که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 12شەممە /5 16شەممە 16که‌رکوک /٣شەممە /4 20شەممە /5 23شەممە 24 هه‌ولێر /٣شەممە /4 196شەممە /5 228شەممە 238سلێمانی /٣شەممە /4 174شەممە /5 203شەممە 203دهۆک 9 7 8 1 12
بایی ( )750دینارە
ساڵى نوێى کوردیتان پیرۆز
به‌بۆنه‌ی هاتنی نه‌ورۆز و سه‌ری ساڵی 2713ی كوردییه‌وه ،پیرۆزبایی له سه‌رجه‌م نه‌ته‌وه‌ی كورد ده‌كه‌ین ،هیوادارین له ساڵی نوێدا گه‌له‌كه‌مان مافه ڕە‌واكانی به‌ده‌ست بێنێت و له سته‌م و چه‌وسانه‌وه ڕزگاری ببێت .
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
النە سەید عەىل حافز: ل ه عێراق ملمالنێی نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌یی و ده‌ستی ده‌ره‌كی هه‌یه
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)27سێشەممە ،2013/3/19ساڵی یەکەم
بیروڕا
به‌یانی یانزه‌ی ئازار ،ڕێكه‌وتن و هۆكاره‌كانی شكست
12 وەرزش
دووه‌م گۆڵکاری یانەى چێڵسی
Tuesday, No, 27 First Year, March19, 2013
ل .عێراق
www.bayanpress.net
به‌رپرسێكی گۆڕان :چاوه‌ڕێ ده‌كەین یه‌كێتی به الی ئۆپۆزسیۆندا بشكێته‌وە
گۆڕان کاندیدى بۆ سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ده‌بێت
«ده‌سه‌اڵت وه‌اڵمی وه‌اڵمه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆنی نه‌داوه‌ته‌وه»
به‌یان .هه‌ولێر س��ه‌ل��ی��م ك���ۆی���ی ئ��ه‌ن��دام��ی سه‌ركردایه‌تیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،له گفتوگۆیه‌كیدا له‌گه‌ڵ (به‌یان) ئاشكرای ك��رد «ت��ا ئێستا ده‌س���ه‌اڵت له‌سه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن به ڕەسمی هیچی نه‌وتووه». ناوبراو سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌ری ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی دانیشتنه‌كــانی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و ده‌س�����ه‌اڵت ،وت��ی دوای ئ�ه‌وه‌ی دوو حزبی ده‌سه‌اڵت پێشنیاره‌كانی خۆیان به ئێمه گه‌یاند، ئێمه‌ش وه‌اڵمه‌كانی خۆمان پێشكه‌ش كردن ،ئینجا ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئه‌وان كه ئایا بۆچوونیان چی ده‌بێت به‌رامبه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه ،ئه‌گه‌ر ئ��هوان داوای دانیشتنیان ك��رد بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی زیاتری وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه ،ئ �ه‌وك��ات وه‌ك ئۆپۆزسیۆن قسه‌ی خۆمان ده‌كه‌ین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵیان كۆبوونه‌وه بكه‌ین ،به‌اڵم ئه‌وان تاكو ئێستا له‌سه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه به ڕەسمی هیچیان نه‌وتووه.
8 کۆمەاڵیەتى
مۆدێل ه نوێكانی حیجاب خوێندنه‌وه‌ی جیاوازیان بۆده‌كرێت
11
بڕوانە الپەڕەى ڕۆژ دیمەىن یەکێک لە هەڵمەتەکاىن بزووتنەوەى گۆڕان لە هەڵبژاردنەکاىن 2009دا .فۆتۆگۆاف :وەرگیراوە
به‌یان .تایبه‌ت
پیكابه‌كه‌ی ڕه‌مزی شه‌هیدانی هه‌ڵه‌بجه غه‌رامه‌ی له‌سه‌ره به‌یان .هه‌ولێر ئۆتۆمبێلی پیكابی ژماره 5814ی عێراق ـ سلێامنی ،ك ه ل ه كیمیاییبارانه‌كه‌دا كۆمه‌ڵێك هاوواڵتیی شاری هه‌ڵه‌بجه‌ی تێدا شه‌هید ب��وون ،ب��وو ه یه‌كێك له ره‌مزه‌كانی قوربانییانی ئه‌و ش��اره و مۆنۆمێنتی هه‌ڵه‌بج ه ئه‌و ئۆتۆمبێله‌ی كڕیوه‌ته‌و ه و له‌وێ پارێزراوه ،كه‌چی ئێستا لە الیه‌ن پۆلیسی هاتوچۆو ه بڕی 20ه� هزار دینار سزای سه‌رپێچیی بۆ تۆماركراو ه ل ه ڕۆژی .2012/6/23 س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه‌ك ل � ه مۆنۆمێنتی هه‌ڵه‌بج ه ب � ه (ب��هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «ئ��ه‌و ژم��ارەی � ه كاتی خ��ۆی له‌الیه‌ن خاوه‌نی ئۆتۆمبێله‌كه‌و ه ف��رۆرشاو ه و ئێم ه ئۆتۆمبێله‌كه‌مان ب ه ژماره‌یه‌كی علووجه‌و ه كڕیوه‌ته‌وه ،ئێستاش له هه‌وڵداین هه‌مان ژم��ار ه بكڕینه‌و ه و بیگێڕینه‌و ه بۆ ئۆتۆمبێلەکە».
ب �ه‌پ��ێ��ی ئ���ه‌و زان��ی��اری��ی��ان �هی ل� ه س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه‌ك��ی ب�ه‌رپ��رس��ی نێو ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی گ���ۆڕان���ه‌و ه ده‌ستی (به‌یان) كه‌وتوون ،ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتووی كوردستاندا بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان جیا له‌وه‌ی ب ه لیستی سه‌ربه‌خۆ به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌ك��ات، هاوكات یان پاڵێوراوێك ل ه بزووتنه‌وه‌كه بۆ پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم دی��اری ده‌كات ،یان پشتگیریی پاڵێوراوێكی جیا ل ه پاڵێوراوی ده‌سه‌اڵت ده‌كات. ئ���ه‌م ب��ۆچ��وون�� ه سیاسییه‌ی
بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ل ه كاتێكدای ه ك ه یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان به‌ب ێ گ هڕانه‌و ه بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان بڕیاری داو ه ب ه لیستی سه‌ربه‌خۆ و جیا ل ه پارت ه هاوپه‌یامنه‌كه‌ی به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكات ،ك ه ئه‌مه‌ش ترس و نیگ هرانیی الی پارتی دروست كردووه. الی خۆشیه‌و ه به‌رپرسێكی دیكه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان ك ه نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت ،ب ه (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «ب��ۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی داه��ات��وو هه‌موو گره‌وه‌كان له‌سه‌ر یه‌كێتیی نیشتامنیین و ئه‌و حزب ه ده‌توانێت گرێیه‌كان بكاته‌وه ك ه ئایا ل ه ئۆپۆزسیۆن نزیك ده‌بێته‌و ه یان نا» .ئه‌و به‌رپرس ه هه‌رچه‌ند ئاماد ه نه‌بوو
زانیارییه‌كانی (به‌یان) پشتڕاست بكاته‌وه، به‌اڵم رایگه‌یاند «وای بۆ ده‌چم ئه‌گه‌ر یه‌كێتیی نیشتامنی بكه‌وێت ب ه الی ئۆپۆزسیۆندا ،ئه‌وا بوونی پاڵێوراوێكی جیا ل ه پاڵێوراوی پارتی بۆ سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ،شتێكی وارید بێت و ئه‌و پاڵێوراوه‌ش ل ه یه‌كێتی بێت و ئۆپۆزسیۆن ده‌نگی پێبدات» .به‌رپرسه‌كه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه بۆ یه‌كالییكردنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ،وابڕیار ه له رۆژانی داهاتوودا وه‌فدێكی بااڵی یه‌كێتی سه‌ردانی جه‌الل تاڵه‌بانی بكات بۆ زانینی ڕای ناوبراو له‌وباره‌یه‌وه. ل ه الیه‌كی تریشه‌و ه سه‌رچاوه‌یه‌كی سیاسیی به‌رپرسی ئۆپۆزسیۆن ب ه (به‌یان)ی
راگه‌یاند «ئاماژە‌كان ئه‌و ه ده‌رده‌خه‌ن ك ه ئه‌گه‌ری زۆر هه‌ی ه ل ه پ هرله‌مانی داه��ات��وودا ه �ه‌ری �ه‌ك ل� ه یه‌كێتیی نیشتامنی و ب��زووت��ن �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان هاوپه‌یامنی ببه‌سنت و ببن ه هێزی ی�ه‌ك�ه‌م ،به‌مه‌ش پارتی دیموكراتی كوردستان زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌م بێت». جێگه‌ی باسیش ه ك � ه بابه‌تی ی �ه‌ك��ڕی��زی��ی ه��ه‌رس�� ێ الی �ه‌ن �ه‌ك �هی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ل � ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتوودا ،ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك باسی لێو ه نه‌كراوه ،سه‌رچاو ه سیاسییه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆنیش ئه‌وه‌ی ب ه ئه‌گه‌رێكی دوور زانی.
عادل موراد :لێپێچینهوه ل ه عیماد ئه‌حمه‌د ناكه‌ین به‌یان.تایبه‌ت به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی به‌رده‌ستی (به‌یان) كه‌وتوون ،دوابه‌دوای كڕینی چه‌ند ئۆتۆمبێلێكی گرانبه‌ها به بڕی یه‌ك ملیۆن دۆالر له بودجه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت ،كه سه‌ر به یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستانه ،له نێو
ڕیزه‌كانی ئه‌و حیزبه‌دا ناڕەزایی دروست بووه ،داواك �راوه رێگریی له به‌رپرسانی یه‌كێتی له ناو حكومه‌ت بكرێت بۆ كاری له‌و شێوه‌یه. الی خۆشیه‌وه عادل موراد ،سكرتێری ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندیی یه‌كێتی به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «ب�ه‌و پێیه‌ی چه‌ند رۆژێكه هاتوومه‌ته‌وه كوردستان ،ئاگاداری ئه‌و
بابه‌ت ه نیم» .ناوبراو ڕاشیگه‌یاند «وه‌ك ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندیی یه‌كێتی ،هیچ به‌رنامه‌یه‌كامن نییه كه بانگهێشتی عیامد ئه‌حمه‌د بكه‌ین بۆ لێپێچینهوه سه‌باره‌ت به كڕینی ئه‌و ئۆتۆمبێالنه ،ده‌بێت مه‌كته‌بی سیاسی قسه له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته بكات». هاوكات (به‌یان) چه‌ندین جار هه‌وڵیدا لێدوانی وته‌بێژی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی
وه‌ربگرێت سه‌باره‌ت به‌و پرسه ،به‌اڵم وه‌اڵمی په‌یوه‌ندییه‌كان نه‌درایه‌وه. به‌پێی زانیارییه‌كانی (ب �هی��ان)، ناڕەزاییه‌كان زیاتر له‌وه‌و ه سه‌رچاوه‌یان گرتووه ك ه كڕینی ئه‌و ئۆتۆمبێالن ه به به‌شێك له هه‌وڵه‌كانی سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌زان��درێ��ت بۆ ڕاكێشانی به‌رپرسانی یه‌كێتی به الی خۆیدا.
تا ئێستا منداڵى 43 خێزانى هەڵەبجەیی بێسەروشوێنن به‌یان .تایبەت لوقامن عه‌بدولقادر سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی قوربانییانی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه ،ل ه دی��دارێ�كى (ب�هی��ان)دا رایگەیاند « 43كه‌س الی ئێم ه ناویان تۆمار كردوو ه ك ه ل ه كیمیاییبارانه‌كه‌وه م��ن��داڵ��ی��ان دی���ار نیی ه و ت��ا ئێستا نه‌یاندۆزیونه‌ته‌وه ،ب �ه‌اڵم تا ئێستا له‌گه‌ڵ زمناكۆ هه‌ڵه‌بجه‌ییدا تا 7كه‌سی تر دۆزراونه‌ته». سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌کە راشیگەیاند «له‌گه‌ڵ ده‌سته‌یه‌كیش ل ه پارێز هرانی نێوده‌وڵه‌تی ب ه هاوكاریی حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م ،نزیكه‌ی 3700سكااڵمان له‌سه‌ر ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی ك ه چه‌كی كیمیاییان ب ه ڕژێمی به‌عس فرۆشتووه، تۆمار كردووه ،ك ه ب ه به‌ڵگه‌و ه له‌سه‌ر 20كۆمپانیای بیانی زانیاریی ته‌واومان هه‌ی ه ب ه ج��ۆری چه‌ك و گاز و بڕی فرۆرشاویشه‌وه». ل ه الپه‌ڕە‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی درێژە‌ی ئه‌و دیداره ده‌خوێنیته‌وه.
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
پرسی كشانه‌وه‌ی كورد له حكومه‌تی عێراق الی الیه‌نه‌كان روون نییه
په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتی :كشانهوه پێویستی به یه‌كده‌نگیی الیه‌نه‌كان هه‌یه رێبوار ئه‌حمه‌د له ئێستادا پرسی كشانه‌وه‌ی كورد له به‌غدا بووەته دۆسیه‌یه‌كی تری قه‌یرانه‌كانی نێوان به‌غدا و هه‌رێم ،له دانیشتنی راب��ردووی په‌رله‌مانی عێراقیشدا سه‌رجه‌م په‌رله‌مانتاره ك��ورده‌ك��ان له دژی په‌سه‌ندكردنی ب��ودج�هی عێراق به‌بێ ره‌زامه‌ندیی الیه‌نی كوردی، هۆڵی په‌رله‌مانیان جێهێشت .الیه‌نه سیاسییه‌كانی هه‌رێمیش تا ئێستا الیان روون نییه ئاخۆ كورد له به‌غدا ده‌كشێته‌وه ی��ان ن��ا؟ ی��ان ئه‌گه‌ر ده‌كشێته‌وه ،هۆكاری كشانه‌وه‌كه‌ی چی ده‌بێت؟ دواب����ه‌دوای په‌سه‌ندكردنی بودجه‌ی ساڵی ()2013ی عێراق له الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانه‌وه ،وه‌ك ده‌ربڕینی ناڕەزایی ،وه‌زیره‌كانی یه‌كێتی و پ��ارت��ی ب �ه‌ش��داری��ی كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراقیان نه‌كرد ،له دوایین لێدوانی
به‌رپرسانی هه‌رێمیشدا له كۆڕبه‌ندی دیداری سلێامنی له زانكۆی ئه‌مریكی، هۆشیار زێباری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق رایگه‌یاند «ئه‌وان ملكه‌چی داواكاریی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمن ،هه‌ركات داوایان لێبكرێت ،به‌غدا جێده‌هێڵن». ئه‌ندامێكی ك��وردی ئه‌نجومه‌نی نوێن هرانیش رایده‌گه‌یه‌نێت كشانه‌وه‌ی كورد له ئێستادا به قازانجی مالیكی ته‌واو ده‌بێت و نابێت كورد له حكومه‌ت بكشێته‌وه .حاكم شێخ له‌تیف شێخ مسته‌فا ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق به (به‌یان)ی راگه‌یاند «ئێمه وه‌ك بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌گه‌ڵ كشانه‌وه‌ی كورد له حكومه‌تی عێراق نین ،كشانه‌وه‌ی وه‌زیره كورده‌كانیش به قازانجی نوری مالیكی ته‌واو ده‌بێت» .ئه‌و په‌رله‌مانتاره به دووریشی ده‌زانێت پرسی كشانهوه له حكومه‌تی عێراق جێبه‌جێ بكرێت و زی��ات��ر وه‌ك ه �ه‌ڕەش �هی �ه‌ك به‌كار ده‌هێرنێت ،ته‌ئكیدیش ده‌كاته‌وه له‌م قۆناغه‌دا پرسی كشانهوه هیچ سوودێكی بۆ كورد تێدا نییه.
دۆس��ی��هی خ �ه‌رج��ی��ی كۆمپانیا نه‌وتییه‌كانی ه �ه‌رێ��م یه‌كێكه له‌و بڕگانه‌ی ن��او یاسای بودجه‌ی عێراق ك ه تێیدا دیاریی نه‌كردوو ه حكومه‌ت ده‌بێت ئه‌و خه‌رجییانه بگرێته ئه‌ستۆ، ئه‌وه‌ش ناڕەزایی الی یه‌كێتی و پارتی دروس��ت كرد و پرسی كشانه‌وه‌ی له حكومه‌ت هێنایه ئ��اراوه .به‌اڵم الیه‌نه سیاسییه‌كانی ناو هه‌رێم الیان روون نییه هۆكاری سه‌ره‌كیی كشانه‌وه‌ی كورد له به‌غدا چییه؟ وته‌بێژی فه‌رمیی كۆمه‌ڵی ئیسالمییش باس له‌وه ده‌كات «ئه‌وان
تا ئێستا الیان روون نییه بۆچی ده‌بێت ك��ورد له به‌غدا بكشێته‌وه ،بودجه‌ی عێراق وه‌ك سااڵنی پێشووتر ب��ووه و دۆسیه‌ی خه‌رجیی كۆمپانیا نه‌وتییه‌كانی هه‌رێمیش وه‌ك سااڵنی پێشووتریش مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ك��راوه ،ئه‌م ه جگه ل �ه‌وه‌ی بودجه‌ی م��ادده‌ی ()140ی��ش كه یه‌كێكه له مادده گرنگه‌گانی كورد، زیادی كردووه». م��ح��ه‌م��ه‌د ح �ه‌ك��ی��م وت �ه‌ب��ێ��ژی فه‌رمیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی رایگه‌یاند «ئه‌گه‌ر پرسی كشانه‌و ه له به‌غدا ته‌نها
كشانه‌وه‌ی وه‌زیره‌كان بێت ،ئه‌وا ئه‌و پرسه ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی یه‌كێتی و پارتی، چونكه ئه‌وان له حكومه‌ت به‌شدارن». وته‌بێژی كۆمه‌ڵ ئه‌وه‌شی ئاشكرا كرد كه حزبه‌كه‌یان به‌رچاوی ڕوون نییه له‌سه‌ر دۆسیه‌ی كشانه‌وه‌ی كورد له به‌غدا و وتیشی «ئه‌گه‌ر یه‌كێتی و پارتی بڕیاری كشانهوه له به‌غدا وه‌ك كورد بده‌ن، ئه‌وا ده‌بێت بۆچوونی الیه‌نه‌كانی تریش وه‌ربگرن و تاوتوێ بكرێت كه تا چه‌ند له قازانجی هه‌رێمدا ده‌بێت». به‌پێی وته‌كانی ئه‌ندامانی بااڵی
الیه‌نه سیاسییه‌كانی ناو هه‌رێمیش بێت ،تا ئێستا یه‌كده‌نگه‌ییه‌ك له نێوان الیه‌نه كوردییه‌كاندا له‌سه‌ر م�ه‌س�ه‌ل�هی ك��ش��ان�ه‌وه‌ی ك��ورد له به‌غدا دروس��ت نه‌بووه .هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌دا دكتۆر سامان فه‌وزی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێن هران ل��ه‌س��ه‌ر لیستی ه��اوپ�هی�مان��ی��ی كوردستان (یه‌كێتی) به (به‌یان) ی راگ �هی��ان��د «ت��ا ئێستا ب��اس له كشانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتاره كورده‌كان له ئه‌نجومه‌نی نوێن هران نه‌كراوه ،پرسی كشانه‌وه‌ش له حكومه‌تی عێراق پێویستی به یه‌كده‌نگیی هه‌مه‌الیه‌نه هه‌یه و ده‌ب��ێ��ت ه�ه‌م��وو الیه‌نه كوردییه‌‌كان له‌سه‌ری هاوڕا بن». ب���ه‌اڵم ح��اك��م ش��ێ��خ له‌تیف ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێن هران ل�ه‌س�ه‌ر لیستی گ���ۆڕان ئه‌وه‌شی ئاشكرا كرد كه ئ �هوان به‌شداریی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ك��ان��ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ده‌كه‌ن و له‌گه‌ڵ كشانه‌وه‌ی كوردیش له حكومه‌تی عێراق ،نین.
شه‌پۆلێكی تیرۆركردن روو له ناوچه‌كانی به‌غدا و دیال ه ده‌كات ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د له‌گه‌ڵ ئاڵۆزتربوونی قه‌یرانی سیاسی ل �ه ع��ێ �راق و جڵه‌وگرتنی ده‌س �ه‌اڵت له الیه‌ن لیستی ده‌وڵه‌تی ی��اس��اوه ،ل��ه‌م ه�ه‌ف��ت�هی�ه‌دا ك���رده‌وه تیرۆریستی و توندتیژییه‌كان له شاری به‌غدا و ده‌وروب���ه‌ری په‌ره‌سه‌ندنی
به‌رچاوی ب ه خۆوه بینیوه. چه‌ند شایه‌تحاڵێك له گه‌ڕەكی (غه‌زالیه) بۆ (به‌یان) دووپاتیان كرده‌وه كه گرووپێكی چه‌كدار به جلوبه‌رگی سه‌ربازییه‌و ه هه‌ڵیانكوتاوه‌ته سه‌ر چه‌ند ماڵێكی ئ �ه‌و گ �ه‌ڕەك � ه و سێ كه‌سی ده‌ستنیشانكراوی پێشوه‌ختیان به ده‌مانچه‌ی بێده‌نگ كوشتووه.
هه‌روه‌ها له گه‌ڕەكی (یه‌رموك)یش چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كی ئه‌و گه‌ڕەكه‌یان به چه‌كی بێده‌نگ كوشتووه ،بێئه‌وه‌ی ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كانی ئ �ه‌و گه‌ڕەكانه بتوانن ئاستێت بۆ چاالكیی ئه‌و گرووپه چه‌كدارانه دابنێن. هه‌روه‌ك له گوندی (وه‌جیهیه)ش كه ده‌كه‌وێته باكووری شاری به‌غدا،
گرووپێكی چه‌كدار هه‌ڵده‌كوتنه سه‌ر ماڵی فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی (سه‌حوه) و له ناو ماڵه‌كه‌ی خۆیدا و له‌به‌رچاوی خێزانه‌كه‌یدا خۆی و كوڕێكی ده‌كوژن، كاتێكیش دوو له كوڕەكانی تری له ترسی كوشنت له ناو ماڵه‌كه‌یان هه‌ڵدێن، ئه‌و گرووپه چه‌كداره به دوایان ده‌كه‌ون و له ناو باخچه‌یه‌كی نزیك ماڵه‌كه‌یاندا
ده‌یانگرن و ده‌یانده‌نه به‌ر ده‌ستدڕێژی گولله و هه‌ردووكیان ده‌كوژن. (به‌یان) له‌میانه‌ی هه‌وڵه‌كانی بۆ زانینی هه‌ڵوێستی ده‌زگا ئه‌منییه‌كانی شاری به‌غدا ،به تایبه‌تیش پاش ئه‌وه‌ی چه‌ند گرووپێكی چه‌كداریی مه‌زهه‌بی له‌و شاره سه‌ریان هه‌ڵداوه و كه‌سانی سوننه مه‌زهه‌ب و ئه‌ندامانی هێزه‌كانی
(سه‌حوه)یان كردووه‌ته ئامانج ،توانی بگاته فه‌رمانده‌یه‌كی ئیستخباراتی وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆ له ش��اری به‌غدا، به‌اڵم ناوبراو داوای كرد جارێكی دی كه‌س په‌یوه‌ندیی پێو ه نه‌كات ،هه‌ر به‌وهۆیه‌شه‌وه سیم كارتی مۆبایله‌كه‌ی ده‌رهێنا تاوه‌كو كه‌س ژماره‌كه‌ی نه‌زانێ به‌مه‌به‌ستی په‌یوه‌ندیكردن له‌گه‌ڵیدا.
رێكه‌وتنی توركیا و ئۆجه‌الن بهرژەوهندیی بیست ملیۆن كوردی ئه‌و واڵته‌یه
نه‌ورۆزی ئه‌مساڵ؛ وێستگه‌یه‌كی گرنگ ل ه مێژووی دۆزی كورددا به‌یان .ئاڕ تی هه‌وڵه‌كان بۆ یه‌كالییكردنه‌وه‌ی دۆزی كورد له توركیا به‌ره‌وپێشچوونی به خۆیه‌وه دیوه ،له‌پێناو گه‌یشنت به رێكه‌وتنێك ،كه كۆتایی به ملمالنێی سه‌ربازیی له‌گه‌ڵ پارتی كرێكارانی كوردستان بهێنێت .بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان سه‌رۆك وه‌زیرانی توركیا فشارێكی زۆری دروست كردووه. بۆ ده‌ستكردن به جێبه‌جێكردنی پالنی ئاشتی ،سه‌رباری له دژوه‌ستانه‌وه‌ی حزبه نه‌ته‌وه‌ییه توندڕەوه‌كانی توركیا و هه‌ندێ له سه‌ركرده سه‌ربازییه‌كانی پارتی كرێكارانی كوردستان ،تروسكایی هیوا ده‌ركه‌وتووه .له حاڵه‌تێكدا ئه‌گه‌ر كاره‌كه وه‌ك ئ �ه‌وه‌ی پالنی بۆ داڕێ��ژراوه بڕوات به‌ڕێوه ،ئه‌وا ئه‌م نه‌ورۆزه ده‌بێته خاڵێكی وه‌رچه‌رخانی گرنگ له مێژووی دۆزی كورد و ناوچه‌كه‌دا .هه‌روه‌ك رێكه‌وتنه‌كه ده‌بێته هۆی زیاتركردنی رۆڵی توركیا و كاریگه‌ریی له رۆژه�ه‌اڵت��ی ناوه‌ڕاستدا، هه‌روه‌ها هاوكاری ئه‌ردۆگانیش ده‌بێت بۆ به‌رده‌وامبوونی له سه‌ركردایه‌تیكردنی توركیا بۆ ماوه‌ی چه‌ندین ساڵی تر ،وه‌كو سه‌رۆكێك كه ده‌سه‌اڵتێكی فراوانی هه‌بێت، ئ �ه‌وه‌ش له مێژوودا تۆمار ده‌كرێت ،به شێوه‌یه‌ك كه پله‌كه‌ی كه‌مرت نه‌بێت له پله‌ی
مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتوركی دامه‌زرێنه‌ری توركیای نوێ. ل �ه پ��ای��زی س��اڵ��ی راب������وردووه‌وه، به‌یناوبه‌ین هه‌واڵه‌كان رایانده‌گه‌یاند ك �ه دۆزی ك��ورد ل �ه چ��اره‌س��ه‌رك��ردن و رێكه‌وتن نزیك بووەته‌وه ،رۆژنامه‌كانی توركیا ئاشكرایان كرد كه وتووێژی نێوان
ئۆجه‌الن و حكومه‌تی توركیا به شێوه‌یه‌كی فه‌رمی ده‌ستی پێكردووه .وتووێژەكه له گرتووخانه‌ی سه‌ركرده كوردییه‌كه له دوورگه‌ی ئیمراڵی ئه‌نجام درا له سه‌رده‌می ح��ك��وم�ه‌ت�ه‌ك�هی بۆڵنت ئ �ه‌ج �ه‌وی��ددا. سه‌رچاوه‌كان ئاماژە بۆ ئ �ه‌وه‌ش ده‌كه‌ن كه حكومه‌تی توركیا له ناو حزبی داد
و گه‌شه‌پێداندا چه‌ند كه‌ناڵێكی نهێنیی ك��ردووه‌ت��ه‌وه ب��ۆ وت��ووێ��ژك��ردن ،ك�ه له ساڵی 2008ەوه ب �ه‌رده‌وام بوو تا مانگی ته‌مموزی ،2011به‌اڵم وتووێژەكان به هۆی هێرشێكه‌وه وه‌ستان ،كه گه‌ریالكانی په‌كه‌كه كردیانه سه‌ر مۆڵگه‌یه‌كی سه‌ربازیی توركیا و تێیدا 13سه‌رباز كوژران ،هه‌روه‌ها به
هۆی دزه‌كردنی مه‌رجه‌كانی وتووێژكردن بۆ ناو هۆكاره‌كانی راگه‌یاندنی ناوخۆ. ئێستا ئ��اس��ۆی ه��ی��واك��ان روون�ت�ره، به‌وه‌ی ئه‌مجاره‌یان جه‌وله‌ی وتووێژەكان هیوابه‌خش و جێگای ره‌زامه‌ندییه و جیاوازه له جارانی پێشوو .ئێستا ئه‌ردۆگان له دوای ده ساڵ له فه‌رمانڕەواییكردنی توركیا،
توانیویه‌تی سنوورێك بۆ ده‌سه‌اڵتی سوپا له حوكمدا دابنێت ،هه‌روه‌ها بنكه‌یه‌كی جه‌ماوه‌رییشی بنیات ناوه كه فراوانرته له تورك و هه‌موو نه‌ته‌وه‌كان له‌خۆ ده‌گرێت، له‌گه‌ڵ به‌ره‌وپێشچوونی ب��اری ئابووری و چاكبوونی ئاستی ژیان بۆ توركه‌كان و به‌شێكی فراوانی .ئێستا گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كه شه‌ڕ نابێته هۆی سه‌ركه‌وتنی هیچ الیه‌ك له الكانی جه‌نگ ،به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه ب��ووه‌ت�ه ه��ۆی الوازك��ردن��ی ب��اری ئ��اب��ووری��ی توركیا و په‌كخستنی گه‌شه‌سه‌ندنی ئه‌و واڵته. ئ���ه‌وه‌ش���ی گ��وم��ان��ی ت��ێ��دا نییه، رێكه‌وتنه‌كه (له نێوان حكومه‌ت و ئۆجه‌الن) ده‌ڕژێته نێو به‌رژەوه‌ندییه‌كانی نزیكه‌ی بیست ملیۆن كوردی توركیاوه و بارودۆخی توركیا له رووی ناوچه‌ییه‌وه به‌هێز ده‌كات، له‌گه‌ڵ چوونه ناو قه‌یرانه‌كانی سوریاوه بۆ سێیه‌مجار به زیاتربوونی توندوتیژییه‌كان و ته‌مومژاوی بوونی ئاواته‌كان و هه‌ڵكشانی ئاستی جیاوازییه‌كانی نێوان به‌غدا و حكومه‌تی كوردستان .هه‌تاكو ئێستاش هه‌موو هه‌واڵه‌كان ئاماژە بۆ ئهوه ده‌كه‌ن كه ن���ه‌ورۆزی ئه‌مساڵ جیاواز ده‌بێت، ه �ه‌روه‌ك ئه‌زموونه‌كانی پێشووش هانی هیچ چاودێرێك ناده‌ن كه بانگه‌شه‌ی ئهوه بكات كاره‌كه به‌وشێوه‌یه‌ی ئه‌ردۆگان و ئۆجه‌الن ده‌یانه‌وێت ،كۆتایی نه‌یه‌ت.
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
په‌رله‌مانتارێكی به‌ریتانیا بۆ (به‌یان):
چاوه‌ڕوانین حكومه‌تیش به هه‌مان شێوه‌ی په‌رله‌مان جینۆسایدی كورد بناسێنێت ك �ه ئ�ه‌ن��دام��ی په‌رله‌مانین ل �ه چه‌ند پارتێكی جیاواز ،هه‌وڵی قووڵكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ن��ێ��وان به‌ریتانیا و هه‌رێمی كوردستان ده‌ده‌ین». ل������ه‌ب������اره‌ی پ���هی���وه‌ن���دی���ی���ه دیبلۆماسییه‌كانیشیان له‌گه‌ڵ هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان و م �ه‌س �ه‌ل �هی ناساندنی جینۆسایدی كورد ،نه‌دیم زه‌هاوی ئهوه ده‌خات ه ڕوو ك ه «له ساڵی ڕاب��ردووه‌وه ئێمه ل �ه‌گ �ه‌ڵ ن��وێ��ن�ه‌رای�ه‌ت��ی��ی ب��ااڵی حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان له له‌نده‌ن كار ده‌كه‌ین ،ئه‌م ه س �ه‌ره‌ڕای كاركردمنان له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تیی ه ئه‌كادیمی و مافناسه‌كان ب��ۆ ناساندنی تاوانی جینۆساید» .ئه‌و په‌رله‌مانتار ه كورده‌ی به‌ریتانیا ئه‌وه‌ش ده‌خات ه ڕوو كه له‌مساڵدا كه‌یسه‌كه به‌ره‌وپێشچوونی زیاتری به خۆیه‌وه بینیوه و ده‌ڵێت «بابه‌ته‌كه ل ه ئێستادا ل ه پێگه‌یه‌كی گرنگرتدایه، له‌كاتێكدا ك ه ئه‌مساڵ 25ـه‌مین ساڵیادی
به‌یان .تایبه‌ت ن �ه‌دی��م زه‌ه����اوی ،ك �ه ب �ه ڕەگ��ه‌ز كوردی عێراقه و له ئێستادا په‌رله‌مانتاری به‌ریتانیایه ،له لێدوانێكی تایبه‌تدا بۆ (ب �هی��ان) ئ��ام��اژەی ب���ه‌وه‌دا ك�ه ئ �هوان ب�ه ج��ددی ك��اری��ان ل�ه‌س�ه‌ر ناساندنی جینۆسایدی كورد كردووه. نه‌دیم زه‌ه��اوی له‌باره‌ی هۆكاری پشتیوانیكردنی له دۆزی كورد ،تایبه‌ت ب ه (به‌یان) ڕایگه‌یاند «وه‌كو كه‌سێك كه به ڕەگه‌ز كوردم ،هه‌میشه پشتیوانیم له دۆزی كورد ك��ردووه» .ئه‌و په‌رله‌مانتاره ساڵی 1967ل ه باوك و دایكێكی كورد ل�ه‌دای��ك ب��ووه و له دوای هاتنه‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی سه‌ددام حسێن ،باوك و دایكی عێراق جێده‌هێڵن و به‌ره‌و به‌ریتانیا كۆچ ده‌كه‌ن. نه‌دیم زه‌ه��اوی ڕاشیگه‌یاند «ئێمه گرووپێكی چ��االك��ی��ن ل �ه پ �ه‌رل �ه‌م��ان،
ئااڵ تاڵه‌بانی :بودجه‌ی مادده‌ی 140 دوو هێنده‌ی سااڵنی پێشووه شڤان جه‌باری .كه‌ركووك ئ���ااڵ ت��اڵ �ه‌ب��ان��ی ئ�ه‌ن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ل �ه‌س �ه‌ر لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستاىن به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «بودجه‌ی ئه‌مساڵی مادده‌ی 140 دوو هێنده‌ی سااڵنی پێشووه، به‌اڵم ئه‌مجاره‌یان عه‌ره‌بی شیعه زیاتر لێی سوودمه‌ند ده‌بن نه‌ك كورد». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی یه‌كێتیی نیشتامنی راشیگه‌یاند «نوێنه‌رانی كورد له‌گه‌ڵ په‌سه‌ندكردنی گشت بڕگه‌كانی بودجه‌دا بوون ،ته‌نها له بڕگه‌یه‌كی یاسای بودجه‌كه نه‌بێ نیگه‌رانن و ڕە‌تیان كردووه‌ته‌وه،
ئه‌ویش ناكۆكی هه‌بووه له نێوان ده‌وڵ�ه‌ت��ی یاسا و هاوپه‌یامنیی كوردستاىن له پێنه‌دانی پ��اره‌ی كۆمپانیا نه‌وتییه بیانییه‌كانی هه‌رێم و له‌سه‌ر داوای حكومه‌تی هه‌رێم بایكۆتی دانیشتنه‌كه و ده‌نگدانه‌كه‌مان كرد». بڕی بودجه‌ی گشتیی عێراق بۆ ساڵی 2013به 120تریلۆن دی��ن��ار خه‌مڵێرناوه و پشت به داه��ات��ی ن �ه‌وت��ی به‌رهه‌مێرناو به‌سرتاوه ،كه ڕۆژانه دوو ملیۆن و 900ه��هزار به‌رمیل به‌رهه‌م ب��ه��ێ��ن��ێ��ت ،ل��ه‌س��ه‌ر ه�ه‌رێ��م��ی كوردستانیش پێویست كراوه كه ڕۆژانه 250هه‌زار به‌رمیل به‌رهه‌م بهێنێت.
