که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 11شەممە /5 9شەممە 11که‌رکوک /٣شەممە /4 20شەممە /5 19شەممە 18 هه‌ولێر /٣شەممە /4 197شەممە /5 184شەممە 174سلێمانی /٣شەممە /4 155شەممە /5 141شەممە 151دهۆک 7 6 10 0 ـ1 0
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
مه‌الی خه‌تێ خه‌اڵتی دابه‌ش كرد، رۆژی هه‌ینی 12/21پ��رۆژه‌ی تیشك به هاوكاریی كه‌ناڵی ئاسامنیی سپێده «خه‌اڵتی م �ه‌الی خه‌تێ بۆ نووسین و وه‌رگ��ێ�ڕان»ی له هۆڵی میدیا له شاری هه‌ولێر ساز كرد.
ل .پریاسکە
سه‌رۆكی عه‌شایه‌ری توركامنی:
به‌ره‌ی توركمانی ب ه فیت و كۆنترۆڵی توركیا كار ده‌كات ل .تایبەت
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)15سێشەممە ،2012/12/25ساڵی یەکەم
ئاییناسى
ل ه نێوان شوورا و دیموكراسیدا
13 وەرزش
ڕكابه‌ریی میسی و
Tuesday, No, 15 First Year, Dec 25, 2012
www.bayanpress.net
جه‌مالی حه‌كیم ئاغا ژیانی تایبه‌تی مام جه‌الل بۆ (به‌یان) ده‌گێڕێته‌وه
تاڵه‌بانی حه‌زی ل ه قبوڵی و ده‌نگی حه‌مه‌جه‌زا و شیعری نالی بوو
نیمار ده‌كات
8 کۆمەاڵیەتى
نێره‌مووكێك :وه‌ك هه‌ر مرۆڤێكی تر خولیامان هه‌یه
نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان سزای له‌سێداره‌دان سڕ دەکات به‌یان .ئاژانسه‌كان ئه‌نجومه‌نی گشتیی نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان بڕیاری سڕكردنی جێبه‌جێكردنی سزای له‌سێداره‌دانی له جیهاندا دا ،ده‌نگدان له‌سه‌ر ئه‌م بڕیاره جێگیر نییه و دوو ساڵ جارێك ئه‌نجام ده‌درێ��ت ،ئه‌م ج��اره 111 ده‌نگ كۆكرایه‌وه بۆ پشتیوانیكردن له به‌رامبه‌ر 41ده‌نگی نه‌یار و 34 كه‌س كه خاوه‌نه‌كانیان ده‌نگیان نه‌دا. له كۆی 193واڵتی ئه‌ندام له نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان 150 ،واڵتیان سزای له‌سێداره‌دانیان سڕكردووه یان به یه‌كجاریی هه‌ڵیانوه‌شاندووه‌ته‌وه، ل���ه ه��ه‌م��ان��ك��ات��دا 21واڵت رایانگه‌یاندووه له 2011دا بڕیاری له‌سێداره‌دانیان جێبه‌جێ كردووه. به‌پێی زانیارییه‌كانی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ،له واڵتی چین ئه‌م سزایه به سه‌ر هه‌زاره‌ها سزادراودا جێبه‌جێ ده‌كرێت ،له هه‌مانكاتدا له ئێران 650حوكمدراو له 2011 له‌سێداره دراون.
په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی و پارتی فۆرمی نه‌زاهه پڕناكه‌نه‌وه
10
دامەزرینەراىن یەکێتى :کەمال خۆشناو ،عومەر شێخموس ،مام جەالل ،فوئاد مەعسوم ،عادل موراد ( .)1979فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
موچه‌ی مامۆستایان و فه‌رمانبه‌ران نادرێت به‌یان .ڕانیه دوای ئ���ه‌وه‌ی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری گشتیی په‌روه‌رده‌ی سلێامنی له 16ی مانگ ته‌ئكیدی كرده‌وه كه له 24ی مانگدا موچه‌ی سه‌رجه‌م مامۆستایان و فه‌رمانبه‌ری پ��ه‌روه‌رده ده‌ده‌ی��ن، ئه‌وه‌ی له ماوه‌ی رابردوو رووی دا له باره‌ی دواكه‌وتنی موچه‌وه ،دووباره نابێته‌وه ،به‌اڵم تا ئێستا موچه نه‌دراوه. ف���اروق م��ح�ه‌م�ه‌د ،به‌رپرسی راگه‌یاندنی پ���ه‌روه‌رده‌ی رانیه به (ب��هی��ان)ی راگ �هی��ان��د «الی ئێمه هیچ گرفتێك نییه ،چه‌كامن داوه‌ته به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان ،به‌ڕێوه‌به‌ره‌كانیش س �ه‌ردان��ی بانكیان ك���ردووه ،به‌اڵم وتوویانه له بانكدا پاره نه‌ماوه». (ب �هی��ان) په‌یوه‌ندیی ك��رد به سه‌اڵح محه‌مه‌د ،به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی ره‌شید له رانیه ،به‌اڵم ناوبراو وتی «ئ��ام��اده نیم به ته‌له‌فۆن لێدوان
ل�ه بارودۆخێكی ئ���اوادا ك ه مام جه‌الل نه‌خۆشه و به بێهۆشی ڕەوانهی ئه‌ڵامنیا كراوه بۆ چاره‌سه‌ر، (به‌یان) به باشیزانی له‌م ده‌رفه‌تەدا قسه له‌سه‌ر ژیانی تایبه‌تی تاڵه‌بانی ب��ك��ات و ل �ه ب��اس��ی س��ی��اس�ه‌ت و نه‌خۆشییه‌كه‌ی دووربكه‌وێته‌وه. هه‌ربۆیه جه‌مالی حه‌كیم ئاغای زڕگوێزی هێنایه‌دوان ،كه ناوبراو سه‌ركرده‌یه‌كی كۆنی یه‌كێتی و
هاوڕێیه‌كی دێرینی مام جه‌الل و ئێستاش به‌رپرسی مه‌كته‌بی یاریده‌ده‌رانی ئه‌وه. ئه‌و كه به‌و ته‌مه‌نه 83ساڵییه‌وه خه‌ریكی ده‌وام��ی ئاسایی خۆیه‌تی ،به (به‌یان)ی راگه‌یاند «مام جه‌الل پیاوێكی موجامیل ،ك���راوه ،ڕووخ���ۆش ،سه‌خی ته‌بیعه‌ت ،ب �ه‌ئ �ه‌خ�لاق و ب �ه‌ئ �ه‌ده‌ب ب��وو ،هه‌موو سیفه‌ته‌كانی جوامێریی تێدابوو ،ئه‌گه‌ر چی زۆرجار به قسه‌شی نه‌ده‌كردین ،به‌اڵم هه‌موو پێشمه‌رگه‌یه‌كی به برای خۆی ده‌زانی». جه‌مالی حه‌كیم ئاغا سه‌باره‌ت به
په‌یوه‌ندیی مام جه‌الل له‌گه‌ڵ ئه‌ده‌ب و شیعریشدا وتی «زۆر شیعردۆست بوو، شاعیر و ئه‌دیبی زۆر خۆشده‌ویست، شیعری زۆری له‌به‌ر بوو ،نالیی خۆش ده‌وی��س��ت ،س��امل و ف��ای�ه‌ق بێكه‌س و شاعیره كۆنه‌كانی خ��ۆش ده‌وی��س��ت، گۆرانی شاعیری خۆشده‌ویست ،ته‌نیا ئه‌سه‌فی ئه‌وه‌بوو كه بووبوو به شیوعی و دوای شیوعییه‌كان كه‌وتبوو» .ناوبراو وتیشی «م��ام ج��ه‌الل زۆر ح��ه‌زی به ده‌نگی حه‌مه‌ساڵح دیالن بوو ،جارجار ئاگام لێبوو گوێی له ده‌نگی عه‌به‌ی مه‌ال
ده‌گرت ،زۆر زۆر حه‌زی به ده‌نگی حه‌مه‌جه‌زا بوو ،چونكه حه‌مه‌جه‌زا بۆخۆی پێشمه‌رگه بوو له‌گه‌ڵیدا و له نزیكه‌وه یه‌كرتیان ده‌ناسی». جه‌مالی حه‌كیم ئاغا ه��ه‌روه‌ك وتیشی «م��ام ج�ه‌الل نه‌وسن بوو، قبووڵی پێخۆشبوو ..جارێك ده‌چێت بۆ ماڵی شێخ جه‌نگیی برای ،قازی باشیان ده‌ب��ێ��ت ،هه‌شت قازیان ده‌ب��ێ��ت ،تا ه �ه‌ر هه‌شت قازه‌كه ده‌خوات ده‌مێنێته‌وه». درێژە‌كه‌ی له الپه‌ڕەی گفتوگۆدایه.
یه‌كگرتوو :با سووتێنه‌رانی باره‌گاكانمان حه‌وت ساڵ به‌ند بكرێن به‌یان .تایبه‌ت دوێنێ دووشه‌ممه دادگا بڕیاری دا پێنج كه‌س له تۆمه‌تبارانی سووتاندنی باره‌گاكانی یه‌كگرتوو به دوو ساڵ زیندانی سزا بدات و 27تۆمه‌تباریشی ئ��ازاد ك��رد ،یه‌كگرتووی ئیسالمییش پێیوایه «بڕیاره‌كه ته‌واو یاسایی نییه». پ��ارێ��زه‌ر محه‌مه‌د ه��اودی��ان��ی،
ب �ه‌رپ��رس��ی دۆس��ی��هی سووتاندنی باره‌گاكانی یه‌كگرتوو له بادینان به (ب�هی��ان)ی راگه‌یاند «رۆژی 12/24 پاش دادگاییكردنیان ،دادگ��ا بڕیاری دا به ئ��ازادك��ردن��ی 27تۆمه‌تبار و سزادانی پێنج كه‌س به ئیدانه‌كردن و و به‌ندكردن بۆ م��اوه‌ی دوو ساڵ، هاوكات مافی به بریكارداری ئێمه دا داوای مه‌ده‌نی له‌سه‌ر سزادراوان تۆمار
بكه‌ین». ناوبراو ره‌خنه‌ی له بڕیاره‌كه‌ی دادگا هه‌یه و ده‌ڵێت «ئه‌و بڕیاره‌مان به دڵ نه‌بوو ،ت��ه‌واو یاسایی نییه، چونكه به‌ڵگه‌ی ت���ه‌واوی یاسایی جێی باوه‌ڕمان هه‌بوو ،كه زیاتر له سێ كه‌س تۆمه‌تبارانیان بینیوه كه باره‌گاكانی یه‌كگرتوویان سووتاندووه، له گرته ڤیدیۆییه‌كانیشدا ده‌ركه‌وتوون،
ئێمه ئه‌و بڕیاره ته‌میز ده‌كه‌ینه‌وه، هاوكات دوو ساڵیش كه‌مه بۆ ئه‌و پێنج كه‌سه ،چونكه تاوانێكی جۆراوجۆره، ده‌بوو له حه‌وت ساڵ كه‌مرت نه‌بوایه». پارێزه‌ره‌كه‌ی یه‌كگرتووی ئیسالمی جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه «ئێمه داوامان له دادگ��ا كرد ڤیدیۆكان له‌ناو دادگا پیشان بدرێن ،تاوانباره‌كان خۆیان ببینن ،به‌اڵم دادگا ره‌تی كرده‌وه».
به‌یان .تایبه‌ت به پێی زانیارییه‌كانی ماڵپه‌ڕی ده‌س��ت��هی ن��ه‌زاه��هی ع��ێ �راق��ی ،تا رۆژی ،2012/12/15له ك��ۆی 43 په‌رله‌مانتاری لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانی له به‌غدا ،یازده كه‌سیان فۆرمی ده‌سته‌كه‌یان پڕنه‌كردۆته‌وه، كه چوار ئه‌ندامیان سه‌ر به یه‌كێتیی نیشتامنی و حه‌وتیشیان سه‌ر به پارتی دیموكراتن ،به‌اڵم هاوكات ئه‌ندامانی ه�ه‌رس��ێ لیسته ك��وردی��ی�ه‌ك�هی تر كه له (گ��ۆڕان ،یه‌كگرتوو ،كۆمه‌ڵ) پێكهاتوون ،فۆرمه‌كه‌یان پڕكردۆته‌وه و سامانی خۆیان ئاشكرا كردووه. له‌تیف موسته‌فا ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی ،بۆ (به‌یان) رایگه‌یاند «ئه‌و فۆرمه‌ی ده‌سته‌ی نه‌زاهه سااڵنه‌یه و پڕكردنه‌وه‌ی ئیجبارییه». بڕوانە الپەڕەى هەواڵ
3 ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
سەدان ملیار دیناری زیاد له بودجه‌ی خۆی خه‌رج كردووه
پەرلەمانتارێک:حكومه‌ت داهات ه ناوخۆییه‌كانی ل ه په‌رله‌مان شاردووه‌ته‌وه راپۆرت :سه‌ید نامی سه‌رۆكی لیژنه‌ی خزمه‌تگوزارییه‌كانی ش��اره‌وان��ی و گواستنه‌وه و گه‌یاندن و گه‌شتوگوزار له په‌رله‌مانی كوردستان، رایده‌گه‌یه‌نێت كه ده‌ن��گ به ژمێره‌ی كۆتایی حكومه‌ت ناده‌ن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ڕووی یاساییه‌وه كه‌موكورتیی زۆری تێدایه و ڕاپ��ۆرت��ی دیوانی چاودێریی دارایشی له‌گه‌ڵدا نه‌نێردراوه بۆ په‌رله‌مان. سه‌رچاوه‌یه‌كیش له حكومه‌تی هه‌رێم به (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «ل �ه ئێستادا ده‌زگ��ای چاودێری نییه ،مانای وانییه ئیرت نابێت چاودێریی بودجه نه‌كرێت و ڕاپۆرتی چاودێری له‌گه‌ڵ ژمێره‌ی كۆتایی نه‌نێردرێت بۆ په‌رله‌مان». بیالل سلێامن ،س�ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی خزمه‌تگوزارییه‌كانی ش��اره‌وان��ی له په‌رله‌مانی كوردستان ،بۆ (به‌یان) وتی «ئێمه ده‌ن��گ به پرۆژەیاسای ژمێره‌ی كۆتایی ناده‌ین له‌به‌ر چه‌ند هۆیه‌ك ،له ڕووی یاساییه‌وه ده‌بێت ژمێره‌ی كۆتایی ڕاپۆرتی دیوانی چاودێریی دارایی له‌گه‌ڵ بێت ،كه له‌گه‌ڵی نییه» .به بڕوای ناوبراو «حكومه‌ت پێچه‌وانه‌ی یاسای بودجه هه‌ڵسوكه‌وتی ك��ردووه ،ئه‌وه‌ش دیسان پێچه‌وانه‌ی یاسایه ب �ه‌وه‌ی 440ملیار
دیناری زی��اد له بودجه‌ی خۆی خه‌رج ك��ردووه ،له بودجه‌دا هاتووه كه نابێت پ��اره‌ی پرۆژەكان بگوازرێته‌وه بۆ شتی دیكه ،به‌اڵم حكومه‌ت %51ی پاره‌كه‌ی گواستووه‌ته‌وه» .بیالل سلێامن باس له داهاته‌كانیش ده‌ك��ات كه «روون نین، به‌ڵكو ش���اراوه‌ن ،له ژمێره‌ی كۆتاییدا داه��ات��ی ن��ه‌وت ،خاڵه سنوورییه‌كان، ئۆتۆمبێل ،بازاڕ و دوكانه‌كانی حكومه‌ت كه به‌كرێی داون ،هه‌موو داهاته‌كان به شێوه‌یه‌كی گشتی ناشه‌فاف و ناڕوونن، ده‌كرێت بڵێین داهاته ناوخۆییه‌كان شاراونه‌ته‌وه له په‌رله‌مان». په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ئه‌وه‌ش ده‌خات ه ڕوو كه راپۆرتی ژمێره‌ی كۆتایی خ �ه‌رج و داهاته‌كانی هه‌موو وه‌زاره‌ته‌كان تێكه‌ڵكراون «به شێوه‌یه‌ك نازانرێت كه هیچ و هزاره‌تێك خه‌رجیی چۆن بووه و داهاتی چۆن بووه ،پێامن وایه ئه‌و تێكه‌ڵییه‌ش له پێناوی ونكردنی راستییه‌كانه ل �ه پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��اران .له راپۆرته‌كه‌دا حكومه‌ت زانیاریی نادروستی داوه ،كه به به‌راورد له‌گه‌ڵ راپۆرته‌كان و بودجه‌ی رابردوو ،بۆت ده‌رده‌كه‌وێت. له‌به‌ر ئه‌وانه ئێم ه بڕیارمان دا ده‌نگ به‌و ژمێره‌ی كۆتاییه نەده‌ین و شه‌رعییه‌تی پێنەده‌ین».
دلێر تاریق ،وته‌بێژی وه‌زاره‌ت��ی دارای��ی حكومه‌تی هه‌رێم ،سه‌باره‌ت ب �ه‌وه‌ی كه په‌رله‌مانتاران گله‌یی ئه‌وه له حكومه‌ت ده‌كه‌ن كه له‌گه‌ڵ ژمێره‌ی كۆتاییدا راپ��ۆرت��ی چاودێریی دارای��ی نه‌نێردراوه بۆ په‌رله‌مان ،به (به‌یان) ی راگه‌یاند «وه‌اڵم �ه‌ك �ه الی ده‌زگ��ای چ��اودێ��ری��ی دارای���ی خ��ۆی��ان�ه ،خۆیان ده‌زانن». سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش كه نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت ،ل ه لێدوانێكیدا به (به‌یان) الی ی راگه‌یاند «ورده‌كاری
وه‌زاره‌ت��ی دارای��ی ئاماده‌كراوه له‌سه‌ر ژمێره‌ی كۆتایی ،ئه‌وه‌ی پێویسته ره‌وانه ك �راوه له‌سه‌ری ،تا ئه‌و كاته‌ی كه ئه‌و دامه‌زراوه داده‌مه‌زرێت وه‌زیری دارایی خۆی پێشكه‌شی ده‌ك��ات» ،سه‌رچاوه‌كه وتیشی «راسته ده‌بێت چاودێریی دارایی چ��اودێ��ر بێت به‌سه‌ر ژم��ێ��ره‌ی كۆتاییه‌وه، ب��������ه‌اڵم
ئێستا ك �ه نیی ه م��ان��ای ئــه‌وه نیی ه هیچ حســـاب و كیتابێك ل ه ئ��ارادا نییه ،ئ��ه‌وه‌ی لــه و هزاره‌ت���ی دارای��ی ب���������ۆ پێشكــــه‌ش ده‌كرێت
په‌رله‌مان ،پێده‌چێت جێگای ره‌زامه‌ندیی په‌رله‌مانتاران نه‌بێت ،ئ��ه‌وه‌ی ئێستا له‌به‌ر ده‌سته ه�ه‌رئ�ه‌وه‌ی�ه ،تاكو ئه‌و ك��ات �هی چ��اودێ��ری��ی دارای���ی داده‌مه‌زرێت».
هاوواڵتیان :ئه‌كتیڤنه‌بوونی ده‌زگا ئه‌منییه‌كانی شاره‌كه هۆكاره
له هه‌فته‌یه‌كدا ئاسایشی كفری ده‌گاته قۆناغێکى مەترسیدار راپۆرت: ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ـ كفری هه‌رچه‌نده هاوسنووریی له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانی ژێرده‌سه‌اڵتی حكومه‌تی ناوه‌ند و نزیكبوونه‌وه‌ی هێزه‌كانی فه‌رمانده‌یی (دیجله) له ناوچه‌كانی نزیك شارۆچكه‌ی كفری ،هۆكارێك بوو بۆ ئه‌وه‌ی هێزێكی زۆری پێشمه‌رگه له‌و ناوچه‌یه و ده‌وروب���ه‌ری جێگیر بكرێت .هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ بوونی ئه‌و ژماره زۆره‌ی هێزی پۆلیس و ئاسایش ل�ه شارۆچكه‌كه ،ب��ه‌اڵم ل�ه م��اوه‌ی
ته‌نیا هه‌فته‌یه‌كدا بارێكی ئه‌منیی دژوار باڵی به‌سه‌ر ش��اره‌ك�ه‌دا كێشا و دۆخێكی ده‌روون��ی��ی ترسناكی له نێو دڵی دانیشتوانه‌كه‌یدا دروستكرد. هه‌ر له‌و هه‌فته‌یه‌دا ئه‌م رووداوان �ه له ناو شارۆچكه‌ی كفری روویاندا: (ته‌قه‌كردن له كه‌سایه‌تییه‌كی ناوداری شاری كفری بێئه‌وه‌ی هیچ زیانێكی گیانیی لێبكه‌وێته‌وه .ته‌قه‌كردن له كادرێكی حیزبی .فڕێدانی نارنجۆكێك بۆ ماڵی ئه‌ندازیارێكی شاره‌وانی .دزی له دوكانێكی فرۆشتنی ئامێره‌كانی مۆبایل و كه‌ره‌سته‌كانی .دزی له
كاتی ئه‌نجامدانی نوێژی جه‌ماعه‌ت له مزگه‌وته‌كانی ن��او ش��ار .كوشنت و سووتاندنی ته‌رمی ئه‌فسه‌رێكی پله‌به‌رزی سوپای عێراق به ناوی (ئا. ن .ا) ،كه دواتر ئه‌م رووداوه چه‌ندین كاردانه‌وه‌ی دیكه‌ی به دوای خۆیدا هێنا). ژماره‌یه‌ك له دانیشتوانی كفری له لێدوانیاندا بۆ (به‌یان) ،تێكچوونی بارودۆخی شاره‌كه‌یان گه‌ڕانده‌وه بۆ ئه‌كتیڤنه‌بوونی ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كانی شاره‌كه ،به تایبه‌ت له حاڵه‌تی كوشنت و سووتاندنی ئه‌فسه‌ره‌كه‌ی سوپای
ع��ێ��راق ،ك�ه ئه‌مه سێهه‌م حاڵه‌تی كوشنت و سووتاندنه كه له ناوچه‌ی كفری رووده‌دات ،بێئه‌وه‌ی ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كان ئ�ه‌ن��ج��ام��ده‌ران��ی دوو تاوانه‌كه‌ی پێشووتر بدۆزنه‌وه. ب��ازاڕی شار پاسه‌وانی نه‌بووه! ئه‌مه قسه‌ی ژم��اره‌ی�ه‌ك دوك��ان��داری ناوبازاڕی شارۆچكه‌ی كفری بوو ،كه له هه‌فته‌ی رابردوو دواحاڵه‌تی بڕین و دزی له دوكانێكی فرۆشتنی ئامێره‌كانی مۆبایل و كه‌ره‌سته‌كانی رووی���دا. سه‌یوان ئه‌حمه‌د خاوه‌نی پێشانگای (چاوڕەش) بۆ (به‌یان) وتی «سه‌عات
()6:44ی س �ه‌ر ل�ه به‌یانیی رۆژی ،12/20ته‌له‌فۆنم بۆ كرا كه دوكانه‌كه‌م شكێرناوه و دزیی لێكراوه ،كه هاتم، بینیم نزیكه‌ی 20مۆبایل و كارتۆنێكی پاتری و سیمكارت دزراون ،منیش ده‌ستبه‌جێ پۆلیسم ئاگادار كرده‌وه، گومانیشم له كه‌س نییه» .سه‌باره‌ت به چۆنیه‌تیی دزیكردنه‌كه‌ش ،خاوه‌نی پێشانگاكه وتی «دزه‌ك��ان یه‌كه‌مجار قوفڵی ده‌ڕابه‌كه‌یان شكاندووه ،پاشان جامی ده‌رگای پالستیكی دوكانه‌كه‌یان شكاندووه و هاتوونه‌ته نێو دوكانه‌كه و ته‌نیا یه‌ك هاندی مۆبایلی كۆنیان
به‌جێهێشتووە». هاوواڵتییه‌كی ئ��ام��اده‌ب��وو بۆ (به‌یان) وتی «ئه‌گه‌ر كامێرای چاودێری له ناو بازاڕ دابرنێت ،ئه‌وا زۆرێك له حاڵه‌ته‌كانی دزی و ته‌قه‌كردن بنه‌بڕ ده‌كرێن ،گه‌وره‌ترین یارمه‌تیده‌ریشه بۆ ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كانی شاره‌كه بۆ چه‌سپاندنی ئه‌منیه‌ت له شاره‌كه‌دا و بۆئه‌وه‌ی به ئاسانییش سه‌رپێچیكارانی یاسا بنارسێن». الی خ��ۆی��ش��ی �ه‌وه م��وق��ه‌دده‌م حه‌سه‌ن محه‌مه‌د ساڵح ،وته‌بێژی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسی گه‌رمیان بۆ (به‌یان) وتی «سه‌باره‌ت به كوشتنی ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ی سوپای عێراق ،ئێمه په‌ڕاوی لێكۆڵینه‌وه‌مان له‌و رووداوه كردۆته‌وه و ئیفاده‌ی كه‌سوكاری كوژراوه‌كه‌ش وه‌رگیراوه ،ئێستا دۆسیه‌كه ڕەوانهی دادگ���ا ك���راوه‌ت���ه‌وه ،ته‌نها دادوه‌ر ده‌ت���وان���ێ ق��س �هی خ���ۆی هه‌بێت له‌سه‌ر ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كان»، ناوبراو راشیگه‌یاند «له میانه‌ی ئه‌و رووداوه‌دا چه‌ند كاردانه‌وه‌یه‌كی نه‌خوازراو روویانداوه ،كه ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كان به چه‌ند ئاڕاسته‌یه‌كی ت��ردا ده‌ب���ه‌ن ،وه‌ك ت �ه‌ق �ه‌ك��ردن له برایه‌كی خێزانی ئه‌فسه‌ره كوژراوه‌كه، له الی �ه‌ن برایه‌كی ك��وژراوه‌ك��ه‌وه». ناوبراو وتیشی «سه‌باره‌ت به حاڵه‌تی دزییه‌كه و فڕێدانی نارنجۆكه‌كه‌ش بۆ ماڵی ئه‌ندازیاره‌كه ،هه‌ردووالیان س��ك��ااڵی یاساییان ت��ۆم��ارك��ردووه، بێئه‌وه‌ی گومانیان له كه‌س هه‌بێت، ی��ان سكااڵیان له كه‌سێك كردبێت. ه�ه‌روه‌ه��ا كه‌سێك ده‌ستگیر ك��راوه به تۆمه‌تی دزیكردن له كاتی نوێژی جه‌ماعه‌ت ،له یه‌كێك له مزگه‌وته‌كانی كفری».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
گۆڕان و یه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ پڕیان كردووه‌ته‌وه
په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی و پارتی ل ه به‌غدا فۆڕمی نه‌زاه ه پڕناكه‌نه‌وه به‌یان .تایبه‌ت به‌پێی ئ��ه‌و زانیارییانه‌ی م��اڵ��پ�ه‌ڕی ده‌س��ت �هی ن �ه‌زاه �هی عێراقی باڵوی كردوونه‌ته‌وه ،تا رۆژی ،2012/12/15له كۆی 325ئ �ه‌ن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی ع��ێ��راق ،ته‌نیا 193 ئه‌ندامیان فۆڕمی ده‌سته‌كه‌یان به مه‌به‌ستی ئاشكراكردنی سه‌روه‌ت و سامانه‌كانیان پڕكردووه‌ته‌وه ،كه رێژەكه‌ش ده‌كاته .%59.3 هه‌ر به‌پێی ئه‌و زانیارییانه، له كۆی 43په‌رله‌مانتاری لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانی له به‌غدا، كه له ئه‌ندامانی یه‌كێتی و پارتی پێكهاتوون ،یازده كه‌سیان فۆڕمی ده‌سته‌كه‌یان پڕنه‌كردووه‌ته‌وه ،كه چوار ئه‌ندامیان سه‌ر به یه‌كێتیی نیشتامنی و حه‌وتیشیان سه‌ر به پارتی دیموكراتن ،ئه‌م ژماره‌یه‌ش چاره‌كێکی ئه‌ندامانی ئه‌و لیسته
ده‌ك��ات ،ب �ه‌اڵم هاوكات ئه‌ندامانی هه‌رسێ لیسته كوردییه‌كه‌ی دیكه كه له (گ��ۆڕان ،یه‌كگرتوو ،كۆمه‌ڵ) پێكهاتوون ،فۆڕمه‌كه‌یان پڕكردووه‌ته‌وه و سامانی خۆیان ئاشكرا كردووه. ئه‌و ناوانه‌ی لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانیش كه ده‌سته‌ی نه‌زاهه نه‌یخستوونه‌ته ریزی ئه‌وانه‌ی فۆڕمی ده‌سته‌كه‌یان پڕكردووه‌ته‌وه ،بریتین له :دكتۆر فوئاد مه‌عسوم (له یه‌كێتی و س �ه‌رۆك��ی كوتله) ،ئ��ااڵ تاڵه‌بانی (یه‌كێتی) ،ئه‌شواق جاف (پارتی)، پ �ه‌ری��زاد شه‌عبان (پ��ارت��ی) ،ره‌وه‌ز م�ه‌ه��دی (پ��ارت��ی) ،ف �ه‌ره��اد ئه‌مین سه‌لیم (پ��ارت��ی) ،ف �ه‌ره��اد ره‌س��وڵ گورون (یه‌كێتی) ،ڤیان ده‌خیل سه‌عید (پارتی) ،قاسم محه‌مه‌د قاسم (پارتی)، موئه‌ییه‌د ته‌یب (پ��ارت��ی) ،ماجید ئیسامعیل (یه‌كێتی). الی خۆیشیه‌وه ،دكتۆر فوئاد مه‌عسوم ،سه‌رۆكی لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانی به (ب�هی��ان)ی راگه‌یاند
20هه‌زار هاوواڵتی كورد له ده‌نگدان بێبه‌ش ده‌كرێن عومه‌ر ئاواره له شاره‌كانی جه‌له‌وال و سه‌عدیه و خانه‌قین 20هه‌زار هاوواڵتی كوردی ئاواره ،ناویان نه‌هاتووه‌ته‌وه و له هه‌ڵبژادنه‌كانی ساڵی 2013ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق له‌و سنووره ،له به‌شداریكردنیان له‌و پرۆسه‌یه ،بێبه‌ش ده‌كرێن. سه‌رچاوه‌یه‌ك له نووسینگه‌ی خانه‌قینی كۆمسیۆنی بااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،تایبه‌ت به (به‌یان) ڕایگه‌یاند «به‌پێی ئاماره سه‌ره‌تاییه‌كان ،وه‌كو سااڵنی ڕابردوو له جه‌له‌وال و سه‌عدیه و خانه‌قین 20هه‌زار كوردی ئاواره ناویان نه‌هاتووه‌ته‌وه و له پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مساڵ بێبه‌ش ده‌كرێن». سه‌رچاوه‌كه ئاماژەی به‌وه‌ش كرد «به‌پێی تۆماری ده‌نگده‌ران كه ناوی هاوواڵتیانی تێدا تۆماركراوه ،بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی ئه‌مساڵ، 67هه‌زار و 33كه‌س مافی ده‌نگدانیان هه‌یه له هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتوودا». ئه‌و سه‌رچاوه‌یه وتیشی «له 12/9تا 12/28نووسینگه‌ی كۆمیسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان له خانه‌قین سه‌رقاڵی پرۆسه‌ی نوێكردنه‌وه‌ی تۆماری ده‌نگده‌رانە، بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مساڵ و تۆماركردنی ناوی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له ئه‌مساڵدا بۆیان هه‌یه به‌شداری له پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراقدا بكه‌ن و ده‌نگ بده‌ن».
ل ه ڕووداوی هاتووچۆدا 231كه‌س گیانیان له‌ده‌ست دەدەن به‌یان .هه‌ولێر به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندنی هاتوچۆی هه‌ولێر له كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌نووسیدا رایگه‌یاند « له 12مانگی رابردوودا 1158 ،ڕووداوی هاتوچۆ روویانداوه ،كه تیایدا 231هاواڵتی گیانیان له‌ده‌ست داوه و 1009كه‌سیش بریندار بوون». به‌پێی ئه‌و ئاماره كه نه‌قیب فازیل حاجی ،به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندنی هاتوچۆی هه‌ولێر خستییه ڕوو «له‌و ماوه‌یه‌دا 207هه‌زار و 884سه‌رپێچی تۆماركراوه». به وت �هی ش��اره‌زای��ان��ی هاتوچۆ زیادبوونی رووداوه‌ك����ان بۆ «خراپیی رێگاوبانه‌كان ،خراپیی ئه‌و ئۆتۆمبێالنه‌ی هاورده ده‌كرێن ،زیادبوونی شۆفێری نه‌شاره‌زا و خێرالێخوڕین ..هتد».
