شبێته كاردانه‌وه‌یه‌ك دژی ئه‌و په‌راوێزخستنه‌ی له الیه‌ن حكومه‌ته‌وه پهیڕەو ده‌كرێت. ڕەنگه ئه‌مه بێته مایه‌ی دروستبوونی نائارامی و خوێنڕشنت. به‌یان :چۆن ده‌ڕواننه چاره‌نووسی لیسته‌كه‌تان ،له حاڵێكدا ئێمه ئاگادارین ك ه ئێوه كۆمه‌ڵێك قه‌یرانی ناوخۆییتان هه‌یه ،وه‌كو له‌تبوون و جیاوازیی بیروڕا، لەگەڵ دروستبوونی لیستی «متحدون» به سه‌رۆكایه‌تیی ئوسامه نوجێفیی سه‌رۆكی پ�ه‌رل�هم��ان و ئه‌ندامی لیسته‌كه‌تان. هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌ك ل ه سه‌ركرده‌كانیشتان وه‌كو هاشمی و عیساوی ،ڕووب �ه‌ڕووی گرتن و ڕاوه‌دوونان بوونه‌ته‌وه؟ د .ئه‌یاد ع �ه‌ل�لاوی :ئ �ه‌وه لیستی (عێراقیه) بنه‌ڕەتییه‌كه‌یه ك ه ته‌مسیلی پ��رۆژە عێراقییه نیشتامنییه‌كه ده‌كات، ئ�هو پ��رۆژەی �هی تایه‌فه‌گه‌ریی سیاسی و الیه‌نگیریی به‌رته‌سك ڕەتده‌كاته‌وه و ك��ار ب��ۆ دام �ه‌زران��دن��ی ده‌وڵه‌تێكی م��ه‌ده‌ن��ی ده‌ك����ات ،ل �ه‌س �هر بنه‌مای دادگه‌ریی و یه‌كسانی و سه‌روه‌ریی یاسا و سه‌ربه‌خۆیی داداگ��ا و دروستكردنی دام��ه‌زراوه نیشتامنییه پڕۆفیشناڵه‌كان، ك �ه ت��وان��ای دابینكردنی ئاسایش و خۆشگوزه‌رانییان بۆ هه‌موو عێراقییه‌كان
هه‌بێت .هه‌ركه‌سێك له‌ناو لیسته‌كه و غه‌یری ئه‌وانیش لەگەڵ ئه‌م نه‌هجه‌دا بێت ،ئه‌وه له‌گه‌ڵامندایه .هه‌ركه‌سێكیش كه كار بۆ غه‌یری ئه‌مه ده‌كات و له‌سه‌ر ڕێگه‌ی الیه‌نگیریی سیاسیی بۆگه‌ن به‌ڕێ كه‌وتووه ،ئه‌وه له گه‌ڵامن نابێت .ئا به‌م شێوه‌یه‌ش لیسته‌كه خۆی پاكده‌كاته‌وه، تاوه‌كو ببێته داكۆكیكارێكی ڕاسته‌قینه له ئاڕاسته نیشتامنییه هه‌مه‌الیه‌نه‌كه له عێراقدا. به‌یان :كۆتا پرسیاریشامن ئه‌وه‌یه؛ به ڕای به‌ڕێزتان چاره‌سه‌ری گونجاو چییه بۆ ئه‌و قه‌یران و ته‌نگژانه‌ی ئێستا عێراقیان تێكه‌وتووه؟ د .ئه‌یاد عه‌لالوی :له‌م قه‌یرانه‌ی ئێستای عێراقدا دوو قۆناغ هه‌ن :قۆناغی یه‌كه‌میان بریتییه له قۆناغه سه‌خت و تونده‌كه‌ی هه‌نووكه ،تێپه‌ڕاندنی له ڕێگه‌ی كۆتاییهێنان ب ه دیارده چه‌كدارییه‌كان و وازهێنان له ناوهێنانی خۆپیشانده‌ران به به‌كرێگیراو و تیرۆریست و ناپاك و به‌عسی ده‌بێت .لەگەڵ هه‌ڵوێست و لێدوانی ئیجابی كه هه‌موو گه‌لی عێراق له ئامێز بگرن و خۆیان له هێنانه‌ئارای بارودۆخی تایه‌فه‌گه‌ریی سیاسی به‌دوور بگرن ،كه ئێستا بووه‌ته په‌یڕەوی دیاری ئ �هم حكومه‌ته .ل�ه ه�هم��ان كاتیشدا خۆپیشانده‌ران و حكومه‌تیش كۆنرتۆڵی خۆیان بكه‌ن و حكومه‌ت وه‌اڵم��ی بۆ كۆمه‌ڵێك له داواكارییه عادیالنه‌كانی خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ران هه‌بێت ،ل �هوان �ه‌ش ڕەتكردنه‌وه‌ی یاسای (هه‌واڵده‌ری نهێنی)، كه چه‌قاندوویانه‌ته جه‌سته‌ی عێراقه‌وه. ب��ڕوام وای �ه كه له هه‌موو سه‌رزه‌ویدا یاسایه‌كی له‌م شێوه‌یه بوونی نییه. قۆناغی دووه‌میش یان بریتییه له دروستكردنی حكومه‌تێكی ش هراكه‌تی نیشتامنی ،وه‌كو بناغه‌یه‌ك بۆ نه‌هجی كاركردنی حكومه‌ت و هێزه سیاسییه‌كان. ی��ان بریتییه له چ��وون��ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م حكومه‌ته و ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی و گۆڕینی ب ه حكومه‌تێكی تر ،له رێگه‌ی هه‌ڵبژاردنێكی پ��اك و بێخه‌وشه‌وه، نه‌ك وه‌ك��و ئه‌و هه‌ڵبژاردنانه‌ی ئێستا به‌ڕێوه‌ده‌چن و به زه‌بری هێز و ماڵ و سامانی سیاسی و به میدیایه‌كی هه‌ڵه ئاڕاسته ده‌كرێن ،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كانیان شه‌فاف و ئیجابی نه‌بن.
7 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ـگێڕان
ـه‌ڵكی سلێمانی ئ��ه‌وك��ات��ی ش���اری سلێامنی (س��االر عه‌زیز) له‌جیاتی سه‌ركۆنه‌ی كوشتنی هاوواڵتیی سڤیل بكات ،وتی «ئه‌گه‌ر پارتی لقی چوار بگرێته‌وه ،من سمێڵم ده‌تاشم» .پارتیش ئه‌و وته‌یه‌ی ساالر عه‌زیزى گ��ۆڕی بۆ شیعرێك «ئه‌گه‌ر لقی چوار بێته‌وه بۆ سلێامنی ،الیه‌ك له سمێڵم ده‌نێمه بانی». ج��هم��اوه‌ره‌ك��هی پارتی الفیته‌ی زەردی���ان هه‌ڵگرتبوو ،كه دروشمی پارتی و بارزانییان تێدا بوو ،هه‌روه‌ها شاهیدحاڵێكی ئه‌و كاته به (به‌یان) ده‌ڵێت «له شه‌قامی مه‌وله‌وی ئه‌و خه‌ڵكه زۆره‌م بینی كه دروشمی حزبییان ده‌وت���ه‌وه ،بۆ منوونه: پ��ێ��ش��ڕە‌وی ك����ورد پ��ارت��ی��ی��ه، س��ه‌رۆك�مان بارزانییە .چیتان ده‌وێت هه‌ژاران ،مه‌حكه‌مه‌ی تاواوانباران .ئێمه‌ی كوردی سۆرانی ،ده‌نگ ده‌ده‌ین به بارزانی». ئ��هو ئ��اپ��ۆڕای��ه س��ۆزی الیه‌نگرانی پارتیی جواڵند، زۆر ل��ه دوك���ان���داران كه الی��هن��گ��ری پ��ارت��ی ب���وون، ده‌چوونه ناو خۆپیشانده‌رانه‌وه، هه‌ر ئه‌و شاهیدحاڵه ده‌ڵێت «من
جافی ڕۆژنامه‌نووسی پارتی ب��وو). ج��هم��ال ع��ه‌زی��ز حیكمه‌ت ،ن��ووری عه‌لی حسێن ،حاجی ن��ووری عه‌لی، س��ه‌ردار مه‌حموود مه‌عرووف نارساو به (س���ه‌رداری خوله ئ��ام��ه) ،ئ��اراس قادر ئه‌حمه‌د نه‌سیم ،عومه‌ر له‌تیف، ئیرباهیم حه‌سه‌ن حه‌مید ،نه‌جمه‌دین ع��ه‌ب��دوول م��ح��هم��ه‌د ،ه��ی��وا سابیر سه‌عید ،كه‌مال نووری بابه شێخ ،حه‌مه فایه‌ق عه‌لی حه‌مه ،به‌هرۆز ئه‌حمه‌د عه‌بدوڵاڵ ،نه‌ریامن مسته‌فا ده‌روێش، ه��اوار ڕە‌س��ووڵ ،قاره‌مان مه‌حموود ساڵح ،حه‌مه‌ئه‌مین حه‌سه‌ن ڕە‌شید، زاهیر ئه‌حمه‌د ساڵح ،به‌كر عه‌بدوڵاڵ سوڵتان ،هه‌وار ڕەفیق عه‌زیز. هه‌روه‌ها ڕۆژنامه‌كه نووسیویه‌تی «داوای به‌خشین ده‌كه‌ین له هه‌موو خێزانی شه‌هیدانی 13ی حوزه‌یرانی خوێناوی كه له‌به‌ر وه‌زعی ئاسایشی سلێامنی ،ناتوانین ژیاننامه و ناوی س��ه‌رج��هم شه‌هید و برینداره‌كانی ئه‌و كاره‌ساته باڵوبكه‌ینه‌وه ،دیاره ده‌ستێكی سته‌م وای كردووه خه‌ڵك له ماڵه‌وه برینداری خۆی تیامر بكات و شه‌هیدیان به نهێنی بنێژن». یه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ی بریندار ده‌بێت ،عه‌ریف كه‌ریمی ته‌مه‌ن 66
پارتی سه‌ركۆنه‌ی یه‌كێتیی ده‌كرد ك ه ده‌ستڕێژی گولله‌ی ئاڕاسته‌ی سنگی جه‌ماوه‌ری سلێمانی كردووه ،به‌اڵم له 17ی شوباتیش بۆخۆی هه‌مان كاره‌ساتی به‌سه‌ر شاری سلێمانیدا هێنایەوە به چاوی خۆم له به‌رده‌ركی سه‌را دوكاندارێكم بینی دوكانه‌كه‌ی ب��ه په‌له داخ��س��ت و ڕۆش��ت��ه ناو ئ��هوان��ه ،ئ��ێ��واره ك��ه ه��امت��ه‌وه بۆ س��ه‌را الفیته‌یه‌كی ڕەش��م بینی به دوكانه‌كه‌یه‌وه هه‌ڵوارسابوو». رۆژنامه‌ی (برایه‌تی) له ژماره ()1998ی ڕۆژی 22ی حوزه‌یران، ناوی 20كه‌س له كوژراوانی 13ی ح��وزه‌ی��ران��ی ب�ڵاوك��رده‌وه .ناوه‌كان بریتیبوون له :محه‌مه‌د كه‌ریم سۆفی، نارساو به عه‌ریف كه‌ریم( .ئه‌م پیاوه كه‌سایه‌تییه‌كی دیار و باوكی هوشیار
ساڵ بوو ،ڕۆژنامه‌ی برایه‌تی نووسوێتی «به برینداری خۆی ده‌كوتێته ماڵێك، ب��ه‌اڵم پ��اش پێزانینی ،ده‌ریده‌هێنن و پێی ده‌ڵێن تۆ پارتیت ،ئه‌ویش ده‌ڵێت :نه‌ك هه‌ر پارتیم ،به‌ڵكو كوڕی بارزانیم ،ئیرت چه‌ند فیشه‌كێك ده‌نێن به سه‌ریه‌وه.»... ڕۆژنامه‌ی گواڵن له ڕۆژی 16ی ح��وزه‌ی��ران نووسیویه‌تی «یه‌كێتی ڕای��گ��هی��ان��دووه به‌پێی سه‌رژمێریی نه‌خۆشخانه‌ی گشتی 14شه‌هید و 48 بریندار هه‌یه ،به بێ ئه‌وه‌ی ئاماژەی پێ بدات شه‌هیدی كام الیه‌نن ،به‌اڵم
مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی گوتی: ژماره‌ی شه‌هیده‌كانی 40كه‌س و برینداره‌كانیش 100كه‌سن». س����ه‌ب����اره‌ت ب���ه ژم�����اره‌ی خ���ۆپ���ی���ش���ان���ده‌ران ،ی��هك��ێ��ت��ی هه‌وڵی كه‌مكردنه‌وه و پارتیش زی��ادك��ردن��ی ده‌دا .یه‌كێتی له ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێی ڕۆژی ،1994/6/21ده‌ڵێت «ژم��اره‌ی به‌شداربووانی مه‌راسیمه‌كه له هیچ حاڵێكدا له پێنج هه‌زار كه‌س تێنه‌په‌ڕیوه» .ب��ه‌اڵم ڕۆژن��ام��هی گ���واڵىن پ��ارت��ی ،ب��ه س��ه‌د ه��ه‌زار ك��ه‌س خه‌ماڵندوێتی ،هه‌روه‌ها شاهیدحاڵه‌كانیش كه بۆ ڕۆژنامه‌ی برایه‌تیی سه‌ر به پارتی قسه‌یان ك��ردب��وو ،ژم��اره‌ك��هی��ان له نێوان 20تا 100هه‌زار ئه‌ژمار ده‌كرد. به‌اڵم ڕاستییه‌كه‌ی هه‌ر 20هه‌زار كه‌سێك یان زیاتر ده‌بوون. یه‌كێتی ڕایگه‌یاند «ئه‌مڕۆ ده‌ستی گێره‌شێوێن و په‌لكێشی بێگانه ئاژاوه‌یه‌كیان له سلێامنیدا س���از ك����رد ،ب����ه‌اڵم دڵ��س��ۆزان��ی گ��ه‌ل��هك��هم��ان ،ل���ێ���پ���ررساوان و تێكۆشه‌رانی ی .ن .ك ،زوو توانییان وه‌زعه‌كه كۆنرتۆڵ بكه‌ن». شاهیدحاڵێك له ڕۆژنامه‌ی (گ������واڵن)دا ده‌ڵ��ێ��ت «ئ����هوان ده‌ڵێن نارنجۆك ته‌قیوه‌ته‌وه و هاویشرتاوه ،ئه‌ی بۆ یه‌كێك له‌وان نه‌كوژراوه؟!». ئ��ه‌وه‌ی یه‌كێتیی سه‌غڵه‌ت كرد ،ڕۆژنامه‌نووسێكی بیانی بوو، ڕاپۆرتێكی باڵوكرده‌وه و وتی «له‌و كاته‌ی ته‌قه‌كان ده‌ستی پێكرد، پیره‌پیاوێك له خ��هو ڕاپ���ه‌ڕی و یه‌كسه‌ر وت��ی :یه‌كێتی دیسان له‌گه‌ڵ كێ شه‌ڕیه‌تی؟ واته ئه‌وه ب���ڕاوه‌ت���ه‌وه ك��ه الی��هن��ی یه‌كه‌م یه‌كێتییه». به مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی وته‌ی بنه‌ماڵه‌ی خه‌ڵه عه‌فان ،ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) په‌یوه‌ندیی به بنه‌ماڵه‌ی عوسامنی قادر منه‌وه‌ره‌وه كرد، له‌و باره‌یه‌وه ژینۆ عوسامن قادر منه‌وه‌ر ڕایگه‌یاند «نامانه‌وێت ئه‌و برینه بكولێنینه‌وە و پارتی و بنه‌ماڵه‌ی خاڵه عه‌فان سه‌ربه‌رزن به خه‌بات و تێكۆشانی شه‌هید خاڵه عه‌فان».
ئەو کەسانەى لە 8ى حوزەیران لە پێنجوێن لەگەڵ خاڵە عەفاندا کوژران
عەىل مام عەبدوڵاڵ
سەرهەنگ فەتحوڵاڵ
فەرەیدون بەهادین
هیوا غەفور
حەسەن ئەبوبەکر
توركمان و مه‌سیحییه‌كان داوا ده‌كه‌ن بنكه و وێستگه‌ی تایبه‌تیان بۆ دابنرێت
عیسا عه‌بدولقه‌هار ـ هه‌ولێر پێكهاته‌كانی وه‌كو توركامن و مه‌سیحی ل ه كوردستاندا ،داوا ده‌كه‌ن بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتوو چه‌ند بنكه و وێستگه‌یه‌كی ده‌نگدانی تایبه‌تیان بۆ دابین بكرێت، تاكو به‌وهۆیه‌وه نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان هه‌ڵبژێرن. له‌وباره‌یه‌و ه دڵشاد چاوشلی ،سكرتێری پارتی دیموكراتی توركامن ڕایگه‌یاند: داوا ده‌كه‌ین ئهمجاره به شێوازیه‌كی تر هه‌ڵبژاردن بكرێت. چاوشلی داوا ده‌كات سندوقی تایبه‌ت بۆ توركامن دابرنێت ،تاكو توركامنه‌كان بتوانن به ئاسانی ل ه ڕۆژی هه‌ڵبژاردندا ده‌نگ ب��ده‌ن ،ئه‌و وتی «به ب��ڕوای من سندوقی تایبه‌ت بۆ ت��ورك�مان دی��اری بكرێت باشرته ،هه‌رچه‌ند ه ئ��هو كاره له‌وانه‌یه هه‌ندێك زه‌حمه‌ت بێت ،به‌اڵم بۆ ئ��ه‌وه‌ی خه‌ڵك بزانێت چۆن و به چ شێوه‌یه‌ك ده‌نگ ده‌دات .هه‌روه‌ها باشرته توركامنه‌كان به ئاسانی ده‌ن��گ بده‌ن، ئه‌وكات میلله‌تی ئێمه باشرت و ئاسانرت نوێنه‌ری خۆی ده‌ناسێت و ده‌نگیش به ئاسانی به نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی خۆی ده‌دات». ه��هر س��ه‌ب��اره‌ت ب��هو پرسه ،محه‌مه‌د ئینخانلی ،جێگری سه‌رۆكی بزووتنه‌وه‌ی چاكسازیی توركامن ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێی وایه ك ه توركامن حه‌زناكه‌ن خۆیان وا نیشان بده‌ن ،حه‌زیش ناكه‌ن جیا نه‌بن له‌گه‌ڵ پێكهاته‌كانی ت��ری كوردستان، چونك ه توركامنی هه‌ولێر جیاوازییان هه‌یه له‌گه‌ڵ توركامنی كه‌ركووك و دوز و شوێنه‌كانی تر ،به‌اڵم پێشی وای ه باشرته وێستگه‌ی تایبه‌ت بۆ توكامن دی��اری بكرێت. ئه‌و به‌رپرسه حزبییه ده‌ڵێت «هه‌رچه‌نده ئه‌گه‌ر توركامن وه‌كو هێزه‌كانی ناوخۆ ڕۆژێك پێشرت ده‌نگ بدات ،ئه‌وا پێم وایه مافه دیموكراسییه‌كانی توركامن زه‌وت
ده‌كه‌ین ،به‌اڵم ده‌كرێت له هه‌مان ڕۆژی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا توركامنیش ده‌نگ بدات، به‌اڵم چه‌ند وێستگه‌یه‌ك بۆ توركامن ،یان چه‌ند بنكه‌ی تایبه‌ت بۆ توركامن دابرنێت، بۆ ئ��ه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی ده‌نگ به توركامن ده‌ده‌ن ،بچنه ئه‌و بنكه‌یه‌وه ده‌نگ بده‌ن. هه‌روه‌ها پێویسته هه‌ر له‌و وێستگانه نوێنه‌ری توركامن دابرنێت». ئینخانلی ئ��ه‌وه‌ش��ی وت ك�� ه به‌هۆی ئ��هو پێشنیازه‌وه ڕێگه ل��ه هه‌ندێك هه‌ڵه‌ش ده‌گیرێت كه له هه‌ڵبژاردنی ڕابوردوودا ڕوویدا «به‌هۆی ئه‌و پێشنیاز و داواكارییه‌مان هه‌ڵه‌ش له لیسته‌كانی توركامندا ناكرێت ،چونكه ل ه هه‌ڵبژادنی ڕابوردوو هه‌ندێك كه‌س هه‌ڵه‌ی كردبوو له‌كاتی ده‌نگداندا». الی خۆیه‌وه په‌رله‌مانتارێكی توركامن ڕایگه‌یاند له‌كاتی هه‌ڵبژاردندا غه‌درێكی زۆر ل�� ه ت��ورك�مان ده‌ك��رێ��ت ،چونكه ده‌ستوه‌ردان له كاروباری توركامنه‌كاندا ده‌ك��رێ��ت ،ب��ۆی��ه پێیان ب��اش��ه وه‌ك��و ت��ورك�مان ،چه‌ند وێستگه‌یه‌ك له‌كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا بۆ توركامن دابرنێت، تاكو خۆیان نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان هه‌ڵبژێرێن. شێردڵ ته‌حسین ،په‌رله‌مانتاری توركامن له په‌رله‌مانی كوردستان ،ده‌ڵێت «ئێمه ده‌مانه‌وێت چه‌ند بنك ه و وێستگه‌ی تایبه‌ت له كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا بۆ توركامن دابرنێت ،یاخود داوا ده‌كه‌ین لیژنه‌یه‌ك له 50كه‌سی سه‌ربه‌خۆ پێك بێت ،ئه‌و لیژنه‌یه 5كه‌س هه‌ڵبژێرن بۆ په‌رله‌مان و ده‌زگاكانی تر .به‌دڵنیاییه‌وه خه‌ڵكی ت��ورك�مان زۆرب��هی��ان له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌دان ك��ه لیژنه‌یه‌كی 50كه‌سی دابرنێت ،ئه‌وانه نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی توركامن هه‌ڵبژێرن». ش���ێ���ردل وت��ی��ش��ی «ت��ائ��ێ��س��ت��ا هیچ سه‌رژمێرییه‌ك نییه تاكو ئێمه بزانین ژماره‌مان چه‌نده ،بۆیه ئه‌گه‌ر وێستگه‌ی تایبه‌ت هه‌بێت ،ئه‌وكات ده‌رده‌كه‌وێت
ك ه چه‌ند ده‌نگامن هێناوه ،نه‌ك وه‌ك ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ی كه له هه‌ڵبژاردنی ڕابوردوودا ڕوویدا ،ده‌نگ به ناوی توركامن له چه‌ند شوێنكدا هات ،كه هیچ توركامنێكی لێ نه‌ژیاوه». ه��اوك��ات س��امل ت��ۆم��ا ،په‌رله‌مانتاری مه‌سیحی له په‌رله‌مانی كوردستان، چه‌ند داواكارییه‌ك ده‌خاته‌ڕوو تاكو له هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا مه‌سیحییه‌كانی كوردستان زه‌ره‌مه‌ند نه‌بن .تۆما ده‌ڵێت «ئێمه وه‌ك��و مه‌سیحییه‌كان ،پێامن باش ه هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌كاتی خۆیاندا ئه‌نجامبدرێن و سیستمی كۆتا به‌الی ئێمه‌و ه گرنگه هه‌بێت .هه‌روه‌ها ئێمه داوای ئ��ازادی��ی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن ده‌كه‌ین و ح��ه‌زده‌ك��هی��ن خ��ۆم��ان ئ��هو كه‌سانه هه‌ڵبژێرین كه فیعله‌ن نوێنه‌ری میلله‌ت بن و خه‌ڵكی ئێمه خۆی هه‌ڵیبژێرێت، نه‌ك ده‌ستی ئه‌مالوالی تێدا بێت». س���امل ت��ۆم��ا ئ��ه‌وه‌ش��ی ڕاگ��هی��ان��د له ك��ات��ی گ��ف��ت��وگ��ۆك��ردن ل��ه‌س��هر یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كان ،داوای��ان له كۆمسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان كردووه وێستگه‌ی تایبه‌تیان بۆ دابرنێت .له‌وباره‌یه‌وه ناوبراو ده‌ڵێت «ئێمه داوامان كردووه وێستگه‌ی تایبه‌متان بۆ دابرنێت ،تاكو خه‌ڵكی تر بۆی نه‌بێت بچێت ه ئه‌و وێستگه‌یه و به ناوی مه‌سیحییه‌كانه‌وه ده‌نگ بدات». ل��ه‌ب��اره‌ی ئ��هو داواكارییانه‌ی ه��ه‌ردوو پێكهاته‌كه‌ی ك��وردس��ت��ان ،د .س��امل ئۆتره‌قچی ،چاودێری سیاسی و یه‌كێك له كه‌سایه‌تییه‌كانی توركامن ،وتی «پێم باشه توركامنه‌كان بنكه و وێستگه‌ی تایبه‌تیان بۆ دابرنێت ،تاكو خۆیان نوێنه‌ری خۆیان دیاری بكه‌ن». د .سامل وتیشی «له هه‌مانكاتدا ئه‌و كاره هه‌ندێك زه‌حمه‌ته ،چونكه به‌هۆی ئه‌وه‌ی توركامنه‌كان جیاناكرێنه‌وه له میلله‌تی كورد ،ده‌توانن به ئاسانی خه‌ڵكی تر بهێنن و بڵێن ئه‌وان ه توركامنن و ده‌نگه‌كانیان لێ وه‌ربگرن و ته‌زویر ڕووبدات».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
ڕووداوی ته‌قه‌كردن له ته‌رمی عوسامنی قاله منه‌وه‌ر و ماته‌مــ
13ی حوزه‌یران و ڕه‌شه‌كوژییه‌كه‌ی خـــ ڕاپۆرت :سه‌اڵح ساالر دووش����هم����م���� ه رۆژی ،1994/6/13له ش��اری سلێامنی له شه‌قامی س��امل��ه‌وه لێشاویك خه‌ڵك هاتنه شه‌قامی مه‌وله‌وی و له‌وێشه‌وه بۆ به‌رده‌ركی سه‌را، پاشان به شه‌قامی پیره‌مێرددا ب��ه‌ره‌و س��ه‌ره‌وه ڕۆیشنت .ژماره‌ی ئ���هو خ��ه‌ڵ��ك��ه ن��زی��ك��هی بیست هه‌زار كه‌سێك ده‌بوون ،دروشمی كوردایه‌تی و بارزانی و پارتییان ده‌وت��ه‌وه .ته‌رمی فه‌رمانده‌یه‌ك به‌سه‌ر شانی خه‌ڵكه‌كه‌وه‌بوو. كاروانه‌كه ڕۆیشت تا فولكه‌ی ك���اوه‌ی ئاسنگه‌ر و پ��اش��ان به ئاڕاسته‌ی بینایه‌ك ڕۆشنت كه له س��ه‌رده‌م��ی ح��زب��ی ب��ه‌ع��س پێی ده‌وترا (شه‌هید عوسامن) و پاش ڕاپه‌ڕین لقی چ��وار و دواتریش ناوچه‌ی یه‌كی سلێامنیی پارتی و پاش ڕاماڵینی پارتیش له سلێامنی ئاسایش. له‌و شه‌قامه‌دا گولله‌بارنكردنی خۆپیشانده‌ران و ماته‌مگێڕانی ته‌رمی عوسامنی قاله منه‌وه‌ر ده‌ستی پێكرد و ژماریه‌ك كوژرا و بریندار و ده‌ستگیركراوی لێ كه‌وته‌وه. عوسامنی قاله منه‌وه‌ر ،نارساو به (خاڵه عه‌فان) كه‌سایه‌تییه‌كی دی�����اری ش�����اری س��ل��ێ�مان��ی و هه‌ڵكه‌وتووی فه‌رمانده‌یه‌كی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو. ن��اوب��راو ك��ارگ��ێ��ڕی لقی چ��واری پارتی بوو .پاش پێكهێنانی سوپای یه‌كگرتووی كوردستان ،كه پاش هه‌ڵبژاردنی یه‌كه‌م په‌رله‌مانی كوردستان و پێكهێنانی یه‌كه‌مین كابینه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ب��ه سه‌رۆكایه‌تیی دكتۆر فوئاد مه‌عسووم ،هێزی پێشمه‌رگه‌ی ب��ه‌ره‌ی كوردستانی له‌و سوپا نوێیه‌دا یه‌كخرا ،به‌پێی سیستمی فیفتی به فیفتی ،له هه‌رشوێنك به‌رپرس و فه‌رمانده له پارتی بوایه ،جێگره‌كه‌ی له یه‌كێتی و به پێچه‌وانه‌شه‌وه. له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه ،عوسامنی ق��ال��ه م��ن��ه‌وه‌ر ك��رای��ه س��ه‌رۆك��ی ئ��ه‌رك��ان��ی ق��ی��اده‌ی مه‌نتیقه‌ی
سلێامنی ل��ه س��وپ��ای یه‌كگرتووی كوردستان .پاش هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆ له س��ه‌ره‌ت��ای مانگی ئایاری 1994له نێوان پارتی و یه‌كێتی ـ كه هه‌رچه‌نده پێشرت دوو خولی دیكه‌ی ش��ه‌ڕی ناوخۆ ڕووی داب��وو ،ئه‌ویش له نێوان پارتی و حسك ،هه‌روه‌ها له نێوان یه‌كێتی و بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ـ دوای ئه‌وه‌ی شه‌ڕی نێوان یه‌كێتی و پ��ارت��ی پ����ه‌ره‌ی س��هن��د، پارتی ،یه‌كێتیی له بادینان پێچایه‌وه ،یه‌كێتیش له سلێامنی پارتیی ڕاماڵی.