«له سنووری خانه‌قین قاچاخچێتی ب ه مادده‌ی هۆشبه‌ره‌و‌ه ده‌كرێت» به‌یان -گه‌رمیان ئ�ه‌ف��س�ه‌رێ��ك��ی س��وپ��ای ع��ێ�راق كه نه‌یویست ن��اوی ئاشكرا بكرێت، تایبه‌ت به (به‌یان) ئاشكرای كرد كه به‌قاچاخهێنانی م���ادده‌ی هۆشبه‌ر له گونده‌كانی نزیك سنووری عێراق
زریان جه‌وهه‌ر جێبه‌جێنه‌كردنی به‌ڵێن و بڕیاره‌كانی حكومه‌ت بۆ پێكهێنانی شاره‌وانیی تایبه‌ت به گونده‌كانی گردجان و قه‌مته‌ران و قه‌ره‌نیاغا ،هاوواڵتیانی ئه‌و گوندانه تووشی نیگ هرانی ده‌كات ،به‌رپرسانی حكومییش ره‌تیده‌كه‌نه‌وه بڕیاری له‌وشێوه‌یه هه‌بێت. «ماوه‌ی پێنج ساڵه حكومه‌ت بڕیاری داوه كه شاره‌وانیی تایبه‌متان بۆ بكاته‌وه، چه‌ندین جار نه‌خشه‌م بۆ داناوه ،چه‌ندین جار چوومه‌ته هه‌ولێر و سلێامنی ،ده‌یان شوێنیان پێكردووین ،پاره‌یه‌كی زۆرم��ان خه‌رج ك��ردووه ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ دیار نییه» .ئه‌مه قسه‌ی ئیسامعیلی ئه‌نجومه‌نی گوندی قه‌ره‌نیاغا بوو .هاوواڵتیانی گوندی قه‌مته‌رانیش وتیان «ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر بخرێنه سه‌ر شاره‌وانی ،گرفتی تاپۆتان نامێنێت، چه‌ندین ساڵه چاوه‌ڕێین ،تا ئێستا نازانین هۆكاره‌كه چییه ،بۆچی جێبه‌ج ێ ناكرێت؟».
ئ��ێ�ران�ه‌وه ب��ه‌رده‌وام�� ه و هه‌فتانه‌ش چه‌ندین كه‌س به‌و مادده‌یه‌وه ده‌ستگیر ده‌كرێن. ئه‌و ئه‌فسه‌ره ئه‌وه‌شی روونكرده‌وه ك ه مامه‌ڵه پێوه‌كردن و كڕین و فرۆشتنی مادده‌كان له‌ناو خاكی ئێرانه‌وه ده‌ست پێده‌كات ،دواتریش له‌و الڕێگایانه‌ی
گونده‌كانی نزیك سنووری هه‌ردوو واڵت، قاچاخچییه‌كان به شه‌و دزه ده‌كه‌نه نێو ئه‌و گوندانه‌وه به یارمه‌تیی كه‌سانێكی دانیشتووی ئه‌و گوندانه‌ی نزیك سنووری هه‌ردوو واڵت. ئ �ه‌ف��س �ه‌ره‌ك �هی س��وپ��ای عێراق باىس ل �ه‌وه‌ش كرد كه زۆرب��هی مادده
هۆشبه‌ره‌كان له جۆری (كه‌پسول)ن و زیاتر ڕەوانه‌ی به‌غدا و شاره‌كانی باشوور ده‌كرێن ،چونكه گه‌نجێكی زۆر له‌و شارانه به هۆی بێكارییه‌وه ئالووده‌ی م��ادده‌ی هۆشبه‌ر بوون و له كونجی چاخانه و گازینۆ میللییه‌كاندا بازرگانی به‌و ماددانه‌وه ده‌كرێ.
په‌رله‌مانتارێكی ده‌وڵه‌تی یاسا كورد ب ه «كاسه‌لێس» ناوده‌بات به‌یان .به‌غدا ل�ه دوای��ی��ن هێرشی ڕاگه‌یاندنی په‌رله‌مانتارانی ده‌وڵه‌تی یاسا له دژی كورد، په‌رله‌مانتارێكی ئه‌و لیسته دروستبوونی ده‌وڵه‌تی كوردیی به خه‌ونێك ناوده‌بات كه هه‌رگیز نایه‌ته دی و گه‌لی كوردیش به كاسه‌لێس وه‌سف ده‌كات ،به‌وه‌ی له‌سه‌ر خێروبێری نه‌وتی پارێزگای به‌رسه ده‌ژین.
«حكومه‌ت به‌ڵێنێكی پێنج ساڵه‌ی بۆ گونده‌كانی گردجان و قه‌مته‌ران و قه‌ره‌نیاغا ناباته سه‌ر» هه‌رچه‌نده ئ �هوان له چاوه‌ڕوانیی جێبه‌جێكردنی بڕیاری حكومه‌تدان ،به‌اڵم هیوا ق �ه‌ره‌ن��ی ،قایمقامی ق��ه‌زای رانیه وه‌كو الیه‌نی ئیداریی ناوچه‌كه رایگه‌یاند «تا ئێستا من ئاگاداری ئه‌و بڕیاره نیم، هیچ ب��ڕی��اری ل �ه‌و شێوه‌یه‌ش به‌ده‌ستم نه‌گه‌یشتووه ،ئه‌گه‌ر هه‌شبێت ،هی پێش ده‌ستبه‌كاربوونی منه .به پێی یاساش ،ئه‌و شوێنه‌ی ك ه شاره‌وانیی تایبه‌تی بۆ ده‌كرێت، ده‌بێ دانیشتوانه‌كه‌ی له سێ هه‌زار كه‌س كه‌مرت نه‌بێت ،نه‌ك به كۆی گونده‌كان سێ ه �هزار كه‌سیان هه‌بێ ،پێشامن وا نییه دانیشتوانی هیچ كام له‌م سێ گونده سێ هه‌زار كه‌س ببێت». الی خۆشیه‌وه عه‌بدوڵاڵ ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوەبه‌ری ناحیه‌ی چوارقوڕنه ،بێئاگایی خۆی ل ه بڕیارێكی له‌و شێوه‌یه ده‌ربڕی و وتی «ئ �هوان تا ئێستا سه‌ردانی ئێمه‌یان ن�ه‌ك��ردووه ،هیچ ئاگادار نیم ،بۆیه هیچ قسه‌یه‌كیشی ل �ه‌س �ه‌ر ن��اك��ه‌م» .هه‌ر
هه‌ڵه‌بجه‌یه و 10ساڵیش تێده‌په‌ڕێت به‌سه‌ر ڕزگاركردنی عێراقدا». نه‌دیم زه‌هاوی هه‌روه‌ها ئاماژەی به‌وه‌ش دا كه كه‌مپینی په‌رله‌مانتار و دیبلۆماتكاره‌كان له‌باره‌ی ناساندنی جینۆسایدی كورد ،ئه‌نجامی خۆی پێكاوه و چ��اوه‌ڕوان ده‌كات حكومه‌تیش كار له‌سه‌ر ئه‌و كه‌یسه بكات ،وه‌كو خۆی ده‌ڵێت «كه‌مپینه‌كه هۆشیاریی له‌باره‌ی كه‌یسی جینۆسایده‌وه باڵوكردووەته‌وه و په‌رله‌مان به شێوه‌یه‌كی فه‌رمی ئه‌و جینۆسایده‌ی ناساندووه .په‌رله‌مان جیاوازه ل ه حكومه‌ت ،به‌اڵم به‌هێزیی كه‌مپینی كوردیی به‌ریتانیا وایكرد كه حكومه‌ت ڕەزامه‌ند بێت بۆئه‌وه‌ی كاری له‌سه‌ر بكات ،به پشتیوانیی به‌رپرسانی ئۆپۆزسیۆن و ك��ورده‌ك��ان ،چ��اوه‌ڕوان ده‌كرێت حكومه‌تیش به‌هه‌مان شێوه‌ی پ�ه‌رل�ه‌م��ان ك��ار ل�ه‌س�ه‌ر ئ �ه‌و كه‌یسه بكات».
كورد چاوه‌ڕوانی هه‌ڵوێستی به‌غدا ده‌كات
ل ه كۆبوونه‌وه‌كەى سەرۆکى هەرێمدا باسی ناكۆكییەکانى دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆ ن كرا به‌یان :تایبه‌ت
له‌وباره‌وه ،بیالل سلێامن سه‌رۆكی لیژنه‌ی شاره‌وانییه‌كان ل ه په‌رله‌مانی كوردستان، وتی «ناكرێت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی شاره‌وانییان بۆ بكه‌نه‌وه ،به‌اڵم ده‌توانرێت ئامێره‌كانی شاره‌وانییان بۆ دابین بكه‌ن ،هه‌رچه‌ند تا ئێستا ته‌نها په‌یوه‌ندییان پێوه كردووین ،هیچ نوورساوێكی فه‌رمی ،یان ئه‌و بڕیاره‌ی كه باسی ده‌كه‌ن ،به‌ده‌ست ئێمه نه‌گه‌یشتووه، ه �ه‌وڵ��ده‌ده‌م ب �ه‌دواداچ��وون��ی ج��ددی بۆ ئه‌و پرسه بكه‌م ،الیه‌نی په‌یوه‌ندیداری لێ ئاگادار بكه‌مه‌وه».
سامی عه‌سكه‌ریی په‌رله‌مانتاری لیستی ده‌وڵه‌تی یاسای سه‌ر ب ه نوری مالیكیی س �ه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ،له میانه‌ی چاوپێكه‌وتنێكی رۆژنامه‌وانییدا داوای ل ه ك��ورده‌ك��ان ك��رد ك ه ڕێگه‌ی دیالۆگ بگرنه به‌ر له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراقیدا بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان، نه‌ك داوای ئیمتیازات بكه‌ن له سه‌رووی ئیستحقاقاتی خۆیانه‌وه.
جێگه‌ی باسه ئ �ه‌و په‌رله‌مانتار ه هه‌میش ه هه‌ڵوێستی توندی به‌رامبه‌ر هه‌ڵوێست و سیاسه‌ته‌كانی كورد نواندووه و چه‌ند جارێك كێش ه و مشتومڕی له نێوان الیه‌نه‌كانی ك��ورد و لسته‌كه‌ی مالیكیدا دروس��ت ك���ردووه( .به‌یان) چه‌ند جارێك هه‌وڵی دا په‌یوه‌ندی به‌و په‌رله‌مانتاره‌وه بكات ،به‌اڵم هه‌وڵه‌كان بێئه‌نجام بوون.
ئ��ه‌ن��دام��ێ��ك��ی ب���ه‌ش���دارب���ووی ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ك��هی ن��وێ��ن��ه‌ری كوتله سیاسییه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و وه‌زیره‌كانی به‌غدا له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێم، کە ڕۆژى دووشەممە 3/18س��از کرا، رایگه‌یاند «كۆبوونه‌وه‌كه هیچ بڕیارێكی یه‌كالیكه‌ره‌وه‌ی لێنه‌كه‌وته‌وه و كورد تا دوای نه‌ورۆز چاوه‌ڕوانی هه‌ڵوێستی به‌غدا ده‌كات». ئ���ەو ئ��ەن��دام��ە ب���ه‌ش���دارب���ووه‌ی ك��ۆب��وون�ه‌وه‌ك�هی س �ه‌رۆك��ی هه‌رێم کە نەیویست ن��اوى ئاشکرا بکرێت ،به «ب�هی��ان»ی راگه‌یاند «هه‌موو وه‌زی��ر و فراكسیۆنه كوردییه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و وه‌زیره‌كانی عێراق به‌شدارییان
كرد له كۆبوونه‌وه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمدا، دانیشتنه‌كه بۆ تاوتوێكردنی بارودۆخی هه‌رێم بوو له‌گه‌ڵ به‌غدا ،باسی هه‌موو ئه‌گه‌ره‌كان ك�را ،ئه‌گه‌ری نه‌چوونه‌وه‌ی وه‌زیره‌كان بۆ به‌غدا ،باسی ئه‌و ئه‌گه‌رانه‌ش كرا كه پێویسته كورد له‌به‌رچاویان بگرێت». سه‌باره‌ت به بڕیاری كۆبوونه‌وه‌كه، ئ �ه‌و ب�ه‌ش��دارب��ووه ئ��ام��اژەی ب���ه‌وه‌دا کە لیژنه‌یه‌ك پێكهێرناوه بۆ تاوتوێكردنی هه‌موو ئه‌گه‌ره‌كان ،كه ئه‌ندامی هه‌موو فراكسیۆنه‌كانی تێدایه .دانیشته‌كانیش ب�����ه‌رده‌وام ده‌ب���ن ،ت��ا دوای ن���ه‌ورۆز چاوه‌ڕوانی هه‌ڵوێستی به‌غدا ده‌بین .هه‌ر گۆڕانكارییه‌كیش له هه‌ڵوێستی به‌غدادا كاریگه‌ریی ده‌بێت له‌سه‌ر بڕیاری كورد. ده‌رباره‌ی ناكۆكیی نێوان ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵتیش له‌مه‌ڕ هه‌ڵوێستیان به‌رامبه‌ر
به‌غدا ،ئه‌و سه‌رچاوه‌یه وتی «له په‌راوێزی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ك �ه‌دا باسی ئ �ه‌و ناكۆكییه ك �را ،جه‌خت له‌سه‌ر ئ �ه‌وه ك�رای�ه‌وه كه دانیشتنه‌كان به‌رده‌وام بن و هه‌وڵ بدرێت چاره‌سه‌ر بدۆزرێته‌وه بۆ نه‌هێشتنی ئه‌و خاڵه سلبییانه‌ی كه بوونه مایه‌ی تێكدانی ناوماڵی كوردی و ده‌سه‌اڵت به جددی چاو به خۆیدا بگێڕێته‌وه».
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
سه‌لیم كۆیی ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی كۆمه‌ڵی ئیسالمیی كوردستان ،له‌م دیداره‌دا تیشك ده‌خاته سه‌ر دوا گۆڕانكارییه‌كانی هه‌رێم و په‌یوه‌ندیی نێوان ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵت .ئه‌و پێی وای ه داواكردنی به‌شداریی ئۆپۆزسیۆن ل ه ده‌سه‌اڵتدا نامه‌نتقیی ه و تا ئێستاش ده‌سه‌اڵت له‌سه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن هیچی نه‌وتووه. سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌ری دواخستنی هه‌ڵبژاردن و ئاینده‌ی ئه‌و پرسه ،رایده‌گه‌یه‌نێت ك ه هێشتا ئۆپۆزسیۆن بڕیاری نه‌داو ه چی بكات ،به‌اڵم ئه‌و ه روونه ك ه دوای 7/25ده‌سه‌اڵتی یه‌كێتی و پارتی ل ه رووی یاساییه‌وه شه‌رعییه‌تی نامێنێت. گفتوگۆ :فه‌رمان ڕەشاد
سه‌لیم كۆیی ،ئەندامى سەرکردایەتیى كۆمه‌ڵی ئیسالمیی بۆ (به‌یان):
یه‌كێتی له ئۆپۆزسیۆن نزیكتره وه‌ك له پارتی به‌یان :گه‌رچی له دوایین جه‌وله‌ی گفتوگۆی نێوان ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵت جۆرێك له ئومێد پیشان درا ،به‌اڵم ده‌ره‌نجامه‌كان به‌و شێوه‌یه نه‌بوون، هۆكاری ئه‌مه چی بوو؟ سه‌لیم كۆیی :به ن��اوی خوای گ �هوره .ئ�ه‌وه‌ی هاته‌پێش ده‌رفه‌تێك ب����وو ،ده‌س���ه‌اڵت���ی���ش ده‌ی��وی��س��ت گفتوگۆ ده‌ستپێبكاته‌وه ،به‌هۆی كێشه‌كانی نێوخۆی هه‌رێم و عێراق و ده‌وروب����ه‌ر ،ئ��هوان ده‌ی��ان��وت كه پێویسته یه‌كڕیز بین ،ئێستاش هه‌ر ده‌یڵێن ،ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه‌ش هی مامۆستا عه‌لی باپیر ب��وو ،كه پێی وابوو پێویست ده‌كات دابنیشین و له دووریی یه‌كرت قسه نه‌كه‌ین .ئه‌وكات ئێمه له دانیشتنه‌كاندا هه‌موو گله‌یی و تێبینییه‌كانی خۆمان گه‌یانده ده‌سه‌اڵت له‌باره‌ی دۆخی هه‌رێم و پاكێجه‌كانەوە، ئه‌وانیش به تایبه‌ت سه‌رۆكی هه‌رێم، وتیان ئێمه‌ش ده‌مانه‌وێت چاكسازیی بكرێت. ئ����ه‌و ده‌س��ت��پ��ێ��ش��خ �ه‌ری��ی �هی ئۆپۆزسیۆنیش ل��ه‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه كه ئێمه به‌رپرسیارێتییه‌كه بخه‌ینه ئه‌ستۆی ده‌س���ه‌اڵت ،به‌اڵم ئه‌وان كاتێك هه‌ستیان كرد بااڵنسی هێز و دۆخه‌كه له بهرژەوهندیی ئه‌وان ده‌چێته پێش ،پشت له به‌ڵێنه‌كانیان ده‌ك��ه‌ن بۆ چاكسازی .ئ��ه‌وه‌ی الی ئێمه وه‌ك بنه‌ما چه‌سپاوه ،ئه‌وه‌یه بۆ ئێستا و داهاتووش ،تاكه زه‌مانه‌ت بۆ ئه‌زموونی هه‌رێم چاكسازییه .له پاكێج و دانیشتنه‌كانیش له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت، هه‌میشه پێامن واب���ووه یه‌كڕیزی پێویستی به كرداره نه‌ك قسه ،به‌اڵم ئه‌وان هه‌میشه خۆیانی لێده‌بوورن. ب���هی���ان :ده‌وت���رێ���ت ه �ه‌وڵ��ی چاكسازی الی ده‌سه‌اڵت ته‌نها قسه‌یه و كات كوشتنه .ئێوه وه‌ك ئۆپۆزسیۆن
هه‌ست ناكه‌ن ساده‌ن و زوو ده‌چنه ژێرباری به‌ڵێنه‌كانی ده‌سه‌اڵته‌وه؟ سه‌لیم كۆیی :ئێمه پێامن وایه یه‌كێتی و پارتی به‌رپرسیاری هه‌موو ئه‌و گه‌نده‌ڵییه‌ن كه له م��اوه‌ی 22 ساڵی حوكمڕانیی كوردستان هاتووه‌ته ئ���اراوه ،ئه‌وانیش ن��ای��ش��ارن�ه‌وه كه گه‌نده‌ڵی هه‌یه ،ئیرت ده‌یانه‌وێت چۆن كات بكوژن؟! ئ �هوان هه‌میشه كار له‌سه‌ر ئهوه ده‌كه‌ن گه‌نده‌ڵییه‌كانی خ��ۆی��ان پ��ه‌رده‌پ��ۆش ب��ك�ه‌ن .ئه‌گه‌ر ب��اس��ی چ��اك��س��ازی��ش ب��ك �ه‌ن ،پێیان وای �ه له ئێستاوه ده‌ستپێبكرێت و له ڕاب��ردوو نه‌كۆڵدرێته‌وه ،ئێمه و خه‌ڵكی تریش پێامن وتوون كه ئه‌و هه‌رێمه به‌وشێوه‌یه‌ی ئێوه ده‌یكه‌ن، به‌ڕێوه ناچێت .ئه‌و دۆخه سیاسی و ئیدارییه‌ش هه‌رگیز توانای خۆڕاگریی نییه به‌رامبه‌ر هه‌ڕەشه ده‌ره‌كییه‌كان. ئۆپۆزسیۆن ب �ه دڵ��س��ۆزی پاكێجی پێشكه‌ش ك��ردن .ئێمه پێامن وایه ناكرێت دۆخه‌كه به‌وشێوه‌یه بڕوات، ده‌س�ه‌اڵت��ی��ش هه‌ڵه ده‌ك��ات ئه‌گه‌ر وابزانێت ئۆپۆزسیۆن ده‌خه‌ڵه‌تێنێت. ئێمه ده‌توانین بێده‌نگی هه‌ڵبژێرین به‌رامبه‌ر دۆخه‌كه ،خۆ ئه‌گه‌ر هه‌ست به مه‌ترسیی زۆر نه‌كه‌ین ،به‌وشێوه‌یه داكۆكیی لێناكه‌ین ،ئه‌وه‌ش دووپات ده‌كه‌ینه‌وه كه ئۆپۆزسیۆن هه‌رگیز ده‌س���ت ل��ه خ��واس��ت��ی چ��اك��س��ازی هه‌ڵناگرێت. به‌یان :گفتوگۆ بێئه‌نجامه‌كانی ن��ێ��وان ده‌س����ه‌اڵت و ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن، بێئومێدیی خه‌ڵك زیاتر ناكات به‌رامبه‌ر ئێوه؟ سه‌لیم كۆیی :خه‌ڵك خوێندنه‌وه‌ی تایبه‌تی خ��ۆی هه‌یه بۆ دۆخه‌كه، خ�ه‌ڵ��ك ده‌ب��ێ��ت ئ���ه‌وه‌ی له‌به‌رچاو بێت ئ��ه‌وه‌ی ئۆپۆزسیۆن ده‌یكات دڵسۆزییه بۆ ئه‌زموون و هه‌رێمه‌كه.
پێشنیاری به‌شداریكردنی ئۆپۆزسیۆن ل ه حكومه‌ت ،نامه‌نتیقی بوو
ناكرێت ئێمه ته‌نها ته‌ماشاكه‌ر بین له كاتێكدا ئه‌و مه‌ترسییانه‌ی سه‌ر ه�ه‌رێ��م ده‌بینین .ئێمه ده‌توانین هه‌ڵوێستی توند به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵت وه‌رگ��ری��ن و دۆخ �ه‌ك �ه بگه‌یه‌نینه بنبه‌ست ،ب��ه‌اڵم ب�ه‌رژەوه‌ن��دی��ی�مان له‌وه‌دا نه‌بینیوه ،چونكه له ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمیش فشارێكی زۆر هه‌یه ل�ه‌س�ه‌ر ك��ۆی حوكمڕانیی ك��وردی، ئێمه له ن���اوه‌وه ده‌م��ان�ه‌وێ��ت رۆڵ بگێڕین بۆ سووككردنی فشاره‌كان، نه‌ك توندكردنیان ،ب�ه‌اڵم به‌داخه‌وه ده‌سه‌اڵت به خراپی له‌و دڵسۆزییه‌ی ئێمه سوود وه‌رده‌گرێت ،بۆیه زۆر به خاوی دێته پێش. به‌یان :له ئێستادا سێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن ه��اوڕان له‌گه‌ڵ دانیشنت، ی��ان كۆتاییهێنان به هه‌موو جۆره
ده‌ك���ه‌ن���ه‌وه و ده‌ڵ��ێ��ن دۆخ��ه‌ك�� ه به‌وشێوه‌یه ناچێته پێش ،ه �ه‌ردووال ت��ا ڕادده‌ی����ه‌ك گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و ب��ڕوای �هی كه حكومه‌تی دوو ساڵه ئه‌زموونێكی سه‌ركه‌وتوو نییه ،چونكه ئه‌و ماوه‌یه كه‌مه بۆ ئه‌وه‌ی كاری باش بكرێت .ب�ه‌اڵم بێگومان جیاوازییان هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی رسوشتی چاكسازی .ئه‌وه‌ی ئێمه‌ش هه‌ستامن پێكردووه ،یه‌كێتی زیاتر ده‌یه‌وێت له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن خۆی رێك بخات، له هه‌ندێ خاڵدا پشتگیریی خواستی ئۆپۆزسیۆن ده‌كات. به‌یان :له‌باره‌ی كشانهوه له به‌غدا، ئۆپۆزسیۆن بۆچوونی رۆشن نییه؟ سه‌لیم كۆیی :ئێمه وه‌ك كۆمه‌ڵی ئیسالمی له حكومه‌تی عێراقدا به‌شدار نین ،كه وه‌زیره‌كانیش هاتوونه‌ته‌وه،
یه‌كێتی و پارتی به‌رپرسیاری گه‌نده‌ڵییه‌كانی 22ساڵی ڕابردوون دانیشتنێك له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت؟ سه‌لیم كۆیی :هه‌رسێ الیه‌نه‌ك ه له‌سه‌ر سه‌رجه‌م پرسه‌كان ه��اوڕان، له نێویاندا پرسی گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ده‌س���ه‌اڵت .ئ��هوان دوای��ی كۆمه‌ڵێك پێشنیاریان كرد بۆ ئۆپۆزسیۆن ،له نێویاندا به‌شداریی له حكومه‌ت ،كه نامه‌نتیقی بوو ،چونكه ته‌نها شه‌ش مانگ ته‌مه‌نی حكومه‌ت ماوه .ئێمه پێامن وایه پێویست ده‌كات زیاتر كار له‌سه‌ر ئهوه بكه‌ین كه هه‌ڵبژاردنی داه���ات���وو پ���اك ب��ێ��ت ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كان دوور بن له ته‌زویر. به‌یان :له دۆخی ئێستادا بۆ پرسی چاكسازی ،پارتی و یه‌كێتی یه‌ك مه‌ودا له خواستی ئۆپۆزسیۆن دوورن؟ به مانایه‌كی تر كامیان زیاتر ئاماده‌یه بۆ چاكسازی؟ سه‌لیم كۆیی :پارتی و یه‌كێتی له به‌شێكی مه‌سه‌له‌كاندا جیاوازن، هه‌ردووكیان ته‌ئكید له‌سه‌ر چاكسازی
پ��رس ب �ه ئۆپۆزسیۆن ن��ه‌ك��راوه ك ه كشانه‌وه‌كه چۆن ده‌بێت ،یه‌كجارییه، ی��ان ده‌گ�ه‌ڕێ��ن�ه‌وه .ب �ه‌اڵم ئێمه وه‌ك ئۆپۆزسیۆن پێشرت قسه‌مان له‌سه‌ر ئ��ه‌وه ك���ردووه ك�ه ده‌ب��ێ��ت وه‌ف��دی دانوستانكاری كورد كه ده‌چێته به‌غدا، ده‌ب��ێ��ت ڕێكه‌وتنه‌كان بگه‌یه‌نێته ئه‌نجام ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئێستا ڕووده‌دات، هیچ وه‌فدێك له‌ئارادا نییه به ناوی الیه‌نه‌كانی ه�ه‌رێ��م ل�ه ب�ه‌غ��دا كه دانوستان بكات ،به‌ڵكو دوو حیزبه‌كه‌ی ده‌سه‌اڵتن له‌و باره‌یه‌وه بڕیار ده‌ده‌ن. ده‌ب���وو ك���ورد خ��اوه‌ن��ی وه‌فدێكی له‌وشێوه‌یه بوایه ،بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م بۆ خه‌ڵك ڕوون بێت كێشه له‌گه‌ڵ به‌غدا چییه ،هه‌م یه‌كهه‌ڵوێستی هه‌بێت له بڕیاره‌كان به‌رامبه‌ر حكومه‌تی ناوه‌ندیی .ئۆپۆزسیۆن زۆر جه‌ختی ل�ه‌س�ه‌ر ئ �ه‌و یه‌كڕیزییه به‌رامبه‌ر به‌غدا كردووه‌تەوە ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ده‌سه‌اڵت تاكڕەوانه له‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا
تا ئێستا ده‌سه‌اڵت له‌سه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن هیچی نه‌وتووه كاری كردووه. به‌یان :له ئێستادا هیچ ئه‌گه‌رێك هه‌یه دانیشتنه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵت ده‌ستپێبكه‌نه‌وه؟ سه‌لیم كۆیی :ئێمه وه‌اڵمه‌كامنان پێشكه‌ش به ده‌س��ه‌اڵت ك��رد ،دوای ئه‌وه‌ی ئه‌وان پێشنیاره‌كانیان به ئێمه گه‌یاند ،ئینجا ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئ �هوان ،ئایه بۆچوونیان چی ده‌بێت به‌رامبه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه؟ ئه‌گه‌ر ئ���هوان داوای دانیشتنیان ك��رد بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی زیاتری وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه ،ئ �ه‌وك��ات وه‌ك ئۆپۆزسیۆن قسه‌ی خۆمان ده‌كه‌ین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵیان كۆبوونه‌وه بكه‌ین ،به‌اڵم ئه‌وان تاكو ئێستا له‌سه‌ر وه‌اڵمه‌كه‌ی ئێمه ،به ڕەسمی هیچیان نه‌وتووه. به‌اڵم بێگومان ئێمه وه‌ك ئۆپۆزسیۆن دانیشتنی نێوخۆییامن له‌گه‌ڵ یه‌ك ب��ه‌رده‌وام��ه ،په‌یوه‌ندیی نێوخۆیی سێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆنیش به خۆشحاڵییه‌وه زۆر پته‌وه ،هه‌رسێ ال به‌رژەوه‌ندییه تایبه‌تییه‌كانی خۆیانیان ب���ه‌الوه ن���اوه له‌پێناو داخ��وازی��ی �ه گشتییه‌كانی خه‌ڵك. ب����هی����ان :ئ����ه‌گ����ه‌ری زۆره هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم دوابخرێت، بۆچوونی ئۆپۆزسیۆن له‌وباره‌یه‌وه چییه؟ سه‌لیم كۆیی :یه‌كێك له‌و خااڵنه‌ی ده‌سه‌اڵت له هه‌رێم زۆر شانازیی پێوه ده‌كات ،هه‌ڵربژاردنه ،خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئاماده‌ی هه‌ڵبژاردنیش نه‌بن ،كۆی
ده‌سه‌اڵتیان ده‌كه‌وێته ژێر پرسیاره‌وه، به‌رامبه‌ر خه‌ڵك و ئۆپۆزسیۆن ،به گشتیش كۆی پرۆسه‌ی سیاسیی هه‌رێم ده‌كه‌وێته ژێر پرسیاری جددییه‌وه. ئێمه ئه‌گه‌ر سه‌یری عێراق بكه‌ین، ده‌بینین زۆر به ڕێكی هه‌ڵبژاردنه‌كان ئه‌نجام ده‌درێن ،كه زۆرجار ئێمه به خراپیش باس له قۆرخكاریی ده‌سه‌اڵت ده‌كه‌ین له‌وێ .بۆیه ده‌بێت ده‌سه‌اڵت له‌و ڕاستییه بگات كه له دوای واده‌ی یاسایی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان ،ئه‌وان ده‌سه‌اڵتیان كۆتایی دێت و پێویست ده‌كات خۆیان بۆ هه‌ڵبژاردن ئاماده بكه‌ن ،نه‌ك به شێوه‌یه‌كی ناشه‌رعی ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆیان درێژبكه‌نه‌وه. ب��هی��ان :ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن خ��ۆی بۆ ئه‌گه‌ری دواخستنی هه‌ڵبژاردن ئاماده كردووه؟ بۆ منوونه دوای كۆتایی واده‌ی یاسایی ،بایكۆتی په‌رله‌مان بكات؟ س �ه‌ل��ی��م ك��ۆی��ی :دواخ��س��ت��ن��ی هه‌ڵبژاردن پرسێكه په‌یوه‌ندیی به هه‌موو خه‌ڵكی هه‌رێمه‌وه هه‌یه و به گوێره‌ی یاساش دوای 7/25ئه‌و په‌رله‌مانه شه‌رعیه‌ت له‌ده‌ستده‌دات. له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی ئۆپۆزسیۆنیشەوە، ت��ا ئێستا ئێمه قسه‌ی ڕەسمیامن له‌سه‌رى نییه ،نه‌مان ویستووه پێش ڕووداوه‌ك��ان بكه‌وین ،به‌اڵم بێگومان ئه‌وكات سێ الیه‌نه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن هه‌م له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن و هه‌م دواخستنیشی ،قسه‌ی خۆی ده‌بێت ،كه هاوته‌ریب بێت له‌گه‌ڵ داخوازیی قۆناغه‌كه.
ئۆپۆزسیۆن ده‌توانێت دۆخه‌ك ه بگه‌یه‌نێت ه بنبه‌ست
4 ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
سه‌باح ئه‌لالمی
به‌راوردێك له نێوان عێراق و ئه‌وپه‌ڕی دنیادا! لێره دانیشتوان 30ملیۆنن، له‌وێش 30ملیۆن ،به‌اڵم ڕووبه‌ری كه‌نه‌دا به‌بێ زیاد و كه‌م 22 ئه‌وه‌نده‌ی عێراقه ،واته ئه‌و واڵته‌ی له باكووری ئه‌مه‌ریكایه ،یه‌كسانه به 22عێراق .لێره 3یان 4ئایینی سه‌ره‌كی و دوو تایه‌فه‌ی سه‌ره‌كی مسوڵامن و نه‌ته‌وه‌ی سه‌ره‌كیی هه‌ن ،با بڵێین لێره حه‌وت تا ده تایه‌فه‌ی مه‌زهه‌بی و ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی هه‌ن ،به‌اڵم له كه‌نه‌دا هه‌رچی ئایین و نه‌ته‌وه و مه‌زهه‌بی دونیا هه‌یه به سه‌دان و بگره به هه‌زاران جۆریانه‌وه هه‌ن. هه‌رێمی كوردستانیش جۆرێك له سه‌ربه‌خۆیی موماره‌سه ده‌كات، هاوشێوه‌ی هه‌رێمی (كیبیك)، ك ه خاوه‌نی شوناسی فه‌ڕەنسیی به‌هێز و كاریگه‌ره ،له چوارچێوه‌ی كه‌نه‌دادان و تایبه‌مته‌ندیی خۆیان هه‌یه و به زمانی ئینگلیزی ده‌دوێن. له كه‌نه‌دا واڵت به‌سه‌ر زیاتر له 300كه‌رتی هه‌ڵبژاردندا دابه‌ش ده‌كرێت ،كه هه‌ریه‌كێكیان نوێنه‌رێكی هه‌یه ،به‌اڵم له عێراق (قه‌ره‌باڵغی و هۆسه‌یه) .له‌وێ هاوپه‌یامنێتییه‌كی حیزبیی وه‌كو ئێره (سه‌رۆك وه‌زیران) فه‌رمانڕەوایی ده‌كات ،به‌اڵم به سیسته‌می سیاسی (بگره و به‌ڕێكه). ئه‌و واڵته گه‌وره‌ی ئه‌وێ ده پارێزگا و سێ هه‌رێمه ،هه‌ریه‌كه‌یان سه‌رۆكێكی خۆیی (پارێزگار) و (سه‌رۆكی هه‌رێمی)ى هه‌یه ،له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ته‌كان ،به‌اڵم كاروباری ده‌ره‌وه و به‌رگری و دارایی تایبه‌تن به حكومه‌تی ناوه‌ندییه‌وه له شاری ئۆتاوا. كه‌نه‌دا یه‌كدڵ و یه‌كگرتووه و خاوه‌نی ماف و ئه‌وه‌لیاتی خۆیه‌تی ،یه‌كه‌م منداڵ ،دووه‌م ئافره‌ت ،سێهه‌م ئاژەڵ و رسوشت، ئینجا پیاوان .له‌وی هه‌موان (كۆچبه‌ر) ،یان هاوواڵتی ،كار ده‌كه‌ن و خزمه‌تیشیان بۆ ده‌وڵه‌ته، به دابینكردنی گره‌نتیی ژیان و ته‌ندروستییان و دابینكردنی خواردن و نیشته‌جێبوون و گواستنه‌وه قه‌ناعه‌ت ده‌كه‌ن ،به‌اڵم لێره ڕێگه بۆ سه‌رمایه‌داریی تایبه‌تی خۆش ده‌كرێت. ئه‌م به‌راورده بۆ ئه‌وه‌یه كه سوود له‌و ئه‌زموونانه وه‌ربگرین، ئه‌وه‌ی سه‌ركه‌وتوو بوو بیگوازینه‌وه و ئه‌وه‌شی سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو، باسكردنیان بۆ ئاگاداربوونه له جیهانی پێشكه‌وتوو و چۆنێتی هه‌ڵسوكه‌وتكردنه له‌گه‌ڵ كه‌لتوور و زانستی خه‌ڵكانی دیكه و بۆ فێربوومنانه له چۆنیه‌تیی ژیان له‌گه‌ڵ ئایین و ئایدیۆلۆژیای خه‌ڵكانی دیكه ،نه‌ك له‌ناوبردن و ریشه‌كێشكردنیان .بیرۆكه‌ی ده‌وڵه‌تداریی ئاینی و به‌س ،ته‌نها له سعودیه و ئێران هه‌یه ،بیرۆكه‌ی ده‌وڵه‌تداریی نه‌ته‌وه‌یی ته‌نهاش، له كۆریای باشوور نه‌بێت بوونی نه‌ماوه. بۆیه ده‌بێت به‌راورد بكه‌ین له نێوان واڵتان و واڵتێكی دیكه ..تا له دونیا تێبگه‌ین. و :جهانگیر ئه‌حمه‌د
دیموكراتیه‌ت و عێراق النه موحه‌ممه‌د عه‌لی سه‌ید حافز* پرۆسه‌ی دیموكراتی بنه‌مای پاراستی مافی گ �ه‌الن �ه ،ئ�ه‌وی��ش ب�ه پاراستنی چه‌ندایه‌تی و جۆرایه‌تی و رێزگرتن له پێكهاته‌كان ،به بیروبۆچوون و ئاینه جیاوازه‌كان و ده‌سته‌به‌ركردنی مافی كه‌مینه‌كان پێش زۆرینه. دی��م��وك�رات��ی�ه‌ت ل �ه‌س �ه‌ر بناغه‌ی بڕوابوون به دادپ��ه‌روه‌ری و یه‌كسانی دروس��ت ده‌بێت ،گه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كان نه‌یان توانیبێت ئامانجه‌كانی هه‌ندێك به‌دی بهێنن. ل �ه ع��ێ �راق��دا جگه ل �ه ملمالنێ نێوخۆییه‌كان ،ملمالنێی نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌یی و ده‌ستی ده‌ره‌كیش هه‌یه ،كه ده‌یانه‌وێت نه‌خشه‌ی سیاسیی عێراق جێگۆڕكێ به خۆیه‌وه ببینێت. ك��ات��ێ��ك س���ی���اس���ه‌ت ده‌ب��ێ��ت��ه س �ه‌رده‌م و بڕیاربه‌ده‌ست بۆ مه‌سه‌له چاره‌نووسسازه‌كان ،پێویسته سرتاتیژەكان به جۆرێك دابڕێژرێن كه هه‌میشه له بهرژەوهندیی گه‌لی كورددا بشكێنه‌وه و توانای هه‌ڵسوڕانی ئیدارییان هه‌بێت و واڵت و گه‌ل له هه‌ڕەشه‌كانی دوژمنه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی خاكی كوردستان بپارێزن و مافی دیموكراسی و بژێویی ژیانی خه‌ڵك دابین بكه‌ن. ی��ه‌ك��ب��وون��ی ده‌ن���گ���ی ق����ه‌واره سیاسییه‌كانی كوردستان له حكومه‌ت و په‌رله‌ماندا ،به دڵنیاییه‌وه نه‌ك ته‌نها زامنی به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانی گه‌لی كورده ،به‌ڵكو پاراستنی سه‌روه‌رییه‌كانی كوردستان و به‌فیڕۆنه‌دانی خوێنی ش �ه‌ه��ی��دان �ه ،ك��ه گ��ی��ان��ی خ��ۆی��ان بۆ به‌دیهێنانی ئ���ازادی ل�ه‌س�ه‌ر بنه‌مای ڕێزگرتن ،دیموكراسی ،فره‌یی ،ئاسایش، پێكه‌وه‌ژیان و یه‌كرت قبوڵكردن به‌خت كرد.