«من به هۆی ئ�ه‌وه‌ی ناساغ بووم و له ده‌ره‌وه‌ی واڵت بووم ،له رۆژانی 2012/11/21-20توانیم فۆڕمه‌كه‌م پڕبكه‌مه‌وه و بۆم ن��اردوون�ه‌ت�ه‌وه». ناوبراو سوپاسی رۆژنامه‌كه‌شی كرد كه ئه‌و زانیارییه‌ی پێدا و بڕیاری دا به‌وهۆیه‌وه په‌یوه‌ندی به ده‌سته‌كه‌وه بكات بۆ ب �ه‌دواداچ��وون��ی نه‌بوونی ن��اوه‌ك��هی .دك��ت��ۆر ف��وئ��اد مه‌عسوم سه‌باره‌ت به هۆكاری پڕنه‌كردنه‌وه‌ی ئ�ه‌و فۆڕمانه‌ش وت��ی «هه‌ندێكجار ئه‌ندامان فۆڕمه‌كه‌یان پێناگات ،كه نزیكه‌ی ده الپه‌ڕە ده‌بێت ،خۆیشیان به‌دواداچوونیان بۆ نه‌كردووه». دك���ت���ۆر ل��ه‌ت��ی��ف م��وس��ت �ه‌ف��ا، په‌رله‌مانتاری لیستی گۆڕان و ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی ،بۆ (به‌یان) رایگه‌یاند «ئ���ه‌و ف��ۆڕم��هی ده‌س��ت��هی ن�ه‌زاه�ه سااڵنه‌یه و پڕكردنه‌وه‌ی ئیجبارییه بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی پۆستی گرنگیان هه‌یه، ن�ه‌ك ئیختیاریی ،ده‌سته‌ی نه‌زاهه خۆیشی ئیجرائات له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌دا
ده‌ك����ات ك��ه ف��ۆڕم �ه‌ك �هی��ان پڕنه‌كردووه‌ته‌وه» ،ناوبراو رایشیگه‌یاند «ب���ه‌ر له هه‌رشتێك باڵوكردنه‌وه‌ی ئ���ه‌و ن���اوان���ه ب��ۆخ��ۆی جۆرێكه له سزا».
بە تۆمەتى دزینی 800ملیۆن دینار ،به‌ڵێنده‌رێك ده‌ستگیر ده‌كرێت عومه‌ر ئاواره هێزه ئه‌منییه‌كانی پارێزگای دیال ه به‌ڵێنده‌رێك ده‌ستگیر ده‌ك��ه‌ن كه تۆمه‌تباره به دزینی 800ملیۆن دینار. سه‌رچاوه‌یه‌ك له ده‌سته‌ی نه‌زاهه
له پارێزگای (دی��ال �ه) هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاستكرده‌وه و ب�ه (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ئه‌و به‌ڵێنده‌ره تۆمه‌تباره چه‌كێكی پ��اره‌ی له الی��ه‌ن دیوانی پ��ارێ��زگ��اوه ب��ه ب���ڕی 194ملیۆن دینار ،به مه‌به‌ستی جێبه‌جێكردنی
چه‌ند پڕۆژەیه‌ك له شاری به‌عقوبه، وه‌رگرتووه ،دواتر ساخته‌کاریی تێدا كردووه و كردوویه‌تی به 994ملیۆن دی��ن��ار و ب��ڕی 800ملیۆن دیناری زیاده‌ی پێوه‌رگرتووه». س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه وتیشی «دوای
ئاشكراكردنی ئ�ه‌و دزییه له الیه‌ن ده‌سته‌كه‌مانه‌وه ،سكااڵی یاساییامن له سه‌ری تۆمار ك��ردووه و له الیه‌ن پۆلیسی به‌عقوبه‌وه ده‌ستگیرا كراوه، پ��ڕۆژەك��ان و ه�ه‌م��وو پاره‌كانیشی لێوه‌رگیراوه‌ته‌وه».
رۆژان ه 15ژن ته‌اڵق ده‌درێن له كوردستان؛ هه‌ر كاتژمێرێك پێنج كچ ماره ده‌كرێن زریان جه‌وهه‌ر ماوه‌یه‌كه رێژەی ته‌اڵق له كوردستان ڕوو ل ه زیادبوونه به به‌راورد ب ه سااڵنی راب��ردوو ،ساڵ به‌ساڵیش ئه‌و دیارده‌یه ڕوو له هه‌ڵكشانه ،به‌هۆیه‌وه ده‌یان كچ
ئەمە حاڵى زمانى کوردییە لە خورماتوو فۆتۆ :عومەر ئاوارە
بێوه‌ژن ده‌بن ،سه‌رەڕای ئه‌وه‌ش به ده‌یان منداڵ بێ باوك یان بێ دایك ده‌مێننه‌وه. له چه‌ند رۆژی راب��ردوودا ،كورده م��ح �ه‌م �ه‌د ،ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری سه‌نته‌ری به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژیی دژی ژنان ،له كۆنفرانسێكی رۆژنامه‌نووسیدا
رایگه‌یاند «له ماوه‌ی ئه‌مساڵدا رێژەی ته‌اڵق له هه‌رێمی كوردستان بریتی بووه له 5399حاڵه‌ت» ،ب ه پێی ئه‌و داتایه بێت كه راگه‌یانراوه ،بۆ هه‌ر رۆژێك 15 ژن ته‌اڵق دروان ،ك ه ده‌كات ه ته‌اڵقادنی ژنێك له نزیكه‌ی ه �ه‌ر دوو سه‌عات
جارێكدا .هه‌روه‌ها ده‌رب��اره‌ی رێژەی زه‌واج ،ناوبراو وتی « 42هه‌زار حاڵه‌تی ماره‌بڕین هه‌بووه ،به پێی ئه‌و داتای ه بێت هه‌ر رۆژێك 110كچ ماره ده‌کرێن و بۆ هه‌ر سه‌عاتیكێش نزیكه‌ی پێنج كچ شوو ده‌كەن».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك له توركیا چه‌ند پرۆتۆكۆلێك ئیمزا دەکەن
وه‌زاره‌تی به‌رگری زانیاریی له‌سه‌ر ته‌قینه‌وه‌كان هه‌بووه شڤان جه‌باری ـ كه‌ركووك ئه‌حمه‌د داود ئۆغڵۆ ،وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی توركیا ،له 2012/12/16 ب��ه ف��ه‌رم��ی بانگهێشتی ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووكی كرد بۆ شاری قۆنیا ،له سه‌ردانه‌كه‌یاندا و له مه‌راسیمێكی گ��ه‌وره‌دا ،پرۆتۆكۆلی ده‌سته‌خوشكی برایه‌تی و بازرگانی و ئابووری له نێوان هه‌ردوو شاردا مۆر كرا. له وتارێكیدا ،داود ئۆغڵۆ هیوای خواست ئ��ه‌و س��ه‌ردان��ه ببێته مایه‌ی به‌هێزبوونی هه‌ردوو گه‌ل ،تیشكیشی خستووه‌ته سه‌ر ئه‌وه‌ی «شاری كه‌ركووك عێراقێكی بچووكه و له دوایین سه‌ردامندا بۆم ده‌رك��ه‌وت كه‌ركووك پێویستی به بونیادنانه‌وه‌یه» .ئاماژی به‌وه‌ش كردووه
«له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا چه‌ند ده‌سته‌یه‌ك سه‌ردانی كه‌ركووك ده‌كه‌ن به مه‌به‌ستی هه‌ماهه‌نگی و په‌یوه‌ندیی بازرگانی و بونیاتنانی ژێرخانی ئابووری» .الی خۆیشیه‌وه تاهیر ئاكیۆرگی ،سه‌رۆكی شاره‌وانیی قۆنیا ،باسی له په‌یوه‌ندیی دێرینی قۆنیا و كه‌ركووك ك��ردووه و وتوویه‌تی «ئه‌م ڕێكه‌وتننامه‌یه درێژەدانه ب��ه‌و برایه‌تییه.په‌رله‌مانی توركیاش به‌مدواییه ده‌نگی له‌سه‌ر یاسایه‌كی نۆێ داوه كه ئیداره‌ی شاره‌وانییه‌كانی توركیا ڕێكده‌خات و ئه‌مه‌ش بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی هاوكاریی نێوان هه‌ردوو شار». له دوای گ�� هڕان��ه‌وه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن ،نووسه‌ر و ڕۆژنامه‌نووسان و چاودێرانی سیاسییش سه‌ردانه‌كه‌یان به ته‌رشیفی و بێیاسایی وه‌س��ف كرد
و كاردانه‌وه‌ی ڕاگه‌یاندنی لێكه‌وته‌وه، له ب هرامبه‌ریشدا ڕێ��ب��وار تاڵه‌بانیی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «هیچ كارێكی نایاسایی نیی ه له سه‌ردانه‌كه و مۆركردنی پ��رۆت��ۆك��ۆڵ��ه‌ك��ه‌دا ،ئێمه ڕێكه‌وتنی سیاسیامن نه‌كردووه ،ته‌نیا بازرگانی و ئابووری بووه» ،جوان حه‌سه‌ن ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نیش تیشكی خسته سه‌ر ئه‌وه‌ی «هه‌ندێك له ڕۆژن��ام��ه‌ن��ووس��ان پێش بابه‌ته‌كه كه‌وتوون ،به‌بێ زانیاری شتیان باڵوكردووه‌ته‌وه ،چونكه هێشتا ئێمه له توركیا بووین ڕۆژنامه و سایته‌كان باڵویان كرده‌وه كه ئێم ه بۆ ئاهه‌نگگێڕان چووین بۆ توركیا». ح���ه‌س���ه‌ن ت������ۆران ،س���ه‌رۆك���ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووكیش له
وته‌یه‌كدا دووپاتی كرده‌وه «كه‌ركووك ه��ێ�مای پ��ێ��ك��ه‌وه‌ژی��ان��ه و ه��ه‌م��وو ئه‌گه‌ره‌كانی جه‌نگی نه‌ته‌وه‌یی تێیدا شكستیان هێناوه ،بۆیه داوام له گه‌وره به‌رپرسانی ئ��ه‌و واڵت��ه ك��رد كه هانی بازرگانه‌كانیان بده‌ن ،به‌تایبه‌تی له بواری بونیاتنانه‌وه». ل ه درێژەی سه‌ردانه‌كه‌دا ،ڕەجه‌ب ته‌یب ئەردۆگان ،سه‌رۆكی حكومه‌تی توركیا له په‌راوێزی ئاهه‌نگی ئایینی سااڵنه‌ی زیندووڕاگرتنی یادی مه‌والنا جه‌الله‌ددینی ڕۆمی ،پێشوازیی لێكردن، دواتر له ته‌الری پارێزگای شاری قۆنیا چاویان ك��ه‌وت به ئایدن نیزه‌دوكانی پارێزگار و هه‌ردووال باسیان له میكانیزمی ك��ردن��ه‌وه‌ی ئاسۆكانی ك��اری هاوبه‌ش له ت��ه‌واوی ب��واره‌ك��ان ك��رد .له كۆتایی
سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووكیش ناوه‌ندی بازرگانی و چه‌ند كارگه‌یه‌كی پیشه‌سازیی ئه‌و شاره‌یان به‌سه‌ر ك��رده‌وه ،بۆ سوودوه‌رگرتن و ڕێكه‌وتن له‌سه‌ر میكانیزمی په‌یوه‌ندیی هه‌ردووال. حاجی كه‌ركووكیی ڕۆژنامه‌نووس، سه‌ردانیه‌كه‌ی به ئیجابی وه‌سف كرد، ئه‌و ك��اردان��ه‌و ه ڕۆژنامه‌وانییه‌شی به م هرامی سیاسی دان��ا« ،چونكه شه‌وی 17ی مانگ كه هاوكات ب��وو له‌گه‌ڵ سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌ندا، زنجیره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه لە کەرکووک کرا، ئه‌مه‌ش وایكرد كاردانه‌وه‌ی لێبكه‌وێته‌وه و به‌داخه‌وه هه‌ندێك ل ه ڕۆژنامه‌نووسانی كوردی خۆیشامن به هه‌ڵه له‌و سه‌ردانه گه‌یشنت ،الیه‌نه یاساییه‌كه‌شی بێ گرفته،
قه‌مبه‌ر به‌یاتی ،سه‌رۆكی عه‌شایه‌ری توركامنی عێراق بۆ به‌یان:
له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌ن هیچ ده‌سه‌اڵتێكی ئه‌منی شاره‌كه‌یان نییه و ئه‌و ه ته‌نیا به‌و ملمالنێیه ده‌یبینم كه هه‌وڵی تێكده‌رانه هه‌یه له ده‌ره‌وه‌ی كه‌ركووك بۆ ناو شاره‌كه ،ده‌یانه‌وێت له‌و ڕێگایه‌وه به‌رپرسیارێتی ته‌قینه‌وه‌كان بخه‌نه ئه‌ستۆی ئیداره‌ی شاره‌كه» ،ئه‌و رۆژنامه‌نووسه چه‌ند زانیارییه‌كیش ده‌خاته ڕوو و ده‌ڵێت «ب�� ه پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی له به‌رده‌ستی مندایه، و هزاره‌ت��ی به‌رگریی زانیاریی ت��ه‌واوی هه‌بووه له‌سه‌ر زنجیره ته‌قینه‌وه‌كه ،به‌اڵم الیه‌نی ئه‌منیی شاره‌كه‌یان لێ ئاگادار ن��ه‌ك��ردووه‌ت��ه‌وه ،له‌به‌ر دوو هۆكاره. یه‌كه‌م :له‌به‌ر سه‌ردانییه‌كه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن .دووه‌م :بۆ لێدانی پۆلیسی كه‌ركووك».
به‌ره‌ی توركمانی ب ه فیت و كۆنترۆڵی توركیا كار ده‌كات دیدار :عومه‌ر ئاواره له‌م دیداره‌ی (به‌یان)دا ،قه‌مبه‌ر به‌یاتی ،سه‌رۆكی عه‌شایه‌ری توركامنی عێراق ،تیشك ده‌خاته سه‌ر ئه‌وه‌ی ب���ه‌ره‌ی ت��ورك�مان��ی هیچ مافێكی به‌سه‌ر توركامنه‌وه نییه و ته‌نیا بۆ ب��ه‌رژەوه‌ن��دی��ی خ��ۆی ك��ار ده‌ك��ات، داواش ل��ه ح��ك��وم��ه‌ت��ی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات هاوكارییان بكات تا له‌و قه‌یرانه سیاسییه ده‌ربچن. به‌یان :ئێوه وه‌ك��و عه‌شایه‌ری توركامنی عێراق ،تا چه‌ند رازین له‌و كرده‌وانه‌ی هه‌ندێك الیه‌نی توركامنی به ناوی بهرژەوهندیی توركامنه‌وه له كه‌ركووك و ده‌وروبه‌ری ئه‌نجامی ده‌ده‌ن؟ ب��هی��ات��ی :هه‌میشه ن��اڕەزای��ی خۆمامنان به‌رامبه‌ر به‌و ڕەفتارانه ده‌ربڕیوه ،كه ئه‌و الیه‌نه به ناوی توركامنه‌وه پێی هه‌ڵده‌ستێت ،له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ی ب���ه‌ره‌ی ت��ورك�مان��ی حزبه، الیه‌نی عه‌شایه‌ری نییه تا بتوانێت كار له پێناو بهرژەوهندیی توركامندا بكات .ئاشكراشه هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌ك له‌سه‌ر بنه‌مای عه‌شایه‌ری دروست بووه ،نه‌ك حزبایه‌تی ،به‌اڵم حزب بۆ خۆی به‌رنامه و پالنی تایبه‌تی خۆی
هه‌یه كه ناگونجێت له‌گه‌ڵ دۆخی عه‌شایه‌رێتیدا .ئێمه وه‌كو عه‌شایه‌ری توركامنی عێراق ،پێامن خۆشه نه‌ك به‌ره‌ی توركامنی ،به‌ڵكو هه‌ر پارت و حزبێك هه‌بێت یارمه‌تی هاوواڵتییان ب��دات و ل��ه پێناو ب��ه‌رژەوه‌ن��دی��ی ه��اوواڵت��ی��ی��ان��دا ك��ار ب��ك��ات .ئێمه بۆمان هه‌یه كار بۆ بهرژەوهندیی ت��ورك�مان بكه‌ین و ل��ه خ��ۆش��ی و ناخۆشییه‌كانیاندا به‌شدار بین ،له به‌ر ئ��ه‌وه‌ی ئێمه سه‌رچاوه‌ی گه‌یشتنی توركامنین به ئامانجه‌كانیان ،نه‌ك به‌ره‌ی توركامنی. ب��هی��ان :ب��اش��ه؛ ك��ێ نوێنه‌ری راس��ت��ه‌ق��ی��ن��هی ت��ورك�مان��ی عێراقه ل��ه ئێستادا ،ئ��ێ��وه ،ی��اخ��ود ب��ه‌ره‌ی توركامنی؟ به‌یاتی :ئاشكرا و ڕوون��ه كه له هیچ كات و ساتێكدا نه‌بووه حزبێك خۆی بكاته نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌یه‌ك، ن��وێ��ن��ه‌رای��ه‌ت��ی ه��ه‌ر ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ك ل��ه بنه‌چه‌دا عه‌شایه‌رێتییه ،نه‌ك حزبایه‌تی ،بۆ منوونه بێینه سه‌ر هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،ئ��ه‌م هه‌موو حزبه‌ی ئێستا له كوردستاندا هه‌ن، به چ شێوه‌یه‌ك دروستبوون؟ گه‌ر عه‌شایه‌رێتی ن��ه‌ب��ووای��ه و پشتی شۆڕشی ك��وردی نه‌گرتایه ،شۆڕش نه‌ده‌گه‌یشته ئامانجی خۆی ،له به‌ر
ئ���ه‌وه‌ی عه‌شایه‌رێتی س��ه‌رچ��اوه‌ی دروستبوونی نه‌ته‌وه‌یه. ب���هی���ان :ب�����ه‌ره‌ی ت��ورك�مان��ی پڕوپاگه‌نده‌ی ئه‌وه ده‌كات گوایه كورد مافی توركامن پێشێل ده‌كات ،ئێوه تا چه‌ند ئه‌مه به راست ده‌زانن؟ به‌یاتی :ئ��ه‌م پڕوپاگه‌نده‌یه‌ی به‌ره‌ی توركامنی دووره له راستییه‌وه. ئێمه‌ی توركامن هه‌ر له‌مێژەوه له‌گه‌ڵ كورددا وه‌كو برا ژیاوین ،له‌گه‌ڵیاندا مێژوویه‌كی تایبه‌تیامن هه‌یه ،ژن و ژنخوازی له نێوامناندا هه‌بووه، ئ��ه‌و ڕەف��ت��اران��هی ب��ه‌ره‌ی توركامنی به ناوی توركامنه‌وه ده‌یكات ،ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌یه ئه‌و به‌ره‌یه به فیت و كۆنرتۆڵی توركیا كار ده‌كات ،كه ئه‌و واڵت��ه‌ش له‌به‌ر بهرژەوهندیی خۆی نه‌بێت ،نابێته دڵسۆز و هاوكاری به‌ره‌ی توركامنی. ب��هی��ان :ئێوه له ب��اره‌ی ناوچه دابڕێرناوه‌كانی كوردستانه‌وه ده‌ڵێن چی؟ به‌یاتی :ئێمه‌ی توركامن له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكردنی م����ادده‌ی 140و گ���هڕان���ه‌وه‌ی ك��ه‌رك��ووك و ناوچه دابڕێندراوه‌كانین بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان ،له سه‌رووی هه‌مووشیانه‌وه ناوچه توركامننشینه‌كان. به‌یان :بۆچی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان؟
به‌یاتی :ئه‌گه‌ر له سه‌ر هه‌رێمی كوردستان بین ،زیاتر مافه‌كامنان ده‌پ��ارێ��زرێ��ت و به دووه‌م نه‌ته‌وه ده‌ژمێردرێین ،به‌اڵم له‌سه‌ر حكومه‌تی عێراق به سێیه‌م نه‌ته‌وه ده‌ژمێردرێن. ل��ه ه��ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ئ��ه‌گ��ه‌ر سه‌رۆكی هه‌رێم ك��ورد بێت ،ئه‌وا ده‌بێت یه‌كێك له جێگره‌كانی توركامن بێت .به‌اڵم به داخه‌وه الی هه‌ندێك له برا توركامنه‌كان ناهۆشیارییه‌ك ده‌بینم به‌رامبه‌ر به بهرژەوهندیی راسته‌قینه‌ی خۆیان ،ئه‌م كاره‌ش بۆ ب��ه‌ره‌ی توركامنی ده‌گه‌ڕێته‌وه ،كه مێشكی هه‌ندێك له‌و توركامنانه‌ی ش��ۆردووه‌ت��ه‌وه و زه‌ره‌ر ده‌دات له به‌رژەوه‌ندییان .گه‌ڕانه‌وه‌ی كه‌ركووك و ن��اوچ��ه‌ك��ان��ی ب��ۆ س��ه‌ر هه‌رێمی كوردستان ،چه‌ند س��وودی بۆ كورد هه‌یه ،ئ��ه‌وه‌ن��ده‌ش بۆ توركامن ،له په‌رله‌مانی ڕابوردووى عێراق ئێمه‌ی توركامن نوێنه‌رمان هه‌بوو ،به‌اڵم به پێی پێویست كاریان بۆ بهرژەوهندیی ت��ورك�مان ن��ه‌ك��رد ،ل��ه ب��ه‌ر ئ��ه‌وه‌ی ب��ه ن��اوی ح��زب و مه‌رجه‌عییته‌وه نوێنه‌رایه‌تی توركامنیان كرد ،نه‌ك له ڕووی نه‌ته‌وه‌یه‌تییه‌وه .ئێمه پێامن خۆشه هه‌رچی بۆ توركامن ده‌كرێت له‌ژێر چه‌تری نه‌ته‌وایه‌تیدا بێت ،نه‌ك حزبایه‌تی.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
شوان محه‌مه‌د ته‌ها*
تێڕوانینی ده‌وڵه‌تی یاسا جیاوازه ره‌وشی سیاسی له عێراقدا زۆر ئاڵۆزه ،رۆژ له دوای رۆژیش ئه‌و ئاڵۆزییه چڕتر ده‌بێته‌وه ،ئه‌وه‌ش بۆ دوو هۆی سه‌ره‌كی ده‌گه‌ڕێته‌وه، هۆی یه‌كه‌م هه‌میشه ئه‌و كێشانه‌ی له نێوان قه‌واره سیاسییه‌كانی عێراقدا دروست بوون هه‌ر له سه‌ره‌تای دروستبوونی حكومه‌تی نوێی عێراقی ،بڵێین كابینه‌ی دووه‌م ،تاكو ئێستا ئه‌و كێشانه به هه‌ڵپه‌سێردراوی ماونه‌ته‌وه و چاره‌سه‌ر نه‌كراون. هۆكارێكی سه‌ره‌كی كێشه‌كانیش له ئارادایه ،كه رسوشتی پێكهاته‌ی قه‌واره سیاسییه‌كانی عێراق جیاوازن ،كێشه‌كان هه‌ر كێشه نین ،ناكۆكین ،جیاوازی هه‌یه له نێوان پارته سیاسییه‌كان ،به منوونه فكره و تێڕوانینی ده‌وڵه‌تی یاسا بۆ دروستكردن و ئیداره‌كردنی حكومه‌ت له‌گه‌ڵ پێكهاته سیاسییه‌كان و كوردیش به تێكڕا، جیاوازه .جیاوازی له نه‌هجی فكریی پارته سیاسیه‌كاندا هه‌یه ،له هه‌ر كاتێكدا نه‌هجی سیاسیی دوو پارتی به‌شدار له حكومه‌ت پێكه‌وه بن ،به دڵنیاییه‌وه ناكۆكی لێده‌كه‌وێته‌وه، ئه‌گه‌ر ناكۆكییه‌كانیش هه‌ر ناكۆكیی ئیداریی بوونایه ،ده‌كرا چاره‌سه‌ری بۆ بدۆزرێـته‌وه ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كان جه‌وهه‌رین و ناكۆكیی نه‌هجی سیاسیین ،بۆیه ده‌بینین رۆژانه كێشه‌ی تێدا دروست ده‌بێت. له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ئه‌گه‌ر سه‌یری ئه‌و حكومه‌ته بكه‌ین، حكومه‌تێكی ئاڵۆز و پڕ له كێشه‌ی جیاواز له‌گه‌ڵ شه‌ریكه‌كانی له كاری سیاسی ،نه‌یتوانیوه شتێكی ئه‌وتۆ پێشكه‌ش به خه‌ڵكی عێراق بكات ،چ له بواری خزمه‌تگوزاری بێت یاخود ئه‌منی .هه‌روه‌رها ئێمه وه‌كو قه‌واره سیاسییه‌كان په‌یامنێكی سیاسیامن له نێواندا هه‌یه ،ئه‌و په‌یامنه‌ش زیاتر له ده‌ستووره‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه، به‌اڵم بازدان به‌سه‌ر ده‌ستوری عێراقیدا له الیه‌ن ده‌وڵه‌تی یاساوه، ئه‌وه خۆی له‌خۆیدا كاردانه‌وه‌یه‌كی سلبیی له‌سه‌ر ره‌وشه‌كه‌دا په‌یدا كردووه ،هه‌ر بۆ منوونه سه‌رله‌به‌ری پۆسته‌كانی ده‌وڵه‌تی عێراقی له الیه‌ن ده‌وڵه‌تی یاساوه قۆرخ كراوه و الیه‌نه‌كانی دیكه په‌راوێز خراون ،ئه‌وه یه‌كێكه له كێشه هه‌ره جه‌وهه‌رییه‌كان ،زۆرجار كۆنگره یان كۆبوونه‌وه‌ی نیشتیامنی یاخود ده‌ستێشخه‌رییه‌ك ده‌كرێت بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان ،ده‌بینین ئه‌و كۆبوونه‌وه و ده‌ستپێشخه‌رییه به ئامانج ناگات ،ئه‌ویش بۆ ئه‌و هۆكاره ده‌گه‌ڕێته‌وه كه نه‌هجی چاكسازیی سیاسیی پێویسته هه‌بێت ،به‌اڵم له ده‌وڵه‌تی یاسا نه‌هجی چاكسازی نییه به‌قه‌د ئه‌وه‌ی ئه‌و ئاقاره‌ی گرتوویه‌تییه به‌ر ،ئه‌وه نه‌هجی سیاسیی ئه‌وانه، بۆیه ده‌بینین هه‌میشه كێشه‌كان له‌زیادبووندایه. * ئەندامى ئەنجومەىن نوێنەراىن عێراق.
ئه‌مریكا مه‌رجی له‌سه‌ر بارزانی داناوه
لێكتێگه‌یشتنی ئێرانی -ئه‌مریكی بۆ رۆیشتنی ئه‌سه‌د و به‌رده‌وامیی هەژموونى ئێران راپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال سه‌رچاوه‌یه‌كی سیاسیی ئاگاداری عێراقی ،رایگه‌یاند لێكتێگه‌یشتنێكی ع��ێ��راق��ی ـ ئ��ه‌م��ری��ك��ی ه��هی��ه كه «ده‌ستپێشخه‌ری ئێرانه» بۆ گۆڕانكاریی له رژێمی ئه‌سه‌د ،هاوشێوه‌ی عه‌لی عه‌بدوڵاڵ ساڵحی سه‌رۆكی یه‌مه‌ن ،ئه‌و سه‌رچاوه‌یه ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات كه رۆبه‌رت فۆرد، كونسوڵی ئه‌مریكا له ئ��ه‌رده‌ن ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته سه‌ردانی عێراقی ك��ردووه ،كه «به‌رنامه و پێشبینییه سیاسییه‌كانی بۆ قۆناغی دوای ئه‌سه‌دی پێبووه» .جه‌ختی له‌وه‌ش كردووه‌ته‌وه كه «به هاوكاریی به‌غدا چاره‌سه‌رێك بۆ كێشه‌ی سووریا ده‌دۆزی���ن���ه‌وه ،ل��ه جیاتی چ��اره‌س��ه‌ری سه‌ربازی». ناوه‌ڕۆكی پالنه‌كه‌ی ئێران ئ��ێ��ران��ی��ش درێ�������ژەی «پ�لان��ی ده‌روون»ە‌ك���هی بۆ قه‌یرانی سووریا له شه‌ش خاڵدا خستووه‌ته ڕوو ،كه بریتین
له «ی��ه‌ك��ه‌م :راوه‌ستانی ده‌ستبه‌جێی توندوتیژی و ك��اره چه‌كدارییه‌كان به چ��اودێ��ری��ی ن��ه‌ت��ه‌وه یه‌كگرتووه‌كان. دووه‌م :الب��ردن��ی س��زا سه‌پێرناوه‌كانی سه‌ر سووریا بۆ دابه‌شكردنی هاوكاریی مرۆیی .سێیه‌م :ده‌ستپێكردنی گفتوگۆ، دوای دروستبوونی ئارامی و دروستكردنی لیژنه‌ی ئاشته‌وایی له پێناو حكومه‌تی گ��واس��ت��ن��ه‌وه‌دا .چ����واره‌م :راس��پ��اردن��ی حكومه‌تی گواستنه‌وه به هه‌ڵبژاردنێكی ئازادی په‌رله‌مانی و كۆمه‌ڵه‌ی دامه‌زراندن و سه‌رۆكایه‌تی .پێنجه‌م :ئازادكردنی به‌ندكراوه سیاسییه‌كان و دادگاییكردنی ئ��ه‌وان��هی تیوه‌گالون له تاوانه‌كان له به‌رده‌م دادگایه‌كی سه‌ربه‌خۆدا .شه‌شه‌م: دروستكردنی لیژنه‌یه‌ك بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌و زیانانه‌ی له ژێرخانی ئابووریی ئه‌و واڵته كه‌وتوون». دڵنیایی ئه‌مریكا ئه‌و سه‌رچاوه‌یه باسی له مه‌ترسیی ئه‌مریكا ك���ردووه ،ب���ه‌وه‌ی ك��ه دوات��ر
الیه‌نه‌كانی سووریا ره‌نگه بچنه ژێر ركێفی ئێرانه‌وه ،وتووشیه‌تی «ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ی فاروق شه‌رع ،جێگری سه‌رۆكی سووریا له راگه‌یاندنه‌كان ،نیشانه‌ی پردی په‌یوه‌ندیی نێوان قۆناغی گواستنه‌وه و هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانییه» ،هه‌روه‌ك ئاماژە به‌وه دراوه له سه‌ردانی به‌رپرسه ئه‌مریكییه‌كه‌دا، ئه‌مریكا دڵنیایی داوه ب��ه‌وه‌ی نابێت ئاینده‌ی س��ووری��ا ڕوون نه‌بێت دوای ئه‌سه‌د. خامنه‌ئی دڵنیایی ده‌وێت دڵنیاییدانی ئه‌مریكا گه‌یشتووه‌ته ت��اران ،ئه‌وه‌ش له ڕێی كه‌سێكی نزیكی مالیكی له سه‌ردانی عه‌لی خامنه‌ئی، رابه‌ری شۆڕشی ئێران ،به پشتبه‌سنت به حكومه‌تی سووریا و عێراق و حزبوڵاڵی لوبنانی ،به‌اڵم خامنه‌ئی وتوویه‌تی ئه‌و دڵنیاییه‌م به شێوه‌یه‌كی واقعی ده‌وێت، نه‌ك ته‌نیا زاره‌كی ،سه‌رچاوه‌كه وتووشیه‌تی «ئێران ده‌یه‌وێت به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستا مبێنێته‌وه ،ئ��ه‌وه‌ش دوای دانپێدانانی
ئه‌مریكا به ده‌سه‌اڵتی ئێراندا به‌سه‌ر عێراق و سووریا و باشووری لوبنانه‌وه». ئ��ه‌و س��ه‌رچ��اوه‌ی��ه باسی ل��ه‌وه‌ش كردووه كه خامنه‌ئی و به‌رپرسانی دیكه‌ی ئێرانی مه‌ترسیی خۆیان خستووه‌ته ڕوو له ئه‌گه‌ری گۆڕانكاریی سه‌ربازی له رێی سوپای سووریای ئازاده‌وه ،كه كۆتاییه‌كی مه‌ترسیداری ده‌بێت بۆ ئێران ،ده‌سه‌اڵتی ئێرانیش له عێراق كه‌م ده‌كاته‌وه و ده‌بێته هۆی پچڕانی ئه‌و هاوكارییه لۆجستییه راسته‌وخۆیه‌ی له نێوان رژێمی سووریا و حزبوڵاڵدا هه‌یه. پشتگیریكردنی مالیكی و سوودی ئێران له به‌رانبه‌ر ئه‌و ده‌ستپێشخه‌رییه‌ی ئێراندا ،تاران ده‌یه‌وێت دڵنیایی به‌ده‌ست بێنێت بۆ هاوپه‌یامنه‌كه‌ی له عێراقدا، كه نوری مالیكییه ،به‌پێی زانیارییه‌كانی سه‌رچاوه‌كه ،واشنتۆن بۆ پیشاندانی نیازپاكیی خ��ۆی باڵیۆزی واڵت��ه‌ك��هی له دیمه‌شق ن��اردووه‌ت��ه هه‌ولێر و له دیدارێكی درێژدا له‌گه‌ڵ بارزانی باسیان
له ئایینده‌ی ئه‌نجومه‌نه هاوبه‌شه‌كه‌ی كورده‌كانی سووریا كردووه ،باڵیۆزه‌كه‌ی ئه‌مریكاش مه‌رجی له‌سه‌ر بارزانی داناوه كه ده‌بێت كورده‌كانی سووریا له‌گه‌ڵ حكومه‌تدا مبێننه‌وه و هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆ دروس��ت ن��ه‌ك��ه‌ن ،جگه ل��ه‌وه‌ش باسی له‌وه كردووه كه هه‌رێمی كوردستان له چوارچێوه‌ی حكومه‌تی ناوه‌نددا مبێنێته‌وه و كێشه‌كانی به‌پێی ده‌ستوور چاره‌سه‌ر بكات. ل��ه‌و س��وودان��هی ئێران ده‌یانكات له‌م ده‌ستپێشخه‌رییه‌دا ،ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر گۆڕانكارییه‌كان ب��ه‌و شێوه‌یه بن كه ده‌یه‌ون ،ئه‌و مه‌ترسییانه ده‌ڕەوێنه‌وه كه ده‌سه‌اڵتێكی نوێ له سووریا دروست بێت و ببێته هاوپه‌یامنی توركیا ،جگه له‌وه‌ش هێزه سیاسییه‌كانی عێراقی پاشكۆی ئێران ده‌توانن له ده‌سه‌اڵتدا مبێننه‌وه ،به‌مه‌ش بهرژەوهندیی ئێران پارێزراو ده‌بێت. سه‌رچاوه :رۆژنامه‌ی ئه‌لشه‌رق.
