که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 8شەممە /5 7شەممە 8که‌رکوک /٣شەممە /4 18شەممە /5 19شەممە 18 هه‌ولێر /٣شەممە /4 176شەممە /5 187شەممە 186سلێمانی /٣شەممە /4 152شەممە /5 154شەممە 152دهۆک 6 8 6 0 0 ـ2
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
ناولێنانی منداڵ زۆرج��ار مشتومڕ دروست ده‌كات ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه دایك و باوك سه‌رپه‌رشتیاری یه‌كه‌می منداڵن، بەاڵم ده‌وروبه‌ر دەستوەردەدەن و کارەکە له خواستی دای��ك و باوكه‌كه ده‌چێته ده‌ره‌وه ل .کۆمەاڵیەىت
موفتیی عێراق بۆ به‌یان:
داوام ل ه مالیكی كردووه به‌رانبه‌ر كورد توند نه‌بێت
ل .عێراق
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)19سێشەممە ،2013/1/22ساڵی یەکەم
بیروڕا
فیقهى سوڵتانى و تەرەکردنى ئیسالم لە ڕۆژئاوا
12 وەرزش
Tuesday, No, 19 First Year, Jan. 22, 2013
www.bayanpress.net
«یه‌كێتی و پارتی هێڵی سووریان بۆ داواكانی ئۆپۆزسیۆن نییه»
نه‌وشیروان مسته‌فا :ئه‌گه‌ر هه‌ی ه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی تێكه‌ڵبینه‌وه
هێزێكی چه‌كدار بۆ توركمانه‌كانی كه‌ركووك دروست ده‌كرێت
مۆرینۆ قوتووی توون ه نییه! به‌یان .تایبه‌ت ب���� ه ب����ی����ان����ووی ئ�����ه‌وه‌ی «توركامنه‌كان ماوه‌یه‌كه له الیه‌ن تیرۆرستانه‌وه كه‌وتوونه‌ته بەر شه‌پۆلێكی هێرشكردن له م��اڵ و ح��اڵ�مان و ه��هڕەش��هی ك��وش�تن و ڕفاندنیان لێده‌كرێت» ،بڕیاری پێكهێنانی هێزێكی چه‌كدارییان له توركامنه‌كانی كه‌ركووك داوه. ق�ه‌م��ب�ه‌ر ب �هی��ات��ی ،س�ه‌رۆك��ی ع��ه‌ش��ای��ه‌ری ت��ورك�مان��ی ع��ێ �راق، هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاست كرده‌وه و به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئه‌م هه‌نگاوه‌ی ئێمه ده‌بێت به ئاگاداریی پارێزگای كه‌ركووك و الیه‌نه ئه‌منییه‌كانی ئه‌م شاره بێت ،كه ئه‌م هێزه‌ی ئێمه به خۆبه‌خش كار ده‌ك �ه‌ن و یارمه‌تی و هاوكاریی هێزه ئه‌منییه‌كانی كه‌ركووك ده‌ده‌ن».
8 پریاسکە
موسڵمانان ڕوو لە مالیزیان
9
له (جه‌له‌وال) ده‌ستگیر كرا ،ل ه (باقووبه)
نەوشیروان مستەفا ،رێكخه‌ری گشتیی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
راگه‌یاندنی ناوى ده‌رچووانی ئاماده‌ییه‌كان ده‌ستنیشان نه‌كراوه
ب�ه‌پ��ێ��ی ئ���ه‌و زان��ی��اری��ی��ان�هی (به‌یان) له چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كی نێو كۆبوونه‌وه‌كه‌وه ده‌ستی كه‌وتوون، نه‌وشیروان مسته‌فاى رێكخه‌ری گشتیی ب��زووت��ن �ه‌وه‌ی گ���ۆڕان ،له كۆبوونه‌وه‌ی رۆژی شه‌ممه 1/19 له‌گه‌ڵ به‌رپرس و سكرتێری بازنه‌كان له مه‌كۆی سه‌ره‌كیی بزووتنه‌وه‌كه، باسی له‌و ئه‌گه‌رانه كردووه كه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی له به‌رده‌میاندان ،ناوبراو
ئاماژەی به‌وه داوه «ئێمه سێ ئه‌گه‌رمان له به‌رده‌مدایه ،یه‌كه‌م :تێكه‌اڵوبوونه‌وه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی .دووه‌م :دابه‌زین به یه‌ك لیست له‌گه‌ڵ یه‌كێتی .سێیه‌م :یه‌كێتی به الی پارتیی دا بیشكێنێته‌وه». هه‌ر له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا له باسی جڤاتی نیشتیامنییدا ،نه‌وشیروان مسته‌فا به ئاماده‌بووانی راگه‌یاندووه «من ئه‌م ڕێگه‌یه‌م هه‌ڵبژاردووه ،ب ه دڵتانه باشه ،به دڵتان نییه ،به‌یانی بڕۆن ڕێكخه‌رێكی دیكه هه‌ڵبژێرن» .هاوكات رێكخه‌ری گشتیی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌باره‌ی كۆبوونه‌وه‌ی
سێ سه‌ركرده‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێم ،وتوویه‌تی «من له‌گه‌ڵ ئ�ه‌و س �ه‌ردان �ه‌دا ن�ه‌ب��ووم ،ب �ه‌اڵم له‌به‌ر ڕێ��زی مامۆستا عه‌لی باپیر و مامۆستا محه‌مه‌د فه‌ره‌ج چووم ،كۆبوونه‌وه‌كه‌ش هیچ شتێكی دڵخۆشكه‌ری تێدا نه‌بووه و گه‌شبین نیم به ئه‌نجامه‌كانی ،به ته‌مای هیچ شتێكیش مه‌بن ،ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه ب �ه‌س میوه خ���واردن و به‌خێرهاتن و خواحافیزییه‌كه‌ی ئیجابی بووه». الی خ��ۆش��ی �ه‌وه ب��ی�لال سلێامن، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی
ئیسالمی و ئاماده‌بووی كۆبوونه‌وه‌ی ن��وێ��ی ن��ێ��وان ئ�ه‌م��ی��ری كۆمه‌ڵی ئیسالمی و وه‌فدی یه‌كێتی و پارتی، ب�ه (ب��هی��ان)ی راگ�هی��ان��د «ئ��ه‌وان هاتبوون به شێوه‌یه‌كی ڕەسمی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ئاگادار بكه‌نه‌وه له‌وه‌ی پێشنیاره‌كانی ئۆپۆزسیۆنیان به ئیجابی هه‌ڵسه‌نگاندووه و هیچ هێڵێكی س��ووری��ان ل�ه‌س�ه‌ر هیچ بابه‌تێك نییه». بڕوان ه الپهڕەی دوو.
به‌یان .سلێامنی قه‌ده‌مخێر عه‌بدوڵاڵ ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی وردبینی ن��اوی دام���ه‌زراوان ل ه ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی ب � ه (ب��هی��ان)ی راگ �هی��ان��د «ب�� ه ئێمه راگه‌یه‌نراو ه به‌هۆی ده‌رچووانی زانكۆ و په‌یامنگاكانه‌و ه ئه‌وانی تر دواخراون ،بۆ ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌كی تریان بۆ زیاد بكرێت، چونك ه بڕیاری دامه‌زراندنی نزیكه‌ی 170ده‌رچووی ئاماده‌یی و به‌ره‌وخوارتر دراوه» ،ناوبراو وتیشی «دواخستنی ئه‌و ناوان ه بۆ ئه‌و ه ده‌گێڕمه‌و ه ناڕەزایی دروس���ت نه‌بێت ،چونك ه ئ�ه‌وان�هی ف��ۆڕم��ی��ان پ���ڕك���ردووه‌ت���ه‌و ه زۆرن و ژماره‌یه‌كی كه‌میان داده‌مه‌زرێن ،ترسی ئه‌وه‌یان هه‌یه ،تا ئێستاش ئاگاداریان نه‌كردووینه‌ته‌و ه كه‌ی راده‌گه‌یه‌نرێن».
لیژنه‌ی دارایی :تا ئێستا دووئیداره‌یی له بودجه‌ی هه‌رێمدا هه‌یه به‌یان .تایبه‌ت په‌رله‌مانتاران و ئابووریناسان ئاماژە بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن كه له هه‌ندێك بڕگ ه و بابه‌تی پرۆژەیاسای بودجه‌ی ئه‌مساڵیشدا دووئیداره‌یی به‌دی ده‌كرێت. عه‌دنان عوسامن ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له په‌رله‌مانی كوردستان به (به‌یان) ی راگه‌یاند «له بودجه‌ی ده‌زگای میندا نورساوه سلێامنی و هه‌ولێر دوو بودجه‌ی جیایان بۆ دانراوه ،به‌اڵم ده‌زگاكانی دیكه بودجه‌ی یه‌كگرتوویان هه‌یه ،بۆ منوونه
ئاسایش بودجه‌ی یه‌كگرتووی هه‌یه، پێویسته ئه‌وه ڕوون بكرێته‌وه ،بزانرێت هۆكاره‌كه‌ی چییه؟ تا ئێستا دووئیدارییه و هێشتا یه‌كی نه‌گرتووه‌ته‌وه ،ده‌بێت وه‌اڵمه‌كه‌مان ده‌ست بكه‌وێت و بزانین هۆكاره‌كه‌ی چییه؟». الی خۆشیه‌وه ئارام قادر ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی ك��ۆم�ه‌ڵ��ی ئیسالمی له په‌رله‌مانی كوردستان وت��ی «رێ��ژەی پله‌ی وه‌زیفی پێشمه‌رگه و پۆلیس له هه‌رێمدا 278ه��هزار و 380كه‌سه، ك�ه نزیكه‌ی ی �ه‌ك ل�ه‌س�ه‌ر سێی كۆی
فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم ده‌ك��ات ،به‌پێی رێژەی دانیشتووانی هه‌رێمی كوردستان كه چ��وار ملیۆن و 320ه �هزار و 604 كه‌سه ،له هه‌ر 15كه‌سیدا كه‌سێك یان پۆلیسه یان ئاسایش ،ده‌پرسین ئایا ئه‌م بودجه‌یه بۆ گه‌شه‌سه‌ندنی كۆمه‌ڵگایه‌كی مه‌ده‌نییه ،یان بۆ ئه‌وه‌یه كوردستان بكرێته سه‌ربازگه؟». سه‌میر سه‌لیم ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارای���ی په‌رله‌مانیش وت��ی «بودجه‌ی ده‌زگ��ای مین تا ئێستا به دووئیداره‌یی هاتووه له پرۆژەیاساكه‌دا ،ئه‌وی دیكه‌ی
با به ڕووكه‌ش یه‌كی گرتبێته‌وه ،به‌اڵم له عه‌مه‌لیدا هه‌مووی دووئیداره‌ییه». لیژنه‌ی دارای���ی ل �ه په‌رله‌مانی كوردستان له دوایین ڕاپۆرتی خۆیدا له باره‌ی بودجه‌وه ،چه‌ندین گرفتیان ئاماژە پێداوه و بڕیاره ڕۆژی چوارشه‌ممه 1/23 یه‌كه‌م دانیشتنی تایبه‌ت به گفتوگۆی بودجه له په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ست پێبكات ،به‌پێی ڕێكه‌وتنی فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مانیش بێت ،بودجه یه‌كێكه له‌و یاسایانه‌ی ڕەهه‌ندی نیشتیامنی هه‌یه، بۆیه ده‌بێت به ته‌وافوق تێپه‌ڕێرنێت.
كوژرا ،ل ه (به‌غدا)ش ته‌رمه‌كه‌ی وهرگیرایهوه
به‌یان .خورماتوو ناو هڕاستی مانگی كانوونی یه‌كه‌می ڕابوردوو ،هێزه‌كانی ئۆپ هراسیۆنی دیجله ل� ه س�ه‌ع��ات 12,30خوله‌كی ش�ه‌و، هاوواڵتییه‌ك ب ه ناوی عومه‌ر ئیرباهیم ل ه ماڵ ده‌رده‌هێنن ،پاشان ل ه شاری به‌عقوب ه ل ه زیندان له‌ژێر ئه‌شكه‌نجه‌دا ده‌ی��ك��وژن و دوات��ر ل ه ش��اری به‌غدا ته‌رمه‌كه‌ی ب ه ئه‌تككراوی ڕاده‌ستی كه‌سوكاری ده‌كه‌نه‌وه. هاوكات ل ه كاتی ڕاده‌ستكردنی ته‌رمه‌كه‌یدا دوو ب��رای ك��وژراوه‌ك �ه ده‌س��ت��گ��ی��ر ده‌ك����ه‌ن و ت��ا ئێستاش دانه‌یه‌كیان ل ه زینداندایه. له الپهڕەی په‌یجوردا ته‌واوی ڕووداوەکە ده‌خوێنیته‌وه.
3 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
«ئه‌مریكا ب ه فڕۆكه‌ی قه‌ته‌ری چه‌كه‌كانی ئه‌فغانستان له رێگه‌ی ئه‌رده‌نه‌و‌ه ده‌بات بۆ سووریا» به‌رپرسێكی ئه‌مریكی :ته‌نسیق له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌فغانسان پێویست نییه وریا عه‌لی سه‌رچاوه‌یه‌ك كه هاوكاریی هێزه‌كانی ئه‌مریكا ده‌ك��ات ،ئاشكرای ك��ردوو ه كه «ئه‌مریكییه‌كان ل ه ساڵی 2010دا هه‌ستاون به كڕینی ئه‌و چه‌كانه‌ی كه ماونه‌ته‌وه به ده‌س��ت ئه‌فغانییه‌كانه‌وه و به فڕۆكه‌ی قه‌ته‌ری ناردویانن بۆ ئه‌رده‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ی ل�ه‌وێ��وه بیبه‌ن بۆ س��ووری��ا ك ه هاوكات بوو له‌گه‌ڵ ته‌قینه‌وه‌ی رووداوه‌ك��ان له‌و واڵته‌دا». حه‌بیبوڵاڵ قه‌نده‌هاری ،كه له‌گه‌ڵ حه‌وت كه‌سی تردا له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ئه‌مریكا ماوه‌یه‌ك كاری ك��ردووه له بواری كڕینی چه‌ك له هۆزه‌كانی رۆژئاوای ئه‌فغانستان، له وتووێژێكیدا له‌گه‌ڵ په‌یامنێری ئاژانسی هه‌واڵی فارس ،وتی «ئێمه هه‌شت كه‌س بووین ،له‌الیه‌ن ئه‌مریكییه‌كانه‌وه سه‌رپشك
كراین به شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ بۆ كڕینی ئه‌و چه‌كانه‌ی ل ه ده‌ستی خه‌ڵكدایه ،من خۆم سه‌ركه‌وتوو ب��ووم له كڕینی چوار ه �هزار پارچه چه‌كی س��ووك و ناوه‌ندی له م��اوه‌ی شه‌ش مانگدا ،له ده‌مانچه‌وه ده‌ستپێده‌كات تا ده‌گ��ات به ڕەش��اش و دۆشكا ،ئێمه پاره‌ی زۆرمان ده‌دا ب ه خه‌ڵك له ب هرامبه‌ر چه‌كه‌كانیاندا». ناوبراو ئاماژە ب �ه‌وه‌ش ده‌ك��ات كه «دوای كڕینی چه‌كه‌كان ،ئێم ه ده‌مانربد له فڕۆكه‌خانه‌ی قه‌نده‌هار ته‌سلیمی ه��ێ��زه‌ك��ان��ی ئه‌مریكامان ده‌ك����رد ،بێ ئه‌وه‌ی ئاگام له مه‌به‌ستیان بێت ،ئه‌وان رایانگه‌یاندبوو كه هێزه‌كانی ئه‌مریكا و هێزی هاوپه‌یامنی ناتۆ ئارامیان لێ بڕاوه به‌هۆی ئه‌م چه‌كانه‌وه ،له‌به‌ر ئه‌وه پێویسته چه‌كه‌كان له خه‌ڵكی كۆبكرێنه‌وه ،به‌اڵم ئه‌و پرسیاره‌ی كه خۆی پێشنیار ده‌كات ئه‌وه‌یه
كه ئه‌و هێرشانه‌ی ئه‌مریكییه‌كان تووشیان ده‌ب��ن له‌الیه‌ن زۆرب��هی خه‌ڵكه‌وه نییه، به‌ڵكو له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵه چه‌كداره‌كانه‌وه‌یه، دوای ئه‌وه زانیاریامن ده‌ست كه‌وت كه تێیدا هاتبوو ئه‌و چه‌كانه‌ی ئێمه كۆمان كردووه‌ته‌وه به فڕۆكه له قه‌نده‌هاره‌وه ده‌نێردرێت بۆ ئه‌رده‌ن». له رۆژی 25ی دیسه‌مبه‌ری ساڵی 2010دا فڕۆكه‌یه‌كی بارهه‌ڵگری قه‌ته‌ری له فڕۆكه‌خانه‌ی قه‌نده‌هار نیشته‌وه و دوای حه‌وت سه‌عات و ته‌واوبوونی باره‌كه‌ی، به‌ره‌و عه‌مانی پایته‌ختی ئه‌رده‌ن به‌ڕێكه‌وت، ئ �ه‌و ب��اره‌ی ئ �ه‌و فڕۆكه‌یه گواستییه‌وه بریتی بوو له چه‌كی سووك و ناوه‌ندی و ئه‌مریكییه‌كان له ئه‌فغانییه‌كانیان كڕیبوو، ه��ه‌روه‌ك فڕۆكه‌یه‌كی ت��ری بارهه‌ڵگری قه‌ته‌ری له رۆژی 29ی دیسه‌مبه‌ری 2012 له فڕۆكه‌خانه‌ی قه‌نده‌هار نیشته‌وه و
ب��اری ت��هواو ك��رد و دوای سێ سه‌عات فڕۆكه‌خانه‌كه‌ی به‌جێهێشت. له ئه‌نجامی ئه‌م كرداره گوماناوییه‌دا، حامید ك��ارزای ،سه‌رۆكی ئه‌فغانستان له كۆبوونه‌وه‌ی كۆنگره‌ی ئاسایشی نیشتامنیدا فه‌رمانی راسته‌وخۆی ده‌ركرد بۆ ده‌زگاكانی ئیستخبارات بۆ لێكۆڵینه‌وه ده‌رب��اره‌ی هۆكار و چۆنێتی ئاماده‌بوونی ئه‌م فڕۆكانه و زانینی ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ی رێگه‌ی داوه به نیشتنه‌وه‌یان له فڕۆكه‌خانه‌ی كابول و به‌داوادچوونی ئه‌م بابه‌ته. له‌و ڕووه‌وه به‌رپرسانی سه‌ربازیی ئه‌مریكی وا ده‌بینن كه پێویستیان به ئیزنوه‌رگرتنی نیشتنه‌وه نییه بۆ فڕۆكه س �ه‌رب��ازی و بارهه‌ڵگره بیانییه‌كان له فڕۆكه‌خانه‌كانی ئه‌فغانستان ،به‌تایبه‌تی فڕۆكه‌خانه‌ی قه‌نده‌هار ،ته‌نسیقكردنیش له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌فغانی له‌م ڕووەوە
هیچ پێویست نییه ،به‌پێی ڕای ئه‌وان. شاره‌زایه‌كی كاروباری ئه‌فغانی ب ه ناوی جه‌مشید ره‌زایی ،له چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ یه‌كێك له كه‌ناڵه ئه‌فغانییه‌كاندا رایگه‌یاند «فڕۆكه بارهه‌ڵگره رۆژئاواییه‌كان له هه‌ر كوێ بیانه‌وێ له ئه‌فغانستان زۆر به ئاسانی ده‌نیشنه‌وه ،دوای باركردنی باره‌كه‌یان له واڵت ده‌رده‌چن ،بێ ئه‌وه‌ی ئه‌فغانییه‌كان بزانن كه چیی هێناوه و چیی بردووه». له هه‌مان چ��وارچ��ێ��وه‌دا ،عه‌بدوڵاڵ ئه‌سه‌دی ،شاره‌زا ل ه كاروباری ئەمنى ،بۆ په‌یامنێری ئاژانسی هه‌واڵی ف��ارس وتی «ل�ه ساڵی 2010دا ك��رداری كڕینی ئه‌م ئه‌ندازه‌یه له چ�ه‌ك و گواستنه‌وه‌ی بۆ ئه‌رده‌ن ،ئاشكرا نه‌بوو ،بۆ هیچ شاره‌زایه‌كی سیاسی یا سه‌ربازی كارێكی عاقاڵنه نه‌بوو، به‌اڵم له سه‌ره‌تاكانی ساڵی 2011دا و دوای
ته‌قینه‌وه‌ی خۆپیشاندان و ناڕەزاییه‌تیه‌كان له سووریا و گۆڕانی به رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی چه‌كداری و شه‌ڕی كۆاڵنه‌وكۆاڵن تا ده‌گات به شه‌ڕی ئه‌هلی ،ئه‌م كاره بۆ هه‌مووان ڕوونده‌كاته‌وه». شیكه‌ره‌وان وای ده‌بینن كه واشنتۆن پێشبینیی ده‌ك��رد بۆ به‌دیهێنانی دوو ئامانج ئه‌م كرداری كڕینی چه‌ك و زه‌خیره ماوه‌ی به‌ده‌ست ئه‌فغانه‌كانه‌وه :یه‌كه‌م به‌ده‌ستهێنانی رێژەیهكی كه‌مه له ئاسایش بۆ سه‌ربازه ئه‌مریكییه‌كان و هێزه‌كانی ناتۆ له ئه‌فغانستان .دووه‌م :دروستكردنی میلیشیای چه‌كدار كه پێكبێت له وه‌هابی و س�ه‌ل�ه‌ف��ی و م��ورت �ه‌زه‌ق �ه‌ك��ان ك �ه له هه‌موو جێگایه‌كی جیهانه‌وه هاتوون و ئاماده‌كردنیان به چه‌كی هه‌رزان بۆ ئه‌وه‌ی بچنه ناو جه‌نگێكی وێرانكارییه‌وه له رووی ئابوورییەوە به پاره‌یه‌كی كه‌م.
توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌مریكی :جوله‌كه‌كانی ئه‌وروپا ب ه ره‌چه‌ڵه‌ك فه‌له‌ستینی نین رێباز کەریم توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌مریكی ك ه له ب��واری بۆماو هزانیدا ئه‌نجام دراوه، ئاشكرای ده‌كات جوله‌كه‌كانی ئه‌وروپا به ره‌چه‌ڵه‌ك فه‌له‌ستینی نین ،هه‌روه‌كو بانگه‌ش ه ده‌كرێت ،توێژینه‌وه‌كه له‌سه‌ر چه‌ند كۆمه‌ڵه‌یه‌كی جوله‌كه‌ی ئه‌وروپی ئه‌نجام دراوه كه ره‌چه‌ڵه‌كیان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ تێكه‌ڵه‌یه‌ك له چه‌ند گه‌لێك ،له‌وانه خێڵه‌كانی قه‌وقاز كه باوه‌ڕیان با ئاینی جوله‌كه هێناوه و یۆنانی و رۆمه‌كان و به رێژەیهكی كه‌میش له ره‌چه‌ڵه‌كی دانیشتوانی عێراق‌و فه‌له‌ستین. ئ��اران حایك ،له په‌یامنگای (جۆنز هۆبكنز) له شاری به‌لیتیمۆری ئه‌مریكا، ئه‌و زانایه‌یه كه توێژینه‌وه‌كه‌ی ئه‌نجام
داوه ،پێیوایه «جوله‌كه‌كانی ئه‌وروپا %90ی جوله‌كه‌كانی جیهان پێكدێنن ،كه ژماره‌یان 13ملیۆن ده‌بێت ،توێژینه‌وه‌كه‌ی سنوورێك بۆ ئه‌و مقۆمقۆیه داده‌نێت كه نزیكه‌ی دوو س�ه‌ده‌ی�ه ده‌رب���اره‌ی ره‌گه‌زی جوله‌كه‌كانی ئه‌وروپا له‌ئارادایه». ئه‌نجامه‌كانی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه له‌گه‌ڵ ئ �ه‌و توێژینه‌وانه دژ ده‌وستێت كه ناوه‌نده‌كانی توێژینه‌وه‌ی جوله‌كه بره‌وی پێده‌ده‌ن و گوایه جوله‌كه‌كانی ئه‌وروپا به هۆی هاتنی ئیسالمه‌وه له فه‌له‌ستین هه‌اڵتوون. س �ه‌ب��اره‌ت به راده‌ی قبوڵكردنی ئه‌نجامه‌كانی ئ �ه‌و توێژینه‌وه‌یه له الیه‌ن ئیرسائیلییه‌كانه‌وه ،حایك ده‌ڵێت «بێگومان ئ �ه‌وان قبوڵی ناكه‌ن ،به‌اڵم زۆر كه‌سی دیكه هه‌ن كه بهو ئه‌نجامه
ر هزامه‌ندن» .ئه‌و پێشیوایه ئه‌نجامه‌كانی توێژینه‌وه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و گێڕانه‌وانه‌دا دژ ده‌وه‌ستێت كه ده‌ڵێن گوایه به‌ر له دوو هه‌زار ساڵ راگوێزراون و ئه‌وه به گێڕانه‌وه‌یه‌كی مه‌سیحییه‌كان ناوده‌بات. سه‌باره‌ت بهو پاڵنه‌رانه‌ش كه وای له حایك كردووه ئه‌و توێژینه‌وه‌یه ئه‌نجام بدات ،ئه‌و توێژەره ده‌ڵێت «دوو هۆكار پاڵنه‌رم بوون بۆ توێژینه‌وه‌كه ،یه‌كه‌میان حه‌زی گ�هڕان به دوای راستیی ئه‌وه‌ی ده‌رباره‌ی ره‌چه‌ڵه‌كی جوله‌ك ه ده‌وترێت، دووه‌میش ئه‌وه‌یه كه جوله‌كه‌كان له توێژینه‌و ه پزیشكییه‌كانی ئ�ه‌وروپ��ادا به‌كارده‌هێرنێن گ��وای�ه هاوگونجاوی له نێوانیاندا هه‌یه ،بۆیه ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌كان ناڕاست ب��وون ،چونكه جوله‌كه هاوگونجاوییان نییه».
قه‌رزاوی :تاوانی واڵتانی عه‌ره‌بی رسوا ده‌كه‌م زیاتر له حه‌وت هه‌زار كه‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه شادی سه‌الح دكتۆر یوسف قه‌رزاوی ،هه‌ڵوێستی واڵت��ان��ی ع��ه‌ره‌ب��ی ڕس���وا ده‌ك����ات به ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی هاوكاریی فه‌ڕەنسی و ئه‌وروپییه‌كان ده‌ك���ه‌ن و پشتیان له براكانیان كردووه. قه‌رزاوی له الپهڕەی تایبه‌تی خۆی ل�ه پێگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌یسبووك
نووسیویه‌تی «هه‌ندێك واڵتی عه‌ره‌بی نایانه‌وێت به سامانه‌كانیان و هه‌ڵوێسته شه‌ره‌فمه‌ندانه‌كانیان هاوكاریی برا عه‌ره‌به‌كانیان بكه‌ن ،به‌ڵكو هاوكاریی فه‌ڕەنسییه‌كان و هه‌ندێك له ئه‌وروپییه‌كان ده‌كه‌ن به چه‌ك ،كه پێویستیشیان پێیان نییه». ئ���ه‌و ك�ه‌س��ای�ه‌ت��ی��ی�ه ئیسالمییه نووسیویشیه‌تی «ئه‌و كه‌سانه نارساون
به هه‌ڵوێست ه زه‌لیله‌كانیان ،ك ه ڕۆژێك ل ه ڕۆژان ئاشكرابوونی نهێنییه‌كانیان ئابڕویان ده‌بات ،منیش تاوانه‌كانیان دژی عه‌ره‌ب و مسوڵامنان ئاشكرا ده‌كه‌م». ئه‌و وتانه‌ی قه‌رزاوی له كاتێكدایه، كه فرانسوا هۆالند ،سه‌رۆكی فه‌ڕەنسی رایگه‌یاندبوو ك ه ئ��ی�مارات هاوكاریی ماددیی كردوون بۆ پرۆسه سه‌ربازییه‌كانیان دژی ئیسالمییه‌كانی مالی.
حه‌شارگه‌یه‌كی ته‌قه‌مه‌نی ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت عومه‌ر ئاواره ل�� ه هه‌ڵمه‌تێكی گ�� هڕان��ی هێز ه ئه‌منییه‌كانی شارۆچكه‌ی شاره‌بان ،ده‌ست به‌سه‌ر حه‌شارگه‌یه‌كی ته‌قه‌مه‌نیدا گیرا. سه‌رچاوه‌یه‌ك ل ه به‌ڕێوه‌ب هرایه‌تیی پۆلیسی شارۆچكه‌ی شاره‌بان هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاست كرده‌و ه و ب ه (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند
«ل ه هه‌ڵمه‌تێكی گ هڕان و پشكنینی هێز ه ئه‌منییه‌كان ،ل ه نێو كێڵگه‌یه‌كی كشتوكاڵیی نێوان شارۆچكه‌ی شاره‌بان و ق هزای به‌عقوبه، حه‌شارگه‌یه‌كی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی ده‌ستی به سه‌ردا گیرا ك ه زیاتر ل ه 400گولل ه تۆپ و گولل ه هاوه‌ن و 3چه‌كی كالشینكۆف و 2 دووربینی تێدا بوو». س�ه‌رچ��اوه‌ك� ه گوتیشی «ماوه‌یه‌كه
ت��ی��رۆرس��ت��ان چ���ه‌ك و ت �ه‌ق �ه‌م �ه‌ن��ی و كه‌لوپه‌له‌كانیان دێنن ه ئه‌و جێگای ه و له‌وێ ده‌یشارنه‌و ه دوور ل ه چاوی هێز ه ئه‌منییه‌كان، ئێمه‌ش به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ستامن ده‌كه‌وێت ،چه‌ندین جار هه‌ڵمه‌تی گ هڕان و پشكنینامن بۆ ئه‌و جێگایان ه ئه‌نجام داو ه و ده‌ستامن به‌سه‌ر چه‌نده‌ها حه‌شارگه‌ی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیی ئه‌و تیرۆرستانه‌دا گرتووه».
توركامنه‌كان له یه‌كێتیی نیشتیامنی نیگ هرانن
شڤان جه‌باری له ساڵی رابردوودا زیاتر له حه‌وت ه��هزار ك �ه‌س له ك �ه‌رك��ووك گیانیان له‌ده‌ستداوه ،به‌رپرسێكی ته‌ندروستیش ئاماره‌كانی دیكه‌ی ته‌ندروستی بۆ (به‌یان) ده‌خاته‌ڕوو. دكتۆر سدیق عومه‌ر ،به‌رپرسی فه‌رمانگه‌ی گشتیی ته‌ندروستیی كه‌ركووك ،ئاماره‌كانی فه‌رمانگه‌كه‌ی بۆ (به‌یان) خسته‌ڕوو كه «پێنج نه‌خۆشخانه له شاری كه‌ركووك هه‌یه و له ساڵی 2012دا 41پ��ڕۆژەی خزمه‌تگوزاری له نێو نه‌خۆشخانه و فه‌رمانگه‌كه‌مان ئه‌نجامدراوه ،له كۆی بودجه‌ی ،2012 %99ی خه‌رجكراوه و ح�ه‌وت هه‌زار و 95ك �ه‌س گیانی ل�ه‌ده‌س��ت داوه، زیاتر له دوو ملیۆن كه‌س سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌كانی كه‌ركووكیان كردووه»، ناوبراو ئاماره‌كانی دیكه‌ی ته‌ندروستیی به‌م شێوه‌یه خسته ڕوو « 49هه‌زار
منداڵ له‌دایكبوون كه 32هه‌زاریان ل �ه نه‌خۆشخانه ل �ه‌دای��ك��ب��وون26 ، هه‌زار و 35نه‌شته‌رگه‌ریی جۆراوجۆر ئه‌نجامدراون%94 ،ی مندااڵنی شاره‌كه كوتراون و %90ی مندااڵن پێكووته‌ی نه‌خۆشی سورێژە كراون كه 170هه‌زار منداڵ ده‌كات و 200هه‌زار منداڵیش دژی نه‌خۆشیی ئیفلیجی كوتراون، 28ه�هزار و 156بوتڵ خوێن دراوه به نه‌خۆشی تاالسیام و نۆ ه �هزار و 919بوتڵ خۆینی دیكه‌ش دراوه به كه‌سانی دیكه ،بڕیاریشه له ساڵی 2013نه‌خۆشخانه‌ی 100قه‌ره‌وێڵه‌یی و 200قه‌ره‌وێڵه‌یی و 300قه‌ره‌وێڵه‌یی دروست بكرێت». له ب��اره‌ی ئ��ام��اری سه‌رپێچی و سزادانه‌كانیشه‌وه ،دكتۆر سدیق وتی « 312جێگای ج��ۆراوج��ۆر له الیه‌ن فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستییه‌وه داخراون به هۆی سه‌رپێچییه‌وه له پاكڕانه‌گرتن و 696دوكان غه‌رامه كراون به‌هۆی
پ��اب �ه‌ن��دن �ه‌ب��وون ب �ه ڕێنامییه‌كانی ت �ه‌ن��دروس��ت��ی 396 ،ت��ه‌ن خ��واردن��ی به‌سه‌رچوو ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه و 55ه �هزار و 970لیرت شله‌مه‌نیی به‌سه‌رچوو ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه و له‌ناو براوه». سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌ت به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ح��ه‌وت ه��هزار و 560 كادری ته‌ندروستیی دام�ه‌زاو هه‌یه و له‌سه‌ر بودجه‌ی پرتۆدۆالریش نزیكه‌ی 400ك��ادر هه‌یه ،ئه‌مه‌ش جگه له‌و كه‌سانه‌ی به گرێبه‌ستی ڕۆژانه ده‌وام ده‌ك����ه‌ن» ،س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه ئ �ه‌وه‌ش��ی ڕاگه‌یاند «توركامنه‌كانی فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستیی كه‌ركووك زۆر نیگه‌رانن ل��ه‌وه‌ی كه یه‌كێتی ده‌ستی گرتووه به‌سه‌ر هه‌موو پۆستەکانی به‌ڕێوەبه‌ری گشتی و ب���ه‌ڕێ���وەب���ه‌ری زۆرب���هی نه‌خۆشخانه‌كانی ش��اری ك�ه‌رك��ووك و به‌رپرسی ب�ه‌ش و هۆبه‌كانی نێو فه‌رمانگه‌كان».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
«یه‌كێتی و پارتی هیچ هێڵێكی سووریان بۆ داواكانی ئۆپۆزسیۆن نییه»
نه‌وشیروان مسته‌فا :ئه‌گه‌ر هه‌یه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی ب ه یه‌ك لیست دابه‌زین ڕاپۆرت :محه‌مه‌د جه‌مال ب�ه‌پ��ێ��ی ئ���ه‌و زان��ی��اری��ی��ان�هی (به‌یان) له چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كی ن��ێ��و ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ك��ه‌وه ده‌س��ت��ی ك �ه‌وت��وون ،ن�ه‌وش��ی��روان مسته‌فا، رێكخه‌ری گشتیی ب��زووت��ن�ه‌وه‌ی گ���ۆڕان ل�ه ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ به‌رپرس و سكرتێری بازنه‌كان له رۆژی شه‌ممه 1/19له مه‌كۆی سه‌ره‌كیی بزووتنه‌وه‌كه ،باسی له‌و ئه‌گه‌رانه كردووه كه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی له‌به‌رده‌میاندان ،ناوبراو ئاماژەی بهو ه داوه «ئێمه وه‌كو گۆڕان سێ ئه‌گه‌رمان له‌به‌رده‌مدایه ،یه‌كه‌م: تێكه‌اڵوبوونه‌وه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی. دووه‌م :داب�ه‌زی��ن به ی�ه‌ك لیست له‌گه‌ڵ یه‌كێتی .سێیه‌م :یه‌كێتی به الی پارتییدا بیشكێنێته‌وه». چاودێرێكی سیاسییش پێیوایه «له كاتی ڕوودان��ی ئه‌گه‌ری یه‌كه‌م و دووه‌م���دا پێده‌چێت یه‌كگرتووی ئیسالمی و كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،لیستی ئیسالمی دروست بكه‌ن ،به‌مه‌ش ئه‌و ده‌نگانه‌ی ئیسالمییه‌كان له ڕابردوودا رۆیشتبوون بۆ گ��ۆڕان ،ده‌چنه‌وه س��ه‌ر ده‌ن��گ��ی لیستی ئیسالمی، به‌مه‌ش كۆی ڕەوتی ئیسالمی قازانج ده‌كات».