ك��ورد ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده ل�ه ناوخۆیدا بیروبۆچوون و ئایدیۆلۆجیای جیاوازی ه �ه‌ب��ێ��ت ،ب��ه دڵ��ن��ی��ای��ی �ه‌وه ئ �ه‌رك��ی به‌رپرسیارێتی و مێژوویی بۆ پاراستنی مافه ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی و نیشتامنییه‌كان، یه‌كده‌نگی ده‌خاته نێو گوتاری سیاسی بۆ به‌رزنرخاندنی سه‌روه‌رییه‌كان و دووباره‌نه‌بوونه‌وه‌ی ئه‌زموونه تاڵه‌كان، كه چه‌ندین ساڵ ڕێگر بوون له پێناو به‌دیهێنانی یه‌كڕیزی و ئازادییه‌كانی كورد و كوردستان. هه‌وڵه‌كانی به‌ڕێز جه‌نابی سه‌رۆك مه‌سعوود بارزانیی سه‌رۆكی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ب��ۆ یه‌كده‌نگیی ك��ورد و یه‌كڕیزیی ،جێی ستایش و ته‌قدیره بۆ پاراسنت و چه‌سپاندنی ده‌ستكه‌وته‌كانی گه‌لی كوردستان له عێراقێكی فیدراڵدا، به‌اڵم مه‌رجه ڕاگه‌یاندن و ڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیش ل �ه‌م ب���واره‌دا یارمه‌تیده‌ر بن. ن��وێ��ن �هران��ی ك���ورد ب �ه گیانێكی به‌رپرسیارانه س�هی��ری ب��ارودۆخ�ه‌ك�ه ده‌ك��ه‌ن ،ه�ه‌ر بڕیارێك پارێزگاری له ده‌ستكه‌وته به‌ده‌ستهێرناوه‌كانی كورد و مافه‌كانی بكات ،به یه‌ك هه‌ڵوێست كاری جددیی بۆ ده‌كه‌ن ،بۆ پاراستنی ئازادی و سه‌ربه‌رزیی كوردستان و پاراستنی شوناسی نه‌ته‌وه‌ی ك��ورد و پارێزگاری له ده‌ستكه‌وته به‌ده‌ستهێرناوه‌كان و قبوڵنه‌كردنی دوورخستنه‌وه‌ی كورد له بڕیاردان و پرۆسه‌ی سیاسی. سه‌ركردایه‌تیی كورد و نوێنه‌رانی ك���ورد ل �ه ب �ه‌رن��ام �ه و ئه‌جێندایاندا ك���اری ج���ددی و گ��رن��گ��ی ب��ه پرسه چاره‌نووسسازه‌كان و جێبه‌جێكردنی م��ادده‌ی 140ی ده‌س��ت��ووری عێراق و پرسی كه‌ركووك و ناوچه دابڕاوه‌كان داوه. ملمالنێ نێوخۆییه‌كان ،ملمالنێی
نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌یی و ده‌ستی ده‌ره‌كیش هه‌یه ،كه كار بۆ سه‌رنه‌خستنی ئه‌م پرۆسه‌یه ده‌كه‌ن له‌به‌ر به‌رژەوه‌ندییه تایبه‌تییه‌كان ،كه به شێوه‌یه‌كی گشتی میلله‌تی ع��ێ�راق باجه‌كه‌ی ده‌دات، میلله‌تی كوردیش به تایبه‌تی كه پشكی ئه‌م زیانه‌ی به‌رده‌كه‌وێت ،ئه‌ویش به دواكه‌وتنی مادده‌ی 140و كه‌ركووك و ناوچه دابڕاوه‌كان و مه‌سه‌له‌ی بودجه و مافه‌كانی پێشمه‌رگه و شه‌هیدان و هه‌موو مافه ڕەواك��ان��ی ت��ری گه‌لی ك���ورد ،ك�ه هه‌میشه سه‌ركردایه‌تیی ك��ورد و نوێنه‌رانی ك��ورد له به‌رنامه و ئه‌جێندانیاندا گرنگییان به پرسه چاره‌نووسسازه‌كان داوه. كورد ده‌توانێت باشرت كاربكات و به ئه‌زموونێكی نوێوه پێداگریی له خواسته نه‌ته‌وه‌یی و نیشتامنییه‌كانی بكات و ئه‌و ده‌نگانه كۆبكاته‌وه كه ده‌توانن هێنده‌ی تر پێگه‌ی ك��ورد له عێراقدا به‌هێز بكه‌ن ،هه‌روه‌ها نوێنه‌رانی كورد به به‌رنامه‌یه‌كی تۆكمه‌وه وه‌ك یه‌ك تیم كار بكه‌ین ،ئه‌ویش له چوارچێوه‌ی یه‌ك به‌رنامه و وتاری سیاسیی یه‌كگرتوو و نیشتیامنیدا ،بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و مافانه‌ی كه پێشرت به هۆی بارودۆخی سیاسییه‌وه نه‌توانراوه به‌ده‌ستبهێرنێن. بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م بارودۆخه‌ی عێراق ،ده‌بێت عێراقییه‌كان به ده‌ستی
خۆیان بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نووسی عێراق ب��ده‌ن بۆ سه‌ركه‌وتنی پرۆسه‌كه ،به گه‌ڕانه‌وه بۆ ده‌ستوور و ڕێكه‌وتننامه‌كه‌ی هه‌ولێر و ڕێكه‌وتننامه ی �ه‌ك ل �ه‌دوا یه‌كه‌كان و بڕوابوون به خۆشه‌ویستی و ئاشتی و ل��ێ��ب��ورده‌ی��ی ب��ۆ بناغه‌ی حكومه‌تێكی نیشتامنی و شه‌راكه‌تیی بنكه‌فراوانی ته‌وافوقی ،كه پارێزگاریی له سه‌روه‌ریی عێراق بكات و باوه‌ڕی به سیاسه‌تی ته‌وافوق و فره‌یی و فیدراڵی هه‌بێت ،له‌سه‌ر بنه‌مای پێكه‌وه‌ژیان و ڕێزگرتن له جیاوازییه‌كان. ب �ه‌ده‌ر ل �ه‌وه ،حكومه‌ته‌كه به‌ره‌و حكومه‌تێكی بێهێزی وره‌ڕووخ���او له به‌ڕێوه‌بردندا ده‌ڕوات ،كه دیكتاتۆرییه‌ت ب�ه ڕووخ��س��اری �ه‌وه ده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت و عێراقیش به‌ره‌و له‌ده‌ستدانی كۆنرتۆڵ ده‌ڕوات ،ك �ه ل �ه كۆتاییدا میلله‌ت باجه‌كه‌ی ده‌دات. من ل��ه‌وه دڵنیام كه ب��ارودۆخ��ی
ل ه عێراقدا ملمالنێی نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌یی و ده‌ستی ده‌ره‌كیش هه‌یه
سیاسیی ع��ێ �راق ب�ه‌ب��ێ ب��ه‌ش��داری و ڕەنگدانه‌وه‌ی خواسته‌كانی كورد تێیدا، هیچ گۆڕانێك به خ��ۆی�ه‌وه نابینێت، عێراق ناتوانێت به‌بێ ك��ورد هه‌نگاو بۆ دیموكراسی و ئازادی بنێت ،چونكه ئێستا كورد له عێراقی فیدراڵدا گرنگیی خ���ۆی ه �هی �ه و ج��ێ ده‌س��ت��ی هه‌یه له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی سیاسیی عێراق ،دنیای ده‌ره‌وه‌ش به گرنگییه‌وه له‌م ڕۆڵه‌ی كورد له عێراق ده‌ڕوانن. گه‌ر عێراق بێ كورد بوو ،ئه‌وا بێ سوننه و شیعه ده‌بێت ،واتا پارچه پارچه ده‌بێت. له كۆتاییدا داواك��اری��ن له گشت تاكێكی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه ،كه پشتیوانی سه‌رخستنی پرۆسه‌كه بن ،تاوه‌كو ببینه جێگای سه‌رنج و منوونه‌ی جوان له جیهان و ده‌وروبه‌ر و واڵتانی دراوسێ. * په‌رله‌مانتاری عێراق له‌سه‌ر لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانی (پارتی).
نوێنه‌رانی كورد ب ه گیانێكی به‌رپرسیارانه سه‌یری بارودۆخه‌ك ه ده‌كه‌ن
هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن له عێراق:
به‌ڵێن و سه‌روه‌ت و سامان..خێزانه‌كانیش پڕوپاگه‌ند‌ه بۆ پاڵێوراوه‌كه‌یان ده‌كه‌ن ئیالف – وریا عه‌لی ژم��اره‌ی�ه‌ك��ی زۆر ل ه پۆسته‌ره‌كانی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن لكێرناون ب ه دیواره‌كانی عێراقدا ،ك ه تا ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆر هاوشێوه‌ی ی �ه‌ك��ن ،ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه �ه‌ن��د ێ ج��ی��اوازی ،كه خێزانه‌كان بانگه‌ش ه بۆ هاوسه‌ره‌كانیان ده‌كه‌ن ،هه‌ندێكی تریشیان سوورن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ل ه پۆسته‌ره‌كانیاندا بێالیه‌نیی خۆیان بسه‌ملێنن ،ك ه سه‌ر ب ه هیچ الیه‌ن و حزبێك نین. پ��اڵ��ێ��وراو ه عێراقییه‌كان ل ه رێگای هه‌ڵواسینی وێن ه و دروشم ه سیاسییه‌كانەوە، هه‌وڵ ده‌ده‌ن پشتیوانیی جه‌ماوه‌ر بۆ خۆیان كۆبكه‌نه‌وه ،به‌اڵم سه‌ملان حه‌لفی قوتابی ك ه خوێندكاری زانست ه سیاسییه‌كانه ،وای ده‌بینێت ك ه پڕوپاگه‌نده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كه كه‌موكووڕییه‌كی گ���ه‌وره‌ی رۆشنبیریی سیاسی پێو ه دیاره.
سه‌ملان ئاماژە بۆ دیارده‌یه‌كی به‌رچاو ده‌ك���ات ،ئ �ه‌وی��ش ئ �ه‌وه‌ی � ه ك � ه شێوازی پڕوپاگه‌نده‌ی پاڵێوراوانی هه‌ڵبژاردنه‌كه تا ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆر ل ه یه‌كه‌و ه نزیكن. هه‌موویان ب ه خه‌تێكی گ��هوره ل ه پاڵ وێنه‌كانیاندا ناوه‌كه‌یان ده‌نووسن .له‌گه‌ڵ ناوی ئه‌و كوتل ه و حزبانه‌ی ك ه نوێن هرایه‌تییان ده‌كه‌ن. به‌پێی ده‌سته‌ی ب��ااڵی سه‌ربه‌خۆی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ك��ان ،ژم����اره‌ی پ��اڵ��ێ��وراوان گه‌یشتووه‌ت ه 1800پاڵێوراو ،ك ه ڕكابه‌ریی له‌سه‌ر كورسییه‌كانی 14پارێزگا ده‌كه‌ن، جگ ه ل ه سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێمی كوردستان (هه‌ولێر و سلێامنی و ده��ۆك) ،هه‌روه‌ها پارێزگای كه‌ركوكیش. ب � ه زۆری����ی ،خ��زم��ان و دۆس��ت��ان و ئه‌ندامانی خێزانی پاڵێوراوێك ،چاالكییه‌كانی پڕوپاگه‌نده‌ی هه‌ڵبژاردن ب ه شێوه‌یه‌كی سه‌رپێیی ب �ه‌ڕێ��و ه ده‌ب���ه‌ن ،ل � ه رێگای
س �ه‌ردان��ك��ردن��ی م���ااڵن ب � ه شێوه‌یه‌كی بێبه‌رنامه‌یی ،ئه‌و كه‌سان ه له‌و سه‌ردانانه‌دا باسی به‌رنامه‌ی هه‌ڵبژاردنی پاڵێوراوه‌كه ناكه‌ن ،به‌قه‌د ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی ك ه وتووێژ و قس ه له‌باره‌ی كاروباری گشتی و برایه‌تی و په‌یوه‌ندیی عه‌شایه‌رییەوە ده‌كه‌ن .ل ه هه‌مان كاتدا پاڵێوراوه‌كان چاالكیی خێرخوازی ب �ه‌ڕێ��و ه ده‌ب���ه‌ن ،ئ �ه‌وی��ش ب��ۆ خزمه‌تی
به‌رنامه‌كه‌یان. ل ه پاڵ دروشم ه سیاسییه‌كاندا ،ك ه هه‌ڵنان بۆ خزمه‌تگوزاری و له‌ناوبردنی گه‌نده‌ڵیین، یه‌كێكی ت��ر بانگه‌شه‌ی قه‌اڵچۆكردنی هه‌ژاریی ده‌ك��ات .پاڵێوراوه‌كان بۆ ناوی كوتله‌كه‌یان ،یان كۆمه‌ڵ ه سیاسییه‌كه‌یان، وشه‌ی ورووژێنه‌ر هه‌ڵده‌بژێرن ،هه‌ندێكی تریان ئایه‌تی قورئانی پیرۆز هه‌ڵده‌بژێرن،
ب ه تایبه‌ت ئ هوانه‌ی ك ه له‌گه‌ڵ دروش��م و ئامانجه‌كانیاندا ده‌گونجێن. به‌هۆی ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه گه‌وره‌یه‌ی كه عه‌شایه‌ر ل ه عێراقدا هه‌یه‌تی ،پاڵێوراوه‌كان س��وورن له‌سه‌ر ئ �ه‌وه‌ی سه‌ردانی گهوره و سه‌رۆكی عه‌رشه‌ته‌كان بكه‌ن .یه‌كێك ل� ه ئه‌ندامانی عه‌شیره‌تی (مجبل) له پارێزگای بابل ،ده‌ڵێت ك ه عه‌رشه‌ته‌كه‌ی رۆژان ه پێشوازیی ل ه ده‌یه‌ها پاڵێوراو و ئه‌و كه‌سان ه ده‌كات ،ك ه متوحیان هه‌ی ه متامنه‌ی ئه‌ندامانی عه‌شیره‌ته‌ك ه به‌ده‌ستبهێنن. كه‌ریم خه‌بباز ك ه شار‌هزای ه ل ه ته‌كنیكی پڕوپاگه‌ند ه و ب�ڵاوك��ردن �ه‌وه‌دا ،رای وایه ك ه پڕوپاگه‌نده‌ی هه‌ڵبژاردن ل ه عێراقدا یه‌كالیه‌نه‌ی ه و ب ه زۆریی خۆی ل ه هه‌ڵواسینی پۆسته‌ردا ده‌بینێته‌وه ،ئه‌وه‌ش هۆكارێكی سه‌ره‌تایی ه ل ه جیهانی به‌ناوبانگیدا ،ك ه زۆر ب ه كه‌می پڕوپاگه‌نده‌ی فیلمی و ژماره‌یی و شاشه‌ی گهوره و كاسێت به‌كاردێت.
7 ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ــه‌وه هه‌ولێری به به‌شێك له خۆی زانیوه»
ـاوه‌رییه‌كه‌ی بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پێش 31ی ئاب
ــــه‌و‌ه ببێت ه هێزی یه‌كه‌م له‌و شاره، ـــــاره‌زایه ،ن ه له سیاسه‌تیش ده‌زانێت»
سیاسیی ئه‌و حیزبه وه‌ربگرێت ،به‌اڵم هه‌وڵه‌كان بێ ئاكام بوون. یه‌كێتی به‌تامایه كه‌ناڵێكی ئاسامنیی تایبه‌ت به هه‌ولێر بكاته‌وه یه‌كێتی نیشتامنیی كوردستان له ڕووی ڕاگه‌یاندنه‌وه له هه‌ولێر له بوونی ڕادیۆیه‌ك و كه‌ناڵێكی لۆكاڵی ،هیچی تری نییه ،وه‌ك شاره‌كانی تری كوردستان كه له پارێزگای سلێامنی دوو كه‌ناڵی ئاسامنی و له ك��ه‌رك��ووك و دهۆكیش كه‌ناڵی ئاسامنیی تایبه‌ت به‌و شارانه‌ی هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ده‌بیرنێت له هه‌ولێر هیچ كه‌ناڵێكی ئاسامنیی نییه ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته به‌رپرسی ڕاگه‌یاندنی یه‌كێتی له هه‌ولێر (نه‌وزاد محه‌مه‌د) له لێدوانێكدا بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) ڕایگه‌یاند «له‌سه‌ر ڕاسپارده‌ی به‌ڕێز مام جه‌الل ،به‌رنامه‌یه‌ك هه‌یه كه كه‌ناڵێكی ئاسامنیی وه‌ك ئه‌وه‌ی دهۆك و كه‌ركووك و سلێامنی له هه‌ولێریش بكه‌ینه‌وه ،به‌اڵم تائێستا نه‌چووه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه ،وه‌ك
فیكره و پێشنیاز گفتوگۆی له‌سه‌ر كراو ه له ئاستی بااڵ ،به‌اڵم ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی تائێستا دی��ار نییه ،چونكه به‌راستی یه‌كێتی هەموو ساته‌وه‌ختێك ،چ له سه‌رده‌می شاخ و چ له سه‌رده‌می شار و له سه‌ره‌تاكانی دامه‌زراندنیه‌وه هه‌ولێری به به‌شێك له خۆی زانیوه ،بۆیه گفتوگۆی زۆر ك��راوه بۆ دامه‌زراندنی كه‌ناڵێكی ئاسامنی له‌و شاره ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ڕاستی بێت كاتی كردنه‌وه‌ی دیار نییه». كه‌س ناتوانێت له هه‌ولێر ببێت ه خاوه‌ن ماڵ ئه‌گه‌ر پێشرت شاره‌كانی كوردستان دابه‌ش بووبن به‌سه‌ر پارتی و یه‌كێتیدا وه‌ك هه‌ولێر و دهۆك بۆ پارتی و سلێامنی و كه‌ركووك بۆ یه‌كێتی ،به‌اڵم له‌ئێستادا ئه‌و هاوسه‌نگییه گۆڕاوه ،كه‌س ناتوانێت ببێته خاوه‌ن ده‌سته‌اڵتی ڕەها له هه‌ر شارێك ،بۆ ئه‌و مه‌به‌سته دكتۆر كامه‌ران مه‌نتك ،مامۆستای زانكۆ ،به (به‌یان) ی ڕاگه‌یاند «هیچ الیه‌نێك ناتوانێت
له هه‌ولێر خاوه‌ن ماڵ بێت .یه‌كێك ل ه تایبه‌مته‌ندییه‌كانی هه‌ولێر ئه‌وه‌یه كه هه‌موو الیه‌نه‌كانی تێدایه ئه‌گه‌ر له پێشرت ده‌ڤه‌ری بادینان بۆ پارتی و سلێامنی بۆ یه‌كێتی بووبێت ،به‌اڵم هه‌ولێر هه‌موو الیه‌نه‌كانی تێدایه ،له‌به‌ر ئهوه به‌ته‌نیا الیه‌نێك ناتوانێت ببێته خ��اوه‌ن ماڵ. ئه‌گه‌ر كه‌سێك وابیر بكاته‌وه ببێته هێزی یه‌كه‌م له‌و شاره ،ئهوه نه له رسوشتی هه‌ولێر ش��اره‌زای��ه ،نه له سیاسه‌تیش ده‌زانێت». هێنانی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی بۆ هه‌ولێر ،هه‌ندێك وای بۆ ده‌چن بێئومێدبوونی یه‌كێتییه له سلێامنی و ده‌یه‌وێت له‌مه‌ودوا گرنگی به هه‌ولێر ب��دات .ب��ه‌اڵم ئه‌و مامۆستایه‌ی زانكۆ ڕایگه‌یاند «ئه‌گه‌ر له سلێامنی یه‌كێتی بێئومێد بووبێت له هه‌ولێر ناتوانێت به ئومێد بێته‌وه ،چونكه هه‌موو حزبه‌كان له هه‌ولێر شكستیان هێناوه .ئه‌وه‌ش ڕاده‌گ��هی��ه‌ن��م ئێستا پ��ارت��ی خ��ۆی پێ
بااڵده‌سته و هێزی سه‌ره‌كییه له هه‌ولێر، من پێم وای��ه پارتی له یه‌كێتی زیاتر شكستی هێناوه ،ئه‌گه‌ر پارتی پێگه‌ی وای لێهاتبێت كه خاوه‌ن ماڵ بوو ،ئهوه یه‌كێتی ناتوانێت ،چونكه یه‌كێتی له ملمالنێ ناوخۆدا ده‌ژی». سه‌باره‌ت به ناوچه‌گه‌رێتی و ملمالنێ كه بووه‌ته ڕێگر له ب��ه‌رده‌م یه‌كێتیدا، كامه‌ران منتك ده‌ڵێت «یه‌كێتی كوتله‌ی زۆره ،ئه‌و كوتالنه‌ش كه كۆكرابوونه‌وه مام جه‌الل كۆی كردبونه‌وه ،ئێستا كه مام ج��ه‌الل له گۆره‌پانه‌كه نه‌ماوه و وج��وودی نییه ،له‌به‌رئه‌وه ملمالنێكان زه‌ق�تر ب��ووه‌ت��ه‌وه ،هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵێك حزب هه‌ن له ڕووی جه‌ماوه‌ریی و له ڕووی ته‌مه‌نه‌وه له قۆناغی كۆتاییدان، وه‌ك پ��ارت��ی و یه‌كێتی ،هه‌رچه‌ند هه‌وڵبده‌ن خۆیان نوێبكه‌نه‌وه ،ناتوانن، له‌به‌ر ئهوه ورده ورده به‌ره‌و پووكانه‌وه ده‌چن و ئه‌و سیاسه‌تە ئه‌وان ده‌یكه‌ن نه‌وه‌ی نوێ قبوڵی ناكات».
«وه‌زیری دارایی به‌ڵێنی دا له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا مژده به كه‌مئه‌ندامان بدات»
داواكاریی كه‌مئه‌ندامان و به‌ڵێنه‌كانی حكومه‌ت په‌یجور :ئاكار شیره‌یی ـ هه‌ولێر
دوای چه‌ندین به‌یاننامه و ناڕەزایی و مانگرتنی ب��ه‌رده‌وام بۆ باشرتكردنی ژیانیان كه مۆڵه‌تی 3/3ی��ان داب��ووه حكومه‌ت ئه‌گه‌ر داواك��اری��ی��ه‌ك��ان��ی��ان جێبه‌جی نه‌كرێت مانگرتنی سه‌رتاسه‌ری له زاخۆ تا خانه‌قین ڕاده‌گه‌یه‌نن، ڕێ��ك��خ��راوه‌ك��ان��ی كه‌مئه‌ندامانی كوردستان دواجار له الیه‌ن حكومه‌ت و الیه‌نی په‌یوه‌ندیدارەوە به‌ڵێنی داواكارییه‌كانیان جێبەجێکردىن پێدراوه و پێیان ڕاگه‌یه‌نراوه ته‌نیا كاتیان پێویسته بۆ جێبه‌جێكردنی داواكارییه‌كانیان. الی خۆیه‌وه مه‌سعوود ئه‌نوه‌ر ئیسامعیل ،س��ه‌رۆك��ی كۆمه‌ڵه‌ی ژی��ن ،به ن��اوی س��ه‌رج��ه‌م كۆمه‌ڵه و ڕێكخراوه‌كانی كه‌مئه‌ندامانی كوردستانەوە به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ده‌م���ه‌وێ���ت م����ژده‌ی ئ���ه‌وه به كه‌مئه‌ندامان ڕابگه‌یه‌نم كه‌وا ئێستا حكومه‌ت و الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار ئه‌و داخوازییانه‌ی كه له به‌یاننامه‌كه‌ماندا ئاماژەمان پێكردبوو ،كه بریتی بوون له چ���وارده خ��اڵ ناوه‌رۆكه‌كه‌شی بریتی ب��وو له هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای كه‌مئه‌ندامان و زیادكردنی مووچه‌ی كه‌مئه‌ندامان ،ئه‌و بوارانه‌ی كه ده‌بنه هۆی خۆشگوزه‌رانی بۆ كه‌مئه‌ندامان ،بۆ ئ��ه‌و مه‌به‌سته له 2013/3/12كۆبوونه‌وه‌ومان له‌گه‌ڵ جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت و وه‌زی��ری دارای��ی به ئاماده‌بوونی س��ه‌رج��ه‌م ك��ۆم��ه‌ڵ��ه و ڕێ��ك��خ��راوه كه‌مئه‌ندامییه‌كانی كوردستان کرد، یاداشته‌كانیان لێوه‌رگرتین و به‌ڵێنی
ئه‌وه‌یان پێداین كه له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا سه‌رجه‌م داخوازییه‌كانتان له كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنەوە م��ژده به كه‌مئه‌ندامان ده‌ده‌ین». دوای ئ��ه‌وه‌ی حكومه‌ت لیژنه‌ی پزیشكیی پێكهێنا بۆ پێداچوونه‌وه به لیستی كه‌مئه‌ندامان و پشكنینی ڕێژەی كه‌مئه‌ندامییه‌كه به بوونی داتایه‌كی ورد ل��ه‌س��ه‌ر ڕێ���ژەی كه‌مئه‌ندامان و ڕێژەی سه‌دی كه‌مئه‌ندامییه‌كان ،به‌پێی زانیارییه‌كان هه‌ندێك كه‌س كه كه‌مئه‌ندام نه‌بوون خراونە‌ته ناو لیستی كه‌مئه‌ندامان و له ئێستادا ئهوه نابێته هۆی بارسووكی له‌سه‌ر ڕێكخراوه‌كانی كه‌مئه‌ندامان و حكومه‌تیش .مه‌سعوود ئه‌نوه‌ر ئیسامعیل وت��ی «ئ���ه‌وه‌پ��هی��وه‌ن��دی ب��ه‌الی���ه‌ن و
میكانیزمی لیژنه‌ی پزیشكییه‌وه هه‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لیژنه‌ی پزیشكی به‌وكاره هه‌ڵده‌ستێ ،ئێمه ناتوانین قسه له‌و باره‌وه بكه‌ین ،ئه‌وه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ لیژنه‌ی پزیشكی هه‌میشه‌یی كه ئه‌وان ڕێژەی كه‌مئه‌ندامییه‌كه دیاری ده‌كه‌ن كه ئاماژەی پێكراوه به‌پێی ڕێنامییه‌كان». سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی ژین ڕاشیگه‌یاند گله‌یی سه‌ره‌كی ئ��هوان له یاساكه‌یه، له‌وباره‌یه‌وه ئه‌و وتی «داوامان كردووه یاساكه هه‌موار بكرێته‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی زۆر له داخوازییه‌كانی كه‌مئه‌ندامان كه‌موكووڕیی تێدایه ،بۆیه له ئێستادا یاساكه دراوه‌ته ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ ئه‌وه‌ی ئاڕاسته‌ی په‌رله‌مانی كوردستان بكرێت .ئ��ه‌رس��ه‌الن بایزیش به‌ڵێنی
پێداوین له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا هه‌مواری بكه‌نه‌وه ،هه‌روه‌ها هه‌ر كه‌مئه‌ندامێك مووچه‌كه‌ی 150هه‌زار بێت بكرێته 200 هه‌زار ،به‌اڵم ئێمه به‌پێی یاساكه داوامان كردووه وه‌ك سه‌رجه‌م فه‌رمانبه‌رانی تری حكومه‌ت الیه‌نی خێزانی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ڕێژەی كه‌مئه‌ندامییه‌كه‌ی بۆ هه‌ژمار بكرێت». سه‌باره‌ت به پێشینه‌كان و داواكاریی كه‌مئه‌ندامان بۆ پێشینه‌ی خانووبه‌ره و پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری ،یادگار كه‌ریم، سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی نابینایانی كوردستان ده‌ڵێت «ئێمه له‌گه‌ڵ وه‌زی��ری دارای��ی گفتوگۆمان ك��ردووه ،به‌ڵێنی پێداوین كه چه‌ند داواكارییه‌كامن بۆ جێبه‌جێ بكات ،له‌وانه پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری
بۆ كه‌مئه‌ندامان به خۆڕایی بدرێت و پێشینه‌ی خ��ان��ووب��ه‌ره‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی ك��ه‌م��ئ��ه‌ن��دام ه��هی��ه داه��ات��ی نییه كه پێشینه‌كه ڕابكێشێت ،بڕیاری دا له‌سه‌ر ئه‌و هاوكارییه‌ی كه ده‌درێته كه‌مئه‌ندامان كه 150ه هزار یان 250هه‌زراه ،پێشینه‌كه له‌سه‌ر ئهوه بێت و وه‌ریبگیرێت». هه‌ر سه‌باره‌ت به‌و پرۆژە یاسایه‌ی كه ئاڕاسته‌ی په‌رله‌مان ك��راوه بۆ ئه‌و كه‌مئه‌ندامانه‌ی كه ناتوانن خۆیان به‌خێو بكه‌ن و پێویستیان به به‌خێوکه‌رێك هه‌یه ،ده‌بێت حكومه‌ت كه‌سێكیان بۆ دابین بكات و مووچه‌ی هه‌بێت، سه‌رۆكی یه‌كێتیی نابینایان وتی «ئه‌و بڕیاره الی وه‌زیری داراییه و ته‌نیا واژووی ماوه له‌سه‌ری بكرێت و ده‌چێته بواری
جێبه‌جیكردنه‌وه». ده‌رب����اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ت��ا چه‌ند كه‌مئه‌ندامان بڕوایان به به‌ڵێنه‌كانی حكومه‌ت هه‌یه؟ ی��ادگ��ار كه‌ریم به گه‌شبینییه‌وه وت��ی «ئه‌مجاره ح��ك��وم��ه‌ت ك���اره‌ك���هی ب��ه هه‌ند وه‌رگ����رت����ووه ،ل���ه‌و ب���ڕوای���ه‌دام جێبه‌جێیان بكات و ئێمه‌ش به‌رده‌وام به‌دواداچوونی بۆ ده‌كه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی جێبه‌جێ بكرێت». عه‌باس ئه‌كره‌م ،به‌ڕێوه‌به‌ری ڕاگه‌یاندنی وه‌زاره‌تی كار و كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی حكومه‌تی هه‌رێم س��ه‌ب��اره‌ت به كه‌مئه‌نداماه‌كان و ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی به‌وانه‌وه هه‌یه، به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «دوای ئه‌وه‌ی كه‌مئه‌ندامان كۆمه‌ڵێك داواكارییان پێشكه‌شی ح��ك��وم��ه‌ت��ی ه��ه‌رێ��م كردبوو بۆ جێبه‌جێكردن ،له خاڵه گرنگه‌كانیشی هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاساكه ب��وو ،ل��ه پ��اڵ یاساكه‌شدا كۆمه‌ڵێك شت گفتوگۆیان له‌باره‌وه كرا ،وه‌ك به‌خشینیان له پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری ،بۆ ئ��ه‌و مه‌به‌سته بڕیاری حكومه‌ت ده‌رچوو كه‌وا له پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری ببەخرشێن و ه��ه‌روه‌ه��ا سوودمه‌ندبوونیان له پێشینه‌ی خانووبه‌ره ،یه‌كێكی تریش ئ��ه‌وه‌ب��وو لێخۆشبوونیان بوو له خه‌رجیی چاره‌سه‌ركردن و كێشه ته‌ندروستییه‌كان ،ئه‌وانه الی وه‌زاره‌تی كاروكاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی گشتاندیان بۆ كراوه بۆ ئه‌وه‌ی بخرێته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه .له ئێستاشدا 2000كه‌مئه‌ندام پشكنینیان بۆ كراوه و فایله‌كانیان ئاڕاسته‌ی حكومه‌ت كراوه بۆ زیادكردنی مووچه‌كانیان، ته‌نیا وه‌زراه‌ت��ی دارای��ی و ئابووری ماوه ڕەزامه‌ندی بدات تا زیاده‌ی مووچه‌كانیان بۆ سه‌رف بكرێت».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
«یه‌كێتی له سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیــــــــــــ
یه‌كێتی ده‌یه‌وێت له هه‌ولێر پێگه جه‌مــــــــــ په‌یجور: ئاكار شیره‌یی ـ هه‌ولێر
هه‌ولێر ،ئه‌و پارێزگایه‌ی هه‌مووحزبه‌كان هه‌وڵده‌ده‌ن پێگه‌ی جه‌ماوه‌رییان تێدا به‌هێز بكه‌ن و قورسایی هێزی خۆیان له‌و شاره بخه‌نه كار ،به‌اڵم به پێی ڕای چاودێرێک ئ��ه‌وه‌ی به‌ته‌مای هه‌ولێره و بیه‌وێت ببێته خ��اوه‌ن م��اڵ ،ئهوه نه له رسوشتی هه‌ولێر ش��اره‌زای��ه ،نه له سیاسه‌تیش شاره‌زایه ،چونكه هیچ الیه‌نێك ناتوانێت به‌ته‌نیا ئیداره‌ی هه‌ولێر بكات. یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان كه یه‌كێكه له حزبه گ��هوره و ده‌سته‌اڵتدارە‌كانی كوردستان و له ڕاب����وردوودا خ��اوه‌ن پێگه‌یه‌كی جه‌ماوه‌ریی به‌هێز بووه له هه‌ولێر ،به‌اڵم له دوای ڕوداوی (31ئابی )1996پێگه‌ی جه‌ماوه‌ری له‌و شاره‌دا ڕووی له بێهێزی كردووه تا ئه‌و ئاسته‌ی ی��ه‌ك به‌ڕێوەبه‌ری قوتابخانه‌ش نییه سه‌ر به‌و پارته بێت ،بۆیه له ئێستادا له هه‌وڵی ئ��ه‌وه‌دای��ه قورسایی هێزی خۆی بخاته سه‌ر هه‌ولێر و بگه‌ڕێته‌وه