«مافی مرۆڤ ل ه عێراق ،مه‌ترسیی ه له‌سه‌ر دیموكراسی» راپۆرت :الپه‌ڕەی عێراق دۆسیه‌ی مافی مرۆڤ یه‌كێكه له‌و دۆسیه هه‌ستیارانه‌ی له‌و واڵته گفتوگۆی له‌باره‌وه ده‌كرێت ،له كاتێكدا عێراق له سه‌ره‌ڕێی بنیاتنانه‌وه‌دایه ،ئه‌مه‌ش بووه‌ته دارده‌ستێك به ده‌ستی سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانی عێراقه‌وه ،كه هه‌ریه‌كه‌یان ئه‌وی دیكه‌ی پێ تاوانبار ده‌كات ،كامیل ئه‌مین ،وته‌بێژێژی وه‌زاره‌تی مافی مرۆڤی عێراقیش ده‌ڵێت «ساڵی 2012ئه‌م دۆسیه‌یه تووشی قۆستنه‌وه‌یه‌كی سیاسی بووه كه به ب��ه‌راود به سااڵنی رابردوو سنووری تێپه‌ڕاندووه» .جگه له‌وه‌ش باس له چه‌ندین راپۆرتی مه‌ترسیدار ده‌كرێت، كه حكومه‌ت تا ئێستا نه‌یوێراوه له‌به‌ر هه‌ستیارییان ئاشكرای بكات. له دوای كه‌وتنی رژێمی سه‌دام له ساڵی 2003وه ،مافی مرۆڤ له عێراقدا زۆرترین قسه‌ی له باره‌وه كراوه ،ته‌نانه‌ت
خه‌ڵكێكی زۆر له‌سه‌ر ئ��ه‌م دۆسیه‌ی ه پاره‌یان په‌یدا ك��ردووه ،چه‌ندین كۆڕ و وۆرك شۆپ ساز كراون .رۆژنامه‌نووس قوسه‌ی حه‌سه‌ن ،ده‌ڵێت «هه‌وڵێكی زۆر هه‌یه بۆ هۆشیاركردنه‌وه له‌م ب��وره‌دا، به‌اڵم له ئاست ئه‌و مه‌ترسییانه‌دا نین كه به‌هۆیه‌وه كه‌وتوونه‌ته‌وه». وته‌بێژی وه‌زاره‌ت���ی مافی مرۆڤ ده‌ڵ��ێ��ت «ت���ا ئێستا ن��ه‌م��ان��ت��وان��ی��وه چاره‌سه‌رێكی گونجاو بۆ كێشه‌كانی تایبه‌ت به مافی م��رۆڤ بدۆزینه‌وه». وه‌زاره‌ته‌كه‌شیان ئه‌وه‌ی خستووه‌ته ڕوو كه رێژەی هه‌ژاریی به به‌راورد به ساڵی %23 ،2011كه‌می ك���ردووه ،باسیش له هه‌وڵه‌كانیان ده‌ك��ه‌ن به مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی له ساڵی 2015دا قۆناغێكی زۆر پێشكه‌وتوو ببڕێت. ئ��ه‌ش��واق ج���اف ،په‌رله‌مانتاری هاوپه‌یامنی كوردستاىن و ئه‌ندامی لیژنه‌ی مافی مرۆڤ ،رایگه‌یاندووه «دۆسیه‌ی
مافی مرۆڤ له عێراقدا ،مه‌ترسییه‌كی گ���ه‌وره‌ی���ه ل��ه‌س��ه‌ر دی��م��وك��راس��ی». ئه‌نجومه‌نی بااڵی دادوه‌رییش له 20ی كانوونی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا ده‌ی��ان حاڵه‌تی ده‌ستدرێژیكردنه سه‌ر مافی به‌ندكراوانی تۆمار كردووه. له الیه‌كی دیكه‌وه هه‌ریه‌ك له
په‌رله‌مانتاران جه‌عفه‌ر موسه‌وی و مه‌هام دوڕی ،له 12ی كانوونی یه‌كه‌مدا داوایان كرد كه بڕیاری ده‌ستگیركردنی حه‌سه‌ن شه‌مه‌ری ،وه‌زی��ری داد و به‌ڕێوه‌به‌ری چ��اك��س��ازی و ف���ه‌رم���ان���گ���هی به‌ندیخانه‌ی ژن��������ان ب��درێ��ت، ئ����ه‌وه‌ش
به هۆی «ڕێگریكردنیان له به‌دواداچوونی سزادانی به‌ندكراوان» .لیستی عێراقیه‌ش لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا ب��ه‌وه تۆمه‌تبار ده‌ك���ات ك��ه ل��ه پشت به‌شێك له‌و توندوتیژییانه‌وه‌ن كه به‌رانبه‌ر به‌ندكروان ئه‌نجام دراون ،هاوكات باس له بوونی به‌ندیخانه‌ی نهێنی ده‌كه‌ن.
7 ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ت؟ كه‌مكردنه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی». ل����ه‌الی����ه‌ن خ���ۆی���ان���ه‌و ه ه��اوواڵت��ی��ان��ی��ش ق��س�هی خۆیان ل���ه‌ب���اره‌ی گ �ه‌ن��ده‌ڵ��ي��ی ه �هی �ه، هه‌ندێكیان ئاماژە بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن زۆرج��ار گه‌نده‌ڵی ده‌بینن ،به‌اڵم له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی بێئومێدن لهوهی الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان لێپێچینه‌وه بكه‌ن ،بێده‌نگی هه‌ڵده‌بژێرن. فه‌رمانبه‌رێك به‌ناوی (س .ی) كه كارمه‌ندی شاره‌وانییه ،ده‌ڵێت: چه‌ندین ج��ار ئ��ه‌و مه‌له‌فانه‌م كه‌وتووه‌ته به‌رده‌ست كه پیشانی ده‌دات چ گه‌نده‌ڵییه‌ك له بواری زه‌وری و زاری هه‌ولێردا ده‌كرێت، به‌اڵم به هیچ كوێم نه‌گه‌یاندووه، چ��ون��ك�ه ده‌زان����م ئ���ه‌وان���هی له پشتیانه‌وه‌ن له سه‌رووی یاساوه‌ن، ئه‌و ده‌ڵێت «زۆرجار بینیومه شوێن ه �ه‌ب��ووه ل�ه نه‌خشه ب��ۆ باخچه دانراوه ،به‌اڵم به‌رپرسێكی سیاسی داگیری كردووه و كردوویه‌تی به شوێنی بازرگانی و به ده‌یان ده‌فته‌ر دۆالر فرۆشتوویه‌تییه‌وه». نیاز به‌كر كه له فرۆشگه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ی كاره‌بایی ك��ار ده‌ك��ات، ده‌ڵ��ێ��ت ئ��ه‌و گه‌نده‌ڵییه‌ی من ده‌یبینم زۆر ڕەشبینی ك��ردووم، ئه‌و ده‌ڵێت «زۆرج��ار لیژنه‌كانی كه‌لوپه‌ل كڕین دێن كه شت ده‌كڕن ده‌ڵێن وه‌سڵه‌كه بده بە خۆمان پڕی ده‌كه‌ینه‌وه ،كه دی��اره ده‌یانه‌وێ زیاتر بنووسن و پاره‌كه بۆ خۆیان ببه‌ن». مامۆستا ئه‌حمه‌د خۆشناو پێی وایه ئێستا قسه‌كردن له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی بێامنا ب���ووه ،ئ �ه‌و به (به‌یان)ی وت «ڕۆژان �ه به ده‌یان مه‌له‌فی گه‌نده‌ڵی ئاشكرا ده‌بێت، ئه‌و ناشه‌فافیه گ �ه‌وره له نه‌وت و ده‌وڵ �ه‌م �ه‌ن��دب��وون��ی هه‌ندێ خه‌ڵك كه خه‌یاڵییه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی یاسا یه‌ك لێپێچینه‌وه بكات ،له‌و كاته‌دا قسه‌كردن له‌سه‌ر هه‌بوونی دیارده‌كه بێامنا ده‌بێت».
ده‌رچووانی هه‌ندێ به‌شی زانكۆ دانامه‌زرێندرێن ئه‌ندامێكی بااڵی دامه‌زراندن :داوامان كردووه چه‌ند به‌شێكی زانكۆ دابخرێن كه پێویست نین
پەیجوور :ئاكار شێره‌یی ـ هه‌ولێر
له پالنی س��ااڵن�هی دام�ه‌زران��دن��ی ده‌رچووانی زانكۆ و په‌یامنگاكان ،چه‌ندین به‌ش تاكو ئێستا خوێندكارانی دانامه‌زرێن، ئه‌مه‌ش ناڕەزایی ده‌رچووانی ئه‌و به‌شانه‌ی لێكه‌وتووه‌ته‌وه ،ڕایده‌گه‌یه‌نن ئه‌گه‌ر حكومه‌ت پێویستی به‌و پسیۆڕییه‌تانه نییه ،بۆ دایناون؟ ئه‌ندامێكی لێژنه‌ی بااڵی دامه‌زراندنی هه‌رێمیش ده‌ڵێت: ئه‌وان به‌گوێره‌ی پێویستيی وه‌زاره‌ته‌كان ده‌رچوو داده‌مه‌زرێنن. ی��اس��ی��ن م��وح��س��ی��ن ی�ه‌ك��ێ��ك�ه له ده‌رچووانی به‌شی زمانی فه‌رەنسی كه تا ئێستا دان �ه‌م �ه‌زراوه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی به‌شه‌كه‌ی نوێیه ،ئه‌و گوتی «سه‌ره‌تا كه ئێمه چووینه به‌شی زمانی فه‌رەنسی به حوكمی ئه‌وه‌ی دووه‌م زمانه له جیهان و گرنگییه‌كی تایبه‌تی خۆی هه‌یه و زمانێكی جیهانییه ،به ئومێدی ئ �ه‌وه چووین، گوتیان :زمانێكی نوێیه بۆ كوردستان و
داهاتوویه‌كی باشی ده‌بێت و زمانێكی زی��ن��دووه ،ب��ه‌اڵم حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هیچ پالنێكی نه‌بوو ،نزیكه‌ی 200قوتابی له‌و به‌شه ده‌رچووه ،ئه‌وه‌ی واسیته و له حزبه‌كانه‌وه نزیك بووه له شوێنی تر دام���ه‌زراوه ،ئ �ه‌وه‌ی هیچی نه‌بووه تا ئێستا دانه‌مه‌زراوه». ئه‌و ده‌رچووه هه‌روه‌ها گوتی «كه فۆرمامن پڕكرده‌وه له‌به‌رئه‌وه چووین كه گوتیان :وه‌زیری ڕۆشنبیری داوای كردووه و گوتویه‌تی ئێمه له كوردستان وه‌رگێڕمان دوێت بۆ وه‌زاره‌ته‌كان و رێكخراوه‌كان و كۆمه‌ڵێك شتی له‌و بابه‌ته‌یان باس كرد. به‌اڵم شته‌كان پێچه‌وانه بووه‌وه و خۆشم یه‌كێكم له قوتابییه یه‌كه‌مه‌كان (االوائیل) كه‌چی دانه‌مه‌زراوم». رسوود عه‌لی خوێندكارێكه له ده‌رچووانی به‌شی ڕاگه‌یاندن كه تا ئێستا دان�ه‌م�ه‌زراوه ،ناوبراو به نیگه‌رانییه‌وه ده‌ڵ��ێ��ت «ت��ا ئێستا ئێمه ن��ازان��ی��ن چ داموده‌زگایه‌ك پێویستی به ده‌رچوانی ئه‌و به‌شه‌یه ،بۆیه پێویسته دةرچوواىن به‌شی ڕاگه‌یاندن زۆربه‌ی له وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده دامبه‌زرێن ،چونكه سااڵنه قوتابخانه‌كان
پێویستی به نووسه‌ر (كاتب) هه‌یه ،ك ه ئ�ه‌وه پیشه‌ی ئێمه‌یه ،نه‌ك ده‌رچ��ووی به‌شی ت���ر» .جێی باسه به‌شه‌كانی فه‌رەنسی و توركی و ڕاگه‌یاندن و جوگرافیا و مێژوو و شه‌ریعه ،له‌و به‌شانه‌ن كه سااڵنه ڕێژەیه‌كی زۆركه‌میان داده‌مه‌زرێن. حسێن كاكل ئ�ه‌ن��دام��ی لیژنه‌ی دام����ه‌زران����دن و س��ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی دامه‌راندنی هه‌ولێر ،ڕایگه‌یاند :هه‌ندێك به‌ش هه‌یه وه‌ك :شه‌ریعه ،زمانی توركی، فه‌ڕەنسی ،فارسی ،مێژوو و جوگرافیا و... هتد ،هیچ وه‌زاره‌تێك داوای نه‌كردوون، بۆیه كه‌سیان دانه‌مه‌زرێرناون .حسێن ك��اك��ل ئ��ه‌وه‌ش��ی وت «ئ��ه‌گ��ه‌ر هیچ داموده‌زگایه‌ك داوای ئه‌و به‌شانه نه‌كات ئێمه چۆن دایان مبه‌زرێنین ،بۆیه هیچ الیه‌ك پێویستی به ده‌رچوانی ئه‌و به‌شانه نییه».
به‌شه‌كانی فه‌رەنسی و توركی و ڕاگه‌یاندن و جوگرافیا و مێژوو و شه‌ریعه ،له‌و به‌شانه‌ن كه سااڵنه ڕێژەیه‌كی زۆركه‌میان داده‌مه‌زرێن
ل ه بیتوێن ل ه زیادبووندای ه
زه‌ویی ته‌جاوزدا لێ ده‌دا ،حكومه‌تیش ده‌نگی نه‌كرد» و الیه‌نی په‌یوه‌ندیداریشم لێ ئاگادار كرده‌وه ،كه‌سیش لێی نه‌پرسییه‌وه ،شه‌و په‌یوه‌ندیی پێوه كردم كه بۆچی بنكه‌ی كشتوكاڵیت لێ ئاگادار كردوومه‌ته‌وه. ده‌ڵێت نابێ زیادهڕۆیی بكه‌ی ،به‌اڵم الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار كه ناحیه و قائیمقام و دادگاكانن ،تاكو ئێستا زۆر خاو بوون له جێبه‌جێكردنی یاساكان ،هه‌رچه‌نده لقی كشتوكاڵی و جوتیاران له ترسی خۆی هه‌رچی بكرێت حكومه‌تی لێ ئاگادار كردووته‌وه ،به‌اڵم یاسا هه‌ر بۆ خه‌ڵكی فه‌قیر و ه�ه‌ژاره نه‌ك بۆ ئاغا و به‌رپرس و ده‌ره‌ب��ه‌گ ،هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته خالید عه‌بدواڵ ،به‌ڕێوه‌به‌ری هۆبه‌ی كشتوكاڵی چوارقورنه ،گوتی:
سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه ئه‌وان وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ و توێژینه‌وه‌ی زانستییان ئاگادار ك��ردووه‌ت�ه‌وه كه ئه‌و به‌شانه‌ی حوكمه‌ت پێویستی پێیان نییه با دابخرێن. ئ �ه‌و وت��ی «ئێمه له ساڵی پ���اره‌وه به ڕاپۆرتێكی فه‌رمی وه‌زاره‌ت��ی خوێندنی بااڵمان له‌وه ئاگادار كردووه‌ته‌وه كه ئه‌و به‌شانه هیچ داموده‌زگایه‌كی حكومی داوای��ان ناكات و ئێوه به‌دواداچوونی خۆتان بكه‌ن و ده‌ت��وان��ن ئ�ه‌و به‌شانه دابخه‌ن». ل���ه‌س���ه‌ر ئ����ه‌م ب��اب��ه‌ت��ه ب��هی��ان هه‌وڵیدا لێدوانی وه‌زاره‌ت��ی خوێندنی ب���ااڵ وه‌رگ���رب���ێ���ت ،ب����ه‌اڵم وه‌اڵم���ی په‌یوه‌ندییه‌كانیان نه‌دایه‌وه. فه‌رمان ع��زه‌ت ئه‌ندامی لیژنه‌ی په‌روه‌رده و خوێندنی بااڵ له په‌رله‌مانی كوردستان ،باس له‌وه ده‌كات كه ئه‌وان
داكۆكییان له‌و ده‌رچووانه ك��ردووه ك ه دامبه‌زرێن و گوتی «ئه‌و به‌شانه‌ی كه دامه‌زراندنی كه‌مه ،هه‌وڵامنداوه فشار بخه‌ینه س�ه‌ر حكومه‌ت ،هه‌ندێكامن دامه‌زراندون و هه‌ندێكی تریش له‌سه‌ر خه‌تن بۆ دامه‌زراندن» .هه‌روه‌ها گوتی به‌اڵم هه‌ندێ به‌ش له‌وانه :به‌شی زمانی فارسی و فه‌رەنسی و توركی و مێژوو له چ دامووده‌زگایه‌كی حوكمه‌ت دامبه‌زرێن؟ بێگومان پێویستیان پێیان نییه». له‌باره‌ی داخستنی ئه‌و به‌شانه‌ی دامه‌زراندنیان كه‌مه ،فه‌رمان عزه‌دین گوتی «من به ڕاشكاوی له كۆبوونه‌وه به وه‌زیرم ڕاگه‌یاندووه ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵێك به‌ش دایان نامه‌زرێنن ده‌بێت دابخرێن ،چونكه ساڵ له دوای ساڵ ژماری ده‌رچووان زیاد ده‌كات و داوای دامه‌زراندن ده‌كه‌ن ،كه ئه‌مه‌ش مافێكی ڕەوای خۆیانه».
هه‌ر زه‌وییه‌ك بێ مۆڵه‌ت به‌كاربهێرنێت، ب�ه زی��اده‌ڕۆی��ی داده‌ن��رێ��ت ،غه‌یری مه‌به‌ستی كشتوكاڵی .ئه‌و بڕیاره‌ی كه ده‌رچ��ووه بۆ پێوانه‌وه‌ی زه‌وییه‌كان تا بزانرێت ئاستی زیاده‌ڕۆییه‌كان چه‌نده، تاكو ئێستا ئ �ه‌و ب��ڕی��اره ڕێنامیی بۆ ده‌رنه‌چووه ،تا ئێستا فه‌رمانه‌كه دیار نییه چۆنه ،ده‌ب �ێ وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆ هاوكار بێت .كه فۆرمی تایبه‌ت به زیادهڕۆیی هاتووه تاكو ئێستا ئیجرائات نه‌كراوه و لێپێچینه‌وه‌كه نابێ ناوچه‌یی بێت ،به‌ڕاستی ئێمه‌ش به سێ ڕووپێو ناتوانین 139گوند به‌سه‌ر بكه‌ینه‌وه، پێ ڕاناگه‌ین .من لێره‌وه پێت ده‌ڵێم كه ئێمه نه‌مانتوانیوه به ته‌واوی ئه‌و
زیاده‌ڕۆییانه البه‌رین ،خه‌ڵكیش پاره‌ی زۆری ال كه‌ڵه‌كه ب��ووه ،هیچ كارێكی نییه ،به ده‌س���ه‌اڵت و بێ ده‌س �ه‌اڵت خه‌ریكی زیاده‌ڕۆیین ،بۆیه ده‌بێت حكومه‌ت پالنێكی توندی هه‌بێ. نه‌هرۆ عه‌بدوڵاڵ ،به‌ڕێوه‌به‌ری ن��اح��ی �هی ح��اج��ی��اوا ،گ��وت��ی «ئێمه ناتوانین هیچ كه‌س تۆمه‌تبار بكه‌ین به زیاده‌ڕۆییكردنی زه‌وی��ی به‌یار، به‌ڵكو ئێمه الیه‌نی جێبه‌جێ كردنین، هه‌ركات ئاگادار بكرێینه‌وه له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی كشتوكاڵی ڕانیه ،یان دادگ��ا و هۆبه‌كانی كشتوكاڵی ،ئه‌وا ده‌ستبه‌جێ فه‌رمانه‌كه‌ی جێجێ ده‌كه‌ین و زیاده‌ڕۆییه‌كه ڕاده‌گرین ،سه‌رپێچیكار ڕاپێچی سزا ده‌كه‌ین» .ناوبراو بێئاگایی خۆیشی ده‌رب��ڕی له‌و زیاده‌ڕۆییانه‌ی كه له سنووری ناحیه‌كه‌ی ده‌كرێن ،به تایبه‌ت ئه‌و هاوواڵتییه‌ی كه نزیكه‌ی 120دۆن��م زه‌وی��ی به‌یاری له گوندی قاجه‌ی سنوورى ناحیه‌ی حاجیاوا كێاڵوه و پاككردووه‌ته‌وه ،ئێستا بۆ مه‌به‌ستی
كشتوكاڵ به‌كاری دێنێ .هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته په‌یوه‌ندییامن كرد به حه‌مید عه‌بدواڵ ،سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌ی ڕاپه‌ڕینه‌وه ،ناوبراو گوتی «ئه‌و زیاده‌ڕۆییه ته‌نیا له ناوچه‌ی ئێمه نییه ،به‌اڵم پالنم هه‌یه ،ڕەنگه نه‌توانم به ت�ه‌واوی بنه‌بڕی بكه‌م، پالنم هه‌یه به هیچ شێوه‌یه‌ك ڕێگه نه‌ده‌ین بیری ته‌جاوز لێبدرێت، ئێستا به ڕێژەیه‌كی زۆر زیادهڕۆیی زه‌وی���ی كشتوكاڵی ل�ه ناوچه‌كه ك �ه‌م��ب��ووه‌ت �ه‌وه ،تاكو ئێستا من ئ��اگ��اداری ئه‌و زیاده‌ڕۆییانه نیم، ب �ه‌اڵم له ئێستاوه ه �ه‌وڵ ده‌ده‌م ب��ه‌دواداچ��وون بۆ ئ �ه‌و زه‌وییانه بكه‌م كه زیاده‌ڕۆییان تێدا كراوه ،له فه‌رمانگه‌ی كشتوكاڵ ده‌پرسین». ه���ه‌ر ب��ۆ ئ���ه‌و م�ه‌ب�ه‌س��ت�ه پ�هی��وه‌ن��دی��ی�مان ك��رد ب �ه لیژنه‌ی كشتوكاڵی په‌رله‌مانی كوردستانه‌وه، به‌اڵم په‌یوه‌ندییه‌كه‌مان به‌رده‌ست نه‌بوو.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
شار هزایه‌كی بواری یاسا :گه‌نده‌ڵ ئه‌گه‌ر بشمرێت نابێت له سزای یاسا ده‌رباز ببێت
سه‌ره‌نجامی مه‌له‌فه‌كانی گه‌نده‌ڵی به‌كوێ ده‌گات په‌یجور :ژیان عه‌زیز ـ هه‌ولێر
پرسی گه‌نده‌ڵی له دوای ڕووخانی رژێمی به‌عسه‌وه، له هه‌رێمی كوردستان زۆرترین قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرێت ،عێراقیش كه هه‌رێمی كوردستان به‌شێكی گه‌وره‌یه‌تی ،له رێزبه‌نديی واڵته هه‌ره گه‌نده‌ڵه‌كان دانراوه ،به‌بڕوای چاودێران و یاساناسان ،گه‌نده‌ڵی له جومگه جیاوازه‌كانی بواری حوكمڕانيی كوردی له ئاستێكی به‌رزدايه و به گرنگی د هزانن له ئێستادا كاری جدی بۆ چاالككردنی ئه‌و دامه‌زراوانه بكرێت كه گه‌نده‌ڵی سنووردار ده‌كه‌ن .به بڕوای شاره‌زایه‌كی بواری یاسا گه‌نده‌ڵی به سه‌رجه‌م شێوه‌كانی له هه‌رێمی كوردستان ئاماده‌یی هه‌یه و تا ئێستا به شێوه‌یه‌كی زانستییش قسه له‌سه‌ر ئه‌و چه‌مكه نه‌كراوه. یاساناس ،له‌تیف شێخ مسته‌فا وه‌ك پێناسه‌یه‌كی ی��اس��ای��ی بۆ چه‌مكی گه‌نده‌ڵيی به (به‌یان)ی وت «گه‌نده‌ڵی له مانا ساده‌كه‌يدا ده‌رچ��وون �ه له یاسا ،ی��ان خراپ به‌كارهێنانی ی��اس��ای �ه ،یاخود سه‌رپێچیكردنی یاسایه» .ناوبراو پێی وایه زیاتر ل ه جۆرێك گه‌نده‌ڵی هه‌یه ،له‌وباره‌یه‌وه وتی «له ڕووی ئیدارییه‌وه ئه‌و كه‌سه به‌رپرسی ئیدارییه خ���راپ به‌كارهێنانی
په‌یجور :زریان جه‌وهه‌ر
ده‌شتی بیتوێن یه‌كێكه ل ه ده‌شته به‌پیته‌كانی كوردستان ،كه ش��اری ڕانیه‌ی تێدا بنیات ن��راوه. له‌گه‌ڵ بوونی ئه‌و ده‌شته ،به‌شێكی زۆری زه‌ويی به‌یار و شاخ و به‌رده‌اڵن هه‌یه كه موڵكی گشتییه و له‌وه‌ڕگای ئ��اژەڵ�ه ،م��اوه‌ی�هی چه‌ند ساڵێكه زی��اده‌ڕۆی��ی و ده‌ستدرێژیكردنه س �ه‌ر زه‌وی���ی ب�هی��ار ل�ه سنووری بیتوێن ،ل �ه‌الی �ه‌ن ه��اوواڵت��ی��ان و به‌رپرس و ده‌ره‌ب�ه‌گ�ه‌ك��ان�ه‌وه ،به شێوه‌یه‌كه كه هه‌موو سنووره‌كانی تێپه‌ڕاندووه ،به گوته‌ی هاوواڵتیان، تاكو ئێستا حكومه‌ت كه‌مرتین سزا و به‌دواداچوونی هه‌بووه بۆ ئه‌و پرسه .له‌و ب��اره‌ی�ه‌وه ،حاجی باوه‌ڕ كه یه‌كێكه له جوتیاره‌كانی سنوورى بیتوێن ،گوتی «خه‌ڵكی ب �ه‌رپ��رس و ئاغا ه�ه‌رچ��ی بكه‌ن
ده‌س��ه‌اڵت��ی��ه‌ت��ی و ت��ێ��ك �ه‌اڵوك��ردن��ی بهرژەوهندیی شه‌خسی له‌گه‌ڵ گشتی، گه‌نده‌ڵیی مالی ئه‌ویش به‌كارهێنانی ماڵی ده‌وڵ���ه‌ت بۆ خ��ۆی ،گه‌نده‌ڵیی جینائییامن هه‌یه كاتێك تاوانێك ده‌كات، ئه‌م جۆری گه‌نده‌ڵییانه‌ش تێكه‌اڵو ده‌بن، كه گه‌نده‌ڵیی مالی جۆرێكه له گه‌نده‌ڵیی ت��اوان و گه‌نده‌ڵیی ڕەوشتی هه‌یه كه ده‌ش��ێ له بابی خ��راپ به‌كارهێنانی پیشه‌كه‌یدا بێت ،یان جۆرێك ل ه جۆره‌كانی تاوان بێت ،هه‌روه‌ها گه‌نده‌ڵی سیاسیش هه‌یه كه كه‌مرت ده‌توانی جیای بكه‌یته‌وه له گه‌نده‌ڵیی ئیداری و مالی و جینائی». ل �ه‌ب��اره‌ی س��زای یاسایی بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه گه‌نده‌ڵی ده‌ك�ه‌ن ،حاكم شیخ له‌تیف وتی « له ڕووی یاساییه‌وه به‌گوێره‌ی ج��ۆره‌ك�هی س�زا ده‌درێ��ت، ئه‌گه‌ر تاوان بوو سزاشی بۆ دانراوه ،بۆ منوونه دزینی ماڵی ده‌وڵه‌ت سزاكه‌ی له 15ساڵ به‌ره‌و سه‌ر سجنه ،ئه‌گه‌ر تاوانی گه‌نده‌ڵیی ڕەوشتی بوو ئه‌وا له ماده‌كانی 393س�زای بۆ دان��راوه ،هه‌شه ناكاته ئاستی تاوان ،گه‌نده‌ڵییه‌كه ده‌شێ سزای ئیداری بده‌ی ،بۆ منوونه به‌ڕێوبه‌رێك كه‌سێكی نزیكی دام���ه‌زران���دووه و ده‌وام��ی��ان پێنا‌كات ،جیاوازیكردن له كاره‌كه ،ئه‌وا ده‌توانی سزای بده‌ی له كاره‌كه‌ی الیبه‌ری ،یان پله‌ی دابه‌زێنی». هه‌روه‌ها حاكم شیخ له‌تیف تیشك ده‌خاته سه‌ر ئ�ه‌وه‌ی له واڵتی عێراق گه‌نده‌ڵی كه‌مرت سێكته‌ره تایبه‌تییه‌كان ده‌گ��رێ��ت��ه‌وه ،وات���ه ه��ه‌ر ده‌وڵ���ه‌ت ده‌گرێته‌وه ،به‌اڵم نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له دوای 1996ە‌وه ده‌ڵێن گه‌نده‌ڵی هه‌ر ده‌وڵ �ه‌ت ناگرێته‌وه ،به‌ڵكو سێكته‌ره تایبه‌تيیه‌كانیش ده‌گ��رێ��ت�ه‌وه ،وه‌كو شه‌ریكات و موقاوالتی تایبه‌تی« ،تا ئێستا له عێراقدا یاساكان نه‌گۆڕاون، ب �ه‌اڵم ئێستا ده‌ڵێن ده‌ب��ێ سێكته‌ری تایبه‌تیش بگرێته‌وه ،ئه‌وه‌ی كاروباری ده‌وڵ���ه‌ت ده‌ك��ات پێویسته ده‌وڵ �ه‌ت چاودێريی بكات ،ئه‌گه‌ر ئه‌و الیه‌نه، یان كه‌سه‌كه گه‌نده‌ڵیێكی لێده‌ركه‌وت، ئه‌گه‌ر چه‌ند ساڵیشی به‌سه‌ردا تێپه‌ڕی، ئه‌وا ڕووبه‌ڕووی دادگا ده‌كرێته‌وه».