قادر ،ده‌روێش ئاغا و ئه‌ندامانی لقی چ��وار و كادیری دیكه‌یان تێدا بوو، دوات��ر یه‌كێتی هه‌موو ئه‌و دیالنه‌ی نه‌كوشت و ڕاده‌ستی پارتیی كردنه‌وه. هێزه تێكشكاوه‌كانی پارتی له س��ن��ووری هه‌ڵه‌بجه و ه��ه‌ورام��ان و چه‌می شلێر له ده‌ڤ��ه‌ری پێنجوێن، خۆیان كۆكرده‌وه .ئیرت قۆناغی شه‌ڕی ن��اوخ��ۆ درێ���ژە‌ی كێشا ،ك��ه ئه‌گه‌ر زیاده‌ڕە‌وی نه‌بێت ،تا ئێستاش كۆتایی نه‌هاتووه ،ته‌نیا شێوازه‌كه‌ی گۆڕاوه. ل��ه مانگی ح��وزه‌ی��ران��ی 1994 شه‌ڕێكی گهوره له ده‌ڤه‌ری پێنجوێن له نێوان ئه‌و دوو حیزبه‌دا سه‌ری ه��ه‌ڵ��دا .س��ه‌ره‌ت��ا ش��ه‌ڕە‌ك��ه به سه‌ركه‌وتنی پارتی شكایه‌وه، ب��ه‌اڵم ل��هو ش���ه‌ڕە‌دا پارتی ب��اش�تری��ن ف��ه‌رم��ان��ده‌ی س��ه‌رب��ازی��ی ل��هو سنووره ل���ه‌ده‌س���ت دا .ڕۆژی 1994/6/8ع��وس�مان قادر منه‌وه‌ر (خاڵه ع��ه‌ف��ان) خ��ۆی و چوار پیشمه‌رگه‌ی ه�����اوه‌ڵ�����ی ب��ه ناوه‌كانی (عه‌لی
میدیاكانی پارتی دواتر ژماره‌ی قوربانییه‌كانیان به ( )140كه‌س ئه‌ژمار كرد رۆژی 3ی ئایاری 1994تا نیوه‌ڕۆ باره‌گای پارتی له سلێامنیدا نه‌ما و هه‌مووی گیرا ،گ��ه‌ورە به‌رپرسه‌كانی پارتی له بینای لقی چواره‌وه ڕۆشتبوونه ب��اره‌گ��ای ن��اوچ��هی یه‌كی سلێامنی، كه ئێستا به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ئاسایشی سلێامنییه له نزیك فولكه‌ی كاوه‌ی ئاسنگه‌ر .له‌و باره‌گایه‌دا پارتی كه‌مێك به‌رگریی كرد و به ئاسانی خۆی نه‌دا به‌ده‌سته‌وه .عوسامنی قاله منه‌وه‌ر یه‌كێك بوو له‌و به‌رپرس و فه‌رماندانه‌ی پارتی له‌وێ به‌رگریی ئازایانه‌ی كرد و سه‌رئه‌نجام خۆى ن��هدا به‌ده‌سته‌وه، یه‌كێتیش بۆیان ده‌ستگیر نه‌كرا و ده‌رچوو ،به‌اڵم ئه‌وانی دیكه به گشتی ده‌ستگیر ك��ران ،كه كه‌سی سه‌ربازی و سه‌ركرده‌ی زۆر ناوداری وه‌كو قادر
مام عه‌بدوڵاڵ سه‌رگه‌ڵوویی ،سه‌رهه‌نگ فه‌تحوڵاڵ ،هیوا غ��ه‌ف��وور سه‌عید، ف���ه‌ره‌ی���دوون ب��هه��ادی��ن محه‌مه‌د) كوژران .به وته‌ی میدیاكانی ئه‌وكاتی پ��ارت��ی ،خاڵه ع��ه‌ف��ان ب��ه برینداری كه‌وتووه‌ته ده‌ستی هێزه‌كانی یه‌كێتی و ئه‌وانیش گولله‌بارانیان كردووه. له شه‌ڕی ناوخۆ ،زۆر سه‌ركرده و فه‌رمانده و كادیر و پێشمه‌رگه و ت��هن��ان��ه‌ت ئ��هن��دام و الیه‌نگری ی��هك�تری��ان ك��وش��ت��ووه ،زۆرج���ار ئه‌و كه‌سه ناودارانه‌ش به دیلی ده‌ستگیر ده‌كران ،پاشان ده‌ك��وژران .هێزه‌كانی یه‌كێتی پێشرتیش قائیمقامی شاری هه‌ڵه‌بجه ،ئه‌كره‌م حه‌مه‌عه‌لی ،نارساو به (ئه‌كره‌می عه‌لی چه‌پ)یان به دیلی گرت و پاشان گولله‌بارانیان كرد ،له
وێنەى بەشێک لەو کەسانەى لە 13ى حوزەیران لە سلێمانى کوژران
برایمى بێتەل
ئاراس قادر ئەحمەد
نەجمەدین عەبدول
عەریف کەریم
نورى عەىل حسێن
سەردارى خولە ئامە
کەمال نورى باباشێخ
كاتێكدا ناوبراو كه‌مئه‌ندامیش بوو. ڕۆژی 12ی حزه‌یران ته‌رمی خاڵ ه عه‌فان هێرنایه‌وه بۆ شاری سلێامنی. شه‌وی 13ی حوزه‌یران ته‌له‌فزیۆنی حیزبی شیوعیی كوردستان ،ئاگاداریی ب�ڵاوك��رده‌وه ك��ه (سبه‌ینێ ته‌رمی شه‌هیدی ف��ه‌رم��ان��ده و تێكۆشه‌ر عوسامنی قادر منه‌وه‌ر له مه‌راسیمێكدا ب��ه‌ڕێ ده‌كرێت بۆ گۆڕستان) ،ئه‌و ئاگادارییه له بروسكه‌یه‌كی نهێنیی پارتییه‌كان ده‌چوو ،هه‌ر بۆیه ڕۆژی 13ی حوزه‌یران به ه��ه‌زاران ئه‌ندام و ه���ه‌واداری پارتی گه‌یشتنه سه‌ر ت��ه‌رم��هك��هی ن��اوب��راو ،ئ��هو كاته‌ی پارتی له‌ناو شاری سلێامنیدا شكۆی له‌ده‌ست دابوو ،هه‌موو باره‌گاكانی ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیرابوو ،هه‌روه‌ها پارتیبوونیش ت��اوان��ی جه‌نگ ب��وو، هه‌روه‌ك چۆن له سنووری ده‌سه‌اڵتی پارتییش هه‌مان شت به‌رانبه‌ر به یه‌كێتی كرابوو .الیه‌نگرانی پارتی به ه��ه‌زاران كه‌س ده‌ب��وون كه وه‌دووی ته‌رمه‌كه‌ی عوسامنی قاله منه‌وه‌ر ك��ه‌وت��ب��وون .ئ��اپ��ۆڕای خ��ه‌ڵ��ك الی پااڵسه‌وه و سه‌ره‌تاكه‌ی له به‌رده‌ركی سه‌را بوو .پاشان له به‌رده‌ركی سه‌را به‌ره‌و به‌ندیخانه‌ی گهوره كه ئێستا پ��ارك��ی دای��ك��ه ب����ه‌ره‌وژوور كه‌وتن، ئینجا بۆ فولكه‌ی كاوه‌ی ئاسنگه‌ر به‌و مه‌به‌سته‌ی ته‌رمی خاڵه عه‌فان وه‌ك نه‌ریتی ك���ورده‌واری بۆ دوادی��داری خانه‌واده‌كه‌ی به‌رنه به‌رده‌ركی ماڵه‌وه، كه ماڵیان به‌رانبه‌ر به باره‌گاكه‌ی پارتی ب��وو ،ئیرت له‌وێدا هێزه‌كانی یه‌كێتی ترس دایگرتن ،وه‌ك پێشرتیش ئاماده‌سازییان بۆ كرابێت هه‌موو چاوه‌ڕێی فه‌رمانێك بن ،به‌وشێوه‌یه ته‌قه و ده‌ستڕێژی گولله‌ی هێزه‌كانی یه‌كێتی ده‌ستی پێ كرد .فیشكه‌كه‌كان به ئاسامندا نه‌بوون ،به‌ڵكو ڕاسته‌وخۆ بۆ ناو جه‌ماوه‌رە مه‌ده‌نییه‌كه بوو، كوژراو و بریندارێكی زۆر هه‌بوون، خه‌ڵكێكی زۆریش ده‌ستگیر كران. میدیاكانی پارتی دواتر ژماره‌ی قوربانییه‌كانی به ( )140كه‌س ئه‌ژمار ك��رد .ه��ه‌روه‌ه��ا ب��ه‌گ��وێ��ره‌ی وت��هی جه‌ماوه‌ره‌كه و میدیاكانی پارتیش، دوو فیشه‌ک به‌ر ته‌رمی خاڵه عه‌فان كه‌وت. ئه‌مه یه‌كه‌م جار نه‌بوو له مێژووی شاری سلێامنیدا كه جه‌ماوه‌ر ته‌رمی
كه‌سایه‌تییه‌كیان پێبێت و ته‌قه‌یان لێ بكرێت و قوربانیی لێ بكه‌وێته‌وه، ته‌نانه‌ت فیشەكنان به ته‌رمه‌كه‌شه‌وه ه��هر ت��ازه نه‌بوو .ساڵی 1956پاش ئ���ه‌وه‌ی مه‌لیكی ك��وردس��ت��ان ،شێخ مه‌حموودی حه‌فید ،كۆچی دوایی كرد، له‌و كاته‌دا شێخ له‌تیفی كوڕی شێخ مه‌حموود له به‌ندیخانه‌ی گ��ه‌وره‌ی سلێامنی به‌ند بوو ،جه‌ماوه‌ری شاری سلێامنی ته‌رمه‌كه‌ی شێخ مه‌حموودیان برده ب��ه‌رده‌م ئه‌و به‌ندیخانه‌یه‌ی كه ئێستا كراوه‌ته پاركی دایك و داوایان كرد ده‌بێت شێخ له‌تیف ئازاد بكرێت و چاوی به ته‌رمی باوكی بكه‌ویت، به‌اڵم پۆلیس و هێزه‌كانی حكومه‌تی ئ��ه‌وك��ات��ی پاشایی ت��ه‌ق��هی��ان له خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ران ك���رد ،چه‌ند كه‌سێكیان ك��وش��ت ،ل��هوان��ه ئه‌خته‌ری هاوسه‌ری ڕە‌شۆڵی هونه‌رمه‌ند. ئ���هو ڕووداوه‌ی 13ی حوزه‌یرانیش چه‌ند مه‌ترێك له س���ه‌رووی شوێنی هه‌مان ڕووداوی یه‌كه‌مەوە بوو .دوو فیشه‌ك به‌ر ته‌رمی شێخ مه‌حموود كه‌وت .كه‌چی ئه‌مجاره‌یان هێزێكی ك��وردی هه‌مان كاره‌ساتی له هه‌مان شوێن به‌رانبه‌ر به جه‌ماوه‌ری شاری سلێامنی ئه‌نجام دا. پارتی سه‌ركۆنه‌ی یه‌كێتیی ده‌كرد كه ده‌ستڕێژی گولله‌ی ئاڕاسته‌ی سنگی ج��هم��اوه‌ری ش��اری سلێامنی ك��ردووه و ڕووداوه دڵته‌زێنه‌كه‌ی 1956ی دووباره كردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم له 17ی شوباتیش پارتی بۆخۆی هه‌مان كاره‌ساتی به‌سه‌ر شاری سلێامنیدا هێنا! بۆیه ئێستا سلێامنی كه یادی چوار ڕە‌شه‌كوژی ده‌كاته‌وه، دوانیان له‌سه‌ر ده‌ستی كورد خۆی ئه‌نجام دراون. یه‌كێتی ڕایگه‌یاند كه ئه‌وان چه‌كیان پێ ب��ووه و ته‌قه‌یان له هێزه‌كانیان كردووه ،بۆیه ئه‌وانیش وه‌اڵمیان داونه‌ته‌وه .پارتیش له 17ی شوبات هه‌مان سیناریۆی دووپ���ات ده‌ك����رده‌وه ك��ه گوایه ته‌قه‌یان لێ كراوه. ی��هك��ێ��ت��ی ده‌ی����وت «پ��ارت��ی ویستی ئه‌و هه‌له بقۆزێته‌وه بۆ گرتنه‌وه‌ی لقی چوار ،بۆیه ته‌قه‌مان لێ ك��ردوون» .ته‌نانه‌ت پارێزگاری
9 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ئەو رەنگەی ماڵەکەت دەستکراوە دەکات سەریاس محەمەد
مامەڵەکردن لەگەڵ ڕەنگەکاندا، هەستیارییەکی جوانی گەرەکە، چونکە ه��ەر ڕەنگێک داخ���وازی و ح��وك��م��ی خ���ۆی ه��هی��ه ،بۆیه ك���ۆك���ردن���ه‌وه‌ی دوو ڕەن���گ با ه�ه‌ردووك��ی��ان جوانیش ب��ن ،به‌اڵم
مێروول ه ل ه ماڵه‌كانتان دووربخه‌نه‌وه
ده‌شێت ناكۆك بن و دیمه‌نێكی ناشیرین بده‌نێ .ئه‌وه‌ی هه‌ستیارتره، ڕەنگه سه‌ره‌كیی ماڵه‌كه‌ته ،كه ئ �هم �هی��ان ل��هو ڕووه‌وه ده‌بێت له‌گه‌ڵ هه‌موو ڕە‌نگه‌كانی تردا بگونجێت ،هه‌ستیارتره ،چه‌نكه
تۆ ناچاریت چه‌ندین ڕە‌نگی تری له‌گه‌ڵدا بگونجێنیت ،بۆیه هه‌میش ه ل�ه هه‌ڵبژاردنی ڕەن��گ��ی دی��واری ژووره‌ك��ان��دا بیرت الی ئ �ه‌وه بێت ك �ه ئ��هو ڕەن��گ �ه كێشه‌ی له‌گه‌ڵ هیچ ڕە‌نگێكی دی��ك �هدا نه‌بێت،
ژن ه هه‌ورامییه‌كان كه‌بابچیی باشن ڕە‌زا هه‌ورامی ل ه زۆربه‌ی سه‌یرانگاکانی هه‌وراماندا ژنی ده‌ستڕە‌نگین و وه‌ستای كه‌بابی باش هه‌ن كه ئه‌وه‌نده‌ی بڵێیت یه‌ك و دوو ،میوانه‌كان به‌ڕێده‌كه‌ن .كاركردنی ئه‌م ژنه ده‌ستڕە‌نگینانه مانایه‌كی تری خستووەته سه‌ر جوانییه‌كانی هه‌ورامان .سه‌نا به‌ڵخه‌یی، خێزانی یه‌كێك له‌و كه‌بابفرۆشانه‌ی سه‌یرانگای (وه‌زه‌نێ)یه كه شانبه‌شانی پیاوه‌كه‌ی كار ده‌كات .ئه‌و ب ه رۆژنامه‌ی به‌یانی وت« :هه‌میشه هه‌ورامان نه‌زمی پێكه‌وه كاركردنی پیاوان و ژنانی پاراستووه .من دڵخۆشم به‌وه‌ی ك ه میوانه‌كان زۆرجار دوای ته‌واوبوونیان له خواردن ،سوپاسم ده‌كه‌ن و هانی كاركردنم ده‌ده‌ن» .سه‌نا وتیشی: «ماوه‌ی دوو ساڵه ئه‌م كاره ده‌كه‌م» .له‌باره‌ی ئه‌و نه‌ریته‌شه‌وه كه كاركردنی ژنان له ده‌ره‌وه‌ی ماڵه‌كان به نامۆ نارساوه ،سه‌نا وتی« :له هه‌ورامان شتێكی ئاساییه و جیاوازی له نێوان ژن و پیاودا نییه» .شایه‌نی وتنه ل ه ناوچه‌كانی تریش وه‌ك خه‌رپانی و خورماڵ، ژنان وه‌ها كارێك ئه‌نجام ده‌ده‌ن.
نوها بۆ رێگری كردن ل ه هاتنه‌ژووره‌وه‌ی مێروول ه بۆ ناو ماڵ ،ئه‌م رێگایان ه بگرنه
به‌ر: ـ خه‌یار ،به‌تایبه‌ت خه‌یاری تاڵ ،بخه‌ره سه‌رڕێگاكه‌یان ،چونكه مێرووله‌كان رقیان له خه‌یاره. ـ كه‌مێك رسكه‌ی سپی به‌سه‌ر ئه‌و شوێنه‌دا بڕێژە كه پێیدا تێپه‌ڕ ده‌بن. ـ په‌رداخێك ئاو له‌گه‌ڵ په‌رداخێك رسكه‌ی سێو تێكه‌ڵ بك ه و په‌نجه‌ره‌كانی پێ پاك بكه‌ره‌وه ،تاكو مێرووله‌كان دووربخاته‌وه. ـ گه‌اڵی وشكی نه‌عنا بخه‌نه سه‌ر ڕێگای مێرووله‌كان. ـ مێرووله به‌و شوێنانه‌دا ناڕوات كه دارچینی ،ئاوی لیمۆ ،تۆزی قاوه و بیبه‌ری توون پرژێرنابێت پیایدا. ـ له درزی دیواردا سیر دابنێن تاكو مێرووله‌كان دووربخاته‌وه.
و .جهانگیر ئه‌حمه‌د
وەرزى قەیسى؛ وەرزى تەندروستیی بەیان قەیسی بڕێكی زۆری لە ڤیتامین Aتێدایە ،بە تایبەتی كە وشككراوە بێت .خ��واردن��ی سێ دان��ە قەیسی قەبارە مامناوەندی ،نزیكەی %45ی پێویستیی رۆژانەی ئەم ڤیتامینە دابین
وێنە جیهانییەکان
به‌راوردێك له ێو نێوان دوێن ئه‌مڕۆی ئه‌ڵمانیا ئا :الس هه‌ورامی
ئه‌ویش ڕە‌نگی سپییه ،ئەو رەنگەی لەگەڵ گشت رەنگێك دەگونجێ و دیمەنێكی جوانیشی دەبێ ،لەو كاتەدا كەلوپەلەكان لە هەر جۆرە شێوە و رەنگێكی دیكە بن ،كێشه‌ت بۆ دروست نابێت و جوانیی خۆیان
هەر پیشان ده‌ده‌ن .بەمەش هەر جۆرە رەنگێكی دیكە لە دیكۆر و كەلوپەل ،دەتوانن شێوەی جوانی خۆیان لەگەڵ ئەو رەنگە سپییە بەدەربخەن و دیمەنێكی رازاوەش ببەخشێت.
دەك��ات .هەروەها قەیسی بڕێكی باشی لە ڤیتامین Cو پۆتاسیۆم تێدایە ،لەگەڵ ئ��ەوەی كە كۆلیسرتۆڵی تێدا نییە .تەنها یەك دانە قەیسی 20كالۆری وزەی تێدایە. قەیسی وشككراوە بۆ چارەسەركردنی قەبزی سوودی لێ وەردەگیرێت .زەیتی ت��ۆی قەسی بەكاردێت لە ئاوێتەكانی
جوانكاریی و پیشەسازیی سابون و گەلێك لە ئاوێتەكانی پێست .بۆ ئەو كەسانەی كە هەستیارییان بە خواردنی قەیسی هەیە ،قەیسی وشك بە گازی دووەم ئۆكسیدی گۆگرد مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت ،وەكو پارێزەری رەنگ و كومكردنەوەی ئەگەری هەستەوەری.
ئه‌وه‌ی له‌م وێنانه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت، دیمه‌نی دوو شوێنی واڵتی ئه‌ڵامنیایه له دوو كات و سه‌رده‌می جیاوازدا .هه‌ردوو وێنه كۆنه‌كه له ساڵی 1945و له میانه‌ی جه‌نگی دووه‌می جیهانیدا گیراون ،كاتێك ئه‌ڵامنیا به سه‌رۆكایه‌تیی هیتله‌ر بووبووه به‌شێك له‌و جه‌نگه وێرانكه‌ره .هه‌ردوو وێنه‌كه‌ی تریش له سه‌رده‌می ئێستادا گیراون. ه���ه‌ردوو وێنه نوێیه‌كه ل� ه الی�هن فۆتۆگرافه‌ری فه‌ره‌نسی ،ماتیاس ڕیچیله‌وه گ��ی�راون ،ئه‌ویش وه‌ك��و به‌راوردكردنێك له نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆی ئه‌ڵامنیا و ئاشكراكردنی ئه‌و ڕۆڵه گهوره و گرنگه‌ی ئه‌ڵامنییه‌كان ل��ه‌دوای جه‌نگی دووه‌م��ی جیهانییه‌و ه بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵته‌كه‌یان گێڕاویانه.
ئ��ه‌وه‌ی جێگه‌ی باسیشه ،به‌ش ه ڕۆژئ��اواك �هی ئه‌ڵامنیا زیاتر له به‌شه ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ڕۆژهه‌اڵتییه‌كه‌ی ب � ه خ��ۆی��ه‌وه بینی ،ب���ه‌اڵم ل���ه‌دوای یه‌كگرتنه‌وه‌ی ه���ه‌ردوو به‌شه‌كه‌ی ئه‌و واڵته له ساڵی 1990و ڕووخانی دیواری به‌رلین ،له‌و به‌شه‌ش پرۆسه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌و ه به شێوه‌یه‌كی زۆر خێرا ده‌ستی پێكرد .لۆتار دی میزیر كه دوایین سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌ڵامنیای ڕۆژهه‌اڵت بوو ،ده‌ڵێت «له سه‌ره‌تادا هه‌موومان وام��ان د هزان��ی كه كارێكی ئه‌سته‌مه بتوانین له ماوه‌یه‌كی كه‌مرتدا ئه‌وه بكه‌ین ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی ئه‌مڕۆ ئه‌و شاره گه‌شەسه‌ندووانه نابینن ،ئه‌وا یان كوێرن، یان بێهۆشن».