بۆ هه‌مان بنكه‌ی جه‌ماوه‌ریی پێشوو، منوونه‌ش هێنانی ب��اره‌گ��ای مه‌كته‌بی سیاسییه بۆ ئه‌و شاره ،له‌وباره‌یه‌وه ئارێز عه‌بدوڵاڵ ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی له لێدوانێكدا بۆ ڕژن��ام��هی (به‌یان) ڕایگه‌یاند «هه‌ولێر پایته‌خته و ده‌بێت مه‌كته‌ب سیاسی له پایته‌خت بێت ،بۆیه ئێستا باره‌گای مه‌كته‌بی سیاسیی مان له هه‌ولێره ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هێشتا به‌ته‌واوی داموده‌زگاكانی سلێامنیی مان نه‌گواستووه‌ته‌وه ئێستا دووباره‌گامان هه‌یه ،یه‌كێك له هه‌ولێر یه‌كێك له سلێامنی ،واته له هه‌ردوو باره‌گاكه كار و كۆبوونه‌وه ده‌كرێت ،به‌اڵم هێشتا به ته‌واوی جێگیر نه‌بووه». قسه له‌سه‌ر ئهوه ده‌كرێت كه یه‌كێتی ئه‌و قورساییه‌ی نه‌ماوه ،بۆیه ده‌یه‌وێت له ئێستادا گرنگی به هه‌ولێر بدرێت و باره‌گای مه‌كته‌ب سیاسیی هێناوه‌ته هه‌ولێر .ن��اوب��راو ل��ه‌وب��اره‌ی��ه‌وه وتی «بێگومان ئێمه هیچ ك��ات سلێامنی
فه‌رامۆش ناكه‌ین». گه‌ڕانه‌وه بۆ هه‌ولێر و گرنگیدان به‌و پێگه جه‌ماوه‌رییه‌ی كه له پێشرتدا ئه‌و حیزبه هه‌یبووه گاریگه‌رییه‌كی زۆری هه‌یه بۆ سه‌ر ئه‌ندام و الیه‌نگرانی. ئه‌و ئه‌ندامه‌ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی له‌سه‌ر ئ��ه‌وه ڕایگه‌یاند «یه‌كێتی له پارێزگای هه‌ولێر هێزێكی گه‌وره‌یه، دوورك��ه‌وت��ن��ه‌وه‌ی له هه‌ولێر به‌هۆی شه‌ڕی ناوخۆوە ،كاری كرده سه‌ر یه‌كێتی، ب��ه‌اڵم له ئێستاشدا به‌رنامه‌مان هه‌یه له هه‌ولێر به‌شێوه‌یه‌كی ئاشتییانه ئه‌و پێگه جه‌ماوه‌رییه‌ی كه هه‌مان بووه به ده‌ستی بێنینه‌وه دڵنیاشین پێگه‌ی خۆمان له‌و پارێزگایه پاراستووه .به پێی ئاماره‌كانی خۆمان له ئێستادا یه‌كێتی له گه‌شه‌كردندایه ،به دڵنیاییه‌وه كاریگه‌ریی ده‌بێت بۆ سه‌ر هه‌ولێر». بۆ بۆچوونی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته( ،به‌یان) چه‌ندین جار هه‌وڵیدا لێدوانی وته‌بێژی مه‌كته‌بی
«ئەگەر كه‌سێك وا بیربكاتــــــــــ ئهوه ن ه ل ه سروشتی هه‌ولێر شــــــــــــ
دوای ئاوه‌دانكردنه‌وه ،چۆڵكردن بۆچی؟
هاوواڵتییه‌ك :سه‌رده‌می به‌عس هه‌موو شتێکمان هه‌بوو ،به‌اڵم ئێستا هیچ ڕاپۆرت :عومه‌ر ئاواره گونده‌كانی ك��وردس��ت��ان ڕۆژ به ڕۆژ چۆڵده‌كرێن ،وێڕای ئه‌وه‌ی حكومه‌تی ه��ه‌رێ��م پ��رۆژەك��ان��ی چڕده‌كاته‌وه به‌اڵم ژیان له گونده‌كاندا گ��ران�تر ب���ووه ل��ه ج����اران ،داوای خه‌ڵكه‌كه‌ش زیادیكردووه .ڕۆژنامه‌ی به‌یان ده‌یه‌وێت لەم ڕاپۆرتەدا كێشه و هۆكاره‌كانی چۆڵكردنی گونده‌كانی گه‌رمیان بخاته ڕوو. «بڕواتان هه‌بێت ئه‌م گونده‌ی ئێمه ت��ا ئێستا ت��اك��ه به‌پرسێكی حكومی سه‌ردانی نه‌كردووه له باره‌ی ئ��اوه‌دان��ك��ردن��ه‌وه و دروستكردنی قوتابخانه‌یه‌ك یا نه‌خۆشخانه‌یه‌كەوە، ک��ە ئ��ه‌م دوو شته زۆر پێویسنت. ته‌نیا له كاتی ئیشێكی خۆیاندا ن��ه‌ب��ێ��ت س����ه‌ردامن����ان ن���اك���ه‌ن و ئاوڕمان لێناده‌نه‌وه ،چه‌نده‌ها جار سه‌ردانامنان كردوون ،به‌اڵم بێسوود ب��ووه» ئه‌مه وت��هی حسێن عه‌لی، خه‌ڵكی گوندی ق��ه‌اڵی سه‌رشاخی ن��اوچ��هی داوده‌ی گه‌رمیانه ،كه ل��ه‌وب��اره‌ی��ه‌وه بۆ ڕۆژن��ام��هی به‌یان ده‌رده‌دڵی خۆی ده‌كرد. حسێن ده‌ڵێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی گونده‌كه‌یان خ��اوه‌ن��ی چه‌نده‌ها شه‌هید و ئه‌نفالن ،كه‌چی بڕواناكات ڕۆژێ��ك له ڕۆژان به‌رپرسێك ناوی هێنابن .له دوای ڕاپه‌ڕینی به‌هاری ساڵی 1991ـ���ه‌وه خۆیان دووب��اره گونده‌كه‌یان ئ��اوه‌دان��ك��ردووت��ه‌وه. گوندی قه‌اڵی سه‌رشاخ له ساڵی 1988
كه‌وته به‌ر ش��ااڵوی ئه‌نفال و س��ه‌ره‌ڕای شه‌هیدكردن و ئه‌نفالكردنی چه‌نده‌ها ك��ه‌س له گونده‌كه‌یان ،گونده‌كه‌شیان وێرانكرا ،ته‌نیا ڕێكخراوێک خێرخوازی نه‌بێت چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر بیرێكی ئیرتیوازی (ری��ك)ی لێداوه ،ئه‌گینا هیچ پرۆژەیه‌كی دیكه‌ی تێدا نییه. حسێن ئاماژە بۆ ئهوه ده‌كات كه تا ئێستا نه خۆی و نه كه‌سوكاری خاوه‌نی مووچه‌یه‌كی ته‌نانه‌ت مامناوه‌ندیش نین« .ئه‌گه‌ر مووچه‌ی نه‌بێت و ئه‌و خزمه‌تگوزارییانه‌ی كه پێویسنت بۆ گوند و ژیان له‌ناو گونددا نه‌بێت و ئاوڕدانه‌وه و دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ر بۆ كێشه‌كان نه‌بێت،
خه‌ڵك به ناچاری گوند به‌جێده‌هێڵن و به‌ره‌و شار ده‌ڕۆن .جاران له‌م گوندانه‌دا هه‌موو شتێك هه‌بوو ،س��ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ڕژێمی به‌عس له ناحیه‌ی (نه‌وجول)ـه‌وه ڕۆژانه تۆپبارانی ده‌كردین ،به‌اڵم ژیانێكی باشی تێدا ده‌برایه سه‌ر». هه‌روه‌ها ئه‌و ده‌ڵێت «ل��ه‌و ڕۆژە سه‌ختانه‌دا ئاوامتان ئازادی و سه‌ربه‌ستی كوردستان بوو بۆیه سه‌ڕەرای ئه‌و هه‌موو نه‌هامه‌تییه و تۆپبارنكردنه‌ی ڕژێمی به‌عس به‌رگرییامن كرد و گونده‌كه‌مان چۆڵنه‌كرد ،به‌اڵم ئێستا به ئاسانی چۆڵی ده‌كه‌ین». پێش ئه‌وه‌ی حسێن عه‌لی و گوندی
قه‌اڵی سه‌رشاخ به‌جێبهێڵێن ،سه‌ردانی ناو گونده‌كه‌مان كرد ،خه‌ڵكی گونده‌كه كاتێك بۆمان دوان ڕاستییانده‌كرد ،گونده‌كه‌یان ته‌نیا له گوند نه‌ده‌وچوو ،له گۆڕستان ده‌چوو ،قوتابخانه‌یه‌كی ڕووخاوی له قوڕ دروستكراو ،مندااڵنی ئاوایی زۆرینه‌یان نه‌خۆش كه‌وتبوون. ف��ه‌رم��ان ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا ،ئه‌نجومه‌نی گونده‌كه ،پێی وایه زیاتر له په‌نجا جار سه‌ردانی الیه‌نه سیاسیی و وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌تیان كردووه ،داوایان لێكردوون كه گونده‌كه‌یان پێویستی به ئاوڕدانه‌وه هه‌یه، ئه‌و خۆی به تایبه‌ت سه‌ردانی قائیمقامی شاری خورماتووی كردووه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر
نه‌بێت ئه‌و ڕێگەیه‌یان بۆ چاكبكاته‌وه ك ه به شاری خورماتووه‌وه ده‌یانبه‌ستێته‌وه، به‌اڵم به‌ده‌نگیانه‌وه نه‌هاتوون .سه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌ی موه‌لیده‌یه‌كیان هه‌یه خه‌ڵكی گوند له‌و كاته‌وەی گونده‌كه‌یان ئاوه‌دانه سوودیان لێوه‌رنه‌گرتووه ،تەنها کارەباى بۆ بیرە ئیرتیوازییەکە لێ دابین دەکرێت، ئه‌و ده‌ڵێت «ته‌نیا دواكارییم له حكومه‌ت ئه‌وه‌یه كه گازی موەلیده‌كه‌مان بۆ دابین بكات ،له‌و باره‌شه‌وه چه‌نده‌ها جار داوای شتامن ك��ردووه ،به‌اڵم حكومه‌ت هیچی بۆمان نه‌كردووە». ل���ه‌دوای گ��ون��دی ق��ه‌اڵی سه‌رشاخ س��ه‌ردان��ی ن��اح��ی��هی زی��ن��ان��ه‌م��ان ك��رد،
ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده ناحیه‌كه كه‌مێك ل ه ڕووی ئاوه‌دانی و خزمه‌تگوزارییه‌وه تا ڕاده‌ی��ه‌ك له گونده‌كان باشرت ه و خانووی حكومی تێدا دروستكراوه و ك��اره‌ب��اش��ی ب��ۆ داب��ی��ن��ك��راوه، ب��ه‌اڵم چه‌نده‌ها خ��ێ��زان ئه‌وێیان به‌جێهێشتووه و ڕوویان له شاره‌كان كردووه ،ئه‌وه‌ی به ڕووی ناحیه‌كه‌وه دیاربوو ،له ماندووبون زیاتر هیچی دیكه‌ی نەبوو. پیره‌ژنێك زۆر ته‌قه‌المادا ناوی بزانم ،به‌اڵم ناوى خۆی ئاشكرا نه‌كرد، ته‌نیا ئ��ه‌وه‌ن��ده نه‌بێت وت��ی «ئه‌م گونده‌ی ئێمه و گونده‌كانی دیكه‌ش ج��اران ده‌ت��وت به‌هه‌شنت ،خه‌ڵكی به كه‌یفی خۆی ژیاىن تێدا به سه‌ر ده‌برد ،به‌اڵم ئه‌مساڵ نه‌بێت كه‌مێك بارانه‌كه‌ی زۆره ،پار و پێرار به هۆی وشكه ساڵییه‌وه هه‌رچی مه‌ڕ و مااڵت هه‌یه ئاودیوی شاره‌كان كران ،له‌به‌ر نه‌بوونی ئالیك و پێداویستی بۆیان، س���ه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌ی ده‌غ��ڵ��ودان باش نییه و ئاستی به‌رهه‌م باش نییه ،ئیرت خه‌ڵكی چی له ده‌شتوده‌ر بكات؟». ب��ه ڕای دان��ی��ش��ت��ووان��ی ئه‌و ناحیه‌یه ،ته‌نیا به‌ناو ناحییه ،ئه‌گینا بووه‌ته ده‌شتوده‌ر .هه‌رچه‌نده ئه‌و گوندانه به مه‌ڵبه‌ندی پارتیزانی و قاره‌مانێتی ده‌نارسێن ،ب��ه‌اڵم به هۆی پشتگوێخستنیانه‌وه له الیه‌ن حكومه‌ته‌وه ،ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ به‌ره‌و چۆڵبوون ده‌چن ،دانیشتوانه‌كانیان ڕوو ل���ه ش���اره‌ك���ان ده‌ك�����ه‌ن و مه‌ڕومااڵتیشیان ده‌فرۆشن.
9 ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
لە پایتەختی رۆشنبیری ،كۆنگره ی شێخ ئه‌مجه‌د زه‌هاو ی ساز کرا بەیان .سلێامنی فۆتۆ :گۆران عوسامن لە میانەی ک��ار و چاالکییەکانیدا، س�ه‌ن��ت�ه‌ری زه‌ه���اوی ب��ۆ لێكۆڵینه‌وه‌ی فیكریی ،رۆژانی 2013/3/14-13كۆنگره‌ی شێخ ئه‌مجه‌د زه‌هاویی ساز کرد. سه‌ر له به‌یانیی ڕۆژی چوارشه‌ممه ،2013/3/13كۆنگره‌ی شێخ ئه‌مجه‌د زه‌ه��اوی ،لە ش��اری سلێامنی ده‌ستی به كاره‌كانی كرد .كۆنگره‌ی (شێخ ئه‌مجه‌د زه‌ه��اوی) ،دووه‌مین كۆنگره‌ی زانستیی سه‌نته‌ری زه‌هاوی بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ی فیكرییه و به ئاماده‌بوونی ژماره‌یه‌ك له توێژە‌ر و زانایانی ئایینی و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان و كه‌سایه‌تیی ئه‌كادیمی و فیكریی ل ه ناوه‌وە و ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان و عێراق سازی کرد. زانای پایه‌به‌رز شێخ ئه‌مجه‌د زه‌هاوی له بنه‌ماڵه‌ی بابانه‌كانه و ساڵی (1300ک- 1882زاینی) لە دای��ک ب��ووە ،له باوك و باپیرانیه‌وه فه‌توادان و دادوه‌ری��ی و بانگه‌وازی وه‌رگرتووه .له‌م بواره‌دا وه‌كو هه‌موو زان��ا بڵند و پایه‌به‌رزه‌كانی تر، ئه‌ستێره‌یه‌كی گه‌شاوه‌بووه له ئاسامنی زانست و مه‌عریفه‌دا له كوردستان و ده‌ره‌وه‌ی كوردستانیش. ش��ێ��خ ئ �ه‌م��ج �ه‌د كه‌سایه‌تییه‌كی ئیسالمیی جیهانی بووه و نابه‌سرتێته‌وه
به كات و شوێنێكی دیاریكراوه‌وه ،یان به چوارچێوه‌یه‌كی ته‌سكی ناوچه‌یی و حیزبییه‌وه .شێخی زه‌ه��اوی (ڕە‌حمه‌تی خوای لێبێت) له‌گه‌ڵ هه‌موو بۆچوون و بیرێكی جیاواز له چوارچێوه‌ی ئیسالمدا، هه‌ڵیكردووه ،چ له ناوه‌وه‌ی عیراق یاخود ده‌ره‌وه‌ی .ه�ه‌روه‌ه��ا له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌ی
پێشكه‌ش ك��رد .دوات��ری��ش وت��ار ی زان��ا ی دیاری عێراق دكتۆر عه‌بدولكه‌ریم زه‌یدان له الیه‌ن دكتۆر موسته‌فا جابر عه‌لوانییه‌وه خوێندرایه‌وه .هه‌ر له ئاهه‌نگی كردنه‌وه‌ی كۆنگره‌دا ،ه�ه‌ری�ه‌ك له دکتۆر به‌شیر خه‌لیل ح����ه‌دداد ،س��ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی ئه‌وقافی په‌رله‌مانی كوردستان ،دکتۆر
زانستخواز و كه‌سایه‌تیی دیاری حیزبی و ناحیزبی و سه‌ربه‌خۆدا په‌یوه‌ندیی هه‌بووه له‌پێناوی بانگه‌وازی ئیسالمییدا. له ئاهه‌نگی كردنه‌وه‌ی كۆنگره‌كه‌دا، پ��اش خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند ئایه‌تێك له قورئانی پیرۆز ،دكتۆر سه‌باح به‌رزنجی، س��ەرۆك �ی س�ه‌ن��ت�ه‌ر ،وت���اری سه‌نته‌ری
عەبدوڕڕەحامن نعێمی ،نوێنه‌ری دیوان ی وه‌قفی سوننیی عیراق ،وتاریان پێشكه‌ش ك��رد .له كۆتایی ئاهه‌نگه‌كه‌شدا دکتۆر ئیسامعیل به‌رزنجی وەکو سەرۆکی لیژنەی ئامادەکار ،وت��اری لیژنه‌ی ئاماده‌كاری كۆنگره‌ی خوێندەوە. كۆنگره‌كه دوو رۆژی خایاند و
چۆن ئاگامان له كریستاڵی‌ه هاوسه‌ره‌كانمان بێت
له‌سه‌ر قسه‌ی ئه‌حمه‌د هه‌ردی 50ساڵه رۆژان‌ه سێ سه‌عات وه‌رزش ده‌كات
2ـ زۆر ب���اس���ی گ��رن��گ��ی��ی په‌یوه‌ندییه‌كەتان بكه ،دڵنیای بكه‌ره‌وه ك ه شانازیی پێو ه ده‌كه‌یت. 3ـ له‌به‌رده‌م خه‌ڵكدا باسی گرنگیی ئه‌و بك ه ل ه ژیانتدا. 4ـ په‌سنی ئ�ه‌و ك��اران�هی بك ه كه ڕۆژان ه دووباره‌یان ده‌كاته‌وه ،بۆ منوونه: خواردنه‌كانی ،جلوبه‌رگ.. 5ـ با هه‌مووكات هه‌ست بكات كه به‌رگریی لێده‌كه‌یت ،هه‌رچه‌ند ه خۆشی بتوانێت به‌رگری ل ه خۆی بكات ،به‌اڵم تۆ هاوشانی بوه‌ست ه ل ه ب هرامبه‌ر كه‌سوكاری خ���ۆی و خ��ۆش��ت ،چ��ون��ك� ه ئ��اف��ره‌ت حه‌زده‌كات پارێزراوبێت. 6ـ ن �ه‌رم و نیانب ه و هه‌میش ه له هه‌سته‌كانی نزیك ب�ه ،كاتێك قسه‌ی له‌گه‌ڵ كردی ب ه ب ێ پچڕان گوێی بۆ بگره، چونك ه زۆر جار ته‌نها ده‌یه‌وێت گوێی بۆ بگریت.
له‌گه‌ڵ خۆمدا نه‌دیوه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هیچ ف�ه‌رزێ��ك��ی دینی چ��اوه‌ڕێ��ی منی نه‌كردووه من چاوه‌رێی فه‌رزه‌كانم كردووه. تا ئێستا س ێ ژنم هێناوه ،یه‌كێكیان كۆچی دوایی كرد ،یه‌كێكی تریان لێی جیابوومه‌وه، له ساڵی 2001دا ژنی سێهه‌مم هێناوه، زۆرج��ار خه‌ڵكی قسه ده‌ك�ه‌ن ،ئه‌وانه‌یان كه ئاستی ڕۆشنبیرییان له سه‌ره‌وه‌یه، ده‌ستخۆشیم لێده‌كه‌ن ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی الی ئێمه وه‌رزش نه ب��ووه ب ه كلتوور هه‌ندێكی تریان پێم ده‌ڵێن ئهوه خه‌ریكی چ به‌زمێكی ،بۆی ه زۆر جار به به‌رچاوی خه‌ڵكییه‌و ه وه‌رزش ناكه‌م .هیوادارم خه‌ڵكی ڕۆژانه كاتێك دابنێن بۆ وه‌رزشكردن، بۆ پاراستنی ته‌ندروستیی خۆیان ،ئێستا من له‌و نهێنییه گه‌یشتووم وه‌رزش چه‌نده سوودبه‌خشه.
جهانگیر ئەحمەد (ئ�����ه‌وه‌ی ئ��اف��ره‌ت ل ه هاوسه‌ره‌كه‌ی ده‌ی�ه‌وێ��ت ،گرنگی پێدان و هه‌ستكردن ه ب ه دڵنیایی) ئه‌مه ئه‌و ڕاستییه‌ی ه ك ه (دكتۆر جاسم مه‌توع) پسپۆڕ ل ه كاروباری خێزانیدا بۆی ده‌ركه‌وت ،دوای ئه‌وه‌ی هه‌ستا به‌لێكۆڵینه‌و ه و تێڕامان ل ه ژیانی پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی ،پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) و توانیی كلیلی هیشتنه‌وه‌ی ئافره‌ت وه‌ك كرستاڵێكی ناسك و جوان ،بدۆزێته‌وه ،ك ه به‌شكاندن و برینداركردنی زۆر گرانه جارێكی دیك ه چاك ببێته‌وه ،شكاندنی ئافره‌تیش بریتیی ه له پشتگوێخسنت و سوكایه‌تی پێكردن و سته‌ملێكردن و لێدان. جا بۆ ئ�ه‌وه‌ی ئه‌م كار ه ببێت ه پراكیتكی ،دكتۆر مه‌توع شه‌ش وته‌ی جوان ئاڕاسته‌ی هه‌موو ئه‌و پیاوانه ده‌كات ك ه گرنگی ده‌ده‌ن ب ه په‌یوه‌ندییه‌كی باش له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كانیان ،ئه‌گه‌ر تۆش پێتخۆش ه هه‌ست به‌دڵنیایی بكه‌یت ،بیانخوێنه‌رەوه: 1ـ هه‌میش ه ستایشی جوانی و ژیری و بیرۆكه‌كانی بكه.
ئاراس ره‌فیق زاهیر عه‌زیز حه‌مه عه‌لی ،ته‌مه‌نی ()87ساڵه و پیشه‌ی (سه‌رتاشییه) ،به‌رده‌وام رۆژان�ه سێ سه‌عات كاتی خۆی داوه به وه‌رزشكردن .ناوبراو له‌و ب��اره‌وه ده‌ڵێت «زیاد له نیو سه‌ده‌یه ئه‌م وه‌رزشه ده‌كه‌م. بیرۆكه‌ی ده‌ستپێكردنم ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵه‌كانی ( )1945ئ�ه‌وك��ات له گوندی گوڵپ له قوتابخانه ب��ووم ،مامۆستاكانم (شێخ عبدولره‌حامن و ئه‌حمه‌د هه‌ردی) هانی قوتابییه‌كانیان ده‌دا بۆ وه‌رزشكردن، هاوكات ڕۆژنامه‌كانی ئه‌وكاته هانده‌رێكی تر بوون بۆ ئ�ه‌وه‌ی ب��ه‌رده‌وام بم له‌سه‌ر وه‌رزشكردن ،تائێستاش ڕۆژانه دوای نوێژی عه‌رس هه‌موو ڕۆژێك سێ سه‌عات به پێ ده‌ڕۆم ،ڕۆیشتنه‌كه‌م خێراتره له ڕۆیشتنی ئاسایی ،له‌وكاته‌وه جگه له نه‌خۆشییه ئاساییه‌كانی وه‌كو هه‌اڵمه‌ت ،نه‌خۆشیم
تێیدا له چوار دانیشتندا ،دە توێژینه‌وه و سێ وتە به ه �ه‌ردوو زمانی ك��وردی و عه‌ره‌بی لە الی��ەن توێژەرانی هەرێمی کوردستان ،عێراق ،ئێرانەوە پێشكه‌ش کران. پاش پێشكه‌شكردنی توێژینه‌وه‌كانیش، ئاماده‌بووان به سه‌رنج و موداخه‌له‌كانیان باسه‌كانیان ده‌وڵه‌مه‌ندتر كرد. دوان���ی���وەڕۆی ڕۆژی دووەم و لە پاش خوێندنه‌و هی راگەیەندراوی كۆتایی کۆنگرە ،به ئاهه‌نگێكی رێزلێنان كۆنگره‌كه كۆتایی به كاره‌كانی هێنا. الی خۆشیەوە ه��اوژی��ن عومەر، ئەندامی ب��ۆردی سەنتەری زەه��اوی و یەکێک لە ڕێکخەرانی کۆنگرەکە ،رایگەیاند «سەنتەری زەه��اوی کۆنگرەی زانستیی سااڵنەی خۆی هەیە ،کۆنگرەی ئەمساڵیش دووەمین کۆنگرەی سەنتەرە و کۆنگرەی زانستیی یەکەم بە ناوی (کۆنگرەی بەرگری لە قورئان) بوو .گرنگیی ئەم جۆرە کارانە ل��ەوەدای��ە ،لە الی��ەک گەلی ک��ورد ئاشنا دەکات بەو زانا و کەسایەتییە کوردانەی لە مێژووی کۆن و نوێدا رۆڵ و کاریگەرییان ل��ە پ��ەرەپ��ێ��دان��ی س��ەرج��ەم زان��س��ت و کایەکانی مەعریفەدا هەبووە و لەسەر ئاستی ناوچەکە و جیهانیش خاوەنی پێگە و کاریگەریی ب��وون .لە الیەکی تریش دەبێتە هۆکارێک بۆ کۆکردنەوەی چەندین کەسایەتیی رۆشنبیری و زانستی و ئاینیی لە ناوخۆی هەرێم و عێراق و دەرەوەش».
باشترین وێنەکانى 2012
وێنە جیهانییەکان ئا .الس هەورامى باش
رتین وێنەى
باشرتی
باش رس وشت
رتی ن وێن ەى د
ن
ە
ریایی
وێنە
ى سێ ڕەهەن
دى
8
www.
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19
وریا عەىل
كرستیانۆ رۆناڵدۆی پرتوگالی و هێرشبه‌ری ریاڵ مه‌درید ،له ساڵی نوێدا نیشانی داوه كه چه‌نێك هه‌وڵ ده‌دات ب��ۆ دره‌وش��ان��ه‌وه و گۆڵ تۆماركردن .ناوبراو له سێ یاریی گه‌وره‌ی ریاڵ مه‌دریددا كه له چه‌ند هه‌فته‌ی پێشوودا ئه‌نجامی دا ،له به‌رامبه‌ر مانچسته‌ر و به‌رشه‌لۆنه، توانیی سێ گۆڵ تۆمار بكات و ڕۆڵی سه‌ره‌كیی هه‌بوو له سه‌ركه‌وتنی گه‌له ئه‌ستێره‌كه بۆ یاریی كۆتایی ج��ام��ی ش��ا و ه���ه‌روه‌ه���ا خولی داهاتووی خولی یانه پاڵه‌وانه‌كان .له یارییه‌كه‌ی ریاڵ مایۆركاشدا گۆڵێكی تۆمار كرد و ژم��اره‌ی گۆڵه‌كانی له ساڵی 2013دا بوو به 20گۆڵ .ریاڵ مه‌درید له ساڵی نوێدا 18یاریی
كردووه ك���������� ه رۆن���اڵ���دۆ له 17یاندا ئاماده‌یی هه‌بووه و له 10یاریدا گۆڵی ك���ردووه 13 .گ��ۆڵ له اللیگادا و 5گۆڵ له جامی شاددا و دوو گۆڵ له خولی پاڵه‌وانانی ئه‌وروپا، ئ�ه‌وه‌ش وایكردووه كه ببێته باشرتین ده‌ستپێك ب��ۆ رۆن��اڵ��دۆ ل�ه س�ه‌ره‌ت��ای ساڵه‌وه ،به درێژایی ژیانی وه‌رزشی. ناوبراو له ساڵی رابردوودا تا ئه‌م كاته 15گۆڵی كردبوو ،به‌اڵم ئێستا توانیویه‌تی ئ�ه‌م ری��ك��ۆرده زیاتر بكات .رۆناڵدۆ لە ساڵی 2013دا به سه‌ركه‌وتوویی ده‌ستی پێكرد و له یه‌كه‌م یارییدا توانی دوو گۆڵ له سۆسیداد بكات ،له‌وكاته ب���ه‌دواوه له 9یاریی اللیگادا یاریی
ج��ام��ی ش���ادا، هاتریكی كرد و له نیوه‌ی كۆتاییدا توانی دووجار تۆڕی به‌رشه‌لۆنه ل�ه نیوكامپ بهه‌ژێنێت و به‌وه‌ش گه‌یشته یاریی كۆتایی جامه‌كه .رۆناڵدۆ رۆڵی كاریگه‌ری هه‌بوو له سه‌ركه‌وتنی ریاڵدا بۆ خولی چاره‌كی كۆتایی خولی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا ،هه‌م له یاریی چوون و هه‌م له یاریی گه‌ڕانه‌وه‌شدا
ك��ردووه و توانیویه‌تی دوو ج����ار ل�ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ر خیتافی و ئیشبیلیه‌دا هاتریك ب��ك��ات و دووج���اری���ش ت������ۆڕی ڤ��ال��ه‌ن��س��ی��ا و بله‌رێنێته‌وه، سلتاڤیگۆ ئه‌م هێرشبه‌ره‌ی ری��اڵ ،له به‌رامبه‌ر سلتاڤیگۆ ،له یاریی
توانی له تیپه‌كه‌ی پ��ێ��ش��ووی ی��ان�هی مانچسته‌ر یونایتد گۆڵ تۆمار بكات .له ك��ۆی گشتییدا ناوبراو له 19یارییدا 20گۆڵی ت��ۆم��ارك��ردووه و باشرتین خولی یاریزانیی خۆی ته‌جروبه كردووه. ئه‌مساڵ ریاڵ مه‌درید 15جار تۆپی داوه له تیره‌ی گۆڵی به‌رامبه‌ر له اللیگادا و تێیدا رۆناڵدۆ 6جار تۆپی داوه له تیره‌ی تیپی به‌رامبه‌ر. ئه‌م یاریزانه دووه‌مین گۆڵكاری مێژووی یانه‌ی ریاڵ مه‌دریده ،كه توانیویه‌تی له چوار وه‌رزدا ئاماری به‌الی كه‌مه‌وه 25گۆڵ تۆمار بكات. رۆناڵدۆ له وه‌رزی یه‌كه‌مدا 26گۆڵ و له وه‌رزی دووه‌م���دا 40گ��ۆڵ و له وه‌رزی سێیه‌مدا 46گۆڵ و له‌م وه‌رزه‌ش��دا تا ئێستا 26گۆڵی تۆمار كردووه .له پێش ئه‌مدا ،ته‌نها هۆگۆ سانچێز توانیبووی وه‌ها ریكۆردێك تۆمار بكات له ریاڵ مه‌دریددا.
،2013باشترین ساڵی ده‌ستپێك بۆ گۆڵ تۆماركردنی رۆناڵدۆ
CR7له ریاڵ ده‌دره‌وشێته‌وه
خورماڵ له نازناوه گه‌وره‌كان و حكومه‌ت له كه‌مته‌رخه‌می به‌رده‌وامه ڕاپۆرت :حه‌مزه عوسامن دوای ئه‌وه‌ی هه‌فته‌ی ڕابردوو پاڵه‌وانێتییەكی نێوده‌وڵه‌تیی كاراتی له واڵتی ئێران بۆ 16واڵت ڕێكخرا، 6واڵتیان به‌شدارییان كرد و سه‌رجه‌م پارێزگاكانی ئێرانیشی له خۆگرتبوو، ك��ارات��ی��ی خ��ورم��اڵ نوێنه‌رایه‌تیی هه‌ڵبژارده‌ی عێراقی به هاوكاریی چ �ه‌ن��د ی��ان�هی�ه‌ك��ی ن��اوخ��ۆ ك��رد و تێیدا ب��ووه باشرتین تیمی كاراتی و پله‌ی یه‌كه‌می به‌ده‌ستهێنا .له‌م پاڵه‌وانێتیيه‌دا خورماڵیيه‌كان ته‌نیا 4 یاریزانیان به‌شداريی كرد و توانییان 6مه‌دالیا به‌ده‌ستبهێنن 4 .مه‌دالیای ئاڵتوون و 2برۆنز. ڕابه‌ر زاهیر كه دوو مه‌دالیای ئاڵتوونی به‌ده‌ستهێنابوو ،به به‌یانی وت «س��وپ��اس��ی ڕاه��ێ��ن�ه‌ره‌ك��امن��ان ده‌ك����هی����ن ك���ه زۆر ه�����ه‌وڵ و
م��ان��دووب��وون��ی��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ�مان كێشا و هیواداربووین كه حكومه‌ت و وه‌زاره‌تی وه‌رزش و الوان بیانتوانیبا هاوكاریامن
المپارد بووه دووه‌م گۆڵگاری چێڵسی فرانك المپاردی یاریزانی هێڵی ناوه‌ندی یانه‌ی چێڵسی ئینگلیزی ژماره‌یه‌كی پێوانه‌یی تۆماركرد و بووه دووه‌م گۆڵكاری یانه‌كه و ئێستایش سێ گۆڵی ماوه تا ببێته گۆڵكاری یه‌كه‌می یانه‌كه‌ی له‌مێژوودا. المپارد له‌یاریی چێڵسی ب هرامبه‌ر ویستهام یونایتد توانی گۆڵێك بۆ یانه‌ی بلوز تۆماربكات و ژماره‌ی گۆڵه‌كانی به‌درێسی چێڵسیه‌وه بگه‌یه‌نێته 200گۆڵ و ته‌نها سێ گۆڵیشی ماوه تا ببێته گۆڵكاری یه‌كه‌می یانه له‌نده‌نیه‌كه. المپارد هه‌رچه‌ند ه یاریزانی هێڵی ناوه‌نده به‌اڵم ئاستێكی به‌رزی به‌درێژایی یاریكردنی نیشانداوه له‌گه‌ڵ یانه‌كه‌ی و هۆكاری سه‌ره‌كی بووه له به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كان له سااڵنی پێشوودا.
بكه‌ن ،به‌اڵم ئێمه بێ هاوكاريی ئه‌وانیش به‌رده‌وام ده‌بین». سه‌باره‌ت به ڕێگه‌نه‌دان و كارئاسانی
نه‌كردنی ڕاهێنه‌ره‌كانیش ،شه‌ماڵ ڕة‌ئوفی ڕاهێنه‌ری كاراتيی خورماڵ وتی «زۆر به‌داخه‌وه بۆ كه‌مته‌رخه‌ميی وه‌زاره‌ت
نادال بووه پاڵه‌وانی ئه‌ندیان وێڵز رافائیل نادالی ئیسپانی نازناوی پاڵه‌وانێتی ئه‌ندیان وێڵزی ئه‌مریكی به‌ده‌ستهێنا دوای ئه‌وه‌ی یاریی كۆتایی له دیلپۆترۆی ئه‌رجه‌نتینی برده‌وه، كه سێهه‌م جار بوو له ژیانیدا به‌ده‌ستی بهێنێت. ن��ادال له یاریی كۆتاییدا رووب��ه‌ڕووی خوان مارتن دیلپۆترۆی ئه‌رجه‌نتنی بوویه‌وه ،كه براوه ده‌بێته خاوه‌نی هه‌زار خاڵ ،له ئه‌نجامدا به دوو كۆمه‌ڵه به‌رامبه‌ر به كۆمه‌ڵه‌یه‌ك یارییه‌كه‌ی برده‌وه. هه‌رچه‌نده دیلپۆترۆ توانی كۆمه‌ڵه‌ی یه‌كه‌م بباته‌وه به ئه‌نجامی (-6 ،)4به‌اڵم نادال توانی دوو كۆمه‌ڵه‌ی دووه‌م و سێهه‌م بباته‌وه به ئه‌نجامی ( )3-6و ( )4-6و ببێته پاڵه‌وانی خوله‌كه ،كه كۆی خه‌اڵته‌كانی بریتییه له شه‌ش ملیۆن دۆالر.