له هه‌رێمی كوردستان زۆرج��ار دوای مردنی كه‌سه‌كه مه‌له‌فی گه‌نده‌ڵی ئاشكراده‌بێ ،سه‌باره‌ت به مامه‌ڵه‌ی یاسایی له‌گه‌ڵ ئه‌و دۆسیه‌یه‌دا ،حاكم شێخ له‌تیف وتی «ئه‌گه‌ر ئیسپات بوو گه‌نده‌ڵییه‌كه‌ی ،كه‌وا ئه‌وكه‌س ه پاره‌كانی له بواری نامه‌رشوعه‌وه ده‌ست كه‌وتووه، یان سه‌رفی كردووه ،ده‌توانرێت داوای له‌سه‌ر تۆماربكرێت و داوای پاره‌كان بكرێته‌وه ،ج��ا ده‌وڵ���ه‌ت بیداته‌وه، ی��ان كه‌سوكاره‌كه‌ی ،ب �ه‌اڵم له ڕووی جینائییه‌وه كه كه‌سه‌كه مرد ،ئه‌وا كۆتایی پێدێ». چاالكه‌وان و مافپه‌روه‌رێك ئاماژەی بۆ ئه‌وه كرد كه له هه‌رێمی كوردستان به‌رپرسان زۆرج���ار به ن��اوی ئ �ه‌وه‌ی ڕووب�ه‌ڕووی گه‌نده‌ڵی ده‌بنه‌وه ،ده‌ڵێن پێویسته چاوپۆشی له مه‌له‌فه‌كانی ڕاب��وردوو بكرێت ،له ئێستاو ه هه‌وڵی بنبڕكردنی بدرێت ،كه ئه‌وه‌ش جۆرێكه له شه‌رعیه‌تدان به گه‌نده‌ڵی. شوان سابیر ،چاالكوان و مافپه‌روه‌ر، ب��ۆ ب�هی��ان وت��ی «گومانی تێدا نییه گ�ه‌ن��ده‌ڵ��ی ه �ه‌م��وو دام��وده‌زگ��اك��ان��ی حكومه‌ت و الیه‌نه‌كانی گرتووه‌ته‌وه، ب ه شێوه‌ی جیاواز هه‌یه ،جومگه‌یه‌ك نابینیته‌وه له‌و واڵته له گه‌نده‌ڵی تێوه نه‌گالبێت ،شته‌كه بووه‌ته ئاسایی به‌الی خه‌ڵكه‌وه ،له حاڵه‌تدا نه‌ماوه به‌ڵكو دیارده‌یه‌كی باوه». ئ���ه‌و پ��ێ��ی وای����ه پێویسته بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی هه‌ندێ یاسای پێویست هه‌مواربكرێنه‌وه، چاودێریی دارای���ی به‌هێزبكرێت و ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌ش چاالك بكرێت ،چه‌ند لیژنه‌یه‌كیش پێكبێت به‌وه‌ی كه بتوانن بگه‌نه زانیارییه‌كان ،ده‌بێ خه‌ڵكیش هۆشیار بكرێته‌وه هه‌ر گه‌نده‌ڵییه‌كی بینی بیداته الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار و كاری له‌سه‌ر بكرێت. ده‌رب�������اره‌ی ئ���ه‌و دۆس��ی��ان��هی ك�ه ل�ه ب���ه‌رده‌م دادگ���ادا داناخرێن، سه‌رئه‌نجامیان به‌كوێ ده‌گ��ات؟ شوان سابیر وتی «چاره‌نوسی ئه‌و دۆسیانه‌ی وابه‌سته‌ی مه‌له‌فی گه‌نده‌ڵیین به هه‌مان
كه‌س لێیان ناپرسێته‌وه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر جوتیارێكی هه‌ژار كه‌مرتین زیاده‌رۆیی بكات ،ئه‌وا به زوویی بانگ ده‌كرێت و س��زا ده‌درێ���ت» .ه �ه‌ر له درێ��ژەی قسه‌كانیدا گوتی :ته‌نانه‌ت هاوواڵتییه‌ك له گوندی قاجه‌ی بناری شێخ زه‌رد، ته‌نها پێنج دۆنم زه‌ویی به‌یاری كێاڵ ،له كاتی پێگه‌شتنی به‌رهه‌می گه‌منه‌كه‌ی، قائیمقام پێی ك��ێ�ڵای �ه‌وه ،ب��ه‌اڵم له ته‌نیشت ئه‌و هاوواڵتییه‌وه كه‌سێكی تر نزیكه‌ی 120دۆن��م زه‌وی��ی به‌یاری ك��ێ�ڵاوه ل �ه ه �ه‌م��ان گ��ون��د ،نوێنه‌ری بنكه‌ی كشتوكاڵی چوارقورنه هاتبوو به گاڵته پێكردنه‌وه وه‌اڵمی دابوونه‌وه ،له كاتێكدا ده‌ستدرێژیكردنه سه‌ر زه‌ويی به‌یار له‌و ناوچه‌یه به جۆرێكه وای كردووه به‌شێكی زۆری له‌وه‌ڕگای ئاژەڵی بكاته زه‌ویی كشتوكاڵی ،ته‌نانه‌ت تاكو ئێستا به سه‌دان جار شۆفڵ و ئامێری پاكردنه‌وه‌ی هێناوه ،بنكه‌ی كشتوكاڵی پێیان گوتووه ئه‌گه‌ر ته‌لبه‌ندی نه‌كه‌ی گرفت نییه .جگه ل �ه‌وه‌ش حكومه‌ت كه‌مرتین ب��ه‌دواداچ��وون��ی هه‌یه بۆ
ئ �ه‌و زه‌وی��ی��ان�هی ك�ه موڵكی گشتین و به‌كارده‌هێرنێن ،چونكه به‌رپرس و ده‌ره‌ب�ه‌گ�ه‌ك��ان��ن ئ �ه‌و زی��اده‌رۆی��ی�ه ده‌كه‌ن ،حكومه‌تیش له‌وان پێكهاتووه. به‌رپرسه‌كان زۆرب��هی ه �ه‌ره زۆری��ان ئه‌و ك��اره ده‌ك��ه‌ن ،كه‌سیشیان له‌به‌ر خاتری یه‌كرت ،یه‌كرتی سزا ناده‌ن ،هه‌ر ئه‌وه‌شه وای ك��ردووه كه له بیتوێن هه‌ندێك خه‌ڵك به جۆرێك كه‌وتوونه‌ته كێاڵنی زه‌وی به‌یار كه له‌وه‌ڕگا و موڵكی گشتییه ،ده‌ڵێی حكومه‌ت هه‌ر نییه. بۆ ئ �ه‌و مه‌به‌سته په‌یوه‌ندیامن كرد به باپیر كه‌لكانی ،به‌رپرسی لقی ڕانیه‌ی یه‌كێتیی جوتیارانی كوردستان، ئه‌و گوتی :ئه‌و زیاده‌ڕۆییانه چ جوتیار
چاره‌نووسی ئه‌و قه‌زیانه‌ن كه سه‌رۆكه‌كان تێوه‌ی گالون ،ئه‌و پاڵه‌وانانه‌ی شه‌ڕی ن��اوخ��ۆ ك�ه ب�ه ب�ه‌ڵ��گ�ه‌وه دی���ارن ،كه بوونه ه��ۆك��اری كوشتنی هاوواڵتیی كوردستان و به‌هه‌ده‌ردانی ملیاره‌ها دۆالر و په‌كخستنی خزمه‌تگوزراییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و مه‌له‌فی 17ی شوبات ،ئه‌وانه چاره‌نووسیان به‌كوێ ده‌گ��ات ،چاره‌نووسی گه‌نده‌ڵییش به هه‌مان شوێن ده‌گات». الی خ��ۆش��ی��ه‌وه ئ�ه‌ن��دام��ێ��ك��ی لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مانی كوردستان، به پێویستی ده‌زان���ێ سیستمێك بۆ به‌هێزكردنی ئه‌و دامه‌زراوانه په‌یڕەو بكرێت كه دژایه‌تیی گه‌نده‌ڵی ده‌كه‌ن. كاردۆ محه‌مه‌د ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی له په‌رله‌مانی كوردستان له لێدوانێكیدا بۆ به‌یان وتی «گه‌نده‌ڵی هه‌یه ل�ه ه�ه‌م��وو دام���ه‌زراوه‌ی���ه‌ك و سیستمێكدا ،به‌اڵم پێویسته چاودێری و كار بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی سنووردار بكرێت، ئه‌ویش به س���ه‌روه‌ری بوونی یاسا و داواكاری گشتی كارابكرێت و هه‌بوونی ده‌سته‌ی نه‌زاهه و دیوانی چاودێریی دارایی ،ببنه دام �ه‌زراوه‌ی ڕاسته‌قینه و چاودێری بكه‌ن بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی». ناوبراو وتیشی «ئێستا داواك��اری گشتی هه‌یه ،ب �ه‌اڵم ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی نییه ،یاساكه كێشه‌كه‌یه‌كی گه‌وره‌یه، ن �ه‌ت��وان �راوه یاسایه‌كی به‌هێزی بۆ ده‌ربچێت له په‌رله‌مانی كوردستان، ده‌سته‌ی ن هزاهه نییه ،دیوانی چاودێری تائێستا كارا نه‌كراوه ،لیژنه‌ی نه‌زاهه ل �ه پ �ه‌رل �ه‌م��ان په‌ككه‌وته‌یه ،لەبەر هه‌موو ئه‌وانه نه‌توانراوه كار له‌سه‌ر ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی بكرێت به شێوه‌ی یاسایی». هه‌روه‌ها كاردۆ محه‌مه‌د پێیوایه ئێستا به‌ره‌نگاربوونه‌وه به شێوه‌ی داخ���راو ،ی��ان چاكسازی له سیستمی سیاسی ،ده‌بێ هه‌نگاوی جدی بۆ برنێت، په‌رله‌مان چاودێرییه‌كی به‌هێزی بخرێته سه‌ر« ،حكومه‌ت هه‌موو ئه‌و هه‌نگاوانه بنێت ،هۆكارێكی گرنگ ده‌بێت بۆ
زیادهڕۆیی زه‌ویی كشتوكاڵی
«به به‌رچاوی ئێمه‌وه جێگری مدیر ناحیه باخی له زه بیكات ،یان به‌رپرس و ده‌ره‌به‌گ ،ڕەتی ده‌كه‌ینه‌وه .له لقه‌كانی كشتوكاڵی به‌دواداچوونی بۆ ده‌كه‌ین و الیه‌نی په‌یوه‌ندیداری لێ ئاگادار ده‌كه‌ینه‌وه، تاكو ئێستاش الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار وه‌ك پێویست 90%یاساكانی تایبه‌ت به رێگریكردن له زیادهڕۆیی زه‌ویی كشتوكاڵی جێبه‌جێ ن��ه‌ك��ردووه ،بۆ زیاتر پشت ڕاستیی قسه‌كانم ،من له ڕۆژی 6/1كه یادی دامه‌زراندنی یه‌كێتییه ،له ناوچه‌ی تاقۆاڵن ،جێگری به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی حاجیاوام ئاگادار كرد كه خۆی ئه‌و زیاده‌ڕۆییه‌ی ده‌كرد و له زه‌ویی به‌یاردا باخی ده‌چاند ،دواتر ب �ه‌رده‌وام بوو ،زیاده‌ڕۆییه‌كه‌شی كرد
9
www.bayanpress.net
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
ێ خه‌اڵتی دابه‌ش كرد ه هه‌ولێر مه‌الی خه‌ت ل
محه‌مه‌د جه‌مال رۆژی هه‌ینی ،12/21پرۆژەی تیشك به هاوكاریی كه‌ناڵی ئاسامنیی سپێده «خه‌اڵتی م�ه‌الی خه‌تێ بۆ نووسین و وه‌رگ��ێ �ڕان»ی له هۆڵی
میدیا له شاری هه‌ولێر ساز كرد. له‌و ئاهه‌نگه‌دا كه ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له رۆشنبیران و زانایانی ئاینی و سه‌فین دزه‌ی���ی ،نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم ئاماده‌یبوون ،كۆمه‌ڵێك بڕگه و بابه‌تی گرنگ سه‌باره‌ت به ژیان و به‌رهه‌مه‌كانی مه‌الی خه‌تێ به مه‌به‌ستی ره‌تكردنه‌وه‌ی
ئه‌و سته‌م و ناپاكییه‌ی ده‌رهه‌قی كراوە ل ه مێژووی هاوچه‌رخدا ،خرانه روو ،هه‌روه‌ك مێژوونووسی كورد دكتۆر كه‌مال مه‌زهه‌ر وته‌یه‌كی كورتی له‌وباره‌یه‌وه پێشكه‌ش كرد و خۆشحاڵیی خۆی بۆ به‌شدارییكردن له‌وه‌ها چاالكییه‌كدا پیشاندا .هه‌روه‌ها له ئاهه‌نگه‌كه‌دا خه‌اڵتی مه‌الی خه‌تێ
هێرۆ هه‌ڵه‌بجه‌یی
داگیرسانی مۆم چێژ به ژیانت ده‌به‌خشێت!
ل �ه ك���ورده‌واری���ی خۆماندا داگیرساندنی مۆم ل ه ناو ماڵدا زۆر باو نیی ه و كه‌مرت ماڵێك هه‌یه به‌و كاره هه‌ستێ ،به‌اڵم له شوێنه‌كانی تر له‌سه‌ر مێزی خ��واردن و پێش ده‌ستپێكی ه���ه‌ر خ��واردن��ێ��ك، النیكه‌م مۆمێك ،یان چه‌ند مۆمێك داده‌گیرسێنن .داگیرساندنی مۆم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه فه‌زایه‌كی تایبه‌ت
ئەو وێنانەى جیهانیان گۆڕى شه‌تاو پێنجوێنی
به‌سه‌ر ژماره‌یه‌ك له نووس هراندا دابه‌ش كرا ،كه پێكهاتبوون له (دكتۆر ئه‌حمه‌د بالیسانی ،سه‌الم ناوخۆش ،مه‌ال تاهیر به‌حره‌كه‌یی ،ن��ه‌وا محه‌مه‌د سه‌عید، مه‌سعود عه‌بدولخالق ،حه‌سه‌ن پێنجوێنی، بنه‌ماڵه‌ی مه‌الی خه‌تێ) ،هه‌روه‌ك چه‌ند كتێبێكی تایبه‌ت به م �ه‌الی خه‌تێ كه
و شاعیران ه ب ه ژیانتان ده‌به‌خشێ، ه��اوك��ات ده‌ت��وان��ێ ب��زوێ��ن�ه‌ر و هانده‌رتان بێ له ژیاندا. م��ۆم�ه‌ك��ان��ی��ش وه‌ك باقیی شته‌كانی ناو ماڵ ده‌بێ هه‌ماهه‌نگ ب��ن ل�ه‌گ�ه‌ڵ ف��هزا و ره‌ن��گ��ی ناو ماڵ .رووناكیی مۆمه‌كان ده‌توانن رووناكیی ناوماڵتان جوانرت بكه‌ن. ئه‌گه‌ر فه‌زای ناوماڵتان ب ه ره‌نگی قاوه‌یی ،س �ه‌وز ،زه‌ردی
جیسی ئۆڤێنز له 9ی ئابی ساڵی ،1936 له یاریگایه‌كدا كه هیتله‌ر تێیدا ئاماده‌ی بینینی پێشبڕكێكانه، وه‌رزشوانێكی ره‌شپێست به ناوی جیسی ئۆڤێنز ،توانی له گۆڕه‌پان و مه‌یدانی 100مه‌تریدا چوار
چ��اپ ك �راب��وون ،به دی��اری پێشكه‌شی ئاماده‌بووان كران. ئه‌م خه‌اڵته بۆ سێیه‌مین ساڵ ه ساز ده‌كرێت ،له دوو ساڵی رابردووشدا به ناوی (خه‌اڵتی پاڕەزانی بۆ نووسین و وه‌رگێڕان) ،پرۆژەی تیشك و په‌یامنگای جیهانیی فیكری ئیسالمیی ئه‌نجامیان
داون ،رێكخه‌رانی سااڵنه خه‌اڵته‌كه‌ش رایانگه‌یاند «ل � ه به‌رنامه‌ماندایه سااڵن ه كه‌سایه‌تییه دیاره‌كانی بواری نووسین و وه‌رگێڕان خه‌اڵت بكه‌ین، ئه‌مه‌ش وه‌ك رێزلێنانێك له‌و هه‌وڵ و ماندووبوونه‌ی نووسه‌ران».
خه‌اڵت به ناوی خۆیه‌وه تۆمار بكات و چوار خه‌اڵتی زێڕ بكاته ملی و وه‌رزشوانانی ئه‌ڵامنی له خواریه‌وه بووه‌سنت ،كه هیتله‌ر پێیوابوو ئه‌وان ره‌گه‌زی به‌رزترن. له‌و رۆژە‌دا هیتله‌ر نه‌یتوانی
ت�����ووڕە‌ی�����ی و ق �ه‌ڵ��س��ب��وون��ی خ��������������ۆی بشارێته‌وه و وه‌رزشگاكه‌ی به‌جێهێشت.
تۆخ و زه‌ردی كاڵ رازاوه‌ته‌وه ،ئه‌و مۆمانه‌ی پێكهاتی ره‌نگه‌كه‌یان ره‌نگی پاییزییه ،باشرته .ئه‌گه‌ر ره‌ن��گ��ی م��اڵ�ه‌ك�ه‌ت��ان ش��ی��ن ،یان پرته‌قاڵییه ،باشرت وای��ه ره‌نگی مۆمه‌كانیش شین و پرته‌قاڵی بن. ئه‌گه‌ریش حه‌زتان له ره‌نگی شاده ،با ره‌نگی مۆمه‌كان په‌مه‌یی و سوور و قاوه‌یی كاڵ و زه‌ردی زێڕین بن.
8
www.
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
ى كافانییە ئێستا كاتی رۆیشتن دارا حسێن ئیدسۆن كاڤانی به یه‌كێك ل � ه ب��اش�تری��ن هێرشبه‌ره‌كانی ئه‌وروپا داده‌ن��رێ��ت و له ریزی چوار باشرتین یاریزانه‌كه‌ی هێڵی هێرشربدندایه له‌گه‌ڵ میسی و رۆناڵدۆ و ڤاڵكاو ،به‌اڵم به‌هۆی ئ �ه‌وه‌ی له یانه‌ی ناپۆلی یاریی ده‌كات ،ئه‌م یاریزانه نه‌یتوانیوه وه‌ك پێویست ده‌ربكه‌یوێت كه هاوتا و هاوشانی ناوی خۆی بێت. ئه‌وه‌ی یاریزان ده‌كات ب ه گه‌وره و ناوی له مێژوودا ده‌نوسێته‌وه، به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كانه ،نازناوه گه‌وره‌كانیش زیاتر ئه‌ستێره‌كان ده‌گه‌شێننه‌وه ،له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ی سه‌رنجی یان ه گه‌وره‌كانی به‌الی
خۆیدا راكێشاوه به‌هۆی ئاسته به‌رزه‌كه‌ی و جوانیی ئه‌و گۆاڵنه‌ی تۆماری ده‌كات، به‌اڵم ئه‌م یاریزانه ئۆرۆگوایی ه ئه‌توانێت گه‌شاوه‌تر ده‌ركه‌وێت و زیاتر لهوهی هه‌یه پێشكه‌ش به بینه‌ران و هه‌وادارانی تۆپی پێی بكات. هه‌رچه‌نده كاڤانی مێژووی له ناپۆلیدا تۆمار ده‌كرێت ل ه ریزی مارادۆنا و له ریزی ئه‌فسانه‌كانی تریدا ،به‌اڵم هه‌رگیز ناتوانێت وه‌ك یاریزانێكی گه‌وره و مێژوو تۆمار بكات الی هانده‌رانی تۆپی پێی به گشتی ،بۆیه پێویسته ئه‌م یاریزانه له ئێستادا بیر له داهاتووی بكاته‌وه و ئه‌وه‌ی كه ماویه‌تی ،له‌گه‌ڵ یانه‌یه‌كی گ���ه‌وره‌دا ب �ه‌س �ه‌ری ببات تاكو النی كه‌م ببێته خاوه‌نی یه‌كێك له نازناوە ناوخۆییه‌كان ،له‌گه‌ڵ هه‌ر یانه‌یه‌كی گه‌وره‌شدا ده‌توانێت ببێته
خاوه‌نی خولی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپا كه خه‌ونی هه‌ر ئه‌ستێره‌یه‌كه ،چونكه ئه‌وه له ناپۆلی بۆته شتێكی مه‌حاڵ و به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و نازناوانه له‌گه‌ڵ ناپۆلی به موعجیزه داده‌نرێت. دوای ئه‌وه‌ی ناپۆلی له‌م وه‌رزه‌دا نه‌یتوانی س�ه‌رب��ك�ه‌وێ��ت ب��ۆ خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كان و له جامی ئیتاڵیشدا كرایه ده‌ره‌وه ،ئومێدی گه‌وره‌ی خولی ناوخۆی واڵته‌كه‌ی بوو ،به‌اڵم له‌ویشدا یه‌كێتی تۆپی پێی واڵته‌كه ئه‌و یانه‌یه‌ی بێئومێد كرد و دوو خاڵی لێ شكاند ب ه تۆمه‌تی ده‌ست هه‌بوونی له یاری ك��ردن به ئه‌نجامی یارییه‌كان ،به‌و هۆیه‌شه‌وه ئێستا ناپۆلی 10خاڵ له دوای یۆڤانتۆسی پێشه‌نگ و هه‌ڵگری نازناوه‌كه‌وه‌یه ،ئێستایش ناپۆلی ته‌نها خولی ئه‌وروپیی ماوه ركابه‌ری له‌سه‌ر
بكات. كاڤانی دان��ی ب���ه‌وه‌دا نا كه ل ه ئێستادا به ناخۆشرتین كاتی له ته‌مه‌نی یاری كردنیدا تێده‌په‌ڕێت ،به‌هۆی ئه‌و قه‌یرانه‌ی یانه‌كه‌ی تێی كه‌وتووه. ئه‌م وته‌ی كاڤانی ده‌كرێت وه‌ك ئاماژەیه‌ك سه‌یر بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی كه بیه‌وێت یانه‌كه‌ی به‌جێهێڵێت ،چونكه له ئێستادا چه‌ندین یانه‌ی گ �ه‌وره هه‌یه كه له هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانیدان، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌یش روو ب��دات هه‌رسێ الی�ه‌ن لێی سوودمه‌ند ده‌ب��ن ،چ ئه‌و یانه‌ی بۆ ده‌چێت و ناپۆلیش و خودی یاریزانه‌كه‌یش ،ه�ه‌ر ئه‌مه‌یش كۆتا چاره‌سه‌ر و باشرتینه و داهاتوویش هه‌ر ده‌بێت ئه‌مه روو بدات.
ئه‌و ریكۆردانه‌ی شكاندنیان ئه‌سته‌مه وریا عه‌لی ئه‌و كاته‌ی كه گیرد مۆله‌ر له ساڵی 1972توانی ریكۆردی 85گۆڵ له ساڵێكدا تۆمار بكات ،كه‌س به بیریدا نه‌ده‌هات كه ئه‌و ریكۆرده بتوانرێت بشكێرنێت، ئێستا و له دوای 40ساڵ لیۆنێل میسی له یاری له به‌رامبه‌ر ڕیاڵ بیتس توانی ئه‌و ریکۆردە تێپه‌ڕێنێت و ریکۆردێكی نوێ به‌ناوی خۆیه‌وه تۆمار بكات ،كه تۆماركردنی ( )91گۆڵه له ساڵێكدا. م��ی��س��ی ئ����ه‌گ����ه‌ری ئ�����ه‌وه‌ی له‌به‌رده‌مدایه تا كۆتایی ژیانی وه‌رزشیی خۆی ،بتوانێت ژماره‌ی پێوانه‌یی گۆڵكاری اللیگا و خولی پاڵه‌وانانیش بشكێنێت، به‌اڵم به دڵنیاییه‌وه چه‌ند ژماره‌یه‌كی پێوانه‌یی له جیهانی تۆپی پێدا هه‌یه كه شكاندنیان كه‌مێك رێی تێناچێت. هه‌رچه‌نده هه‌ندێك له‌و ژمارانه له‌سه‌ر ئاستی تیپه‌كانن. به‌پێی یه‌كێتیی نێوده‌وڵه‌تیی ئامار و ژماره‌كان ،چه‌ندین ژماره‌ی پێوانه‌یی هه‌ن كه شكاندنیان كه‌مێك ئه‌سته‌من
و به دوور ده‌زانرێن ،ده‌بێت ماوه‌یه‌كی زۆر چ��اوه‌ڕوان بین تاكو یه‌كێك بێت و بتوانێت ئ �ه‌م ژم��اران �ه بشكێنێت. له خ���واره‌وه چاوێك ده‌خشێنین به‌م ژمارانه‌دا: ـ زۆرترین پاڵه‌وانبوونی یه‌ك له دوای یه‌ك ب�ه دوور ده‌زان��رێ��ت ك�ه تیپێك بێت و بتوانێت پێنج جار پاڵه‌وانبوونی یه‌ك له دوای یه‌ك له خولی پاڵه‌وانان دووباره بكاته‌وه ،به‌رشه‌لۆنه‌یش كه له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا پاڵه‌وانێتی زۆری برده‌وه ،نه‌یتوانیوه پاڵه‌وانبوونی خۆی دووب���اره بكاته‌وه ،چ ج��ای پێنج جار پاڵه‌وانبوونی یه‌ك له دوای یه‌ك .دوای ئه‌وه‌ی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید له سه‌ره‌تای دروست بوونی جامی یانه‌كانی ئه‌وروپا توانی پێنج ج��اری یه‌ك له دوای یه‌ك ببێته پاڵه‌وان ،تیپه‌كانی وه‌كو لیڤه‌رپول و بایه‌رمیونیخ و میالنیش توانییان پاڵه‌وانبوونیان دووباره بكه‌نه‌وه ،به‌اڵم به دوور ده‌زانرێت له ئاینده‌دا تیپێك بێت و پێنج جاری یه‌ك دوای له‌یه‌ك ببێته
چێڵسی و مانچسته‌رسیتیش هه‌وڵی كرینی ده‌ده‌ن
هه‌ردوو یانه‌ی چێڵسی و مانچسته‌رسیتی ئینگلیزیی چوونه‌ت ه ركابه‌رییه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانی نیامر داسیلڤای به‌رازیلی و ده‌یانه‌وێت پێش به‌رشه‌لۆنه ئه‌و یاریزانه به‌ده‌ستبهێنن ،له به‌رامبه‌ردا به‌رشه‌لۆنه ده‌یه‌وێت 10ملیۆن یۆرۆ له ئێستاوه بدات به یانه‌ی سانتۆس تا نیامر به هیچ یانه‌یه‌كی تر نه‌فرۆشێت و له ئێستاوه ئه‌و یاریزانه له‌سه‌ر به‌رشه‌لۆنه حساب بێت ،له به‌رامبه‌ردا یانه‌ی مانچسته‌رسیتی ئینگلیزی تێكسێكی بێگریستانی به‌ڕێوه‌به‌ری وه‌رزشیی تیپه‌كه‌ی ناردووه بۆ به‌رازیل تا هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و یاریزانه بدات، چێڵسیش به هه‌مان شێوه چووەته ملمالنێ بۆ كڕینی نیامر.
پاڵه‌وان ،به‌اڵم ده‌بێ ئه‌وه بزانین ئه‌مه ل ه كاتێكدا بوو كه گۆڕانكاری نه‌كرابوو له شێوازی به‌ڕێوه‌چوونی پاڵه‌وانێتییه‌كه‌دا، كاتێك كه گۆڕانكاری كرا و ناوه‌كه‌ی له جامی یانه‌كانه‌وه كرا به خولی پاڵه‌وانانی ئه‌وروپا ،ئیرت ئه‌م رووداوه رووینه‌دایه‌وه. ـ زۆرترین بردنه‌وه‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك یانه‌ی به‌نفیكای پرتوگالی له‌گه‌ڵ ئۆزه‌بیۆ ،له ده‌یه‌ی حه‌فتاكاندا زۆرترین بردنه‌وه‌ی یه‌ك له دوای یه‌كی به‌ده‌ست هێنا .ئه‌وان له نێوان ساڵه‌كانی 1971 تا )29( 1973بردنه‌وه‌ی یه‌ك له دوای یه‌كیان تۆمار كرد .له‌م سااڵنه‌ی دواییشدا ئه‌نته‌ر له وه‌رزی 2006ـ 2007دا ()17 بردنه‌وه و به‌رشه‌لۆنه له وه‌رزی 2011دا توانی ( )16بردنه‌وه‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك تۆمار بكات. ـ زۆرترین گۆڵ تۆماركردن له خولییدا بیلی ڕقی له‌و كه‌سانه‌یه كه میسی به باشرتین یاریزانی جیهان ده‌زان��ن، ئه‌گه‌ر میسی بتوانێت ژماره‌ی پێوانه‌یی 541گۆڵی بیلی له پێشبڕكێكانی خولییدا بشكێنێت ،ئه‌وا بیلی هیچ بیانوویه‌كی
نامێنێت كه میسی به باشرتین یاریزانی مێژوو دانه‌نێت .هه‌رچه‌نده زۆر كه‌س هه‌ن كه گومانیان هه‌یه له ت�ه‌واوی و دروستیی ژماردنی ئه‌و گۆاڵنه‌ی كه بیلی تۆماری كردوون. دوای بیلی كه 541گۆڵی له خولییدا ك��ردووه ،فرانس پوشكاش و جۆزێف بیكان دێ��ن كه هه‌ریه‌كه‌یان به‌پێی یه‌كێتیی نێوده‌وڵه‌تیی ئامار و ژماره‌ی تۆپی پێ ( )511گۆڵیان كردووه. ـ زۆرترین ماوه به‌بێ دۆڕان له خولییدا یانه‌ی ئه‌رسیناڵی وه‌رزی 2004 بێننه‌وه بیری خۆتان ،هه‌رچه‌نده ئه‌وان ده‌بێت له‌به‌رامبه‌ر ستیوا بوخارستی ده‌ی �هی هه‌شتاكاندا بوه‌سنت ،كه 109 یاری بێ دۆڕاندنیان هه‌یه له خولییدا. ل�ه‌م سااڵنه‌ی دواییشدا یانه‌ی میالن له سااڵنی نێوان 1991تا 1993توانی 53یاری بێ دۆڕان به‌ده‌ست بهێنێت و به‌رشه‌لۆنه له نێوان سااڵنی 2010ـ 2011دا توانی ( )31یاری بێ دۆڕان له خولییدا تۆمار بكات.
شنایده‌ر ل ه شاڵك ه نزیكبۆته‌وه رۆژنامه‌ی تۆتۆ سپۆرتی ئیتاڵی ئاشكرایكرد كه یانه‌ی ئینته‌ر میالن رازی بووه ب ه فرۆشتنی ویسلی شنایده‌ری هۆڵه‌ندی و یاریزانی یانه‌كه‌ی به شاڵكه‌ی ئه‌ڵامنی ،ئه‌وه‌یش دوای ئه‌وه‌ی ئینته‌ر میالن كێشه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و یاریزانه هه‌یه به‌هۆی زۆری مووچه‌كه‌ی و ئاماده نه‌بوونی بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی مووچه‌كه‌ی ،سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی میالنی هاوشاری ئینتەریش له هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی شنایده‌ردایه، به‌اڵم ئینته‌ر نایه‌وێت به‌وی بفرۆشێت و ده‌یه‌وێت بیداته شاڵكه كه بۆندێكی قایلكه‌ری پێشكه‌ش كردووه.
ـ زۆرترین نه‌دۆڕان له‌ناو یاریگای خۆیدا ری�����������اڵ م��ه‌دری��د 1971ـ )121( 1972یاری. ـ زۆرترین گۆڵ تۆماركردن له كۆی دوو یاری هاتن و چووندا چ����ڵ����س����ی 21ـ ج��ون��س لوكسامبۆرگ0 ـ زۆرترین گۆڵی هه‌ڵبژارده ع���ه‌ل���ی دای�������ی ب �ه تۆ ما ركرد نی ( )109گۆڵ.
ركابه‌ریی میسی و نیامر ده‌كات رۆناڵدینۆی ب هرازیلی ركابه‌ری هه‌ریه‌كه له نیامری هاونیشتیامنیی و لیۆنێل میسی ئه‌رجه‌نتینی ده‌كات بۆ خه‌اڵتی پادشای كیشوه‌ری ئه‌مریكا ،كه له‌الیه‌ن رۆژنامه‌ی ئێلباییسی ئۆرۆگواییه‌وه سااڵنه ده‌به‌خرشێته باشرتین یاریزانی كیشوه‌ره‌كه. ل��ی��ژن�هی ده‌ن��گ��دان��ی ئ��ه‌و خ �ه‌اڵت �ه ك �ه ل �ه ژم��اره‌ی��ه‌ك له رۆژنامه‌نووسانی ئه‌وروپا و ئه‌مریكای التین پێكهاتووه ركابه‌ریه‌كه‌یان له نێوان 6یاریزاندا هێشتۆته‌وه و گرنگرتینیان میسی و رۆناڵدینۆ و نیامرن ،تاوه‌كو ئێستایش رۆناڵدینیۆ له‌پێشه‌نگی ده‌نگدانه‌كه‌دایه به‌هۆی ئه‌و ئاست ه به‌رزه‌ی له‌گه‌ڵ یانه‌ی ئه‌تله‌تیكۆ مینیرۆ پێشكه‌شی ده‌كات.
