که‌ش‌و هه‌وا
Tuesday, No, 22 First Year, Feb. 12, 2013
/٣شەممە /4 8شەممە /5 11شەممە 14که‌رکوک /٣شەممە /4 18شەممە /5 17شەممە 21 هه‌ولێر /٣شەممە /4 165شەممە /5 165شەممە 205سلێمانی /٣شەممە /4 131شەممە /5 132شەممە 182دهۆک 5 7 5 2 1 0
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
خۆپیشاندانه‌كانی حەڤدەى شوبات، خاڵی وه‌رچه‌رخان بوون ل ه ئه‌زموونی حكومه‌تداریی ك��ورددا .چاالكوانه‌كان ده‌ڵێن «یه‌كێك ل ه ده‌سته‌كه‌وته‌كانی ئه‌و خۆپیشاندانان ه به‌ئاگاهێنانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵه‌كه‌ی كوردستان بوو». ل .پەیجور
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)22سێشەممە ،2013/2/12ساڵی یەکەم
ئاینناسی ده‌وڵه‌ت ل ه ئیسالمدا مه‌ده‌نیی ه نه‌ك دینی
14 وەرزش نادال لە یه‌كه‌م ئه‌زموونی گه‌ڕانه‌وه‌یدا شكستی هێنا
تایبەت بە (به‌یان): کۆتا ڕۆژەکانی عه‌بدولكه‌ریم قاسم له زاری پاسه‌وانه کوردەکەیەوه ل .عێراق
www.bayanpress.net
ئەندامێکى سه‌ركردایەىت :پێیان وایه گۆڕانكاری به‌سه‌ر داهاتووی یه‌كێتیدا دێت
توركیا بانگهێشتی سهركرده بااڵكانی یه‌كێتی ده‌كات
8 پریاسکە
كاری ماڵه‌و ه سێكسی پیاوان الواز دەکات
9
به‌یان .كه‌ركووك له چه‌ند شوێنێكی جیاجیای ش���اری ك���ه‌رك���ووك ،ش��ه‌ش ته‌رمی نه‌نارساو له الیه‌ن هێزه‌كانی پۆلیسه‌وه دۆزرانه‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌ك له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسی ك��ه‌رك��ووك ه �ه‌واڵ �ه‌ك �هی پشتڕاست ك���رده‌وه و ب�ه (ب�هی��ان) ی ڕاگ�هی��ان��د «ل �ه چه‌ند شوێنێكی جیاجیای شاری كه‌ركووك ئه‌و شه‌ش ته‌رمه نه‌نارساوه له الیه‌ن هێزه‌كانی پۆلیسه‌وه دۆزران���ه‌وه ،كه پێنجیان گه‌نجن و ب �ه فیشه‌ك ك����وژراون، شه‌شه‌میشیان كچێكه و خنكێرناوه«. سه‌رچاوه‌كه وتیشی «تا ئێستا هیچ كه‌سێك سه‌باره‌ت به كه‌یسی ئ �هو ك��وژراوان �ه ده‌ستگیر نه‌كراوه و لێكۆڵینه‌وه‌ش ل��هو ب��اره‌ی��ه‌وه به‌رده‌وامه».
به‌یان .تایبه‌ت ه���ه‌ری���ه‌ك ل���ه ح��زب �ه‌ك��ان��ی ب�����زووت�����ن�����ه‌وه‌ی ئ��ی��س�لام��ی، سۆسیالیست، زه‌حمه‌تكێشان، شیوعی ،له ڕاپۆرتێكی (به‌یان)دا وه‌اڵم��ی ئه‌و سه‌رنجانه ده‌ده‌ن �ه‌وه كه پێیان وایه ئه‌وان «نه ده‌سه‌اڵتن و نه ئۆپۆزسیۆن» ،چه‌ند بۆچوونێكی جیاوازیش له‌و باره‌یه‌وه ده‌خه‌نه ڕوو، هه‌یانه ده‌ڵێت «ته‌نیا بۆ جوانكردنی ده‌س������ه‌اڵت ل���هو ح��ك��وم �ه‌ت �ه‌دا ب �ه‌ش��داری��ن» ،هه‌یانه پێی وای �ه «ناكرێت به فه‌رمانبه‌رێك و وه‌زیرێك، پێامن بڵێن ده‌سه‌اڵت» .پارتێكیشیان ده‌ڵێت «ئێمه الیه‌نی ده‌سه‌اڵتین، خ���اوه‌ن���ی ده‌س��ت��ك��ه‌وت��ی��ن» .له به‌رانبه‌ردا ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نێشتیامنی ده‌ڵێت «ئه‌وانه الیه‌نی ده‌س �ه‌اڵت��ن و ناكرێت بۆ بهرژەوهندیی خۆیان جۆرێكی دیكه قسه بكه‌ن ،ئه‌وان له هه‌موو چاكه و خراپه‌یه‌كی حكومه‌تدا به‌شدارن». ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمییش له باره‌ی ئه‌و حزبانه‌وه ڕایده‌گه‌یه‌نێت «ئ�ه‌وان له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت حسابن و حه‌رشیان له‌گه‌ڵ ئه‌وان ده‌كرێت». بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و ڕاپۆرت.
ده‌سه‌اڵت هه‌ڵوێستی جیاوازی له‌سه‌ر بودجه هه‌یه
کۆرسەت ڕەسوڵ ،جێگرى یەکەمى تاڵەباىن .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
شه‌ش ته‌رمی نه‌ناسراو دۆزرانه‌وه
ئه‌و حزبانه‌ی «ن ه ده‌سه‌اڵتن ،ن ه ئۆپۆزسیۆن» قسه‌ی خۆیان هه‌یه
به‌یان .تایبه‌ت س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه‌ك��ی ب �ه‌رپ��رس ب ه (به‌یان)ی راگه‌یاند «حكومه‌تی توركیا به فه‌رمی بانگهێشتی سهركرده ب��ااڵك��ان��ی یه‌كێتیی نیشتامنیی ك���ردووه بۆ سه‌ردانییكردنی ئه‌و واڵته و گفتوگۆكردن سه‌باره‌ت به چه‌ند بابه‌تێكی تایبه‌ت به عێراق و ناوچه‌كه». ئ�هو بانگهێشته‌ی حكومه‌تی
ئه‌نقه‌ره دوابه‌دوای سه‌ردانه‌كه‌ی كۆرسه‌ت ڕەسوڵ و به‌رهه‌م ساڵح ،جێگرانی تاڵه‌بانی دێت بۆ كۆماری ئیسالمیی ئێران .به‌پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان) ،وه‌ف��ده بااڵكه‌ی یه‌كێتی بۆ توركیا ،به هه‌مان شێوه له هه‌ردوو جێگره‌كه‌ی تاڵه‌بانی پێكدێت. الی خ��ۆش��ی�ه‌وه ئ��ارێ��ز عه‌بدوڵاڵ، ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتامنی، زانیارییه‌كانی (به‌یان)ی پشتڕاست كرده‌وه و رایگه‌یاند «وه‌فدێكی رێبه‌رایه‌تیی یه‌كێتی بانگهێشتی توركیا كراوه ،له چه‌ند
رۆژی داهاتووشدا سه‌ردانی ئه‌و واڵت ه ده‌كات و له ئاستێكی به‌رزیشدا پێشوازیی لێده‌كرێت». ئارێز عه‌بدوڵاڵ سه‌باره‌ت به ئه‌جێندای سه‌ردانه‌كه‌ش به (ب�هی��ان)ی رایگه‌یاند «له م��اوه‌ی راب��ردوودا دوو گۆڕانكاریی دروستبوون ،یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه بارودۆخی عێراق زۆر ئاڵۆز بووه ،ناكۆكییه‌كانی نێوان سوننه و شیعه قووڵبوونه‌ته‌وه .گۆڕانكاریی دووه‌میش ئه‌وه‌یه جه‌نابی مام جه‌الل نه‌خۆشه ،زۆر الیه‌ن و ده‌وڵه‌ت پێیان وایه
گۆڕانكاری به‌سه‌ر داهاتووی یه‌كێتیدا دێت» .ناوبراو وتیشی «وه‌كو یه‌كێتی بڕیارمان داوه له‌و رۆڵه نه‌كه‌وین كه له راب���ردوودا هه‌مان ب��ووه ،بۆ ئه‌وه‌ش پێویستامن هه‌م به‌وه هه‌یه باری سه‌رنجی خۆمان به‌و واڵتانه بگه‌یه‌نین كه كاریگه‌رییان له‌سه‌ر عێراق هه‌یه ،هه‌میش له‌وان تێبگه‌ین كه باری سه‌رنجیان سه‌باره‌ت به كێشه و ئاڵۆزییه‌كانی عێراق و كێشه‌كانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا چییه».
ل ه كه‌ركووك نووسین ب ه زمانی كوردی قه‌ده‌غ ه ده‌كرێت به‌یان .تایبه‌ت سه‌رچاوه‌یه‌ىك فەرمى لە کەرکووک به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند كه نوورساوێكی فه‌رمی له یه‌كێك له وه‌زاره‌ت�ه‌ك��ان��ی عێراقه‌وه ئاڕاسته‌ی ژووری بازرگانیی كه‌ركووك كراوه و گه‌یشتووه‌ته پارێزگاری كه‌ركووكیش ،له نوورساوه‌كه‌دا هاتووه «ژووری بازرگانی به هیچ شێوه‌یه‌ك
مۆڵه‌ت نه‌دات به‌و بازرگانانه‌ی فلێكسی به‌رده‌م ماركێت و كۆگا و دوكانه‌كانیان ب��ه زم��ان��ی ك����وردی و ت��ورك�مان��ی و ئینگلیزی ده‌نووسن ،ده‌بێت ته‌نیا به زمانی عه‌ره‌بی بینووسن» .سه‌رچاوه‌كه ئه‌وه‌شی ڕاگه‌یاند «ئه‌مه به بیانووی ئ �ه‌وه ده‌كرێت كه له‌پێناو پاراستنی زمانی عه‌ره‌بیدایه». ل���ه ب���هرام���ب���ه‌ری���ش���دا وێ����ڕای
پشتڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌كه ،جوان حه‌سه‌ن ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئه‌م كاره پێچه‌وانه‌ی ده‌ستووره ،ته‌نانه‌ت ڕێگه دراوه كه تابلۆی فه‌رمانگه‌كانی كه‌ركووك به زمانی ك��وردی و عه‌ربی و توركامنی و مه‌سیحیش بنوورسێن، چجای هاوواڵتیان .ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌یامه ده‌گه‌یه‌نێت كه عێراق هه‌نگاو به‌ره‌و
دواوه ه��ەڵ��دەگ��رێ��ت ،ن��ه‌ك ب��ه‌ره‌و دیموكراسیه‌ت .ئەوە هه‌مان سیاسه‌تی حكومه‌تی ڕووخ��اوی پێشووه دووباره ده‌بێته‌وه ،كه نه‌یده‌هێشت ناوی كوردی و الفیته‌ی ك���وردی و زم��ان��ی ك��وردی به‌كاربهێنین» .ناوبراو ڕاشیگەیاند «ئێمە ئ��ەو ب��ڕی��ارە ڕەت��ده‌ك�هی��ن�ه‌وه ،ده‌بێت شاره‌وانی و قائیمقامیه‌ت بێنه سه‌ر خه‌ت و كاری جددیی تێدا بكه‌ن».
به‌یان .تایبه‌ت ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی نوێن هرانی عێراق له‌سه‌ر فراكسیۆنی یه‌كگرتوو، رایده‌گه‌یه‌نێت ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم سیاسه‌تی دووفاقی به‌كارده‌هێنن ،له به‌غدا ده‌ڵێن با تێپ هڕاندنی بودج ه به ته‌وافوق بێت ،ل ه هه‌رێمی كوردستانیش ده‌ڵێن با ب ه زۆرین ه بێت. به‌كر حه‌مه‌سدیق ،ئاماژ ە به‌وه‌ش ده‌ك����ات «ده‌س�����ه‌اڵت ل�� ه هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ب� ه سیاسه‌تی دووف��اق��ی هه‌ڵسوكه‌وت ده‌ك��ات ،ده‌یه‌وێت له هه‌رێم زۆرین ه حاكم بێت ،كه‌چی له به‌غدا قبوڵی نییه» .هاوكات ده‌ڵێت «كورد %5ی بودجه‌كه‌ی ك ه ل ه عێراقه‌وه بۆی دێت ،كه‌م ده‌كات». بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و ڕاپۆرت
3 ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
به‌پێی سه‌رژمێریی وه‌زاره‌تی بازرگانی ،دانیشتووانی هه‌رێمی كوردستان ده‌بێته %12
په‌رله‌مانتارێكی یه‌كگرتوو :ده‌سه‌اڵت ل ه هه‌رێم ده‌ڵێن با زۆرین ه حاكم بێت و له به‌غداش پێی رازی نین ڕاپۆرت :سه‌ید نامی ئ�ه‌ن��دام��ێ��ك��ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌سه‌ر فراكسیۆنی یه‌كگرتووى ئیسالمى رایده‌گه‌یه‌نێت ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم سیاسه‌تی دووفاقی به‌كارده‌هێنن ،له به‌غدا ده‌ڵێن با تێپ هڕاندنی بودجه به ت��ه‌واف��وق بێت و ل �ه هه‌رێمی كوردستانیش ده‌ڵێن با به زۆرینه بێت. ب����ه‌ك����ر ح���ه‌م���ه‌س���دی���ق، په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی یه‌كگرتوو له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،له
لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) وتی «پێم وایه ئه‌و شتانه‌ی تائێستا تێپه‌ڕیون له‌سه‌ر ئاستی عێراق ،هه‌موو بڕیاره گشتییه‌كان له چوارچێوه‌ی ئه‌وانه‌شدا بودجه ،هه‌مووی ب ه ته‌وافوقاتی سیاسی رۆیشتووه ،كه ئه‌وه‌ش باشرته ،چونكه ئه‌گه‌ر به حسابی ژماره بڕوات ،ئێمه وه‌ك كورد ،زه‌ره‌رمانه». ناوبراو ئاماژەی به‌وه‌ش دا «ئێمه زۆرینه نین له‌ناو پێكهاته‌ی په‌رله‌مانی عێراقدا، له‌به‌ر ئ �ه‌وه پێویسته سه‌ركردایه‌تیی كوردی راسته‌وخۆ به خێرایی ده‌ست به دانوستان بكات له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی یاسا، چونكه بۆ ئه‌وه هه‌وڵ ده‌دات بودجه تێپه‌ڕێنێت به‌و ئاڕاسته‌یه كه زانیاریامن
پێگه‌یشتووه». به‌كر حه‌مه‌سدیق راشیگه‌یاند «به‌پێی سه‌رژمێریی دانیشتووان بێت ،كه
پێشرتیش به‌پێی ئه‌وه ژماره‌ی دانیشتووان دیاری كراوه ،وه‌زیری بازرگانیی عێراق ك��ورده و له‌سه‌ر لیستی كوردستانییه،
به‌پێی ئه‌و لیسته‌ش بێت الی و هزاره‌تی بازرگانییه ،هه‌رێمی كوردستان ناگاته %12 له‌سه‌ر ئاستی عێراق ،به‌و مانایه‌ی ئه‌و بودجه‌یه‌ی وه‌ری ده‌گرێت %5ی له‌كیس ده‌دات». په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی یه‌كگرتوو له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێمی كوردستان ل �ه ب �ه‌غ��دا داواده‌ك����ه‌ن ب �ه ت �ه‌واف��وق پرۆژەیاسای بودجه تێپه‌ڕێرنێت و له هه‌رێمی كوردستانیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان به زۆرینه‌ی ده‌نگی په‌رله‌مانتاران بێت ،وتی «له هه‌رێم به‌و شێوه‌یه له‌به‌رژەوه‌ندیی ده‌سه‌اڵتدایه ،ده‌ڵێن په‌رله‌مامنان هه‌یه و زۆرینه‌ین و پێویسته به زۆرینه حوكم
بكرێت ،به‌اڵم له به‌غدا به زۆرینه كار ناكات ،كه‌واته ده‌سه‌اڵت له هه‌رێمی كوردستان به سیاسه‌تی دووفاقی هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كات ،ده‌یه‌وێت له هه‌رێم زۆرینه حاكم بێت ،كه‌چی له به‌غدا قبوڵی نییه .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێكهاته‌ی ع��ێ�راق پێكهاته‌یه‌كی ته‌وافوقییه و ژماره‌یی بیركاری نییه، ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر حسابی ژماره بووایه، ئه‌سڵه‌ن ده‌وڵه‌تی عێراقی به‌م شێوه‌یه دروست نه‌ده‌بوو» .به‌كر حه‌مه‌سدیق باس له‌وه‌ش ده‌كات كه مه‌سه‌له‌ی كه‌مكردنه‌وه‌ی بودجه« ،وه‌ره‌قه‌یه‌كی فشاره به‌كارده‌هێرنێت».
كوڕ و كچێك خۆیان ده‌كوژن
گه‌نجێك دایكی خۆی ده‌كوژێت و كچێك له الیه‌ن باوكیهوه ده‌خنكێنرێت عومه‌ر ئاواره ل �ه گ��ه‌ڕەك��ی ع�ه‌س��ك�ه‌ری��ی ش��اری خورماتوو گه‌نجێك بە ده‌مانچه دایكی خۆی ده‌كوژێت و دواتر له الیه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستگیر ده‌كرێت. سه‌رچاوه‌یه‌ك له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسی خورماتوو ،هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاست كرده‌وه و به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «گه‌نجه
ب��ك��وژەك�ه ته‌مه‌نی 19س��اڵ �ه و له‌سه‌ر كێشه‌یه‌كی خێزانی دایكی داوه‌ت �ه به‌ر گوله‌ی ده‌مانچه و كوشتوویه‌تی ،دوای ڕووداوه‌ك����ه‌ش ب��ه‌ره‌و ش��اری كه‌ركووك هه‌ڵهاتووه ،ب��ه‌اڵم پێش گه‌یشتنی به كه‌ركووك ،له بازگه‌ی خورماتوو له الیه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستگیر كراوه» .سه‌رچاوه‌كه وتیشی «بكوژەكه به‌پێی م��ادده‌ی 406 تاوانباره و لێكۆڵینه‌وه‌ش له‌سه‌ر ڕووداوه‌كه
له‌گه‌ڵیدا به‌رده‌وامه. له الیه‌كی دیكه‌وه له گه‌ڕەكی عه‌مه‌ل شه‌عبی شاری كه‌ركووك ،كچێك له الیه‌ن باوكیهوه ده‌خنكێرنێت .سه‌رچاوه‌یه‌ك له پۆلیسی كه‌ركووك ،وێ�ڕای پشتڕاست ك��ردن��ه‌وه‌ی ه �ه‌واڵ �ه‌ك �ه ،ب�ه (ب �هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «هێزه‌كانی بنكه‌ی پۆلیسی عه‌ره‌فه ،ته‌رمی كچێكیان به خنكاوی له گه‌ڕەكی عه‌مه‌ل شه‌عبی كه‌ركووك و نزیك
دوو هه‌فته‌ی ه وه‌اڵمیان نه‌دراوه‌ته‌وه
قوتابیانى هونه‌ره‌جوانه‌كان ل ه بایكۆتی هۆڵه‌كانی خوێندن به‌رده‌وامن
شڤان جه‌باری .كه‌ركووك دوای دوو ه���ه‌ف���ت���ه ل � ه وه‌اڵمنه‌دانه‌وه‌یان ،به هۆی ئه‌و ته‌قینه‌وه یه‌ك له دوای یه‌كانه‌ی ك ه ده‌زگا ئه‌منی و حزبییه‌كانی ده‌وروب �ه‌ری په‌یامنگای ه��ون �ه‌ره‌ج��وان �ه‌ك��ان��ی ل �ه ك �ه‌رك��ووك ك��ردووه‌ت�ه ئامانج و زیانی گ �ه‌وره‌ش به په‌یامنگاكه ده‌گه‌یه‌نێت ،قوتابیانی په‌یامنگای ناوبراو به‌رده‌وامن له بایكۆتی خوێندن و بڕیاریان داوه تا بینایه‌كی نوێ بۆ په‌یامنگاكه‌یان دابین نه‌كرێت ،نه‌چنه هۆڵه‌كانی خوێندنه‌وه. دارا عیزه‌دین ،قوتابیی به‌شی شانۆ ،ب��اس ل �ه‌وه ده‌ك��ات «ل�ه ڕۆژی ته‌قینه‌وه‌كه‌ی كۆمه‌ڵگای ئازادی كه زیاتر له 23ده‌زگ��ای ڕاگه‌یاندن و ئه‌منی و
ڕێكخراوه‌كانی سه‌ر به پارتی دیموكراتی كوردستانی تێدایه ،س �ه‌ری مرۆڤێك كه‌وتووه‌ته نێو په‌یامنگاكه‌وه ،له‌و ڕۆژەوه به‌شێكی زۆر له قوتابییه‌كان تووشی تێكچوونی باری ده‌روونی بوون» .دونیا كه‌ریم ،قوتابیی به‌شی بیسنت و بینین، دەڵێت «پێم سه‌یره حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان شاری كه‌ركووك به كوردستانی ده‌زانێت و یه‌ك په‌یامنگای ل ه شاره‌كه‌دا دروست كردووه ،ئه‌ویش له مۆڵگه‌یه‌كی سه‌ربازییه و تا ئێستا بینای نییه» .رێباز سه‌یفه‌دین ،قوتابیی به‌شی موزیك، شوێنی په‌یامنگاكه‌یان به شیاو نازانێت، له‌باره‌ی هۆكاره‌كه‌شیه‌وه ده‌ڵێت «كاری هونه‌ری په‌یوه‌سته به هه‌ستەوە و چۆن له‌گه‌ڵ ساربازگه ده‌گونجێت؟». ت�ه‌ه��ا یاسین ،س �ه‌رۆك��ی به‌شی
بیسنت و بینین ،ئاماژەی به‌وه كرد ك ه «به‌ڵێنه‌كانی ڕاگرایه‌تیی په‌یامنگا و ئیداره‌ی پارێزگا و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،زاره‌كییه و هیچ هه‌نگاوێكیان نه‌ناوه بۆ ئ �ه‌وه‌ی ڕزگارمان بكه‌ن له ته‌قینه‌وه‌كان» .ل�ه به‌رامبه‌ریشدا، شكور ساڵه‌یی ،به‌ڕێوەبه‌ری په‌یامنگای هونه‌ره‌جوانه‌كان ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «زیاتر له 450قوتابی و مامۆستا و فه‌رمانبه‌ر ،بایكۆتی ده‌وامی فه‌رمییان كردووه ،ئێمه‌ش ده‌نگیامنان گه‌یاندووه‌ته الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار» .له باره‌ی بینای نوێی په‌یامنگاشه‌و ه وت��ی «ل�ه ساڵی 2007ە‌وه پارچه زه‌وییه‌كامن وه‌رگرتووه، ب���ه‌اڵم ب �ه ه��ۆی سستی ن��وان��دن له مامه‌ڵه‌كه‌ی ،تا ئێستا بودجه‌ی بۆ ته‌رخان نه‌كراوه».
ده‌رگای فڕۆكه‌خانه‌ی كه‌ركووك ،دۆزییه‌وه. به‌پێی لێكۆڵینه‌وه سه‌ره‌تاییه‌كانیش، ده‌رك�ه‌وت��ووه ئه‌و كچه كه كچی ماڵەوە بووه و ته‌مه‌نی 18ساڵه ،له الیه‌ن باوكیهوه خنكێرناوه .باوكی كچه‌كه‌ش له الیه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستگیر كراوه و دانی به‌وه‌دا ناوه كه به‌هۆی شه‌ره‌فپارێزییه‌وه كچه‌كه‌ی خنكاندووه ،دواتر ته‌رمه‌كه‌ی فڕێداوه و ئێستا له الیه‌ن پۆلیسه‌وه به‌پێی ماددهی
406ی كوشنت ،ده‌ستگیر كراوه». سه‌رچاوه‌كه‌ی پۆلیسی كه‌ركووك ل ه باره‌ی هه‌واڵێكی دیكه‌شه‌وه زانیاریی به (به‌یان) دا كه «كوڕ و كچێك ل ه قه‌زای دووبزی سه‌ر به پارێزگای كه‌ركووك ،خۆیان ده‌كوژن ،ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی ئه‌و كوڕە چه‌نده‌ها جار ده‌چێته خوازبێنیی كچه‌كه و باوكی كچه‌كه‌ش رازی نابێت ،بۆیه كوڕەكه خۆی ده‌كوژێت ،له دوای بیستنی
هه‌واڵه‌كه‌ش ،كچه‌كه خۆی ده‌كوژێت». س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه وت��ی��ش��ی «كچه‌ك ه دانیشتووی گ �ه‌ڕەك��ی ه��ه‌واره‌ب��ه‌رزه‌ی شارۆچكه‌ی دوبزه و ته‌مه‌نیشی 15ساڵه، ك��وڕەك�ه‌ش دانیشتووی هه‌مان قه‌زایه و ته‌مه‌نی 17ساڵ ه و به فیشه‌ك خۆی كوشتووه .ئەم کوڕ و کچە ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویستییان به‌یه‌كه‌وه هەبووه».
هێزێكی چه‌كداریی شیع ه دروست ده‌كرێت «مافێكی ئیالهیی پێی ه بۆ كوشتنى قاعیده و به‌عسییەکان»
به‌یان .تایبه‌ت ن��وری مالیكیی س �ه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ،له وه‌اڵمی هه‌ڕەشه‌كانی واسیق ئه‌لبه‌تات ،ئه‌مینداری حزبوڵاڵی عێراق به دروستكردنی سوپای (املختار) بۆ له‌ناوبردنی به‌عسی و توندڕەوه‌كان ،له به‌یاننامه‌یه‌كدا به سیفه‌تی فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه چه‌كداره‌كانی عێراق، هه‌ڕەشه‌ی ئه‌وه‌ی كرد كه به هیچ جۆرێك ڕێگه نادات هێزی میلیشیایی له عێراق دروس��ت بكرێت له‌ژێر مۆركی تایفی و مه‌زهه‌بی و ب ه (ده‌ستێكی ئاسنین) وه‌اڵمی ئه‌و هه‌واڵنه ده‌ده‌نه‌وه. به گوێره‌ی زانیارییه‌كانی (به‌یان) ،له چه‌ند گه‌ڕەكێكی شیعه مه‌زهه‌ب ،فۆرمی به‌ئه‌ندامبوون له سوپای (املختار) دابه‌ش
كراوه و هانی مێردمنداڵ و هه‌رزه‌كاران ده‌درێت به چه‌ند بیانوویه‌كی جیاواز ،بۆ ئه‌وه‌ی خۆیان ناونووس بكه‌ن له‌و هێزه میلیشیایه .پێش ته‌قینه‌وه‌كانی كه‌ركووك و خ��ورم��ات��ووش (ب��هی��ان) هه‌واڵێكی باڵوكرده‌و ه له‌سه‌ر دروستبوونی چه‌ند گرووپێكی توندڕەوی شیع ه له كه‌ركووك و چه‌ند ناوچه‌یه‌كی دیكه. گه‌نجێكی دانیشتووی گه‌ڕەكی (ئه‌لفه‌زل) ئه‌و هه‌وااڵنه‌ی پشتڕاست كرده‌وه و به (به‌یان)ی وت «ماوه‌یه‌كه حزبوڵاڵ هه‌ستاو ه ب ه ب�ڵاوك��ردن�ه‌وه‌ی به‌رنامه و ئایدۆڵۆجیای حزبه‌كه‌یان له‌نێو گه‌نجانی شیعه مه‌زهه‌ب ،له‌و كاته‌ی كه چه‌ند شارێكی سووننی مه‌زهه‌ب ده‌ستیان داوه‌ته خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری» .ئه‌م حزبه وا پیشاىن خه‌ڵكه‌كه‌ی ده‌دا كه
«خۆپیشانده‌رانی ئه‌نبار و سه‌اڵحه‌دین و سامه‌ڕا ،یان به‌عسین یان قاعیده‌ن ،بۆیه پێویسته له ب هرامبه‌ر ئه‌لقاعید ه هێزێكی سه‌ربازی پێكبهێرنێت ،بۆ قه‌اڵچۆكردنی قاعیده و به‌عسییه‌كان». ل��ه الی��ه‌ك��ی دی��ك��ه‌وه هه‌فته‌ی ڕابردوو و له فه‌توایه‌كی هه‌ڕەشه‌ئامێزدا، ئه‌مینداری حزبوڵاڵی عێراق ڕایگه‌یاندبوو مافێكی ئیالهی پێیه ب��ۆ ك��وش�تن و له‌ناوبردنی ه هزاره‌ها به‌عسی و قاعیده له عێراق و ئه‌وانه‌ی پشتگیرییان لێده‌كه‌ن. (ب���هی���ان) پ �هی��وه‌ن��دی��ی ك���رد به ئه‌فسه‌رێكی ئیستخبارات له شاری به‌غدا، به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له شوێنێكی هه‌ستیار بوو ،پێی باش بوو وه‌اڵمی ئه‌و په‌یوه‌ندییه ن��ه‌دات��ه‌وه و به‌ڵێنی دا ل �ه كاتێكی گونجاوتردا وه‌اڵمی پرسیاره‌كان بداته‌وه.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی :ته‌نیا بۆ جوانكردنی ده‌سه‌اڵت له‌و حكومه‌ته‌دا به‌شدارین
حزبه‌كان لە نێوان ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆندا
ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر دوای ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ی س �ه‌رۆك��ی هه‌رێم له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی سێ الیه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌كه‌ی ك��وردس��ت��ان ،پاشان كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ یه‌كێتی و پارتی ،له‌م نێوه‌نده ئه‌و پارتانه‌ی دیكه ماونه‌ته‌وه، بۆیه نه به ده‌سه‌اڵت و نه به ئۆپۆزسیۆن ناو نابرێن ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته (به‌یان) ڕای چه‌ند الیه‌نێكی وه‌رگرت. سوبحی مه‌هدی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی شیوعی ،وتی «به‌هۆی پێداگری الیه‌نێك یان چه‌ند الیه‌نێك، ئێمه به‌شداریی كۆبوونه‌وه‌كانی پێنج الیه‌نه‌كه ناكه‌ین .الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن پێیان وایه ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌كان هه‌بێت ،الی ده‌سه‌اڵت به‌ده‌ستی دێنن، ئ �ه‌گ �ه‌ر گرفتیش هه‌بێت ده‌س��ه‌اڵت دروستی ده‌كات .كێشه‌كانی كوردستان كێشه‌ی هه‌موو كوردستانه .ته‌نانه‌ت هاوواڵتییه‌كی ئاساییش ،ته‌نانه‌ت پێوسته خه‌ڵكی سه‌ربه‌خۆش به‌شداریی پێ بكرێت .ئێمه به وه‌زیرێك نابینه ده‌سه‌اڵت ،به‌ڵكو بۆ به‌ره‌و پێشچوونی
ده‌سه‌اڵت به‌شدارییامن كردووه». حاكم رزگ��ار ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی سۆسیالیست ،وتی «ئێمه ده‌سه‌اڵتین ،به وه‌زیر و قائیمقام به‌شدارین .ئێمه به كاری باش ده‌ڵێین باش و به كاری خراپ ده‌ڵێین خراپ. هه‌روه‌ها پێامن وایه كه له‌ناو حكومه‌تدا ده‌توانین چاكسازی بكه‌ین .كوردستان موڵكی الیه‌نێك و چه‌ند الیه‌ك نییه ،كه مبانه‌وێت كوردستان به‌ره‌و پێش به‌رین ده‌بێت به هه‌موومان ه�ه‌وڵ بده‌ین. هه‌موو تاكێك پێوسته مافی هه‌بێت له بڕیاردا». شوان قه‌اڵدزێیی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ،هه‌ر ده‌رب��اره‌ی ئه‌و پرسه وتی «به‌المانه‌وه ئاساییه كه خۆمان به‌شدار نه‌بین له هه‌ر كۆبوونه‌وه‌یه‌ك كه خزمه‌ت بكات به كوردستان ،به‌اڵم سیاسه‌تی په‌راوێزخسنت سیاسه‌تێكی شكستخواردووه ،ده‌بێت سیاسه‌تی یه‌كرت خوێندنه‌وه په‌یڕەو بكه‌ین ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر یه‌ك كه‌سیش بێت .ده‌رباره‌ی ئێمه هه‌م ده‌سه‌اڵتین، هه‌م ڕەخنه‌ش ده‌گرین ،ئه‌وانه‌ی ئه‌مڕۆ
ئۆپۆزسیۆنن پێشرت له‌و ده‌سه‌اڵته‌دا بوون، پێیاندا هه‌ڵگوتووه .ئێمه ده‌سه‌اڵتێكی خاوه‌ن بڕیارنین ،به‌شداربوویه‌كی زۆر ڕەمزیین .هه‌موو خه‌ڵك ده‌زانن جگه له یه‌كێتی و پارتی هیچ كه‌س له ده‌سه‌اڵتدا نییه .ئێمه و ئه‌وانی تر ،جگه له یه‌كێتی و پارتی ،ته‌نیا بۆ جوانكردنی ده‌سه‌اڵت به‌شدارین». گ��ۆران ئ��ازاد ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی
سیاسیی حزبی زه‌حمه‌تكێشان ،وتی «له پرسه سیاسی و چاره‌نووسسازه‌كاندا پێوسته هه‌موو خه‌ڵك ب�ه‌ش��دار بن. ئێمه پێامن باشه هه‌موو الیه‌ك به‌شدار بین ،به‌شداربوومنان كارێكی باشه، ئه‌گه‌ر هیچیش نه‌بین هاوواڵتیی ئه‌م واڵته‌ین .له كوردستاندا ته‌نیا ئۆپۆزسیۆن و ده‌س���ه‌اڵت نیین ،شوناسی ئێمه و بیروباوه‌ڕمان ته‌نیا له‌و دوو خانه‌یه‌دا
زه‌حمه‌تكێشان :ب ه فه‌رمانبه‌رێك و وه‌زیرێك، ناكرێت پێمان بڵێن ده‌سه‌اڵت سۆسیالیست :ئێم ه الیه‌نی ده‌سه‌اڵتین ،خاوه‌نی ده‌ستكه‌وتین یه‌كێتی :ئه‌وانه الیه‌نی ده‌سه‌اڵتن و ناكرێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان جۆرێكی دیك ه قس ه بكه‌ن
نییه ،نه هه‌موو ڕاستییه‌ك ئه‌مڕۆ ل ه كوردستان الی ئۆپۆزسیۆنه ،نه الی ده‌سه‌اڵتیش .جگه له یه‌كێتی و پارتی كه‌سی تر ده‌سه‌اڵتی نییه ،به وه‌زیر و فه‌رمانبه‌رێك نابینه ده‌سه‌اڵت ،به‌ڵكو به به‌شداریی سیاسی ده‌بینه ده‌سه‌اڵت». ئ��ه‌ن��وه‌ر س��ه‌ن��گ��اوی ،ئ�ه‌ن��دام��ی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،كه هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنه ،ده‌ڵێت «ئه‌وانه به‌شداری شكڵیی ده‌سه‌اڵتن ،ناتوانن چاره‌سه‌ری یه‌كجاریی ده‌سه‌اڵت بكه‌ن. به‌رپرسیاریان ناكه‌ین له‌و كه‌موكووڕی و تێبینییانه‌ی كه هه‌مانه له ده‌سه‌اڵت، چونكه ده‌زانین كه هه‌ر وه‌ك ره‌مزێك ب��ه‌ش��دارن .ئێمه كێشه‌مان له‌گه‌ڵ ئه‌واندا نییه و نامانه‌وێت بیانخه‌ینه ناو كێشمه‌كێش و ته‌ره‌فداریی الیه‌نه‌كان، بونیان له‌ناو كۆبوونه‌وه‌كان كاریگه‌ریی ئه‌وتۆیان نابێت له‌سه‌ر كۆبوونه‌وه‌كه، وات �ه ب�هو سیاسه‌ت و كه‌موكووڕی و گه‌نده‌ڵییه‌ی له حكومه‌تدا هه‌یه ،دیاره ڕازیین .ئ�ه‌وان ده‌توانن م��ادام له‌گه‌ڵ ده‌س �ه‌اڵت��ن ،نزیكرتن له ئێمه ،بۆیه ئه‌وان با بیر و بۆچوونی خۆیان له‌گه‌ڵ
ده‌سه‌اڵت باس بكه‌ن ،به‌اڵم ئه‌وان له‌سه‌ر ده‌س �ه‌اڵت حسابن و حه‌رشیان له‌گه‌ڵ ئه‌وان ده‌كرێت». ئارێز عه‌بدوڵاڵ ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی نیشتامنی ،ده‌ڵێت «به‌شێك له حزبه‌كان له ده‌سه‌اڵتدان، وه‌ك :شیوعی ،بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی، س��ۆس��ی��ال��س��ت و زه‌ح��م �ه‌ت��ك��ێ��ش��ان، هه‌ریه‌كه‌یان وه‌زه‌راتی گرنگیان هه‌یه. ئه‌و پۆسته‌ی كه هه‌یانه به‌پێی ده‌نگ بێت زۆر له‌وه كه‌مرتیان به‌رده‌كه‌وێت كه پێیان دراوه ،به‌اڵم الیه‌نی تریش هه‌یه خۆی پێ ئۆپۆزسیۆنه ،به‌اڵم ئۆپۆزسیۆن به ئۆپۆزسیۆنی دانانێ وه‌ك ئاینده. ئه‌و الیه‌نانه ئه‌مڕۆ له ده‌سه‌اڵتدان مافی ئه‌وەیان نییه كه بڵێن له ده‌سه‌اڵتدا نین ،چونكه وه‌زاره‌ت�ه‌ك��ان��ی��ان ئه‌ركی گرنگیان ه�هی�ه .ئ �ه‌وان �ه ل�ه ترۆپكی بڕیاری حكومه‌تدان ،له هه‌موو چاكه و خراپه‌یه‌كی حكومه‌ت به‌شدارن ،ناكرێت بۆ هه‌ندێک به‌رژەوه‌ندی خۆیان بڵێن له حكومه‌تداین و به شێوه‌یه‌كی تریش قسه بكه‌ن .بوونی هێزی گهوره مانای نه‌مانی هێزی بچووك نییه».