هه‌ر له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا باس ل ه جڤاتی نیشتیامنی ك�راو ه و نه‌وشیروان مسته‌فا به ئاماده‌بووانی راگه‌یاندووه «م��ن ئ �ه‌م ڕێگه‌یه‌م ه �ه‌ڵ��ب��ژاردووه ،به دڵتانه باشه ،به دڵتان نییه ،به‌یانی بڕۆن ڕێكخه‌رێكی دیكه هه‌ڵبژێرن» ،هاوكات نه‌وشیروان مسته‌فا له‌باره‌ی كۆبوونه‌وه‌ی سێ سه‌ركرده‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێم وتوویه‌تی «من له‌گه‌ڵ ئ�ه‌و س �ه‌ردان �ه‌دا ن�ه‌ب��ووم ،ب �ه‌اڵم له‌به‌ر ڕێ��زی مامۆستا عه‌لی باپیر و مامۆستا محه‌مه‌د فه‌ره‌ج چووم ،كۆبوونه‌وه‌كه‌ش هیچ شتێكی دڵخۆشكه‌ری تێدا نه‌بوو ه و گه‌شبین نیم به ئه‌نجامه‌كانی ،به ته‌مای هیچ شتێك مه‌بن ،ڕەنگه ئه‌مه ئه‌خیر كۆبوونه‌وه‌ش بێت ،ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه به‌س به‌خێرهاتن و خواحافیزییه‌كه‌ی ئیجابی بووه». له‌باره‌ی ن��اوه‌رۆك��ی ئه‌و په‌یامه‌ی ئ��ه‌و س �ێ س �ه‌رك��رده‌ی �هی ئۆپۆزسیۆن گه‌یاندوویانه‌ته مه‌سعود بارزانیی سه‌رۆكی هه‌رێم( ،به‌یان) ئه‌و زانیارییانه‌ی پێگه‌یشتووه كه داواكانی ئۆپۆزسیۆن له ده‌س �ه‌اڵت بریتی بوون له «هه‌ڵبژاردن له كاتی خۆیدا بكرێت ،كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان به سازانی فراكسیۆنی په‌رله‌مان دامب�ه‌زرێ��ت ،ك��ورد ل ه ئاستی هه‌رێم و به‌غدا یه‌كهه‌ڵوێست بێت، ئه‌و یاسایانه‌ی ڕەهه‌ندی نیشتیامنییان
هه‌یه بگه‌ڕێنه‌وه بۆ په‌رله‌مان ،سیستمی حوكمڕانی له نیمچه تێكه‌ڵه‌وه بكرێت به په‌رله‌مانی» .بۆ وه‌رگرتنی زانیاریی زیاتر له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی ده‌سه‌اڵته‌وه، به تایبه‌ت له دوای كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك له نێچیرڤان بارزانی و به‌رهه‌م ساڵح ،كه دوێنێ 1/21سازكرا( ،به‌یان) په‌یوه‌ندیی به بیالل سلێامن ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی كۆمه‌ڵی ئیسالمی و ئاماده‌بووی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ك �ه‌وه ك��رد ،ن��اوب��راو وتی
«ئه‌وان هاتبوون ب ه شێوه‌یه‌كی ڕەسمی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ئ��اگ��ادارب��ك�ه‌ن�ه‌وه ل�ه‌وه‌ی پێشنیاره‌كانی ئۆپۆزسیۆنیان به ئیجابی هه‌ڵسه‌نگاندووه و پێیانوایه ده‌كرێت ئیشی زیاتر بكرێت و بۆ ئه‌و چاكسازییانه‌ش میكانیزمێك دابرنێت ،كه به ئاسانرتین شێوه كاره‌كان به‌ئه‌نجام بگه‌ن» .ناوبراو راشیگه‌یاند «هیچ هێڵێكی س��ووری��ان له‌سه‌ر هیچ بابه‌تێك نییه، به‌اڵم هه‌ر شتێك كه ده‌گوترێت ،ده‌بێت هۆكاری خۆی هه‌بێت و هه‌رچی باش بوو،
ئه‌وه بكرێت» .بیالل سلێامن ئاماژەشی به‌وه كرد كه «یه‌كێتی و پارتیش كۆمه‌ڵێك پێشنیازیان هه‌یه و ئیزافه‌ی ده‌كه‌ن ،بڕیاره ل ه ماوه‌یه‌كی نزیكیشدا به ن��وورساو به ئیزافه‌ی پێشنیازه‌كانی خۆیانه‌وه بیده‌ن به ئۆپۆزسیۆن ،بۆیه ئێستا تۆپ له گۆڕەپانی الیه‌نه‌كانی ده‌سه‌اڵته كه چۆن به ده‌نگ كاره‌كانه‌وه ده‌چن ،ئێستا قسه‌كان ئیجابین، به‌اڵم ئایا ده‌بن به كردار؟ ئه‌وه چاوه‌ڕێین، ئه‌گه‌ر كردیان ،ئه‌وه هه‌موومان قازانج ده‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر نه‌شیانكرد ،كێ به‌ربه‌ست
دروست بكات ،ئه‌وه بۆ هاوواڵتیانی ڕاده‌گه‌یه‌نین». هه‌ر به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی س���ه‌رچ���اوه‌ك���هی (ب����هی����ان) كه نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت ،له كۆبوونه‌وه‌یه‌كی رۆژی پێنجشه‌ممه 1/17ی���ش���دا رێ��ك��خ �ه‌ری گشتیی ب���زووت���ن���ه‌وه‌ی گ����ۆڕان ل��ه‌ب��اره‌ی كێشه‌ی تایبه‌ت به (ق��ادری حاجی عه‌لی ،عوسامنی حاجی مه‌حمود و ساالر عه‌زیز)ەوە ،ئاماژەی به‌وه داوه «خۆتان لیژنه‌یه‌ك پێكبهێنن، س�ه‌ردان��ی��ان ب��ك�ه‌ن ،ئه‌نجامه‌كه‌ی هه‌رچییه‌ك بێت ،من قبوڵمه و پێی ڕازی ده‌بم». ئارام شێخ محه‌مه‌د ،به‌رپرسی ژووری هه‌ڵبژاردنه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان وتی «ناتوانم له‌سه‌ر شتێك قسه بكه‌م كه باڵونه‌بووبێته‌وه، ل �ه‌س �ه‌ر س��ه‌رچ��اوه‌ی ب��ێ دای���ك و ب��اوك قسه ن��اك��ه‌م»( .ب��هی��ان) بۆ پ��ش��ت�ڕاس��ت��ك��ردن�ه‌وه‌ی ه�ه‌واڵ�ه‌ك�ه په‌یوه‌ندیی ب ه هه‌ریه‌ك له سه‌ركه‌وت حه‌سه‌ن ،باژێروانی سلێامنی و سه‌اڵح ڕەشید ،به‌رپرسی ژووری په‌یجوریی ب��زووت��ن �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان��ه‌وه ك��رد كه ئاماده‌بووی كۆبوونه‌وه‌كه بوون، به‌اڵم كه‌سیان ئاماده نه‌بوون هیچ لێدوانێك بده‌ن.
حكومه‌ت كورتهێنانی بودجه‌ی هه‌رێم ده‌خاته ئه‌ستۆی پێشمه‌رگه راپۆرت :سه‌ید نامی ب �ه‌ه��ۆی الب��ردن��ی ئ��ه‌و بڕگه‌یه‌ی ه��اوت��اك��ردن��ی م��ووچ��ه و ده‌رم��اڵ��هی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم له پرۆژەیاسای بودجه‌ی ساڵی 2013له‌گه‌ڵ به‌غدا ،له ئێستادا مه‌ترسیی ئه‌وه الی فه‌رمانبه‌ران و هێزی پێشمه‌رگه دروس��ت ب��ووه كه مووچه‌كانیان وه‌ك راب��ردوو مبێنێته‌وه و هاوتا نه‌كرێت له‌گه‌ڵ فه‌رمانبه‌رانی دیكه‌ی عێراقدا. م .ب ،كه ماوه‌ی نۆ ساڵه پێشمه‌رگه‌یه له مه‌عه‌سكه‌ر س�ه‌الم ،له ترسی فشاری سیاسی و نانبڕین نه‌یویست ن��اوی باڵوبكرێته‌وه ،وتی «له ساڵی 2007ە‌وه
ده‌ڵێن مووچه‌تان بۆ زی��اد ده‌كرێت و چاوه‌ڕێی مالیكین مووچه‌كامنان بۆ زیاد بكات ،ئه‌مه هه‌ر ناكرێت ،چونكه هه‌ر ئاڵۆزی و توندوتیژییه‌ك به‌رامبه‌ر به عێراق ببێت و ئێمه رووب �ه‌ڕووی��ان ببینه‌وه و بشیانه‌وێت مالیكی به ویستی خۆی بڕیار له‌سه‌ر زیادكردنی مووچه‌كامنان بدات، ئه‌و ه زۆر مه‌حاڵه ،ئێمه ده‌سه‌اڵتدارانی ك��ورد خه‌مامن نه‌خۆن ه �ه‌ر نابێت و مووچه‌مان زیاد ناكرێت ،ئه‌گه‌ر هه‌ر وا بڕوات ئێمه‌ش له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا تۆڵه‌ی خۆمان له ه �ه‌ردوو حزبی ده‌سه‌اڵتدار ده‌كه‌ینه‌وه». ح .ت ،پاسه‌وان له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ن�ه‌وت له كه‌ركووك ،له په‌یوه‌ندییه‌كی
ب ه جلی سهربازییهوه هاوواڵتییان تیرۆر ده‌كه‌ن عومه‌ر ئاواره تیرۆریستانی شاره‌دێی جه‌له‌وال به جلی سهربازییهوه تاوان ئه‌نجام ده‌ده‌ن و هاوواڵتییان تیرۆر ده‌كه‌ن. س�������ه‌رچ�������اوه‌ی�������ه‌ك ل��ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسی جه‌له‌وال هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاست ك��ردووه و به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ماوه‌یه‌كه تیرۆریستان به جلی سهربازییهوه هه‌ڵده‌كوتنه س��ه‌ر م��اڵ و حاڵی هاوواڵتییان ،به تایبه‌ت كورده‌كانی دانیشتووی ج�ه‌ل�ه‌وال و تیرۆریان
ده‌ك �ه‌ن ،كه دوو ڕۆژ له‌مه‌وبه‌ر ل ه ناوچه‌ی (تبه‌چ)ی سه‌ر بهو شاره‌دێیه، به جلی سهربازییهوه هه‌ڵیانكوتاوه‌ته س���ه‌ر خ��ێ�زان��ێ��ك و ل � ه پێشچاوی ئه‌ندامانی ئه‌و خێزانه ئافره‌تێك و كوڕەكه‌یان كوشتووه». سه‌رچاوه‌كه ئاماژەشی به‌وه ك��رد «ئ �ه‌م ڕەف��ت��اره‌ی تیرۆریستان مه‌ترسییه‌كی زۆری الی دانیشتوانی ئه‌و ناوچه‌یه دروستكردووه و بووه‌ته ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی كه دانیشتوانی ئه‌م شاره‌دێیه بڕوا و متامنه‌یان به هێزه ئه‌منییه‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه نه‌مێنێت».
ته‌له‌فۆنیدا به‌مشێوه‌یه سكااڵی دڵی خۆی كرد «زیاتر له شه‌ش ساڵه پێامن ده‌ڵێن مووچه‌كانتان زی��اد ده‌كرێت و ه�ه‌ر قسه‌یه ،به ڕاستی پێشمه‌رگه به گشتی زۆر داخ له‌دڵ ه بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی ك��ورد ،ئێمه پێشمه‌رگه‌ین و ئه‌ركامن پاراستنی به‌رژەوه‌ندییه‌كانی كورده ،هه‌ر له بیره‌نه‌وته‌كان و سنوره‌كانی هه‌رێم به ڕووی عێراق و واڵتانی تردا ،ناكرێت خۆپیشاندان و ناڕەزایی ئاشكرا ده‌رببڕین و رێامن پێناده‌ن ،ئه‌گینا هه‌موومان یه‌كجار ده‌هاتینه سه‌ر جاده» ،ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه ئاماژە ب �ه‌وه‌ش ده‌ك��ات «فه‌رمانبه‌رانی وه‌زاره‌ته‌كانی دیكه له‌سه‌ر زیادكردنی ده‌رماڵه هاتوونه‌ته سه‌ر جاده و بۆیان زیاد
كراوه ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ئێمه ئه‌و مووچه‌ی ه ژیامنانی ل�ه‌س�ه‌ره ،حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هیچ دڵسۆزمان نییه ،بۆ ئه‌و هه‌موو نه‌وته ده‌فرۆشێت و كه‌س نازانێت پاره‌كه‌ی بۆ كوێ ده‌ڕوات و ب ه چی ده‌درێت، بۆ مووچه‌ی ئێم ه زیاد ناكات ،له‌كاتێكدا ئێم ه پاسه‌وانی به‌رژەوه‌ندییه‌كانی ئه‌وانین، تاكه‌ی پێشمه‌رگه له‌م ریسوایه‌تییه‌دا بژی، هه‌مانه له‌به‌ر خراپیی گوز هرانی ئاماده‌یه گورچیله‌ی بفرۆشێت». سه‌فین دزه‌یی ،وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) وتی «خۆتان ده‌زانن له به‌غدا یه‌ك دینار بۆ پێشمه‌رگه نایه‌ت و له بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان مووچه‌ی پێشمه‌رگه
ده‌درێت ،سااڵنه بودجه‌ی هه‌رێم كورت ده‌هێنێت به‌هۆی ئه‌وه‌وەیه كه بودجه‌ی پێشمه‌رگه‌ی لێ جیاده‌كرێته‌وه ،ئێستا به‌غدا نزیكه‌ی شه‌ش ترلیۆن دینار ،واته نزیكه‌ی پێنج ملیار دۆالر زیاتر قه‌رزاری حكومه‌تی هه‌رێمه ،له دوای شه‌ش حه‌وت ساڵی رابردوو ،ئه‌ویش مووچه‌ی پێشمه‌رگه بووه ،وه‌رنه‌گیراوه تائێستا». بورهان ره‌شید ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ك��اروب��اری پێشمه‌رگه و شه‌هیدان و قوربانییانی جینۆساید ،وت��ی «ئه‌گه‌ر بچیته سه‌ر حه‌قیقه‌ت ،ئێم ه دوو سێ ساڵه ئه‌و بڕگه‌یه له بودجه‌دا داده‌نێین، به‌اڵم حكومه‌تی هه‌رێم به هیچ شێوه‌یه‌ك مولته‌زیم نه‌بووه پێیه‌وه و جێبه‌جێشی
ن��ه‌ك��ردووه ،ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی ك �ه‌س نیی ه محاسه‌به‌ی بكات ،له‌ناو په‌رله‌مانیشدا ئه‌ندامانی یه‌كێتی و پارتی پشتگیریی ئه‌و حكومه‌ته ده‌كه‌ن ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و بڕگه‌یاسایه چه‌ند ساڵه هه‌یه جێبه‌جێ ن �ه‌ك �راوه ،ب��ه‌اڵم له راستیدا ماده‌یه‌ك هه‌یه له یاسای خزمه‌ت و خانه‌نشینیی پێشمه‌رگه‌دا كه ب��اس له هاوتاكردنی مووچه‌ی پێشمه‌رگه ده‌كاته‌وه ب ه هاوتا عێراقییه‌كانی». بورهان ره‌شید ئاماژەشی به‌وه كرد «ئه‌و ماده‌یه له پرۆژەیاسای ئه‌مساڵدا البراوه ،ئه‌وه‌نده‌ی ئێمه بزانین یه‌كێتی و پارتی حه‌ز ناكه‌ن مووچه‌ی هیچ كه‌س زیاد بكه‌ن».
فراكسیۆنه‌كانى پەرلەمان گه‌یشتنه ئه‌نجامی هاوبه‌ش سه‌ید نامی له كۆبوونه‌وه‌ی فراكسیۆنه‌كانی ناو په‌رله‌مان له‌گه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مانی كوردستان ،گه‌یشتوونه‌ت ه رێگاچاره‌یه‌كی هاوبه‌ش له‌سه‌ر كێشه‌كان و بڕیاره هه‌موو بیروبۆچوونه‌كان له نوورساوێكدا ئاڕاسته‌ی په‌رله‌مانی كوردستان بكرێت به مه‌به‌ستی بڕیاری كۆتایی له‌سه‌ریان. دكتۆر سه‌باح به‌رزنجی ،په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له په‌رله‌مانی كوردستان و به‌شداربووی كۆبوونه‌وه‌كه وت��ی «ك��ۆب��وون�ه‌وه‌ك�هی سه‌رۆكایه‌تیی
په‌رله‌مان له‌گه‌ڵ فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان بۆ گفتوگۆكردن بوو له‌سه‌ر ئه‌و نه‌خشه‌ڕێگایه‌ی ل ه مانگی 11دا بزوتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان پێشكه‌شی ك��رد ،س �ه‌ب��اره‌ت به كێشه‌كانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا ،له‌م دانیشتنه‌دا ه �ه‌م��وو فراكسیۆنه‌كان بیروبۆچوونی خۆیان خسته‌ڕوو ،بڕیار وایه هه‌موو بیروبۆچوونه‌كان له راپۆرتێكدا گه‌اڵڵه بكرێن و ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم بكرێت. س �ه‌ب��اره‌ت ب ه بوونی ڕای جیاواز له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا ،په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ وتی «زۆربه‌ی زۆری
ئه‌وانه‌ی ئاماده‌بوون له فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان ،ئه‌و نه‌خشه‌ڕێگایه‌یان به شتێكی باش و ئیجابی زانی ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له هه‌لومه‌رجی جیاوازدا نوورساوه ،پێویستی به‌وه هه‌یه گه‌شه‌ی پێبدرێت و بكرێته بنه‌ما بۆ كارنامه و بنه‌مایه‌كی تێروته‌سه‌لرت، بۆ ئ��ه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ناوه‌نددا كاری له‌سه‌ر بكات». ناوبراو ئاماژەشی به‌وه كرد «ئێمه دوێ��ن �ێ وه‌ك���و پ �ه‌رل �ه‌م��ان ته‌قریبه‌ن گه‌یشتینه ئه‌نجامێك و وه‌كو نوورساوێك ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ده‌كرێت، هه‌موو فراكسیۆنه‌كان دوای ئه‌وه‌ی كه
خوێندنه‌وه‌ی كۆتایی بۆ ن��وورساوه‌ك�ه ده‌كه‌ن ،پێشبینی ده‌كه‌م ئیمزا بكرێت». دكتۆر سه‌باح باسی له‌وه‌ش كرد «ئه‌و یاسایانه‌ی ره‌هه‌ندی نیشتیامنییان هه‌یه یه‌كێكه له‌و بڕگانه‌ی له‌و نه‌خشه‌ڕێگایه‌دا هاتووه ،ره‌نگه كۆبوونه‌وه‌یه‌كی بااڵتر یان لیژنه‌یه‌كی هاوبه‌ش پێكبهێرنێت له نێوان په‌رله‌مان و حكومه‌ت و سه‌ركردایه‌تیی هه‌ردوو حزبی فهرمانڕەوا له كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خشه‌ڕێگایه ده‌وڵه‌مه‌ند بكرێت و به‌هێزتر بكرێت ،ئینجا كاری له‌سه‌ر بكرێت ،زۆر شتی دیكه‌ش هه‌یه كه چاره‌سه‌ر ده‌كرێت».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
به‌ڕێوه‌به‌ری ئاژانسی هه‌واڵی عێراقی ل ه دانیامرك:
مالیكی هیچ بڕیارێك ب ێ پرسی ئێران نادات له‌مێژە ئه‌م ڕاگه‌یاندكار ه عێراقیی ه هه‌ڵوێستی خۆی ئاشكرا كرد ك ه پرۆسه‌ی سیاسی له عێراق ب ه (پرۆسه‌یه‌كی ناته‌واو و زیاتر ب ه فیت و ڕێنماییه‌كانی واڵتانی زلهێز و ئیقلیمی به‌ڕێو ه ده‌برێت ،دوور ل ه به‌رژەوه‌ندی عێراقییه‌كان) ناوی ده‌بات .سه‌رمه‌د عه‌بدولكه‌ریم، به‌ڕێوه‌به‌ری ئاژانسی هه‌واڵی عێراقی ل ه دانیمارك هه‌رچه‌ند هێڵی س��ووری له‌سه‌ره ل ه په‌یوه‌ندی پێوه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنی عێراقی، بۆیه زیاتر ل ه كه‌ناڵه‌كانی (الجزیرة ،المستقلة ،العربیة، الرافدین) ده‌رده‌كه‌وێت ،به‌اڵم بۆ یه‌كه‌مین جار ده‌بێته میوانی كه‌ناڵێكی ڕاگه‌یاندنی كوردی ل ه ڕێگه‌ی (به‌یان)ه‌وه.
گفتوگۆ :ڕەفعهت محه‌مه‌د به‌یان :به ڕای تۆ هۆكاری چییه ك ه نوری مالیكی عێراق له قه‌یرانێكه‌وه بۆ قه‌یرانێكی تر ده‌بات و دروستكردنی ئه‌و قه‌یرانه سیاسییانه له به‌رژەوه‌ندیی كێیه؟ سه‌رمه‌د عه‌بدولكه‌ریم :له راستیدا مالیكی له پێش جێبه‌جێكردنی هه‌ر ب��ڕی��ارێ��ك��دا ،پ��رس و ڕا و بۆچوونی ئێرانییه‌كان وه‌رده‌گرێت ،ئه‌و كێشه و قه‌یرانه سیاسییانه‌ی ئه‌مڕۆ له عێراق ڕوو ده‌ده‌ن ،له بنچینه‌دا كێشه و قه‌یرانی ناوخۆیی ئێرانه كه هه‌نارده‌ی عێراقی كردووه بۆ چه‌ند مه‌به‌ستێك كه خۆیان دایانڕشتووه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا با له‌وه دڵنیابین كه هه‌ر بڕیارێك حكومه‌ته‌كه‌ی نوری مالیكی ده‌ری بكات كه له ڕواڵه‌تدا له دژی حكومه‌تی ئێران بێت ،له كۆتاییدا به به‌رژەوه‌ندیی ئێران ده‌شكێته‌وه، ئه‌م هاوكێشه‌یه هاوچاره‌نووسازه له
به‌رژەوه‌ندیی بااڵی رژێمی مه‌الییە ل ه تاران ،ئه‌م سیاسه‌ته‌ی ئێران سیاسه‌تێكی شاراوه نییه ،چونكه له‌مێژە حكومه‌تی مه‌الیی سیاسه‌تێكی سرتاتیژیی داڕشتووه بۆ ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی ناوچه‌كه. ب�هی��ان :چ هه‌نگاوێك ل�ه‌ب��اره بۆ ئه‌وه‌ی ئاستێك بۆ مالیكی دابرنێت بۆ ئ�ه‌وه‌ی چیرت گه‌النی عێراق دووچ��اری چه‌وساندنه‌وه و سته‌م نه‌بن ،به تایبه‌ت ئێستا ته‌نگژەی سیاسی به‌ره‌و ئاستێكی تائیفی ده‌چ��ێ��ت ل�ه ن��ێ��وان ه��ه‌ردوو پێكهاته‌ی سوننه و شیعه؟ سه‌رمه‌د عه‌بدولكه‌ریم :ته‌نیا رێگا بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی مالیكی ئه‌وه‌یه كه سه‌رجه‌م گه‌النی عێراق یه‌ك هه‌ڵوێستیان هه‌بێت ب��ۆ ب �ه‌گ��ژداچ��وون �ه‌وه‌ی ئه‌و سیاسه‌تانه‌ی ئێستا په‌یڕەوه‌ی ده‌كات، ه��ه‌روه‌ه��ا ڕێ��گ �هی پ��ێ��ن�ه‌درێ��ت له‌و ڕێكه‌وتننامانه‌ی ك�ه واژۆی له‌سه‌ر كردووه ،په‌شیامن ببێته‌وه ،چونكه هه‌ر
پاشگه‌زبوونه‌وه‌یه‌ك له جێبه‌جێكردنی ئه‌و ڕێكه‌وتننامانه ،وه‌ك ڕێكه‌وتنامه‌ی هه‌ولێر ،مانای ئه‌وه‌یه مالیكی عێراق ب �ه‌ره‌و قۆناغێكی مه‌ترسیدار ده‌ب��ات، ب��ۆی �ه م��ن پێمباشه وه‌زی��ره‌ك��ان��ی ده‌ره‌وه‌ی لیستی یاسا و شیعه‌كان له حكومه‌ت بكشێنه‌وه ،كه باشرتین به‌گژداچوونه‌وه‌یه بۆ ئ�ه‌وه‌ی مالیكی ناچار بكرێت گوێبیستی داواكارییه‌كانی جه‌ماوه‌ری خۆپیشانده‌ر بێت. خ��اڵ��ێ��ك��ی دی��ك �ه ك��ه پێویسته نه‌یارانی مالیكی فه‌رامۆشی نه‌كه‌ن له دانووستانه‌كانیان له‌گه‌ڵ وه‌فده‌كانی مالیكی ،ئه‌وه‌یه وه‌زاره‌ت�ه ئه‌منییه‌كان وه‌ك (ب�ه‌رگ��ری ،ناوخۆ ،موخابه‌رات) ل �ه چنگی مالیكی ده‌رب��ه��ێ�نرێ��ت و ڕاده‌ستی كه‌سایه‌تیی نیشتامنپه‌روه‌ر و سه‌ربه‌خۆ بكرێن ،هه‌روه‌ها پێویسته ده‌ستبه‌جێ ده‌ستكاریی بڕگه‌كانی ده‌ستوور بكرێ و مافه سیاسی و دارایی
و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی زیانلێكه‌وتووانی پرۆسه‌ی سیاسی له عێراق ،دابین بكرێ و په‌یڕەوێكی روون و ئاشكرا بۆ یاسای ئه‌نجومه‌نی وه‌زی �ران داب�نرێ ،هه‌موو ئه‌و ده‌زگایانه‌ی ئێستای ناوه‌نده‌كانی ده‌س���ه‌اڵت له داروده‌س��ت��هی مالیكی دوورب��خ��رێ��ن �ه‌وه ،چونكه زۆرێ���ك له دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌و داروده‌سته‌یه ده‌رده‌چوون كه بێگومان مالیكی دوور تا نزیك ئ��اگ��اداری دۆسیه‌كانی ئه‌و گه‌نده‌ڵییانه‌یه. به‌یان :گواستنه‌وه‌ی ئه‌و قه‌یرانه
سیاسییانه بۆ ناو شه‌قامی عێراقی ،تا چه‌ند كاریگه‌ریی نێگه‌تیڤی ده‌بێت له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كانی نێو پێكهاته مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان له عێراقدا؟ سه‌رمه‌د عه‌بدولكه‌ریم :من هیچ ترسم نییه له پێكهاته‌کانی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی ك �ه پشت ب �ه په‌یوه‌ندییه كۆمه‌اڵیه‌تییه مێژووییه‌كان ده‌به‌ستێت، به مه‌رجێك دوور بێت له كاریگه‌ریی ده‌ستێوه‌ردانی ئێرانی كه گ��ره‌و له بنچینه‌ی تائیفی ده‌كات كه چه‌كێكی كوشنده‌یه به ده‌ستی ئێرانییه‌كانه‌وه و له ماوه‌ی شه‌ڕی تائیفیی ناوخۆیی ب �ه‌ك��اری هێنا ،ب�ه درێ��ژای��ی سااڵنی راب���ردووی عێراق هه‌رگیز بنچینه‌ی تائیفی نه‌بووه‌ته ناسنامه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی ،ه �ه‌روه‌ه��ا پێویسته یاسای ڕەگه‌زنامه‌ی عێراقی هه‌موار بكرێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی هیچ كه‌لێنێك دروست نه‌بێت كه ئێران بتوانێت له‌و بواره‌وه ده‌سه‌اڵتی شۆڕبكاته‌وه له عێراق و هه‌وڵ بدرێت پێكهاته‌ی دیمۆگرافی كۆمه‌ڵگای عێراقی بگۆڕێت. به‌یان :له‌و بڕوایه‌دای به‌م نزیكانه قه‌یرانی سیاسی له عێراق كۆتایی پێبێت؟ سه‌رمه‌د عه‌بدولكه‌ریم :به‌داخه‌وه پێشبینیی ئ �ه‌وه ناكه‌م ب�ه‌م نزیكانه قه‌یرانی سیاسی له عێراق كۆتایی پێبێت ،به‌هۆی ده‌ستێوه‌ردانی ئێران ك �ه ب �ه ش��ێ��وه‌ی ڕەه���ا ل �ه ن��اوه‌ن��ده جیاجیاكانی عێراق بااڵده‌ستیی هه‌یه، به تایبه‌ت كه كه‌سێكی بااڵ له ئێران كه (قاسم سلێامنی)یه ،سه‌رپه‌رشتی ئه‌و ده‌ستێوه‌ردانه ده‌كات ،ئه‌گه‌ر ئه‌م ملمالنێیه به‌م شێوه‌یه درێژە بكێشێت، به دووری نازانم ملمالنێكه بگوازرێته‌وه
و ببێته ملمالنێیه‌كی ڕاسته‌وخۆ له نێوان میلله‌ت و رژێمی سیاسیی ئێستای عێراق ،ئه‌گه‌ر هۆشمه‌ندان و بیرمه‌ندانی عێراق په‌له نه‌كه‌ن له چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م ڕەوشه ئاڵۆزه به هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور و ئاشته‌واییه‌كی نیشتامنیی ڕاسته‌قینه ساز بكرێت ،دوور له نه‌ریتی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه .من پێمباشه له‌م دۆخه‌دا پشتگیری له ڕێكخراوی (موجاهدینی خه‌لق) بكرێ ،ئه‌وانه‌ی ئێستا له‌سه‌ر خاكی عێراق م��اون و ئه‌م ڕێكخراوه وا بنارسێت ك�ه ببێته به‌ربه‌ستێك ب��ۆ ب �ه‌گ��ژداچ��وون �ه‌وه‌ی چاوتێبڕینی رژێمی مه‌الییه‌كانی تاران و پێویسته هه‌موو مافه سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ماددییه‌كانی ئه‌م ڕێكخراوه بپارێزرێت به‌پێی یاسا نێوه‌ده‌وڵه‌تییه‌كان. به‌یان :ئایا قه‌ده‌ری عێراق وایه كه زیاتر له 43ساڵه شه‌ڕی یه‌ك له‌دوای یه‌ك و ئابڵوقه‌ى سیاسی و ئابووری (له راب��ردوو) و قه‌یرانی سیاسی و ناكۆكی حزبه سیاسییه‌كان (ل�ه ئێستا) ،یان هۆكه‌ی ئه‌وه‌یه سیاسه‌مته‌داری فاشیل عێراق به‌ڕێوه ده‌بات؟ سه‌رمه‌د عه‌بدولكه‌ریم :به‌ڵێ ،ئه‌وه قه‌ده‌ری عێراقه ،له‌به‌ر هۆیه‌كی ساده و ئاسان ،چونكه عێراق له چه‌قی جیهاندایه ،وه‌ك مێژووش بۆمان ده‌سه‌ملێنێت ،له‌و بڕوایه‌دا نیم كه زۆربوونی ئه‌و قه‌یرانه یه‌ك ل �ه‌دوای یه‌كانه خاڵی نێگه‌تیڤ بێت له خۆیندنه‌وه بۆ مێژووی عێراق، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه ئه‌وانه ئاماژە و هێامیه‌كن بۆ خۆبه‌هێزكردنه‌وه ،وه‌ك بینیامن عێراق چه‌ند له شه‌ڕ و قه‌یران ده‌رچووبێت ،پاش ماوه‌یه‌ك ،جارێكی دیكه هه‌ستاوه‌ته‌وه و خ��ۆی به‌هێز كردووه‌ته‌وه.
هه‌ر پاشگه‌زبوونه‌وه‌یه‌كى مالیکى ل ه جێبه‌جێكردنی ڕێكه‌وتننامەکان ،مانای ئه‌وه‌ی ه عێراق به‌ره‌و قۆناغێكی مه‌ترسیدار ده‌بات
«دوو ملیار و 500ملیۆن دینار له بودجه‌ی هه‌رێم ده‌درێت ب ه قوتابخانه‌كانی كه‌ركووك»
خوێندنی كوردی ل ه كه‌ركووك له دۆخێكی خراپدایه شڤان جه‌باری .كه‌ركووك پرۆسه‌ی پ��ه‌روه‌رده و فێركردن ل ه شاری كه‌ركوك گه‌شتووه‌ته ئاستێك كه ته‌واوی مامۆستایان و قوتابیانی نیگه‌ران ك���ردووه ،به تایبه‌تی قوتابخانه‌كانی خۆێندنی كوردی هه‌میشه گازنده له‌وه ده‌كه‌ن كه كه‌موكورتییه‌كی زۆریان هه‌یه، خراپیی بینا‌ی قوتابخانه‌كان بێت یاخود پێداویستییه‌كانی فێركردن و نه‌ڕەخسانی ژینگه‌یه‌كی شیاو ب��ۆ فێرگه‌كان یان نه‌بوونی مامۆستا و پاسه‌وان و كارگوزار، ئه‌مه‌ش وایكردووه چه‌ندین جار ناڕەزایی ده‌رببڕن. گ���ه‌الوێ���ژ وه‌ل����ی ،ب��ه‌ڕێ��وب��ه‌ری قوتابخانه‌ی تاڤگه‌ی سه‌ره‌تایی ،ئاماژە ب�ه‌وه ده‌ك��ات كه پێداویستیی زۆری��ان هه‌یه و ده‌شڵێت «سه‌رجه‌م كه‌لوپه‌لی نێو قوتابخانه‌كه‌مان زۆر ك��ۆن و له
سااڵنی حه‌فتاكانه‌وه به‌كاریان ده‌هێنن، ل �ه ئێستاشدا ن �ه گ��ه‌رم��ك��ه‌ره‌وه ،نه فێنكه‌ره‌وه‌مان نییه ،ته‌نانه‌ت مامۆستاكان له‌سه‌ر كورسیی شكاو دانه‌نیشن ،له هه‌مان كاتدا بێ پاسه‌وانین». ف���اروق شه‌فیق ،ی���اری���ده‌ده‌ر له قوتابخانه‌ی كه‌ركووكی نوێی سه‌ره‌تایی، باس له‌وه ده‌كات ك ه ئامێری فۆتۆكۆپییان نییه و له كاتی كۆپیكردنی پرسیاری تاقیكردنه‌وه‌كان له‌سه‌ر گیرفانی خۆیان له بازاڕ كۆپی ده‌كه‌ن ،به‌مه‌ش خه‌ڵكی دیكه پرسیاره‌كان ده‌بینن« ،ئه‌مه‌ش گرفتێكی گه‌وره‌یه» .هاوكات له‌به‌رئه‌وه‌ی كارگوزاریان نیی ه «قوتابخانه‌كه‌یان به قوتابییه‌كان پاكده‌كه‌نه‌وه». هونه‌ر عه‌بدوڵاڵ ،جێگری سه‌رۆكی لقی كه‌ركووكی یه‌كێتیی مامۆستایانی كوردستان ،هۆكاری نه‌بوون و كه‌میی مامۆستا بۆ «نه‌بوونی پالنی تۆكمه
له دابه‌شكردنی مامۆستایان به‌سه‌ر قوتابخانه‌كان» ده‌گه‌ڕێنێته‌وه .به‌اڵم شێرزاد ڕەشید كاكه ،به‌ڕێوەبه‌ری خوێندنی ك��وردی به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «%10ی بودجه‌ی 2013له هه‌رێمی كوردستان ته‌رخان ك �راوه بۆ كه‌رتی پ���ه‌روه‌رده و له كۆی ئه‌و ڕێژە دیاریكراوه‌ش %10ی بۆ ناوچه دابڕێرناوه‌كان ته‌رخان كراوه، %50ی ناوچه درابڕێرناوه‌كانیش كه ده‌كاته دوو ملیار و 500ملیۆن دینار ،ده‌درێت به قوتابخانه‌كانی شاری كه‌ركووك ،ئه‌مه‌ش كه‌لێنه‌كانی خۆێندنی كوردی له شاره‌كه پڕده‌كاته‌وه». له دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی ع��ێ��راق ،ل �ه ش���اری ك��ه‌رك��ووك به‌شی خوێندنی كوردی كرایه‌وه و ل ه ئێستاشدا زیاتر له 90هه‌زار قوتابی هه‌یه ،به وته‌ی شاره‌زایانی پ��ه‌روه‌رده‌ش ،ئه‌و به‌شه له شاره‌كه له ئاستێكی زۆر خراپدایه.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی ،له‌و كه‌سایه‌تییانه دانرابوو كه جێگه‌ی مه‌ترسییه بۆ سه‌ر حكومه‌تی عێراق و له ساڵی 2004له الیه‌ن هێزه‌كانی ئه‌مریكاوه بۆ چه‌ند مانگێك ده‌سته‌به‌سه‌ر كرا ،پاش چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی له عێراق له ساڵی ،2004له واڵتی سوریا نیشته‌جێ بوو. دوابه‌دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی له سوریا ،بایه‌خێكی زۆری له الی نوری مالیكی بۆ دروست بووه. ماوه‌ی مانگێكه ،ناوبراو له الیه‌ن مالیكییه‌وه كراوه به سه‌رۆكی «لیژنه‌ی داناكان» بۆ نێوانگیریكردن له نێوان حكومه‌ت و خۆپیشانده‌رانی ناوچه سوننییه‌كان .له یه‌كه‌م ده‌ركه‌وتنیدا بۆ كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنی كوردی، رۆژنامه‌ی (به‌یان) سه‌باره‌ت به دواهه‌وڵه‌كانی خۆی و لیژنه‌كه‌ی ،شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عیی هێنایه دوان.