11 ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
خۆشه‌ویستییه‌كه‌یان به‌فیڕۆ نه‌چوو داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕه‌فیق ه�ه‌ردووك��ي��ان خوێندكاری به‌شی یاسابوون .ڕێبین له قۆناغی چ��واره‌م، ژینۆش ساڵێك دوای ئه‌و .ڕێبین هه‌ر له سه‌ره‌تای هاتنی ژینۆوه بۆ كۆلێژەكه‌یان، زۆرجار له به‌شی ناوخۆیی الی هاوڕێكانی باسی ئه‌و كچه‌ی ده‌كرد ،ڕۆژێك كه له زانكۆ گ هڕایه‌وه زۆر مات دیاربوو .من كه له‌گه‌ڵی زۆر تێكه‌ڵ بووم زۆرجار پێكه‌وه ده‌رده دڵامن ده‌كرد ،پێی وتم« :تو خوا وازبێنه زۆر بێتاقه‌تم» .پێم وت ناشێ دیسان ژینۆ بێت ،كه پاش چه‌ند ساتێكی كه‌م وه‌اڵمی دامه‌وه‌و وتی «با ئارام ئه‌مڕۆ پێم وت» ،منیش وتم بۆم باسكه بزانم وه‌اڵمی ئه‌وچی بوو ،له وه‌اڵم��دا ڕێبین وتی ئ هزانی ئه‌و هه‌موو سه‌یركردنانه‌ی درۆ بوو ،ته‌نها بۆ ئه‌و ه بوو بچمه پێشه‌وه و ئاڕێكم بداتێ .چه‌ند ڕۆژێكی به‌سه‌را تێپه‌ڕی له كتێبخانه‌ی كۆلێژ بووین ،له‌پڕ ژینۆ ده‌رك��ه‌وت له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌كیدا، كاتێك ئێمه‌یان بینی زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌كیان كرد .له‌وێ به‌ڕێبینم گوت :بڕۆ جارێكی تر پێی بڵێ ،كچانی زانكۆ هه‌رگیز به جارێك ڕازی نابن ،به‌اڵم ئه‌مجار هه‌وڵبده جوانرت قسه بكه‌یت بۆئه‌وه‌ی بتوانی دڵی نه‌رم بكه‌یت .ژماره ته‌له‌فۆنه‌كه‌ی وه‌رگرتبوو له‌سه‌ر ڕە‌زامه‌نديی ژینۆ خۆی، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت هه‌موو شتێكی دڵی خۆیی بۆ باس بكات .بڕیاریان دابوو دوای كاتژمێر ده‌ی شه‌و قسه بكه‌ن .ئه‌وشه‌وه ڕێبین زیاد له دوو كاتژمێر قسه‌ی كرد له‌گه‌ڵ ژینۆدا .وادیاربوو ئه‌مجاره‌یان به‌ڕاستگۆیانه باسی خۆی بۆ كردبوو.
له به‌رامبه‌ردا ژینۆش هه‌موو شتێكی بۆ باسكردبوو ،پێی گوتبوو كه ئه‌و خه‌ڵكی ده‌ره‌وه‌ی شاره‌و باوكی كوێخاو ده‌مسپی گوندێكه و خه‌ڵكی ئ��ه‌وێ له‌قسه‌ی ده‌رن��اچ��ن» .ژینۆ پێش ئ���ه‌وه‌ی بێته زانكۆ ل ه دوا قۆناغی ئاماده‌ییدا باوكی ماره‌ی كردبوو له برازایه‌كی خۆی كه له ده‌ره‌وه‌ی واڵت بوو و به‌بێ ڕ ەزامه‌ندی
كچه‌كه ،ب�ه‌اڵم پاش ئ �ه‌وه‌ی ژینۆ دێت ه زانكۆ و له به‌شی یاسا ده‌خوێنێت ،بۆی ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌و هاوسه‌رگیریيه‌ی ئه‌و به‌تاڵه ،چونكه له‌سه‌ر ڕە‌زامه‌نديی خۆی نه‌بووه ،هه‌رچه‌نده ده‌زان � ێ شكاندنی قسه‌ی باوكی یاساخه ،ب �ه‌اڵم داوا له ده‌سگیرانه‌كه‌ی ده‌ك��ات ك ه ده‌یه‌وێت جیاببێته‌وه ،چونكه له‌سه‌ر خواستی خۆی
نه‌بووه .كوڕە‌كه‌ش كه‌سێكی هۆشیار بووه و ڕازی ده‌بێت به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هاوسه‌رگیریيه‌كه ،به رێبین ده‌ڵێت: ئ�����ه‌وه‌ی م���ن ك���ردووم���ه ب����ڕوا بكه سه‌ركه‌شیێكی زۆر گه‌وره بووه ،چونكه من قسه‌ی باوكمم شكاندووه .ڕێبین گیان وانه‌زانی من كچێكی له‌خۆباییم .به‌خوا منیش تۆم زۆر خۆش ئه‌وێت ،به‌اڵم چی
بكه‌م له‌كاتی جیابوونه‌وه‌مدا ماڵه‌وه‌مان گومانی ئه‌وه‌یان هه‌بوو كه خیانه‌تم كردووه كه‌سێكی ترم خۆش ده‌وێت ،به‌اڵم من به‌ڵێنی ئه‌وه‌م داو ه ك ه هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ هیچ كه‌سێكی زانكۆدا نه‌كه‌م، چونكه د هزان��م هه‌رگیز ماڵه‌وه به‌مه ڕازی نابن ،ته‌نانه‌ت هه‌ڕە‌شه‌ی كوشتنیان لێكردم» .ڕێبین دوای ئه‌وه‌ی كه د هزانێ
ژینۆش ئه‌وی خۆش ده‌وێت زیاتر سووربوو له‌سه‌ر خۆشه‌ویستییه‌كه‌یان ،به‌اڵم جار به جار ئه‌ركی قورسرت ده‌بوو ،پاش سێ مانگ ،نزیكی تاقی كردنه‌وه‌كانی كۆتایی ساڵ بوو ،ڕێبین له‌كاتی وانه‌وتنه‌وه‌ی مامۆستادا كه سه‌رۆكی به‌شی یاسا بوو ئه‌وكات ،داوایكرد بچێته ده‌ره‌وه .مامۆستا مۆڵه‌تی پێدا ،به‌اڵم داوای لێكرد دوای وانه‌كه بچێت بۆ ژووره‌ك���هی و كاری پێیه‌تی .ڕێبین زۆر ترسا نه‌یزانی مامۆستا بۆچی بانگی كردووه ،پاش ته‌واوبوونی وانه‌كه‌یان ڕێبین ده‌چێت بۆ ژووره‌كه‌ی و پاش ساڵو كردن ،ده‌ڵێت :مامۆستا ئه‌وه هاتم .مامۆستاش پێی ده‌ڵێت دانیشه كوڕم .پێی ده‌ڵێت كه تۆ خوێندكارێكی زۆر زیره‌ك بوویت ل ه سه‌ره‌تاوه ،به‌اڵم وا هه‌ست ئه‌كه‌م ڕۆژ به ڕۆژ منره‌كانت به‌ره‌و خراپی ده‌ڕۆن .به‌شداریی ڕۆژانه‌ت كه‌مبووه‌ته‌وه سه‌یری هه‌موو وانه‌كانتم كردووه ،ئه‌گه‌ر كێشه‌یه‌كت هه‌یه شه‌رم مه‌كه ،هه‌رچی به من بكرێت به‌ڵێن بێت بۆت بكه‌م .ڕێبین چه‌ند فرمێسكێك به چاوه‌كانیدا دێنه خ���واره‌وه ،پاشان هه‌موو كێشه‌كه‌ی بۆ ب��اس ده‌ك��ات و كه چه‌ند جارێك چووه بۆ خوازبێنیی خۆشه‌ویسته‌كه‌ی به‌اڵم زۆر به شێوه‌یه‌كی نه‌شیاو مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ك��ردووه، هه‌ست به نائومێدی ئه‌كات .ناتوانێت ب ه باشی وانه‌كانی بخوێنێت .له كۆتاییدا مامۆستا به‌ڵێنی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كه‌ی ئه‌دات ،خۆی ده‌چێته خوازبێنی كچه‌كه و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ باوكی ژینۆ ئه‌كات و به لێزانی و داناییه‌وه باوكی كچه ڕازی ئه‌كات و به‌وه‌ش ئه‌و دوو خۆشه‌ویسته به‌یه‌ك ده‌گه‌ن.
بۆچی ئاڵۆشی و ورووژاندن بووه‌ت ه مۆدێل؟ حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ڕە‌سوڵ * سێكس وه‌ك��و نان و ئاو بۆ مرۆڤ پێویسته ،چونكه هۆرمۆن و ئه‌نگێزه (غ��ه‌ری��زه) ده‌ی��ب��ات ب �ه‌ڕێ��وه و وه‌ك��و فاكته‌رێكی فسیۆلۆژی ل�ه جه‌سته‌دا حوكمی گ��رن��گ و یه‌كه‌مینی هه‌یه، پ��اش ئ �ه‌وه‌ی ئ�ه‌م هۆرمۆنه له قۆناغی هه‌رزه‌كارییدا گه‌شه ده‌كات ،ئیدی ئینسان ئاره‌زووه‌كانیشی ده‌گۆڕێن و مه‌یلی به‌الی ڕە‌گ��ه‌زی ب�ه‌ران��ب�ه‌ردا ئاڕاسته ده‌گرێت و ه���ه‌وڵ���ده‌دات ل �ه ڕێ��ی په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویستی و عه‌شقه‌وه ،یان له میانه‌ی هاوسه‌رگیرییه‌وه بگاته ڕەگهزی به‌رانبه‌ر و پڕۆسه‌ی سێكس به ئه‌نجام بگه‌یه‌نێت. به‌اڵم له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی له شێوازی ئه‌وه‌ی ئێمه ،سوننه‌تی و كه‌لتووریی و خێڵه‌كییدا :ئامراز و به‌ربه‌ستی چه‌پاندن ه��ه‌روه‌ك��و چقڵ و دڕك ل �ه هه‌مبه‌ر هه‌نگاو و ژیانی ڕۆژان���هی تاكه‌كاندا له‌سه‌رپێ وه‌ستاون و ده‌یانه‌وێت كۆت و به‌نده ژەنگاوییه‌كان له ده‌سته‌ویه‌خه‌ی مرۆڤه‌كان بده‌ن و یه‌كه په‌یوه‌ندیداره‌كانی ئه‌م جیهانه گرنگه ده‌خه‌نه ژێر كۆنتڕۆڵ و سانسۆری خۆیانه‌وه .بۆیه له‌كۆمه‌ڵگاكه‌ی ئێمه‌دا و پاش كرانه‌وه‌مان به‌سه‌ر دیارده و ئاڕاسته‌كانی مۆدێرنیته‌دا ،كه سه‌ته‌الیت
و ئینته‌رنێت و مۆبایل و گه‌شت و كۆچ بۆ هه‌نده‌ران فه‌راهه‌می كردوون ،ئه‌مڕۆ چه‌نده‌ها دیارده و ستایڵی كۆمه‌اڵیه‌تیی نوێ له ڕە‌فتار و كرده‌وه‌ماندا هه‌ڵتۆقیون و سه‌ریانهه‌ڵداوه ،كه زۆرێك ل ه توێژ و چینه‌كانی كوردستانی دووچ��اری شۆك و ناڕازیبوون كردووه ،له‌وانه‌ش بیركردنه‌وه و هزری سێكسی و ئاڵۆشبوونی تاكه‌كانه به‌گشتی و دی��ارده‌ی �ه‌ك سه‌ریهه‌ڵداوه كه نوێیه و مێردمنداڵ و گه‌نج و بگره پیره‌كانیشی گرتووه‌ته‌وه. كه‌منین ئه‌وانه‌ی ڕۆژانه باسی سێكس و جلوبه‌رگی سێكسیی كچانی زانكۆ و بازاڕ و ژنه گۆرانیبێژە كوردی و عه‌ره‌بی و توركییه‌كان و ئه‌كته‌ری نێو زنجیره ته‌له‌فزیۆنییه‌كان ده‌كه‌ن ،كه‌منین ئه‌وانه‌ی چیرۆكی غه‌رامیات و قاره‌مانێتیی سێكسی خۆیان و هاوڕێ و به‌رپرسكان ده‌گێڕنه‌وه. كه‌منین ئه‌وانه‌ش كه ڕۆژانه ئه‌م هزر و بیركردنه‌وه‌یه به‌كرداره‌كی جێبه‌جێده‌كه‌ن و بووه‌ته شێواز و خوویه‌ك كه ده‌قیان پێوه‌گرتووه و وه‌ك��و پیشه‌ی سه‌ره‌كیی ژیانیان وای �ه و بۆیان ت �ه‌رك ناكرێت، بابزانین به زۆری ئه‌م ئاڵۆشبوونه له‌كوێ و به‌سه‌ر كێدا زاڵه و بۆچی؟ له وه‌اڵمدا ده‌توانین ئه‌وه بڵێین كه ئه‌م دیارده‌یه له زۆرێك له‌و خێزانانه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت
ك ه باوه‌پیاره ،یان زڕباب سه‌رۆكی ماڵ ه و كچی ه �ه‌رزه‌ك��اری س��وور و جوانیش له پێشیدا دێت و ده‌چێت ،هه‌روه‌ها له نێو ده‌ر و دراوس��ێ و كه‌سوخزماندا ئه‌م ئاڵۆشییه‌ش ده‌گاته ڕاده‌ی پڕۆسه‌ی سێكسی و زیناكاری .له‌سه‌ر شه‌قام و له بازاڕ و له كۆاڵنه چۆڵه‌كانیشدا نقورچ و په‌المار و ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر ژن زاده‌ی ئه‌م دیارده‌ی ئاڵۆشبوونه سێكسییه‌یه كه ت�ه‌واو به‌رباڵوه و له گرێژنه ده‌رچ��ووه. هه‌روه‌ها له نێو تاكسی و دوكانی ماكیاژ و پۆشاكفرۆشی ژناندا زۆر باو ه و ئاسایی بووه‌ته‌وه. ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ل��ه ژووری ب �ه‌رپ��رس و ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری ده‌زگ����ا ح��ك��وم��ی و حیزبیه‌كانیشدا ئه‌م ئاڵۆشییه سێكسییه بره‌وی هه‌یه و پراكتیك ده‌كرێت ،ئه‌مێستا ك��ار گه‌یشتووه‌ت ه ئ��ه‌و ڕاده‌ی����هی كه خه‌سته‌خانه و زانكۆ و عه‌یاده و كلینیكه زۆره‌كانی دكتۆره‌كانیشامن بوونه‌ته جێگای خۆبه‌تاڵكردنه‌وه‌ی ئه‌م ئاڵۆشییه و ڕۆژانه پڕۆسه‌ی سێكسی له‌و جێگایانه‌دا پیاده ده‌ك��رێ��ن و ب �ه‌ت��اوان و ده‌ستدرێژییش حسێبیان بۆ ناكرێت. چونك ه په‌رده‌پۆش ده‌كرێن و ژنانیش له‌به‌ر زڕاندنی نامووسیان و هه‌ڕە‌شه‌ی م �ه‌رگ��ی��ان ،بێده‌نگی ه�ه‌ڵ��ده‌ب��ژێ��رن و
دواج���ار وه‌ك��و خ��ووی�ه‌ك��ی لێدێت ك ه ناتوانن ده‌ستبه‌رداری ئه‌و پڕۆسه‌یه بنب. ل ه ڕاستیشدا ئه‌م خولیا و خووه بووه‌ته هزر و ئه‌نگێزه‌یه‌كی سێكسیی وه‌ها ،كه له نه‌ست و هه‌ستامندا ئاماده‌گیی هه‌یه و وه‌ك��و كابووس باڵی كێشاوه به‌سه‌ر هه‌مووالیه‌كامندا ،هه‌ر بۆیه‌شه كه سیدیی فیلمێكی ڕووت (پۆرنۆ) پڕفرۆشرته له فیلمێكی مێژوویی و زانستیی گرنگ. بلوتوزی مۆبایل الی زۆربه‌مان بۆ فیلم و گرته‌ی سێكسیی كوردی به‌كاردێت ،نه‌ك بۆ بابه‌تێكی مه‌عریفی و نۆژداری و فه‌لسه‌فی، كه ئه‌ویش كوشت و كوشتارێكی جه‌رگبڕی به‌دوای خۆیدا هێناوه! شایانی وتنه ئه‌م دیارده‌یه خه‌سڵه‌تی وه‌رچه‌رخان و گۆڕانی هه‌نووكه‌یی ئه‌م سه‌رده‌مه‌یه ،له كه‌نه‌داوه بۆ ژاپۆن ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی كه سوننه‌تی و خێڵه‌كی و نێرساالریین و یاسا سه‌روه‌ر نین و حوكمی شموولیین ،ئه‌وا ژن و پیاویان به‌شدارن له‌م دیارده‌یه‌دا و تێرنه‌بوونی ئاره‌زووی سێكسی له ئ��ارادای �ه و به ڕێژەیه‌كی بێشووماریش قه‌ناعه‌ت به سێكسی خێزانی و شه‌رعی نه‌ماوه ،دیاره ئێمه‌ش له هه‌موو شتێكدا السایی ئه‌وان ده‌كه‌ینه‌وه. * كۆمه‌ڵناس.
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
قیامه‌تباوه‌ڕيی ئێمه هه‌موومان ئه‌م ماوه‌ی ه له ئانوساتی بڕواهێنان ب ه كۆتایی دونیا و خه‌می دابڕان ل ه ژیانی هه‌میشه‌ییدا بووین .میدیاكان هه‌ریه‌ك ه ل ه شوێنی خۆیه‌و ه ڕاڤه‌ی كۆتایی دونیا و به‌رپابوونی قیامه‌تێكی هه‌نووكه‌ییان به‌گوێامندا ئه‌چرپاند. قسه‌ك ه لێره‌دا ئه‌وه‌یه ،ئه‌و ته‌سه‌وران ه ب ه ڕاست ،چۆن الی ئێمه ل ه هه‌موو شوێنه‌كانی تری دونیا هێزی بڕواپێهێنان و جێگیربوونیان هه‌یه، بۆچی ئێم ه هه‌رچی بێت ه ناوامانه‌وه توانای شیكردنه‌و ه و ڕاڤه‌یه‌كی ئه‌قاڵنی وردمان بۆی نییه ،ئه‌م فه‌رهه‌نگی ده‌سته‌وسانبوونه‌ی ئێم ه سه‌ر ب ه كوێی بیرته‌سكی و داماويی تێگه‌یشتی دونیایه ،ك ه هه‌رچی بوتر ێ و میدیاكان به‌راستی بزانن ،الی ئێمه‌ش ده‌بێته به‌ڵگه‌نه‌ویست و بیركردنه‌وه‌مان ده‌وه‌ستێنێ. لێره‌دا باشرت ه ك ه قس ه له‌سه‌ر میدیاكان بكه‌ین ،ك ه له‌م ئانوساته‌دا ده‌گ هڕانه‌و ه بۆ گوتاری ئایینی و هیچی دیكه‌یان شك نه‌ده‌برد ،ك ه بیخه‌ن ه سه‌ر تێگه‌یشنت و جیهانبینيی خه‌ڵك له‌مه‌ڕ دیارده‌كه .وه‌ك ژان بۆدریار ده‌ڵێت: ئه‌وه‌ی ل ه میدیاكانه‌و ه ده‌رنه‌چێت ڕاستی نیی ه و ئه‌وه‌ش ك ه ڕاست نه‌بێت میدیا توانای ئه‌وه‌ی هه‌ی ه بیكاته ڕاستییه‌كی گومان لێنه‌كراو ل ه دونیای ئه‌مڕۆدا .لێره‌و ه میدیاكان شوێنگه‌ی یه‌كه‌می به‌رهه‌مهێنانی ئه‌و ته‌سه‌وره بوون ك ه پێی وابوو ئێم ه هه‌نگاوێكی ترمان ل ه ژیان نه‌ماو ه و ده‌بێت به‌م قه‌ده‌ر ه ڕازی بین. ئه‌وه‌ی ب ه فریای ژیاندۆستی ئه‌م ئانوسات ه گه‌یشت ،ل ه ڕاستییدا گوتاری دینی بوو ،ك ه پێداگری له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كرد كۆتایی جیهان شتێك نیی ه له ئێستادا ئێم ه بیگه‌ینێ ،ئه‌وه‌ند ه هه‌یه هه‌ند ێ نیشان ه و ئاماژەی تایبه‌تی هه‌ن ك ه كۆتایی جیهامنان بۆ دیاری ده‌كه‌ن و ئێستا به‌دی ناكرێن ،ون بوون و نائاماده‌یی گوتاری ئه‌قاڵنی و په‌رچده‌ره‌وه‌ی بیروباوه‌ڕی كۆن و خوراف ه ل ه نێو فه‌رهه‌نگی بیركردنه‌وه‌ی ئێمه‌دا ،بێئه‌نداز ه ده‌رفه‌تی بۆ هه‌موو بیركردنه‌وه‌یه‌كی ته‌سك و سواو خۆشكردووه ،ك ه هه‌میش ه له‌گه‌ڵامندا بژین و نه‌توانین ده‌سبه‌رداریان ببین. به‌م ڕوودانه‌ش دیسانه‌وه تێده‌گه‌ین ك ه هێشتا هێزی ته‌سه‌وری كۆن ب ه سه‌رماندا زاڵ ه و هێشتا ئێستا و ئاینده‌مان خوراف ه به‌ڕێوه‌ی ده‌بات ،خوراف ه شتێك ه بێئه‌ندازه ل ه به‌ڕێوه‌بردنی ژیانی ئێستاماندا كاریگه‌ريی هه‌ی ه و به‌م چه‌شنه پرسیارێك دێت ه پێشه‌و ه ك ه ده‌بێت ئه‌م تێگه‌یشتنان ه تا كه‌ی و بۆ چ زه‌مه‌نێك ده‌كر ێ ده‌سبه‌رداریان ببین؟ ئایا شتێكی تر نیی ه ئێم ه ده‌ستی پێو ه بگرین و له‌م ساكاریی ه ده‌رمان بهێنێت؟
نێره‌مووكه‌كان ڕه‌گه‌زێكی تری مرۆڤایه‌تیین ،تا ئێستا بۆ پزیشكه‌كانیش ساغ نه‌بووه‌ته‌وه ،هۆكاره‌كانی نێره‌مووكی چییه ،ته‌نیا ئه‌وه‌نده ده‌زانن كه ئه‌و ڕه‌گه‌زه‌ی مرۆڤایه‌تی ،ك ه تێكه‌ڵه‌یه‌كه ل ه ڕه‌گه‌زی نێر و مێ ،مرۆڤی دروست و ساغڵه‌من، ته‌نیا جیاوازییان جیاوازیی فسيۆلۆجییه.
«ئایین ڕێز له مرۆڤ ده‌گرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی مرۆڤه ،نه‌ك ژنه ،یان پیاو ،یاخود نێره‌مووك»
نێره‌مووكێك: ڕاپۆرت :ڕێزان هه‌ڵه‌بجه‌یی
د .هۆگر محه‌مه‌د پێی وای��ه ك ه نێره‌مووك له ڕووی ته‌ندروستییه‌وه س��اغ��ڵ�ه‌م��ن و ت�ه‌ن��ی��ا جیاكارییه‌كی فسیۆلۆجيیان ه�هی�ه ،ب��ه‌اڵم زۆرج��ار به‌هۆی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵگه‌وه گۆشه‌گیر ده‌كرێن ،ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی كێشه‌ی ده‌روونی بۆ زۆربه‌ی نێره‌مووكه‌كان ،به تایبه‌ت له كۆمه‌ڵگه دواكه‌وتووه‌كاندا. د .ئاشیانه خەلیل ڕایگه‌یاند «له باره‌ی نێره‌مووكەوە ()Hermphrodite تائێستا زانست ئه‌وه‌ی سه‌ملاندووه كه هۆكاری نێره‌مووكی ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه بۆ فاكته‌ری جینات .بۆ منوونه لێكۆڵیاری
وه‌ك هه‌موو مرۆڤێكی تر خولیامان هەیە
به‌لجیكی جاك بالتزار ،له چاوپێكه‌وتنێكدا به بۆنه‌ی ده‌رچوونی كتێبی (زانستی زینده‌وه‌ران و ڕەگهزی نێره‌موك) باسی له‌وه ك��ردووه ،نێره‌مووكیی هۆكاره‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ جیناته‌كان و هۆیه‌كی بۆماوه‌ییه ،نه‌ك الدان و تاوان ،وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ڤاتیكان ده‌یڵێت ،مرۆڤ له سه‌ره‌تاوه نابێت به نێره‌مووك ،به‌ڵكو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆئه‌وه‌ی له‌كاتی پێگه‌یشتندا ڕەوشتی ئه‌و منداڵه كاریگه‌ریی ده‌بێت له‌سه‌ر ڕەگه‌زه‌كه‌ی» .د .ئاشیانه هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «ئه‌و لێكۆڵیاره پێی وایه گرنگرتین هۆكار پێی گه‌یشتبین ئه‌وه‌یه هۆرمۆناته‌كانی دایك دژی كوڕێنی كۆرپه‌له ده‌وه‌ستنه‌وه و ده‌بێته هۆی تێكچوونی كۆرپه». (ح ـ خ) كه‌سێكی نێره‌مووكه ،ئه‌و ته‌مه‌نی 30ساڵه ،شێوه‌ی زیاتر وه‌ك كچ ده‌رده‌كه‌وێت ،كه‌سێكی دڵته‌نگ و
غه‌مبار دیاره ،هه‌میشه نێره‌مووكبوونی بۆی بووه به كێشه ،به‌وهۆیه‌وه له قۆناغی سه‌ره‌تاییدا وازی ل ه خوێندن هێناوه، چونكه به وت �هی خ��ۆی ،سووكایه‌تيی پ��ێ��ك �راوه و ل �ه قوتابخانه ك �راوه‌ت �ه قۆشمه .پێشی وایه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دڵڕەقه و ته‌نیا پیاوی ته‌ندروست و ڕێكوپێكی قبوڵه ،له‌وه زياتر قبوڵی هیچ ڕەگه‌زێكی تر ناكات. ئ��ه‌و نێره‌مووكه وتیشی «ئێمه مرۆڤی ئاسایین ،وه‌ك هه‌موو مرۆڤێكی تر بیرده‌كه‌ینه‌وه ،ح �ه‌ز و خولیامان وه‌ك حه‌ز و خولیای ئه‌و خه‌ڵكه وایه، بۆیه كێشه‌ی نێره‌مووكه‌كان كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه و تائێستاش كه‌س له ڕووی نه‌هاتووه له په‌رله‌مان ،له حكوومه‌ت، الی ڕێكخراوه‌كان ،ڕۆشنبیران ،باسی ئێمه و مافه‌كامنان بكات».
چاالكوانێكی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی، پێیوایه له كۆمه‌ڵگه‌ی ئێم ه ب ه چاوێكی نزم سه‌یری نێره‌مووك ده‌كرێت .ئه‌و چاالكونه وتیشی «ئه‌گه‌ر پێناسه‌ی كه‌سی نێره‌مووك بكرێت ،ئه‌وه ئه‌و كه‌سه‌یه هه‌ڵگری كۆئه‌ندامی هاوبه‌شی نێر و مێیه .هه‌ر بۆی ه له كۆمه‌ڵگادا ژنانی تووشبوو به‌م حاڵه‌ت ه به پیاو ده‌نارسێن و به پێچه‌وانه‌شه‌وه ،ئه‌مه‌ش جۆرێك له تێكچوونی ناسنامه‌ی ڕەگه‌زیی دروست ده‌كات الی ئه‌و كه‌سانه ،پێی ده‌وترێت (اضطرابات الهوية الجنسوية) .ئه‌م حاڵه‌ته ئه‌گه‌رچی حاڵه‌تێكی فسۆلۆجییه ،به‌اڵم كۆمه‌ڵگا له دیدێكی نزمه‌وه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كات ،جگ ه لهوهی ئه‌و كه‌سانه جۆرێك له دڵه‌ڕاوكێی ڕەگه‌زییان هه‌یه، ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری ده‌كاته سه‌ر باری ده‌روونییان».
زۆرج����ار ب��اس��ی م��اف و شناسی ن��ێ��ره‌م��ووك ل �ه ئاییندا دێته ئ���اراوه، ل�ه‌و ب��اره‌ی �ه‌وه مامۆستا سیه‌عید وه‌ك مامۆستایه‌كی ئایینی ،پێی وایه ئایین ڕێز له مرۆڤ ده‌گرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی مرۆڤه، نه‌ك ژنه ،یان پیاو ،یاخود نێره‌مووك .ئه‌و مامۆستا ئایینییه وتیشی «له ئیسالمدا نێره‌مووك ه �ه‌روه‌ك مرۆڤێكی ئاسایی لێی ده‌ڕوانرێت ،پرسیار له ئیاممی عه‌لی كراوه ده‌رب��اره‌ی نێره‌مووك ،ئه‌ویش له وه‌اڵمدا فه‌رموویه‌تی :پێی ده‌وترێت میز بكه ڕووه‌و دیوارێك ،ئه‌گه‌ر میزی كرده دیواره‌ك ه ئه‌وا حسابی نێری بۆ ده‌كرێت، ئه‌گه‌ر كردییه نێو ڕانه‌كانی ئه‌وا حسابی مێی بۆ ده‌كرێت ،له فیقهی ئیسالمیشدا له مه‌سه‌له‌ی میراتدا ،ئه‌م بنه‌مایه بۆ دابه‌شكردنی میرات به‌سه‌ر نێره‌مووكدا جێبه‌جێ ده‌كرێت».
چل ساڵه هه‌ر به‌ته‌مای ه
كوڕە‌كه هه‌ر بێده‌نگه و كچه‌كه‌ش تا ئێستا شووی نه‌كردووه به‌دواداچوون :ئاال شاره‌زووری
ئایا خۆشه‌ویستی ته‌نیا هه‌رجارێك ه و پیاو ده‌ب��ێ��ت دڵ��ی ب��ۆ ته‌نیا كه‌سێك بكاته‌و ه یان ژیان وه‌ك وه‌رزه‌ك��ان وای ه ، ده‌گ��ۆڕدرێ��ت و دڵیش ه�ه‌ر ب�ه‌و چه‌شنه ده‌ن��ووس � ێ ب� ه كه‌سێكی ت���ره‌وه .ده‌ڵێن هه‌میش ه پیاو یه‌كجار ئاشق ده‌ب ێ و سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ب ه خۆشه‌ویسته‌كه‌ی بگات، ده‌شڵێن خۆشه‌ویستی و هیچ نرخێكی تری گه‌ردوونی ناگا ب ه ژیان ،بۆی ه مرۆڤ پێویست ه له‌گه‌ڵ ژیاندا رێبكات .به‌اڵم ئێم ه بۆ چیرۆكێك گ هڕاوین ل ه چه‌شنی ئه‌وانه‌ی پێیان وای ه خۆشه‌ویستی ته‌نیا جارێكه‌و مرۆڤ ك ه تیایدا دۆڕا ،ئیرت بۆ ئه‌به‌دییه‌ت دۆڕاوه. چیرۆكی ئه‌م پیاو ه تایبه‌مته‌نديی خۆی هه‌یه. (م .س.ا) ئه‌و كه‌سه‌ی ه ك ه ماوه‌ی چل و شتێك ساڵ ه چیرۆكی خۆشه‌ویستییه‌كه‌ی كۆتایی نه‌هاتوو ه و دوای هه‌موو ئه‌و ته‌مه‌ن ه و پیربوونی ،هێشتا سوور ه له‌سه‌ر خواسته‌كه‌ی و چاوه‌ڕ ێ ده‌كات .ل ه كۆتایی شه‌سته‌كان به‌هۆی نزیكی ل ه ماڵی كچێكه‌وه( ،م.س) په‌یوه‌نديی خۆشه‌ویستی دروست ده‌كات
و وه‌ك خۆی وتی :له‌به‌ر ئه‌وه بوو ه ك ه بیخوازێت و بۆ هه‌میش ه له‌پاڵیدا بژی. سه‌باره‌ت ب ه كێشه‌ی كۆك نه‌بوونی خێزانی كچه‌ك ه له‌سه‌ر په‌یوه‌نديی هاوسه‌رگیرییان ، برای (م.س) پێی وتین ك ه هه‌ر ل ه سه‌رتاوه ماڵی كچه‌ك ه رازی نه‌بوون به‌م ه و پێیان خۆش نه‌بوو ئێم ه ببین ه خزم له‌گه‌ڵیان و تا ئێستاش بۆم ده‌رنه‌كه‌وتوو ه ك ه هۆیه‌كه‌ی چییه .سه‌یر ل�ه‌وه‌دای� ه ك ه كچه‌كه‌ش كه ئێستا ته‌مه‌نی قه‌یره‌ییشی تێپ هڕاندووه، ئاماده‌نه‌بوو ه شوو بكات و په‌یوه‌نديی هاوسه‌رگیری ببه‌ستێت .یه‌كێك له براكانی ئه‌و كچ ه هه‌رچه‌ند ه سه‌ره‌تا زۆر پێی خۆش نه‌بوو شتێك بڵێت ،ئه‌وه‌ی ده‌رخست كه هه‌موو براكانی به‌م داواكاریی ه و ماره‌بڕینی خوشكه‌كه‌یان ڕازی بوون ،به‌اڵم باوكی و خزمه‌كانی دیكه‌ی رێگربوون له‌م كاره، بۆی ه تا ئێستاش چاره‌نووسی هه‌ردووكیان به‌م چه‌شن ه ماوه‌ته‌وه( .م.س) ئێستا سه‌ر و ڕیشی سپی سپی بوو ه و ڕاست ه كه‌مێك له‌سه‌ر داواكارییه‌كه‌ی پاشه‌كشه‌ی كردووه ،به‌اڵم وه‌ك هاوپیشه‌كه‌ی ده‌ڵێت :زۆرجار به هه‌مان تاسه‌ی گه‌نجێتيیه‌و ه باسی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی خۆی ده‌كات ك ه چه‌ند بۆ ژیان تێكۆشاو ه و دواییش هیچی ده‌ستنه‌كه‌وتووه.