و حكومه‌ت ،كه ئێمه ڕاهێنه‌ری ئه‌و یاریزانانه بووین ،ب �ه‌اڵم نه‌یانهێشت سه‌ردانی واڵتی ئێران بكه‌ین له‌گه‌ڵیاندا.
له هه‌موو جیهاندا شتی وا نه‌بوو ه كه یاریزان بچێته پاڵه‌وانێتییه‌ك و ڕاهێنه‌ری له‌گه‌ڵ نه‌بێت». دی��ار ح �ه‌س �ه‌ن ،ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری یانه‌ی وه‌رزشيی خورماڵ ،كه ئێستا ن��اوه‌ن��دی وه‌رزش��ی��ی �ه ،ب�ه به‌یانی ڕاگه‌یاند «دوای ئ �ه‌وه‌ی وه‌زاره‌ت��ی وه‌رزش و الوان به فه‌رمی مۆڵه‌تی یانه‌كه‌مانی لێسه‌ندینه‌وه ،نه‌وه‌ستاین و بڕیارمان دا ب��ه‌رده‌وام بین وه‌ك به‌شی ك��ارات��ی و هیچ ئاوڕێكیان لێنه‌داوینه‌ته‌وه .ل �ه‌م م��اوه‌ی �ه‌دا به‌شداریی سێ پاڵه‌وانێتیامن كردووه و ئه‌نجامی باشیشامن هه‌بووه» .دیار وتیشی« :به‌داخه‌وه تا ئێستا هیچ الیه‌نێك ئاوڕی لێنه‌داوینه‌ته‌وه ،داوا له به‌رپرسانی وه‌رزشیی كوردستان ده‌كه‌ین هاوكارمان بن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م وه‌رزش�ه له ناوچه‌كه‌مان له‌ناو نه‌چێت».
ئه‌دریانۆ زیاتر له مانگێك دوور ده‌كه‌وێته‌وه دوای ئه‌و سه‌ركه‌وتنه گه‌وره‌ی به‌رشه‌لۆنه تۆماریكرد ،به‌اڵم رووبه‌ڕووی لێدانێكی قورس بوویه‌وه به‌هۆی پێكانی ئدریانۆی به‌رگریكاری الی چه‌پی یانه‌كه‌ی. دوای ئه‌وه‌ی پیۆل له هێڵی به‌رگری یانه‌ی به‌رشه‌لۆن ه تا كۆتایی وه‌رز له یاریی كردن دوور ده‌كه‌وێته‌وه ،له كاتی یارییه‌كه‌یان ب هرامبه‌ر ڤالیكانۆ ئه‌دریانۆ كۆریای به‌رگریكاری الی چه‌پی ئه‌و یانه‌یه تووشی پێكان هات و به‌و هۆیه‌وه ماوه‌ی چوار بۆ شه‌ش هه‌فته له یاریی كردن دوور ده‌كه‌وێته‌وه. ئه‌دریانۆ له گێمی یه‌كه‌مدا تووشی پێكان هات و یاریگای به‌جێهێشت، له شوێنه‌كه‌یشیدا دانیال ئه‌لڤێس به‌شداریی كرد. به‌و جۆره ئه‌دریانۆ له چاره‌كی كۆتایی و نیوه‌ی كۆتایی خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كاندا ناتوانێت یاریی بكات.
11 ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
ــــــن قیامه‌تێكم بینی تێپه‌ڕی ،تا ڕۆژێك ب ه ته‌نیا له‌سه‌ر جاده‌ك ه بووم ،سه‌یاره‌یه‌كم ڕاگرت ك ه هه‌واڵی دایك و باوك و خوشك و براكانم پرسی ،وتیان: نازانین نه‌مانبینیون ،ئاگام لێبوو یه‌كێكیان ل ه دواو ه وتی :وه‌ڵاڵ من هه‌موویانم له نێوان گوندی (عه‌نه‌ب) و (جه‌لیله)دا به مردوویی بینیوه!! ئیرت به‌شی ئێم ه بوو به گریان و خه‌م. پاش دوانز ه ڕۆژ مانه‌وه‌مان ل ه ماڵی كاك (نووری مه‌حموود به‌گ) ل ه گوندی (دوریسان)ی نزیك شاری پاوه ،چووین بۆ ئۆردوگای (سه‌ریاس)ی نزیك پاو ه و ئیدی له‌و ڕۆژەو ه كاك (شێخ بورهان موحه‌ممه‌د غه‌ریب)ی برای كاك (شێخ ساحیب) ،من و كاك (مالیك)ی برامی برد ه ماڵی خۆیان و خه‌یمه‌یه‌كیشیان بۆ ئێم ه وه‌رگرت و له‌گه‌ڵ منداڵه‌كانی خۆیاندا هیچ جیاوازییه‌كیان نه‌ده‌كردین. پاش نزیكه‌ی هه‌فته‌یه‌كیش مانه‌وه‌مان ل ه ئۆردووگای (سه‌ریاس) ،ڕۆژێك پیاوێكی ن��ارساوی خه‌ڵكی گونده‌كه‌مان به ناوی (ده‌روێش مومئین) ب ه كاك (مالیك)ی برامی وتبوو ك ه ماڵی (حاجی ئه‌سكه‌نده‌ر)ی مامتان و كوڕەكانی ل ه ئۆردوگای (سونقر) ن ،ئه‌م هه‌واڵ ه تا ئه‌ندازه‌ێكی زۆر دڵخۆشی كردین ،تا ڕۆژی پازده‌یه‌می مانه‌وه‌مان ل ه ئۆردووگای سه‌ریاس ،وات ه پاش ()28 ڕۆژ ل ه كیمیاییباران و دابڕامنان ل ه دایك و باوك و خوشك و براكامنان ،پیاوێك به ناوی كاك (ف��ارس حه‌مه‌عه‌لی مسته‌فا)
سەرەقەڵەم
ی ده‌ر ه قه‌یسه‌ر ،هه‌واڵی پێداین ك ه بۆ شاری (سونقر) ده‌چێت و ب ه كاك (مالیك) ی برامی وتبوو ك ه یه‌ك دوو ماڵی خه‌ڵكی گونده‌كه‌مان له‌و قوتابخانه‌یه‌ن ك ه ئه‌وانی لێیه ،ئێم ه ئێست ه به‌م گه‌اڵبه‌ی ه ده‌چین بۆ ئه‌وێ ،ده‌توانین له‌گه‌ڵ خۆمان بتانبه‌ین و بچن بۆ الی ئه‌و خزم و نارساوانه‌تان. پاش دووری و دابڕان و ب ێ هه‌واڵی ل ه دایك و باوك و خوشك و براكامنان بۆ ماوه‌ی نزیكه‌ی یه‌ك مانگ و له‌و ژیان ه تاڵ و پڕ مه‌ینه‌تی و ناخۆشییه ،دوای عه‌رسێكی دره‌ن��گ و ده‌م ه و ئێوار ه بوو ،ل ه نیوه‌ی مانگی چواردا بوو ،سارد و سه‌رما و به‌فر و كڕێوه‌بوو ،دونیا هه‌مووی یه‌ك پارچه بووبوو ه به‌سته‌ڵه‌ك و سه‌هۆڵبه‌ندان ،له‌گه‌ڵ كاك (مالیك)ی برام چووین بۆ الی گه‌اڵبه‌كه و ل ه پشتی گه‌اڵبه‌كه‌و ه سه‌ركه‌وتین ،باش جێامن نه‌ده‌بووه‌وه ،بتڵێكی غازمان البرد و خستامن ه سه‌ره‌وه ،هه‌ر جۆرێكبوو جێی خۆمامنان كرده‌وه .كاتژمێر ( )5:40خوله‌ك گه‌اڵبه‌ك ه به‌ره‌و شاری (سونقر) كه‌وت ه ڕێ، ك ه ق هزایه‌كی سه‌ر ب ه پارێزگای (كرماشان)ـه. هه‌وا و كزه‌یه‌كی زۆر ساردی تاقه‌تپڕوكێنی ه �ه‌ب��وو ،وه‌ك ده‌ڵ��ێ��ن «وه‌ك نه‌شته‌ر ده‌موچاوی ده‌بڕی» .نزیكه‌ی شه‌ش سه‌عات زیاتر ل ه پشتی ئه‌و گه‌اڵب ه سه‌ربه‌تاڵه‌دا ه �ه‌وای س��ارد لێیداین ،ئه‌وجا به‌و حاڵه سه‌خته‌و ه گه‌یشتین ه ش��اری (سونقر) و كاتژمێر ( )11:40خوله‌كی شه‌و گه‌شتینه به‌رده‌م (فه‌رمانداری) ،وات ه قائیمقامییه‌تی
ئه‌و ش��اره .مه‌گه‌ر هه‌ر خوا خۆی بزان ێ چه‌نێك سه‌رمامانبوو ،تا گه‌یشتووینه‌ته ئ �ه‌و ێ هه‌ڵده‌كورماین و له‌رزمان بووه و ته‌قه‌ی دامنان هاتووه ،له‌تاو سه‌رما و برسیه‌تی ناو سكامن ئێشی ده‌كرد .به‌یانی ك ه ڕۆژ بووه‌و ه پاش نان و چایی خواردن، كاك (به‌شیری خاڵۆ مسته‌فا) بردینی بۆ ئه‌و شوێنه‌ی ك ه باوكم و ئه‌وانی لێبوو ،ناوی ئه‌و مزگه‌وته‌ش (قه‌مه‌ر به‌نی هاشم) بوو، ك ه گه‌یشتین ه نزیك مزگه‌وته‌ك ه ل ه په‌نای دیوارێكه‌و ه ئێمه‌ی ڕاگرت و چوو باوكمی بانگ كرد ،ئێمه‌ش ل ه په‌نای دیواره‌كه‌وه ته‌ماشامان ده‌كرد و گوێامن ده‌گ��رت ،به باوكمی وت «ئه‌ر ێ هه‌واڵی منداڵه‌كانت ن هزانی؟» باوكیشم ب ه ده‌م هه‌ناسه‌یه‌كی سارد و ئاهێكه‌و ه وتی «نه‌وه‌ڵاڵ برا هیچ هه‌واڵێكیان نییه ..شوێن نه‌ما سۆراغیان نه‌كه‌م و كه‌س نه‌ما هه‌واڵیان ل ێ نه‌پرسم». كاك به‌شیر ب ه ده‌م بزه‌یه‌كه‌و ه وتی «وه‌ڵاڵ من هه‌واڵیان د هزانم و شوكر هه‌ردووكیان م��اون و سه‌المه‌تن .بینیم ك ه باوكی به ڕەحم و به‌زه‌ییم ،وه‌ك یه‌عقوبی یوسف گومكردوو گه‌شایه‌و ه و ناوچه‌وانی پڕ بوو له خۆشی و شادی و وتی «توخوا ب هڕاسته؟ چۆن د هزانی؟ ل ه كوێن؟ خۆت بینیووتن؟». كاك (به‌شیر)یش ئاوڕێكی دایه‌و ه و وتی «به‌ڵ ێ ئه‌وه‌تان ل ه پشت ئه‌و دی��واره‌وه». ئێمه‌ش یه‌كسه‌ر خۆمان بۆ ڕانه‌گیرا و چووین باوه‌شامن كرد ب ه باوكامندا و تێر تێر گریاین و یه‌كرتمان ماچ كرد.
مامۆستایه‌كی ئایینی :ئەوانەى لەسەر مۆدێل دروستكراون ،مه‌رجه‌كانی حیجابیان تێدا نییه
مۆدێلە نوێیە‌كانی حیجاب خوێندنه‌وه‌ی جیاوازیان بۆ ده‌كرێت ڕاپۆرت: سپێده هورمزیار ـ هه‌ولێر «كاتێك سه‌یری ته‌له‌فزیۆن ده‌كه‌م، یه‌كه‌م شتێك بیری من به‌خۆیه‌وه غافڵگیر بكات شێوازی به‌ستنی له‌چك و مۆدێل و شێوازی حیجابی ئافره‌ته بێژەره‌كانه .له ساتی هه‌نگاونانم له بازاڕ بۆ كڕینی حیجاب، هه‌میشه هه‌ڵوه‌دای ئه‌وه‌م هه‌مان ستایل و مۆدێلی ئافره‌ته ڕاگه‌یاندكاره‌كان په‌یڕەو بكه‌م» .ئه‌وانه په‌یڤی كچێكی ده‌رچووی په‌یامنگای زانسته ئیسالمییه‌كان ه به ناوی سنوور ئه‌حمه‌د. ل�ه ب �هران��ب �ه‌ردا ح�ه‌س�ه‌ن عه‌بدوڵاڵ كه مامۆستایه‌كی ئایینییه ،ده‌ڵێت «ئه‌و حیجابانه‌ی ل �ه‌س �ه‌ر ب��ن�ه‌م��ای مۆدێل دروس��ت��ك��راون و ده‌خ��رێ��ن �ه ب����ازاڕەوه، مه‌رجه‌كانی حیجابیان تێدا نییه ،چونكه حیجابی شه‌رعی ڕەچاوی مۆدێل ناكات». به‌شێك له باسوخواسه‌كان له‌سه‌ر ئافره‌ته ڕاگه‌یاندكاره‌كانه به تایبه‌تیرت ئیسالمییه‌كان ،ئاخۆ بێژەره ئافره‌ته‌كان چ �ه‌ن��دێ��ك ب���ڕوای���ان ب��ه شه‌رعیبوونی پۆشاكه‌كانیان هه‌یه؟ له وه‌اڵمی ئه‌وه‌ی ب��ڕوات وای �ه حیجابه‌كه‌ی تۆ شه‌رعییه؟ بێریڤان ئه‌نوه‌ر ،بیژەری تیڤیی یه‌كگرتوو وتی «له 100%بڕوام پێیه‌تی ،به گوێره‌ی تێگه‌یشتنی من له ئایینی پیرۆزی ئیسالم له بواری جلوبه‌رگ كه بریتییه له داپۆشینی جه‌سته ،جگه ل ه ده‌س��ت و ده‌م��وچ��او،
مه‌رجێكی تر نییه ببێته واج��ب ،ئه‌گه‌ر چی بۆچوونی جیاوازیش هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ر حوكمێك بۆچوونی جیاوازی لەسەر هه‌بووه له نێوان زانایاندا ،مرۆڤ ئ��ازاده به كامه بۆچوون كار ده‌ك��ات ،روئیای سنوور بۆ ڕاگه‌یاندن و ئافره‌ته‌كانی به‌م شێوه‌یه ده‌ڵێ، كاتێك ئافره‌تێكی ڕاگه‌یاندنكار جلێكی جوانی شه‌رعییانه‌ی پۆشیوه ،هۆكارێكه بۆ هاندانی خه‌ڵك له‌سه‌ر پابه‌ندبوون به حیجابەوە ،سه‌ربه‌رزییشه بۆ ئیسالم و به‌رپه‌چدانه‌وه‌یه‌كیشه بۆ ئه‌وانه‌ی ڕێكالم بۆ شێوازه‌كانی تری جلوبه‌رگ ده‌كه‌ن». هه‌ندێك تا ئێستاش پێیان وای�ه كه مه‌رجی یه‌كه‌می بێژەری سه‌ركه‌وتوو بریتییه له جوانی ،به‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵێكی ئاسامنیی ئیسالمیی كوردیی ئه‌و بۆچوونه به كۆن ده‌زانێت .له‌و باره‌یه‌وه فاروق عه‌لی ،به‌ڕێوەبه‌ری كه‌ناڵی ئاسامنیی په‌یام پێی وایه «گه‌ر سه‌رده‌مانێك جوانی پێوه‌ر بووبێت بۆ بێژەر، ب �ه‌اڵم ئێستا ده‌ن��گ و توانا و پسپۆڕیی و شاره‌زایی مه‌رجن». بێریڤانیش ده‌ڵێت «ده‌بێ كه‌ناڵه ئیسالمییه‌كان به فه‌هم و دیدێكی نوێ شاره‌زابن له ئایینی پیرۆزی ئیسالم و به خه‌ڵكی ڕابگه‌یه‌نن دوور له میزاج و توندڕەوی و شلگیری له دیندا ،به‌تایبه‌تی له بواری ئافره‌تان و به‌تایبه‌ىت تر له ڕاگه‌یاندن ،ئیسالم بۆ هه‌ر
كارێك كۆمه‌ڵ ه یاسایه‌كی ده‌ركردووه، زۆر گ �ه‌م �ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ��ك��ردن و تێكه‌ڵكردنی له‌گه‌ڵ زه‌وق و میزاج له‌الیه‌ن كه‌سێك یان حزبێكەوە ،ده‌شێوێت و ل �ه ب��ن�ه‌م��ای خۆی ده‌ترازێت» .هه‌روه‌ها ئ���ه‌و ده‌ڵ��ێ��ت «ب�ه ب���ۆچ���وون���ی م��ن ج����ل����وب����ه‌رگ و باكگراوندی به‌رنامه و س����ی��م�ای
ده‌موچاو و قسه و گوفتار و چه‌ندانی تر ،كاریگه‌ريی زۆری��ان هه‌یه له‌سه‌ر به جه‌ماوه‌ركردنی به‌رنامه». حه‌سه‌ن عه‌بدوڵاڵ ،مامۆستای ئایینی، له‌باره‌ی ناوه‌رۆكی پۆشاكی ئیسالميیانه‌وه ده‌ڵ��ێ��ت «ح��ی��ج��اب ده‌ب���ێ ی �ه‌ك �ه‌م جار قه‌ناعه‌ت بێ ،حیجاب به‌ر له‌وه‌ی شیعار بێت ده‌بێت شعووربێت به‌ر له‌وه‌ی شتێكی ڕۆتینی و دیاربێت ،ده‌بێ هه‌ستی ناخی كه‌سه‌كه‌بێت». له وه‌اڵم��ی هه‌مان پرسیار ،بێریڤان وتی «ئێمه وه‌ك مسوڵامن سنووردانان و دیاریكردنی چۆنێتی پۆشینی جلوبه‌رگ له ئایینی پیرۆزی ئیسالم وه‌رده‌گرین ،كه پۆشینی جلوبه‌رگی بۆ پیاو ژن دیاریكردووه، ئ�ه‌و مه‌رجانه‌ش بۆ پۆشینی جلوبه‌رگی ئافره‌تان بریتیین ل�ه‌وه‌ی ته‌سك نه‌بێت، پێچه‌وانه‌ی عورفی كۆمه‌ڵگه‌ی مسوڵامنان نه‌بێت ،له جلی پیاوان نه‌چێت ،تایبه‌ت نه‌بێ به بێباوه‌ڕەكان». ل ه ب��اره‌ی مه‌رجی پۆشاكی شه‌رعی بۆ ڕژنامه‌نووسه‌كانی كه‌ناڵه‌كه‌یان ،فاروق عه‌لی ،به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵی ئاسامنیی په‌یام، ده‌ڵێت «ئێمه نه‌ك هه‌ر بۆ ئه‌م چین و توێژە ،بۆ هه‌ر رۆژنامه‌نووسێكی كه‌ناڵه‌كه گرێبه‌ستێكامن هه‌یه ،ئه‌ویش ماف و ئه‌ركی هه‌موانی تێدا دیاری ك�راوه ،یه‌كێك له‌و خااڵنه پێویسته بێژەره‌كامنان پابه‌ندییان هه‌بێت بۆ ئه‌و پۆشاكانه‌ی شه‌ریعه‌تی ئیسالم ڕێگه‌ی پێ داوه ،تا ئیستاش بێژەر نه‌بووه بڵێ من له‌و سنووره تێپه‌ڕی ده‌كه‌م».
د .عالیە فەرەج* دوو هەفتە جارێک دەینووسێت
عومری تهڕەتیزه
هه‌رێمی كوردستان یه‌كێكه له‌و هه‌رێامنه‌ی كه به ڕوونی چاولێکه‌ری دیاره به سه‌رجه‌م بواره‌كانی ژیانی كه‌س‌و گرووپ‌و ڕێكخراو‌و دامه‌زراوه‌كانی ده‌سه‌اڵته‌وه ،بۆیه زۆرجار تێبینی ده‌كه‌ین كه زاراوه‌یه‌ك دوای به‌كارهێنانی له‌الیه‌ن بیریارێك یان ڕۆشنبیرێكەوە ده‌بێته زاراوه‌ی باو و زۆربه‌ی كه‌سه‌كان كاریان به‌و زاراوه بێت یان نه ،له ده‌ربڕین‌و لێدوان‌و گفتوگۆكانیاندا به‌كاری ده‌هێنن. مۆدێلی كاركردنیش وەكو زاراوه‌كان له ڕێی بازنه‌ی چاولێکه‌رییه‌وه چه‌پاندنی بۆ ده‌كرێت. گرووپ یان ڕێكخراو یان دامه‌زراوه‌كان به‌بێ ڕەچاوكردنی الیه‌نی زانستی و مه‌رجه‌كانی‌و هۆكاره‌كانی، له‌خۆگرتن بۆ مۆدیله‌كانی كاركردن ده‌كه‌ن ،بۆیه له ئه‌نجامدا تێبینیی الوازی یان نه‌بوونی ده‌ستكه‌وت‌و داهێنان‌و گۆڕانكاری ،ده‌بێته یه‌كێك له تایبه‌مته‌ندییه‌كانی كار و چاالكی بۆ كه‌س‌و گرووپ‌و ڕێكخراو‌و دامه‌زراوه له‌م هه‌رێمه‌دا. پرۆژە یه‌كێكه له‌و زاراوانه‌ی كه وه‌كو چه‌مك له الیه‌ك‌و وه‌كو فۆڕمی كار‌و چاالكی له الیه‌كی تره‌وه ،به چاولێکه‌ری بووه‌ته یه‌كێك له ڕووخساره‌كانی كار له كوردستاندا .سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌كان بوون به دامه‌زراوه‌ی خاوه‌ن پرۆژە، جا ئه‌م دامه‌زراوانه حكومی بن یان كۆمه‌ڵگایی بن .ئه‌م پرۆژانه كه خوێندنه‌وه‌یه‌كی ڕووكاریشی بۆ ئه‌نجام بده‌ین‌و ته‌نیا پشت به تێبینییه ڕاسته‌وخۆكان ببەستین له سه‌ری ،ده‌گه‌ینه چه‌ندین ئه‌نجام، له‌وانه :ئاساییه له كوردستاندا ده‌سه‌اڵت خاوه‌نی ده‌یه‌ها پرۆژەی وه‌همی بێت‌و بودجه‌ی جێبه‌جێكردنیشی به ڕەسمی‌و مونه‌زه‌می بۆ سه‌رف بكرێت ،له به‌رانبه‌ردا حاڵی پرۆژەكانیش كه الفیته و ده‌ستی كار‌و كات‌و سه‌رمایه‌یان بۆ دابین ده‌كرێت ،له پرۆژە وه‌همییه‌كان باشرت نییه‌‌و پێویستی به پسپۆڕ نییه تا به‌دواداچوونی بۆ بكات، به‌ڵكو كه‌سه سوودمه‌نده‌كان له‌و پرۆژانه خۆیان توانای به‌دواداچوون و هه‌ڵسه‌نگاندنیان ده‌بێت بۆی. گرنگرتین تایبه‌مته‌ندیی پرۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كان كه له هه‌رێمی كوردستاندا جێبه‌جێده‌كرێت ،بریتییه له الوازیی كواڵێتی‌و كورتیی عومری پڕۆژەكان ،زیاده‌ڕەوی نابێت ئه‌گه‌ر عومری درێژی پرۆژەكانی ڕێگا‌وبان و خزمه‌تگوزارییه مه‌ده‌نییه‌كانی تر له كاره‌با‌و ئاو‌و ئاوه‌ڕۆ ،ب ه عومری تهڕەتیزه ناونبێین. ده‌بینین پرۆژەكان وه‌رزیین، به واتای بوونیان ل ه وه‌رزی تایبه‌تدا یان په‌یوه‌ستكردنی جێبه‌جێكردنیان به وه‌رزی تایبه‌ته‌وه ،به تایبه‌تی وه‌رزی هه‌ڵبژاردنه‌كان .جگه له‌وه‌ی ئه‌م پرۆژانه توانای به‌رده‌وامبوونیان نییه به ساغ‌و سه‌المه‌تی له وه‌رزێك زیاتر ،ئه‌مه‌ش به‌هۆی الوازیی ئاستی كوالێتییان‌و زۆری گزیوفزی له جێبه‌جێكردنیاندا. * پسپۆڕ ل ه بواری جێنده‌ر‌و خێزان
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
هه‌ر به‌ڕاست مـــــــــ
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
ڕاپه‌ڕین و ده‌ستكه‌وته‌كانی ئێمه جیاوازیی ڕاپه‌ڕین بۆ نه‌وه‌ی كۆن و به‌رهه‌مهێنی دۆخه‌كه له ته‌ك نه‌وه‌ی دوای ڕاپه‌ڕین و ئێستادا ،جیاوازییه‌كی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه و ده‌كرێت ئه‌و خواسته‌ی كه ڕاپه‌ڕینی به‌رهه‌مهێناوه، خواستێكی گشتی بێت كه ئایدیایه‌كی نه‌ته‌وه‌یی له پشتیه‌وه ئاماده‌یی هه‌بووه و پشتگریی لێكردووه. به‌اڵم هه‌ر ئه‌م خواسته دوای ده‌ستكه‌وت ڕاسته‌وخۆ له ناوده‌چێت و ده‌بێته ده‌ستكه‌وتی كۆمه‌ڵیك و كه‌مینه‌یه‌كی ئۆتۆریته‌خواز ،كه به شێوه‌ی نه‌ریتی سه‌ركردایه‌تی ئه‌م ئۆرگانیزه‌بوونه‌ی ڕاپه‌ڕینه‌یان كردووه. هه‌رچه‌نده ده‌ستكه‌وته‌كانی ڕاپه‌ڕین وه‌ك خۆیان به ئه‌ندازه و قه‌باره‌ی به‌شداریكردنه‌كه نه‌گه‌یشتووه‌ته ئه‌م نه‌وه‌یه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر نه‌وه‌ی تازه سه‌باره‌ت به ڕاپه‌ڕین بوونی هه‌یه، كۆی ئه‌و تێڕوانینه‌یه كه كار له‌سه‌ر ده‌ستكه‌وته‌كانی خودی ڕاپه‌ڕین ده‌كات و له‌سه‌ر به‌ره‌نجام ئه‌دوێ نه‌ك فاكت. واته ئه‌وه‌ی ڕاپه‌ڕین ده‌كاته وێستگه‌ی قسه‌له‌سه‌ركردن الی نه‌وه‌ی تازه ،ده‌ستكه‌وت و به‌رەنجامه‌كانی ڕاپه‌ڕینه نه‌ك ڕووداوسازیی ڕاپه‌ڕین و ئیراده‌ی میللی. لێره‌وه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كۆی ده‌ستكه‌وته‌كان نه‌یانتوانیوه هه‌نگاوێك بۆ باشكردنی كۆی ئاسته‌كانی ئه‌م نه‌وه‌یه بنێن ،ڕەنگه ڕاپه‌ڕین ئه‌و شانازییه گه‌وره‌یه نه‌بێت كه به‌شدارانی ده‌ستكه‌وته‌كه لێی ده‌ڕوانن و ستایشی ده‌كه‌ن .لێره‌وه هه‌رچی ئیدیاڵی ڕاپه‌ڕین هه‌یه كاتێك ستایش ده‌كرێن كه توانای گه‌شه‌سه‌ندنی ئێستایان بۆ ئه‌و نه‌وه‌یه به‌دواوه بێت. ئه‌گه‌ر بڕوانینه ده‌ره‌نجامه‌كانیش، هه‌ست به‌وه ده‌كه‌ین ڕاپه‌ڕین ته‌نیا یادكردنه‌وه‌یه‌كه ستایشی به‌دواوه‌یه و تا هه‌نووكه‌ش ده‌ستكه‌وته‌كان وه‌ك خۆیان له خزمه‌تی ئه‌و خواسته گشتییه‌دا نین. كه‌واته بۆ هه‌ردوو نه‌وه‌كه مانای بێبه‌شبوونه له ده‌ستكه‌وته به‌دیهێرناوه‌كان .ده‌ستكه‌وته‌كانی ڕاپه‌ڕین نه‌ك هه‌ر گوزراشتكردن نه‌بوون له خواستی گشتی ،ناكرێت وه‌ك پرۆژەیه‌كی ته‌واوكراوی نه‌ته‌وه‌ییش چاوی لێبكه‌ین ،چونكه زۆر شتی گهوره و گرنگ هه‌ن كه ڕاپه‌ڕینیان له‌سه‌ر بینا كراوه و هه‌نووكه خراونه‌ته ئه‌ودیو فه‌رامۆشی و بۆ مرۆڤی كورد لێره هێشتا له ئه‌فسانه‌یه‌ك زیاتر نین .خه‌ونی گه‌وره‌تر هه‌ن كه ڕاپه‌ڕین نه‌ك هه‌ر نه‌یتوانیوه وه‌دییان بهێنێت ،به‌ڵكه له توانای پێشنیازكردنی ئێستاشدا نییه بۆیان .بۆیه نه‌وه‌ی تازه له‌م دیدگایه‌وه له ڕاپه‌ڕین ده‌ڕوانێت كه به‌ره‌نجام و ده‌ستكه‌وته‌كان له‌وه ناچن ل ه خواستێكی گه‌وره‌ی نه‌ته‌وه‌یی و ئیراده‌یه‌كی گشتییه‌وه سه‌رچاوه‌یان گرتبێت .بۆ نه‌وه‌ی كۆنیش دیسانه‌وه هه‌ر به‌هه‌مان شێوه ،ڕەنگدانه‌وه‌ی ئه‌و ئیراده گشتییه نه‌بووه كه به‌ر له ڕاپه‌ڕین له‌باره‌یه‌و ه تێكۆشاون.