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
واین ڕۆنی ل ه نێوان سه‌ركێشی و ڕۆیشتندا
هه‌وراز كاوه یه‌كێك ل ه باشرتین ئه‌ستێره‌كانی ئه‌م دواییه‌ی یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد بوو، به‌اڵم چه‌ند هۆكارێكی سودبه‌خش هه‌ی ه كه ڕۆیشتنی ئه‌م یاریزان ه ب ه باش د هزانن ،به پێچه‌وانه‌ی بۆ چوونی هه‌ندێك كه‌سه‌وه .له‌م ماوه‌یه‌ی دواییدا ئه‌م هێرشبه‌ر ه ئینگلیزییه كه‌وت ه ناكۆكییه‌كی ئاگراوییه‌و ه له‌گه‌ڵ ڕاهێنه‌ری یانه‌كه‌ی سێر ئه‌لێكس فێرگسۆن، پێش دوورخ��س��ت��ن�ه‌وه‌ی ل ه یارییه‌كانی یانه‌كه‌ی ،واین ڕۆنیش هه‌ستا ب ه سڕینه‌وه‌ی ناوی یانه‌ك ه له‌سه‌ر په‌ڕ ە تایبه‌ته‌كه‌ی خۆی ل ه تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تیی (تیوته‌ر) ،ل ه هه‌مان كاتدا ئاماژەی ب ه ڕۆیشتنی خۆی ل ه یانه‌كه‌ی كرد به‌منزیكان ه و گه‌یشت ه ڕێگایه‌كی داخراو ل ه گه‌ڵ ده‌سته‌ی كارگێڕیی یانه‌ی مانچسته‌ر
یونایتد. واین ڕۆن��ی ،ئه‌و ڕۆنیی ه نه‌ماو ه ك ه ده‌مانناسی .ل ه وه‌رزی ساڵی ( )2011له‌گه‌ڵ یانه‌كه‌ی ( )44گۆڵی تۆمار كرد ،یه‌كێك بوو ل ه باشرتین هێرشبه‌ره‌كانی جیهان. دواتر ئاستی ناوبراو ورد ه ورد ه دابه‌زی، ل ه هه‌مان كاتدا وه‌زن��ی ب ه شێوه‌یه‌كی دیار زیادی كرد .واین ڕۆنی توشی چه‌ند ئابڕووچوونێك بوو ،له‌وان ه ئالوده‌بوونی به مه‌ی (الكحول) ،زۆر كێشانی جگه‌ر‌ه زۆر و له‌گه‌ڵ چه‌ند تێڕوانینێكی تایبه‌ت له‌سه‌ر ژیانی یاریزانه‌كه .واین ڕۆنی له‌م وه‌رزه‌دا ئه‌و كه‌س ه ئاڵتونیی ه نه‌بوو ك ه هه‌موو ده‌مانناسی ،به‌تایبه‌تی ل ه یاریی ه گه‌وره‌كان هیچ ڕۆڵێكی دی��اری نه‌بوو ،كاتێك هیچ ته‌ركیزێكی له‌سه‌ر تۆپه‌ك ه ن �ه‌ده‌م .وه‌ك یاریی یانه‌كه‌ی و یانه‌ی ڕیاڵ مه‌دریدی ئیسپانی ل ه خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا
قۆناغی چاره‌كی كۆتایی. یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد سوودی له‌و یاریزان بینیوه تا ئه‌وپه‌ڕ‌ی ژماره ل ه پێشدا ئه‌و یاریزان ه گۆڵكاری خولی ئینگلیزی بردووەته‌وه ،توانیویه‌تی یارمه‌تیی هاوڕێكانی ب��دات ب ه ب��ردن �ه‌وه‌ی پێنج نازناو ،هه‌روه‌ها چه‌ند خولێكی گرنگی لۆكاڵیی واڵت�هك�هی له‌گه‌ڵ هاوڕێكانی به‌ده‌ست هێناوه ،به‌اڵم گرنرتین نازناو له ژیانیدا ،خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا بووه .یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد سوودی له تواناكانی ئه‌و یاریزان ه بینیو ه وه‌كو چۆن خۆی خه‌ونی پێو ه ده‌بینی ل ه ته‌مه‌نی ( )19ساڵیدا ،به‌اڵم ئێستا ڕۆنی گه‌یشتووەته ته‌مه‌نی ( )28ساڵی ،ل ه توانایدا نه‌ماوه ده‌رك�ه‌وێ��ت وه‌ك ڕاب���ردوو ،له‌به‌ر ئه‌وه باشرت ه بۆ ئه‌و و یانه‌كه‌ی ك ه س هرله‌نوێ ده‌ستپێبكاته‌و ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی یانه‌كه‌ی
خۆی ،به‌ڵكو بتوانێت تواناكانی بگێڕێته‌وه جارێكی دیك ه و یانه‌كه‌شی ده‌توانن سوود ل ه پاره‌كه‌ی ببینن. ناكۆكیی ڕۆنی و دیڤید مۆیس بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه نازانن ڕاهێنه‌ری پێشووی یانه‌ی ئیڤه‌رتۆن و ئێستای یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد (دیڤید مۆیس) یه‌كه‌م كه‌س بوو هه‌ستی ب ه تواناكانی ئه‌و یاریزانه كرد ،هه‌رچه‌ند ه ئه‌و ڕاهێنه‌ر ه هه‌ستی به تواناكانی ڕۆنی كرد ،به‌اڵم په‌یوه‌ندیی به‌و الو ه ئاڵتونییه‌و ه ب ه باشی نه‌ماوه ،دوای ئه‌وه‌ی ڕاهێنه‌ر (دیڤید مۆیس) كتێبه‌كه‌ی باڵوكرده‌وه ،ل ه كتێبه‌كه‌یدا ئه‌و یاریزانه‌ی ب ه داڕما و باس كرد ،ك ه شایه‌نی متامنه‌ی ڕاهێنه‌ر نییه .ئه‌و ڕووداو ه وای ل ه هه‌مووان كرد ك ه دڵنیا بن له‌وه‌ی ته‌مه‌نی ڕۆنی چه‌ند ڕۆژێكی كه‌می ل ه یاریگای (ئۆڵرتافۆرد) ماوه و جێگای متامنه‌ی ڕاهێنه‌ری نو ێ نییه.
كۆتاییهاتنی واین ڕۆنی كۆتا ڕێگای یانه‌ی مانچسه‌ر یونایتد نابێت ،یانه‌ك ه له‌م كاته‌دا چه‌ندین ئه‌ستێره‌ی الو و خاوه‌ن بەهره‌ی هه‌یه ،هه‌روه‌ها ئه‌و بڕ ە پاره‌یەیه‌ی دێت ه یانه‌ك ه ل���ه‌دوای فرۆشتنی ڕۆن��ی، یارمه‌تیی یانه‌ك ه ده‌دات بۆ گرێبه‌ست كردن له‌گه‌ڵ یاریزانی باشرت و خاوه‌ن توانای زیاتر بۆ گۆڵ تۆمار كردن ،بۆ منوون ه وه‌ك هێرشبه‌ره‌كانی وەک (كاڤانی ،ڕۆب�ه‌رت لیڤاند دۆڤسكی). سوكایه‌تی پێكردنی واین ڕۆنی به‌رامبه‌ر فێرگسۆنی ڕاهێنه‌ری پێشووى ڕۆنی ڕە‌تی ك��رده‌و ه یاریی كۆتایی بكات ل ه خولی (پرێمه‌ر لیگ)ی ئینگلیزی، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌یزانی ئه‌و ه یاریی كۆتایی ئه‌و ڕاهێنه‌ر ئه‌فسانه‌ییه‌ی ه له‌گه‌ڵ تیپه سوورپۆشه‌كان ،به‌هۆی ناكۆكیی له‌گه‌ڵ ڕاهێنه‌ری ناوهێرناو ،بڕیاریدا دانیشتێت
ل�ه‌س�هر كورسییه‌كانی یاریگاك ه وه‌ك ته‌ماشاكار .یاریزان واین ڕۆنی ب ه ته‌واوی ئه‌و بنامیه‌ی ل ه بیر كرد ل ه یاریی تۆپی پێدا و ل ه یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد «هیچ كه‌س ل ه یانه‌ك ه گه‌وره‌تر نییه» ،هه‌روه‌ها ڕۆنی گه‌وره‌تر نیی ه ل ه یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد ،یاخود یاریزانەكانی پێشوو (بێكهام و نیستەلڕۆی) ،هه‌رچه‌ند ه ئه‌وانیش ل ه په‌شێویەكی گ �ه‌وردا ڕۆیشنت و ته‌نها هه‌واڵه‌كانیان مایه‌و ه و هیچ گرفتێكیش نه‌هات ه ڕێگای یانه‌كه ،به‌ڵكو یانه‌ك ه له‌سه‌ر پێی خۆی وه‌ستا .كه‌واتە بوونی یاریزانێكی وه‌كو ڕۆنی ل ه یان ه سووره‌ك ه هه‌رچه‌نده گرفت دروست بكات ،شكانه‌وه‌ی به‌الی خۆیدایه ،نه‌ك یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتد و ڕۆیشتنی ناوبراویش وه‌ك هه‌ر سۆپه‌ر ستارێكی پێشووی سووره‌كان ،نزیكه ،ئێستا بێت ،یاخود دوایی.
پاڵه‌وانه‌كانی 2012ـ 2013 مەتین وه‌رزی 2012ـ 2013په‌رده‌ی له‌سه‌ر دادرایه‌و ه و كۆتایی هات ،ك ه تیایدا چه‌ندین یان ه بوون ه پ��اڵ �هوان .ئه‌نجامی كۆتایی وه‌رزه‌كه‌ش به‌م شێوه‌ی ه بوو: 1ـ خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا: ئه‌م نازناوه ،یانه‌ی باڤاری به‌ده‌ستی هێنا، دوای ئ��ه‌وه‌ی ل ه ه�ه‌ری�هك ل ه یانه‌كانی ئه‌رسیناڵ ل ه خولی شانزه‌دا و یۆڤانتۆس ل ه خولی هه‌شتدا و به‌رشه‌لۆنه‌ى ل ه خولی نیوه‌ی كۆتاییدا برده‌و ه پێش ئه‌وه‌ی ده‌ستی ب ه جامه‌كه‌ش بگات ،ل ه یاریی كۆتاییدا له بروسیا دۆرمتۆندی هاونیشتامنی برده‌وه. 2ـ خولی ئ�ه‌وروپ��ی (ی��ۆرۆپ��ا لیگ): یانه‌ی چێڵسیی ئینگلیزی بۆ دووه‌مجاری یه‌ك ل��ه‌دوای یه‌ك نازناوێكی ئه‌وروپیی به‌ده‌ستهێنا ،ك ه ل ه وه‌رزی راب��ردوودا جۆن
تێریامن بینی جامی خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ب �ه‌رزك��رده‌وه ،دوای ب��ردن�ه‌وه‌ی ل ه یانه‌ی بایه‌رمیونیخ ب ه لێدانی سزای یه‌كالكه‌ره‌وه، ب �ه‌اڵم ئ �هم ج��اره ج��ۆن تێریامن بینی له خولی ئه‌وروپیدا ب ه سه‌ركه‌وتنی به‌سه‌ر یانه‌ی به‌نفیكادا ،ب ه هۆی گۆڵ تۆماركردنی ئیڤانۆڤیچی سڕبییه‌و ه ك ه ل ه ده‌قه‌ی 3ی زیادكراودا تۆماری كرد. 3ـ خولی ئینگلیزی :یانه‌ی مانچسته‌ر توانی نازناوه‌ك ه بگه‌ڕێنێته‌و ه بۆ خۆی ،دوای ئه‌وه‌ی ل ه وه‌رزی رابردوودا مان سیتی له‌ناو ده‌ستی ده‌رهێنا .ئه‌م وه‌رزه‌ش جیاواز بوو، ك ه بینیامن دوای به‌ده‌ستهێنانی نازناوی خوله‌كه ،راهێنه‌ر ه سكۆتله‌ندییه‌كه‌ی، فێرگیسۆن ،دوای ئه‌وه‌ی 27ساڵی ل ه یانه‌كه برد ه سه‌ر ،وازهێنانی راگه‌یاند .هه‌روه‌ها فان پێرسی نازناوی گۆڵكاری خوله‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ب ه تۆماركردنی 27گۆڵ.
مۆرینۆ گه‌یشته‌و‌ه له‌نده‌ن پاش ئه‌وه‌ی ساڵی 2007جۆزێ مۆرینۆ راهێنه‌رایه‌تی یانه‌ی چێڵسی به‌جێهێشت و له كاری راهێنه‌رایه‌تی ئه‌و یانه‌یه دوور خرایه‌وه، به‌اڵم به‌رده‌وام خۆشه‌ویستی ئه‌و راهێنه‌ره له دڵی هانده‌رانی یانه‌كه‌دا بوو ،ل ه ئێستادا ئه‌و راهێنه‌ره له له‌نده‌نه و بۆ چوار ساڵی داهاتوو بۆندی لەگەڵ ئەو یانەی ئیمزار کرد. مۆرینۆ ئه‌م وه‌رزه رووب��ه‌ڕووی گرفتی زۆر بوویه‌وه له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌كانی ئیسپانیادا و بڕیاریدا یانه‌ی ریاڵ مه‌درید به‌جێبهێڵێت دوای به‌سه‌ر بردنی سێ وه‌رز له‌گه‌ڵ ئه‌و یانه‌دا.
4ـ جامی په‌یوه‌ندیی ئینگلیزی :بۆ یه‌كه‌مجار ل ه مێژووییدا یانه‌یه‌كی ویڵزی ب ه ناوی كاپیتاڵ وه‌ن ،نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا، ب ه بردنه‌وه‌ی ل ه یاریی كۆتاییدا ل ه یانه‌ی برادفۆرد ،ب ه 5گۆڵی بێ وه‌اڵم. 5ـ جامی یه‌كێتیی ئینگلیزی :یانه‌ی ویگان نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ،دوای ئه‌وه‌ی ل ه یاریی كۆتاییدا ل ه یانه‌ی مان سیتیی ب��رده‌و ه ب ه گۆڵێكی بێ وه‌اڵم .سه‌رباری ئه‌وه‌ی یانه‌ك ه دابه‌زی بۆ خولی پل ه یه‌ك. 6ـ خولی ئیتالی :یانه‌ی یۆڤانتۆس توانی پارێزگاری ل ه نازناوه‌ك ه بكات بۆ دووه‌م جاری یه‌ك ل�ه‌دوای یه‌ك و بۆ 29هه‌مین جار ل ه مێژوویدا .هه‌روه‌ك ئیدیسۆن كافانی ئۆرۆگوایی نازناوی گۆڵكاری خوله‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ب ه تۆماركردنی 29گۆڵ. 7ـ ج��ام��ی ئیتالیا :ی��ان �هی الزی��ۆ نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ب ه بردنه‌وه‌ی له
یاریی كۆتاییدا ل ه رۆما ،ب ه گۆڵێكی بێ وه‌اڵم، ئه‌مه‌ش شه‌شه‌م نازناوی بوو له‌م جامه‌دا. 8ـ خولی ئیسپانیا :یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه بۆ بیست و دووهه‌مین جار نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ،ه���ه‌روه‌ك بالوگرانا توانی بگات ه خاڵی 100و لیۆنێل میسیش نازناوی گۆڵكاری خوله‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ب ه 46گۆڵ. 9ـ جامی ئیسپانیا :یانه‌ی ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ب ه بردنه‌وه‌ی ل ه یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ب ه 2گۆڵ ب هرامبه‌ر ب ه گۆڵێك ،ك ه ئه‌م یاریی ه كران ه ده‌ره‌وه‌ی كرستیانۆ رۆناڵدۆ و مۆرینهۆی به‌خۆو ه بینی. 10ـ خولی ئه‌ڵامنیا :یانه‌ی بایه‌رمیونیخ بۆ 23هه‌مین جار نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا، ك ه دۆرمت��ۆن��د ل ه دوو وه‌رزی راب���ردوودا نازناوه‌كه‌ی بردبووه‌وه. 11ـ جامی ئه‌ڵامنیا :یانه‌ی باڤاریا نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا بۆ شانزه‌هه‌مین
یه‌كه‌م گرێبه‌ستی ریاڵ مه‌درید به فه‌رمی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید یه‌كه‌م گرێبه‌ستی بۆ وه‌رزی نوێ راگه‌یاند به كڕینه‌وه‌ی دانیێل كارفاخالی به‌رگریكاری الی راست ل ه یانه‌ی بایرن لیڤه‌ركوزنی ئه‌ڵامنی كه وه‌رزی رابردوو ریاڵ مه‌درید پێی فرۆشتبوو به‌رامبه‌ر پێنج ملیۆن یۆرۆ له‌گه‌ڵ مافی كڕینه‌وه‌یدا. یانه‌ی لیڤه‌ركوزن گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و یاریزانه‌ی بۆ ریاڵ راگه‌یاند كه یه‌كێك بوو له باشرتین به‌رگریكاره‌كانی خولی ئه‌ڵامنی ،به‌وه‌یش ریاڵ مه‌درید كێشه‌ی الی راستی چاره‌سه‌ر ده‌بێت كه وه‌رزی پێشوو ته‌نها ئه‌ربێلوای هه‌بوو.
جار له مێژوویدا ،دوای بردنه‌وه‌ی ل ه یانه‌ی شتوتگارد ب ه 3گۆڵ ب ه ،2به‌وه‌ش بوو ب ه یه‌كه‌مین یانه‌ی ئه‌ڵامنیا ك ه سێ نازناوه گه‌وره‌ك ه به‌ده‌ست بهێنێت ل ه یه‌ك وه‌رزدا. 12ـ خولی فه‌ره‌نسا :یانه‌ی پاری سانجێرمان بۆ سێیه‌مین جار ل ه مێژوویدا نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ،دوای ئه‌وه‌ی بۆ كۆتا جار ل ه ساڵی 1994به‌ده‌ستی هێنابوو. ه �ه‌روه‌ك ئیرباهیمۆڤیج بوو ب ه گۆڵكاری خوله‌ك ه ب ه تۆماركردنی 30گۆڵ. 13ـ جامی په‌یوه‌ندیی فه‌ره‌نسی: یانه‌ی سان ئیتیان نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا به بردنه‌وه‌ی ل ه یاریی كۆتاییدا ل ه یانه‌ی رین، ب ه گۆڵێكی بێ وه‌اڵم. 14ـ جامی فه‌ره‌نسا :یانه‌ی بۆردۆ بۆ چواره‌مجار ل ه مێژوویدا توانی نازناوه‌كه به‌ده‌ست بهێنێت ،ب ه بردنه‌وه‌ی ل ه یانه‌ی ئیڤیان ب ه 3گۆڵ ب هرامبه‌ر ب ه 2گۆڵ.
15ـ خولی هۆڵه‌ندی :یانه‌ی ئه‌یاكس بۆ سییه‌مین جار ل ه مێژوویدا و بۆ سێیه‌مین جاری یه‌ك ل�ه‌دوای یه‌ك ،توانی نازناوه‌كه به‌ده‌ست بهێنێت. 16ـ جامی هۆڵه‌ندا :یانه‌ی ئه‌لكامر توانی ن��ازن��اوه‌ك� ه ب�ه‌ده‌س��ت بهێنێت به بردنه‌وه‌ی ل ه یانه‌ی ئایندهۆڤن ب ه دوو گۆڵ ب هرامبه‌ر ب ه گۆڵێك ،ئه‌مه‌ش چواره‌م جاری بوو ل ه مێژوویدا ئه‌م نازناو ه بباته‌وه. 17ـ خولی پرتوگال :یانه‌ی پۆرتۆ توانی ل ه هه‌فته‌ی پێش كۆتاییدا نازناوه‌ك ه له چنگی به‌نفیكا ده‌ربهێنێت ،دوای ئه‌وه‌ی لێی برده‌و ه ب ه 2گۆڵ ب هرامبه‌ر ب ه گۆڵێك. 18ـ جامی پرتوگال :یانه‌ی فیتوریا گیامرش نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا بۆ چواره‌م جار ل ه مێژوویدا ،دوای ئ�ه‌وه‌ی ل ه یاریی كۆتاییدا سه‌ركه‌وت به‌سه‌ر یانه‌ی به‌نفیكادا ب ه 2گۆڵ ب هرامبه‌ر ب ه گۆڵێك.
ئه‌لیگری له‌گه‌ڵ میالن به‌رده‌وام ده‌بێت یانه‌ی میالنی ئیتاڵی به فه‌رمی مانه‌وه‌ی ماسیملیانۆ ئه‌لیگری راهێنه‌ره‌كه‌ی بۆ وه‌رزی داهاتوو راگه‌یاند. دوای ئه‌وه‌ی ئه‌لیگری له‌گه‌ڵ برلسكۆنی سه‌رۆكی یانه‌كه‌ی و گالیانی جێگری سه‌رۆكدا كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ئه‌نجامدا ،له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی ئه‌و راهێنه‌ر ه رێككه‌وتن لە کاتێکدا ل ه ماوه‌ی پێشوودا برلسكۆنی ده‌‌یویست ئه‌لیگری ده‌ست له كاربكێشێته‌و ه و سیدۆرف له شوێنه‌كه‌ی دابنێت. له‌الیه‌كی تره‌وه یانه‌ی رۆما ك ه له هه‌وڵی دانانی ئه‌لیكریدا بوو به راهێنه‌ری نوێ له‌و هه‌وڵه‌ی شكستی خوارد و ده‌بێت به شوێن راهێنه‌رێكی تردا بگه‌ڕێت.
11 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
rayanayshe@yahoo.com
فه‌رمانبه‌رێك :ئه‌م جالنه ده‌وڵه‌مه‌ند و هه‌ژارانیش ده‌توانن بیانكڕن
پۆشاكی له‌نگه هه‌موومان كۆده‌كاته‌وه راپۆرت :گۆنا سه‌عید
پێداویستيیه‌كانی ژی��ان زۆرن، م��رۆڤ ناتوانێت به‌بێ دابینكردنی ئه‌و پێداویستییانه ژیان بگوزه‌رێنێت. ب��ازاڕك��ردن و پۆشاككڕین ،یه‌كێكة له پێداویستییه بنه‌ڕەتییه‌كانی ژیان .ئه‌وه‌ی له ئه‌مڕۆدا به‌دیده‌كرێت ،گرنگیيه‌كی زۆر ده‌درێت به پۆشاكی له‌نگه و خواست و داواكارییه‌كی به‌رچاوی له‌سه‌ره ،به شێوه‌یه‌ك بووه‌ته جێی سه‌رنج .ئایا ئه‌م گرنگییه له كوێوه سه‌رچاوه‌ی گرتووه؟ بۆچی ئه‌وه‌نده خواست له‌سه‌ر ئه‌م جۆره پۆشاكانه زۆره؟ ساوێن ،یه‌كێكه له‌و كه‌سانه‌ی به ڕاده‌یه‌كی زۆر له له‌نگه پۆشاك ده‌كڕێت و ده‌ڵێت« :به‌ڕاستی ئه‌وه‌ش خولیایه. زۆر كه‌س هه‌یه كه‌م شت ده‌كڕێت ،تازه و به پاره‌یه‌كی زۆر و بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ. كه‌سانێكیش هه‌ن پارچه‌ی زۆر له له‌نگه ده‌كڕن ،كه ئه‌مه‌ش سێ مه‌به‌ست له‌خۆ ده‌گرێت و هه‌ركه‌سه و یه‌كێك له‌و سێ مه‌به‌سته‌یان هه‌یه كاتێك له له‌نگه شتێك ده‌كڕن ،ئه‌و سێ مه‌به‌سته‌ش ئه‌وه‌یه كه، ئه‌و كه‌سه زۆر چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌یه، پێی خۆش نییه ئه‌وه‌نده به پۆشاكی دووباره‌وه بچێته ده‌ره‌وه .یان بۆ ئه‌وه‌یه له‌بری ئه‌وه‌ی بڕێك پاره‌ی زۆر بدات به پارچه‌یه‌كی تازه ،ئه‌و بڕە پاره ده‌دات به سێ و چوار پارچه له له‌نگه .یاخود ئه‌وه‌یه زۆر جار ئه‌و پۆشاكانه‌ی كه له له‌نگه ده‌یكڕیت و ده‌ستت ده‌كه‌وێت ،نادڕێن،
وات�ه چ له ڕووی شێوه و چ له ڕووی جۆره‌وه ،یان هاوشێوه‌ی نییه ،یاخود زۆر به كه‌می هاوشێوه‌ی ده‌بیرنێت». نیگا ،یه‌كێكی تره له‌و كه‌سانه‌ی كه زۆر حه‌ز به پۆشاك و به‌رهه‌مه‌كانی له‌نگه ده‌كات و وه‌ك ڕوونی كرده‌وه، هۆكاره‌كه‌شی ئ�ه‌وه‌ی�ه كه پێی وایه هه‌ندێك جار شتێكی ده‌وێت زۆر زه‌رور نییه كه بیكڕێت و پ��اره‌ی زۆری پێ
بدات ،به‌اڵم كه به نرخێكی كه‌م ده‌ستی ده‌كه‌وێت ،ده‌یكڕێت و ده‌زانێت كه ئ��ه‌وه‌ش ده‌توانێت ببێته جێگره‌وه‌ی پۆشاكی تر .ئه‌و باس ل�ه‌وه‌ش ده‌كات كه زۆر جار بۆ ڕەنگێك یاخود شێوه‌یه‌ك كه خۆی حه‌زی لێبووه ،له پۆشاكی تازه بۆی گه‌ڕاوه و ده‌ستی نه‌كه‌وتووه ،به‌اڵم له له‌نگه ده‌ستی كه‌وتووه .وه‌ك ده‌ڵێت «هه‌ر ئه‌مه‌ش وای كردووه كه په‌رۆش
بم بۆ دوكانی له‌نگه و له هه‌رشوێنێك دوكانێكی له‌نگه ببینم ده‌بێت بچم و كه‌م جاریش به‌بێ كڕینی پۆشاك دێمه ده‌ر». ئ��اره‌زوو به پێچه‌وانه‌ی ساوێن و نیگا ،پێی باش نییه كه كه‌س پۆشاكی له‌نگه ب��ك��ڕێ��ت ،ه��ۆك��اری پ��ێ باش نه‌بوونه‌كه‌شی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ چه‌ند شتێك ،ئه‌و ده‌ڵێت «له‌به‌ر ئه‌وه پۆشاكی
له‌نگه ناكڕم و له‌به‌ر ناكه‌م ،چونكه ئه‌و پۆشاكانه له واڵتی نامسوڵامنه‌وه دێت و زۆربه‌یان پۆشاكی ئه‌كته‌ره بیانییه‌كانن و من پێم حه‌رامه ،هه‌روه‌ها زۆربه‌یان له‌گه‌ڵ ئاژەڵدا ده‌ژین و له‌به‌ر ئه‌وه به پیس و خراپیشی ده‌زانم». ئاره‌زوو باس له چینی كڕیاری له‌نگه ده‌كات و ده‌ڵێت «ته‌نها هه‌ژاره‌كان ئه‌م جۆره پۆشاكانه ناكڕن ،به‌ڵكو ژماره‌یه‌كی
زۆری���ان ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانن ده‌یكڕن، به‌تایبه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ی كه مووچه‌خۆرن كڕیاری به‌رده‌وامی له‌نگه‌ن». ئ�����اره‌زوو وه‌ك ك��ارم�هن��دێ��ك��ی ته‌ندروستی باس له زیانه‌كانی ئه‌و جۆره پۆشاكانه ده‌كات و پێی وایه كه ده‌بێته هۆی توشبوون به حه‌ساسیه‌تی پێست و دروستبوونی كیسی ئاو به هۆی تووك یان لیكی سه‌گه‌وه ،چونكه ئ �هوان به زۆری له‌گه‌ڵ سه‌گدا مامه‌ڵه ده‌كه‌ن. محه‌مه‌د ،دوكاندارێكی پۆشاكی له‌نگه‌یه و هه‌رزانی و جوانی و ماركه‌ی پۆشاكی له‌نگه ،به هۆكار ده‌زانێت بۆ ئه‌و خواسته زۆره‌ی كه له‌سه‌ریه‌تی. هه‌روه‌ها ئه‌و پێی وایه نرخه‌كه‌ی به‌الی خه‌ڵكه‌وه زۆر گونجاوه ،هه‌رچه‌نده به وته‌ی خۆی هه‌ندێ جار مناقه‌شه‌ی نرخی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن ،به‌اڵم له كۆتاییدا دانده‌نێن به هه‌رزانیی نرخی كااڵكاندا، هه‌ر بۆیه ئه‌وه‌نده به لێشاو ڕوو له كڕینی ئه‌م كااڵیانه ده‌كه‌ن. ئ��هو دوك���ان���داره ده‌ڵ��ێ��ت «ئ �هو كه‌سانه‌ی ك�ه س��ه‌ردامن��ان ده‌ك���هن و كااڵمان لێ ده‌كڕن ،زۆرینه‌یان له چینی سه‌ره‌وه‌دان و هیچ په‌یوه‌ندیی به هه‌ژار و ده‌وڵ�هم�هن��ده‌وه نییه ،به ڕاده‌ی��هك خواست له‌سه‌ر ئه‌م جۆره كااڵیه زۆر بووه كه زۆر جار خ��اوه‌ن دوكانه‌كانی پۆشاكی تازه به كه‌مبوونه‌وه‌ی كڕیاری پۆشاكه‌كانی خۆیانی له قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن و پێیان وایه ڕاده‌ی كاره‌كه‌ی ئه‌وان به هۆی پۆشاكی له‌نگه‌وه له دابه‌زیندایه».