ئ��ه‌وه‌ی ك ه زۆر سه‌یر‌ه ئ�ه‌وه‌ی� ه ك ه خێزانی كچه‌ك ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئاماده‌نه‌بوون ب �ه‌و ك���وڕەی ب��ده‌ن ،نه‌شیانتوانیو ه وا له‌كچه‌كه‌یان بكه‌ن بچێت ه پرۆسه‌ی پێكهێنانی خێزانێكی تره‌وه .یه‌كێك ل ه خزمانی كچه‌كه ب ه ئێمه‌ی وت :خۆشه‌ویستيی ئه‌م دووانه خۆشه‌ویستییه‌كی ئه‌مڕۆیی نه‌بوو ه وجیاواز بوو و تا هه‌نووكه‌ش كچه‌ك ه له‌گه‌ڵ نه‌بوونی ده‌سه‌اڵتی هه‌ڵبژاردندا ئاماده‌نه‌بوو ه ك ه شوو به‌كه‌سی تر بكات. هاوڕێیه‌كی كۆنی ب��اوك��ی كچه‌كه ئه‌وه‌ی ڕوونكرده‌و ه ك ه هه‌میش ه ل ه هه‌وڵی ئ���ه‌وه‌دا ب��وو ه ب��اوك و ك�ه‌س��وك��اری تری كچه‌ك ه ڕازی بكات تا ئه‌م كێشه‌ی ه كۆتایی پێبهێرنێت ،به‌اڵم نه‌یتوانیو ه و دواتر وازی لێهێناوه( .م.س) تا ئێستاش هه‌ر بێده‌نگيی هه‌ڵبژاردوو ه و چه‌ند ساڵێك به‌ر ل ه ئێستا له‌الیه‌ن چه‌ند هاوڕێیه‌كیه‌و ه هه‌وڵی ئه‌وه دراو ه ك ه دووب��ار ه قس ه له‌گه‌ڵ كه‌سوكاری كچه‌ك ه بكه‌نه‌و ه ،به‌اڵم ئه‌م سوور بووه له‌سه‌ر بێده‌نگی ،وه‌ك ئه‌وه‌ی ك ه ل ه هه‌موو شتێك باشرت بێت و چ��اره‌س�ه‌ری گونجاو بێت بۆ خه‌مه‌كه‌ی .ئێستا ن ه كوڕە ته‌مه‌ن درێژەك ه ژنی هێناو ه و نه كچه‌كه‌ش شووی ك��ردوو ه ،ته‌مه‌نیشیان ئیرت به‌ره‌و كۆتایی
وپیربوون هه‌نگاو ده‌نێت ،نازانر ێ تاچه‌ند باوكی كچه‌كه و كه‌سوكاره‌كه‌ی بیریان له‌وه كردۆته‌و ه ك ه خۆیان ب هرامبه‌ر ژیانی ئه‌م دوو كه‌س ه ب ه به‌رپرسیار بزانن ،چه‌نده‌ها چیرۆكی
تری كاریگه‌رى به‌م شێوه‌ی ه له‌ناو ئێمه‌دا بوونیان هه‌یه ،ك ه میزاجی كه‌سیی باوك و دایكه‌كان و نه‌ریت ،بوونه‌ت ه هۆی دروست كردنیان!
13 ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
ل ه نێوان شوورا و دیموكراسیدا ئه‌بوبه‌كر عه‌لی ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌و ئه‌ده‌بیات ه ئیسالمییه‌ی كه له سه‌ده‌ی نۆزده‌وه و له دوای به‌ریه‌ككه‌وتنی شارستانیی نێوان جیهانی ئیسالمی و خۆرئاوا به‌رهه‌مهاتووه و ن��وورساوه ،واته هه‌ر له‌و كاته‌ی بیری هاوچه‌رخی ئه‌وروپی به چه‌مك و زاراوه و تیۆره‌كانیه‌وه هاتۆته دنیای ئێمه‌وه، ده‌بینین هه‌وڵی جۆراوجۆر له ئارادا بووه بۆ دیاری كردنی هه‌ڵوێستی ئیسالمی له به‌رامبه‌ر چه‌مك و تیۆره نوێكان ،یه‌كێك ل �ه‌و چه‌مكانه‌ش كه ه �ه‌ر له زووه‌وه قسه‌ی زۆری له‌سه‌ر ك���راوه ،چه‌مكی دیموكراسی و په‌یوه‌ندی ئه‌و به (شوورا) ە‌وه ب��ووه .هه‌ندێ له نووسه‌ران پێیان وای��ه ئ �ه‌م دوو چه‌مكه ده‌رب���ڕی یه‌ك ناوه‌رۆكی هاوبه‌شن ،واته دیموكراسی هه‌ر شووراكه‌ی له‌مه‌ڕ خۆمانه ،به‌اڵم هه‌ندێ ن��ووس�ه‌ری تر به پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌وه، ئه‌وه‌یان ره‌تكردووه‌ته‌وه و دیموكراسییان به شتێكی نامۆ له‌گه‌ڵ رۆح��ی ئیسالم، له قه‌ڵه‌م داوه ،به‌اڵم ئێستا كاتی ئه‌وه‌یه دیدمان له‌م ب��اره‌وه به ته‌واوه‌تی رۆشن بێت ،په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌م دوو چه‌مكه له‌و گیروگرفته رزگ��ار بكه‌ین كه پێوه‌ی ده‌ناڵێنین ،چونكه واقیع و پێداویستی به فشارهێنه‌ره‌كانی چیرت ئه‌وه‌مان لێ قبووڵ ناكات ،خۆمان به‌و مشتومڕە تیۆرییه رووكه‌شانه‌وه سه‌رقاڵ بكه‌ین ،هێشتا له رووی فیكرییه‌وه نه‌گه‌یشتنه ئه‌و ساته مێژووییه‌ی یه‌كالیی ك��ردن�ه‌وه‌ی فكری ده‌یخوازێت ،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م كاره‌ش ئه‌نجام بده‌ین ،پێش هه‌موو شتێك پێویستامن به دیاریكردنی ناوه‌رۆكی هه‌ردوو چه‌مكه‌كه هه‌یه ،ئێستا گه‌رچی زۆر به كورتیش بێت ،شتێك ده‌رباره‌ی ناوه‌رۆكی چه‌مكی (شوورا) بخه‌ینه‌ڕوو. هه‌روه‌ك ده‌زانین (شوورا) چه‌مكێكی ڕەسه‌نی قورئانییه ،خوای گه‌وره دوو جار ئه‌و چه‌مكه‌ی له دوو ئایه‌تدا به‌كارهێناوه، سوره‌تێكی قورئانیشی به ناوه‌وه كردووه، له سوره‌تی (آ‌ل عمران) خ��وای گه‌وره دهفهرموێتَ ( :فاع ُ ؤاس َت ْغ ِف ْر لَه ُْم ْف َع ْنه ُْم ْ َ ؤشا ِو ْرهُ ْم يِف الاَ َ ْم ِر َفإِ َذا َع َز ْم َت َفتَؤ َّك ْل ع يََل ال ّل ِه إِ َّن ال ّل َه ُي ِح ُّب ا ْل ُمتَؤ ِّك ِلنيَ) (يَ‌ل عمران .) 159 :له سوره‌تی (شورا)شدا هه‌ر له‌م باره‌یه‌وه ده‌فه‌رموێت( :ؤا َّل ِذينَ ْاست ََجا ُبوا الصلاَ َة ؤأَ ْم ُرهُ ْم ُشو َري َب ْي َنه ُْم لِ َر ِّب ِه ْم ؤأَ َقا ُموا َّ ؤ ِمماَّ َر َز ْقنَاهُ ْم ُين ِف ُق َ ون) (الشوري .) 38 : گ��ه‌ر ئ��ای�ه‌ت��ی ی �ه‌ك �ه‌م ئ��اراس��ت�هی سه‌ركردایه‌تی كرابێ ،كه ئ�ه‌و كاته له شه‌خسی پێغه‌مبه‌ردا (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) به‌رجه‌سته بوو ،ئه‌وا ئایه‌تی دووه‌م رووی كردۆته كۆمه‌ڵگا و كۆمه‌ڵی موسڵامنان ،شوورای كردووه به پایه‌یه‌كی چ�ه‌س��پ��او و خه‌سڵه‌تێكی بنەڕەتیی كۆمه‌ڵگای ئیسالمی ،ش��وورا له ئایه‌تی دووه‌م��دا ئاماژەیه به رێسایه‌كی گشتیی كۆمه‌ڵی باوه‌ڕدار ،بۆ ده‌ركردنی بڕیاره‌كانی و به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگاكه‌ی .له هه‌ردوو ئایه‌ته‌كه‌شدا (األمر) ئه‌و ته‌وه‌ره‌یه (شوورا) ی به ده‌وردا ده‌سوڕێته‌وه ،واته بابه‌تی (ش��وورا) (أم��ر)ە( ،أمر)یش یه‌كێكه له‌و زاراوانه‌ی كه خوای گه‌وره له قورئاندا بۆ گوزارشت دانه‌وه له مه‌سه‌له سیاسییه‌كان به‌كاری هێناوه ،به‌مه‌ش ش��وورا ده‌بێت به بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌وه ده‌رب��اره‌ی ئه‌و ڕووداو و پێشهاتانه‌ی روو ده‌كه‌نه
كۆمه‌ڵ و ده‌خوازن هه‌ڵوێستیان له‌باره‌و ه وه‌ربگیرێت ،یاخود كارێكیان له باره‌وه بكرێت ،ده‌بینین له قورئاندا ئه‌و چۆنیه‌تییه دیاری ناكات كه پێویسته بیگرێته به‌ر بۆ پیاده‌كردنی ش��وورا ،هه‌روه‌ها باس له‌و شتانه‌ش ناكات كه پێویسته ببنه بابه‌تی شوورا. ب���ه‌اڵم ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��ه‌م رۆشنبوونی مه‌سه‌له‌ی ش��وورا و ن��اوه‌رۆك��ی ئ�ه‌و له قورئاندا و گرێدانه‌وه‌ی له رێی ئایه‌ته‌كانی دوای ئ���ه‌و ب��ه م �ه‌س �ه‌ل �هی دژای��ه‌ت��ی كردنی سته‌م و زۆرداری��ی �ه‌وه ،هه‌روه‌ك ده‌فه‌رموێت( :ؤا َّل ِذينَ إِ َذا أَ َصا َبه ُُم ا ْل َب ْغ ُي َص َ ون) (الشوری )39 :كه ئه‌مه‌ش هُ ْم َينت رِ ُ مۆركه سیاسییه‌كه‌ی به جوانی ده‌خاته ڕوو ،كه‌چی له مێژووی ئیسالمییدا و له ژێر كاریگه‌ریی ئه‌و الدان �هی به‌سه‌ر ڕێڕەوی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمیدا هات ،ئه‌م چه‌مكه‌ش له زۆربه‌ی ناوه‌رۆكه‌كه‌ی خۆی به‌تاڵكرایه‌وه ،له كاتێكدا ده‌بینین پێغه‌مبه‌ر (درودی خ��وای ل�ه‌س�ه‌ر بێت) له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی وه‌حیی بۆ داده‌به‌زی و پێغه‌مبه‌ر ب��وو ،كه‌چی له چه‌ندین هه‌ڵوێستیدا په‌نای ده‌ب��رده به‌ر ش��وورا ،ه �ه‌روه‌ك له جه‌نگی ئوحوددا ده‌رده‌ك�ه‌وێ��ت ،به‌ڵكو ل���ه‌وه‌ش گرنگرت زۆری��ن��هی ده‌ك���رد به پێوه‌ری ده‌ركردنی به‌شێ له بڕیاره‌كانی،
نێوان ش��وورا و مه‌شوه‌ره‌دا نه‌كرده‌وو ه و شووراشیان هه‌ر به‌وه لێكداوته‌وه كه پێویسته سوڵتان راوێژ به ئه‌هلی (حل و عقد) بكات. ته‌نانه‌ت هه‌ندێك ئه‌م راوێژكردنه‌ش به (مندوب) ده‌زانن نه‌ك واجب ،ئه‌وانه‌ی به واجبیشیان زانیوه به گشتی پێیان واب��ووه كه دوای تاوتوێكردنی ڕاك��ان و شوورا كردنه‌كه فه‌رمانڕەوا مافی خۆیه‌تی به گوێی رای كۆتایی بكات ،یاخود پابه‌ند نه‌بێت پێیه‌وه ،كه ئه‌مه‌ش هیچ نرخێكی وا بۆ مه‌سه‌له‌ی ش��وورا ناهێڵێته‌وه ،له س �ه‌رده‌م��ی ت��ازه‌ش��دا ك �ه‌م ن�ه‌ب��وون ئه‌و ده‌نگانه‌ی باسیان له‌وه كردووه كه شوورا (ملزم) نییه به‌ڵكو ته‌نها (معلم)ە. به‌م جۆره شوورا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه ج�ه‌وه�ه‌ری حوكمڕانیی په‌سه‌ندكراوی ئیسالمی پێكده‌هێنێ و به‌یه‌كێک له هه‌ره پایه سه‌ره‌كییه‌كانی له قه‌ڵه‌م ده‌درێت، له مێژووی ئیسالمیدا زۆر كه‌م نه‌بێت جێبه‌جێ نه‌كراوه و زیاتر وه‌ك��و به‌ها و پره‌نسیپێك ماوه‌ته‌وه و نه‌گۆڕاوه به تیورێكی روون و سه‌روبندار بۆ حوكمڕانی، ئه‌و میكانیزم و شێوازانه‌ی بۆ نه‌دۆزرایه‌وه كه له مه‌سه‌له‌یه‌كی ئه‌خالقی ده‌ری بكات و بتوانرێ له دنیای واقیعدا جێبه‌جێ بكرێت .لێره‌شه‌وه جیاوازیی نێوان شوورا
نۆزده‌و ه زۆرێك له زانایان و رۆشنبیرانی ئیسالمی ئاماژەیان به‌وه كردووه ،شوورا شێوازێكی چه‌قبه‌ستووی دیاریكراوی نییه بۆ پیاده‌كردن ،بۆ منوون ه زان��ای ن��اودار موحه‌ممه‌د ع�ه‌ب��ده ده‌ڵ��ێ��ت« :ش��وورا ئه‌ركێكی شه‌رعییه ،چۆنیه‌تی و شێوه‌ی پیاده‌كردنی ل ه رێبازێكی دیاریكراودا قه‌تیس نه‌كراوه ،دیاریكردنی رێبازێكی دیاریكراو په‌یوه‌سته به رێسا گشتییه‌كه‌وه، كه هه‌ر شتێ ده‌قێكی له‌باره‌وه نه‌هاتبوو موباح و رێگا پێدراوه«. ته‌نانه‌ت بیرمه‌ندێكی وه‌كو سه‌ید قوتب وێڕای هه‌ڵوێسته تونده‌كانی ،له‌م ڕوو ه ده‌ڵ��ێ��ت« :ئ �ه‌و ش��ێ��وازه‌ی ش��ورای پێ پیاده ده‌كرێت ،له قاڵبێكی ئاسنیندا دانه‌ڕێژراوه ،به‌ڵكو به‌جێهێڵراوه بۆ ئه‌وه‌ی له هه‌موو ژینگه و سه‌رده‌مێكدا چ وێنه‌یه‌ك گونجاو بوو ئه‌و شێو ه وه‌ربگرێت». هه‌ڵبه‌ت گرفتی گ���ه‌وره‌ی فكری سیاسیی ئیسالمی له مێژوودا له‌وه‌دا بووه ك ه نه‌یتوانیوه كۆمه‌ڵێ میكانیزم و شێواز و چوارچێوه‌ی گونجاودا به‌رهه‌م بێنێ، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م سه‌ره‌تا مه‌زنه له ئاسامنی میسالیه‌ته‌وه دابه‌زێنێت بۆ سه‌ر ئه‌رزی واقیع ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ك ه فكری سیاسیی ئیسالمی ب��اوه‌ڕی واب��وو كه شه‌رعیه‌تی ده‌سه‌اڵت له نه‌ته‌وه‌وه وه‌رده‌گرێ ،ل ه رێی
ده‌ڵێ( :االمام ينعزل بالفسق والجور وكذاك كل قاض ويَ‌م��ر) .غه‌زالیش ده‌ڵێت( :إن السلطان الظامل يجب أن يكف عن واليته وهخو إما معزول او واجب العزل) .كه‌چی زۆر به ده‌گمه‌ن له مێژووی موسڵامناندا رووی��داوه توانرابێت سوڵتانێكی زۆردار وازی پێ له ده‌سه‌اڵت بهێرنێت و ده‌ستی ل ه زوڵم و خراپه كۆتا بكرێت. ه�ه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌شه ئ�ه‌و قه‌یرانه سیاسییه‌ی ه�ه‌ر له س�ه‌رده‌م��ی پێشه‌وا عوسامنه‌وه س �ه‌ری هه‌ڵدا و دواتریش درێ��ژەی كێشا ،كۆمه‌ڵێ كه‌له‌به‌ری له رێكخستنی سیاسییدا وه‌ده‌رخ��س��ت كه به‌پێی خۆیان ده‌وری���ان هه‌بوو له قووڵكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان ،له‌وانه‌ش دیاری نه‌كردنی ده‌سه‌اڵتی فه‌رمانڕەوا له‌گه‌ڵ ماوه‌ی فه‌رمانڕەوایی كردنی و چۆنیه‌تی له‌سه‌ر ك��ار البردنی له كاتی الدانیدا. تێڕوانینامن ده‌رب��اره‌ی ش��ووراش به‌شێ له تێڕوانینامن ده‌رب���اره‌ی ك��ۆی بنه‌ما سیاسییه ئیسالمییه‌كان یاخود سیستمی سیاسیی په‌سه‌ندكراوی به‌ها ئیسالمییه‌كان، پێكده‌هێنێت ،له‌و رووه‌شه‌وه ئێمه گرنگه ئه‌وه‌مان له‌به‌رچاو روون بێت كه ئه‌م مه‌سه‌له‌ی سیستمی سیاسییه مه‌سه‌له‌یه‌كی ئیجتیهادییه و پێویسته ملكه‌چی بارودۆخی ه�ه‌ر سه‌رده‌مێك و پێداویستییه‌كانی
ل ه مێژووی ئیسالمییدا و ل ه ژێر كاریگه‌ری ئه‌و الدانه‌ی به‌سه‌ر ڕێڕه‌وی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمیدا هات شوورا ل ه زۆربه‌ی ناوه‌رۆكه‌كه‌ی خۆی به‌تاڵكرایه‌وه هه‌روه‌ها شوورا له سه‌رده‌می راشیدین به میكانیزمه سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌وكاته به شێوه‌ی جۆراوجۆر ،موماره‌سه كراوه، به‌اڵم دوای ئه‌و مێژووه زۆر كه‌م نه‌بێ ش���وورا رۆڵ��ی ل�ه دی��اری��ك��ردن��ی ج��ۆری حوكمڕانیدا نه‌بووه ،به‌ڵكو زۆربه‌ی هه‌ره زۆری راڤه‌كارانی قورئان و شاره‌زایانی (ف��ق��ه) و زان��ای��ان ،ش��وورای��ان ب�ه مانا سیاسییه‌كه‌ی به‌كارنه‌هێناوه و كردوویانه به مه‌سه‌له‌یه‌كی ئه‌خالقی ،كه ئامۆژگاری ده‌سه‌اڵتداری پێده‌كرێت ،به شێوه‌یه‌كی گشتییش زۆر كه‌م نه‌بێت جیاوازییان له
و دیموكراسی روون ده‌بێته‌وه ،چونك ه دیموكراسی كۆمه‌ڵێ ر ێ و شوێنی رۆشن و دیاریكراوه بۆ موماره‌سه‌كردنی ده‌سه‌اڵت له ده‌وڵه‌تدا .به پێچه‌وانه‌ی شووراوه كه زیاتر وه‌ك به‌ها و پره‌نسیپێك ماوه‌ته‌وه. ب����ه‌اڵم ئ��ێ��س��ت��ا زۆرب�����هی ب �زاڤ �ه ئیسالمییه‌كان و رۆشنبیرانی ئیسالمی، له‌ژێر كاریگه‌ریی بیری سیاسیی هاوچه‌رخ و پێداویستییه‌كانی واقیعدا ،گه‌ڕاونه‌ته‌وە س �ه‌ر بنەڕەته قورئانییه‌كه و بڕوایان وایه كه ش��وورا رێگایه‌كه بۆ ده‌ركردنی ب��ڕی��اری س��ی��اس��ی ،ه��ه‌ر ل �ه س��ه‌ده‌ی
به‌یعه‌تی ئه‌وسا و هه‌ڵبژاردنی ئێستاوه، زۆرێ��ک له زانایان ده‌قی زۆری��ان هه‌یه له‌وباره‌وه كه كاتێك فه‌رمانڕەوا ده‌ست ده‌كات به زۆرداری و سته‌م و خوێنڕێژی و م��اف ژێرپێدانی خه‌ڵكی ،مافێكی ره‌سه‌نی ئوممه‌ته له‌سه‌ر كار الی ببات و له كورسییه‌كه‌ی بیهێنێته خواره‌وه ،كه‌چی س��ه‌ر هڕای ئ �ه‌وه به‌درێژایی مێژوو زۆر كه‌م نه‌بێ ،ئه‌م ئامانجه نه‌هاتۆته دی و فه‌رمانڕەواكان مه‌گه‌ر مه‌رگ وازی پێهێنابن له ده‌سه‌اڵت ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌م رووه‌وه ئیاممی شافیعی ره‌حمه‌تی خوای لێ بێ،
پیاده‌كردنی ش���وورا ل �ه‌و س �ه‌رده‌م �ه‌دا بێت ،له سه‌رده‌می ئێستاشدا جگ ه له شێوازه‌كانی دیموكراسی ،پیاده‌كردنی شورا ب �ه‌ده‌ر له سنورداركردن و دیاریكردنی م��اوه‌ی حوكمڕانی و لێكجیاكردنه‌وه‌ی ده‌س�ه‌اڵت�ه‌ك��ان و میكانیزمه‌كانی تری دیموكراسی ،نایه‌ته‌دی. له‌به‌رئه‌وه باس كردن له دامه‌زرانی به‌یعه‌تی مسوڵامن به چه‌ند كه‌سێك و دیاری نه‌كردنی ماوه‌ی فه‌رمانڕەوایی و نه‌بوونی ده‌ستوور به بیانووی بوونی قورئان و سووننه‌ت ،به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و رووحی
پێغه‌مب هرایه‌تيیەوە سه‌حیفه‌ی مه‌دینه‌ی پێ نوورساوه‌ته‌وه ،له جه‌وهه‌ردا جگه له دووپاتكردنه‌وه‌ی هه‌ندێ گوت هزای زانایانی وه‌كو ماوه‌ردی و نووس هرانی ئه‌ده‌بیاتی سوڵتانی ،هیچی تر نییه و هیچ كه‌ڵكێكی بۆ ئه‌مڕۆی كۆمه‌ڵگا موسڵامنه‌كان پێوه نییه ،به ئیسالمی نیشاندانی ئه‌و جۆره بیركردنه‌وانه‌ش جگه ل�ه سته‌مكردن له ئیسالم و به ئاینێكی مێژوویی و نادادپه‌روه‌ر نیشاندانی ،هیچی تری لێ ناخوێرنێته‌وه ،نیازپاكی و هه‌ڵگرتنی ئااڵی پاراستنی ره‌سه‌نایه‌تیشی له‌م شوێنه‌دا تكا بۆ نائیسالمی بوون و دواكه‌وتوویی ئه‌و جۆره ته‌رح و به‌ره‌نجامگیريیانه ناكات. ل �ه‌ب �ه‌ر رۆش��ن��ای��ی ئ���ه‌وه‌ی ومت��ان، ده‌رده‌ك�ه‌وێ��ت ك ه ش��وورا و دیموكراسی ی �ه‌ك شت نین ،به‌ڵكو ش��وورا به‌ها و پره‌نسیپه ،میكانیزم و قاڵب و چوارچێوه‌ی زه‌مانه‌ته‌كانی دیموكراسیه‌ت میكانیزمن بۆ پیاده‌كردنی له دنیای واقیعدا ،واته ئێمه وه‌كو (مبدأ) شوورامان هه‌یه ،بڕوامان وای �ه ده‌بێت ده‌س��ه‌اڵت ره‌نگدانه‌وه‌ی ئیراده‌ی گه‌ل بێت و خه‌ڵكی به‌شداری ل �ه دروس��ت��ك��ردن��ی ب��ڕی��اری سیاسییدا بكه‌ن ،هه‌موو شێوازێكی ئیستیبداد و دیكتاتۆریه‌ت و تاكڕەوی له كایه‌ی سیاسه‌تدا ره‌تده‌كه‌ینه‌وه ،هه‌ڵوێستی نه‌گۆڕمان ئه‌وه‌یه كه ده‌بێت ده‌سه‌اڵت شه‌رعیه‌ت ل�ه گ �ه‌ل �ه‌و ه وه‌رب��گ��رێ��ت و له‌ژێر چاودێريی ئه‌ودا بێت ،به‌اڵم چۆن و به‌چ شێوه‌یه‌ك؟ وه‌اڵم��ی ئه‌م پرسیاره له رێگای دیموكراسی و میكانیزمه‌كانی دیموكراسيیه‌وه ده‌ستامن ده‌كه‌وێت، وات �ه له رێگای هه‌ڵبژاردنی ده‌وری و پاك و بێگه‌رد ،فره‌یی ،بوونی ده‌ستوور، دیاریكردنی ده‌سه‌اڵتی فه‌رمانڕەواكان، دیاریكردنی ماوه‌ی حوكمكردن ،ئاڵوگۆڕی ئاشتيیانه‌ی ده‌سه‌اڵت ،ده‌وڵه‌تی داموده‌زگا، ل��ێ��ك��ج��ی��اك��ردن �ه‌وه‌ی ده‌س��ه‌اڵت��ه‌ك��ان، حوكمی زۆرینه ،پاراستنی مافی كه‌مینه، ده‌سته‌به‌ركردنی ماف و ئازادییه‌كانه‌وه، به‌بێ ئه‌م میكانیزم و شێوازه عه‌مه‌ليیانه‌ی دیموكراسی ،هه‌موو باسكردنێك ل ه شوورا له دنیای هاوچه‌رخدا له سنووری قسه‌ی رووت تێپه‌ڕ ناكات ،دیموكراسیه‌ت وه‌ك به‌رهه‌می خه‌باتی چه‌ندان ساڵه‌ی گه‌الن و به تایبه‌تیش گه‌النی ئ�ه‌وروپ��ا ،دژی زۆرداری ئه‌و زه‌مانانه‌ی ده‌سته‌به‌ریان ده‌كات كه مرۆڤایه‌تی له میانه‌ی ئه‌زموون و موعاناتی زۆر و دورودرێژی خۆیه‌وه له دژی سته‌مكار و زۆرداراندا پێی گه‌یشتووه، بۆته پێداویستییه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی زۆرداران ده‌ستدرێژی نه‌كه‌نه سه‌ر شوورا و ئیراده‌ی خه‌ڵك ،له‌به‌رئه‌وه ده‌توانین به‌گوێره‌ی ئه‌و رێسایه‌ی كه ده‌ڵێت( :ما ال یتم الواجب اال به فهو واج��ب) ،له‌و سۆنگه‌یه‌وه كه شوورا به‌هایه‌كی بااڵ و واجبێكی ئیسالمییه و ب��ێ میكانیزمه‌كانی دیموكراسیش ئ�ه‌و به‌ها و واجبه جێبه‌جێ ناكرێت، خه‌باتكردن بۆ پیاده‌كردنی دیموكراسی ده‌بێته ئه‌ركێكی گرنگی سه‌رشانی هه‌موو موسڵامن و ئیسالمخوازێك ،ئیسالمیش بناغه‌ی فكری و ئه‌خالقی و كولتووری و كۆمه‌اڵیه‌تیامن پێده‌به‌خشێت ،كه ئه‌زموونێكی دیموكراسيی خۆماڵی له‌سه‌ر دامبه‌زرێت و دیموكراسی له‌وه ده‌رده‌كات جه‌سته‌یه‌كی نامۆی له ده‌ره‌وه‌ی خوازراوی نامۆ بێت ،به‌ڵكو له ناو هۆشیاريی گشتی كۆمه‌ڵگادا ته‌ئسیلی ده‌كات و ده‌یكاته‌وه ده‌سته‌كه‌وتێكی مرۆڤایه‌تی و هه‌ناسه‌ی خۆماڵیشی به به‌را ده‌ك��ات و له ژینگه رۆشنبیرییه‌كاندا ده‌یڕوێنێت ،ده‌بێت ئه‌ده‌بیاتی سیاسيی ئیسالمی هاوچه‌رخیش وشه‌ی دیموكراسی به‌كاربێنێت ،چونكه جگه لهوهی زمانێكی هاوبه‌شی سیاسییه له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی تر و جیهانی هاوچه‌رخ، ناوه‌رۆكه‌كه‌شی روون ه و ده‌زانی باس له چی ده‌كرێت و چی ده‌خوازێت.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
بڕیارەکەی سەرۆکی هەرێم و تەندروستیی تاڵەبانی! وه‌زیری ڕۆشنبیری عه‌لی سیرینی مرۆڤ گه‌ر لێپررساویی گشتیی له ئه‌ستۆ نه‌بێت ،قسه بازاڕییه‌كانی جێگای نرخ نابێت ،به‌اڵم كه‌سێك شوێنێكی گشتی به‌ڕێوه ببات ،هه‌قه بایی ئه‌وه‌نده بزانێت هه‌موو قسه‌یه‌ك فڕێ نه‌دات ،به تایبه‌تی له بوارێكه تیایدا شاره‌زا نییه. له‌م ڕۆژانه له كه‌ناڵی كوردسات، مێزگردێك په‌خش كرا كه تیایدا وه‌زیری ڕۆشنبیریی به‌شدار بوو، من نازانم پسپۆری ئه‌م به‌ڕێزه له چیدایه ،به‌اڵم هه‌ندێك قسه‌ی خێرای فڕێدا ،له چه‌شنی قسه‌ی بازاڕیی ،كه ئه‌م پرسیاره‌ی الی من وروژاند :ئایا جه‌نابی وه‌زیر شار هزای مێژووه؟ گه‌ر وه‌اڵمه‌كه به‌ڵێیه ،ئه‌مه‌یان موسیبه‌ته، گه‌ر نه‌خێریشه موسیبه‌ته‌كه گه‌وره‌تره، چونكه مه‌عقول نییه كه‌سێك وه‌زیر بێت ،به تایبه‌تی وه‌زیری ڕۆشنبیری، له فه‌زای گشتی ،قسه له سه‌ر شتێك بكات كه تیایدا شاره‌زا نییه. جه‌نابی وه‌زیر ده‌یفه‌رموو «مه‌سیحیيه‌كان و ئێزیديیه‌كان و ئه‌وانی تر ،به هۆی دانی جزیه ماونه‌ته‌وه» ،ئاماژەی به والییه‌كی ئه‌مه‌وی كرد ،كه نامه‌ی بۆ خه‌لیفه نووسیوه ،گوایه خه‌ڵك زۆر بوونه‌ته مسوڵامن ،كه‌س جزیه نادا ،بۆیه باری ئابوریی ئاوا شڕە! تۆ جارێ واز بێنه له وتوێژی مێژوو ،وه‌ره دانیشه و بیربكه‌وه و چه‌مكه‌كان شیبكه‌وه ،بزانه ئه‌م قسه‌یه تا كوێی ڕاسته ،جزیه ،باجێكه یان سه‌رانه‌یه؟ ئه‌و ڕسوماته‌ی ئێستا له داموده‌زگاكانی حكومه‌ت ده‌درێ جزیه‌یه؟ تۆ هه‌قی شتێك ده‌ده‌ی له بری شتێكی تر ،جزیه له ئه‌هلی كیتاب وه‌رگیراوه ،له بری به‌رگریكردن لێیان ،ئه‌مه سیستمێكی سیاسی و عه‌سكه‌ری بوو ،پێش ئیسالمیش هه‌بوو ،ڕێژە‌ی جزیه كه‌مرته له %2.5 كه كه‌مرتیشه له زه‌كاتی مسوڵامنان، واته گه‌ر كه‌سێك به هۆی نه‌دانی جزیه‌وه ببێته ئیسالم ،زه‌ره‌ریه‌تی، چونكه ڕێژە‌ی زه‌كات و باج و خه‌ڕاج بۆ مسوڵامن %2.5تا ،%20له كاتێكدا، ئه‌مانه بۆ غه‌یره مسوڵامن ئه‌رك نین، ئنجا گه‌ر ئابووری ده‌وڵه‌تی ئه‌مه‌وی له‌سه‌ر جزیه وه‌ستا بووبێ ،له كاتێكدا %2.5ی زه‌كاتی مسوڵامنان فریای نه‌كه‌وتبێت ،ده‌بێ چ ده‌وڵه‌تێك بووبێت ،كه له سنوره‌كانی چینه‌وه تا فه‌ڕە‌نسا و ئیسپانیا له ژێر ڕكێفیدا بووه! ئینجا گه‌ر به جزیه بوایه، ده‌بوایه مسوڵامنان له ئه‌نده‌لوس مبانایه‌ته‌وه وه‌زیره ڕۆشنبیره‌كه‌مان ،له‌وه‌ش بێئاگایه ،كه یه‌زیدییه‌كان له دوای ڕووخانی ده‌وڵه‌تی ئه‌مه‌وی په‌یدابوون ،له‌سه‌ر ده‌ستی كه‌سێكی ئه‌مه‌وی ڕاكردوو بۆ ناوچه‌ی سنجار، ماستاوكردنیش بۆ مه‌سیحییه‌كان ،بێ ئاگابوون له ناوه‌ڕۆكی ئه‌م پێكهاته‌یه، كو‌لتوورێكی باوه له نێو ئه‌و چینه‌ی پێ ده‌گوترێ ڕۆشنبیری عه‌ملانیی كورد و عه‌ره‌ب ،سه‌یر له‌وه‌دایه، براده‌ره‌كه‌ی یه‌كگرتووی ئیسالمی له مێزگرده‌كه ،له جه‌نابی وه‌زیر ئاگادار تر نه‌بوو ده‌رباره‌ی ئه‌م مه‌سه‌النه. بۆیه ئه‌ویش به قسه‌ی له‌رزۆك و بێامنا كاتی پڕ ده‌كرده‌وه .ئه‌مه‌یه حاڵی وه‌زیر ،ده‌بێ خه‌ڵك چۆن بێت.
