که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 25شەممە /5 23شەممە 26که‌رکوک /٣شەممە /4 30شەممە /5 31شەممە 35 هه‌ولێر /٣شەممە /4 30شەممە /5 30شەممە 32سلێمانی /٣شەممە /4 27شەممە /5 25شەممە 30 14دهۆک 22 20 18 12 12 13 13 14 18 17 18
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
د .محەمەد به‌رزنجی ،مێژوونووىس کورد: نه‌وشیروان موسته‌فا له‌سه‌ر هێڵێكی جیاوازه بۆ ڕا و بۆچوون ه سیاسییه‌كانی بارزانی
ل .گشتى
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)34سێشەممە ،2013/5/7ساڵی یەکەم
بیروڕا عیززەت دوورى و مام جەالل
12 وەرزش
بوفۆن باشترینی هه‌زاره‌ی سێهه‌مه
Tuesday, No, 34 First Year, May 7, 2013
www.bayanpress.net
محه‌مه‌د وه‌متان :بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌وه‌مان نیی ه بۆ خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی
«ڕزگار عه‌لی سه‌رۆكایه‌تیی ناڕه‌زاییه‌كانی ناو یه‌كێتی ده‌كات»
نازم ده‌باغ :هێرۆخان ناتوانێت ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ببینێت
الپەڕە4 : به‌یان .تایبەت ڕۆژی 5/5شاندێكی بااڵی یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان ب ه سه‌رۆكایه‌تیی هێرۆ ئیرباهیم ئه‌حمه‌د ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی و هاوسه‌ری جه‌الل تاڵه‌بانی ،گه‌یشت ه شاری تاران. چاودێرێكی سیاسی ب ه (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئێران هیرۆخان ب ه كه‌سایه‌تی نازانێت ،ئه‌گه‌ر بۆ ئ�ه‌و ه ڕۆیشتبێت پشتگیریی ئێران به‌ده‌ست بهێنێت تا بكرێت ه سكرتێری یه‌كێتی ،سه‌ردانه‌كه‌ی شكست دێنێت ،چونك ه ئ��ه‌وان له‌و ئاسته‌یدا نابینن توانای ئه‌ركێكی وه‌های هه‌بێت». نازم ده‌ب��اغ ،نوێنه‌ری حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م ل� ه ت���اران ب��ۆ (ب �هی��ان) وتی «له‌به‌رئه‌وه‌ی سه‌رۆككۆماری ئێران له سه‌ردانی پارێزگاكانه ،بۆی ه پێشبینی ده‌كه‌م هێرۆخان نه‌توانێت ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ببینێت».
8 پریاسکە لە هەفتەیەکدا دوو ڕۆژ پشت لە سفرەکە بکە
9
بڕوانە الپهڕەی په‌یجور
نێچیرڤان بارزانی ب ه نهێنی سه‌ردانی ئێران ده‌كات
مووچه‌ی هه‌زار كه‌مئه‌ندام ده‌بڕدرێت زریان جه‌وهه‌ر لیژنه‌ی پێداچوونه‌و ه ب ه مووچه‌ی كه‌مئه‌ندامان و خ��اوه‌ن پێداویستییه تایبه‌ته‌كان ل ه ڕانیه ،ل ه م��اوه‌ی پێنج مانگی كاركردنیدا مووچه‌ی ه� هزار كه‌مئه‌ندامی بڕیوه ،كه‌مئه‌ندامانیش نیگ هرانن. هیمداد عه‌بدوڵاڵ ،به‌ڕێوه‌به‌ری ت��ۆڕی چاودێریی كۆمه‌اڵیه‌تی ڕانیه، وێ���ڕای پشتڕاستكردنه‌وه‌ی بڕینی مووچه‌ی ه هزار كه‌س ،به‌اڵم له‌باره‌ی ئ��هوهی ژماره‌یه‌كی زۆر كه‌مئه‌ندام ن��اوی��ان ل ه هیچ ك��ام ل ه لیسته‌كانی مووچه‌پێدان و مووچه‌بڕاوه‌كان نییه، ناوبراو وتی «ئه‌و ناوان ه ل ه ماوه‌یه‌كی كه‌مدا له‌و لیسته‌دا باڵوده‌كه‌ینه‌و ه كه مووچه‌یان بڕاوه ،واته‌ی ئه‌وه‌ی ناوی له لیستی مووچه‌دا نه‌بێت ،بڕدراوه».
به‌یان .تایبه‌ت
كۆمه‌ڵی ئیسالمی ناوه‌ڕاستی ئه‌م مانگه یه‌كال ده‌بێته‌وه
ئەندامانى یه‌كگرتوو له‌گه‌ڵ لیستی سه‌ربه‌خۆى حزبەکەیانن به‌یان .هه‌ولێر به‌پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان) ك ه له سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كگرتووی ئیسالمی ده‌ستی كه‌وتووه ،له ڕاپرسییه نێوخۆییه‌كانی ئه‌و حزبه له باره‌ی چۆنیه‌تی به‌شداریكردن له هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مساڵی په‌رله‌مانی كوردستان ،بۆچوونی زۆرینه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یه یه‌كگرتوو به لیستی سه‌ربه‌خۆ به‌شداری له هه‌ڵبژاردنه‌كان بكات.
ئ��ه‌و س��ه‌رچ��اوه‌ی��ه وت��ی «ب��ه‌و پێیه‌ی دروستكردنی لیستی هاوبه‌شی الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن ئه‌گه‌رێكی الوازه ،بۆیه له ئێستادا له راپرسییه‌كانی نێوخۆی یه‌كگرتوو ئه‌وه به چاك زانراوه به ته‌نیا به‌شداریی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكه‌ن» .له‌وباره‌یه‌وه فه‌رهاد مه‌ال ساڵح، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كگرتووی ئیسالمی ،له لێدوانێكدا بۆ (به‌یان) ئه‌و زانیارییانه ڕەتده‌كاته‌وه .ناوبراو وتی «ئێمه و كۆمه‌ڵ له‌سه‌ر ئاستی حزبی
و جه‌ماوه‌ری بڕیارمان داوه راپرسی بكه‌ین له‌سه‌ر شێوازی به‌شداریكردن له هه‌ڵبژاردنه‌كان و ئه‌و بۆچوونه‌ش راس��ت نییه كه لیستی ئیسالمی له الی �هن الیه‌نگر و كادیرانی ئێمه‌وە ره‌تكرابێته‌وه» .ن��اوب �راو هه‌روه‌ها وتی «ئێمه به‌رده‌وامین له گفتوگۆ نێوخۆییه‌كان بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ئه‌و پرسه». سه‌رچاوه‌یه‌ك له كۆمه‌ڵی ئیسالمی به (ب�هی��ان)ی راگه‌یاند حزبه‌كه‌یان
ب �ه ف �ه‌رم��ی ل��ه‌و ه��ه‌واڵ��ه ئ��اگ��ادار نه‌كراونه‌ته‌وه ،به‌اڵم به شێوه‌ی نافه‌رمی ئه‌و زانیارییانه‌یان پێگه‌یشتووه كه زۆری��ن��هی ئه‌ندامانی یه‌كگرتووی ئیسالمی ،به تایبه‌تی ئه‌ندام و كادیرانی سنووری بادینانیان له‌گه‌ڵ لیستی سه‌ربه‌خۆی حزبه‌كه‌یانن .سه‌باره‌ت به هه‌ڵوێستی كۆمه‌ڵی ئیسالمیش، وتی «بڕیاره تا ناوه‌ڕاستی ئه‌م مانگه ئه‌نجامی ڕاپرسییه‌كانی خۆمان یه‌كال ببێته‌وه».
به پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان)، نێچیرڤان بارزانی چه‌ند ڕۆژێك ب��هر ل �ه چ��وون��ی ب��ۆ ب��ه‌غ��دا ،ب ه نهێنی سه‌ردانی ئێرانی ك��ردوو ه و له‌وێ چاوی به تاریق نه‌جمی گه‌وره به‌رپرسی حزبه‌كه‌ی مالیكی كه‌وتووه .هه‌ریه‌ك له نازم ده‌باغ نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم ل ه ت��اران و یاسین حه‌سه‌ن وه‌زی��ری پ��ێ��ش��ووی ده‌وڵ���هت���ی ع��ێ��راق و ئەندامى سەرکردایەتیى کۆمەڵى ئیسالمیی ،چوونی بارزانییان بۆ ئێران پشتڕاست كرده‌وه. به‌پێی زانیارییه‌كانی (به‌یان)، سه‌ردانه‌كه‌ی نێچیرڤان بارزانی ب��ۆ ب�ه‌غ��دا و ڕێكه‌وتنی له‌گه‌ڵ ن��اوه‌ن��د ،له ژێ��ر فشاری ئێراندا بووه ،هه‌روه‌ك سه‌رجه‌م خاڵه‌كانی ڕێكه‌وتننامه‌كه‌ش هه‌ر له ئێران نوورساون.
3 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
دۆسیه‌ی ده‌رزیی ئاڤاستین و نابیناكردنی نه‌خۆشه‌كانی هه‌ولێر
په‌رله‌مانتارێك :گواستنه‌وه‌ی دۆسیه‌ك ه بۆ ئاسایش، گومان دروستده‌كات ڕاپۆرت :سه‌ید نامی دوای ئ���هوهی ژم��اره‌ی �هك��ی زۆر ه��اوواڵت��ی به‌هۆی ده‌رمانی خ �راپ��ب��ووەوە تووشی نه‌خۆشیی جۆراوجۆر و كێشه‌ی ته‌ندروستی ب��وون له هه‌رێمی كوردستاندا، به‌شێكیشیان بوونه‌ته قوربانی. ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی ته‌ندروستیی په‌رله‌مانی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت تائێستا هیچ یه‌كێك له‌و كه‌یسانه یه‌كالیی نه‌بوونه‌ته‌وه و به‌هۆیه‌و ه كه‌س س �زان �ه‌دراوه .دۆسیه‌ی ئه‌و 30كه‌سه‌ش كه ل ه نه‌خۆشخانه‌ی هه‌ولێر به‌هۆی ده‌رزی���ی جۆری (ئاڤاستین)ە‌و ه تووشی هه‌وركردنی چ��او ب��وون و به‌شێكیان بیناییان ل �ه‌ده‌س��ت دا ،دۆس��ی�هك�هی��ان ل ه دادگ��او ه گوازراوه‌ته‌و ه بۆ ئاسایش و زان��ی��اری��ی �هك��ان��ی دۆس��ی �هك � ه شاراونه‌ته‌وه. رێباز فه‌تاح ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ته‌ندروستی و ژینگه ل ه په‌رله‌مانی كوردستان ،پێی وایه «هاتنه‌ناوه‌وه‌ی خ������ۆراك و م������اده‌ی خ����راپ، به‌شێوه‌یه‌كی گشتی په‌یوه‌ندیی ب ه
نه‌بوونی یاساوه نییه» .له لێدوانێكیدا بۆ (به‌یان) ،ناوبراو وتی «هه‌رێمی كوردستان مولزه‌م ه به‌و یاسایه‌ی ل ه په‌رله‌مانی عێراق ده‌رچووه ،نه‌بوونی یاسا هۆكارێك نییه بۆ به‌رده‌وامبوونی ئه‌و بارودۆخه خراپه، به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌دڵنیاییه‌وه ئێم ه له‌گه‌ڵیداین ك ه پرۆژەیاساك ه بخرێت ه به‌رنامه‌ی ك���اره‌وه ،ئ�ه‌و و هزاره‌ت��ان �هی په‌یوه‌ندیدارن به‌و بابه‌ته‌وه ،ده‌سه‌اڵتیان هه‌یه ،و هزاره‌ته‌كانی (كشتوكاڵ ،پالندانان، ته‌ندروستی و بازرگانی)ن ،له‌ئێستادا هه‌ر یه‌كێك له‌و وه‌زاره‌تانه ئه‌ركێكیان له‌سه‌ر شانه ،به‌اڵم به‌گوێره‌ی ئه‌و پرۆژەیاسای ه ل ه په‌رله‌مانی كوردستان هه‌وڵێك هه‌ی ه بۆ ئ��هوهی سه‌رجه‌م ئ�ه‌و الیه‌نان ه ل ه ده‌زگایه‌كدا یه‌ك بخرێن» .ئه‌ندامه‌كه‌ی لیژنه‌ی ته‌ندروستی پێی وایه «بوونی كێشه له نێوان ئ �ه‌و و هزاره‌ت��ان��ه‌دا و ره‌زامه‌ندنه‌بوونیان ل ه گواستنه‌وه‌ی ده‌س�ه‌اڵت��ی ه�هر یه‌كێكیان ،رێگره ل ه سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان ئه‌و پرۆژەی ه بخات ه به‌رنامه‌ی كاره‌وه .كێش ه هه‌یه ل ه نێوان وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و پالنداناندا كه ئایا ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی ل �ه‌الی كامیان بێت». ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی ك ه ده‌نگۆی ئه‌وه
باڵوه كه کەیىس ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌هۆی ده‌رزییه‌كه‌وه چاویان لهدهست دا و نه‌خۆش كه‌وتن ،تائێستا كه‌ىس سزانه‌دراوه و ب��اس ل���ه‌وه‌ش ده‌ك��رێ��ت كه‌سێكی به‌رپرسی سه‌ر به حزبی ده‌س �ه‌اڵت له پشت ئ�ه‌و ك��اره‌وه بێت ،رێباز فه‌تاح وتی «بێگومان تێبینیی ئه‌وه ده‌كرێت، هه‌م له الی�هن دادگاكانه‌وه و هه‌م له الیه‌ن ده‌زگاكانی حكومه‌ته‌وه تاڕاده‌یه‌ك چاوپۆشیكردن هه‌یه له باره‌ی سزادانی ئ�ه‌و كه‌سانه‌ی مامه‌ڵه به ده‌رم��ان�هوه ده‌ك�هن ،چونكه ئێمه تێبینیی ئه‌وه‌مان ك��ردووه له م��اوه‌ی راب���ردوودا چه‌ندین دۆسیه له الیه‌ن وه‌زاره‌تی ته‌ندروستییه‌وه دراوه‌ت�ه دادگا ،به‌اڵم بۆ تائێستا یه‌كێك ل �هم كه‌یسانه یه‌كالیی ن�ه‌ب��وون�هوه و ئه‌و كه‌سانه سزا بدرێن» .ئه‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانه باس له‌وه‌ش ده‌كات كه «له‌م كه‌یسه‌شدا ه���ه‌وڵ ه�هی�ه دۆسیه‌كه به الڕێ��دا بربێت و هه‌موو قه‌زیه‌كه كورتبكرێته‌وه له‌سه‌ر شه‌خسێكی ناو كۆمپانیایه‌كی گه‌وره كه كاری قاچاخیی كردووه ،ئه‌مانه هه‌وڵن و تێبینی ده‌كه‌ین كه هه‌ن به ئاڕاسته‌ی به الڕێدا بردن و ده‌ربازكردنی كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكی دیاریكراو، هه‌ر بۆ خۆی گواستنه‌وه‌ی دۆسیه‌كه له
دادگایه‌كی ئاساییه‌وه و بردنی بۆ ئاسایش، دی��س��ان�هوه گ��وم��ان دروس���ت ده‌ك��ات. كاتێك ئه‌م دۆسیه‌یه ده‌برێته ئاسایش، پێویسته زانیارییه‌كان ئاشكرا بن ،هه‌م بۆ راگه‌یاندن و هه‌م بۆ هاوواڵتیان و هه‌م بۆ ئێمه‌ی په‌رله‌مانیش ،به‌اڵم ل هراستیدا دۆسیه‌كه براوه‌ته ئاسایش و به‌شێوه‌یه‌ك داخ �راوه كه هیچ الیه‌نێك له‌و الیه‌نانه ئاگاداری به‌ڕێوه‌چوونی رێوشوێنه‌كانی دادگاییكردنه‌كه نین». خاڵس ق��ادر ،وته‌بێژی و هزاره‌ت��ی ت �هن��دروس��ت��ی��ی ح��ك��وم�هت��ی ه �ه‌رێ��م، وتی «به‌پێی ئه‌و یاسا و رێنامییانه‌ی ل �ه‌ب �ه‌رده‌س��ت�مان��دای��ه ،ل��ی��ژن �هی��ان بۆ پێكده‌هێنین بۆ لێكۆڵینه‌وه ،داواك��اری گشتیش له لیژنه‌كه‌دا به‌شدار ده‌بێت ،تا ئه‌و شوێنه‌ی له ده‌سه‌اڵتی لیژنه‌كه‌دایه ده‌چن به دوای��دا ،دوای ئه‌وه ده‌چێته به‌شی دووه‌م دادگا» .له باره‌ی دۆسیه‌ی نه‌خۆشه‌كانی چاویشه‌وه وته‌بێژەكه‌ی و هزاره‌ت وتی «تاكو ئێستا ماوه و الی ئێم ه لیژنه‌ی یه‌كه‌مه‌كه كاری خۆی كرد و چ��اوه‌ڕوان��ی ئه‌نجامی پشكنینین بۆ ده‌ستپێكردنی لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌كه ،بۆ لێكۆڵینه‌وه‌كانی تریش سزادان هه‌بووه بۆ ئ�هوهی كه‌مته‌رخه‌م ب��ووه .هه‌ندێك
وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی :كێشه‌ی ده‌رمانی به‌سه‌رچوو ب ه ئێم ه چاره‌سه‌ر ناكرێت دۆسی ه هه‌یه پێویستی به كاتی زیاتره و به‌شێكی په‌یوه‌ندیی به دادگاو ه هه‌یه و ئێم ه ناتوانین ده‌ست وه‌ربده‌ینه ئیشی ئه‌وانه‌وه». خاڵس قادر ،ده‌رباره‌ی گواستنه‌وه‌ی دۆس��ی��هی ئ��ه‌و 30ك �ه‌س �هی به‌هۆی ده‌رزی��ی��هوه ل �هم دوای��ی��ان �ه‌دا تووشی نه‌خۆشی بوون له دادگ��اوه بۆ ئاسایش، رایگه‌یاند «ئێمه له‌وه ئاگادار نین و دڵنیا نین له‌وه‌ی گوازراوه‌ته‌وه بۆ ئاسایش یان نا». سه‌باره‌ت به بنه‌بڕنه‌كردنی هێنانه ناوه‌وه‌ی ده‌رمانی به‌سه‌رچوو و خراپبوو، وته‌بێژی و هزاره‌تی ته‌ندروستی ئاماژەی بۆ ئه‌وه كرد كه ئ �ه‌وان وه‌ك وه‌زاره‌ت ناتوانن كۆنرتۆڵی هێنانه‌ناوه‌وه‌ی ده‌رمانی به‌سه‌رچوو بكه‌ن و وتی «هۆكاره‌كه‌ی ئه‌وه‌ی ه ب �ه‌داخ �هوه تائێستا به قاچاخ و ڕێگه‌ی نایاسایی ده‌رم��ان دێته ناو
هه‌رێمی كوردستانه‌وه و به‌شێكی سه‌ره‌كیشی په‌یوه‌ندیی به عێراقه‌وه هه‌یه .هه‌ر ده‌رمانێك له رێگه‌ی ی��اس��ای��ی�ه‌و ه دێ��ت�ه ن��او هه‌رێمی كوردستان ،پشكنینی بۆ ده‌كرێت و دڵنیا ده‌بیت لێی ،كێشه‌مان نییه له‌گه‌ڵی ،گرفته‌كه‌مان ئه‌وه‌یه كه به شێوه‌ی نایاسایی ده‌رم��ان دێته ن��او هه‌رێمی كوردستانه‌وه ،ئه‌و كێشه‌یه‌ش به وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی كۆنرتۆڵ ناكرێت و پێویستی به هه‌ماهه‌نگیی زیاتر هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی سنووره‌كانیش كۆنرتۆڵ بكه‌ین». خاڵس ق��ادر ره‌ت��ی نه‌كرده‌وه ك�� ه ب�ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی ب���ااڵ له‌پشت نه‌خۆشكه‌وتنی 30كه‌سه‌كه‌ی ه���ه‌ول���ێ���ره‌وه ب��ێ��ت و وتیشی «دۆسیه‌ی ئه‌و 30كه‌سه تاكو ئێستا به‌رده‌وامه».