د .عومه‌ر عه‌بدوستار مه‌حمود*
راپه‌ڕینی سوننه له نێوان ره‌تكردنه‌وه‌ی هه‌ژموون و دروستكردنی هه‌رێمدا ئه‌مڕۆ دوو ره‌وتی جیا سوننه‌یان دابه‌ش كردووه ،یه‌كێكیان داوای گۆڕینی ریشه‌یی ده‌كات ،كه بنه‌چه‌ی پرۆسه‌ی سیاسی ده‌گرێته‌وه .ئه‌وی تریشیان داوای چاكسازیی ناوخۆیی له سیستمه‌كه‌دا ده‌كات. با له ئامانجی ره‌وتی یه‌كه‌مه‌وه ده‌ستپێبكه‌ین .ئایا هیچ توانایه‌ك هه‌یه بۆ ئه‌نجامدانی گۆڕانی ریشه‌یی له رێگه‌ی ره‌تكردنه‌وه‌ی هه‌ژموونی الیه‌نێكی عێراقی به‌سه‌ر الیه‌نه‌كه‌ی تردا؟ به راشكاوانه‌تر ،مه‌به‌ستم له شكستپێهێنانی پرۆسه‌ی سیاسییه ،كه تۆمه‌تباره به په‌رته‌وازه‌كردنی یه‌كێتیی نیشتامنیی عێراقییه‌كان و په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تییان ،هه‌روه‌ك تۆمه‌تباریشه به هێنانه‌دنیای دیكتاتۆری بێكۆتا ،كه مالیكی یه‌كه‌میانه .چونكه رسوشتی ئه‌م پرۆسه سیاسییه رسوشتێكی فه‌وزه‌وییه و هه‌رجۆره ئاشته‌وایی و كارێكی دیموكراسییانه‌ی رووت و هه‌ر گه‌شه‌پێدان و مامه‌ڵه‌كردنێك له‌سه‌ر بنه‌مای هاوواڵتیبوون قه‌ده‌غه ده‌كات ،هه‌روه‌ها خه‌ڵكیشی به شێوه‌یه‌كی ستوونی دابه‌ش كردووه و بناغه‌ی دیموكراسیه‌تی هه‌ڵته‌كاندووه، كه خۆی پێویسته ئاسۆیی بێت نه‌ك ستوونی ،هه‌روه‌ها مه‌یدانه‌كه بۆ بیرۆكه و به‌رنامه‌كان بێت نه‌ك بۆ وه‌الئی تایه‌فی و خێڵگه‌ریی ،كه به شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌مه بووه مایه‌ی باڵوبوونه‌وه‌ی سته‌م و زۆرداری و گه‌نده‌ڵی له عێراقدا و ئه‌م واڵته‌ی خسته سه‌رووی لیستی واڵتانی گه‌نده‌ڵ و سته‌مكاره‌وه. دواجاریش ئه‌م پرۆسه سیاسییه، دوای ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر عێراقدا وه‌كو ده‌وڵه‌ت سه‌پێرنا ،ئاواش به هه‌موو رووه گشتی و تایبه‌تییه سلبییه‌كانیه‌وه ،به ناهه‌ق به‌سه‌ر ئه‌هلی سوننه‌دا سه‌پێرنا .ئه‌هلی سوننه له‌م واڵته‌دا خراپرتین جۆری سزاكانی كوشنت و ده‌ستگیركردن و كۆچپێكردن و له‌كارخستنیان چه‌شت. گه‌لی كوردیش كه هاوبه‌شی دووه‌م و سه‌ره‌كیی پرۆسه‌ی سیاسی بوون، سێیه‌م الیه‌نن له دوای عێراق وه‌كو ده‌وڵه‌ت و ئه‌هلی سوننه ،كه ئه‌م پرۆسه سیاسییه كردوونیه‌تیه ئامانج. كه‌واته ،ئایا ئه‌م پرۆسه سیاسییه ده‌یه‌وێت هه‌موان به‌ره‌و كوێ ببات؟! كه‌وابێ به هۆی هه‌موو ئه‌مانه‌وه بوو كه ئه‌هلی سوننه راپه‌ڕین .سوننه بۆ رووخاندنی بنه‌چه‌ی ئه‌م پرۆسه سیاسییه و به‌رپاكردنی پرۆسه‌یه‌كی سیاسیی تر له‌سه‌ر بنه‌مای ئاشته‌واییه‌كی نیشتامنیی گشتگیر و رۆشن و خاوه‌ن ئه‌جێندایه‌كی نیشتامنی و بۆ كۆنگره‌یه‌كی نیشتامنی راپه‌ڕینیان ده‌ستپێكرد ،هه‌روه‌ك چۆن له واڵتانی وه‌كو باشووری ئه‌فریقا و ئیرله‌ندا و جگه له‌وانیش روویدا .ئه‌مه‌ش له یه‌كه‌م هه‌نگاودا بۆ ل15 * ناوبراو پ هرله‌مانتاری پێشووی عێراق ه و س�ه‌رك��رده‌ی�ه‌ك��ی دی��اری سوننه‌كانه ،به‌ر ل ه هاشمی ،ل ه الیه‌ن مالیكییه‌و ه دۆس��ی �هی ق � هزای��ی بۆ كرایه‌وه ،به‌وهۆیه‌و ه ب�ه‌ره‌و توركیا ه���ه‌اڵت و ئێستا ل � ه ئه‌سته‌نبوڵ نیشته‌جێیه .ناوبراو ئه‌م زنجیر‌ه بابه‌ته تایبه‌ت بۆ (به‌یان) ده‌نووسێت.
شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی ،موفتیی ئه‌هلی سوننه‌ى عێراق ،بۆ به‌یان:
داوام ل ه مالیكی كردووه به‌رانبه‌ر كورد توند نه‌بێت گفتوگۆ :ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د به‌یان :با له‌وه‌وه ده‌ستپێبكه‌ین؛ ئ��ێ��وه چ��ۆن ده‌ستنیشان ك���ران بۆ ئ��ه‌وه‌ی ڕۆڵ��ی میانگیریی ببینن له ن��ێ��وان ح��ك��وم�ه‌ت�ه‌ك�هی مالیكی و خۆپیشانده‌رانی ناوچه سوننییه‌كان؟ شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی :به ناوی خوای گهوره و میهره‌بان .به‌ڵێ من به ته‌كلیفكردن له الیه‌ن سه‌رۆك وه‌زیران ،نوری مالیكییه‌وه ڕاسپێردرام، له‌گه‌ڵ سێ زانای ئاینی و سێ دادوه‌ر «لیژنه‌ی دان��ای��ان»م��ان پێكهێنا به مه‌به‌ستی كردنه‌وه‌ی ده‌رگای گفتوگۆ له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی خۆپیشانده‌رانی پارێزگاكانی ئه‌نبار و تكریت و فه‌للوجه و م��وس��ڵ .ده‌ستپێكی ك��اره‌ك��امن��ان گوێگرتن ب��وو ل�ه داواكارییه‌كانی خۆپیشانده‌ران ،كه پێامن وایه ئه‌وه مافێكی ڕەوایه و ئه‌وه‌ی له چوارچێوه‌ی یاسادا بێت ،پێویسته جێبه‌جێ بكرێت. ئێمه سه‌ردانی چه‌ندین گرتووخانه‌مان
ك��ردووه ،له ئه‌نجامی هه‌وڵه‌كامنان، تا ئێستا نزیكه‌ی ( )800به‌ندكراو ئازادكراون ،هه‌روه‌ها چه‌ندین ئافره‌تی به‌ندكراویش ئازادكراون. كه ده‌ستنیشان كرام بۆ ئه‌و ئه‌ركه، من له دوو روانگه‌وه بۆ ئه‌م كاره چووم، یه‌كه‌میان له دیدێكی شه‌رعییه‌وه، كه شه‌رعی خ��وای گ��ه‌وره فه‌رمانی پێكردووین ئێمه‌ی زانایان به ئه‌ركی خۆمان هه‌ستین بۆ لێكنزیككردنه‌وه‌ی الی �ه‌ن �ه ن��اك��ۆك�ه‌ك��ان��ی موسڵامنان. دووه‌م��ی��ش دیدێكی نیشتامنی ،كه بتوانین ئ�ه‌و لێكرتازانه‌ی ئه‌مڕۆ له عێراق رووده‌دات ،بیگه‌ڕێنینه‌وه بۆ دۆخی ئاسایی جارانی. ب���هی���ان :ئێستا ب��ه‌ڕێ��زت��ان چ سیفه‌تێكی ره‌سمیتان هه‌یه؟ شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی :من له ساڵی 2003وه به موفتیی ئه‌هلی سوننه هه‌ڵبژێردرام و پێشنوێژ و وتاربێژی مزگه‌وتی (ئینب ته‌یمیه) بووم. به‌یان :به‌اڵم تا ئێستا نوێنه‌رانی خۆپیشانده‌رانی ئه‌نبار و فه‌للوجه و
تكریت و سامه‌ڕا له‌گه‌ڵ نێردراوه‌كانی مالیكی كۆنه‌بوونه‌ته‌وه؟ شێخ م �ه‌ه��دی ص��وم�هی��ده‌ع��ی: ڕاس��ت �ه ن��ێ��ردراوه‌ك��ان��ی مالیكی به شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری خۆپیشانده‌ران كۆنه‌بوونه‌ته‌وه ،چونكه ئه‌وان تاكو ئێستا به كه‌س رازی نابن له‌گه‌ڵیاندا كۆببێته‌وه .به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا له نێو خۆپیشانده‌راندا خه‌ڵكانێك ه���ه‌ن ب��ه‌رژەوه‌ن��دی��ی عێراقیان خستووه‌ته پێش هه‌موو به‌رژەوه‌ندییه‌كانی ت���ره‌وه ،ئه‌وانه ئ��ام��اده‌ب��وون ل �ه‌گ �ه‌ڵ وه‌ف��ده‌ك��ان��ی ئێمه دابنیشن .با ئه‌وه‌شت بۆ روون ب��ك �ه‌م �ه‌وه ،هه‌ڵوێستی زۆرێ���ك له خۆپیشانده‌رانی ئه‌و ناوچانه گۆڕاوه، ته‌نها ش���اری س��ام��ه‌ڕڕا نه‌بێت كه نه‌مانتوانی به ڕاسته‌وخۆ له گه‌ڵیان دابنیشین. به‌یان :پاش به‌ده‌ستهێنانی ئامانجی میانگیریتان له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌رانی ناوچه سوننییه‌كان ،ئایا له به‌رنامه‌تاندا هه‌یه هه‌وڵی میانگیریكردنیش بده‌ن له
نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و حكومه‌تی ناوه‌نددا؟ شێخ م �ه‌ه��دی صومه‌یده‌عی: بێگومان من له به‌رنامه‌مدایه پاش ئه‌وه‌ی ئه‌نجامی باشامن به‌ده‌ستهێنا، ئه‌گه‌ر ته‌كلیفم لێ بكرێ ،ئه‌وا ڕۆڵی میانگیری ده‌بینم له نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و حكومه‌تی ناوه‌نددا .ته‌نانه‌ت من به ن��وورساوی ره‌سمی داوام له مالیكی كردووه و ئامۆژگاریشم كردووه كه هه‌ڵوێستی توندی نه‌بێت به‌رامبه‌ر كورده‌كان. به‌یان :ئه‌ی له‌گه‌ڵ هیچ كه‌سایه‌تی و سیاسه‌مته‌دارێكی كورد كۆبوونه‌ته‌وه؟ شێخ م �ه‌ه��دی صومه‌یده‌عی: به‌ڵێ ،له دواسه‌ردانیدا له‌گه‌ڵ دكتۆر به‌رهه‌م ساڵح كۆبوومه‌وه و به وردی باسی كێشه‌كامنان كرد .پێموایه كورد كه‌سایه‌تیی سیاسی به‌توانای تێدایه، له هه‌مان كاتدا هیوای چاكبوونه‌وه بۆ سه‌رۆك كۆمار ده‌خوازم ،كه ده‌زانم چ رۆڵێكی به‌رچاوی هه‌یه له عێراقدا. ب��ەی��ان :ئ��هی ل �ه‌گ �ه‌ڵ ح��ی��زب و
الیه‌نه سیاسییه‌كانی كوردستان هیچ په‌یوه‌ندییه‌كتان هه‌یه؟ شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی :به‌ڵێ، ه�ه‌ر له ساڵی 2003وه په‌یوه‌ندیم هه‌بووه له‌گه‌ڵ الیه‌نه ئیسالمییه‌كانی ك��وردس��ت��ان ،جارێكیش ل �ه‌و ساڵه‌دا س�ه‌ردان��ی هه‌ولێرم ك��رد و چ��اوم به چه‌ند كه‌سایه‌تی و به‌رپرسێكی ئه‌و حیزبانه كه‌وت ،وه‌ك كۆمه‌ڵی ئیسالمی و یه‌كگرتووی ئیسالمی و بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی. به‌یان :ئ�هی بۆچی تا ئێستا له كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنی كوردستانه‌وه ده‌رنه‌كه‌وتوون؟ شێخ مه‌هدی صومه‌یده‌عی :ئه‌مڕۆ كه‌ناڵی ڕاگه‌یاندنی زۆر هه‌ن ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ كه‌ناڵێكی ڕاگه‌یاندنی ك����وردی چ��اوپ��ێ��ك�ه‌وت��ن��ی ل�ه‌گ�ه‌ڵ��دا نه‌كردووم .ئێوه له رۆژنامه‌ی (به‌یان) یه‌كه‌م رۆژنامه‌ن كه چاوپێكه‌وتنتان له‌گه‌ڵمدا ئه‌نجام داوه ،هیوادارم له ڕێگه‌ی ئه‌م رۆژنامه‌یه‌وه راستییه‌كان وه‌ك خۆی باڵوبكه‌نه‌وه.
كۆبوونه‌كان له خۆپیشاندانه‌كانیان نه‌برده‌وه ئا :الس هه‌ورامی خۆپیشاندان و ناڕەزاییه‌كانی شار و شارۆچكه سوننه‌نشینه‌كانی عێراق، پێیاننایه مانگی دووهه‌مه‌وه ،تا ئێستاش حكومه‌تی ناوه‌ند نه‌یتوانیوه كۆتایی بهو خۆپیشاندانانه بهێنێت ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش چه‌ند الیه‌نێكی سیاسی و جه‌ماوه‌ریی له هه‌وڵی توندكردنه‌وه‌ی ئه‌و خۆپیشاندان و مانگرتنانه‌دان. ئه‌و خۆپیشاندان و ناڕەزاییانه‌ی ب��ه درێ���ژای���ی م��ان��گ��ی راب�����ردوو ش��ار و ش��ارۆچ��ك �ه‌ك��ان��ی ئ �ه‌ن��ب��ار ،م��وس��ڵ، سه‌اڵحه‌ددین و دیاله‌یان گرتووەته‌وه و سه‌ره‌تا له ش��اری ئه‌نباری رۆژئ��اوای عێراقه‌وه ده‌ستیان پێكرد ،دواب��ه‌دوای ده‌ستگیركردنی ژماره‌یه‌ك له پاسه‌وانه‌كانی راف����ع ع��ی��س��اوی��ی وه‌زی�����ری دارای����ی سه‌ریان هه‌ڵدا .له‌گه‌ڵ درێ��ژەدان بهو ناڕەزاییانه‌شدا ،داوای خۆپیشانده‌رانیش له ئازادكردنی پاسه‌وانه‌كانی عیساوییه‌وه په‌ره‌یسه‌ند بۆ كۆمه‌ڵێك داواكاریی تری وه‌كو چاكسازیی سیاسی ،ره‌تكردنه‌وه‌ی هه‌ردوو یاسای تیرۆر و ریشه‌كێشكردنی به‌عس ،ده‌ركردنی یاسای لێبوردنی گشتی،
هه‌روه‌ها ئازادكردنی زیندانییه‌كان ،به تایبه‌تیش زیندانییه ئافره‌ته‌كان. هه‌ر له سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و خۆپیشاندانانه‌وه ،مالیكی و مه‌رجه‌عه سیاسییه‌كانی شیعه‌ی عێراق له هه‌وڵی كۆتاییهێنان پێیاندان ،به‌وهۆیه‌شه‌وه چه‌ندین لیژنه‌یان دروستكردووه ،مالیكی سه‌ره‌تا «لیژنه‌ی دانایان»ی پێكهێنا ،كه تا ئێستاش ئه‌و لیژنه‌یه نه‌یتوانیوه له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌ران بگاته هیچ رێكه‌وتنێك. دواب����ه‌دوای ئ �ه‌و لیژنه‌یه‌ش ،مالیكی لیژنه‌یه‌كی حكومیی له چه‌ند وه‌زیرێك به سه‌رۆكایه‌تیی حسێن شه‌هرستانیی جێگری ،دروستكرد ،ه���ه‌رزوو نه‌یاره سیاسییه‌كانی مالیكی ج��اڕی شكستی هه‌وڵه‌كانی ئه‌و لیژنه‌یه‌شیان دا ،له‌و میانه‌یه‌شدا ع���ارف ته‌یفور جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر پشكی كورد ،رایگه‌یاند «شه‌هرستانی له دانوستان له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌راندا شكستیهێنا و نه‌یتوانی رق و تووڕەییه‌كانی ئه‌و ج �ه‌م��اوه‌ره دامركێنێته‌وه» .ه��ه‌روه‌ك داواش���ی ك��رد كه شه‌هرستانی واز له هه‌ڕەشه‌كردن به‌رانبه‌ر هه‌رێم بهێنێت و په‌نا بۆ گفتوگۆ و دانوستانی ئاشتییانه
ببات و كێشه‌كان له رێگه‌ی ده‌ستووره‌وه چاره‌سه‌ر بكات. ئه‌مه‌و به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانی ئێستای عێراق ،كۆبوونه‌وه‌ی كوتله سیاسییه‌كانی ئ��ه‌م واڵت���ه به سه‌رۆكایه‌تیی دكتۆر ئیرباهیم جه‌عفه‌ریی سه‌رۆكی لیستی هاوپه‌یامنیی نیشتامنی، ده‌ستی پێكرا ،كه له پێنج كوتله‌ی سه‌ره‌كی پێكهاتووه و تیایدا لیستی عێراقیه ته‌به‌ننی داواكارییه‌كانی خۆپیشانده‌رانی كردووه. سه‌رچاوه‌یه‌كیش ل�ه‌و كۆبوونه‌وانه‌وه
رایگه‌یاندووه كه هێشتا دوورییه‌كی زۆر له نێوان داواكارییه‌كانی خۆپیشانده‌ران و هه‌ڵوێستی به‌شێك له كوتله سیاسییه‌كاندا هه‌یه .الی خۆشیه‌وه سه‌لیم جبوریی په‌رله‌مانتاری عێراق له‌سه‌ر لیستی عێراقیه، شكستی كۆبوونه‌وه‌ی كوتله سیاسییه‌كانی به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانی ئێستای عێراق ،بۆ ده‌ستی ده‌ستیكردنی حكومه‌ت به داواكاریی خۆپیشانده‌ران گێڕایه‌وه .ن��اوب �راو راشیگه‌یاند ئێستا لیسته‌كه‌ی ل �ه دی �راس �ه‌ك��ردن��ی چه‌ند
هه‌نگاوێكدایه به مه‌به‌ستی په‌ره‌سه‌ندنی ن��اڕەزای��ی �ه‌ك��ان ،ت��ا ئاستی كشانه‌وه‌ی نوێنه‌ره‌كانیان له حكومه‌ت و په‌رله‌مان و نه‌وه‌ستان به موقاته‌عه‌كردنیشه‌وه. جێگه‌ی باسه ل �ه ب �هران��ب �ه‌ر ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ی سوننه‌كانی عێراق ،تا ئێستا هه‌زاران له الیه‌نگرانی مالیكی له چه‌ند شارێكی باشووری عێراق و به‌غداش چه‌ندین خۆپیشاندانیان به مه‌به‌ستی ره‌تكردنه‌وه‌ی به‌شێك له داواكارییه‌كانی خۆپیشانده‌ره سوننه‌كان سازكردووه.
7 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ه‌ر ئیراهیم مزعل) له زیندان باڵوده‌كاته‌وه
وژرا و له(به‌غدا)ش ته‌رمه‌كه‌ی وهرگیرایهوه بهو سیفه‌تانه نارسابوو». ن��اوب��راو س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه چۆنیه‌تی ده‌ستگیركردن و كوشتنی پوورزاكه‌ی، وت���ی «ل �ه‌گ �ه‌ڵ هاتنی هێزه‌كانی ئۆپه‌راسیۆنی دیجله بۆ ناوچه‌كه، هاوواڵتییانی سوننه م �ه‌زه �ه‌ب و به تایبه‌تی كه‌سه مولته‌زیمه‌كان، كه‌وتنه بەر هه‌ڕەشه‌ی ئه‌و هێزانه‌ی كه پاڵپشتی ئۆپه‌راسیۆنی دیجله ده‌ك �ه‌ن ،بۆیه سێ هه‌فته له‌مه‌وبه‌ر له د‌ره‌نگانێكی شه‌ودا هه‌ڵیانكوتایه سه‌ر ماڵی پ��ورزاك �ه‌م ،به تۆمه‌ت و له‌ژێر بیانووی ماده‌ی (4ی تیرۆر)دا كه زۆرێك له سوننه‌كانی عێراق پێیان وای �ه له بنه‌ڕەتدا بۆ قه‌اڵچۆكردنی خه‌ڵكی سوننه م�ه‌زه�ه‌ب�ه ،چونكه هه‌ر له‌و مانگه‌دا سێ كه‌س به ناوی (ع��م��ر) ك����وژران ب �ێ ئ���ه‌وه‌ی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی سیاسییان هه‌بێت، هه‌ر له‌و شه‌وه‌دا دوای ده‌ستگیركردنی شێخ عومه‌ری پوورزام ،ڕەوانه‌ی شاری باقووبه كرا و كه‌وته ژێر لێكۆلینه‌وە و ئه‌شكه‌نجه‌دانێكی زۆره‌وه ،یه‌كێك له‌و ئه‌فسه‌رانه كه سه‌رپه‌رشتیی لێكۆلینه‌وه و ئه‌شكه‌نجه‌دانی ده‌ك��رد ،وتبووی:
ئه‌گه‌ر ئیعتیراف نه‌كه‌یت ئه‌مشه‌و یان من ده‌مێنم له ژیاندا یان تۆ .ئه‌وه بوو پاش چه‌ند كاتژمێر ئه‌شكه‌نجه‌ی زۆر و بێبه‌زه‌ییانه ،كه به‌شێوه‌یه‌كی دڕندانه و هه‌موو شێوه‌یه‌كی قێزه‌ون به‌كارهێرنا له ئه‌شكه‌نجه‌دانی ،نه‌نانه‌ت یه‌كێك له‌وانه‌ی كه جه‌سته‌ی شێخ عومه‌ری شۆردبوو له‌كاتی كفنكردنی ئاماژەی ب�ه‌وه‌دا كه چه‌ندین شوێنی هه‌ستیار له جه‌سته‌ی شێخ عومه‌ر ئه‌تك كراوه كه شایه‌نی ئه‌وه نییه له ڕۆژنامه‌دا باڵوبكرێته‌وه ،به‌س ئه‌وه‌نده ده‌ڵێم ڕەنگه كافره‌كانیش بهو شێوه ئه‌شكه‌نجه‌ی م��رۆڤ ن��ه‌ده‌ن .دوای چ��وار ڕۆژ له ده‌ستگیركردنی شێخ عومه‌ر ،ئاگاداری بنه‌ماڵه‌كه‌ی كرایه‌وه كه بێن بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه‌ی، ئه‌و هه‌واڵه بووه مایه‌ی شۆك بۆ خزم و كه‌سوكاری ،چونكه ئه‌وان چاوه‌ڕێی ئازادكردنی بوون نه‌ك كوشتنی ،دوو برای شێخ عومه‌ر به ناوه‌كانی (دكتۆر نیهاد و محه‌مه‌د له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێك ڕۆیشنت بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه‌ی، پێیان ڕاگه‌یرنا كه ته‌رمه‌كه‌ی له باقووبه نییه به‌ڵكو له به‌غدایه! پاش ڕۆیشتنیان
بۆ به‌غدا له پزیشكی دادوه‌ری (الطب العديل) ته‌رمه‌كه‌یان وه‌رگرته‌وه ،ته‌نیا ده‌م��وچ��اوی ب��ه‌دی ده‌ك���را ،چونكه هه‌موو الش �هی به قوماش و له‌زگه پێچرابوو. ئیرت ئه‌و كه‌سانه گه‌ڕانه‌وه بۆ باقووبه داوای ئه‌وه‌یان كرد ڕاپۆرتی پزیشكییان پێ ب��درێ بۆ زانینی چۆنیه‌تی گیان له‌ده‌ستدانی براكه‌یان ،ئه‌و هێزه‌ی ئۆپه‌راسونی دیجله هه‌ستان به گرتنی هه‌ردوو برای شێخ عومه‌ر (دكتۆر نیهاد و محه‌مه‌د). دكتۆره‌كه‌یان ،واته نیهاد ،له‌م چه‌ند ڕۆژە ئازادكرا ،به‌اڵم هێشتا محه‌مه‌د ئازاد نه‌كراوه و له زینداندا ماوه‌ته‌وه، ئه‌و به‌رپرسه سه‌ربازییانه مه‌رجیان داناوه بۆ ئازادكردنی كه نابێت داوای یاسایی له‌سه‌ریان تۆمار بكرێت. چه‌ند دكتۆرێك ئاماده‌نه‌بوون واژۆ ل �ه‌س �ه‌ر ه��ۆك��ار و چۆنیه‌تی گیان له‌ده‌ستدانی ئه‌و به‌ندكراوه بكه‌ن، چونكه به‌شێكی زۆری الش�هی شین بوو ب��ووه‌وه ،به‌تایبه‌ت شوێنه‌واری ئه‌تككردىن پێوە دی��ار ب��وو ،ب�ه‌اڵم ه�ه‌رچ��ۆن��ێ��ك ب��ێ��ت ل �ه ڕاپ��ۆرت��ێ��ك��ی
پزیشكیدا ن����وورساوه ه��ۆی گیان له‌ده‌ستدانی عومه‌ر ته‌نگه نه‌فه‌سی و ن �ه‌وب �هی دڵ ب���ووه ،ك �ه ئ��ه‌وه‌ش جۆرێكه له ساخته‌كاری و شاردنه‌وه‌ی ڕاستییه‌كان». هێنانه‌وه و م هراسیمی به‌خاكسپاردنی ته‌رمه‌كه‌ی شێخ عومه‌ر (ح.م.ب) له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێت «له باقووبه له‌ناو ئه‌و باره‌گا سه‌ربازییه تووشی گێچه‌ڵێكی تر بووین ،چه‌ند ئه‌فسه‌رێكی س�ه‌رب��ازی هه‌ڕەشه‌ی ئه‌وه‌یان كرد به‌مه‌رجێك ڕێگه ده‌ده‌ن ته‌رمه‌كه ببەنه‌وه بۆ جه‌له‌وال یه‌كسه‌ر بیبه‌ن بۆ گۆڕستان بۆ به‌خاكسپاردنی، ئه‌گینا تۆمه‌تێكی تر بۆ براكه‌ی دیكه‌ی دروست ده‌كه‌ن. له‌گه‌ڵ هێنانه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه بۆ جه‌له‌وال ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ی خه‌ڵكێکی زۆر له‌ناو جه‌له‌وال و ده‌ورووب �ه‌ری له پێشوازی ته‌رمه‌كه‌دا بوون ،بۆیه بردیانه مزگه‌وتی (الرحمه) له شاری جه‌له‌وال ،هه‌ر له‌وێ مه‌راسیمی شۆردن و كفنی بۆ ئه‌نجام درا ،ئه‌وانه‌ی ئاماده‌ی شۆرینه‌كه‌ی بوون خۆیانیان پێی نه‌گیرا له بینینی جه‌سته‌ی ئه‌تكراوی شێخ عومه‌ر ،بۆیه
چه‌ندین كه‌س به مۆبایل ده‌ستیان كرد به وێنه‌گرتنی و هه‌ر پاش چه‌ند كاتژمێرێك له په‌یجه‌كانی فه‌یسبووك و ئینته‌رنێته‌وه وێنه‌ی ئه‌تكراوی به هه‌موو جیهاندا باڵوكرایه‌وه. دوای ك��ف��ن��ك��ردن��ی ه���ه‌ر ب��ه پێ ته‌رمه‌كه‌یان برده‌وه بۆ ماڵه‌وە تاوه‌كو خێزانه‌كه‌ی دوا ماڵئاوایی لێ بكه‌ن و له‌وێشه‌وه له‌ناو ئاپۆڕای خه‌ڵكی ئه‌و ش��اره‌دا ته‌رمه‌كه‌یان به‌ره‌و گۆڕستان ب���رد ،چ �ه‌ن��د كه‌ناڵێكی ئاسامنی ئ��ام��اده‌ی ئ��ه‌و مه‌راسیمه ب��وون و هه‌ندێ كه‌سیش له ڕێگه‌ی مۆبایله‌وه هه‌واڵیان ده‌دا به كه‌ناڵه عێراقی و عه‌ره‌بییه‌كان وه‌ك (الجزیره ـ الرافدین ـ بغداد ـ العربیه) ،به‌شداربووانی ئه‌و مه‌راسیمه (كه هه‌ندێكیان كاربه‌دستی دی��اری پارێزگای دیاله ب��وون ،له‌وانه خودی جه‌نابی پارێزگار و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا) به هوتافی (ال اله اال الله مالييك عدو الله) به‌ره‌و گۆڕستان ده‌ڕۆیشنت». ئ�ه‌وه‌ی سه‌رنجی ڕاكێشاین هاوكات له‌گه‌ڵ بردنی ته‌رمه‌كه بۆ گۆرستان ه��ێ��زه‌ك��ان��ی ئ��ۆپ�ه‌راس��ێ��ون��ی دیجله
ه �ه‌س��ت��اب��وون ب��ه پاراستنی حوسینییه و باره‌گا شیعییه‌كان. ئه‌م سته‌مه ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی زۆری هه‌بوو ،پرسه‌كه‌ی شێخ عومه‌ر به هه‌زاره‌ها كه‌س له جه‌له‌وال و شار و شارۆچكه‌كانی ده‌ورووب���ه‌ری تیایدا به‌شدار بوون. دوو نوێژی هه‌ینی پاش كوژرانی شێخ عومه‌ر له جه‌له‌وال ،ناونرا (هه‌ینیی شێخ عومه‌ر) به‌اڵم له هه‌ردوو نوێژە هه‌ینییه‌كه هێزه چه‌كداره‌كانی ئۆپه‌راسیۆنی دیجله به‌شێوه‌یكی زۆر دڵڕەقانه به‌ربوونه گیانی ئاماده‌بووان و چه‌ندین كه‌سی دیكه‌شیان لێی ده‌ستگیر كردن. تێبینی :ه���اوك���ات ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��ام��اده‌ك��ردن��ی ئ��ه‌م ڕاپ��ۆرت �ه ده‌ن����گ����ۆی ئ�����ه‌وه ه��ه‌ب��وو ك��ه دوو ك��ه‌س��ی دی��ك��ه له زیندانه‌كانی باقووبه بە هۆى ئەشکەنجەدانیانەوە له الیه‌ن هێزه‌كانی ئه‌و گرتووخانانه‌وه، گیانیان له ده‌ست دابێ.