لێدان؛ منداڵ ده‌كات ه كه‌سایه‌تییه‌كی شه‌ڕه‌نگێز و تۆڵه‌سێن باوكێك :نایشارمه‌وه؛ به وایه‌ری كاره‌با له منداڵه‌كانم ده‌ده‌م راپۆرت :دڵشاد ساڵح م��ن��داڵ��ی ئ��ێ��س��ت��ا؛ س���ه‌رك���رده‌ی داهاتووه .بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ركرده‌یه‌كی باش پێشكه‌شی كۆمه‌ڵگا بكه‌ین و دڵنیابین لە منداڵه‌كامنان ،ده‌بێت زۆر به وردی و به‌ئاگایانه هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ منداڵه‌كامنان بكه‌ین ،نه‌بین به دایك و باوكێكی بێزاركه‌ر بۆیان .لێدانیش ،منداڵ ده‌كاته كه‌سێكی تۆڵه‌سێن و شه‌ڕەنگێز له داهاتوودا. دانا جه‌عفه‌ر ،خاوه‌نی ( )3منداڵه و سه‌باره‌ت به لێدانی منداڵ ،دەڵێت «چ���ۆن دڵ��م دێ��ت ب���ده‌م ل �ه م��ن��داڵ، منداڵ به‌خششێكی خوداییه .چه‌نده‌ها شێواز هه‌یه بۆ هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ منداڵ .من وای بۆ ده‌چم دایك و باوك سه‌د قۆناغ هه‌یه بیبڕێت ،ئینجا بگاته قۆناغی لێدان ،یانی به سه‌د شێوه تۆ ده‌توانی هه‌ڵسوكه‌وت و قسه‌ی خۆش و ئامۆژگاریی منداڵ بكه‌یت» .دانا باسی ل �ه‌وه‌ش كرد «پێویسته له دواقۆناغدا په‌نا بربێت بۆ لێدان ،ئه‌ویش كام لێدان؟ لێدانێك كه كاریگه‌ریی نه‌بێت له‌سه‌ر منداڵه‌كه». نافیعه مه‌حموود ،خاوه‌نی ()7 منداڵە ،زۆر به ڕاشكاوانه دووا «من زۆر حه‌زده‌كه‌م نه‌ده‌م له منداڵه‌كانم ،به‌اڵم ناتوانم زاڵبم به‌سه‌ر خۆمدا .هه‌ر كارێكی نابه‌جێ ده‌ك �هن یان شتێك ده‌شكێنن
یان درۆیه‌كم له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن ،یان له‌گه‌ڵ منداڵی تردا شه‌ڕ ده‌كه‌ن ،تووڕە ده‌بم و ناچارم په‌نا بۆ لێدان به‌رم به‌رامبه‌ریان» . نافیعه وتیشی «لێدان كۆتا چاره‌سه‌ر نییه، به‌ڵكو ،چه‌نده‌ها شێواز و ڕێگا هه‌یه». ئازاد نه‌جمه‌دین كه خاوه‌نی سێ منداڵ بوو ،به‌م شێوه‌یه بۆمان دووا «بۆ هه‌ر منداڵێكم ژوورێكم ته‌رخان كردووه. هه‌موو هه‌ینییه‌ك ده‌یانبه‌مه ده‌ره‌وه،
ب �ه‌اڵم نه‌خۆشیی مێشكم هه‌یه ،هه‌ر له‌گه‌ڵ گوێم له ده‌نگی گریان بوو ،ئیرت تێك ده‌چ��م» .ئازاد باسی له‌وه‌ش كرد، لێتان ناشارمه‌وه ،هه‌ر كه تووڕەیان كردم ، به وایه‌ری كاره‌با لێیان ده‌ده‌م و ناشتوانم لێیان نه‌ده‌م». س���واره ج���ەالل ،مێردمدناڵێكه، ده‌رب��اره‌ی ئه‌و دیارده‌یه ده‌ڵێت «من ته‌مه‌نم 12ساڵه ،له ته‌مه‌نی 7ساڵییه‌وه
ئیشی بۆیاخچێتی ده‌كه‌م .باوكێكی زاڵمم هه‌یه ،له قوتابخانه ده‌ری هێنام و ئیشم پێده‌كات .كاتێك ده‌ستم كرد به‌م كاره ،پێی وتم كه ڕۆژی 15هه‌زار دینار نه‌به‌مه‌وه ،نه‌چمه‌وه بۆ ماڵه‌وه». سواره ئاماژەی به‌وه‌ش كرد «ئێستا زۆرب���هی خه‌ڵكی ده‌ورب���ه‌رم���ان به‌م بابه‌ته‌ی من ئاشنان». سه‌روه‌ت ئه‌حمه‌د ،یه‌كێكه له‌وانه‌ی
ب��ووه‌ت �ه قوربانیی ده‌س��ت��ی باوكێكی بێبه‌زه‌یی .له‌وباره‌یەوه ده‌ڵێت «من له چایخانه كار ده‌كه‌م ،باوكم له‌گه‌ڵ خاوه‌ن چایخانه‌كه ڕێككه‌وتووه كه چه‌ندم بداتێ باوكم بزانێت .بچم بۆ هه‌ركوێ باوكمی لێ ئاگادارده‌كاته‌وه» .جارێكیان زۆر حه‌زم له مه‌له‌كردن بوو ،ڕۆیشتم بۆ مه‌له‌وانگه ،الی وه‌ستاكه‌م وتم :بۆ مه‌له‌وانگه ده‌چم .ڕاسته‌وخۆ ته‌له‌فۆنی
كرد بۆ باوكم ،ئه‌ویش هات له‌ناو ئه‌و هه‌موو هاوڕێیانه‌مدا ته‌ریقی كردمه‌وه و لێیشی دام ،كه من ته‌مه‌نم گه‌وره‌یه ،چیرت منداڵێكی (شه‌ش حه‌وت سااڵنیش) نیم. گ �ه‌ش��ب��ی��ن ع���ه‌ل���ی ،ت���وێ���ژەری كۆمه‌اڵیه‌تی ،ده‌رب��اره‌ی ئه‌و دیارده‌یه ده‌ڵێت «هه‌ندێك له دایك و باوكان پێیان وایه پ �ه‌روه‌رده‌ی دروستی منداڵ ته‌نیا به لێدان ده‌بێت .ئه‌وه بۆچوونێكی زۆر هه‌ڵه‌یه ،به‌ڵكو ئه‌و لێدانه ده‌بێته هۆی دروستكردنی ترس و شه‌رمێكی به‌رده‌وام ل��ه ناخی م��ن��داڵ ت��ا گ���ه‌وره ده‌بێت، هه‌روه‌ها ڕق و قینێكی گهوره دروست ده‌بێت له دڵیدا .له ڕووی سایكۆلۆژییه‌وه منداڵێكی ته‌ندروست نابێت». گ �ه‌ش��ب��ی��ن وت��ی��ش��ی «م��ن��داڵ ده‌روونێكی پاكی هه‌یه و هه‌موو شته‌كان تۆمار ده‌بێت له هزریدا و به ئاسانی ناسڕێته‌وه». ڕەوه‌ز سه‌عدی ،گه‌نجێكی 20سااڵنه و ئه‌وه‌ش ده‌زانێت كه باوكی زۆر ئازاری داوه به منداڵی و لێیداوه« .من هیچكات وه‌ك ئه‌و ناكه‌م و ئه‌گه‌ر منداڵم هه‌بن، به‌م چه‌شنه له‌گه‌ڵیان ناجووڵێمه‌وه». ڕەوه‌ز باس له‌وه‌ش ده‌كات كه لێدانی منداڵ شتێك نییه هیچكات له بیری بچێت و تا كۆتایی ژیانی به‌دوای تۆڵه‌كردنه‌وه‌وه ده‌بێت .به‌داخه‌وه له كۆنه‌وه ئه‌م لێدانه وه‌ك چاره‌سه‌ر و كۆنرتۆڵكردنی ڕەفتاری منداڵ ،له‌الیه‌ن باوانه‌وه سه‌یر كراوه و تا ئه‌م دواییانه‌ش هه‌ر باو بوو».
10 rayanayshe@yahoo.com
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
ڕایان عوسامن دەینووسێت
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە
نه‌وتراوه‌كانی ئێمه
نه‌وتراوه‌كان چین؟ ئایا شتێك هه‌ی ه نه‌وتراو مابێته‌وه؟ كۆنزه‌رڤاتیڤ و الیه‌نگرانی پاراستنی هێزی وتراوه‌كان، بۆچ ى هه‌میش ه ل ه نه‌وتراوه‌كان ده‌ترسێن؟ ل ه ڕاستیدا نه‌وتراو یان نه‌بیرناوه‌كان ،هه‌میش ه ل ه كۆمه‌ڵگاكاندا دوو جۆرن ،یان ئه‌وه‌ی ه ك ه جڤات یان جه‌ماوه‌ر نایانبینێت و شوێنیان ناكه‌وێت و ئه‌سڵه‌ن بوونیان جێگه‌ی بایه‌خپێدان نیی ه الی ،یان ئه‌وه‌ی ه كه كۆمه‌ڵگا ل ه بنه‌ڕەتدا پێی قه‌ڵس ه و نایه‌وێت گوێی لێیان بێت. ل ه كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا هه‌ردوو ئه‌گه‌ره‌ك ه ڕاسنت ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی زیاتر ڕێی تێده‌چێت ،جۆری دووه‌میانە. الی ئێم ه زۆر شت هه‌ن ك ه ئه‌وه‌نده مانه‌وه‌یان ب ه نه‌وتراوی كێشه‌ی ناوه‌ته‌وه ،ڕەنگ ه ئه‌گه‌ر بكرێنه به‌شێك ل ه وت ه و مه‌رسه‌فی ڕۆژانه‌مان، ئه‌وه‌ند ه كاریگه‌ریی ترسناكیان نه‌بێت. نه‌وتراوه‌كانی ئێم ه زۆرجار له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نه‌وتراون ،جێگه‌ی بایه‌خن و ئێم ه هه‌میش ه وا فێركراوین كه ده‌بێت چوارچێوه‌یه‌كامن هه‌بێت به نه‌وتراوه‌كان چرنابێت .نه‌وتراو الی ئێمه له‌و ه گه‌وره‌تر‌ه ك ه خۆی ده‌ربخات و مه‌رسه‌ف بكرێت .له‌و ه پیرۆزتر‌ه كه بیخه‌ین ه به‌ر دید ه و دیوه‌خان هه‌ستی پێبكات. ئه‌مه‌ش ڕێك له‌وه‌وە هاتووه ك ه ڕەنگ ه مه‌رسه‌فكردنی نه‌وتراو زۆرجار مانای جۆراوجۆری كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیی وا بخاته‌وه، كۆنرتۆڵكردنی ئه‌سته‌م بێت .نه‌وتراو زۆرجار ب ه بڕوبیانووی جۆراوجۆری كۆنزه‌رڤاتیزییه‌و ه په‌رده‌پۆش ده‌كرێت و ب ه پیرۆز و نهێنی و ل ه ژێر په‌رده‌دا ده‌مێنێته‌وه .فه‌رهه‌نگی ئێمه‌ش زۆر جددی و ب ه بایه‌خه‌و ه ده‌ڕوانێته پاراستنی سنوره‌كانی نه‌وتراو. نه‌وتراوه‌كان ئه‌گه‌ر ده‌ربكه‌ون ، سرتاكتۆرمان ماڵوێران ده‌كه‌ن. كاوملان ده‌كه‌ن .ئه‌مه‌ی ه ك ه ئێم ه له نه‌بوونی پانتاییه‌كی كراو ه و ئازاد دا نه‌وتراوه‌كامنان هه‌میش ه ناتوانن ببنه ئه‌وه‌ی ل ه بارودۆخێك دا ده‌ربكه‌ون. نه‌وتراوی سیاسیی وامان هه‌ن كه ڕەنگ ه ببن ه هۆی هه‌ڵگیرساندنی كێش ه و سنووری كۆنزه‌رڤاتیڤ بخه‌ن ه مه‌ترسییه‌وه .لێره‌و ه تێده‌گه‌ین نه‌وتراو نهێنی نییه ،نهێنییه‌كیش بوونی نییه ،ئه‌گه‌ر سرتاكتۆرێك هه‌بێت ترسی ل ه هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خۆی نه‌بێت ،پیرۆزییه‌ك بوونی نامێنێت ،ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگا هه‌موو پیرۆزییه‌كان تا ئاستی خۆی و وه‌ك پیرۆزی هه‌میشه‌یی و گومانلێنه‌كراو ته‌ماشا نه‌كات ،نه‌وتراو ده‌سته‌مۆی ترسی كه‌شفبوونه ،كه‌شفبوونیش ڕەنگ نیی ه مه‌رگی سرتاكتۆر ڕابگه‌یه‌نێت، به‌اڵم ده‌بێت ه هۆی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی گومان لێنه‌كراوه‌كان .لێره‌و ه ڕەنگبێت نه‌وتراوه‌كان سه‌رجه‌م (ده‌بێت)ەكان وه‌ك ده‌بێت ته‌ماشا نه‌كه‌ن و (نابێت) ە‌كانی ناو كۆمه‌ڵگاش ل ه دۆخێكدا ل ه جیهانبینیی جڤاتدا وه‌ك بێكێشه بناسێنن.
مندااڵن له‌نێو بێنازیی ڕۆژی جیهانیی مندااڵندا باوكێك :له‌مڕۆژەدا چه‌ندین منداڵ هه‌ن كه ئاخ هەڵدەکێشن بۆ جۆالنه‌یه‌ك راپۆرت :به‌هه‌شت عه‌لی هه‌موو چین و توێژەكانی كۆمه‌ڵگا ،ل ه هه‌ر ئاست و پله‌یه‌كدا بن ،ڕۆژێكیان هه‌یه بۆ خۆیان .ڕۆژی جیهانیی دایك ،مامۆستا، كرێكار ،مندااڵن...تد .له‌و ڕۆژانه‌دا هه‌موو ئه‌و كه‌سانه هه‌ست به دڵخۆشی ده‌كه‌ن كه ڕۆژێكی تایبه‌تیان هه‌یه ،ب �ه‌اڵم له هه‌مان كاتیشدا دڵته‌نگ ده‌بن به هاتنی، چونكه ئه‌و ژیانه‌ی كه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت، له‌م واڵته‌ی ئێمه‌دا هێشتا بۆیان فه‌راهه‌م نه‌هێرناوه. گرنگرتین و هه‌ستیارترین چینی كۆمه‌ڵگاش ،م��ن��دااڵن��ن ،ك�ه ئه‌وانیش ڕۆژێكیان هه‌یه و تایبه‌ته به خۆیانه‌وه. به‌اڵم بوون یان نه‌بوونی به الی زۆرێك له مندااڵنه‌وه ،وه‌كو یه‌ك وای�ه ،چونكه
ژماره‌یه‌كی زۆری منداڵ له نه‌بوونی و هه‌ژاریدا ده‌ژین. دایكی ئارۆ ده‌ڵێت «ڕۆژی جیهانیی مندااڵن ته‌نیا بۆ كۆمه‌ڵه منداڵێكه ،نه‌ك بۆ هه‌موو منداڵێك .به منداڵی هه‌ژار چی كه پاركێك به‌بێ به‌رانبه‌ر بكرێته‌وه؟ ئه‌و له‌وانه‌یه پێاڵو و جلێكی جوانی نه‌بێت بیانپۆشێت ،ئیرت چۆن بچێت بۆ پارك و شاری یاریی و جۆالنه و خۆشی ده‌ربڕین؟! با له‌جیاتی ئ�ه‌وه بچێت ده‌ستێك جلی جوان و جوتێ پێاڵو بدات به‌و منداڵه‌ی كه مه‌عیشه‌تی ژیانی ته‌نیا چه‌ند هه‌زار دینارێكی عه‌الگه و بنێشت و بسكیت فرۆشتنه ،نه‌ك یارییان بۆ بكاته‌وه». یه‌عقوب كاكل ،ڕاگه‌یاندنكار ،پێی وای��ه« :پێویسته ئێمه ڕۆژی جیهانیی مندااڵن ته‌نیا به ڕۆژی مندااڵنی نه‌زانین،
چونكه هه‌ڵه‌كه له‌وه‌دایه كه ئه‌و ڕۆژە هه‌ر به هی مندااڵنی بزانین و هیچ تر. نه‌خێر كاتێك گه‌وره‌كان خۆیان له خه‌م و خۆشیی مندااڵن ده‌دزنه‌وه به بیانووی كار و ماندووبوون و سه‌رقاڵییه‌وه ،ئه‌وه ئه‌وكاته مندااڵنیش چ��ۆن ب��وون هه‌ر وا ده‌ب��ن و ئه‌و هیوایه‌ت و خه‌ونه‌ی گه‌وره‌كان بۆیان بینیون ،نایهێننه دی، چونكه خ��ودی گ��ه‌وره‌ك��ان ئ �ه‌وه‌ی��ان ویستووه .بۆیه ده‌توانین بڵێین جیهانی مندااڵن و گه‌وره‌كان وه‌ك ئه‌م منوونه‌یه وان كاتێك چاككه‌ره‌وه‌یه‌ك یان داهێنه‌رێك كار له‌سه‌ر ئامێرێك ،یان كه‌ره‌سته‌یه‌ك ده‌كات، ئه‌گه‌ر كه‌ره‌سته و ئامێره‌كه مندااڵن بن، ئه‌وا كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی بچووىك ئاینده‌ن به هه‌موو پێكهاته و نه‌سیجه‌كانیه‌وه له به‌رده‌ست و په‌نجه‌ی كۆمه‌ڵگای گه‌وراندان
و چاككاری و جوانكارییان بۆ ده‌كه‌ن. مندااڵن نابێت ئیش و كار بكه‌ن ،كه ئه‌م ه وته‌یه‌كی زۆر جێگه‌ی ئیشكاله و پێویستی به ڕاستكردنه‌وه هه‌یه ،چونكه كاركردنی مندااڵن زۆر گرنگه و نابێت ڕێگريیان لێ بكرێت ،هه‌ڵبه‌ته كارێكی قورس و گهوره نا ،كه به‌شێوه‌ی گه‌وره‌كان ئه‌نجامی بده‌ن، به‌ڵكو ده‌كرێت هه‌ر هه‌مان كار بكه‌ن، به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌ك كه له توانایاندا بێت». س��ۆزان ع��ارف ،وت��ی« :دوو منداڵم هه‌یه و زۆر ك��ات ده‌یانبه‌م بۆ شاری یاری و جۆالنه كردن ،به‌اڵم به‌ڕاستی له ڕۆژی مندااڵندا نه‌مربدن بۆ هیچ شوێنێك، چونكه د هزان��م چه‌ند منداڵ هه‌یه له‌و ڕۆژەدا ئاخ هه‌ڵده‌كێشن بۆ جۆالنه‌یه‌ك، بۆ یاریكردنێك ،ته‌نانه‌ت بۆ پشوویه‌ك، بۆیه ویستم منداڵه‌كانم له‌و ڕۆژەدا له‌گه‌ڵ
ئه‌و مندااڵن ه هاوبه‌ش بن ،نه‌ك له‌گه‌ڵ مندااڵنی سه‌رمایه‌دار». هاوبیر سه‌الم ،مێردمنداڵێكه ده‌ڵێت «من ته‌مه‌نێكی كه‌مم هه‌یه ،وات ه منداڵم، بەاڵم ناڵێم منداڵم چونكه تامی منداڵیم نه‌چه‌شتووه .خه‌ڵك پێم ده‌ڵێن هه‌ر منداڵی خۆشه ،به‌اڵم من هیچ خۆشییه‌كی تیا نابینم ،ئه‌وه‌تا هه‌ر شتێك ده‌كرێت له واڵتی ئێمه ،هه‌ر بۆ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانه ،خۆ منداڵی ده‌وڵه‌مه‌ند هه‌مووكات ده‌چێ بۆ یاری و جۆالن ه و پارك .بۆ کەناڵێ له ڕۆژی جیهانیی مندااڵندا كه‌سێك نایه‌ت بڵێ ئه‌مڕۆ خوانێك ،دیارییه‌ك ،ئاهه‌نگێ ،بۆ مندااڵنی كه‌مد هرامه‌ت و ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ر جاده‌كان و ب��ازاڕەك��ان كاسبی ده‌ك �هن، ڕێکدەخەم یاخود دەهێنم ،به‌اڵم ئه‌مه كه‌س نایڵێت...هیچ كه‌سێك نایكات».