شه‌مه‌نده‌فه‌ری ئاشتی له توركیاوه كه‌وتووه‌ته سه‌ر سكه‌ى خۆى
ئه‌گه‌ری ئازادكردنی ئۆجه‌الن نزیكبووه‌ته‌وە وریا عه‌لی شیكه‌ره‌وان ده‌ڵێن حكومه‌تی توركیا و پارتی كرێكارانی كوردستان به فیعلی ده‌یانه‌وێت ملمالنێكانی نێوانیان كه له پێش بیست ساڵدا ده‌ستی پێ كردووه، چاره‌سه‌ر بكه‌ن .ب �ه‌اڵم له به‌رامبه‌ردا ده‌ڵێن هێشتا رێگاكه درێ��ژە له پێش یه‌كالییكردنه‌وه‌ی كۆتایی رێكه‌وتنی ئاشتی. وتووێژەكان ،كه له ترشینی دووه‌می رابردووه‌وه ده‌ستی پێ كردووه له نێوان حكومه‌تی توركیا و عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌النی رێبه‌ری پارتی كرێكارانی كوردستان ،كه له ساڵی 1999وه به‌ندكراوه ،هیوای زۆرێك له توركه‌كان و كورده‌كانی بووژانده‌وه ب ه پێچه‌وانه‌ی الپهڕەی ملمالنێكان ،كه له ساڵی 1984ە‌و ه ده‌ستی پێ كردووه ،كه بڕوایان وایه بووبێته هۆی له ده‌ستدانی ژیانی زیاتر له 45هه‌زار كه‌س. ئه‌م هیوا و ئاواتانه به‌هێزتر بوون، كاتێك عه‌بدوڵاڵ ئ��ۆج�ه‌الن به بۆنه‌ی ی��ادی ن��ه‌ورۆزی راب���ردووه‌وه داوای له چه‌كدارانی په‌كه‌ك ه كرد بۆ وه‌ستاندنی شه‌ڕ و گه‌ڕانه دواوه‌ی��ان له توركیا بۆ بنكه‌كانیان له چیای قه‌ندیلی كوردستانی عێراق .كشانه‌وه‌كه‌ش ب ه چه‌ند قۆناغێك ده‌بێت ،وه‌ك موراد قه‌ریالنی سه‌ركرده‌ی سه‌ربازیی پارته‌كه ئاشكرای كرد. الی خ���ۆی���ش���ی���هوه ره‌ج�����ه‌ب ته‌یب ئ��ه‌ردۆگ��ان ،س��هرۆك وه‌زی�ران��ی توركیا ،بانگهێشته‌كه‌ی ئۆجه‌النی به به‌ره‌وپێشچوونی ئیجابی وه‌سف كرد. له‌كاتێكدا كه باس له‌وه ده‌كرێت له‌وانه‌یه
رێبه‌ری پارتی كرێكارانی كوردستان ل ه به‌ندیخان ه ده‌ربهێرنێت و بخرێته ژێر هێشتنه‌وه‌ی به‌زۆره‌وه (إقامه جربیه). ئیراده‌ی یه‌كالییكردنه‌و ه موحه‌ممه‌د زاهید گوول ،نووسه‌ر و توێژەری سیاسی توركی ،ئه‌م بارودۆخه وا ده‌بینێت كه له الی��هن حكومه‌تی توركیاوه ئیراده‌یه‌ك هه‌یه ،هه‌روه‌ك چۆن له‌الیه‌ن پارتی كرێكارانی كوردستانیشه‌وه ئه‌و ئیراده‌یه هه‌یه ،بۆ كۆتایی هێنان به ملمالنێكان. گوول له په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا له‌گه‌ڵ (جه‌زیره نێت)دا ده‌ڵێت ئه‌م نه شه‌ڕ نه ئاشتییه‌ی كراوه ،كه ده‌بێته هۆی رێكه‌وتنی ئاشتی ،به‌رهه‌می رێڕەوێكی درێ��ژە ،به ئاماژەدان بۆ ئه‌و وتووێژ و
نێوانگیرییه‌ی ده‌زگای هه‌واڵگری به‌ریتانیا له ساڵی 2005دا .ه �ه‌روه‌ه��ا ده‌ڵێت حكومه‌تی ئه‌ردۆگان و پارتی كرێكاران رێكه‌وتبوون له‌سه‌ر هه‌موو به‌نده‌كانی یه‌كالییكردنه‌وه ،ته‌نانه‌ت پێش ئه‌وه‌ی ئۆجه‌النیش نامه‌كه‌ی بنێرێت. به‌پێی وته‌كانی ئه‌و توێژەره ،رێژەی الیه‌نگری وتووێژەكان له‌وانه بگاته %85 له هه‌ردوو ریزی تورك و كورده‌كاندا. له‌الی خۆیه‌وه ،فایق بوولوت ،نووسه‌ر و رۆژنامه‌نووسی توركی ،تایبه‌مته‌ند به كاروباری ئیرهاب ،به سایتی (جه‌زیره نێت)ی راگه‌یاند «رێڕەوی یه‌كالییكردنه‌وه به‌م نزیكان ه ده‌ڕوات � ه قۆناغی دووه‌م و هه‌ستیاری ،ك ه راستكردنه‌وه‌ی ده‌ستوور له‌خۆ ده‌گرێت و مافه رۆشنبیرییه‌كانی
كورده‌كان به‌هێز ده‌كات». پ �هك �هك �ه ل��ه س���ه‌ره‌ت���ادا داوای جیابوونه‌وه‌یان ده‌ك���رد ،ب��ه‌اڵم ئێستا وازی��ان ل �هوه هێناوه و داواكانیان له پێدانی م��اف ب ه كورده‌كانی توركیادا ك��ورت��ك��ردووه‌ت �هوه ،له‌نێویاندا مافی رۆشنبیری .ئۆجه‌النیش له‌م دواییانه‌دا، بۆ پاشه‌كشه‌كردن ،به مه‌رجی دانا كه لیژنه‌یه‌كی په‌رله‌مانی دروست بكرێت بۆ ب �ه‌دواداچ��وون ،هه‌روه‌ها پێشنیازی كرد راستكردنه‌وه له یاسا و ده‌ستووردا بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی هاوكاری بكات بگه‌نه یه‌كالییكردنه‌وه‌ی سیاسی بۆ دۆزی كورد، هه‌روه‌ك ب ه مه‌رجی دانا ك ه دواكه‌وتنی چ�هك��داران��ی پارته‌كه‌ی رابگیرێت ل ه كاتی پاشه‌كشه‌كردنه‌كه‌دا ك ه ده‌بێت ل ه
پێش كۆتایی هاتنی مانگی حوزه‌یرانی داهاتوودا كۆتایی پێ بێت. ب��ول��ووت ،رێ��ك�ه‌وت��ن��ی ئ��هم دوو الیه‌نه له‌سه‌ر راستكردنه‌وه ده‌ستوورییه چاوه‌ڕوانكراوه‌كان ،وا داده‌نێت كه مانای ئه‌وه‌ی ه ئاشتی به‌ڕێوه‌یه ،سه‌رباری ئه‌و ئۆپۆزسیۆنه‌ی كه ته‌وژمه ئه‌تاتوركییه‌كان ده‌ستیان پێ كردووه كه له چه‌ند حزبێكدا خۆی ده‌بینێته‌وه ،له‌وانه‌ش پارتی گه‌لی كۆماریی. پارتی گه‌ل و بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی، پێشرت ره‌تیان كرده‌وه به‌شداری له لیژنه په‌رله‌مانییه‌كه‌دا بكه‌ن كه لێكۆڵینه‌وه ده‌ك��ات بۆ ئ �هوهی مافی كورده‌كان له ده‌س��ت��ووردا جێبكاته‌وه ،گفتوگۆشیان ك��ردووه له‌باره‌ی رێكه‌وتنێكی نهێنی،
بۆ ئه‌وه‌ی بگونجێت توركیا بگۆڕێت بۆ حكومه‌تێكی فیدراڵی. پرۆژەكه‌ی توركیا ده‌رب���������اره‌ی ئ����ه‌و پ���رۆس���هی یه‌كالییكردنه‌وه‌یه‌ی ك ه ئێستا ل ه ئارادایه، موحه‌مه‌د عادل ،به‌ڕێوه‌به‌ری په‌یامنگای عه‌ره‌بی بۆ توێژینه‌وه ،تێبینیی ئه‌وه‌ی كردووه ك ه توركیا ده‌ستپێشخه‌ر بووه له پرۆژە چاره‌سه‌رییه‌كه‌دا ،نه‌ك له ده‌ره‌وه سه‌پێرنابێت به‌سه‌ریدا. عادل به (جه‌زیره نێت)ی وت «ئه‌و ملمالنێیانه‌ی له م��اوه‌ی بیست ساڵی رابردوودا روویدا ،بووه‌ته هۆی رژاندنی خوێنی توركه‌كان ،ه�هروهك به هه‌مان شێو ه بوو بۆ پارتی كرێكاران ،ئه‌وه‌ش وایكرد ئه‌نقه‌ره ده‌ستپێشخه‌ر بێت بۆ وتووێژكردن .پارتی كرێكارانیش قه‌ناعه‌تی وایه ك ه ناتوانێت خه‌ونه‌كانی بسه‌پێنێت به‌سه‌ر حكومه‌تدا به هێزی چه‌ك». ع��ادل ب��ڕوای وای �ه كه حكومه‌تی ئه‌ردۆگان له‌سه‌ر ئه‌م رێ��ڕەو ه ده‌ڕوات تا كۆتایی رێگاكه ،له كاتێكدا كه هه‌وڵ ده‌دات توركیا بكات به هێزێكی ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تی. عادل و گول هاوڕان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه زۆرین ه پشتیوانی یه‌كالییكردنه‌و ه سیاسییه‌كان ده‌كه‌ن ل ه هه‌ردوو شه‌قامی توركی و كوردیدا .عادل وشیاری دا ،كه هه‌ندێك الیه‌نی حكومی و هه‌رێمی هه‌ن ده‌یانه‌وێت ئه‌م ملمالنێیه به‌رده‌وام بێت بۆ ئه‌وه‌ی توركیا سه‌رقاڵ بێت به كاروباره ناوخۆییه‌كانه‌و ه و الوازی بكه‌ن. سه‌رچاوه :الجزیرة نت
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)34سێشه‌مم ه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
محه‌مه‌د وه‌متان :بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌وه‌مان نییه بۆ خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی
«ڕزگار عه‌لی سه‌رۆكایه‌تیی ناڕەزایه‌تییه‌كانی ناو یه‌كێتی ده‌كات» و هه‌واڵگریی سه‌ر ب ه یه‌كێتیی نیشتامنی، كه زیاتر له‌ژێر فه‌رمانی گه‌وره به‌رپرسێكی حزبه‌كه‌یاندا كار ده‌كه‌ن ،چوونه‌ته سه‌ر به‌رپرسێكی بااڵی حزبه‌كه‌یان ،كه هاوكات به‌رپرسێكی بااڵی حكومه‌تی هه‌رێمیشه و سووكایه‌تییان پ��ێ��ك��ردووه و پێیان ڕاگه‌یاندوو ه «وانه‌زانی كه مام جه‌الل نه‌ما ،ئیرت یه‌كێتی نه‌ما». (ب���هی���ان) زان��ی��وی��ش��ی �هت��ی ئ �ه‌و ناڕەزایه‌تییانه‌ی كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ل ه سیاسه‌ته‌كانی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبه‌كه‌یان هه‌یانه« ،به‌شێكی زۆری له الیه‌ن ڕزگ��ار عه‌لی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی ئ �ه‌و ح��زب�هوه سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كرێت» .بۆ پشتڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌و زانیارییانه‌ش( ،ب�هی��ان) چه‌ند جارێك په‌یوه‌ندیی ب ه ڕزگار عه‌لییه‌و ه كرد ،به‌اڵم ناوبراو وه‌اڵمی ته‌له‌فۆنه‌كه‌ی نه‌دایه‌وه. الی خۆشیه‌وه په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتیی نیشتامنی كه نه‌یویست ن��اوی ئاشكرا
به‌یان .تایبه‌ت به‌پێی چه‌ند زانیارییه‌كی تایبه‌ت ك ه ده‌ست (به‌یان) كه‌وتوون ،به‌مدوایی ه ناڕەزایه‌تییه‌كانی ناو یه‌كێتیی نیشتامنیی ك��وردس��ت��ان ،ب�ه تایبه‌تیش ل�ه ئاستی سه‌ركردایه‌تیی ئه‌و حزبه‌دا ،سه‌باره‌ت ب ه چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و پشتگیرییكردن ل ه هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی بۆ سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ،زیادیان كردووه و په‌ره‌سه‌ندنی مه‌ترسیداریان به‌خۆیانه‌و ه بینیوه. به‌پێی زانیارییه‌كانی (ب �هی��ان)، ده‌نگۆی ئ �هوه هه‌ی ه «ب� ه ه��ۆی الدان ل�ه ڕێ���ڕەوی یه‌كێتی و الدان ب�ه الی سیاسه‌ته‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان و ڕاگه‌یاندنی ئه‌وه‌ی ئه‌وان وه‌كو یه‌كێتی له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانیدان به سه‌رۆكی هه‌رێم» ،دوو ده‌زگای ئه‌منی
بكرێت ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ڕاست ه ڕزگار عه‌لی له هه‌ندێك شت ڕازییه و له هه‌ندێكی تریش ڕازی��ی نییه ،به‌اڵم به‌و شێوه‌یه نییه كه ئه‌و سه‌رۆكایه‌تیی ناڕەزایه‌تییه‌كان بكات» .ئه‌و په‌رله‌مانتاره سه‌رله‌به‌ری ئه‌و زانیارییانه‌شی به ناڕاست له‌قه‌ڵه‌م دا كه باس له سووكایه‌تییكردن به به‌رپرسێكی بااڵی حزبه‌كه‌ی ده‌كه‌ن. ل��� ه الی���هك���ی ت���ری���ش���هوه و له دیدارێكی (ب �هی��ان)دا كه له الپ �ه‌ڕەی (ڕۆژ)دا باڵوكراوه‌ته‌وه ،له وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌دا كه بۆچی ئێوه پشتگیریی خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی ده‌ك �هن، بێئه‌وه‌ی یاسا ڕێگه‌ی پێبدات؟ محه‌مه‌د وه‌متان ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی، ڕای��گ�هی��ان��د «ئێمه وه‌ك ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی و ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندی یه‌كێتی ،ب��ڕی��اری ی �هك�لاك �ه‌ره‌وه‌م��ان نییه ب��ۆ پشتگیریكردن ل �ه سێباره خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی».