بۆ هاوتابوونی له‌گه‌ڵ یه‌كێتی ،پارتی داوا ده‌كات قوتابیانى کۆمەڵ و به‌رنامه‌ی به‌خشین ،زیاتر ل ه 30ملیۆن ده‌به‌خشن ه قوتابیانی فیرده‌وس دوو هه‌زار كه‌مئه‌ندامی بۆ زیاد بكرێت به‌یان .تایبه‌ت ماوه‌ی سێ مانگه پارتی دیموكراتی ك��وردس��ت��ان ،م��ووچ��هی كه‌مئه‌ندامه حزبییه‌كانی خ��ۆی ن���ه‌داوه .ت��ا ئێستا كه‌مئه‌ندامه‌كانیش نازانن هۆكاره‌كه‌ی چییه ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان پێیان وایه ئه‌و مووچه‌یه بڕدراوه ،چونكه هیچ به‌رپرسێكی پارتی له‌سه‌ر ئه‌و پرسه له هیچ شوێنێك ڕوونكردنه‌وه‌ی نه‌داوه. ج �ه‌ب��ار ره‌س���و ،ب�ه‌رپ��رس��ی به‌شی مووچه‌ی كه‌مئه‌ندامانی لقی 11ی پارتی دیموكراتی كوردستان ،وتی «ئێم ه ئه‌و مووچه‌یه‌ی وه‌ك هاوكاری ده‌یده‌ین به كه‌مئه‌ندامانی خۆمان ،بڕەكه‌ی 75هه‌زار
دیناره ،هه‌موو دوو مانگ جارێك ب ه سه‌ریاندا داب�ه‌ش ده‌كه‌ین ،به‌اڵم ئێستا ب�ه‌ه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك ن��اوی نوێ خراونه‌ت ه س�ه‌ر لیستی كه‌مئه‌ندامان، وای كردووه مووچه‌كه‌یان دوا بكه‌وێت، ب�ه‌اڵم ئێستا له هه‌وڵداین و وا بڕیاره ل ه ماوه‌یه‌كی زوودا بدرێت .ڕەنگه له هه‌فته‌ی داهاتوو ده‌ست به دابه‌شكردن بكه‌ین» .له باره‌ی یاساییبوون و پێوه‌ری پێدانی مووچه به‌و شێوه‌یه به كه‌مئه‌ندامی حزبی و جیاوازییان له كه‌مئه‌ندامانی حكومه‌ت؟ ناوبراو به بیانووی ئه‌وه‌ی له ڕێگه‌ی ته‌له‌فۆنه‌و ه په‌یوه‌ندیی پێوه كراوه ،ئاماده‌ی هیچ لێدوانێك نه‌بوو. ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) له ڕێگه‌ی چه‌ند
سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌تەوە زانیوویه‌تی ك ه تا ئێستا یه‌كێتیی نیشتامنی مووچه‌ی حه‌وت هه‌زار و پارتی دیموكرات مووچه‌ی پێنج هه‌زار كه‌مئه‌ندامی حزبی ده‌ده‌ن. له‌مساڵیشدا پارتی داوای له یه‌كێتی كردووه ك ه ده‌بێت ل ه بودجه‌ی 2013دا دوو ه��هزار ئه‌ندامی دیكه‌ی بۆ زیاد بكرێت ،تا رێژەكه‌یان هاوتا بێت له‌گه‌ڵ یه‌كرتی ،یه‌كێتیش ره‌زامه‌ندیی له‌سه‌ر ده‌ربڕیوه ،بۆیه پارتی داوای له ئه‌ندامانی خۆی ك��ردووه هه‌رچی زووه ناوی ئه‌و كه‌مئه‌ندامانه بنووسن كه تا ئێستا مووچه وه‌رناگرن ،به‌اڵم ن هزانراوه ئه‌و بڕە پاره‌یه‌ی خه‌رج ده‌كرێت ،له‌سه‌ر چ و هزاره‌تێكه و ب ه چ پێوه‌رێك ده‌ده‌رێت.
به‌یان .سلێامنی ڕێكخراوی قوتابیانی كوردستان و به‌رنامه‌ی به‌خشینی كه‌ناڵی ئاسامنیی په‌یام به بڕی زیاتر له 30ملیۆن دینار، هاوكاریی قوتابیانی به‌شی ناوخۆیی فیرده‌وس ده‌كه‌ن له شاری سلێامنی ،كه ل ه ماوه‌ی ڕابردوودا سووتا. بەپێى ئەو زانیارییانەى دەست (بەیان) کەوتووە ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته هه‌ریه‌ك له‌و قوتابیانه كه 137كه‌س ب��وون 100 ،دۆالری��ان پێ درا و یه‌ك ملیۆن دی��ن��اری��ش ب��ۆ ه��ه‌ری��ه‌ك له بریندارانی ڕوواوه‌كه ،كه شه‌ش كه‌س ب��وون ،بۆ كه‌سوكاری هه‌ریه‌ك له‌و
ژنێكی 17ساڵ ل ه كفری ده‌سووتێت عومه‌ر ئاواره به هۆی ته‌قینه‌وه‌ی ته‌باخه‌وه ،ژنێكی ته‌مه‌ن 17س��ااڵن له گوندێكی سه‌ر به شارۆچكه‌ی كفری ،ئاگری تێبه‌رده‌بێت و ده‌سووتێت. سه‌رچاوه‌یه‌ك له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی
پۆلیسی گه‌رمیانه‌وه هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاست كردووه و به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ژنه‌كه دانیشتووی گ��ون��دی ق�ه‌ره‌ب�ڵاخ��ی سه‌ر به شارۆچكه‌ی كفرییه و م��اوه‌ی چوار مانگه چووه‌ته ژیانی هاوسه‌رگیرییه‌وه، كه به هۆی ته‌قینه‌وه‌ی ته‌باخه‌وه ئاگری تێبه‌رده‌بێت و %90جه‌سته‌ی ده‌سووتێت،
به‌و هۆیه‌شه‌وه ده‌گه‌یه‌نرێته نه‌خۆشخانه‌ی سلێامنی به مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی، كه مه‌ترسی ئه‌وه‌ی له سه‌ره به هۆی ئه‌و سووتانه‌وه گیان له ده‌ست بدات». س�ه‌رچ��اوه‌ك�ه وتیشی «ئ��هو ژن �ه و كه‌سوكاره‌كه‌ی سكااڵی یاساییان له‌سه‌ر هیچ كه‌سێك ت��ۆم��ار ن���ه‌ك���ردووه ،له
دانپێدانانیدا ژنه‌كه وتوویه‌تی به هۆی ئاگری ته‌باخه‌و ه سووتاوه». به‌پێی زانیارییەکاىن (به‌یان) ،ئه‌و ژنه به هۆی كێشه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه ،له ماوه‌ی دوو مانگی ڕابردوودا له سه‌نته‌ری به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به ژنان له گه‌رمیان ،داڵده دراوه.
به‌رێوبه‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی و وه‌زیری په‌روه‌رده لێدوانی دژبه‌یه‌ك ده‌ده‌ن
ل ه سنووری پارتی ڕێگه‌پێدراو و له سنووری یه‌كێتی قه‌ده‌غه‌یه زریان جه‌وهه‌ر ده‌زگا ڕاگه‌یاندنه‌كانی ده‌سه‌اڵت ب ه مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی چاالكی و سازدانی كلیپ و به‌رنامه ،سااڵنه چه‌ندین قوتابیی قوتابخانه‌كان له كاتی ده‌وامدا بانگهێشت ده‌ك��ه‌ن ،به تایبه‌ت له سنوری پارتی ئه‌و دیارده‌ی ه زۆر به زه‌قی ده‌بیرنێت.
ه��ه‌ری��ه‌ك ل �ه ب��ه‌ڕێ��وەب��ه‌ری گشتیی په‌روه‌رده‌ی سلێامنی و وه‌زیری په‌روه‌رده، له‌وباره‌یه‌وه لێدوانی دژبه‌یه‌ك ده‌ده‌ن. له هه‌فته‌ی ڕاب��ردووش��دا هه‌واڵی ئ �ه‌وه باڵوكرایه‌وه كه ل�ه‌م�ه‌ودوا ڕێگه نادرێت قوتابیان بۆ ئه‌و چاالكییانه به كار بهێرنێن .له‌وباره‌یه‌وه عیسمه‌ت محه‌مه‌د، وه‌زیری پ�ه‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم،
ئه‌و هه‌واڵه‌ی ڕەتكرده‌وه و رایگه‌یاند «ئێمه به هیچ شێوه‌یەك بڕیاری له‌و شێوه‌مان نییه و ڕێگریشی لێ ناكه‌ین». به‌اڵم مامۆستا نه‌جمه‌دین ،به‌ڕێوەبه‌ری گشتیی په‌روه‌رده‌ی سلێامنی ،وتی «ئێمه به هیچ شێوه‌یه‌ك رێگ ه ناده‌ین له كاتی ده‌وام داهیچ قوتابخانه‌یه‌ك قوتابییه‌كانی بنێرێت بۆ هیچ ده‌زگایه‌ك ،ته‌نانه‌ت بۆ
سه‌فره‌ش ده‌بێت مۆڵه‌تی كه‌سوكاری بێنێت ،وه‌زیر چی بڵێت ،من نازانم ،له كاتی ده‌وام هه‌ر قوتابییه‌ك بێت ه ده‌ر، به‌ڕێوه‌به‌ر و مامۆستاكه‌ی ئه‌و قوتابخانه‌یه لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كرێت ،ته‌نانه‌ت بۆ سه‌ردانی شوێنێكیش بێت به فه‌رمی، ئه‌وا ده‌بێت ره‌زامه‌ندیی كه‌سوكاری لێ وه‌ربگیرێت».
قوتابییانه‌شی كه گیانیان له‌ده‌ست داوه ،بڕی زیاتر له دوو ملیۆن دینار. ش���اخ���ه‌وان ع��ه‌ل��ی ،ك��ارگ��ێ��ڕی سكرتاریه‌تی ڕێكخراوی قوتابیانی كوردستاىن ســەر بە کۆمەڵى ئیسالمى، به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئه‌و بڕە پاره‌یه ب ه هاوكاریی به‌رنامه‌ی به‌خشینی كه‌ناڵی ئاسامنیی په‌یام بووه و دیارییه بۆ ئه‌و قوتابیانه و دامان به نوێنه‌ری قوتابیان بۆ دابه‌شكردنی» .ناوبراو ئاماژەی به‌وه‌ش كرد «به‌و قوتابییانه‌مان وتوو ه ئه‌گه‌ر شوێنتان نه‌بوو ،شوێنتان بۆ دابین ده‌كه‌ین ،تا ئه‌و كاته‌ی به‌شی ناوخۆییتان ده‌درێ��ت��ێ ،ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ی ده‌وامی خوێندنتان نه‌وەستێت».
ئه‌م هاوكاری كردنه له كاتێكدایه پێشرت حكومه‌ت بڕیاریدا ته‌نیا به ب��ڕی ( )14ملیۆن دینار ق�ه‌ره‌ب��ووی زیانلێكه‌وتووانی سووتانی به‌شه ناوخۆییه‌ك ه ب��ك��ات �ه‌وه ،یه‌كێك له نوێنه‌رەکانی قوتابیانی به‌شه ناوخۆیی فیرده‌وس ڕایگه‌یاند «ئ �هو پاره‌یه‌ی حكومه‌ت ئ�ه‌گ�ه‌ر وه‌ك ق �ه‌ره‌ب��ووه، ئ��ه‌وه سووكایه‌تییه ب �ه ئێمه» .له ب��اره‌ی ه��اوك��اری كردنیان له الیه‌ن ڕێكخراوه‌كانی دی��ك�هی قوتابی و خوێندكارییشه‌وه ،نوێنەرەکەى قوتابیان وتی «ڕێكخراوی دیكه به‌ڵێنیان پێداوین هاوكاریامن بكه‌ن ،به‌اڵم تا ئێستا ته‌نیا قسه‌یه و نه‌بووه‌ته كردار».
جارێكی دیكه قورئانى پارچەپارچەکراو لە ئێرانەوە دەگاتە هەرێم
شڤان جه‌باری .كه‌ركووك ل ه ب��ازاڕی خان خورمای شاری ك �ه‌رك��ووك ،پۆلیسی بنكه‌ی ئ��ازادی ده‌ستی گ��رت به‌سـه‌ر زیاتر ل ه 20 سندوق سێودا ك ه ب ه په‌ڕەی قورئانی پ��ی��رۆز و ب � ه پ��ارچ � ه پ��ارچ �ه‌ك �راوی، پێچرابوونه‌و ه و خ��اوه‌ن��ی كۆگای ده‌ستبه‌جێ میوه‌فرۆشییه‌كه‌شیان ده‌ستگیر كرد ،دوای لێكۆڵینه‌وه ،به كه‌فاله‌ت ئازاد كرا. عه‌قید یاسین ،ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری بنكه‌ی پۆلیسی ئ��ازادی ب ه (به‌یان)ی
ڕاگه‌یاند «كۆماری ئیسالمیی ئێران ب ه ئامانجی سووكایه‌تی كردن ب ه ئایینی پیرۆزی ئیسالم ،ئه‌و ه چه‌ند جارێكه ئه‌م جۆره كاران ه دووبار ه ده‌كاته‌وه». له‌باره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌رپرسن له‌م كه‌مته‌رخه‌مییه ،ناوبراو وتی «دوو جێگا كه‌مته‌رخه‌من له‌م بابه‌ته ،یه‌كه‌میان خاڵ ه سنوورییه‌كان ه ك ه پشكنینی ورد ناكه‌ن .دووه‌میشیان بازرگانه‌كانن ك ه له‌پێناو داهاتدا ،كاری له‌م جۆره پشتگوێ ده‌خه‌ن .ئێمه‌ش ڕێوشوێنی یاساییامن گرته‌به‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌ی ل ه سنووری ده‌سه‌اڵتی ئێمه‌دان».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
مامۆستا سه‌یفه‌دین ،به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی ڕانیه بۆ به‌یان:
ل ه زۆر شوێن گوێمان نه‌داوه‌ت ه تاقیكردنهوه بۆ دانانی به‌ڕێوه‌به‌ر و یاریده‌ده‌ر مامۆستا س�هی��ف�ه‌دی��ن ق��ادر، به‌ڕێوه‌به‌ری پ�ه‌روه‌رده‌ی رانیه، له باره‌ی گرفته هه‌نووكه‌ییه‌كانی تایبه‌ت ب ه ڕه‌وشی په‌روه‌رده ل ه ناوچه‌كه ،وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی (به‌یان) دەدات��ه‌وه و ب ه وردی ل �ه‌س �ه‌ر كێش ه و گرفته‌كان ده‌دوێت. گفتوگۆ :زریان جه‌وهه‌ر
به‌یان :ڕەوش��ی پ���ه‌روه‌رده چۆنە و گرفته سه‌ره‌كییه‌كانی پ��ه‌روه‌رده‌ی ناوچه‌كه چین؟ م .سه‌یفه‌دین :كێشه‌ی سه‌ره‌كی نه‌بوونی بینایه ،كه چه‌ندین قوتابخانه سێ ده‌وام و چوار ده‌وام��ن ،زۆربه‌ی قوتابخانه‌كان 1500قوتابیی تێدایه. ب�هی��ان :تۆ ب��اس له كه‌میی بینا ده‌كه‌ی ،به‌اڵم كۆمیته‌ی یه‌كێتی له‌ناو بینای قوتابخانه‌دایه له رانیه؟ م .سه‌یفه‌دین :نا ،بینای قوتابخانه نییه. به‌یان :ره‌وشی باخچه‌كان خراپه له ناوچه‌كه له ڕووی شوێن و گرانیی نرخ، بۆچی ئێوه به‌دواداچوون له‌سه‌ر ئه‌و پرسه ناكه‌ن؟ م .سه‌یفه‌دین :به دڵنیایی راسته، ڕەوشی خوێندن له باخچه‌ی ساوایانی ده‌ڤه‌ری ئێمه نه‌شیاوه ،له ڕووی بیناوه بچووكه و منداڵیشی زۆره ،ب�ه‌اڵم بۆ پ��اره ،الی ئێمه و هه‌موو شوێنه‌كانی دیكه وه‌ك یه‌كه .هه‌مان كێشه‌شامن ڕووب�����ه‌ڕووی ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری گشتی ك��ردووه‌ت �ه‌وه ،له‌گه‌ڵ سه‌رپه‌رشتیاری گشتیی باخچه‌كان له سلێامنی باسی ئه‌وه‌مان كردووه ،به‌اڵم ئێمه ناتوانین له پره‌نسیپی گشتی ده‌ربچین. به‌یان :باخچه هه‌یه ساده‌ترین ئامێری یاریكردنی نییه ،ئ �ه‌وه چۆن ده‌كرێت؟ م .س�هی��ف�ه‌دی��ن :خۆشبه‌ختانه ئێستا كه‌لوپه‌لی به‌رچاو بۆ سه‌رجه‌م قوتابخانه‌كان ل�ه الی��ه‌ن پارێزگای س��ل��ێ�مان��ی��ی��ەوە داب��ی��ن ك�����راوه ،له داهاتوویه‌كی نزیكدا ده‌گاته ده‌ستیان. له‌گه‌ڵ ئ��ه‌وه‌ش به ب��ڕی 100ملیۆن دینار كه‌لوپه‌لی پێویست بۆ سه‌رجه‌م باخچه‌كان ده‌كڕدرێت. ب���هی���ان :ب��ۆچ��ی ج���ی���اوازی له نێوان گونده‌كاندا ده‌ك��ه‌ن له ڕووی
دروستكردنی بیناوه ،گوند هه‌یه س ێ بینای هه‌یه و بینایه‌كی دیكه‌شی بۆ ده‌ك �ه‌ن ،به‌اڵم به حه‌وت گوند داوای دروستكردنی بینا ده‌ك �ه‌ن له گوندی قه‌مته‌ران بۆ ئاماده‌یی ،كه نزیكه‌ی 250 قوتابییان هه‌یه ،بۆیان دروست ناكه‌ن؟ م .سه‌یفه‌دین :ئێستا ده‌مانه‌وێت له شوێنێكی سرتاتیژی بینایه‌كی باش به هه‌موو پێوستییه‌كانیەوە دابین بكه‌ین ،له هه‌ر ناوچه‌یه‌ك كۆمه‌ڵگه‌ی پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی بكه‌ینه‌وه ،گوند هه‌یه حه‌وت قوتابیی هه‌یه .هه‌شت مامۆستا و سێ كارگوزای هه‌یه .بۆیه ئێستا له‌بری ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك بینای پر كه‌موكووڕیامن هه‌بێت ،ده‌مانه‌وێت یه‌ك كۆمه‌ڵگای پ��ه‌روره‌ده‌ی��ی به ت���ه‌واوی پێوستی و میالكات دروست بكه‌ین ،به مه‌رجێك بتوانین هاتوچۆی قوتابیان ده‌سته‌به‌ر بكه‌ین ،ئه‌وكات ده‌زانین چۆن ئاستی زانستیی قوتابیان به‌رزده‌كه‌ینه‌وه، خۆتان به چاوی خۆتان ده‌یبینن. ب �هی��ان :پێتان وانییه ب �هو ك��اره تووشی گرفت ده‌بن ،به داخستنی ئه‌و قوتابخانانه؟ م .سه‌یفه‌دین :زه‌حمه‌ته ،چونكه ئێمه راوێژ له‌گه‌ڵ به‌رپرسان و شاره‌زایان و كه‌سوكاری خوێندكاران ده‌كه‌ین، ده‌بێت كه‌سوكاری قوتابیش مه‌منون بن، به‌وه‌ی ئاستی قوتابی به‌رزببێته‌وه. به‌یان :ئه‌و پالنه‌ی ئێستا وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده جێبه‌جێی ده‌كات ،ده‌توانێت گرفت و كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكات؟ م .سه‌یفه‌دین :ئێستا زۆر به تینه‌وه هه‌وڵی كردنه‌وه‌ی بینا ده‌درێ��ت ،به تایبه‌ت له ده‌ڤ�ه‌ره‌ك�ه هه‌موو الیه‌ك هاتوونه‌ته سه‌ر خه‌ت ،ئه‌گه‌ر به‌و گووڕ و تینه‌وه بێنه سه‌ر خه‌ت ،به‌ڵێ. ب��هی��ان :دان��ان��ی ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ر و یاریده‌ده‌ر به تاقیكردنهوه بووه ،به‌اڵم له زۆر قوتابخانه چه‌ندین به‌ڕێوه‌به‌ر و
یاریده‌ده‌ر بێ تاقیكردنهوه دانراون؟ م .سه‌یفه‌دین :به‌ڵی ،ئێمه ئه‌وه‌مان پ �هی��ڕەو ك���ردووه ،ب��ه‌اڵم م��ه‌رج نییه هه‌موو ئه‌مانه تاقیكردنه‌وه‌یان كردووه ببنه به‌ڕێوه‌به‌ر و یاریده‌ده‌ر ،شوێن تا شوێن جیاوازیی هه‌یه ،له زۆر شوێن هه‌ر گوێشامن نه‌داوه‌تێ و په‌یڕەومان ن �ه‌ك��ردووه ،به‌تایبه‌ت له گونده‌كان. ئینجا ئه‌وه ده‌كه‌وێته سه‌ر كه‌سایه‌تیی مامۆستا و ئێمه‌ش ئیعتیامد ده‌كه‌ینه سه‌ر هه‌موو شتێك. ب��هی��ان :ب���ه‌اڵم مامۆستا هه‌یه یه‌كشه‌ممه تۆ فه‌رمانی كارگێڕیت بۆ ده‌رك��ردووه ب�ه‌وه‌ی ببێته یاریده‌ده‌ر، له قوتابخانه‌یه‌ك كه 300قوتابیی هه‌یه ،له‌و كاته‌شدا دوو یاریده‌ده‌ری ه���ه‌ب���ووه ،ت��ۆ پ��ێ��چ��ه‌وان��هی یاسا ی��اری��ده‌ده‌ری سێیه‌میشت بۆ دی��اری ك��ردووه ،بۆ رۆژی پێنجشه‌ممه هه‌ر خۆت به فه‌رمانی كارگێڕی فه‌رمانه‌كه‌ت هه‌ڵوه‌شاندووه‌ته‌وه ،له كام سیسته‌می پ �ه‌روه‌رده‌دا هه‌یه له یه‌ك هه‌فته دوو فه‌رمانی دژبه‌یه‌ك بۆ یه‌ك مامۆستا ده‌ربچێت؟ م .سه‌یفه‌دین :به‌ڵی راسته ،ئه‌وه مامۆستا ئیرباهیمه له قوتابخانه‌ی قه‌مته‌ران كه فه‌رمانه‌كه‌مان بۆ ده‌ركرد، ده‌ب��وو به‌شداریی تاقیكردنه‌وه‌كه‌ی كردبا ،پێامن ڕاگه‌یاند تۆ ناكرێت بێ تاقیكردنهوه دابرنێیت. به‌یان :ئه‌ی پێشرت نه‌تانده‌زانی ده‌ب��ێ��ت تاقیكردنهوه ب��ك��ات ،چۆن فه‌رمانت بۆ ده‌ركرد؟ م .سه‌یفه‌دین :با ،به‌اڵم به هه‌ڵه به‌سه‌رماندا تێ پ�ه‌ڕی��وه و دواییش هه‌ڵه‌كه‌مان راستكردووه. به‌یان :جیاوازیی زۆر له بوونی كارگوزاردا هه‌یه ،قوتابخانه هه‌یه به 300قوتابی یه‌ك ك��ارگ��وزاری هه‌یه، به‌اڵم قوتابخانه‌یه‌كی دیكه 100قوتابیی
هه‌یه و سێ كارگوزاری هه‌یه ،بۆچی؟ م .سه‌یفه‌دین :ئه‌و كێشه‌ی ئێم ه هه‌مانه ته‌نیا له‌ناو ش��ار و ق��ه‌زا و ناحیه‌كان هه‌یه .من پێشرت سه‌ردانی مێرگه‌سه‌رم كرد ،هیچ كارگوزاری نه‌بوو، له گوندێكی دیكه كارگوزارم بۆ نارد. ئه‌وه‌ی تازه‌ی داده‌مه‌زرێت ئه‌سته‌مه ب��ۆی ب��گ��وازم �ه‌وه .ئێمه ل�ه هه‌وڵی به‌رده‌وامداین. به‌یان :تۆ كه‌مرتین سه‌ردانت هه‌یه بۆ ناوه‌نده‌كانی خوێندن ،هۆكاری چییه؟ م .سه‌یفه‌دین :به پێچه‌وانه‌وه، ته‌حه‌دا ده‌ك �ه‌م ساڵی پار قوتابخانه ن��ه‌م��اوه ن��ه‌چ��م .ج���اری وا هه‌یه كاتژمێر ح �ه‌وت دێمه ده‌ر ،ده‌چمه قوتابخانه‌كان.
به‌یان :سه‌رپه‌رشتیاران تا قوتابخان ه دووره‌ك��ان هه‌بن ،ناچنه نزیكه‌كان، ته‌نانه‌ت قوتابخانه هه‌یه له نزیك په‌روه‌رده به به‌ڵگه المانه ،سه‌رپه‌رشتیار هه‌یه ده‌بوو تا ئیستا دوو جار سه‌ردانی بكردبایه ،یه‌ك جار چووه به دوو جار سه‌ردان بۆیان نووسیوه؟ م .سه‌یفه‌دین :ئه‌گه‌ر وای كردبێت، ئه‌و سه‌رپه‌رشتیاره پێچه‌وانه‌ى رێنامیی په‌روه‌رده كاری كردووه ،چونكه ده‌بێت هه‌موو سه‌رپه‌رشتیارێك ساڵی سێ جار سه‌ردان بكات .ئه‌گه‌ر ناو و شوێنامن بده‌یتی ،به‌دواداچوونی له‌سه‌ر ده‌كه‌ین. به‌یان :به‌اڵم پێشرت من له چه‌ند مامۆستایه‌كی ناو ڕانیه‌م پرسی ،گوتیان ئێمه هه‌ر ساڵی دوو جار سه‌ردانیان كردووین ،زۆر كه‌م هه‌بووه سێ جار هاتنب؟ م .س �هی��ف �ه‌دی��ن :خ��ۆزگ��ه ئ�هو پ��رس��ی��اره‌ت ل��ه م��ام��ۆس��ت��ا ڕەس���وڵ، سه‌رپه‌رشتیاری یه‌كه‌م بكردایه. به‌یان :بڕیار بوو ئه‌مساڵ خۆراك بدرێت به قوتابیان ،بۆچی ڕەتكرایه‌وه؟ م .سه‌یفه‌دین :ئ�هو بڕیاره پار هه‌بوو ،ته‌نیا پسكیت بوو ،ئێمه‌ش زۆر به شێوه‌یه‌كی رێكخراو جێبه‌جێامن كرد .به‌اڵم زۆربه‌ی برا به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان تێبینییان له‌سه‌ر ج��ۆری پسكیته‌كه و جۆری ماده‌كه هه‌بوو ،بۆیه ئێمه خۆمان به ڕاپ��ۆرت ئاگادارمان كردن، گومتان بیده‌ن به شوێنی دیكه ،ئه‌گه‌ر هه‌روه‌ك ساڵی رابردوو بێت. به‌یان :به‌اڵم باس له‌وه ده‌كرێت كه ڕەتكردنه‌وه‌كه‌تان به‌هۆی پیسی و نه‌گونجاویی خۆراكه‌كه‌وە ب��ووه، ته‌نانه‌ت پاشه‌ڕۆی ئاژەڵ و شتی دیكه‌ی له‌ناودا بیرناوه؟ م .سه‌یفه‌دین :ئێمه نه‌مانبینیوه، به‌اڵم پسكیته‌كه زۆر ڕەق و بێتام بوو. به‌یان :تا چه‌ند شوێنی هه‌ڵگرتنی خۆراك له قوتابخانه‌كان گونجاو بووه؟ م .س���هی���ف���ه‌دی���ن :زۆرب�����هی قوتابخانه‌كان شوێنی گونجاو و پێوستیان هه‌بووه. به‌یان :كه‌واته به‌رنامه‌یه‌كی دیكه‌ی له‌و شێوه‌یه هه‌بێت سه‌ركه‌وتوو نابێت؟
ته‌نیا بۆمان هه‌یه ئیشتراكی ڕۆژنامەى كوردستانی نوێ بكه‌ین ئه‌گه‌ر به‌رنامه‌ی پێدانی خۆراك ب ه قوتابیان وه‌ك سااڵنی رابردوو بێت، سه‌ركه‌وتوو نابێت ڕه‌وشی خوێندن له باخچه‌ی ساوایانی ده‌ڤه‌ری ئێم ه نه‌شیاوه
م .سه‌یفه‌دین :ئه‌گه‌ر به‌و شێوه‌یه بێت ،به‌ڵێ سه‌ركه‌وتوو نابێت. به‌یان :بینایه‌كی به‌شی ناوخۆییتان داوه به كه‌رتی تایبه‌ت ،تۆش ده‌ڵێیت بینامان نییه ،چۆن ده‌بێت؟ م .س�هی��ف�ه‌دی��ن :ڕاس��ت �ه ،ب �ه‌اڵم ژووره‌ك��ان��ی بۆ خوێندن نه‌ده‌گونجا. ئینجا كۆی گشتیی قوتابیانی ئه‌و به‌شه ناوخۆییه ،نه‌گه‌یشتبووه 20قوتابی، ب��ه‌اڵم ب� ه ڕاوێ���ژی س���ه‌رووی خۆمان فه‌رمانی ئیداره ،كه خۆم زۆر دژی ئه‌وه بووم ،به‌اڵم ئه‌وان پێیان گوتم تۆ رازه‌مه‌ند به ،ئێمه ساڵی 100مامۆستات بۆ ده‌خه‌ینه ناو خوول ،من له خۆشیی ئه‌وه رازی بووم ،گوتم فه‌رمون به‌شێكی كه‌می ماوه كه به‌شی ئه‌و قوتابییانه ده‌كات و هه‌موو مانگێك سێ ملیۆن له‌و كه‌س ه وه‌رده‌گرین و دێته وه بۆ حكومه‌ت. به‌یان :ئێستا له هه‌وڵی كردنه‌وه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رێتیی گشتیی پ�ه‌روه‌رده‌دان، هه‌وڵه‌كان به كوێ گه‌یشتوون؟ م .سه‌یفه‌دین :منیش هه‌ر وه‌ك تۆی لێ ده‌زانم ،سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره هه‌ر خه‌ریكه. به‌یان :دانانی ئه‌و كه‌سه چۆن ده‌بێت كه داده‌نرێت به به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی په‌روه‌رده؟ م .سه‌یفه‌دین :به سیڤی ده‌بێت، ئه‌وه‌ش نازانم عه‌مر دەبێت یان زه‌ید، بۆ من گرفت نییه. به‌یان :تۆ به‌نیاز نیت؟ م .سه‌یفه‌دین :نه‌خێر. به‌یان :تاچه‌ند له ئه‌دای رۆژنامه‌كان رازیت له ڕووی خزمه‌تكردن به ڕەوشی په‌ره‌وه‌رد ه و بایه‌خپێدانیان؟ م .سه‌یفه‌دین :ئێمه ته‌نیا بۆمان هه‌یه ئیشرتاكی كوردستانی نوێ بكه‌ین، بۆیه ئاگادری هیچ رۆژنامه‌یه‌كی تر نیم .ئه‌وه‌ش به‌پێی ڕێنامیی ناتوانین جگه له كوردستانی نوێ ئیشرتاكی هیچ رۆژنامه‌یه‌كی تر بكه‌ین. به‌یان :ب �ه‌اڵم دوو ملیار و 430 ملیۆن دینار له بودجه‌ی گشتی ته‌نیا بۆ كڕینی ڕۆژنامه ته‌رخان كراوه ،به‌و پێیه ده‌بێت قوتابخانه‌كانیش ئیشرتاكی ڕۆژنامه بكه‌ن ،چۆن ده‌بێت ته‌نیا یه‌ك ڕۆژنامه‌ی حزبی؟ م .س�هی��ف�ه‌دی��ن :ن��ازان��م ،ئ �ه‌وه رێنامییه له سه‌رووی خۆمانەوە ده‌بێت پێیه‌وه پابه‌ند بین ،چه‌ند دیاری كراوه، په‌یوه‌ندیی به ئێمه‌وه نییه. به‌یان :ئه‌گه‌ر شتێكت مابێت ،ئێمه ئاماژەمان پێنه‌دابێت؟ م .سه‌یفه‌دین :سوپاسی رۆژنامه‌ی به‌یان ده‌ك��ه‌م بۆ ئ�هو دی���داره .ئێمه ب��ڕی��ارم��ان ب��ۆ ه��ات��ووه ك �ه هه‌رچی هه‌بێت بۆ راگه‌یاندن ده‌بێت له ڕێگه‌ی به‌رپرسی راگه‌یاندنه‌وه بێت ،به‌اڵم له‌به‌ر خاتری به‌رێزت ڕەزامه‌ند بووم به‌و دیداره .هیوادارم دیداره‌كه‌شت ببێته مایه‌ی هاندانێك بۆ به‌ره‌وپێشچوونی ڕەوشی پ�ه‌روه‌رده و به‌رپرسان به پیر داخ��وازی و داواكارییه‌كامنانەوە بێن، چاوێك به كه‌میی بینا و قوتابخانه‌كاندا بگێڕنه‌وه .ئێمه له دوای سلێامنییه‌وه دێین له ڕووی ڕێژەی قوتابییەوە ،ئه‌گه‌ر هه‌ڵمه‌تێكی گشتگیر نه‌كرێت ،به یه‌ك ساڵ و دوو ساڵ ،ئه‌وا چاره‌سه‌ر نابن.
4 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
یاسین حه‌سه‌ن*
كێشه‌كانی ئێستای پرۆسه‌ی سیاسی ل ه عێراقدا پڕۆسه‌ی سیاسی له عێراقدا و له دوای نه‌مانی ڕژێمی پێشوو ،به چه‌ند قۆناغێكی جیاوازدا تێپه‌ڕیوه، كه گرنگرتینیان هاوپه‌یامنیی كورد و شیعه بووه له دامه‌زراندنی حكومه‌تدا. هه‌روه‌ك خاڵێكی دیاری تری ئه‌م پڕۆسه‌یه ،په‌راوێزخستنی سوننه‌كان ،یان دووره‌په‌رێزیی خۆیان بووه له به‌شداریی سیاسی و موقاته‌عه‌كردنی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا. له ڕاستیدا حكومه‌تی ئێستای عێراق ،به سه‌رۆكایه‌تیی به‌ڕێز نوری مالیكی ،به‌وه نارساوه كه كارگه‌ی دروستكردنی گرفته‌كانه ،به جۆرێك كه كێشه به كێشه په‌رده‌پۆش ده‌كات .ئه‌م حاڵه‌ته‌ش له پاش به‌رقه‌راربوونێكی جوزئیی ئه‌منی له‌م واڵته‌دا سه‌ری هه‌ڵدا .وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ده‌سه‌اڵتی عێراق بێمنه‌ت بووبێت له هه‌ردوو پێكهاته‌ی كورد و سووننه. هه‌ربۆیه له ڕابردوویه‌كی نزیكدا ترسناكرتین كێشه له نێوان به‌غدا و هه‌رێمی كوردستاندا سه‌ری هه‌ڵدا، به جۆرێك كه ناسنامه‌كه‌ی كه‌ركووك سه‌رله‌نوێ ورووژێرنایه‌وه و ملمالنێی چه‌كداریی گه‌ڕانده‌وه بۆ نێو فه‌رهه‌نگی ئێستای پرۆسه‌ی سیاسی له عێراقدا. به‌ڵێ؛ ئه‌م كێشه‌یه‌ش، كێشه‌ی ناوه‌ند و هه‌رێم، ویسرتا به ده‌ستگیركردنی پاسه‌وانه‌كانی دكتۆر رافع عیساویی وه‌زیری دارایی و كه‌سایه‌تیی دیاری سوننه‌كان په‌رده‌پۆش بكرێ ،به‌اڵم سهرهنجام خۆپیشاندان له شار و شارۆچكه سوننه‌نشینه‌كان سه‌ری هه‌ڵدا و تا ئێستاش له به‌رفراوانبووندایه، بێئه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكیش بۆ داواكارییه‌كانی خۆپیشانده‌ران بدۆزرێته‌وه. سیاسه‌تی پشتگوێخستنی خۆپیشانده‌ران كێشه‌كان قووڵرت ده‌كاته‌وه ،خه‌شم‌و قینی خۆپیشانده‌رانیش زیاد ده‌كات، هه‌روه‌ك ده‌ستتێوه‌ردانی ده‌ره‌كییش زیاتر ده‌كات. له‌م سۆنگه‌یه‌شه‌وه، بڕیاروایه خۆپیشانده‌رانی ئه‌نبار هه‌فته‌ی ئاینده به‌ره‌و شاری به‌غدا بكشێن به مه‌به‌ستی فشارخستنه سه‌ر ده‌سه‌اڵت ،پێشموایه ئه‌گه‌ر وه‌اڵمێكی جددی نه‌بێت بۆ داواكارییه‌كانیان ،ئه‌وا دوور نییه ملمالنێی چه‌كداریی زۆر قورس له عێراقدا ڕووبدات ،كه هیچی كه‌مرت نه‌بێت له حاڵی ئێستای سووریا. * وه‌زیری پێشوو له حكومه‌تی عێراق.