كوڕان مۆبایله‌كانیان كردووه ب ه داو كچه خوێندكارێك :ته‌نیا له‌پێناو گه‌یشنت به ڕەگهزی به‌رانبه‌ر ،كوڕان ئه‌م كاره ده‌كه‌ن راپۆرت :ئاراس ڕەفیق مرۆڤه‌كان بۆ تێركردنی حه‌زه‌كانیان، چ �هن��دی��ن ڕێ��گ��هی ج���ۆراوج���ۆری���ان گرتووه‌ته‌به‌ر ،به‌تایبه‌تی كاتێك ئه‌و ح��هزان��ه ن��ات��وان��رێ��ت به‌شێوه‌یه‌كی رسوشتی و ئ��ازادان�ه ئه‌زموون بكرێن. یه‌كێك له‌وانه ئ���اره‌زووی گه‌یشتنه به ڕەگ�ه‌زی به‌رانبه‌ر ،كه چه‌ندین ڕێگه‌ی جۆراوجۆر و سه‌رسوڕهێنه‌ر گیراوه‌ته به‌ر بۆ تێركردنی ئه‌و الیه‌نه .هه‌ندێك جار ئه‌و هه‌وڵدانانه گه‌یشتوون به ئاستێك له شكۆی مرۆڤبوونی ئه‌و كه‌سانه‌یان هێناوه‌ته خواره‌وه .ئێمه‌ش لێره‌دا یه‌كێك له‌و دیاردانه‌مان هه‌ڵبژاردووه و بۆچوونی چه‌ند كه‌سێكامن له‌باره‌یه‌وه وه‌رگرتووه، ئه‌ویش ڕێگه‌ی هه‌ڵدانی ژماره مۆبایله له‌الیه‌ن كوڕانه‌وه بۆ كچان. ڕەوه‌ن��د ف��ارس ،گه‌نجێكی ته‌مه‌ن هه‌ژده ساڵه و له‌و باره‌یه‌وه گوتی «من خۆم ئێستا له خۆشه‌ویستیدام له‌گه‌ڵ كچێك ،ل �ه ڕێ��گ �هی ه�ه‌ڵ��دان��ی ژم��اره مۆبایله‌وه توانیم ئه‌وه‌ی له‌دڵمدایه پێی بڵێم .دیاره ئه‌م ڕێگه‌یه الی خه‌ڵكی به
ڕێگه‌یه‌كی نه‌شیاو ده‌زانرێت بۆ گه‌یشنت به ڕەگهزی به‌رانبه‌ر ،به‌اڵم به بۆچوونی من ئه‌گه‌ر بزانرێت به‌كاربهێرنێت ،هیچ كێشه‌یه‌ك دروست ناكات ،چونكه نیه‌تی ئه‌و كه‌سه ڕاستى و ناڕاستيی كاره‌كه ده‌ستنیشان ده‌كات .ئه‌گه‌ر كه‌سێك نیه‌تی خراپبوو ،به هه‌ر ڕێگه‌یه‌ك بچێته پێشه‌وه، پێم وایه هیچ له مه‌سه‌له‌كه ناگۆڕێت و هه‌مان زیانی ده‌بێت». سواره ئه‌حمه‌د ده‌ڵێت «ئه‌م دیارده‌یه زیاتر له‌ناو كوڕانی تازه پێگه‌یشتوودا باوه، چونكه ناتوانن به‌شێوه‌یه‌كی ڕووبه‌ڕوو به‌رانبه‌ر به كچان گفتوگۆ بكه‌ن و له قۆناغێكی ته‌مه‌ندان كه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی شه‌رم زاڵه به‌سه‌ریاندا .هه‌روه‌ها نه‌بوونی متامنه له‌و ته‌مه‌نه‌دا هۆكارێكی تره ،كچان متامنه به‌و كوڕانه ناكه‌ن كه له قۆناغێكی سه‌ره‌تای ته‌مه‌ندان .كچان هه‌رچه‌نده كه‌م ته‌مه‌نیش بن ،هه‌میشه چاویان له كه‌سێكه له‌ته‌مه‌ندا له خۆیان گه‌وره‌تر بێت» . باوكی خه‌نده ده‌ڵێت «یه‌كێك له‌و دی��ارده ناشیرین و خووه بێ مانایانه‌ی ئه‌مڕۆ له واڵتی ئێمه‌دا كچان و كوڕانی
تێكه‌وتووه ،ته‌كنه‌لۆژیای مۆبایله ،ك ه چه‌ندین زیانی گه‌وره‌ی لێكه‌وتووه‌ته‌وه، وه‌ك داب�ه‌زی��ن��ی ئاستی خوێندن الی خ��وێ��ن��دك��اران به‌شێوه‌یه‌كی گشتی، هه‌روه‌ها چه‌ندین ك��اری نه‌شیاوی تر كه دوورن له خووڕەوشتی كۆمه‌اڵیه‌تیی ئێمه‌وه .هه‌موو ئه‌مانه‌ش بوونی بۆشایی گ �ه‌وره‌ی �ه له پ����ه‌روه‌رده‌دا به هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه .جارێكیان ئه‌و حاڵه‌ته به‌سه‌ر كچه‌كه‌ی خۆمدا هات ،ته‌مه‌نی سیازده ساڵه ،كه ژماره‌یان بۆ هه‌ڵدا بوو، هاته‌وه پێی وتم ،منیش كوڕەكه‌م گرت و بردمه‌وه بۆ باوكی». س���ۆزان ح��ەس��ەن ،خ��وێ��ن��دك��اره و ل �هو ب��اره‌ی��ه‌وه ده‌ڵ��ێ��ت «هه‌ندێك له گه‌نجان ڕۆژانه خه‌ریكی ئه‌و كاره دزێو و ناشارستانییانه‌ن ،به‌بێ ئ�ه‌وه‌ی هیچ مه‌رجێكیان هه‌بێت له‌كاتی فڕێدانی ژماره مۆبایله‌كانیاندا ،ته‌نیا بۆ گه‌یشتنه به ڕەگ�ه‌زی به‌رانبه‌ر و كاتبه‌سه‌ربردنه له‌گه‌ڵیدا .به‌تایبه‌تی له سه‌یرانگاكاندا ئه‌م دیارده‌یه زیاتر به‌رچاو ده‌كه‌وێت. هه‌روه‌ها له ڕێگه‌ی خوێندنی كچانیشدا. ئه‌و كه‌سانه وا بیرده‌كه‌نه‌وه له كاتی
فڕێدانی ژماره‌كه‌یاندا بۆ چه‌ند كه‌سێك، ه �هر یه‌كێكیان هه‌ڵیده‌گرێت ،ته‌نیا ئافره‌ت بێت كێشه‌ی نییه .له‌گه‌ڵ ڕێزمدا بۆ ئافره‌تان ،هه‌ندێك جار ئه‌و كوڕانه موشته‌ریی خۆیان ده‌ستده‌كه‌وێت». سه‌ركه‌وت تالب ،توێژەری ده‌روونی ، ل�ه‌وب��اره‌ی�ه‌وه ده‌ڵێت «ل�ه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا ده‌بێت چاوه‌ڕوانی هه‌موو جۆره دی��ارده‌ی�هك بكه‌ین ،كه به فه‌رهه‌نگی ئێمه نامۆبن و پێویسته بۆ ماوه‌یه‌كیش ئه‌زموون بكرێن ،به بۆچوونی من دواتر خۆیان نامێنن ،چونكه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه له سه‌ره‌تای گه‌شه‌كردندایه ،هاوكات هه‌موو به‌رهه‌مه‌كانی ته‌كنه‌لۆژیا له ماوه‌یه‌كی كه‌مدا به‌بێ هۆشیاركردنه‌وه و ئاگاییبوون له به‌كارهێنانیاندا ،ده‌گه‌نه ده‌ستی هه‌موو تاكێك ،كه‌مكردنه‌وه‌ی هه‌موو دیارده نه‌شیاوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ش ل�هم��ڕۆدا ،ته‌نیا به هۆشیاركردنه‌وه و په‌روه‌رده‌یه‌كی سه‌رده‌مییانه ده‌بێت». هه‌روه‌ها ئه‌و توێژەره ده‌روونییه وتی «ئه‌ركی هه‌موومانه نه‌وه‌كامنان بپارێزین، چونكه به‌رهه‌مه‌كانی مۆدێرنه به زیان به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا شكاونه‌ته‌وه».
13 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
ڕوانین
تالیس )(4 د .سه‌باح به‌رزنجی *
بەبڕوای تالیس، ئه‌م جیهان ه داهێنه‌رێكی هه‌ی ه ك ه عه‌قڵ ناتوانێت پێناسه‌ی بكات
ك ه باسی فه‌لسه‌فه‌ی یۆنان ده‌كرێ، سه‌ره‌تا بیرمان بۆ تالیس ده‌چێت .ئه‌و یه‌كه‌مین زاناى ئه‌ستێره‌ناس و بیردۆزی فێرگه‌ی مالتایی ،ی��ان باشرت بلیین «ئه‌یۆنیایی» بوو ،سه‌رده‌سته‌ی حه‌وت حه‌كیمه‌كه‌ی یۆنانه ،كه بریتین له «تالیس ،ئه‌نه‌كساگۆرس ،ئه‌ناكسیمنۆس، ئه‌مبادۆكلیس ،فیساگۆرس ،سوكرات و ئه‌فالتوون». تالیس له میژووی فه‌لسه‌فه‌دا گرنگییه‌كی به‌رچاوی هه‌یه ،چونكه ئێستاش بیردۆزه‌كانی ئه‌و له مامتاتیك و ئه‌نداز ه ب ه ده‌رس ده‌خوێندرێن .ئه‌و له شاری مه‌له‌تیه «مه‌التێ» له‌دایكبوو، ل�ه ده‌وروب����ه‌ری ساڵی 640پ .ز، زانسته‌كانی خۆی له بابل وه‌رگرتبوو. پێشبینیی خۆرگیرانی ساڵی 585پ .ز كردبوو. زیاتر ناوبانگی ئه‌و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بڕوا به‌وه‌ی هه‌موو بوونه‌وه‌ر پێویسته له‌سه‌ر بنه‌مای ماددهیهكی بنه‌ڕە‌تی ب��ه‌دی هاتبێ ،كه ئه‌ویش «ئ��او»ە،
چونك ه سه‌رنجی داب��وو بوونی ژیان په‌یوه‌سته به بوونی ژینگه‌یه‌كی ئاوه‌كی «ته‌ڕ» .ل ه هه‌مان كات ئاو ده‌توانێت هه‌موو شكڵ و شێوه‌یه‌ك وه‌ربگرێت. هه‌روه‌ها وتی له به‌ستنی ئاو «خاك» په‌یدا ده‌بێت ،له لێكهه‌ڵوه‌شانی ئاو «هه‌وا» دروست ده‌بێت ،له پوخته‌ی «ه �هوا»ش ئاگر به‌دی دێت .له كۆی دووكه‌ڵ و بوخار «ئاسامن» و له‌گڕگرتنی هه‌وای ده‌وروبه‌ر كه ئه‌و پێی ده‌ڵێت «ئه‌سیر» ،ئه‌ستێره‌كان دروست ده‌بن. به‌م پێیه جیهان سه‌ر و خواری هه‌یه ،له خ���واره‌وه ئ��او و خ��اك ،له سه‌ره‌وه هه‌وا و ئاگر بوونیان هه‌یه .وه‌ك ئه‌وه‌ی به چاوی هۆش دیبێتی كه ئاو هه‌ڵگری هه‌موو خه‌سڵه‌ته‌كانی بوونه. هه‌روه‌ها بڕوای هه‌بوو ب ه جۆرێك له گیان له هه‌ناوی شته‌كاندا ،بۆ منوونه پێی وابوو ئه‌و تایبه‌مته‌ندییه كاره‌باییه‌ی له شتێكدا په‌یدا ده‌بێت و شتێكی دیكه راده‌كێشێت ،په‌یوه‌ندیی به بوونی رۆحێكه‌وه هه‌یه له‌و شته‌دا .له‌م
رووه‌وه به فه‌یله‌سووفیكی ئانیمیست ناونووس ده‌كرێ« ،ئانیمیسته‌كان به‌و فه‌یله‌سووفانه ده‌وترێت كه ده‌ڵێن رۆح بنه‌مای ژیانه». له بواری مامتاتیكدا كه زانستێكی ت�هواو ته‌جریدی و بنه‌ڕە‌تییه ،توانی به‌رزیی هه‌ره‌م له رووی یاسایه‌كه‌وه به‌ده‌ست بهێنێت «كه ئه‌مه بۆخۆی داهێنانێكی گ��ه‌وره‌ی��ه ل �ه زانستی سێگۆشه‌كان» ،جگه له‌و بیردۆزانه‌ی كه دایناون له بواری ئه‌ندازه‌ی شیكاریی. هه‌ر ئه‌و بوو وتی كه ئه‌م جیهانه داهێنه‌رێكی هه‌یه ،كه عه‌قڵ ناتوانێت پێناسه‌ی بكات ،به‌ڵكو ته‌نها پێتده‌كرێت كه له كاره‌كانی بكۆڵیته‌وه. بۆچوونه‌كانی تالیس له‌و رووه‌وه گرنگن كه ویستی وێنایه‌كی مه‌عقول بۆ جیهانی مه‌حسووس بكات ،وات ه ویستی به توانای ژیریی تێگه‌یشتنێك له‌سه‌ر بوونه‌وه‌ر بدات به‌ده‌سته‌وه ،كه ئه‌مه‌ش كرۆكی كاری فه‌یله‌سووفه. ره‌ن��گ �ه ئ��هو ق��س��ان�هی ئ��هو بۆ
ئێستا ك ه مرۆڤ له ناخی مادد ه و ل ه توخمه‌كانی رسوش��ت ئاگادارییه‌كی باشی هه‌یه ،بێامنا و ته‌نانه‌ت پووچ و ئه‌فسانه ب��ن ،ب �ه‌اڵم بۆ ئ�هو كاته، ده‌ستپێكی بیركردنه‌وه‌ی عه‌قڵی بوون له‌مه‌ڕ بناغه و بنه‌مای بوون. ه�ه‌رئ�ه‌وه‌ی كه به روانگه‌یه‌كی ژیربێژانه له بوونی ڕوان��ی ،ویستی فیكره‌یه‌كی گشتیی له‌سه‌ر دروست بكات ،بۆ خۆی ده‌ستكه‌وت بوو بۆ مرۆڤایه‌تی. ئه‌و به باوكی میتۆدی سه‌ملاندن و به‌ڵگه‌هینانه‌وه‌ش له زانستدا هه‌ژمار ده‌كرێت ،چونكه ئه‌و یه‌كه‌مین كه‌س ب��وو كه نه‌خشه‌ی بۆ بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤ داڕشت كاتێك وتی «عه‌قڵ له كۆمه‌ڵێك دراوه‌وه ده‌ستپێده‌كات ،بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك داواكراو بسه‌ملێنێت، كه‌واته پێویسته م��رۆڤ له پرۆسه‌ی بیركردنه‌وه‌دا زانراوه‌كانی خۆی بزانێت و له‌وێوه ده‌ستپێبكات». سه‌باره‌ت به ئه‌فراندن وتوویه‌تی
«ئ �ه‌ف �ران��دن بریتییه ل �ه پێدانی ب��وون ب�هو شته‌ی ن �ه‌ب��ووه» .وات ه هێنانه‌كایه‌ی ئه‌و شته‌ی له كایه‌دا ن �ه‌ب��ووه ،ل �هم رووه‌وه پێویست ناكات داهێنه‌ر – كه مه‌به‌ستی خ��ودای �ه -پێشرت وێنه‌یه‌كی ئه‌و شته‌ی البووبێت ،چونكه ئه‌گه‌ر شتی واب��وووب��ێ��ت مانای ئه‌وه‌یه ئه‌و وێنه‌یه‌ش پێش ئه‌فراندنه‌كه بووبێت ،له حاڵێكدا به‌الی تالیسه‌وه ئه‌مه پێچه‌وانه‌ی دراوه‌كه‌مانه كه ومتان ئه‌فرێنه‌ر هه‌ر خۆی بووه و به‌س. ئێستاشی ب��ه‌س��ه‌ره‌وه بێت، ئه‌و پرسانه‌ی تالیس قسه‌ی له‌سه‌ر ك���ردوون ،له‌ناو فه‌یله‌سووفاندا مشتومڕیان له‌سه‌ر ماوه ،هه‌ر بۆیه له درێ��ژە‌ی كاروانی فه‌لسه‌فه‌دا، هه‌نووكه‌ش تالیس ئاماده‌یه و نوێ ده‌بێته‌وه. *هەفتانە دەینووسێت
«
دزیی ئه‌كادیمی و توانای تواناسازی ئیسامعیل حەمه‌عه‌لی خورماڵی* دزی��ی ئه‌كادیمی ()plagiarism یان خیانه‌تی ئه‌كادیمی ،دیارده‌یه‌كی نائه‌خالقییه و به مانای ده‌ستبه‌سه‌راگرتن و دانه‌پاڵخۆی كار و به‌رهه‌می كه‌سانی تر دێت ،به‌بێ ئاماژەكردنی پێویست ب��ۆ خ����اوه‌ن و س��ه‌رچ��اوه‌ك��هی .ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ش ده‌شێت بیرۆكه ،توێژینه‌وه، وته ،گوزارشت ،ده‌ربڕین و نووسین بن. له دێرزه‌مانه‌وه دزیی ئه‌كادیمی بوونی هه‌بووه .وشه‌ی ()plagiariesی التینی به مانای (فڕاندن) به‌كارهاتووه بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كاری كه‌سانی تریان بۆ خۆیان ب��ردووه .له س�ه‌ده‌ی یه‌كه‌مدا شاعیری گ���ه‌وره‌ی التین «م��ارك��ۆس ڤالیریۆس مارشالیس» ئه‌م وشه‌یه‌ی به‌كارهێناوه بۆ تۆمه‌تباركردنی شاعیرێكی تر كه به‌رهه‌مه‌كه‌یی دزیوه .له ئینگلیزیشدا «بێن جۆنسۆن»ی شانۆنووس ساڵی 1601وشه‌ی ( )plagiaryوه‌ك تاوانبار بۆ كه‌سێك به‌كارهێناوه كه به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی ده‌دزێ��ت .دواتریش له ساڵی 1620به‌شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان له زمانی ئینگلیزیدا به‌كارهاتووه. زۆربوونی حاڵه‌ته‌كانی پله‌یجیاریزم، هۆكار بووه بۆ ئ�ه‌وه‌ی زۆرب �هی ده‌زگا ئه‌كادیمییه‌كانی جیهان ڕێوشوێنی ت��ای��ب �ه‌ت ب��گ��رن �ه‌ب �هر ب��ۆ چۆنیه‌تی ب��ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون��ه‌وه‌ی .پێشكه‌وتنی ته‌كنه‌لۆجیش ڕۆڵی به‌رچاوی هه‌یه له‌و پرۆسه‌یه‌دا .ئێستا ده‌زگ��ا ئه‌كادیمییه ئاستبه‌رزه‌كان پرۆگرامی تایبه‌تیان هه‌یه بۆ تێستكردنی به‌رهه‌می قوتابی و توێژە‌ره‌وه‌كان .له به‌رانبه‌ریشدا سزای دیاریكراو دان��راوه بۆ سه‌رپێچیكاران.
ئ��هو س�زای��ان�ه ل��ه سه‌رنجڕاكێشان و په‌سه‌ندنه‌كردن و دووب��اره‌ك��ردن�ه‌وه‌ی ب �ه‌ره �هم �هك �ه‌وه ده‌س��ت��پ��ێ��ده‌ك��ات ،تا ئاستی ده‌رك��ردن له ده‌زگ��ا و ناوه‌ند و لێسه‌ندنه‌وه‌ی بڕوانامه و ته‌نانه‌ت سزای دارایی و زیندانیكردن .دزیی ئه‌كادیمی و بابه‌ته یاسایی و په‌یوه‌سته‌كانی زۆر قسه‌وباسی له‌سه‌ر ك �راوه ،بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی خوازیاری زیاترن ،ده‌توانن سود له‌و پێگه ئه‌لیكرتۆنییانه وه‌رگرن كه تایبه‌تن به‌و بواره‌وه. ئه‌گه‌ر له ڕابردوودا باس له دزینی به‌رهه‌می كه‌سانی تر ك��راوه ،ئ�هوا له ئێستادا له‌سه‌ر ئاستی جیهان چه‌ندین ك�ه‌س ،كۆمپانیا و ناوه‌ند په‌یدابوون، ترسناكرتین جۆری دزی ده‌كه‌ن ،كه زۆر لێزانانه و به ڕێكار و شێوازی خۆیان به‌و كاره هه‌ڵده‌سنت .جاران كه‌سه‌كان خۆیان دزییان ده‌كرد ،ئێستا به‌شێوه‌یه‌كی ڕێكخراو دزییان بۆ ده‌كرێت و پۆشاكی زانستی به‌بااڵیدا ده‌كرێت ،به‌شێوه‌یه‌ك خاوه‌نه ئه‌سڵییه‌كه‌شی نایناسێته‌وه! واته تاوانێكی گه‌وره‌تر ده‌كرێت و كه‌سی به‌ناو ئه‌كادیمی هیچ ئه‌ركێك ناكێشێت، ته‌نها به بڕێك پاره ده‌توانێت باشرتین ئه‌سایمێنت و باس و توێژینه‌وه به‌رهه‌م بهێنێت و ببێته خاوه‌نی بڕوانامه‌ی بااڵ! به‌داخه‌وه له كوردستان ،هه‌ر له س�ه‌ره‌ت��اوه هیچ گرنگییه‌ك ن��ه‌دراوه و نادرێت به‌ڕاستی و دروستیی ك��ار و توێژینه‌وه‌كان .زۆرجار له میدیاكانه‌وه ب��اس��ی پ��وچ �ه‌ڵ��ی��ی ب��ڕوان��ام��هك��ان و فڕوفێڵه‌كانی به‌ده‌ستهێنانی ده‌كرێت، به‌تایبه‌ت ل �هو واڵت و زانكۆیانه‌ی كوالێتییان نزمه و ناوبانگی زانستییان خ�راپ�ه .جگه ل �هو ب��اس و توێژینه‌وه لۆكاڵییانه‌ی كه هیچ سانسۆرێكیان له‌سه‌ر نییه ،ج��اروب��ار ده‌وت��رێ��ت كه قوتابیی ماسته‌ر و دكتۆرا توێژینه‌وه و به‌رهه‌می كه‌سانی تر ده‌هێنن و به‌بێ ده‌ستكاری وه‌ریده‌گێڕن ،تا بڕوانامه‌ی بااڵ به‌ده‌ست بهێنن! ئه‌و قوتابییانه‌ی ئێستا له ده‌ره‌وه‌ی كوردستان ده‌خوێنن ،زیاتر
به‌ئاگان له‌و حاڵه‌ته ،چونكه كه‌سانێك ده‌بینن هیچ توانا و لێهاتنێكیان نییه و به‌درێژایی ساڵ ناتوانن كه‌مرتین چاالكی و به‌شدارییان هه‌بێت ،به‌اڵم له كۆتاییدا منره‌ی بااڵتر له كه‌سانی چاالك و زیره‌ك ده‌هێنن. ده‌ت��وان��ی��ن بڵێن ئ��هم خ��ااڵن �هی خواره‌وه دیارترین فاكته‌ری دروستبوونی ئه‌م حاڵه‌ته‌ن: یه‌كه‌م :ئه‌م كاره بووه‌ته جۆرێك له بزنس و خه‌ڵكانێك بازرگانیی پێوه ده‌ك���هن ،ب��ه كه‌مرتین م��ان��دووب��وون زۆرترین داهاتیان چنگ ده‌كه‌وێت. دووه‌م :ب��وون��ی ئه‌نته‌رنێت و هۆكاره‌كانی تری په‌یوه‌ندی كاریگه‌ره له‌سه‌ر ب��ازاڕس��ازی و ناسینی زۆرترین خه‌ڵك و ڕیكالمكردن و كێشكردنیان ب �هن��اوی پ��ی��اچ��وون�ه‌وه و ه��اوك��اری و ناوه‌ندی په‌خش و فێركردن. سێیه‌م :ئاستنزمی و بێتوانایی قوتابیان و الوازیی ئاستی ئه‌و زانكۆیانه‌ی تێیدا خوێندوویانه ،به تایبه‌ت كاتێك له واڵتێك ده‌خوێنێت كه زمانی خوێندن به ئینگلیزی و ئه‌ڵامنی و فه‌ره‌نسی و ڕوسی و توركی و ..هتد .به شێوه‌یه‌ك قوتابی بڕوانامه‌كه‌ی به‌ده‌ست ده‌هێنێت ،كه‌چی هێشتا وه‌ك پێویست شاره‌زای ئه‌و زمانه نه‌بووه! چ��واره‌م :ده‌وڵه‌مه‌ندیی قوتابیان و بوونی پشتگیریی دارایی ،به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی زه‌ماله و تێچوونه‌كانیان له‌سه‌ر حكومه‌ته‌كانیانه ،یاخود له واڵتێكی ده‌وڵه‌مه‌نده‌وه هاتوون. پێنجه‌م :خراپیی ب��اری ئابووریی
ئ �هو خ���اوه‌ن ب��ڕوان��ام�ه ب��ه‌رزان��هی ك ه هه‌لی دامه‌زراندنیان كه‌مه و بێزارن له واڵتی خۆیان ،یاخود به هۆی خراپیی بارودۆخی واڵته‌وه ناتوانن بگه‌ڕێنه‌وه، له‌و واڵتانه به هۆكاری تر ڤیزا وه‌رده‌گرن و ده‌ست به‌و كارانه ده‌كه‌ن .به‌ڕاده‌یه‌ك به كه‌مرتین نرخ تێزی ماسته‌ر و دكتۆراش ده‌نووسن. ش��ه‌ش��هم :سیستمی زان��ك��ۆك��ان، كه زیاتر پشت به توێژینه‌وه و كاری قوتابی ده‌به‌ستێت ،نه‌ك تاقیكردنه‌وه و ئاماده‌بوون ،به تایبه‌ت بۆ خوێندنی بااڵ. ح�����ه‌وت�����هم :ل����ه س�������ه‌رووی هه‌مووشیانه‌وه نه‌بوونی دڵسۆزی و هه‌ستی به‌رپرسیارێتی الی ئه‌و كه‌سانه‌ی ب��هو ك���اره ه �ه‌ڵ��ده‌س�تن ،ل �ه ه���ه‌ردوو الیه‌نه‌كه‌وه. ئه‌گه‌ر تا ئێستا ئه‌م بابه‌ته جێگای بایه‌خی وه‌زاره‌ت����ی خوێندنی ب��ااڵ و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كان نه‌بووه ،به‌اڵم جێگای خۆیه‌تی بۆ به‌رنامه‌ی تواناسازی و ناردنی قوتابیان بۆ ده‌ره‌وه ئاوڕێكی جدیی لێبدرێته‌وه ،ئیجرائاتی توند پیاده بكرێت ،چونكه: یه‌كه‌م :به‌رنامه‌ی تواناسازی كاری به‌رزكردنه‌وه‌ی توانا و كوالێتیی كار و به‌رهه‌می كه‌سه‌كانه ،نه‌ك به پێچه‌وانه‌وه. دووه‌م :پاره‌یه‌كی خه‌یاڵی سه‌رف ده‌كرێت بۆ بنیادنانی كه‌سێتیی ئه‌كادیمی و دابینكردنی خزمه‌تگوزاریی ئاستبه‌رز، ده‌بێت به‌رهه‌مه‌كه‌شی له ئاستی ئه‌و جوهد و تێچوون و پێشبینییانه‌دا بێت. س��ێ��ی �هم :وه‌ك كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی موسڵامن ،ئه‌مه دیارده‌یه‌كی ترسناكی