حزب ه بچووكه‌كان ،هاوپه‌یامنێتی و شوێنیان له كۆمه‌ڵگه‌دا
چاودێرێكی سیاسی :نه‌بوونیان خزمه‌تی زۆری كوردستان ده‌كات ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر ماوه‌یه‌كه باس له هاوپه‌یامنێتی نێوان هێزه سیاسییه‌كان ده‌كرێت ،له نێویشیاندا هێز ه ئیسالمییه‌كان سه‌رگه‌رمی خۆئاماده‌كردنن بۆ هاوپه‌یامنییه‌تی ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی زیاتر جێی بایه‌خی راگه‌یاندن و جه‌ماوه‌ر نییه ،هاوپه‌یامنێتیی به‌ده‌ر له‌و پێنج هێزه سه‌ره‌كییه‌یه. سوبحی مه‌هدی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی شیوعی ،بۆ (به‌یان) دوا و وتی «وه‌ك حزبی شیوعی تا ئێستا بڕیاری كۆتاییامن ئه‌وه‌ی ه كه به لیستی سه‌ربه‌خۆ به‌شداریی هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌ین ،ب ه ڕای منیش ئه‌مجاره ئه‌و هێزانه‌ی له نێوان ده‌س�ه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆنن كاریگه‌رییان
ده‌بێت ،ئه‌مجار ه ده‌نگه‌كان ده‌گه‌ڕێنه‌و ه بۆ خۆمان» .ناوبراو له‌گەڵ ئه‌وه‌شدا ڕای وای� ه قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌و پرس ه «هێشتا زووه ،به‌اڵم النی كه‌م ده‌توانین ئ �هوهی هه‌مان ه ب ه زیاتر بیهێنینه‌وه، به‌پێی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان ،ده‌نگی شیوعی ڕوو له هه‌ڵكاشانه» .به‌اڵم قادر عه‌زیز ،سكرتێری حزبی ئاینده‌ی كوردستان وتی «من هیچ قسه‌یه‌ك ل ه سه‌ر ئه‌م پرس ه ناكه‌م». ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا ن��ازه‌ن��ی��ن��ی ،سكرتێری حزبی رزگاریی دیموكراتی كوردستان وتی «شتێكی راستیی ه كه ئۆپۆزسیۆن و ده‌س �ه‌اڵت ،خاوه‌نی ده‌نگی زۆرن و خه‌باتی چه‌ندین ساڵه‌یان هه‌یه ،به‌اڵم له‌ناو كای ه سیاسییه‌كان ئ �هوهی پێیان
ده‌ڵێن حزب ه بچووكه‌كان ،ئه‌گه‌ر به یه‌ك لیست داب �ه‌زن ،پێم وایه دوور له به‌رژەوه‌ندیی حزبی بچنه ناو هه‌ڵبژاردن، ده‌ن��گ دێنن ،ب �ه‌اڵم هیچ كاریگه‌ریی ئه‌وتۆیان نابێت ،منوونه‌شامن له‌به‌ر ده‌س��ت�ه ،لیستی ئ���ازادی و عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی به ح�ه‌وت حزب به كۆتا كورسییه‌كیان هێنا». ئ���ارێ���ز ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا ،ئ �هن��دام��ی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتامنی پێی وایه «هه‌موو هێزێك كاریگه‌ریی خۆی هه‌یه ،به‌اڵم پێم وانیی ه ئه‌م هێزانه بتوانن كاریگه‌رییه‌كی ئه‌وتۆ دروست بكه‌ن كه گۆڕانكاری له واقیعی كوردستاندا بكات». مه‌سعود عه‌بدولخالق ،چاودێری سیاسی پێیوایه «ئه‌م حزبانه به هۆی
نزیكییان له ده‌سه‌اڵت و ته‌سلیم بوونیان به واقیعی ده‌سه‌اڵت ،ئه‌و ده‌نگانه‌ی كه هه‌ن زیاتر ساغده‌بنه‌وه به‌سه‌ر دوو الدا، یان ده‌سه‌اڵت یان ئۆپۆزسیۆن .هه‌رچی الیه‌نی تر هه‌یه به‌شی زۆری��ان دوای ده‌سه‌اڵت كه‌وتوون ،بۆیه من پێم وانییه ئه‌م جاره‌یان كورسییه‌ك بێنن ،ئه‌گه‌ر هه‌ر هه‌مووشیان ببنه ی�هك ،به هۆی نزیكیی ده‌س��ه‌اڵت هیچ كاریگه‌رییان
«هه‌ڵبژاردنی سه‌ندیكاكان ئه‌وه‌ی دووپاتكرده‌وه ئه‌وانه‌ی كاریگه‌رن ئه‌و پێنج الیه‌نه‌ن»
ڕێكه‌وتنی پارتی و یه‌كێتی له‌گه‌ڵ حزبی ده‌عو ه
په‌رله‌مانتارێكی كورد :هه‌ر رێكه‌وتننامه‌یه‌كیان كردبێت ئێمه پێیه‌وه پابه‌ند نابین شڤان عه‌لی ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی نوێن هرانی ع��ێ�راق رایده‌گه‌یه‌نێت ئ�ه‌گ�هر وه‌ف��ده كوردییه‌كه‌ی هه‌رێم و ناوه‌ند رێكه‌وتنی ژێربه‌ژێریان كردبێت له ده‌ره‌وه‌ی یاسا و ده‌ستوور ،وه‌ك پارتی و یه‌كێتی له‌گه‌ڵ حزبی ده‌ع��وه‌دا ،ئێمه به هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵیدا نین و پشتگیریی ناكه‌ین. ه��ه‌ڤ��اڵ ك��وێ��س��ت��ان��ی ،ئ �هن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له فراكسیۆنی گۆڕان به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «پێش ئه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی حكومه‌تی هه‌رێم خاڵه‌كانی رێكه‌وتنه‌كه باڵوبكاته‌وه ،ئ �ه‌وەی دزه‌ی كردبوو بۆ میدیا هیچ ئاماژەیهكی تێدا نه‌بوو ه بۆ پرۆژەیاساکه ،ته‌نانه‌ت ئه‌و خااڵنه‌ش هه‌رێم خۆی رایگه‌یاندبوو ،هیچ ئاماژەیهكی تێدا نه‌بوو بۆ هێنانه‌وه‌ی پرۆژەیاسای ژێرخانی ئابوری». س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه هه‌ڵوێستی الیه‌نه
ئۆپۆزسیۆنه‌كانی هه‌رێم له‌سه‌ر بوونی رێكه‌وتنی ژێربه‌ژێری یه‌كێتی و پارتی له‌گه‌ڵ حزبی ده‌ع��وه ،ناوبراو وتی «ئه‌گه‌ر شتى واكرابێت ،رێكه‌وتنه‌كان ل ه نێوان ئه‌واندایه، ئێمه ده‌توانین رای خۆمانی له‌سه‌ر بڵێین، چونك ه ئه‌و ه رێكه‌وتنی حزبییه». كوێستانی وتیشی «ته‌نانه‌ت ئه‌و وه‌ف���ده‌ش رۆش�تن بۆ به‌غدا ئه‌ندامانی
مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی و یه‌كێتی بوون، جارێ ئه‌وه‌ش قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرێت ،ته‌نها الیه‌نی كوردییه باس ل ه رێكه‌وتن ده‌كات و باس له خاڵه‌كانی ده‌كات ،ده‌وڵه‌تی یاسا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئاماژە به رێكه‌وتنی حه‌وت خاڵی نادات ،ئه‌وان ته‌نها باس له‌و ه ده‌كه‌ن كه پابه‌ندن به هه‌ر رێكه‌وتنێكه‌وه كه بكرێت ل ه چوارچێوه‌ی ده‌ستوور و یاسادا،
نابێت ،مانه‌وه‌شیان ل�ه ب��ردن��ی ئه‌م هه‌موو بوجه‌یه‌وه زیامنه‌ندییه ،نه‌بوونیان خزمه‌تی زۆری كوردستان ده‌كات .ئه‌وه‌ش كۆتایی ه��ات ،ئه‌مجاره‌ش نه‌خشه‌ی سیاسی له بنه‌ڕەتدا ده‌گۆڕێت ،ره‌نگه له‌و پێنج حزبه به‌شێكان زۆر هه‌ڵكشێن، به‌شێكیان بێنه خوار». عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی ی�هك��گ��رت��ووی ئیسالمی
به‌اڵم ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت ،ئه‌وكاته ده‌توانین هه‌ڵوێست ده‌رببڕین له‌سه‌ر الیه‌نه باش و خراپه‌كانی ،ئه‌گه‌ر ده‌ریشكه‌وت پارتی و یه‌كێتی رێكه‌وتنێكیان كردبێت له ده‌ره‌وه‌ی یاسا و ده‌ستوور له‌گه‌ڵ حزبی ده‌ع��وه، ن ه پابه‌ند ده‌بین پێیه‌وه ،نه پشتیوانیشی لێده‌كه‌ین ،ئه‌وكاته هه‌ڵوێستی خۆمان ده‌رده‌بڕین».
ل � ه پ�ه‌رل�هم��ان��ی ك��وردس��ت��ان ،ده‌ڵێت «هه‌ڵبژاردنی سه‌ندیكاكان له سااڵنی ڕابردوودا ئه‌وه‌ی دووپاتكردووه‌ته‌و ه كه ئه‌وانه‌ی كاریگه‌رن ئه‌و پێنج الیه‌نه‌ن، پێشبینییه سه‌ره‌تاییه‌كانیش ئ �هوه ده‌گه‌یه‌نن ك ه كاریگه‌ریی ئه‌وتۆیان نابێت ،ته‌نها ئه‌گه‌ر حاڵه‌تێكی ئه‌وتۆ ڕووبدا ،پێشبینی نه‌كرابێت ،ك ه ئه‌مه‌ش ڕوون����ادات .ه��ۆك��اری كاریگه‌ریشیان ن�ه‌ب��وون��ی ب�ه‌رن��ام�هی�هك��ی ڕۆش��ن � ه بۆ ج �هم��اوه‌ر ،ئ��هوهی به‌رنامه‌ی رۆشنی هه‌بێت ،ئۆپۆزسیۆنه ،به‌تایبه‌ت الیه‌نه ئیسالمییه‌كان كه پێش ئ �هم خوله‌ی په‌رله‌مان كاریگه‌ریی هه‌بووه ،بۆیه پێم وانیی ه هاوپه‌یامنێتییه‌كه كاریگه‌ریی ئه‌وتۆی هه‌بێت».
ئیسرائیل بۆردومانی سووریا ده‌كات و واڵتانیش ڕای خۆیانی له‌باره‌و‌ه ده‌ڵێن شادی سه‌اڵح فڕۆك ه جه‌نگییه‌كانی ئیرسائیل به بیانووی لێدانی ئه‌و موشه‌كانه‌ی ئێران بۆ حیزبوڵاڵی لوبنانی ده‌نێرێت، بۆردومانی چه‌ند ناوچه‌یه‌كی دیمه‌شق ل ه سووریا ده‌كه‌ن .ل ه ب هرانبه‌ریشدا هه‌ریه‌ك له واڵتانی روسیا و چین و تونس ناڕەزایه‌تی ده‌رده‌ب��ڕن .مانگی س��ووری��ش داوا ده‌ك��هن به خێرایی كوژراو و برینداره‌كان بگوێزرێنه‌وه. ئێرانیش سه‌رجه‌می ئ�ه‌و تۆمه‌تانه ڕەتده‌كاته‌وه. لۆكاشیفیچ، ئه‌لیكسه‌نده‌ر وت��ه‌ب��ێ��ژی وه‌زاره‌ت������ی ده‌ره‌وه‌ی رووس���ی���ا ،وت���ی «م�هت��رس��ی��ی ئ �هوه هه‌یه ئه‌م ڕووداوه ببێته هۆكارێك بۆ ده‌س��ت��وه‌ردان��ی واڵتانی دیكه له بارودۆخی سووریا» .هه‌روه‌ك هۆ چون ینغی وته‌بێژی وه‌زاره‌ت��ی ده‌ره‌وه‌ی چینیش له لێدوانێكی ڕۆژنامه‌نووسییدا وت��ی «دژی به‌كارهێنانی هێزی سه‌ربازیین و پێویسته ڕێز له سیاده‌ی
هه‌ر واڵتێك بگیرێت .داواكاریشین ل ه سووریا خۆی بپارێزێت له كاردانه‌وه». ڕاگه‌یه‌نراوێكی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماری تونسیش ده‌ڵێت «به توندی ئیدانه‌ی ئه‌و هێرشان ه ده‌كه‌ین بۆ سه‌ر سووریای برامان». ق��ه‌واره‌ی ئیرسائیلی ل ه هه‌وڵی ئ��ه‌وه‌دان ب��اوه‌ڕ ب ه به‌شار ئه‌سه‌دی سه‌رۆكی سووریا بێنن ،كه هێرشه‌كانیان له چوارچێوه‌ی جه‌نگی ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵتی ئه‌و واڵته نییه .هه‌روه‌ك ج�هن�ه‌راڵ یائیر ج��ۆالن ،سه‌ركرده‌ی هێزه‌كانی ئیرسائیل له به‌ری سووریا و لوبنان ،لێدوانی دا و وتی «بای جه‌نگ ڕوو له‌م ناوچه‌یه ناكات». ب �ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی م��وخ��اب � هرات��ی ئه‌مریكیش ب��اس ل��ه‌و ه ده‌ك��ات كه واڵته‌كه‌ی هیچ هۆشدارییه‌كی له‌باره‌ی ئه‌و هێرشانه‌وه ن��ه‌داوه .ب �ه‌اڵم بان كی مۆن ،ئه‌مینداری گشتیی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ،هۆشداری دا له‌باره‌ی ئاڵۆزبوون و خراپبوونی زیاتری ڕەوشی سووریا دوای ئه‌و هێرشانه.
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
محه‌مه‌د وه‌متان ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیامىن بۆ به‌یان:
ئۆپۆزسیۆن چاوی ب ه ده‌سه‌اڵت ناكه‌وێت «
گه‌نده‌ڵی ل ه ماڵی خۆشم هه‌ی ه
«
«
تا ئێستا له الیه‌ن یه‌كێتییه‌وه بڕیاری یه‌كالكه‌ره‌و‌ه نهدراوه بۆ سێباره كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی
دڵنیام ئه‌مجاره‌ش یه‌كێتی و پارتی ده‌یبه‌نه‌وه
بڕیاری كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی ،ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند و سه‌ركردایه‌تی یه‌كالیی ده‌كەنه‌و‌ه نه‌ك مه‌كته‌بی سیاسی
«
ماوه‌یه‌كه باس ل ه ناڕەزایی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند و سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیمانی ده‌كرێت ل ه ئه‌گه‌ری سێبار ه ێ كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی و پشتگیریكردنی مه‌كته‌بی سیاسیی ئه‌و حزب ه بۆ بارزانی ،ناڕەزایی جه‌ماوه‌ر و سه‌ركردایه‌تی ل كه‌وتووه‌ته‌وه .بۆ ئه‌م پرس ه و چه‌ند پرسێكی دیكه‌ی ناوخۆیی یه‌كێتی ،محه‌مه‌د وه‌تمان ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی (به‌یان) ده‌داته‌وه. گفتوگۆ و فۆتۆ :زریان جەوهەر
ب �هی��ان :بۆچی ئێوه پشتگیریی دووب��اره خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی ده‌كه‌ن ،ب ێ ئه‌وه‌ی یاسا ڕێگه‌ی پێ بدات؟ م��ح �هم �ه‌د وه‌مت����ان :ئێم ه وه‌ك ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی و ئه‌نجومه‌نی ن��اوه‌ن��دی یه‌كێتی ،ت��ا ئێستا بڕیاری س��اغ��ك��راو ه و ی��هك�لای��ك��ه‌ره‌وه‌م��ان نییه ب��ۆ پشتگیریكردن ل �ه سێباره خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی .هه‌ركات بڕیاری یه‌كالیكه‌ره‌و ه درا ،ئێم ه وته‌بێژی فه‌رمیامن هه‌یه كه ئ��ازاد جوندیانییه، هه‌ركات كه ئازاد جوندیانی قسه‌ی كرد، ئه‌وه بڕیاری مه‌كته‌بی سیاسییه. ب��هی��ان :ئ��هی ئ��ه‌و وت��ان��هی مه‌ال به‌ختیار ،ته‌نها ڕای شه‌خسیی خۆیه‌تی كه ده‌ڵێت ئێمه به‌دیلامن بۆ بارزانی نییه؟ محه‌مه‌د وه‌متان :نه‌خێر ،نه‌یگووتوه ئێمه به‌دیلامن بۆ بارزانی نییه ،به‌ڵكو گوتویه‌تی ئێمه وه‌ك یه‌كێتی كاندیدمان نییه بۆ س�هرۆك��ی ه�ه‌رێ��م ،هه‌روه‌ها گوتویه‌تی كه پۆستی سه‌رۆكی كۆمار بۆ یه‌كێتی له به‌غدا ،له هه‌رێم بۆ پارتییه، بۆیه كاندیدمان نابێت ،هه‌ر كاندیدێك هه‌بێت ،له نێوان ئۆپۆزسیۆن و بارزانیدا ده‌ب��ێ��ت ،ئ��ه‌وك��ات دی��اری��ش �ه ك �ه كێ ده‌رده‌چێت. به‌یان :كه‌وات ه بڕیاری مه‌ال به‌ختیار بڕیاری كۆتایی یه‌كێتی نییه؟ محه‌مه‌د وه‌متان :كاك مه‌ال به‌ختیار نه‌یگووتو ه ئێم ه كه‌سامن نییه ،گوتویه‌تی ئێمه كاندیدمان نییه ،پۆستی به‌غدا بۆ یه‌كێتییه ،تا ئێستا چاره‌نووسی جه‌نابی مام جه‌اللیش نادیاره ،تا چاره‌نووسی یه‌كالیی نه‌بێته‌وه ،ئێمه وه‌ك یه‌كێتی، هیچ كاندیامن نابێت بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم.