مودریك عه‌لی عارف س هرله‌به‌یانیی ڕۆژی ( )3/16بوو، سه‌یاره‌یه‌كی شۆفرلێتی سه‌ربازی هات ،كه چه‌ند پاسدارێكی فارسی ئێرانی تێدا بوو و ل ه به‌رده‌م ماڵی ئێمه‌دا ڕاوه‌ستا ،وتیان: شار به‌ج ێ بهێڵن و بچن ه به‌رزاییه‌كان و په‌ڕۆ و ده‌ستامڵ بگرن ب ه ده‌موچاوتانه‌وه و زوو ده‌رچن ،چونك ه سه‌ددام كیمیایی وه‌شاندوو ه و هه‌می دیكه‌ش ده‌وەشێنێ. پاش عه‌رسێكی دره‌نگ بوو ،ك ه ماڵی ئێم ه و خزم و ده‌ر و دراوس ێ ته‌كبیریان كرد و بڕیاریاندا ك ه بچین ه گوندی (خه‌رپانی)ى ناوچه‌ی هه‌ورامان ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ماڵی كاك (شێخ ساحیب)ی دراوسێامن تراكتۆرێكی هه‌بوو ،ئه‌وان وتیان :ئێم ه شتامن پێی ه ئێوه شتی زۆر مه‌هێنن له‌گه‌ڵ خۆتان ،ماڵی (حاجی پیرۆز) و كاك (شێخ بورهان) و داد ه (فاتیمه)ی دایكیان ك ه یه‌ك بنه‌ماڵه بوون ،هه‌موویان له‌و تراكتۆره‌دا بوون، كاك (مالیك)ی برا گه‌وره‌شم له‌به‌ر باری ته‌ندروستی له‌گه‌ڵ تراكتۆره‌كه‌دا سه‌ركه‌وت و ئامۆزایه‌كیشم ب ه ناوی (شاهۆ زاهیر) س�ه‌رك�ه‌وت له‌گه‌ڵیاندا ...منیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ك ه (واهیب) و (عه‌دنان) و مناڵه هاوته‌مه‌نه‌كانی دیكه‌یان هاوڕێم بوون، چووم ه ناو عه‌ره‌بانه‌ی تراكتۆره‌كه‌و ه و حه‌زم كرد له‌گه‌ڵ ئه‌واندا بم ،بۆی ه منیش له‌گه‌ڵ ئه‌وان سه‌ركه‌ومت ه ناو عه‌ره‌بانه‌ی تراكتۆره‌كه‌و ه و ب ه هه‌ر جۆرێك بوو جێی
خۆمم كرده‌وه ،ك ه ئه‌م ه ئیدی بوو ه یه‌كه‌م چركه‌ساتی دابڕانی من و كاك (مالیك)ی برا گه‌وره‌كه‌م ل ه دایك و باوك و خوشك و براكامنان. به‌و ترس و حاڵ ه دژواره‌و ه گه‌یشتینه گ��ون��دی (ع��ه‌ن��ه‌ب) ،بینیامن ب هڕاستی قیامه‌ت و مه‌حشه‌رێك ه و هه‌ر یه‌ك ه و به جۆرێك هاوار ده‌كات و ده‌گ��ری .یه‌كێك مناڵ ه ونبووه‌كه‌ی بانگ ده‌ك��ات ،یه‌كێك باوك و یه‌ك ێ خوشك و برا ...یه‌كێك هاواری چاوی ده‌كات ،یه‌كێك ده‌ڕشێته‌و ه و یه‌كێك ده‌ڵێت توخوا سووتام ..كوێر بووم ..ده‌ستم بگرن و یارمه‌تیم بده‌ن ..كه‌مێك ئاوم بده‌نێ خنكام ...چه‌ندین هاوار و ناڵه‌ی دڵسوتێنی دیكه ،ك ه مه‌گه‌ر ته‌نها كه‌سێك كاریگه‌ریی ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ر بێت ك ه له‌و شوێنه‌دا بووبێت و ئه‌و دیمه‌ن ه له‌بیرنه‌چووانه‌ی ب ه چاوه‌كانی خۆی دیب ێ و ب ه گو ێ ئه‌و كڕوزانه‌و ه و هاوار ه مه‌زڵومانانه‌ی بیستبێ. گه‌یشتین ه ب��ه‌رده‌م قوتابخانه‌كه‌ی گوندی (عه‌نه‌ب) و له‌و كاته‌دا تراكتۆره‌كه ك��وژای �ه‌وه ،زۆر هه‌وڵی له‌گه‌ڵ درا بێ سودبوو .خۆ كه‌سیشامن توانا و بڕستی پاڵنامنان نه‌بوو تا دابه‌زین و پاڵی پێوه بنێین ،ده‌ستكرا ب ه خوێندنی ئایه‌ته‌لكورسی و زیكر و ویرد و دوعا و تكا و پاڕانه‌وه ل ه خوا ك ه له‌م حاڵ ه دژوار و ناسۆره‌دا بێت ب ه هانامانه‌و ه و فریامان كه‌وێت، پاش ماوه‌یه‌ك ئه‌مجار سولفێكی دیكه‌ى لێدرا و ب ه لوتف و به‌زه‌یی خوا تراكتۆره‌كه
كه‌وته‌و ه كار و ئێمه‌ش كه‌وتینه‌و ه ڕێ. هه‌ر به‌و شه‌و ه گه‌یشتین ه شوێنێك وابزانم (نه‌وسود) یان (نه‌یسانه) بوو، ل ه مزگه‌وته‌كه‌دا الماندا و چووین ه ناو مزگه‌وته‌ك ه و پشوویه‌كامن دا ،سه‌ر له به‌یانی زوو 1988/3/17 ،كه‌وتینه‌و ه ڕ ێ و گه‌یشتین ه شاری پاوه. دوان��ز ه ڕۆژ ل ه ماڵی كاك (ن��ووری) ماینه‌و ه و خزمه‌تیان كردین ،خزمه‌تێك كه قه‌ت بیرناچێته‌وه ،خزمه‌تێك پڕ ل ه دڵسۆزی و خه‌مخۆری و په‌رۆشی ،ئه‌گه‌ر ئه‌وانی دیك ه خزمیان بوون ،به‌اڵم بۆ من و كاك (مالیك)ی برا گ�ه‌وره‌م ،وه‌ك منداڵه‌كانی خۆیان و زیاتر له‌وان خزمه‌تیان ده‌كردین و دڵسۆزییان بۆ ده‌نواندین .كاك (نووری) و خێزانه‌كه‌ی به‌ناوی (داد ه ئامینه) ،هه‌وڵیان ده‌دا ك ه ئه‌و ف هراغ و دابڕانه‌مان ل ه دایك و باوك و خوشك و براكامنان بۆ پڕ بكه‌نه‌وه و بێتاقه‌تی و خه‌مباریامن كه‌م بكه‌نه‌و ه و دڵنه‌واییان ده‌كردین. ڕۆژان���� ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ ك��اك (م��ال��ی��ك)ی ب �رام ده‌چووین ه س �ه‌ر ج��اده‌ك� ه و وه‌ك سه‌یته‌ره‌یه‌ك هه‌رچی سه‌یاره‌یه‌ك ده‌هات ڕام��ان ده‌گ��رت و هه‌واڵی دای��ك و باوك و خوشك و براكامنان ده‌پرسی ،هه‌موو نیوه‌ڕۆ و ئێواره‌یه‌كیش ب ه نائومێدی و به‌ده‌م گریانه‌و ه ده‌گ هڕاینه‌و ه بۆ ماڵی كاك (نووری) .ئه‌م چوون ه سه‌ر جاد ه و ڕاگرتنی ئۆتۆمبێله‌ش بۆ ه �ه‌واڵ زانینی كه‌س و كارمان ،به‌رده‌وام بوو تا نزیكه‌ی هه‌فته‌یه‌ك
لوقامن عه‌بدولقادر ،به‌رپرسی كۆمه‌ڵه‌ی قوربانییانی كیمیاییبارانی هه‌ڵه‌بجه بۆ به‌یان
43خێزان تا ئێستا منداڵیان دیار نییه دیدار :ئااڵ شاره‌زووری یادكردنه‌وه‌ی ئه‌مساڵ هاوڕێ بوو له‌گه‌ڵ به‌شداریی زۆر نوێنه‌رایه‌تیی واڵتان و ڕەخنه‌ی ئه‌وه‌ش هه‌یه هه‌ڵه‌بجه وه‌ك پێویست خزمه‌ت نه‌كرابێت و كه‌یسه‌كه‌ی له دادگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان وه‌ك پێویست نه‌چووبێته پێشه‌وه. ل �ه‌ب��اره‌ی پرسی ب��ری��ن��داران��ی چه‌كی كیمیایی و نه‌دۆزراوه‌كانی كاره‌ساته‌كه و هه‌ندێك بابه‌تی تری په‌یوه‌ست به هه‌ڵه‌بجه‌وه ،ئەم گفتوگۆیەمان لەگەڵ به‌ڕێز لوقامن عه‌بدولقادر ،به‌رپرسی كۆمه‌ڵه‌ی قوربانییانی كیمیاییبارانی هه‌ڵه‌بجه كردووه. به‌یان :یادكردنه‌وه‌ی ئه‌مساڵ چۆن بوو، ڕەخنه‌ی ئ�ه‌وه هه‌یه كه ته‌نیا به‌ڵێنی حكومه‌ت بێت ،ڕێكخراوه جیهانییه‌كانیش ب�ه ئ��ام��اده‌ب��وون��ی��ان ده‌ت��وان��ن چ��ی بۆ هه‌ڵه‌بجه بكه‌ن؟ لوقامن عه‌بدولقادر :یادكردنه‌وه‌ی ئه‌مساڵ له‌گه‌ڵ كه‌موكووڕییه‌كانی، ج��ی��اواز ب��وو ل�ه س��ااڵن��ی پێشوو .له زۆر شوێنه‌وه خه‌ڵك به‌شداریی كرد. به‌داخه‌وه شوێنێكی وا نه‌بوو بتوانرێ هه‌موویان كۆببنه‌وه تیایدا ،به‌اڵم له ئاستێكی نیۆده‌وڵه‌تیی ب�ه‌رزدا ،هاتنی ئه‌و وه‌ف��ده جیهانییانه بۆ ناساندنی كه‌یسه‌كه گرنگی و بایه‌خی خۆی هه‌یه .له‌م ئانوساتی زه‌مینه‌سازییه‌ی به جیهانی ناساندنی كه‌یسی هه‌ڵه‌بجه‌دا، به‌شداریی ئه‌و ڕێكخراوه جیهانییانه خاوه‌نی گرنگیی خۆیه‌تی ل ه ئاستێكی نێوده‌وڵه‌تییدا. به‌یان :له هه‌ڵه‌بجه چیرۆكگه‌لێكی زۆر هه‌ن كه هێشتا چاره‌نووسیان نادیاره،
ئێوه له‌و ب��اره‌ی�ه‌وه چیتان ك��ردووه بۆ گ هڕاندنه‌وه‌یان؟ لوقامن عه‌بدولقادر :ئه‌گه‌ر بڵێین خه‌ڵكێك ماوه نه‌گه‌ڕابێته‌وه ،ده‌بێت به‌ڵگه‌مان هه‌بێت .به‌اڵم خه‌ڵكانێك هه‌یه كه منداڵیان دیار نییه و دێنه الی ئێمه ناوی خۆیان تۆمار ده‌كه‌ن 43 ،كه‌س الی ئێمه ناویان تۆمار كردوو ه كه منداڵیان دیار نییه .ئه‌مه ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت كه ئ �ه‌وه ده‌بێت ك��اری له‌سه‌ر بكرێت .له‌گه‌ڵ زمناكۆ هه‌ڵه‌بجه‌ییدا تا ئێستا 7كه‌س دۆزراونه‌ته‌وه. پێشرت زه‌م��ی��ن�ه‌س��ازی ن��ه‌ب��ووه ب��ۆی �ه وه‌ك ه���ات���ن���ه‌وه‌ی ك��اك زمناكۆ كاریان له‌سه‌ر نه‌كراوه ،زه‌مینه‌سازی ئێستا ب��ۆ ب��ردن �ه پێشه‌وه‌ی كه‌یسی هه‌ڵه‌بجه له جاران باشرته ،ده‌توانرێت ك���هی���س���ی ئ���ه‌و منداڵه ونبووانه‌ی هه‌ڵه‌بجه‌ش بكرێته كه‌یسێكی ده‌وڵه‌مه‌ند و له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه كاری له‌سه‌ر بكرێت ،به‌تایبه‌تی له ڕێگه‌ی كۆماری ئیسالمی ئێران و واڵتانی تره‌وه كار بۆ دۆزینه‌وه و گه‌ڕاندنه‌وه‌یان
بكرێت. به‌یان :پرسی بریندارانی چه‌كی كیمیایی چۆنه ،ئایا خه‌ڵكێك هه‌یه نه‌برابێته ده‌ره‌وه بۆ چاره‌سه‌ر و مابێته‌وه؟ لوقامن عبدالقادر :ناكرێت هه‌ر پشت به ده‌ره‌وه ببه‌ستین ،ده‌ك��رێ خۆمان تیمێك لێره دروست بكه‌ین .به‌اڵم چه‌ندین بریندارمان هه‌یه ك ه تا ئێستا نه‌براونه‌ته ده‌ره‌وه بۆ چاره‌سه‌ر.سه‌رۆكی حكومه‌ت له یادكردنه‌وه‌كه‌دا له‌گه‌ڵامن كۆبووه‌و ه و به‌ڵێنی ئ��ه‌وه‌ی داوه كه ئ �ه‌وه‌ی داواكاریی ئێمه بێت ،له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا بیخاته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه، ك��� ه ی �ه‌ك��ێ��ك ل��هوان��ه مه‌سه‌له‌ی چاره‌سه‌ری گشت برینداره‌كانی چه‌كی كیمیاییه. به‌یان :ئه‌و ڕێكخراوه نێو د ه‌و ڵه‌تییا نه‌ی ك��� ه ب���ه‌ش���داری���ی یادكردنه‌وه‌كه بوون، به‌ڵێنی چییان به ئ���ێ���وه‌دا ،ل��ه‌ب��اره‌ی ئه‌ڵامنیاو ه چی؟ لوقامن عبدالقادر: حكومه‌تی ئه‌ڵامنیا وه‌ك هه‌ڵوێستێك بنكه‌یه‌كی چ��اره‌س��ه‌ری بریندارانی چه‌كی كیمیایی له هه‌ڵه‌بجه
3700سكااڵمان له‌سه‌ر كۆمپانیا فرۆشیاره‌كانی چه‌كی كیمیاوی تۆمار كردووه
هه‌یه .ئه‌ڵامنیا له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی واڵتێك ب��ووه له ڕێگه‌ی هه‌ندێك كۆمپانیای خۆیه‌وه چه‌كی كیمیایی دراوت�ه ڕژێم و پێی ف���رۆرشاوه ،وه‌ك وه‌اڵم و وه‌ك ده‌ربڕینی نیه‌ت پاكییش ،ده‌كرێت بتوانێت زه‌مینه‌سازییه‌كی فراوانرت بكات بۆ برینداران و قوربانییه‌كان به گشتی و هه‌ڵه‌بجه و بالیسان و ناوچ ه كیمیایی ڕێژەكان به تایبه‌تی. به‌یان :چیتان كردوو ه له‌باره‌ی دۆزینه‌وه و دادگاییكردنی ئه‌و واڵت و كۆمپانیا بیانییانه‌ی كه ده‌ستیان هه‌بووه ل ه تاوانی كیمیاییبارانكردنی هه‌ڵه‌بجه‌دا؟ لوقامن عبدالقادر :كارێكی زۆر گ �ه‌وره‌م��ان ئه‌نجامداوه ،له 3/16ی ئه‌مساڵدا ڕامانگه‌یاند .وه‌ك كۆمه‌ڵه‌ی قوربانیانی كیمیاییبارانی هه‌ڵه‌بجه، ل �ه‌گ �ه‌ڵ ده‌س��ت �هی �ه‌ك ل � ه پ��ارێ��ز هران��ی نێوده‌وڵه‌تی به هاوكاریی حكومه‌تی هه‌رێم ،توانیامن نزیكه‌ی 3700سكااڵ له‌سه‌ر ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی كه چه‌كی كیمیاییان به ڕژێمی به‌عس فرۆشتووه، ت��ۆم��ار ب��ک��ەی��ن ،ل��ه كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌نووسییدا له هه‌ولێر دوو ڕۆژ به‌ر له ساڵیادی كاره‌ساته‌كه ئه‌وه‌مان ئاشكرا كرد ،پارێزه‌ره‌كه‌مان كه‌یسه‌كه‌ی به به‌ڵگه‌وه له‌سه‌ر 20كۆمپانیای بیانی ڕاگه‌یاند ك ه به‌ڵگه‌ی ته‌واومان له‌سه‌ریان هه‌یه به ج��ۆری چ �ه‌ك و گ��از و بڕی فرۆرشاویشه‌وه .هیوادارین بتوانرێت به زووترین كات كه‌یسه‌كه له دادگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بچێته پێشه‌وه و قه‌ره‌بووی زیانلێكه‌وتووان بكرێته‌وه و كۆمپانیاكانیش بچنه ژێرباری ئه‌و تاوانانه‌ی كه ئه‌نجامیان داوه.
13 birura_bayan@yahoo.com
نه‌جیب ه له‌تیف ئه‌حمه‌د:
پیاوساالریی ب ه فیقهی ئیسالمییهوه دیاره
هه‌ردوو نووسه‌ری ئافره‌ت (نه‌جیب ه له‌تیف و ژیان عه‌بدولقادر) له وتاره‌كانیاندا باس له ئافره‌ت ل ه دیدی ئیسالمیدا ده‌كه‌ن ،تێڕوانینی خۆیان ده‌رباره‌ی پێگه‌ی ئافره‌ت الی ره‌وتی ئیسالمی ده‌خه‌نه‌ڕوو، هه‌ردووال هاوڕان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی بۆچوونه فیقهییه‌كان و تێڕوانینی پیاوان بۆی ،كاریگه‌ریی كردووه‌ت ه سه‌ر دۆزی ژن .پێویستیشه خوێنده‌وه‌یه‌كی ئیسالمیی ئافره‌تییان ه بۆ دۆزی ئافره‌ت بكرێت و ئافره‌تان خۆیان قسه ل ه باری خۆیان بكه‌ن. ئامادەکردىن :بەیان
ژیان عه‌بدولقادر:
ئه‌وه‌ی ئافره‌تان وه‌ریانگرتووه له دیدی پیاوانه‌وه بووه
تەوەر ئ�ه‌و لێكدانه‌وانه‌ی ك ه فوقه‌های ئیسالم بۆ ده‌قه‌كان كردویانه ،سته‌می تێدای ه ل ه ئافره‌ت ئایینی ئیسالم ڕێزێكی زۆری له ئ��اف��ره‌ت گ��رت��ووه ،ب ه جۆرێك ك ه هیچ ئایینێكی ت��ری ئاسامنی ،یاخود هیچ شه‌ریعه‌تێكی ت��ری س �ه‌ر زه‌وی ،به‌و شێوه‌ی ه رێزی لێ نه‌گرتووه ،به‌ڵكو هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌كی پێش ئیسالم و دوای ئیسالم و تا دنیا مابێت ،ب ه شێوه‌ی ئیسالم ئافره‌تی به‌رزنه‌كردووه‌ته‌و ه بۆ ئه‌و پله‌یه‌ی كه شایه‌نیه‌تی .ئه‌وه‌تا رۆژئ��اوا به‌و هه‌موو پێشكه‌وتنه‌ی ك ه ل ه ڕواڵه‌تی ژیانی دنیادا پێی گه‌یشتوو ه و ل ه ب��واری زانست و پ���ه‌روه‌رده‌دا پێشكه‌شی ك��ردووه ،به‌اڵم نه‌گه‌یشتوو ه ب ه ئیسالم ل ه رێزگرتن و پێدانی مافی ره‌وای خۆیان ب ه ئافره‌تان ،به به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی زۆر ماف ك ه ئیسالم پێش 14سه‌د ه ل ه ده‌ق ه شه‌رعییه‌كاندا ئاماژەی پێ كردوو ه و ب ه ڕە‌وای زانیو ه بۆ ئافره‌تان، ب ه سه‌دان ساڵ دوای ئه‌و ه نه‌ته‌وه‌كانی تر دركیان پێكردوو ه و ب ه شانازيیه‌وه دان��ی��ان پ��ێ��دان��او ه ك� ه ده‌ستكه‌وتێكی گه‌وره‌یان به‌ده‌ستهێناو ه بۆ ئافره‌تان ،وه‌كو «مافی یه‌كسانبوونی ژن و پیاو ل ه رووی مرۆڤایه‌تيیه‌وه ،رێگه‌دان ب ه ئافره‌ت كه ل ه ده‌ره‌و ه كار بكات و خاوه‌نی سه‌روه‌ت و سامان بێت ،یاخود مافی ده‌نگدان و خۆپااڵوتن ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كاندا» ،چه‌ندین مافی تر ك ه ئیسالم پێش هه‌موویان بڕیاری له‌سه‌ر داوه .خوای گه‌ور ه ده‌فه‌رموێت «يا أيها الناس اتقوا ربكم الذي خلقكم من نفس واحدة وخلق منها زوجها وبث فيهام رجاالً كثرياً ونسا‌ء فاتقوا الله الذي تساؤلون به والاَ رحام إن الله كان عليكم رقيبا» .وات ه «ئه‌ی خه‌ڵكینه ،پارێزگاری له سنووری ئه‌و په‌روه‌ردگاره‌تان بكه‌ن كه ل ه یه‌ك نه‌فس دروستی كردوون ،هه‌ر له خۆی هاوسه‌ره‌كه‌یشی خولقاندووه ،به
هۆی ئه‌وانه‌و ه پیاوان و ئافره‌تانی زۆری (له‌سه‌ر زه‌وی) باڵوكردووه‌ته‌وه ،پارێزگاری ل ه خزمایه‌تی بكه‌ن ،ك ه بیپچڕێنن ،بێگومان خوا به‌سه‌رتانه‌و ه چاودێره». كه‌وات ه یه‌كسانیی نێوان ژن و پیاو ل ه قورئاندا چه‌سپێرناوه ،ك ه ژن و پیاو وه‌كو یه‌ك ئه‌ركیان له‌سه‌ره ،وه‌كو یه‌ك مافیان هه‌ی ه ل ه ژیانی دنیا و دوارۆژیشدا، یه‌كسانن ل ه هه‌ست و ل ه ژیری و بیر و هۆشدا ،به‌و واتایه‌ی هه‌ریه‌كەیان بۆ خۆی مرۆڤێكی تێروته‌واو ه و سه‌ربه‌خۆیه ،له ئه‌رك و كاروباردا هاوكاری یه‌كرتن ،پێكه‌وه ژیان ئ��اوه‌دان ده‌كه‌نه‌و ه و هیچ كامیان رێز و پل ه و پایه‌ی له‌وی دیكه‌یان زیاتر نییه ،گه‌ر ب ه هه‌وڵی خۆیان كاری زیاتر پێشكه‌ش بكه‌ن. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌و ه بیرمه‌ندی ئیسالمی «شێخ محه‌ممه‌د ع�ه‌ب��ده» ره‌خن ه له هه‌ندێ ل ه ته‌فسیره‌كان ده‌گرێت كاتێك وا ده‌رده‌خه‌ن ك ه ئافره‌ت دروستكراوێكی كامڵ و سه‌ربه‌خۆ نییه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ته‌فسیری ئیرسائیلیاتدا هاتوو ه ك ه ئافره‌ت ل ه پ هراسووی چه‌پی ئاده‌م دروست بووه. ئه‌م ئه‌و ته‌فسیر‌ه ڕە‌تده‌كاته‌وه ،ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر وابوای ه ل ه قورئاندا ئاماژەی بۆ ده‌كرا، ب ه پێچه‌وانه‌و ه ئافره‌ت بوونه‌وه‌رێكی سه‌ربه‌خۆ و ئه‌هلییه‌تی ت �هواوی هه‌یه و هیچ جیاوازییه‌كی نیی ه له‌گه‌ڵ پیاودا. هه‌روه‌ها پێیوای ه ك ه ئیسالم جوانییه‌كان و راستییه‌كانی ل ه هیچ شتێكی تردا ئه‌وه‌نده ڕە‌نگی نه‌داوه‌ته‌و ه و جیای نه‌كردووه‌ته‌وه ل � ه ئایینه‌كانی ت��ر ،ئ���ه‌وه‌ن���ده‌ی كه ره‌نگیداوه‌ته‌و ه ل ه ڕێزگرتنی ل ه ئافره‌ت و دانپێدانان به‌وه‌ی ك ه ژن و پیاو ل ه هه‌موو بابه‌ت ه جه‌وهه‌رییه‌كاندا یه‌كسانن. به‌اڵم به‌داخه‌وه ،نه‌یارانی ئیسالم به درێژایی مێژوو ئه‌وه‌نده‌ی له‌و ده‌رگایه‌وه «مافی ئافره‌ت» ره‌خنه‌یان رووب �ه‌ڕووی ئیسالم كردووه‌ته‌و ه و ب ه پێشێلكاری مافی
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
ئافره‌ت تۆمه‌تباریان ك��ردووه ،كۆمه‌ڵێك تۆمه‌تیان بۆ دروستكردووه ،هه‌وڵیانداوه ك ه ئافره‌تان وا تێبگه‌یه‌نن ئه‌گه‌ر ل ه كۆت و به‌ندی ئیسالم رزگاریان ببێت ئیرت ئازاد و سه‌ربه‌ست ده‌بن و خۆشبه‌خت ده‌بن، ل ه چه‌وساندنه‌وه‌و ژێرده‌سته‌یی رزگاریان ده‌بێت ،له‌وانه‌ی ه ل ه هیچ ده‌رگایه‌كی تره‌وه ئه‌وه‌ند ه زه‌فه‌ریان ب ه ئیسالم نه‌بردبێت، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه: -1ب ه به‌رنام ه و پالنی دوژمنانی ئیسالم ئه‌م تۆمه‌تان ه باڵوده‌كرێنه‌وه، چونك ه دڵنیان له‌وه‌ی ك ه ئه‌گه‌ر ئافره‌ت ل ه ئیسالم دووركه‌وته‌و ه ده‌سته‌مۆی ئه‌وان بوو ،ل ه رێگه‌ی ئافره‌تیشه‌و ه زۆر ب ه ئاسانی پیاوان فریو ده‌ده‌ن ،ل ه ئیسالم دووریان ده‌خه‌نه‌و ه و به‌و شێوه‌ی ه زاڵ ده‌بن به‌سه‌ر دینی ئیسالمدا. -2فوقه‌های ئیسالم زۆربه‌یان «ناڵێین هه‌موویان» ئه‌و ده‌رگایه‌یان كردووه‌ت ه و رێگه‌یان خۆشكردوو ه بۆ دروستكردنی ئه‌و تۆمه‌تانه. گومانی تێدا نیی ه ب ه درێژایی مێژوو فیقهی ئیسالمی پیاوان پێشه‌وای بوون، مێژوو ه �ه‌ر پ��ی��اوان نووسیویانه‌ته‌وه، بۆی ه ب ه ئاشكرا پیاوساالری ب ه فیقهی ئیسالمییه‌و ه دیاره ،نامه‌وێت بڵێم ئیسالم، ده‌ڵێم فیقهی ئیسالمی ،چونك ه دوو سه‌رچاو ه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ئیسالم «قورئان و سوننه‌ت» ب ه هیچ جۆرێك ده‌قێكی تێدا نیی ه ك ه پێچه‌وانه‌ی مافی ئافره‌ت بێت ،یان بۆنی سته‌مكردنی لێبێت ل ه ئافره‌ت ،به‌ڵكو ب ه رواڵ �ه‌ت هه‌ندێك ل ه فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ر ئاماژەی پێ ده‌كرێت ك ه ئافره‌تی ب ه چاوێكی كه‌مرت سه‌یر كردبێت ل ه پیاو، ب�ه‌اڵم كاتێك فه‌رمووده‌ك ه توێژینه‌وه‌ی بۆ ده‌ك��رێ��ت ل ه رووی ه��ۆك��اری وتنی ئه‌و فه‌رمووده‌ی ه و شوێن و كاتی وتنی ف��ه‌رم��ووده‌ك��ه ،ده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت ت��ه‌واو پێچه‌وانه‌ی ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی ه ك ه ب ه هه‌ڵه
لێكدراوه‌ته‌وه ،یاخود ئه‌گه‌ر خاتری ئافره‌تی تێدا گیرابێت و شتێكی له‌سه‌ر پیاو فه‌رز كردبێت و ئافره‌تی لێ بواردبێت ،ئهوه ل ه بهرژەوهندیی ئافره‌ت خۆیه‌تی .به‌اڵم بێگومان ئه‌و لێكدانه‌وانه‌ی ك ه فوقه‌های ئیسالم بۆ ده‌قه‌كان كردویانه ،سته‌می تێدای ه ل ه ئافره‌ت ،ئێمه‌ش داوامان لێكراوه پابه‌ند بین ب ه ده‌قی شه‌رعییه‌و ه نه‌ك رای فوقه‌هاكان .كه‌وات ه كاتێك عه‌ملانییه‌كان ره‌خن ه ل ه ئیسالم ده‌گرن ،یان له‌به‌ر وته‌ی فوقه‌ها و زاناكانی ئیسالمه ،یان هه‌ر مه‌به‌ستیان ه ئیسالم نارشین بكه‌ن و خه‌ڵكی لێ دووربخه‌نه‌وه ،یان تێنه‌گه‌یشتوون له ئیسالم و ل ه رووحی ده‌ق ه شه‌رعییه‌كان شار هزا نین ،تفه‌نگ ب ه تاریكییه‌و ه ده‌نێن. ده‌م����ه‌وێ����ت ب��ڵ��ێ��م پ��ێ��وی��س��ت�ه خوێندنه‌وه‌یه‌كی نوێ بۆ فیقهی ئیسالمی بكرێت ،ب ه تایبه‌تی بۆ ئ �ه‌رك و مافی ئافره‌ت ل ه ئیسالمدا ،ده‌بێت ئافره‌ت خ��ۆی ب��ه‌ش��دار بێت ل��ه‌و ه��ه‌وڵ��ه‌دا، توێژینه‌وه‌ی زیاتر بۆ ده‌قه‌كان بكرێت، رووی جوانی ئیسالم زیاتر بخرێته‌ڕوو، ئافره‌تانی موسڵامن خۆیان زیاتر هه‌وڵ ب��ده‌ن شار هزاییه‌كی ت�هواوی��ان هه‌بێت ل ه ئیسالم ،تا خۆیان بتوانن به‌رگری له ئیسالم بكه‌ن ،رێگ ه ن��ه‌ده‌ن ب ه ناوی پێشكه‌وتن و ئازادی و كۆمه‌ڵێك دروشمی بریقه‌دارەوە ل ه خشت ه بربێن و تۆمه‌ت بۆ ئیسالم دروست بكرێت ،چونك ه من دڵنیام ئه‌وانه‌ی ره‌خن ه ل ه ئیسالم ده‌گرن به‌شێكی زۆری��ان ل ه ن هزانین و شار هزانه‌بوونه‌وه ره‌خن ه ده‌گرن ،به‌شێكی كه‌میان ب ه پالن و به‌رنام ه ئه‌و ژە‌هران ه ده‌ڕێژن ،هه‌رچه‌ند راستیه‌كانیشیان بۆ ده‌رك �ه‌وێ��ت هه‌ر نكوڵیی لێده‌كه‌ن ،ب �ه‌اڵم كه‌سانێك كه مه‌به‌ستیان ه راستییه‌كان بزانن ،كاتێك بۆیان ده‌ركه‌وت ،دانی پێدا ده‌نێن ،ك ه به‌شێكی زۆری كۆمه‌ڵگ ه ئیسالمییه‌كانیش ل ه جۆری دووه‌من.
ئافرەت و پێگه‌ی له‌ناو فیكری ئیسالمیدا ئافره‌ت و پیاو له دیدی ئیسالمدا دوو ڕەگ �ه‌زی ته‌واوكه‌ری یه‌كرتین ،له زۆربه‌ی ده‌قه‌كانی قورئاندا خوای گهوره به (یا أیها الناس) بانگه‌شه‌ی كردووه، نه‌یفه‌رمووه (یا أیها الرجال) یان (یا أیها النسا‌ء). هه‌ردووكیان له‌یه‌ك سه‌رچاوه‌ن وه‌ك َّاس ا َّت ُقواْ َر َّب ُك ُم دهفهرموێتَ ( :يا أَ ُّيهَا الن ُ واح َ��د ٍة َ وخ َلقَ ا َّل ِذي َخ َل َق ُكم ِّمن َّن ْف ٍس ِ ِم ْنهَا َز ْو َجهَا و َب َّث ِم ْنه اَُم ِر َجاالً َك ِثرياً و ِن َسا‌ء وا َّت ُقواْ ال ّل َه ا َّل ِذي َت َسا‌ؤ ُل َ ون ِب ِه والاَ َ ْر َحا َم إِ َّن ال ّل َه َك َ ان َع َل ْي ُك ْم َر ِقيباً) (النسا‌ء.)1 : بۆ نه‌هێشتنی هیچ جیاوازییه‌ك له ره‌نگ و توخم ژینگه و بنه‌ماڵه و توانا و لێهاتوویی ،ده‌فه‌رموێت ( َيا وم ِّمن َق ْو ٍم أَ ُّيهَا ا َّل ِذينَ َ‌آ َمنُوا لاَ َي ْس َخ ْر َق ٌ ع يََس أَن َي ُكو ُنوا َخ�ْي�رْ اً ِّم ْنه ُْم ولاَ ِن َسا‌ء ِّمن ِّن َسا‌ء ع يََس أَن َي ُكنَّ َخيرْ اً ِّم ْنهُنَّ ولاَ َت ْل ِمزُوا أَن ُف َس ُك ْم ولاَ َتنَا َبزُوا ِب أْ َ اب ِبئ َْس ال ْل َق ِ اال ِْس ُم ا ْل ُف ُس ُ الميَانِ و َمن َّل ْم َيت ُْب وق َب ْع َد إْ ِ َفأ ْولَ ِئ َك هُ ُم َّ الظالِ ُم َ ون) (الحجرات،)11 : یان ده‌فه‌رموێت (إِ َّن أَ ْك َر َم ُك ْم ِعن َد ال َّل ِه أَ ْت َقا ُك ْم) (الحجرات)13 : ئ �ه‌م ده‌ق��ان�ه ئ��ام��اژە ب ه ئازادیی ئافره‌تان ده‌كه‌ن ،به تایبه‌تی ل ه رووی مرۆڤایه‌تییه‌وه ،كه پیاوان پێش هاتنی ئیسالم ش��ان��ازی��ی��ان ب �ه مرۆڤبوونی خ��ۆی��ان��ەوە ده‌ك���رد ،ئافره‌تیشیان به م��رۆڤ ن �ه‌ده‌زان��ی .ئه‌م یه‌كسانییه له نێوان ئافره‌تان و پیاواندا ،هه‌موو ژیانی گ��رت��ووه‌ت�ه‌وه ،بۆ هه‌ریه‌كه‌یان رۆڵی
خۆی بۆ دیاریكردووه ك ه ته‌واوكاری یه‌كرتین ،وه‌ك خوای گهوره ده‌فه‌رموێت (وا ْل ُم ْؤ ِمن َ ُون وا ْل ُم ْؤ ِمن ُ َات َب ْع ُضه ُْم أَ ْولِ َيا‌ء َب ْع ٍض) (التوبة ،)71 :خوای په‌روه‌ردگار ئاماژەی به رۆڵی زۆر له ئافره‌تان كردووه له قورئاندا ،وه‌ك «مەریم ،ئاسیا ،دایكی موسا» .ب�ه‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌ند ێ جار ل �ه‌الی ره‌وت��ه ئیسالمییه‌كان ب ه هۆی تێگه‌یشتنی هه‌ڵه له الیه‌ن پیاوانه‌وه له ده‌قه‌كان ،یا نه‌شاره‌زایی ئافره‌ت و پیاوان له روانگه‌ی قورئان و سوننه‌ته‌وه، یان ده‌مارگیریی پیاوان زۆر جاریش ئافره‌تان رێخۆشكه‌ر بوون بۆ پیاده‌كردنی دابونه‌ریتی چه‌وتی كۆمه‌ڵگا ،كه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به قورئان و سوننه‌ته‌وه نییه ،وه‌ك كچ به زۆر به‌شوودان ،ژن به ژن ،شیربایی ،بێبه‌شكردنی ژن له میرات، بێبه‌شكردنی له خوێندن ،نه‌بوونی ئافره‌تان له ناوه‌ندی بڕیاردا ،پیاوساالری، توندوتیژی ....هتد. ه���ه‌ر ئ���ه‌م ه���ۆك���اران���ه ب��وون �ه ده‌ستكه‌وت الی عه‌ملانییه‌كان ،جا به م هرامی سیاسی یان به كاڵفامی بووبێت، گوایه ئایین مایه‌ی چه‌وساندنه‌وه‌یه ب��ۆ ئ��اف��ره‌ت��ان و ك��ردی��ان�ه دروش���م بۆ سه‌رخستنی دید و بۆچوونه‌كانیان ،له كاتێكدا له یادیان چ��وو به‌رپاكردنی «شۆڕش»ە عه‌ملانییه‌كان له سه‌رتاسه‌ری جیهانی ئیسالمیدا به هاوكاریی پێشه‌وای موسڵامنان له‌ناو مزگه‌ته‌كانه‌وه سه‌ری هه‌ڵدا ،كه ئافره‌تانی موسڵامنیش رۆڵی
گ�ه‌وره‌ی��ان تێدا بینی ،هاوسه‌نگه‌ر و هاوخه‌باتیان بوون. ع��ه‌مل��ان��ی��ی��ه‌ك��ان ت��ێ��ڕوان��ی��ن��ی ئیسالمییه‌كانیان بۆ ئافره‌تان به كۆنه‌پارێز ناوزه‌د ده‌كەن ،ئایینی ئیسالم ده‌ستكردی مرۆڤ نییه ،هه‌ڵقواڵوی به‌رژە‌وه‌ندی و ئاره‌زووی پیاوان نییه. ب��ه م��رۆڤ��دان��ان��ی ئ��اف��ره‌ت��ان و گێڕانه‌وه‌ی رۆڵ��ی گرنگی ئافره‌تان له پێكه‌وه‌نانی خێزان و به‌رهه‌مهێنانی نه‌وه‌یه‌كی ته‌ندروست بۆ كۆمه‌ڵگایه‌كی ته‌ندروست ،رۆڵی ئافره‌تان له بواری په‌روه‌رده و داهێنان ،بنیادنان ،هاوده‌م و ه��اوك��اری ب��اوك و ب�را و هاوسه‌ر و رۆڵه‌كانیان ،كامه له مانه كۆنه‌پارێزی و كۆنه‌په‌رستییه؟ یه‌كسانی و ئازادیی راسته‌قینه‌ی ئافره‌تان ،كاتێك ده‌ستپێده‌كات كه‌وا بیر و هۆشی رزگاركه‌ر بێت له به‌ندایه‌تیی دید و بۆچوون و به‌رنامه ده‌ستكرده‌كانی پیاوان تا سه‌رده‌می زانست و ته‌كنه‌لۆژیا ئافره‌تان هه‌ركاتێك بیر و هۆشیان به‌نده‌ی دید و بۆچوونی پیاوان بووه، به‌شی ئافره‌تان كاركردن زیاد له توانای خ��ۆی و بازرگانیكردن به جه‌ست ه و گیان و توانایانه‌وه ب��وو ،به تایبه‌تی ل �ه‌م س �ه‌رده‌م �ه‌دا داهاتوویه‌كی زۆر ترسناك چاوه‌ڕێیان ده‌كات ،بۆ ده‌بێت سه‌ركردایه‌تی و ماڵوێرانی و بازرگانیكردن به ئافره‌تانەوە له بۆچوونی عه‌ملانيیه‌كاندا كۆنه‌پارێزی نه‌بێت ،پێشكه‌وتن بێت؟
ئ���ه‌وه‌ی جێی داخ���ه ئافره‌تانی موسڵامن ل �ه س �ه‌رت��اس �ه‌ری جیهانی ئیسالمی به گشتی ،خوێندنه‌وه‌یه‌كی وردیان نه‌بووه بۆ رۆڵ و ئه‌رك و مافی ئافره‌تان له ئایینه‌كاندا ،هه‌وڵێكی وایان ن�ه‌داوه كه خۆیان بتوانن وه‌ك دایكی موسڵامنان «خاتوو عائیشه» كه به‌شێكی زۆر له ئایینه‌كه‌ی لێ وه‌رگیراوه ،وه‌ك پێغه‌مبه‌ر «دروودی خوای له‌سه‌ر بێت» ده‌فه‌رموێت (خ��ذوا شطر دينكم من حمراء) ،شاره‌زا بن له ئاینه‌كه‌یان .ئه‌وه‌ی ئافره‌تان وه‌ریانگرتووه زیاتر له دیدی پیاوانه‌وه بووه. ه �ه‌ر بۆیه ب�ه راش��ك��اوی ده‌ڵێم هه‌ر كاتێك ئافره‌تێكی موسڵامن خۆی ش��ار هزا و تێگه‌یشتووبووایه له‌و ده‌ق و فه‌رمودانه‌ی كه تایبه‌تن به ئافره‌ت، ئ �ه‌و كاته دڵنیا ده‌ب���وو ب�ه ب�ێ هیچ تێكۆشان و ماندووبوونێك چۆن خوای په‌روه‌ردگار گشت ئه‌رك و مافه‌كانی بۆ دیاری كردووه ،خۆی پشتگیریی ل ه ماف و ئایینه‌كه‌یان خۆى ده‌كرد ،به‌و ده‌رده نه‌ده‌چوو كه له‌م سه‌رده‌مه‌دا رووبه‌ڕووی بوونه‌ته‌وه. ل ه كاتێكدا ئافره‌تانی رۆژئاوا زیاد له 200ساڵه له خه‌بات و تێكۆشاندان بۆ بەده‌ستهێنانی مافه‌كانیان ،كه‌چی له ساڵی ()1986دا «لویس مایه‌ر» ده‌ڵێت «ئێستا هیچامن بۆ نه‌كراوه له نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان» .كورد ده‌ڵێت :ده‌نگی دەهۆڵ له دووره‌وه خۆشه.