حەمۆمین حەالق
عەبدولکەریم قاسم
کۆتا ڕۆژەکانی عه‌بدولكه‌ریم قاسم له زاری پاسه‌وانێكیه‌وه ،تایبەت بە بەیان
رۆژی كوده‌تاكه‌ی 8ی شوبات له‌گه‌ڵ زه‌عیم بووم ئامادەکردىن: ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ره‌شید ـ كفری رۆژی 8ی شوباتی ساڵی ،1963 ك��وده‌ت��ای��ه‌ك��ی س���ه‌رب���ازی ل��ه دژی حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بدولكه‌ریم قاسم، ل��ه الی���ه‌ن حیزبی ب��ه‌ع��س و ره‌وت��ی ناسیۆنالیزمی شۆڤێنی و عروبییه‌وه، به سه‌ركردایه‌تيی عه‌بدولسەالم عارف قاسم ئه‌نجامدرا ،كه هاوڕێ و دۆستی هه‌ره‌نزیكی قاسم بوو. ل��ه‌م رۆژان����ه‌دا چه‌ندین كه‌ناڵی ڕاگه‌یاندنی عێراقی باس له‌و كوده‌تایه ده‌كه‌ن ،كه‌م تا زۆر هه‌ندێ له‌و راستییانه ئاوه‌ژوو كراون .چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر چاوپێكه‌وتنێكم له‌گه‌ڵ پاسه‌وانێكی تایبه‌تی عه‌بدولكه‌ریم قاسم ئه‌نجامدا، ك ه كوردێكی ناوچه‌ی گه‌رمیان بوو. له هیچ شوێنێك ب��اس ل��ه‌وه نه‌كراوه ك��ه عه‌بدولكه‌ریم قاسم ه��ه‌ن��دێ له پ��اس��ه‌وان��ه‌ك��ان��ی ك��ورد ب���وون .له‌وانه حه‌مۆمین حه‌الق. كورته‌یه‌ك له ژیاننامه‌ی حه‌مۆمین حه‌الق ن��اوی ت���ه‌واوی محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌لی كه‌ریمه ،له ساڵی 1935له گوندی (زینانه) له ناوچه‌ی داوده له نێوان كفری -دووز له‌دایك بووه .تا پۆلی شه‌شی سه‌ره‌تایی خۆیندووه ،له ساڵی 1968 پاش ته‌عریبكردنی گونده‌كه‌یان (ده‌كه)، هاتووه‌ته شاری كفری و هه‌ر له‌وێ ژیانی هاوسه‌ریی پێكهێناوه ،باوكی 3كوڕ و 5 كچ بووه .چه‌ند ساڵێكی كۆتایی ته‌مه‌نی دووچ��اری نه‌خۆشی ب��ووه ،به‌وهۆیه‌وه له رۆژی 2009/3/14كۆچی دوایی كرد. پاش خانه‌نشینبوونی ،ناوبراو پیشه‌ی سه‌رتاشیی هه‌ڵبژارد بۆ دابینكردنی بژێوی ژیانی ،هه‌ربۆیه به حه‌مۆمین حه‌الق نارسابوو له ناوچه‌ی گه‌رمیان. چۆنیه‌تی بوونی به پاسه‌وانی عه‌بدولكه‌ریم قاسم مام حه‌مۆمین حه‌الق له‌وباره‌یه‌وه وت��ی «ساڵی 1960ل ه ڕادی��ۆی به‌غدا ب��ان��گ��ه‌وازێ��ك��ی و هزاره‌ت�����ی به‌رگریی عێراق باڵوكرایه‌وه ،كه كێ ئ��اره‌زووی په‌یوه‌ندییكردن (ت��ط��وع)ی هه‌یه ،با سه‌ردانی ته‌جنیدی شاره‌كانیان بكه‌ن بۆ ناونووسكردنیان .منیش كه خۆم ناونووس كرد ،پاش چه‌ند رۆژێك گواستینیانه‌وه بۆ سه‌ربازگه‌یك له به‌غدا ،وابزانم له نزیكی (باب املعظم) بوو ،به سه‌دان كه‌س له
ش��اره جیاجیاكانی عێراقه‌وه هاتبوون بۆ خۆ ناونووس ك��ردن ،دوات��ر خولێكی مه‌شق و ڕاهێنامنان بۆ كرایه‌وه ،كه به سه‌رپه‌رشتيی عه‌بدولكه‌ریم ئه‌لجه‌ده بوو. رۆژانه گهوره به‌رپرسه سه‌ربازییه‌كانی حكومه‌تی عه‌بدولكه‌ریم قاسم ده‌هاتن بۆ بینینی ئه‌و مه‌شق و ڕاهێنانانه ،به تایبه‌ت له كاتی وه‌ستان و رۆیشنت له ساحه‌ی عه‌ره‌زات .جارێكیان خودی عه‌بدولكه‌ریم ئه‌لجه‌ده دابه‌زییه نێو گۆڕەپانی وه‌ستانی سه‌ربازه‌كان و یه‌ك یه‌ك سه‌ربازه‌كانی ده‌پشكنی ،كه نزیكم ب���ووه‌وه ،بینی بایه‌خێكی باشم داوه به پاكوخاوێنی و قیافه‌ی سه‌ربازییم ،پرسیاری لێكردم و وتی تۆ ناوت چییه؟ منیش به په‌له وتم: ( ،218 /988جندي مطوع محمد أمین عيل كریم) .پاشان وتی خه‌ڵكی كوێی؟ وتم لیوای كه‌ركوك ،قه‌زای دووز .یه‌كسه‌ر فه‌رمانی پێكردم و وتی وه‌ر ه ده‌ره‌وه و بڕۆ له‌وێ بووه‌سته .بێئه‌وه‌ی بزانم بۆ چ مه‌به‌ستێك وای پێوتم ،به‌اڵم له‌و بڕوایه‌دا بووم كه ئه‌و قیافه سه‌ربازییه‌می به‌دڵ بووه ،بۆیه هیچ ترسێكم نه‌بوو ،دواتر زانیم هه‌ڵبژێردراوم كه ببمه یه‌كێك له پاسه‌وانه تایبه‌تییه‌كانی عه‌بدولكه‌ریم قاسم .من بۆ م��اوه‌ی سێ ساڵ و دوو مانگ یه‌كێك ب��ووم له پاسه‌وانه‌كانی عه‌بدولكه‌ریم قاسم ،ژماره‌شامن نزیكه‌ی ( )60-50كه‌س ده‌بوو ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی كه پاسه‌وانی نزیكی عه‌بدولكه‌ریم قاسم بوون )12( ،كه‌س بووین». عه‌بدولكه‌ریم قاسم ده‌یزانی كه من كوردم!! مام حه‌مۆمین حه‌الق له درێژەی
قسه‌كانیدا وت��ی «م��ن ل�� ه پاسه‌وان ه نزیكه‌كانی پێشه‌وه‌ی عه‌بدولكه‌ریم قاسم بووم .ئه‌و زۆر متامنه‌ی به من و چه‌ند پاسه‌وانێكی دیكه‌ی كورد هه‌بوو، هه‌ركاتێك زه‌عیم كۆبوونه‌وه‌ی هه‌بوایه، من ل ه ده‌رگاك ه ده‌وه‌ستام بۆئه‌وه‌ی بزانم ك ێ ده‌كرێته ژووره‌وه و له‌گه‌ڵ كێ ،یان له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌س كۆبوونه‌وه‌ی هه‌یه. عه‌بدولكه‌ریم قاسم زۆر رێزی لێده‌گرتم، هه‌موو جه‌ژنێكیش جه‌ژنانه‌ی ده‌دا به پاسه‌وانه‌كانی ،كه بریتی بوو له ()10-8 دینار ،ئه‌و بڕە له‌و سه‌رده‌مه‌دا پاره‌یه‌كی زۆربوو». كێ چێشتی بۆ دروست ده‌كرد و جلوبه‌رگه‌كانی بۆ ده‌شوشت؟ عه‌بدولكه‌ریم قاسم ژنی نه‌هێنابوو، كه وابێ كێ چێشتی بۆ دروست ده‌كرد و جلوبه‌رگه‌كانی بۆ ده‌شوشت؟ سه‌باره‌ت به‌م پرسیاره‌ش ،مام حه‌مۆمین ده‌ڵێت «كچێكی ته‌مه‌ن ( )20-18ساڵ ،كه كچی ئه‌فسه‌رێكی خانه‌نشین ب��وو ،هه‌موو به‌یانییه‌ك له‌گه‌ڵ باوكی ده‌هات بۆ ماڵی زه‌عیم ،ژەمه خواردنه‌كانی بۆ دروست ده‌كرد و ماڵه‌كه‌ی بۆ پاك ده‌كرده‌وه .دوو رۆژ جارێك جلوبه‌رگه‌كانی بۆ ده‌شوشت. زه‌عیم جلوبه‌رگی زۆر نه‌بوو .ئه‌و كچه تا كاتی نوێژی عه‌رس ده‌مایه‌وه ،دواتر كه ئیشوكاره‌كانی تهواو ده‌كرد ،له‌گه‌ڵ باوكی ده‌گ��هڕای��ه‌وه بۆ ماڵی خۆیان. زه‌عیم له خانوویه‌كی مامناوه‌نددا ده‌ژیا، كه‌لوپه‌له‌كانی ناو خانووه‌ك ه زۆر ساده بوون». رۆژی 8ی شوباتی 1963ئه‌م پاسه‌وانه و زه‌عیم له كوێ بوون؟
م��ام حه‌مۆمین به‌مجۆر ه ب��اس ل ه رۆژی كوده‌تاكه‌ی 8ی شوبات ده‌كات، «ئ��هو رۆژە من له ماڵی زه‌عیم بووم. ل��هو س��ات��ان��هی ك��ه كوده‌تاچییه‌كان هێرشیان ك��رده س��ه‌ر بینای ئیزگه‌ی به‌غدا و كۆنرتۆڵیان كرد و به‌یاننامه‌ی شۆڕشیان باڵوده‌كرده‌وه ،زه‌عیم خه‌وتبوو. ئه‌فسه‌رێكی پله‌به‌رز ب ه په‌له هات و داوای بینینی زه‌عیمی كرد ،به شپرزه‌ییه‌وه وتی (ئێو ه چی ده‌كه‌ن؟ بۆ ئاگادار نین ئینقیالب رووی داوه؟ به‌عسییه‌كان هێزی سه‌ربازییان له‌گه‌ڵدای ه و كۆنتڕۆڵی چه‌ندین گه‌ڕەكی به‌غدایان ك��ردووه و ئیدیعای ئه‌وه‌ش ده‌كه‌ن كه عه‌بدولكه‌ریم قاسمیان به ئه‌سیری گرتووه و وا له‌به‌ر ده‌ستیاندایه) .كه ئه‌و قسه‌یه‌م بیست، ئاگاداری زه‌عیمامن ك��رده‌و ه و له خه‌و هه‌ستا ،یه‌كسه‌ر پاسه‌وانه‌كانی تریشم ئاگاداركرده‌وه ،كه ژماره‌مان ()60-50 كه‌س ده‌بووین ،یه‌كسه‌ر روومان كرده بینای وه‌زاره‌ت���ی به‌رگری ل ه گه‌ڕەكی (باب املعظم) .به‌ر له‌وه‌ی بگه‌ین ه ئه‌و شوێنه ،له چه‌ند كۆاڵنێكه‌وه به‌عسییه‌كان هانی خه‌ڵكییان دابوو كه بێنه ده‌ره‌وه بۆ خۆپیشاندان ،بۆی ه رێگایه‌كی ترمان گرته‌به‌ر .ته‌نانه‌ت ویستامن ته‌قه بكه‌ین به سه‌ر ئه‌و خۆپیشانده‌رانه‌دا بۆ ترساندن و باڵوه‌پێكردنیان ،به‌اڵم زه‌عیم وتی نابێ كه‌س ته‌قه‌یان لێبكات .هه‌رچۆنێك بوو خۆمان گه‌یانده ناو باره‌گای وه‌زاره‌ت��ی به‌رگری و له چه‌ند شوێنێكی جیاجیا دام��ه‌زرای��ن بۆ به‌رگریكردن به‌و ژماره ك��ه‌م��هی پ��اس��ه‌وان��ه‌ك��ان ،ل�� ه به‌رامبه‌ر هێزێكی گه‌وره‌ی كوده‌تاچییه‌كان».
م��ام حه‌مۆمین ح��ه‌الق هه‌روه‌ها وتی «ب ه درێژایی رۆژی 8ی شوبات ئێمه به‌رگریامن كرد ،به‌اڵم بۆ رۆژی 9ی شوبات ته‌قه‌مه‌نیامن رووی ل ه كه‌می كرد .رۆژی 9ی شوبات ئیرت من ئاگام له زه‌عیم نه‌بوو ل ه كام شوێن به‌رگری ده‌ك��ات ،چونكه به‌عسییه‌كان موده‌ڕڕەعه و ده‌بابه‌یان به‌كارهێنا له هێرشه‌كه‌یاندا .من و 8 كه‌سی تر كه ته‌سلیم بووین ،ڕەوان��هی گرتووخانه‌ی (مه‌عه‌سكه‌ر ڕەشید) كراین و دووچ���اری ئه‌شكه‌نجه‌ی دڕن��دان��هی به‌عسییه‌كان بووینه‌وه ،رۆژانه ئه‌شكه‌نجه ده‌درای��ن ،هه‌ر له گرتووخانه‌كه‌دا زانیم زه‌عیمیان كوشتووه ،رۆژێكیان گوێبیستی ناڵه و هاواری به‌ندكراوێك بووم ،له تاو ئ��ازاری ئه‌شكه‌نجه ه��اواری ده‌ك��رد (بۆ خاتری خ��وا به‌سه ،ره‌حمم پێبكه‌ن). به‌عسییه‌كانیش زۆر بێویژدانانه و دوور ل ه هه‌موو عورفێك ده‌ی��ان��وت (چه‌ند ه��اوار بكه‌یت ،خ��وا ئاگای له ناڵه و ه��اوارت نابێت) .ماوه‌یه‌كی زۆر له‌و گرتووخانه‌یه بووین ،دواتر گواسرتاینه‌وه بۆ گرتووخانه‌ی (قرص النهایة) ،له‌وێش به شێوه‌یه‌كی نامرۆڤانه ئه‌شكه‌نجه ده‌درام. بۆ منوون ه رۆژێكیان چه‌ند كاتژمێرێك به به‌سرتاویی ه��ه‌ڵ��وارسام ،بۆ ئ��ه‌وه‌ی هه‌ناسه‌م لێببڕێت و گیان له‌ده‌ست بده‌م ،له دره‌نگانێكی شه‌ودا ك ه هاتنه نێو ژووری ئه‌شكه‌نجه‌دانه‌كه‌وه ،بیستم یه‌كێكیان به عه‌ره‌بی ده‌یوت (ئه‌م كورده گه‌واد ه نه‌مردووه!!) .له (قرص النهاية) به‌عسییه‌كان ده‌ستدرێژیی سێكسییان كرده سه‌ر چه‌ند ئافره‌تێكی به‌ندكراو. دوای (قرص النهایة)ش گوازراینه‌وه بۆ گرتووخانه‌ی شاری (حلله) ،له‌وێشه‌وه بۆ گرتووخانه‌ی (نوگره سه‌ملان) ،یانزه مانگ له‌و گرتووخانه‌یه بووم ،هه‌ر له‌وێ ساڵح یوسفی سیاسه‌مته‌داری كورد له گه‌ڵامندا ده‌ستبه‌سه‌ر بوو». تێبینی :تا ئێستا یه‌كال نه‌بووه‌ته‌وه ك ه ته‌رمی عه‌بدولكه‌ریم قاسم له كوێ نێژراوه و گۆڕەكه‌ی له كوێیه .ئه‌م چاوپێكه‌وتنه‌شم له‌گه‌ڵ مام حه‌مۆمین چه‌ند مانگێك به‌ر له مردنی ئه‌نجامداوه ،چونك ه ب ه هۆی تووشبوونی به نه‌خۆشیی جه‌ڵته ،ماوه‌یه‌كی زۆر له جێگادا كه‌وتبوو ،هه‌ركاتێك ناوی عه‌بدولكه‌ریم قاسمم ده‌هێنا ،سه‌ر هڕای خراپیی باری ته‌ندروستیی ،چاوه‌كانی پڕ ده‌بوون له فرمێسك.
7 ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
كه‌وته نێوان شۆڕش و شۆڕشگێڕان
ـــانیان ب ه نادروست ده‌زانی؛ كاسه‌لێسی دەسەاڵت بوون
فۆتۆگراف :سەنگەر ساالر
س��ه‌وز تێپه‌ڕێنێت .دكتۆر موسه‌ننا ئه‌مین ده‌ڵێت «ل ه ناوچه‌ی سه‌وزی ژێ��ر ده‌س �ه‌اڵت��ی یه‌كێتیی نیشتامنی، ف��ره‌ی��ی حه‌قیقی به‌رجه‌سته‌تر ه تا ناوچه‌كانی ئ��ه‌وال .ل ه سه‌ره‌تاشه‌وه ئاڕاسته‌ی خۆپیشاندنه‌كان و ڕەخنه‌كان و به‌ردبارانكردنه‌كانیش پارتیی گرته‌وه ،كه نابێت ئه‌مه‌ش نادید ه بگريێت ،یه‌كێتییش تا ڕاده‌یه‌ك خۆی كه‌نار ده‌گرت .هه‌روه‌ها بوونی هێزی ئۆپۆزیسیۆن زیاتر له‌م
ن��اوچ�هی�هی ژێ��ر ده‌س �ه‌اڵت��ی یه‌كێتی و میدیای ئ��ازاد لێره ،ڕۆڵیان هه‌بوو. خاڵێكی گرنگیش ئه‌وه‌ی ه سه‌ركوتكردن و ڕێگه‌نه‌دان ب ه دیموكراسی له‌و ناوچه‌یه زیاتر ه و مه‌ترسی بۆ سه‌ر خۆپیشاندان له‌وێ زۆر زیاتر بوو تا ئێره» .به‌اڵم شتێك ك ه جێگه‌ی سه‌رسوڕمانه ،ئه‌وه‌ی ه ئێستا پارتی و سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ك ه هه‌ر ل ه ئه‌و حزبه‌دا زیاتر خۆی ده‌بینێته‌وه، پشتگیری ل � ه خۆپیشاندانه‌كانی
ن��او هڕاس��ت��ی ع��ێ �راق و ش���ار ه سونن ه نشینه‌كان ده‌ك��ه‌ن ،كه‌چی ئه‌وكاتانه هه‌ڕەشه‌ی مه‌رگیان له چاالكوانه‌كان ده‌كرد .بۆ پاساوی ئه‌و سیاسه‌تی بانێكه و دوو هه‌وایه ،عارف ته‌یفووری ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی ل ه دیامنه‌یكیدا وت��ی «خۆپیشاندانه‌كانی سوننه‌كان شارستانیی ه و ئ �ه‌وان �هی كوردستان ناشارستانی ب��وون ،بۆی ه ئێم ه دژی بووین» .دكتۆر موسه‌ننا ئه‌مین ئه‌و قسانه
ب ه ناڕاست داده‌نێت و ده‌ڵێت «ئه‌و ه قسه‌یه‌كی ناڕاسته ،خۆپیشاندانه‌كانی ئێم ه زۆر شارستانیرت ه له‌وه‌ی سوننه‌كان. دوو مانگ ل ه س هرای ئازادی و س هراكانی تری ئازادی خۆپیشاندامنان كرد و لقی دره‌ختێكیشامن نه‌شكانده‌وه ،ئه‌وه‌ی سه‌ره‌تاش ك ه ڕووی دا له‌وانه‌ی ه پالن بۆ داڕێژراو بووبێت و ده‌بێت الیه‌نی ئه‌منی وه‌اڵم��ی ب��دات�ه‌وه .ته‌نانه‌ت ماوه‌یه‌ك هێز ه ئه‌منییه‌كانیش هه‌ر نه‌ده‌هاتن بۆ ته‌وقكردنی خۆپیشاند هران ،چونكه ئه‌وه‌ند ه كاره‌كامنان ڕێكوپێك بوون». ده‌سته‌كه‌وته‌كانی خۆپیشاندان یه‌كه‌م وتاربێژەكه‌ی س � هرای ئ��ازادی، مامۆستا محه‌مه‌د ن�ه‌رسوڵ�ڵا ،ده‌ڵێت «ده‌ستكه‌وتی زۆر هه‌ن ،یه‌كه‌م :ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه گه‌نه‌ده‌ڵ ه خه‌وی لێ كه‌وتبوو، ب ه خه‌به‌ر هاته‌وه .دووه‌م :زانایانی ئایینی توانییان ئه‌و ڕۆڵه پێشەنگیی ه بۆ خۆیان بگێڕنه‌و ه و له‌گه‌ڵ نووس هران و ڕۆشنبیران و سیاسییه‌كاندا هه‌ماهه‌نگى بكه‌ن و هه‌نگاو بنێن .سێیه‌م :كۆمه‌ڵێك چاكسازیی ك �را ك� ه ب� ه ف��ش��اری ئه‌و خۆپیشاندانانه‌بوون و به‌رهه‌مه‌كه‌ی بیرنا .كۆمه‌ڵێك ده‌ستكه‌وتی تریش كه هێنده‌ی ئه‌مان ه گه‌ور ه نه‌بوون .به‌اڵم ده‌ستكه‌وت ه هه‌ر گه‌وره‌ك ه نه‌كراوه ،كه چاكسازیی ڕیشه‌ییه» .ڕۆژنامه‌نووس س��ۆران عومه‌ر ده‌ڵێت «17ی شوبات ب ه 10خوێن و سه‌دان بریندار و گیراو، توانی ب ه یه‌كێتی و پارتی بڵێت :ئه‌وه خه‌ڵكی ناڕازیی ه ده‌توانێ شه‌رعییه‌تی شۆڕشگێڕییتان لێ وه‌ربگرێته‌و ه ئه‌گه‌ر به‌م جۆر ه درێ��ژە به‌حوكمڕانی بده‌ن. ده‌ستكه‌وته‌كانی ئه‌وه‌بوو ك ه هه‌رچی ده‌سه‌اڵت ملی بۆ داو ه ل ه دوای 17ی شوباته‌و ه هی ئ �هو خۆپیشاندانانه بوو .ئ�ه‌وه‌ی ك ه نه‌كرا جێبه‌جێكردنی داخوازیی ه هه‌نووكه‌یی و بنه‌ڕەتییه‌كانی خۆپیشانده‌ران ب��وو ك� ه ل� ه بڕیاری ژم��ار ه 2ی په‌رله‌مان چه‌سپێرنا ،به‌اڵم
رفتی بۆ ڕەوشی ته‌ندروستی دروست كردووه»
ـه‌ر و ده‌القه‌یه‌ك بۆ نه‌خۆشكه‌وتن و ش��ار هزای��ان ،به‌شێكی زۆری پشكنه‌ر ه ته‌ندروستییه‌كان ئه‌زموونێكی كه‌میان هه‌یه و ئه‌وه‌ش هۆكاری بوونی جیاوازییه له ئه‌نجامی پشكنینه‌كاندا. دكتۆر حسێن ئیسامعیل ،به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی تاقیگه‌كان له وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی، ڕایده‌گه‌یەنێت ئه‌وان پاش دڵنیابوونه‌وه له جێبه‌جێكردنی ڕێنامییه‌كان له كه‌سی داواك��ار ،مۆڵه‌تی كاركردن ده‌رده‌ك��ه‌ن. هه‌روه‌ها هۆكاری جیاوازیی له ئه‌نجامی پشكنینه‌كان بۆ نه‌بوونی ئامێری پێویست و جیاوازی له‌و مادانه‌ی كه به‌كارده‌هێرنێن، گه‌ڕانده‌وه. نه‌بوونی چاودێری له‌سه‌ر تاقیگه‌كان، یه‌كێكی تره له‌و گله‌ییانه‌ی ك ه ئاڕاسته‌ی ب�ه‌رپ��رس��ان��ی وه‌زاره‌ت����ی ته‌ندروستی ده‌كرێت .هاوواڵتییه‌ك ئه‌وه‌ی بۆ (به‌یان) باس كرد له یه‌كێك له تاقیگه‌كاندا له‌بری
شووشه‌ی تایبه‌تی پشكنین ده‌به‌ی ئاوی خواردنه‌وه به‌كارهاتووه. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا دكتۆر خاڵس قادر ،وته‌بێژی و هزاره‌تی ته‌ندروستی ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئێمه وه‌ك و هزاره‌تی ته‌ندروستی دوو ج��ۆر ب �ه‌دواداچ��وون ب��ۆ تاقیگه‌كان ده‌ك����ه‌ن ،ل � ه ڕێگه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی تاقیگه‌كان و فه‌رمانگه‌ی پشكنین و به‌دواداچوونی ته‌ندروستی ل �ه ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�هرای�ه‌ت��ی��ی�ه گشتییه‌كانی پارێزگاكانەوە». ب �ه‌اڵم ئه‌مه له كاتێكدایه بەپێی ئامارێكی لیژنه‌كانی قائیمقامیه‌تی سلێامنی ،هیچ جۆره تاقیگه‌یه‌ك تا ئێستا دانه‌خراوه. دكتۆر ڕێباز فه‌تاح ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ته‌ندروستی له په‌رله‌مانی كوردستان، ئاماژەی به‌وه دا «نه‌بوونی ده‌زگایه‌ك بۆ
كۆنرتۆڵكردنی ئامێره پزیشكییه‌كان، گرفتی ب��ۆ ڕەوش���ی ته‌ندروستی دروس���ت ك����ردووه» .ئ��هو ئه‌ندام په‌رله‌مانه جه‌ختیشی له بوونی جیاوازی له هه‌ندێ له تاقیگه‌كاندا كرده‌وه. رێ��ب��از ف�ه‌ت��اح پێی وای��ه كه‌م ئه‌زموونیی پشكنه‌ره‌كان به‌شێكی تره له كێشه‌ی تاقیگه‌كان ،كه ده‌بێت له كاتی مۆڵه‌ت پێدانی خوازیاراندا زیاتر ڕەچاو بكرێت. له ساڵی ڕاب���وردوودا به هۆی خ���راپ به‌كارهێنانی ده‌رم����ان و به‌سه‌رچوونیه‌وه ،چه‌ند هاوواڵتییه‌ك گیانیان ل ه ده‌ست دا .به پێی وته‌ی ش��اره‌زای��ان��ی��ش ئه‌نجامی هه‌ڵه‌ی پشكنینێك ده‌توانێت ژیانی نه‌خۆش بخاته مه‌ترسییه‌وه.
بێسه‌روشوێن كرا وه‌ك بێسه‌روشوێنه‌كانی شه‌ڕی ناوخۆ .به‌ڵێ ترسی الی حوكمڕانان دروس��ت ك��رد ،ب �ه‌اڵم تاكو ئێسته‌شی له‌سه‌ربێ ك ه ل ه دووه‌م��ی��ن ساڵیادی 17ی شوباتداین ،پرسی گه‌نده‌ڵی وه‌ك خۆی ماوه‌ته‌وه ،بگر ه گه‌نده‌ڵی زیادی كردوو ه كه‌می نه‌كردووه ،هه‌روه‌ك چۆن چاكسازییش ب ه وه‌ستاوی ماوه‌ته‌وه. ده‌س��ه‌اڵت ل ه هه‌رێمی كوردستان له كه‌مته‌رخه‌ميی خۆی ده‌ستهه‌ڵناگرێ له ب هرانبه‌ر ژیانی خه‌ڵك» .هه‌ر سه‌باره‌ت به‌و ده‌ستكه‌وتانه‌ی خۆپیشاندانه‌كان، دك��ت��ۆر موسه‌ننا ئه‌مین ،پێی وای �ه كوردستانی پێش 17ی شوبات و پاش 17ی شوبات ج��ی��اوازن ،ئ�هو ده‌ڵێت «ك��وردس��ت��ان��ی دوای 17ی شوبات كوردستانی پێش 17ی شوبات نییه، كۆمه‌ڵێك گۆڕانكاريی گرنگ ڕووی داوه ،ل ه هۆشیاری خه‌ڵك و شكاندنی دیواری ترس و گوڕ و تین ب ه جه‌ماوه‌ر
و یه‌كخستنی ڕیزه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن. جگ ه له‌و دانپێدانانه‌ی ده‌س �ه‌اڵت به بوونی گه‌نده‌ڵی ل ه كوردستان .ئێمه له‌وێ ب ه تایبه‌تی ئه‌وانه‌مان سه‌ر به حزبه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن بووین ،ئه‌وه‌مان له‌به‌رچاوبوو ك ه ئێم ه شۆڕش ناكه‌ین، به‌ڵكو خۆپیشاندان ده‌كه‌ین ،ئه‌م دوو شته‌ش جیاوازيی جه‌وهه‌رییان هه‌یه». ه�ه‌ن��دێ��ك خۆپیشاندان ب � ه وان��هی ژی��ان د هزان��ن و پێیان وای � ه باشرتین ده‌ستكه‌وتی خودییان له‌وێ وه‌چنگ كه‌وتووه ،ك ه ده‌ستكه‌وتی مه‌عنه‌ویین نه‌ك م��اددی .مامۆستا كام هران عه‌لی، وتاربێژ و چاالكوانی س � هرای ئ��ازادی، ده‌ڵێت «س هرای ئازادی ئه‌وه‌ی به من به‌خشی ك ه وه‌ك مامۆستایه‌كی ئایینی ته‌نیا بۆ خۆم ناژیم و من پێویستیی كۆی گشتیی كۆمه‌ڵگام .ئه‌وه‌ی فێركردم چیرت نابێت من ته‌نیا له‌ناو مزگه‌وت و له‌سه‌ر مینبه‌ره‌و ه خه‌ڵكی بدوێنم و ئاڕاسته‌یان بكه‌م ،به‌ڵكو ده‌بێت بێم ه ف هزای گشتی و قس ه له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م چین و توێژەكاندا بكه‌م ،ه �ه‌م وه‌ك ڕاوێ���ژ ،ه �ه‌م وه‌ك ئاڕاسته‌كردنێكی ته‌ندروست ،پاڵپشت به جیهانبینی و پاشخان ه فیكری و مه‌عریفی و سیاسی و ئه‌خالقییه‌كه‌ی خ��ۆم ،كه ئایینی پیرۆزی ئیسالمه .هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی ب ه من به‌خشی ك ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی مزگه‌وت و ل� ه پشت خه‌ڵكانی موسڵامنه‌وه كه‌سانێكی ت��ر ه��ه‌ن ،ك� ه فامید ه و شه‌هامه‌ت و جوامێری و دڵسۆزییان هه‌یه و نیشتامنپه‌روه‌ر و شۆڕشگێڕن ،كه من ناتوانم لێیان بێ پێویستبم .ئه‌وه‌شی زۆر گرنگ بوو ،فێری كردم ك ه هه‌رگیز له ڕیزی ده‌سه‌اڵتدا نه‌بیرنێم ،ب ه تایبه‌تی ده‌سه‌اڵتێكی ئاوا سته‌مكار و نادادگه‌ر و خۆسه‌پێن و بێزراو ،بۆ ئه‌وه‌ی ب ه ده‌ردی ئه‌و مه‌الیان ه نه‌چم ك ه بوونه‌ت ه مه‌الی ده‌ربار و سووك و چرووك و بێ ئه‌رزش له‌ناو خه‌ڵكییدا ،ك ه بێگومان سزای
قیامه‌تیشیان له‌و ه كه‌مرت نابێت». ل ه ئه‌گه‌ری دووبار ه سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌دا ل ه وه‌اڵم��ی ئه‌و بۆچوونه‌ی ك ه ئه‌گه‌ر ه�هی� ه دووب����اره خۆپیشاندان سه‌ر هه‌ڵبداته‌و ه و ئایا ئێوه‌ش له‌و حاڵه‌ته‌دا دووب�����ار ه ب��ه‌ش��داری��ی ده‌ك���ه‌ن���ه‌وه؟ چاالكوانه‌كان ب ه ئه‌رێنی وه‌اڵم ده‌ده‌نه‌وه. ڕۆژنامه‌نووسه‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نی كاتیی س هرای ئ��ازادی ،سۆران عومه‌ر ،ده‌ڵێت «ئه‌مجار ه 17ی شوبات ب ه جۆرێك دروست ده‌بێته‌و ه ك ه هیوابه‌خش بێ، وات �ه دڵنیابین ك ه هاتن ه سه‌ر شه‌قام گۆڕانكاریی ڕیشه‌یی دروست ده‌كات، نه‌ك جارێكی تر 10خوێن بڕژێ و باڵوه ب ه خۆپیشاند هران بكرێ .ئه‌مجار ه 17ی شوبات دووبار ه ببێتهوه ،به‌ڵێ له‌گه‌ڵ ئه‌و خه‌ڵك ه ده‌بم ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش به‌بێ هاتنه سه‌ر شه‌قامی ئۆپۆزسیۆن سه‌رناگرێ». هه‌روه‌ها یه‌كه‌م وتاربێژەكه‌ی س هرای ئ���ازادی ،مامۆستا محه‌مه‌د نه‌رسوڵاڵ
ده‌ڵێت «ه �ه‌ر هه‌نگاوێك برنێت بۆ چاكسازی و خۆشگوز هرانیی خه‌ڵك و ده‌سته‌به‌ركردنی ئازادی و چه‌سپاندنی ع �ه‌ده‌ال �ه‌ت ،ئێمه‌ی زانایانی ئایینی ئاماده‌ین ،ئیرت به گردبوونه‌و ه بێت، خۆپیشاندان بێت ،ی��ان هه‌رشتێكی دیك ه بێت» .مامۆستا كام هران عه‌لی، وتاربێژی س هرای ئازادی ،ك ه دووجاریش زیندانی كرا و ئه‌شكنج ه و سزای زۆر درا، ده‌ڵێت «ئاماده‌یی من بۆ خۆپێشاندان مه‌بده‌ئییه‌ن واجبێكی شه‌رعیم ه و هه‌میش ه ئاماد ه ده‌بم كۆمه‌ك ب ه خودا، به‌اڵم كام خۆپێشاندان؟ چۆن و كه‌ی؟ ئه‌مه‌یان قسه‌یه‌كی تره .خۆپیشاندانێك ئۆپۆزیسێونێكی زۆر دڵ ناسك و سۆزدار بیكات ،هه‌ركات دڵی ئێشا هه‌ڵبچێت و هه‌ركات ئاشتیانكرده‌و ه بنیشێته‌وه؟ ی��ان ئه‌وكاته‌ی وه‌ك كارتێكی فشار به‌كاری بێنێت ل ه ب هرانبه‌ر ده‌سه‌اڵتدا؟! پاشان دوای به‌ده‌ست خستنی كۆمه‌ڵێك ئیمتیازاتی حیزبی ،كۆبوونه‌و ه و قاقاكانی پێكه‌نین وه‌ك جاران ده‌ستپێبكه‌نه‌و ه بێ گوێدان ه قوربانییه‌كان و داواكارییه‌كانیان، له‌ژێر ناوی به‌رژەوندیی نیشتامنی و ..... هتد؟! پاشان دۆخه‌ك ه ل ه بهرژەوهندیی ده‌سه‌اڵت ئاسایی بكاته‌وه ،ئه‌مه‌شیان شتێكی ت��ره!!! .به‌اڵم ئه‌و ه حه‌قیقه‌ته ك ه هه‌میش ه بۆشاییه‌كی زۆر ده‌بینم له نێوان ده‌س �ه‌اڵت و جه‌ماوه‌ردا ،له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی بۆشاییه‌ك ه تا بێت زۆرت��ر و گه‌وره‌تر ده‌بێت ،وا پێشبینی ده‌كه‌م ئه‌مجاره‌یان كاردانه‌وه‌كان و سه‌قفی داواكارییه‌كانیش زۆر زیاتر و به‌رزتر ده‌بن و قوربانییه‌كانیش زۆر زۆرتر ده‌بن و ئاڕاسته‌ی خۆپێشاندانه‌كان ده‌گاته به‌هاری كوردی .واش د هزانم جه‌ماوه‌ری كوردستان دواجار هه‌مان چاره‌نووسی جه‌ماوه‌ری تونس و میرس و لیبیا و .... هتدیان ده‌بێت ،ئه‌مه بۆ ده‌سه‌اڵتیش ڕێك هه‌روا ده‌بێت ،خوداش زاناتره».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
17ی شوبات ،یه‌كه‌م كه‌لێن بوو ك
وتاربێژێكی سه‌رای ئازادی :ئه‌وانه‌ی نوێژه هه‌ینییه‌كــــ په‌یجور :سه‌اڵح ساالر
خۆپیشاندانه‌كانی 2011ی س هرای ئازادی و س هراكانی تر ،خاڵی وه‌رچه‌رخان بوون ل ه مێژووی ئه‌زموونی حكومه‌تداریی كورددا .وه‌ك چاالكوانه‌كان ده‌ڵێن «یه‌كێك ل ه ده‌سته‌كه‌وته‌كانی ئه‌و خۆپیشاندانانه به‌ئاگاهێنانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵه‌كه‌ی كوردستان بوو» .چاالكوان ه دیاره‌كانی س هرای ئازادی ل ه دوو ساڵه‌ی ئه‌و یاده‌دا، دڵخۆشیی خۆیان ده‌رده‌بڕن به‌و ڕۆژانه‌ی ك ه ب ه وت �هی خ��ۆی��ان ،ب ه س�ه‌روه‌ری��ی د هزانن و ئاماده‌یی خۆشیان ده‌رده‌بڕن بۆ هه‌ر جارێكی دیك ه به‌شداریی بكه‌نه‌وه. ته‌وقیتی خۆپیشاندانه‌كان
هه‌ندێك پێیان وابوو خۆپیشاندانه‌كان وه‌ك میو ه گه‌ییبوو ،ئیرت ئه‌و ه كات و ساتی خۆی بوو .هه‌ندێكش ب ه پیالن بۆ سه‌ر خۆیان لێكدانه‌وه‌ی بۆ ده‌كه‌ن. ڕۆژن��ام��ه‌ن��ووس س���ۆران ع��وم �ه‌ر ،كه یه‌كێكبوو ل ه چاالكوانانی س هرای ئازادی، له‌و ب��اره‌ی�هو ه ده‌ڵێت «17ی شوبات كارتێكراو بوو به‌و شۆڕشانه‌ی ك ه له تونس و میرس سه‌ریان هه‌ڵدا .هاوكات ب��وو له‌گه‌ڵ به‌یاننام ه 7خاڵییه‌كه‌ی ب��زووت��ن�ه‌وه‌ی گ��ۆڕان و كه‌ڵه‌كه‌بووی ناڕەزایه‌تییه‌كانی 20ساڵه‌ی حوكمڕانیی یه‌كێتی و پارتی بوو .ل ه له‌حزه‌یه‌كی وه‌ك 17ی شوباتدا ئه‌و ناڕەزایه‌تییان ه ته‌قینه‌وه و كاردانه‌وه‌ی لقی چواریش هۆكاری درێژەدان بوو ب ه 17ی شوبات ،وات ه لقی چوار نه‌بووای ه 17ی شوبات هه‌ر ئه‌و ئێوار ه كۆتایی ده‌هات». به‌شداریی مامۆستایانی ئایینی له خۆپیشاندان ئ��ه‌وه‌ی گ��ۆڕان��ی جه‌وهه‌ریی به‌سه‌ر س هرای ئازادیدا هێنا ،ده‌ركه‌وتنی كادیره ئیسالمییه‌كان بوون ،به‌تایبه‌ت توێژی مه‌الكان و ئه‌نجامدانی نوێژە هه‌ینییه‌كان و وتاری چه‌ندین مامۆستای ئایینی ،كه ده‌توانین بڵێین ئه‌وان و خوێندكارانی زان��ك��ۆ و په‌یامنگاكان ب���وون ،بوونه داینه‌مۆی خۆپیشاندانه‌كان .هه‌ندێك به گوڕ پێدانی چاالكییه‌كانی خۆپیشاند هران و هه‌ندێكیش به‌و ه لێكیان ده‌دای �ه‌وه ك ه ئه‌و ك��اره‌ی مه‌الكان ده‌رچوون ه له سنووری كاری خۆیان .مامۆستا كام هران عه‌لی خواڕەحم ،وتاربێژی دیاری س هرای ئازادی ،به‌شدارییكردنی خۆیان ب ه ئه‌ركی ئایینی د هزان��ێ��ت ،ئ�هو بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) ده‌ڵێت «ئاماده‌بوونی ئێمه‌ی مامۆستایانی ئایینی بۆ خۆپێشاندانه‌كان، ڕێك وه‌اڵمی ئه‌م وت ه جوانه‌ی پێغه‌مبه‌ری ئازیزمانه (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) ك ه فه‌رموویه‌تی( :من مل یهتم بأمور
املسلمین فلیس منهم) وات ه هه‌ركه‌س گرنگی ب ه كاروباری مسوڵامنان نه‌دات و خه‌میان لێنه‌خوات ،ئه‌و ه له‌وان نییه. مامۆستایانی ئایینی بوون ه داینه‌مۆ و تینی به‌رده‌وامی خۆپێشاندانه‌كان و ڕاگرتنی هاوسه‌نگی و ئاماده‌كردنی سۆز و ژیریی خۆپێشانده‌ر پێكه‌وه ،بێ زیاده‌ڕۆیی الیه‌نێكیان له‌سه‌ر حسابی الیه‌نه‌كه‌ی تر ،چونك ه ل ه كۆنه‌و ه زانراوه ك ه سته‌ملێكراو له‌كاردانه‌وه‌دا زۆر جار زی��اده‌ڕەوی ده‌ك��ات و سنووری خۆی تێده‌په‌ڕێنێت .بۆی ه بوونی مامۆستایانی ئایینی توانیی ئ��هو هاوسه‌نگییه ڕابگرین ،هه‌ربۆی ه ده‌بینیت زۆربه‌ی قوربانییه‌كان ل ه خه‌ڵكی بوو ،جه‌الد و خوێنڕێژەكانیش ل ه ده‌س �ه‌اڵت بوون، ئه‌وه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئێم ه ته‌حریمی كوشتنامن كرد ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵت بكوژی خه‌اڵت ده‌كرد!!!». ئ��ه‌م ك��اری��گ �ه‌ری��ی �هی مامۆستایانی
ئایینی ته‌نیا ڕوان��گ �هی خۆیان نییه، چاالكوانه‌كانیش ئاماده‌گیی ئه‌وانیان زۆر ب ه پێویست د هزان��ی .وته‌كانی فارووق ڕەفیق و ناسك قادر و ڕێبین هه‌ردی و هاوڕێكانیان له كاتی ده‌ستگیركردنی مامۆستایانی ئایینی ،سه‌ملێنه‌ری ئ هو حه‌قیقه‌ته‌ن .ڕۆژن��ام �ه‌ن��ووس س��ۆران عومه‌ر ،ك ه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی كاتیی س�� هرای ئ��ازادی ب��وو ،ده‌ڵێت «هاتنی مامۆستایانی ئاینی و كردنی یه‌كه‌م نوێژی عه‌رس و یه‌كه‌م نوێژی م��ردوو له‌سه‌ر شه‌هیده‌كان به غائیب ،گوڕوتینێكی جه‌ماوه‌ریی تری به خۆپیشاندانه‌كان دا، ب ه تایبه‌ت كاتێك 6جومع ه نوێژی هه‌ینی له س هرا ئه‌نجام درا ،بوو ب ه داینه‌مۆی به‌رده‌وامیی خۆپیشاندانه‌كان». ئه‌گه‌رچی به‌شێك له مامۆستایانی ئایینی به‌شداریی خۆپیشاندان و هاندانی ج�ه‌م��اوه‌ری��ان ب ه ئه‌ركی سه‌رشانیان د هزان��ی ،به‌اڵم ل ه ب هرانبه‌ر ئه‌وانیشدا كۆمه‌ڵێكی دیك ه ل ه م�ه‌الك��ان دژی��ان ده‌وه‌س��ت��ان��هو ه و زۆر بانگخواز و كه‌سایه‌تیی دیكه‌ی ئیسالمی كاره‌كانی ئه‌وانیان ب ه بیدع ه د هزان��ی .مامۆستا محه‌مه‌د ن�ه‌رسوڵ�ڵا ،وتاربێژی یه‌كه‌م نوێژی هه‌ینیی س هرای ئ��ازادی ،ئه‌وانه ب ه كاسه‌لێس د هزانێت و له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێت «ئه‌وانه‌ی ك ه ڕۆشتبوون ه س هرای ئازادی ،قه‌ناعه‌تی كه‌ڵه‌كه‌بووی چه‌ندین ساڵه‌یان بوو ،ك ه به‌هۆی ناعه‌داله‌تی و ن�ه‌ب��وون��ی چاكسازییه‌و ه هه‌بوو. هه‌ندێك مامۆستای ئایینی هه‌ن سه‌د ساڵی دیك ه ئه‌م گه‌نده‌ڵیی ه ب �ه‌رده‌وام بێت جورئه‌تی ئه‌وه‌یان نیی ه سه‌یری ب هرانبه‌ره‌كه‌یان بكه‌ن ،بۆی ه زۆر ئاساییه ك ه دوو ڕایی دروستببێت ،به‌اڵم نه‌بووه هۆی دوووبه‌ره‌كی .ئه‌و مامۆستایانه‌ی دژایه‌تیی ئێمه‌یان كرد ،ئه‌وان ه سه‌ر به ده‌سه‌اڵتن و ئێم ه ب ه شتێكی ئاسایی ده‌یبینین».