ڕاوچییانی ئازادیی ڕۆژنامه‌نووسی ل ه جیهاندا ڕاگه‌یه‌ندران
ب�هی��ان :ب��ه‌اڵم ئ �ه‌و ب��ڕی��اره‌ی ئێوه یه‌كێتیی داب�ه‌ش ك��ردووه بۆ دوو به‌ره، به‌ره‌یه‌كیان له‌گه‌ڵیه‌تی ،به‌ره‌یەكیان پێی وای ه یه‌كێتی بووه‌ته حزبی سێبه‌ری پارتی؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :ئ �ه‌و ه هه‌مووی ناڕاسته ،به‌اڵم یه‌ك شته ،له‌ناو یه‌كێتی ل ه 76ەوه بیڕوڕای جیاواز هه‌بووه ،بیر و بۆچوونی ئ��ازادی��ان ه�ه‌ب��ووه ،به‌اڵم ل�ه كۆتایی ك�ه ده‌ك�ه‌وێ��ت�ه كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی ،ڕایه‌كان كۆده‌كرێنه‌وه و یه‌ك ڕای كۆتاییان لێ ده‌رده‌چێت .ئێمه حزبی سۆشیالیزمین ،هیچ ڕێگرییه‌ك له بیر و ڕای ئازاد ناكه‌ین. به‌یان :تۆ له‌گه‌ڵ ئ �هوهی بارزانی ببێته‌و ه ب ه سه‌رۆكی هه‌رێم؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :من ئه‌و قسه‌یه ناكه‌م ،به‌اڵم ئێستا كه‌س له كوردستان له‌و به باشرت نازانم .ئێمه‌ش وه‌ك یه‌كێتی تا ئێستا كاندیدمان نییه بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم و له نێوان سه‌اڵحه‌دین به‌هادین و خه‌ڵكی تریش ،كاك مه‌سعود به باشرت د هزانم بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم. به‌یان :به‌اڵم ڕاگه‌یاندنه‌كان باس له ناردنی نامه‌یه‌كی ناڕەزایی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ده‌ك �هن بۆ مه‌كته‌بی سیاسی، ك��ه ن��اب��ێ��ت پ��ش��ت��گ��ی��ری ل��ه س��ێ��ب��اره كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی بكه‌ن ،به‌اڵم ئێوه‌ش ئاگادار كراونه‌وه‌ته‌و ه له الیه‌ن مه‌كته‌بی سیاسییەوە كه نابێت لێدوان له دژی كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی بده‌ن؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :كوا ،ئه‌و نامه‌ی ئێمه‌ت له‌كو ێ دیوه؟ ب���هی���ان :ل�� ه ڕاگ �هی��ان��دن��ـ��ـ �هك��ان باڵوكرایه‌وه. محه‌مه‌د وه‌متان :باوه‌ڕ ناكه‌م ،هیچ
نامه‌یه‌كامن به ئیمزای خۆمان نه‌داوه، چونكه ئێم ه مه‌كته‌بی سیاسیامن له ئه‌وروپا نییه ،له سلێامنییه ،ڕۆژانه یه‌كرت ده‌بینین. به‌یان :به‌اڵم كادیرێكی پێشكه‌وتووی یه‌كێتی ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر یه‌كێتی ڕازی بێت ب ه سێبار ه كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی ،ئه‌وا دوا بزمار له تابوتی خۆی ده‌دات؟ محه‌مه‌د وه‌مت���ان :ئ��ه‌و ه شتێكی ناڕاسته ،شتی وانیی ه و ڕای خۆیه‌تی .وه‌ك گوتم كادیری یه‌كێتی ئازادن له ڕاده‌ربڕین، هه‌ر له سه‌ره‌تاوه ڕای جیاوازمان هه‌بووه، هیچامن له ی�هك خ�هت دانه‌خراوین. ڕێگه‌ی چوونه‌ده‌رمان نه‌بێت. ب���هی���ان :ئ��ه‌گ��هر ل��ه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردندا ئۆپۆزسیۆن ده‌رچوو ،كاندیدی هه‌بوو بۆ به‌غدا و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كانی عێراق ده‌نگیان به كاندیدی ئۆپۆزسیۆن دا ،پێت وانییه ئه‌و كاته یه‌كێتی هه‌م له به‌غدا و هه‌م له هه‌رێم بێ پۆست ده‌بێت؟ محه‌مه‌د وه‌مت���ان :كه كاندیدیان هه‌بوو ،ده‌رچ��وون بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم، پێشوازی و ده‌ستخۆشی له ئۆپۆزسیۆن ده‌كه‌ین بۆ هه‌ر پۆستێك ك ه به‌ده‌ستی بێنێت. به‌یان :پێت وانییه ئه‌وكات یه‌كێتی بێبه‌ش ده‌بێت له به‌غدا و له هه‌رێم ده‌بێته دۆڕاوێكی مێژوویی؟ محه‌مه‌د وه‌متان :یه‌كێتیی نیشتامنی له ڕۆژێكی ڕەشدا هاتووه ،ڕەگ و ڕیشه‌ی داك��وت��اوه ل� ه ك��وردس��ت��ان ،كه‌سوكاری شه‌هیدان و كه‌مئه‌ندامانی سه‌نگه‌ر و زیندانیاىن سیاسی به‌سه بۆ یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان و نابێته سێبه‌ری
هیچ حزبێك له كوردستان .پێوستامن ب ه سێبه‌ری هیچ حزبێك نییه ،به‌ڵكو خه‌ڵك پێویستی به سێبه‌ری ئێمه‌یه. به‌یان :به‌اڵم به‌هرۆز گه‌اڵڵی ده‌ڵێت نابێت چیرت یه‌كێتی بكه‌وێته دوای سیاسه‌تی پارتی ،ئایا ئێوه دوای سیاسه‌تی پارتی كه‌وتوون؟ م���ح���هم���ه‌د وه‌مت�������ان :ن �ه‌خ��ێ��ر نه‌كه‌وتووینه‌ته دوای سیاسه‌تی هیچ حزبێك ،ئه‌نجامیش دیاره ،دوێنێ و پێرێ له ناوچه كێشه‌له‌سه‌ره‌كان هه‌ڵبژاردن كرا، نوێنه‌ری ك ێ ده‌رچ��وو ،هی یه‌كێتی یان هی حزبه‌كانی تر؟ به‌یان :به‌اڵم كورد شكستی گه‌وره‌ی هێنا له‌و ناوچانه ،به‌ته‌نها له ناحیه‌ی جه‌باره له كۆی 12ه�هزار ده‌نگده‌ری كورد ،ته‌نها سێ كه‌س ده‌نگی دا؟ محه‌مه‌د وه‌متان :ئینجا كه تۆ ده‌نگ نه‌ده‌یت ،من چی بكه‌م؟ به‌یان :به‌اڵم چاودێران پێیان وایه ه��ۆك��اری شكستی سیاسه‌تی پارتی و یه‌كێتییه له‌و ناوچانه ،كه نه‌یانتوانیوه كارێكی وا بكه‌ن خه‌ڵك به‌ره‌و ده‌نگدان به‌رن بۆ به‌رژەوه‌ندیی كورد؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :من پێم وانییه یه‌كێتی و پارتی شكستیان خواردبێت، چونك ه هه‌ر كێشه‌یه‌ك له كوردستان تا ئێستا ڕووبه‌ڕووی كورد بووێته‌وه ،جگه له یه‌كێتی و پارتی ،هیچ هێزێكی ترم نه‌دیوه ڕووبه‌ڕووی ببێته‌وه. به‌یان :ئه‌ی ئه‌وانه‌ی دیكه پێشرت خه‌باتیان نه‌بووه؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :ئه‌وانی تر كێن؟ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستت یه‌كگرتووه ،دوای 1991هاتووه‌ته سه‌ر گۆڕەپانی سیاسیی
كوردستان ،كۆمه‌ڵی ئیسالمیش خه‌باتێكی ئه‌وتۆی نییه ،له دوای ئه‌نفاله‌كاىن 1988 هاتووه‌ته ده‌رێ ،گۆڕانیش به‌شێك بووه له ئێمه ،كه‌سی تریش نییه .هیچ هێزی چه‌كداری به‌قوه‌تیان نه‌بووه. به‌یان :كه‌وات ه تۆ جگه له یه‌كێتی و پارتی به شایه‌نی ئ�هوه نابینیت بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی دوژمنی كورد؟ محه‌مه‌د وه‌متان :نه‌خێر ،پێم وایه دواڕۆژی هه‌رێمی كوردستان به‌سرتاوه‌ته به هێزی یه‌كێتی و پارتییه‌وه. به‌یان :ئه‌ی ك ه ئه‌وان ل ه هه‌ڵبژاردن دۆڕان و ئۆپۆزسیۆن سه‌ركه‌وت؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :دڵنیات ده‌كه‌م نایبه‌نه‌وه و چاویشیان پێ ى ناكه‌وێت. به‌یان :ئه‌و دڵنیاییه‌ی تۆ له بردنه‌وه‌ی ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن ،پێت وانییه هێنده‌ی تر گومانی بوونی ساخته‌كاری زیاتر ده‌كات، كه له هه‌ڵبژاردنه‌كان یه‌كێتی و پارتیی پێ تۆمه‌تبار ده‌كرێن؟ محه‌مه‌د وه‌مت���ان :نه‌خێر ،ئێمه ب��اوه‌ڕم��ان به ڕاب���ردوو و تێكۆشان و قوربانیدان و 38ساڵ خه‌باتی خۆمان هه‌یه ،بۆیه دڵنیاین كه پارتی و یه‌كێتی هه‌ر ده‌یبه‌نه‌وه. ب �هی��ان :ب��ه‌اڵم خه‌ڵك پێیان وای�ه ڕابردووتان ل ه الیه‌كه‌ی دیكه‌و ه پڕیه‌تی له گه‌نده‌ڵی و ناعه‌داله‌تی و شه‌ڕی براكوژی و هێنانی ده‌ستی داگیركه‌ر ،خه‌ڵك له هه‌موو ئه‌مان ه بێزاره؟ محه‌مه‌د وه‌متان :من باسی گه‌نده‌ڵی ناكه‌م ،گه‌نده‌ڵی له ماڵی خۆشم هه‌یه. ت��ا ت��ه‌وازوون��هك��ان وه‌ك ی��هك نه‌بن، هه‌لومه‌رجی كوردستان واده‌خوازێت، ئه‌مساڵیش له پار باشرته ،ساڵێكی تریش
له‌مساڵ باشرت ده‌ب��ێ��ت .ئێمه چه‌ند ساڵێكه له كوردستان هه‌ناسه‌ی ئازادیامن هه‌ڵكێشاوه. به‌یان :له سه‌روبه‌ندی نزیكبوونه‌وه له هه‌ڵبژاردنه‌كان ،یه‌كێتی له هه‌وڵی كه‌مكردنه‌وه‌ی كۆمیته‌كانی خۆیه‌تی، ئه‌مه بۆچی ده‌گه‌ڕێته‌وه و له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك ئه‌م كاره ده‌كات؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :ئ�هوه سیاسه‌تی یه‌كێتیی ه و په‌یوه‌ندیی به مه‌ركه‌زیه‌تی حزبییه‌و ه هه‌یه ،ئه‌م پرسیاره‌شت جواب ناده‌مه‌وه ،ده‌ی بزانم چی دیكه‌ت هه‌یه. به‌یان :به‌اڵم ده‌وترێت ئه‌م كۆمیتانه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌ندامانی حزبی گۆڕان بووه ،ئێستا كه دڵنیان ل ه نه‌گ هڕانه‌وه‌ی ئه‌م ئه‌ندامانه ،ئه‌م كۆمیتانه الده‌به‌ن؟ محه‌مه‌د وه‌متان :نه‌خێر ،سه‌رده‌می گ���ۆڕان و ن �ه‌وش��ی��روان ئ �هم كۆمیتانه دروستكران ،له نۆ مه‌ڵبه‌نده‌و ه كردیه 38 مه‌ڵبه‌ند له پشده‌ر ،له كۆمیته‌یه‌كه‌وه كردیه چوار كۆمیته ،ئیستا ئێم ه كه‌میان ده‌كه‌ینه‌وه. ب �هی��ان :ك �ه‌وات �ه زی��ادب��وون��ی ئه‌م كۆمیتان ه سیاسه‌تێكی ه�ه‌ڵ�ه ب��وو، نه‌وشیروان مسته‌فا داینا بۆ یه‌كێتی؟ محه‌مه‌د وه‌متان :نازانم ئه‌م سیاسه‌ته هه‌ڵه بووه یان نا ،ده‌توانیت ئه‌م پرسیاره ل ه نه‌وشیروان بكه‌یت. به‌یان :به ڕای خۆت؟ محه‌مه‌د وه‌مت��ان :نا ،من له سه‌ر كاك نه‌شیروان قسه ناكه‌م ،چونكه خۆی زیندووه ،له خۆی بپرسه ،قه‌ت ڕێگه به خۆم ناده‌م له‌سه‌ر كاك نه‌وشیروان قسه بكه‌م .بۆ ئه‌وكات ڕەنگه باش بووبێت، ئێستا ڕەنگه باش نه‌بێت.
ڕاپۆرت :شادی سه‌اڵح
كریستۆف دلوار ،ئه‌مینداری گشتیی ڕێكخراوی په‌یامنێرانی بێسنوور ،ڕایگه‌یاند ساڵی 2012ساڵێكی ڕەشی مێژووییه كه ژماره‌ی پێوانه‌یی كوشتنی ڕۆژنامه‌نووسانی تێدا تۆمار كراوه. ل �ه لیستی ڕاوچ��ی��ی��ان��ی ئ��ازادی��ی ڕۆژنامه‌نووسیدا پێنج الیه‌نی نوێ تۆمار كراون ،ئه‌وانیش (شی جین بینغ ،سه‌رۆكی نوێی واڵتی چین) كه جێگه‌ی ڕاوچیی پێش خۆی هۆ جین تاو ،سه‌رۆكی پێشووی گرته‌وه ،ب ه ڕێگریكردنی ئازادییه‌كان ك ه حزبی شیوعیی چین سه‌رپه‌رشتیی ده‌كات. ه�ه‌روه‌ه��ا (گ��رووپ��ی ب��ه‌ره‌ی نوسڕەتی چه‌كداریی سووریا) كه به هۆیانه‌وه ڕۆژ
به ڕۆژ توندوتیژییه‌كانیان زیاد ده‌كات و له 15ی ئ��ازاری 2011تا 3ی ئایاری 2013له س��ووری��ادا 23ڕۆژنامه‌نووس و 59ه��اوواڵت��ی ل�ه‌س�هر ك��ارك��ردن له ئینته‌رنێتدا له سووریا كوژراون و حه‌وت ڕۆژنامه‌نووسیش بێسه‌روشوێنن .هه‌روه‌ك (پارتی ئیخوان موسلیمینی میرس)یش به ڕاوچییه‌كی دیك ه ناوی هاتووه ،به هۆی ئه‌وه‌ی به‌رپرسه له‌و كرده‌و ه توندوتیژی و ڕێگرییانه‌ی ب هرانبه‌ر ڕۆژنامه‌نووسان گیراوه‌ته به‌ر( .گرووپ ه چه‌كدارییه‌كانی به‌لوج له پاكستان)یش ڕاوچیی چواره‌می زیادكراون به‌هۆی ئه‌وه‌ی هێزی چه‌كداری و به‌ره‌ی ڕزگاریی بلوجستان و گرووپه
ڕێكخراو ه چه‌كدارییه‌كان و گرووپه‌كانی سه‌ر ب ه ده‌وڵه‌ت و هێزە سه‌ربازییه‌كانی پ��اك��س��ت��ان ،ب��وون �هت �ه ه��ۆك��ارێ��ك كه هه‌رێمی بلوجستان مه‌ترسیدارترین شوێنه بۆ ڕۆژنامه‌نووسان له جیهاندا. (ت��ون��دڕەوه ئایینییه‌كانی مالدیف)یش دوایین گرووپن كه ناویان له‌و لیسته‌دا تۆمار ك��راوه .ه��هروهك چ��وار الیه‌نیش ل�ه لیسته‌ك ه ده‌ره���ێ�ن�راون ،ئه‌وانیش (عه‌بدولقادر حسێن ،وه‌زیری ڕاگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌كانی پێشووی سۆماڵ ،تین شین ،سه‌رۆكی پێشووی بۆرما ،گرووپی ئیتای هه‌رێمی باسك ،هێزه ئه‌منییه‌كانی ب��زووت��ن��هوهی ب��ه‌ره‌ن��گ��اری ئیسالمی
(حه‌ماس) و ده‌سه‌اڵتی فه‌له‌ستینی). ل ه الیه‌كی دیكه‌وه ،هه‌ریه‌ك ل � ه ئ �ه‌ح��م �ه‌دی ن����ه‌ژاد ،س�هرۆك��ی ئێران و خامنه‌یی ،ڕێبه‌ری بااڵی شۆڕشی ئیسالمی به ڕاوچیی ئازادیی ڕۆژنامه‌نووسی ناویان هاتووه‌ته‌وه، ئ��ه‌وه‌ش ب ه ه��ۆی هه‌وڵه‌كامنان بۆ ڕێگریكردن له ڕۆژنامه‌نووسان له ڕووماڵكردنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئایند ه كه بڕیاره 14ی حوزه‌یرانی 2013 ببه‌سرتێت .بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش 27ی كانوونی دووه‌می ،2013هه‌ڵمه‌تێكی ده‌ستگیركردنی ڕۆژنامه‌نووسان له‌و واڵته ده‌ستی پێكرد.