به‌هۆی ڕێوشوێنه‌كانی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستییەوە
ده‌رمان ل ه كۆگاكانی هه‌رێم ب ه ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو كه‌مى کردووە فه‌رمان ڕەشاد ـ هه‌ولێر ئ���ه‌و ڕێ��وش��وێ��ن �ه ن��وێ��ی��ان�هی وه‌زاره‌ت��ی ته‌ندورستیی حكومه‌تی هه‌رێم بۆ ه��اورده‌ك��ردن��ی ده‌رم��ان بۆ ناوخۆی هه‌رێم گرتونیه‌تیه‌به‌ر، بووەته هۆی ئ�ه‌وه‌ی به ڕێژەیه‌كی به‌رچاو ده‌رمان له كۆگاكانی هه‌رێم كه‌م بكات و ئه‌مه‌ش به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی ده‌رمانی به‌دوایخۆیدا هێناوه، خاوه‌نی كۆگایه‌کی ده‌رمان له هه‌ولێر به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند بۆ هێنانی یه‌ك وه‌جبه ده‌رمان یه‌ك مانگ و نیو له سنوور س��ه‌ره‌ی گ��رت��ووه ،وته‌بێژی وه‌زاره‌ت���ی ته‌ندروستیش ده‌ڵێت: به‌دواداچوون ده‌كه‌ین. له‌وباره‌یه‌وه ئیدریس سه‌عید، خ��اوه‌ن��ی كۆگای ده‌رم��ان��ی (دنیا) له هه‌ولێر ،به ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ئه‌و ڕێوشوێنه تازانه‌ی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی له بازاڕە‌كانی هه‌رێم ده‌رمان كه‌م بكات ،ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی له سنووره‌كان زۆر چاوه‌ڕێ ده‌كه‌ین». ناوبراو ئه‌وه‌شی دركاند ئه‌و هه‌وڵه نوێیه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی كۆنرتۆڵی جۆریی له وه‌زاره‌ت���ی ته‌ندروستی
بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی ده‌رمانی خراپ به ڕاده‌یه‌كی به‌رچاو له بازاڕە‌كانی ه��ه‌رێ��م ك���ه‌م ب��ك��ات ،ب���ه‌اڵم له هه‌مانكاتدا ڕێژەی ده‌رمانی هاورده‌ی ب��ۆ ه�ه‌رێ��م ك �ه‌م��ك��ردووه‌ت �ه‌وه ،له به‌رانبه‌ردا نرخه‌كان به‌رزبووه‌ته‌وه. خاوه‌نی ئه‌و كۆگایه هه‌روه‌ها گوتی «له ئێستادا كه‌مرتین به‌رزبوونەوەی ن��رخ ل �ه كۆگاكانی ده‌رم���ان %10 ي��ه ه�هی�ه ب �ه ڕێ���ژەی %50نرخی به‌رزبووه‌ته‌وه». ل��ه‌الی��ه‌ن خ��ۆی��ه‌وه وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی له لێدوانێكیدا بۆ (ب �هی��ان) ڕایگه‌یاند كه ئ �ه‌وان به‌دواداچوون بۆ ئه‌و حاڵه‌ته ده‌كه‌ن، د .خالس ق��ادر ه��ه‌روه‌ه��ا گوتی «وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی به مه‌به‌ستی نه‌هێشتنی ده‌رمانی خراپ له هه‌رێم ئه‌و هه‌نگاوه‌ی ده‌ستپێكردووه و به خۆشحاڵییه‌وه له بازاڕە‌كانی هه‌رێم ده‌رمانی ته‌قلید و ته‌زویر نه‌ماوه». له‌باره‌ی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخه‌كانیش وته‌بێژەكه‌ی وه‌زاره‌ت��ی ته‌ندروستی گوتی «زان��ی��اری�مان ل �ه‌وب��اره‌ی �ه‌وه ه �هی �ه و ب��ڕی��اره ل��ه م��اوه‌ی �ه‌ك��ی نزیكدا وه‌زاره‌ت نرخی ده‌رم��ان له ده‌رمانخانه‌كان دیاری بكات ،به‌مه‌ش
ئه‌و حاڵه‌ته نامێنێت». ه��اوك��ات (ئ��ی��دری��س سه‌عید) ئاماژەی بۆ ئه‌وه‌كرد خاوه‌ن كۆگاكانی ده‌رمان واژۆی��ان كۆكردووه‌ته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ وه‌زیری ته‌ندروستی دانیشنت ئه‌نجام ب��ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌ی كه‌ميی ده‌رمان له شاره‌كانی ه��ه‌رێ��م چ���اره‌س���ه‌ر ب��ك��ه‌ن» .له ب�هران��ب�ه‌ردا د .خالس ق��ادر گوتی «وه‌ك وه‌زاره‌ت به خۆشحاڵییه‌وه دانیشتنیان ل �ه‌گ �ه‌ڵ ده‌ك �هی��ن بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و گرفته». به‌گوێره‌ی ئه‌و زانیارییانه‌ی كه (به‌یان) له چه‌ند ده‌رمانخانه‌یه‌كی ه �ه‌ول��ێ��ر ده‌س��ت��ی ك���ه‌وت���ووه ،له ئێستادا به‌هۆی كه‌میی ده‌رمانی هاورده له سنووره‌كانی هه‌رێم ،له شاره‌كانی ت��ری عێراق به تایبه‌ت كه‌ركوك و موسڵ ،به‌شێوه‌ی قاچاخ ده‌رم���ان ده‌هێرنێته نێو هه‌رێمی كوردستانه‌وه .له‌وباره‌یه‌وه وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی گوتی «له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی ناوخۆ هه‌ماهه‌نگی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگه له هاتنه ژووره‌وه‌ی ده‌رم��ان بگرین له شاره‌كانی تری ع��ێ��راق��ه‌وه» .ه��ه‌روه‌ه��ا ن��اوب��راو ئه‌وه‌شی ڕاگه‌یاند كه ته‌نیا له ساڵی
ڕابوردوودا 18كۆگای ده‌رمان و 5كۆمپانیای ده‌رمان دراوه‌نه‌ته دادگ���ا و س�����زادراون به‌هۆی فرۆشتنی ده‌رمانی به‌سه‌رچوو و هه‌روه‌ها خراپەوە. جێی باسه سلێامنی له پێش دوو پارێزگاكه‌ی تری هه‌رێمه‌وه‌یه ل �ه ك�ه‌وت��ن�ه ژێ��ر كاریگه‌ریی كه‌مبوونه‌وه‌ی ده‌رمان و له‌دوای ئ��ه‌وی��ش ه �ه‌ول��ێ��ر ،پ��ارێ��زگ��ای دهۆك به‌هۆی نزیكی له موسڵ و ه��اورده‌ك��ردن��ی ده‌رم��ان له‌و سنووره‌وه ،به ڕێژەیه‌كی كه‌مرت كه‌مبوونه‌وه‌ی ده‌رمانی له كۆگا و ده‌رمانخانه‌كاندا پێوه دیاره. هه‌روه‌ها دكتۆر ڕێكه‌وت ح���ه‌م���ه‌ڕه‌ش���ی���د ،وه‌زی�����ری ت���ه‌ن���دروس���ت���ی ح��ك��وم �ه‌ت��ی هه‌رێمی كوردستان له میانه‌ی ڕۆژنامه‌وانییدا كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژی 1/20ڕایگه‌یاند :له هه‌شت مانگی كۆتایی ساڵی 20012دا توانیومانه 675ته‌ن ده‌رمانی خ��راپ و نه‌شیاو له‌ناو به‌رین، جگه له‌وه‌ش له ساڵی ڕابوردوودا 18كۆگای و 4كۆمپانیای ده‌رمان سزا دراون.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
(به‌یان) ورده‌كاریی گرتن و كوشتنی (عومه
له(جه‌له‌وال) ده‌ستگیركرا و له(باقووبه) كو په‌یجوور: ڕەفعهت محه‌مه‌د ڕەشید گه‌رمیان
وێنەى عومەر بە کوژراوى
كاتژمێر 12:30خوله‌كی ش �ه‌و ،ل ه ناوه‌ڕاستی مانگی كانونی یه‌كه‌می ڕاب����وردوودا ،له گه‌ڕەكی (الوحده) ی ش���ارۆچ���ك���هی ج���ه‌ل���ه‌وال ،ئ �ه‌و هێزانه‌ی كه بۆ سه‌قامگیریی ئه‌من و ئاسایش هاتوونه‌ته ناوچه‌كه‌وه به ناوی ئۆپه‌راسیۆنی دیجله‌وە ،له‌و نیوه‌شه‌وه‌دا هه‌ڵده‌كوتنه سه‌ر ماڵی هاوواڵتییه‌ك به ن��اوی شێخ عومه‌ر ئیرباهیم مزعل ئه‌لخه‌فاجی و له پێشچاوی دایك و منداڵه‌كانی له ماڵ ده‌یبه‌نه ده‌ره‌وه و بۆ هه‌تاهه‌تایی له بینینی دایك و هاوسه‌ره‌كه‌ی و دوو كچه جگه‌رگۆشه‌كه‌ی بێبه‌شی ده‌كه‌ن. شێخ ع��وم �ه‌ر ل �ه‌دای��ك��ب��ووی ساڵی 1984ـه ،باوكی دوو كچه به ناوه‌كانی عائیشه و ڕوقییه و چاوه‌ڕێی كچی سێهه‌میشی ده‌ك���رد .ئ �ه‌و خاوه‌نی ئیامنێكی به‌هێزبوو ،به شایه‌دیی خه‌ڵكانی ناوچه‌كه له‌سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عسیشدا به كه‌سێكی پابه‌ند به ئایین
لیژنه‌كانی قایمقامیه‌ت تا ئێستا لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌رمانخانه‌كاندا نه‌كردووه
«زۆربه‌ی ده‌رمانه‌كان ب ه شێوه‌یه‌كی ناته‌ندروست هه‌ڵده‌گیرێن» په‌یجور :ڕێبوار ئه‌حمه‌د ب��ه پ��ێ��ی وت����هی پ��س��پ��ۆڕان، هه‌ڵگرتنی ده‌رمان له ده‌رمانخانه‌كانی ش��اری سلێامنی به گشتی مه‌رجی ته‌ندروستییان تێدا نییه و به‌رپرسی لیژنه هه‌میشه‌ییه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێامنیش ئ��ه‌وه ئاشكرا ده‌ك��ات تا ئێستا به‌دواداچوونیان بۆ ئه‌و ده‌رمانخانانه نه‌كردووه. له ماوه‌ی ڕابردوو له هه‌رێمی كوردستان به‌هۆی خراپیی ده‌رمانه‌وه چه‌ند كه‌سێك گیانیان له ده‌ستداوه، به‌رپرسانی و هزاره‌ت��ی ته‌ندروستیی حكومه‌تی هه‌رێمیش له لێدوانه ڕۆژنامه‌وانیه‌كانیاندا ئاماژە به‌وه ده‌كه‌ن كه ڕێگرییه‌كانیان بۆ هێنانه ن����اوه‌وه‌ی ده‌رم��ان��ی به‌سه‌رچوو (ئێكسپایه‌ر) به‌هێز ك��ردووه ،ئه‌مه له كاتێكدایه هه‌ڵگرتن و پاراستنی ده‌رمانه‌كان له ده‌رمانخانه‌كاندا به پێی وته‌ی پسپۆڕان ،به شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست نییه. پسپۆڕێكی بواری پیشه‌سازیی ده‌رم�����ان ڕای��ده‌گ��ه‌ێ��ن��ێ��ت ه �ه‌ر ده‌رمانێك ب ه پێی جۆره‌كه‌ی ده‌بێت له پله‌یه‌كی گه‌رمی دیاریكراودا
بپارێزرێت تاوه‌كو ده‌رمانێكی ته‌ندروست پێشكه‌شی به‌كارهێنه‌ر بكرێت ،به‌اڵم به پێی وتەى هاوواڵتیان زۆرب��ه‌ری هه‌ره زۆری ده‌رمانخانه‌كان ،ده‌رمانه‌كانیان له چه‌ند ڕەفه‌یه‌كدا و له شوێنی فرۆشتنی ده‌رمانه‌كاندا ڕیز كردووه كه «له وه‌رزه گه‌رمه‌كاندا كاریگه‌ریی خراپ له سه‌ریان دروست ده‌بێت». دك��ت��ۆر ت��وان��ا م��ح�ه‌م�ه‌د ،خ��اوەىن ب��ڕوان��ام��ەى ماسته‌ر ل�ه پیشه‌سازیی ده‌رم��ان��دا ل �ه زان��ك��ۆی سلێامنی ،به (ب��هی��ان)ی ڕاگ �هی��ان��د :ب�ه پێی ج��ۆری ده‌رمانه‌كان ده‌بێت پله‌ی گه‌رمیی ئه‌و شوێنه‌ی ده‌رمانه‌كانی تێدا ده‌پارێزرێت، ڕێكبخرێت ،هه‌ندێك ده‌رم��ان هه‌یه به پله‌ی گه‌رمیی ب�ه‌رز تێكده‌چێت ،وه‌ك هۆرمۆنی ئه‌نسۆلین و چه‌ند هۆرمۆنێكی تر كه پله‌یه‌كی گه‌رمیی دیاریكراویان هه‌یه ،كۆمپانیای دروستكه‌ر دیاریده‌كات له كام پله‌ی گه‌رمیدا ده‌بێت بپارێزرێت كه ( 2بۆ )8پلەى سه‌دییه. دكتۆر توانا ئ��ام��اژەی ب��ه‌وه‌ش دا به‌شێكی تری ده‌رمانه‌كان نابێت له پله‌ی گه‌رمیی س��ه‌روو 25پله‌ی سه‌دییه‌وه هه‌ڵبگیرێن ،به‌اڵم له وه‌رزه‌كانی گه‌رمادا كه‌مرتین كات نزمرتین پله‌ی گه‌رمای شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان له سه‌روو
25پله‌ی سه‌دییه‌وه ب��ووه ،كه ئه‌مه‌ش به پێی وت �هی ش��اره‌زای��ان و پسپۆڕانی ده‌رمانسازی ،كاریگه‌ریی خراپ له‌سه‌ر ده‌رمانه‌كان جێده‌هێڵێت. چه‌ند ده‌رمانفرۆشێكی ناو شاری سلێامنی ئه‌وه‌یان بۆ به‌یان ئاشكرا كرد ،كه ئه‌وان زیاتر له ڕێگه‌ی (سپلێته‌وه) هه‌وای ناو ده‌رمانخانه‌كان ڕێكده‌خه‌ن كه ئه‌وه‌ش به ه��ۆی كه‌میی ك��اره‌ب��اوه ناتوانرێت به‌رده‌وام ڕێكبخرێت. هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌دا دكتۆر توانا ئاماژە به نوورساوێكی وه‌زاره‌تی كاره‌بای حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كات تێدا داواكاریی سه‌ندیكای ده‌رمانسازانی هه‌رێمیان سه‌باره‌ت به دابینكردنی كاره‌بای به‌رده‌وام بۆ ده‌رمانخانه‌كان ،ڕەتكردبووه‌وه. ئ �ه‌و ده‌رمانفرۆشانه ئه‌وه‌شیان ب��ۆ ب�هی��ان ڕوون��ك��رده‌وه ك� ه به‌شێكی زۆری ده‌رمانخانه‌كان ته‌نیا له ماوه‌ی كاركردنیاندا ( 3ـ 4كاتژمێر) ئامێری فێنككردنه‌وه به‌كارده‌هێنن. عوسامن ئه‌بوبه‌كر سه‌رۆكی لیژنه هه‌میشه‌ییه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێامنی به ڕۆژنامه‌ی (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند ،ئه‌وان تا ئێستا هیچ ئیجرائاتێكیان نه‌كردووه، لیژنه‌ی ته‌ندروستی لیژنه‌یان هه‌یه بۆ به‌دواداچون بۆ ئه‌و بابه‌تانه.
سه‌رۆكی لیژنه‌كانی قایمقامیه‌ت ئه‌وه‌ش ڕوونده‌كاته‌وه ئه‌گه‌ر حاڵه‌تێكی تایبه‌ت ب�ه ده‌رمانخانه‌كانیان بێته ب�ه‌رده‌س��ت ،ئ �ه‌وان به ن��وورساو به‌شی ته‌ندروستیی لێ ئاگادار ده‌كه‌نه‌وه. ل����ه ئ���ێ���س���ت���ادا ده‌رم��������ان ل�ه ده‌رمانخانه‌كانی شاری سلێامنیدا زیاتر له‌سه‌ر چه‌ند ڕەف�هی�ه‌ك هه‌ڵچرناوه و ڕەچ��اوی پله‌ی گه‌رمیی ئه‌و ده‌رمانانه ناكرێت ،ل ه ماوه‌ی ڕابوردووشدا له شاری هه‌ولێر 2هاوواڵتی به هۆی ده‌رمانی خراپبووه‌وه گیانیان له‌ده‌ستدا. ه �ه‌ر ل �ه‌و چ��وارچ��ێ��وه‌ی�ه‌دا به‌یان هه‌وڵیدا لێدوانی دكتۆر ڕێكه‌وت حه‌مه ڕەشید ،وه‌زیری ته‌ندروستی وه‌ربگرێت به‌اڵم په‌یوه‌ندییه‌كه به‌رده‌ست نه‌بوو. به پێی وته‌ی چه‌ند هاوواڵتییه‌كیش ل �ه به‌شێك ل � ه تاقیگه‌كاندا مه‌رجه ت �ه‌ن��دروس��ت��ی��ی �ه‌ك��ان زۆر الوازن، ئ��ه‌و ك �ه‌ره‌س��ت��ان �هی ل �ه تاقیگه‌كاندا به‌كارده‌هێرنێن ب ه شێوه‌ی ته‌ندروست پاكناكرێنه‌وه ،وه‌ك هاوواڵتییه‌ك وتی :له ده‌به‌ی ئاوی خواردنه‌وه‌دا له یه‌كێك له تاقیگه‌كانی شاری سلێامنیدا كه‌ره‌سته‌ی تاقیگه‌یان پاككردووه‌ته‌وه كه ده‌بێت له شووشه‌ی تایبه‌ت بهو كه‌ره‌ستانه هه‌ڵبگیرێن.
و خاوه‌ن ته‌قوا نارساوبوو .ناوبراو لە شارۆچكه‌ی جه‌له‌وال و له‌ناو بازاڕی ئاو شاره‌دا دوكانێكی فرۆشتنی كه‌ره‌سته‌ی بۆنخۆشی و ده‌رم��ان��ی رسوشتیی ه �ه‌ب��وو ،ل �ه‌گ �ه‌ڵ به‌شێكی زۆر له كڕیاره‌كانی شارۆچكه‌كانی ده‌وروبه‌ردا په‌یوه‌ندییه‌كی باشی هه‌بووه. له (جه‌له‌وال) ده‌ستگیر ده‌كرێت و له (باقووبه) ده‌كوژرێت و له (به‌غدا) ته‌رمه‌كه‌ی وه‌رده‌گرنه‌وه (ح .م .ب)ى پ������وورزای كه‌سه ك��وژراوه‌ك �ه ،بۆ ڕۆژن��ام �هی (به‌یان) وت��ی «شێخ عومه‌ر هه‌رچه‌نده له ڕووی ته‌مه‌نه‌وه گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 29 سااڵن بوو ،به‌اڵم خۆی و بنه‌ماڵه‌كه‌ی كه‌سانێكی به‌ڕێز و خۆشه‌ویست بوون له نێو خه‌ڵكییدا .شێخ عومه‌ر له‌ناو بازاڕی جه‌له‌والدا خه‌ریكی دوكانداری ب��وو ،كه تایبه‌ت ب��وو به فرۆشتنی جۆره‌كانی بۆن و ده‌رمانی رسوشتی ،له هه‌مان كاتدا له ڕووی جێبه‌جێكردنی ئه‌ركه ئایینییه‌كانه‌وە كه‌سێكی پابه‌ند بوو ،بۆیه به شێخ عومه‌ر نارسابوو، ته‌نانه‌ت له سه‌رده‌می به‌عسدا هه‌ر
9 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
پێش به‌فربارین ـ ل ه نه‌رویج پیشاندەدرێت فیلمی سینه‌مایی كوردی «پ��ێ��ش ب��ه‌ف��ر ب���اری���ن» له ناوه‌ڕاستی كانووی دووم و رۆژانی دواتر ،له ڕێوڕە‌سمی ده‌س��ت��پ��ێ��ك��ی 23ی��ەم��ی��ن نێوده‌وڵه‌تیی فیستیڤاڵی «ترۆمسۆ» له نه‌رویج ده‌چێته سه‌ر په‌رده‌ی سینه‌ما و له پێنج سانسی جیاوازی دیكه‌دا له‌م فیستیڤاڵه ئه‌م فیلمه كوردییه منایش ده‌كرێت.
ڕووداوه‌ك��ان��ی ئ�ه‌م فیلمه ب ه زم��ان�ه‌ك��ان��ی ك���وردی ،ئینگلیزی، ئ �ه‌ڵ�مان��ی ،ی��ۆن��ان��ی و ت��ورك��ی له ش��اری ئۆسلۆ له ن �ه‌روی��ج ،شاری ئه‌سته‌نبووڵ له توركیا ،شاری به‌رلین له ئه‌ڵامنیا و گوندی پیرۆزانه له نزیكی ش��اری ئامێد له هه‌رێمی كوردستان ،ڕوو ده‌ده‌ن.
فاكتی فیلمه‌كه:
ناونیشان« :پێش به‌فر بارین»
جۆر :دراما ده‌رهێنه‌ر :هیشام زه‌مان سیناریۆ :شیل ئ��ۆال داڵ و هیشام زه‌مان به‌ڕێوه‌به‌ری وێنه‌گرتن :ماریۆ ماتیۆڤ گولرباندسه‌ن ئه‌كته‌ره‌كان :تاهیر عه‌بدوڵاڵ تاهیر ،سۆزان ئیللر ،به‌هار ئۆزه‌ن، برۆڵ ئونه‌ل ،نازمی كیریك ،ئه‌حمه‌د زیره‌ك ،موه‌فه‌ق ڕوشدی و بیله‌ی ده‌میرتاش
به‌رهه‌مهێنه‌ر :پارادۆكس ل ه الیه‌ن فین ی �ه‌ردرووم ،سته‌ین ب. كڤایێ له‌گه‌ڵ كۆمپانیای میتۆس فیلم له الیه‌ن مه‌مه‌د ئه‌كتاش ب��ڵ�اوك����ه‌ره‌وه :ك��ۆم��پ��ان��ی��ای سكاندبۆكس فیلمه‌كه ب �ه‌ره �ه‌م��ه��ات��ووه ل�ه ن��ێ��وان ن �ه‌روی��ج و ئه‌ڵامنیا و حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به نوێنه‌رایه‌تیی عه‌باس غه‌زالی ماوه 120 :خوله‌ك
سەریاس محەمەد
ده‌روونناسیی شێوه ئه‌ندازه‌ییه‌كان ل ه رازاندنه‌وه‌ی ناو ماڵ ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ی ب��زان��ن ق�ه‌ن�ه‌ف�هی بازنه‌یی له‌گه‌ڵ قه‌نه‌فه‌ی چوارگۆشه چ جیاوازییه‌كی ه�هی�ه؟ ت��ا بزانن ئه‌و جیاوازییه ئه‌ندازه‌ییه ته‌نیا بۆ جیاوازیی كۆمپانیا دروستكه‌ره‌كانی ئ���ه‌و ك �ه‌ل��وپ �ه‌الن �ه ن��اگ �ه‌رێ��ت �ه‌وه و هه‌قیقه‌تێكی ده‌روونناسییانه‌ی تایبه‌ت له‌ناو ئه‌و شكڵه ئه‌ندازه‌ییانه‌دا هه‌یه. له‌م نووسینه‌دا ئاماژە به كاریگه‌ریی هه‌ركام له‌و شكاڵن ه ده‌ده‌ی��ن كه له خولقاندنی هه‌ست و دۆخی ناوماڵدا رۆڵی سه‌ره‌كیی هه‌یه ،دوور نییه تۆش زۆر ئه‌م بابه‌ته‌ت پشتگوێ نه‌خستبێت. رازان����دن����ه‌وه‌ی ن���او م���اڵ ی��ان دیكۆری ناو ماڵ ،پێكهاتێكه له زانستی ده‌روون��ن��اس��ی و نیگاركێشی .هه‌ر
شێوه‌یه‌كی هه‌نده‌سیی كه‌ره‌سته‌كان ده‌توانێ هه‌ستێكی خۆش و چێژبه‌خشی جیاواز ب ه خاوه‌ن ماڵه‌كه ببه‌خشن.
كاریگه‌ریی ده‌روونیی شێوە چوارگۆشه‌یی و سێگۆشه‌یی و بازنەییەکان له‌ناو ماڵ و شوێنی كاركردندا
شكڵی چوارگۆشه هه‌ستی ئارامی و ئاسایش ده‌به‌خشن و هه‌روه‌ها بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی هه‌میشه حه‌زیان له‌وه‌یه كه هه‌موو شتێك له جێی خۆی بێ و ئه‌گه‌ر كارێكیان خرایه ئه‌ستۆ به رێكوپێكی ئه‌نجامی ده‌ده‌ن و كه‌مرت گۆڕانیان پێ خۆشه .ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌مرت جوڵه و چاالكییان پێخۆشه ئه‌م شیوازه له دیكۆریەیان بۆ باشرته .هۆكاره‌كه‌شی بۆ ئه‌وه ده‌گه‌رێته‌وه كه چوارگۆشه هێامی ماده و كێش و سنوورێكی دیاریكراوه ،بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه به رێكوپێكی نارساون
شەهێن هەڵەبجەیی شەهێن هەڵەبجەیی
بە هاوار خەوتووەکان مەکوژن
و .حسه‌ین حه‌سه‌ن كاتێك مرۆڤ ده‌خه‌وێت ماده‌ی (ئه‌سیری) له بۆشاییه‌كانی پێستیه‌وه
وێنە جیهانییەکان ئا :الس هه‌ورامی
و .نوها
و الی هاورێكانیان كه‌سانی یاسامه‌ند و جێی متامنه‌ن ،كه‌لوپه‌لی چوارگۆشه باشرته و باشرت وای ه ره‌نگی كه‌ره‌سته‌كانی ناو ماڵیان ره‌ساسی یان خۆڵه‌مێشی بێ. شكڵی شێگۆشه باشرتین دیكۆر و رازان��دن �ه‌و ه بۆ كه‌سانی ئامانجخواز و ئه‌و كه‌سانه‌ی پابه‌ندن به گه‌اڵڵه‌ی درێژخایه‌ن ،شێوه‌ی سێگۆشه‌یه ،سێگۆشه باشرتین شكڵه بۆ دیكۆرى ژووری خوێندنه‌وه و ژووری ك��ۆب��وون�ه‌وه و ب��ڕی��اردان ،ی��ان ژووری هه‌ڵسه‌نگاندنی كاروباره‌كان .باشرتین ره‌نگیش بۆ كه‌لوپه‌لی سێگۆشه ره‌نگی زه‌رده. شێوه‌ی بازنه‌یی كه‌سانی كۆمه‌اڵیه‌تی و خۆش قسه
و ئه‌و كه‌سانه‌ی له كاتی قسه‌كردندا هیچ توندوتیژییان پێوه دیار نییه، ئه‌و كه‌سانه‌ی هه‌ر كارێكیان پێ بسپێردرێ له رێی دیالۆگ و قسه كردنەوە چاره‌سه‌ری ده‌كه‌ن .باشرت وای ه بزانن ك ه بازنه ،هێامی جوڵه و زه‌مه‌ن ه له جیهانی مادیدا و ئاماژە‌یه بۆ رۆحانییه‌ت له جیهانی مه‌عنه‌ویدا، باشرتین ره‌نگ بۆ ئه‌م شكڵه ره‌نگی شینه. شكڵی چه‌ماوه‌و نیودایه‌ره باشرتینه بۆ ئ �ه‌و كه‌سانه‌ی خولقێنه‌رن و هه‌میشه خه‌رێكی ئافراندنی نوێ و تازه‌ن و بێزارن له رێكوپێكی.
موسڵمانان ڕوو لە مالیزیان
ده‌رده‌دات ،كه ماده‌یه‌كه و به چاو نابیرنێت ،له وه‌ختی به‌ئاگا هاتنه‌وه‌شدا گه‌ر ئه‌و كه‌سه به ئه‌سپایی به‌ئاگابێته‌وه، دیسان ئه‌و مادده‌یه‌ش زۆر به ئاسانی ده‌چیته‌وه شوێنی خۆی ،ئه‌مه‌ش ده‌بێته ه��ۆی خه‌وتنێكی ئ��ارام و ح�ه‌وان�ه‌وه‌ی ده‌روونی ،به‌اڵم گه‌ر كه‌سێك له ئه‌نجامی ه��اوار و ده‌نگێكی به‌رز به‌ئاگاهاته‌وه، ئ�ه‌وك��ات م��ادده‌ك �ه‌ش زۆر به خێرایی ده‌گه‌ڕێته‌وه شوێنی خۆی ،كه ئه‌مه‌ش
ده‌بێته ه��ۆی شڵه‌ژانی ده‌روون���ی و ڕەنگه ببێته هۆی ســــــه‌رئێشه‌ش ،ل ه حاڵێكا گه‌ر به‌ئاگاهێنانەوه‌كه له ئه‌نجامی حاڵه‌تێكی زۆر له‌ناكاوبوو ،ئه‌وكات مادده ئه‌سیرییه‌ك ه ده‌گه‌ڕێته‌و ه تاكو بچێته ژووره‌وه له بۆشاییه‌كانی پێسته‌وه، به‌اڵم له‌وكاته‌دا پێست ئاماده‌باش نییه و ڕێگا داخراوه ،بواری چوونه ژووره‌وه‌ى نییه ،له حاڵه‌تی وادا ئه‌گه‌ری مردن ،یان جه‌ڵته‌ی دڵ له‌ئارادایه.
به پێی ئه‌و پۆلێنكردنه‌ی كه له‌الیه‌ن ده‌زگای توێژینه‌وه‌ی Crescentrating ئ���ه‌ن���ج���ام���دراوه و ب��ن��ك��ه‌ك��هی له سه‌نگافووره‌یه ،ده‌رك��ه‌وت موسڵامنان زیاتر روو له مالیزیا ده‌كه‌ن به مه‌به‌ستی گه‌شت و سه‌فه‌ر هۆكاره كاریگه‌ره‌كان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م شوێنانه ببنه جێگه‌ی رازیبوونی به‌شێك له گه‌شیتاران ،ئه‌وه‌یه كه خواردنی حه‌اڵڵ،
ئ�ه‌م وێنه‌یه له ساڵی 1930 ل �ه وی�لای �ه‌ت �ه یه‌كگرتووه‌كانی ئ�ه‌م��ری��ك��ا گ���ی���راوه .ئ����ه‌وه‌ی له وێنه‌كه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت ،نزیكه‌ی ده هه‌زار كه‌سی سپی پێسنت ،به به‌رچاوی هه‌مووانەوە هه‌ستاون به له‌سێداره‌دانی دوو هاوواڵتی ره‌شپێست ،كه تۆمه‌تباربوون به ده‌ستدرێژییكردنه سه‌ر ئافره‌تێكی قه‌وقازی و كوشتنی هاوڕێكه‌ی.
ئه‌و هاوواڵتییه سپی پێستان ه توانییان ئه‌و دوو ره‌شپێسته له یه‌كێك ل ه زیندانه‌كانی گونده‌كه‌ی خۆیان بڕفێنن و بهو شێوه قێزه‌ون و دوور له یاسایه له‌سێداره‌یان بده‌ن .ئه‌مه‌و ئه‌و دوو هاوواڵتییه ره‌شپێسته ،ل�ه زی��ن��دان سێیه‌م تۆمه‌تباریشیان له‌گه‌ڵدا ب��ووه، به‌اڵم ئه‌و توانیویه‌تی هه‌ڵبێت و ل ه چنگی ئه‌و سپی پێستانه قوتاری
بێت. ل�� ه راس��ت��ی��دا ئ�ه‌م وێنه‌یه‌ش دڕن��ده‌ی��ی و ئاستی ره‌گه‌زپه‌رستیی به‌شێك ل �ه‌و هاوواڵتییه سپی پێسته ئه‌مریكییانه ده‌رده‌خ����ات ك �ه سااڵنێكی زۆر ل��ه دژی ه��اوواڵت��ی��ی�ه ره‌شپێسته‌كانی واڵت�ه‌ك�هی��ان په‌یڕەویان ده‌كرد.
ئاسایش ،ده‌ستگه‌یشنت ب ه شوێنی نوێژ كردن و چاكێتیی ئوتێله‌كانه بۆ گه‌شتیاره موسڵامنه‌كان. به‌پێی ئ��ه‌و ه��ه‌واڵ�� ه ،مالیزیا له
نێوان 50واڵت��دا لە کۆى 10منرە به 8.3من��ره ،پله‌ی یه‌كه‌می بۆ خۆی مسۆگه‌ر ك��ردووه .پاشان میرس دێت ب ه به‌ده‌ستهێنانی 6.7منره .توركیا و ئیامرات به 6.6منره.
8 www.bayanpress.net
ژماره ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
گواردیۆال و بایرن میونخ؛
ئه‌ی «تۆم» خولی ئه‌ڵمانی بێ «جێری»یه خه‌لدون شێخ
مۆرینۆ قوتووی توونه نیی ه
نایشارمه‌وه كه تووشی شۆكبووم ئه‌وكاته‌ی یانه‌ی بایه‌ر میونخی ئه‌ڵامنی رایگه‌یاند كه گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ پیب گواردیۆالی راهێنه‌ری پێشووی به‌رشه‌لۆنه ئه‌نجام داوە ،نایشیشارمه‌وه كه زۆر س�ه‌رم سوڕما ل �ه‌وه‌ی وه‌رزی داهاتووی خولی ئه‌ڵامنی چی ركه‌به‌رییه‌كی تر له خۆ ده‌گ��رێ��ت ...چونكه له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ی هیچ گۆڕانێكی زۆری تێدانابێت... بااڵده‌ستییه‌كی ت�ه‌واوی یانه باڤارییه‌كه له ملمالنێیه‌ك كه ت��ۆم بااڵده‌سته ،له كاتێكدا وه‌ك هه‌میشه جێری ته‌نها ده‌وری كۆمبارس ده‌بینێت. پێده‌چێت هه‌ڵبژاردنی راهێنه‌رایه‌تی گه‌وره‌كه‌ی ئه‌ڵامنیا له‌الیه‌ن گواردیۆالوه، ره‌نگدانه‌وه‌ی عه‌قڵیه‌تی ئه‌و راهێنه‌ره بێت كه چه‌ندین جه‌نگی درێژخایه‌ن و ره‌ق و پڕ ملمالنییی ئه‌نجامدا له‌گه‌ڵ ج��ۆزێ م��ۆری��ن��ۆ ....كه پێده‌چێت هه‌ر ئه‌وه‌یش ماندووی كردبێت ،س �ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له ژماره‌یه‌كی زۆری ئه‌و جه‌نگانه‌دا به سه‌ركه‌وتوویی ده‌رچ��وو ب��وو ،به‌اڵم برین و كاریگه‌ریی له‌سه‌ر به‌جێهێشتووه، له‌به‌ر ئ �ه‌وه په‌نای ب��رده ب �ه‌ر پشووی جه‌نگاوه‌رێك ..ساڵێك دووركه‌وتنه‌وه له تۆپی پێ ،غه‌ریب بوو كه سه‌رجه‌م ئاماژە‌كان وا ده‌ری��ان ده‌خست ئه‌گه‌ر هه‌یه ئه‌م راهێنه‌ره بڕوات به‌ره‌و خولی ئینگلیزیی ...كه یانه‌ی مانچسته‌ر سیتی ده‌یویست منوونه‌یه‌كی وه‌ك یانه‌ی
به‌رشه‌لۆنه پێكبهێنێت له درووستكردنی ئه‌كادیمیایه‌ك وه‌ك الماسیا و دانانی ئیدارییه كۆنه‌كانی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه له‌وێ و هه‌وڵی هێنانی چه‌ند ئه‌ستێره‌یه‌كی چاوه‌ڕوانكراوی یانه كه‌ته‌لۆنییه‌كه‌یش، بۆی ه كورسیی راهێنه‌رایه‌تیی ل ه كۆتایی وه‌رزدا ب��ۆ ئ��ام��اده ك �راب��وو ،رۆب�ه‌رت��ۆ مانشینیش ئه‌وه‌ی باش ده‌زانی ،هاوكات رۆم��ان ئه‌برامۆڤیچی سه‌رۆكی یانه‌ی
چێڵسی ،بینیتزی به شێوه‌یه‌كی كاتی كرد ه راهێنه‌ر له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ی گواردیۆال ره‌تی ده‌ك��رده‌وه گفتوگۆ بكات پێش كۆتایی وه‌رز ،هه‌روه‌ها گواردیۆال به ئه‌لێكس فێرگسۆن گه‌یشت و ب�ڵاوب��ووه‌و ه كه رێكه‌وتووه له‌گه‌ڵی تا ببێته جێگره‌وه‌ی و ل ه راهێنه‌رایه‌تی مانچسته‌ر یونایتد شوێنی بگرێته‌وه ،هه‌روه‌ها هه‌ندێك بڕوایان واب��وو به‌هۆی ئه‌و په‌یوه‌ندیی ه توند و
تۆڵه‌ی ل ه نێوان ئارسین فینگه‌ر و گواردیۆال هه‌بوو ،فینگه‌ر ده‌وری راوێژكار له یانه‌ی ئارسیناڵ ببینێت و سه‌ركردایه‌تیش بداته ده‌ست ئه‌م راهێنه‌ره الوه ك ه له سه‌ره‌تای الوێتیی راهێنه‌رایه‌تیدا رسوشتی لێ وه‌رگرتبوو. ه���ه‌م���وو ئ���ه‌م���ان���ه و ل��ه‌گ��ه‌ڵ په‌یوه‌ستكردنی ب �ه یانه‌كانی میالن و پاریس س��ان جێرمانه‌وه ،ب �ه‌اڵم ئه‌و
ن :محمد عواد و :وریا علی ل���ه‌م رۆژان������ه‌دا ده‌م��ه‌وێ��ت ریجیم ه خ��ۆراك��ی��ی �ه‌ك �ه‌م كۆتایی پ��ێ بێنم ك �ه م��اوه‌ی �ه‌ك �ه ده‌ستم پ��ێ��ك��ردووه ،ن��اڕە‌ح �ه‌ت�تری��ن م��اوه‌ی ریجیم ه خۆراكییه‌كه‌م ئه‌و ماوه‌یه ب��وو كه كێشم له داب�ه‌زی��ن وه‌ستا، سه‌رباری ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ست بووم به هه‌موو شتێكه‌وه ،لێره‌دا ساته‌كانی گومان ده‌رده‌ك�ه‌وێ��ت كه ده‌بێته هۆی خ��ۆب��ه‌ده‌س��ت��ه‌وه‌دان ،ئ �ه‌گ �ه‌ر كه‌مێك خۆگربیت ،ئه‌وا سه‌رده‌كه‌ویت و كێشت ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می دابه‌زینی. له‌و م��ادده خۆراكییانه‌ی كه زۆر باڵوه له ریجیمی خۆراكیدا ،بریتییه له توونه ،من جۆرێك له‌و معله‌باتانه‌ی كه ده‌یانكڕم ،به‌سه‌رچوونه‌كه‌یان بۆ دوو ساڵ ده‌شێت ،كاتێك ده‌ڵێم دوو ساڵ ،یه‌كسه‌ر جۆز ێ مۆرینۆ دێت به خه‌یاڵمدا ،كه زۆر له خه‌ڵكی ئه‌وه‌یان باڵوده‌كرده‌وه كه ئه‌و راهێنه‌ری ته‌نها بۆ دوو ساڵ ده‌كات‌و به
ئاشلی ده‌بێت ه ده‌وڵه‌مه‌ندترین به‌رگریكار ئاشلی كۆڵی ئینگلیزی به‌رگریكاری یانه‌ی چێڵسی بۆنده‌كه‌ی لــــــه‌گه‌ڵ یانه‌كه‌ی نوێده‌كاته‌وه‌و ده‌بێته خاوه‌نی زۆرترین موچه له نێوان به‌رگریكاره‌كانی جیهاندا. نوێكردنه‌وه‌ی بۆنده‌كه‌ی كۆڵ بۆماوه‌ی ساڵێكه كه له هاوینی داهاتوودا بۆنده‌كه‌ی كۆتاییده‌هات و به‌مشێوه‌یه‌ش ناوبراو تا هاوینی 2014له‌یانه‌كه‌دا ده‌مێنێته‌وه ،به شێوه‌ی كه هه‌فتانه‌كه‌ی بۆ بكرێته 200هه‌زار پاوه‌ند كه ئه‌مه‌ش به‌زترین مووچه‌ی یاریزانه كه له هێڵی به‌رگریدا یاریی بكات.
دڵنیاییشه‌وه كاتێك پرسیاریان لێ ده‌كه‌یت: بۆچی؟ «ده‌ڵێن ئه‌و وه‌هایه ،بۆ ماوه‌ی دوو ساڵ ،به‌بێ هۆ» ،وات ه رێك وه‌كو ئه‌و جۆره توونه‌یه‌ی كه من ده‌یكڕم. ل ه دونیای راهێناندا ،چه‌ند بنچینه و یایاسه‌ك هه‌یه ،كه وات لێده‌كه‌ن یان سه‌ركه‌وتوو بیت یان سه‌ركه‌وتوو نه‌بیت ،یان تۆ ده‌بیت به راهێنه‌رێكی چاك یان خراپ ،دوای چه‌ند ساڵێكیش ده‌رده‌كه‌وێت كه راهێنه‌رێكی خراپی،
و ه‌ك ئه‌و ریجیمه خۆراكییه‌ی كه له‌پێشه‌وه باسم ك��رد ،راهێنه‌ری س�ه‌رك�ه‌وت��وو وه‌ك ریجیمی زانستیی ته‌ندروست وای �ه ،پێویسته خۆگربیت ل���ه‌س���ه‌ری ،ت��اك��و ئ �ه‌ن��ج��ام �ه‌ك �ه‌ت بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه ،ده‌ركردنی و له سهرهتاوه ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی ،وه‌ك گۆڕانی ریجیمه خۆراكییه‌كه‌یه له هه‌موو هه‌فته‌یه‌كدا و ئه‌م كاره‌ش شتێكی رسوشتییه كه به
ڤیالنۆڤا ماوه‌كی تر دوور ده‌كه‌وێته‌وه بۆ چاره‌سه‌ر وه‌رگرتن بۆ نه‌خۆشییه‌كه‌ی تیتۆ ڤیالنۆڤای راهێنه‌ری یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه رووی ك��رده‌وه ئه‌مریكا و سێ یاریی داهاتووی یانه‌كه‌یشی ئاماده نابێت. رۆژنامه‌ى سپۆرتی كه‌ته‌لۆنی ئاشكرایكرد كه تیتۆ روو ده‌كاته نیۆركی ئه‌مریكی بۆ وه‌رگرتنی قورسرتین قۆناغی چاره‌سه‌رەكه‌ی له‌و برینه شێرپه‌نجه‌یه‌ی ك ه ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وپێش نه‌شته‌رگه‌ری بۆ كرا. پێشبینی ده‌كرێت ڤیالنۆڤا له دوو بۆ سێ یاریی داهاتووی یانه‌كه‌ی له راهێنه‌رایه‌تی دوور بكه‌وێته‌وه و له‌سه‌ر ده‌ستی هه‌ردوو پزیشكی ئه‌مریكی جۆزێ باسیلگا و تیمۆسی شان چاره‌سه‌ری كۆتایی بۆ بكرێت.