هه‌روه‌ها ناوبراو ده‌ڵێت «ئه‌و بۆچوونان ه ك ه ده‌رچوون ل ه حوكمڕانێكی عه‌ملانیی سته‌مكاری گه‌نده‌ڵ ،ك ه ئه‌وان ب ه وه‌لی ئه‌مری مسوڵامنانی د هزانن ،ئه‌و ه ل ه هیچ شوێنێكی شه‌ریعه‌تدا جێگه‌ی نابێته‌وه، ئ �هو ه بیروبۆچوونی هه‌ندێك كه‌سی به‌زیوی كاسه‌لێسی سوڵت ه و ده‌سه‌اڵته و به‌و قسان ه خۆیان ده‌بەن ه پێشه‌وه. زانایان هه‌رگیز ئه‌وه‌یان ل ه كۆنه‌و ه تا ئێستا قبووڵ نه‌كردووه .له كۆندا زانایان به‌ربه‌ره‌كانێی سته‌می ده‌س �ه‌اڵت��داره ئیسالمییه‌كانیشیان كردوو ه ك ه ل ه كاتی ئه‌واندا ڕوویداوه». س���ۆران ع��وم �ه‌ری ڕۆژن��ام��ه‌ن��ووس و چ��االك��وان��ی س���هرای ئ����ازادی ،نوێژی هه‌ینی ب ه هه‌وێنی خۆپیشاندانه‌كان ده‌زان��ێ��ت ،ئ�هو ده‌ڵێت «هه‌میش ه له نێو هه‌ڵسوڕێنه‌رانی خۆپیشاندانه‌كان ده‌م��ان��وت نوێژەكانی هه‌ینی له‌سه‌ر شه‌حنی جه‌ماوه‌ر ه بۆ به‌رده‌وامییدان به خۆپیشاندانه‌كان و هه‌ر به‌وجۆره‌ش بوو، ئه‌گه‌ر س هرا نوێژی هه‌ینيی تێدا نه‌كرایه، خه‌ڵكی خۆپیشانده‌ر زۆر ماندوو ده‌بوون ،چونك ه مانه‌وه‌ی 62ڕۆژ له‌سه‌ر شه‌قام ،پێویستی ب ه ئیدامه‌دان هه‌بوو. ئه‌و نوێژان ه كۆكه‌ره‌و ه و درێژەپێده‌ری خۆپیشاندانه‌كان بوون». ه��ه‌روه‌ه��ا دك��ت��ۆر موسه‌ننا ئه‌مین، م��ام��ۆس��ت��ای زان���ك���ۆ و ئ �ه‌ن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی كاتیی س هرای ئازادی ،ئه‌و تۆمه‌تان ه ڕەتده‌كاته‌و ه ك ه ئاماده‌گيی ئیسالمییه‌كان بۆ دژایه‌تيی ئه‌زموونی حوكمڕانیی كوردستان بووبێت ،ئه‌و ده‌ڵێت «ئیسالمییه‌كان به‌شێكن له ئه‌زموونه‌كه‌ی كوردستان و به‌شیان هه‌ی ه له‌و ئه‌زموونه‌دا و ئه‌و قسه‌یه ته‌نیا بوختانه ،ئیسالمییه‌كان ئه‌و ه ئه‌ركی سه‌رشانیانه .خۆپیشاندانه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی ل ه نوێژی هه‌ینییه‌و ه ده‌ستی پێكرد و ئێستاش ل ه شاره‌كانی عێراق ب ه هه‌ینییه‌كان ده‌ستپێده‌كات.زانایانی
ئیسالمی ڕۆڵی سه‌ره‌كیی و جه‌وهه‌رییان ه�هی�ه ل����ه‌وه‌دا و ل �ه كوردستانیش ئیسالمییه‌كان هێزی زۆری��ان هه‌ی ه و زانایانی ئیسالمی قه‌در و حورمه‌تیان هه‌یه». یه‌كێك له‌و ڕەخانه‌ی ل ه نوێژە هه‌ینییه‌كان ده‌گیرا ،ئه‌وه‌بوو ك ه كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو قۆرخیان ك��ردووه و هه‌ر هه‌ینییه‌ك و مه‌الیه‌كی سه‌ر ب ه یه‌كێكیان ئه‌نجامی ده‌دات .مامۆستا محه‌مه‌د نه‌رسوڵاڵ
ده‌ڵێت «هامه‌نگی ل ه نێوان مامۆستایانی به‌شداربووی س�هرای ئازادیدا هه‌بوو، چونك ه هه‌موو مامۆستایه‌ك ئاماده‌یی ئه‌وه‌ی تێدا نه‌بوو بڕوات ه س هرا و وتار ب��دات ،ی��ان ئێمه‌ش هه‌موو كه‌سامن پێ ب��اش نه‌بوو ،ده‌ب��وو كه‌سێك بێت جگ ه ل ه كه‌سایه‌تی و ناوبانگه‌كه‌ی، بوێریی تێدا بێت و بتوانێت به‌رگه‌ی ئ��ازار و ناڕەحه‌تییه‌كان بگرێت .بۆیه ده‌ڵێم هه‌ماهه‌نگی هه‌بوو ل ه نێوان
مامۆستایانی هه‌ردووالدا ،به‌اڵم ئێم ه هیچ گرفتامن له‌و ه نه‌بوو ،ئه‌گه‌ر مامۆستای تریش ل ه الیه‌نه‌كانی دیكه‌ش بهاتنایه به‌شدارییان پێ ده‌كرا». گشتگیر نه‌بوونی خۆپیشاندان ئ����ه‌وه‌ی ب����وو ه ه���ۆی بێئومێدیی خۆپیشانده‌ران و خاڵی كۆتایی ته‌مه‌نی خۆپیشاندانه‌كان ،ئه‌و خاڵ ه الواز ه بوو ك ه ناڕەزاییه‌كان هه‌موو كوردستانی نه‌گرته‌و ه و نه‌یتوانی سنووری هه‌رێمی
«كۆنرتۆڵنه‌كردنی ئامێره پزیشكییه‌كان گر
تاقیگه‌كان ،ده‌رگایه‌ك بۆ چاره‌ســـ په‌یجور :ڕێبوار ئه‌حمه‌د به‌شێك له تاقیگه‌كانی ناو شار و شارۆچكه‌كانی هه‌رێمى كوردستان، ل�ه ڕووی ڕەچ��اوك��ردن��ی ڕێنامییه ته‌ندروستییه‌كانەوە ل �ه ئاستی پێویستدا نین و ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی ته‌ندروستیی په‌رله‌مانیش ،نه‌بوونی ده‌زگایه‌ك بۆ كۆنرتۆڵكردنی كوالێتیی ئامێره پزیشكییه‌كان به گرفت بۆ ڕەوشی ته‌ندروستیی هه‌رێم وه‌سف ده‌كات. ب���� ه پ���ێ���ی وت������هی چ��ه‌ن��د هاوواڵتییه‌ك ،به‌شێكی زۆری تاقیگه ته‌ندروستییه‌كان ك�ه ل�ه ب���ازاڕ و شوێنه گشتییه‌كاندا ك��ار ده‌ك �ه‌ن، له ڕووی په‌یڕە‌وكردنی ڕێنامییه ته‌ندروستییه‌كانه‌وه الوازن .هه‌روه‌ها
ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ده‌ری ده‌ك �ه‌ن ت �ه‌واو و دروست نییه. پ��س��پ��ۆڕان��ی ت���ه‌ن���دروس���ت���ی و كاربه‌ده‌ستانی وه‌زراره‌ت��ی ته‌ندروستیش نكۆڵی له بوونی جیاوازی له ئه‌نجامی تاقیگه‌كاندا ناكه‌ن و پێیان وایه ده‌كرێت ئه‌نجامی پشكنینێك له دوو تاقیگه‌دا جیاواز بێت ،كه شاره‌زایان پێیان وایه جیاوازی له ئه‌نجامی پشكنینه‌كاندا ده‌توانێت ژیانی نه‌خۆش بخاته مه‌ترسییه‌وه. هاوواڵتییه‌ك به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «من پشكنینی گرووپی خوێنم كرد له دوو تاقیگه ،له هه‌ر یه‌كێكیان خوێنه‌كه‌م جۆرێكی دیكه بوو .هه‌روه‌ها دۆستێكم پشكنینی كردبوو بۆ نه‌خۆشی ،له هه‌ر تاقیگه‌یه‌ك نه‌خۆشییه‌كه‌ی له‌وی تر جیاواز بوو» .له‌وباره‌یه‌وه ئارام عه‌بدولكه‌ریم، ده‌رچ���ووی به‌شی كیمیا ،ك ه م��اوه‌ی 8
ساڵه تاقیگه‌ی هه‌یه ،ئاماژە به‌وه ده‌كات ج��ی��اوازی له ئه‌نجامی پشكنیندا زۆر ڕوو ده‌دات .ئ�هو منوونه‌ی نه‌خۆشێك ده‌هێنێته‌وه كه به هۆی هه‌ڵه‌ی ئه‌نجامی پشكنینه‌كه‌یه‌وه بۆ ماوه‌یه‌ك چاره‌سه‌ری بۆ نه‌خۆشیی «حه‌مه‌ی ماڵتا» وه‌رگرتووه، له كاتێكدا هه‌ڵگری ئ �هو نه‌خۆشییه نه‌بووه .ئه‌و هۆكاری بوونی جیاوازیی له تاقیگه‌كاندا بۆ نه‌بوونی ئامێر و نه‌بوونی پسپۆڕی پێویست گه‌ڕانده‌وه. و هزاره‌تی ته‌ندروستی به پێی چه‌ند ڕێنامییه‌ك مۆڵه‌تی كردنه‌وه‌ی تاقیگه بۆ خوازیاران ده‌رده‌كات ،كه به پێی جۆری پسپۆڕییه‌كانیان ده‌گۆڕێت .ده‌رچووانی به‌شی (بایۆلۆجی ،كیمیا ،تاقیگه) ده‌توانن به پێی ڕێنامییه‌كان كاری پشكنین ئه‌نجام بده‌ن دوای وه‌رگرتنی ئه‌زموونی تهواو، به‌اڵم به پێی وته‌ی به‌رپرسانی وه‌زاره‌ت
9 ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ئاگاداربه؛ هۆڵه‌ك ه بۆ هه‌موو ئه‌ندامانی خێزانه‌كه‌یه و .سه‌ریاس محه‌مه‌د به هه‌ربار ده‌بێت هۆڵ بتوانێت به‌شێكی ئارامبه‌خشی هه‌ر ماڵێك بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی كه هه‌ریه‌ك له ئه‌ندامانی خێزان ل ه ژووره‌كانی خۆیانه‌وه له‌نێو هۆڵی ماڵه‌كه‌دا یه‌ك ده‌بیننه‌وه بۆ كاتێكی خۆش بۆ ته‌ماشاكردنی ته‌له‌فزیۆن...
له‌به‌ر ئه‌وه‌یه ده‌بێت سه‌لیقه‌یه‌كی گشتی به‌كاربخرێت ل� ه رێكخستنی هۆڵی نێو ماڵدا ،ده‌شێت هه‌ر ژوورێكی تری تایبه‌ت له ماڵه‌كه‌دا سه‌لیقه‌یه‌كی تایبه‌ت تێیدا زاڵبێت ،به‌اڵم هۆڵ گشتییه و نابێت ببێته مایه‌ی بێزه‌وقیی یه‌كێك له ئه‌ندامانی خێزانه‌كه ،بۆ ئه‌مه‌ش باش وایه هه‌ڵبژاردنی ڕەنگ و تابلۆ و ڕووناكی و په‌رده و هه‌موو ئه‌ساسیاته‌كانی تریش ،به
جۆرێك بن له زه‌وقی گشتییه‌وه نزیك بن و هۆكارێك بن بۆ ئارامش و دڵخۆشیی هه‌مووان .دوور نییه ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ی خواره‌وه هاوكارتان بن له رازاندنه‌وه‌ی هۆڵه‌كانتان ب ه شێوه‌یه‌کی گونجاو و جوان. ـ ئێستا ڕۆژان��ی وه‌رزێ��ك��ی سارد به‌ڕێده‌كه‌ین و هه‌مووان پێویستامن به ئامێره جۆراوجۆره‌كانی گه‌رمكه‌ره‌وه‌یه،
چ ئه‌وانه‌ی ب ه كارهبا و چ ئه‌وانه‌ی ب ه نه‌وت كار ده‌كه‌ن .گرنگه ئه‌و ئامێرانه ب ه شێوه‌یه‌ك بن له‌گه‌ڵ باقیی دیكۆری هۆڵه‌كه‌دا بگونجێن ،له ڕووی ڕەنگ یان شێوه‌وه بتوانن له‌گه‌ڵ باقیی دیكۆری ماڵه‌كه‌دا بگونجێن ،نه‌ك ببنه پارچه‌كی ناڕێك و نه‌شاز. ـ هه‌ڵبژاردنی قه‌نه‌فه‌ی فراوان ،به شێوه‌یه‌ك دانیشتنه‌كان ته‌نگ و سنووردار
بۆ خامنان :مه‌هێڵ ن هاوسه‌ره‌كانتان ئه‌م بابه‌ته بخوێننه‌وه
نه‌كات. ـ هه‌ڵواسینی ئاوێنه‌ی گ �ه‌وره وا ده‌كات هۆڵه‌كه فراوان ده‌ركه‌وێت .ئاوێنه سهرهڕای پێویستییه‌كه‌ی ،مانا و ئاماژەی خۆدۆزینه‌وه و خۆبینینه‌وه‌یه.بیرت نه‌چێت ئاوێنه تیشك و ڕووناكییه‌كان پێچه‌وانه ده‌كاته‌وه. ـ په‌رده ،ده‌توانێت ڕۆڵێكی گرنگ بگێڕێت ،سهرهڕای به‌خشینی دیمه‌نێكی
جوان ،هاوینان ده‌توانێت ڕێگه بگرێت له تیشكی ڕاسته‌وخۆی خۆر ،كه ده‌بێته مایه‌ی بێزاربوون. ـ سیسته‌می ڕووناكیی هۆڵه کە جۆرێك بێت كه به شێوه‌یه‌كی یه‌كسان بێت و ی�ه‌ك ئاستی ڕوون��اك��ی هه‌موو هۆڵه‌كه بگرێته‌وه ،نه‌ك الیه‌كی هۆڵه‌كه رووناكییه‌كی زۆری تێدا بێت و الیه‌كی دیك ه كز و تاریك.
ب ه دوای نانی ئێواره‌دا مه‌خه‌ون!
كاری ماڵه‌و ه سێكسی پیاوان الواز دەکات باوكی شاد له لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستیدا ك �ه گۆڤارێكی (ده‌رون��ن��اس��ی)ی ئه‌مه‌ریكی له ژماره‌ی ئه‌م مانگه‌یدا باڵوی كردووەته‌وه ،ئاشكرای ده‌كات كاتێك پیاوی خێزاندار زۆرب��هی كاته‌كانی به كاروباری ناوماڵه‌وه به‌سه‌رده‌بات ،وه‌ك :چێشت لێنان و ب��ازاڕك��ردن و ...ئ��ه‌وا چاالكییه سێكسییه‌كانی ب���ه‌ره‌و الوازی و پاشه‌كشه ده‌چ��ن .به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و پیاوانه‌ی كه زۆربه‌ی كاته‌كانیان سه‌رقاڵی كاروباری وه‌ك��و :سه‌یاره ل��ێ��خ��وڕی��ن و ب��اخ��داری��ی��ن ،ل�هو لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا کە له‌ژێر ناونیشانی
وێنە جیهانییەکان ئا :الس هه‌ورامی
(یه‌كسانیی ڕاپه‌ڕاندنی كاره‌كانی ناوماڵ و تێكچوونی په‌یوه‌ندییه سێكسییه‌كانی نێوان ه��اوس �هران)دا باڵوكراوه‌ته‌وه، به‌ره‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كه ئاماژە بۆ ئه‌وه ده‌كات پێویسته له‌ناو خێزانه‌كاندا ه��ه‌ر ك��اره‌ك��ت��ه‌ره و ڕۆڵی خۆی بگێڕێت. سه‌رپه‌رشتیاری ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن �ه‌وه‌ك �ه ب��ه ن��اوی لێكۆڵه‌ر (س����اب����ی����ن����ۆ ك���ورن���ری���ت���ش) ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاند «ئ�هو پیاوانه‌ی ك���ه زۆرب�����هی ك��ات��ه‌ك��ان��ی��ان ب���ه ڕاپ���ه‌ڕن���دن���ی
ئه‌ركه‌كانی ماڵه‌وه ب��ه‌س��ه‌رده‌ب��ه‌ن و ب �ه‌ش��دارن له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانیان له كاری ماڵه‌وه ،كه‌مرت پ���هی���وه‌ن���دی���ی س��ێ��ك��س��ی
ئ�ه‌ن��ج��ام��ده‌ده‌ن و ئه‌وه‌شی ڕاگه‌یاند كه ئ �هو پیاوانه‌ی كاری پیشه‌یی و هه‌میشه‌یی پیاوانه‌ی خۆیان موماره‌سه ده‌ك����ه‌ن ،ل �ه م��وم��اره‌س �هی سێكسیشدا به‌هێزترن» ش��ای��ان��ی ب��اس��ه ئ �ه‌م ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن�ه‌وه‌ی�ه ل�ه‌س�ه‌ر ( )7002كه‌س ئه‌نجامدراوه و وای ك��ردووه كه پیاوان چ��ی�تر م��ل��ك �ه‌چ ن��ه‌ب��ن بۆ ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌ركەكانی ناوماڵ .به‌م ك��اره‌ش��ی��ان دی��س��ان �ه‌وه ڕووب����ه‌ڕووی ڕەخ��ن�هی خێزانه‌كانیان بوونه‌ته‌وه و ت��ووش��ی گرفتێكی دی��ك�ه ب��وون، لێكۆڵه‌ره‌كان مه‌ترسیی ئه‌م باره‌شیان نه‌شاردووەته‌وه.
ئه‌وه‌ی له‌م وێنه‌یه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت، ئافره‌تێكی گه‌نج و منداڵێكن ،كه له دوای ب�ه‌رب��وون�ه‌وه‌ی ئاگرێك له‌و باڵه‌خانه‌یه‌ی تێیدا ده‌ژی���ان ،خۆیان فڕێداوه‌ته خواره‌وه. رۆژی 1975/7/22كاتێك یه‌ك له فۆتۆگرافه‌ره‌كانی رۆژن��ام �هی «بۆسنت هیراڵد»ی ئه‌مریكی ل ه رێگه‌ی ئامێری ئاگاداركردنه‌وه‌ی پۆلیسه‌و ه گوێبیستی رووداوێكی ئاگركه‌وتنه‌و ه ده‌بێت ،له یه‌كێك له باڵه‌خانه‌كانی شه‌قامی ملبۆرۆ له بۆسنت ،راسته‌وخۆ ده‌گاته شوێنی
رووداوه‌كه. ستانلی جه‌ی فۆرمانی فۆتۆگرافه‌ر، له‌گه‌ڵ گه‌یشتنی به شوێنی رووداوه‌كه، وێنه‌ی ئ�هو دوو قوربانییه‌ی گرتووه كه خۆیان له باڵه‌خانه‌كه‌وه فڕیداوه‌ته خواره‌وه ،كه پێشرت تێیدا ژیاون ،یه‌كه‌میان ئافره‌تێكی گه‌نجه به ناوی دیانا برینت، ئ �ه‌وی دیكه‌شیان كچێكی بچووكه به ناوی تیاری جۆنس .دیانا برینت له‌گه‌ڵ كه‌وتنه سه‌ر زه‌وی��دا راسته‌وخۆ گیانی ده‌سپێرێت ،ب�ه‌اڵم خۆشبه‌ختانه كچه بچووكه‌كه به هۆی هه‌وڵی كارمه‌ندێكی
ئاگركوژێنه‌وه ،رزگ���اری ده‌بێت و به زیندوویی ده‌مێنێته‌وه. ب��ه ه���ۆی رووم��اڵ��ك��ردن��ی ئ �هو رووداوه‌وه به فۆتۆكانی ،ستانلی جه‌ی فۆرمانی فۆتۆگرافه‌ر ،توانی خه‌اڵتی «پۆلیتزه‌ر» به‌ده‌ست بهێنێت ،به‌اڵم له‌و خه‌اڵته‌ش گرنگرت ،ئه‌و ك��اره‌ی ناوبراو رێگه‌ی بۆ ده‌رچوونی كۆمه‌ڵێك یاسای توند خ��ۆش ك��رد له ویالیه‌تی بۆسنت و ویالیه‌ته‌كانی ت��ری ئه‌مریكادا ،كه په‌یوه‌سنت به رووداوه‌كانی ئاگركه‌وتنه‌وه و مه‌رجه‌كانی خۆپاراستنه‌وه.
الس هه‌ورامی كۆمه‌ڵه‌ی ئه‌وروپی بۆ نه‌خۆشییه‌كانی دڵ ،ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌یه‌كی راگه‌یاند ك ه له‌سه‌ر ه هزار نه‌خۆش ئه‌نجامی داوه .به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی ئه‌و توێژینه‌وه‌یه ،زوو خه‌وتن ل ه دوای خواردنی نانی ئێواران ،تووشبوون ب ه جه‌ڵته‌ی ده‌ماغ زیاتر ده‌كات. ئه‌و توێژینه‌و ه ئه‌وروپیی ه ئاشكراشی كردووه ،ئه‌و كه‌سانه‌ی سه‌عاتێك یان زیاتر ،ل ه دوای خواردنی نانی ئێواره چاوه‌ڕ ێ ده‌كه‌ن و پاشان ده‌خه‌ون ،مه‌ترسیی تووشبوونیان به‌و جه‌ڵته‌ی ه ب ه رێژە‌ی %66كه‌مرت ده‌بێته‌وه ،ل ه دوای ئه‌و ماوه‌یه‌ش، چاوه‌ڕێكردنی هه‌ر نیو سه‌عاتێكی تر ،مه‌ترسییه‌ك ه ب ه رێژە‌ی %10ی تر كه‌مرت ده‌كاته‌وه.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
ڕابه‌ر زاهیر ،دووه‌می كاراتی هه‌رێمی كوردستان و جیهان بۆ به‌یان:
له‌سەر ئاستى جیهان دووه‌م بووم و كه‌س ده‌ستخۆشیی لێنه‌كردم دیدار :حه‌مز ه عوسامن ڕابه‌ر زاهیر ،یه‌كێكه له‌و یاریزانانه‌ی ك ه له بواری وه‌رزشی كاراتییدا شایه‌نی ڕێز و شانازییه‌كی گه‌وره‌یه بۆ كوردستان. به‌داخه‌وه له ئاستی پێویستدا نه‌توانراوه خزمه‌ت بكرێت .وه‌ك ڕێزگرتنێك و هاندانی ئ �ه‌م وه‌رزش��وان��هی كاراتیی خورماڵ ،پێامن باشبوو سه‌باره‌ت به كار و چاالكی و مه‌دالیاكانی گفتوگۆیه‌كی كورتی له‌گه‌ڵ ساز بده‌ین. به‌یان :به‌شداریی چه‌ند پاڵه‌وانێتیت كردووه ،ئه‌و خه‌اڵتانه‌ی كۆتكردوونه‌ته‌وه، كامانه‌ن؟ ڕابه‌ر زاهیر :به‌شداریی 12پاڵ هوانێتیم كردووه .ساڵی 2003یه‌كه‌می كوردستان بووم، 2007دووه‌می كوردستان و 2008دووه‌می كوردستان 2009 ،دووه‌م��ی كوردستان له كاتا و هه‌مان ساڵ دووه‌می كۆمێت بووم. ساڵی 2010دووه‌می كوردستان بوومه‌وه. ساڵی 2008برۆنزی نێوده‌وڵه‌تیی ئێرانم به‌ده‌ستهێناو ه و 2010برۆنزی نیۆده‌وڵه‌تیی ئه‌سفه‌هانی ئێرانم به‌ده‌ستهێناوه‌ته‌وه .ساڵی 2011مه‌دالیای زی��وی مه‌شهه‌دی ئێرانم به‌ده‌ستهێناوه .ل ه 2012دا سێیه‌می عێراق بووم .هه‌ر ل ه 2012دا ل ه پاڵ هوانێتییه‌كی
جیهانی ب ه به‌شداریی سه‌رجه‌م واڵت��ان، مه‌دالیای زیوم بردووه‌ته‌وه. به‌یان :حكومه‌ت و الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان تا چه‌ند هاوكارییان كردوون؟ ڕابه‌ر زاهیر :وه‌ك كه‌سایه‌تیی سیاسی
هاوكارییان ك��ردووم و ل ه یانه‌ش كه‌مرت ل ه رووی حكومییه‌و ه هاوكاریامن هه‌بووه. ئێم ه زی��اد ل ه هه‌موو شتێك پێویستامن ب ه هاوكاریی فه‌رمی و پاڵپشتیی حكومی هه‌بووه ،ك ه وه‌ك پێویست نه‌بووه.
به‌یان :لێسه‌ندنه‌وه‌ی مۆڵه‌ت له یانه‌ی وه‌رزشی خورماڵ ،تا چه‌ند رێگر بووه له كار و چاالكیی ئێوه؟ ڕابه‌ر زاهیر :كاریگه‌ریی زۆری هه‌بووه. به‌دڵنیاییه‌و ه ڕێگریش بوو ه ل ه به‌شداری
نه‌كردمنان ل ه پاڵ هوانێتییه‌كانی كوردستان. هۆكاری گرنگیش بوو ه له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كانی ئێمه ،ئه‌گه‌ر وانه‌بووای ه باشرت ئه‌نجامامن ده‌بوو. ب �هی��ان :دوای ه�ه‌م��وو ئ �هو خ��ه‌اڵت و
مه‌دالیایانه‌ی لێر ه و له‌ده‌ره‌وه به‌ده‌ستت هێناون ،هیچ الیه‌نێك خه‌اڵتی كردوویت؟ ڕاب �ه‌ر زاهیر :نه‌خێر ،ب�ه‌داخ�هو ه نه ل ه یانه‌ی وه‌رزش��ی خورماڵ ،ن ه وه‌ك خۆم له‌سه‌ر ئاستی تاك ،خه‌اڵت و ده‌ستخۆشانه‌م لێنه‌كراوه .الی خۆیانه‌و ه وه‌رزشدۆستانی ناوچه‌ك ه و ستافی یان ه هانیان داوم ،به‌اڵم وابزانم له‌م واڵته‌دا ئه‌و مه‌دالیا و خه‌اڵتانه‌ی بۆ كوردستانم هێناوه‌ته‌وه ،جێگه‌ی بایه‌خی كه‌س نین. به‌یان :پێشنیازت چییه ،پێت وانییه به‌مشێوه‌یه سه‌خته به‌رده‌وامبوون؟ ڕابه‌ر زاهیر :پێشنیار زۆره .سه‌ره‌تا با ل ه كردنه‌وه‌ی هۆڵی كاراتیی یانه‌وه ده‌ستپێبكه‌م ك ه ل ه 2008ەوە به‌ڵێنامن پێدراو ه و بۆشامن نه‌كراوه .لێسه‌ندنه‌وه‌ی مۆڵه‌ت ك ه ه�ه‌م ل ه ڕووی ئاسته‌و ه و هه‌م ل ه ڕووی مافی خۆشامنه‌و ه وه‌ك یاریزان ،پێویست ه كاری له‌سه‌ر بكرێت، به‌اڵم ف هرامۆش كراوه .ئێم ه ب ه هاوكاری و یارمه‌تی ڕاهێن هرامنان ،مامۆستا سۆران زاهیر و شه‌ماڵ ڕە‌ئ��وف هه‌ر ب �ه‌رده‌وام ده‌بین و چاومان ل ه ده‌سكه‌وتی ماددی و ده‌ستخۆشانه‌ی حكومه‌ت و لێپررساوان نییه ،هه‌رچه‌ند ه مافی خۆشامن بووه.
ناوبژیوانێك «دانانی ناوبژیوان به نزیكبوونەوە‌ی ه له‌گه‌ڵ هه‌ند ێ شتی نه‌خوازراو»
چه‌ند ناوبژیوانێكی به‌توانا وازده‌هێنن ئه‌رده‌اڵن محه‌مه‌د /سلێامنی ماوه‌یه‌ك ه چه‌ندین راهێنه‌ری به‌توانای شاری سلێامنی وازیان ل ه كاری ناوبژیوانی هێناوه .هه‌ند ێ ل �هو ناوبژیوانانه به‌هۆی گوێپێنه‌دانیان له‌الیه‌ن لیژنه‌ی ناوبژیوانانی كوردستانه‌و ه و هه‌ندێكیان به‌هۆی ئیش و كاری تایبه‌ته‌و ه وازیان هێناوه .ڕاهێنه‌ری یانه‌یه‌كی نایابیش ڕایده‌گه‌یه‌نێت ك ه یه‌كێتيی تۆپی پێی كوردستان ده‌یه‌وێت ناوبژیوانی الو دروس��ت بكات ،وه‌ك چ��ۆن یانه‌كان یاریزانی الو پێده‌گه‌یه‌نن. سه‌باره‌ت به هۆكاری وازهێنانی له ك��اری ناوبژیوانی ،ئ��ازاد حاته‌م، ناوبژیوانی پله یه‌كی كوردستان و عێراق ،ب ه رۆژنامه‌ی به‌یانی ڕاگه‌یاند «هۆی وازهێنامنان بۆ چه‌ند هۆكارێك ده‌گه‌ڕێنمه‌وه ،ك��اری ناوبژیوانی له كوردستان و عێراقدا ل ه بازنه‌یه‌كی داخ �راودای �ه ،بۆی ه پێده‌چێت حه‌زت ل�هو ك��ار ه نه‌بێت و بچیت ه بوارێكی تره‌و ه له‌وه‌رزشدا ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ناتوانی ببیت ه ناوبژیوانێكی نێوده‌وڵه‌تیی هیچ ئه‌فزه‌ڵیه‌ت نیی ه ل ه كوردستاندا بۆ
ناوبژیوان بۆ ئه‌وه‌ی ناوبژیوانێك باش بێت زیاتر بچێت ه پێشه‌وه و ئه‌و ناوبژیوانه‌ی ئاستی خراپ ه بڕوات ه دواوه». وتیشی «كاری ناوبژیوانی ب ه سه‌ره‌یه، سه‌فه‌ركردنی ناوبژیوان به‌سه‌ره‌یه ،دانانی ناوبژیوان به‌نزیكبوونه‌وەی ه له‌گه‌ڵ هه‌ندێ شتی ن �ه‌خ��وازراودا ،ك ه ل ه هیچ واڵتێكی دنیادا نییه .بۆی ه وازیشم هێنا له‌به‌رئه‌وه‌ی حه‌زم بۆ ناوبژیوانیی نێوده‌وڵه‌تی نه‌ماوه،
بۆ سێهه‌م جار نێجیریا بوو ه پاڵه‌وان
هه‌ڵبژارده‌ی نه‌یجیریا توانی ببێته پاڵه‌وانی جامی ئه‌فریقیا ،دوای بردنه‌وه‌ی یاریی كۆتایی جامه‌كه له هه‌ڵبژارده‌ی بۆركینا فاسۆ به گۆڵێكی بێبه‌رامبه‌ر. له یاریی كۆتاییدا نه‌یجیریا ئاستێكی به‌رزی پێشكه‌شكرد ،له ئه‌نجامدا به گۆڵێكی بێبه‌رامبه‌ر كه له خوله‌كی 40دا ساندای میا تۆماری كرد ،یارییه‌كه‌ی برده‌وه و بۆ سێهه‌م جار له مێژوویدا بووه پاڵه‌وان. هه‌ڵبژارده‌ی بۆركینافاسۆیش بووه دووه‌م و مالی بووه سێهه‌م، دوای بردنه‌وه‌ی له گانا به دوو گۆڵ به‌رامبه‌ر به گۆڵێك.