به بۆنه‌ی ڕۆژی جیهانیی ئازادیی ڕۆژنامه‌نووسییه‌وه ،ڕێكخراوی په‌یامنێرانی بێسنوور لیستێكی 39كه‌سیی باڵو ك���رده‌وه ك�ه ب�ه (ڕاوچییانی ئ��ازادی��ی ڕۆژنامه‌نووسی) ناوی بردوون ،كه خۆی ده‌بینێته‌وه له (سه‌ركرده‌ی واڵتان ،پیاوانی سیاسی ،پیاوانی ئایینی ،هێزه میلیشیایی و ڕێكخراوه تاوانكارییه‌كان) ،خۆیان له سه‌روو یاساو ه ده‌بینن و هه‌ڵده‌سنت به چاودێریی ڕۆژنامه‌نووسان و ئه‌و كه‌سانه‌ی ل ه ڕاگه‌یاندنه‌كان كار ده‌كه‌ن ،به مه‌به‌ستی ڕفاندن و كوشنت و ئازاردانیان.
4 ژماره ( ،)34سێشه‌مم ه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
عادل عه‌بدومله‌هدی
گ هڕانه‌وه‌ی «هاوپه‌یامنیی كوردستانی»
گه‌ڕانه‌وه‌ی «هاوپه‌یامنیی كوردستانی» بۆ هه‌ردوو ئه‌نجومه‌نی نوێن هران و وه‌زیران ،هه‌نگاوێكی بوێرانه و ئیجابییه .پێویسته و هزیره كشاوه‌كانی «عێراقیه»ش بۆ گ هڕانه‌و ه هه‌ڵبرنێرن، ه هروهك پێویسته سه‌رۆك وه‌زیرانیش هه‌ڵبرنێت بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ الی شه‌ریك و هاوڕێكانی ،تا ب ه هاوبه‌شیی فاكت هره‌كانی الوازی و ق هیرانی ب هڕێوه‌بردنی د هوڵه‌ت ڕاستبكه‌ن هوه. ئه‌زموونی سیاسیى ئێمە لە عێراق ل ه كۆن و نوێدا ،به‌رد هوام پشتى بە الوازكردنی ئه‌وانی دى بەستووه ،ئ همه‌شه هۆكاری به‌ره‌ودواوەچوونی واڵت و هێز و الیه‌نه‌كامنانە تاوه‌كو فێری سیاسه‌تی به‌هێزكردنی ئ هواىن دیش نه‌بین ،الوازی به‌رۆكامن به‌رنادات و واڵتیش هه‌ر به هه‌ڵوه‌شاوه‌یی و الوازی د همێنێته‌وه. زۆرێك ل ه ئێم ه تا ئێستاش ب هشێوه‌یه‌ك سیاسه‌ت ده‌كه‌ین ،باوه‌ڕمان وایه ئه‌و سیاس هته ه هر یاسا و وانه‌كانی ماكیاڤیلییه له كتێبی «میر»دا ،یان ئ هوهی هیتله‌ر ه ل ه «خ هباته‌كه‌م»دا ،یان ئ هوهی ع هفله‌قه له «كود هتاییبوومنان»دا .تا ئێستاش زۆرێك له ئێم ه باب هته سیاسییه‌كان ب هشێوه‌ی هك چاره‌سه‌ر د هكه‌ین ،ه هروه‌كو چۆن جادووگه‌ره‌كانی سه‌د هكانی ناوه‌ڕاست نه‌خۆشه‌كانیان چاره‌س هر ده‌كرد. سیاسه‌ت ل ه ڕووی جۆر و شێوازه‌وه په‌ر هی سه‌ندووه .جۆری گرێبه‌ستی نێوان خ هڵكی و فه‌رمانڕەوا پاشه‌كشه‌ی كردووه ،ل ه چ هند فه‌رمانڕەوایه‌كه‌وه كه ڕەعی هته‌كانی خۆیان ه هڵده‌بژارد، گۆڕاو ه بۆ ئه‌و هی ئێستا هاونیشتامنییان فه‌رمانڕەواكان ه هڵده‌بژێرن .ڕۆڵی ئه‌و به‌رپرس هی خ هڵكی موحاس هبه ده‌كات و خۆی موحاسه‌ب ه ناكرێت ،پاشه‌كشه‌ی كردوو ه ل ه به‌رژە‌و هندیی به‌رپرسێك كه لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كرێت و ملكه‌چه بۆ لێپرسینه‌وه و شه‌فافی هت .ئه‌مڕۆ سیاسه‌ت زانستێكی گه‌وره‌ی ه و كۆم هڵێك میكانیزم و شێوازی هه‌یه ،ل هگه‌ڵ پ هره‌سه‌ندنی هه‌موو سیسته‌مه‌كانی ئیداری و زانیاری و دیموكراسی ،ه هروه‌ها چه‌مكه ده‌ستووری و یاسایی و مه‌ده‌نییه‌كان ،ئه‌ویش په‌ره‌ی سه‌ندووه. ن ه سیاسه‌ت هكه‌ی س هرۆك وه‌زیران ب هرانبه‌ر الی هن هكانی نێو حكومه‌ته‌كه‌ی، ئ هم گواستنه‌وه‌ی ه د هسته‌ب هر ده‌كات، نه پاشه‌كشه‌كردن و موقاعه‌ته‌كردنیش، ئه‌وه‌ی ده‌سته‌به‌ری ده‌كات ،شه‌راكه‌تی خاو هن هێزه‌كانه ،هه‌رو هها ئه‌و سیسته‌مه ناوخۆییانه‌یه ك ه هه‌ر به‌رپرسێك د هخه‌نه‌وه چوارچێوه‌ی ئه‌رك و د هسه‌اڵته‌كانی خۆی ،هه‌روه‌ها گه‌ڕانه‌وه‌ی ه هریه‌ك ل ه ده‌سه‌اڵته‌كان بۆ ئ هوهی ڕۆڵی د هستووریی خۆیان ببینن ،له‌گه‌ڵ ب هده‌ستهێنان هوهی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران بۆ پسپۆڕیی ه ت هرشیعی و چاودێرییه‌كانی خۆی .حكومه‌تیش هه‌موو ده‌س هاڵته ته‌نفیزییه‌كانی خۆی به‌بێ ئاسته‌نگ جێب هجێ بكات ،له‌گه‌ڵ ڕێزگرتن له سه‌ربه‌خۆبوونی ق هزا و كۆتاییهێنان به‌و ف هوزای هی له بواری یاسادانان و رێنامییه‌كاندا هه‌ی ه ،له‌گه‌ڵ پارێزگاریكردن ل ه كه‌مینه‌ی سیاسی و ئۆپۆزسیۆن ،له‌گه‌ڵ چ هسپاندنی ب هرنامه‌كانی ،تاوه‌كو له‌سه‌ر ئه‌م ئه‌ساسه لێپرسینه‌وه و وه‌اڵمدان هوه و به‌خشین و لێسه‌ندنه‌وه‌ی متامنه بكرێن. ل هگه‌ڵ دوورخستنه‌وه‌ی سوپا ل ه ملمالنێ سیاسییه‌كان ،بۆ ئه‌و هی بچینه بواری دامه‌زراو هیی و ده‌ستووریی و ئیداره‌دانێكی سه‌رك هوتووانه‌وه.
www.bayanpress.net
یاسین حه‌سه‌ن ،وه‌زیری پێشووی ده‌وڵه‌تی عێراق بۆ به‌یان:
نێچیرڤان بارزانی به‌ر ل ه به‌غدا سه‌ردانی ئێرانی كردووه دوای چه‌ند ساڵ ل ه ئاڵۆزیی نێوان هه‌رێم و ناوه‌ند ،ل ه ماوه‌یه‌كی كه‌مدا وه‌فدی هه‌رێم سه‌ردانی به‌غدای كرد و له‌گه‌ڵ نوری مالیكی گه‌یشتن ه ڕێكه‌وتن .زانیارییه‌كان باس له بوونی فشارێكی زۆری ئێران له‌سه‌ر كورد ده‌كه‌ن .بۆ تاوتوێكردنی هۆكاره‌كانی پشت ڕێكه‌وتنه‌ك ه و ئاینده‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی كورد و سوننه له سایه‌ی ئه‌و ڕێكه‌وتنه‌‌دا، (به‌یان) ئه‌م گفتوگۆیه‌ی له‌گه‌ڵ یاسین حه‌سه‌ن ،وه‌زیری پێشووی ده‌وڵه‌تی عێراق و ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ساز كرد. گفتوگۆ :سەنگەر ساالر
ب �هی��ان :ئێوه وه‌ك��و ئۆپۆزسیۆن، هاوڕابوون له‌سه‌ر ئه‌و سه‌ردانه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت بۆ به‌غدا؟ ی��اس��ی��ن ح���ه‌س���هن :ئێم ه وه‌ك��و ئۆپۆزسیۆن پێامن باشبوو له‌م كاته‌دا وه‌فد به‌ره‌و به‌غدا نه‌ڕوات ،له‌به‌رئه‌وه‌ی بارودۆخه‌ك ه زۆر له‌بار نییه ،هه‌روه‌ها ده‌بێته پشتیوانیی الیه‌نێك ل�ه دژی الیه‌نێكی ت��ر ،وات��� ه ل �ه‌س �هر حسابی الیه‌نێكی تر ده‌ب��ێ��ت .م��ادام مه‌بنای عه‌مه‌لی و سیاسی له عێراقدا پێكهاتووه له‌سه‌ر ئه‌ساسی هاوسه‌نگیی شه‌راكه و ته‌وافوق ،پێویسته پێكهاته‌ی شیعه و سوننه و كورد پێكه‌وه ئه‌م سیسته‌مه سه‌ره‌كییه ڕابگرن .ههرچهنده پێشوه‌خت كاته‌كه دیاریكرابوو ،به‌اڵم ته‌وقیته‌كه‌ی گۆڕانكاریی ب�ه‌س�ه‌ردا ه��ات ،له رووی وه‌زنی سیاسیی عێراقه‌وه ،كه ل ه حه‌ویجه كوشتارێكی زۆر كرا .ئێمه وه‌كو ئۆپۆزسیۆن پێامن باش نه‌بوو وه‌فد له‌وكاته‌دا بچێت، پێشنیارمان ئه‌وه‌بوو ك ه ئێمه ناچین، ئه‌گه‌ریش چووین ،با وه‌فدێكی حكومی بچێت. ب �هی��ان :ه��ۆك��ار چ��ی ب��وو ك�ه به‌و خێرایی ه هه‌رێم چوو بۆ به‌غدا ڕێكه‌وتن بكات ،له‌كاتێكدا چه‌ند ساڵه ئاماده نه‌بووه رێكه‌وتن بكات؟ یاسین حه‌سه‌ن :هۆكاره‌كان زۆر بوون. بارودۆخی عێراق و ناوچه‌كه كاریگه‌ریی زۆر ب��وو .به‌دڵنیاییه‌وه ده‌وڵ�هت��ان��ی
ئیقلیمیش كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان هه‌بووه، ئه‌مریكاش بێبه‌ش نه‌بوو له‌و فشاره‌ی كه ماوه‌یه‌كی زۆر ه هه‌یه .هه‌روه‌ها مه‌ترسیی هه‌ڵگیرسانی جه‌نگ و ئ �ه‌و شتانه‌ش هه‌بوو ،به‌تایبه‌تی له ناوچه‌ی كه‌ركووك، كه هێزی پێشمه‌رگه دوای ئه‌و ڕووداوانه‌ی حه‌ویج ه چووبووه ئ �ه‌وێ .هۆكارێكی دیكه‌ی ئه‌وه‌ی كه حكومه‌تی به‌غدا زیاتر ملی دا ب ه رێكه‌وتننامه‌كان ،ئه‌وه بووه كه كورد توانیویه‌تی راسته‌وخۆ نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان ڕەوان��هی ده‌ره‌وه بكات و له بازاڕەكانی جیهاندا بیفرۆشێت، ئه‌مه‌ش حكومه‌تی به‌غدای ترساند له‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان ب �ه‌ره‌و جۆرێك له سه‌ربه‌خۆیی ئابووری بڕوات و له‌ده‌ستی ده‌ربچێت. ب �هی��ان :ئ��ه‌وه‌ن��ده‌ی ئ��اگ��ادارب��ن، دیارترین ئه‌و خااڵنه چین كه هه‌ردووال له‌سه‌ری رێكه‌وتوون؟ یاسین حه‌سه‌ن :پێم وایه كه ڕێكه‌وتن كراو ه له‌سه‌ر ئه‌و كۆمه‌ڵه خاڵه ،ئه‌وانه كۆمه‌ڵێك خاڵی ئیجابین بۆ هه‌رێم و بۆ به‌غداش .ههرچهنده بۆچوونم وایه مه‌رج نیی ه رێكه‌وتننامه‌كه هه‌مووی جێبه‌جێ بكرێت .هه‌ندێكی په‌یوه‌ست ه به بواری ته‌رشیعی و ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانه‌وه، هه‌ندێكی به بواری ته‌نفیزییه‌وه .ئێمه داوای ئه‌وه‌مان كردبوو ئۆپه‌راسیۆنی دی��ج��ل �ه ه��ه‌ڵ��ب��ووه‌ش��ێ��ت��هوه ،ب��ه‌اڵم هه‌ڵناوه‌شێته‌وه ،به‌ڵكو گه‌یشتوونه‌ته
مه‌ترسیی هه‌ڵگیرسانی جه‌نگ هۆكاری خێرا ڕێكه‌وتنی هه‌رێم بوو له‌گه‌ڵ به‌غدا ده‌رئه‌نجامێك ك ه ئۆپه‌راسیۆنی دیجل ه ته‌ده‌خول نه‌كات ل ه ك��اروب��اری ناوچ ه جێناكۆكه‌كان. له دیارترینی ئه‌و خااڵنه‌ش ئه‌گه‌ر سه‌ربگرێت ،پرۆژەیاسای نه‌وت و غازه له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی به‌غدا ،ك ه چه‌ند ساڵ ه دواكه‌وتووه و ده‌رنه‌كراوه. ئ �ه‌و یاسای ه ئه‌گه‌ر بچه‌سپێت ،ئه‌و ه ده‌سكه‌وتێكی باش ده‌بێت .هه‌روه‌ها هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای بودجه‌ی ساڵی ،2013كه ئه‌ویش ئه‌گه‌ر سه‌ربگرێت كارێكی زۆر باشه .هه‌ندێ شتی دیكه باس ده‌كرێن ،كه من پێم وایه مه‌سه‌له‌ی رۆتینین و له‌وه‌وپێش هه‌ر هه‌بوون ،وه‌كو قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی قوربانیانی ئه‌نفال و زیانلێكه‌وتووانی كاتی شۆڕشی كوردی و ئاواره‌كان ،كه به‌ره‌و سنووری واڵتانی ده‌وروبه‌ر رۆشتوون. ب��هی��ان :ده‌ڵ��ێ��ن ئ��هم رێكه‌وتن ه یه‌كالیه‌ن ه باس ده‌كرێت ،وات ه ده‌وڵه‌تی یاسا باسی رێكه‌وتنێكی له‌وجۆره ناكات ك ه كرابێت؟ یاسین حه‌سه‌ن :نه‌خێر ،ده‌وڵه‌تی یاسا باسی ئ�هوه ده‌ك��ات ك ه رێكه‌وتن
ك �راوه .كه‌ناڵی ره‌سمیی ده‌وڵه‌تی یاسا له هه‌واڵه‌كانیدا به ج��ددی باسی ئه‌و رێكه‌وتنه ده‌ك���ات .سایتی فه‌رمیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران��ی ع��ێ �راق ئه‌و رێكه‌وتننامه‌یه‌ی ب�ڵاوك��ردووه‌ت �هوه .به پێچه‌وانه‌وه ،من پێم وای ه ده‌وڵه‌تی یاسا ئه‌و رێكه‌وتننامه‌یه‌ی زۆر پێ خۆشه، ت��وان��ی��ی ب��هوه��ۆی��هوه هێزێكی باش به‌ده‌ست بهێنێت .زۆر ب�ه‌داخ�هوه ،له دوای رێكه‌وتنه‌ك ه هێزیان به‌ره‌و ئه‌نبار برد ،به دووری نازانم له پارێزگای ئه‌نبار جه‌نگێكی گه‌وره ڕووبدات. ب �هی��ان :ه �هر ل�ه‌س�هر ئ �ه‌و خااڵنه رێكه‌وتوون كه ل ه راگه‌یاندنه‌كانه‌وه باڵوكرانه‌وه ،یان خاڵی دیكه هه‌یه و ئاشكرا نه‌كراون؟ یاسین حه‌سه‌ن :ئه‌وه‌ی ك ه ئاشكرایه ئه‌و حه‌وت خاڵه‌یه ،ئێمه وه‌كو ئۆپۆزسیۆن له هیچی دیكه ئاگادار نین. به‌یان :ئه‌م گ هڕانه‌وه‌یه‌ی كورد بۆ به‌غدا له به‌رژەوه‌ندیی كورده ،یان له‌ژێر فشاردا ئه‌مه كراوه؟ یاسین حه‌سه‌ن :هه‌ردووال پێویستییان ب ه یه‌كرت هه‌یه .كورد له ڕووی ئابوورییه‌وه