چووه ركابه‌رییه‌كی تره‌و ه كه ده‌كرێت عاقاڵنه‌بێت ،ئه‌وه‌یش راهێنه‌رایه‌تیی بایه‌رن بوو. كه‌واته رێگه‌ی پڕ ئاسایشی هه‌ڵبژارد... دوور ل ه فشارێك كه ئازاری پێوه چه‌شتبوو له به‌رشه‌لۆنه ،له ئینگلته‌را جه‌نگه‌كانی زۆر قورس ده‌بوو له‌گه‌ڵ هه‌ر یانه‌یه‌ك راهێنه‌رایه‌تی بكردایه ،له ئیتاڵیایش به هه‌مان شێوه ،ب�ه‌اڵم ل ه ئه‌ڵامنیا نا،
سه‌ره‌ڕای ئاسته سه‌رنجڕاكێشه‌كه‌ی یانه‌ی بروسیا دۆرمتۆند له دوو ساڵی رابردوودا ،به‌اڵم ركابه‌رییه‌كی به‌رده‌وام نییه و زوو له به‌دواكه‌وتن دیار نامێنێت و تۆم به كه‌مێك ل ه په‌نیر رازی ده‌بێت كه له كونه‌كه‌یدایه، تۆمیش خه‌وێكی ئاسووده‌ی لێده‌كه‌وێت.. ئه‌مه گونجاوه له‌گه‌ڵ عه‌قڵیه‌تی گواردیۆال. بێگومان به بوونی گواردیۆال خولی ئه‌ڵامنی گرنگییه‌كی تایبه‌تی زیاتری پێده‌درێت له‌الیه‌ن راگه‌یاندنه‌كانه‌وه، ئه‌مه‌یش ئه‌وه‌یه كه به‌رپرسانی بۆندس لیگا بۆی ده‌گه‌ڕێن ،راهێنه‌رێك كه له چوار ساڵدا 14نازناوی به‌ده‌ستهێنابێت، گ��واردی��ۆال ه��ان��ده‌ران��ی ب��ه‌الی خۆیدا راده‌كێشێت بۆ ه�ه‌ر شوێنێك بچێت، ه��ه‌روه‌ك چ��ۆن بۆ مۆرینۆ وای �ه كه بۆ هه‌رشوێنێك بڕوات. به‌اڵم ئه‌وه‌ی سه‌یره ئەوەیە گواردیۆال كه ره‌ت��ی��ده‌ك��رده‌وه بۆ وه‌رزێ���ك زیاتر بۆند ئه‌نجام بدات ،گرێبه‌ستێكی له‌گه‌ڵ بایه‌ر میونخ ئه‌نجامداوه كه سێ ساڵ ده‌خایه‌نێت و تا نیوه‌ی 2016به‌رده‌وام ده‌ب��ێ��ت ،ئ��ه‌وه‌ی سه‌یرتره ئ�ه‌وه‌ی�ه كه رۆژی راگه‌یاندنی بۆنده‌كه‌ی له‌و رۆژە‌دا بوو كه پێشینه‌كه‌ی له یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه كه فرانك ریكاردی هۆڵه‌ندى ب��وو ،له كاری راهێنه‌رایه‌تی هه‌ڵبژارده‌ی سعودیه دوورخرایه‌وه. پ��ی��رۆزب��ێ��ت ل�� ه خ��ول��ی ئه‌ڵامنی راهێنه‌رێكی داهێنه‌ر ،تواناكانی به هه‌موو شێوه‌یه‌ك تاقیده‌كاته‌وه به بێ سه‌رئێشه، به بێ شه‌ڕكرن و راوه‌دوونانی جێری.
بێهیوایی و خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان كۆتایی دێت. ب���ه‌م ب���ۆن���هی���ه‌وه :ئایا قوتوویه‌كی توون ه هه‌ی ه كه بشێت بۆ 27ساڵ؟ ...مه‌به‌ستم منوونه‌ی فێرگسۆنه. سێر ئه‌لێكس منوونه‌یه‌كه ده‌م��ه‌وێ��ت شیی بكه‌مه‌وه، ئ���ه‌گ���ه‌ر ب��گ��ه‌ڕێ��ی��ن��ه‌وه بۆ مێژووه‌كه‌ی ئه‌وا چه‌ند وه‌رزێك ده‌ب��ی��ن��ی��ن ك�� ه س��ه‌رك��ه‌وت��وو نه‌بووه تێیدا ،ئ �ه‌وه‌ش پاڵی پێوه ن��اوه كه بیر ل ه وازهێنان بكاته‌و ه له رۆژێك له رۆژە‌كاندا ،به‌اڵم دوای ماوه ناڕە‌حه‌ته‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه و نازناوه‌كان به‌ده‌ست دێنێته‌وه ،خۆگرتن له‌سه‌ریشی پێویسته ،چونكه تۆ چۆنیه‌تییه‌كه‌ی ده‌زانی ،ئه‌م وته‌یه‌ش جێبه‌جێ ده‌بێت به‌سه‌ر راهێنه‌رانی تردا ك ه تواناكانیان سه‌ملاندووه ،وه‌كو ئه‌نجلۆتی و گواردیۆال و ئه‌وانی تر. ب � ه ك��ورت��ی ،م��ۆری��ن��ۆ ،ئێست ه له ماوه‌یه‌كی ناڕە‌حه‌تدا ده‌ژی ،ئه‌وه‌ش
ب��ووه‌ت��ه ه��ۆك��اری ئ����ه‌وه‌ی ئ�ه‌و رووداوان�����هی ب �ه‌س �ه‌ردا بێت له‌م رۆژان�����ه‌دا ،ك �ه چه‌ندین هه‌ڵه‌ی كردووه ،كه له پێشرتدا باسم كردووه. ئه‌م وت��اره‌ش به‌رگری نییه له ئه‌و، ب��ه‌اڵم من وانابینم كه ئ �ه‌و وه‌ك قوتووی توونه وابێت و ته‌نها بۆ دوو ساڵ بشێت ،ئ�ه‌وه‌ی كه له هه‌موو له‌و شوێنانه‌ی ڕاهێنانی تێدا كردووه و پێشكه‌شی ك��ردووه ئ �ه‌وه روون ده‌كاته‌وه كه ئه‌و رێجیمێكی خۆراكیی منوونه‌ییه ،ئه‌گه‌رچی هه‌ند ێ جاریش له‌كاربخرێت ،مۆرینۆش راهێنه‌رێكی ن��ای��اب�ه‌و هه‌رگیز ل �ه جیهانیشدا چه‌مكی راهێنه‌رایه‌تی دوو ساڵ و سێ ساڵ نییه. تێبینی :هه‌ندێ جۆری توونه هه‌یه بۆ ماوه‌ی 3ساڵیش ده‌شێت، ه �ه‌ن��دێ ج��ۆری��ش ه�هی�ه تاقییم نه‌كرده‌و ه له‌به‌رئه‌وه‌ی لێی ده‌ترسام كه بۆ م��اوه‌ی شه‌ش مانگ ده‌شیا، ئه‌مه‌ی دوایی پێموایه گونجاوتره بۆ رۆمان ئه‌برامۆفیچی خاوه‌نی چڵسی.
شنایده‌ر چوو ه گااڵتاس هرای ویسلی شنایده‌ری هۆڵه‌ندی و یاریزانی یانه‌ی ئینته‌رمیالن به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی په‌یوه‌ندی ب ه ریزه‌كانی یانه‌ی گه‌له‌ته‌سه‌رای توركیه‌و ه كرد ،دوای ئه‌وه‌ی یانه‌ی ئینته‌ر میالن به درێژایی ئه‌م وه‌رزه له ریزه‌كانی دووری خستبوویه‌وه و نه‌یده‌ویست یاریی پێ بكات تا رازی بێت ب ه كه‌مكردنه‌وه‌ی مووچه‌كه‌ی یاخود رۆیشنت له یانه‌كه، بۆیه شنایده‌ر رۆیشتنی هه‌ڵبژارد. له كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا به‌ئاماده‌بونی سه‌رۆكی یانه‌كه‌ی شنایده‌ر وه‌ك یاریزانی نوێی گه‌له‌ته‌سه‌رای به‌ده‌زگاكانی راگه‌یاندن ناسێرناو راسته‌وخۆش په‌یوه‌ندی به‌راهێنانه‌كانی یانه نوێكه‌یه‌وه كرد.
11 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
جوانی بووه‌ته مه‌رجی یه‌كه‌مى هاوسه‌رگیریی كچێك :هاوسه‌ری داهاتووم بااڵبه‌رز و جوان بێت ،با كرێكار یان شوانیش بێت په‌یجور :دڵشاد ساڵح پ��ێ��وه‌ری ج��وان��ی ،ئ �ه‌و شته‌یه ك ه ئ�ه‌م��ڕۆ زۆرێ���ك ل�ه ك���وڕان و كچان بۆ چوونه نێو پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری پشتی پێده‌به‌سنت .هه‌ندێكیان به‌الیانه‌وه مه‌رجی یه‌كه‌م و پێشوه‌خته و هه‌ندێكی تریش پێوه‌ری بااڵتر و به‌رزتریان بۆ هاوسه‌ری داهاتوویان داناوه. دییه فه‌تاحی ته‌مه‌ن 24ساڵ ،كه كچى ماڵه‌وه‌يه ،وىت «حه‌زه‌كه‌م هاوسه‌ری داهاتووم فوول شیك بێت ،قه‌شه‌نگ و بااڵ به‌رز و جوان بێت ،قه‌یناكا با كرێكار یان شوان بێت ،ته‌نها جوان بێت ،هه‌رچۆن بێت ئه‌ژین و ئیداره ده‌كه‌ین ته‌نیا جوان بێت و به‌س». شنه عوسامنی ته‌مه‌ن 22ساڵ كه خوێندكاره ،وتی «حه‌زه‌كه‌م هاوسه‌ری داه��ات��ووم خ���اوه‌ن كه‌سایه‌تی بێت، ڕۆشنبیرییه‌كی گشتیی هه‌بێت ،كه‌سێكی گه‌شبین بێت و ڕووخ���ۆش و ده‌م به زه‌رده‌خه‌نه بێت .جوانییش گرنگه ،به‌اڵم خۆ نابێت بڵێم ماده‌م ئه‌م كه‌سه جوان نییه ش��ووی پێناكه‌م ،خ��واك��ردی باش بێت و ڕێك و پێك بێت ئه‌وا باشه ،خۆ ئه‌گه‌ر ڕێكوپێك و جوانیش بێت ئه‌وا خێر عه‌الخێر». گواڵڵه سابیر ،ته‌مه‌ن 25س���اڵ و فه‌رمانبه‌ر ،وتی «حه‌زده‌كه‌م هاوسه‌ری داه��ات��ووم خ���اوه‌ن ب��ڕوان��ام��ه بێت و دامه‌زراوبێت خاوه‌ن داهاتێكی باشبێت،
خۆ ئه‌گه‌ر جوانیش بێت ئ �ه‌وه خێری خوایه ،ب�ه‌اڵم جوانیی خاڵی جه‌وهه‌ری نییه .شاعیر ده‌ڵێ :جوانی به من چی كه نه‌فام ده‌ركه‌وت ،مۆمێ باشرته له چرای بێ نه‌وت». میهره‌بان عه‌لی كچێكی دیكه‌یه كه به‌شداريی ئه‌م به‌دواداچوونه‌ی ئێمه‌ی كرد و به بۆچوونی ئه‌و جوانیی ناخ گرنگرته، نه‌ك جوانیی ڕووخسار ،ئه‌و ده‌ڵێت «من به‌المه‌وه گرنگ نییه هاوسه‌ری داهاتووم
جوان بێت یان نا .گرنگ پێكه‌وه‌ژیانه و له‌یه‌ك تێگه‌یشتنه نه‌ك جوانیی ڕووخسار». ئه‌مه وته‌ی ئه‌و كچانه‌بوو سه‌باره‌ت به هاوسه‌ری داهاتوویان وتیان ،ئاخۆ كوڕانیش هه‌مان بۆچوونیان هه‌یه ،یان بۆچوونی ئه‌وان جوداتره؟ با بزانین كوڕان له‌وباره‌یه‌وه چی ده‌ڵێن. س �ه‌رده‌م شامرادى ته‌مه‌ن 26ساڵ و كارمه‌ندی و هزاره‌ت��ی ناوخۆ ،ده‌ڵێت «حه‌زه‌كه‌م ئه‌و كچه‌ی ده‌بێته هاوسه‌ری
داه��ات��ووم كه‌سێك بێت ئ��ی��داری بێت، خوێنه‌ر بێت ،حه‌ز به سیاسه‌ت بكات، من به‌المه‌وه جوانی گرنگ نییه به‌ڵكو هه‌ڵسوكه‌وت و پێكه‌وه‌ژیان زۆر گرنگه». باخه‌وان خدری ته‌مه‌ن 30ساڵ كه فه‌رمانبه‌ره ،وتی «حه‌زده‌كه‌م هاوسه‌ری داهاتووم كه‌سێك بێت ڕاشكاوبێت له قسه‌كانیدا ،قسه په‌نگ نه‌خواته‌وه له ده‌روون و ناخیدا ،ئ��ی��داری بێت ،خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌م مه‌رجانه‌ی من وتم تیایدا بوو،
سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش جوان بوو ،ئه‌وه هه‌ر زۆر چاكه». دیار نامۆی ته‌مه‌ن 20ساڵ كه بێكار بوو ،ڕایگه‌یاند «بڕوام پێبكه‌ن هاوسه‌ری داهاتووم جوان نه‌بێت ،نامه‌وێ .داده‌نیشم تا ڕێم ده‌كه‌وێ له كیژێكی ڕازاوه و جوان و بااڵبه‌رز ،خۆ ئه‌گه‌ر وه‌ك خۆم چاویشی سه‌وز بێت ئه‌وه فره خاسه ،ئه‌ی خۆ من كچێكی نارشین بهێنم دوایی هاوڕێكانم یه‌ك دنیا ته‌علیقم لێده‌ده‌ن .مه‌گه‌ر خۆم
ده‌رنه‌خه‌م یان قسه له‌گه‌ڵ یه‌ك هاوڕێی خۆمدانه‌كه‌م ،ڕاسته من ژن بۆخۆم ده‌هێنم به‌اڵم جوانییش به‌الی منه‌وه زۆر گرنگه«. ش���ادان ع�ه‌ب��دول��ك��ری��م ،ت��وێ��ژە‌ری ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی ،ل��ه‌و ب��اره‌ی��ه‌وه دەڵێت «ه��ه‌ر تاكێك ل�ه ه���ه‌ردوو ڕە‌گ �ه‌زه‌ك �ه كاتێك ده‌ی �ه‌وێ��ت بچێته نێو پرۆسه‌ی ه��اوس��ه‌رگ��ی��ری��ی��ه‌وه ،ح���ه‌زده‌ك���ات ه��اوس �ه‌ره‌ك �هی جوانرتین ك �ه‌س بێت، باشرتین كه‌س و تێگه‌یشتووترین كه‌س و كه‌سێكی ئیداری و ڕێكوپێك بێت ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئێستا الی هه‌ندێ له كوڕان و كچان بووه‌ته گرفت ،یه‌كه‌م مه‌رجیان ئه‌وه‌یه، ئه‌و ك��وڕەی دێته داوای ده‌بێت فوول جوان بێت ،ئه‌نجا ڕازی ده‌بێت ،بۆ ئه‌وه‌ی شانازيی پێوه بكات ،خۆ جوانيی ڕووخسار و بااڵ مه‌رجی یه‌كه‌م نییه ،به‌ڵكو چه‌ندین م�ه‌رج��ی زۆر پێویست ه �ه‌ن ل�ه پێش جوانییه‌وه ،ئینجا جوانی دێت ،جوانیی؛ جوانیی ناخه نه‌ك ڕووخسار». مامۆستا مه‌ال سه‌رحه‌د ،وتاربێژ و نوێژخوێن ،له‌وباره‌یه‌وه وىت «پێغه‌مبه‌ری ئیسالم (دروودی خ��وای له‌سه‌ر بێت) له‌وباره‌یه‌وه ده‌فه‌رموێت (هه‌ركچ و كوڕێك ده‌یانه‌وێت بچنه نێو پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیرییه‌وه ،با له‌پێشدا پرسیاری دینداری بكه‌ن ،دواتر خاوه‌ن بنه‌ماڵه و له‌كۆتاییدا جوانی) .هه‌ندێ خه‌ڵك یه‌كه‌م شت پرسیاری جوانی ده‌كه‌ن ،ئه‌و ه هه‌ڵه‌ن، ڕاسته جوانیش ئه‌ساسه ،به‌اڵم له‌و گرنگرت له پێشه‌وه ده‌بێت چه‌ند فلته‌رێك ببڕێت، دواتر فلته‌ری جوانییه».
ژنان پێیان وای ه توندوتیژی كااڵیه‌ك ه و ب ه بااڵیاندا بڕاوه ژنێك :له‌گه‌ڵ هه‌موو مووچ ه وه‌رگرتنێكدا ڕووبه‌ڕووی لێدان ده‌مبه‌وه! راپۆرت: عومه‌ر ئاواره ـ شیالن گه‌رمكی
ژن���ان وه‌ك بڵێیت ق �ه‌ده‌ری��ان وابێت ،توندوتیژی له كۆڵیان نابێته‌وه. چیرۆكی زۆرێك له ژنان ،تا ئێستاش له‌ژێر لێوه‌كانیانه‌وه ده‌وترێته‌وه و نه‌دركێرناوه .له‌م ڕاپۆرته‌دا هه‌ندێ له‌و ژنانه‌مان دواندووه كه به شێوه‌ی جیاواز توندوتیژییان به‌رانبه‌ر كراوه. دایكی به‌ناز به‌مشێوه بۆ به‌یان دووا «ڕۆژێكیان له ده‌ره‌وه‌ی ماڵه‌وه بووم و كه‌مێك له گه‌ڕانه‌وه دواكه‌وتم، كه گه‌ڕامه‌وه بۆ ماڵه‌و ته‌ماشام كرد مێرده‌كه‌م وه‌كو دڕنده‌یه‌ك ڕاوه‌ستاوه و چ��اوه‌ڕوان��م ده‌ك���ات ،س �ه‌ره‌ت��ا له پرچمه‌وه گرمتی و ب�ه‌ره و ژووره‌وه ڕایكێشام و به ڕووم��ا ه��اواری كرد و ب �ه‌وه تۆمه‌تباری ك��ردم ك �ه‌وا من خیانه‌تم لێكردووه ،كاتێكیش پێموت بۆ شت كڕین ڕۆیشتووم ،ه �ه‌ردوو ده‌ست و قاچی به‌ستمه‌وه و ده‌ستی به لێدانم ك��رد و قسه‌ی ناشیرینی پێ وت��م ،چه‌قۆیه‌كی لێڕاكێشام و هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنی لێكردم ئه‌گه‌ر پێی نه‌ڵێم له كوێ بووم و له‌گه‌ڵ كێ په‌یوه‌ندیم هه‌یه ،دواتر بۆ ماڵی باوكم هه‌ڵهاتم». ژنێكی تر كه پێی ب��اش نه‌بوو
ناوی بهێنین ،پیشه‌ی فه‌رمانبه‌ر بوو له یه‌كێك له فه‌رمانگه‌كانی شاری خورماتوو ،وت��ی« :ه��ۆی مشتومڕی من و مێرده‌كه‌م ته‌نیا ئه‌وه‌نده‌یه كه مووچه‌ی من له هی ئه‌و زیاتره، له گه‌ڵ هه‌موو مووچه وه‌رگرتنێكدا ڕووب����ه‌ڕووی ل��ێ��دان ده‌ب��ووم��ه‌وه و ته‌نانه‌ت قسه‌ی ناشیرینیشی پێده‌وتم، ب��ڕوات��ان هه‌بێت زۆر ج��ار هاتووه بۆ فه‌رمانگه‌كه‌م و له پێش چاوی هاوڕێكامندا قسه‌ی ناشیرینی پێوتووم، بۆیه به‌ندیخانه‌م پێخۆشرته نه‌ك له‌گه‌ڵیدا بژیم». سه‌میره‌ش یه‌كێكه له‌و ژنانه‌ی به ده‌ستی مێرده‌كه‌یه‌وه ژیانێكی تاڵ به‌سه‌ر ده‌ب��ات ،ده‌رب��اره‌ی ژیانی تایبه‌تی خۆی بۆ (به‌یان) وتی «به هیچ شێوه‌یه‌ك مێرده‌كه‌م خه‌می ماڵه‌كه‌ی ناخوات و تا ئێستا ئه‌وه بۆ زیاتر له سێ ساڵ ده‌چێت ،خه‌رجییامن پێنادات و خوێامن لێ گێل ده‌ك��ات و لێامن ناپرسێته‌وه» .له درێژە‌ی هه‌ڵڕشتنی حه‌رسه‌ته‌كانی ناخی خ��ۆی��دا ،وتی «ئه‌گه‌ر منداڵه‌كه‌مان نه‌خۆش بكه‌وێت و داوای لێبكه‌م بیبات بۆ خه‌سته‌خانه، خۆی گێل ده‌كات و نایبات ،شه‌وانیش به سه‌رخۆشی ده‌گه‌ڕێته‌وه و ده‌ست ده‌كات به لێدانم ،ئه‌مه ژیامنه له‌گه‌ڵ ئ��ه‌و دڕن��ده‌ی��ه ،زۆرج��اری��ش داوام لێده‌كات بچم سواڵی بۆ بكه‌م». شه‌یام زه‌ینولعابیدین ژنێكی
توركامنه و به‌مجۆره باسی ناهه‌مواریی ژیانی خۆیكرد و وت��ی «ڕۆژێكیان له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌ماشای گۆرانییه‌كی سه‌ر ته‌له‌فیزیۆنم ده‌كرد ،هه‌رچه‌نده دووگیان بووم ،كه‌چی پیاوه‌كه‌م زۆر بێبه‌زییانه هاته س �ه‌رم و لێیدام تا ده‌ستێكی شكاندم ،بۆیه ئێستا بۆ سێ مانگ ده‌چێت مێرده‌كه‌م به‌جێهێشتووه و له ماڵی باوكم ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌م، ك�ه‌چ��ی ل �ه‌س �ه‌ر ئ��ه‌و حاڵه‌ته‌شەوە به‌زه‌ییم به حاڵی مێرده‌كه‌مدا دێته‌وه و چاوه‌ڕوانم ڕۆژێك له ڕۆژان بێت و مبباته‌وه بۆ ماڵی خۆمان». دای����ك����ی س������ارا ب����ه چ����اوی فرمێسكاوییه‌وه وت��ی «ڕۆژێكیان كه‌مێك ل �ه ده‌وام دواك��ه‌وت��م ،كه گه‌ڕامه‌وه بۆ ماڵه‌وه بینیم مێرده‌كه‌م وه‌كو گورگی برسی چاوه‌ڕوانم ده‌كات، به‌بێ ئه‌وه‌ی پرسیارم لێبكات ڕاسته‌وخۆ یه‌خه‌ی گرتم و ده‌ستی به جنێودان و ه �هڕەش �ه‌ك��ردن ك���رد ،هه‌رچه‌ند ویستم ه��ێ��وری بكه‌مه‌وه و هۆی دواكه‌وتنه‌كه‌می بۆ ڕوونبكه‌مه‌وه، به‌اڵم هیچ سوودی نه‌بوو ،به‌هه‌رحاڵ خۆمم له ده‌ستی رزگار كرد و هه‌ڵهاتم به‌ره‌و ماڵی براكه‌م ،ئه‌ویش پێی وتم: داوای ته‌اڵق بكه ،به‌اڵم له‌به‌ر خاتری منداڵه‌كانم گه‌ڕامه‌وه بۆ ماڵه‌وه». ژی��ان ن��ووری یه‌كێكی دیكه‌یه له‌و ژنانه‌ی به‌ر حاڵه‌تی توندوتیژی كه‌وتووه و وه‌ك چه‌ندین ژنی دیكه‌ی
هاوشێوه‌ی خۆی ڕۆژانی كوێره‌وه‌ریی خۆی ده‌ژمێرێت ،له‌وباره‌یه‌وه ناوبراو وتی «ئێمه‌ی ژنان به‌الی پیاوه‌كامنانه‌وه وه‌ك��و شتێكی ك �ه‌م ب��ای�ه‌خ ته‌ماشا ده‌كرێین ،چوار ساڵ ته‌مه‌نم له‌گه‌ڵ م��ێ��رده‌ك�ه‌م ب�ه‌س�ه‌ر ب����ردووه ،هیچ مافێكی پێنه‌داوم و وه‌كو كاره‌كه‌رێك خواردن و پێداویستییه‌كانی بۆ ئاماده دەك �ه‌م ،بڕواناكه‌م ڕۆژێ��ك له ڕۆژان دوو سه‌عات له‌گه‌ڵمدا دانیشتبێت و دوو قسه‌مان كردبێت ،كه‌چی ئێستاش به‌ته‌مایه ژنێكی دیكه بهێنێت و داوام لێده‌كات خۆم و منداڵه‌كانم ماڵه‌كه‌ی بۆ چۆڵ بكه‌ین». دكتۆره ئاشنا ،لێكۆڵه‌ر له زانستی خێزانی ،سه‌باره‌ت به‌م كێشه‌یه وتی «به‌كارهێنانی توندوتیژی شتێكه كه‌سانێك له دایك و باوكیانه‌وه بۆیان به‌جێاموه ،ئه‌و منداڵه‌ش كه په‌روه‌رده‌ی ناو ئه‌و شێوه خێزانه‌یه توندوتیژی ل�ه خێزانه‌كه‌یه‌وه وه‌رده‌گ��رێ��ت و له‌وانه‌یه فێری جنێوپێدان و لێدان و شتی تر ببێت» .دواتر وتیشی بۆ منوونه ئه‌گه‌ر ته‌ماشای منداڵێكی ئاسایی بكه‌ی ده‌بینی ئه‌و ڕه‌وشته باشانه‌ی له ماڵه‌وه له‌گه‌ڵیدا به‌كاریان هێناوه ،كاریگه‌ریی هه‌بووه له‌سه‌ری و له گه‌وره‌ییدا كه‌سێكی باشی لێ ده‌رچووه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر منداڵ مامه‌ڵه‌ی باشی له‌گه‌ڵ نه‌كرێ ،ئه‌وا له دواڕۆژدا كه‌سێكی توندوتیژی لێده‌رده‌چێت».
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
خه‌ون و چاوه‌ڕوانییه‌كانی ئێمه پێویست ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا بین كه خه‌ون سه‌رچاوه‌ی زیندوویی مرۆڤه. خه‌ون نه‌بێت ئاخر ئێم ه چیین؟ به‌اڵم خه‌ون و خۆزگه‌خواستنیش ،خۆیان چیین ئه‌گه‌ر ئامانج و ده‌سكه‌وتێك وه‌دی نه‌هێنن؟ خه‌ون تا چ ئاستێك خه‌ونه ،كاتێك مرۆڤ ته‌مه‌ننای بكات، ئه‌ی خه‌ونه‌كان كه‌ی خه‌ونی س هرابی و خۆشخه‌یاڵیین .ئێم ه بهو ه نارساوین ك ه هه‌موو زه‌مه‌نێك ،له‌گه‌ڵ هه‌موو ده‌ستپێكی وه‌رز و مانگ و ساڵیكدا به كۆمه‌ڵێك خه‌ونه‌و ه ده‌ستپێبكه‌ین. كه‌مرت ل ه خۆمامنان پرسیو ه ئه‌م خه‌ونان ه چه‌ندێكیان توانای كاركردن و وه‌دیهێنانیامن هه‌بووه .بێئه‌وه‌ی خه‌ونێك هانی ئه‌وه‌ی دابین ك ه به‌دووی هه‌بوویه‌كی تردا بگه‌ڕێین ،كه‌وتووینه‌ته چنینی خه‌ونی تر و ئه‌مه‌ش زیاتر ئێمه‌ی چاوه‌ڕوان و چاوه‌ڕوانرت كردووه. مرۆڤ ك ه چاوه‌ڕوان بوو، ناتوانێت به‌دووی ئامانجێكدا بگه‌ڕێت. چاوه‌ڕوانی ئیرت دێت ه شوێنی مرۆڤ و ده‌یكات ه بوونه‌وه‌رێكی مردوو .مرۆڤ ك ه چاوه‌ڕوان بوو ،چیرت خۆی نییه. ك هواته ،ئێم ه ده‌بێت كاتێك چاوه‌ڕوان بین ،چه‌ندێكامن بۆ گه‌یشنت ب ه ئامانج نه‌مابێت .ئێم ه به‌هۆی زۆریی خواست و خه‌ونه‌كامنانه‌و ه كه‌مرت توانای ئه‌وه‌مان هه‌ی ه خۆمان ل ه خه‌ونێكدا بهێڵینه‌وه ،به‌اڵم ده‌بینیت له‌گه‌ڵ ئه‌م زۆرخه‌ونییه‌شدا ،به‌رد هوام گه‌وره‌ترین بێهیوامان لێده‌رچووه. چی ده‌بێت ئه‌گه‌ر ئێم ه ته‌نیا بۆ خه‌ون و چاوه‌ڕوانییه‌ك بگه‌ڕێین؟ خواستنی زۆر و داواكاریی زۆر له‌خۆیدا، مانای به‌دوو نه‌كه‌وتنی ڕاسته‌قینه‌ی خه‌ونه ،ئێستا ئێم ه ده‌توانین هه‌ر خه‌ونیش نه‌خوازین ،ته‌نیا كار بكه‌ین بۆ ده‌سكه‌وتنی ئامانجێك و ت هواو. چه‌ندین ساڵ ه ئه‌م واڵت ه پڕە ل ه خه‌ون و خۆزگه ،بێئه‌وه‌ی هه‌ست كرابێت ئه‌وه‌ی خه‌ونه ،هه‌رخه‌ون ه و چاوه‌ڕوانی نه‌یهێشتوو ه بكرێت ه شتێكی تر. ئه‌گه‌ر ده‌ست له‌م خه‌ون و خولیا زۆران ه به‌ر بده‌ین ،هیچ نه‌بێت وه‌ك كه‌سێك ك ه خه‌ونی نییه ،ده‌توانین له ئامانجێكدا خۆمان بدۆزینه‌وه ،زۆریی ئه‌م خه‌ونانه ،زۆرترین چاوه‌ڕوانی ال دروستكردووین ك ه ئه‌وه‌نده‌ی تر ل ه ئامانجه‌كان دووركه‌وتووینه‌ته‌وه، ل ه ئێستاو ه ده‌توانین هیچ خه‌ون و خۆزگه‌یه‌كیش نه‌خوازین ،مودده‌تێك بێخه‌ون بژین ،ئه‌وه‌ش ب ه مانای ئه‌وه‌ی ك ه هیچ خه‌ونێك دیاری نه‌كه‌ین ،ته‌نیا كاربكه‌ین بزانین ئه‌م ه تاچه‌ند ئێم ه له ئامانج ه گشتییه‌كان نزیكده‌كاته‌وه ،هیچ نه‌بێت ب ه چاوه‌ڕوانییه‌و ه ناژین. ئه‌م فه‌رهه‌نگی چاوه‌ڕوانبوونه ده‌بێت بوه‌ستێنین ،ئه‌گه‌ر خه‌ومنان نه‌بێت ،چاوه‌ڕوانیش ناوه‌ستین .ئه‌مه شتێك ه ده‌توانێت له‌و خه‌ون و خۆزگه جەحێاڵنه‌ی ه ده‌رمان بكات ،ل ه ئێستاوه پێویست ه بێخه‌ون بژین ،ب ێ چاوه‌ڕوانی!
پیرێك :ئه‌وسا زۆربه‌ی عه‌ره‌بی بوون ،ئێستاش بیانی
ناوی بیانی شوێنى به ناوی كوردی لێژ كردووه راپۆرت :ڕەزا هەورامى
ناولێنانی منداڵ زۆرجار مشتومڕ دروست ده‌كات ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه دایك و باوك سه‌رپه‌رشتیاری یه‌كه‌می منداڵن، زۆرجار خزمان و ده‌وروبه‌ر به‌شداری له ناولێنان و جێگیركردنی ناوێك بۆ منداڵه‌كه ده‌كه‌ن و له خواستی دایك و باوكه‌ك ه ده‌چێت ه ده‌ره‌وه ،ده‌بێت له ناولێنانه‌كه‌شدا ،حسابی داهاتوو و ڕە‌زامه‌ندیی منداڵه‌كه وه‌ربگیرێت و ناوێك بێت كه له ڕووی كه‌سیه‌تییه‌وه گرفتی بۆ دروس��ت نه‌كات .ناوه‌كانی ئه‌مڕۆش كه‌مرت ناوی كوردین كه ئه‌مه
مه‌ترسیی كه‌لتووریی هەیە. زه‌كه‌ریا ئه‌حمه‌د كه خاوه‌نی 4 منداڵه ،پێی وایه كه جاران هیچ شتێك له ناولێنانی منداڵدا لێكنه‌ده‌درایه‌وه، هه‌ر ناوێكی باو هه‌بووایه ،له منداڵیان ده‌نا .ئێستا جیاواز ه و ده‌بێت منداڵه‌كه له داه��ات��وودا ك ه گ �ه‌وره‌ب��وو ،گله‌یی له دایك و باوكه‌كه نه‌كات .زه‌كه‌ریا ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو كه ناولێنانی ئێستا مشتومڕی زۆرتری له‌سه‌ره. ڕائید خالیدی پارێزه‌ر پێی وایه كه زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی ك ه ناوی خۆیان ده‌گ��ۆڕن ،به پله‌ی یه‌كه‌م ناڕازین به ناوه‌كه‌ی خۆیان و زۆرتریش ئه‌م كاره له‌الیه‌ن خۆیانه‌وه به ئه‌نجام ده‌گات، كه كه‌مرت دێنه الی كه‌سی یاسایی،
بۆیه ئامارێكی وا نییه ئێمه ل ه باره‌ی ناوگۆڕینه‌وه قسه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ین. ڕائید ئه‌وه‌شی ده‌رخست ك ه ناوگۆڕین بووه‌ته دیارده و گه‌نجه‌كان په‌‌یڕە‌وی زۆری لێده‌كه‌ن. هه‌رێم مه‌هدی كه خۆی یه‌كێكه له‌وانه‌ی ناوی گۆڕیوه ،وتی «من له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناوه‌كه‌م ناوێكی عه‌ره‌بی بوو و هه‌ر له منداڵیمه‌و ه ئه‌م ناوه‌ی ئێستام بووه و گۆڕدراوه ،پێم خۆشبوو ناوه‌كه‌ی خ��ۆم دابنێمه‌وه» .هه‌رێم ئه‌وه‌شی باسكرد كه ناو پێویسته له‌گه‌ڵ ته‌مه‌ن و كه‌سیه‌تی مرۆڤدا یه‌كبگرێته‌وه. حاجی عه‌باسی ته‌مه‌ن 71ساڵ له‌وباره‌یه‌وه وتی «ناولێنان له سه‌رده‌می ئێمه‌دا ڕاسته پابه‌ندی نه‌ریتی كۆن و
كاریگه‌ریی ده‌ره‌وه بوو ،ئه‌گه‌ر ئه‌وسا ناوه‌كان عه‌ره‌بی بووبن ،ئه‌وا ئێستا بیانین ،به‌اڵم ناوه‌كانی ئێستاش زۆرجار كه به خواستی ئه‌مڕۆ ده‌نرێن ،كه‌میان مانای كوردیی هه‌یه و زۆرتر پابه‌ندی واڵت�ه بیانییه‌كانن ،كه ئه‌مه‌ش هیچ جیاوازییه‌كی نییه له‌گه‌ڵ سه‌رده‌می ئێمه‌دا» .حاجی ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، پێویسته ناو خۆش و ئاسان بێت و گرنگرت له هه‌موو شتێك ،كوردی بێت. موحسین تۆفیق كه خێزانداره و منداڵێكی هه‌یه ،وتی «پێویست ه ناوی خۆش بۆ منداڵ هه‌ڵببژێردرێ ،ناوه‌كه‌ش خۆمانه بێت باشرته ،چونكه هیچ نه‌ته‌وه و واڵتێك نیی ه ناوه‌كانی ئێمه بۆ منداڵی خۆی به‌كاربهێنێت ،بۆچی ده‌بێت ئێمه
ناوی بیانی له منداڵه‌كامنان بنێین؟!». موحسین ئه‌وه‌شی ڕوون��ك��رده‌وه كه خۆی ل ه شكڵی ناوه‌كه‌ی نه‌ك واتاكه‌ی، ڕازی نه‌بووه كه كاتی خۆی لێیرناوه. سه‌میره ئ�ه‌ح��م�ه‌دی چ��االك��واىن بواری مافه‌كانی منداڵ پێی وایه ،نابێت ناولێنان بۆ داهاتووی منداڵ ئیشكالیه‌ت دروست بكات ،سه‌میر ه باسی له‌وه‌ش ك��رد ك�ه ناولێنان ده‌ب��ێ��ت پابه‌ندی كه‌لتووریی و نه‌ته‌وه‌یی و زۆر شتی تریش بێت ،كه ته‌نیا خواستی منداڵه‌كه له داهاتوودا و كه‌سێتیی ئه‌و جێگه‌ی بایه‌خ نین .ئه‌مڕۆ هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌ك ناوی خۆی هه‌یه و ئێمه‌ش هه‌مانن، مه‌گه‌ر خۆمان نه‌مانه‌وێت كه ناوی منداڵه‌كامنان كوردی‌بن.