كه‌یسه‌كانی بواری دزیی ئه‌كادیمی و فێڵى بواری خوێندن ،وه‌ك كه‌یسه‌كانی تر لێپرسینهوه و به‌دواداچوونی بۆ نه‌كراوه
خیانه‌ت و غه‌شكردنه و ناپه‌سه‌ند ه المان ،كه پاشرت هه‌ر مووچه و پاره‌یه‌ك به‌و بڕوانامانه په‌یدا بكرێت ،حه‌رام و بێبه‌ره‌كه‌ته. چواره‌م :ئه‌و كه‌سانه‌ی نێردراونه‌ته ده‌ره‌وه ،چاوه‌ڕوانی خزمه‌تی گه‌وره‌یان لێده‌كرێت ،ئومێدێكی زۆری��ان پێوه ب�ه‌س�تراوه بۆ گواستنه‌وه‌ی ئه‌زموونه جوانه‌كانی ئه‌و واڵتانه بۆ كوردستان و پێشخستی له هه‌موو بواره‌كاندا .ئه‌گه‌ر ڕێگرییان لێنه‌كرێت له‌م كاره ناپه‌سه‌نده، دوور نییه پ��اش گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی��ان له‌بری خزمه‌ت و پێشخسنت ،ئه‌م په‌تا و میكرۆبه بگوازنه‌وه بۆ كوردستان و ده‌ست بكه‌ن به‌م بزنسه زیانبه‌خشه. پێنجه‌م :زۆرب���هی جومگه‌كانی ك��وردس��ت��ان ت��ووش��ی پ�ه‌ت��ای گه‌نده‌ڵی ب���ووه ،بێگومان زان��ك��ۆ و ن��اوه‌ن��ده ئه‌كادیمییه‌كانیش له‌م حاڵه‌ته به‌دوور نین .له‌ڕووی زانستیشه‌وه ئاستیان نزمه، ده‌بێت هه‌وڵه‌كان به‌ئاراسته‌ی نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی زانستی بێت ،نه‌ك كۆمه‌ڵه كه‌سانێكی خیانه‌تكار و ئاستالواز بخزێرنێنه ن��او پرۆسه‌كه و بكرێنه سه‌رپه‌رشتیار و ك��ادری ئه‌و ناوه‌ندانه. ج��ێ��گ��ای داخ����ه گ���هن���ده‌ڵ���ی و مه‌حسوبیه‌ت له كوردستان ڕێگره له یاسا سه‌روه‌ری .بۆیه كه‌یسه‌كانی بواری دزی��ی ئه‌كادیمی و فێڵ و ته‌ڵه‌كه‌ی ب���واری خ��وێ��ن��دن ،وه‌ك كه‌یسه‌كانی تر لێپرسینهوه و ب �ه‌دواداچ��وون��ی بۆ نه‌كراوه .زۆرج��ار كه‌سه‌كان ن��ارساون و الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانیش ئاگاداری تاوانه‌كانیانن ،كه‌چی له‌بری س �زادان، پۆست و پله‌وپایه‌یان ده‌درێ��ت �ێ .بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئ�هم حاڵه‌ته له‌م قۆناغه‌دا ،ده‌كرێت سود له‌م پێشنیارانه وه‌ربگیرێت: ی �هك �هم :ل���ه‌ڕووی هۆشیارییه‌وه ل��ه ه��هم��وو ن���اوه‌ن���ده‌ك���ان���دا و له خێزانه‌كاندا گرنگی به‌م باسه بدرێت، قوتابی له سه‌ره‌نجامه ترسناكه‌كانی
ئاگاداربكرێته‌وه. دووه‌م :له په‌رله‌مان و ده‌زگ��ای په‌یوه‌ندیداره‌كان سزا بۆ ئه‌م حاڵه‌تانه دیاری بكرێت ،پاشان ئیجرائات بكرێت به‌رانبه‌ر تاوانباران و ئه‌و یاسایانه‌یان به‌سه‌ردا جێبه‌جێ بكرێت له هه‌ر ئاست و پله‌وپایه‌یه‌كدا بن. سێیه‌م :سه‌باره‌ت به‌و قوتابییانه‌ی ده‌نێردرێنه ده‌ره‌وه بۆ خوێندن بۆ به‌رنامه‌ی تواناسازی ،یان هه‌ر شێوه‌یه‌كی تری مۆڵه‌تی خوێندن ،په‌یامننامه‌یان پێ پڕبكرێته‌وه و له حاڵه‌تی سه‌رپێچیدا سزا بدرێن ،بڕوانامه‌كه‌یان په‌سه‌ند نه‌كرێت و تێچوونه‌كانیشیان لێوه‌ربگیرێته‌وه. چواره‌م :لیژنه‌ی تایبه‌ت به‌و بواره دابرنێت بۆ به‌دواداچوون و به‌ئاگابوون له حاڵ و كاری قوتابیان و كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری له‌سه‌ریان ،به‌شێوه‌یه‌كی شایسته و شه‌فاف و به به‌ڵگه‌وه ،ده‌كرێت سود له پۆست و پۆستی ئه‌لیكرتۆنی ببیرنێت. چونكه گرنگیی هه‌ر پ��رۆژە و پالنێك له ب��ه‌دواداچ��وون و كۆنرتۆڵكردنیدا خۆی ده‌بینێته‌وه .زۆر گرنگه به وردی به‌دواداچوون بۆ كاری قوتابیان بكرێت له هه‌موو قۆناغه‌كانیاندا ،زانیارییان لێ داوا بكرێت سه‌باره‌ت به كاره‌كان و به‌ره‌وپێشچوونیان. ل �ه ك��ۆت��ای��ی��دا ،ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین ده‌س��ت�بردن بۆ بابه‌تێكی ل�هم شێوه‌یه و ده‌ستنیشانكردنی ت��اوان��ب��اران و سزادانیان ،كارێكی گران و هه‌ندێجاریش م�ه‌ت��رس��ی��داره ،ب��ه‌اڵم پێویسته كه‌سه ئه‌كادیمییه‌كامنان جیاواز بن و ئازایانه ڕووب����ه‌ڕووی ئ �هم حاڵه‌ته ببنه‌وه و ڕێگریی لێ بكه‌ن ،تا زیاتر تواناكان به‌فیڕۆ نه‌چن و كه‌سه لێهاتووه‌كان بێئومێدتر نه‌بن .هیوادارم كه‌سانێك له ئاستی به‌رپرسیارێتیدا گرنگی به‌م بابه‌ته بده‌ن ،كه دواڕۆژی میلله‌ته‌كه‌مانی پێوه به‌نده و ده‌روازه‌ی هه‌موو پێشكه‌وتن و گۆڕانكارییه‌كه. خوێندكاری دكتۆرا -مالیزیا
12 ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
به‌حزبیكردنی سروشتی شاره‌كانی كوردستان له یادی شۆڕشدا
له هه‌مووی په‌شیمانن مه‌سعود عه‌بدولخالق قسه‌مان له‌و ه نیی ه ك ه ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی شۆڕش چه‌ند ه جێی ته‌قدیره ،قسه‌مان له‌وه‌ی ه ئه‌و دروشم و مه‌بادیئ و ئایدیۆلۆژیایه‌ی هه‌ڵیان گرتبوو ،ئێستا نه‌ك هه‌ر لێی په‌شیامنن ،به‌ڵكو پێچ هوانه‌ش بووه‌ته‌وه ،وه‌ك «براتراند راسل» ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر بۆچوونه‌كانی ئه‌رستۆ به‌پێی زانستی ئێستا هه‌ڵسه‌نگێنی ،یه‌ك ڕسته‌ی ڕاستی تیا نامێنێ» .بۆ حزبه كوردستانییه‌كانیش ب ه هه‌مان شێوه‌یە، ئه‌گه‌ر به‌ڵێن و بۆچوونه‌كانی سه‌ره‌تای شۆڕش به‌پێی هه‌ڵسوكه‌وتی ئێستایان هه‌ڵسه‌نگێنی ،یه‌ك ڕسته‌ی سه‌المه‌تی تێدا نه‌ماوه .ئه‌و سه‌رده‌م ،ئه‌م زاراوانه باوی بوو «پرۆلیتاریا ،حه‌متیه‌تی مێژوویی، ئیمپریالیزم ،دیالێكتیك ،ڕەجعیه‌ت، بۆرجوازی ،به‌كرێگیراو ،سه‌رمایه‌داری، دیكتاتۆری پرۆلیتاری ،زه‌حمه‌تكێش، ملمالنێی چینایه‌تی ...هتد» .ئێستا بێ هیچ بنچینه‌یه‌كی كوردانه ،گۆڕاو ه بۆ «دیموكراسی ،مافی مرۆڤ ،دژەتیرۆر، ئاشتی ،دایالۆك ...هتد» ،ئینجا جارێكی تریش گۆڕا بۆ «كۆمپانیا ،ملیاردێر، وه‌نه‌وشه ،گه‌نده‌ڵی و ...هتد». هه‌ر دیسان سه‌رنج بد ه ل ه یه‌كه‌م به‌یانی دامه‌زراندنی (ی.ن.ك) و شۆڕش هه‌ڵگیرسانه‌وه ،تێیدا هاتوو ه «وأثبتت فشل القيادة العشائرية الربجوازية يف قيادة الكورد مجدداً ...وأن دوائر االستعامرية وعيل رأسها اَالمربيالية اَالمريكية أعدا‌و ألدا‌و الشعب الكوردي» .ل ه هه‌مان به‌یاندا دۆست و دوژمن به‌و شێوه‌ی ه ڕێز ده‌كات «ان االمربيالية والصهيونية والرجعية والشاهنشاهية والطورانية والعربية الشوفينية والرجعية الكردية العميلة تعترب العدوة الرئيسية اَالويل ...بينام تعترب القوة الثورية العربية وحركات التحرر الوطني يف العامل الثالث والقوة االشرتاكية العاملية والثورية يف العامل حليفنا الرئيسية». ئه‌و ه بۆچوونی گشت حزبه كوردستانییه‌كان بوو .حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ،ل ه كردنه‌وه‌ی په‌خشی ڕادیۆیان ده‌یوت «تێده‌كۆشین ل ه پێناو له‌ناوبردنی ئیمپریالیزم ،ب ه تایبه‌تی ئیمپریالیزمی ئه‌مریكا» .ئه‌و شه‌پۆله گه‌یشتبوو ه (پ .د .ك)ی خۆشامن ،له كونگره‌ی ()9ی 1979جاڕی ماركسیه‌تی خۆیاندا ،ل ه ماده‌ی 6 ،5ماركسیه‌تی خۆیان تۆمار كرد .وا ئێستاش ڕوویان وه‌رگ هڕاو ه ب ه 180پله ،ئه‌وه‌ی 30 ساڵ زۆر ب ه خه‌ستی ل ه دژی بوون، ئهمجاره بووه‌و ه سه‌رمه‌شقیان ،دیسان له‌و سه‌رمه‌شقیی ه نوێیه‌ش الیه‌نه سه‌لبییه‌كانیان وه‌رگرتووه ،خۆ ئه‌و عه‌ملانیه‌ته‌ی رۆژئاوا یه‌ك شت نییه ،هه‌ر ئه‌و عه‌ملانیه‌ت ه سیسته‌می ئیمپریالیزم، هه‌ردوو جه‌نگی جیهانی ،تۆرانی، نازی ،فاشی و شۆڤینی به‌عسیه‌تی هێناوه‌ت ه به‌رهه‌م ،سهرهڕای ده‌ردی لیرباڵیه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی ،بازاڕی ئازاد، چینایه‌تی و ڕەگه‌زپه‌رستی ،دوور‌ه ئاینی و ئه‌خالقی وه‌ك الیه‌ن ه سه‌لبییه‌كه‌ی، الیه‌ن ه ئیجابییه‌كه‌ی ڕۆژئاواش بریتییه ل ه دیموكراسی و پرۆسه‌ی سیاسی، مه‌ده‌نیه‌ت ،ده‌ستاوده‌ستی ده‌سه‌اڵت، ته‌كنه‌لۆجیا ،ئازادیی ڕاده‌ربڕین، سه‌روه‌ریی یاسا ،خۆشه‌ویستیی واڵت .جا با وردبینه‌وه ،ده‌بینین حزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كامنان هاتوون ل ه دیموكراسی و ئازادی و ده‌ستگۆڕی ده‌سه‌اڵت و زانست و ته‌كنه‌لۆجیا ڕاسته‌قینه‌كه الیان داوه ،یان ته‌نها ناوی وه‌رگرتووه، یه‌خه‌گیری باقی سه‌لبییاته‌كانی تر بووه، هێناویه‌تی به‌سه‌ر كورددا په‌یڕەوی ده‌كا ،ل ه به‌ڵێن و دروشم و ئامانجه‌كانی سه‌ره‌تای شۆڕشیش ب ه ت هواوی په‌شیامنن.
نزار ته‌یب هه‌ورامی ح��زب��ی س��ی��اس��ی ی �هك��ێ��ك �ه ل ه پێكهاته‌كانی هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی جیهانی گلۆباڵیی س����ه‌رده‌م و به نیشانه‌ی فره‌یی حزبی ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه ده‌نارسێنه‌وه .به‌اڵم حزبی سیاسی له كۆمه‌ڵگا رۆژئاواییه‌كان زۆر جیاوازه ل ه رسوشتی حزبی سیاسی ل ه كۆمه‌ڵگا
رۆژهه‌اڵتییه‌كان ،ته‌نانه‌ت رسوشتی ملمالنێی حزبی له‌و دوو كۆمه‌ڵگای ه جیاوازییان زۆره ،رسوشتی كاركردنیشیان جیاوازه .رسوشت ئه‌و دیمه‌نه جوانه‌یه كه بۆ هه‌موو مرۆڤه‌كان ف هراهه‌م ه��ات��ووه ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی پێكه‌وه بژین. ی��ادك��ردن�ه‌وه‌ی حزبی ،یاخود بۆنه‌ی ح��زب��ی ،یه‌كێكه ل �هو دی��اردان��هی له پێكهاته‌ی حزب ه رۆژهه‌اڵتییه‌كاندا گرنگییه‌كی زۆری پێده‌درێت ،زۆر جار زیاد له پێویست بووه و بووه‌ته هۆی توڕەكردنی حزبه‌كانی تری ركابه‌ری خ��ۆی��ان .ئه‌گه‌ر ب��اس له كوردستانی خۆمان بكه‌ین ،دیارده‌ی یادكردنه‌وه‌ی حزبی سیاسی یه‌كێكه له‌و دیاردانه‌ی گرنگییه‌كی زی��اد ل �ه پێویستی پێ ده‌درێت ،زۆر جار بووه‌ته هۆی شه‌ڕ و پێكدادانی الیه‌نگرانی دوو پارتی سیاسی،
به تایبه‌تی ئه‌م دیارده‌یه له سه‌ره‌تای ن��ه‌وه‌ده‌ك��ان��دا زی��ات��ر ب��اوب��وو .ب �ه‌اڵم به‌داخه‌وه له ئێستاشدا له‌جیاتی ئه‌وه‌ی ئه‌م دیارده‌یه به‌ره و كه‌مبوونه‌وه بچێت، رۆژبه‌رۆژ به‌ره‌و قووڵبوونه‌و ه ده‌چێت، ب�ه تایبه‌تیش ئ�ه‌گ�هر بزانین ب �ه‌ره‌و هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مان و پارێزگاكانی هه‌رێمی كوردستان ده‌چین و ملمالنێكان قووڵرت ده‌بنه‌وه .ئه‌وه‌ی زیاتر دیارده‌كه‌ی ق��ووڵ��ك��ردووه‌ت �ه‌وه ،ه���ه‌ردوو حزبی فه‌رمانڕەوای كوردستانن ،ئه‌م یادانه‌یان كردووه به دیارد ه و دوو هه‌رێمیان له پارچه‌یه‌كی كوردستان دروستكردوو ه به ناوی «هه‌رێمی سه‌وز و هه‌رێمی زه‌رد». ته‌نانه‌ت یاده‌كانی پارتی فه‌رمانڕەوا له هه‌رێمی زه‌رد قه‌ده‌غه‌یه به‌شێوه‌كی به‌رفراوان له هه‌رێمی سه‌وزدا بكرێت، یاده‌كانی پارتی فه‌رمانره‌وا له هه‌رێمی
زه‌رد قه‌ده‌غه‌یه به شێوه‌یه‌كی فراوان له هه‌رێمی سه‌وز بكرێته‌وه .ئه‌م ه ئه‌و كاره‌ساته‌ی ه له ئێستادا باڵی كێشاوه به‌سه‌ر گۆڕەپانی سیاسی و رسوشتی شاره‌كانی كوردستاندا. ئه‌گه‌ر سه‌یری شه‌قام و شوێنه گشتییه‌كانی ش��اره‌ك��ان��ی كوردستان بكه‌ین ،ده‌بینین دوو هه‌رێمی جیاواز ل �ه ك��وردس��ت��ان ه �هی��ه .ل �ه ساڵیادی دام�ه‌زران��دن��ی (ی.ن.ك) ل ه هه‌رێمی س �ه‌وز ده‌گه‌یته ه�هر شوێنێك ئااڵی سه‌وز هه‌ڵوارساوه ،ئاماژەیه بۆ ئه‌وه‌ی كه ئه‌م ه هه‌رێمی سه‌وزه ،وه‌كو ئه‌وه‌ی له‌م هه‌رێمه پارتی دیكه‌ی لێ نه‌بێت! له ی��ادی شۆڕشی گواڵنی (پ.د.ك) ئ��ااڵی زه‌رد ه �ه‌ڵ��وارساوه ،ئاماژەیه بۆ ئ �ه‌وه‌ی ئه‌مه هه‌رێمی زه‌رده ،وه‌كو له‌م هه‌رێمه پارتی دیكه‌ی لێ نه‌بێت
و ته‌نها پارتێكی لێ بێت ئه‌ویش پارتی زه‌رده! ئه‌گه‌ر هه‌موو پارته‌كانی دیكه‌ی كوردستان له یاد و بۆنه حزبییه‌كانیاندا رسوشتی شار بكه‌نه په‌ڕۆ ،سۆشیالیست ره‌نگی شین ،كۆمه‌ڵ پرته‌قاڵی ،گۆڕان نیللی و بزووتنه‌وه سپی ،شیوعی سوور، یه‌كگرتوو قاوه‌یی و پارته‌كانی دیكه‌ش هه‌ریك ه و په‌ڕۆیه‌ك هه‌ڵواسن ،ئه‌وا كوردستان ده‌بێت به چه‌ند هه‌رێمێكی جیاواز .ئه‌گه‌ر له ئێستادا له پارچه‌یه‌ك ل �ه چ���وار پ��ارچ��هی ك��وردس��ت��ان دوو هه‌رێمی سه‌وز و زه‌رد هه‌بێت ،ئه‌وا ئه‌و كاته پارچه‌ی باشووری چوار پارچه‌ی كوردستانی گهوره ،له‌جیاتی دوو هه‌رێم ده‌بێـت ه ده هه‌رێم ،له‌جیاتی یه‌كخستنی پارچه‌كانی كوردستان ،ده‌بنه هۆكاری په‌رتكردنیان و زیادكردنی پارچه‌كانی كوردستان.
زۆر له‌م دهستووره ده‌ترسم كاوه‌ی مه‌ال حسێن ل�ه م��ێ��ژووی ك���ورددا ل�ه هیچ كاتێك و قۆناغێكدا ،گه‌لی كورد ده‌رفه‌تی ئ��اوای بۆ نه‌ڕەخساوه بۆ به‌دیهێنانی مافه‌كانی ،ئه‌و مافه‌ی به هه‌زاران كورد له پرۆسه‌ی ئه‌نفال و كیمیاییبارانكردنی هه‌ڵه‌بجه
قوربانییان بۆ داوه ،یاخود له‌و پێناوه‌دا بوونه‌ته قوربانی ،ئه‌و مافه‌ی به‌عس به ته‌رحیل ،ته‌بعیس و ته‌عریب ڕووبه‌ڕووی ده‌وه‌س��ت��ای��ه‌وه .ب��ۆی�ه زۆر پێویسته هه‌موو الیه‌نه سیاسییه‌كانی هه‌رێم له ئێستادا زیاتر نێوماڵی كوردی ڕێكبخه‌ن، ب��هرژەوهن��دی و خواستی گه‌لی كورد له‌پێناوی كارتی سیاسی و بهرژەوهندیی حزبیدا به‌كارنه‌هێنن .ل �ه ئێستادا بارودۆخی عێراق‌و ناوچه‌كه به قۆناغێكی هه‌ستیاردا تێده‌په‌ڕێت ،بۆیه ده‌بێت كورد به وریاییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دۆسیه‌كانی نێوان هه‌رێم و عێراق بكات ،به تایبه‌ت ن��اوخ��ۆی ه �ه‌رێ��م .الی هه‌مووانیش ئاشكرایه له ئێستادا پرسی ده‌ستووری هه‌رێم بووه‌ته پرسێك تادێت میدیاكان
زۆر به گرنگییه‌وه باسی لێده‌كه‌ن و الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی هه‌رێمیش بوونه‌ته دووبه‌ره‌وه ،پارتی دیموكراتی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ه له ئێستادا ڕەشنووسی ده‌ستووری هه‌رێم بخرێته ڕاپرسییه‌وه و خه‌ڵكی ده‌نگی له‌سه‌ر بدات به‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌ستووره‌دان یاخود نا ،ئه‌وه‌ش ب هڕاشكاوانه مه‌سعود بارزانیی سه‌رۆكی هه‌رێم و سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان له وتارێكیدا به بۆنه‌ی یادی شۆڕشی گۆاڵنه‌وه ،داوایكرد ،به‌اڵم یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان كه هاوپه‌یامنی سرتاتیژیی پارتییه ،له‌گه‌ڵ هه‌رس ێ الیه‌نی ئۆپۆزسیۆنی كوردستان كه خۆی له گۆڕان و كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوودا ده‌بینێته‌وه ،داوا ده‌كه‌ن ڕەشنووسی ده‌ستووری هه‌رێم
بگه‌ڕێته‌و ه بۆ په‌رله‌مانی كوردستان .ب ه مه‌به‌ستی هه‌مواركردنه‌وه ،پاشان بخرێته ڕاپرسییه‌وه. له ئێستادا ته‌واوی الیه‌نه‌كان پێداگری ده‌ك�هن له‌سه‌ر داواكارییه‌كانی خۆیان و به‌ڵگه‌ی یاسایی بۆ داوكارییه‌كانیان ده‌هێننه‌وه .بۆیه زۆر پێویسته هه‌موو الیه‌نه‌كان به‌یه‌كه‌وه له سه‌رووی هه‌موو به‌رژەوه‌ندییه‌كه‌وه بیر له بهرژەوهندیی میلله‌تی كورد بكه‌نه‌وه .ئه‌وه میلله‌ته هه‌موو ناخۆشییه‌كانی بینیوه به شه‌ڕی ناوخۆشه‌وه ،كه تا ئێستاش ئاسه‌واری ل�ه حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا به‌دی ده‌كرێت .الی هه‌موان ئاشكرایه ده‌ستوور په‌یامنێكی كۆمه‌اڵیه‌تییه ،به مه‌به‌ستی ڕێكخستنی كاروباری حكومه‌ت
و هاوواڵتییان و زامنكردنی مافه‌كان، سه‌رتاپا هه‌مووی له‌پێناوی به‌رقه‌راری ئاشتیدایه ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی تاكی ك��ورد ب ه ئاشتی و ئ��ازادی له‌م هه‌رێمه‌دا گوزارشت له خۆی بكات ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی هه‌ڵوێسته له‌سه‌ركردنه ،ئه‌و ململالنێیه‌ی له‌ئێستادا له هه‌رێم ل�ه‌س�هر ئ �هو ڕەش��ن��ووس�ه ده‌ك��رێ��ت، مه‌ترسیی بۆ سه‌ر ئاشتیی تاكی كورد هه‌یه ،خوانه‌خواسته ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌كان به‌رپرسیارانه به‌خۆیاندا نه‌چنه‌وه و گفتۆگۆكان له‌پێناوی بهرژەوهندیی میلله‌تدا نه‌بێت ،مه‌ترسیی درزبوونی یه‌كده‌نگیی كوردی لێده‌كرێت .بۆیه زۆر ل �هم ده‌س��ت��ووره ده‌ت��رس��م ئه‌م ئاشییه‌مان لێ تێكبدات.