ب��ۆ وه‌رگ��رت��ن��ی ش �ه‌ه��اده‌ی ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تیی كاری ناوبژیوانی ،ب ه لێهاتوویی ناوبژیوان نییه ،ك ه ب ه پێچه‌وانه‌و ه ده‌بێت كاری ناوبژیوانی له‌سه‌ر ئاست‌و لێهاتوویی ناوبژیوان بێت». ل�ه‌الی خۆیه‌و ه مه‌ریوان محه‌مه‌د، یه‌كێكی تر له‌و ناوبژیوانانه‌ی ك ه وازی ل ه كاری ناوبژیوانی هێناوه ،ب ه الپهڕەی وه‌رزشی به‌یانی وت «هۆكاری وازهێناىن
خ���ۆم ب��ۆ ه��ۆك��اری ت��ای��ب �ه‌ت ب�� ه خ��ۆم ده‌گه‌ڕێنمه‌وه ،چه‌ندین هۆكاری تر هه‌یه ك ه ناوبژیوان واز له ناوبژیوانێتی ده‌هێنن، یه‌كێك له‌وان ه تا ڕاده‌ی�ه‌ك��ی مامناوه‌ند سه‌المه‌تيی ناوبژیوان پارێزراوه ،ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێنمه‌و ه بۆ یانه‌كان ،له‌به‌رئه‌وه‌ی له كاتی یارییه‌كاندا ناتوانن پۆلیس دابین بكه‌ن بۆ پاراستنی ناوبژیوانه‌كان». دانانی ناوبژیوانه‌كانیش له‌سه‌ر ئاستی
به‌رشه‌لۆن ه پاڵه‌وانی جام بوو له‌یاریی كۆتایی پاڵه‌وانێتی جامی شای ئیسپانیادا یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه رووبه‌ڕووی یانه‌ی ڤاله‌نسیا باسكیت بووه‌وه و یارییه‌كه‌ی لێ برده‌وه. پاش پێشكه‌شكردنی ئاستێكی ب�ه‌رز ،یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه به ئه‌نجامی 85خاڵ به‌رامبه‌ر 69خاڵ توانییان یارییه‌كه له ڤاله‌نسیا ببه‌نه‌وه و ببن ه پاڵه‌وانی جامه‌ك ه بۆ 23هه‌مین جار له مێژوودا و ژماره‌ی نازناوه‌كانیان له‌گه‌ڵ ریاڵ مه‌درید یه‌كسانكرده‌وه. به‌رشه‌لۆنه له‌سه‌ر حسابی ریاڵ مه‌درید به ئه‌نجامی 111خاڵ به‌رامبه‌ر 108خاڵ دوای درێژكردنه‌وه‌ی كات گه‌یشته نیوه‌ی كۆتایی.
خۆیانه ،ئه‌گه‌ر ئاستی باش بێت زیاتر كاری ناوبژیوانی ده‌كات ،به پێچه‌وانه‌و ه ئه‌گه‌ر هه‌ڵ ه بكات ،سزا ده‌درێت. س���ه‌ردار س��اڵ��ح ،ڕاه��ێ��ن�ه‌ری یانه‌ی سلێامنی ،سه‌باره‌ت ب ه هۆكاری وازهێنانی ناوبژیوانان ب ه به‌یانی وت «هه‌موو شتێك هۆكاری تایبه‌تی خۆی هه‌یه ،یه‌كێتيی ناوه‌ندی تۆپی پێی كوردستانیش ئیش بۆ ئه‌و ه ده‌كات ك ه كۆمه‌ڵێك ناوبژیوانی الو دروست بكات بۆ به‌ڕێوه‌چوونی خوله‌كانی كوردستان ،بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر ئاستیان به‌ره‌و پێش بچێت و ئه‌و ناوبژیوانانه‌شی كه ته‌مه‌نیان زی��اد ب��ووه ،باشرت وای � ه ڕێگه خۆش بكه‌ن بۆ ناوبژیوان ه الوه‌كان و كاری سه‌رپه‌رشتیاری یارییه‌كان بكه‌ن». له‌الی خۆیه‌و ه حه‌مید خالید ،سه‌رۆكی ناوبژیواناىن كوردستان ،س�ه‌ب��اره‌ت به‌و هۆكار ه ده‌ڵێت «من بۆ چه‌ند هۆكارێكی ده‌گ �ه‌ڕێ��ن��م �ه‌وه ،یه‌كێك ل��ه‌وان�� ه هه‌ر ناوبژیوانێك بیه‌وێت ببێت ه نێوده‌وڵه‌تی ده‌بێت ناوبژیوانيی خولی عێراق بكات نه‌ك ل ه خولی كوردستان ،چونك ه ناوبژیوان ل ه خولی كوردستان نابێت ه نێوده‌وڵه‌تی، ئێم ه ناوبژیوانه‌كامنان له‌سه‌ر سێ ئاسته، كۆمه‌ڵێكیان به‌ته‌مه‌نن ،كۆمه‌ڵێكی تریان
مامناوه‌ندن ،كۆمه‌ڵه‌كه‌ی تریان الون، ئێمه‌ش ده‌مانه‌وێت ل ه ئێستاو ه ئیش له‌سه‌ر ئه‌و ناوبژیوان ه الوان ه بكه‌ین». وتیشی «ئه‌و ناوبژیوانانه‌ی كه گله‌یی ده‌كه‌ن به به‌ڵگه‌و ه المان ه كه زۆرترین ناوبژیوانێتيیان كردووه .ئێمه ل ه ئێستاو ه ئیش له‌سه‌ر ناوبژیوانی الو ده‌كه‌ین بۆ ئ��ه‌وه‌ی به خێرایی شوێنی ناوبژیوان ه به‌ته‌مه‌نه‌كامنان بۆ بگرنه‌وه». ه����ه‌ر ب��� ه وت����هی س��ه‌رۆك��ی یه‌كێتییه‌ك ه «ل ه ئێستادا بڕیاری تازه هه‌ی ه ل ه كوردستا ن و عێراقدا ده‌بێت ناوبژیوان خوێنده‌واريی هه‌بێت ،له ئه‌نته‌رنێت بزانێت‌و به‌رنامه‌ی ئێمه‌ش بۆ ناوبژیوانه‌كان ئه‌مه‌یه». ئ���ام���اژەی ب����ه‌وه‌ش دا ه �ه‌ر ناوبژیوانێك ك� ه وازی هێناوه و ده‌یه‌وێت به‌رده‌وامبێت و خزمه‌ت ب��ه‌ب��واری ن��اوب��ژی��وان��ی ب��ك��ات له خوله‌كانی كوردستان ،ئه‌وان الرییان نییه ،تاقیكردنه‌وه‌ی ناوبژیوانان ئه‌نجام ب��دات و ئ�ه‌گ�ه‌ر ده‌رچ��وو ده‌توانێت به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر كاری ناوبژیوانی.
لە یه‌كه‌م ئه‌زموونی گ هڕانه‌وه‌یدا شكستی هێنا رافایل نادالی ئیسپانیی پاش دووركه‌وتنه‌وه‌ی له یاریگاكانی تێنس به‌هۆی پێكانه‌وه ،ل ه یه‌كه‌م گه‌ڕانه‌وه‌یدا پله‌ی دووه‌می پاڵه‌وانێتییه‌كهى به‌ده‌ستهێنا و یاریی كۆتایی دۆڕاند. پاش شه‌ش مانگ دابڕان ،نادالی ئیسپانی‌و ریزبه‌ندی پێنجه‌می جیهان به‌شداریی پاڵه‌وانێتی چیللی كراوه‌ی كرد بۆ یاریی تێنسی سه‌رزه‌وی ،له یاریی كۆتاییشدا رووبه‌ڕووی زیبالۆسی ئه‌رجه‌نتینی ریزبه‌ندی 77می جیهان بووه‌وه و به دوو كۆمه‌ڵه به‌رامبه‌ر به كۆمه‌ڵه‌یه‌ك یارییه‌كه‌ی پێدۆڕاند و بووه دووه‌می پاڵه‌وانێتییه‌كه.
11 ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
هاوسه‌رگیریی زۆره‌ملێ به‌سه‌رچوو حه‌مه‌ی ئه‌حمه‌د ڕەسووڵ * پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری به ڕەزامه‌ندیی ه��ه‌ردووال پێكدێت .كه‌واته یه‌كێك له بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی هاوسه‌رگیری، ڕەزامه‌ندبوونی ژن‌و پیاوه ،تاكو به حه‌زی خۆیان ژیانی هاوبه‌ش هه‌ڵبژێرن و دوای یه‌كرت ناسینی تهواو ،خێزان پێكه‌وه بنێن. خوداش مرۆڤی ئازاد خوڵقاندوو ه و مافی ئ��ه‌وه‌ی پێداوه تاكو له‌گه‌ڵ كه‌سێكدا ژیانی ه��اوب�ه‌ش پێكبهێنێت كه خۆی ده‌یه‌وێت .به‌اڵم كه‌سانێكی نه‌زان هه‌ن ك ه خۆیان له سه‌ره‌وه‌ی خواستی كه‌سانی تر داده‌ن��ێ��ن و منداڵه‌كانیان ده‌كه‌نه قوربانی خواسته‌كانی خۆیان ،چونكه به ڕای ئه‌وان هه‌ركه‌سێك كه به ئاره‌زووی خۆی زه‌واج بكات ،كارێكی ناشیرینی كردووه و پێیان وایه له‌به‌رئه‌وه‌ی خۆیان له‌ژێر گوشاردا هاوسه‌رگیرییان كردووه، ده‌بێت منداڵه‌كانیشیان هه‌ر ئه‌و ڕێگه‌یه بگرنه‌به‌ر. ب���ه‌اڵم ه��اوس�ه‌رگ��ی��ری��ی زۆره‌م��ل �ێ هه‌ندێكجار ك ه كچان له منداڵییه‌وه به ناوی كه‌سێكه‌وه ماره ده‌كرێن كه هیچ زانیارییه‌كیان به‌شێوه‌یه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه نییه ،كاتێك كچ ده‌گاته ته‌مه‌نی زه‌واج ،خ��ۆی له‌ژێر سێبه‌ری پیاوێكی به‌ته‌مه‌ندا ده‌بینێت كه چه‌ند ژن و هاوسه‌ری تری هه‌یه ،ئاره‌زووی گه‌نجێتی ل � ه ناخیدا ده‌ك��وژرێ��ت و پێكه‌نینی سه‌رلێوه‌كانی ده‌بێته كینەیەكی ئازارده‌ر له قوڕگیدا. ئێستا ل� ه زۆرێ���ك ل�ه ناوچه‌كانی كوردستاندا زۆرب��هی خێزانه‌كان هه‌ر ل ه ته‌مه‌نی منداڵییه‌وه منداڵه‌كانیان فێری ئه‌و ه ده‌كه‌ن كه مافی هه‌ڵبژاردىن
هاوسه‌ری داهاتوویان نییه .ئه‌و خێزانانه‌ی كه كوڕیان هه‌یه ،ده‌ڵێن :ئێمه ژنێكامن ده‌وێت كه له ماڵدا وه‌كو كاره‌كه‌رێك كار بكات ،به تایبه‌ت ده‌بێت ئه‌و كچه له خزمه‌كانی خۆیان بێت ،چونكه ئه‌و ئاشنای ئه‌و داب‌و نه‌ریتانه‌یه. بێگومان ئه‌مجۆره هاوسه‌رگیرییانه ی�ه‌ك��ێ��ك ل �ه دی��ارت��ری��ن ه��ۆك��اره‌ك��ان��ی ه �ه‌ڵ��وه‌ش��ان��دن �ه‌وه‌ی خ��ێ �زان��ن ،ك �ه له درێژ ماوه یان كورت م��اوه‌دا شیرازه‌ی ژی��ان تێك ده‌دەن و ده‌بنه ه��ۆی لێك هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ژیانی هاوبه‌ش. ئه‌ڵبه‌ت هه‌ندێك له‌و خێزانانه پێیان وایه ك ه سۆز‌و خۆشه‌ویستی پاش پرۆسه‌ی
هاوسه‌رگیری دروست ده‌بێت ،له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه گوشار ده‌خه‌نه سه‌ر منداڵه‌كانیان تاكو ژیانێكی ن�ه‌خ��وازرا‌و هه‌ڵبژێرن و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی ئه‌وه كه له داهاتوودا ده‌رئه‌نجامی ناخۆشی لێبكه‌وێته‌وه .له ڕاستیدا له هه‌ركوێ دووكه‌س ڕەزامه‌ند نه‌بن به‌وه‌ی كه ژیانی هاوبه‌ش پێكه‌وه بنێن و تاك له‌ژێر گوشاری خێزانه‌كه‌یدا زه‌واج بكات ،ئ �هو هاوسه‌رگیریی ه له ڕیزی هاوسه‌رگیریی زۆره‌ملێ داده‌نرێت و هاوسه‌رگیرییه‌كیش ك ه ڕەزامه‌ندیی ژن و پیاوه‌كه‌ی تێدا نه‌بێت ،بێگومان ده‌رئه‌نجامێكی باشیشی نابێت.
جۆر و شێوازه‌كانی هاوسه‌رگیریی زۆره‌ملێ له هه‌موو شوێنێكی ئه‌م جیهانه‌دا ڕوویداوه ،النیكه‌م له‌و هاوسه‌رگیرییه‌دا دوو ك�ه‌س ،واته ژن و مێرده‌كه ،ده‌بنه قوربانی .یه‌كێك له‌و هاوسه‌رگیرییانه‌ی كه هه‌نووكه له كیشوه‌ری ئاسیا و ئه‌فریقادا ،به تایبه‌ت واڵتانی نه‌ریتی و دواك��ه‌وت��وودا ،وه‌ك ده‌بیرنێت ،ئه‌و هاوسه‌رگیرییانه‌یه كه م���ه‌ودای گونجاوی ت�ه‌م�ه‌ن ل�ه نێوان ژن و پیاودا له به‌رچاو ناگیرێت ،له‌م هاوسه‌رگیرییانه‌دا كچان له پیاوانێك مار ه ده‌كرێن كه چه‌ند هێنده‌ی ته‌مه‌نی كچه‌كه ته‌مه‌نیان هه‌یه ،وه باوك‌و دایكی
كچه‌كه ته‌نیا له‌به‌ر ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی پیاوه‌كه ئ �ه‌م هاوسه‌رگیرییه به‌سه‌ر كچه‌كه‌دا ده‌سه‌پێنن. هه‌ڵبه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ی كه لێپررساوی م��اره‌ك��ردن��ی ئ �ه‌م ژن و م��ێ��ردان�ه‌ن ،له بنه‌ماڵه‌ی هه‌ردووال بڕێك پاره وه‌رده‌گرن و ی��اس��ای الواز و چ��اودێ��ری��ی الوازی ده‌س��ه‌اڵت ،وای ك��ردووه كه هیچ له‌م ب��ارودۆخ �ه نه‌گۆڕێت .ب �ه‌اڵم جۆرێكی تری هاوسه‌رگیریی زۆره ملێ ،ئه‌و جۆره ده‌گرێته‌وه كه له‌بری خوێن كچه‌كه ده‌درێت به شوو ،كه ئه‌مه‌ش ل ه هه‌ندێك له واڵتانی ڕۆژهه‌اڵتدا په‌یڕەو ده‌كرێت. وات�ه كچ له‌بری خوێن (دی �ه) ده‌درێته
بنه‌ماڵه‌ی ك��وژراوه‌ك��ه ،تاكو بنه‌ماڵه‌ی كوژراوه‌ك ه له تۆڵه‌سه‌ندنه‌و ه چاوپۆشی بكه‌ن .ئه‌ڵبه‌ت كچ له‌بری خوێندا ،ڕیشه‌ی شه‌رعیی نییه و ته‌نیا كارێكه بۆ ئازاردانی كچه‌كه ،چونكه بنه‌ماڵه‌ی مێرد كچه‌كه وه‌ك بكوژێك ده‌بینن .یه‌كێكی تر له‌و جۆره هاوسه‌رگیرییانه كه به‌هۆی به‌ده‌ستهێنانی پێگه‌ی س��ی��اس��ی ،ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی ،یان ئابوورییه‌وه‌یه ،كه باوك یان برا بۆ گه‌یشنت به‌و ئامانجانه‌ی كه پێشرت به ده‌ستیان نه‌هێناوه ،كچان و خوشكه‌كانی خۆیان له‌ژێر گوشاردا له كه‌سانی ده‌وڵه‌مه‌ند، یان ئاغا و كاربه‌ده‌ست م��اره ده‌ك�ه‌ن، تاكو له‌و ڕێگه‌یه‌وه سامان و پله‌‌و پایه به‌ده‌ستبهێنن. ئه‌مجۆره هاوسه‌رگیرییانه كه كچ ده‌بێته قوربانی ئامانجه‌كانی نێرینه‌یی خێزانه‌كه‌ی ،له كۆتاییدا ڕووداوی ناخۆىش وه‌ك (خۆسووتاندن ،هه‌ڵهاتن ،یاخود كوشتنی مێ)ی لێ ده‌كه‌وێته‌وه. ب���ه‌اڵم ل��ه ی�ه‌ك��ێ��ك ل��ه خ�راپ�تری��ن شێوه‌كانی هاوسه‌رگیریی زۆره‌ملێ ،كه كچ وه‌ك كااڵیه‌ك بۆ جێبه‌جێكردنی بڕیاری باوك ،ده‌درێته پیاوێك كه به شێوه‌یه‌ك جێگای ڕێ��زه بۆ ب��اوك .ه�ه‌ر بۆیه كچ مافی ئه‌وه‌ی نییه كه به هیچ شێوه‌یه‌ك ناڕەزایه‌تی ده‌رببڕێت ،چونكه پێداگری له به‌رانبه‌ر بڕیاری باوكدا ،بێگوێی و به‌ها دانه‌نانه بۆ قسه‌ی ب��اوك .لێره‌دا قوربانییه‌كانی ئه‌م كاره نه‌گریسه ته‌نیا كچان نین ،باوك و كوڕانیش بێبه‌ش نین له‌م هه‌ڕەشه‌یه ،كه ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌و كچه‌دا هاوسه‌رگیری بكه‌ن ك ه باوك و دایك ده‌یانه‌وێت. * كۆمه‌ڵناس.
په‌یوه‌ندییه ئه‌لیكترۆنییه‌كان ...تا كوێ؟ وه‌رگێڕانی :نوها وریا ج��ی��اوازی��ی نییه ت��ۆ كه‌سێكی ه��اوس��ه‌ردار ،ده‌زگ��ی �ران��دار ،یاخود عازه‌ب بیت ،له هه‌ندێ كاتدا پێویستت ب�ه ه�ه‌ن��دێ گ��ۆڕان��ك��اری ده‌ب��ێ��ت بۆ ئ �ه‌وه‌ی بێده‌نگی بشكێنیت و قسه له‌گه‌ڵ كه‌سێكی تردا بكه‌یت .به‌هۆی باڵوبوونه‌وه‌ی ته‌كنه‌لۆژیاشه‌وه له‌م ده ساڵه‌ی دواییدا و ده‌ركه‌وتنی ئه‌وه‌ی وه‌ك (شۆڕشی په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تی) نارساوه ،له ڕێگای به‌رنامه‌كانی وتووێژ و پێگه‌كانی په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تی وه‌ك (فه‌یسبووك ،تویته‌ر ـ گوگل پاڵس ـ مای سپه‌یس) ،هه‌روه‌ها پێشوازییه‌كی زۆری خ�ه‌ڵ��ك��ی ل��ه دروس��ت��ك��ردن��ی ئه‌كاونتدا ،وای لێهاتووه كه هه‌موو كه‌سێك زنجیره‌یه‌ك هاوڕێی گریامنەیی (اإلفرتايض) هه‌بێت. هه‌موو كه‌سێك چه‌ند هاوڕێیه‌كی دی��اری��ك��راوی ه��هی��ه ،ل��ه ه�ه‌ن��دێ حاڵه‌تیشدا ڕوویداوه كه ئه‌م هاوڕێیه ل��ه ڕەگ����ه‌زی خ���ۆی ن �ه‌ب��ێ��ت ،بۆیه په‌یوه‌ندییه‌ك له نێوانیاندا دروست ده‌بێت (په‌یوه‌ندیی س���ۆزداری) ،كه پیاو به ئاگا نایه‌ته‌وه پێش ئ�ه‌وه‌ی بزانێت که به (چیرۆكی خۆشه‌ویستی ئه‌لیكرتۆنی)دا تێپه‌ڕ بووه. هه‌ندێ ك �ه‌س (ب �ه ئه‌نقه‌ست) هاوڕێ ئه‌لیكرتۆنییه‌كان له‌گه‌ڵ كچاندا هه‌ڵده‌بژێرن ،وا گومان ده‌به‌ن كه ئه‌مه
ئازاری كه‌مرته له په‌یوه‌ندیی كرداری و تووشی داب �ڕان و ئ��ازاری ده‌روون��ی نابێت كه له په‌یوه‌ندیی كردارییدا تووشی ده‌بێت ،وا تێده‌گات كه له‌م په‌یوه‌ندییه‌دا ده‌توانێت به ئاسانی ده‌ربچێت به‌بێ هیچ زیانێك كه شایانی باس بێت .به‌اڵم په‌یوه‌ندیی له‌م جۆره داپ��ۆرشاوه به ترسناكی و سه‌ركێشی، وەك په‌یوه‌ندییه‌كی ئاسایی وه‌هایه. كه‌وابوو ئه‌و نیشانانه كامانه‌ن كه بزانیت كه‌وتوویته داوی خۆشه‌ویستيی گریامنه‌ییه‌وه؟ 1ـ ئه‌گه‌ر تۆ زیاتر له 3كاتژمێر ل��ه ه�ه‌ف��ت�هی�ه‌ك��دا ل��ه‌گ��ه‌ڵ ه���اوڕێ ك��چ�ه (گ��ری�مان �هی��ی �ه‌ك �ه‌ت) قسه‌ت كرد و له‌گه‌ڵیدا نهێنییه‌كانی خۆت بۆ ده‌رخ��س��ت و ئ��ه‌وه‌ی له ژیانتدا ده‌گوزه‌رێت بۆت باس كرد. 2ـ ئ�ه‌گ�ه‌ر ت��ۆ ل�ه ناخی خۆتدا هه‌ستت كرد كه ده‌ته‌وێت كاتی زیاتر له‌گه‌ڵ ئه‌م (هاوڕێ كچه‌ت)دا ببه‌یته سه‌ر ،ته‌نانه‌ت كاتێك كه له‌گه‌ڵیشتدا ئاماده نه‌بێت ،بیری ده‌كه‌یت ،ناتوانیت زاڵ بیت به‌سه‌ر خۆتدا و چاوه‌ڕێی بكه‌یت تا جارێكی تر به‌یه‌كده‌گه‌نه‌وه. 3ـ ئه‌گه‌ر تۆ ك��اروب��اری ه��اوڕێ كچه (گریامنه‌ییه‌كه)ت ش��ارده‌وه له كه‌سانی تر .ئ�ه‌وه مانای ئه‌وه‌یه كه په‌یوه‌ندییه‌كه زیاتره له هاوڕێیه‌تی، به واتای ئه‌وه‌ی كه ئه‌گه‌ر كاروباره‌كه ئاسایی بێت به نیسبه‌ت ت��ۆوه ،ئه‌وا تۆ له وتووێژە ئاساییه‌كانتدا له‌گه‌ڵ هاوڕێكانت ،باسی ده‌ك �هی��ت ،یان
ته‌نانه‌ت خێزانت ،به‌اڵم ورده‌كاريی ئه‌م په‌یوه‌ندییه ده‌شاریته‌وه. 4ـ ئه‌گه‌ر سووریت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ڕای ئه‌و وه‌ربگريت له كاروباره‌كانتدا، به تایبه‌تی له گیروگرفتی خێزانییدا. 5ـ ئه‌گه‌ر له‌م دواییانه‌دا ده‌ستت ك��ردووه به ده‌مه‌قاڵێ و چه‌ند باره ب��ووه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ هاوبه‌شه‌كه‌تدا و هه‌واڵ پێدانی كه (لێی تێناگه‌یت) ،یان وات لێهاتووه پێوانه ده‌كه‌یت له نێوان هاوسه‌ره‌كه‌ت و ه��اوڕێ كچه‌كه‌تدا، به‌و شێوه‌یه وات لێده‌كات هه‌ست بكه‌یت به‌جۆرێك له ڕەتكردنه‌وه و تووڕەییت تێدا دروست بووه به‌رانبه‌ر خێزانه‌كه‌ت. 6ـ ئه‌گه‌ر وات لێهاتووه كه ئیرت په‌یوه‌نديی گ�ه‌رم��وگ��وڕت��ان له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌تان كه‌مبووه‌ته‌وه ،له‌جیاتی ئ���ه‌وه ،خ��ۆت ده‌بینیته‌وه ل��ه‌وه‌ی كه هه‌میشه بیر ل�ه‌م كچه (نوێیه) ده‌كه‌یته‌وه. 7ـ ئه‌گه‌ر وێنه‌ی خۆتت له‌گه‌ڵ هاوڕێ ئه‌لیكرتۆنییه‌كه‌ت گۆڕیيه‌وه. 8ـ ئ��ه‌گ��ه‌ر وی��س��ت��ت ه���اوڕێ كچه‌كه‌ت به ك���رداری ببینیت ،یان هه‌وڵت داوه بانگهێشتی بكه‌یت بۆ خوانێك. چۆن له‌م په‌یوه‌ندییه ڕزگارت ده‌بێت؟ پێویسته بزانیت ئه‌م په‌یوه‌ندییه، په‌یوه‌ندییه‌كی نائاساییه .دان به‌مه‌شدا بنێ و له‌گه‌ڵ خۆت ڕاستگۆبه ،پرسیار له خۆت بكه :ئایا ئه‌م په‌یوه‌ندییه، شایانی ئه‌وه‌یه كه ژیانی خێزانیی
خۆمی له‌پێناودا بڕووخێنم؟ ب�ه‌اڵم ئه‌گه‌ر خێزاندار نه‌بووی، پێویسته پ �هی��وه‌ن��دی��ت هه‌بێت، ئاشكراشی بكه‌یت ئه‌گه‌ر هاوڕێییه‌كه‌ت له ڕێگای ئه‌نته‌رنێته‌وه به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كه س �ه‌رك �ه‌وت��وو بێت، ئایا نزیكبوونه‌وه‌تان به‌م شێوه‌یه له واقیعی گریامنه‌ییدا ده‌بێته ده‌سته‌به‌ر بۆ سه‌ركه‌وتنی په‌یوه‌ندییه‌كه له‌سه‌ر ئاستی حه‌قیقی؟ ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ل �ه كاتی الوازی��ی��دا هه‌ڵنه‌ستی به هه‌وڵدان بۆ دووب��اره درووستكردنه‌وه‌ی ئه‌م هاوڕێیه‌تییه، پ��ێ��وی��س��ت�ه ل���ه‌س���ه‌رت ك��ات �ه‌ك��ان��ت كه‌مبكه‌یته‌وه له‌سه‌ر ئه‌نته‌رنێت ،خۆت خه‌ریك بكه به چاالكییه‌كی نوێوه، هه‌وڵ بده له واقیعدا كچێك بناسیت. ئه‌گه‌ر تۆ خێزانداریشیت ،هه‌وڵ بده ژی��ان�ه‌وه ببه‌خشیت به په‌یوه‌ندییه خێزانییه‌كانت ،زیندوێتی و گه‌رم و گوڕییه‌كانی نێوانتان بگه‌ڕێنیته‌وه. هه‌وڵ بده هه‌ندێ هاوڕێی نوێ له ڕەگه‌زی خۆت په‌یدا بكه‌یت ،بۆ ئه‌وه‌ی له كاتی ڕاوێژدا كاتێك پێویستت پێیان ده‌بێت ،پشتیان پێ ببه‌ستی .ناچار مه‌به گرفت و كێشه‌كانت بخه‌یته ڕوو بۆ كه‌سی نامۆ ،ئه‌گه‌ر تۆ ڕووبه‌ڕووی گرفتی ناڕەحه‌ت ده‌بیته‌وه ،ده‌توانیت په‌نا ببه‌یت بۆ پسپۆڕی ده‌روون��ی ،بۆ ئه‌وه‌ی هاوكاریت بكات له تێپه‌ڕاندنی ئه‌و كاره. سه‌رچاوه :سایتی (لول)
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
شار و كوشتنی یاده‌وه‌ریی یه‌كێك له خه‌سڵه‌ته گرنگه‌كانی شار ،بوونی یاده‌وه‌رییه .هه‌ر شارێك ناونیشان و ئاسه‌واری یاده‌وه‌ری تێدا نه‌بوو ،ئه‌وه شاریبوونیشی ده‌كه‌وێته مه‌ترسییه‌وه .ده‌یه‌یه‌كه شاری ئێمه پشتگیری بۆچوونی نوێیوونه‌وه‌ی شاریی ده‌كات ،بێ ئه‌وه‌ی بزانرێت كام به‌شه‌ی شار ده‌بێت به‌ر نوێبوونه‌وه بكەوێت و كام به‌شه‌ش ده‌بێت وه‌ك ده‌ستلێنه‌دراو مبێنێته‌وه. شار به نهۆمی به‌رز و به ئه‌پارمتان و باڵه‌خانه‌وه شار نییه ،له ڕاستیدا شار به یاده‌وه‌ری و حیكایه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی و زه‌وقی تاكه‌كانیه‌و ه شاره .ئێمه كه قسه له‌سه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌كه‌ین، گه‌ره‌كامنه له‌باره‌ی ونبوونی چێژ و تایبه‌مته‌نديی شارییه‌وه بدوێین ،كه ئه‌مڕۆ به هۆی شه‌پۆلی نوێگه‌رییه‌وه، سه‌رله‌به‌ری ناونیشان و تایبه‌مته‌نديی شار وه‌ك دڵشاد زاموا ده‌ڵێت «به‌ر ئه‌نفالكردن» كه‌وتووه. تایبه‌مته‌نديی شاریی بۆچی ده‌بێت ئه‌وه‌نده گرنگ بێت؟ له ڕاستیدا ئه‌گه‌ر بیانییه‌ك بیه‌وێت ئه‌مڕۆ بێت ه شاره‌كانی ئێمه‌وه ،تایبه‌مته‌ندیی نابینێت ،تووشی یاده‌وه‌ری نابێت ،چاوی ناچێته سه‌ر شتێك كه سه‌ر به دونیای ئێمه بێت .ئه‌و ڕەنگه به‌م شتانه بێزار بێت كه الی ئێمه ئێستا وه‌ك پێشكه‌وتن و ڕێكخستنه‌وه‌ی نوێ چاویان لێده‌كرێت. ئه‌مڕۆ ئیرت شاره‌كان سه‌رجه‌م ڕابوردووی خۆیان فه‌رامۆش كردووه و نابینیت پیره هاوواڵتییه‌ك وه‌ك جاری جاران ،بتوانێت سه‌ردانی شوێنێك بكاته‌وه كه یاده‌وه‌ريی گه‌نجی و سه‌رده‌مێك به‌ر له ئێستای تێدا جێهێشتووه .هه‌موو شاره‌كانی دونیا، شاره گه‌وره‌كان ،جه‌نگی ئه‌وه ده‌كه‌ن كه ئه‌م یاده‌وه‌رییانه ون نه‌كه‌ن ،كه‌چی الی ئێمه ده‌یه‌یه‌ك نییه هاتووینه‌ته ناو ئه‌و شه‌پۆله جیهانگیرییه‌وه ،به‌ناوی نوێكردنه‌وه و پێشكه‌وتنه‌وه ،خه‌ریكین سه‌رجه‌م شوێن و ناوچه تایبه‌مته‌نده كۆنه‌كانی شار وێران ده‌كه‌ین و هیچ حسابێك بۆ مێژوو و یاده‌وه‌ريی ئه‌و نه‌وه‌یه ناكه‌ین كه زه‌مه‌نێك به‌ر له ئێستا لێره ژیاون. دڵنیام ڕۆژانه چه‌نده‌ها هاوواڵتيی ئه‌م واڵته هه‌ن كه ل ه شارێكی وه‌ك سلێامنیدا ناتوانن نیو كاتژمێر زیاتر له بازاڕدا مبێننه‌وه .ئه‌وان كه دێنه ده‌ره‌وه ،تووشی شۆك ده‌بن كه ده‌بینن هیچ شوێنێكی ئه‌و شاره نه‌ماوه‌ته‌وه به‌ر كاولكاری و بێڕەحميی مۆدێرنه نه‌كه‌وتبێ. كوا ئه‌و ناوه خۆش و شوێنه گشتی و تایبه‌تییه پڕ یاده‌وه‌رییانه ،كه سه‌رده‌مانێك هاوشارییان تێیدا ته‌ونێك یاده‌وه‌رییان تێیدا ده‌كێشا و ئێستا ئیرت ئێمه هیچ شوێنه‌راێكی ئه‌و جوانییانه نابینین .ئه‌وه‌ی ئێمه ده‌یبینین ،شارێكه له‌سه‌ر خواستی سه‌رمایه‌داره‌كان ،بێ بوونی جوانی و یاده‌وه‌ری نه‌خشه‌ی كێرشاوه ،به‌عسیش هه‌ر ئه‌مه‌ی ده‌كرد!
توێژەرێكی كۆمه‌اڵیه‌تی :په‌یوه‌ندییه خێزانییه‌كان مه‌ترسیی تێكچوونیان له‌سه‌ره
چه‌ند ته‌له‌فزیۆنیی ،خێزانی پارچەپارچ ه كردووه راپۆرت :ڕە‌زا هه‌ورامی
ئ��ه‌م��ڕۆ ل��ه خ��ێ�زان��ێ��ك��دا چه‌ند ته‌له‌فزیۆنێك هه‌ن و هه‌ریه‌كه‌یان ئه‌و پڕۆگرام و به‌رنامه‌یه‌ی لێوه په‌خش ده‌كرێت كه تاكه‌كانی ناو خێزانه‌كه ویستیان ل �ه‌س �ه‌ری ه�هی�ه ،ئه‌مه‌ش خێزانی بۆ چه‌ند بیر و بۆچوونێك و ئاره‌زووی بینینی جیاواز ،دابه‌شكردووه. چ��اودێ �ران پێیان وای �ه ئه‌مه له‌سه‌ر یه‌كگرتوویی خێزان كاریگه‌ريی ته‌واوی داناوه. حه‌سه‌ن مه‌حموود ،مامۆستا ،پێی وایه كه به هۆی بوونی زۆريی ژماره‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌وه له خێزانێكدا ،خێزان تووشی ناكۆكی و كه‌لێنی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بێت ،له‌و ڕووه‌شه‌وه باشه كه مافی ئه‌ندامانی خێزان پارێزراو ده‌بێت و تاك سه‌به‌رخۆ ده‌بێت له بیركردنه‌وه‌دا و ده‌توانێت گوزارشت له بۆچوونی
خۆی به دروستی بكات .ئه‌وه‌نده‌ش ناكۆكيی خێزانی له‌سه‌ر ئ��اره‌زووی ته‌ماشاكردن ناهێڵێت. ئه‌فسانه كه‌ریمی ،له‌وباریه‌وه ده‌ڵێت «ته‌له‌فزیۆن خۆی ئه‌وه‌نده كاریگه‌ريی زۆر ب��ووه كه خێزانێك به خۆیه‌وه سه‌رقاڵ ده‌ك��ات و وای لێكردوون قسه‌كردنیان كه‌م بكه‌نه‌وه. ئه‌گه‌ر ئه‌مه بۆ چه‌ند ته‌له‌فزیۆنێك بگۆڕدرێت ،دۆخه‌كه خراپرت ده‌بێت». نه‌جات ئه‌حمه‌د ،هاوواڵتییه‌كه، ده‌رباره‌ی ئه‌و دیارده‌یه پێی وایه نابێت چه‌ند ته‌له‌فزیۆنێك له ماڵه‌وه هه‌بن، ئێمه گیرمان ب�ه‌ده‌س��ت یه‌كێكه‌وه خ���واردووه ،ئینجا بێته سه‌ر ئه‌وانی تریش .نه‌جات ده‌ڵێت «ئه‌مه تهواو گۆشه‌گیريی تاكه‌كانی ن��او خێزانی لێكه‌وتووه‌ته‌وه كه كه‌مرتین گفتوگۆ و قسه‌كردنی ماڵه‌وه‌ی نه‌هێشتووه». هه‌ر سه‌باره‌ت به‌و دیارده‌یه كه یه‌كڕیزیی خێزانی خستووته به‌رده‌م مه‌ترسیی ل��ێ��ك�ترازان ،هاوواڵتییه‌ك به ناوی ئ��ارام ڕەس��وڵ ،بوونی چه‌ند
ته‌له‌فزیۆنێك له خێزاندا به شتێكی مه‌ترسیدار ناوده‌بات و بڕوای وایه كه په‌یوه‌ندیی ڕووب�ه‌ڕوو نه‌بێت ،خێزان هیچی نامێنێته‌وه و وه‌ك ده‌زگایه‌كی فه‌رمیی لێدێت .خێزان چه‌ند هه‌ستێكی ده‌روون���ی و كۆمه‌اڵیه‌تیی تاكه‌كان دروستی كردووه ،به‌اڵم له سایه‌ی ئه‌م به‌رهه‌مانه‌دا ده‌بینین ئه‌م هه‌ستانه خه‌ریكه به‌ره به‌ره كاڵ ده‌بنه‌وه. شنۆ ئ �ه‌س��ك �ه‌ن��ده‌ر ،كوردێكی نیشته‌جێی واڵتی به‌ریتانیایه ،پێی وایه ئه‌وه بۆ فه‌رهه‌نگی كوردی مه‌ترسیداره. ئه‌و له‌باره‌ی بوونی چه‌ند ته‌له‌فزیۆن و ئامێری بینینه‌وه له خێزانێكدا ،وتی «له ئه‌وروپا خه‌ڵك به‌مه ڕاهاتووه ،دواتر فه‌رهه‌نگی ئه‌وێش كێشه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌م شێوازه نییه بۆ چه‌سپاندنی تاكگه‌رایی و ئازادییه تاكییه‌كان ،به‌اڵم له كوردستان تایبه‌مته‌ندیی كه‌لتووری به‌م شتانه تێك ده‌چێت و هیچ پێویست ناكات ئێمه تایبه‌مته‌ندیی خۆمان بۆ شتێكی تر بگۆڕینه‌وه». گێالس مه‌جید ،وه‌ك توێژەرێكی
باوكێك :ژووری میوان هیچكات پێویستی به ته‌له‌فزیۆن نییه ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی پ��ێ��ی وای����ه ئ�ه‌م� ه یه‌كگرتوویی خێزان تێك ده‌دات و پێده‌چێ په‌یوه‌ندیی خێزانی بكه‌وێته مه‌ترسییه‌وه ،چونكه منداڵی وا هه‌یه به‌هۆی سه‌رقاڵبوونی ب �ه‌م �ه‌وه ،له ژووره‌كه‌ی خۆیدا تا ئێواره ڕەنگه دایكی نه‌بینێت .گێالس ئاماژەشی به‌وه كرد «ناتوانرێت كۆنرتۆڵی بینینی منداڵ، یان هه‌رزه‌كار بكرێت كه له ژووره‌كه‌ی خۆیدا ته‌ماشای چ پڕۆگرام و بابه‌تێك ده‌ک��ات كه له‌وانه‌یه ناته‌ندروست بێت ،ناشكرێت چاودێریی بكه‌یت و بێمتامنه لێی بڕوانرێت .ناشكرێت فه‌رامۆشی بكه‌ی و ده‌ستیشی لێ به‌ربده‌یت». س��اری ئه‌حمه‌د ،هاوواڵتیيەکە و ده‌ڵ��ێ��ت :م��ن ل �ه م��اڵ�ه‌ك�هی خۆم
چیرۆكی ژنێك له به‌رانبه‌ر به‌ڵێنی پیاوه‌كه‌یدا
نه‌مهێشتووه ته‌له‌فزیۆنێك زیاتر هه‌بێت ،ئ���ه‌وه‌ش چونكه هه‌ستم كردووه ئێمه ناتوانین وه‌ك پێویست له باره‌ی ژیانی خۆمانه‌وه ،به تایبه‌ت ش���ه‌وان ،گفتوگۆ ب��ك�هی��ن» .س��اری ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو كه «ژووری میوانی ماڵه‌وه‌ش نابێت هه‌رگیز ته‌له‌فزیۆنی هه‌بێت ،چونكه میوان بۆ ته‌ماشای ته‌له‌فزیۆن نایه‌ت ،ئه‌گه‌ر وابێت باشرته له ماڵی خۆیان ته‌ماشا بكات و نه‌یه‌ته ماڵی ئێمه». ك �ه‌وات �ه هاتنی ئ �ه‌م به‌رهه‌مه ته‌كنه‌لۆژییانه كاریگه‌ریی خراپی خۆیان له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تیی نێو خێزانه‌كانیش دان��اوه و ده‌بێت خێزان خۆی بگاته هۆشیارییه‌ك كه ئه‌مانه نه‌هێڵێت.