كاتێك بانگه‌شه‌ی خۆشه‌ویستی ده‌بێته ته‌ڵه‌یه‌ك بۆ ئه‌وانی تر
ئیرباهیم حاجی زه‌ڵمی خۆشه‌ویستی بهو بابه‌ته ئینسانیی ه مه‌عنه‌وییه ڕێژە‌ییه ده‌ڵێم ،كه ناتوانرێت و نه‌توانراوه به وشه مرۆڤه‌كان چوارچێوه‌ی بگرن و له‌نێو دوو كه‌وانەی پێناسه‌یاندا كورتی بكه‌نه‌وه! له‌گه‌ڵ باوه‌ڕبوونی ته‌واویشم به هه‌بوونی خۆشه‌ویستی وه‌ك هێز و وزه‌یه‌كی ئینسانیی بزوێنه‌ر ،به‌اڵم به‌بێ مسۆگه‌ركردنی تێگه‌یشتنی زانستییانه بۆی .ئه‌وه‌ی ده‌بیسرتێت و ده‌بیرنێت جا له‌سه‌ر زاران بێت یان له دووتوێی نووسین و كتێب و یاداشته‌كاندا ،شیعر و چیرۆك و ڕاز و داستانه‌كاندا ،هه‌تا ئێستا باس له
خۆشه‌ویستی وه‌ك چه‌مكێكی به‌هه‌شتی و ئارامبه‌خش به ڕۆح و پێچه‌وانه و ئاوپێداكه‌ری ئاگری ڕق و كینه و مه‌ڵهه‌می برینی جودایی و شادیهێنه‌ر و میكانیزمی ئه‌وه‌ڵ و ئه‌خیری ته‌بایی و برایی و هتد. باسكراوه ،له‌نێو به‌ها كۆمه‌اڵیه‌تی و ئینسانییه‌كاندا جێگه‌ی گرتووه و قاڵبێكی گلۆباڵی و جیهانیی له پێگه‌ی به‌ها به‌رز و قبوڵه‌كانی دونیادا داگیركردوه و به سه‌وزی تاقی سه‌ره‌وه‌ی ڕەفه‌ی موقه‌ده‌س و پیرۆزییه‌كانی هه‌موو ئایینه‌كانی داگیر ك��ردووه .به‌اڵم تا ئێستا كه‌س نه‌یتوانیوه به‌م چه‌مكه تا سه‌ر ئێسقان كۆمه‌اڵیه‌تی و ئینسانییه وه‌ك ه �ه‌ر به‌رهه‌مێكی ئینسانی تر ،كه شایسته‌ی خلیسكان و په‌نجه‌بۆبردنی ڕە‌خنه‌ییانه‌یه ،شتێكی خراپ بڵێ و تا ئێسته‌ش كه‌س نه‌یوێراوه پرسیارێكیشی لێوه بكات و بڵێ :اللۆی وشه و به‌های خۆشه‌ویستی ،ئه‌رێ به‌ری چاوت كلی پێوه‌یه!؟ بۆیه من لێره‌دا ده‌مه‌و ێ سێ خاڵ به كورتی له‌وباره‌وه بڵێم: یه‌كه‌م :خۆشه‌ویستی الی مرۆڤه‌كان میكانیزم و وه‌سیله‌یه بۆ ژیانی خۆش و ئاسوده‌بوون ،كه تیایدا به‌خشه‌ری و وه‌رگری الی به‌شداربوان و به‌كاربه‌رانی ج��ۆرێ��ك ل��ه ع���ه‌دال���ه‌ت و یه‌كسانی ئاماده‌یی هه‌یه ،به‌اڵم هه‌رخلیسكانێك و
ونبوونی به‌خشین الی هه‌ر دانه‌یه‌كی نێو په‌یوه‌ندییه‌كه ،ڕاسته‌وخۆ ده‌گۆڕێت بۆ ئاڕاسته‌یه‌ك و ئامانجێك كه پێچه‌وانه‌ی مانا كۆمه‌اڵیه‌تییه ڕاسته‌قینه‌كه‌یه‌تی ،بۆیه له‌و سه‌روه‌خته‌دا بانگه‌شه‌كردنی خۆشه‌ویستی ته‌نها فێڵێكی ئاقاڵنه‌ی ئه‌و مرۆڤ ه وه‌رگره ده‌بێت كه تیایدا مه‌به‌ست بۆ زیاتر حه‌وانه‌وه‌ی (من)ـه به سه‌ر خۆشییه‌كانه‌وه، وه‌ك میكانیزمێكی خ��ڵ �ه‌ف��ان��دن و گه‌وجاندنی ئه‌وانه‌یه كه هاوبه‌شییه‌كیان له واقیعه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كه‌دا هه‌یه ،تا م �هرام و خواسته‌كانی و به‌رژە‌وه‌ندییه جۆربه‌جۆره‌كانی جێبه‌جێ بكات ،لێره‌وه ده‌ستخستنی خۆشه‌ویستیی ئه‌وانی تر بۆ (من) مۆنۆپۆڵكردنی زیاتری خواست و ئیراده و ئازادیی ئه‌وانی تر بووه ،منوونه دیاره‌كانی دیكتاتۆره‌كان و هه‌ندێ له سه‌ركرده‌كان و پیرۆزگرتنی وێنه‌یان و گۆرانی و شیعر و پیاهه‌ڵدان و ...هتد دووه‌م :خۆشه‌ویستی عیشقێكی ڕووحیی خۆڕسكی مرۆیانه‌یه كه به‌وانی تر و له كاتی له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تر له‌ناو خۆتدا له‌ناو ئه‌وانیشدا كه‌شف و منایان ده‌بێت، جا ئه‌و ئه‌وه‌ی تر په‌نهانێك بێت و ته‌نیا له خه‌یاڵدانی خودیدا نه‌خشه و مانای هه‌ڵگرتبێ و به خه‌یاڵ به‌شداریی پڕۆسه‌كه بێت؟ یان ئه‌و ئه‌وانه هه‌ر مه‌وجودێكی
تر بن چ به مادی یان مه‌عنه‌وی ،لێره‌و ه مرۆڤی عاشق ونبوویه‌كه به گه‌ڕانی له نێو جیهانی مه‌عشوقه‌كه‌یدا سه‌رقاڵه و ویستی دۆزینه‌وه‌ی خودی خۆیه‌تی ،كه بێگومان ده‌بێت ئه‌وه‌ش له هزریدا یان له واقیعدا تامه‌زرۆیی مه‌عشوقیش بۆ ئه‌م هه‌مان جۆر ئاماده‌بێت .خلیسكانی خۆشه‌ویستی له ده‌رچوون له‌م هاوكێشه‌یه ده‌ستپێده‌كات كه تا ئه‌مڕۆش منوونه‌ی زۆری خۆشه‌ویستیی ب��ازاڕی و حه‌زاوی و پ��ڕ غ�ه‌ری��زی��ی�ه‌ك��ان ل��ه‌م ج���ۆره‌ن كه ده‌یانه‌وێت ،یانی كاتێ خۆی ده‌دۆزێته‌وه كه ئه‌وانی تری نێو په‌یوه‌ندی بووبن به لەش‌و ئه‌ندامی ئه‌و = من! كه له ڕاستیدا ده‌ب��ێ��ت ن�ه ئ �ه‌م بووبێت ب���ه‌وان و نه ئه‌وانیش بووبێنت به من ،ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كه به‌رده‌وام بێت ،به‌اڵم كاتێك ئه‌میش بووبێت بهو و به‌شته‌كانی جیهانی ئه‌و ،ئه‌وه‌ش هه‌ر بۆخۆی خۆ ونكردنه، هه‌رچه‌ند به مانی خۆشه‌ویستی الی الیه‌ك له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا واتاكه‌ی ده‌مێنێته‌وه، وشه‌ی عاشقی به‌سه‌ردا ده‌ده‌ن ،به‌اڵم له جه‌وهه‌ردا وه‌ك داره وشكێك وایه ،گیانی خۆشه‌ویستیی ڕاسته‌قینه‌ی تێدا نییه ،ته‌نیا مه‌له‌كردنه له‌ناو خه‌یاڵدا و هیچی تر. سێیه‌م :خۆشه‌ویستی به ده‌ربڕینی س��ل��ووك��ی ن�ه‌رم��ون��ی��ان��ی ج��ۆرب �ه‌ج��ۆری
ئاسووده‌هێن و بۆ هاوسه‌نگی ڕاگرتنی دۆخه‌كان و نه‌گه‌یشنت به دۆخێك كه تام و له‌زه‌ت و چێژە‌كان ئاوه‌ژوو بكاته‌وه ،وه‌ك میكانیزمێكی سانا و جۆرێك له نه‌وازشه كه مه‌به‌ست تێیدا هه‌نگاو هه‌ڵگرتنه بۆ ئه‌و ئاڕاسته‌یه‌ی كه ئامانجی به‌شداربووانی پڕۆسه‌ی خۆشه‌ویستی تیایدا وجودێكی ده‌بێت ،هیوایه‌ك بۆ ئه‌ندامانی پڕۆسه‌كه له ئاسۆی سه‌ركه‌ل ده‌ڕوانێت ،گه‌وره‌یی ئ��ام��ان��ج و ه��ه‌وڵ��ی ن �ه‌گ��واس��ت��ن �ه‌وه‌ی ئاڕاسته‌كانه بۆ پێچه‌وانه‌كانیان!! بێده‌نگی نواندن و نه‌دۆڕاندنی سبه‌ین ێ و ئامانج و ئه‌نجام و هیوا له خۆ و ل ه ئه‌وان نه‌كردنه! خۆشه‌ویستی موتوربه‌یه به پێچه‌وانه‌كه‌ی كه (هاتنێك و خۆدزینه‌وه‌ی خه‌ڵه‌تێنه‌ری الیه‌كی سه‌ركه‌وتووه) هه‌ر له په‌یوه‌ندی نیوان منداڵ و باوك و دایك و منداڵ و پیاو بۆ ژن و سه‌ركرده و شوێنكه‌وته‌ی و چی بۆچی دانه‌كانی مرۆڤ..هتد ئ�ه‌م�ه حه‌قیقه‌تی ب �ه چ�ه‌ن��د ئاو ش���ۆراوه‌ی خۆشه‌ویستیی الی خۆمانه، م �ه‌خ��اب��ن ك��ه م��ن ل��ه واق��ی��ع��دا وه‌ك بانگه‌شه‌یه‌كی ب ێ كااڵ و ته‌ڵه‌یه‌ك زۆرجار ده‌یبنم كه ته‌نیا و ته‌نیا (من)ێك بۆ زیاتر گه‌یشنت به مه‌رام و خۆشییه‌كان له‌وانی تردا و به‌وانی تر وه‌ك میكانیزمێك به‌كاری ده‌بات و ده‌برێت.
13 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
فیقهی سوڵتانی و ته‌ره‌كردنی ئیسالم ل ه رۆژئاوا
فازڵ قه‌ره‌داغی ڕۆژئاوا له زۆربه‌ی الیه‌نه‌كانی ژیانی دنیایی به‌هێز و پێشكه‌تووه ،به‌اڵم ئه‌و دنیاویستنه بۆشایی رۆحیی بۆ دروست ك���ردووه ،زۆرێ��ك��ش ل� ه ڕۆژئ���اوا هه‌ن په‌نا بۆ ئیسالم ده‌به‌ن بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئ�ه‌و بۆشاییه ،كه‌واته ئیسالم توانای چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و قه‌یرانه‌ی شارستانیی رۆژئ��اوای هه‌یه ،به‌اڵم له الكه‌ی تره‌وه ئه‌و كه‌سه ڕۆژئاواییه خۆی له‌به‌رده‌م فیكرێكی سیاسیی ئیسالمیی ده‌بینێته‌وه كه زۆر ل ه دواوه‌ی �ه له‌چاو ئه‌و ماف و كه‌رامه‌ته‌ی له نیزامه‌كه خۆی هه‌یه ،ئه‌و فیكره سیاسییه ئیسالمییه‌شه كه پێویستی به گۆڕینه. له‌گه‌ڵ به‌ره‌وپێشچوونی فیكری
عه‌ملانی له رۆژئاوا بهو جۆره‌ی بواره‌كانی سیاسی و ئ��اب��ووری و پ����ه‌روه‌رده له ده‌سه‌اڵتی ئایینی دوورخرانه‌وه ،مرۆڤی رۆژئاوایی زیاتر بایه‌خی به ژیانی دنیایی دا و كه‌مرت گرنگیی دا به ژیانی دوایی، یان وه‌ك زاراوه مه‌سیحییه‌كه ده‌ڵێت «ڕزگاربوون». ئه‌نجامێكی فیكر و موماره‌سه‌ی عه‌ملانی ئه‌وه بوو بۆشاییه‌كی رۆحی له رۆژئ��اوا دروس��ت ب��وو ،رۆژئ��اوا ویستی ئه‌و بۆشاییه ب ه فیكر یان به فه‌لسه‌فه پڕبكاته‌وه ،به‌اڵم ن ه فیكر و نه فه‌لسه‌فه نه‌یانتوانیوه و ناتوانن بچنه مه‌مله‌كه‌تی رۆح‌و ناچارن به هۆی رسوشتی خۆیانه‌وه له كێڵگه‌ی تایبه‌تی خۆیان مبێننه‌وه. ئایدیۆلۆجیا وه‌ك��و به‌رهه‌مێكی فیكر و فه‌لسه‌فه «واقعیشامن له‌بیرنه‌چێت كه بزوێنه‌ری ئه‌و دوان�ه بوو» ویستی ئه‌و جێگه‌یه‌ی ئایین بگرێته‌وه ،به‌اڵم ه��ه‌ر ن�هی��ت��وان��ی .م��ارك��س��ی�ه‌ت وه‌ك��و ئایینێك ڕە‌فتاری ده‌كرد ،به‌اڵم له ڕووه ڕووحییه‌كه‌و ه وه‌كو ئایدیۆلۆجیا مایه‌وه، ئ��ه‌وه‌ش كه به ماركسیه‌ت نه‌كرا به فیكره‌ی قه‌ومی ،فاشی ،لیبڕالییه‌ت و فیكره‌كانی تریش نه‌كرا. ئه‌ده‌بیشامن له‌بیر نه‌چێت كه ویستی خۆراكێكی رۆح بێت ،به‌اڵم ئ��ه‌ده‌ب ه �ه‌ر ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی ك��رد مرۆڤ
وه‌كو خ��اوه‌ن ڕۆحێك جیابكاته‌وه له‌و ئاژە‌اڵن ه كه هه‌روه‌ها خاوه‌ن رۆحن ،به‌اڵم جیاوازیشن له مرۆڤ ،سه‌رباری شاكاره ئه‌ده‌بییه‌كانی جیهانیش هێشتا مرۆڤ زۆری م��اوه بگاته ج�ه‌وه�ه‌ری رۆح و ئاسووده‌یی بهو رۆحه ببه‌خشێت. م��رۆڤ��ی رۆژئ����اوای����ی ده‌م��ێ��ك�ه توانیویه‌تی زۆر بۆ ژیانی س �ه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌ی ببه‌خشێت ،به‌اڵم باجه‌كه‌شی ل �ه‌ده‌س��ت��دان��ی رۆح ب���وو ،ك �ه وه‌ك��و وجوودێكی م��اددی «ئیرت رۆح شتێكی م���اددی بێت ی��ان ن��ام��اددی» له‌گه‌ڵ ئاژەڵهكان یه‌كسانی ده‌كات ،به‌اڵم وه‌كو وجوودێكی مه‌عنه‌وی مرۆڤ بهو ڕۆحه له ئاژەڵهكان جیاده‌بێته‌وه .كاتێكیش مرۆڤی رۆژئاوایی هه‌ست به‌وه ده‌كات، ل�ه‌وه‌ش گرنگرت كاتێك هه‌ست ده‌كات پێویسته هه‌وڵێك ب��ۆ خ��ۆی ب��دات، ئینجا ب�ه‌دوای چاره‌سه‌رێك ده‌گه‌ڕێت، كه‌سانێك چ��اره‌س �ه‌ر له گ �هڕان �ه‌وه بۆ مه‌سیحیه‌ت ده‌بینن ،هه‌ندێك په‌نا بۆ ئایینی دوورده‌ستی وه‌كو «بوودیه‌ت» ده‌به‌ن ،زۆرێكیش هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئایینه نزیكه‌كه بناسن ،واته ئیسالم ،زۆریش له‌و زۆران�ه ئه‌و شته ل ه ئیسالم ده‌دۆزن �ه‌وه كه ب��ۆی ده‌گ��� هڕان ،زۆرێ��ك كه باسی ژیانی موسڵامنانه‌ی ئێستایان ده‌كه‌ن باسی ئاسووده‌یی ده‌روونیان ده‌كه‌ن،
ڕاسته‌وخۆش یان ناڕاسته‌خۆ پێامن ده‌ڵێن كه ئیسالم توانای هه‌یه قه‌یرانی رۆحیی رۆژئاوا چاره‌سه‌ر بكات ،نهێنییه‌كی تری ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ی ئیسالمیش ئه‌وه‌یه كه له‌پاڵ ئه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه ڕۆحییه پڕده‌كاته‌وه ،ژیانی دنیایی فه‌رامۆش ناكات ،مرۆڤی رۆژئاوایی موسڵامنبوو ده‌بینێت كه پێویستی به‌وه نییه بچێته دێرێك و له جیهان دابڕێت ،پێویستیشی به‌وه نییه هه‌موو حه‌زه‌كان كه‌بت بكات، ته‌نانه‌ت ح�ه‌زه ڕە‌واكانیش ،یان وه‌ك ده‌ڵێن هه‌موو حه‌زه‌كانی له‌ش ب ه تاوان و گوناه بزانێت. تا ئێره مژده‌ی خۆشامن پێیه ،به‌اڵم چه‌ند فه‌رسه‌خێك له‌والوه دێوه‌زمه خۆی مه‌اڵس داوه ،مرۆڤی رۆژئاوایی له‌سه‌ر ئه‌و ه فێر بووه به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵت ئازاد بێت ،ده‌توانێت شكاتی دادگ��ا له‌سه‌ر گ�ه‌وره‌ت��ری��ن ب�ه‌رپ��رس بكات و ترسی نه‌بێت ،فێره ئه‌گه‌ر بڕیارێكی حكومه‌تی به‌دڵ نه‌بێت رێپێوان ساز بدات ،ئه‌گه‌ر كێشه‌كه گ��ه‌وره‌ش بێت و به رێپێوان نه‌كرێت ،خۆپیشاندان ئه‌نجام بدات و له‌وه نه‌ترسێت كه‌س به خۆفرۆش ناوی به‌رێت ،یان بوترێت ئه‌وه ده‌ستی ده‌ره‌كی ب��وو ،فێریش ب��ووه بێرتس له ته‌زویر ده‌نگی خۆی كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كان بدات. هه‌ڵبه‌ت له‌پاڵ ئه‌و هه‌موو ئازادییانه‌ش
سنووری وتراو و نه‌وتراو هه‌ن ،كه ئێر ه جێگه‌ی باسكردنیان نییه ،چونك ه ئه‌وه‌ی لێره گرنگه حاڵه‌ته گشتییه‌كه. ئه‌و كه‌سه رۆژئاواییه كه بووەته موسڵامن و دڵی خۆشه به پڕبوونه‌وه‌ی بۆشاییه رۆحییه‌كه‌ی ،واده‌زان��ێ��ت له هه‌مان كات ده‌توانێت ئه‌و مافانه‌شی بپارێزێت ك�ه ن��ی�زام و م��وم��اره‌س�ه و فه‌لسه‌فه‌ی فهرمانڕەوایی رۆژئاوایی داویانه ،به‌اڵم ئه‌و كه‌سه تووشی شۆكێكی گ �ه‌وره ده‌بێت كاتێك كه‌سانێك باسی نیزامی فهرمانڕەوایی له ئیسالمی بۆ ده‌كه‌ن ،كه گه‌ڕانه‌وه‌ی سه‌د هه‌نگاوییه ل �ه‌و ده‌ستكه‌وتانه‌ی له واڵت��ی خۆی هه‌یه‌تی ،خه‌ڵكانێكامن هه‌ن وا ده‌زانن نیزامی فهرمانڕەوایی ئیسالم فیقهه سوڵتانییه‌كه‌ی سه‌دان ساڵ له‌مه‌و پێشه. كه‌سی رۆژئ��اوای��ی چ��ۆن تووشی شۆك نابێت ،كاتێك پێی ده‌وترێت له ئیسالم خه‌لیفه هه‌یه‌‌و ده‌سه‌اڵتی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه‌‌و تا مردن حوكم ده‌كات؟ ئه‌و كه‌سه له‌وه زیاتری پێ ده‌وترێت، ئه‌ویش ش��وورا له ئیسالم بریتییه له ئه‌هلی ح��ه‌ل و ع �ه‌ق��د ،ك �ه خه‌لیفه هه‌ڵیانده‌بژێرێت و خه‌ڵك بۆیان نییه ده‌نگیان له‌سه‌ر ب��ده‌ن ،خه‌ڵكێكیش هه‌ن بۆ پاراستنی رژێمێكی دیاریكراوی واڵتێكی موسڵامن ب ه ن��اوی عه‌قیده‌ی
سه‌له‌فه‌وه پێی ده‌ڵێن :خۆپیشاندان حه‌رامه ،گوێڕایه‌ڵیی فهرمانڕەوا واجبه، هه‌تا ئه‌گه‌ر پابه‌ندبوونیشی به ئیسالمه‌وه الوازه ،ب�ه‌م ج��ۆره مرۆڤی رۆژئ��اوای��ی ده‌ب��ات��ه‌وه مه‌سیحیه‌تی «قه‌یسه‌ری پ��ادش��ای زه‌وی» و «خ���ودای پادشای ئاسامن» ،ئینجا كوته‌كی گهوره به‌سه‌ر ئه‌و موسڵامنبوو ه ده‌كێرشێت كاتێك پێی ده‌وترێت ف�ه‌رم��ووده‌ی پێغه‌مبه‌ره كه گوێڕایه‌ڵیی فهرمانڕەوا بی هه‌تا ئه‌گه‌ر جه‌ڵده له پشتت درا و ماڵه‌كه‌ت برا ،كه ئه‌مه زیاده‌یه‌كی الوازه له فه‌رمووده‌یه‌ك و قسه له‌سه‌ر ئه‌مه بۆ ده‌رفه‌تێكی تر هه‌ڵده‌گرم. ئێمه ئ �ه‌گ �ه‌ر مب��ان�ه‌وێ��ت ئیسالم وه‌ك به‌دیل و چاره‌سه‌ر بۆ جیهان و به تایبه‌ت بۆ رۆژئ���اوا بخه‌ینه ڕوو، پێویسته به هه‌موو ئه‌و فیكره سیاسییه ئیسالمییه بچینه‌وه ،چۆنیش ئیسالم وه‌كو چاره‌سه‌رێكی رۆحی ته‌رح ده‌كه‌ین ئاوه‌هاش ئیسالم وه‌ك��و چاره‌سه‌رێكی سیاسیش بخه‌ینه به‌رده‌ستی ئه‌و جیهانه، تا كه‌سی موسڵامنبوو نه‌ڵێت ئه‌گه‌ر كافر بم ك هرامتم هه‌ی ه و مافم زۆره، ته‌نانه‌ت ده‌توانم هێلكه بگرمه سه‌رۆك وه‌زیران ،به‌اڵم كه ببمه موسڵامن پێویسته گوێڕایه‌ڵی فهرمانڕەوا بم ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر لێشم بدات‌و ماڵه‌كه‌شم به‌رێت.
نه‌خشه‌یه‌ك و هه‌ندێك زاراوه جه‌الل حه‌سه‌ن له‌م بابه‌ته‌دا ،ده‌مه‌وێت ل ه ڕێی شیكاركردنی نه‌خشه‌یه‌كی مێژوویی ئه‌م ناوچه‌یه‌وه ،به‌كارهێنانی هه‌ندێك زاراوه‌ی وه‌ك ن��اوچ �هی جێناكۆك و ناوچه دابڕاوه‌كان و گێرانه‌وه‌یان بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان ،شیته‌ڵ بكه‌م. ئ �ه‌م نه‌خشه‌یه ،ل ه الی �ه‌ن «جێن دانڤیل »Jean d›Anville 1782-1697 ە‌وه كێرشاوه ،كه وه‌ك جوگرافیناسی پاشای فه‌ڕە‌نسا دیاریكراوه ،له گرنگرتین تایبه‌مته‌ندیی نه‌خشه‌كانی ئه‌وه‌یه كه له كێشانیاندا پشتی به نه‌خشه‌كانی پێش خۆی نه‌به‌ستووه ،به‌ڵكو ب ه پێی ڕووپێوییه‌كانی خ��ۆی نه‌خشه‌كانی كێشاوه ،ئه‌م نه‌خشه‌یه‌شی ساڵی 1794له الیه‌ن ده‌زگای «»Laurie and Whittle ی به‌ریتانییه‌وه ب�ڵاوك �راوه‌ت �ه‌وه ،كه تایبه‌مته‌ندبوون له بواری نه‌خشه‌كێشاندا . له‌م نه‌خشه‌ی ه و چه‌ندانی تردا، ن��اوچ �هی �ه‌ك دی��اری��ك �راو ه و ن��اون �راوه كوردستان ،به‌اڵم به چه‌ند شێوه‌یه‌كی جیاواز حونجه كراوه ،پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه كه چ��ۆن و له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك له‌م نه‌خشانه‌دا سنوورێك بۆ كوردستان ك���ێ�ش�راوه؟ وه‌اڵم����ی ئ���ه‌م پ��رس��ی��اره
لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆی ده‌وێت، به‌اڵم به كورتی ده‌ڵێم كه ئه‌م نه‌خشانه زی��ات��ر ل �ه‌س �ه‌ر بنه‌مای دیمۆگرافیی (دانیشتوان) و زمان كێرشاون ،واته: -1بوونی ئه‌و عه‌شیره‌تانه‌ی كه خۆیان به كورد زانیوه ،كراوه به یه‌كێك له‌و بناغانه‌ی ئه‌و نه‌خشانه‌ی له‌سه‌ر بنیاترناوه ،ئه‌و شوێنه‌شی عه‌شیره‌ته‌كه لێ نیشته‌جێ بووه هه‌ر به خاكی كوردان دانراوه. -2ئه‌و دیالێكتانه‌ی كه وا دانراوه سه‌ر به زمانی كوردی بن ،له‌هه‌ر شوێنێك زۆرینه‌ی قسه‌كه‌ریان هه‌بوو بێت ،هه‌ر به خاكی كوردان دانراوه. به‌ڵگه‌م بۆ ئه‌م قسانه‌ی سه‌ره‌وه، ئه‌و شێوه‌یه‌یه كه شه‌ره‌فخانی به‌دلیسی نه‌خشه‌ی كوردستانی له‌سه‌ر بنیاتناوه ،به بۆچوونی شه‌ره‌فخانی به‌دلیسی (كرمانج و كه‌ڵهوڕ و گۆران و لووڕ)ە‌كان كوردن و ئه‌مانیش له هه‌ر شوێنێك نیشته‌جێ بووبن به خاكی كوردانی داناوه. له نه‌خشه‌كه‌ی دانڤیلدا ،ناوچه‌ی كوردنشینی كوردستان -ئه‌و به‌شه‌ی سه‌ر به ده‌وڵه‌تی عوسامنی ب��ووه -له ب��اش��ووره‌وه له‌گه‌ڵ عێراقی عه‌ره‌بی و عێراقی عه‌جه‌می ،له ڕۆژهه‌اڵته‌وه له‌گه‌ڵ فارس ،ل ه باكووره‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌رمینیا و له ڕۆژئاواوه له‌گه‌ڵ ئه‌لجه‌زیره هاوسنووره. سنووری باشووری كوردستان جه‌به‌ل حه‌مرینه ،سنووری باكوریشی ده‌كه‌وێته پشت ده‌ریاچه‌ی وان ،به‌شێك ل ه شاری موسڵ و ت���ه‌واوی ش��اری ك �ه‌رك��وك له سنووری كوردستاندان ،هه‌موو ئه‌مانه‌شم له‌سه‌ر نه‌خشه‌كه دیاریكردووه ،جا بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی زیاتری مه‌به‌سته‌كانی ئه‌م نووسینه ،من ئه‌م ه ناو ده‌نێم (خاكی
كوردستان) له‌به‌ر دوو هۆكار: یه‌كه‌م :بۆ ئه‌وه‌ی به خوێنه‌ر بڵێم كه ئه‌م نه‌خشه‌یه بنه‌مایه‌كی دیمۆگرافیی هه‌یه ،نه‌ك سیاسی بهو مانا هاوچه‌رخه‌ی كه نه‌خشه ده‌یگه‌یه‌نێت. دووه‌م :بۆ ئه‌وه‌ی كه جیای بكه‌مه‌وه له‌و قه‌واره سیاسییه نوێیه‌ی كه له ساڵی ()1992ە‌وه له‌سه‌ر به‌شێك له خاكی كوردستان دروستبووه و به «هه‌رێمی كوردستان» ناوزه‌د كراوه. ك �ه‌وات �ه ل �ه‌م �ه‌وه ده‌گ�هی��ن�ه ئه‌م به‌رئه‌نجامانه:
یه‌كه‌م :خاكی كوردستان ڕووبه‌رێكی جوگرافیی مێژووییه كه له‌سه‌ر بنه‌مای عه‌شیره‌ت و دیالێكته كوردییه‌كان نه‌خشه‌ی بۆ كێرشاوه .ئه‌وه‌نده‌ی ئاگادارم هه‌رگیز قه‌واره‌یه‌كی سیاسی كه خۆی وه‌ك كورد ناساندبێت ،له‌سه‌ر ته‌واوی خاكی كوردستان دانه‌مه‌زراوه. دووه‌م :ه �ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان قه‌واره‌یه‌كی سیاسییه له‌سه‌ر به‌شێك له خاكی كوردنشینی كوردستان دامه‌زراوه، س��ن��وورێ��ك��ی ه �هی �ه ك��ه ل��ه س��ااڵن��ی نه‌وه‌ده‌كانی س��ه‌ده‌ی ڕاب���ردووه‌وه له
به‌شه‌كه‌ی تری عێراقی جیاكردووەته‌وه، داموده‌زگایه‌كی به‌ڕیوه‌بردنی هه‌یه ب���ه ن����اوی «ح��ك��وم��ه‌ت��ی ه�ه‌رێ��م��ی كوردستان»ەوە. هه‌ندێك زاراوه‌ی باو نوخبه‌ی ڕۆشنبیر و سیاسیی كورد و میدیاكان ،هه‌ندێك زاراوه به‌كارده‌هێنن ك�ه ب�ه پشتبه‌سنت ب �ه‌و ئارگۆمێنته‌ی سه‌ره‌وه ده‌توانین بڵێین له جێی خۆیدا نییه ،له‌وانه «ناوچه دابڕاوه‌كان یاخود داب��ڕێ�نراوه‌ك��ان» و «گ��ێ �ڕان �ه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه» و «ناوچه‌ی جێناكۆك» .ئێستاش یه‌كه یه‌ك ه و به كورتی قسه له‌سه‌ر هه‌ر یه‌كێكیان ده‌كه‌ین: ناوچه دابڕاوه‌كان :له زمانی كوردیدا ده‌وترێت «دابڕانی دایك و ڕۆڵه‌كانی»، وات ه پێشرت ئه‌م دایك و ڕۆاڵنه به‌یه‌كه‌وه بوون و ژیاون ،پاشان ب ه هۆكارێك یان زیاتر ئێستا جیان ل ه یه‌كرت و ئه‌مه‌ش ویستی خۆیانی ت��ێ��دا نییه ،به‌ڵكو به‌سه‌ریاندا سه‌پێرناوه ،لێره‌وه ده‌توانین بڵێین كاتێك ده‌وترێت ناوچه دابڕاوه‌كان، كه مه‌به‌ست لێی كه‌ركوك و هه‌ندێك ناوچه‌ی تره ،له دوو مانا تێپه‌ڕ ناكات: ی �ه‌ك �ه‌م :ئ �ه‌و ناوچانه ل�ه خاكی كوردستان ،بهو مانایه‌ی سه‌ره‌وه ،دابڕابن و ئه‌مه‌ش ڕاست نییه ،چونكه ئه‌وه‌ی كه كه‌ركوكی كردووەت ه به‌شێك له كوردستان به مانا دیمۆگرافی و جیۆگرافییه‌كه‌ی، نه‌خشه كۆنه‌كانن ،هیچ كه‌سێكیش ناتوانێت چه‌ند سه‌ده‌یه‌ك بگه‌ڕێته‌وه پێش ئێستا و ئه‌م نه‌خشانه ده‌ستكاری بكات ،كه‌واته به‌م لۆژیكه به هیچ جۆرێك ناتوانین پێیان بڵێین ناوچه‌ی دابڕاو. دووه‌م :ی��ان مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه بوترێت كه ك�ه‌رك��وك و ئ�ه‌و ناوچانه
له هه‌رێمی كوردستان داب���ڕاون ،ك ه ئه‌مه‌شیان به هیچ جۆرێك ڕاست نییه، چونكه هه‌رگیز ئ�ه‌و ناوچانه به‌شێك نه‌بوون له هه‌رێمی كوردستان وه‌ك قه‌واره‌یه‌كی سیاسی ،به‌ڵكو هه‌رێمی كوردستان له ساڵی ()1992ە‌وه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بووه ئه‌و ناوچانه بهێنێت ه سه‌ر هه‌رێمی كوردستان. ن��اوچ �ه داب��ڕێ��ن��دراوه‌ك��ان :ئه‌م زاراوه‌یه‌یان ئه‌وه‌ی لێ ده‌خوێندرێته‌وه كه هێزێك هه‌بووبێت به زۆرداری ئه‌م ناوچانه‌ی دابڕیبێت ،به‌اڵم دیسانه‌وه به هه‌مان لۆژیكی سه‌ره‌وه وه‌اڵمی ئه‌مه‌ش ده‌درێته‌وه. گ��ێ�ڕان�ه‌وه‌ی ناوچه داب��ڕاوه‌ك��ان: ده‌ك��رێ��ت بپرسین ئایا ئ �ه‌و ناوچانه ده‌گێڕدرێنه‌وه سه‌ر كوێ ،له كاتێكدا هه‌ر له بنه‌ڕە‌ته‌وه دانه‌بڕاون؟ ناوچه‌ی جێناكۆك :ئه‌م زاراوه‌یه‌یان ل �ه ده‌س���ت���ووری ع��ێ�راق��ی��دا ه��ات��ووه، ب��ه‌اڵم ته‌نها ده‌ت��وان��رێ��ت ب �ه‌و مانایه به‌كاربهێرنێت كه جێناكۆك بێت له نێوان دوو قه‌واره‌ی سیاسیدا كه ده‌وڵه‌تی عێراق و هه‌رێمی كوردستانن ،ناكرێت بهو مانایه به‌كاربێت كه جێی ناكۆكی بێت، كه ئایا كه‌ركوك و ئه‌و ناوچانه به‌شێك بن له خاكی كوردنشینی كوردستان بهو مانا مێژوویی و دیمۆگرافیيه‌ی له‌سه‌ره‌وه باسامن كردووه. Kurdish .)2004( .ii Ozoæglu, H notables and the Ottoman state : evolving identities, competing loyalties, and shifting boundaries. Albany, State University of New 29-28 .York Press, p
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
زیندانه‌كان بۆ چاكسازی تاوانباران ،نه‌ك بۆ به‌تاوانكردنی كۆمه‌ڵگا ئیسالمی و عه‌قڵ عه‌لی سیرینی
ل ه سااڵنی ،1992-1991هێشتا یه‌كگرتووی ئیسالمی ڕانه‌گه‌یه‌ندرابوو، یه‌كێك ل ه به‌رپرس ه گه‌وره‌كانی یه‌كگرتوو ل ه هه‌ولێر ،ڕە‌خنه‌ی ل ه بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیی ئه‌و كات ده‌گرت ،ك ه ب ه ڕای ئه‌و «بزووتنه‌وه‌یه‌كی پڕ فه‌وزا و بێ سه‌روبه‌ریه» و «پاره‌یان هه‌یه ،به‌س نازانن چۆن ل ه شتی پێویستدا سه‌رفی بكه‌ن». ل ه مه‌سه‌له‌ی پار ه نازانم ئایا بزووتنه‌وه‌ی ئه‌وكات پاره‌ی هه‌بوو یان نا، به‌اڵم وه‌سفه‌كانی تر ته‌واو بوون ،ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه ،هه‌مان ئه‌م پێناسانه ب ه سه‌ر ئیسالمییه‌كانی كوردستاندا ده‌چه‌سپێت ،یه‌كگرتوو وه‌ك گه‌وره‌ترین الیه‌نی ئیسالمی ل ه كوردستان ،ب ه ده‌ست ئه‌م گیروگرفتانه‌و ه ده‌ناڵێنێت ،هۆكاری سه‌ره‌كیش ل ه دروستبوونی گیروگرفت، به‌كارنه‌هێنانی عه‌قڵه ،هۆكارێكی تری گه‌ور ه په‌یوه‌ست ه ب ه چوون ه ژێر ڕكێفی ڕە‌وشی هه‌نووكه ،مۆدێلی باو ،به‌های زاڵ ب ه سه‌ر كۆمه‌ڵگا و بازاڕ ...هتد. مۆدێلی باو زۆرن ،زۆربوونی بڕوانامه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرا ،بێ هه‌بوونی ئاست و ناوه‌رۆك ،ده‌ردێكی هه‌نووكه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تیی نێو میلله‌ته‌كه‌مانه ،چه‌ندین پرۆژە‌ی هه‌ر ه پێویست هه‌ن ل ه نێو میلله‌ته‌كه‌مان ،ب ه هیچ شێو ه ده‌سه‌اڵت بیری لێنه‌كردووه‌ته‌وه ،ئیسالمییه‌كانیش ئه‌م ه ب ه كاری خۆیان نازانن ،ل ه الیه‌ك ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه ب ه گه‌نده‌ڵ د هزانن، كه‌چی بێ ئه‌وه‌ی هه‌نگاوێك باوێن بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و كارانه‌ی حكومه‌ت پشتگوێی خستووه ،چاوه‌ڕێی ده‌سه‌اڵتن ئه‌و پڕۆژان ه بكات و خۆیان له‌و لێپررساویه‌تیی ه بوردووه. ئێستا خه‌ڵك ب ه لێشاو ڕێگه‌ی په‌یداكردنی بڕوانامه‌ی فش و بۆشی گرتووه‌ت ه به‌ر ،بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ئیمتیاز و ناو و ده‌نگ ،ئیسالمییه‌كان ل ه جیاتی پێشكه‌شكردنی چاره‌سه‌رێك بۆ ئه‌م نه‌خۆشی و ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌یه ،داڕشتنی پالن و پڕۆژە‌یه‌ك ،خۆشیان خراپرت تووشی هه‌مان ده‌رد بوون ،ده‌می هه‌ر یه‌كێكیان بكه‌یته‌و ه باسی شارستانيی ئیسالم ده‌كات ك ه چۆن ڕۆژئاوا به سه‌ریه‌و ه بووژایه‌و ه و پێشكه‌وت ،ئه‌مڕۆ ڕۆژئاوا بااڵده‌ست ه و جڵه‌وی زانست و ژیار ب ه ده‌ستی خۆیه‌تی ،ئیسالمییه‌كان ل ه جیاتی ئه‌وه‌ی بڕۆن ئه‌م زانست و پێشكه‌وتنه‌ی «گوای ه بنه‌ماكه‌ی ئیسالمی بووه» بیهێننه‌و ه و لێره بووژانه‌وه‌ی پێ ئه‌نجامبده‌ن ،كادیره‌كانی خۆیان ده‌نێرنه سودان بۆ هێنانه‌وه‌ی ماسته‌ر و دكتۆرا! من نازانم سودان بۆ بووه‌ت ه مه‌رجه‌عی زانست و خوێندنی ئیسالمییه‌كانی خۆمان؟ ئایا سودانێكی په‌ككه‌وته، سه‌نته‌ری زانست و خوێندن ه یان ڕۆژئاوا؟ گه‌ر وه‌اڵم ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌وان بۆ خوێندنی زانست ه شه‌رعییه‌كان ده‌چنه سودان ،خۆ ئه‌م زانستان ه هه‌ر له كوردستان وه‌ده‌ست دێن ،بێ ئه‌وه‌ی پاره‌ی زۆر سه‌رف بكرێت بۆ سودان ،ئایا ئیسالمییه‌كان بیریان ل ه دامه‌زراندنی قوتابخان ه كردووه‌ته‌و ه بۆ وه‌رگێڕانی به‌رهه‌م ه زانستییه‌كانی ڕۆژئاوا؟ یان دروستكردنی قوتابخان ه ب ه زمانی ئینگلیزی ل ه سه‌رتاییه‌و ه بۆ ئاسانكردنی په‌یوه‌ندی ب ه مه‌ڵبه‌نده‌كانی زانست له داهاتوو؟ یان پێگه‌یاندنی وه‌چه‌یه‌كی هۆشیار و زانا ك ه ل ه دونیای هاوچه‌رخ تێبگات؟ زۆر شتی تریش ،وه‌اڵمه‌كه‌ی نه‌خێره ،چونك ه عه‌قڵ غایبی به‌رده‌وامی نێو ئیسالمییه‌كانه.