12 ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/ 19ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
به‌یانی یانزه‌ی ئازار ،ڕێكه‌وتن و هۆكاره‌كانی شكست ترسناكرتین دوژمنی كورد عه‌لی سیرینی گه‌وره‌ترین و ترسناكرتین ده‌سه‌اڵتی دونیا ،الوازترین ته‌ن ه ب هرامبه‌ر به چه‌پڵه‌لێدانی خه‌ڵك .ئه‌وه‌ی ل ه سوریا گوزه‌ر ده‌كات جیاوازه ،چونك ه له‌وێ كه‌مینه‌یه‌كی دوژمن «دوژمنێكی دێرینی میلله‌ت» زیاتر ل ه 40ساڵ ه به ئاگر و ئاسن حوكم ده‌كات و هه‌رچی شیع ه هه‌ی ه پاڵپشتیه‌تی .له‌به‌ر ئه‌و ه به چه‌پڵ ه نه‌ڕووخا ،چونك ه ئامانجی ئه‌م ڕژێم ه هه‌میش ه لێدانی ڕۆحی سوننه و شكاندنی بڕبڕە‌پشتی بووه .له‌به‌ر ئهوه ب ه هه‌ر پاساوێك بێت مردنیان به‌سه‌ردا ده‌بارێنێت .شه‌ڕە‌ك ه شه‌ڕی مان و نه‌مانێكی مێژووییه. ل ه كوردستان بیستودوو ساڵ ه خه‌ڵك وێران كراوه .ئه‌وه‌ی ب ه چاو ده‌بیرنێت و هه‌ستی پێده‌كرێت ،زۆر كه‌مرته ل ه ڕوو ه شاراوه‌كانی ،ك ه ل ه ئاینده‌دا باشرت ده‌بیرنێت .پێشرت گوتوم ه گه‌ر ئه‌مجۆر ه ده‌سه‌اڵته‌ی ل ه كوردستان هه‌ی ه ل ه نێو هه‌ر میلله‌تێكی پێشكه‌وتوو و هۆشیاردا بوایه ،له‌مێژ بوو به‌ره‌و زبڵدان فڕێدرابوو .ل ه كوردستان ،گه‌لی كورد توشی سێ نه‌گبه‌تی زۆر گهوره بووه ،ك ه بوونه‌ت ه ڕێگر له‌به‌رده‌م هه‌ڵسان دژ ب ه زوڵم و سته‌م .یه‌كه‌م ترسنۆكییه‌كی بێوێن ه «به‌شێكی په‌یوه‌سته ب ه ترسان ل ه ده‌وروبه‌ر ،گوای ه ڕە‌وشه‌كه له‌بار ده‌چێت» .دووه‌م هه‌بوونی ئۆپۆزسیۆنێكی قێزه‌ون و له‌رزۆك و بۆش. سێیه‌میش ،ئه‌مه‌یان مه‌ترسیدارتینیانه، هه‌بوونی چینێكی نزم و خۆفرۆش «مێكێش» ك ه بوونه‌ت ه دارده‌ستی ده‌سه‌اڵتێكی گه‌نده‌ڵ و ته‌پیو. ئه‌م چینه‌ی سێیه‌م ،بایی یه‌ك زه‌ڕڕە هه‌ڵه‌ی ده‌سه‌اڵت نابینێت و دانی پێدا نانێت .ل هوانه‌ی ه بۆ خۆڵكردنه چاوی خه‌ڵك ،ب ه شێوازێكی گشتی یان ته‌مومژاوی ،باسی هه‌ڵ ه بكات ،یان سوكه ڕە‌خنه‌یه‌ك بگرێت ،به‌اڵم قه‌ت باسی كاكڵ و ناوه‌رۆكی گه‌نده‌ڵی ناكات كه ل ه سه‌ركرد ه گه‌وره‌كانی ده‌سه‌اڵته‌وه ده‌ستپێده‌كات .ئه‌م چین ه كار و هۆش و تاقه‌تی خستووه‌ت ه ژێر ڕكێفی ده‌سه‌اڵت بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ده‌ستكه‌وت و ئیمتیاز. ئه‌م چین ه وه‌ك سه‌گی هار به‌ردراوه‌ته میلله‌ت و ل ه وه‌ڕین نابێته‌وه .هه‌ر كه باسی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی زوڵم بێت ه نێو خوانی باس ،خۆی و ده‌سه‌اڵت هه‌ڕە‌شه‌ی ئاشكرا ل ه میلله‌ت ده‌كه‌ن ،به‌وه‌ی گه‌ر بیربكه‌نه‌و ه ل ه وه‌ستان دژیان ،ئه‌وا ڕە‌وشه‌ك ه له‌بار ده‌چێت و دۆژمنانی ده‌وروبه‌ر دێنه‌و ه كوردستان .واته ناڕاسته‌وخۆ زمانحاڵیان ده‌ڵێت «یان ئێمه ل ه ده‌سه‌اڵت ده‌مێنینه‌وه ،یان كوردستان ته‌سلیم ب ه دوژمنان ده‌كه‌ین!». ئ هوان ل ه الیه‌ك ب ه ت هواوی چوونه‌ته ژێر لنگه‌كانی ئه‌و «دوژمنان»ەی ده‌وروبه‌ر ،كه‌چی له‌والو ه ب هوان ده‌مانرتسێنن .ئۆپۆزسیۆنیش كه‌وتووه‌ته ژێر ئه‌م بار ه و گێالن ه ئه‌م حیسابانه لێكده‌داته‌وه. له‌م نێوه‌دا ،هه‌رچی پاره‌وپول و بودج ه و ده‌ستكه‌وت هه‌ی ه بۆ خۆیان قۆرخی ده‌كه‌ن ،یه‌ك زه‌ڕڕە‌ش بیر له نه‌هامه‌تی و قوڕبه‌سه‌ریی و دواكه‌وتنی ئه‌م میلله‌ت ه ناكه‌نه‌وه .ئاینده‌ش هه‌ر له‌والوه ،ك ه دیار ه ب ه چ شێوازێكی ترسناك چاوه‌ڕێامنه .مێكێشیش هه‌میشه ل ه جوانكردنی ڕووی پیسی ده‌سه‌اڵت ماندوو نابێت .ئه‌م جۆر ه ده‌سه‌اڵته‌ش بۆ به‌رد هوامبوونی خۆی ،هه‌میش ه حه‌زی به‌م جۆر ه مێكێشانه‌یه.
جه‌الل حه‌سه‌ن به‌یانی 1970/3/11به‌ره‌نجامی دانوستانی نێوان حكومه‌تی عێراق و پارتی دیموكرات بوو .له‌م بابه‌ته‌دا كه‌مێك له هه‌لومه‌رجه‌كانی هاتنه ئارا و شكستی ئه‌م ڕێكه‌وتنه ده‌دوێین. له دوای ده‌رچوونی عێراق له‌ژێر سایه‌ی ئینتیدابی به‌ریتانی له ساڵی ،1932چه‌ندین جار دانوستان له نێوان حكومه‌ته‌كانی عێراق و الیه‌نی كوردیدا هاتووەته ئ��اراوه ،ب�ه‌اڵم چاره‌نووسیان شكست بووه ،له‌وانه دانوستانی نێوان عه‌بدولكه‌ریم قاسم و بارزانی له 1961كه به ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی چه‌كداریی نێوان هە‌ردووال كۆتایی هات ،دانوستانی نێوا عه‌بدوڕڕە‌حامن به‌زازی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌وكاتی عێراق و بارزانی ،كه ئه‌ویش ناڕ ەزایی ئه‌فسه‌رانی ده‌وری به‌زازیی لێكه‌وته‌وه و له پۆسته‌كه‌ی دووری��ان خ��س��ت�ه‌وه ،چونكه ب��اس��ی به‌خشینی ئۆتۆنۆمیی كردبوو به كورد. له دوای كوده‌تای ته‌مموزی 1968 ئاسان نه‌بوو به‌عسییه‌كان بتوانن له عێراقی پڕ كوده‌تا و ناسه‌قامگیریدا پێی خۆیان داكوتن ،بۆیه‌ش له یه‌كه‌م هه‌نگاویاندا له‌م پێناوه‌دا هه‌ستان به دیاریكردنی به‌ربه‌سته‌كان و پاشان دانه
دانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ كردنیان .له پێشدا له‌و ئه‌فسه‌رانه‌و ه ده‌ستیان پێكرد كه له ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تیی شۆڕشدا بوون و به‌عسی نه‌بوون ،وه‌ك «عه‌بدوڕڕە‌زاق نایف» ،هه‌ستان به دوورخستنه‌وه‌یان بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت و پاشانیش كه‌وتنه وێزه‌ی ئه‌و ئه‌فسه‌ره به‌عسییانه‌ی بۆچوونیان له‌گه‌ڵ ڕەوت�ه‌ك�هی «ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن ب�ه‌ك��ر» و «س����ه‌دام»ی خزمیدا یه‌كی نه‌ده‌گرته‌وه. له هه‌موو ئه‌م به‌ربه‌ستانه گه‌وره‌تر كێشه‌ی مۆله‌قی ك���ورد ب���وو ،ك �ه له سه‌ره‌تای دروستبوونی ده‌وڵه‌تی عێراقه‌وه نه‌توانرابوو چاره‌سه‌ر بكرێت و بووبووه مایه‌ی ناسه‌قامگیریی عێراق ،هه‌ربۆیه كه‌وتنه دانوستان له‌گه‌ڵ پارتیدا ،كه ئه‌وكات نوێنه‌رایه‌تیی به‌شێكی گه‌وره‌ی كورده‌كانی عێراقی ده‌كرد .دانوستان كرا و ڕیككه‌وتنامه‌كه ئیمزا كرا ،به‌یانی 11ی ئ��ازار ده‌رچ��وو كه بڕیار بوو له ماوه‌ی چوار ساڵدا ڕێوشوێنی جێبه‌جێكردنی دابندرێت ،كه له گرنگرتین خاڵه‌كانی ئه‌مانه بوون: یه‌كه‌م :دامه‌زراندنی ناوچه‌یه‌كی ئۆتۆنۆمی بۆ ك��ورد له‌و شوێنانه‌دا كه زۆرینه‌ی دانیشتوان پێكده‌هێنن. دووه‌م :دیاریكردنی ئه‌و ناوچانه‌ش ك ه كورد زۆرینه پێكده‌هێنێت له ڕێی ئامارێكه‌وه ك ه ده‌بوایه له ماوه‌یه‌كی نزیكدا ئه‌نجام بدرایه. سێیه‌م :ك���ورد ب �ه‌ش��دار بێت له ب��ڕی��اردان و پۆسته‌كانی حكومه‌تی مه‌ركه‌زیدا ب ه پێی ڕێژە‌یان له عێراقدا، ده‌بێت جێگرێكی سه‌رۆك كۆماریش كورد بێت. چواره‌م :زمانی كوردی ببێته ڕەسمی له عێراقدا و له‌م پێناوه‌شدا ده‌ستووره
كاتیه‌كه‌ی عێراق هه‌موار بكرێته‌وه. پێنجه‌م :كورده‌كان به‌پێی ڕێژە‌یان له س��ه‌روه‌ت و سامانی واڵت به‌شیان پێبدرێت ،ته‌نانه‌ت له نه‌وتی كه‌ركوكیش. شه‌شه‌م :چاكسازیی كشتوكاڵی له ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمیدا ئه‌نجام بدرێت و مووچه‌ی خانه‌نشینییش بۆ پێشمه‌رگه ببڕدرێته‌وه. ئه‌م خااڵنه بۆ ك��ورد ده‌ستكه‌وتی به‌رچاو ب��وون ،چونكه یه‌كه‌م جار بوو حكومه‌تی عێراق به ڕەسمی دان به مافه كه‌لتووری و سیاسییه‌كانی كورددا بنێت. ب �ه‌اڵم ده‌كرێت بپرسین :ئ�هی كه‌واته بۆچی دانوستانه‌كان و ڕێككه‌وتنامه‌كه شكستی هێنا وه‌ك ئه‌وانه‌ی پێش خۆی؟ من هۆكاره‌كان له‌م خااڵنه‌ی خواره‌وه‌دا ده‌بینمه‌وه: ی��ه‌ك��ه‌م :ه��ه‌ری��ه‌ك ل �ه پ��ارت��ی و ح��ك��وم�ه‌ت��ی ب �ه‌ع��س تێگه‌یشتنێكی تایبه‌تیان هه‌بوو بۆ ئۆتۆنۆمی ،الی كورد مانای به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی چوون و تا ئه‌وپه‌ڕی الوازك��ردن��ی هه‌ژموونی حكومه‌تی مه‌ركه‌زی بوو ،بۆ حكومه‌تی به‌عسیش چاره‌سه‌رێكی كاتی بوو بۆ سه‌قامگیربوونی ده‌سه‌اڵتیان ،پاشان ك �ه‌م��ك��ردن �ه‌وه‌ی ده‌س��ه‌اڵت��ی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی تا ئه‌وپه‌ڕی .هه‌ر ئه‌وكاتیش سه‌ددام وتبووی كه «ئۆتۆنۆمی دراوه به
خه‌ڵك ،نه‌ك به خاك»( ، )1ئه‌م وته‌یه‌ش مه‌غزای خۆی هه‌یه. دووه‌م :بوونی بێمتامنه‌یی سیاسی له نێوان هه‌ردوو الیه‌ندا ،ب ه تایبه‌ت له دوای ساڵی ،1971هۆكاره‌كانی بێمتامنه‌ییه‌ش زۆرب��وون ،له‌وانه :مێژووی دانوستان و شكسته‌كان له نێوان كورد و حكومه‌ته‌كانی پێشوودا ،دوو جار هه‌وڵدانی ده‌زگای هه‌واڵگریی عێراقی بۆ تیرۆركردنی مه‌ال مسته‌فا ل ه ساڵی 1971و 1972دا، قبوڵنه‌كردنی «محه‌ممه‌د حه‌بیب كه‌ریم» وه‌ك جێگری سه‌رۆك كۆماری عێراق ،كه له‌الیه‌ن پارتییه‌و ه بۆ ئه‌و پۆسته دیاری كرابوو ،چاوپێكه‌وتنه‌كه‌ی مه‌ال مسته‌فا له‌گه‌ڵ ڕۆژنامه‌ی «واشنتۆن پۆست»ی ئه‌مریكی ل ه ساڵی 1973دا كه تێیدا وتبووی « ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا له‌و گورگانه مه‌به‌ستی به‌عس بووه -مبانپارێزێت،ئ��ه‌وا م��ن ن�ه‌وت��ی ك �ه‌رك��وك ده‌ده‌م به كۆمپانیایه‌كه‌ی ئه‌مریكی تا له‌وێ كار بكات» ( ،)2ئه‌م ه و چه‌ندین هۆی تر. سێیه‌م :خاڵێكی تری سه‌ره‌كی بریتی بوو له‌و شااڵوه مه‌نهه‌جییه‌ی ته‌عریب كه له ناوچه كوردییه‌كاندا ده‌ستی پێكردبوو، به تایبه‌ت له ك �ه‌رك��وك ،كه چه‌ندین خێزانی عه‌ره‌ب هێرنان و له‌وێ نیشته‌جێ ك�ران ،خێزان ه كورده‌كانیش بۆ باشوور ده‌گوازرانه‌وه و به چه‌ندان شێوه‌ی تریش
بارزانى وتبووی ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا له‌و گورگان ه -مه‌به‌ستی به‌عس بووه- بمانپارێزێت ،ئه‌وا من نه‌وتی كه‌ركوك ده‌ده‌م ب ه كۆمپانیایه‌كه‌ی ئه‌مریكی
ته‌عریب پیاده ده‌كرا .له خانه‌قین نزیكه‌ی ( )45هه‌زار كوردی فه‌یلی ده‌رك �ران بۆ ئێران و عه‌ره‌به‌كان شوێنیان گرتنه‌وه. چواره‌م :په‌یوه‌ندیی هه‌ردوو الیه‌نی كورد و حكومه‌تی به‌عس به یه‌كێك له بلۆكه‌كانی جه‌نگی س���ارده‌وه .به‌عس تازه هه‌ستابوو به خۆماڵیكردنی نه‌وت و ده‌رهێنانی له‌ژێر ده‌ستی كۆمپانیا به‌ریتانییه‌كاندا ،ئه‌مه‌شی به پشتیوانیی ب��ه‌رچ��اوی س��ۆڤ��ی�ه‌ت ئه‌نجامدابوو، له‌والشه‌وه پارتی په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا و ئیرسائیل و ئێراندا گه‌شه‌پێدابوو ،داوای یارمه‌تیی دارایی و سه‌ربازیی لێكردبوون ،به‌م هۆیه‌شه‌وه ساڵی 1971پارتی ( )16ملیۆن دۆالری له سی ئای ئه‌ی وه‌رگرتبوو (.)3 پێنجه‌م :له هەموو ئه‌مانه گرنگرت ئاماده‌نه‌بوونی ڕە‌هه‌ندی نێوده‌وڵه‌تییه وه‌ك میانگیر له نێوان ه�ه‌ردوو الیه‌نی ڕێكه‌وتنه‌كه‌دا ،ئ�ه‌م ڕێكه‌وتنه ته‌نها به‌یانێك ب��وو كه ه���ه‌ردووال پێی ڕازی بووبوون ،به‌اڵم هیچ الیه‌نێكی نێوده‌وڵه‌تی و ئیقلیمیش به ڕەسمی نه‌هێرنابوونه ناو ڕێكه‌وتنامه‌كه‌وه ،تا وه‌ك گرەنتییه‌كی پاراسنت و پیاده‌كردنی ڕێكه‌وتنه‌كه ڕۆڵی خۆیان بگێڕن. پەڕاوێز 1-Bengio, O. (1998). Saddam›s word : political discourse in Iraq. New York, .Oxford University Press, p 114 2-Anderson, L. D. and G. R. V. Stansfield (2004). The future of Iraq : ?dictatorship, democracy, or division New York, N.Y., Palgrave Macmil.lan, p56 �3-Marr, P. (2012). The modern his .tory of Iraq. Boulder, Co, p152
سیاسه‌ت و فه‌توا
نازم عەبدوڵاڵ پێناسه‌ی فه‌توا :فه‌توا بریتییه ل ه هوشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵكی ل ه حوكمه شه‌رعییه‌كان. پ��ێ��ن��اس��هی س���ی���اس���ه‌ت :له زمانه‌وانیدا به مانای ڕاهێنان هاتووه. له زاراوه‌ش��دا وا پێناسه كراوه كه به شێوه‌یه‌كی بابه‌تییانه لێكۆڵینه‌وه له گۆڕانكارییه‌كانی واقیعی كۆمه‌ڵگا ده‌ك�����ات ،ل��ه‌گ��ه‌ڵ ڕەچ��اوك��ردن��ی به‌رژەوه‌ندییه‌كانی خه‌ڵكدا. ئیبنولقه‌یمی ج �ه‌وزی��ش به‌م شێوه‌یه پێناسه‌ی سیاسه‌ت ده‌كات «ك �ه خه‌ڵكی له‌گه‌ڵ سیاسه‌تدا له چاكسازی نزیك ببنه‌وه ،له گه‌نده‌ڵی دوورب��ك �ه‌ون �ه‌وه«( .اع�لام املوقعین، )372/4 له پێناسه‌كانی فه‌توا و سیاسه‌تدا ده‌گ�هی��ن�ه ئ �ه‌و ئه‌نجامه‌ی ده‌بێت ب�ه‌رژوه‌ن��دی��ی�ه‌ك��ان��ی واڵت و گ �ه‌ل، ه��وش��ی��ارك��ردن �ه‌وه‌ی خ�ه‌ڵ��ك ڕەچ��او بكرێت. ئ����ه‌وه‌ی ج��ێ��گ�هی هه‌ڵوێسته
له‌سه‌ركردنه ئه‌وه‌یه سیاسه‌ت بابه‌تێكی ڕۆژانه‌یه و گۆڕانكاریی به‌سه‌ردا دێت و به پله‌ی یه‌كه‌م بهرژەوهندیی تێدا ڕەچاو ده‌ك��رێ��ت ،بۆیه ده‌ب��ێ��ت ئ �ه‌و الیه‌نانه دی��اری بكرێن كه بهرژەوهندیی شه‌رعی و ن��اش �ه‌رع��ی لێك ج��وداده‌ك��ه‌ن��ه‌وه و بهرژەوهندیی بااڵی میلله‌ت دیاری ده‌كه‌ن. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته زانایان و شاره‌زایانی بواری سیاسه‌تی شه‌رعی بڕیاردانیان له‌سه‌ر ئه‌م جۆره بابه‌تانه گێڕاوه‌ته‌وه بۆ لێپررساوی یه‌كه‌می واڵت ،ئه‌ویش به مه‌رجێك توانای ئیجتیهادی هه‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران كه له زاراوه‌ی فیقهی كۆندا پێیان وت �راوه ئه‌هلی حه‌ل و عه‌قد .جگه له‌م سه‌رچاوه‌یه ،هیچ ڕا و بۆچوون و بڕیاری تری داموده‌زگاكانی وه‌كو ده‌سته‌ی فه‌توا، یان قوتابخانه شه‌رعییه‌كان ،زانایان و تاكه تاكه‌ی خه‌ڵك پابه‌ندكه‌ر نییه ،ناتوانن سیاسه‌ت و به‌رژەوه‌ندییه‌كانی گه‌ل و واڵت دی��اری بكه‌ن .ئه‌م پێناسه‌یه ته‌نها تایبه‌ت نییه به ده‌وڵه‌تی ئیسالمییهوه، به‌ڵكو به شێوه‌یه‌كی ڕێژەیی پارت و الیه‌نه ئیسالمییه‌كانیش ده‌گرێته‌وه ،به‌اڵم هه‌ركات ل ه ڕێگه‌ی ئه‌هلی حه‌ل و عه‌قد (ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن � هران)ه‌وه و ڕا و بۆچوونه‌كانیان پشتیوانیی لێكرا ،ئ�ه‌و كاته ده‌بێت به ڕای ڕەسمی و ئه‌ركی سه‌رشانی ده‌وڵه‌ته بیخاته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه .هه‌روه‌ها بابه‌ته فیقهییه‌كان له‌ناو په‌رتووكه‌كاندا ده‌مێننه‌وه تا ئه‌و كاته‌ی ئه‌هلی حه‌ل و عه‌قد (ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران) ده‌یكه‌ن به بڕیار ،ئه‌وكاته پێویسته واڵت پابه‌ند
بێت به‌و بڕیاره‌وه و حكومه‌ت هه‌ڵسێت به جێبه‌جێكردنی .لێره‌وه ده‌گه‌ینه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی له سیاسه‌تكردن و به‌ڕێوه‌بردنی واڵت��دا ،چوونه سه‌ر مه‌زهه‌ب و ته‌قلید نییه ،ڕا و بۆچوونی شه‌رعزانه‌كانی كۆن و تازه وه‌كو بابه‌تێكی تیۆری مامه‌ڵه‌یان له گه‌ڵدا ده‌كرێت ،تا ئه‌و كاته‌ی نوێنه‌رانی خه‌ڵك به‌رپای ده‌كه‌ن ،ده‌وڵه‌ت ئه‌یخاته ب��واری كارپێكردنه‌وه ،چونكه له فیكری ئیسالمیدا زان��ا و به‌رپرسه‌كان ئیجتیهاد بكه‌ن و هه‌ڵه بكه‌ن باشرته ل��ه‌وه‌ی له ترسی هه‌ڵه‌كردن ته‌قلید بكه‌ن و ڕێگه له هه‌موو بیركردنه‌وه‌یه‌ك بگرن ،وه‌كو له فه‌رموده‌یه‌كدا كه موسلیم و بوخاری گێڕاویانه‌ته‌وه ،پێغه‌مبه‌ر «درودی خوای له‌سه‌ر بێت» ده‌فه‌رموێت «إذا حكم الحاكم فاجتهد ثم أصاب فله أج�ران ,وإذا حكم فاجتهد ثم أخطأ فله أجر» .به‌م شێوه‌یه ده‌گه‌ین به ڕێگه چاره‌یه‌ك بۆ ڕا و بۆچوونی هه‌ندێك الی�ه‌ن و ته‌وژمی ئیسالمی كه قه‌ناعه‌تیان وایه بۆ هه‌موو هه‌ڵوێستێكی سیاسی ،یان بۆ هه‌ر بۆچوونێكی تازه‌ی سه‌باره‌ت به ژیان و ده‌وروب �ه‌ر ،پێویسته به‌ڵگه‌یه‌كی شه‌رعیی ڕەوان هه‌بێت له‌سه‌ر مه‌رشوعیه‌ت و ڕێگه‌پێدراویی ئه‌و كاره، كه ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ب�ه‌رده‌وام له الیه‌ن سه‌ركردایه‌تی و مه‌راجیعه فیقهییه‌كانه‌وه كۆڕ و سیمیناری ناوخۆیی هه‌بێت .ئه‌و ته‌وژمانه ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی ح �ه‌ز ده‌ك��ه‌ن له هه‌ڵوێست و مه‌سه‌له‌كاندا خۆیان ته‌قلیدی زانایه‌كی فیقهی بكه‌ن ،ئه‌وه‌نده حه‌زناكه‌ن دوای ڕا و بۆچوونێكی تازه‌ی سه‌ركردایه‌تیی
سیاسی بكه‌ون ،كه ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ئه‌و الیه‌نانه له هه‌ڵوێست وه‌رگرتن و پێشهات و مه‌سه‌له تازه‌كاندا ،هه‌ندێك جار ڕاڕا بن، وه‌كو ئینب قه‌ییم له كتێبی (اعالم املوقعین )372/4دا ب��ۆ وه‌اڵم���ی ئ �ه‌و بۆچوونه، قسه‌یه‌كی ئیبنو عه‌قیلی حه‌نبه‌لی ده‌هێنێت به‌رانبه‌ر به كه‌سێك ك ه وا له سیاسه‌ت تێگه‌یشتووه هه‌موو هه‌نگاوێكی سیاسی ده‌بێت ده‌قێكی شه‌رعیی له‌سه‌ر بێت ،كه ده‌ڵێت( :سیاسه‌تی شه‌رعی ئه‌وه‌یه هاوڕای ش �ه‌رع بێت ،له‌گه‌ڵ ده‌قێكی شه‌رعیی نه‌گۆڕی راستدا دژبه‌یه‌ك نه‌وه‌سنت( ،به‌و كه‌سه ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستت ئه‌و ه بێت) ئهوه بۆچوونه‌كه‌ت ڕاسته ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستت ئهوه بێت هه‌موو هه‌نگاوێكی سیاسی ده‌بێت ده‌قێكی شه‌رعیی له‌سه‌ر بێت ،ئ �ه‌وه هه‌ڵه‌ی ه و به هه‌ڵه‌زانینی هاوه‌ڵه‌كانی پێغه‌مبه‌ریشه (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) ،بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م جۆره بۆچوون و قه‌ناعه‌ته دوو ڕێگه هه‌یه: یه‌كه‌م :ش��اره‌زاك��ردن��ی ئه‌ندامان و كادیرانیان ،له سه‌رچاوه‌كانی فیقهی ئیسالمی (اص��ول الفقه) تاوه‌كو بتوانن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ واقیع و ده‌وروب �ه‌ری��دا بكه‌ن و به به‌رچاوڕۆشنی له چوارچێوه‌ی مه‌به‌سته‌كانی شه‌ریعه‌ت (مقاصد الرشیعه) دا سیاسه‌ت بكه‌ن و دووربكه‌ونه‌وه له ڕواڵه‌تبینیی ڕووت. دووه‌م :ئه‌و پارته ئیسالمییانه‌ی كه خاوه‌ن باگراوندێكی سه‌له‌فین ،پێویستان به فیقهێكی سیاسیی به‌ڵگه‌دار (الفقه السیاسی املدلل) هه‌ی ه تاوه‌كو تێبگه‌ن
پێغه‌مبه‌ر (درودی خ��وای له سه‌ر بێت) و هاوه‌ڵه‌كانی چۆن سیاسه‌تیان ك����ردووه ،چه‌ندێك لۆژیكییانه و واقیعییانه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ر و واڵتان كردووه ،بۆ ئه‌م مه‌به‌سته به خوێنه‌رانی به‌ڕێز ده‌ڵێم كتێبه‌كه‌ی د .حاكم مه‌تیری ب�ه‌ن��اوی (تحریر االنسان وتجرید الگغیان) بخوێننه‌وه، وه‌اڵمی هه‌موو پرسیاره سیاسییه‌كانی تێدایه .خۆ مه‌به‌ستی ئێمه‌ش ئهوه نییه پارته ئیسالمییه‌كان ب ه ڕەهایی و بێ سانسۆری شه‌رعی سیاسه‌ت بكه‌ن ،چونكه ئه‌و پارت و ته‌وژمانه‌ی بێ سانسۆر خۆیان ته‌سلیم به فیكری نوێ و تازه‌گه‌رایی ك��ردووه ،ئه‌وانیش كۆمه‌ڵێك گرفت و كێشه‌ی فیكری و كۆمه‌اڵیه‌تی ڕێگه‌یان پێ ده‌گرێت، دوور نیی ه له تێڕوانینی هه‌ندێكدا به‌ره‌و ئینحرافی فیكری هه‌نگاو نه‌نێن. له ئیسالمدا فیكر چوارچێوه‌ی بۆ دیاری كراوه ،هه‌ر وه‌كو پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) ئیامندار ده‌چوێنێت به ئه‌سپێكی به‌سرتاوه كه هه‌رچه‌ندێك بسوڕێته‌وه ل ه چوارچێوه‌ی په‌ته‌كه‌ی ده‌رناچێت ،كه دهفهرموێتَ « :م َث ُل ا ْل ُم ْؤ ِم ِن ،ؤ َم َث ُل ا ِإل َمي��انِ َ ،ك َم َثلِ ا ْل َف َر ِس يِف ِاخ َّي ِت ِه َي ُج ُ ولُ ،ث َّم َي ْر ِج ُع إِ يَل ِاخ َّي ِت ِه»، ئه‌م فه‌رموده‌یه مه‌ودایه‌كی به‌رفراوانی بۆ دیاری كردوین كه جموجوڵی تێدا بكه‌ین ،به شێوه‌یه‌ك پێویستامن به‌وه نه‌بێت په‌نا به‌رینه به‌ر شیو و دۆڵی تر بۆ تێركردنی هزر و هۆشامن.
15 ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ـــــــــــــــانه‌ی كاوه و زوحاك شانامه‌ی فیرده‌وسی له‌سه‌ر كه‌مكردنی ڕەگه‌زی كورد بنیادنراوه ،چونكه خودی شانامه به عه‌قڵێكی ناسیۆنالیستی فارسی ن���وورساوه .فیرده‌وسی له ئه‌فسانه‌ی ك��اوه و زوحاكدا ،ئه‌و ڕزگاربووانه‌ی نێو سته‌می زوحاك به كورد دانانێت، به‌ڵكو به فارسیان داده‌نێت ،وه‌ك له الپه‌ڕە ()27دا ده‌نووسێت «دوو ئێرانیی ئازادیخواز به ناوی ئارمایل و گرمایل، به زیره‌كیی خۆیان بوونه چێشتلێنه‌ری زوحاك» .له‌مه زیاتر ده‌ڵێت «مانگانه 30گه‌نج له ڕێگای ئارمایل و گرمایله‌وه، له داوی مه‌رگ ڕزگاریان ده‌بوو ،خۆیان له چیادا قایم ده‌ك��رد ،هه‌ركه ژماره‌ی ئازادكراوه‌كان گه‌یشته ( )200كه‌س، چێشتكه‌ره‌كان مێگه‌لێك له مه‌ڕ و بزنیان بۆ ده‌ن��اردن ،تاوه‌كو بنب به شوانیان و ژیانێكی ئاسووده‌یان هه‌بێت» .ل.27 له دوای هه‌ره‌سی میدیا به ده‌ستی ك��ۆرش ،كه فیرده‌وسی زۆر شانازیی پێوه ده‌كات ،ڕۆڵی ده‌سه‌اڵتداری كورد له‌سه‌ر خاكی خۆی ونبوو .فارس كه به ئه‌خمینی و هه‌خامه‌نشین نارسابوون، دوای هه‌ره‌سپێهێنانی ئه‌ستیاگی دوا پ��ادش��ای میدیا ،زم��ان��ی ئایینی میدییه‌كانیان هێشته‌وه ،چونكه خۆشیان وه‌ك زۆرب �هی كورد زه‌رده‌شتی بوون، هه‌روه‌ها توێژەرانی كه‌لتووری واڵتی ئاریان جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه ده‌كه‌نەوە كه فارس هه‌ر شوناسی نه‌ته‌وه‌یی كوردی زه‌وتنه‌كردووه ،به‌ڵكو ئه‌لفبێی میدیشی بۆ خۆی ب��ردووه ،به‌وه‌ش مێژوویه‌كی ساخته‌ی ب��ۆ خ��ۆی دروس��ت��ك��ردووه، رۆڵی كوردیشی له شارستانیی ئاریانی ش���اردووه‌ت���ه‌وه .وه‌ك دكتۆر جه‌مال نه‌به‌ز ده‌ڵێت «ناسیۆنالیستی فارسی ،له سه‌رده‌می شای ئێرانه‌وه ،وشه‌ی ئێرانی له‌جیاتی فارس به‌كارهێنا». بۆچی نه‌ورۆز كه‌لتووری فارسییه؟ ئ �ه‌گ �ه‌ر قسه ل �ه‌س �ه‌ر ملمالنێی زوحاك – كاوه بكه‌ین ،ئهوه فیرده‌وسی ویستویه‌تی به زم��ان ش�ه‌ڕی عه‌ره‌بی موسڵامن بكات ،له‌و هاوكێشه‌یه كورد وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك بوونی نییه ،به‌ڵكو ڕزگاربوونی كورد له كه‌لتووری فارسی، نسكۆیه‌كی ده‌روونی بوو بۆ فیرده‌وسی. ئه‌گه‌ر قسه‌ش له ملمالنێی ئه‌ژدیهاك – كاوه بكه‌ین ،ده‌بێت كورد له نه‌ورۆزدا پرسه دانێت ،چونكه دوا پادشای میدی ئه‌ستیاگ ،له‌و ڕۆژەدا له الیەن كۆرشی ف��ارس��ی��ەوە ك��وده‌ت��ای ل�ه‌س�ه‌ر ك��راوه. فیرده‌وسی ئه‌و كوده‌تایه‌ی پێ خۆش بووه ،چونكه ده‌سپێكی فه‌رمانڕەوایی فارس بووه و كۆتایی حوكمی كوردی ب���ووه .ك�ه «ع .س �ه‌رس��ام» ل�ه كتێبی «ئاڤێستای نه‌ورۆز»دا ده‌نووسێت «ناوی زوح��اك ته‌عریبی ن��اوی ئه‌ژدیهاكه». (ل .)42ئه‌و دوو وشه‌یه دژی یه‌كرتن، له‌گه‌ڵ ئ�ه‌و تێكناكه‌نه‌وه ،زوح��اك – پێكه‌نینهێنه‌ر و ئه‌ژدیهاك دێو و دراگۆن
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
ته‌واو دژ به یه‌كن. تا كۆتایی ده‌س �ه‌اڵت��ی ساسانی، ساسانییه‌كان ئ��ااڵی ك��اوه‌ی��ان دژ به موسڵامنه عه‌ره‌به‌كان به‌رزكردبووه‌وه. ته‌به‌ری و ئه‌لعابد ده‌ڵێن «چۆن ئه‌و ئااڵیه به گه‌وهه‌ر و به‌ردی بەنرخ له سه‌رده‌می فه‌ره‌یدوون نه‌خشێرنابوو، له س�ه‌رده‌م��ی یه‌زگوردیش ه�ه‌ر به‌و گه‌وهه‌رانه ڕازێندرابووه‌وه .چ لۆژیكێك قه‌بووڵی ئهوه ده‌كات ،فارس ئااڵی كورد له شه‌ڕی قادسیه به‌رزبكه‌نه‌وه؟ «ع. سه‌رسام» قسه‌ی فیرده‌وسی ده‌گۆڕێت ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ل�ه‌گ�ه‌ڵ مه‌به‌ستی خۆی بگونجێت .له الپه‌ڕە ( )22ده‌نووسێت «سمبولی دره‌ف��ش��ی ك���اوه ،ك �ه ئه‌و پێشكوشه بوو له پێسته دروستكرابوو، پاش سه‌ركه‌وتنی كاوه ،فه‌ره‌یدون به مرواری و زێڕ ڕازاندیه‌وه» .فه‌ره‌یدون ئااڵی كیانی دروست كرد ،پاش ئه‌وه‌ی ك��اوه هاته ڕی��زی شۆڕشگێڕان ،نه‌ك ب �ه س��ه‌ر زوح��اك��دا س��ه‌رك��ه‌وت .ع . سه‌رسام نكۆڵی ل �ه‌وه ناكات زوح��اك عه‌ره‌ب بووه ،ئه‌وه‌تا له الپه‌ڕە ()38دا ده‌نووسێت «زوحاك عه‌ره‌ب بووه »...