حكومه‌ت ه سه‌یر و سه‌مه‌ره‌كه دانیار هەورامى حكومه‌ت ل� ه ه �هر شوێنێك بێت، كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكن ك ه ب ه بوونی كۆمه‌ڵێك یاسا و پره‌نسیپ حوكمی خه‌ڵك ده‌كه‌ن ،ڕێره‌وی ژیان و گوزەرانی ئه‌و ناوچانه‌ی ژێرده‌ستیان دیاری ده‌كه‌ن .حكومه‌تی هه‌رێمیش یه‌كێكه له‌و سه‌دان حكومه‌ته‌ی ك ه ل ه دونیادا بوونی هه‌یه .ب ه وته‌ی به‌رپرسانی ،ئه‌م حكومه‌ته یه‌كێك ه ل ه حكومه‌تە دیموكراتییه‌كان، ه��ه‌رچ��هن��د ه زۆرب���هم���ان بنه‌ماكانی دیموكراتیبوونی تێدا نابینین .من لێره‌دا كارم به‌سه‌ر دیموكراتیبوون یان دیكتاتۆربوونیه‌وه نییه ،ئه‌وه‌ی ك ه ده‌مه‌و ێ هه‌ڵوێسته‌ی له‌سه‌ر بكه‌م ،هه‌ند ێ له‌و تێكستانه‌ن ك ه ناویان لێرناو ه یاسا و سه‌پێرناون به‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكدا. بوونی یاسا ل ه ه�هر شوێنێك بێت، شتێكی باش ه و جێی ده‌ستخۆشییە ،به‌و م �ه‌رج �هی وه‌ك��و منه‌كانی ب���اران بێت و به‌سه‌ر هه‌مواندا ب ه یه‌كسانی ببارێت ،به‌اڵم ئه‌فسوس له‌م مه‌مله‌كه‌ته‌ی ئێمه ،یاسا وه‌كو تۆڕی جاڵجاڵۆك ه وای�ه ،ته‌نها بچووكه‌كان ده‌گرێت و گه‌وره‌كان تۆڕەك ه ده‌پچڕێنن. یاساكانی هه‌رێمه‌كه‌مان جۆراوجۆرن، هه‌ندێكیان جوانن و نایابن ،هه‌ندێكیان جێی ڕەخ��ن�هن ،هه‌ندێكیان س�هم�ه‌ره‌ن و پێكه‌نیناوین ،به‌اڵم هه‌موویان بۆ هاوواڵتیانی سڤیل ده‌بن ،به‌رپرسان و خاوه‌ن كۆمپانیا و ملیاردێره‌كان چه‌ند نهۆمێك ل ه سه‌روو
یاساوه‌ن .ئه‌و یاسایانه‌ی ك ه من دهمهوێت ب��اس��ی��ان ل��ێ��و ه ب��ك �هم ،ی��اس��ا ك��ۆم��ی��دی و ته‌نزئاساكانی ئه‌م حكومه‌ته‌ن. زۆربه‌ی یاساكان له زۆر ڕووه‌و ه سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ن ،به‌اڵم ته‌نها تیشك ده‌خه‌م ه سه‌ر ئه‌و یاسا سه‌م هرانه‌ی ك ه بۆ فه‌رمانب هران و فه‌رمانگه‌كان ده‌رچوون ،چونك ه سه‌یرترین واڵتین ل ه ڕووی دامه‌زراندنی فه‌رمانب هران و كۆتوپێوه‌ندكردنیان ب ه یاسا جۆراوجۆره‌كان و یاسا سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كانی و هزاره‌ته‌كان و فه‌رمانگه‌كان. له‌م هه‌رێم ه سه‌مه‌ره‌یه‌دا نزیكه‌ی ( )1200000مووچه‌خۆر بوونیان هه‌یه ،كه ده‌كات ه نزیكه‌ی ()%25ی دانیشتوانی هه‌رێم، ك ه بوونی ئه‌م ڕێژە زۆره‌ی مووچه‌خۆر ل ه هه‌ر شوێنێكدا ،پێویستی به‌چه‌ند یاسایه‌ك هه‌یه ك ه كاروباره‌كانی ڕێكبخات ،ك ه تا ئێر‌ه شتێكی ئاساییه ،چونك ه ل ه هه‌موو واڵتانی دونیا یاسا بوونی هه‌یه ،الی ئێمه‌ش حكومه‌تی كوردی ده‌یه‌وێت ب ه كۆمه‌ڵێك یاسای سه‌مه‌ره كاروباری فه‌رمانب هران رێكبخات .من بوونی ئه‌م هه‌موو فه‌رمانبه‌ر ه ب ه یه‌كێك ل ه كاره سه‌یره‌كانی حكومه‌ت د هزانم. یه‌كێك ل ه یاسا سه‌مه‌ره‌كان ،یاسای پێدانی زه‌وی��ی �ه ،ك ه به‌پێی ئ �هم یاسایه فه‌رمانب هران ده‌بێت چه‌ند ساڵێك خزمه‌تی فه‌رمانبه‌رییان هه‌بێت ئه‌وسا ده‌توانن ببنه خاوه‌نی زه‌وی ،به‌و مه‌رجه‌ی ك ه هیچ زه‌وی و خانوویه‌كیان به‌ناوه‌و ه نه‌بێت ،وات ه هه‌موو مووچه‌خۆرێك پاش ت هواوكردنی خزمه‌تی
پێویست و كۆكردنه‌وه‌ی خاڵی ت � هواو بۆ به‌ده‌ستهێنانی زه‌وی ،زه‌وی وه‌رده‌گرێت، ك ه ئه‌وكاته‌ش كه‌سی مووچه‌خۆر ل ه ته‌مه‌نی پیریدایە ،زۆربه‌ی فه‌رمانب هران له‌و ته‌مه‌نه پیرییه‌دا ئه‌و پێویستییه‌یان نیی ه به‌و زه‌ویه وه‌ك ئه‌وه‌ی ل ه گه‌نجیدا پێویستیانه ،چونكه ئ�هو ساتانه‌ی ك ه گه‌نج ه و ت��از ه خێزانی پێكهێناو ه و مووچه‌كه‌ی له سه‌ره‌تادای ه و كه‌مه ،به‌شی ئه‌و هه‌موو پارچان ه ناكات ك ه لێی ده‌بێته‌وه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ل ه گه‌نجیدا ئه‌و زه‌ویی ه وه‌ربگرێت ،ئ هوا ئه‌و بڕە پاره زۆره‌ی ك ه ل ه كرێی خانوو ،یان كڕینی زه‌ویدا خه‌رجی ده‌كات ،پینه‌ی دڕاوییه‌كی تری ژیانی پێده‌كات. یاسایه‌كی ت��ری عه‌جیب ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆیه ،ك� ه ب��ۆ ف�ه‌رم��ان��ب� هران خ�ه‌رج ده‌كرێت .ل ه حكومه‌تدا هه‌موو فه‌رمانبه‌ر و مامۆستایه‌ك وا گریامنه‌ی بۆ كراو ه ك ه شوێنی نیشته‌جێبوونی ل ه ناوه‌ندی شاره‌كاندایه ،له شاره‌كانه‌و ه دابه‌ش ده‌بن ه شوێنه‌كانی تر، ك ه ل ه پارێزگاكاندا ده‌رماڵەى هاتوچۆ تەنها ( ،)20000ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆی فه‌رمانب هرانی ق هزاكان ته‌نها ( ،)30000ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆی شارۆچكه‌كان ( )50000و الدێكان ( )60000 دیناره ،بێئاگا له‌وه‌ی ك ه كۆمه‌ڵێك فه‌رمانبه‌ر و مامۆستا له‌ناو الدێكانه‌و ه ده‌چن ه شاره‌كان بۆ د هوام ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ك ه ل ه شاره‌كاندا د هوام ده‌كه‌ن ،كه‌مرتین ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆیان بۆ خه‌رج ده‌كرێت ،خۆ ئه‌گه‌ر ئۆتۆمبێل دابین بكرێت بۆ فه‌رمانبه‌ر و مامۆستایانی ناو شار،
ئ هوا ئه‌و ده‌رماڵه‌شیان بۆ خه‌رج ناكرێت .له هه‌مان كاتدا كۆمه‌ڵێك فه‌رمانبه‌ر و مامۆستا هه‌ن ك ه شوێنی نیشته‌جێبوونیان له‌ناو الدێكاندایه ،كه‌چی زۆرترین بڕی ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆیان بۆ سه‌رف ده‌كرێت ،به‌ب ێ ئه‌وه‌ی ك ه ئ هوان هیچ بڕە پاریه‌ك بۆ هاتوچۆ دابین بكه‌ن .حكومه‌ت ده‌توانێت بۆ ئه‌م مه‌به‌ستانه لیژن ه ل ه هه‌ر و هزاره‌ت و فه‌رمانگه‌یه‌ك پێك بهێنێت و هه‌ر فه‌رمانبه‌ر ه و به‌پێی پێویستبوونی ب ه دابینكردنی ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆ ،ئه‌و بڕەپاره‌یه‌ی بۆ سه‌رف بكرێت. یاسایه‌كی تر ك ه زۆر به‌المه‌و ه سه‌یره، قه‌ده‌غه‌كردنی د هوامكردن ه ب ه جلی پیرۆزی كوردییه‌وه ،له‌ژێر سێبه‌ری هه‌ر بیانویه‌ك بێت ،به‌ب ێ گوێدان ه ویست و حه‌زی فه‌رمانبه‌ر و مامۆستا ،ل ه پ هرله‌مانی دروستكراو به ده‌نگ و جل و خزمه‌تی كوردانه‌وه ،یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی تاك ه ناسنامه‌ی كوردبوون ده‌رده‌كرێت ،فه‌رمانبه‌ر ناچار ده‌كرێت كه جلوبه‌رگی بیانی له‌به‌ر بكات ،ب ه له‌به‌ركردنی جلی ك���وردی ڕەن��گ� ه زۆرج���ار دووچ���اری لێپێچینه‌و ه ببێت ،ئه‌م ه له‌كاتێكدای ه كه بانگه‌ش ه بۆ ك��وردب��وون و كوردایه‌تی و حكومه‌تی كوردی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی كوردی ده‌كرێت. یاخود یاسای ئیمتیازات و به‌خششه‌كان، ك � ه ل � ه زۆرب���هی فه‌رمانگه‌كان هه‌موو ئ هوانه‌ی ك ه خاوه‌ن پله‌وپایه‌ن و مووچه‌ی زه‌به‌الحیان هه‌یه ،زۆرترین ئیمتیازات و ده‌رماڵ ه ده‌یانگرێته‌وه .ب ه منوون ه ل ه و هزاره‌تی
خوێندنی بااڵ ،ئ هوانه‌ی ك ه بڕوانامه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرایان هه‌بێت و مووچه‌یه‌كی یه‌كجار زۆرتریان هه‌بێت ل هوانه‌ی ك ه بڕوانامه‌كانیان كه‌مرتن ،تابلۆی ئۆتۆمبێل ل ه الیه‌ن و هزاره‌تی ناوخۆی هه‌رێم به‌دیاری پێیان ده‌به‌خرشێت، ه �هر ل ه هه‌مان و هزاره‌ت ئ � هوان �هی كه بڕوانامه‌كانیان ل هوان كه‌مرت بێت و مووچه‌یان ل�� هوان كه‌مرته ،ناتوانن سودمه‌ندی ئه‌و دیارییان ه بن ،هه‌رچه‌ند ه خاوه‌ن بڕوانامه نزمه‌كان زیاتر پێویستان ب ه تابلۆكه‌ی ه وه‌ك خاوه‌ن بڕوانام ه به‌رزه‌كان ،چونك ه مووچه‌یان زۆر ل ه خاوه‌ن ماسته‌ر و دكتۆراكان كه‌مرته. یان ل ه نه‌خۆشخانه‌كان ،ئ هوانه‌ی ك ه دكتۆر ب��ن به‌یانیان ك� ه ده‌چ��ن� ه د هوام و دوو كاتژمێر پاش واده‌ی ئاسایی خۆی هێشتا له‌سه‌ر د هوام نین ،به‌اڵم بچووكه‌كان ،ئه‌گه‌ر چركه‌یه‌ك دوابكه‌ون ،لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرێت ،یان ل ه هه‌موو و هزاره‌ته‌كان هه‌موو ئ هوانه‌ی ك ه به‌ڕێوه‌به‌رن و مووچه‌یان زۆره و پله‌به‌رزن ،ئۆتۆمبێلی تایبه‌تیان بۆ دابین ك��راوه ،ب �ه‌اڵم بچووكه‌كان ده‌بێت له‌سه‌ر حسابی ئه‌و مووچ ه كه‌مه‌ی ك ه وه‌ریده‌گرن، كرێی ئۆتۆمبێل بده‌ن. ب��هم س �ه‌رن��ج��دان � ه خ��ێ�رای� ه بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت پێویست ه یاساكانی هه‌رێمی كوردستان پێداچوونه‌وه‌یه‌كی گشتگیریان بۆ بكرێت و دابڕێژرێنه‌وه ،ب ه شێوه‌یه‌ك كه زۆرترین دادپه‌روه‌ریی تێدا ره‌چاو بكرێت و له ب �هرژەوهن��دي��ی ت��� هواوی چینه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا بێت.
15 www.bayanpress.net
گفتوگۆ
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
دكتۆرا له فیكری سیاسی:
یه‌وه ،زۆرێك ل ه بیروبۆچوونه‌كانیان هه‌ڵده‌وه‌رێت ـ كه‌نعان حەمه‌غەریب عه‌بدوڵاڵ ـ له‌دایكبووی ساڵی 1976 ـ مامۆستای زانكۆ‌و دكتۆرا ل ه زانست ه سیاسییه‌كان «فكری سیاسی»
ده‌سه‌اڵت و شه‌رعییه‌تی به‌رده‌وامیی ده‌س���ه‌اڵت .ئه‌گه‌ر ته‌ماشای مێژوو بكه‌ین ئه‌مه‌وییه‌كان كاریان له‌سه‌ر ئه‌م تێز و بۆچوونه ده‌كرد ،كه ناكرێت رووب���ه‌ڕووی خه‌لیفه بووه‌ستینه‌وه، با هه‌ر كارێكی ناته‌ندروست ئه‌نجام ب��دات ،چونكه خه‌لیفه ب�ه‌رگ��ری له سه‌روه‌ریی ئایین ده‌ك��ات ،هه‌روه‌ها ئ�هوان بوونی خه‌لیفه‌یان وه‌ك ئه‌مر و قه‌ده‌رێكی ئیالهی ده‌خسته روو، بۆیه ده‌كرێت ب �ه‌رده‌وام بێت تا ئه‌و كاته‌ی خ��وا ویستی له‌سه‌ر هه‌یه. واتای بێبه‌ریكردنی ویستی مرۆڤه له لێسه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت له خه‌لیفه. ل �هو ب��ارودۆخ��هدا موعته‌زیله‌كان- گرووپێكی عه‌قاڵنیی موسڵامنه‌كان- بیرۆكه‌یه‌كیان خسته روو ،كه بریتییه له‌وه‌ی هه‌ر مرۆڤێك و هه‌ر كه‌سێك بێت ،به‌رپرسه له كرده‌وه‌كانی ،ئه‌م بیرۆكه‌یه س �ه‌ره‌ڕای ئ�ه‌وه‌ی له رووی شكڵه‌وه ره‌هه‌ندێكی ئاینیی هه‌یه، به‌اڵم له رووی ناوه‌رۆكه‌وه ره‌هه‌ندێكی سیاسی و فكریی گرنگی هه‌بوو ،بۆیه الی ئه‌مه‌وییه‌كان و عوله‌ما و موریدانی ده‌سه‌اڵت ،جێگه‌ی قبوڵ نه‌بوو ،كه‌وتنه دژایه‌تیكردنی له‌ژێر په‌رده‌ی مه‌قوله ئاینی و كه‌المییه‌كان. ج��ا ل��ێ��ره‌وه ده‌م��ه‌وێ��ت بڵێم، دادپه‌روه‌ی جه‌وهه‌ری ده‌سه‌اڵته ،ده‌قی قورئانیش جه‌خت له‌سه‌ر دادپه‌روه‌ری و رووب��ه‌ڕووب��وون��ه‌وه‌ی سته‌مكاری
و گه‌نده‌ڵی ده‌ك��ات��ه‌وه ،ئه‌گه‌ریش بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌ده‌بیاتی سیاسیی هه‌ندێك زانایانی كۆنیش ،ده‌بینین زۆر جه‌خت ل�ه‌س�هر دادپ����ه‌روه‌ری ده‌كه‌نه‌وه ،بۆ منوونه غه‌زالی ده‌ڵێت «ان الدین بامللك وامللك بالجند والجند باملال واملال بعامره البالد وعامره البالد بالعدل فی العباد» .واته ئایین پێویستی به ده‌س �ه‌اڵت هه‌یه ،ده‌سه‌اڵتیش به جه‌یش ،جه‌یشیش به پاره و سامان، پ��اره‌ش به ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵت، ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵتیش پێویستی به دادپه‌روه‌ری هه‌یه .كه‌واته دادپه‌روه‌ری و دابه‌شكردنی به‌هاكان له كۆمه‌ڵگه‌دا، جه‌وهه‌ری دسه‌اڵته .بۆیه ده‌كرێت بوترێت مێژووی مرۆڤایه‌تی مێژووی ملمالنێی داپه‌روه‌ری و نادادپه‌روه‌رییه. ل����ێ����ره‌وه ده‌ك����رێ����ت بڵێین پ��اس��اوه��ێ��ن��ان�ه‌وه ب��ۆ ده‌سه‌اڵتێكی سته‌مكار و نادادپه‌روه‌ر ،به‌شێكه له نادادپه‌روه‌ریی زیهنی و سته‌مكاری و به‌رگریكردنه له خودی سته‌مكاری. بۆیه به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌ی ئایینی بۆ دژی گۆڕانكاریی دادپه‌روەرانه ،سته‌مێكه له خودی ئایین و ناشیرینكردنی خودا و ره‌نجاندنی ئه‌و مرۆڤانه‌ی كه متامنه‌یان به خودا هه‌یه و ده‌رگا و مه‌نزڵی خودا دواوێستگه‌ی هیوایانه. به‌یان :ئه‌و نووسه‌رانه بۆ بره‌ودان ب�هو فكره‌یه چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌كی پێغه‌مبه‌ر (د.خ) ده‌ك �هن �ه پاساو،
ل �هوان �ه ف �ه‌رم��ووده‌ی �هك ك�ه ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر حاكم ماڵیشی خ��واردی��ت و ئ��ازار و ئه‌شكه‌نجه‌ی دای��ت ،نابێت دژی بوه‌ستی ،تا كوفری ئاشكرای لێده‌رده‌كه‌وێت ،ئه‌م تێگه‌یشتنه تا چه‌ند دروسته؟ د .كه‌نعان :راسته بۆ پاساودان به‌م بۆچوونه ده‌یان ریوایه‌ت ده‌هێننه‌وه، زۆر جاریش ناتوانن خۆیان بده‌ن له قه‌د ده‌قی قورئانی ،چونكه له قورئاندا ده‌قێكی له‌و شێوه‌یه ده‌ست ناكه‌وێت، مه‌گه‌ر ته‌نها له رێگه‌ی په‌نابردنه به‌ر هه‌ندێك ته‌فسیر كه پشتگیری له‌و بۆچوونه بكات. ل�ه الی�هك��ی تریشه‌وه كێشه‌كه ل��ه‌وه‌دای��ه تێگه‌یه‌شنت ل �ه چه‌مكه ئ��ای��ن��ی��ی�هك��ان تێگه‌یشتنێكی زۆر چه‌قبه‌ستووه ،ئه‌مه ته‌نها سه‌له‌فییه‌كان ن���اگ���رێ���ت���ه‌وه ،ب��ه‌ڵ��ك��و زۆرب�����هی ئیسالمییه‌كانیش ده‌گ��رێ��ت �ه‌وه ،ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی بۆ چه‌مكه‌كان خراوه‌ته روو له الی�هن زانایانی جیلی یه‌كه‌م و دووه‌م و سێیه‌م – سلف -بووه‌ته موسه‌له‌مات ،زۆر ج��ار تێگه‌یشتنی ئینب كه‌سیر و ته‌به‌ری بۆ چه‌مكه‌كان، هه‌ژموون و ده‌سه‌اڵتی زیاتری هه‌یه له خودی ده‌قی قورئان ،له كاتێكدا ئه‌و زاتانه مرۆڤن و مه‌حكومن به كێشه و پرس و ژینگه‌ی سه‌رده‌می خویان. ج���ا ئ���هو پ��اس��اوه��ێ��ن��ان �ه‌وه بۆ ده‌سه‌اڵت زاده‌ی مه‌كینه‌ی ئایدیۆلۆژیای
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
ده‌سه‌اڵت و ئه‌و كه‌سانه -زانایان -بوون كه بهرژەوهندیی مادی و مه‌عنه‌وییان ته‌ریب ب��وو له‌گه‌ڵ ده‌س���ه‌اڵت .ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی وا ته‌ماشای ده‌س�ه‌اڵت یاخود س �ه‌رۆك ده‌ك��ات كه خراپرتین ب��ارودۆخ باشرته له ف�ه‌وزا و نه‌بوونی س���ه‌رۆك ،ی��ان خه‌لیفه و ئه‌میر ،وا ته‌ماشای سه‌رۆك ده‌كات كه باوكه ،به نه‌بوونی سه‌رۆك خه‌ڵك ده‌بێته كۆمه‌ڵه هه‌تیوێكی بێ ناز ،بۆیه به‌الی ئه‌وانه‌وە بوونی باوكێك رۆژانه تێهه‌ڵدانت بكات، باشرته له بێ نازی و به‌سه‌ری ماڵ. ئ���هم ب��ی��رۆ‌ك �هی��ە ل��ه م��ی��ژووی جیهانی ئیسالمیدا ،رۆڵێكی گه‌وره‌ی هه‌بووه له چه‌په‌كردنی گۆڕانخوازی و شوڕشگێڕی و ره‌خنه‌گرتن له ده‌سه‌اڵت، ترسناكییه‌كه‌ش له‌وه‌دایه به به‌ڵگه‌ی ئایینی سیستمی پاساوهێنانه‌وه بره‌وهی پێدراوه. له كۆتاییدا دهمهوێت بڵێم زیهنی ئیسالمییه‌كان ل �ه‌ب��اره‌ی حوكمڕانی ئیسالمییه‌وه وێنایه‌كی م��ێ��ژووی و سیحری هه‌یه ،ئه‌م وینایه به‌رده‌وامه تا ئه‌و كاته‌ی ده‌ست ده‌كه‌نه موماره‌سه‌ی سیاسی ،به تایبه‌تی له كاتی وه‌رگرتنی ده‌س��ه‌اڵت ،ئیرت له‌و كاته‌دا واقیع و موماره‌سه ئ�هو وێنایه ده‌خاته به‌ر تاقیكردنه‌وه‌وه ،لێره‌وه مه‌ودای دووری نێوان واقیع و وێنای میژووی كه‌شف ده‌بێت ،ئه‌مه یان ده‌بێته سه‌ره‌تای ئاگاهێنانه‌وه و خۆگونجاندن له‌گه‌ڵ واقیع و دابه‌زین بۆ ناو رسوشتی ژیان و دووركه‌وتنه‌وه له بورجی خه‌یاڵ، یاخود ده‌ستگرتن به‌و وێنه مێژوویه‌وه، ئ �ه‌وه‌ش ده‌بێته مایه‌ی سه‌رخواردنی خاوه‌نه‌كانی ،وه‌ك ئه‌زموونی تالیبان له ئه‌فغانستان و هه‌ندێ ئه‌زموونی ناوچه‌یی به‌رته‌سك له‌م الو له‌و ال. بابه‌تی په‌یوه‌ندیی نێوان فكر و م��وم��ارس �ه ،بابه‌تێكی فه‌لسه‌فی ق��ووڵ�ه ،جێگای مشتومڕێكی زۆره، ئه‌وه‌ی باسامن كرد تایبه‌ت نییه ته‌نها به ئه‌زموونی ئیسالمییه‌كان ،به‌ڵكو ئ �ه‌وه راسته به نیسبه‌ت ماركسی و لیرباڵه‌كانیشه‌وه .زۆرێك له لیرباڵه‌كان ق �ه‌ت ب��اوه‌ڕی��ان ب��ه‌وه ن �ه‌ده‌ك��رد كه ده‌شێت ده‌وڵه‌ت ده‌ست وه‌رداته بازاڕ، ب �ه‌اڵم قه‌یرانی دارای��ی ئه‌م سااڵنه‌ی دوای��ی ،ئه‌و ژە‌ه��ره‌ی ده‌رخ��وارد دان ك�ه ده‌وڵ���ه‌ت ن��اچ��اره ت��ا راده‌ی �هك��ی س��ن��وردار ده‌س��ت وه‌ردات���ه ب��ازاڕ بۆ هاوسه‌نگكردنی .بۆیه موماره‌سه‌ى سیاسی و واقیعی ژیان رۆڵێكی گهوره ده‌گێڕێت له هه‌ڵته‌كاندنی به‌شێكی زۆر گهوره له خه‌یاڵدانی میژوویی و میسالیی ئیسالمییه‌كان -به تایبه‌ت سه‌له‌فییه‌كان ،-جا ئایا باشرت وایه عه‌قڵی ره‌خنه‌كاری بكه‌وێته گه‌ڕ و خۆی واقیع بنیات بنێت ،یاخود واقیع و موماره‌سه ببێته مامۆستا و هه‌میشه سوكانه‌كه له ده‌ستیدا بێت؟
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
« « « «
فیكری سه‌له‌فی و زۆرێك ل ه ئیسالمییه‌كان موحافیزكاره ،تا راده‌یه‌كی زۆر ل ه گۆڕانكاری ده‌ترسێت
به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌ی ئایینی بۆ دژی گۆڕانكاریی دادپه‌روانه ،سته‌مێك ه ل ه خودی ئایین و ناشیرینكردنی خودایە
واقیعی ژیان رۆڵێكی گهوره ده‌گێڕێت ل ه هه‌ڵته‌كاندنی به‌شێكی زۆر گهوره ل ه خه‌یاڵدانی میژوویی و میسالیی ئیسالمییه‌كان ،ب ه تایبه‌ت سه‌له‌فییه‌كان
ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌زموونی كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو بكه‌ین ل ه كوردستان ،ده‌بینین ل ه سه‌رەتای ئه‌زموونیاندا چه‌نده‌ها بابه‌ت ل ه رووی زیهنی و فیكرییهوه الی ئه‌وان جێگه‌ی قبوڵكردن نه‌بوو