نەوشیروان حسەین سەعید
ب���اس و خ��واس��ی ب��ڕی��ارەک��ەی سەرۆکی هەرێم سەبارەت بە ناوچە جێناکۆکەکان و تێکچوونی ب��اری تەندروستیی سەرۆکی عێراق ،لە دوو گرنگرتین ڕووداوی ئ��ەم ماوەیەی هەرێمی کوردستان و عێراقن ،کە میدیاکان و ت���ۆڕی کۆمەاڵیەتیی فەیسبووکیان بە شێوەیەکی چڕوپڕ بەخۆيانەوە سەرقاڵ کردووە. گ���ۆڕی���ن���ی ن�����اوی «ن���اوچ���ە ج��ێ��ن��اک��ۆک��ەک��ان» ب���ۆ «ن���اوچ���ە ک��وردس��ت��ان��ی��ي��ەک��ان ل��ە دەرەوەی ه��ەرێ��م»ج��گ��ە ل����ەوەی چ��ەن��دی��ن کەموکووڕيی یاسایی و ناڕوونيی ت��ێ��دای��ە ،ل��ە ه��ەم��ان ک��ات��دا دۆخ��ی ئاسایشی ئ��ەو ن��اوچ��ان��ەش ب��ەرەو ئاڵۆزی و توندوتیژی دەب��ات و هیچ کاریگەريیەکی ڕاستەقینە و ئیجابیشی نابێت لەسەر ئ��ەرزی واقیع .زنجیرە تەقینەوەکانی کەرکوک و قەرەتەپە و مەندەلی ،باشرتین گەواهیدەرن کە ئەم جۆرە تێڕوانینە ناتوانێت کێشەی ئەو ناوچانە چارەسەر بکات. ئ���ەگ���ەر ک��ەم��ێ��ک ب���ە وردی سەرنج بدەین ،دەبینین کە خەم و بەرژەوەنديی هاوواڵتیانی ئەو ناوچانە نەک لە نووسین و پێشنیار ،بەڵکو
تەنانەت لە خەیاڵدانی ئەو نووسەر و ڕۆشنبیرانەشدا بەدی ناکرێت کە ب��اس لە کێشەی ک��ەرک��وک و ناوچە جێناکۆکەکان دەک���ەن و پ���ڕۆژە و پێشنیاری بۆ پێشکەش دەکەن ،پێموایە دوو ه��ۆک��اری س��ەرەک��ی ل��ە پشت ئەمەوەیە ،یەکەم :زۆربەی هەرەزۆری ئەو کەسانە بە شێوەیەکی دروست و بابەتیيانە لە مەسەلەی ملمالنێ و ناوچەی جێناکۆک و مامەڵەکردن ل���ەگ���ەڵ ک��ەم��ای��ەت��ی و چۆنێتی پێکەوەژیانی ئاشتیيانە نەگەیشتوون. دووەم :دیسانەوە زۆربەی هەرەزۆری ئەو کەسانە ئەوانەن کە لە حاڵەتی سەرهەڵدانی توندوتیژی و شەڕوشۆڕ هیچ زیانێکیان پێناگات ،چونکە هیچ بەرژەوەندییەکی ماددیان لەو ناوچانەدا نییە تا بکەوێتە بەرمەترسی، یان خۆیان و خزم و کەسوکارەکەیان لەوێ ناژین تا بە گیانیان باجی ئەو هەڵنانە حەماسی و وتە ئاگراويیانە بدەن کە خەڵکی بۆ هاندەدەن ،خۆ ئەگەر ل��ەو ناوچانەش بژین ئەوە بەهۆی پۆست و پلەکەیانەوە هەر زوو وەکو بەرزەکی بانان بۆی دەردەچن. ڕەن���گ���ە ک��ەس��ێ��ک ب��پ��رس��ێ��ت پەیوەنديی تاڵەبانی ب��ەم باسەوە چیيە؟ پێموابێت پەیوەنديیەکی پتەو و ڕاستەوخۆ هەیە ،چونکە تاڵەبانی تا ئێستا واقیعیيانە و ژیرانە لە عێراقدا مامەڵەی کردووە ،ئەگەر شوێنی عاتیفە
و حەماسەت و هەراوهوریای هەندێ لە ڕۆشنبیرانی ناسیۆنالیست و میدیای ئاگرخۆشکەر بکەوتایە ،ئەوا دەمێک بوو کورد تووشی شەڕێکی بێهودە و ماڵوێرانيیەکی دیکە دەبووەوە .دەبێت هەمیشە ئەو ڕاستیەمان لەبەرچاو بێت کە هێشتا لە چوارچێوەی عێراقێکی فیدراڵیدا دەژی��ن ،کە بەشێوەیەکی تەوافوقی ک��اروب��اری واڵت بەڕێوە دەبرێت. یەکێک لە پێشمەرجە گرنگەکانی سەرکەوتنی دیموکراسيی تەوافوقی، بریتییە لە هەماهەنگی و هاوکاری لە نێوان بژاردەی سیاسيی گرووپە دیار و گرنگەکانی واڵت ،ئەگەر سەرکردەکانی سوننە و شیعە ل��ە ب��ەغ��داد وەک��و تاڵەبانی مامەڵەیان بکردایە ،ئەوا گومانی تێدا نییە کەمرتین خوێن دەڕژا و زۆرترین لێک تێگەیشنت دەهاتە کایەوە و دەرەنجام هاوواڵتیانی عێراق سودمەندی یەکەم دەب��وون .لەگەڵ هەموو تێبینی و سەرنجەکامنان لەسەر ئەدای سیاسيی تاڵەبانی ،دەبێت دان بەو ڕاستیيەدا بنێین کە ڕۆڵێکی کارا و کاریگەری لە عێراقدا بینیوە و بە ئاراستەی ئاشتی و لێکنزیککردنەوەی الیەنە ناکۆکەکان کاری ک��ردووە ،کە پێویستیيەکی حەمتیيە بۆ واڵتێکی فرەنەتەوە و فرەمەزهەب و فرەزمانی وەکو عێراق .دیارە کەسێک لە گرنگيی ئەو ڕۆڵە هاوسەنگەی تاڵەبانی دەگات
کە لە سیستەمی فیدراڵی و تەوافوقی ح��اڵ��ی ب��ووب��ێ��ت ،ب��اس��ی دەوڵ���ەت و ج��ی��اب��وون��ەوە و بەدەستهێنانی سەربەخۆیی باسێکی دیکەیە و قسەی دیکەی دەوێت. زۆرب����ەی س��ک��ۆڵ��ەران��ی ب���واری «ملمالنێ و ئاشتی» پێیانوایە کە باشرتین چارەسەر بۆ ئەو شوێنانەی ک��ە چ��ەن��د ن��ەت��ەوە و ن��ەژادێ��ک��ی جۆراوجۆری تێدا دەژی ،بریتییە لە هاوبەشیکردنی دەس��ەاڵت لە نێوان پێکهاتەکانیدا ،چونکە زەحمەتە (ئ��ەگ��ەر ئەستەم نەبێت) الیەنێک بە تەنها بتوانێت چارەنووسی ئەو ناوچانە ،تاکالیەنانە لە بەرژەوەنديی خۆی یەکاليی بکاتەوە ،هەر وەکو هەر پەراوێز و فەرامۆشکردنێک بە ن��ادادپ��ەروەري��ی سیاسی و ئابوری لێکدەدەنەوە ،کە سەرئەنجام سەری لە توندوتیژی و تەقینەوە و شەڕ و کوشتارەوە دەردەچ��ێ��ت .ئاشکرایە ب��ی��ری ناسیۆنالیستی گ��ەورەت��ری��ن هەڕەشە و مەترسی دروست دەکات ل��ەس��ەر پێکەوەژیانی ئاشتیيانەی ن��ەت��ەوەک��ان ،ه��ەرب��ۆی��ە پێویستە زۆر ب��ە وردی و ب��ە ح����ەزەرەوە لە پ��رۆژە و پیشنیاری ناسیۆنالیستەکان بڕوانرێت ،چونکە السەنگانە دەڕواننە کێشە و گرفتەکان ،چارەسەرەکانیان بەرتەسک و تاکالیەنانەیە و جێگەی نەتەوەکانی دیکەی تێدا نابێتەوە،
بڕیاره‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم دۆخی ئاسایشی ئەو ناوچانەش بەرەو ئاڵۆزی و توندوتیژی دەبات کاریگەریەکی ئیجابیشی نابێت لەسەر ئەرزی واقیع
پێویستە پاش لێکۆڵینەوەی قووڵ و لەڕێگەی کۆکردنەوەی داتاوە بگەینە ئەو دەرەنجامەی کە چ بڕیارێک لە خزمەتی ک��ورد و هاوواڵتیانی ئەو ناوچانەدایە ،بە پێچەوانەوە بە هەڵەدا دەچین و ئەنجامی هەڵەکەش زوو یان درەنگ دەچنینەوە. ده‌بێت ئه‌و راستییه له‌به‌رچاو بگرین بێ هاوبەشيی ڕاستەقینەی ت���ەواوی پێکهاتەکانی ک��ەرک��وک و ناوچەکانی دی��ک��ە ،سەقامگیری و دواجار ئاشتیيەکی هەمیشەیی بەدی نایەت ،تەنانەت ئەگەر کەرکوک ببێت بە بەشێک لە هەرێمی کوردستانیش، بە لەبەرچاوگرتنی کەیسەکانی نزیک لە کەرکوک ،دەگەینە ئەو ڕاستيیەی کە ئەگەر کورد لە ڕێگەی گفتوگۆ و دانوستانەوە نەگاتە ڕێکەوتن لەگەڵ تورکامن و عەرەب و کریستیان ،ئەوا کێشەکە بە ناوبژیوانيی نێودەوڵەتی ک��ۆت��ای��ی دێ���ت ،وات���ە سەرئەنجام پێامن خ��ۆش بێت ی��ان ن��ا ،دەبێت ل��ە ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ئ��ەو ن��اوچ��ان��ەدا پێکهاتەکانی دیکە لە گەڵامندا لە دەس��ەاڵت��دا ه��اوب��ەش ب��ن ،ج��ا پێش ئەوەی ئەمە بەسەرماندا بسەپێرنێت باشرتە خۆمان لەگەڵیان ڕێکبکەوین، ئ��ەگ��ەر بێالیەنانە و ب��ەوی��ژدان��ەوە ل��ە ب��ارودۆخ��ی ع��ێ �راق و کێشە و گرفتەکانی نێوان بەغداد و هەرێم بڕوانین ،دەگەینە ئەو ڕاستيیەی کە تێکچوونی باری تەندروستيی تاڵەبانی زەنگێکی مەترسیدارە ،بۆیە تا هەرێمی کوردستان وەکو هەرێمێکی فیدراڵ لە چوارچێوەی عێراقدا بێت ،دەبێت لە ئایندەشدا هەر کەسێکی وەکو تاڵەبانی «لە تێڕوانین و مامەڵەدا» لەو پۆستەدا بێت.
هه‌مووان دوای مام جه‌الل فه‌رمان ڕە‌شاد ب��ه ل �ه‌ب �ه‌رچ��اوگ��رت��ن��ی ئ�ه‌و راس��ت��ی��ی�هی ك �ه س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به هۆی ئ���ه‌وه‌ی ب��ێ رك��اب��ه‌رن و واڵت و حیزبه‌كانیان به شێوه‌یه‌كی دام��ه‌زراوه‌ی��ی ناچێت ب�ه‌ڕێ��وه، هه‌میشه ب���وون ی��اخ��ود غیابی ئه‌وان كاریگه‌ریی گه‌وره دروست ده‌كات ،بۆیه وێناكردنی سیاسیه‌ت و هه‌ڵوێست وه‌رگرتن بێ سه‌رۆك، تا ڕاده‌یه‌كی زۆر ،نامۆیه .به‌اڵم له واڵتێكی وه‌ك��و ئه‌مریكا كه گه‌وره‌ترین واڵت��ی جیهانه ،خۆ ئه‌گه‌ر به‌یانی له خه‌و هه‌ستایت و س �ه‌رۆك ئۆباما مردبێت ،ئه‌وا شڵه‌ژانێكی ئه‌وتۆ دروست ناكات، به‌شێوه‌یه‌ك كه ببێته مێژوویه‌كی نوێی جیاواز له ئۆباما ،ئه‌مه‌ش له ده‌رئه‌نجامی ئه‌وه‌یه ئه‌مریكا واڵت��ی ئه‌مریكییه‌كانه ،ئۆباما نا كه‌سێكی ت��ر ،چونكه دواج��ار ئ�ه‌و واڵت �ه كۆمه‌ڵێك دام���ه‌زراوه
ئیداره‌ی ده‌دات نه‌ك ته‌نها سه‌رۆك .ب ه پێچه‌وانه‌وه له‌و ناوچه‌یه‌ی ئێمه حیزب و واڵت موڵكی سه‌رۆكه‌كانه ،بۆیه هه‌ر ڕووداوێك به‌سه‌ر ئه‌واندا بێت، كاریگه‌ی له‌سه‌ر هه‌موو جومگه‌كانی كۆمه‌ڵگه و حیزب و رێكه‌وتنه‌كان ده‌ب��ێ��ت ،زی��ات��ر ل���ه‌وه‌ش كه‌سانی ده‌وربه‌ری سه‌رۆكیش وه‌ك چۆن منداڵ چاوه‌رێی میراته ،ئه‌وانیش به خه‌یاڵی ئه‌وه‌ن به‌شێك له میراته سیاسییه‌كه‌ی سه‌رۆكیان به‌ركه‌وێت ،ئ��ه‌وه‌ش له حاڵێكدا ئ�ه‌گ�ه‌ر ل�ه‌ب�ه‌ر بنه‌ماڵه‌ی سه‌رۆك به‌ریانبكه‌وێت .ئه‌وه‌ی تایبه‌ته ب�ه ڕووداوی نه‌خۆشییه‌كه‌ی مام جه‌الل ،هه‌موو ئه‌و راستییه ده‌خاته ڕوو كه ئێمه‌ش له عێراق و كوردستان و حیزبه‌كانیش گیرۆده‌ی ئه‌و فۆرمه‌ین كه سه‌رۆك خاوه‌نی حیزب و واڵته. ئه‌وه‌ی به وردی بوونی مام جه‌الل له هاوكێشه سیاسییه‌كانی عێراق و ئیقلیمی و كوردستان و خ��ودی ناو یه‌كێتی بخوێنێته‌وه ،ل�ه‌و راستییه تێده‌گات كه چ كاریگه‌رییەکی گه‌وره له نه‌مانی مام جه‌اللدا له‌و هاوكێشانه ده‌ك��ه‌وێ��ت��ه‌وه ،ئێمه ل��ێ��ره ته‌ركیز
ده‌كه‌ینه نێوخۆی هه‌رێمی كوردستان و كاریگه‌ریی م��ام ج��ه‌الل به‌سه‌ر رێكه‌وتن و هاوكێشه‌كانه‌وه. ئ���ه‌وه‌ی تایبه‌ته ب �ه نێوخۆی یه‌كێتی ،نه‌مانی مام جه‌الل باڵباڵێنی نێو یه‌كێتی قووڵرت ده‌ك��ات��ه‌وه ،به ج��ۆرێ��ك ده‌رچ���وون���ی یه‌كێتی به سه‌المه‌تی له‌و ته‌نگژە‌یه‌ی دوای مام جه‌الل نزیكه له مه‌حاڵ ،به‌وپێیه‌ی هیچ یه‌كێك له باڵه‌كانی نێو یه‌كێتی ناتوانێت هه‌یمه‌نه‌ی خ��ۆی به‌سه‌ر ئه‌وانی تردا زاڵ بكات ،ملمالنێكانی نێوانیشیان به زیانی خودی حیزبه‌كه ته‌واو ده‌بێت. ه���ه‌رچ���ی پ���هی���وه‌ن���دی���ی به ه��اوپ �هی�مان��ی��ی �ه س�ترات��ی��ژی��ی�ه‌ك�هی یه‌كێتیەوە هه‌یه له‌گه‌ڵ پارتی ،ئه‌میش دوو خوێندنه‌وه‌ی بۆ ده‌كرێت ،به‌شێك له پارتی پێیانوایه ونبوونی مام جه‌الل له هاوكێشه سیاسییه‌كان ئه‌و ده‌رفه‌ته بۆ پارتی و سه‌رۆكه‌كه‌ی ده‌هێنێته پێش كه زیاتر هه‌یمه‌نه‌ی خۆیان به‌سه‌ر ئاراسته‌ی سیاسیی كوردستاندا زاڵ بكه‌ن .به‌وپێیه‌ی یه‌كێتی دوای مام جه‌الل قورساییه‌كه‌ی زۆر له ئێستا
كه‌مرت ده‌بێته‌وه .هه‌رچی بۆچوونێكی تری پارتییه به‌الیانه‌وه گرنگه یه‌كێتی له هاوكێشه‌كاندا بوونی هه‌بێت، ك�ه پێده‌چێت مه‌سعود بارزانیش له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆچوونه بێت ،هه‌رچه‌نده زۆرج��ار رێكه‌وتنی سرتاتیژیی پارتی و یه‌كێتی به رێكه‌وتنی پارتی و مام ج��ه‌الل خ��وێ��ن��دراوه‌ت��ه‌وه ،ئ��ه‌وه‌ش به له‌به‌رچاوگرتنی ئ �ه‌و راستییه‌ی ئه‌وانه‌ی دژی رێكه‌وتنی سرتاتیژین له‌نێو یه‌كێتیدا زۆرن ،ڕەن��گ �ه له ئه‌گه‌ری نه‌مانی ،مام جه‌اللدا ئه‌و رێكه‌وتنه‌ش ب��ه‌ره‌و هه‌ڵوه‌شانه‌وه بچێت ،هه‌روه‌ك پێیانوایه الوازبوونی یه‌كێتیش له بهرژەوهندیی گۆڕانه، هه‌ر به‌هێزبوونێكی گۆڕانیش دواجار ل�ه‌گ�ه‌ڵ به‌رژە‌وه‌ندییه‌كانی پارتی یه‌كناگرێته‌وه .بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیش بێبه‌ش نییه له‌و كاریگه‌رییانه‌ی كه دوای م��ام ج��ه‌الل به‌جێده‌مێنێت، باڵێكی گۆڕان ده‌مێكه چاوه‌ڕێی وەها رۆژێكن كه مام جه‌الل له هه‌ره‌می یه‌كێتیدا نه‌مێنێت ،ئ�ه‌وه‌ش به‌هۆی ئ �ه‌وه‌ی ئ �ه‌وان به‌شێكن له یه‌كێتیی پێشوو ،تا ئێستاش دڵیان بۆ یه‌كێتی
نه‌مانی مام جه‌الل باڵباڵێنی نێو یه‌كێتی قووڵتر ده‌كاته‌وه، ب ه جۆرێك ده‌رچوونی یه‌كێتی به سه‌المه‌تی له‌و ته‌نگژه‌یه نزیك ه ل ه مه‌حاڵ
لێده‌دات ،دڵنیاشن به مانه‌وه‌ی م��ام ج���ه‌الل یه‌كێتی و گ��ۆڕان هه‌رگیز ده‌رف �ه‌ت��ی ئ �ه‌وه‌ی��ان بۆ ناڕە‌خسێت یه‌كبگرنه‌وه ،یه‌كێتیی دوای م��ام جه‌اللیش حیزبێكی ت��اڕاده‌ی�ه‌ك شێواو ده‌بێت ،بۆیه وای ده‌خ��وێ��ن��ن�ه‌وه ئ �ه‌و الوازی و شێواوییه سه‌ره‌نجام بنكه‌ی جه‌ماوه‌ی یه‌كێتی ب �ه‌ره‌و گۆڕان ده‌ب����ات ،ب �ه ت��ای��ب�ه‌ت ك �ه هیچ یه‌كێك له سه‌ركرده‌كانی ئێستای یه‌كێتی ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا كۆكبوونی له‌سه‌ر نییه. هه‌رچی باڵه‌كه‌ی تری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانه كه پێده‌چێت نه‌وشیروان مسته‌فاش له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌دا ب��ێ��ت ،ب��ه‌الی��ان��ه‌وه گرنگه مام جه‌الل بگه‌ڕێته‌وه نێو هاوكێشه سیاسییه‌كان ،ئه‌مه‌ش له پێناو ئه‌وه‌ی له ڕێگای ئه‌وه‌وه كۆمه‌ڵێك ت���ه‌ن���ازوالت ب��ه پ��ارت��ی ب��ك�ه‌ن، ڕازیبوونی گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ په‌رله‌مان له الیه‌ن مام جه‌اللەوە سه‌ره‌تای هه‌وڵه‌كانی نه‌وشیروان مسته‌فایه بۆ ئه‌وه‌ی به ناچاری له رێگای هاوپه‌یامنه‌كه‌یه‌وه ،پارتی ناچار بكات دان به خواسته‌كانی ئۆپۆزسیۆندا بنێت ،دواجار ئه‌وه‌ی گرنگه ئ�ه‌وه‌ی�ه دۆخ��ی سیاسیی هه‌رێم و عێراق به هاتنه‌وه‌ی بۆ ناو سیاسیه‌ت یان دووركه‌وتنه‌وه‌ی م��ام ج���ه‌الل ،دنیایه‌كی جیاواز ده‌بێت لهوهی له ئێستادا هه‌یه.
15 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
گفتوگۆ
حه‌مه‌جه‌زا و دیالن و شیعری نالی بوو مام جه‌الل بۆ (به‌یان) ده‌گێڕێته‌وه
ئه‌و كارێزه الماندا بۆ پشوو ،چاییان لێنا و نانیان ئاماده كرد ،ئافره‌ته‌كان وتیان ده‌ی ج�ه‌الل بچۆ ده‌موچاوت بشۆ ،وتم :نایشۆم ،وتیان ئاخر به‌زۆر پێت ده‌شۆین ،وتم :هێز نییه به زۆر ده‌موچاوم پێ بشۆرێت ،دایك و خوشك و كه‌سوكار وتیان ئاخر لێشت ده‌ده‌ین و ده‌موچاویشت پێده‌شۆرین ،وه‌ڵاڵ ئیرت هاتن به‌زۆر بردمیانه سه‌ر كارێزه‌كه و ج��وان ده‌موچاویان پێ شۆریم و بردمیان ڕێك له‌سه‌ر سفره‌كه دایاننام و وتیان ئاوا ده‌یشۆریت ،پاش كه‌مێك ڕۆشتم و ده‌موچاوم سوویی له قوڕاو و هامته‌وه ،وتیان ئه‌وه بۆ وات كردووه له خۆت؟ وتم :ئه‌ی پێمنه‌وتن هێز نییه به زۆر ده‌موچاوم پێ بشۆرێت؟ ب���هی���ان :ح�����ه‌زی ل���ه چ ج���ۆره خوارده‌مه‌نییه‌ك بوو؟
وت ،به‌اڵم ده‌نگی ناخۆشبوو به‌اڵم ب�ه‌رده‌وام پۆشت ه و په‌رداخ بوو، جامانه‌ی تازه و جلی جوانی هه‌بوو، ئ�ه‌وه له ماڵیشه‌وه تاقانه‌بوو ،بۆیه هه‌میشه جلی جوان و پۆشتبوو. به‌یان :هه‌رگیز گریانت ل ه مام جه‌الل بینیوه ،بۆ ڕووداوێك ،كاره‌ساتێك گریابێت؟ جه‌مال حه‌كیم ئاغا :به خوا شتی وام لێ نه‌دیوه ،مه‌گه‌ر بیرم چووبێته‌وه، هیچی وام نایه‌ته‌وه یاد. به‌یان :ئه‌و له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئایینی بوو ،ته‌ریقه‌تیان هه‌بوو ،ڕێزی چۆن بوو بۆ پیاوانی ئایینی؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :ڕێزی پیاوانی ئایینی ده‌گرت ،خۆی له بنه‌ماڵه‌یه‌كی خ��اوه‌ن ته‌ریقه‌ت ب��وو ،به گه‌نجی به‌شداریی كۆڕی زیكری ده‌روێشه‌كانی ته‌ریقه‌ته‌كه‌ی خۆیانی كردووه ،خۆی ده‌یوت كه به ده‌نگی به‌رز زیكرمان ده‌كرد و ساڵوامتان لێده‌دا و من ده‌نگم ل ه هه‌موو ده‌روێشه‌كان به‌رزتر بوو، دیاره ئه‌و ڕۆژگاره هه‌ر ئه‌و ه هه‌بوو. به‌یان :ل ه وه‌رزه‌كانی ساڵدا كامیانی زۆر پێخۆشبوو؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :ڕاستییه‌كه‌ی من ئه‌و پرسیاره‌م لێ نه‌كردووه ،به‌اڵم به خوا هه‌موو كه‌س هه‌ر به‌هاری پێخۆشه! به‌یان :ده‌ڵێن مام ج �ه‌الل كه‌سێك بووه زۆرجار تووڕەبووه ،تۆ تووڕەییت لێ بینیوه؟
ج��ه‌م��ال ح�ه‌ك��ی��م ئ��اغ��ا :به‌ڵێ تووڕە ده‌بوو ،زۆر عه‌سه‌بی بوو ،ئه‌و نه‌رمونیانییه‌ی ئێستا هه‌یه‌تی ،كه هه‌مووكه‌س پێی سه‌رسامه ،پێچه‌وانه‌ی ئه‌وسایه‌تی ،منوونه‌یه‌كت نازانم بۆ باس بكه‌م ،نه‌یكه‌م؟ ده‌ی با بۆت بگێڕمه‌وه! جارێكیان له‌سه‌ر شاخی هه‌یبه‌سوڵتان دانیشتبووین ،هه‌ر له خۆیه‌وه ده‌ستی ڕاده‌كێشا بۆ ده‌شتی الی شاری كۆیه و ده‌ی��وت ئ�ه‌وه كارێزه‌كه‌یه ،ئه‌وه‌تا خۆیه‌تی ،منیش وتم :ئه‌رێ ئه‌وه تۆ چیته؟ هه‌ر ده‌ستی من ڕاده‌كێشی و ئه‌وه خۆیه‌تی و نازانم ئه‌وه كارێزه‌یه و ئه‌وه چییه؟ تێم بگه‌یه‌نه ،وتی :كه منداڵبووم ماڵامن له گوندی كه‌لكان بوو ،وتیان ده‌تبه‌ین بۆ كۆیه و ده‌تخه‌ینه به‌رخوێندن ،كه هاتین له ڕێگه الی
به‌رده‌وام پۆشته و په‌رداخ بوو ،جامانه‌ی تازه و جلی جوانی هه‌بوو ،هه‌میشه جلی جوان و پۆشتبوو
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488 رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە
ج���ه‌م���ال ح �ه‌ك��ی��م ئ���اغ���ا :م��ام جه‌الل حه‌زی له خ��واردن هه‌بوو ،به كوردییه‌كه‌ی نه‌وسن ب��وو ،قبووڵی پێخۆشبوو .جارێكیان له مه‌جلیسی مام جه‌اللدا دانیشتبووین ،دكتۆر كه‌مال فوئاد وتی :له سه‌فه‌ری ئه‌مجاره‌مدا بۆ ئه‌ڵامنیا له چێشتخانه‌یه‌ك داوای خواردنم كرد ،لیستی خۆراكه‌كانیان بۆ هێنام و ته‌ماشام كردن دانه‌دانه ،سه‌یرم كرد له دانه‌یه‌كیان نوورسابوو (كابوڵی)، ب�ه ش��اگ��رده‌ك �ه‌م وت :ئه‌مه چییه؟ وتی :ئه‌وه خواردنی كابوڵییه و هی ئه‌فغانییه‌كانه ،وتم :ده‌توانم ته‌ماشای بكه‌ن؟ وتیان به‌ڵێ ،وتی به په‌یژەیه‌كدا چووین ه خواره‌وه بۆ ژێرزه‌مینه‌كه ،كه سه‌یر ده‌كه‌م قبووڵییه ،له‌وكاته‌وه بیر ده‌كه‌مه‌وه نازانم ئه‌و قبووڵییه چۆن هاتووه‌ته سلێامنی؟ من وتم وه‌ڵاڵ من ده‌یزانم ،ئه‌وه‌شت پێ بڵێم له‌وكاته‌دا هات ب ه خه‌یاڵمدا ،نه‌ك پێشرت زانیبێتم، وتم :كاتی خۆی ئه‌فغانییه‌كان دژی ئێران شۆڕشیان ك��رد و سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون ،كۆمه‌ڵێكیان كۆچیان كرد بۆ سلێامنی ،پاشای بابانیش هێنانی له چه‌می تانجه‌رۆ الی گوندی (زڕگوێز) ی ئێمه‌وه تا ده‌شتی ش��اره‌زوور و تا ناو شاری هه‌ڵه‌بجه نیشته‌جێی كردن، ئه‌وكاته به ئه‌فغانییان ده‌وت ئه‌وغانی، ئێستاش الی زڕگوێز كه‌الوه‌كانیان ماوه و پێی ده‌ڵێن :ماڵه ئه‌وغانییه‌كان ،له قه‌ره‌داخیش گوندی (هۆمه‌ر ئه‌وغان) هه‌یه ،له ناو هه‌ڵه‌بجه‌ش كانی حه‌مه ئه‌وغان هه‌یه ،مانای وایه ئه‌وغانه‌كان له‌وێش ب��وون ،وت��م قبووڵی ئ �ه‌وان دروستیان كردووه و له‌وانه‌وه هاتووه‌ته ن��او ش��اری سلێامنی .وت��ی :به‌خوا بۆچوونه‌كه‌ت به‌هێزه. جارێك دیدارێكیان ك��ردم وه‌ك ئێستای تۆ ،پرسیاری خواردنیان كرد، منیش وتم قبووڵی خواردنی سلێامنییه، تایبه‌ته به سلێامنی ،ل ه هیچ كوێی تر نییه ،له شاره‌كانی تری كوردستان پاڵو
هه‌یه ،به‌اڵم قبووڵی نییه ،ئه‌و قبووڵیی ه ئاوا هاتووه‌ته سلێامنی ،جا تۆ سه‌یر بكه من به‌م وه‌اڵم �ه مام جه‌اللیشت بۆ ده‌ورووژێنم ،وتی چۆن؟ وتم :ئه‌و قبووڵییه له سلێامنییه‌وه ڕۆیی تا سه‌ر ڕووباری زێ ،له‌وێ ده‌مرێ و ده‌سووتێ، وه‌ك چیرۆكه‌كه ده‌ڵێت :به‌رخه‌كه مه‌له نازانێ و ناتوانێت ل ه ئاوه‌كه بپه‌ڕێته‌وه، ئه‌م قبووڵییه قوڕبه‌سه‌ره نه‌یتوانی بپه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و به‌ر و بچێته شاری كۆیه .جا ڕۆژێك ده‌چووم بۆ شارۆچكه‌ی دوكان ،الی بازگه‌كه‌ی تاسڵووجه زه‌نگ لێیدا و وتیان مام جه‌الل بانگت ده‌كات، وتم بووه‌سته ،خۆم ده‌زانم مه‌به‌ستی چییه و بۆچی ته‌له‌فونی كردووه ،وتم: فه‌رموو ،وتی :ئه‌وه چییه له خۆته‌وه ل��ێ��دوان ده‌ده‌ی���ت و باسی قبووڵی ده‌كه‌یت و نازانم به‌رخه‌ك ه ناوێرێت بچێته ئ �ه‌وب �ه‌ری ئ��اوه‌ك �ه ،وه‌ڵ�ڵا له ماڵی مه‌الی گه‌وره‌ی كۆیه قبووڵییه‌ك لێده‌نێن ،له هه‌موو سلێامنیدا نییه. وت��م قاعیده بۆ ش��از مه‌هێنه‌ره‌وه، هه‌موو ئاژەاڵن خه‌ویان سووكه ،كه‌چی كه‌روێشك خه‌وی قورسه ،ئه‌وه شازه، وت��ی :نه‌خێر تۆ ه �ه‌ر سلێامنیچێتی ده‌كه‌یت ،ئیرت بوو به سوعبه‌متان!! جارێكی تر مام جه‌الل ده‌چێت بۆ ماڵی شێخ جه‌نگی (برای تاڵه‌بانی)، قازی باشیان ده‌بێت ،هه‌شت قازیان ده‌بێت تا هه‌ر هه‌شت قازه‌كه ده‌خوات ده‌مێنێته‌وه ،پ��اش هه‌فته‌یه‌ك ئیرت ده‌ڕوات. به‌یان :مام جه‌الل پیاوێكی قسه‌خۆشه، تۆ هیچ به‌سه‌رهاتێكی خۆشت الیه؟
ج �ه‌م��ال حه‌كیم ئ��اغ��ا :به‌خوا زاك��ی��ره‌م ت��ه‌واو نییه ،من 83ساڵم، زۆر شتی خۆشامن هه‌یه ،به‌اڵم ئێستا بیرم نایه‌نه‌وه ،جارێكیان له گوندی (دسكه‌ره) بووین له ماڵی سه‌رحه‌دی خه‌لیفه یونس ،مه‌جلیس قه‌ره‌باڵغ ب��وو ،م��ام ج �ه‌الل ڕووی ك��رده من و وتی :ئه‌م كابرایه ئاغایه ،هه‌ر حه‌زی به پاره به‌خشینه‌وه‌یه ،منیش وتم :به‌ڵێ وایه ،جا ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت پاره به تۆش ده‌ده‌م ،وتی :ده‌ی بۆچی نامه‌وێت؟! منیش پێنج دینارم پێدا ،كه‌چی وه‌ری گ��رت ،ئینجا وردی ك���رده‌وه و پێنج پاسه‌وانی بانگ ك��رد و وت��ی ها من كاسبی بۆ ئێوه ده‌كه‌م ،ئه‌وه دینارێك بۆ تۆ ،ئه‌وه بۆ تۆش ،ئاوا پێنج دیناره‌كه‌ی به‌خشییه‌وه. به‌یان :ئێستا كه مام جه‌الل نه‌خۆش ه و براوه‌ت ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت بۆ چاره‌سه‌ر ،تۆ هه‌ست به‌چی ده‌كه‌یت وه‌كو هاوڕێیه‌كی دێرینی؟
ج �ه‌م��ال حه‌كیم ئ��اغ��ا :ل �ه خوا پ��اڕاوم �ه‌ت �ه‌وه من ب �ه‌ر له ئ �ه‌و مبرم، هاوڕێیه‌كی دێرین و خۆشه‌ویسته، خاوه‌نی سیفه‌تی به‌رزه ،پاك و دڵسۆز و خه‌مخۆره.