به‌ڵێن بێت دوای تۆ‌تاهه‌تای ه كه‌س نه‌یه‌ت ه ژیانمه‌وه داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕەفیق ناجی ،پیاوێكی ئه‌سمه‌ری بااڵ ب �ه‌رزه ،ڕەنگی قژی ماش و برنجییه، ئه‌گه‌ر نزیك ببیته‌وه و سه‌رنجی بده‌ی، ده‌بینیت ده‌م��وچ��اوی هه‌ندێ لۆچی تێكه‌وتووه و ڕەنگی پیری لێ نیشتووه، ئه‌و ده‌ڵێت «له سه‌ره‌تای هه‌رزه‌كارییمدا ده‌س��ت��م ب�ه ك��ار ك��رد .زۆر ح��ه‌زم له خوێندن ن�ه‌ب��وو .پ��اش چه‌ند ساڵێك هه‌ندێ پ��اره‌م ك��ۆك��رده‌وه بۆ ئ�ه‌وه‌ی ماڵ و حاڵێك بۆ خۆم دروست بكه‌م و بچمه پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیريیه‌وه .كاتێك ته‌مه‌نم گه‌یشته بیست ساڵێك ،كچێكی مامم هه‌بوو زۆر بیرم لێده‌كرده‌وه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانم له‌گه‌ڵیدا هاوسه‌رگیری بكه‌م .هه‌ستم ده‌كرد ئه‌ویش به‌هه‌مان شێوه من به تاكه پیاوی خه‌ونه‌كانی خۆی ده‌زانێت. ب�ه‌ه�ه‌رح��اڵ ،ڕۆژێ��ك له ماڵه‌وه دانیشتبووین بابه‌تی ژنهێنانی منیان هێنایه ناوباسه‌وه .له‌به‌رئه‌وه‌ی من ك��وڕی گ��ه‌وره‌ی م��اڵ ب��ووم ،دایكم و باوكم زۆر حه‌زیان ده‌كرد ژن بهێنم. باوكم وتی «ك��وڕەك�ه‌م به‌ته‌ما نیت
ژنێك بهێنیت ،تۆش وه‌كو ئه‌و خه‌ڵكه ماڵ و حاڵێك بۆ خۆت دروست بكه‌ی؟ منیش وتم :باشه باوكه جا له‌م كاته‌دا كێ شوو به من ده‌كات؟ نه شه‌هاده‌م هه‌یه و نه ئیشێكی وایشم هه‌یه بتوانم خێزانی پێ ببه‌م به‌ڕێوه .باوكیشم وتی «ڕۆڵ�ه خوا گه‌وره‌یه ،سه‌ری بێ ڕزق له‌ژێر گاڵیه .ئه‌وه كچه‌كه‌ی مامت هه‌یه ئه‌گه‌ر دڵت ده‌یگرێت با بۆتی داواكه‌م؟ له خوا به‌زیاد بێت كچێكی ڕێكوپێك و حورمه‌تداره. ئ �ه‌وه‌ی ڕاستی بێت منیش زۆرم ح �ه‌ز ده‌ك���رد ،ب��ه‌اڵم كه‌مێك شه‌رمم هه‌بوو .له كۆتاییدا داوای كچه‌یان كرد و بوو به هاوسه‌ری ژیانم .له‌و كاته‌دا ناجی كه‌مێك وه‌ستا و فرمێسك له چاوه‌كانیه‌وه هاتنه خ��واره‌وه ،ویستی ئه‌و حاڵه‌ته بشارێته‌وه و من هه‌ستی پێنه‌كه‌م ،به‌اڵم نه‌یتوانی ،وتی «خۆزگه‌م به‌و ڕۆژانه ،ژیانم زۆر خۆش بوو له‌گه‌ڵ نه‌رسیندا .هه‌رچه‌نده چه‌رمه‌سه‌ريی ژیان زۆر بوو ،به‌اڵم هه‌موو جارێك كه ده‌گه‌ڕامه‌وه ماڵه‌وه ،به زه‌رده‌خه‌نه‌كانی پێشوازيی ل��ێ ده‌ك���ردم و ده‌ی��وت: به‌خێربێیته‌وه پیاوه‌كه.ئه‌و ڕۆژان �ه خۆشرتین ساته‌كانی ژیانم بوو له‌گه‌ڵ
ئه‌ودا ،به‌اڵم بۆ ئێستا ئه‌و یادگارییانه زۆر ئازار به‌خشن» .نازانم چی بڵێم ،دووباره ده‌ستی ك��رده‌وه به گریان ،له دوای شه‌ش ساڵ له هاوسه‌رگیرییه‌كه‌مان دوو منداڵامن هه‌بوو به ناوه‌كانی دانا و زانا، كه ته‌مه‌نیان چوار ساڵ و پێنج ساڵ بوو. ڕۆژێك له‌سه‌ر ئیش بووم كرێكارییم ده‌كرد ،خه‌به‌ریان بۆ هێنام كه ژنه‌كه‌ت نه‌خۆشه و بردویانه بۆ نه‌خۆشخانه، زۆر بێتاقه‌ت بووم ،هه‌رچه‌نده پرسیم نه‌خۆشیيه‌كه‌ی چییه؟ وتیان ته‌نیا له ه��ۆىش خ��ۆی چ��ووه و هیچی تر. گه‌یشتمه نه‌خۆشخانه ،چاوه‌ڕێم كرد هه‌تا دكتۆره‌كه هاته ده‌ره‌وه ،لێم پرسی دكتۆر گیان نه‌خۆشه‌كه هاوسه‌رمه ده‌توانی پێم بڵێیت نه‌خۆشیيه‌كه‌ی چییه؟ وت��ی «ئ��ه‌وه‌ی پێویست بووه له‌سه‌ر ئێمه بۆمان ك��ردووه ،دوعای خێری بۆ بكه‌ن .دواتر زانیامن تووشی نه‌خۆشیيه‌كی خراپ بووه .ئیدی ڕۆژ ل���ه‌دوای ڕۆژ حاڵی خ�راپ�تر ده‌ب��وو. هه‌رچه‌نده دكتۆر نه‌ما نه‌چینه الی، به‌اڵم س��وودی نه‌بوو .ته‌نانه‌ت چه‌ند مانگێك به‌رله‌وه‌ی كۆچی دوايی بكات، نه‌یده‌توانی قسه‌ش بكات .ئه‌ركی منیش ڕۆژ به ڕۆژ قورسرت ده‌ب��وو .له‌الیه‌ك
بژێويی ڕۆژانه‌ی منداڵه‌كان و له‌الیه‌كی تر ،ده‌بوو به‌رده‌وام خزمه‌تی منداڵه‌كان و خێزانه‌كه‌شم بكه‌م. ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده خ��زم و كه‌سوكار ب��ه‌رده‌وام به ده‌مامنه‌وه ب��وون ،به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وانیش ماڵ و منداڵی خۆیان هه‌بوو ،نه‌یانده‌توانی به‌رده‌وام ل��ه‌الی ئێمه ب��ن .ل�ه پ��اش دوو ساڵ ڕۆژێك دانیشتم له‌پاڵ خێزامندا ،وتم: ژنه‌كه ده‌زانی ناتوانم به‌پێی پێویست ب �ه‌ده‌م��ت �ه‌وه ب��م و خزمه‌تت بكه‌م، بۆچی ژنێكی ت��ر نه‌هێنم خزمه‌تی تۆ و منداڵه‌كانیش بكات؟ بۆ ئه‌وه‌ی بزانم كاردانه‌وه‌ی چۆنه ،هه‌ر چه‌نده ئه‌و نه‌یده‌توانی ته‌نانه‌ت وشه‌یه‌كیش بڵێت ،ب��ه‌اڵم سه‌یری ك��ردم و چه‌ند دڵۆپه فرمێسكێ له چاوه‌كانیه‌وه هاتنه خ��واره‌وه .سه‌یرم كرد زۆری پێناخۆش بوو ،منیش له وه‌اڵمدا پێم وت «سوێند به خوا به‌ڵێنت ده‌ده‌مێ له دوای تۆ بۆ هه‌تا هه‌تایه كه‌سی تر نه‌یه‌ته ژیامنه‌وه. ئه‌وه‌بوو ل �ه‌دوای چوارمانگ بۆ هه‌تا هه‌تایه ماڵئاوایی لێكردم .ئێستاش له دوای ئ �هو هه‌موو ساڵه ،له‌سه‌ر به‌ڵێنه‌كه‌ی خۆم ماوم ،هه‌تا ڕۆژێك له ژیاندابم ئه‌و به‌ڵێنه‌م ناشكێنم».
13 birura_bayan@yahoo.com
تەوەر
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
ترس له ده‌سه‌اڵتی ئیسالمییه‌كان وه‌همه یان حه‌قیقه‌ت؟
ئیسالمییه‌كان گوتارێكی سیاسیی له‌باریان بۆ ده‌ره‌وه‌ی خۆیان نه‌بووه ماوه‌یه‌كه له میدیای عه‌ملانییه‌وه باس له‌وه ده‌كرێت ئیسالمییه‌كان مه‌ترسین بۆ ئاینده ،ئه‌م قسه‌یه له چییه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه؟ ئایا هه‌ڵوێست و دید و تێڕوانینی ئیسالمییه‌كان به‌شێوه‌یه‌كه مه‌ترسیی لێبخوێندرێته‌وه؟ مامه‌ڵه‌ی ئێستای ئیسالمییه‌كانی كوردستان به شێوه‌یه‌كه ببنه مه‌ترسی بۆ ئاینده‌ی هه‌رێم؟ ئه‌مانه و چه‌ند پرسیاری تر به تایبه‌ترتیش دوای به‌هاری عه‌ره‌بی و ده‌سه‌اڵت گرتنه‌ده‌ستی ئیسالمییه‌كان ،پێویستی به وه‌اڵمه( ،به‌یان) به پێویستی ده‌زانێت له چوارچێوه‌ی ته‌وه‌رێكدا و له دیدی جیاوازه‌وه بیخاته‌ڕوو ،له‌م ژماره‌یه‌شدا نازم عه‌بدواڵ شاره‌زای بواری فیكری ئیسالمی ،تێڕوانینی خۆی له‌وباره‌وه ده‌خاته‌ڕوو.
نازم عه‌بدواڵ ره‌شید ـ ساڵی ( )1963له‌دایكبووه. ـ ساڵی ( )1988ئیجازه‌ی مه‌الیه‌تیی وه‌رگرتووه ـ ساڵی ( )2007به‌كالۆریۆسی له شه‌ریعه‌تدا به‌ده‌ستهێناوه ـ ساڵی ( )2010ماسته‌ری له فیكری ئیسالمیدا وه‌رگرتووه. ـ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمییه. ـ خاوه‌نی چه‌ند به‌رهه‌مێكە له بواری فیكری سیاسیی ئیسالمییدا
ئا :بەیان پێش ئه‌وه‌ی بچمه ناو باسه‌كه‌مه‌وه، به پێویستی ده‌زان��م ،ئه‌وه بڵێم ده‌بێت الیه‌نه عه‌ملانییه‌كان پۆلێن بكه‌ین ،تێیاندا هه‌یه باوه‌ڕی به عه‌ملانیه‌تی جوزئی هه‌یه و ئاماده‌ن له پ��ڕۆژەی كاری هاوبه‌شدا له‌گه‌ڵ الیه‌نه ئیسالمییه‌كاندا كۆببنه‌وه، به‌شێوه‌یه‌كی ئایدۆلۆژییانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ به‌رانبه‌ره‌كانیاندا ناكه‌ن ،هه‌یانه له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتی عه‌ملانییه‌كاندا به سته‌م و زۆر و گه‌نده‌ڵییه‌وه نه‌گالوه ،ده‌بێ بۆ بڕینی ئه‌م قۆناغه هه‌ستیاره‌ی به‌هاری عه‌ره‌بی، به‌م پۆلێنكردنه‌وه هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ الیه‌نه عه‌ملانییه‌كاندا بكرێت ،نابێت له‌به‌ر عه‌ملانیبوون هه‌مویان به یه‌ك چاو ته‌ماشا بكه‌ین (ولاَ َي ْج ِر َمن َُّك ْم َش َنآ ُ‌ن َق ْو ٍم عَلىَ أَ َّال َت ْع ِد ُلواْ ا ْع ِد ُلواْ هُ و أَ ْق َر ُب لِل َّت ْقوی) املائدة .8 :دوو هۆكار هه‌یه بۆ ترسی عه‌ملانییه‌كان له وه‌رگرتنی ده‌سه‌اڵت له الیه‌ن ئیسالمییه‌كانه‌وه: ه���ۆك���اری ی��ه‌ك��ه‌م پ �هی��وه‌ن��دی��ی ب �ه ق�ه‌ن��اع�ه‌ت و تێگه‌یشتنی خ��ودی عه‌ملانییه‌كانه‌وه هه‌یه ،چونكه عه‌ملانیه‌ت وه‌كو له سه‌رچاوه‌كاندا پێناسه كراوه، ڕەف��زك��ردن��ی بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی ئیسالمه ،ك �ه خ��ۆی ده‌بینێته‌وه له وه‌الن��ان��ی ده‌س�ه‌اڵت��ی خ��وای گ��ه‌وره له بونه‌وه‌ردا و قبوڵنه‌كردنی شه‌ریعه‌تی خوا له به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری ژیاندا. هه‌ڵگرانی بیری عه‌ملانیه‌ت ،تا ئیستاش ئه‌و پێناسه‌یه بۆ ئیسالم ده‌ك�ه‌ن كه له سه‌ده‌كانی حه‌ڤده‌‌و هه‌ژده‌دا فه‌یله‌سوف و بیرمه‌نده ڕۆژئاواییه‌كان كردویانه بۆ ئایینی مه‌سیحی ،ئه‌و سیستمه‌ی ئێستا له ئه‌وروپا حوكمڕانیی پێ ده‌كرێت، هه‌ڵقواڵوی ئێش و ئ��ازاری سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاسته و له كاردانه‌وه‌ی كه‌نیسه و پیاوانی ئایینیدا فه‌السیفه‌ی حوكم بۆ خۆقوتاركردن له‌و قه‌یرانه‌ی ئه‌وروپای تێكه‌وتبوو ،عه‌ملانیه‌تیان هه‌ڵبژاردووه، بۆیه ئێمه ده‌توانین سیسته‌م و ده‌ستوری عه‌ملانیه‌ت بۆ ئ�ه‌وروپ��ا به حاڵه‌تێكی تایبه‌ت و كاتی ناوبه‌رین ،ئه‌وروپاش تا قۆناغێك عه‌ملانیه‌تی پێ قبوڵ ده‌كرێت، چونكه ئه‌وروپایه‌كی هه‌ڵگری ئایینی مه‌سیحی ناكرێت هه‌تا هه‌تا هه‌ر له بۆشایی بێ ئایینیدا بسوڕێته‌وه ،ئێستا ئه‌وروپا له سه‌ره‌تای دووركه‌وتنه‌وه‌دایه له عه‌ملانیه‌ت و عه‌وداڵی گه‌ڕانن به دوای ئاییندا ،جگه ل�ه‌وه‌ی ئایینی سه‌ره‌كیی ئه‌وروپا ئایینی مه‌سیحییه ،تاكه ئایینێكیش ئه‌مڕۆ له ئه‌وروپادا جێگه‌ی قبوڵ بێت ئایینی ئیسالمه ،چونكه هیچ گه‌لێك تا سه‌ر ناتوانێت بێ ئیلتیزامی ئایینی بێت ،جگه له گه‌النی مسوڵامن ،گه‌النی تری دونیاش قبوڵی ئه‌و چوارچێوه‌یه‌یان پێ ناكرێت كه سیسته‌می عه‌ملانیه‌ت دایڕشتووه بۆ گه‌له‌كانیان ،پاشان چ لێكچوونێك هه‌یه له نێوان كوردستان و ئه‌وروپادا؟! له كاتێكدا ئه‌وان له ده‌ست
سته‌م و زۆری كه‌نیسه و پیاوانی ئایینی و ده‌ره‌به‌گایه‌تی ڕایانكردووه ،له ئه‌نجامدا ڕێیان له عه‌ملانیه‌ت كه‌وت ،كه ڕیشه‌ی ب��ی��روب��اوه‌ڕی عه‌ملانیه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ فه‌لسه‌فه‌ی مادییه‌ت و ئه‌و شۆڕشه جۆراوجۆرانه‌ی له ئه‌وروپا دژ به كه‌نیسه و پیاوانی ئایینی به‌رپا بووه ،عه‌ملانییه‌كانی جیهانی ئیسالمی به گشتی و...... ئه‌وانه‌ی الی خۆمانن به تایبه‌تی، ن�ه‌ه��ات��ون ب��ۆ خ��ۆی��ان ب �ه شێوه‌یه‌كی س �ه‌رب �ه‌خ��ۆ و ب �ێ الس��ای��ی��ك��ردن �ه‌وه‌ی بیرمه‌نده ڕۆژئاواییه‌كان ،لێكۆلینه‌وه‌یه‌كی بێالیه‌نانه‌ی ئیسالم بكه‌ن و پاشان له چ��وارچ��ێ��وه‌ی ئ �هو قه‌ناعه‌ته‌ی بۆیان دروستبووه ،خوێندنه‌وه بۆ هزری ئیسالمی بكه‌ن و بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی خۆیان بده‌ن ،به‌داخه‌وه عه‌ملانییه‌كانی الی خۆمان سه‌ره‌تایرتین زانیارییان له‌سه‌ر هزری ئیسالمی نییه ،نازانن ئیسالم تێڕوانینی بۆ مرۆڤ و بونه‌وه‌ر چۆنه! بۆیه هه‌ركات بیرمه‌نده ڕۆژئاواییه‌كان قه‌ناعه‌تیان به‌رانبه‌ر به ئایین گۆڕانكاریی به‌سه‌ردا هات ،ئه‌وه ڕاسته‌وخۆ لێره‌ش هه‌ندێك له عه‌ملانییه‌كانی الی خۆمان قه‌ناعه‌تیان ده‌گ��ۆڕێ��ت ،هه‌ر وه‌ك��و ئێستا ده‌بینین هه‌ندێك له بیرمه‌نده ڕۆژئاواییه‌كان له نووسینه‌كانیاندا ئاماژە به‌وه ده‌كه‌ن كه دیموكراسیه‌ت و عه‌ملانیه‌ت دوو شتی لێكجیان ،هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان به یه‌كه‌وه نییه ،بۆیه ده‌كرێت ده‌وڵ��ه‌ت له‌سه‌ر بنچینه‌ی دین دامبه‌زرێت و له هه‌مان كاتدا دیموكراسیش بێت ،ڕاسته‌وخۆ هه‌ندێك له نووسه‌ر و ڕووناكبیره عه‌ملانییه‌كانی الی خۆمان ده‌ڵێن «زۆر شتێكی رسوشتییه ده‌وڵه‌تی ئیسالمی هه‌بێت و له هه‌مان كاتدا ڕەچاوی دیموكراسیه‌ت و بنه‌ماكانی مافی م��رۆڤ ب��ك��ات» .زۆر ج��ار ئه‌م پرسیاره‌ش ڕوو ده‌كاته عه‌ملانییه‌كانی الی خ��ۆم��ان :زی��ات��ر ل �ه نیو س�ه‌ده‌ی�ه به بیروباوه‌ڕ و ئایدۆلۆژیای ئێوه له ڕۆژههاڵتی ناوه‌ڕاستدا به گشتی و جیهانی عه‌ره‌بی به تایبه‌تی ،حوكمڕانی ده‌كرێت، چ خزمه‌تێكی زانستی و پیشه‌سازی و ئابوری و كۆمه‌اڵیه‌تیتان پێشكه‌ش به واڵته‌كانتان كردووه؟! كه ئه‌م دیارده‌یه‌ش وایكرد گه‌النی جیهانی عه‌ره‌بی بێزار بوون له حوكمڕانیی پارته عه‌ملانییه‌كان، له ناچاریدا ده‌ستیان كرد به شۆڕش له دژیان ،جگه له‌وه‌ی عه‌ملانییه‌كانی واڵتی ئێمه هیچ خزمه‌تێكیان به گه‌النی خۆیان نه‌كردووه ،ئێستا له به‌هاری عه‌ره‌بیدا له جیاتی ئه‌وه‌ی ماوه‌یه‌ك چاوه‌ڕوانی بكه‌ن تا بزانن پارته ئیسالمییه‌كان ده‌سه‌اڵتیان گرته ده‌ست ئه‌وانیش چاره‌نوسیان وه‌ك عه‌ملانییه‌كان ده‌بێت و ده‌ست به گه‌نده‌ڵی و بێسه‌ره‌وبه‌ره‌یی ده‌كه‌ن؟ یان گه‌له‌كانیان به‌خته‌وه‌ر ده‌كه‌ن؟ به‌اڵم مه‌خابن به بێ هیچ هه‌ڵوێسته‌كردنێك ده‌ستیان كرد به پالنداڕشنت و دژایه‌تیكردنی ده‌سه‌اڵتی
نازم عه‌بدواڵ الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ،وه‌كو ئه‌وه‌ی ته‌نها ئه‌وان شایسته‌ی حوكمڕانی بن و ناكرێت كه‌س له سه‌رویانه‌وه هه‌بێت ،جگه له‌وان ئیسالمییه‌كان ته‌نها ڕەعیه‌تبوونیان لێدێت و ناگونجێن بۆ به‌ڕێوه‌بردنی واڵت ،گه‌النی مسوڵامن به هیچ شێوه‌یه‌ك كێشه‌ی سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستی ئه‌وروپایان نییه تا چاره‌سه‌رێكی ئه‌وروپاییانه‌یان بۆ دابرنێت، به‌ڵكو تاكه ئامڕازێك كه گه‌النی ناوچه‌كه‌ی پێكه‌وه به‌ستووه‌ته‌وه ته‌نها ئیسالمه، گه‌النی ناوچه‌كه به هه‌موو نه‌ته‌وه جیاجیاكانیه‌وه ده‌ستبه‌رداری ئایینی ئیسالم نابن ،بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی نه‌ته‌وایه‌تیامن له‌جیاتی هاورده‌كردنی عه‌ملانیه‌ت ،به دوای میكانیزمێكدا بگه‌ڕێین كه‌مێك ئێش و ئازاری گه‌له‌كه‌مان كه‌مبكاته‌وه ،بۆیه ئه‌م جۆره پاساوانه بۆ مانه‌وه‌ی الیه‌نه عه‌ملانییه‌كان له ده‌سه‌اڵتدا قه‌ناعه‌تپێكه‌ر نین ،ئێستا وه‌ختی ئه‌وه هاتووه ڕێگه بۆ الیه‌نه‌كانی تر چۆڵ بكه‌ن تا ڕاستی و ناڕاستیی ئه‌وانیش ده‌ربكه‌وێت ،شتێكه به‌ڵگه‌نه‌ویسته هه‌ر ده‌سه‌اڵتێك ئه‌گه‌ر خزمه‌تی سیاسی ،ئ��اب��وری ،كه‌لتوریی، فه‌رهه‌نگی و كۆمه‌اڵیه‌تی پێشكه‌ش به گه‌له‌كەى نه‌كات ،ئه‌وه پێگه‌ی حه‌قیقیی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات ،له سه‌ره‌تای ئیسالم تا سه‌ده‌ی پێنجه‌م ،چونكه مسوڵامنان له مه‌یداندا بوون ،له هه‌موو ڕوویه‌كه‌وه خزمه‌تیان ده‌كرد و گه‌النی ژێر ده‌سه‌اڵتی خۆیان ب��ووژان��دب��ووه‌وه ،ده‌سه‌اڵتیان
ناوچه‌یه‌كی به‌رفراوانی گرتبووه‌وه ،هه‌ر وه‌كو له سه‌ده‌كانی ڕاب��ردوودا ئومه‌را و سوڵتانی مسوڵامنان كه خزمه‌تیان نه‌ما و خۆیان به هه‌ندێك بابه‌تی الوه‌كییه‌وه خ �ه‌ری��ك ك���رد ،مه‌به‌ستی سه‌ره‌كیی په‌یامه‌كه‌یان له بیر چ��ووه‌وه ،خه‌ڵكی خواحافیزیی لێكردن و هیچ بایه‌خێكیان نه‌ما ،له سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستدا گه‌النی ئه‌وروپا به زۆرترین جه‌ده‌لی فه‌لسه‌فیی وشكه‌وه خۆیان خه‌ریك كردبوو ،به‌اڵم دواك��ه‌وت��ووت��ری��ن ن��ه‌ت��ه‌وه ب���وون ،له كاتێكدا وازیان له جه‌ده‌ل هێنا و چوونه مه‌یدانه‌وه ،ب��وون به پێشكه‌وتووترین میلله‌تی دونیا ،بۆیه گه‌الن بیروباوه‌ڕ و ئایدۆلۆژیایه‌كیان ده‌وێت خزمه‌تیان بكات و به‌خشنده‌یی هه‌بێت بۆیان ،ده‌سه‌اڵت موڵك و تاپۆی كه‌س نییه ،كێ خزمه‌ت و كۆشش بكات ده‌سه‌اڵت و سه‌ركه‌وتن بۆ ئه‌وه ،وه‌كو خوای گهوره ده‌فه‌رموێت ( ُك ًّال نمُّ ِدُّ هَ ـ ُؤال‌ء وهَ ـ ُؤال‌ء ِمنْ ع ََطا‌ء َر ِّب َك ؤ َما َك َان ع ََطا‌ء َر ِّب َك َم ْح ُظورا) االرسا‌ء.20 : ه��ۆك��اری دووه‌م ،به‌شێكی تری ترسی الیه‌نه عه‌ملانییه‌كان په‌یوه‌ندیی به الیه‌نه ئیسالمییه‌كانه‌وه هه‌یه ،كه له هه‌ڵسوكه‌وتی سیاسی و پێكه‌وه‌ژیانی ڕۆژانه‌یاندا وه‌كو پێویست نه‌یانتوانیوه سه‌رنجی ج�ه‌م��اوه‌ر به‌گشتی و الیه‌نه عه‌ملانییه‌كان به تایبه‌تی ،بۆ خۆیان ڕابكیشن ،گوتارێكی سیاسی له‌باریان بۆ ده‌ره‌وه‌ی خۆیان نه‌بووه ،خۆ نابێت
تا سه‌ر له‌جیاتی پ��ڕۆژەی چاكسازی و خزمه‌تكردنی خه‌ڵك هه‌ر منوونه به پاكی و دادپ��ه‌روه‌ری��ی خه‌لیفه ڕاشیده‌كان (خوا لێیان ڕازی بێت) بهێرنێته‌وه ،ئێستا كاتی ئ�ه‌وه هاتووه به‌رنامه و پ��ڕۆژەی كرده‌یی و مه‌یدانییان هه‌بێت ،كه چاو و دڵ��ی خه‌ڵكی پڕبكاته‌وه و خه‌ڵكی ناچار بكه‌ن ملكه‌چی داوا و پالنه‌كانیان بنب ،الیه‌نه ئیسالمییه‌كان زۆر جار ئه‌وه ده‌كه‌نه پاساو كه نزیكه‌ی نیو سه‌ده‌یه له الیه‌ن عه‌ملانییه‌كانه‌وه دژایه‌تی ده‌كرێن و هه‌موو ئازادییه‌كیان لێزه‌وتكراوه و ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌اڵتیشیان لێ قه‌ده‌غه بووه ،به‌ڕاستی ئه‌وه پاساوێكی الوازه ،مه‌رج نییه هه‌موو كارتێكردنێك هه‌ر له ڕێگه‌ی وه‌رگرتنی ده‌سه‌اڵته‌وه بكرێت ،به ته‌نها ئه‌وه‌ش نابێته بیانوی ناكارایی الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ،چونكه ئ��ی��س�لام وه‌ك���و پ�هی��ام��ێ��ك��ی خ��وای��ی، ڕێگه‌چاره‌ی بۆ هه‌موو گرفت و داواكارییه مادی و مه‌عنه‌وییه‌كانی مرۆڤایه‌تی دیاری كردووه ،به‌اڵم الیه‌نه ئیسالمییه‌كان زیاتر كاریان ك��ردووه له‌سه‌ر هوشیاركردنه‌وه و په‌روه‌رده‌كردنی ئه‌ندام و الیه‌نگرانیان له‌سه‌ر ئاكاره ئیسالمییه‌كان و الیه‌نی عه‌قیده و هونه‌ری بانگه‌واز ك��ردن و هه‌ندێك بابه‌تی فیكری ،كه ئه‌مانه شتی چاكن ،ب �ه‌اڵم هه‌موو ئیسالمیش نین، وه‌كو قوتابییه‌ك له چه‌ند مادده‌یه‌كدا ت��اق��ی��ك��ردن�ه‌وه‌ی هه‌بێت ،ك��ۆش��ش له یه‌ك م��ادده‌دا بكات ،خۆ ئه‌گه‌ر منره‌ی ته‌واویشی تێدا بهێنێت هه‌ر به كه‌وتوو ئه‌ژمار ده‌كرێت ،الیه‌نه ئیسالمییه‌كان له ئه‌ده‌بیاتیاندا بانگه‌شه بۆ چاره‌سه‌ری كێشه جه‌وهه‌رییه‌كانی گه‌له‌كانیان ده‌ك�ه‌ن، به‌اڵم به كردار له بواری سیاسی و ئابوری و هونه‌ری حوكمڕانیدا زۆرجار له دواوه‌ن،
فۆتۆگراف :محەمەد جەمال
نه‌یانتوانیوه هه‌موو ئه‌و ده‌رگا سه‌ره‌كییان ه بگرن كه خه‌ڵكی به نه‌زانی لێوه‌ی به‌ره‌و گومڕایی ده‌برێن ،وه‌كو پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) ده‌فه‌رموێت ( َم َثليِ و َم َث ُل ُك ْمَ ،ك َم َثلِ َر ُجلٍ أَ ْو َق � َد َن��ا ًراَ ،ف َج َع َل ا ْل َجنَا ِد ُب وا ْل َف َر ُ اش َي َق ْعنَ ِفيهَا ،وهُ و َي ُذ ُّبهُنَّ خ ٌذ ِب ُح َج ِز ُك ْم ع َِن النَّا ِر ،وأَ ْنت ُْم َع ْنهَا ،وأَ َنا آ ِ َت َف َّلت َ ُون ِمنْ َي ِدي)موسلیم گێڕاویه‌تیه‌وه، واته :وێنه‌ی من و ئێوه وه‌كو منوونه‌ی پیاوێك وایه ئاگری كردبێته‌وه ،سیرسك و په‌پوله ده‌كه‌ونه ناوی و ئه‌ویش ڕێگرییان لێده‌كات ،ئێوه‌ش به هه‌مان شێوه بۆ ناو ئاگر ڕا ده‌كه‌ن و منیش له پشته‌وه ده‌تان گرم بۆ ئه‌وه‌ی تێی نه‌كه‌ون ،به‌اڵم له‌ده‌ستم ده‌ر ده‌چن. ه��اوك��ات الی �ه‌ن �ه ئیسالمییه‌كان په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ پێكهاته و نه‌ته‌وه جیاجیاكان ك�ه پێكه‌وه ل�ه واڵتێكدا ده‌ژی��ن ،زۆر الوازه و نه‌یانتوانیوه ئه‌و ترس و دڵه‌ڕاوكێیه‌یان ال بڕەوێننه‌وه كه له كاتی گرتنه‌ده‌ستی ده‌سه‌اڵت له‌الیه‌ن ئیسالمییه‌كانه‌وه بۆیان دروست بووه، الیه‌نه ئیسالمییه‌كان نه‌یانتوانیوه خۆیان وه‌ك��و نوێنه‌ری هه‌موو خه‌ڵك به بێ جیاوازی ،بناسێنن و ئه‌و هه‌ستیارییه‌ی به‌رانبه‌ر به دۆست و الیه‌نگرانی پارته عه‌ملانییه‌كان هه‌یه ،بیڕەوێننه‌وه ،چونكه زۆربه‌ی جه‌ماوه‌ری الیه‌نه عه‌ملانییه‌كان له‌به‌ر ئ�ه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و پارتانه‌دا نین ك �ه ع�ه‌مل��ان��ی��ن ،به‌ڵكو ل �ه‌ب �ه‌ر پ��ڕۆژە نه‌ته‌وایه‌تییه‌كه و پاراستنی بهرژەوهندیی شه‌خسییانه ،خ��ۆ ئ �ه‌گ �ه‌ر الیه‌نێكی ئیسالمیش ئ �هو دوو ب�ه‌رژەوه‌ن��دی��ی�ه بپارێزێت ،به دڵنیاییه‌وه ئه‌وان له‌گه‌ڵی ده‌بن ،بۆیه ده‌بێت ئێمه جیاوازی بكه‌ین له نێوان ئیسالم وه‌كو ئایین و بیروباوه‌ڕ ل �ه‌گ �ه‌ڵ الی �ه‌ن �ه ئیسالمییه‌كان وه‌ك��و پارتێكی هه‌ڵگری پ��ڕۆژەی چاكسازی و خزمه‌تگوزاری ،بۆیه ده‌توانین بڵێین ئه‌و جه‌ماوه‌ره نایه‌ن ب��ۆالی ئیسالمییه‌كان له‌به‌ر ئه‌وه‌یه پ��ڕۆژەی ئیسالمییه‌كان تێریان ناكات و به‌رژەوه‌ندییان ناپارێزێت، نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه بێت ئیسالمیان قبوڵ نییه ،نه‌بوونی په‌یوه‌ندییه‌كی دیبلۆماسیی به‌هێز له‌گه‌ڵ واڵتانی دراوسێ ب ه گشتی و واڵتانی ڕۆژئاوا به تایبه‌تی ،سه‌ره‌كیرتین مه‌ترسیی الیه‌نه عه‌ملانییه‌كانه ،كه تا ئێستا به داخ�ه‌وه الیه‌نه ئیسالمییه‌كان له‌و باره‌یه‌وه وه‌كو پێویست هه‌نگاویان نه‌ناوه ،نه‌بوونی په‌یوه‌ندیی نێوده‌وڵه‌تی چه‌ندێك دڵنیاكردنه‌وه و ئارامبه‌خشینه بۆ ئ�هو واڵت��ان�ه ،كه دڵنیا ده‌كرێنه‌وه بوومنان زه‌ره‌ری بۆ ئ�ه‌وان نییه ،به‌ڵكو به‌رژەوه‌ندییه هاوبه‌شه‌كانیش ده‌پارێزین، له هه‌مان كاتدا قازانجی زۆر زۆری بۆ الیه‌نه ئیسالمییه‌كان هه‌یه كه له كاتی گه‌شه‌كردن و وه‌رگرتنی ده‌سه‌اڵت له‌الیه‌ن ئه‌و واڵتانه‌وه گرفتیان بۆ دروست ناكرێت.