د .عادل عه‌بدومله‌هدی زیندانكردنی تاوانباران بریتییه ل ه به‌ركه‌ناركردن و دابڕاندنیان له كۆمه‌ڵگا و چاكسازیكردنیان ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی وه‌ك ڕە‌گه‌زێكی سوودبه‌خش بێنه‌وه پێش ،به‌اڵم كاتێك ده‌وڵه‌ت ده‌كه‌وێته حاڵه‌تێكی شپرز و كتوپڕە‌وه و زیندان و به‌ندیخانه‌كان –له‌به‌ر زۆری��ی��ان -ده‌ب��ن به به‌شێك له ژیانی ڕۆژان���هی خێزانه‌كان ،ئه‌وكاته زیندان ده‌بێته شوێنێك بۆ تاواناویكردن
و به‌تاوانكردنی گۆمه‌ڵگا و ده‌بێت ه قوتابخانه‌ی باڵوبوونه‌وه‌ی كوشنت و تیرۆر. ئه‌و ڕاپۆرته‌ی كه دكتۆر شه‌هرستانی پێشكه‌شی كرد ،بهو پوختی و په‌له‌ییه‌وه له‌سه‌ر ئه‌و تاوان ه زۆرانه‌ی كه ڕووبه‌ڕووی ه����هزاران ه��اوواڵت��ی و خێزانه‌كانیان ب��ووه‌ت �ه‌وه زۆر ئاشكرا ب��وو ،هه‌روه‌ها كارێكی سوپاسكراو و باشه كه بخرێته ب �ه‌رده‌م حكومه‌ت و په‌له‌ش بكرێت له چاره‌سه‌ركردنی چه‌ند كێشه‌یه‌ك ،به‌اڵم وه‌كو گۆڕانكارییه‌كی ڕیشه‌یی پێویسته س�ه‌رج�ه‌م ئ �ه‌و موماره‌سه مێژووییانه بوه‌ستێرنێن كه ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكار ڕاسته‌وخۆ یان به كاریگه‌ری خستنه‌سه‌ر دادگا هه‌ڵده‌ستێت به ده‌ستگیركردن و پاشان ئ��ازادك��ردن ،به‌ڵكو ب�ه‌وه ده‌بێت كه كاره‌كه (ل�ه ڕووی دام��ه‌زراوه‌ی��ی و چاره‌سه‌ره‌وه) ئه‌نجامبدرێت و به ده‌ست دادگایه‌كی دادپه‌روه‌ر و خاوێنه‌وه بێت. جگه له حكومه‌تیش ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری
به‌م هه‌نگاوانه ده‌توانێت زۆرێك له‌و كێش ه و گرفتانه به پێی یاسا و ده‌ستوور چاره‌سه‌ر بكات. 1ـ ئازادكردنی ده‌ستبه‌جێی هه‌ر به‌ندییه‌ك كه هیچ تۆمه‌تێكی ڕووبه‌ڕوو نه‌كراوه‌ته‌وه (ل ه م��اوه‌ی كه‌مرت له 24 سه‌عات و نابێت زیاتر له یه‌كجار و هه‌مان ماوه‌ی بۆ درێژبكرێته‌وه) ،هه‌ر كارێكی پێچه‌وانه‌ش به پشێوی و گه‌نده‌ڵی ناوبربێت و دووچ��اری سزای ئیداریی و یاسایی ببێته‌وه. 2ـ ئ��ازادك��ردن��ی به‌ندییه‌كان به كه‌فاله‌ت ،جا چ ماددی بێت یان كه‌سێك گره‌نتی بكات ت��ا لێكۆڵینه‌وه‌كان به ئه‌نجام ده‌گه‌ن ،جگه له تاوانی كوشتنی به‌ئه‌نقه‌ست ـ ماده‌ی 406ـ و هاندانی دادوه‌ره‌ك��ان��ی��ش ك�ه گ �ه‌ن��ده‌ڵ نه‌بن و ده‌سه‌اڵته‌كانیان خ �راپ به‌كارنه‌هێنن و له حاڵه‌ته تایبه‌ته‌كاندا به‌خشش و دیارییه‌كانیان ڕە‌تبكه‌نه‌وه.
3ـ ئ��ازادك��ردن��ی ده‌ستبه‌جێی ئه‌و به‌ندییانه‌ی كه به بڕیار ئازادكردنیان دراوه ،ب�ه‌اڵم به هۆی پاساوی پ��ووچ و كاروباری رۆتینییه‌وه جێبه‌جێكردنه‌كه‌یان دواكه‌وتووه. 4ـ ئاگاداركردنه‌وه‌ی مه‌ترسیدار له س �زای به‌كۆمه‌ڵ ك ه هه‌موومان پێوه‌ی گیرۆده بووین ،ده‌بێت كورتهه‌ڵێنانی س��زا ته‌نها ل �ه رێ��گ��ای خ��ۆی �ه‌وه بێت، كاتێك كه بنه‌ماكانی تاوانه‌كه (نیه‌ت، كردار) له ئارادابوو ،ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه دژایه‌تیكرنی تیرۆره ،پێویسته له كاره یه‌كه‌م و سرتاتیژییه‌كان بێت ،هه‌ڵبه‌ت گرنگرتینیشیان هاوكاریكردنی كه‌سه‌كانی خۆمانه ،ئه‌وانه‌ی كه ئه‌گه‌ر خۆڕاگری و به‌رهه‌ڵستی و هه‌ڵوێستیان نه‌بووایه نه‌مانده‌توانی تیرۆر سنوردار بكه‌ین. 5ـ ب���ه ت�����اوان ئ��ه‌ژم��ارك��ردن��ی موماره‌سه‌كردنی ئه‌و كاره نایاساییانه‌ی كه بۆ ده‌ستگیركردن و به‌ندیكردن په‌یڕە‌و
ده‌كرێن ،به‌هۆی نوورساوی كۆنی دادگاوه، یان ن��وورساوی بێناونیشان و ب ێ تۆمه‌ت و به‌كارهێنانی فشار بۆ پڕكردنه‌وه‌یان، م��اده‌ی /37ی�ه‌ك�ه‌م/ج« :هه‌موو جۆرێك له جۆره‌كانی ئه‌شكه‌نجه‌ی ده‌روون��ی و الشه‌یی و هه‌ڵسوكه‌وتی نامرۆڤانه ح هرام و قه‌ده‌غه‌یه ،هیچ نرخ و به‌هایه‌كیش بۆ ئه‌و دانپێدانانه‌ش كه به‌زۆر و هه‌ڕە‌شه و سزا وه‌رده‌گیرێن ،دانانرێت و پێویسته داوای قه‌ره‌بووی مادی و مه‌عنه‌وی زیانلێكه‌وتوو بكرێته‌وه». هه‌موومان متامنه‌مان به‌وه هه‌یه كه خاوه‌نی پیاوانی واڵتپارێز و یاسایین، خاوه‌نی دادوه‌ری به‌جورئه‌ت و به‌تواناین، كه ده‌توانن زاڵنب به‌سه‌ر كێشه و هه‌ڵه‌كاندا، پێویسته بوه‌ستین له هه‌ڵسوكه‌وتی دوور له پێودانگی دادگه‌ریی له كاردانه‌وه‌مان به‌رامبه‌ر به ئازادیی هاوواڵتییامنان ،ته‌نها دادگه‌ریی و هیچی تر گره‌نتی چاره‌سه‌ری كۆتاییه بۆ ئاسایش و یه‌كێتیامن
ئیسالم؛ گه‌ردوونێك ل ه هزر و ئه‌ندێشه
د .سه‌باح به‌رزنجی به‌ده‌ر له‌و تێگه‌یشتن ه باوه‌ی ك ه ئیسالم ب ه ئایینێكی ئاسامنیی خاوه‌ن جیهانبینی و به‌رنامه‌ی تایبه‌ت بۆ كۆی كایه‌كانی ژیان ناوزه‌د ده‌كات ،هێشتا ئێم ه پێویستامن ب ه وردكردنه‌وه‌یه‌كی زیاتری بایه‌خه‌كانی ئه‌م ئایین ه ل ه رووی هزری و كه‌لتووری و سیاسی و یاسایی و فه‌لسه‌فییه‌و ه هه‌یه. ل ه رووی هزرییه‌و ه ئیسالم واته ژماره‌یه‌كی زۆر قوتابخانه‌ی فیكریی ئامانجدار و په‌یامدار ،ل ه قوتابخانه‌كانی
موعته‌زیل ه و ئه‌شاعیر‌ه و ماتورییدیی ه و سه‌له‌فییه ،ك ه ب ه دریژایی 12سه‌ده كاریان له‌سه‌ر پرس ه بنه‌ڕەتییه‌كانی ئازادی و به‌رپرسیارێتیی م��رۆڤ ك���ردووه ،له‌م سه‌روبه‌نده‌دا سه‌رچاوه‌ی گهوره و گرانیان بۆ مرۆڤایه‌تی به‌جیهیشتووه ،بۆ منوونه زانایه‌كی وه‌ك ق��ازی عه‌بدولجه‌بباری هه‌مه‌دانی ،ل ه بیست به‌رگی گه‌وره‌دا باس ل ه سه‌ره‌كیرتین و بنه‌ڕەتیرتین بابه‌تی هزری مرۆیی وه‌ك ته‌وحید و دادگه‌ریی ده‌كات، له‌وباره‌و ه وردترین ئاماژە بۆ پرسه‌كانی ئ��ازادی و ماف و جیهانبینی ده‌ك��ات .له ب هرامبه‌ردا بیرمه‌ندانی قوتابخانه‌كانی دیكه‌ی ئه‌شاعیر‌ه و ماتوریدیی ه و ئه‌هلی حه‌دیس ،بێكار دانه‌نیشتوون ،ئه‌وانیش ب �ه‌دواداچ��وون و ره‌خنه‌ی خۆیان له‌مه‌ڕ هه‌موو ئ �ه‌و پرس ه گرنگان ه ده‌رب��ڕی��وه. ئیاممولحه‌ره‌مه‌ین و غ هزالی و ته‌فتازانی و جورجانی و ئینب ته‌یمیی ه و ئیبنولقه‌ییم، هاتوون بیروبۆچوونی موعته‌زیله‌یان له بێژنگ داو ه و بۆخۆیان بیر و بیردۆزه‌ی دیكه‌یان پێشنیاز كردووه.
ل ه رووی سیاسییه‌و ه به‌س ه ئاماژە بۆ كاروانی ( )1250ساڵه‌ی بیری سیاسیی ئیسالمی بكه‌ین ،ل �ه‌و س��ه‌رده‌م��ه‌و ه كه ئه‌بویوسف یه‌كه‌مین كتێبی سه‌باره‌ت ب ه خ هراج و داهاتی ده‌وڵ�ه‌ت بۆ خه‌لیفه هاروون ه ره‌شید نووسی ،دواتر ده‌وڵه‌تنامه و سیاسه‌تنام ه و سوڵتاننامه‌كانی ب ه دوادا هات ،ب ه جۆریك مرۆڤ سه‌رسام ده‌بێت له‌و گه‌نجین ه هزری و كه‌لتووریی ه ك ه به‌داخه‌وه ئێستاشی به‌سه‌ره‌و ه بێت ،توێژەرانی خۆماڵی و بیانیش نازانن ك ه س �ه‌دان سه‌رچاوه‌ی ره‌س��ه‌ن ل ه كه‌له‌پووری ه��زری سیاسیی ئیسالمیدا هه‌ن و كراون ب ه ژێر لێوه‌وه. ل ه رووی یاساییه‌و ه ژیاره‌كه‌مان پڕە ل ه به‌رهه‌می ناوازه‌ی وه‌كو (ریسال ه و ئوم) ی شافیعی( ،سییه‌ری كه‌بیر)ی شه‌یبانی و (نیهایه)ی ئیاممولحه‌ره‌مه‌ین و ه هزاران به‌رهه‌می فیقهی و ئسوولیی وه‌ها ك ه ته‌نها ژماردنیان كات و حه‌وسه‌له‌ی گه‌ره‌كه ،له‌و بواره‌شدا نوێرتین و جوانرتین بنه‌مای كار و هه‌ڵسوكه‌وتیان بۆ تاك و كۆمه‌ڵ داڕشتووه. ب ه جۆرێك هیچ یاساناسێك ناتوانێت
ره‌چاوی رۆڵی كاریگه‌ری مه‌نزوومه‌ی فیقهی ئیسالمی نه‌كات كاتێك بیر ل ه ب هراوردی یاسا و گه‌شه‌سه‌ندنی بنه‌ما یاساییه‌كان ده‌كاته‌وه. ل ه ب��واری فه‌لسه‌ف ه و میتافیزیك، ك ه هه‌نووك ه خه‌ڵكانێك سه‌رپێیی دژی ده‌وه‌س�ت�ن ،ب ه نیه‌تی ب��اش و خ��راپ ،با ته‌نها گوزه‌رێك ب ه نووسینه‌كانی فارابی و ئه‌بوعه‌لی سینا و ئه‌بوحه‌ییان و مسكوه‌یهیدا بكه‌ین ،چی ده‌بینین؟ ئه‌وه‌ی فه‌یله‌سووفێك بیری لێده‌كاته‌وه ل ه تیۆرییه‌كانی زانین و بوون و بایه‌خه‌كان، سه‌باره‌ت ب ه ئاوه‌ز و مه‌وداكانی تێگه‌یشنت و ئیمكانیه‌تی بوون و خه‌ماڵندنی دروستبوونی گه‌ردوون. سه‌ره‌تا هاتوون زاراوه‌كانیان پێناسه كردوو ه و سنووریان بۆ چه‌مك و ماناكان داناوه ،گفتوگۆی تێر و ته‌سه‌لیان له‌سه‌ر ئه‌و پێناسان ه كردووه ،هێند ه وردیان كردووه‌ته‌وه ك � ه ب � ه ته‌نها م���ه‌الی خه‌تێی خۆمان ریساله‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆی له‌سه‌ر چه‌مكی (عیلم) نووسیوه. ئه‌وان نه‌ك ته‌نها قسه‌یان له‌سه‌ر هیچ
پرس و بابه‌تێك ب ه ح هرام ن هزانیوه ،به‌ڵكو هه‌موو گومان و بیروڕا دژەكانیشیان له دژی خۆیان هێناوه ،بۆ ئه‌وه‌ی حورمه‌تی رای ب هرامبه‌ر راب��گ��رن ،جاروباریش وتوویان ه چی بكه‌ین به‌ڵگه‌ی لۆژیك الیه‌نی ب هرامبه‌رمان به‌هێز ده‌كات. ب��ه‌ڵ�� ێ ل�� ه ك���اروان���ی ه��زری فه‌لسه‌فیدا ته‌نها ئ��ام��اژە ب��ۆ 7-6 سوارچاك ده‌كرێت ،به‌اڵم ئه‌م كاروانه ه هزاران سوارچاكی ب ه خۆیه‌و ه دیوه ك ه ته‌نها به‌س ه ل ه كوردستانی خۆماندا باس ل ه مه‌والنا خالید و نۆدشی و پێنجوێنی و قه‌ره‌داغی و مه‌ال كه‌ریمی بیار‌ه بكه‌ین. ه�ه‌ر بۆی ه غه‌درێكی گه‌وره‌یه ك ه به‌شێك ل ه نووس هران ل ه ئیسالمی ده‌ك�ه‌ن ،وا د هزان��ن ته‌نها ئایینێك ه بۆ ئادابی په‌رسنت و پاكوخاوێنی ،نازانن ئه‌م ه بۆخۆی جیهانێك ه ل ه داهێنانی فیكر و ئه‌ندێشه‌ی ئینسانی ،گه‌ردوونێكه ل ه عه‌قڵ و عه‌قڵكاری بۆ خزمه‌ت به مانه‌و ه و گه‌وره‌بوونی مرۆڤه‌كان.
په‌تای نه‌خوێندنه‌وه حەمەى ئه‌حمه‌د ره‌سوڵ یه‌كێك ل ه خه‌سڵه‌ت ه هه‌ر ه دیاره‌كانی كۆمه‌ڵگای پێشكه‌وتوو ،رێ��ژەی به‌رزی خ��وێ��ن��ده‌واری و ئاستی رۆشنبیریی تاكه‌كانیه‌تی ،چونك ه هه‌رگیز نه‌بووه و نابێت ب� ه كۆمه‌ڵگایه‌ك بووترێت گه‌شه‌سه‌ندوو یان كراو ه و پێشكه‌وتوو، كه‌چی نیوه‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی یان رێژەی به‌رز ل ه هاوواڵتیانی نه‌خوێنده‌وار و ن هزان بن ،ب ه جۆرێك ك ه نه‌توانن رۆژی ته‌نها یه‌ك كاتژمێر ته‌رخان بكه‌ن بۆ خوێنده‌نه‌وه‌ی كتێبێك ،یان گۆڤارێك ،یان رۆژنامه‌یه‌ك ،جا له‌رێی كاغه‌زه‌وه بێت ،یان ئینته‌رنێته‌وه. دی�����ارده‌ی ن �ه‌خ��وێ��ن��دن �ه‌و ه ل �ه‌م چ��رك�ه‌س��ات�ه‌دا و ل� ه كۆمه‌ڵگاكه‌ماندا
ده‌گوزه‌رێت ،ل ه كاتێكدا ل ه میدیاكانه‌و ه باس ل ه پێشكه‌وتن و ب ه دوبه‌یكردنی شاره‌كان ده‌كرێت ،یان باس ل ه هێنانی سیستمی خوێندن و فێركردنی سویدی و میتۆده‌كه‌ی و پیاده‌كردنی ده‌كرێت، یاخود باس ل ه ژماره و چه‌ندێتیی زانكۆ و ئامۆزگاكانی دوای راپه‌ڕین ده‌كرێت، به‌اڵم له‌گه‌ڵ قووڵبوونه‌و ه و چوون ه ژێر پێسته‌وه ،یاخود تێڕوانین ل ه چۆنیه‌تی و كوالیتیی ئه‌م سیستمه‌دا ،پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌بینیه‌و ه و ده‌توانین ئاوه‌هاش ئه‌م دیارده‌ی ه بسه‌ملێنین: س���ه‌ره‌ت���ا ده‌ب��ێ��ت ئ����ه‌و ه بڵێین ك� ه سیستمی فێركردن و پ���ه‌روه‌رده، كالسیكیی ه و خه‌ڵكی ئاستنزم و كالسیك و سوننه‌تی پراكتیكی ده‌ك���ه‌ن ،بۆیه تاكێك به‌رهه‌مدێت ك ه ئاستی زانستی و مه‌عریفی نزیكده‌بێته‌و ه ل ه نه‌خوێنده‌وار، چونك ه خوێندكاری ك��ورد ل ه رۆتینی وه‌رگرتنی وانه‌كاندا و شێوازی ده‌رخ و ئه‌زبه‌ركردن نوغرۆ و سه‌رگه‌ردانه، خوێندكارێك ه ن ه ل ه زمان و ن ه ل ه مامتاتیك و ن ه له جوگرافیای نیشتامنه‌كه‌ی خۆیدا
ئاستی زیره‌كی و زاناییه‌كه‌ی تووشی شۆكامن ناكات! ته‌نانه‌ت ئه‌فسووس كه خوێندكاری زانكۆكامنان ناگه‌ن ه ئاستی قوتابییه‌كی ئه‌وروپیی قۆناغی ناوه‌ندی له ڕووی باكگراوندی زانیاری و زانسته سه‌ره‌تاییه‌كانیشەوە! له‌مه‌ش گرنگرت ئه‌وه‌ی ه ك ه خوێندكاری كورد ئه‌و كولتوور ه گرنگه‌ی ل ه ال به‌رجه‌سته نه‌بوو ه و نه‌بووەت ه میكانیزمێك ل ه ژیانیدا، ك� ه هانبدرێت ب� ه دوای س �ه‌رچ��او ه و كتێبدا بگه‌ڕێت ،چ كاغه‌ز یان ئه‌لكرتۆنی. هیچ كه‌ناڵێكی ته‌له‌فزیۆنیی زانستی یان مه‌عریفی ل ه شێوه‌ی دیسكه‌ڤه‌ری و جه‌زیره‌ی دیكیۆمێنتی و په‌روه‌رده‌یی ل ه كوردستانه‌كه‌ماندا له‌ئارادا نییه ،جگه ل ه كلیپی سه‌قه‌تی گۆرانی و هه‌ڵپه‌ركێی چه‌ندبار ه ك ه ن��ه‌و ه و وه‌چه‌یه‌كی له چه‌شنی خاوه‌ن كلیپ ه الوازه‌كان ده‌سته‌به‌ر ده‌ك��ات ،ك ه جگ ه ل ه تاكێكی غه‌ریزی و مالۆسی ئالوود ه ب ه مه‌ی و قومار و نێرگه‌له‌كێشان هیچی دیكه‌ی لێو ه به‌رهه‌م نایه‌ت! ب ه پێچه‌وانه‌و ه نه‌ریت و خوویه‌كی ناجۆر ف هراهه‌م بوو ه ك ه خوێنه‌ر و نووسه‌ر
و رۆشنبیر ببوغزێرنێت و ب ه ئاڵۆز و نائاسایی ناوزه‌د بكرێت و ناووناتۆره‌یان بۆ دروست بكرێت. توێژی خوێنده‌وار ،كه بریتین له ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی ،وه‌زی��ر، په‌رله‌مانتار ،به‌ڕێوه‌به‌ر ،نوژدار ،ئه‌ندازیار، مامۆستا ،كارمه‌ند و خوێندكاره‌كان به گشتی ،رێژەیهكی ئێجگار كه‌میان نه‌بن، له ملیۆن زیاتره‌كه‌ی دیك ه نه‌یانكردووه ب ه به‌رنام ه و خ��وو ك ه رۆژان��� ه چه‌ند كاتژمێرێك بخوێننه‌وه ،ب ه پێچه‌وانه‌وه دیارده‌یه‌ك ل ه هه‌ڵكشاندای ه ك ه بریتییه ل ه گ هڕان به‌دوای وێنه‌ی پۆرنۆ و سێكسی و رووتی ژن ه شۆخه‌كان و خوێندنه‌وه‌ی بورج و كه‌لوه‌كان ،ك ه زۆرێك ل ه رۆژنامه و گۆڤاره‌كانی ئێستا بۆ پڕفرۆشییان ئه‌م دی��ارد ه مه‌ترسیدار ه بره‌و پێده‌ده‌ن ،بۆ پاسادان و سه‌ملاندنی ئه‌م بۆچوونه‌م ،ئه‌وه جێگه‌ی هه‌ڵوێست بۆ كردن ه ك ه تیراژی هیچ كتێبێكی زانستی یان فه‌لسه‌فی یان كۆمه‌اڵیه‌تی و ده‌رونناسی ،ناگات ه ه هزار دانه ،له كاتێكدا خوێنده‌واری كورد زیاترن ل ه دوو ملیۆن!
به‌اڵم ب ه پله‌ی یه‌كه‌م خوێندنه‌وه‌ی زۆرین ه ل ه م �ه‌دار و فه‌له‌كی سیاسه‌تدا ده‌سووڕێته‌وه ،سیاسه‌تی هه‌ڵدانه‌وه‌ی پ�ه‌ڕە‌ی به‌رپرس و حیزبه‌كان ل ه شاخ و ل ه شار ،هه‌ر بۆیه‌ش ه ئه‌و باڵوكراوانه‌ی خه‌ریكی هه‌ڵكۆڵین و هه‌ڵدانه‌وه‌ی فایلن، پڕفرۆشرتین كه‌ره‌سته‌ن بۆ خوێندنه‌وه، ك ه ئه‌مه‌ش ل ه ئاكامدا پووچگ هرایی و نه‌هلیستی الی تاكی كورد بۆ ڕابردووی و بۆ ئاینده‌ی خۆی ،ف هراهه‌م ده‌كات ،كه راده‌ی ئیلتیزام و دڵسۆزیی بۆ خۆی و بۆ كۆمه‌ڵگاكه‌ی كه‌مرت و كاڵرت ده‌كاته‌وه. ئ�ه‌وه‌ش�مان بیرنه‌چێت ك ه رێ��ژەی ئ �ه‌و قوتابی و خوێندكارانه‌ی واز له خوێندن دێ��ن��ن (ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت قۆناغی ناوه‌ندی) ،روو له زیاد بوونن و به‌ره‌و بازاڕ و بژێوى په‌یداكردن ملده‌نێن ،دیاره ناچاری و ه�ه‌ژاری��ش ل�ه‌م دی��ارده‌ی �ه‌دا حاكمه و بڕیارده‌ره ،له‌به‌رئه‌و ه دیارده‌ی نه‌خوێنده‌واری و نه‌خوێندنه‌و ه هه‌ڕە‌شه ل ه كۆمه‌ڵگای كوردی ده‌كات و كۆمپیوته‌ر و ئینته‌رنێتیش زۆر شه‌رمنن و نه‌یاتوانیووه ببن ه به‌دیل و ئالته‌رناتیڤێكی ئه‌وتۆ!
15 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
گفتوگۆ
ری ئیداره‌ی راپه‌ڕین بۆ به‌یان:
یگێڕنه‌وه ،بۆ خۆیان و حكومه‌ته‌كه‌یان باش ه
بكرێت ،بۆ ئیخالس نه‌بوو ،من پێم خۆش بوو بۆ ئه‌وان بێت. ب �هی��ان :ب��ۆچ��ی هیچ پ��رۆژەی�ه‌ك��ی سرتاتیژیی كشتوكاڵی له ناوچه‌یه‌كی كشتوكاڵی وه‌ك رانیه‌دا نییه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :له كه‌رتی كشتوكاڵدا، حكومه‌ت به‌پێی سیاسه‌تی ئابوریی خۆی هیچ پرۆژەیه‌ك ناكات ،به‌اڵم هانی خه‌ڵك ده‌دات له رێگه‌ی قه‌رزی كشتوكاڵییەوە، ب���ه‌اڵم ب �ه ه��ۆی كه‌میی ده‌ستكه‌وتی كشتوكاڵی كه وه‌ك بازرگانی داهاتی خێرا نییه ،خه‌ڵك كه‌مرت ڕوو ل ه كشتوكاڵ ده‌كات ،حكومه‌ت له ڕێی قه‌رزه‌وه گرنگیی پێده‌دات ،حكومه‌ت پڕۆژە ناكات ،به‌اڵم هانیان ده‌دات و ڕۆژبه‌ڕۆژ قه‌رزه‌كه زیاد ده‌ك��ات ،تا ئیستا كه‌س ڕوو له قه‌رزه‌كه ناكات. به‌یان :پشتگوێخستنی گونده‌كان له الیه‌ن حكومه‌تەوە كه بڕبڕەی پشتی كشتوكاڵن ،به منوونه گونده‌كانی نێوه، قاجه ،كانی ت��وان و قه‌مته‌ران تا ئێستا سه‌ره‌تاییرتین پێداویستی ك �ه ئ��اوی
خواردنه‌وه‌یه ،نیانه ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان رێگای تێكه‌ڵه‌ڕێژیان نییه ،به منوونه گوندی قاجه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :یه‌كه‌م :ئاوڕدانه‌وه له گونده‌كان مافی خۆیانه كه هه‌موو پێداویستییه سه‌ره‌تاییه‌كانیان هه‌بێ .دووه‌م من به هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه نیم كه بووژاندنه‌وه‌ی كشتوكاڵ به‌نده به گرنگیدان به كێڵگه بچووكه‌كانه‌وه ،چونكه ئه‌گه‌ر ج��اران گونده‌كانی خۆشناوه‌تی توانیبێتیان میوه‌ی دانیشتوانی شاره‌كانی ده‌وروبه‌ر دابین بكه‌ن ،ئیستا به هه‌موو میوه‌ی خۆشناوه‌تی ،ناتوانێ پێداویستیی یه‌ك له‌سه‌ر ده‌ی میوه‌ی شارۆچكه‌یه‌ك‌ی وه‌ك چوارقوڕنه دابین بكات ،كشتوكاڵ به كێڵگه‌ی گ �ه‌وره ده‌بووژێته‌وه ،بۆیه ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی گونده‌كان نابێته هۆی بووژاندنه‌وه‌ی كشتوكاڵ. به‌یان :زیاده‌ڕۆیی زه‌ویی كشتوكاڵی له سنووره‌كه ،به جۆریكه بووه‌ته هۆی له‌ناوچوونی هه‌رچی له‌وه‌ڕگای ئاژەڵی هه‌یه ،به تایبه‌ت له گونده‌كانی سنووری سه‌روچاوه ،قاجه ،قه‌مته‌ران ،كانی توان و قوله ،به جۆرێك كه‌س حساب بۆ حكومه‌ت ناكات ،بۆ ڕێگریی لێناكه‌ن؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :به‌ڵێ ئه‌وه راسته، به‌اڵم به‌داخه‌وه عورفێك په‌یدا بووه به هۆی زۆری��ی داه��ات��ەوە خه‌ڵكی بیریان له‌وه كردووه‌ته‌وه كه هه‌ركه‌س شوێنێك بكاته باخ و تیایدا پشوو بدات ،پێشرتیش باسم له‌و گرفته ك��ردووه ،ئه‌وه‌ش ئێستا به ڕێگری له بیری ئیرتیوازی ،له هه‌وڵی كۆنرتۆڵكردنیداین. به‌یان :تۆ ده‌ڵێیت به بیری ئیرتیوازی رێ��گ��ری ده‌ك���هی���ن ،ئ��ای��ا پ��ێ��ت وانییه خۆدزینه‌وه‌یه له رێگریكردن ،چونكه زه‌وییه‌كان دێمن ،ده‌كرێن به گه‌نم و جۆ، ئه‌وانه چ كاریان به بیری ئیرتیوازییه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :مه‌رعه ناوچه‌یه‌كی سه‌خه‌رییه ،ناكرێته گه‌نم و جۆ. به‌یان :به‌رپرسی لقی جوتیارانی رانیه پێشرت به ڕۆژنامه‌كه‌مانی وتووه حكومه‌ت له دوای ڕاپه‌ڕین %90ی یاسای تایبه‌ت به ته‌جاوزی زه‌ویی كشتوكاڵیی جێبه‌جێ ن��ه‌ك��ردووه ،جگه ل��ه‌وه‌ش ده‌ڵێت ئه‌و یاسایانه‌ی هه‌شه هه‌ر بۆ خه‌ڵكی فه‌قیر و هه‌ژاره؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :كام یاسا؟ ده‌بێت یاساكه دیاری بكات ،زیاده‌ڕۆیی زه‌وی دوو جۆره .یه‌كه‌م :زه‌وییه‌كی كشتوكاڵیت هه‌یه به‌بێ مۆڵه‌تی حكومه‌ت سیاجی بكه‌یت و بیری قاچاغی له‌سه‌ر لێبده‌ی ،ئه‌وه ته‌جاوزه ،بۆت نییه زه‌وییه‌ك گرێبه‌ستت هه‌بێت ،بچی ئه‌و ك��اره بكه‌ی .دووه‌م: كه‌سێك بچێت ته‌جاوز بكاته سه‌ر زه‌ویی مه‌رعه.