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)38سێشه‌ممه ،2013/6/4ساڵی یەکەم
گفتوگۆ
د .كه‌نعان حه‌مه‌غه‌ریب،
كاتێك سه‌له‌فییه‌كان ده‌كه‌ون ه نێو گه‌مه‌ی سیاسیی دیدێكی هكان له سه‌ل هفیی وكمڕانی ی ژیان، یستمی ح كانی تر یاسی و س له كای ه و دیدی س ی ر زۆرێك هسەی كا مێژوویی و هك ر ی ا وانن ه موم ئ هزموون هه‌یه بۆ ڕ ن ه د اڵت .ئه‌وا ه ه‌ره‌دیان و ه ك به‌رته‌س ی ده‌س ه كی موج رته‌سكی هستكردن تێگ هشتنێ یی هكی به د و ده‌ستاو د هك هن، ش دنیابین ب ه ی هك ی ب هیان ه هر ئ هم ه ڵ رۆژنام ه ه ك ئایینی تێ هرمووده، هو پرسه، ی زانكۆ رئان و ف ن ل هم هڕ ئ و مامۆستا قه‌كانی ق قس هكرد هغ هریب، د ه دوون .بۆ ه‌نجام دا. م ه ح ن ر یاسیی ،ئ ا ك ع ت ن س ه ك بۆ درو ڵ دكتۆر یكری س ان ل هپاڵ هی له‌گ ه بواری ف ه‌له‌فیی هك ر دا ه دكتۆرا ل ئه‌م دی ستانی س ڕوانام هی ێنان هو هی ت ك ه وه ب به‌ڵگ هه ی هو ه د هدا و هه‌ڵگر رێت هو ه و ئاماژ ه ب ی ئایین دا ی هكناگ ن ا له خود ع ن ه ك ن ر ی ی ۆ ا سته‌مێكه رۆحی ئ دكت و زۆرێك ت ،له‌گه‌ڵ دپ هروانه، سه‌له‌فی دا اڵ ه ڕانكاریی ده‌س ه فیكری ۆڕانكاری دژی گۆ پێشی وای ۆر ل ه گ ۆ ب دايە ،ئه‌و ئایینی هی هكی ز ردنی خو ،تا راد ناشیرینك افیزكاره و ان ،موح سالمیی هك ل ه ئی س سیوه‌یلی ه‌ترسێت. ئیدری د
به‌یان :ئ�هو چوارچێوه گشتیی ه كامه‌یه ك�ه سیستمی حوكمڕانیی ئیسالمی له‌وانی تر جیاده‌كاته‌وه؟ د .كه‌نعان :سیستمی حوكمڕانی، ره‌نگدانه‌وه‌ی واقیعی فكری و سیاسیی كۆمه‌ڵگه‌یه .ده‌كرێت بوترێت سیستمی سیاسی چوارچێوه و پرۆسه‌یه‌كه بۆ دابه‌شكردنی به‌هاكان -به‌ها سیاسی، ئابوری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،-لێره‌وه ده‌ك��رێ��ت ب��وت��رێ��ت جیاوازییه‌كی ئه‌وتۆ له نێوان سیستمی حوكمڕانیی ئیسالمی و مۆدێله‌كانی تر نییه ،له رووی پرۆسه و رسوشتی كاركردنه‌وه. جیاوازییه‌كان بریتییه له ن��اوه‌رۆك و فۆرم و ئه‌زموونی مێژووی .له رووی ن��اوه‌رۆك �ه‌وه ،هه‌ڵبه‌ته له سیستمی حوكمڕانیی ئیسالمیدا تێگه‌یشتنێكی ئایینیی دیاریكراو ئاماده‌بوونێكی به‌هێزی ده‌بێت بۆ پاساوهێنانه‌وه و دروستكردنی خه‌یاڵدانی حوكمڕانه‌كان و پ�هی��وه‌ن��دی��ی ح��اك��م و مه‌حكوم، یاخود بۆ وێناكردن و هه‌ڵچنینی ئه‌و چوارچێوه فكرییه‌ی كه شه‌رعییه‌ت بۆ ره‌فتاری سیاسی ،یاخود ئوسلوبی دابه‌شكردنی به‌هاكان داده‌ڕێژێت. وات���ا سیستمی س��ی��اس��ی ه�هر سیستمی سیاسییه ،له هه‌ر شوێنێك ب��ێ��ت ،ئ����ه‌وه‌ی ج���ی���اوازه رسوش��ت��ی و دروستكردنی په‌یوه‌ندییه‌كان بڕیاره .جا ئیرت دابه‌شكردنی ده‌سه‌اڵت، یاخود په‌یوه‌ندییه‌كان له حوكمڕانیی ئیسالمی ،ره‌هه‌ندێكی ئایینیی هه‌یه و له سیستمه‌كانی تردا زیاتر ره‌هه‌ندێكی دنیایی هه‌یه. ب���هی���ان :زۆرێ�����ك ل���ه حیزبه ئیسالمییه‌كان له ئه‌ده‌بیاتی خۆیاندا باس له گێڕانه‌وه‌ی خیالفه‌تی ئیسالمی ده‌كه‌ن ،ئایا خیالفه‌تی ئیسالمی تاكه بژاره (خیار)ی حوكمی ئیسالمییه ،یان ئه‌وه ئه‌زموونێكی ئیسالمیی مێژووییه و ئه‌مڕۆ ده‌بێت ئیسالمییه‌كان له سایه‌ی فره ده‌وڵه‌تی سیستمێكی تر
ته‌به‌نی بكه‌ن؟ د .كه‌نعان :خیالفه‌تی ئیسالمی بریتییه ل�ه ئه‌زموونێكی مێژووی و وه‌اڵم�����ده‌ره‌وه‌ی پێویستییه‌كانی س��ه‌رده‌م��ی خ���ۆی ،ه �ه‌رچ �هن��ده له رووی فیكرییهوه ئه‌زموونی خیالفه‌ت گوزارشته ،یاخود هه‌ڵگری فۆرمی ده‌وڵه‌تێكی جیهانییه ،په‌یوه‌ستبوونی ئیسالمییه‌كان به‌م ئه‌زموونه‌وه ئه‌وه‌نده په‌رچه‌كرداره له ئه‌نجامی رووخانی ئ��ه‌زم��وون��ی خ��ی�لاف�ه‌ت��ی ئیسالمیی عوسامنییه‌كان و ئیحساسكردن به برینێكی رۆحی ،ئه‌وه‌نده گوزارشتكردن نییه له تێگه‌شنت ،یاخود تیۆرێك بۆ بنیاتنانەوه‌ی واقیع له‌سه‌ر بنه‌مای درككردن به پێویستییه‌كانی واقیع. واتا فكره‌ی خیالفه الی ئیسالمییه‌كان ئه‌وه‌نده‌ی هه‌ڵگری شه‌رعیه‌تییه‌كی ئ��ای��ی��ن��ی و گ��والج��ێ��ك��ی سیحریی چاره‌سه‌ركردنی موشكیله‌كانه ،ئه‌وه‌نده ره‌ن��گ��دان �ه‌وه‌ی درككردنی واقیع و خوێندنه‌وه‌ی نییه ،واتا لێره‌دا پرسیار و گومان ون �ه له ب��اره‌ی ئه‌زموونی خیالفه‌تەوە. ل��ێ��ره‌وه زه‌روره ئیسالمییه‌كان ب �ه وردی ت�هم��اش��ای واق��ی��ع بكه‌ن، ب �ه وات��ای �هك��ی ت��ر ،گونجاوتر وای �ه واقیع به‌شێك بێت له س�ه‌رچ��اوه‌ی به‌ده‌ستهێنانی مه‌عریفه ،نه‌ك بابه‌تێك بێت بۆ فه‌رزكردنی كۆمه‌ڵێك مه‌قوله‌ی مێژوویی ،یاخود دووباره‌كردنه‌وه‌ی ئه‌زموونێك. سیستمی جیهانی و ده‌وڵه‌تی ن �ه‌ت �ه‌وه ،حه‌قیقه‌تی جیهانی ئه‌م سه‌رده‌مه‌یه ،ئه‌مه مانای ئه‌وه نییه ئه‌مه حه‌قیقه‌تێكه ناكرێت ته‌جاوز بكرێت ،چونكه سیستمی جیهانیی ئه‌مڕۆ كه له‌سه‌ر چه‌مكی ده‌وڵ �ه‌ىت نه‌ته‌وه قه‌واره‌ی به‌ستووه ،خولقێنه‌ری گه‌لێك له سته‌مكاری و جیاكاری و ملمالنێیه ،ب �ه‌اڵم ته‌جاوزكردنی به ئه‌زموونێكی مێژوویی وه‌ك خیالفه‌ت،
گ��وزارش��ت �ه ل �ه ه��ه‌ژاری��ی ع �ه‌ق��ڵ و الوازبوونی خه‌یاڵدانی موسڵامنه‌كان ل ه به‌رهه‌مهێنانی مانا. به‌یان :كاتێك ب��اس له شێوازی دان��ان��ی كه‌سی یه‌كه‌م له ده‌وڵه‌تی ئیسالمی ده‌كرێت ،منوونه‌ی دانانی هه‌ردوو خه‌لیفه ئه‌بوبه‌كری سدیق و عومه‌ری كوڕی خه‌تتاب به په‌سه‌ند ده‌زانن ،ئایا ئه‌و دوو شێوازه به‌شێكه له ئیجتیهادی مرۆڤ ،یان كۆتا منوونه‌ن له دانانی سه‌رۆكی واڵت و نابێت هیچ شێوازێكی تر پهیڕەو بكرێت؟ د .كه‌نعان :وه‌ك له سه‌ره‌تا ئاماژە‌م پێكرد ،حوكمڕانی ئه‌زموونێكی مرۆییه، روون�ه كه دانانی ئه‌بوبه‌كری سدیق بێ گرفت نه‌بوو ،پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت هێشتا نه‌نێژرابوو، قه‌یرانی شوێنگره‌وه‌ی ده‌ستی پێ ك��رد ،ه �هر گرووپێك به پاساوێكی مه‌نتقیی ،به‌رگریی له راستیبوونی بۆچوونی خۆی ده‌كرد .پاساوهێناوه‌ی موهاجرین به‌وه‌ی خه‌لیفه له ئه‌وان بێت ،پاساوهێنانه‌وه‌ی ئه‌نساریش كه خه‌لیفه له‌وان بێت ،ئه‌گه‌ر گوزارشت نه‌بێت له كۆمه‌ڵێك بهرژەوهندیی زیهنیی هاوسه‌نگی هێز ،ئه‌وا گوزارشت نییه له رۆحی ئایین .له رووی فۆرمی دانانی س�ه‌رۆك�ه‌وه ،ئه‌گه‌ر به وردی ئ��هو گفتوگۆیانه شیبكه‌ینه‌وه له دانانی ه�ه‌ردوو خه‌لیفه وه‌ك كه‌سی یه‌كه‌م ،ده‌بینیین موناقه‌شه‌كان له چوارچێوه‌یه‌كی عه‌قڵیدا به‌ڕێوه ده‌چن، نه‌ك به به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌ی ئایه‌تی قورئان و ف��ه‌رم��ووده‌ی پێغه‌مبه‌ر (درودی خواى له سه‌ر بێت) .كه‌واته دانانی فۆرمی س��ه‌رۆك بابه‌تێكی مرۆییه، نه‌ك ئایینی .بۆیه ده‌بینین ،دانانی ه��ه‌ردوو خه‌لیفه‌ی دوات��ر ،عوسامن و عه‌لی ،جیاواز بوون له‌وانی تر ،خۆ ئه‌وانیش هیچ جیاوازییه‌كیان له‌گه‌ڵ ه���ه‌ردوو خه‌لیفه‌ی پێشرت نییه له رووی ئاینییه‌وه؟ پێغه‌مبه‌ر له چه‌ند
ریوایه‌تدا مه‌دح و سه‌نایان ده‌كات. جا ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی ده‌ڵێن كه دانانی هه‌ردوو خه‌لیفه‌ی یه‌كه‌م شێوازێكی ته‌ندروسنت ،ئه‌مه یانی دانانی دوو خه‌لیفه‌ی دوات��ر ناته‌ندروسنت .بۆیه فۆرمی دانانی سه‌رۆك ،یان دیاریكردنی ده‌س �ه‌اڵت �هك��ان ،بابه‌تێكه ملكه‌چی ره‌وشی ژیان و رسوشتی گه‌شه‌كردنی عه‌قڵی سیاسی و پێویستیی مرۆڤه‌كان له هه‌ر سه‌رده‌مێكدا. ب �هی��ان :كاتێك ب��اس ل�ه دانانی ماوه‌یه‌ك بۆ ده‌سه‌اڵتی سه‌رۆكی واڵت ده‌كرێت ،چه‌ند نووسه‌رێكی ئیسالمی به فكر سه‌له‌فی ،ئه‌وه به ناشه‌رعی ده‌زانن ،ئه‌وه له چییه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه؟ د .كه‌نعان :ئیشكالیه‌تی فیكری سه‌له‌فیی هاوچه‌رچ ئەوەیە -مه‌به‌ست له به‌شێكی زۆری ئه‌و گرووپانه‌یه كه ل �هم س �ه‌رده‌م �ه خۆیان به سه‌له‌فی ع���ه‌رز ده‌ك���هن -ل �ه رووی ف���ۆرم و ناوه‌رۆكه‌وه مه‌خلوقێكی مێژووین ،واتا به‌خته‌وه‌ری و باشرتین رێگا بۆ دین و دنیا بریتییه له شوێنپێ هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر و یارانی ،به تایبه‌تی له رووی فۆرمه‌وه ،بۆیه ئه‌مه له باره‌ی پرسه سیاسییه‌كانیشه‌وه راسته ،هه‌ڵبه‌ته تا ئه‌و كاته‌ی كه راسته‌وخۆ موماره‌سی ك��اری سیاسی ن��اك�هن ،ب��ه‌اڵم كاتێك كه ده‌كه‌ونه نێو گه‌مه‌ی سیاسییه‌وه زۆرێ��ك له بیروبۆچوونه‌كانیان به زووی ه�ه‌ڵ��ده‌وه‌رن .له‌باره‌ی ماوه‌ی كه‌سی یه‌كه‌م له ده‌سه‌اڵتی ته‌نفیزی ل�ه ئ�ه‌زم��وون��ی موسڵامنه‌كان ،هه‌ر له س�ه‌رده‌م��ی یه‌كه‌مه‌وه ئوسلوبی ئاڵوگۆڕكردنی ده‌س �ه‌اڵت ،م��ردن ،یان كوشتنی كه‌سی یه‌كه‌م ،یان البردنی بووه به زۆر ،بۆیه سه‌له‌فییه‌كانیش له چوارچێوه‌ی ئه‌و بیركردنه‌وه شكڵییه‌دا دیاریكردنی كات بۆ سه‌رۆكی واڵت به ره‌وا نازانن .سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه ئ �هوان دیاریكردنی كات بۆ سه‌رۆك
به شه‌رعی نازانن ،وه‌ك ئاماژە‌مان پێ كرد ،ئه‌وان كاتێك كه دێنه ناو جیهانی موماره‌سه‌ی سیاسی ،راوبۆچوونیان ده‌گۆڕێت ،جا ئیرت به قودره‌تی قادر مه‌سه‌له‌كه ده‌بێت به شه‌رعی .هه‌ڵبه‌ته ئه‌م تێگه‌یه‌شتنه ته‌نها سه‌له‌فییه‌كان ناگرێته‌وه ،ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌زموونی ك��ۆم��ه‌ڵ و ی �هك��گ��رت��وو ب��ك�هی��ن له ك��وردس��ت��ان ،ده‌بینین ل�ه س�ه‌رەت��ای ئه‌زموونیاندا چه‌نده‌ها بابه‌ت له رووی زیهنی و فیكرییهوه الی ئه‌وان جێگه‌ی قبوڵكردن نه‌بوو ،به حەرام و ناپه‌سه‌ند له قه‌ڵه‌م ده‌درا ،یاخود هه‌ر نه‌بێت له بابی ته‌قوا ده‌بێت خۆتی لێ به دوور بگریت ،كه‌چی ئێستا له‌ژێر فشاری موماره‌سه ،هه‌موو ئه‌و بابه‌تانه ئاسایی بوونه‌ته‌وه و به نادروست و ناشه‌رعی له قه‌ڵه‌م نادرێت. ب �هی��ان :ئایا ئ �هو تێڕوانینه بۆ ده‌س���ه‌اڵت���ی س����ه‌رۆك ،ج��ۆرێ��ك له دیكتاتۆریه‌ت دروست ناكات؟ د .كه‌نعان :بیرۆكه‌ی ئاڵوگۆڕكردنی ده‌س����ه‌اڵت ،ب �ه تایبه‌تی س�ه‌رۆك��ی ده‌س��ه‌اڵت��ی ت�هن��ف��ی��زی ،ل �ه فۆرمی سیستمی سه‌رۆكایه‌تی ،هه‌ر له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه كه ده‌سه‌اڵتێكی سته‌مكار و دیكتاتۆر دروست نه‌بێت. ئه‌زموونی مرۆیی ئه‌وه‌مان فێر ده‌كات كه م��ان �ه‌وه‌ی زۆر له‌سه‌ر كورسیی ده‌سه‌اڵت سه‌رچاوه‌یه‌كه بۆ خولقاندنی فكری پ��ارێ��زگ��اری ل��هو ده‌س �ه‌اڵت �ه، ئ�هم�ه‌ش س��ه‌ره‌ت��ای چه‌كه‌ره‌كردنی سته‌مكاری و دیكتاتۆریه‌ته .هه‌روه‌ها ل �ه الی �هك��ی ت���ره‌وه ئاڵوگۆڕكردنی ده‌سه‌اڵت میكانیزمی لێپرسینهوه له خۆ ده‌گرێت ،بۆیه ئه‌و فكره‌ی كه به‌رگری ده‌ك��ات له به‌رده‌وامبوونی خه‌لیفه یان س��ه‌رۆك ،باوه‌ڕێكی ئه‌وتۆی به لێپرسینهوه نییه .بۆیه ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌ده‌بیاتی سه‌له‌فیی ئێستا و كۆنیش بكه‌ین ،پرسی لێپرسینهوه له سه‌رۆك و خه‌لیفه و ئه‌میر ،زۆر هه‌ژاره ،چونكه
پاساوگه‌لێكی فكری ئاماده‌یی هه‌یه، م��ادام خه‌لیفه ب�ه‌رگ��ری ده‌ك��ات له سنوری واڵت و له ئاین ،ئه‌وا ئه‌گه‌ر كرداری نادروستیشی كرد ره‌وا نییه له ده‌س �ه‌اڵت البربێت .لێره‌وه ده‌كرێت بووترێت فكری سه‌له‌فی و زۆرێك له ئیسالمییه‌كان فكرێكی موحافیزكاره ،تا راده‌یه‌كی زۆر له گۆڕانكاری ده‌ترسێت. زۆرێك له‌و گوڕانكارییه‌ش كه باوه‌ڕی پێ دێنێت ،به‌ره‌نجامی فشاری واقیعه، نه‌ك تێڕامان و ته‌نزیر كردن -تنظري، - ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌زموونی جیهانی ئیسالمی بكه‌ین ،ده‌توانیین ده‌یان به‌ڵگه بۆ ئه‌م بۆچوونه ،بهێنیینه‌وه .یه‌كێك له‌و منوونه ده‌گمه‌نانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م بۆچوونه بیروبۆچوونه‌كانی «حه‌سه‌ن تورابی» یه له سودان ،ئه‌و له سه‌ره‌تای شه‌سته‌كان هه‌ندێك ئه‌فكاری خسته روو الی ئیسالمییه‌كان ،به غه‌ربزه‌ده ل �ه ق��ڵ�هم��درا و بیروبۆچوونه‌كانی به‌رپه‌رچ درایه‌وه ،به‌اڵم ئێستا زۆرێك له ئیسالمییه‌كان موماره‌سه‌ی ئه‌و بۆچوونانه‌ی ئه‌و ده‌كه‌ن. ب��هی��ان :ه �هن��دێ��ك ن��ووس��ه‌ری ئیسالمی ،بره‌و به‌و فكره ده‌ده‌ن كه دروست نییه له‌ڕووی سه‌رۆكی واڵتدا بوه‌ستیت ،هه‌رچه‌ند گه‌نده‌ڵیش بێت و م��اڵ و داه��ات��ی گشتیی ب�ه فیڕۆ ب��دات ،یان سته‌مكار بێت ،ته‌نانه‌ت خۆپیشاندانیش دژی س���ه‌رۆك به ناشه‌رعی ده‌زان��ن ،ئه‌م فكره چه‌ند له‌گه‌ڵ رۆح��ی دادپ �ه‌روره‌ی��ی ئیسالم ته‌بایه؟ د .كه‌نعان :ئه‌م جۆره بیركردنه‌وه‌یه زۆر جار ئه‌و كه‌سانه ده‌یخه‌نه روو كه هاوپه‌یامنن له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت ،یاخود له خه‌می خه‌ڵك و ب��واری گشتیدا نین .ئه‌م بۆچوونه له دێرزه‌مانه‌وه ئ��ام��اده‌ب��وون��ی ه��هی��ه ل��ه ه��زری موسڵامنه‌كان ،زۆر جاریش ده‌سه‌اڵتی سیاسی رۆڵی هه‌بووه له به‌هێزكردنیدا، چونكه میكانیزمێكی گرنگه بۆ پاراستنی
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.38 First Year, June 4, 2013
هاوژین عومه‌ر
ل ه نێوان په‌رواز حسێن و موسته‌فا زه‌ڵمیدا ب هراوردكردن ل ه نێوان په‌رواز حسێن و دكتۆر موسته‌فا زه‌ڵمی ،مه‌به‌ست ناوهێنانی دوانه‌یه‌كی دژیه‌ك و قه‌بوڵكردنی یه‌كێكیان و ڕەتكردنه‌وه‌ی ئه‌وی تریان نییه ،به‌ڵكو ب ه پێچه‌وانه‌وه ،ئامانجی ئه‌م نووسینه ،هه‌ڵوه‌سته‌ی ه له‌سه‌ر دوومامه‌ڵه‌یی ده‌سه‌اڵتی كوردی ،له‌گه‌ڵ یه‌ك حاڵه‌تی دووباره‌بوودا. ماوه‌یه‌ك به‌ر ل ه ئێستا ،كۆنرتین و گه‌وره‌ترین دامه‌زراوه‌ی ئه‌كادیمی ل ه جیهانی عه‌ره‌بی و ئیسالمیدا ،زانكۆی ئه‌زهه‌ر ،خه‌اڵتی ڕێزلێنانی به‌خشیی ه زانای گه‌وره‌ی كورد دكتۆر موسته‌فا زه‌ڵمی ،له‌سه‌ر ئه‌و ڕۆڵ و خزمه‌ته‌ی ل ه هه‌ردوو بواری شه‌ریعه‌ت و یاسادا پێشكه‌شی كردوون .ئه‌م ڕێزلێنان ه نه‌ك ته‌نها بۆ زانای ناوبراو ،به‌ڵكو بۆ میلله‌تی كوردیش مانای زۆری هه‌یه .وه‌ها حاڵه‌تێك ل ه ساته‌وه‌ختی ئێستادا ،ك ه هه‌ندێك نێوه‌ندی عه‌ره‌بی و ئیسالمی كورد ب ه هاوپه‌یامنی ڕۆژئاوا و جوله‌ك ه داده‌نێن ،ده‌ركه‌وتنی كوردێك له‌و پێگه‌یه‌دا و بوونی ب ه هێام و نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌یه‌ك ل ه بواری زانستی ئیسالمیدا ،خزمه‌تێكی بێوێن ه و گرنگ ده‌كات و ل ه زه‌ینی تاكی عه‌ره‌بیدا ،كورد ب ه ڕابردووی پڕسه‌روه‌ریی خۆیه‌و ه ده‌به‌ستێته‌وه .دواجار خزمه‌تێك ده‌كات ،زۆرێك دامه‌زراوه‌ی سیاسی و فه‌رمی ناتوانن به‌و شێوه‌ی ه كورد و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی ئاشت بكه‌نه‌وه. هه‌روه‌ها حاڵه‌تی پ��ه‌رواز حسێنیش پێامن ده‌ڵێت؛ ئه‌و ڕۆڵ �هی هونه‌ر له لێكنزیككردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كاندا ده‌یبینێت ،هیچ كات سیاسه‌ت نه‌یتوانیو ه بیبینێت. كاری سیاسه‌ت بووه‌ت ه لێكدابڕان و جیاخوازیی ،هونه‌ریش وه‌كو ئامرازێكی كاریگه‌ر بۆ لێكگه‌یشتنی جیهانی و به‌ستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگ ه جیاوازه‌كان پێكه‌وه ،ماوه‌ته‌وه. هه‌رچه‌ند ه من تێكه‌ڵ به‌و جیهان ه نیم ك ه ئه‌و كچ ه هونه‌رمه‌ند ه تێكه‌ڵیه‌تی ،به‌اڵم دواجار ئه‌و دوو حاڵه‌ته ،یه‌ك ل ه بواری زانستی ئیسالمی و یه‌كیش ل ه بواری هونه‌ر و گۆرانی ،بوون ه دوو وێستگه‌ی گرنگ بۆ میلله‌تی كورد ،هه‌ردووكیان له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌و ه و ناوبانگی كورد ،خزمه‌تی به‌رچاویان كرد .به‌اڵم ب ه داخ�ه‌وه ،حكومه‌ت و ده‌سه‌اڵتی كوردی ،دوو جۆر مامه‌ڵه‌ی جیاوازیان له‌ته‌ك ئه‌و دوو حاڵه‌ته‌دا كرد .ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه هه‌وڵ ه میدیایی و دارایی و سیاسییه‌كانی خۆی بۆ په‌رواز حسێن خستووەته كار ،ب ه ناردنی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت و شاندێكیش ،ئه‌و كچ ه هونه‌رمه‌نده‌ی به‌سه‌ر كرده‌وه .به‌اڵم ڕێزلێنان ل ه دكتۆر موسته‌فا زه‌ڵمی له‌و ناوه‌ند ه زانستیی ه گرنگه‌ی جیهانی عه‌ره‌بی و ئیسالمیدا ،هیچ بایه‌خێكی الی ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه دروست نه‌كرد ،ته‌نانه‌ت نه‌مدی میدیایه‌كی فه‌رمیی ده‌سه‌اڵت ،هه‌واڵی م هراسیمه‌كه‌ش بگوازێته‌وه. مامه‌ڵه‌ی جیاوازی ده‌سه‌اڵت له‌گه‌ڵ ئه‌و دوو حاڵه‌ته‌دا ،ئه‌وه‌ی بۆ ئاشكرا كردین، ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه ك ه دوو حزبی عه‌ملانیی ئایدیۆلۆژی نوێن هرایه‌تیی ده‌كه‌ن ،باكیان به‌وه نیی ه ك ێ خزمه‌ت ده‌كات و ك ێ نایكات ،ئه‌وان وه‌كو ده‌سه‌اڵت ه تاریكخوازه‌كانی مێژووی كۆن و نوێی جیهان ،ته‌نها كاریان ب ه باكگراوندی فیكرییه .مامه‌ڵ ه و هه‌ڵوێستی ئه‌وان له‌سه‌ر بنه‌مای باكگراوند ه نه‌ك ڕۆڵ و كاریگه‌ری ،له‌و پێناوه‌شدا كورد وته‌نی «ئاماده‌ن بۆ ده‌سڕێك ،قه‌یسه‌رییه‌ك بسووتێنن»!
Reklam
Reklam