پێویستی به به‌غدایه ،به‌غداش پێویستی ب ه كورد زۆر ه له ڕووی سیاسییه‌وه ،چونكه ناكرێ سوننه و كوردیش دژی بن ،كه دوو پێكهاته‌ی سه‌ره‌كیی عێراقن .پێم وایه ه��ه‌ردووال لێی سوودمه‌ند ب��وون .به‌اڵم ده‌بێت له‌سه‌ر حیسابی هیچ الیه‌ك نه‌بێت و دڵنیایی ته‌واو بدرێت به سوننه. به‌یان :باس له‌وه ده‌كرێت نێچیرڤان بارزانی به‌ر له چوونی بۆ به‌غدا ،به نهێنی سه‌ردانی ئێرانی كردووه و له‌وێ له‌گه‌ڵ چه‌ند الیه‌نێكی عێراقی كۆبووه‌ته‌وه و فشاریشی له‌سه‌ر دروس��ت��ك�راوه ،ئه‌م ه تاچه‌ند راسته؟ یاسین حه‌سه‌ن :كاك نێچیرڤان ئه‌وه‌ی نه‌شاردووه‌ته‌وه .باسی له‌و ه كرد كه دوو هه‌فته‌یه‌ك ب�هر له چوونی بۆ به‌غدا، هه‌ر به سه‌رپه‌رشتیاریی شاندی هه‌رێمی كوردستان ،سه‌ردانی ئێرانی كردووه .له‌وێ تاریق نه‌جم ،سه‌ركرده له حزبی ده‌عوه‌ی ئیسالمی ،بانگكراوه و دانیشتنیان كردووه، وه‌كو زه‌مینه‌سازییه‌ك بۆ چوونی به‌ڕێزیان بۆ به‌غدا. به‌یان :ئه‌م رێكه‌وتنه‌ی هه‌رێم و ناوه‌ند ،زیان به په‌یوه‌ندیی كورد و سوننه ناگه‌یه‌نێت؟ یاسین حه‌سه‌ن :سوننه‌كان ترسێكیان هه‌یه ،به‌اڵم له به‌غدا كاك نێچیرڤان قسه‌ی له‌گه‌ڵ ئوسامه نوجێفی كردووه ،دڵنیایی داوه پێی .ئێمه‌ش وه‌كو ئۆپۆزسیۆن باسامن كردووه كه پێویسته الیه‌نی عه‌ره‌بی سونن ه دڵنیا بكرێنه‌وه كه ئه‌م رێكه‌وتنه له‌سه‌ر حسابی ئه‌وان نییه .چونك ه ئه‌وان جۆرێك له مه‌زڵومیه‌تیان هه‌یه و له قۆناغێكی هه‌ستیاردان ،ئێمه‌یان به پشتیوان زانیوه. له راب��ردوودا كه شیعه زوڵملێكراو بووه، دیفاعامن لێ ك��ردوون و هاوسه‌نگه‌ر بووین له‌گه‌ڵیان .ده‌بێت بۆ سوننه‌ش وابین. ب �هی��ان :ئه‌مه ئ��ەم ڕێکەوتنە به هۆكارێك بۆ په‌راوێزخستنی سوننه؟ یاسین ح �ه‌س �هن :ئ �ه‌گ �هر ببێت ه هۆكارێك بۆ پ هراوێزخستنی سوننه ،ئه‌وا ئه‌و سێ بنه‌مایه‌ی ل ه سه‌ره‌تاوه باسم كردن ،پێك نایه‌ن ،ئه‌وانیش شه‌راكه‌ت و ته‌وازون و ته‌وافوقن .ئه‌گه‌ر بووه هۆی په‌راوێزخستنی سوننه ،پێویست ه كورد پێداچوونه‌و ه به رێكه‌وتننامه‌كانی له‌گه‌ڵ به‌غدادا بكات.
له هه‌ڵبژاردنه‌كانی پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین ،تووشی شكستی گه‌وره بوون
«كورد پۆستی جێگری پارێزگار لهدهست ده‌دات» به‌یان .گه‌رمیان حیزب ه كوردستانییه‌كانی ق � هزای خ��ورم��ات��وو و ده‌وروب����ه‌ری ،ج��ی��اواز ل ه ه �هم��وو ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �هك��ان��ی پێشووتر به ی �هك لیست و له‌ژێر ن��اوی لیستی (هاوپه‌یامنێتی و پێكه‌وه‌ژیان) به‌شدارییان ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سه‌اڵحه‌ددین ك��رد ،بۆ ئ��هوهی له كۆی ( )29كورسیی ئه‌و ئه‌نجومه‌نه ،بتوانن (-3 )4كورسی مسۆگه‌ر بكه‌ن بۆ خۆیان ،به تایبه‌ت كه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا ده‌نگه‌كان بۆ یه‌ك لیست ده‌چن. ئه‌مه‌و پاش ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ه هزاره‌ها ده‌نگی كورد به‌فیڕۆ چوون ،چونكه له كۆی 21ه هزار
و 971ده‌نگ كه لیستی (هاوپه‌یامنێتی و پێكه‌وه‌ژیان) به‌ده‌ستی هێناو ه و ته‌نها به ( )138ده‌نگ ئافره‌تێكی عه‌ره‌بی خه‌ڵكی شارۆچكه‌ی (به‌له‌د) ب ه ناوی (ئامینه)، توانی ببێته ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای س�ه‌اڵح�ه‌ددی��ن ،ك ه ئه‌ویش دواده‌ن��گ��ی ئافره‌تی كۆتا بوو .له به‌رامبه‌ردا كاندیدێكی ك��وردی وه‌كو مه‌ال حه‌سه‌ن كه خاوه‌نی زیاتر له ( )7000ده‌نگ بوو ،نه‌یتوانی ببێته ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ناوبراو. س��ه‌روه‌ت گلی ،ڕۆژنامه‌نووسێكی شارۆچكه‌ی دووزخ��ورم��ات��ووه ،ناوبراو ئه‌و شكسته‌ی لیستی (هاوپه‌یامنێتی و پێكه‌وه‌ژیان)ی بۆ هه‌ڵه‌ی حیزبه سیاسییه كوردییه‌كانی شارۆچكه‌ك ه گه‌ڕانده‌وه، به‌وه‌ی نه‌یانتوانی له‌سه‌ر كاندیدكردنی
ئافره‌تێكی كوردی دانیشتووی شارۆچكه‌ك ه ڕێكبكه‌ون ،تاوه‌كو مسۆگه‌ری بكه‌ن كه وه‌كو كۆتایه‌ك كورسییه‌ك ل ه ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكه وه‌ربگرن. ب ه پێشبینیی ئه‌و رۆژنامه‌نووسه، ك��ورده‌ك��ان پۆستی جێگری پارێزگاری سه‌اڵحه‌ددینیش لهدهست ده‌ده‌ن ،چونكه زیاتر له شه‌ش لیستی دیكه كورسییان له لیستی (هاوپه‌یامنێتی و پێكه‌وه‌ژیان) زیاتر به‌ده‌ستهێناو ه و هیچ یه‌كێك له‌و لیستانه‌ش س��ازش له‌سه‌ر ده‌ستكه‌وت و پۆسته‌كانی خۆیان ناكه‌ن ،هه‌ربۆیه پێویسته ك��ورده‌ك��ان ب �ه‌و به‌رنامه‌یه‌ی خۆیاندا بچنه‌وه ،تاوه‌كو له هه‌ڵبژاردنی چ��وار ساڵی داه��ات��وودا ق�ه‌ره‌ب��ووی ئه‌م شكسته‌ی خۆیان بكه‌نه‌وه.
7 ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
په‌رله‌مانتارێكی لیستی كوردستانی :جوواڵندنی پێشمه‌رگه بۆ كه‌ركووك به‌وشێوه‌یه ،پێشێلكارییه
دیسانهوه په‌رله‌مانی كوردستان له‌ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌یه په‌یجور :فه‌رمان ڕەشاد .هه‌ولێر
نزیكه‌ی ده ڕۆژە دوابه‌دوای گرژییه‌كانی حه‌ویجه ،جارێكی تر هێزه‌كانی پێشمه‌رگه جوڵێندراون به‌ره‌و ناوچه دابڕێرناوه‌كانی هه‌رێم، ئه‌مه‌ش به‌گوێره‌ی ڕێككه‌وتنێكی مالیكی ل�ه‌گ�ه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی هه‌رێم ،ئ��هوهی بووه‌ته جێگای س �ه‌رن��ج ئ��ه‌و ج��وواڵن��دن �ه به‌بێ ئاگاداریی په‌رله‌مان و له‌الیه‌ن سه‌رۆكی هه‌رێمه‌وه بڕیاری له‌سه‌ر دراوه و تاكو ئێستاش له‌وباره‌یه‌وه په‌رله‌مان هیچ قسه‌یه‌كی ره‌سمیی نه‌كردووه. ب��ه‌گ��وێ��ره‌ی ب��ڕگ��هی ()11 ل���ه م�����اده‌ی ()10ی ی��اس��ای سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمی كوردستان، س�هرۆك��ی هه‌رێم ده‌توانێت به ڕەزامه‌ندی له‌گه‌ڵ په‌رله‌مان هێزی پێشمه‌رگه بۆ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم بنێرێ ،ب��ه‌اڵم له‌كاتی جوواڵنی ئ�ه‌و هێزانه بۆ ك �ه‌رك��ووك ،تاكو ئێستاش هیچ ج��ۆره پرسێك به پ �ه‌رل �هم��ان ن��هك��راوه ،س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی به تاكه مه‌رجه‌عی هه‌رێم داده‌ن���درێ���ت .په‌رله‌مانتارێكی لیستی كوردستانیش پاساو بۆ ئه‌و سه‌رپێچییه‌ی یاسای سه‌رۆكایه‌تیی ه��ه‌رێ��م ده‌ه��ێ��ن��ێ��ت�هوه ب���هوهی دۆخه‌كه له‌ناكاو ب��ووه .سه‌رۆكی لیستی ب��زووت��ن�هوهی ئیسالمیش له په‌رله‌مانی كوردستان ،ده‌ڵێت:
ئه‌وه یه‌كه‌مجار نییه په‌رله‌مان پرسی پێناكرێت. له لێدوانێكی بۆ (به‌یان) ،گۆران ئازاد په‌رله‌مانتاری یه‌كێتی له لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانی ڕایگه‌یاند «بڕیاری جوواڵندنی ئه‌و هێزانه به‌بێ پرسكردن به په‌رله‌مان ،نایاساییه و سه‌رپێچییه‌كی ڕوونه» .ناوبراو له‌باره‌ی هۆكاری ئه‌و پێشێلكارییه‌وه ،ده‌ڵێت «چونكه گرژییه‌كانی كه‌ركووك له‌ناكاو هاتنه پێش و سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم و الیه‌نه‌كانی تر پێیان واب��وو ئه‌گه‌ر
چاوه‌ڕێی په‌رله‌مان بكرێت تا بڕیاری له‌سه‌ر ده‌دات ،كاتێكی زۆری ده‌وێ و ترسیش هه‌بوو ئه‌و جوواڵندنی هێزانه ده‌نگی پێویست نه‌هێنێت له‌په‌رله‌مان، بۆیه ل �ه ده‌ره‌وه‌ی پ �ه‌رل �هم��ان ئه‌و بڕیاره درا» .ناوبراو جه‌ختیشی له‌سه‌ر ئ�ه‌وه‌ك��رده‌وه پێویست ده‌ك��ات ڕێزی ته‌واو له په‌رله‌مانی كوردستان بگیرێت له پرسه چاره‌نووسازه‌كانی كوردستان. الی خ���ۆش���ی���هوه س���هرۆك���ی لیستی ب��زووت��ن��هوهی ئیسالمی له په‌رله‌مانی كوردستان ،ده‌ڵێت :له‌نێو
ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ببینێت
هێرۆخان دا تا سه‌ردانه‌كه‌ی یه‌كه‌می س�ه‌ردان�هك�هی��دا چ��اوی ب ه هه‌ریه‌كه له :عه‌لی ئه‌كبه‌ر ساڵحی، وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی ئێران و سه‌عیدی جه‌لیلی ،سكرتێری ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ئێران ك�ه‌وت. ئه‌وه‌ی میدیاكانی یه‌كێتی برووزیان پێ كرد ،هه‌واڵپرسینی ته‌ندروستیی ت��اڵ�ه‌ب��ان��ی و ه��ی��وای شیفا ب��ۆی و پته‌وكردنی په‌یوه‌ندییه‌كان بوو .به‌اڵم له پشتی ئ��ه‌وه‌وه چ��اودێ �ران باسی هه‌ندێ خاڵی گرنگی گه‌شته‌كه‌ی خامنی یه‌كه‌می عێراق و هاوسه‌ری سكرتێری یه‌كێتی ده‌كه‌ن. میدیاكان باس له‌وه ده‌كه‌ن ئه‌و سه‌ردانه بۆ مه‌به‌ستی ناوخۆی یه‌كێتی و ك��ۆك��ردن �هوهی ده‌نگه بۆ ئ �هوهی ئێران پشتگیری له هێرۆخان بكات تا ببێته سكرتێری یه‌كێتی و پۆستی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماریش دیسانهوه بۆ كه‌سێكی دیكه‌ی یه‌كێتی دابرنێته‌وه. له‌و باره‌یه‌وه نازم ده‌باغ ،سه‌ركرده له یه‌كێتی و نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له تاران بۆ ڕۆژنامه‌ی (به‌یان) وتی «سه‌ردانه‌كه ته‌وقیتێكی زۆر باشی هه‌یه» .ب �ه‌اڵم ده‌رب���اره‌ی ناوه‌رۆكی
كۆبوونه‌وه‌كان ،ناوبراو ڕەتی كرده‌و ه كه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته بووبێت ،ده‌باغ ده‌ڵ��ێ��ت «ئ��ه‌و قسه و قسه‌ڵۆكانه ڕەتده‌كه‌مه‌وه و ئه‌وه ده‌ستێوه‌ردانه له كاروباری ناوخۆی عێراق و یه‌كێتی، بۆیه ئێران شتی وای ن �هك��ردووه و وه‌فده‌كه‌ش بۆ ئه‌وه نه‌هاتووه ،ته‌نیا بۆ پته‌وكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانه». چاودێرێكی سیاسیی ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌وه ب �ه (ب��هی��ان)ی ڕاگ �هی��ان��د «یه‌كێتی كارێكی باش ده‌كات كه خامنێك ئه‌و پۆسته‌ی هه‌یه و سه‌رۆكایه‌تیی وه‌فدی حزبه‌كه‌ی ده‌كات و ئه‌گه‌ر بیشیكات به سكرتێری حزب ،به‌اڵم حه‌ز ده‌كه‌م ئه‌وه‌ت پێ بڵێم ،ئێران هیرۆخان به كه‌سایه‌تی نازانێت و له‌و ئاسته‌یدا نابینێت ت��وان��ای ئه‌ركێكی وه‌ه��ای هه‌بێت ،بۆیه ئه‌گه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته سه‌ردانی ئێرانی كردبێت ،سه‌ردانه‌كه‌ی شكست دێنێت». س��ه‌ب��اره‌ت ب���هوهی س �ه‌ردان��ی وه‌فده‌كه‌ی یه‌كێتی گرنگیی خۆی پێ ده‌درێ��ت ،یان نا؟ ئه‌و سه‌رچاوه‌یه وتی «من پێم وایه ئێران ته‌نیا وه‌ك
ته‌رشیفاتی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كات و گرنگیی ئه‌وتۆی نابێت». س��ه‌ب��اره‌ت ب���هوهی ئ��ای��ا هێرۆ ئیرباهیم چ��اوی به سه‌رۆككۆماری ئیسالمیی ئێران ،مه‌حموود ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ده‌كه‌وێت؟ نازم عومه‌ر ده‌باغ ب��ۆ (ب��هی��ان) وت��ی «ل��ه‌ب��ه‌رئ��هوهی سه‌رۆككۆماری ئێران له سه‌ردانی پایرێزگاكانه ،پێ ناچێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ تاران ،بۆیه پێشبینی ده‌كه‌م هێرۆخان نه‌توانێت ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ببینێت و سێشه‌ممه بگه‌ڕێته‌وه بۆ سلێامنی و كۆتایی بە گه‌شته‌كه‌ی بێنێت». ئه‌مه‌ش پشتڕاسكه‌ره‌وه‌ی وته‌ی ئه‌و چاودێره سیاسییه‌یه كه پێناچێت هه‌وڵه‌كانی هێرۆخان سه‌ركه‌وتوو بێت، چونكه ئه‌گه‌ر سه‌رۆككۆمار مه‌به‌ستی بوایه ئه‌و شانده به‌و پێكهاته‌یه ببینێت، ته‌وقیتی سه‌ردانه‌كه‌ی نه‌ده‌خسته كاتی سه‌ردانی خۆی بۆ پارێزگای ورمێ. ه����ه‌روه‌ه����ا ئ����ه‌و چ���اودێ���ره سیاسییه وتی «به ڕای من بۆ پۆستی سه‌رۆككۆمار ،به‌رهه‌م ساڵح ،یان عادل م��وراد ،یاخود عه‌دنان موفتی ڕەنگە شیاوترین كه‌سی ناو یه‌كێتی بن».