حكومه‌ت نازێكی زۆری داوه ب ه دكتۆره‌كان كه پێوست ناكات
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
به‌یان :ب�ه‌اڵم له گوندێكی ناحیه‌ی حاجیاوا هاوواڵتییه‌ك كه هه‌ژارێكه، ته‌نیا شه‌ش دۆنم زه‌وی��ی مه‌رعه‌ی كێاڵ، حكومه‌ت ده‌ستگیری كرد ،هاوواڵتی هه‌یه زیاد له 120دۆنم زه‌ویی مه‌رعه‌ی كێاڵوه له هه‌مان گوند ،بۆ حكومه‌ت بۆ ئه‌وه‌یان قسه ناكات؟ حه‌مید ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا :ئ��ه‌و ه كارێكی خراپه ،ئه‌گه‌ر ب��ۆم دی��اری بكه‌ی ،خۆم به‌دواداچوونی بۆ ده‌كه‌م. به‌یان :به‌روبوومی گوڵه‌به‌ڕۆژەی گ��ون��دی ك��ف��ره‌دۆڵ ك �ه به‌ناوبانگرتین گوڵه‌به‌ڕۆژەیه ،خه‌ریكه له‌ناوده‌چێت، بۆچی گرنگیی پێناده‌ن؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :گوڵه‌به‌ڕۆژە ته‌نیا بۆ چه‌ره‌سات به‌كاردێت ،چه‌ره‌ساتیش به‌دیلی گوڵه‌به‌رۆژە هه‌یه ،وه‌ك ناوكه كوله‌كه.. هتد ،به‌داخه‌وه پێشكه‌وتنی كشتوكاڵ له واڵتانی ده‌وروب�ه‌ر به جۆرێكه توانیویانه ئاستی به‌رهه‌مهێنانی به پله‌یه‌ك گه‌شه پێبده‌ن كه به‌روبومی له دۆمنێك والێبكه‌ن به راده‌یه‌ك كه جوتیاری ئێمه نه‌توانێت به‌ربه‌ره‌كانێی ئه‌مه بكات ،س��ه‌ره‌ڕای دابه‌زینی ئاستی گوزه‌ران و داهاته‌كه‌یان. حكومه‌ت نه‌یتوانیوه كه‌رتی كشتوكاڵ ب ه جۆرێك پ �ه‌ره پێبدات كه جوتیاری كورد بتوانێت ملمالنێی جوتیاری واڵتانی ده‌وروبه‌ری پێ بكات. ب�هی��ان :نه‌بوونی هیچ به‌نداوێك بۆ پ��رۆژەی سرتاتیژیی كشتوكاڵی ،هه‌م گه‌شتوگوزاری ناوچه‌كه ،بۆچی ده‌گێڕیته‌وه، له كاتێكدا به ده‌یان شوێنی گونجاو هه‌یه بۆ دروستكردنی ئه‌و پرۆژەیه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :به‌نداو پ��رۆژەی سرتاتیژییه ،په‌یوه‌ندیی به وه‌زاره‌ت��ه‌وه هه‌یه ،ئه‌وه‌ی من بزانم حكومه‌ت به نیازی دروستكردنی كۆمه‌ڵێك به‌نداوه ،ئێستا له ده‌ڤ��ه‌ری پشده‌ر حكومه‌ت به نیازه دوو به‌نداو دروس��ت بكات و و هزاره‌ت��ی سه‌رچاوه ئاوییه‌كانی عێراق به‌نیازه له دۆڵ��ی سه‌ركه‌پكان به‌نداوێك دروس��ت بكات ،ئێمه چه‌ندین شوێنی دیكه‌مان هه‌یه بۆ دروستكردنی. به‌یان :به‌رده‌وامیی دروستكردنی كێڵگه‌ی پ��ه‌ل��ه‌وه‌ری��ی ل �ه‌ن��او زه‌وی��ی�ه كشتوكاڵییه دێمه‌كان ك ه پێچه‌وانه‌ی یاسایه، بۆچی؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :ئه‌وه راسته ،ده‌بێت له شوێنێك بێت سه‌خه‌ری بێت ،به‌اڵم كه‌س منی لێ ئاگادار نه‌كردووه ،ئه‌وه وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ لێی به‌رپرسه. ب �هی��ان :گونده‌كانی ق��اج�ه ،قوله، قه‌مته‌ران و كانی ماران داوای دروستكردنی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌یحكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی پ هرله‌مان و هه‌روه‌ها ده‌ستپێكردنی ماوه‌یه‌كی ئینتیقالی و پێكهێنانی حكومه‌تی رزگاریی نیشتامنی ده‌خوازێت ،ك ه داوای به‌ستنی كۆنگره‌یه‌كی نیشتامنی ب��ۆ هه‌موو الیه‌نه‌كان بكات و تیایدا له‌سه‌ر ئه‌جێندای پرۆژەیه‌كی نیشتامنی و پاشانیش داوای ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی پ هرله‌مانی رێك
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
جۆگای كۆنكرێتی بۆ زیاتر له 1500دۆنم زەوى ده‌كه‌ن ،به‌اڵم بۆیان نه‌كراوه ،كه‌چی بۆ یه‌ك كه‌س ئه‌وه كراوه ،پێتوانیی ه هۆكاری بوونی به‌رتیله له ناوچه‌كه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :به‌اڵم من ئاگاداری ئه‌وه‌ش نیم ،به‌اڵم له بتوێن سه‌رچاوه‌یه‌كی گه‌وره‌مان هه‌یه كه ئاوی سه‌روچاوه‌كه زیاد له ده هه‌زار دۆنم زه‌وی ب هراو ده‌كات، ك�ه‌س الی لێنه‌كردووه‌ته‌وه ،دوو ساڵه هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌م ،ئه‌ندازیارانم هێناوه بردومنه‌ته سه‌ر بنه‌وانی سه‌روچاوه ،ئێستا بڕیار وایه له ساڵی 2013بكرێت كه ئه‌وه به پرۆژەیه‌كی گه‌وره‌ی كشتوكاڵی ده‌بینم. به‌یان :زۆر گوند هه‌یه تا ئێستا بنكه‌ی ته‌ندروستیی نییه ،چیتان بۆ كردوون؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :ژم��اره‌ی بنكه‌ی ته‌ندروستی زۆرن له كوردستان ،من ئاگادار نیم كه گوند هه‌بێت بنكه‌ی ته‌ندروستیی نه‌بێت ،به‌اڵم باڵویی گونده‌كانی كوردستان ئه‌ركی زۆر ده‌خاته سه‌ر حكومه‌ت كه بۆ هه‌ر چه‌ند ماڵێك بنكه‌ی ته‌ندروستی و قوتابخانه‌یه‌ك دروست بكات ،به داخه‌وه پالنێكی سرتاتیژی نه‌بووه كه چۆن وابكه‌ن به چه‌ند گوندێك بنكه‌یه‌كی ته‌ندروستیی چاكیان هه‌بێت ،یان قوتابخانه‌یه‌كی چاكیان هه‌بێت ،بنكه‌ی ته‌ندروستی كه‌م نییه، به‌اڵم راده‌ی پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاری له بنكه ته‌ندروستییه‌كان كه‌مه ،یه‌كێك له‌و گرفتانه ده‌وامی كارمه‌ندانی ته‌ندروستی زۆر كه‌مه له بنكه ته‌ندروستییه‌كان ،ده‌بێت وه‌ك هه‌ر فه‌رمانبه‌رێكی تر مامەڵەیان ل�ه‌گ�ه‌ڵ بكه‌ین ،ئێمه گرفتی ده‌وام��ی پزیشكه‌كانیشامن هه‌یه ،به نیازم كاتژمێری كردنه‌وه‌ی كلینیكه‌كان و كاتی ده‌وامیان بۆ دی��اری بكه‌م ،چونكه ناكرێت دكتۆر تا سه‌عات یه‌ك ل ه ده‌وام بێت و سه‌عات یه‌كیش له كلینیك بێت. به‌یان :به‌اڵم شوێنی كلینیكه‌كانیش شیاو نین؟ ح��ه‌م��ی��د ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا :ش��وێ��ن��ی كلینیكه‌كانیش زۆر ناته‌ندروسنت ،كه بۆ خۆیان دكتۆرن ،ده‌بێت خۆیان شوێنێكی گونجاو و گ �ه‌وره بۆ خۆیان هه‌ڵبژێرن، یه‌كێك ل �ه ڕەخ��ن�ه‌ك��ان��م ل �ه حكومه‌ت ئه‌وه‌یه نازێكی زۆری داوه به دكتۆره‌كان كه پێوست ناكات ،ئه‌وان خزمه‌تی خه‌ڵك ده‌ك��ه‌ن ،پاره‌یه‌كی زۆری��ش وه‌رده‌گ��رن، رێزیان ده‌گیرێت. ب �هی��ان :بۆچی نه‌خۆشخانه 200 قه‌ره‌وێڵه‌ییه‌كه‌ی رانیه ب ه ده‌ردی 400 قه‌ره‌وێڵه‌ییه‌كه‌ی سلێامنی چووه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :مانگێكه گرێبه‌ستی دروستكردنی كراوه كه 291قه‌ره‌وێڵه‌یه.
به‌یان :باس له گواستنه‌وه‌ی یه‌ك ملیار دینار ده‌كرێت له الیه‌ن به‌رێوبه‌ری گشتیی ته‌ندروستییەوە بۆ خه‌زێنه‌ی گشتی ،له كاتێكدا چه‌ندین گرفتی ته‌ندروستی هه‌یه؟ حه‌مید ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا :ئ���ه‌وه به‌پێی رێنامییه ،تۆ ناتوانی ئه‌و داهاته‌ی ده‌ستت ده‌كه‌وێت ،خه‌رجی بكه‌ی. به‌یان :بۆچی داتایه‌ك نییه بۆ ژماره‌ی پرۆژەكانی ئیداره‌ی راپه‌ڕین؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :پرۆژەكان پێشنیار ك �راون ،ناتوانین دیارییان بكه‌ین ،به‌اڵم ده‌توانین ب ه رۆژنامه‌نووسانی رابگه‌یه‌نین كه ئه‌وه پرۆژە پێشنیاركراوه‌كانن. به‌یان :به‌پێی زانیارییه‌كان ،گرده دێم كه ناوچه‌یه‌كی شوێنه‌وارییه ،ئێستا له الیه‌ن به‌رپرسێكی راب��ردووی ڕانیه‌وه خه‌ریكه ده‌كێڵرێت ،بۆچی رێگریی لێناكه‌ن؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :نازانم ،كه وابێت رێگه ناده‌ین ،گرنگی پێدانیان له رێگه‌ی فه‌رمانگه شوێنه‌وه‌رییه‌كانەوە ده‌بێت،
ئه‌گه‌ر رێگریی یاساییم بۆ دروست نه‌كرێت ،واده‌كه‌م به هیچ شێوه‌یه‌ك بانك دانه‌خرێت چونك ه ئه‌وان پسپۆڕن له‌و بواره‌دا ،ئه‌مساڵ فه‌رمانگه‌یه‌كی بچووكی لێ كراوه‌ته‌وه. به‌یان :به‌نیازن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی گشتیی په‌ره‌وه‌رد ه بكه‌نه‌وه ،ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌كرێته به‌ڕێوەبه‌ری گشتیی په‌روه‌رده، پێشرت له هه‌مان پۆست الدراوه ،چۆن ئێستا ده‌یگێڕنه‌وه؟ ح���ه‌م���ی���د ع����ه‌ب����دوڵ��ڵ�ا :ج����ارێ ب�ه‌ڕێ��وب�هرای�ه‌ت��ی��ی گشتیی پ����ه‌روه‌رده ران�ه‌گ�هی�ه‌ن��دراوه ،تا به‌رێوه‌به‌رایه‌تیی گشتیی پ �ه‌روره‌ده رانه‌یه‌گه‌یندرێت ،بیر له دانانی كه‌س ناكه‌ینه‌وه ،ئه‌گه‌ر چی هه‌ندێك كه‌سیش له خه‌یاڵی خۆیاندا به نیازی ئه‌وه بن ،ئه‌وكات به سی ڤی ده‌بێت، هه‌موو كه‌س مافی ئه‌وه‌ی ده‌بێت سی ڤی پێشكه‌ش بكات. به‌یان :بوونی ده‌ستی حزب له‌ناو ناوه‌ندی په‌روه‌رده‌یی هه‌یه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :تۆ رۆژنامه‌نووسی، من له تۆ ده‌پرسم. به‌یان :بوون به به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه له‌سه‌ر بنه‌مای تاقیكردنه‌وه بووه ،كه‌چی ل ه زۆرێک له قوتابخانه‌كان به‌ڕێوه‌به‌ر بێ
ڕاپەڕینى سوننە ..پاشماوە بكه‌ون و ده‌ستوور هه‌موار بكرێته‌وه ،یان بنوورسێته‌وه. به‌اڵم ئایا ئه‌م ه رووده‌دات ل ه سایه‌ی هاوكێشه‌ی هه‌ژموونی ئێران و بێمتنانه‌یی نێوان الیه‌ن ه عێراقییه‌كان و مانه‌وه‌ی ئه‌م واڵت�� ه ل ه ژێ��ر به‌ندی ح�ه‌وت�ه‌م��دا؟ ئه‌مه وا ده‌خ��وازێ��ت راپه‌ڕینه‌ك ه له‌سه‌ر ئه‌م
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
تاقیكردنه‌وه دانراوه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :منیش وه‌ك زانیومه ده‌بێت به تاقیكردنه‌وه بێت. به‌یان :مامۆستا هه‌یه ل ه یه‌ك ساڵ خزمه‌تكردن شه‌ش فه‌رمانی كارگێڕیی هه‌یه له سنووری گونده‌كانی چوارقوڕنه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :ئ �ه‌وه نیشانه‌ی ڕاڕای��ی ئه‌و الیه‌نه ده‌رده‌خ���ات كه ئه‌و كه‌رته به‌ڕێوه ده‌بات ،جگه له‌و ه كارێكی نادروسته. به‌یان :چه‌ند ساڵێكه به حه‌وت گوند داوا ده‌ك��ه‌ن له به‌شی كۆتایی گوندی قه‌مته‌ران بینایه‌كی 12پۆلی ئاماده‌ییان بۆ دروست بكرێت ،كه‌چی جێبه‌جێ ناكرێت، تۆ چیت بۆ ئه‌مه كردووه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :من له دوایین سه‌ردانم بۆ گوندی قه‌مته‌ران ،بڕیارم داوه كه له‌و بودجه‌یه‌ی بۆمان دیاری ده‌كرێت له‌مساڵدا له چوارچێوه‌ی په‌ره‌پێدانی شاره‌كان ،له كۆتایی گوندی قه‌مته‌ران
ئامانج ه ب���ه‌رده‌وام بێت ،تاوه‌كو الیه‌ن ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بگه‌یه‌نێت ه ئه‌و بڕوایه‌ی ناكرێت ئیراده‌ی ئه‌م راپه‌ڕین ه ته‌جاوه‌ز بكرێت ،ه �ه‌روه‌ه��ا بۆ ئ��ه‌وه‌ی ئیراده‌ی خۆی به‌سه‌ر ده‌ره‌و ه و ناوه‌دا فه‌رز بكات. ئه‌م راپه‌ڕین ه مه‌حكوم ه ب�ه‌وه‌ی خۆی به به‌رفراوانی و به‌هێزی بهێڵێته‌وه ،یان به
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
قوتابخانه‌یه‌كی گ �ه‌وره بۆ ئه‌و گوندانه دروست بكه‌م. به‌یان :تا ئێستا دی��اره كه ڕاپه‌ڕین بودجه‌ی سه‌ربه‌خۆی ده‌بێت؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :نه‌خێر ،چونكه ئێمه تازه‌ین ،ئه‌مساڵیش هه‌ر له‌سه‌ر بودجه‌ی سلێامنی ده‌بین. به‌یان :ئێوه ده‌ت��وان��ن بۆ ئه‌مساڵ ته‌نده‌رین بكه‌ن؟ ح �ه‌م��ی��د ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا :ب��ه‌ڵ��ێ ،له سێشه‌ممه‌ی رابردوو پارێزگاری سلێامنیامن لێ ئاگادار كردووه‌ته‌وه ك ه ئێمه له‌مه‌ودوا ده‌توانین ته‌نده‌رین بكه‌ین. ب�هی��ان :داه��ات��ی شاره‌وه‌نییه‌كانی سنوره‌كه‌ت چه‌نده؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :نازانم. به‌یان :بۆچی ره‌مزی كۆڕەوه‌كه له‌ناو ڕانیه ،كه له نه‌خشه‌ی كوردستان و چه‌ند كۆڵبه‌رێك پێكهاتبوو ،البرا؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :منیش نازانم بۆ البرا ،ئه‌و پرسیاره‌م كردووه ،شتێكی جوان بوو ،هه‌وڵ ده‌ده‌ی��ن بیگێڕینه‌وه جوانرت له‌وه. شێوه‌یه‌كی عه‌مه‌لی بیر ل ه چاكسازییه‌كی هه‌قیقی ل� ه ن��اوخ��ۆی سیستمه‌كه‌دا بكاته‌وه ،ك ه هه‌ژموون ره‌ت بكاته‌و ه و مافه‌كان بپارێزێت و مافی سته‌ملێكراو ل ه سته‌مكار وه‌ربگرێته‌وه .یان ئه‌وه‌تا ئه‌م راپه‌ڕین ه بتوانێت شوێنێكی ئارام بۆخۆی ب��دۆزێ��ت�ه‌و ه ل ه رێگه‌ی دروستكردنی هه‌رێمی ئه‌نبار و نه‌ینه‌وا و سه‌اڵحه‌ددین و دیال ه و هتد.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 ژماره ( ،)19سێشه‌ممه ،2013/1/22ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
گفتوگۆ
حه‌مید عه‌بدوڵاڵ ،سه‌رپه‌رشتیار
هانی یه‌كێتیم داوه هه‌رچی موڵكی گشتیی ه بی ده‌رباره‌ی ره‌وشی ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی راپه‌ڕین و گرفته‌كانی ناوچه‌ك ه و زۆر الیه‌نی وردی دیكه ،حه‌مید عه‌بدوڵاڵ، سه‌رپه‌رشتیاری ئ��ی��داره‌ی راپ�ه‌ڕی��ن ل � ه گفتوگۆیه‌كی تایبه‌تدا وه‌اڵم��ی پرسیاره‌كانی (به‌یان) ده‌داته‌وه. ل��ه‌م گفتوگۆیه‌دا زۆر ب �ه وردی و راشكاوان ه پرسیاره‌كانی هاوواڵتیان خراونه‌ت ه ڕوو ،ك ه توانراوه زۆرینه‌ی الیه‌نه‌كانی په‌یوه‌ست بهو ئیداره‌یه‌و ه ئاماژه‌ی پێبكرێت. گفتوگۆ :زریان جه‌وهه‌ر
به‌یان :تۆ له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك دانرای؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :له‌سه‌ر بنه‌مای سی ڤی بووم به سه‌رۆكی ئیداره‌ی راپه‌ڕین ،كه كۆمه‌ڵێك كه‌س سی ڤییان ناردبوو ،ئه‌وه‌ی منیان به‌الوه په‌سه‌ند بوو. به‌یان :ئه‌و كه‌سانه ته‌نیا سه‌ر به یه‌كێتی بوون؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :نازانم ،به‌اڵم پێموایه هه‌ر یه‌كێتی بووبن. به‌یان :جیاوازیی ده‌سه‌اڵتی تۆ له‌گه‌ڵ قائیمقام چییه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :من سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌ی راپه‌ڕینم كه سنووری بتوێن ـ پشده‌ر ده‌گرێته‌وه ،قائیمقامه‌كان سه‌ر به ئیداره‌ی راپه‌ڕینن. ب��هی��ان :ئ��ه‌و یاسایانه‌ی ك��اری پێ ده‌ك��هی ،چین؟ ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌تان به چ یاسایه‌ك وه‌رگرتووه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :دیاره سه‌ركردایه‌تیی كورد له 1993وه به‌ڵێنی بوون به پارێزگای به رانیه داوه ،به ه��ۆی سه‌رهه‌ڵدانی راپه‌ڕین له ناوچه‌كه ،جگه له‌وه‌ش دووریی له سه‌نته‌ری پارێزگای سلێامنی ،كه رانیه 130كیلۆمه‌تر له سلێامنییه‌وه دووره، جگه له‌وه‌ش بڕیارێكی حكومه‌ته ،به‌اڵم كردنه پارێزگا ره‌زامه‌ندیی حكومه‌تی ناوه‌ندی پێوسته ،ئه‌وان بۆ ده‌ربازبوون له‌و ڕەزامه‌ندییه و بۆ به‌جێگه‌یاندنی به‌ڵێنه‌كه‌یان و به‌هێزبوونی المه‌ركه‌زیه‌ت بیر له دروستكردنی ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆ كراوه‌ته‌وه. به‌یان :كه‌واته خۆده‌ربازكردنه له به پارێزگا كردن؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :پێم وانییه ،چونكه به پارێزگا كردن ئێستا هه‌ر له‌ئارادایه، به گوێبیستبوونم له به‌رپرسان ئێستا ئ��ه‌و بیرۆكه‌یه به‌هیزتر ب��ووه ،چونكه یاساناسان ده‌ڵێن ئه‌و بڕیاره‌ی ده‌ستووری عێراقی ده‌بێ جێبه‌جێ بكرێت ،به‌پێی ده‌ستووری عێراق ،په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ر بڕیارێكی ده‌ركردبێت پێش 2003/4/9 كاری پێده‌كرێت ،یه‌كێ له‌و بڕیارانه بوون
به پارێزگای راپه‌ڕین و هه‌ڵه‌بجه و سۆرانه، بۆیە ئێستا به‌هێزتر بووه. ب��هی��ان :كۆمه‌ڵێك رۆژن��ام��ه‌ن��ووس پیشبڕكێیه‌كیان كرد بۆ په‌ره‌پیدانی رانیه، چه‌ندین ڕاپۆرت و به‌دواداچوونیان كرد ،تۆ هیچ سوودت له‌و ڕاپۆرتانه بینی؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :ئه‌وه بۆ خۆیان بوو كه كێ بتوانێ جوانرتین راپ��ۆرت بكات، نه‌ك بۆ ئێمه ،شتێكی وا نه‌بوو به‌هێز بێت، ئێمه بیر له كۆنفرانسی گه‌شه‌پێدانی رانیه ده‌كه‌ینه‌وه. به‌یان :ئه‌وه‌نده‌ی ئیداره‌كه له ئیداره‌ی رانیه ده‌چێت ،ئه‌وه‌نده له ئیداره‌ی گشتیی بیتوێن ـ پشده‌ر ناچێت؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :بۆچی؟ ئه‌گه‌ر به بودجه بێت ،بودجه به‌پێی ژم��اره‌ی دانیشتوانه ،ئه‌گه‌ر ده‌رب��اره‌ی من بێت ب���ه‌وه‌ی ك��ارك��ردن��ه‌ك��ه‌م ل��ه ران��ی��هی��ه ،به گوێره‌ی تواناش سه‌ردانی هه‌موو ناحیه و شوێنه‌كانم كردووه ،له‌گه‌ڵ هه‌ندێك گوند. ب��هی��ان :له دروستبوونی ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆ چی گ��ۆڕاوه بۆ هاوواڵتیانی ده‌ڤه‌ره‌كه؟ ح��ه‌م��ی��د ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا :ئ��ێ��س��ت��ا له سه‌ره‌تایدایه ،له ماوه‌ی ساڵێك یان دوو ساڵدا نابێ ب��ه‌و سه‌نته‌ره كه پێوستت به ده‌ره‌وه نه‌مێنێ ،هاتنه‌ده‌ریشامن له سلێامنی كه چه‌ندین ساڵه تێكه‌ڵێن ،ئه‌وه كارێكی ئاسان نییه ،تا ئێستا توانیومانه ته‌نیا به‌ڕێوبه‌رایه‌تیی پۆلیس بهێنینه ناوچه‌كه، له هه‌وڵی دروستكردن و دۆزی��ن��ه‌وه‌ی شوێنین .ئێستا زۆر زووه ،چونكه ئێمه ته‌نیا 10مانگه راگه‌یه‌ندراوین ،نه‌ك 10مانگه
دروست بووین ،ئێمه تا ئێستا نه‌مانتوانیو ه ناو دیوانی ئیداره‌ی راپه‌ڕین دروست بكه‌ین ،ئەگەر سه‌یری ئیداره‌ی گه‌رمیان بكه‌ین ،پێنج ساڵه ئیداره‌یه ،جگه له‌وه‌ش له‌سه‌ر پاشاموه‌ی كه‌ركووك دروست بووه، ئیستاش له چه‌ندین گیروگرفتاین. به‌یان :یانزه هه‌زار ئیمزا كۆكراوه‌ته‌وه بۆ الچوونت؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :ئه‌و ده‌نگۆیه راست نه‌بوو. به‌یان :ده‌وتریت تۆ به‌رپرسی ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵتی خه‌رجكردنی 250دیناری چاپی نوێت نییه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :نا بهو شێوه‌یه نییه، ئه‌وانه‌ی وا ده‌ڵێن با سه‌ردامنان بكه‌ن، داوای هاوكاری بكەن تا بزانین ده‌سه‌اڵتم ه��هی��ه ی��ان ن��ا ،ه��ه‌م��وو خه‌رجییه‌كان له‌به‌رده‌ستی مندان ،من سه‌رۆكی خه‌رجیم، جگه له خه‌رجییه‌كانی چاالكیی گه‌نجان و هونه‌رییه‌كان ،ته‌نانه‌ت هاوكاریی هاوواڵتیان. به‌یان :چه‌ندین ساڵه حكومه‌ت دوو سایدی ناو رانیه و چوارقوڕنه‌ی پێناكرێت، ئایا هه‌ر بهو شێوه‌یه ده‌بێت؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :له‌وه‌ته‌ی ده‌ستبه‌كار ب��ووم له ،7/30دواب��ڕی��اری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانم وه‌رگرتووه به‌وه‌ی كه ره‌زامه‌ندن به جێبه‌جێكردنی دوو سایدی ناو رانیه، به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی موڵكی هاوواڵتیان هه‌یه، ده‌بێت قه‌ره‌بوو بكرێنه‌وه ،جگه له‌وه‌ش دروستكردنی رێگای ناوشار ئه‌وه‌نده ئاسان نییه ،وه‌ك ده‌ره‌وه‌ی شار كه موڵكی كه‌مرت به‌رده‌كه‌وێت ،له‌م دواییه‌ش له هاتنی
ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی گونده‌كان نابێت ه هۆی بوژاندنه‌وه‌ی كشتوكاڵ
وه‌زیری دارایی بۆ رانیه ،نوورساوێكم دایه بۆ دابینكردنی بودجه تا ئێمه ده‌ست پێبكه‌ین، ب��ه‌اڵم ئ��ه‌وان داوای ته‌خمینی بودجه‌ی قه‌ره‌بوویان لێ كردین ،ئێمه‌ش ته‌واومان ك��ردووه ،ده‌چمه ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران ده‌یده‌مه ده‌ستیان .ده‌رباره‌ی چوارقوڕنه، ئه‌وان گرفتی شوێنیان هه‌یه ،چونكه كه‌سێ دوكانه‌كه‌ی تاپۆ نه‌بێ ،حكومه‌ت مولزه‌م نییه بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ،به‌اڵم ئێمه حه‌ز ناكه‌ین كه‌س زه‌ره‌رمه‌ند بێ ،چونكه ئه‌وانه هاوواڵتیی خۆمانن ،له چوارقوڕنه شوێنی زۆرمان هه‌یه ،به‌اڵم تا ئێستا به‌رپرسانی چوارقوڕنه نه‌یان كردووه‌ته خه‌می خۆیان، بیریان لێ نه‌كردووه‌ته‌وه ،من شوێنه‌كه‌م بۆ دیاریكردوون ،له ماوه‌ی یه‌ك هه‌فته‌دا ده‌بێت شوێنه‌كه دیاری بكه‌ن. به‌یان :خراپیی ده‌وام له ناوچه‌كه به جۆرێكه هیشتا ده‌وام ته‌واو نابێت كه ده‌چیت چۆڵه یان زۆربه‌ی فه‌رمانگه‌كان ئه‌وه‌نده‌ی خه‌ریكی ته‌له‌فۆن و خواردنن، ئ��ه‌وه‌ن��ده خ��ه‌ری��ك��ی ك��ارب��ه‌ڕێ��ك��ردن��ی هاوواڵتیان نین ،یان زۆر جار به‌رپرسی ژووره‌كان لەوێ نین؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :راسته ،سه‌ره‌تا من ئ��ه‌وه‌م به كارێكی گرنگ زانیوه ،له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌ره‌كان باسم كردووه ،هه‌رچه‌نده ئه‌وه پێویست به بڕیار و باسكردن ناكات، چونكه ئ��ه‌وه یاسایه ،ده‌ب��ێ ك��اری پێ بكرێت ،له كاتژمێر 8بۆ 3رۆژانه ده‌وام بكرێت .من له سهرهتاوه هه‌ندێك نه‌رمی ده‌نوێنم ،به‌اڵم هه‌ر وانابێ ،كار هه‌بێت یان نه‌بێت ده‌بێت تا كاتژمێر 3فه‌رمانبه‌ر ده‌وام بكات. به‌یان :به‌اڵم هه‌ندێك فه‌رمانگه هه‌یه كاتژمێر یه‌ك نه‌بووه ،چۆڵی كردووه؟ حه‌مید ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا :به‌ڵێ هه‌ندێ فه‌رمانگه بهو شێوه‌یه‌یه ،وه‌ك بانك و ته‌ندروستی ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش نابێ و خۆیشم له چاره‌سه‌ركردنیدام ،من ئه‌گه‌ر رێگریی یاساییم بۆ دروست نه‌كرێت ،واده‌كه‌م به هیچ شێوه‌یه‌ك بانك دانه‌خرێت ،به كورتی، به گشتی گرفته‌كان یه‌كجار زۆرن ،منیش
به ته‌نیام ،بۆ نوورساوێكی ڕەسمی ده‌بێت هه‌ر خۆم ئیمزای بكه‌م ،كه‌س نییه له جێگه‌م. به‌یان :له راب���ردوو ته‌نیا كۆمه‌ڵی ئیسالمی و حزبی شیوعی موڵكی گشتیی گه‌ڕاندووه‌ته‌وه ،ئێوه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و موڵكانه له ناوچه‌كه چیتان كردووه ،وه‌ك ده‌بینین چه‌ندین موڵكی گشتی له الیه‌ن یه‌كێتی و حزبی سۆسیالیستەوە ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیراوه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :وه‌ك جه‌نابت باسی ده‌كه‌ی گه‌ڕاندنه‌وه‌یه ،نه‌ك لێسه‌ندنه‌وه، من له هه‌موو ك��وب��وون��ه‌وه‌ی��ه‌ك هانی یه‌كێتیم داوه هه‌رچی موڵكی گشتییه بیگێڕنه‌وه ،كه هه‌م بۆ خۆیان و هه‌م بۆ حكومه‌ته‌كه‌یان باشه كه ئ��ه‌وان خۆیان به خاوه‌نی ده‌زان��ن .به‌ڵێنیشیان پێداوم، ده‌بێت یه‌كێتی ده‌ستپێشخه‌ریی بكات تا حزبه‌كانی دیكه چ��اوی لێ بكه‌ن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی موڵكی گشتی. به‌یان :به‌رپرسی كتێبخانه ده‌ڵێت ئه‌و شوێنه‌ی به نیازبووین بیكه‌ینه كتیبخانه،
كیلۆمه‌تر دووریی نییه ،هۆكاریی كه‌می خوێنه‌ر زۆر زیاتره له‌وه. ب��هی��ان :سه‌نته‌ری رای���ه‌ڵ ب��ه بڕی 37م��ل��ی��ۆن دی��ن��ار ل��ه‌س��ه‌ر ب��ودج��هی به‌رێوه‌به‌رایه‌تیی رۆشنبیری ئاهه‌نگێكی به ناوی كولتووره جیاوه‌زه‌كان ساز كرد، كه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی رۆشنبیری ئاهه‌نگێكی بۆ خۆی پێ ناكرێت ،ئیشی دامه‌زراوه بۆ چییه؟ حه‌مید ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا :ئ��ه‌وه ئاساییه تۆ بڵێى سه‌نته‌ری رای��ه‌ڵ به‌تواناتره له به‌ڕێوبه‌رایه‌تیی رۆشنبیری له ڕووی هونه‌رییه‌وه. ب��هی��ان :م��اوه‌ی��ه‌ك پێش ئیستا به نوورساوی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی زه‌وی له حاجیاوا دابه‌ش كرا ،ئه‌وه‌ش به به‌ڵگه‌وه راگه‌یه‌ندرا ،تا ئێستا ئه‌وه هه‌ر ماوه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :من ئاگاداری ئه‌وه نیم. به‌یان :له ته‌نده‌رێكی زانكۆی ڕاپه‌رین كۆمپانیای بانه ئیخالس گرێبه‌ستی كڕینی كه‌لوپه‌لی زانكۆی ك��ردووه به بڕی یه‌ك
له سهرهتاوه هه‌ندێك نه‌رمی ده‌نوێنم، به‌اڵم هه‌ر وانابێ بوو به سه‌نته‌ری گه‌نجان ،شوێنی كتێبخان ه به هۆی دووری��ی له چه‌قی شار ڕێژەی خوێنه‌ری زۆر كه‌م كردووه‌ته‌وه؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :من به‌داخه‌وه‌م بۆ ئه‌و شوێنه ئه‌و هه‌موو پاره‌یه‌ی لێ خه‌رج كراوه ،ئێستاش به‌ر دوو ساید ده‌كه‌وێت و شتێكی ئه‌وتۆی لێ نامێنته‌وه ،چونكه نۆ ساڵه باسی ئه‌و دوو سایده ده‌كرێت ،ده‌بوو ئه‌وه له‌به‌رچاو گیرابا به كه‌ڵكی كتیبخانه نایه‌ت ،پێم وانییه ئه‌وه‌نده دوور بێت ،یه‌ك
ملیار و هه‌شتسه‌د ملیۆن ،به‌اڵم كۆمپانیای دێ ئاماده‌بوون به یه‌ك ملیار و 450ملیۆن هه‌مان كه‌لوپه‌ل بكڕن ،بۆچی 350ملیۆن به‌فیڕۆ بدرێت به بیانووی ئه‌وه‌ی پێتان گوتوون ئێوه تایبه‌مته‌ند نین بهو كاره؟ حه‌مید عه‌بدوڵاڵ :ئه‌وه پێچه‌وانه‌كه‌ی راسته ،ئه‌وان كۆمه‌ڵێك مه‌رجیان داناوه، كه‌سیش گومانی له توانای ئه‌و كۆمپانیایه‌دا نییه له به‌هێزیدا ،من ڕام وابوو نه‌خرێته منافه‌سه‌وە ،ته‌نیا مناقه‌شه‌ی نرخی له‌گه‌ڵ
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
سه‌اڵح ساالر
ئه‌گه‌ر هێڵی سوورتان نییه ،ئه‌م قه‌یران ه بۆ؟ دوو نوێنه‌ره‌كه‌ی پارتی و یه‌كێتی (نێچیره‌ڤان بارزانی و دكتۆر به‌رهه‌م ساڵح) ل ه میانه‌ی كۆبوونه‌وه‌كه‌ی دوێنیاندا له‌گه‌ڵ ئه‌میری كۆمه‌ڵ ،كه وه‌ك پڕۆژە‌ی دیالۆگی نیشتامنی ناساندیان ،باساین له‌وه كرد كه ئه‌وان هێڵی سووریان بۆ هیچ شتێك نییه. له‌و كۆنگره ڕۆژنامه‌وانییه‌دا باسیان له گفتوگۆكردن له‌سه‌ر ده‌ستوور و پڕۆژە‌كانی چاكسازی كرد ،ه�ه‌ردوو نوێنه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم و یه‌كێتی و پارتی له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن جه‌ختیان له‌سه‌ر ئه‌و ه كرده‌وه كه ئه‌وان هێڵی سووریان نییه ،هه‌رچه‌نده زۆر باس له جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كان كرا ،به‌اڵم ئێمه‌ی هاوواڵتی ئه‌م كوردستانه هه‌ر به‌گومانین ،چونكه زۆرمان له‌و جۆره به‌ڵێنانه بیست و بینی و به‌سه‌رماندا تێپه‌ڕین. كاتێك ئێمه له هه‌موو شت به‌گومانین ،حه‌قی خۆمانه بهو شێوه‌ی ه بیر بكه‌ینه‌وه، له ساته‌وه‌ختی قسه‌كانیدا نێچیرەڤان بارزانی كه ده‌یوت هێڵی سوورمان نییه ،به‌اڵم دانی به‌وه‌دا نه‌ده‌نا كه ده‌ستوور بگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،به‌ڵكو ده‌یوت گفتوگۆی له‌سه‌ر ده‌كه‌ین .پرسیار لێره‌دایه ،كه ئێوه هێڵی سوورتان نییه ،ئه‌ی بۆچی ئاماده نین ڕە‌شنووسی ده‌ستوور بگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان؟ بۆچی ئاماده نین سیستمی واڵت په‌رله‌مانی بێت؟ بۆچی ئاماده نین تۆمه‌تباران و بكوژانی ڕووداوه‌كانی 17ی شوبات بده‌نه ده‌ست دادگا؟ له كاتێكدا چاالكوانان و به‌رگریكاران له مافی هاوواڵتیانی به‌شخوراو ده‌ده‌نه دادگا و بكوژانیش له زیندان دێننه ده‌ره‌وه و له تاوانه‌كانیان بێبه‌رییان ده‌كه‌ن؟ هاوواڵتیان مافیانه بپرسن ئه‌رێ ئه‌وه چه‌ند ساڵه خه‌ڵك و ئۆپۆزیسیۆن و چاالكوانانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی و ..تد ده‌نگیان هه‌ڵبڕیوه و هاوار ده‌كه‌ن :چاكسازی، ئاشتی ،عه‌داله‌ت ،مافی مرۆڤ و خزمه‌تگوزاری و ..تد ،بۆچی له‌و كاته‌وه نایه‌نه پێشه‌وه و بڵێن :هێڵی سوورمان نییه و داواكارییه‌كانتان بۆ جێبه‌جێ ده‌كه‌ین؟ هه‌رچه‌نده ئێستا ده‌سه‌اڵت له دووالوه هاتووته پێشه‌وه ،له یه‌ك ڕۆژدا دوو كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجام دا ،یه‌كه‌م :له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری ئۆپۆزسیۆن ـ ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسالمی ـ دووه‌م :كۆبوونه‌وه‌ی سه‌رۆكی فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان ،له هه‌ردوو كۆبوونه‌وه‌كه‌شدا باسوخواس له‌سه‌ر پڕۆژە‌كانی ئۆپۆزسیۆن بووه و الیه‌نی حوكمڕانیش به ئه‌رێنی وه‌اڵمی هه‌ردووكی داوه‌ته‌وه. به‌اڵم ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت هه‌ر به‌ڕاستیه‌تی و هێڵی سووری نییه و خواسته‌كانی شه‌قام جێبه‌جێ ده‌كات ،كه ل ه دوو توێی پڕۆژە‌كانی ئۆپۆزسیۆندا پێشكه‌شیان كراوه، ئه‌ی بۆچی تا ئێستا ئه‌و ئاماده‌گییه‌یان نه‌بووه؟ ئه‌مه‌ش له یاریكردن ب ه ماف و كه‌رامه‌تی هاوواڵتیان زیاتر هیچ رشۆڤه‌یه‌ك هه‌ڵناگرێت ،بۆچی پێشرت ده‌تانوت :ئه‌وه‌ی ئه‌وان داوای ده‌كه‌ن له توانای ئێمه‌دا نییه جێبه‌جێی بكه‌ین؟ ئه‌ی ئێستا چۆن به‌ڵێن ده‌ده‌ن و ئه‌و توانایه‌تان له كوێ په‌یدا كرد؟ ئه‌مانه مافی خه‌ڵكه ،ئێوه تا ئێره یارییتان پێكرد ،پێویسته ئیرت ته‌سلیم به خواستی خه‌ڵك بنب و لێره‌وه به‌ڵێنه‌كان بكه‌ن به ڕاست.
Reklam
political general Newspaper
Tuesday, No.19 First Year, Jan. 22, 2013