12 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
چه‌ند پرسیارێك ل ه وهزیره پڕۆفیشناڵه‌كه الوازیی هێزی ئایینی له كوردستان مه‌سعود عه‌بدولخالق مێژووی كوردستان مێژوویه‌كی ئایینییه، ب ه تایبه‌تی ل ه ئاستی به‌رگریی نیشتامنی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی دۆزی كورد هه‌ق و ڕەوا بووه ،یه‌كه‌م دامه‌زرێنه‌ری كوردایه‌تی و سه‌ركرده‌كانی شۆڕش ئایینی بوون، كه‌چی ئیستا هێزی ئایینی زۆر الواز بووه، ئه‌وه‌تا به‌ناو زانایانی ئایینیی داگیرك هران ل ه هێرشی ئایینیدان ،سهرهڕای ئه‌و هه‌موو سته‌م و زۆره‌یان ب ه ئاشكرا فتوای ح هرامكردنی مافی چاره‌نووس و فیدراڵى و هه‌رێم ده‌ده‌ن ،له‌ب هرامبه‌ریشدا زانا و هێزی ئایینیی كوردستان ب ێ ده‌نگن، ده‌نگێك ل ه الیه‌ن د .عه‌لی قه‌ره‌داغی و ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسالمییەوە ده‌رچوو، نه‌بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ڕایگشتيی زانایانی ئایینيی كوردستانی به‌دوادا بێت. كار گه‌یشتووه‌ت ه ئه‌و ڕاده‌یه‌ی هه‌ریه‌ك ه ل ه عه‌بدومله‌لیك سه‌عدی و عه‌بدولكه‌ریم زیدان بڵێن مادام ده‌وڵه‌تی عێراق ل ه ساڵی 1975حوكمی زاتيی داوه، ته‌نها ئه‌و ه ح هرام نییه! ئه‌گینا هه‌مووی ح هرامه ،ل ه فتواكه‌ی عه‌بدومله‌لیك سه‌عدیدا هاتوو ه «وقياس اإلقليم عيل إقليم كردستان قياس مع الفارق ،اَل َّنه أخذ الحكم الذايت بوقت يختلف عن وقتنا هذا» .ل ه به‌شێكی تردا ده‌ڵێت «أن التقسيم العراق طائفياً أو جغرافياً تحت أية ذريعة ومسمي حرام رشعاً مخالف للنصوص القطعية التي تدعو إيل الوحدة وعدم التجزئة» .ده‌بێت ئه‌و «ده‌ق ه قه‌تعیه» ل ه كێو ه بۆ عێراقێكی دروستكراوی سایكس بیكۆ هاتبێت، ك ه تێیدا ماددهی دروستكردنی عێراق و ماددهی دروستكردنی ئیرسائیل له كۆنگره‌ی سیڤه‌ر ل ه یه‌ك به‌شدا هاتووه، ك ه ماده‌كانی ( )96 - 93ده‌گرێته‌وه ،ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه عه‌ره‌بییانه‌ی ئێستا ب ه رێكه‌وتن و كۆنگر‌ه و مادده‌كانی سیڤه‌ر دروستكراون، ب ه هه‌مان مادد ه و رێكه‌وتن ئیرسائیلیش دروستكرا ،ل ه ماددهی ()95دا باس له جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنی دووی ترشینی 1917ده‌كات ،ل ه راستیدا ماددهی ()95 وردكردنه‌وه‌ی ده‌قی به‌ڵێنی به‌لفۆره ،تا له 1948هاته‌دی. بۆ دروستكردنی ده‌وڵه‌تی عێراقی مه‌لیك فه‌یسه‌ڵ چوو ه له‌نده‌ن، رێكه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ یه‌هودییه‌كان كرد، ئه‌وكات ه هه‌ر واڵتێك بۆ سه‌رۆك یان مه‌لیكێكی عه‌ره‌بی دیاری بكرای ه ده‌بوو پاڵپشتێك ل ه الی ڕێكخراوی زایۆنی بهێنێت ،له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌ی ه (شكری غنام) سه‌رۆكی وه‌فدی سوری ،ساڵی 1919له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری ئاژانسی زایۆنی ل ه به‌رده‌م كۆمیته‌ی ئاشتی ،ڕێككه‌وت بۆ ئه‌وه‌ی یه‌هودییه‌كان بتوانن بێ ڕێگری بۆ فه‌له‌ستین كۆچ بكه‌ن ،به هه‌مان ئاڕاست ه مه‌لیك فه‌یسه‌ڵ له 1919/5/3ڕێككه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ (حایم وایزمان) مۆر كرد ك ه پێكهاتبوو ل ه 9 مادده ،دروستكردنی عێراق ل ه ب هرامبه‌ر دروستكردنی ئیرسائیل بوو ،ده‌بێت كوێی عێراق و سوریا و سعودی ه شه‌رعی و حه‌اڵل بێت؟ ب ه پێچ هوانه‌ی ئه‌وه‌وه پرۆژەی كوردستان ب ه ماددهی سه‌ربه‌خۆ ل ه به‌شی س ێ و مادده‌كانی ()64 - 62دا هاتووه ،ئه‌وه‌ش به‌ده‌ر‌ه له‌و پالنه ،بۆیه ته‌نها ئه‌و شه‌رعییه‌تی هه‌یه ،هه‌روه‌ك ل ه بروسكه‌كه‌ی عه‌لی ئیحسان پاشای نوێنه‌ری سوڵتانی عوسامنی ل ه 1918ئه‌و ڕاستییان ه ده‌رده‌خات ،كه‌چی زانایانی ئایینیی داگیركه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و باطله ئاوا هێرش ده‌كه‌ن ،زانا و هێزی ئایینی ئێمه‌ش له‌سه‌ر ئه‌و هه‌موو هه‌ق ه وا سسنت.
هه‌ژار حاته‌م رۆژی پێنجشه‌ممه‌ی هه‌فته‌ی راب���وردوو ،ئاشتی ه �ه‌ورام��ی ،وه‌زی��ری سامانه رسوشتییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم، له كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا چه‌ند لێدوانێكی سه‌یری دا و كه‌وته هه‌ڵه و هه‌ڵچوونێكی چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌وه .ئاخر ئه‌و له‌به‌رئه‌وه‌ی كاره‌بامان بۆ دابین ده‌كات ،پێی وایه نابێت كه‌س پرسیاری داهات و خه‌رجیی لێ بكات!! ه���ه‌رچ���ه‌ن���ده ل���ه ك��ات��ی ده‌ستنیشانكردنی (ه���ه‌ورام���ی) بۆ پۆسته‌كه‌ی ،هاوواڵتیان پێیان واب��وو دیاریكردنی كه‌سێكی پڕۆفیشناڵ و دانیشتووی ئ �ه‌وروپ��ا زۆر گونجاو و شه‌فافرت ده‌بێت له كه‌سێك كه له عێراقی ئاگر و خوێندا ژیابێت ،ته‌نانه‌ت من خ��ۆم پێم واب��وو ،ئه‌ویش وه‌ك دكتۆر دالوه‌رى وه‌زی��ری پێشووی خوێندنی ب��ااڵی حكومه‌تی هه‌رێم ،پڕۆژەیه‌كی وه‌ك «تواناسازیی»مان بۆ دێنێته گۆڕ و له‌به‌ر چاكسازییه‌كی س��ن��ووردار و دژایه‌تیی ده‌ستی درێژی گه‌نده‌ڵیی حزب،
باره‌گاكه‌ی ده‌درێته به‌ر ته‌ماته! به‌اڵم تهواو پێچه‌وانه ده‌رچوو ،ئه‌و خۆی بووه به‌شێك له گه‌نده‌ڵی و ناشه‌فافییه‌ت و قاچاخچێتی به زێ��ڕی ره‌ش (ن �ه‌وت)ی كوردستانه‌وه! (هه‌ورامی) بیری چووه‌ته‌وه ،یان ده‌یه‌وێت بیرمان به‌رێته‌وه ،ك ه تاكو ئێستا دیار نییه وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئه‌و چی ده‌كات؟ بۆچی خه‌رجییه‌كانی وه‌زاره‌ت�ه‌ك�هی له داهاتی زۆرتره؟ چۆن ماوه‌ی پێنچ ساڵه نه‌وت ده‌نێرنه ده‌ره‌وه (هه‌روه‌ك خۆی له كۆنگر ه رۆژنامه‌وانییه‌كه‌دا دانی پێدانا) و كه‌س پێی ن هزانیوه .ئێ كاكی وه‌زیر خۆ هاوواڵتیان و رایگشتی نه‌خه‌وتوون ،باشه داهاتی ئه‌و پێنچ ساڵه چی لێهات؟ گه‌ر واشامن دانا كه ته‌نها پێنچ ساڵه نه‌وت به قاچاخ ده‌نێرن ه ده‌ره‌وه ،ئه‌ی داهاتی ناردنه ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت بۆ ئێران له كوێیه؟ كه به ئاشكرا كامیۆن و ته‌نكه‌ره كورد و ئێرانییه‌كان له سنوور ریز ده‌به‌سنت بۆ ئاودیوكردنی نه‌وت. سااڵنه به ده‌یان هه‌زار ئۆتۆمبێل دێنه كوردستانه‌وه ،بۆ هه‌ر یه‌كێكیشیان ( )2000 - 700دۆالرى ته‌نها بۆ پێدانی ژماره‌كه‌ی لێ وه‌رده‌گیرێت ،باشه جه‌نابی وهزیره ئه‌كادیمییه‌كه‌ی هه‌رێم ،ئه‌زیه‌ت نه‌بێت تۆ پێامن بڵێ داهاته‌كه‌ی چه‌نده و له كوێیه؟ هه‌روه‌ها داهاتی فڕۆكه‌خانه‌كان، داهاتی غرامه‌ی تیژڕەویی (خێرا لێخوڕین) ی ئۆتۆمبێل ،ئاو و كارهبا ،گومرگی سه‌ر شمه‌ك و كااڵكان ،زه‌ریبه‌ی خانوبه‌ره و
دوكان و ماركێت و سۆپه‌رماركێته‌كان، شیرینیی كۆمپانیاكانی نه‌وت و كۆمپانیا وه‌به‌رهێنه‌كان ،بڕی ئه‌و پاره‌یه‌ی كه له پێشینه‌كانی خانوبه‌ره و هاوسه‌رگیریی و پیشه‌سازی و ق��ه‌رزی كشتوكاڵه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ حكومه‌ت ،ئه‌وانیش ده‌بنه‌وه داهاتێكی تر .پاشان ئه‌و سه‌دان ملیار دیناره‌ی سااڵنه به ناوی جیاجیاوه، له پ��ڕۆژەی ب��ودج�ه‌دا جێگیر ده‌كرێن و دارێكی پێ ناخرێته سه‌ر به‌ردێك، به‌ڵكو ته‌نها میكانیزمێكه بۆ خواردن و هه‌ڵلوشینیان ،به وێنه‌ی ( )700ملیار دیناره‌كه‌ی كه به ناوی دیكه‌وه ،له پڕۆژە بودجه‌ی ئه‌مساڵدا جێگیر كراوه! ئ �ه‌وان �ه و ده‌ی���ان داه��ات��ی دیكه كه حكومه‌ت ،ی��ان راس�تر دوو حزبه زلهێزه‌كه‌ی كوردستان (یه‌كێتی و پارتی) بۆیان ده‌چێته بانك و خه‌زێنه‌كانیانه‌وه، كه‌سانی وه‌ك جه‌نابی وه‌زیریش بۆیان ده‌پ��ۆش��ن ،خۆشیان ل �ه كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن تووڕە ده‌كه‌ن و هاوواڵتیان و رایگشتیش چه‌واشه ده‌كه‌ن! به‌شێوه‌یه‌ك نه بایان بینی و نه باران. جه‌نابی وه‌زی��ر پێی وای��ه م��ادام حكومه‌ت ( )24سه‌عات كاره‌بامان بۆ دابین ده‌ك��ات ،ئیرت نابێت و كوفره و گوناهه له داهاتی وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئه‌و و كۆی داموده‌زگاكانی تر پرسیار بكه‌ین. ئ����هو ل���ێ���دوان���ه ،ی����ان ج���ۆری ب��ی��رك��ردن�ه‌وه‌ی�هی ك�ه جه‌نابی وه‌زی��ر هه‌یه‌تی و پێڕەوی ده‌ك��ات ،هیچ نییه به‌ده‌ر له‌وه‌ی بیركردنه‌وه و لێدوانێكی
كه‌سان و حكومه‌تێكی دیكتاتۆرییه! پاشان قوربان! چونكه جه‌نابت ل ه باره‌گا و ماڵه‌كه‌ی خۆتدا ،كارهبا نابڕێت، ب��ۆی� ه پێت وای��� ه ه �ه‌م��وو كوردستان به‌هه‌شته‌كه‌ی تۆیه! نا نا وا نییه جه‌نابی وه‌زیر ،به‌ڵكو تهواو پێچه‌وانه‌یه ،كاره‌بای ( )24سه‌عاتیامن گه‌ر هه‌بوایه ،بێگومان ح��ك��وم�ه‌ت ئ��هو ه �ه‌م��وو ئ�ه‌زی�ه‌ت�هی نه‌ده‌كێشا و الك��ۆاڵن ب ه الكۆاڵنی ئه‌م واڵت�هی پڕنه‌ده‌كرد له مۆلیده .گریامن ئه‌زیه‌ته‌كه‌شتان كێشا و كاره‌بایه‌كی ( )24سه‌عاتیتان بۆ دابین كردین ،ئایا هه‌ر به راست ئه‌وه شایانی ئه‌وه‌ی ه كه به چاوماندا بده‌نه‌وه؟! خۆ ب ه حساب و پڕوپاگه‌نده‌ی خۆتان بێت ئه‌م میلله‌ته، گه‌ل و میلله‌تی خۆتانه! ئایا به راست جه‌نابتان ل ه ئه‌وروپا ف��ێ��ری ئ��هو ك��ول��ت��ووره ب���وون؟ دوای ش���اردن���ه‌وه‌ی داه���ات و رۆچ���وون له گه‌نده‌ڵییدا ،ئه‌وجا به گژ ده‌زگاكانی راگ�هی��ان��دن��دا بچن و ب� ه وێ��ن�هی دوو وه‌زی��ره‌ك��هی ت��ر ب�ه «ب��ێ ش��ع��وور» و «نه‌شاره‌زا» وه‌سفامن بكه‌ن! ه �ه‌م��وان د هزان��ی��ن دابینكردنی ك��اره‌ب��ا ،خزمه‌تگوزارییه‌كانی ب��واری ته‌ندروستی ،رێگه‌وبان ،ئاو و ئ��اوه‌ڕۆ، سووته‌مه‌نی و .......تاد ،له سه‌ره‌تاییرتین مافه‌كانی هاوواڵتیانن كه هه‌موو رێسا و یاساكان دانیان پێدا ناوه ،چه‌سپاندن و به‌رجه‌سته‌كردنیشیان ،زه‌مانی مانه‌وه‌ی هه‌موو ده‌وڵه‌ت و فه‌رمانڕەوایه‌كه. نابێت بیرمان بچێت شۆڕشه‌كانی:
(تونس ،میرس ،یه‌مه‌ن ،لیبیا و سووریا)، كه دواتر به «به‌هاری عه‌ره‌بی» نارسان. ه�ه‌روه‌ه��ا خۆپیشاندانه‌كانی ()17ی شوبات له هه‌رێمی كوردستان ،كه‌وا نزیك ده‌بینه‌وه له ساڵیادی .هه‌موو ئه‌و شۆڕش و راپه‌ڕینانه هۆكاری سه‌ره‌كیی هه‌ڵگیرساندنیان ،دژایه‌تیكردنی گه‌نده‌ڵی و گه‌نده‌ڵكاران ب��وو ،شۆڕشی «ن��ان و ئازادی» بوون ،بۆچی؟ بێگومان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هاوواڵتیان داوای (نان)یان ده‌كرد، لە هه‌مان كاتدا (ئازادی)ش خواستێكی دیكه بوو ،هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ چه‌مكی (ن��ان)دا .چه‌مكی ئازادییش به هه‌موو ماناكانیه‌وه و له سه‌رجه‌م بواره‌كاندا، یه‌كێك له‌و بوارانه ،كایه‌ی پرسیاركردنه به ئ��ازادی و به ئازادانه ،كه هه‌نووكه جه‌نابی وهزیره ئه‌وروپییه‌كه‌مان رێگریی ته‌نانه‌ت له پرسیاری رۆژنامه‌وانانیش ده‌كات! ،پێامن ده‌ڵێت ئێوه واڵتی خۆتان خۆشبووێت ،ئه‌دی باشه بۆچی خۆتان، وه‌ك سه‌رانی سیاسی و بزنسامنانی كوردستان ،واڵتێكتان خۆشناوێت كه ه�ه‌ر هیچ نه‌بێت هه‌مووتانی كرده بزنسامن و بازرگان!؟ ده بیكه‌نه خاتری ئه‌و هه‌موو نه‌وته‌ی كه ئاودیوی ده‌كه‌ن و داهاته‌كه‌شی زۆر دڵسۆزانه بۆ واڵته ره‌شوڕووته‌كه‌ی خۆتان ده‌یده‌نه‌وه به كارهبا حه‌یاته بیستوچوار سه‌عاتییه‌كه! وه‌رن ب��ا ه �ه‌م��ووم��ان ب��ۆ ئ��ه‌م واڵت �ه باشبین و ده‌ستله‌ناوده‌ست له چاوی ته‌ماعی دوژمنان و دزان و گه‌نده‌ڵكاران بیپارێزین.
ناسیۆنالیزم ل ه عێراق‌و پۆلێنه‌‌که‌ی «هانس کۆهن»
جه‌الل حه‌سه‌ن
پۆلێنەکەی «هانس کۆهن-1891 »1971بۆ ناسیۆنالیزم ،ئەوەمان بۆ ڕووندەکاتەوە کە بۆچی ناسیۆنالیزمی ڕۆژه����ەاڵت ل��ەس��ەر پەیوەندییە «ئیتنیک»ەکان خۆی بونیاد ناوە ،لە کاتێکدا ناسیۆنالیزمی خۆرئاوا لەسەر «فرەیی» بونیاد نراوە .بۆ ئێمه گرنگیی ئه‌م پۆلێنه له‌وه‌دایه که ده‌توانێت ڕەهه‌نده‌کانی رسوشتی ناسیۆنالیزمی ڕۆژهه‌اڵتیامن پێبناسێنێت به ب هراورد له‌گه‌ڵ ناسیۆنالیزمی ڕۆژئاواییدا. ناسیۆنالیزم هۆکارێکی بنه‌ڕەتیی ملمالنێ تونده‌کانی ڕۆژه �ه‌اڵت��ی ناوه‌ڕاست ب��ووه .مێژووی سه‌ده‌ی ڕاب��ردووی ئه‌م ناوچه‌یه‌ش پشتگیری ل �ه‌م بۆچوونه ده‌ک���ات ،به منوونه (کورد و عه‌ره‌ب له عێراقدا ،ده‌وڵه‌تی عوسامنی و شه‌ریفه‌کانی مه‌ککه و چ�ه‌ن��دان��ی ت��ری��ش) ،ک�ه چ��ی به پێچه‌وانه‌وه له ڕۆژئاوادا ناسیۆنالیزم ب��ووه‌ت �ه ه��ۆی ئاسایشی زی��ات��ری په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌و ده‌وڵه‌تانه و به‌ره‌وخوار کشانی ئاستی ملمالنێ تونده‌کان ،به منوونه (په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان به‌ریتانیا و فه‌ڕەنسای به‌ره‌و
پته‌وبوون بردووه به به‌راورد له‌گه‌ڵ پێش خۆیدا). لێره‌دا پێویسته چه‌مکی ڕۆژهه‌اڵت و ڕۆژئ��اوا له دیدی ‹هانس کۆهن›ە‌وه ڕوونبکرێته‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی باشرت له پۆلێنه‌که تێبگه‌ین ،چه‌مکی ڕۆژئاوا مه‌به‌ست پێی چه‌ند ده‌وڵه‌تێکی دیاریکراوه ک ه ده‌که‌ونه ڕۆژئاوای ڕووباری «ڕاین»ە‌وه که ئه‌مانه‌ن «ئینگلته‌را ،فه‌ڕەنسا ،هۆڵه‌ندا ،ویالیه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا» ،مه‌به‌ستیش له ڕۆژه �ه‌اڵت ده‌وڵه‌ته‌کانی ئه‌وروپای ڕۆژهەاڵت و ئاسیایه. «لوی سنایده» ئه‌م پۆلێنه دوانییه‌ی ( )dichotomyناسیۆنالیزمی ڕۆژهه‌اڵت و ڕۆژئاوای کۆهن به‌سه‌ر سێ ئاستدا دابه‌ش ده‌کات: -1بنه‌ڕەتی سه‌رهه‌ڵدانیان: ناسیۆنالیزم له ڕۆژئ���اوادا ڕووداوێکی سیاسی بوو ،ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی به‌دوای خۆیدا هێنا ،ی��ان هاوكات به‌یه‌که‌وه هاتنه ک��ای�ه‌وه .لە الیەکی تریشەوە، ڕێنیسانس له ڕۆژئاوا بووه هۆی ئه‌وه‌ی چینێکی بۆرجوازی ده‌سه‌اڵتی سیاسی بگرنه ده‌س��ت ک�ه وازی���ان ل�ه فیکره فراوانخوازییه‌کانی سه‌ده‌کانی ناوه‌ڕاست هێنا بوو ،به کورتی ناسیۆنالیزم به‌رهه‌می هێزه ڕەسه‌ن و لۆکاڵییه‌کان بوو. ب���ه‌اڵم ل �ه ڕۆژه����ه‌اڵت ن��ه‌ک هه‌ر ئ�ه‌وه‌ی که ناسیۆنالیزم دره‌نگرت سه‌ری هه‌ڵدا ،به‌ڵکو له ژینگه‌یه‌کی دواکه‌وتووی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیدا هاته‌کایه‌وه، ئه‌مه‌ش وایکرد کە ناسیۆنالیزم په‌نا به‌رێته به‌ر که‌لتوور .ئه‌و ناسیۆنالیزمه‌ی سه‌ری ه �ه‌ڵ��داوه له ملمالنێدا ب��ووه له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی تێیدا سه‌ری هه‌ڵداوه. ڕێنیسانیش یان کاریگه‌ر نه‌بووه له‌سه‌ر ڕەوت��ی ناسیۆنالیزمی ئ �ه‌م ناوچه‌یه،
ی��ان ش�ه‌ق��اره ( )Cleavageکۆنه‌کانی قووڵرت ک��ردووەت �ه‌وه .بۆیه ناسیۆنالیزم له‌م ناوچه‌یه‌دا به‌رهه‌می په‌یوه‌ندییه که‌لتوورییه‌کان و هه‌ڵه ته‌فسیرکردنی ڕابردوو بووه. -2ت�ای��ب�ه‌مت�ه‌ن��دی��ی�ه‌ک��ان��ی��ان: ل� ه ڕۆژئ���اوا ناسیۆنالیزم ل�ه هه‌ناوی ڕۆشنگه‌ریی و ه �ه‌وڵ��دان بۆ ئازادیی مرۆڤ و به ده‌ستووریی کردنی ده‌وڵه‌ت له‌دایکبوو ،بۆیه سهرهنجام کۆمه‌ڵگایه‌کی پلوڕال (فرەڕەنگ) و کراوه هاته کایه‌وه. ناسیۆنالیزم و واقیعی سیاسی ده‌ست له‌ناو ده‌ست بوون ل ه پێناو بونیادنانی نه‌ته‌وه‌یه‌کدا که بتوانێت ڕووب��ه‌ڕووی ئاسته‌نگه‌کانی ئه‌وکات ببێتهوه ،به‌اڵم بێ گوێدان به ڕابردوو .له ڕۆژئاوا نه‌ته‌وه له به‌ره‌نجامی یه‌کگرتنی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ی هاوواڵتیانه‌وه سه‌ری هه‌ڵدا ،بۆیه بۆنده کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان و ڕیفراندۆم گرنگییان په‌یدا ک��رد ،چه‌مکی هاوواڵتیبوون له ڕووی سیاسی و یاساییه‌وه ڕەگی خۆی داده‌ک��ووت��ا له‌سه‌ر بنه‌مای ئ �ه‌وه‌ی که مرۆڤه‌کان له بنه‌ڕەتدا وه‌کو یه‌کن ،جا له هه‌ر نه‌ته‌و ه و چینێکی کۆمه‌اڵیه‌تی بن .ئه‌مه‌ش بووه هۆی ئه‌وه‌ی چینێکی مامناوه‌ند و ڕۆشنبیر و بەهێز له ڕووی ئ��اب��ووری و سیاسییه‌وه پشتگیری له ناسیۆنالیزم بکه‌ن. به‌اڵم ناسیۆنالیزمی ڕۆژهه‌اڵت ڕۆحی ڕۆشنگه‌ریی ڕەتکرده‌وه ،یان زۆر به که‌می سوودی لێ بینی ،مه‌یلی به‌الی یه‌کڕەنگیی ده‌وڵه‌تدا هه‌بوو .ناسیۆنالیزم لێره مانای ڕزگ���ار ب��وون ل�ه‌ژێ��ر ده‌س��ت بێگانه‌ی هه‌بوو ،بۆیه سهرهنجام کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی داخراو و ده‌سه‌اڵتێکی سوڵته‌وی دروست بوو .ناسیۆنالیزمی ڕۆژههاڵتی له گه‌ڕانی به‌رده‌وامدایه به دوای خاکی باوباپیرانیدا
و ب����ه‌رده‌وام ب �ه دوای دۆزی��ن��ه‌وه‌ی ئه‌فسانه‌کانی ڕابردوویاندان و خه‌ون به داهاتوویانه‌وه ده‌بینین ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی الی��ان گرنگ نیی ه ئێستایه .له‌به‌ر ئه‌و که‌موکورتییه سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ی که ناسیۆنالیزمی ڕۆژههاڵتی ل ه ژینگه‌که‌ی خۆیدا ڕووب��ه‌ڕووی ب��ووه‌وه ،له پێناوی قه‌ر‌ە‌‌بووکردنه‌وه‌یاندا تووشی غرورێکی وه‌ه��ا ب��ووب��وو ک ه خ��ۆی ب ه به‌هاتر و ده‌وڵه‌مه‌ندتر ده‌بینی له ناسیۆنالیزمی رۆژئ����اوا .ئ��ه‌وان��هی پشتگیریی ئه‌م ناسیۆنالیزمه‌یان ده‌کرد چینی ئه‌رستۆکرات و خه‌ڵکی ئاسایی بوون. -3گه‌شه‌کردنیان :ناسیۆنالیزمی رۆژئاوایی پشتی به سه‌ربه‌خۆیی تاک و به ئ��ازادان�ه کۆبوونه‌وه‌یان له هه‌ر قه‌واره‌یه‌کدا ده‌به‌ست .ب��اوه‌ڕی به‌وه هه‌بوو که تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا ده‌بێت هه‌ڵگری تێڕوانینی ڕاشنااڵن ه و ئینسانییانه ب��ن ب � هرام��ب �ه‌ر ب � ه ی �ه‌ک�تر ،ئه‌مانه‌ش ه�ه‌م��ووی��ان جه‌ختکردنه‌و ه ب��وون له فیکره‌کانی ڕۆشنگه‌ری. ب���ه‌اڵم ل � ه ڕۆژه���ه‌اڵت���دا ،چونکه ناسیۆنالیزم هه‌لقواڵوی هێز و فاکته‌ره لۆکاڵییه‌کان نه‌بوو ،پشتی ب ه رۆژئ��اوا ده‌ب���ه‌س���ت ،ئ��ه‌م��ه‌ش دوو گ��رووپ��ی دژبه‌یه‌کی دروس��ت��ک��رد ،یه‌کێکیان به ته‌واوی مانا خۆی دابوو ه ده‌ست رۆژئاوا و به هه‌موو سیسته‌مه حکومڕانییه‌کانیان ڕازیی بوو ،وه‌ک په‌رله‌مانییه‌که‌ی به‌ریتانیا و کۆمارییه‌که‌ی فه‌ڕەنسا ،ئه‌وی تریشیان به ته‌واوه‌تی دژایه‌تیی ڕۆژئاوای ده‌کرد. له ڕێی ئه‌م پۆلێنه‌ی ‹کۆهن›ە‌وه ب��ۆم��ان ڕوون��ده‌ب��ێ��ت �هو ه ک � ه رسوشتی ناسیۆنالیزمی ڕۆژئاوایی مه‌ده‌نییانه‌یه ( )Civic nationalismو به‌اڵم ڕۆژههاڵتی ئیتنییه ( ،)Ethnic nationalismلێره‌دا
ناسیۆنالیزم له عێراقدا به منوون ه وه‌رده‌گ��رم .ناسیۆنالیزم له عێراقدا دوو ڕەوت���ی س�ه‌ره‌ک��ی��ی ه�ه‌ب��ووه که له‌سه‌ر بناغه‌ی ئیتنی سه‌ریان ه�ه‌ڵ��داوه ،ئه‌وانیش ناسیۆنالیزمی کوردی و ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بین ،که هه‌ردووکیان له مێژوودا ده‌گه‌ڕێن و گ�ه‌ڕاون تا خۆیان بدۆزنه‌وه ،له‌م پێناوه‌شدا چه‌ندین ئه‌فسانه‌یان زیندوو ک��ردووەت�ه‌وه و کردوویانن به سیمبوولی خۆیان .هه‌ر یه‌که‌یان ده‌ی��ه‌وێ��ت خ��ۆی بکاته خ��اوه‌ن مێژوویه‌کی تایبه‌ت ب ه خۆی ،تا خۆی ل ه به‌رامبه‌ره‌که‌ی پێ جیابکاته‌وه، به‌مه‌ش نه‌ته‌وه و ئیتنی ده‌که‌نه ئامانج له گه‌ڕانیان به دوای مێژوودا، ل ه عێراقدا چه‌مکی هاوواڵتیبوون هێنده ن���اڕوون و ناگرنگ ب��ووه ک ه زۆرج���ار به پله‌به‌ندی داب �ه‌ش ک�راوه ،هه‌ندێک خاوه‌نی ئیمتیازی زیاتر ب��وون .به‌رده‌وامیش جه‌خت ل�ه‌س�ه‌ر دروس��ت��ک��ردن��ی شوناسێک کراوه‌ته‌وه که فره‌ڕەنگی نه‌هێڵێت، له‌م پێناوه‌شدا نه‌ک هه‌ر پشت به نه‌رمه‌هێز بەسرتاوه ،به‌ڵکو په‌ناش براوه‌ته به‌ر زبره‌هێز. سه‌رچاوه‌کان: .)1944( .Kohn, H -1 The idea of nationalism, a study in its origins and background. New York,, The Macmillan 334-329 .Company, pp .)1968( .Snyder, L. L -2 The new nationalism. Ithaca, N.Y.,, Cornell University Press, 56-53 .pp
15 ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
رۆژهه‌اڵتی ناوین ل ه نێوان ئێران و دووه‌مین كابینه‌ی ئۆبامادا نزار ته‌یب هه‌ورامی ئ�ه‌وه‌ی ئێستا له‌ناو كۆشكی سپیی ئه‌مریكا ده‌گ��وزه‌رێ��ت ،ئه‌و ته‌نگه‌ژەی ناوچه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته ،به تایبه‌تی كێشه‌ی ئه‌تۆمیی ئێران و رووداوه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی و گۆرانكاڕیی سیسته‌مه سیاسییه‌كانه له ناوچه‌كه ،له‌ناو ئه‌وانه‌شدا به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی ئێران له هه‌موویان زیاتر له ناوه‌نده‌كانی بڕیار له ئه‌مریكا قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌ك��رێ��ت .ئه‌مریكا له ئێستادا داوای گفتوگۆی راسته‌وخۆ ده‌كات .كۆنگرێسی ئه‌مریكا به مه‌به‌ستی فشار خستنه سه‌ر لێپررساوانی ئێران، رۆژ له دوای رۆژ س�زا ئابوورییه‌كانی له‌سه‌ر ئه‌و واڵته زیاد ده‌كات ،تا بریاڕی راگرتنی به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی بدات، به‌رپرسانی ئێرانیش هه‌میشه جه‌خت له‌وه ده‌كه‌نه‌وه به‌رنامه‌كه بۆ مه‌به‌ستی ئاشتی به‌كارده‌هێنێت و هیچ مه‌به‌ستێكی سه‌ربازیی له پشته‌وه نییه ،ئێران به مافێكی رسوشتیی خۆشی ده‌زانێت وه‌كو هه‌ر ده‌وڵه‌تێكی دیكه ئه‌و ته‌كنه‌لۆژیایه به‌ده‌ست بهێنێت. ك��اری��گ �ه‌ری��ی ه �ه‌ژم��وون��ی ئێران وه‌ك هێزێكی هه‌رێمی له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ،له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تانی عێراق و به‌حره‌ین و سوریا و لوبنان و یه‌مه‌ن، ت �ه‌وه‌رێ��ك��ی دی��ك �هی نیگه‌رانییه‌كانی ئه‌مریكا و رۆژئاوایه .هه‌میشه له هه‌وڵی كه‌مكردنه‌وه و دوورخستنه‌وه ،یاخود سنوورداركردنی رۆڵی ئێرانن له ناوچه‌كه‌دا. ناكۆكییه‌كانی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و ئێران ل �ه‌م چه‌ند ڕووه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت: -1دۆس��ی�هی ناوه‌كیی ئ��ێ�ران ،كه ئه‌مریكا به سه‌ره‌كیرتین كێشه‌ی خۆی ده‌زانێت. -2یارمه‌تیداتی ده‌وڵه‌تی سوریا له كۆمه‌ڵكوژیی گه‌لی سوریادا. -3یارمه‌تیدانی حزبوڵاڵی لوبنان له
دژایه‌تیكردنی ئیرسائیل. -4یارمه‌تیدانی گرووپه چه‌كداره‌كان له دژایه‌تیكردنی به‌رژەوه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا. -5پێشێلكردنی ئازادی و مافه‌كانی م����رۆڤ و ج��ێ��ب �ه‌ج��ێ��ك��ردن��ی ی��اس��ای له‌سێداره‌دان. ئ�ه‌م��ان�ه و چ�ه‌ن��دی��ن ب��اب�ه‌ت��ی تر، هه‌میشه وت��هی س����ه‌رزاری وته‌بێژ و به‌رپرسانی ئه‌مریكایه له تاوانباركردن و ئاگاداركردنه‌وه‌ی ئه‌و واڵته له‌و خااڵنه‌ی سه‌ره‌وه .به‌الی ئه‌مریكاوه به پێشێلكاریی یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ن��اوزه‌د ده‌كرێن، ئه‌مه له‌كاتێكدایه ئێران هه‌میشه ره‌ددی ئه‌و تۆمه‌تانه ده‌داته‌وه و ده‌ڵێت ئه‌مریكا خۆی یه‌كێكه له‌و واڵتانه‌ی كه یاسای له‌سێداره‌دان له هه‌ندێ له ویالیه‌ته‌كان
جێبه‌جێ ده‌كات. گفتوگۆی ناوخۆی واشنتۆن واشنتۆن له پ�لان و چاوتێبڕین و سرتاتیژی خۆی پاشگه‌ز نه‌بووه‌ته‌وه ،كه‌وا سیسته‌می سیاسیی ئه‌مریكا داكۆكیی له‌سه‌ر ده‌كات له ناوه‌رۆكی فه‌لسه‌فه‌ی سیاسیی خۆیدا .به‌اڵم ئه‌و بارودۆخه‌ی كه به هۆی جه‌نگی عێراقه‌وه تووشی بوو ،له جێگه‌ی خۆی هێشتیه‌وه له‌سه‌ر گۆره‌پانی سرتاتیجی بۆ جوڵه‌كانی واشنتۆن له ناوچه‌كه‌دا ،به تایبه‌تی كه عێراق واڵتێكی گرنگی دراوسێی ئێرانه .ئه‌مه سهرهڕای گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی رووسیا بۆ سه‌ر گۆڕەپانی سیاسیی جیهانی جیاواز له جاری پێشوو ،كه هه‌ره‌سی یه‌كێتیی سۆڤیه‌تی به‌دوای خۆیدا هێنا و هه‌ڵكشانی ده‌وڵه‌تی چین بۆ سه‌ره‌وه.له‌م قۆناغه‌دا
ت��اران ب��ه‌دوای بۆشایی و كاتی زیاتردا ده‌گه‌ڕێت بۆ سوودوه‌رگرتن له كات و ده‌سكه‌وتنی هه‌لی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی پالنی س�زا ئ��اب��ووری و سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مریكا .ل�ه‌گ�ه‌ڵ ك��ش��ان�ه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا له عێراق له كۆتایی ساڵی ،2011 ئێران به شێوه‌یه‌كی خێرا توانیی یارییه‌كه له عێراق ب �ه‌الی خۆیدا رابكێشێت و ئه‌نجامه‌كان له‌به‌رژەوه‌ندیی خۆی كۆتایی پێ بهێنێت له عێراق و ناوچه‌كه ،ئه‌مه‌ش له ڕێگه‌ی كۆمپانیا و باڵیۆز و ئیتالعات و نوێنه‌رایه‌تیی كونسوڵگه‌ریی ئێران له شاره‌كانی كوردستان و عێراق. پرۆگرامی سیاسی له‌سه‌ر ئاستی جیهانی گومانی تێدا نییه قۆناغی جه‌نگی سارد ،كه‌نداوی عه‌ره‌بی گه‌یانده قۆناغێكی ن��وێ ،له‌گه‌ڵ ونبوون و قه‌ده‌غه‌كردنی
پێناسی عه‌ره‌بی و ئیسالمی و بنیادنانی بیری نه‌ته‌وه‌یی تاكه‌كه‌سی .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كاریگه‌ریی ئ �ه‌م قۆناغه پرۆگرامێكی سیاسیی نوێی پێكهێنا له‌سه‌ر گۆی زه‌وی، كه دابه‌شكراوه له نێوان دوو هێزی دوو الیه‌ن ،كه بریتین له سیاسی و راگه‌یاندن له واشنتۆنه‌وه و وه‌اڵمێكی توند له الیه‌ن تارانه‌وه و هه‌موو ئه‌مانه ده‌بێته هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی سه‌قفی دۆكیۆمێنتی له ناوچه‌كه‌دا .دام���ه‌زراوه و كه‌سایه‌تییه رۆشنبیره‌كانی ئێران رۆڵێكی گرنگ و زیندوو ده‌گێڕن .پێگه‌ی ئێران هه‌وڵده‌دا بۆ ئاراسته‌كردنی ئه‌م دام �ه‌زراوان �ه بۆ بارودۆخی سیاسێی جێبه‌جێكراو ،له‌گه‌ڵ دووباره وه‌به‌رهێنانی هاریكاریی گهوره كه‌وا له‌الیه‌ن دامه‌زراوه ئه‌مریكییه‌كانه‌وه گه‌مارۆ دراوه ،به‌پێی ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ی
ب��ۆی��ان دان����راوه ل �ه الی���ه‌ن سیاسه‌تی سرتاتیژیی ئه‌مریكاوه .ئه‌م وه‌به‌رهێنانه هه‌وڵێكه بۆ تاران و واشنتۆن بۆ گه‌یشنت به پێشكه‌وتنێكی گهوره بۆ تێپه‌ڕاندنی ئ�ه‌م قۆناغه .ئ�ه‌م ئاماژانه به‌ڵگه‌ن بۆ ئ �ه‌وه‌ی كه ناوچه‌ی جوگرافی زۆرترین ئامانج و ئه‌گه‌ری هه‌یه بۆ به‌هێزكردنی ن��ێ��وان ه���ه‌ردوو پ���رۆژەی به‌حره‌ین و هه‌رێمی ئه‌حسا له رۆژهه‌اڵتی شانشینی سعوودیه .ئه‌مه له لێدوان و ئاماژەكانی زۆرێك له توێژینه‌وه و لێكۆڵینه‌وه‌كاندا هاتووه كه‌وا جه‌خت ده‌كاته‌وه له‌سه‌ر ئه‌م ناوچانه ،به هۆی ئه‌وه‌ی جه‌مسه‌ری ملمالنێی سه‌ره‌كی ،بوونی دوو جه‌مسه‌ری سه‌ره‌كی له‌م ناوچه‌یه ده‌سه‌ملێنێت .له‌گه‌ڵ هه‌ردوو هێزی داگیركاری له‌م ناوچه‌یه له جێگیركردنی ناوچه‌یه‌كی داخراو و به‌رنامه بۆ دارێژراو به تێڕوانینێكی تایفی .ئه‌مه مانای ئه‌وه نییه ڕێكه‌وتنێك كرابێت له‌سه‌ر پرۆژەیه‌كی دیاریكراو ،به‌اڵم له حاڵه‌تی به‌هێزبوونی نفوزی سیاسی و سرتاتیژیی ئێران له‌م ناوچه‌یه ،كه له الیه‌ن رۆژئاواوه ڕێگه‌ی پێدرابێت به شێوه‌یه‌كی گشتی، چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ئه‌م بارودۆخه رێگه بۆ دوو رووداو له ناوچه‌كه‌دا خۆش بكات: یه‌كه‌م زیادبوونی كێبڕكێی تایفه‌گه‌ری له حاڵه‌تی سیاسیی كه‌نداو و به‌هێزبوونی دی���ارده‌ی به‌سه‌ربازكردنی كۆمه‌ڵگا و جیاوازیی تێكردنیان .دی��ارده‌ی دووه‌م داواكارییه‌كانی ئه‌مریكایه بۆ په‌ره‌پێدانی ره‌وشتی رۆژئاوایی له كۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بیدا، هه‌روه‌كو ئ�ه‌وه‌ی ئێستا له كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندنه‌وه ده‌كرێت و ده‌بیرنێت .له‌گه‌ڵ به‌هێزبوونی گوتاری نیشتیامنی ،مافی هه‌بوونی سه‌پاندنی هه‌ژموونی گشتگیر له قۆناغی لێڵ و نادیاردا و شه‌قامی سیاسیی په‌شێو ،ئه‌گه‌ری زیاتربوونی جه‌نگ بۆ جارێكی دیكه و تێكچوونی باروودۆخه‌كه سه‌رله‌نوێ ده‌بێته هۆی سه‌رهه‌ڵدانی كاره‌ساتێكی نوێ له ناوچه‌كه‌دا به هه‌موو شێوه‌یه‌ك.