په‌رله‌مانتاران نیگه‌رانیی زۆرهه‌یه ك ه له پرسه چاره‌نووسازه‌كاندا په‌رله‌مان هیچ رۆڵێكی نییه .ل �ه‌وب��اره‌ی �هوه د .ئه‌حمه‌د وه‌رت���ی ب �ه (ب �هی��ان)ی راگه‌یاند «دواب �ه‌دوای جوواڵندنی ئه‌و هێزانه ،له‌نێو ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ناڕەزایی جۆراوجۆر هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌وه یه‌كه‌مجار نییه كه په‌رله‌مان په‌راوێز ده‌خرێت و وه‌ك مه‌رجه‌عی خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان سه‌یرناكرێت». ن��اوب �راو جه‌ختیش ل��هوه ده‌ك��ات �هوه جوواڵندنی ئه‌و هێزانه به‌بێ ئاگاداری
په‌رله‌مان ،پێشێلكارییه‌كی زه‌قی یاسای سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمی كوردستانه. وه‌رتی له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی بۆ تاكو ئێستا ب �ه ڕەس��م��ی ل �ه‌الی �هن په‌رله‌مانتاره ناڕازییه‌كانه‌وه هه‌ڵوێست له‌م ڕووه‌وه وه‌رن�ه‌گ��ی�راوه؟ وتی «پێشرت چه‌ندین جار له ڕێگای یاداشت و به‌یاننامه‌وه ڕەخنه‌مان له په‌راوێزخستنی رۆڵی په‌رله‌مان گرتووه ،به‌اڵم كه‌س گرنگیی پ��ێ��ن �ه‌داوه ،ب��ۆی�ه ت��اك��و ئێستا هیچ به‌یاننامه‌یه‌ك له‌وباره‌یه‌وه ده‌رنه‌كراوه». سه‌رۆكی لیستی بزووتنه‌وه ئه‌وه‌شی
ن �ه‌ش��ارده‌وه به‌شێك له هۆكاری په‌راوێزخستنی ڕۆڵ��ی په‌رله‌مان په‌یوه‌ندی به ئه‌دای سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانه‌وه هه‌یه ،كه نایانه‌وێ ئه‌و پێشێلكارییانه بجووڵێرنێن و هه‌ڵوێستی ج��دی له‌باره‌یانه‌وه وه‌ربگیرێت. له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه له پابه‌ندنه‌بوون به یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه، (به‌یان) چه‌ند جارێك په‌یوه‌ندی به جه‌بار یاوه‌ر ،ئه‌مینداری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌وه ك��رد ،ب�ه‌اڵم ناوبراو وه‌اڵمی په‌یوه‌ندییه‌كانی نه‌دایه‌وه. ج��ێ��ی ب��اس��ه دواب������ه‌دوای ڕێكه‌وتنی حكومه‌تی هه‌رێم و حكومه‌تی ن��اوه‌ن��د ل �ه‌ب��اره‌ی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی نێوان هه‌ولێر و ب�ه‌غ��داوە هاوشێوه‌ی پرسه‌كانی ت��ر ،پ�ه‌رل�هم��ان هیچ ڕۆڵێكی له‌و گفتوگۆیانه نه‌بووه، ئه‌مه‌ش وای ك���ردووه سیستمی سیاسیی ه �ه‌رێ��م ته‌نیا له‌سه‌ر ك��اغ �ه‌ز ب �ه په‌رله‌مانی هه‌ژمار بكرێت .ل �ه‌وب��اره‌ی �هوه ئه‌حمه‌د وه‌رتی وتی «په‌رله‌مانتاران ناڕازین له‌و په‌راوێزخستنه و بێده‌نگیش ن��اب��ی��ن ل��ێ��ی و ق��س �هی زی��ات��ری ل�ه‌س�هر ده‌ك��هی��ن» .د .س��ه‌روه‌ر عه‌بدوڕڕەحامنیش له الپ��ه‌ڕەی تایبه‌تی خ��ۆی ل �ه فه‌یسبووك، نووسیوێتی «ئه‌وه‌ی له‌م هه‌رێمه گوێی لێناگیرێت ،په‌رله‌مانتاره ،بۆیه من وه‌ك هاوواڵتی په‌یام ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌كه‌م».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
پارتی ڕەشنووسی ده‌ستوور ده‌خاته ڕاپرسییه‌وه
«مه‌سعوود بارزانی دهكرێتهوه بە سه‌رۆكی هه‌رێم» ڕێبوار ئه‌حمه‌د
م���اوه‌ی چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك ه دۆسێی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی مه‌سعوود ب��ارزان��ی ب��ۆ ویالیه‌تێكی ت��ر له هه‌رێمی كوردستان مشتومڕێكی زۆری له نێوان الیه‌نه سیاسیه‌كان و ڕاگه‌یاندنه‌كاندا هێناوه‌ته ئاراوه. جۆرێكیش ل�ه كۆده‌نگی جگه له پارتی دیموكرات ،له نێوان الی�هن�ه سیاسییه‌كاندا ل�ه سه‌ر هه‌ڵنه‌بژاردنه‌وه‌ی بارزانی دروست بووه .پارتی دیموكراتیش سووره ل�ه‌س�هر دان��ان��هوهی ب��ارزان��ی له پۆسته‌كه‌یدا و به‌دوای به‌دیلێكی یاساییدا ده‌گەڕێت. دواج��ار مه‌سعوود بارزانی بێده‌نگیی شكاند و له وتارێكدا كه له سایتی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم باڵوی ك��رده‌وه ،ڕایگه‌یاند ئه‌و به هیچ جۆرێك داوای درێژكردنه‌وه، ی��ان م��ان �ه‌وەى ل�ه پۆسته‌كه‌یدا نه‌كردووه .هه‌روه‌ها ئاماژەی به‌وه دا كه ده‌ستێك ده‌یه‌وێت ڕای گشتی له به‌رانبه‌ر ئه‌و پرسه بگۆرێت، به‌اڵم باسی له خۆنه‌پااڵوتنه‌وەشی نه‌كرد بۆ ویالیه‌تێكی تر. ل��ه وت���اره‌ك���هی س��هرۆك��ی ه��ه‌رێ��م��دا ب��ه ڕوون����ی ئ��هوه ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت كه نیازی ئه‌وه‌ی هه‌یه ڕەشنووسی ده‌ستوور بخاته ڕاپرسییه‌وه «له‌به‌ر زۆر ئه‌گه‌ر، ڕەشنووسی ده‌ستوور نه‌خراوه‌ته
ڕاپرسییه‌وه .پرۆسه‌ی دانانی ده‌ستوور پرۆسه‌یه‌كی ئاسایی بووه و هه‌موو قۆناغه‌كانی به شێوه‌ی رسوشتی بڕیوه، ئێستا مافی خه‌ڵكه كه بڕیار بده‌ن ڕەشنووسی ده‌ستووره‌كه‌یان ال په‌سنده یان نا». چاودێرانی سیاسی پێیان وایه بارزانی ده‌یه‌وێت له‌و ڕێگه‌یه‌وه فشار بخاته سه‌ر الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن ب�هوهی ئه‌گه‌ر ڕازی نه‌بن ب��ەوەى بۆ ویالیه‌تێكی تر س��هرۆك بێت ،ئه‌وا
ده‌ستوور ده‌خاته ڕاپرسییه‌وه. ئاسۆس هه‌ردی ،ڕۆژنامه‌نووس و چاودێری سیاسی به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «ئ�ه‌گ�هر پارتی ده‌ستووریش بخاته ڕاپرسییه‌وه ،توشی گێژاوێكی سیاسی ده‌بێت كه قه‌یرانێكی گه‌وره له ناوخۆی هه‌رێم و له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ناوه‌ندیش دروست ده‌كات». ئه‌و چاودێره سیاسییه پێی وایه، حكومه‌تی ن��اوه‌ن��د كێشه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌ستووری هه‌رێمدا ده‌بێت و ڕێگه
به كۆمسیۆن نادات ئاماده‌كاریی بۆ بكات وه‌ك چۆن له خولی پێشووی په‌رله‌ماندا و له كاتی تێپه‌راندنی ده‌ستووردا هه‌مان هه‌ڵوێستی هه‌بوو. پارتی دیموكرات سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی بارزانی جارێكی تر ببێته‌وه به سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ،به‌اڵم به پێی وته‌ی یاساناسان ڕێكاره یاساییه‌كان ڕێگه به بارزانی ن��اده‌ن ببێته‌وه به سه‌رۆكی هه‌رێم ،له‌و باره‌وه یاساناس دانا دارا ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «به
پێی یاسا بارزانی ناتوانێت خۆی بۆ خولێكی تر كاندید بكاته‌وه ،به‌و پێی ه كه یاسای سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم به ڕوونی باسی له‌وه كردووه كه دوو خول ده‌توانێت خۆی كاندید بكات». ل�ه دوای��ی��ن ل��ێ��دوان��ی وته‌بێژی پارتیشدا ئ �هوهی ئاشكرا ك��ردووه ك ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ یه‌كێتی ناكۆكییان له‌سه‌ر خستنه ده‌نگدانی ده‌ستووره‌وه هه‌یه و ڕایگه‌یاندووه «ب��ۆئ�هوهی كێشه‌ی
سیاسی له هه‌رێمی كوردستان چ��اره‌س��هر بكرێت ،ده‌ب��ێ ئه‌م هه‌رێمه ببێته خاوه‌ن ده‌ستوور. یه‌كێتیش له‌سه‌ر گه‌لێك مه‌سه‌له له‌گه‌ڵ پارتی هاوڕان ،به‌اڵم له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ده‌س��ت��وور و ڕاپرسی ،بۆچوونی جیاواز هه‌یه». ج��ه‌ع��ف��هر ئ��ی�براه��ی��م به ڕۆژنامه‌ی ڕووداوی وتووه «پارتی ناڵێت ته‌نیا ڕێگه ڕاپرسییه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ته‌وافوقی نیشتیامنی له‌سه‌ر ده‌ستوور نه‌كرا ،ئه‌وا ڕێگه‌ی دیكه له‌به‌رده‌م ئێمه‌دایه بیگرینه به‌ر، ئه‌ویش ڕاپرسییه». هه‌ر له‌و چوارچێوه‌دا ئازاد جوندیانی وت�ه‌ب��ێ��ژی یه‌كێتیی نیشتیامنی له ڕوونكردنه‌وه‌یه‌كدا ئاشكرای ك���ردووه هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی هه‌رێم پەیوەندیی به یه‌كالكردنه‌وه‌ی چه‌ند پرسێكی یاسایی و سیاسییه‌وه هه‌یه ،له ڕووی یاساییه‌وه په‌یوه‌سته به ده‌س��ت��ووری ه �ه‌رێ��م �هوه ،ڕووه سیاسییه‌كه‌شی به‌ستووه‌ته‌وه به مه‌كته‌ب سیاسی حزبه‌كه‌ی و ڕێككه‌وتنی سرتاتیژیی نێوانیان. چ��اوه‌ڕوان ده‌كرێت دۆسێی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��هوهی م �ه‌س��ع��وود بارزانی قه‌یرانێك له‌ناو هه‌رێمدا دروستبكات و وه‌ك چاودێرانی س��ی��اس��ی ئ���ام���اژەی پ��ێ��ده‌ك �هن، ن��زی��ك�تری��ن پێشهاتی سیاسی دواخستنی واده‌ی ئه‌نجامدانی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��هك��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی كوردستان ده‌بێت.
نازم ده‌باغ :هێرۆخان ناتوانێت
میدیاكان زیاتر گرنگییان به له‌چكه‌كه‌ی ه په‌یجور :الوك هه‌مه‌وه‌ند دوانیوه‌ڕۆی ڕۆژی ،5/5شاندێكی بااڵی یه‌كێتی نیشتامنیی كوردستان ب�ه سه‌رۆكایه‌تیی هێرۆ ئیرباهیم ئه‌حمه‌د ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی و هاوسه‌ری جه‌الل تاڵه‌بانی ،به یاوه‌ریی هه‌ر یه‌كه له :ڕەفعه‌ت عه‌بدوڵاڵ ،د. خ �ه‌رسه‌و گوڵمحه‌مه‌د ،یاسینه ڕەش گه‌شتنه شاری تاران. س����ه‌ردان����هك����هی ه��ێ��رۆخ��ان به‌شێوه‌یه‌كی كتوپڕ ئه‌نجام درا و پیشرت له میدیاكاندا باسێكی ئاوا له ئ��ارادا نه‌بوو ،هه‌ر بۆیه تا ئێستاش گرنگییه‌كی ئه‌وتۆی پێ نهدراوه. هاوسه‌ری تاڵه‌بانی له میدیاكانی ئێرانه‌وه به له‌چكێكی مۆر و قاتێكی س��پ��ی و ج��ان��ت��ا و ق��ۆن��ده‌ره‌ی��ەك��ی م��ۆره‌وه ده‌رك��ه‌وت ,هێنده‌ی ئه‌وه‌ی میدیاكانی كوردستان گرنگییان به له‌چكه‌كه‌ی س �هرۆك��ی شانده‌كه‌ی یه‌كێتیی نیشتامنیی كوردستان دابوو، نیو ئه‌وه‌ند گرنگییان به مه‌به‌ستی سه‌ردانه‌كه و ناوه‌رۆكی كۆبوونه‌وكانی ناوبراو نه‌دابوو.