باسی لێوه ك���ردووه ،هه‌تا ده‌ڵێت زوح��اك ( )1100ساڵ ته‌مه‌نی بووه، ب�ه‌اڵم ئاماژە ب�ه‌وه ناكات ك��اوه كورد بووبێت .هه‌روه‌ها ده‌وترێت ،نه‌ورۆز رۆژی رزگاریی ئیرباهیم پێغه‌مبه‌ره له مه‌نجه‌نیقی نه‌مرود ،ئه‌وه‌ش كورد ده‌كاته بتپه‌رست ،بۆیه ئه‌و ڕایه‌ش به په‌سند نازانین. نه‌ورۆز له نێوان ئه‌فسانه‌ی فارسی و ئه‌فسانه‌ی كوردیدا ل��ه پ��ێ��ش �ه‌وه ومت����ان ،ئه‌فسانه ده‌رهاویشته‌ی عه‌قڵی مرۆڤه .یه‌كێك له پێكهێنه‌رانی ه�ه‌ر ئه‌فسانه‌یه‌ك، پێویستییه ،جا ئه‌و پێویستییه مه‌عنه‌وی یان ماددی بێت .له هه‌ردوو ئه‌فسانه‌ی فیرده‌وسی و مه‌سعودی ،ن �ه‌ورۆز بۆ كورد پرسه‌یه‌كی سه‌رانسه‌رییه ،چونكه: یه‌كه‌م ،له ئه‌فسانه‌ی فیرده‌وسیدا، ك��اوه كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی نییه و له بریتی ئه‌و فه‌ره‌یدونه .به گێڕانه‌وه‌ی فیرده‌وسی ،زوح��اك به ده‌ستی كاوه ناكوژرێت ،به‌ڵكو فه‌ره‌یدون له چیای ده‌ماوه‌ند زیندانی ده‌كات .له گێرانه‌وه‌ی
فارس هه‌ر شوناسی نه‌ته‌وه‌یی كوردی زه‌وتنه‌كردووه ،به‌ڵكو ئه‌لفبێی میدیشی بۆ خۆی بردووه ته‌به‌ریش ده‌نووسێت «زوح��اك1000 ساڵ حوكمی كردووه» .ئایا زوحاكێكی ع�ه‌ره‌ب له خاكی كورد چی ك��ردووه؟ ئایا په‌یوه‌نددی عه‌ره‌ب و كورد پێش ئاشنابوونی كورد به ئیسالمك كه‌ی بووه؟ ئه‌و عه‌ره‌به موسڵامنانه‌ی بۆ بانگه‌واز هاتبوونه كوردستان له نێو كورد توانه‌وه و شوناسی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ونكرد. ئه‌و قسه‌یه‌ی له ته‌به‌ریدا هاتووه ،كه ئ �ه‌رده‌وان به ئه‌رده‌شێر ده‌ڵێت «ئه‌ی كوردی گه‌وره‌بووی ژێر ڕەشامڵی كورد، چۆن ده‌وێریت بێ فه‌رمانی من تاج له‌سه‌ر نێیت»( .ب�ه‌رگ��ی دوو ،ل.)7 ئه‌مه جوێنه ،ئێستاش هه‌ندێك نه‌ته‌وه به كورد ده‌ڵێن «هه‌ی كرمانج! ....له كرمانجێتی خۆی ناكه‌وێت» .ڕووخاندنی حوكمی میدی به ده‌ست فارس له (550 پ .ز) ،دامه‌زراندنی حوكمی ساسانی له (224ز) ،ئه‌و ( )774ساڵه كاری له كه‌سێتی ك��ورد ك���ردووه ،ك��ورد زۆری بووه‌ته كۆچه‌ری ،بۆیه ئه‌رده‌وان وشه‌ی «خیام ،خێمه» به‌كاردێنێت .كۆچه‌ربوون عه‌یبێكی كۆمه‌اڵیه‌تییه ،له چاو شاریی پله دووه. گووتیبوونی كاوه ،قسه‌یه‌كه له نێو كورددا ده‌درێته پاڵ ع .سه‌رسام ،به‌اڵم له بنه‌ڕەتدا ئه‌مه قسه‌یه‌كه ته‌به‌ری
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
ته‌به‌ریدا ،فه‌ره‌یدون به سه‌ر زوحاكدا زاڵ ده‌بێت و ده‌یكوژێت .له گێڕانه‌وه‌ی بۆره‌كه‌ییدا ،جه‌ماوه‌ری ڕاپه‌ڕیو زوحاك ده‌ك��وژێ��ت .ئه‌فسانه‌كه‌ش له‌سه‌ر دوو بنه‌مای ناسیۆنالیستی بیناكراوه، -1زی��ن��دووك��ردن�ه‌وه‌ی ڕق��ی ف��ارس له ع �ه‌ره‌ب ،بۆیه زوح��اك وه‌ك نوێنه‌ری عه‌ره‌ب كراوه‌ته پاشایه‌كی نادادوه‌ر .له ده‌می نووسینی ئه‌و ئه‌فسانه‌یه چه‌ند یاخیگه‌رێكی فارسی دژ به ده‌سه‌اڵتی خیالفه‌تی عه‌باسی كراوه ،فیرده‌وسیش به وش �ه به‌شداریی ئ �ه‌و یاخیبوونه ده‌كات .زیندووكردنه‌وه‌ی زمانی فارسی و باڵوكردنه‌وه‌ی ڕۆشنبیریی سه‌ركه‌وتنی ف��ارس ب�ه س��ه‌ر ك���ورد ،ل�ه ك��وده‌ت��ای هه‌ره‌سپێهێنانی ده‌سه‌اڵتی ئاستیاگ به ده‌ست كۆرشه‌وه. 2ـ له ئه‌فسانه‌ی مه‌سعودیدا، ناسیۆنالیستی فارسی زاڵ�ه ،كورد له‌و ئه‌فسانه‌یه‌دا له جنۆكه په‌یدا بووه! ئه‌ستیاگی دوا پادشای میدی ده‌بێته ئه‌ژدیهایه‌ك ،به‌رده‌بێته گیانی خه‌ڵك، بۆیه ك��اوه‌ی ئه‌فسانه‌كه (ل�ه بریتی كۆرشی فارسی مێژوویی) ئه‌ستیاگی پادشای كورد ده‌كوژێت .به پێی ئه‌و گێڕانه‌وه كورد له نه‌ورۆزدا ده‌بێت پرسه دابنێت.
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
ئه‌فسانه‌ی فارسی ناسیۆنالیستی نوورساوه ئه‌فسانه‌ی ك��وردی زاره‌كییه و له هه‌ردوو ئه‌فسانه‌ی فارسی وه‌رگیراوه و به بهرژەوهندیی ناسیۆنالیستی كوردی داڕێژراوه .كورد ،به حوكمی داگیركردن له الی�ه‌ن ناسیۆنالیستی عه‌ره‌به‌وه و سیكیوله‌ربوونی ،له الی ئاسایی بووه، زوحاكی پادشای خوێنڕێژ ،نوێنه‌ری كاره‌كته‌ری عه‌ره‌ب بێت .ئه‌و ڕوداوه ل�ه‌گ�ه‌ڵ م��ێ��ژوو دژە ،چونكه ب �ه‌ر له ئاشنابوونی كورد به ئیسالم ،ده‌سه‌اڵتی عه‌ره‌بی له كوردستان بوونی نه‌بووه، به‌ڵكو ئه‌وه‌ی هه‌بووه له ئاستی تاك و هۆزدا بووه! له هه‌مووش سه‌یرتر ،كاوه به كورد ك �راوه ،كه‌چی ئهوه دووب��اره له‌گه‌ڵ ڕەوت��ی ڕووداوه‌ك��ان��ی مێژوو پارادۆكسییه‌ك پێكده‌هێنێت. ناسیۆنالیستی فارسی به هه‌موو ره‌وته‌كانیه‌وه له‌سه‌ر هه‌ردوو گێڕانه‌وه‌ی فیرده‌وسی و مه‌سعودی كار ده‌كه‌ن ،له سه‌رده‌می به‌ئیسالمبوونی فارسدا ،ئااڵی ك��اوه‌ی به‌رزكردبووه‌وه ،وه‌ك هه‌موو ژێده‌ره‌كان ئاماژە به‌وه ده‌كه‌ن .له‌مه‌ش زیاتر ،ئێستاش ف��ارس وه‌ك ده‌وڵه‌تی ك��ۆم��اری ئیسالمی ل �ه 21ی ئ���ازاردا سێزده‌به‌ری هه‌یه. ناسیۆنالیستی فارسی توانیویه‌تی ده‌سه‌اڵتی كورد و ده‌سه‌اڵتی عه‌ره‌ب، ئیلهام به ئه‌فسانه‌ی ن �ه‌ورۆز ،به پێی گێڕانه‌وه‌ی فارسی ،له زه‌ین و هزری تاكی ف��ارس��دا بڕووخێنێت ،كه‌چی ناسیۆنالیستی ك���وردی نه‌یتوانیوه ده‌سه‌اڵتی فارسی و عه‌ره‌بی له زه‌ینی تاكی كورد بسڕێته‌وه ،به‌ڵكو كه‌لێنی نێوان تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگای ك��وردی گه‌وره‌تر بكات ،هه‌روه‌ها ڕزگاربوون له ده‌سه‌اڵتی ناسیۆنالیستی فارسی و عه‌ره‌بی دوورتر بكاته‌وه. ئه‌نجام له ڕوانگه‌ی هه‌موو ئه‌و به‌ڵگانه‌وه، نه‌ورۆز بۆ كورد پرسه‌یه ،نه‌ك ئاهه‌نگ! ناسیۆنالیستی كوردی وه‌ك فارسییه‌كه‌ی ب��ه چ��اوی��ل��ك�هی�ه‌ك��ی پ��ڕ ڕوون��اك��ی دایڕشتووه بۆ ئ �ه‌وه‌ی مێژوویه‌ك بۆ خ��ۆی دروس���ت ب��ك��ات ،ك��اوه بكاته پاڵه‌وانێك بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م له ده‌ستی تورك و فارس و عه‌ره‌ب ڕزگاری ببێت و هه‌م زمانی كوردی زیندوو بكاته‌وه! به ڕاستی تاوانێكی نه‌ته‌وه‌ییه ،بۆنه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی كه بووەته ڕۆژی نیشتیامنیی كورد ،له‌سه‌ر ڕووداوی ئه‌فسانه ئامێز درووستبكرێت. گ��رن��گ �ه ڕۆژی م���ردن���ی شێخ م �ه‌ح��م��وود ،ل �ه س��ێ��داره‌دان��ی ق��ازی موحه‌ممه‌د ،مردنی مسته‌فا بارزانی، یه‌كه‌م ڕۆژی ڕزگ��ارك��ردن��ی كه‌ركوك بكرێته رۆژی نیشتیامنیی ك��ورد له باشووری كوردستان ،نه‌ك بۆنه‌یه‌كی ئه‌فسانه‌یی وه‌ك نه‌ورۆز.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)27سێشه‌ممه ،2013/3/19ساڵی یەکەم
كورد و ئه‌فســـــــــــــــــــــــــــــــ
سه‌الم ناوخۆش ئ���ه‌م ن��ووس��ی��ن �ه ب��ه عه‌قڵێكی ئه‌كادیمی ن���وورساوه ،دووره له‌وه‌ی له‌سه‌ر بونیادێكی له‌رزۆك دامه‌زرا بێت. هه‌وڵێكه بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خه‌ونی ناسیۆنالیزمی كوردی .هه‌ڵبژاردنی ئه‌و بابه‌ته له‌سه‌ر ئهوه دام��ه‌زراوه تاكی كورد له س�ه‌ده‌ی بیست و یه‌كه‌میش بۆنه‌یه‌ك ده‌كاته فیستیڤاڵ و ئاهه‌نگی بۆ ده‌گێڕێت ،له بنه‌ڕەتیشدا یه‌كێك له مه‌دلوله‌كانی پرسه‌ی كوده‌تاكردن له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی كوردی ده‌به‌خشێت. هیوادارم له‌وه‌دا سه‌ركه‌وتوو بم چی تر نه‌ورۆزی فارسی نه‌كرێته «جه‌ژنێكی» كوردی ،به‌ڵكو بكرێته پرسه‌ی كوردی. سه‌رچاوه‌ی وشه‌ی زوحاك له ڕووی مێژووییه‌وه ،ده‌سه‌اڵتی عه‌ره‌بی له هیچ وه‌ختێكی كۆندا له سه‌رده‌می میدییه‌كانه‌وه (549-708 پ.ز) تا سه‌رده‌می ساسانی (649-224 ز) ،هه‌ژموونی مه‌عریفیی و سیاسیی به سه‌ر كورددا نه‌بووه .زمانی كوردی ئ�ه‌وس��ا هیچ وش��هی عه‌ره‌بیی تێدا نه‌بووه ،چونكه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی له نێوان كورد و عه‌ره‌بدا نه‌بووه. ناوی زوحاك له پاش ئاشنابوونی ف��ارس و ك��ورد به ئیسالم هاتووه‌ته ناو فه‌رهه‌نگی فارسی و كوردییه‌وه، له س �ه‌ده‌ی پێنجی كۆچیدا ئه‌و ناوه له سه‌رده‌ستی فیرده‌وسیی شاعیر وه‌ك هێامیه‌ك ب��ۆ ڕقلێبوونه‌وه‌ی ف��ارس له ڕەگ��ه‌زی عه‌ره‌بی دروس��ت بوو ،فیرده‌وسی ئه‌و ڕقه ناشارێته‌وه. ئ�ه‌و س�ه‌رده‌م�ه چه‌نده‌ها یاخیبوون و ه�ه‌ڵ��گ�هران�ه‌وه دژ ب�ه ده‌س�ه‌اڵت��ی عه‌باسییه‌كان دروستبوون ،فیرده‌وسییش ویستی به ئه‌فسانه‌ی زوحاك به‌شداری له‌و هه‌ڵمه‌ته‌دا بكات .وه‌رگێری «كاوه و زوحاك» له الپه‌ڕە ()5دا ده‌نووسێت «دی���اره فیرده‌وسی وه‌ك��و ئه‌دیب و شاعیرێكی پایه‌به‌رز ،له‌و ڕووه‌وه له ڕەن��ج و ئ��ازاردا ب��ووه ،ڕەنگه هه‌ر له به‌ر ئ �ه‌وه‌ش بووبێت كه زوحاكی به عه‌ره‌ب له قه‌ڵه‌م دابێت» .له الپه‌ڕە ()4 یشدا ئهوه ناشارێته‌وه كه فیرده‌وسی به‌رانبه‌ر به‌كارهێنانی زمانی فارسی زۆر سه‌رسه‌خت بووه ،نیه‌تی بووه زمانی فارسی زیندووبكاته‌وه .فیرده‌وسی خۆی له دێڕە شیعرێكدا ده‌ڵێت: «بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده كردم بدین پارسی» سه‌رچاوه‌ی شانامه‌ی فیرده‌وسی شانامه ه��ه‌ر ده‌قێكی فارسی نییه ،به‌ڵكو بووەته ده‌قێكی جیهانی، ته‌رجومه‌ی زۆربه‌ی زمانه‌كانی جیهان ك���راوه .شانامه ب��ووەت�ه مانیفێستی ناسیۆنالیستی ف��ارس��ی ،ده‌ی �ه‌وێ��ت ل �ه ڕێ��گ��ای چ�ه‌ن��د ئه‌فسانه‌یه‌كه‌وه
سه‌روه‌رییه‌كانی زمان ،مێژوو ،ئه‌ده‌ب، ش��ارس��ت��ان��ی و ده‌س���ه‌اڵت���ی ف��ارس��ی زیندووبكاته‌وه ،چونكه فیرده‌وسی درك��ی به هه‌ژموونی زمانی قورئان و ده‌سه‌اڵتی عه‌باسی به سه‌ر زمانی فارسیدا كردووه. پێش نووسینی شانامه ،فیرده‌وسی ده‌یزانی چه‌ند ئه‌فسانه‌یه‌كی فارسی هه‌ن ،ئه‌و هه‌موو ئه‌فسانانه له كتێبدا هه‌بوون به ن��اوی «خوتای نامه‌ك»، «ئه‌سه‌دواڵی شه‌عبانی» له پێناسه‌ی خوتای نامه‌كدا ده‌نووسێت «خوتای نامه‌ك كۆمه‌ڵێك ئه‌فسانه‌ی ئێرانیی كۆنی له خۆگرتبوو ..... ،سامانییه‌كان داوای���ان ل�ه ده‌قیقی شاعیر ك��رد و هانیاندا ئه‌و كتێبه بكات به شیعر ،به‌اڵم زیاتر له هه‌زار دێڕی ئاماده نه‌كردبوو، كۆچی دوای��ی ك��رد» .له الپ �ه‌ڕە ()5ی هه‌مان كتێبدا هاتووه «دوای ئه‌وه‌ی فیرده‌وسی ( 411-329كۆچی) خوتای نامه‌كی ده‌ستكه‌وت ،ده‌ست به‌كاربوو، كردی به هۆنراوه ،س��وودی له كتێب و داستانه‌كانی دیكه‌یش وه‌رگ��رت»، ل�ه س��ه‌رده‌م��ی ئ��ه‌و ،سامانییه‌كانی
كه پێكهاتوون له «دیاكۆ ،فرائۆرتس، كه‌یخه‌رسه‌و و ئه‌ستیاگ» ،میدییه‌كان ل��ه س���ه‌رده‌م���ی ك��هی��خ��ه‌رسه‌و پاشا توانییان به هاوپه‌یامنیی كلدییه‌كان ده‌وڵه‌تی ئاشووری بڕووخێنن ،به‌اڵم له سه‌رده‌می ئه‌ستیاگ پاشادا (550-584 پ.ز) حوكمی میدیای به خراپی كرد، هه‌تا كۆرشی كچه‌زای خۆی و له‌گه‌ڵ ده‌ستوپێوه‌نده‌كانی كوده‌تایان له‌سه‌ر ك��رد و زیندانیان ك��رد هه‌تا م �ه‌رگ. ناوی ئه‌ستیاگ پاشا بووەته ئه‌ژده‌ها، له كه‌لتووری فارسی كراوه‌ته منوونه‌ی سیسته‌می سیاسیی سته‌مكار. فیرده‌وسی شانازی به‌و كوده‌تایه‌وە ده‌كات ،كه فارس له‌سه‌ر كورد كردی، چونكه له‌و مێژووه ده‌سه‌اڵتی فارسی له ئێران دروستبوو و كۆتایی به ده‌سه‌اڵتی كوردی هات .له‌والوه‌ش كه ناوی پاشا سته‌مكاره‌كه ده‌نێت «زوحاك» ،به وشه ش �ه‌ڕی ع�ه‌ره‌ب��ی س�ه‌رده‌م��ی عه‌باسی ده‌ك��ات ،ل�ه‌و دووان���ه‌ش سه‌ركه‌وتوو ب��وو ،ب �ه‌وات��ای ه �ه‌ره‌س��ی ده‌سه‌اڵتی كوردی به ده‌ست فارسه‌وه ،هه‌روه‌ها له ب��ێ��زه‌وه‌رك��ردن��ی زمانی ق��ورئ��ان و
بوونی كاوه به‌و كاریزمای ه ته‌نها ل ه عه‌قڵی ناسیۆنالیستی كوردی بوونی هه‌یه یاخی له ده‌وڵه‌تی عه‌باسی ،ده‌شكێن، غه‌زنه‌وییه‌كانیش ڕێ��ز ل �ه ڕەن��ج و كۆششی فیرده‌وسی ناگرن. ئه‌فسانه‌ی به‌رئاگردان پانته‌ییه‌كی فراوان له شانامه ده‌گرێت ،فیرده‌وسی هه‌رچه‌نده به‌رهه‌می ه��زری خۆی نه‌بینی ،به‌اڵم ئه‌و شه‌ش هه‌زار دێڕە شیعره‌ی نێوی ،ن�ه‌ك زمانی فارسیی زیندوو هێشته‌وه ،به‌ڵكو ده‌سپێكی نوورساوی بۆ ملمالنێی شیعه و سوننه داڕش��ت ،له‌وساوه فارس به شێوه‌یه‌ك به ئیسالم ڕازی بوو ،كه به شێوه‌یه‌ك بیگۆڕێت ب�ه‌رژەوه‌ن��دی��ی كه‌لتووری فارسی بپارێزێت .ئه‌و دیتنه فارسییه، گ��وزارش��ت له ناسیۆنالیزمی فارسی ده‌كات. كوشتنی دوو باڵنده به به‌ردێك فیرده‌وسی وه‌ك ناسیۆنالیستێكی فارسی هێنده شانازی به كوده‌تای كۆرش له‌سه‌ر ئه‌ستیاگی كوردی ده‌كات ،وێنه‌ی نییه ،كه‌لتووری فارسی و كوردی هه‌تا سه‌رده‌می ئیسالمی ،هێنده تێكه‌ڵی یه‌ك بوون ،لێكجیاكردنه‌وه‌ی شوناسی نه‌ته‌وه‌یی له نێوان ف��ارس و ك��ورددا شتێكی دژوار بوو .پاش ئه‌وه‌ی كورد به هۆی ئیسالمه‌وه شوناسی نه‌ته‌وه و زمانی جیای له فارسی وه‌رگرت ،ڕەگه‌ز و زمانی جیا له فارسی وه‌رگرت ،فیرده‌وسی كه له سه‌رده‌می بابه‌تاهیری هه‌مه‌دانی ژیا بوو ،به‌وه زۆر قه‌ڵس بوو ،بۆیه بۆ كوشتنی كورد باسی كوده‌تای كۆرشی به سه‌ر ئه‌ستیاگدا هێنایه گۆڕێ. ده‌وڵ���ه‌ت���ی م��ی��دی��ا ،ه�ه‌رچ�ه‌ن��د ده‌وڵه‌تێكی بنه‌ماڵه‌یی ب��وو ،ب�ه‌اڵم «كه‌لسومه جه‌میل» له كتێبی (مێژووی دێرینی ك��ورد ،ل )136-134ئه‌وها باسی میره‌كانی ده‌وڵه‌تی میدیا ده‌كات،
په‌سه‌ندكردنی زمانی فارسی ،فیرده‌وسی له س��ه‌ده‌ی پێنجه‌می كۆچی ئیشی له‌سه‌ر ئهوه ده‌ك��رد زمانی فارسی له هه‌ژموونی وشه‌ی عه‌ره‌بی بپارێزێت. ئاماده‌نه‌بوونی كاوه له كوشتنی زوحاكدا ڕاسته كاوه‌ی ئاسنگه‌ر له به‌رانبه‌ر سته‌می زوح���اك ب��ێ ده‌ن��گ نه‌بوو، ئه‌و ك��اوه‌ی له ئه‌فسانه‌ی ن��ه‌ورۆزدا، ناسیۆنالیستی ك��وردی��دا به جۆرێك ل �ه زه‌ی��ن��ی وه‌رگ���ری ك���وردی وێنای ده‌ك��ات ،ته‌واو جیاوازه له‌و كاوه‌یه‌ی له ئه‌فسانه‌ی فارسیدا بوونی هه‌یه، كه‌واته بوونی كاوه به‌و كاریزمایه ته‌نها له عه‌قڵی ناسیۆنالیستی كوردی بوونی هه‌یه. ف��ی��رده‌وس��ی ل �ه ش��ان��ام�ه‌ك�هی��دا ده‌رباره‌ی كاوه‌ی ئاسنگه‌ر ده‌نووسێت «ئه‌ی شا! به ده‌ستی بێدادوه‌ریی تۆوه ده‌ناڵێنم ،ئه‌گه‌ر تۆ سته‌مكار نیت، ئه‌ی بۆچی به فه‌رمانی تۆ ،كوڕەكامنان ده‌كوژن ،تا مێشكیان بكه‌ن به خۆراكی ماره‌كانت ،ئه‌وه‌تا دوا كوڕمیان برد. ل�ه ت��ۆ داوا ده‌ك���ه‌م ب��ۆم بگێڕنه‌وه. سته‌مكارییش س��ن��ووری ه�هی�ه .من كاوه‌ی ئاسنگه‌رم ،ئاسنگه‌رێكی پیر و بێوه‌ی .ئه‌گه‌ر پاشایی حه‌وت واڵت بۆ تۆیه ،بۆچی ده‌بێت هه‌رچی ڕەنج و ناخۆشییه بۆ ئێمه بێت( .شه‌عبانی ،ل 35و بۆره‌كه‌یی ،ل .)47وێڕای ئه‌مه‌ش، كاوه‌ی ئاسنگه‌ر ڕووی ده‌می ده‌كاته زان��ای��ان��ی كۆشكی زوح���اك و پێیان ده‌ڵێت «ئێوه زانای ده‌ربارن ،به‌رگری له سته‌می زوحاك ده‌كه‌ن» ،زوحاكیش بۆ ئه‌وه‌ی بۆ ئاماده‌بووانی بسه‌ملێنێت، ك�ه پادشایه‌كی دادپ�����ه‌روه‌ره ،نه‌ك به‌رانبه‌ر قسه‌كانی كاوه هیچ ناڵێت،
به‌ڵكو دوا كوڕی كاوه‌ش ئازاد ده‌كات. فیرده‌وسی له چه‌ند دێره شیعرێكدا ده‌رباره‌ی دوا هه‌ڵوێستی كاوه ،ده‌ڵێت «ك��اوه‌ی ئاسنگه‌ر ،له‌گه‌ڵ كوڕەكه‌ی له كۆشكی شا هاته ده‌ره‌وه .پشتوێنه چه‌رمه‌كه‌ی له پشتی ك��رده‌وه ،وه‌كو په‌رچه‌م كردی به سه‌ری ڕمێكه‌وه ،له كۆاڵن و بازاڕدا ،شۆڕشی به‌رپاكرد .كاوه داوای له خه‌ڵكی كرد ،پشتگیریی له فه‌ره‌یدون بكه‌ن .خێرا فه‌ره‌یدونی الو، كه بۆ ڕۆژێكی وا ده‌گه‌ڕا ،چووه ریزی شۆڕشگێڕانه‌وه .به ڕێوڕەسمی پاشایانی كیانی ،پارچه چه‌رمه‌كه‌ی ك��اوه‌ی به گ �ه‌وه �ه‌ر و خشڵ و ب���ه‌ردی به‌نرخ ڕازانده‌وه و ناوی نا په‌رچه‌می كیانی. (هه‌مان سه‌رچاوه ،ل .) 37دوای ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی كاوه ،فه‌ره‌یدوون خۆی بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی زوحاك ئاماده كرد و به‌سه‌ریدا زاڵ بوو ،گرتی ویستی بیكوژێ به‌اڵم فریشته‌ی ئاسامنی ڕێگه‌ی پێ نه‌دا و وتی بیبه بۆ چیای ده‌ماوه‌ند و له‌وێ سه‌ره‌وخوار هه‌ڵیبواسه( .ل .)43ناوی كاوه له دیمه‌نی كۆتایی ئۆپه‌رێته‌كه‌دا ون ده‌بێت ،كاوه وه‌ك ئه‌فسانه كورديیه‌كه زوحاك ناكوژێت، به‌ڵكو ئهوه فه‌ره‌یدون پاشایه ،له‌سه‌ر داوای فریشته‌ی ئاسامنی زوحاك ده‌بات بۆ چیای ده‌ماوه‌ند و له ئه‌شكه‌وتێكی تاریك و بێ كۆتایی ده‌یبه‌سته‌وه .پاش ئهوه فه‌رانه‌كخان به فه‌ره‌یدونی كوڕی شاد ده‌بێته‌وه( .ل .)43به‌مشێوه‌یه ئه‌فسانه‌كه كۆتایی پێدێت .كه‌واته ك��اوه له پرۆسه‌ی كوشتنی زوحاكدا له كوێیه ،كاوه زوحاكی نه‌كوشتووه. له شانامه‌دا ،نه‌ك كاوه ،فه‌ره‌یدونیش زوحاكی نه‌كوشتووه ،به‌اڵم «ته‌به‌ری» له الپ��ه‌ڕە ()148ی به‌رگی یه‌كه‌می كتێبی م��ێ��ژووه‌ك �هی��دا ده‌ن��ووس��ێ��ت «فه‌ره‌یدون له شه‌ڕ به سه‌ر زوحاكدا زاڵ ب��ووه و كوشتوویه‌تی» .سدیق بۆره‌كه‌يیش له الپه‌ڕە ()49ی شانامه‌دا، ده‌نووسێت «خه‌ڵكی شار كاتێك چاویان كه‌وته ئه‌ژده‌هاك و ده‌سوپێوه‌نده‌كانی رقیان هه‌ستا و هێرشیان برده سه‌ری، له‌والشه‌وه فه‌ره‌یدون و له‌شكره‌كه‌ی شااڵوێكی شێرانه‌ی بۆ هێنا و به‌جارێك ئ��ه‌ژده‌ه��اك��ی تێكشكاند ،ئ�ه‌وس��ا ده‌ستگیریان ك��رد و بردیانه كێوی ده‌م��اوه‌ن��د و له‌وێدا له داری��ان دا». كه‌واته كاوه له كوێ زوحاكی كوشتووه؟ وه‌ك ئه‌فسانه‌ی كوردی به‌رهه‌می زه‌ین و هزری ناسیۆنالیستی كوردی باسی ده‌كات! ڕەگه‌زی كورد له ئه‌فسانه‌ی كاوه و زوحاك له كوێدایه؟ ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ب �ه ب���ڕوای سدیق بۆره‌كه‌یی زۆرب �هی ئه‌فسانه‌كانی ناو شانامه‌ی فیرده‌وسی ،پێش ئه‌و له نێو كورددا هه‌بوون و هه‌تا ئه‌فسانه‌كانی ناو شانامه‌ی فیرده‌وسی كوردین ،وه‌ك له الپ��ه‌ڕە ( ) 6-4دا ئ��ه‌وه ده‌ڵێت. دكتۆر مارف خه‌زنه‌داریش له پێشه‌كيی كتێبی «پێكهاته‌ی ئه‌فسانه‌ی كوردی» ده‌نووسێت «ڕاستيی مه‌سه‌له‌كه ئه‌وه‌یه شانامه ته‌نیا زمانی فارسییه ،به ناوه‌رۆك سامانی نه‌ته‌وه‌یی زۆربه‌ی میلله‌تانی رۆژه��ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت��ی س�ه‌رده‌م��ی پێش مێژوو ،یا مێژووی ئه‌ركیولۆجيیه. پیره‌ژنێكی كورد له سه‌ره‌تای داهاتنی ئایینی ئیسالمه‌وه ئه‌گه‌ر حكایه‌تی دێوی ڕەش و سپی ..... ،ئه‌مه‌ی پشتاو
پشت بیستووه ،هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به شانامه‌وه نییه و به‌ڕاستیش نازانێت شاعیرێكی وا هه‌بووه» (ل .)24به‌اڵم له ڕاستیدا فیرده‌وسی له سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه، شانامه‌ی نه‌نووسیوه ،به‌ڵكو فیرده‌وسی ویستویه‌تی ده‌س��ه‌اڵت��ی ئیسالمیی عه‌ره‌بی ناشیرین بكات و كوردیش كه‌مبكات ،هاوكات به‌رگری له زمانی فارسی بكات. ب �ه نیسبه‌ت ئ��ه‌و ئه‌فسانه‌وه،
ره‌گ �ه‌زی كورد له الیه‌ن شیعه‌وه زۆر شێوێندراوه« ،مه‌سعودی» له «مروج زه‌هه‌ب»دا ،ڕەگه‌زی كورد ده‌باته‌وه سه‌ر هاوسه‌رگیریی په‌ری و مرۆڤ و ده‌ڵێت «ك��ورد له هاوسه‌رگیریی په‌ری و ئه‌و ڕزگاربووانه‌ی ده‌سوپێوه‌ندی ده‌ستی زوح��اك ڕزگاریان ب��ووه ،دروستبووه»، وێ �ڕای ئ �ه‌وه‌ی ئه‌و ڕای �ه‌ش ده‌یه‌وێت ئه‌ژدیهاك ببه‌ستێته‌وه به ئه‌ستیاگی دوا پاشای میدیەوە .ئه‌و ئه‌فسانه‌ی نێو
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.27 First Year, March 19, 2013
Reklam ڕەوشت مەحەمەد
بەڵگەنامەکان دەدوێن
«مه‌ال» ل ه نێو رۆژنامه‌كاندا پیاس ه ده‌كات! ـ مه‌الیه‌ك له‌سه‌ر دزیی ده‌گیرێت. ـ مه‌الیه‌كی كورد هاوسه‌ره‌كه‌ی ده‌خنكێنێت. ـ مه‌الیه‌ك كچێك هه‌ڵده‌گرێت. ـ پێچه‌وانه‌ی ڕێنامییه‌كانی ئه‌وقاف ،مه‌الیه‌ك فه‌توای كافربوونی به‌كۆمه‌ڵی كورد ده‌رده‌كات. ئه‌مه ناونیشانی هه‌واڵ و بابه‌تی به‌شێك له رۆژنامه‌كانی ئه‌م هه‌فته‌ی ه بوو ،ئه‌م هه‌فته‌یه «مه‌ال» به‌م شێوه خراپه پیاسه‌ی به نێو رۆژنامه‌كانی ئه‌م هه‌رێمه‌دا ده‌كرد .ئه‌م نووسینه به‌رگرییكردن نییه له مه‌ال (یان مامۆستا و زانای ئاینیی) وه‌كو تاكێكی كۆمه‌ڵ ،به‌ڵكو په‌رۆشییه‌كه بۆ ئه‌و كه‌سایه‌تییه ڕەمزییه‌ی مه‌ال هه‌یبووه و وه‌خته به هۆی ڕەفتار و گوفتاری هه‌ندێك له مه‌الكانه‌وه له به‌ین ده‌چێت ،بۆیه جێی خۆیه‌تی لێره‌دا دوو قسه جیاواز له دوو گۆشه‌نیگا بخه‌ینه ڕوو: یه‌كه‌م :ناكرێت نكوڵی له كاریگه‌یی مه‌ال و مامۆستایانی ئاینیی بكه‌ین له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا ،كۆمه‌ڵگایه‌ك كه له هه‌موو كایه‌كانه‌وه خۆی وابه‌سته‌ی جیهانبینیی ئاینیی ك��ردووه و مه‌الش بووه به ده‌مڕاست و وته‌بێژی ئه‌و جیهانبینییه ،هه‌ر ئه‌و ڕاستییه‌شه له ڕابردوودا وایكردووه مه‌الكان پێشه‌نگ یاخود خاوه‌ن پێگه‌یه‌كی دیار و باش بن له بزاڤه رۆشنبیریی و ئه‌ده‌بی و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسییه‌كانی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌دا. ئه‌م جۆره مامه‌ڵه‌یه‌ی رۆژنامه‌كان له‌گه‌ڵ مه‌ال و مامۆستایانی ئاینییدا، كه‌مرتین خاترگرتنی تێدا نییه به‌رانبه‌ر ئه‌و كه‌سایه‌تییه ره‌مزییه‌ی ئه‌وان له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا دروستیان كردووه ،هیچ نه‌نگییه‌كی تێدا نییه رۆژنامه‌یه‌ك هه‌ڵه و خراپییه‌كانی مه‌الیه‌ك بكاته بابه‌تی رۆژنامه‌نووسیی ،به‌ڵكو نه‌نگییه‌كه له‌وه‌دایه كار له‌سه‌ر شكاندنی ئه‌و كه‌سایه‌تییه ره‌مزییه بكرێت ،كه له كۆنه‌ستی كۆمه‌ڵگاكه‌دا هه‌یه ،نه‌ك مه‌الیه‌كی دیاریكراو. دووه‌م :هه‌قوایه مه‌الكان به‌ر له هه‌موومان ،په‌رۆشی ئه‌و كه‌سایه‌تییه ره‌مزییه بن و گه‌رناتوانن خزمه‌تی بكه‌ن ،با هه‌ر خۆیان نه‌بنه مایه‌ی له‌كه‌داركردنی( ،ئه‌گه‌رچی بوون) ڕاستییه‌كه ئه‌مه‌یه كه به‌شێك له مه‌الكانی كوردستان نه‌یانتوانیوه له ئاست ئه‌و به‌ها و سه‌نگینییه‌دا بن كه كۆمه‌ڵگاكه‌یان له ڕابردوودا به مێزه‌ری ئه‌وانی به‌خشیوه ،گه‌رنا به‌وجۆره خراپه نه‌ده‌بوونه به‌زمی نێو رۆژنامه‌كان.
بزووتنەوەى ئیسالمیى لە کوردستان /عێراق 1987ـ 1999 بەرگى یەکەم ئامادەکردىن: ئارام قادر ـ ئیدریس سیوەیىل
له‌م كتێبه‌دا ،له دووتوێی ( )340الپه‌ڕە‌دا ده‌یان به‌ڵگه‌نامه له‌مه‌ڕ «په‌یوه‌ندی ،شه‌ڕ و ملمالنێ، ڕێكه‌وتننامه ،دی��د و تێڕوانین»ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیی خراونه‌ته‌ڕوو.