كوردی سۆرانی له هه‌نده‌ران نالی پێنجوێنی ـ سویرسا سیستمی خوێندنی هاوچه‌رخ، كۆمه‌ڵگه به‌ره‌و پێشكه‌وتن ده‌بات. به پێچه‌وانه‌شه‌وه ،له هه‌رجێیه‌ك سیستمی خوێندن دواكه‌توو بوو، پێشكه‌وتنی بواره‌كانی دیكه‌ی كۆمه‌ڵگه ،ده‌بێته خه‌ونی حوشرت. مامۆستا له پرۆسه‌ی خوێندندا
ڕۆڵی باوك و ه��اوڕێ ده‌گێڕێ (األب ث�لاث ،من ول��دك ،وم��ن صهرك ،ومن علمك) ،ئ �هو ب��اوك �هی وه‌ك ه��اوڕێ مامه‌ڵه‌ی منداڵه‌كانی ده‌كات ،باوكێكی سه‌ركه‌وتووه .وتراویشه ،ڕۆڵی مامۆستا له ڕۆڵی پێغه‌مبه‌ره‌وه نزیكه (كاد املعلم أن یكون رسوال). سیستمی خوێندن الی ئێمه، سیستمێكی پۆلیسییه ،مامۆستا زیاتر ڕۆڵ��ی پۆلیس ده‌گێڕێ .له مامه‌ڵه‌ی پۆلیسیدا ترس و لێپرسینه‌وه به‌سه‌ر زمانی گفتوگۆ و پێكه‌وه‌كاركردندا زاڵه .له واڵتانی پێشكه‌وتوو ،زۆربه‌ی ب��ودج �هی واڵت ب��ۆ ب���واری خوێندن ده‌ڕوات .حكومه‌ت له دروستكردنی بینای شیاو و مۆدێرىن قوتابخانه دانانی مه‌نهه‌جی پێشكه‌وتوو ،پێگه‌یاندنی مامۆستای به‌ئارام و به‌سۆز و به‌توانا،
درێغی ناكات .ئامانجی ده‌سه‌اڵتداران ئه‌وه‌یه ،سیستمی خوێندن ،داینه‌مۆی ڕەوڕەوه‌ی پێشخستنی كۆمه‌ڵگه بێت. له ئه‌وروپا ،زیاد له دووسه‌د زمان به‌كارده‌هێرنێن .له واڵتی سویرسا چوار زم��ان به ڕەسمی ن��ارساون و كاریان پێده‌كرێت%9 .ی دانیشتوان بێگانه زمانن .حكومه‌ت ئاسانكاری بۆ ڕەوه‌نده جیاوازه‌كان ده‌ك��ات تا قوتابخانه‌ی تایبه‌ت به زمانی زكامك -زمانی دایك- بۆ منداڵه‌كانیان بكه‌نه‌وه .لێكۆڵینه‌وه زانستییه‌كان سه‌ملاندوویانه هه‌ركه‌س زمانی دایكی باش نه‌زانێ ،به باشی فێری زمانێكی بێگانه نابـێت .له كانتۆن (پارێزگا)ی زیوریخ 25 ،قوتابخانه‌ی تایبه‌ت ب ه زمانی ڕەوه‌نده جیاوازه‌كان ه�ه‌ن (ئه‌لبانی ،ع�ه‌ره‌ب��ی ،بولگاری، چینی ،ئینگلیزی ،فه‌رانسی ،فیلله‌ندی،
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
ڕووسی ،گریكی ،سوێدی ،یابانی ،كۆری، كوردی -سۆرانی و هتد .)...قوتابخانه‌ی كوردی له‌ناو كه‌وانه‌دا (سۆرانی) یه‌كێكه له‌و قوتابخانانه ،له‌مڕۆدا زمانی كوردی بۆ سۆرانی ،بادینی ،كرمانجی ،زازا، هه‌ورامی و چی و چی دابه‌ش بووه. هیچ دوور نییه ،له داهاتوودا كورد له نه‌ته‌وه‌یه‌كه‌وه ببێت به چه‌ندین نه‌ته‌وه .زۆرج��ار كوردێكی باكوور و باشوور بۆ ئاخاوتن په‌نا بۆ زمانێكی بێگانه ده‌به‌ن ،چونكه به زاراوه‌كانی خۆیان له یه‌كرت ناگه‌ن! ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ك ن �ه‌ت��وان��ێ له‌سه‌ر زمانێكی س��ت��ان��دارد ڕێكبكه‌وێ و یه‌كبگرێ ،مه‌حاڵه له ڕووی سیاسی و ده‌وڵه‌ته‌وه ،یه‌كگرتوو بـێت .كورد گه‌ر بواری به‌ده‌وڵه‌تبوونیشی بۆ بڕەخسێ، له باشرتین حاڵه‌تدا وه‌ك كۆریا(باكوور
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
و باشوور) ده‌بێت .هۆكاره‌كه‌ش ڕوونه، الی كاربه‌ده‌ستانی ك��ورد ،لۆژیك و ب�ه‌رژەوه‌ن��دی��ی حیزبی و بنه‌ماڵه و خێڵ ،له لۆژیكی نه‌ته‌وه‌یی بااڵتره .له مێژوودا ،نه‌ته‌وه‌ی كورد و زمانه‌كه‌ی، هێنده‌ی دابه‌شكراو و دواك�ه‌ت��ووی ده‌ستی بێگانه ب��ووه ،دوو ئه‌وه‌نده، گیرۆده‌ی لۆژیكی دیالێكت و خێڵ و ناوچه‌یە كورد خۆی ئاماده نییه و نایه‌وێ ،له قه‌فه‌زی ش��ێ��وه‌زاره‌وه بۆ باخچه‌ی زمانێكی ستاندارد بفڕێ. قوتابخانه‌ی ڕەوه‌نده جیاوازه‌كان، له الیه‌ن واڵتانی خۆیانه‌وه مامۆستا و پێداویستییان بۆ دابین ده‌ك��رێ. حكومه‌تی سویرساش خولی پێگه‌یاندن بۆ مامۆستاكان و جێگای خوێندن بۆ قوتابییه‌كان دابین ده‌كات .مامۆستایانی ق��وت��اب��خ��ان �ه ك��وردی��ی��ه‌ك��هی ئ��ێ��ره،
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
خۆبه‌خشانه ئه‌و ئه‌ركه‌یان له ئه‌ستۆ گرتووه .خوازیارن ڕۆڵه‌كانیان له هه‌نده‌ران ،فێری زمانی كوردی بنب و كولتووری خۆیان له‌بیر نه‌كه‌ن. ل���ه خ��ول��ی پ��ێ��گ�هی��ان��دن��ی مامۆستایان ،دوای یه‌كرت ناسین، له مامۆستایه‌كی توركم پرسی: مووچه له كوێ وه‌رده‌گ��ری؟ وتی چه‌ند ساڵێكه وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده به ئیفاد بۆ سویرسای ن��اردووم. ل��ه ت��ورك��ی��ا م��ووچ��ه‌ك��هی خ��ۆم وه‌رده‌گ���رم و لێره‌ش مووچه‌م بۆ دابینكراوه .حكومه‌تی توركیا ،هه‌م به خه‌می زمانی توركی و هه‌م به ته‌نگ ڕەوه‌ن���دی توركیشه‌وه‌یه. ده‌سه‌اڵتدارانی ئێمه‌ش ،نه ئاوڕێ له ڕەوه‌ندی كوردی ده‌ده‌نه‌وه ،نه خه‌می زمانه‌كه‌شامن ده‌خۆن.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن 07480605181 :بایی ( )750دینارە
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)22سێشه‌ممه ،2013/2/12ساڵی یەکەم
ده‌وڵه‌ت ل ه ئیسالمدا مه‌ده‌نییه نه‌ك دینی د .هادی عه‌لی
به تێڕامان له دهقهكانی قورئان و سوننه‌ت له‌باره‌ی ده‌وڵه‌تەوە ،سیستمی سیاسی و واقیعی مێژوویی چۆنێتی موماره‌سه‌كردنی ده‌س��ه‌اڵت له الیه‌ن خ��ودی پێغه‌مبه‌ری ئیسالم (دروود و س �ه‌الم��ی خ���وای ل��ه‌س��ه‌ر) ،پاشان خه‌لیفه‌كانی ڕاشیدین ،ئ�هو ڕاستییه ڕۆشن ده‌بێته‌وه كه ده‌وڵه‌ت له ئیسالمدا پێویستییه‌كی ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تییه و له الیه‌ن گه‌ل یان كۆمه‌ڵگه‌وه به‌رهه‌م ده‌هێرنێت و ڕێ و شوێنی بۆ دیاری ده‌كرێت .ئه‌و دوو بنه‌مایه‌ش كه ئایینی ئیسالم دیاریی كردوون بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌ت (واته مه‌رجه‌عیه‌تی ئیسالم و ڕەزامه‌ندیی ئوممه‌ت) ،جه‌خت له‌سه‌ر هه‌مان ئامانج ده‌كه‌نه‌وه .چونكه له‌م س��ه‌رده‌م��ه‌دا مه‌سه‌له‌ی س �ه‌روه‌ری��ی شه‌ریعه‌ت یان مه‌رجه‌عیه‌تی ئیسالمی له یاساداناندا ،ئه‌وه یه‌كالبووه‌ته‌وه و له ده‌س��ت��ووری واڵتانی ئیسالمیدا به شێوه‌یه‌كی گشتی دان به‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا نراوه ،بووه‌ته خاڵێكی هاوبه‌شی نێوان هه‌موو الیه‌ك .هه‌رچی بنه‌مای دووه‌میشه كه بریتییه ل ه شوورا و ڕەزامه‌ندیی گه‌ل، ئ��ه‌وه‌ش دی��ار ه له م��ێ��ژووی ده‌وڵه‌تی ئیسالمیدا نه‌ك هه‌ر نه‌توانراوه ئالیه‌ت و ڕێ و شوێنی دامه‌زراوه‌یی بۆ دابهێرنێت، به‌ڵكو به‌داخه‌وه سیستمی سیاسی گۆڕا بۆ سیستمی پاشایه‌تی و ئیستیبدادی و هه‌موو ده‌سه‌اڵته‌كان له كه‌سی خه‌لیفه یان سوڵتاندا كۆبووبووە‌وه. ده‌وڵ �ه‌ت و ده‌سه‌اڵتی سیاسی له ئیسالمدا له‌سه‌ر بنه‌مای ڕەزامه‌ندیی گه‌ل و به‌رپرسیاریی ده‌سه‌اڵتدار به‌رامبه‌ر به گه‌ل داده‌مه‌زرێت .سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت وه‌كیلی خوا نیی ه و نوێنه‌رایه‌تیی خوانا كات له زه‌ویدا ،به‌ڵكو وه‌كیلی خه‌ڵكه و نوێنه‌رایه‌تیی خه‌ڵك ده‌كات و له الیه‌ن ئه‌وانه‌وه هه‌ڵده‌بژێردرێت.خه‌ڵك مافی چاودێریكردن و لێپرسینه‌وه و البردنیشی هه‌یه .ه�ه‌ر ل�هو ڕوانگه‌یه‌وه یه‌كه‌م خه‌لیفه‌ی ڕاشیدین (ئه‌بوبه‌كری سدیق) له یه‌كه‌م وتاریدا دوای هه‌ڵبژاردنی به خه‌لیفه ،ئه‌و ڕاستییه‌ی ڕاگه‌یاند و وتی: (لقد ولیت علیكم ولست بخیركم... ف��أن أحسنت فأعینوين وإن أس��ات فقوموين .)..میكانیزم و شێوازه‌كانی دیاریكردنی سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت له الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه دیاری ده‌كرێت و له ڕێگای نوێنه‌ره‌كانیانه‌وه ،بۆ ئ�ه‌وه‌ی باشرتین ئاست له ڕەزامه‌ندیی گه‌ل و دادپه‌روه‌ری و به‌رژەوه‌ندییه‌كانی واڵت ده‌سه‌ته‌به‌ر بكرێت .له‌و وت��اره گرنگه‌ی خه‌لیفه‌ی یه‌كه‌مدا ڕاشكاوان ه بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی و دیموكراسی داىن پێدانراوه ،به شێوه‌یه‌كی پراكتیكیش خۆی و خه‌لیفه‌كانی تری ڕاشدین له‌سه‌ری ڕۆشتوون ،كه بریتییه له‌م بنه‌مایانه: یه‌كه‌م :بنه‌مای هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی واڵت له الیه‌ن گه‌ل یان نوێنه‌ره‌كانیه‌وه (لقد ولیت علیكم ولست بخیركم). دووه‌م :بنه‌مای چاودێری كردنی
ده‌س���ه‌اڵت ل �ه الی��ه‌ن گ��ه‌ل��ه‌وه( :ف��ان احسنت فأعینوين وان اسأت فقوموين.).. سێیه‌م :بنه‌مای م�ه‌رشوع��ی�ه‌ت، سه‌روه‌ریی یاسا ،واته هه‌ڵسوكه‌وت و كاروباره‌كانی ده‌س�ه‌اڵت��داران پێویسته به‌پێی یاسا و ده‌س��ت��وری واڵت بێت، كه له ئیسالمدا شه‌ریعه‌تی ئیسالمی سه‌رچاوه‌كه‌یه‌تی (اطيعوين ما اطعت الله فيكم ،فان عصيت فال طاعة ملخلوق يف معصية الخالق). به‌و شێوه‌یه خه‌لیفه‌ی یه‌كه‌م و خه‌لیفه‌كانی تری ڕاشدین ،دوای خۆیان تێكڕای تیۆره‌كانی تری دامه‌زراندنی ده‌سه‌اڵتی سیاسییان پوچه‌ڵ ك��رده‌وه، وه‌ك :ت��ی��ۆری ه��ێ��ز و زاڵ���ب���وون و ده‌ستبه‌سه‌راگرتن ،ی��ان تیۆری مافی خوایه‌تی ،ی��ان پێ سپاردن له الیه‌ن خواوه ،به‌و شێوه‌ی كه پیاوانی كڵێسا له ڕۆژئاوا ،له سه‌ده‌كانی ناو هڕاستدا خۆیان فه‌رمان ڕەواییان ده‌كرد ب ه ناوی خواوه، یان شه‌رعییه‌تیان به هه‌ر پادشایه‌ك بدایه كه خۆیان بیانویستایه ،هه‌روه‌ها تیۆری
میراتی و بۆماوه له بنه‌ماڵه‌یه‌كی خاوه‌ن پێگه و ڕەگه‌زێكی به‌حساب بااڵوه كه تا ئێستاش له الیه‌ن هه‌ندێ نه‌ته‌وه و ناوچه‌وه كاری پێ ده‌كرێت. ئ�����ه‌وه‌ی ج��ێ��گ��ای داخ�����ه ،له دوای س �ه‌رده‌م��ی ڕاش��دی��ن �ه‌وه بنه‌ما مه‌ده‌نییه‌كانی دامه‌زراندنی ده‌سه‌اڵتی سیاسی ف �هرام��ۆش ك��ران ،له‌جێگایان تیۆره‌كانی هێز و زاڵبوون و میراتی و ته‌نانه‌ت مافی پێسپاردن له الیه‌ن خوداوه ،به شێوه‌یه‌ك ل ه شێوه‌كان بووه ڕێبازی حوكمڕانی ك��ردن .سه‌رچاوه‌ی ت��اك��ڕەوه‌ی و سته‌مكاریی سیاسی به درێژایی مێژووی میلله‌تانی موسڵامن، به‌رده‌وام بوو. ئ �ه‌م��ڕۆ ب��اش�تری��ن میكانیزم بۆ جێبه‌جێكردنی ن��اوه‌رۆك��ی ش���ورا و به‌ده‌ستهێنانی ڕەزامه‌ندیی گه‌ل ،بریتییه له دیموكراتی و میكانیزمه‌كانی ،به‌و شێوه‌یه‌ی كه له واڵته پێشكه‌وتووه‌كاندا موماره‌سه ده‌كرێت .بۆیه ئه‌ركی ڕەوته ئیسالمییه‌كانه ،ئه‌وانه‌ی كه ده‌سه‌اڵتیان گرتووەته ده‌س��ت ،ی��ان ب �ه‌ڕێ��وه‌ن بۆ گرتنه‌ده‌ستی ده‌س��ه‌اڵت ،بێ دوودڵ��ی دیموكراتی بكه‌نه ڕێبازی حوكمڕانی كردن وه‌ك سرتاتیژ و ئامانج ،نه‌ك ته‌نها وه‌ك تاكتیك و ئالیه‌ت ب��ۆ گه‌یشنت به ده‌س���ه‌اڵت .چونكه دیموكراتی و
پرنسیپه‌كانی و میكانیزمه‌كانی به گشتی و ل ه ب��واری حوكمڕانیدا به تایبه‌تی، باشرتین و گونجاوترین میكانیزمه بۆ بە ئه‌نجام گه‌یاندنی ناوه‌رۆكی شوورا و به‌ده‌ستهێنانی ڕەزام�ه‌ن��دی��ی گه‌ل. پابه‌ندبوونی ده‌سه‌اڵتداران ب ه ئیسالم و شه‌ریعه‌ته‌وه و ئاماده‌بوونیان بۆ هه‌موو لێپرسینه‌وه و لێپێچینه‌وه‌یه‌ك، گه‌ره‌نتیی ده‌سته‌به‌ركردنی دادپه‌روه‌ری بۆ سه‌رجه‌م هاوواڵتیان ،ڕێگرتن له گه‌نده‌ڵی و دابینكردنی شه‌فافیه‌ت له ماڵ و دارایی گشتیدا ،ئه‌مانه ئه‌و ئامانج و داخوازییانه‌ن ك ه ئیسالم و شه‌ریعه‌تی ئیسالمی داوای ده‌كه‌ن .له ڕاستیدا كۆمه‌ڵگه موسڵامنه‌كان كاتێك ب��اس ل�ه جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تی ئیسالمی ده‌كه‌ن ،مه‌به‌ستیان به‌رپاكردنی دادپ���ه‌روه‌ری و یه‌كسانی و پاراستنی كه‌رامه‌تی موسڵامنانه به گشتی نه‌ك شتێكی تر ،چونكه شه‌ریعه‌تی ئیسالمی له‌سه‌ر بنه‌مای به‌دیهێنانی دادپه‌روه‌ری و ده‌سته‌به‌ركردنی به‌رژەوه‌ندییه‌كان بۆ
تاك و كۆمه‌ڵ ،دانراوه. ڕەوت �ه ئیسالمییه‌كان به گشتی، ڕەوت��ی ئیخوان به تایبه‌تی ،كه وه‌ك ده‌رده‌كه‌وێت به‌رپرسیارێتیی سه‌ره‌كی له‌م قۆناغه‌دا ڕوویان تێده‌كات ،پێویسته هه‌وڵ بده‌ن باشرتین سود له‌م ده‌رفه‌ته مێژووییه وه‌ربگرن كه له ڕاستیدا (تحدي) یه‌كی گه‌وره‌یه ڕووبه‌ڕوویان بووه‌ته‌وه، ه�ه‌ق وای �ه كارێك نه‌كه‌ن خ��ۆی��ان و جه‌ماوه‌ری ڕاپه‌ڕیوی ناوچه‌ك ه جارێكی تر دووچاری نائومێدی و شكست ببنه‌وه. ئه‌وه‌ش به‌و ه ده‌بێت منوونه‌ی ئه‌زموونه ئیسالمییه سه‌رنه‌كه‌وتووه‌كانی سه‌ده‌ی بیسته‌م دووپ���ات نه‌كه‌نه‌وه .خۆیان خه‌ریك نه‌كه‌ن ب ه هه‌ندێ مه‌سه‌له‌ی ناگرنگ و ڕواڵ �ه‌ت��ی و الوه‌ك��ی��ی�ه‌وه. به‌ڵكو كاری جیددی و به‌رنامه بۆ كراو ب��ك�ه‌ن ،ب��ۆ دۆزی��ن��ه‌وه‌ی ڕێگاچاره‌ی زانستییانه بۆ پاراستنی سه‌قامگیریی واڵت و گواستنه‌وه ل ه قۆناغی شۆڕشه‌وه بۆ قۆناغی بیناكردنه‌وه‌ی ده‌وڵ��ه‌ت. چاره‌سه‌ركردنی كێشه و گرفته ئابووری
ل ه دوای سه‌رده‌می ڕاشدینه‌و‌ه بنه‌ما مه‌ده‌نیه‌كانی دامه‌زراندنی ده‌سه‌اڵتی سیاسیی فه‌رامۆشكران ئه‌ركی ڕه‌وت ه ئیسالمییه‌كانه ب ێ دوودڵی دیموكراتی بكه‌ن ه ڕێبازی حوكمڕانیكردن فه‌رمانكردن به‌چاك ه و نه‌هیكردن ل ه خراپ ه ئه‌رك و به‌رپرسیارێتی ده‌وڵه‌ت نییه ئه‌گه‌ر پابه‌ندبوون ب ه ئایین خرای ه ده‌ستی ده‌وڵه‌ت ،ئه‌وكات ه ئایین ده‌گۆڕێت بۆ ئایدۆلۆژیایه‌كی بێزراو و نه‌ویستراو
و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،دابینكردنی هه‌لی كار بۆ توێژی الوان و چینه ه �ه‌ژار و نه‌داره‌كان به تایبه‌تی ،ده‌سته‌به‌ركردنی خ��ۆش��گ��وز هران��ی ب��ۆ ه��اوواڵت��ی��ان به شێوه‌یه‌كی گشتی .دروشم و ئامانجه‌كانی شۆڕشه‌كانی گه‌النی ناوچه‌كه‌ش بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌روه‌ریی میلله‌ت و ڕێز و كه‌رامه‌ت بۆ هاوواڵتیان ،دابینكردنی ئازادی و دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانیی ه و له ڕەگ و ڕیشه ده‌رهێنانی دیكتاتۆریه‌ت و تاكڕەوی و گه‌نده‌ڵییه نه‌ك بۆ هیچ شتێكی تر. ڕەوت��ه ئیسالمییه‌كان پێویسته ب��ه ش��ێ��وه‌ی �ه‌ك��ی سیستامتیكی و دام��ه‌زراوه‌ی��ی ك��اروب��اری ده‌وڵ���ه‌ت و حوكمڕانی ك��ردن جیابكه‌نه‌وه ل ه كار و ئه‌ركی دام�ه‌زراوه‌ك��ان��ی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی .الیه‌نی بانگه‌واز و فه‌رمان كردن به چاك ه و نه‌هی كردن له خراپه و بانگه‌شه كردن و ڕێزگرتن ل ه دروشم و ڕەوش��ت و ڕێنامییه ئیسالمییه‌كان، ئه‌رك و به‌رپرسیارێتی ده‌وڵ �ه‌ت نییه،
به‌ڵكو ئه‌رك و به‌رپرسیارێتیی كۆمه‌ڵگ ه و دامه‌زراوه ئه‌هلی و مه‌ده‌نییه‌كانیه‌تی. ده‌وڵ���ه‌ت و ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسی نابێ ڕاسته‌وخۆ بچێته ناو ئه‌و مه‌سه‌النه‌وه و شێوازێك ل ه ڕێنامیی و پابه‌ندبوونی فیقهی به‌سه‌ر هاوواڵتیاندا بسه‌پێنێت، چونك ه كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمی یه‌كسان نییه ب ه كۆمه‌ڵگه‌ی فیقهی ،كه زۆرجار ده‌بێته هۆی دروستبوونی نیفاق و دووڕوویی له هه‌ڵسوكه‌وت و ڕەفتار و چۆنێتیی ده‌ربڕینی پابه‌ندبوون به ڕێنامییه فیقهییه‌كانه‌وه. كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمیی ڕاسته‌قینه، بریتییه له كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك كه ئه‌ندامه‌كانی به گشتی یان به الی كه‌مەوە زۆرینه‌یان ب ه شێوه‌یه‌كی هوشیارانه و شارستانییانه و به خواست و ئاره‌زووی خۆیان پابه‌ند بن ب ه ڕەوشت و به‌ها ئیسالمییه‌كانه‌وه. بێ ئه‌وه‌ی پێویست به سه‌پاندن بكات له الیه‌ن ده‌وڵه‌ت و ده‌زگاكانی ده‌وڵه‌ته‌وه، ئه‌وه كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمییه كه به‌رپرسیاره به‌رامبه‌ر پاراستنی دروش��م و به‌ها و ڕەوشته ئیسالمییه‌كان ،مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه بیسه‌پێنێت به‌سه‌ر ده‌وڵ �ه‌ت و ده‌سه‌اڵتی سیاسیدا ،نه‌ك به پێچه‌وانه‌وه. هه‌ركاتێك پابه‌ندبوون ب�ه ئایین و ڕێنامییه ئایینییه‌كان خرایه ده‌ستی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵتی سیاسی ،ئه‌وكاته
ئایین ده‌گۆڕێت بۆ ئایدۆلۆژیایه‌كی بێزراو و نه‌ویسرتاو. گ��وت��اری ئیسالمی و بانگه‌وازی ئایینی له بواری سیاسه‌تدا ،بریتییه له هه‌وڵدان بۆ به‌دیهێنانی دادپ��ه‌روه‌ری و ڕووب �ه‌ڕووب��وون �ه‌وه‌ی سته‌مكاری و گه‌نده‌ڵی .كه‌واته په‌یامی ئاین له ڕووی سیاسییه‌وه بریتییه له هاندانی خه‌ڵك بۆ به‌ده‌ستهێنانی دادپ���ه‌روه‌ری له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا و پابه‌ند بوون به ڕەوشت و به‌ها ئیامنییه‌كانه‌وه له بواری سیاسه‌تدا. ڕەوته ئیسالمییه‌كان پێویسته له‌م قۆناغه هه‌ستیاره‌دا ك ه به قۆناغێكی ڕاگ���وزه‌ری داده‌ن��رێ��ت ،ه �ه‌وڵ بده‌ن ئ��ی��س�لام وه‌ك ه�ه‌م��ی��ش�ه ه��ۆك��اری یه‌كبوون و پێكه‌وه‌ژیانی نێوان هه‌موو پێكهاته‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كانی خۆیان بێت، نه‌یكه‌نه به‌شێك له كێشه و ملمالنێكان ل�ه‌س�ه‌ر ده‌س���ه‌اڵت ،چونكه سكااڵ و نیگه‌رانییه‌كانی گ�ه‌الن��ی ڕاپ �ه‌ڕی��وی ناوچه‌كه بۆ ئه‌وه نییه كه ئاین الواز و بێناز ك �راوه ،یان دژایه‌تیی ده‌كرێت، به‌ڵكو كێش ه و نیگه‌رانییه‌كانیان به‌رامبه‌ر گه‌نده‌ڵی و دیكتاتۆریه‌ت و سته‌مكاریی س��ی��اس��ی و خ����راپ ب�ه‌ك��اره��ێ��ن��ان��ی ك��اروب��اری گشتییه .ئ��هو خه‌ڵكه‌ش كه له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌نگیان به ئیسالمییه‌كان ده‌ده‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌یه كه ڕەوت �ه عه‌ملانییه‌كانی تر به لیرباڵی و سۆشیالیستی و ناسیۆنالیست و....تاد، هه‌موو تاقیكراونه‌ته‌وه ،ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ به‌شێك ب��وون له واقیعه خراپه‌كه ،ب�ه‌اڵم ڕەوت �ه ئیسالمییه‌كان هێشتا به ته‌واوه‌تی تاقینه‌كراونه‌ته‌وه، ڕابردوویان خاوێنه ،خاوه‌نی قوربانیدان و خه‌باتن دژ به ڕژێمه گ�ه‌ن��ده‌ڵ و دیكتاتۆره‌كان .له الیه‌كی تریشه‌وه، خه‌ڵك ئومێدی به ده‌ستپاكی و ڕەوشتی جوانیان هه‌یه ،چاوه‌ڕێی زۆری��ان لێ ده‌كه‌ن بۆ دابینكردنی دادپ �ه‌روه‌ری و خۆشگوزه‌رانی و بنه‌بڕكردنی گه‌نده‌ڵی. له‌و سۆنگه‌یه‌وه ،ڕەوته ئیسالمییه‌كان ڕووب������ه‌ڕووی ت��اق��ی��ك��ردن �ه‌وه‌ی �ه‌ك��ی چاره‌نووسساز بوونه‌ته‌وه .سه‌ركه‌وتنیان له‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌دا به ته‌نها سه‌ركه‌وتن نابێت بۆ خۆیان ،به‌ڵكو سه‌ركه‌وتن ده‌بێت بۆ خۆیان و گه‌له‌كانیان و جیهان به گشتی ،سه‌ركه‌وتنه‌كه‌شیان له‌وه‌دا ده‌بێت كه به هاوكاری هه‌موو هێزه سیاسییه‌كانی ناو واڵته‌كانی خۆیان، بتوانن ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی و دیموكراسی به مه‌رجه‌عیه‌تێكی ئیسالمیی میانه‌ڕەوانه و شارستانییانه دامبه‌زرێنن ،كه هه‌موان له سایه‌یدا هه‌ست به سه‌قامگیری و ئازادی و دادپه‌روه‌ری و خۆشگوز هرانی بكه‌ن ،ئه‌وه‌ش ته‌نها و ته‌نها به‌وه دێته دی كه ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی دامبه‌زرێت. هاوواڵتیان به گشتی و به جیاوازیی ئایین و ڕەگه‌ز و ڕەنگ و بیروڕایانه‌وه ،یه‌كسان بن له به‌رده‌م یاسادا ،كه‌واته ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی ڕاسته‌قینه بریتییه له ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی و دیموكراسی ،چونكه له سایه‌ی دیموكراسی و پرنسیپه‌كانیدا ،به‌تایبه‌تی هه‌ڵبژاردنه گشتییه‌كان .هه‌ندێ گوته و ده‌سته‌واژەی مێژوویی هه‌یه ئه‌مڕۆ گۆڕانیان به‌سه‌ردا هاتووه ،وه‌ك ئه‌وه‌ی ك ه ده‌ڵێت( :الناس علی دین ملوكهم)، به‌اڵم له سایه‌ی دیموكراسیدا پێچه‌وانه بووه‌ته‌وه و ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵتی سیاسی له سیستمی دیموكراسیدا ،ناتوانێت ئایین و ناسنامه‌ی میلله‌ت فه‌رامۆش بكات، به‌ڵكو به هه‌موو شێوه‌یه‌ك هه‌وڵده‌دات خواست و هه‌ستی میلله‌ت و جه‌ماوه‌ر ڕەچاو بكات.
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
هاوژین عومه‌ر
هێزى خەڵک
حیكمه‌تی سه‌ركرده‌كانى ئێمە زۆرجار بیرم له‌و ه ده‌كرده‌وه؛ بۆچی كه‌سایه‌تییه‌كی وه‌كو پێشه‌وا ئه‌بوبه‌كری سدیق، هێند ه ب ه گه‌ور ه و بێوێن ه باسكراوه؟! گه‌ور ه و بێوێن ه نه‌ك ته‌نها ل ه دید و خه‌یاڵدانی ئێمه‌دا ،به‌ڵكو ل ه دووتوێی دهقهكانی قورئان و فه‌رمووده‌شدا .زۆری خایاند تا له‌و نهێنییه گه‌یشتم ،ئه‌ویش ب ه سه‌رنجدان ل ه بابه‌تی «جه‌نگی هه‌ڵگ هڕاوه‌كان» و ئه‌و گێڕانه‌وانه‌ی له‌وباره‌یه‌و ه پێامن گه‌یشتوون. كاتێك پێغه‌مبه‌ری ئیسالم (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) كۆچی دوایی ده‌كات و پێشه‌وا ئه‌بوبه‌كر ،وه‌كو یه‌كه‌مین خه‌لیفه‌ی مسوڵامنان هه‌ڵده‌بژێردرێت ،به‌شێك ل ه خێڵ و خه‌ڵكانی ناوچ ه جیاجیاكان ل ه ئیسالم هه‌ڵده‌گه‌ڕێنه‌وه ،به‌و مانایه‌ی ئه‌وان چیرت ئاماده‌نین یه‌كێك ل ه بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی ئیسالم ك ه زه‌كاتدانه ،جێبه‌ج ێ بكه‌ن، دوابه‌دوای ئه‌م پێشهات ه چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌ش« ،جه‌نگی هه‌ڵگ هڕاوه‌كان» روویدا .ب ه هۆی زۆریی هه‌ڵگ هڕاوه‌كانیشه‌وه ،زۆرینه‌ی مسوڵامنان گومانیان ل ه سوود و شه‌رعیه‌تی وه‌ها جه‌نگێك هه‌بوو ،ته‌نانه‌ت پێشه‌وا عومه‌ر ،زۆر جه‌ختی له‌و ه ده‌كرده‌و ه ك ه ئه‌بوبه‌كر له بڕیاری جه‌نگ پاشگه‌ز ببێتهوه .دواجار پێشه‌وا ئه‌بوبه‌كر زۆر ب ه دڵنیایی و متامنه‌و ه وته به‌ناوبانگه‌كه‌ی فه‌رموو «والله ألقاتلن من ف ّرق بني الصالة والزكاة ،فإن الزكاة حق املال، والله لو منعوين عقاال كانوا يؤدونه لرسول الله ،لقاتلتهم عىل منعه». ده‌رئه‌نجامی ئه‌و جه‌نگه‌ش ،بیرتیژیی و بلیمه‌تی و دانایی ئه‌و خه‌لیفه‌یه‌ی له خوێندنه‌وه‌ی رووداو و پێشهاته‌كان و چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵیاندا ،سه‌ملاند .هه‌روه‌ك كۆتاییشی به‌و یاخیبوون و ل ه یاساد ه رچوون ه هێنا ،ك ه مه‌ترسیی بۆ سه‌ر پرۆسه‌ی به‌ره‌وپێشربدن و به‌شارستانییكردنی كۆمه‌ڵگه‌ی نیوه‌دورگه‌ی عه‌ره‌بی دروست كردبوو. له‌و ڕووداوه‌دا ده‌ركه‌وت ك ه گه‌وره‌یی پێشه‌وا ئه‌بوبه‌كر ،ب ه هۆی به‌رجه‌سته‌بوونی پێوه‌ره‌كانی سه‌ركرده‌وه‌بوون تێیدا ،نه‌ك پێوه‌لكاندنی كۆمه‌ڵێك سیفه‌تی خه‌یااڵوی و به‌پیرۆزگرتنی .ئه‌و كه‌سێك بوو توانی ل ه سه‌روو هه‌موو ڕووداو و پێشهاته‌كانه‌وه بیربكاته‌و ه و مامه‌ڵ ه بكات و بڕیار بدات. ئه‌مڕۆ گرفتارییەکى كۆمه‌ڵگ ه قه‌یراناوییه‌كانی ئێمه ،ب ه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردییشه‌وه، جگ ه ل ه ده‌ردی دواكه‌وتوویی و نه‌بوونی هۆشیاریی پێویست ،نه‌بوونی سه‌ركرده‌ی بیرتیژ و دانا و لێهاتووشه .سه‌ركرده‌كانی ئێم ه ن ه ب ه میكانیزمی گونجاو ئه‌و پێگانه‌یان بۆ خۆیان مسۆگه‌ر كردووه ،ن ه خاوه‌نی ئه‌و لێهاتووییه‌شن ك ه گه‌له‌كانیان باوه‌ڕ ب ه سیاسه‌ت و داناییه‌كانیان بهێنن ،ل ه هه‌ر ڕووداو و پێشهاتێكیشدا ،ئه‌وان ن ه جورئه‌تی به‌خۆداچوونه‌وه و ڕە‌خن ه له‌خۆگرتنیان هه‌یه ،ن ه ده‌شتوانن واقیع بخوێننه‌و ه و بڕیار ل ه چاره‌سه‌ری بابه‌تی بۆ ته‌نگژ ە و قه‌یرانه‌كان بده‌ن .ئه‌وان خۆیان به‌شێكن ل ه كێشه‌كان ،نه‌ك چاره‌سه‌ر. ئه‌و سه‌ركردانه‌ی ل ه مێژوودا ناویان ب ه گهوره ماوه‌ته‌وه ،ئه‌وانه‌یان بوون ك ه به لێهاتوویی و دانایی خۆیان میلله‌ته‌كانیان ل ه كێش ه و قه‌یرانه‌كانه‌و ه به‌ره‌و كه‌ناری ئارامی و پێشكه‌وتن گواستووەته‌وه ،هه‌ربۆی ه ل ه دڵی گه‌ل و نه‌ته‌وه‌كانیاندا ب ه نه‌مریی ماونه‌ته‌وه ،نه‌ك وه‌ك سه‌ركرده‌كانی ئه‌مڕۆی ئێمه ،كاتێك ده‌یانه‌وێت ب ه زه‌بری سته‌م و تۆقاندن ،ناو و ناوبانگی خۆیان به‌سه‌ر گه‌له‌كاندا بسه‌پێنن!
Reklam
Tuesday, No.22 First Year, Feb. 12, 2013
وەرگیراوە