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
مام جه‌الل ده‌چێت بۆ ماڵی شێخ جه‌نگی برای ،هه‌شت قازیان ده‌بێت ،تا هه‌ر هه‌شت قازه‌كه ده‌خوات ده‌مێنێته‌وه
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
ناونیشان: سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە 3 تەلەفۆن07480605181 :
14 ژماره ( ،)15سێشه‌ممه ،2012/12/25ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
گفتوگۆ
تاڵه‌بانی حه‌زی ل ه قبوڵی و ده‌نگی ح جه‌مالی حه‌كیم ئاغا ژیانی تایبه‌تی
گفتوگۆ :سه‌اڵح ساالر ل �ه ب��ارودۆخ��ێ��ك��ی ئ���اوادا ك �ه مام جه‌الل نه‌خۆشه و به بێهۆشی و زۆر به ناڕەحه‌تی ڕەوانهی واڵی ئه‌ڵامنیا كراوه بۆ چاره‌سه‌ر ،به باشامن زانی له‌م ده‌رفه‌تدا قسه له‌سه‌ر ژیانی تایبه‌تی و كۆمه‌اڵیه‌تی تاڵه‌بانی بكه‌ین و له باسی سیاسه‌ت و نه‌خۆشییه‌كه‌ی دوور بكه‌وینه‌وه ،بۆیه بیرمان ك��رده‌وه كه هاوڕێیه‌كی دێرین و نزیكی تاڵه‌بانی بدوێنین ،هه‌ر بۆیه جه‌مالی حه‌كیم ئ��اغ��ای زڕگ��وێ��زی كه سه‌ركرده‌یه‌كی كۆنی یه‌كێتی و هاوڕێیه‌كی دێرینی مام جه‌الل و ئێستاش به‌رپرسی مه‌كته‌بی یاریده‌ده‌رانی مام جه‌الله ،بۆ دیداره‌كه‌مان ده‌ستنیشان كرد. ئ��ه‌و ب��ه‌و ت�ه‌م�ه‌ن�ه 83ساڵییه‌وه خه‌ریكی ده‌وام��ی خۆیه‌تی ،له ژوورێك دانیشتبوو ،ڕۆژنامه‌یه‌كی له به‌رده‌ست ب��وو ،الپه‌ڕەیه‌كی ك��ردب��ووه‌وه كه باسی مام جه‌اللی تێدابوو ،وێنه‌ی دوكاندارێكی به‌رگدروو به ناوی حسه‌ڕەشی خه‌یات، له ژووره‌ك��هی هه‌ڵوارسابوو ،وتی ئه‌وه قاره‌مانرتین پیاوی ك��ورده .چاویلكه‌كه‌ی داگرت و زۆر به گه‌رمی به‌خێرهێنانی كردم و وتی :من گوێم گرانه ،ئێمه به تایه‌فه كه‌ڕین ،كه چووینه ته‌مه‌نه‌وه كه‌ڕ ده‌بین،
زاكیره‌شم ته‌واو نییه ،ورد و به ده‌نگی به‌رز پرسیار بكه. به‌یان :كه‌ی مام جه‌اللت ناسی؟
ج��ه‌م��ال ح �ه‌ك��ی��م ئ��اغ��ا :پ��اش دروستبوونی ك��ۆم��اری كوردستان، نیشتامنپه‌روه‌ران جموجووڵیان خسته ن��اوه‌وه ،پاش ئه‌وه‌ی ك ه كۆماره‌كه‌ش شكستی هێنا و له عێراق حكومه‌ت ده‌س��ت��ی��ك��رد ب��ه گ��رت��ن و كوشتنی نیشتامنپه‌روه‌رانی كوردستانی عێراق، ئ��ه‌وه‌ب��وو ب��ڕی��اری ل �ه‌س��ێ��داره‌دان��ی چ��وار ئه‌فسه‌ره‌كه ده‌رچ��وو ،ئێمه‌ش گه‌نج بووین و ه��ه‌وای كوردایه‌تی دابووی له كه‌لله‌مان ،خه‌ڵكێكی زۆر چووین ه ب�ه‌رده‌م��ی ماڵی پارێزگاری ئ���ه‌وك���ات���هی س��ل��ێ�مان��ی و داوای ئ��ازادب��وون��ی چ��وار ئه‌فسه‌ره‌كه‌مان ده‌ك��رد ،كه ئ�ه‌وان بڕیاریان داب��وو بۆ به‌یانییه‌كه‌ی له‌سێداره‌یان ب��ده‌ن، پارێزگار (موته‌سه‌ڕیف)ی ئه‌و كات هاته ده‌ره‌وه و وتی «من قسه‌كانتان ده‌گه‌یه‌نم به ده‌وڵه‌ت» .به‌اڵم به‌یانی ئه‌و چوار قاره‌مانه‌یان له سێداره دابوو، ته‌رمی دوانیان ك ه محه‌مه‌د قودسی و مسته‌فا خۆشناو ب��وون ،هێنایه‌و ه بۆ سلێامنی ،ئیرت خۆپیشاندانی توند له سلێامنی ده‌ستیپێكرد ،باشم له بیره
حه‌مه‌ساڵح دیالنی شاعیر له پێشه‌و ه شیعری ده‌خوێنده‌وه و ئێمه‌ش بۆمان ده‌سه‌نده‌وه ،ئه‌م شیعره‌ی به گۆرانی ده‌وته‌وه: ڕۆژی گریان و ماته‌مه ،عاله‌م دڵی پڕ له غه‌مه ،ڕووی ئاسامن ه�ه‌ور و ته‌مه ،بۆ جوانه‌مه‌رگانی وه‌ته‌ن .وه‌ته‌ن ده‌روون��ی له‌ت له‌ته ،گیراوی داوی نه‌گبه‌ته ،خه‌و خۆراكی میحنه‌ته. ئابه‌م شێوه‌یه دیالن گۆرانییه‌كه‌ی ده‌وت و ئێمه‌ش ده‌م��ان��وت �ه‌وه ,له كۆیه‌ش خۆپیشاندان ك �راب��وو ،مام جه‌الل وتاری توندی خوێندبووه‌وه ،له‌و كاته‌و ه ناوی مام جه‌المل بیست ،به‌اڵم هێشتا نه‌بووبووین به ه��اوڕێ ،ته‌نیا ده‌مانبیست كه گه‌نجێكی چاالكی به قابیلیه‌تی نیشتامنپه‌روه‌ره ،زۆر نه‌به‌رد و ئازایه. ئیرت پاش ئه‌وه‌ی كه پارتی شۆڕشی ڕاگ �هی��ان��د ،م��ام جه‌اللیش ئه‌وكاته كه‌سێكی ده‌ركه‌وتووبوو ،له‌وكاته‌دا من داوای ب��وون به ئه‌ندامێتییم له پارتی كردبوو ،ئه‌وانیش وه‌ریانگرتبووم، هاوڕێكانم حیلمی عه‌لی شه‌ریف بوو ك ه ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی پارتی بوو، خاڵه شه‌هاب بوو ،نووری ئه‌حمه‌دی ت �ه‌ه��ا ب���وو ،زۆرك��ه‌س��ی ت��ر ب��وون، حسه‌ڕەشی خه‌یات هاوڕێم بوو ،یه‌كێك بوو له قاره‌مانه‌كانی ئه‌م میلله‌ته و منوونه‌ی تێكۆشان بوو ،باوه‌ڕم نییه تا ئێستا دایكی كورد منداڵی له حسه‌ڕەش پاكرتی بووبێت ،ئه‌وه‌نده دڵسۆزبوو ده‌توت بۆ مزگه‌وتی ده‌كات ،ماڵه‌كه‌ی بووبوو به جێگه‌ی شاردنه‌وه‌ی چاپخانه و چ�ه‌ك��ی ش���ۆڕش ،ڕۆژێ��ك��ی��ان مام جه‌الل له ماڵی ئه‌حه بچكۆلی خه‌یات ئیختیفابوو ،ئه‌حمه‌دیش زۆر دڵسۆز و نیشتامنپه‌روه‌ر بوو ،حسه‌ڕەش متامنه‌ی به من زۆربوو ،ڕۆژێكیان هات و وتی جه‌مال مام جه‌الل حاڵی زۆر خراپه، وتم :بۆچی؟ وتی :ژانی كردووه ،وتی: ڕۆشتم ل ه ژێرزه‌مینه‌كه‌ی ماڵی ئه‌حه بچكۆلدا بوو ،ئ��ازاری زۆر بوو ،وتم: مام جه‌الل؟ وتی :به‌ڵێ ،وتم :شتێكت پێده‌ڵێم به قسه‌م بكه ،وت��ی :چی؟ وت��م :با من بتكه‌مه ك��ۆڵ و كه‌مێك بتخولێنمه‌وه به‌م ژوور ه بچووكه‌دا ،چاك ده‌بیت ،وتی :جا وایه؟! وتم :به‌ڵێ ،وتی كردمه كۆڵ وكه‌مێك سووڕاندمه‌وه، ئیرت وت��ی :حسێن به حه‌قی قورئان باش ب��ووم .ئ�ه‌وه‌ش به‌سه‌رهاتی ئه‌و حسه‌ڕەش ه بوو كه خزمه‌تی زۆری هه‌بوو ،به‌اڵم به‌داخه‌وه پاش مردنی، ئیرت فه‌رامۆش كراوه. بیرمان ك��رده‌وه چ��ۆن دكتۆرێك بێنین ب��ۆ م��ام ج���ه‌الل ،ب �ه ن��ووری ئه‌حمه‌دی ته‌هامان وت ،تۆ دكتۆرێك په‌یدا بكه ،ئه‌ویش (به ڕەحمه‌ت بێت) هه‌ستا ڕۆشته الی دكتۆر قادر شاڵی و مه‌سه‌له‌كه‌ی بۆ باس كردبوو ،دكتۆر قادر شاڵییش كه‌سێكی متامنه‌پێكراو بوو ،وتبووی به‌سه‌ر چاو من دێم بۆ الی ،به‌اڵم ئێوه ژنێكیش له ماڵی ئه‌حه بچكۆل بكه‌ن به نه‌خۆش و با له ناو جێگه‌دا بكه‌وێت ،كه به حساب من بۆ الی ئه‌و ده‌چم ،ئیرت دایكی ئه‌حه بچكۆلی خه‌یامتان كرد به نه‌خۆش و دكتۆر قادر هات مام جه‌اللی پشكنی و دواییش هه‌ر بۆخۆشیی چوو سه‌یرێكی ئافره‌ته‌كه‌شی كرد و ڕۆشت ،ئیرت مام جه‌اللیش شكوور چاك بوویه‌وه.
پ��اش��ان ب��ڕی��اری ش���ۆڕش درا و چووینه ده‌ره‌وه ،مام جه‌الل یه‌كێك بوو له ڕۆڵه ئازا و به‌جه‌رگه‌كانی كورد، كه نه‌یده‌زانی ماندووبوون چییه ،له هه‌موو كه‌س ئیشكه‌رتر و چاالكرت بوو، له گه‌رمیان تا كوێستان ڕۆڵی هه‌بوو، له‌وكاته‌وه تا ئێستا مام جه‌الل ئه‌و پیاوه دیاره‌یه كه ئێستا ده‌یبینی جیهان بۆی به په‌رۆشه و هیوای چاكبوونه‌وه‌ی بۆ ده‌خوازن ،ئێستا ئه‌و ڕەقه‌می قیاسیی شكاندووه ،ب��ڕوام پێبكه له مێژووی كورددا كه‌سی وا گه‌وره و دیار و پاك و بێگه‌رد نه‌بووه ،ئه‌گه‌ر لێشم قه‌بووڵ ده‌كه‌یت و به موباله‌غه‌ی نازانی ،له ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش وێنه‌ی نییه .ئه‌و و عه‌لی عه‌سكه‌ری یه‌كێك بوون له‌و س�ه‌رك��ردان�هی له شه‌ڕەكاندا له ناو پێشمه‌رگه‌دا به‌شداریی شه‌ڕیان ده‌كرد، له‌و ئازاتر نه‌بوو ،به‌ڵێ مامۆستا ئیرباهیم ئه‌حمه‌د مامۆستای هه‌موومان بوو، به‌اڵم ته‌مه‌نی مامۆستا له‌وه ده‌رچووبوو ئێمه وه‌ك پێشمه‌رگه‌یه‌ك مبانه‌وێت بێته شه‌ڕەكانه‌وه. ب �هی��ان :ل�ه ڕووی الی�ه‌ن��ی س��ۆز و عه‌تفه‌وه مام جه‌الل چۆن بوو ،به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ كه‌سوكار و پێشمه‌رگه‌كانیدا؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :له هه‌موو ك��ات�ه‌ك��ان��ی ت�ه‌م�ه‌ن��ی��دا ش��ان��ازی به پێشمه‌رگه‌وه ك��ردووه ،به شانازییه‌وه ن��اوی پێشمه‌رگه‌ی ده‌ب���رد ،هه‌موو پێشمه‌رگه‌ش به شانازییه‌وه حه‌زیان ده‌ك��رد له مام ج�ه‌الل نزیك ببنه‌وه، چونك ه پیاوێكی موجامیل ،ك �راوه، ڕووخۆش ،سه‌خی ته‌بیعه‌ت ،به‌ئه‌خالق و به‌ئه‌ده‌ب بوو ،هه‌موو سیفه‌ته‌كانی ج��وام��ێ��ری��ی ت��ێ��داب��وو ،ئ �ه‌گ �ه‌ر چی زۆرج��ار به قسه‌شی نه‌ده‌كردین (به پێكه‌نینه‌وه) ،هه‌موو پێشمه‌رگه‌یه‌كی به برای خۆی ده‌زانی ،بۆیه ئه‌وه‌ی نه‌بوو ڕاكات بۆ ماڵه‌وه و تیره و تایه‌فه‌گه‌ری دروست بكات ،كه پێشمه‌رگه‌ی البوایه وایده‌زانی برای خۆی الیه‌تی. به‌یان :مام جه‌الل په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌ده‌ب و شیعردا چۆنبوو ،زیاتر حه‌زی به شیعری كێ ده‌كرد؟
ج��ه‌م��ال ح �ه‌ك��ی��م ئ��اغ��ا :زۆر شیعردۆست ب��وو ،شاعیر و ئه‌دیبی زۆر خۆش ده‌ویست ،شیعری زۆری ل��ه‌ب��ه‌ر ب���وو ،چ ئ����ه‌وه‌ی ستایشی ك��ردب��وو ،چ ئ��ه‌وه‌ی زه‌م��ی كردبوو، هه‌ردووالیه‌نه‌كه‌ی له‌به‌ربوو ،شیعری نالی پێ خۆشبوو ،جارێكیان باسی نالییامن كرد و وتی «ئه‌و عه‌ره‌بییه‌ی نالی زانیویه‌تی كه‌س نه‌یزانیوه« ،نالی خۆش ده‌ویست ،سامل و فایه‌ق بێكه‌س و شاعیره‌كۆنه‌كانی خۆش ده‌ویست، گۆرانی شاعیری خۆش ده‌ویست ،ته‌نیا ئه‌سه‌فی ئه‌وه‌بوو كه ببوو به شیوعی و دوای شیوعییه‌كان كه‌وتبوو ،هه‌رچه‌نده له‌مدواییه‌دا ڕەحه‌مه‌تییه‌كه‌ی كوڕی، واته كاكه ئه‌ژی گۆران بۆی باسكردم و وتی مامه جه‌مال باوكم له كۆتایی ته‌مه‌نیدا په‌شیامن بوو لهوهی شوێنیان كه‌وتبوو ،حه‌زی به كوردایه‌تییه‌كه بوو، دیاره شێخ ڕەزای تاڵه‌بانی خزمی بووه، شێخ ڕەزا ل ه گه‌وره‌ترین خانه‌واده‌ی تاڵه‌بانییه‌كان بووه ،زیاتر ئه‌و شیعرانه‌ی پێخۆش ب��وون ك �ه شۆڕشگێڕانه و نیشتامنپه‌روه‌رانه بوون ،زۆرجار شیعرم لێده‌بیست كه ده‌یوته‌وه و بۆ زه‌می خۆیان نوورسابوو ،به‌اڵم من شیعره‌كه‌ت
له‌به‌ر خۆیه‌وه گۆرانی ده‌و بۆ باس ناكه‌م ،ته‌نیا ئه‌وه‌ت پێده‌ڵێم شیعره‌كه زه‌می خۆیشیان بوو. زۆر حه‌زی به ده‌نگی حه‌مه‌ساڵح دیالن بوو ،جارجار ئاگام لێبوو گوێی له ده‌نگی عه‌به‌ی مه‌ال ده‌گ��رت ،زۆر زۆر ح��ه‌زی به ده‌نگی حه‌مه‌جه‌زا ب���وو ،چونكه ح �ه‌م �ه‌ج � هزا بۆخۆی پێشمه‌رگه‌بوو له‌گه‌ڵیدا و له نزیكه‌وه یه‌كرتیان ده‌ناسی و گۆرانییه‌كانی حه‌مه‌ج هزا هه‌ر بۆخۆیان شۆڕشێك ب����وون ،م���ام ج���ه‌الل زۆری خ��ۆش ده‌وی��س��ت ،تا مردیش ئاگای لێبوو، په‌یوه‌ندی پێیه‌و ه هه‌بوو. به‌یان :به‌و حوكمه‌ی تۆ هاوڕێیه‌كی دێرینی ئه‌ویت و زۆرج��ار پێكه‌وه‌بوون، هه‌رگیز گوێت لێبووه بۆخۆی له‌به‌ر خۆیه‌و ه گۆرانی بڵێت؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :سه‌دجارم گوێ لێبوو ه ك ه گۆرانی وتووه ،منیش گۆرانییم وت��ووه ،بۆڵه‌بۆڵێكامن هه‌ر لێوه‌هاتووه ،به‌ڵێ به‌ڵی گوێم لێبووه گۆرانی ده‌وت له‌به‌ر خۆیه‌وه. به‌یان :ئە‌ی ده‌نگی خۆشبوو؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :ب ه پێكه‌نینه‌وه،
ئه‌وه بوو به كاری ئه‌و.
ب �هی��ان :ئ��ه‌و ڕۆژەی م��ام ج �ه‌الل هێرۆخان بوو به هاوسه‌ری ،تۆ به‌شداریی شایی و زه‌ماوه‌نده‌كه‌یت كرد؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا( :پاش كه‌مێك بیركردنه‌وه) نه‌وه‌ڵاڵ ل�ه‌وێ نه‌بووم، ب �ه‌اڵم زۆرم��ان پێخۆشبوو ،من خۆم یه‌كێك بووم له‌وانه‌ی زۆرم پێخۆشبوو كه هێرۆخانی هێنا و له ماڵی مامۆستا ب �رای��م ئ�ه‌ح��م�ه‌د ن��زی��ك ب��ووی��ه‌وه، پیرۆزباییم لێكرد و پێموت دانیشتوانی شاری ئێمه‌ش (سلێامنی) پێیان خۆشه.
به‌یان :سیفه‌تێكی به‌رزی مام جه‌الل خوێندنه‌وه‌ی به‌رانبه‌ری بووه ،ده‌كرێت تۆ زانیاریی زیاترمان له‌وباره‌یه‌وه بده‌یتێ؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :سیفه‌تی وابوو هاوڕێی زۆر خۆش ده‌ویست ،بۆ منوونه حیلمی عه‌لی شه‌ریف ،عومه‌ر ده‌بابه، عه‌لی عه‌بدوڵاڵ ،ن��ووری شاوه‌یس، عه‌لی عه‌سكه‌ری ،مامۆستا عوله‌ما (عه‌بدوڕڕەحامن زه‌بیحی) ،ئه‌مانه‌ی خۆش ده‌ویسنت ،به نیسبه‌ت ئه‌وانه‌شی كه هاوبیر و هاوڕێی نه‌بوون ،رسوشتی واب��وو هه‌ركه‌س ده‌چ��وو بۆالی گوێی
ئه‌و و عه‌لی عه‌سكه‌ری یه‌كێك بوون له‌و سه‌ركردانه‌ی له شه‌ڕه‌كاندا له ناو پێشمه‌رگه‌دا به‌شداریی شه‌ڕیان ده‌كرد كوڕە نه‌وه‌ڵاڵ ده‌نگی خۆش نه‌بوو.
به‌یان :له ڕێكخستنی ماڵدا سه‌لیقه‌ی چۆنبوو؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :كاكه كه‌ی په‌رژاویه‌ت ه سه‌ر ئه‌وه‌ی گوڵ و گوڵزاری ماڵ ڕێك بخات ،ڕێكخستنی ناوماڵ زیاتر به ژن ده‌كرێت ،به‌اڵم خۆ ئه‌و ڕێگر نه‌بووه ل �ه‌وه‌ی چۆن ماڵه‌كه‌ی بۆ بڕازێننه‌وه ،گوڵ له ماڵیدا هه‌بوو، هێرۆی برایم ئه‌حمه‌دیشی هێنا ،ئیرت
لێده‌گرت و ڕێ��زی لێده‌نا ،ئ�ه‌و زۆر موجامیل بوو ،ئه‌گه‌ر قسه‌كه‌شی به‌دڵ نه‌بوایه ،چونكه پیاوێكی به‌ئه‌ده‌ب بوو هه‌ر ڕێزی ده‌گ��رت ،هه‌رچه‌نده وه‌ك ئێستا نه‌بوو كه كامڵ بووه ،ئه‌وكاته گه‌نج بوو ،ئه‌وه‌شت بیر نه‌چێت ها، هه‌ڵچوونێكیشی هه‌بوو. به‌یان :سه‌باره‌ت به پۆشاكی خۆی، زیاتر حه‌زی به چی بوو؟
جه‌مال حه‌كیم ئاغا :ئه‌وه‌ی نه‌بوو،
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
هاوژین عومه‌ر
تاڵه‌بانی و جێگه‌كه‌ی! بێگومان مام جه‌الل خاوه‌نی كه‌سایه‌تی و توانایه‌كی به‌هێزبوو ه ل ه به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌ركه‌كانی و بڕواپێهێنانی ب هرامبه‌ره‌كه‌ی و ته‌نانه‌ت ل ه ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی و تایبه‌تیشدا، ب ه چوونیشی بۆ به‌غدا ،ده‌ركه‌وت ئه‌و ده‌توانێت ل ه ف هزایه‌كی فراوانرت و پڕ ل ه دژوارییدا كاره‌كانی ئه‌نجام بدات و زیاد ل ه نه‌یار و پێكهات ه و نه‌ته‌وه‌یه‌ك ب ه بوونی خۆی وه‌كو براگه‌وره‌یه‌ك قایل بكات. هه‌روه‌ك له‌وه‌ش بێگومانین ك ه ده‌بێت رۆژێك كۆتایی ب ه ژیانی ئه‌و پیاو ه بێت، ئه‌گه‌ر به‌مزوانه‌ش خودا ته‌مه‌نی لێنه‌سه‌نده‌وه ،ئه‌وا هه‌رده‌بێت ژیانی سیاسیی كۆتایی پێبێت و كه‌سانێكی تر هه‌بن پێگ ه و پۆسته‌كانی پڕبكه‌نه‌وه. دوابه‌دوای ئه‌و بار‌ه له‌ناكاو و كتوپڕە‌ی رووبه‌ڕووی ته‌ندروستیی تاڵه‌بانی بوویه‌وه، من سه‌رنج له‌و ه ده‌ده‌م ك ه چۆن و ب ه چ شێوه‌یه‌ك یه‌كێتیی نیشتامنی و سه‌ركردایه‌تییه‌كه‌ی ل ه كه‌سایه‌تی تاڵه‌بانی و رۆڵ و كاریگه‌رییه‌كانی ده‌دوێن ،ئه‌م ه كارێكی چاوه‌ڕوانكراوه، ل ه الیه‌ك ب ه هۆی كه‌سایه‌تیی به‌هێزی تاڵه‌بانی و ل ه الیه‌كی تریش ب ه هۆی ئه‌وه‌ی هیچ كاتێك هێنده‌ی ئێستا یه‌كێتی پێگه‌ی الواز نه‌بووه ،خستنه‌ڕووی كه‌سایه‌تیی تاڵه‌بانیش به‌وشێوه‌یه ،بۆ ئه‌وه‌ی ه س هرانی ئه‌و حزب ه له‌په‌نایدا ب ه هه‌موان بڵێن ئێم ه به‌هێز و خۆڕاگر ماوینه‌ته‌وه ،مه‌ترسیی لێكرتازانی ئه‌و حزبه‌ش جگ ه ل ه خه‌یاڵی نه‌یاره‌كان ،هیچی تر نییه. لێره‌دا من كارم به‌سه‌ر مانه‌وه ،یان نه‌مانه‌وه‌ی ئه‌و حزب ه ل ه دوای تاڵه‌بانی نییه، دواجار ئه‌و ه بونی ه و بناغه‌ی ئه‌و حزب ه بۆخۆی بڕیار ده‌دات ك ه ئایا ده‌توانێت مبێنێته‌وه یان نا! بۆ ئێم ه وه‌كو نه‌ته‌وه ،ئه‌و ه گرنگرت ه ك ه ته‌مه‌ندرێژیی و مانه‌وه‌ی كورسییه‌كه‌ی تاڵه‌بانی ل ه به‌غدا بخوازین ،به‌ر ل ه هیوای مانه‌وه‌ی خۆی ،ل ه كاتێكدا تاڵه‌بانی هێشتا له دنیا ده‌رنه‌چووه ،كه‌چی ل ه ناوه‌ند ه سیاسی و میدیایی ه عێراقییه‌كاندا باس ل ه جێگرتنه‌وه‌ی پۆسته‌كه‌ی وه‌كو سه‌رۆكی كۆمار ده‌كرێت ،جێگرتنه‌وه‌یه‌ك نه‌ك ل ه الیه‌ن كه‌سایه‌تییه‌كی ده‌ستنیشانكراوی كورده‌وه ،به‌ڵكو مقۆمقۆی چوونی ئه‌و پۆست ه بۆ پێكهاته‌یه‌كی تری عێراق و ده‌ركردنیه‌تی ل ه ده‌ستی كورد. ب ه بڕوای من ،بۆ پڕكردنه‌وه‌ی پێگه‌ی تاڵه‌بانی ل ه به‌غدا ،كورد رووبه‌ڕووی دوو ته‌حه‌ددی ده‌بێته‌وه ،یه‌كه‌میان مه‌یلی سوننه‌ی عه‌ره‌ب ه بۆ وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسته، ك ه سااڵنێكی زۆر ه ئه‌و نیازه‌یان نه‌شاردۆته‌و ه و به‌رده‌وامیش له‌گه‌ڵ فراوانكردنی ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆك كۆماردا بوون ،به‌و خه‌یاڵه‌ی سبه‌ی رۆژ ده‌كه‌وێته‌و ه ده‌ستی خۆیان .دووه‌میش الیه‌ن ه شیعه‌كانه ،ك ه ره‌نگ ه ب ه هۆی قه‌یرانی ئێستاوه ،ئه‌و بابه‌ت ه وه‌كو كارتی فشار ب هرانبه‌ر كورد به‌كار بهێنن. دواجار بۆ كورد و یه‌كێتیی نیشتامنیش وا پێویست ه ئاڕاسته‌ی كار و خۆزگه‌كانیان بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و پۆست ه و وه‌رگرتنه‌وه‌ی بگوازنه‌وه ،جه‌ختكردنه‌و ه له‌سه‌ر كه‌سایه‌تیی تاڵه‌بانی له‌سه‌ر حسابی پۆستی سه‌رۆك كۆماریی ،نیشانده‌ری ئه‌وه‌ی ه كورد كه‌سێكی تری نیی ه هاوشێوه‌ی تاڵه‌بانی توانای به‌ڕێوه‌بردن و وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسته‌ی هه‌بێت ،ئه‌مه‌ش خۆی بۆ خۆی خزمه‌تكردن ه ب ه ئه‌جێندا و نیازی الیه‌ن ه نه‌یاره‌كانی كورد.
Reklam
Tuesday, No.15 irst Year, Dec 25, 2012