هه‌مان ڕۆژ وه‌فدێكی دیكه‌ی یه‌كێتی به سه‌رۆكایه‌تیی كۆررسه‌ت ڕەس��ووڵ ،جێگری یه‌كه‌می سكرتێری گشتیی یه‌كێتی س��ه‌ردان��ی ش��اری ب �ه‌غ��دای پایته‌ختی ك��رد و له‌گه‌ڵ گه‌وره‌به‌رپرسانی به‌غدا ،به تایبه‌تی نووری مالیكی كۆبووه‌وه. ئه‌و دوو سه‌ردانه‌ی نوێنه‌رانی بااڵی یه‌كێتی ،خوێندنه‌وه‌ی جودای بۆ كرا .كه به وته‌ی چاودێران ،یه‌كێتی له غیابی تاڵه‌بانیدا به دوای سه‌رێكدا ده‌گه‌ڕێت كه بیگه‌ڕێنێته‌وه ئاستی جاران .چاودێرێك پیی وایه ئه‌و حیزبه مه‌به‌ستێتی هه‌رچی زووتره ملمالنێی پۆستی سه‌رۆككۆمار و سكرتێری گشتی یه‌كالیی بكاته‌وه .بۆیه له دوو ته‌ره‌فی گرنگه‌وه هه‌وڵه‌كانی خستووه‌ته گه‌ڕ ،كه الیه‌نی ئێرانه وه‌ك ئه‌و میحوه‌ره‌ی یه‌كێتی چه‌ندین ساڵه تییدا ده‌خولێته‌وه ،هه‌روه‌ها الیه‌نی شیعه‌كانی عێراق ،كه حكومه‌تی عێراق به هه‌میشه‌یی له ده‌ستی ئه‌واندایه و دی��س��ان �هوه ئ �ه‌وی��ش به‌شێكه له میحوه‌ری ئێرانی. شاندی یه‌كێتی له تاران له ڕۆژی
9 ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
چه‌ند هه‌ڵه‌یه‌كی باو ل ه رێكخستنی ماڵدا دانه‌یەکیان له دیواره‌كه ،به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی دیكۆری ژووه‌ركه بگۆڕێت. ـ یه‌كێكی تر له هه‌ڵه باوه‌كان ،سوودوه‌رگرتنه له ره‌نگی تاریك له دیكۆراتی ماڵه‌كاندا .ده‌شێت ڕە‌نگی تاریك له‌الی هه‌ندێكتان جوان بێت ،به‌اڵم رسوشتی ئه‌و ڕەنگه وایه ده‌وروب��ه‌ره‌ك��هی تاریك ده‌كات ،دڵنیابه تێپه‌ڕبوونی رۆژ ،ئه‌م ره‌نگه توڕە و ناڕە‌حه‌تتان ده‌كات. ـ ه��ه‌وڵ ب��ده‌ن له دیزاینكردنی ژووره‌ك��ان��دا ش��ێ��وه‌ی��هك��ی ت��ای��ب��هت پ��هی��ڕەو ب��ك��هن ،چونكه سوودوه‌رگرتن له دوو ستایلی جیاواز ،بۆ منوونه كالسیك و مۆدێرن ،دیمه‌ن و رووكارێكی سه‌رنجڕاكێش دروست ناكات ،به‌ڵكو خانووه‌كه به ناڕێكوپێك و قه‌ره‌باڵغ نیشان ده‌دات. ـ زۆرج��ار ده‌بینین له ماڵه‌كاندا ،له‌سه‌ر مێز، یان په‌نجه‌ره یان هه‌ر شوێنێكی دیكه ،گوڵدانێكی جوانكاریی بلوری یان كه‌لوپه‌لی مس ،یا برۆنزی، دان��راوه .ئه‌م بابه‌تانه ههرچهنده له خۆیاندا زۆر جوان بن ،به‌اڵم زۆر به‌كارهێنانیان جوانییه‌كه‌یان له‌ناو ده‌ب��ات ،كه‌واته له رێكخستنی كه‌لوپه‌لی جوانكارییشدا ،نابێت زیاده‌ڕە‌وی بكرێت.
مەتین هه‌موومان له هه‌وڵی ئه‌وه‌داین ماڵه‌كامنان به جوانرتین و قه‌شه‌نگرتین شێوه بڕازێنینه‌وه ،به‌اڵم هه‌ندێك جار له دوای ئه‌وه‌ی بیرۆكه‌كه جێبه‌جێ ده‌كه‌ین ،ده‌بینین شێوازه‌كه جوان نییه و جێگای ره‌زامه‌ندی نییه .ئه‌مه‌ش بێزاركه‌ره و ده‌بێت دیسان بیر له شێوازێكی دیكه‌ی رێكخستنی ژووره‌كه‌مان بكه‌ینه‌وه .بۆ ئه‌وه‌ی تووشی ئه‌و بێزارییانه نه‌بیت هه‌ر له سه‌ره‌تاوه ئه‌م هه‌ڵه باوانه له‌به‌رچاو بگره و تۆ دووباره‌یان مه‌كه‌رەوه. ـ یه‌كێك له هه‌ڵه‌كان به‌كارهێنانی كه‌لوپه‌لی گ��ه‌وره‌ی��ه له ژووور ی��ان ماڵی بچووكدا .ئەگه‌ر حه‌زتان له شێوازێك یان مۆدێىل مۆبیلیاتێکە و قه‌باره‌یه‌كی گه‌وره‌شی هه‌یه ،ئه‌وا ده‌توانن به‌شێك له مۆبیلیاتانه‌ی كه پێویست نین ،الببه‌ن ،تاوه‌كو هه‌موو فه‌زاكه‌تان لێ داگیر نه‌كه‌ن ،تا ماڵه‌كه بچووكرت نه‌یه‌ته به‌رچاو. ـ یه‌ك له هه‌ڵه‌كانی تر لكاندنی مۆبیلیاته به دیواره‌كانه‌وه ،له كاتێكدا دوورخستنه‌وه‌ی چه‌ند
هێل ك ه ی ك و اڵ و، د ه ر ما ن یا داو رۆشنا ئه‌حمه‌د ب��ه‌گ��وێ��ره‌ی لێكۆ ڵینه‌و ه‌یه‌كی زان��س��ت��ی��ی ن���وێ، خ��واردن��ی هێلكه‌ی ك���واڵوی تێكه‌ڵكراو به چه‌ند پارچه‌یه‌ك له سه‌وزه له ژە‌می به‌یانیاندا، له‌ڕووی ته‌ندروستییه‌وه باشرتین
جهانگیر ئه‌حمه‌د ڕۆژنامه‌ی گاردیانی به‌ریتانی ده‌ڵێت :لێكۆڵه‌ره‌وانی په‌یامنگای نیشتامنیی ب���ه‌س���ااڵچ���ووان له شاری ته‌یموری ئه‌مه‌ریكا ،چه‌ند به‌ڵگه‌یه‌كیان دۆزی���وه‌ت���هوه كه ده‌ریده‌خه‌ن وازهێنان له خواردن بۆ ماوه‌ی دوو ڕۆژ له هه‌فته‌یه‌كدا ده‌ماغ ده‌پارێزێت له دوو نه‌خۆشییه
وێنە جیهانییەکان ملمالنه‌ی نێوان ورچ و ماسییه‌كان ئا :الس هه‌ورامی
سوودی بۆ له‌شی مرۆڤ هه‌یه. ئ��ۆز گ��ارس��ی��ا ،ب��ه‌رپ��رس��ی سیستمی خۆراكیی ژماره‌یه‌ك له ناودارانی هۆلیۆد، له لێكۆڵینه‌وه‌كه‌دا به‌شداریی ك��ردووه و ده‌ڵێت :باشرتین خۆراكی به‌یانیان بریتیی ه له دوو هێلكه‌ی كواڵو له‌گه‌ڵ هه‌ندێك سپێناخ و ته‌ماته و توو ،ئه‌وه‌ش پێویستیی له‌ش له پرۆتین و ڤیتامینه‌كان پڕده‌كاته‌وه و ده‌بێته هۆی سافبوونی مێشك و زاڵبوون به‌سه‌ر فشاری كار و نه‌مانی ته‌ركیز له‌كاتی ڕۆژدا. هێلك ه ب ه ده‌وڵه‌مه‌ندترین خۆراكی
پڕ له كانزا داده‌نرێت و بڕێكی باش ل ه كالیسیۆم و ئاسنی تێدایه كه گرنگن بۆ گه‌شه‌ی ئێسكه‌كان و ددان و به‌رگریی له‌ش، هه‌روه‌ها مه‌گنسیۆم و فۆسفۆر و پۆتاسیۆم پڕۆتین و سیلینیۆم و یۆد و ڤیتامین (D ، )Bو بڕێكی باش له دژە ئۆكسیدی تێدایه. له‌الیه‌كی ت��ره‌وه لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی چیكیی ن��وێ جه‌ختی ك��ردووەت��هوه به پێچه‌وانه‌ی ئ��هوهی له‌ناو خه‌ڵكدا باوه، خ��واردن��ی هێلكه ئاستی كۆلیسرتۆڵ له خوێندا به‌رزناكاته‌وه.
لێكۆڵینه‌وه‌كه ته‌ئكیدی كردووەته‌و ه وشه‌ی كۆلیسرتۆڵ بۆ دوو شتی جیاواز به‌كارده‌هێرنێت و ئ��ه‌و كۆلیسرتۆڵه خۆراكییه‌ی له هێلكه‌دا هه‌یه ،جیاوازه و له‌گه‌ڵ كۆلیسرتۆڵی ناو خوێندا چه‌ند سیفاتێكی هاوبه‌شی كه‌میان هه‌یه، بۆیه بیرۆكه‌ی نه‌خواردنی هێلكه شتێكی باش نییه و خواردنی هێلكه باشه بۆ پاراستنی دڵ و وزه‌ی پێویست به له‌ش ده‌به‌خشێت.
ل ه ه ه ف ت ه ی ه ك د ا د و و ڕ ۆ ژ پ ش ت ل ە س ف ر ە ک ە بکە
ه���ه‌ره م��هت��رس��ی��داره‌ك��ان��ی س���ه‌رده‌م، ئه‌وانیش زه‌هایمه‌ر و (باریكنسو) ن ،واته شه‌له‌ىل ده‌م��اغ ،له‌گه‌ڵ چه‌ند نه‌خۆشییه‌كی تری مێشك. ب��اس��ی ئ��ه‌وه‌ش��ی��ان ك����ردووه كه زانیویانه پێغه‌مبه‌ری ئیسالم موحه‌ممه‌د (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) به درێژایی س��اڵ ،ه��هم��وو هه‌فته‌یه‌ك دوو ڕۆژ به‌ڕۆژوو بووه كه ڕۆژانی پێنجشه‌ممه و دووشه‌ممه بووه و ملیۆنه‌ها مسوڵامن
له سه‌رتاسه‌ری جیهاندا وه‌كو سوننه‌تێك پێی هه‌ڵده‌سنت. ڕۆژنامه‌كه له پڕۆفیسۆر مارك ماتسۆن (سه‌رۆكی تاقیگه زانستییه‌كانی ده‌م���اغ ل��ه پ��هی�مان��گ��ا)وه ڕایگه‌یاند «خ��ۆگ��رت��ن��هوه ل��ه خ�����واردن ،ن��هك كه‌مخواردن ،ئاستی یه‌كه‌كانی گه‌رمیی ده‌ماغی مرۆڤ ده‌پارێزێت». ئه‌م زانا ئه‌مه‌ریكییه له سیمینارێكی
سااڵنه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی پێشكه‌وتنی زانستیی ئه‌مه‌ریكی له فڕانكفۆرت دڵنیایی دا ،كه كات دیاریكردن الیه‌نێكی زۆر گرنگه ل��هم پ��رۆس��هی��ه‌دا و گه‌یشنت به 500 یه‌كه‌ی گه‌رمی له ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كدا، كاریگه‌ریی به‌سوودی هه‌یه كه له‌ناو ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆری سه‌وزه و هه‌ندێك جۆری چادا هه‌یه.
ئه‌م وێنه‌یه‌ی به‌رده‌ستان ،ڕەنگ ه زۆرج��ار به‌رچاوتان كه‌وتبێت ،ڕەنگه باوه‌ڕیشتان به ڕاستیی ئه‌و دیمه‌نه سه‌رنجڕاكێشه نه‌كردبێت و پێتان وابووبێت ئه‌مه وێنه‌یه‌كی دروستكراوه به به‌رنامه‌یه‌كی كۆمپیوته‌ریی. م��ێ��ژووی ئ��هم وێنه‌یه بۆ ساڵی 1988ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ،كاتێك تۆماس مانگلسنی ئه‌مریكی كه فۆتۆگرافه‌ری دیمه‌نه رسوشتییه‌كانه ،به مه‌به‌ستی گرتنی وێنه‌ی ملمالنه‌ی نێوان ورچه‌كان و ماسییه سه‌له‌مۆنه‌كان ،له كاتی كۆچكردنی به‌كۆمه‌ڵی ئه‌و ماسییانه‌دا، به درێ��ژای��ی ی��هك هه‌فته له نزیكی ڕووبارێك مایه‌وه و له خۆرهه‌اڵتنه‌وه تا خۆرئاوابوون چاودێریی دیمه‌نه‌كانی
ده‌كرد و وێنه‌ی ڕووباره‌كه و ماسییه‌كانی له‌كاتی بازدانیاندا ده‌گرت .ئه‌وه‌شی سه‌یره ،ئه‌و ماسییه سه‌له‌مۆنانه له كاتی كۆچكردنیاندا به پێچه‌وانه‌ی ئاڕاسته‌ی ئاوی ڕووباره‌كه مه‌له ده‌كه‌ن. له ده‌می ئێواره‌دا ،كاتێك تۆماس مانگلسن ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئۆفیسه‌كه‌ی خۆی و ده‌یان فیلمی پێیه و ده‌ی��ه‌وێ��ت بیانشواته‌وه ،له نێو سه‌دان وێنه‌دا كه گرتوونی ،ئه‌م وێنه ده‌گمه‌ن و سه‌رنجڕاكێشه‌ی ده‌ست كه‌وت ،كه بووه یه‌كێك له وێنه جیهانییه‌كان.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
به‌رشه‌لۆن ه تووشی شێرپه‌نج ه بووه دارا حسێن
زۆر دوور ن��ا ،وه‌رزێ��ك و دوان پێش ئێستا ،كاتێك یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه فه‌یله‌سوفێك راهێنه‌ری بوو ،رۆژێك وه‌ك ئێستا نه‌بوو بۆ پاساوهێنانه‌وه‌ی شكسته‌كانی .ئه‌و كۆمه‌ڵه یاریزانه‌ی پیپ گ��واردی��ۆال دروس��ت��ی ك��ردن و هه‌رچی سه‌روه‌رییه‌كانه له‌گه‌ڵیاندا تۆماریك رد ،تیتۆ ڤیالنۆڤای هاوكاری له م��اوه‌ی وه‌رزێ��ك��دا سڕییه‌وه و له باشرتین یانه‌ی جێهانه‌وه خراپرتین مێژووی له‌سه‌ر تۆماركرا ،كاتێك له نیوی كۆتایی خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپادا له دوو یاریدا بایرن میونخ حه‌وت گۆڵی لێكرد به بێ ئه‌وه‌ی خۆی گۆڵێكی بۆ تۆمار بكرێت. به‌رشه‌لۆنه تووشی ده‌ردێك بووه و چاره‌سه‌ره‌كه‌شی ئه‌وه نییه كه ئیداره
و سه‌رۆكی ئێستا ده‌یانه‌وێت وه‌رزێكی تر جێبه‌جێی بكه‌ن. ساندرۆ رۆسێل ،سه‌رۆكی یانه كه‌تەلۆنییه‌كه ،بەرپرسی ی �هك �هم �ه ل���ه‌و ب���اره‌ی ی��ان �هك �ه رووب�����ه‌ڕووی بووەته‌وه ،چونكه ئه‌و بوو كه ڤیالنۆڤای وه‌ك راه��ێ��ن��هر ده‌س��ت ن��ی��ش��ان��ك��رد و ئێستایش له‌باتی چاره‌سه‌ر كردنی ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ی، س���ووره له‌سه‌ر ب��ڕی��اره‌ك��ان��ی و ن��ای �ه‌وێ��ت وه‌ره‌می ناو الش�����هی یانه‌كه‌ی
ده‌ربهێنێت ،له هه‌وڵی چاره‌داناندایه بۆ ورده نه‌خۆشییه‌كان. ئ���هوهی ب�ه‌رش�ه‌ل��ۆن�ه‌ى تووشی شێرپنجه ك���ردووه ،تیتۆ ڤیالنۆڤای راهێنه‌ره ،كه هه‌ڵكه‌ندنی ئه‌و ب����ری����ن����ه
شێرپه‌نجییه بووەته كارێكی قورس له به‌رامبه‌ر ئیداره‌یه‌كی بێ ئیراده‌دا. ج��اران لە به‌رشه‌لۆنه هه‌رگیز ئاماده‌نه‌بوونی ئه‌ستێره‌یه‌ك نه‌ده‌بووه گرفتێكی وا گ���ه‌وره ،ب���ه‌اڵم ئێستا یانه‌كه هه‌موو رۆحییه‌تێكی خۆی لهدهست داوه و ته‌نها پشتی به لیۆنێل میسی به ستووه، له به‌رامبه‌ردا
میسی ب����ه‌رده‌وام ئ �ه‌گ �ه‌ری ئ �هوهی هه‌یه تووشی پێكان ببێت یان هه‌موو یارییه‌ك نه‌توانێت وه‌ك پێویست ئاستی خۆی پێشكه‌ش بكات ،بە تایبه‌ت كه زۆر ماندوو كراوه به به‌شدارییكردنی له سه‌رجه‌م یارییه‌كانی هه‌ڵبژارده‌كه‌ی و یانه‌كه‌شی. به‌رشه‌لۆنه بۆ وەرزی داهاتوو پێویستی ب��ه خ��ۆن��وێ��ك��ردن �هوه و نۆژەنكردنه‌وه هه‌یه له هه‌موو هێڵه‌كانیدا ،ب �ه‌اڵم
ئه‌وه‌ی زه‌رورەت��ی یه‌كه‌م و گرنگرتین ئه‌ركه كه جێبه‌جێی بكات ،البردنی پیاوه نه‌خۆشه‌كه‌یه ،تا نه‌خۆشییه كوشه‌نده‌كه‌ی یانه‌كه‌یش به‌خۆیه‌وه نه‌كوژێت ،مێژوویه‌كی پڕسه‌روه‌ری زیاتر نه‌شوێنێت. به‌رشه‌لۆنه كارێكی مرۆییانه‌ی كرد كه لە كاتی نه‌خۆشییه‌كه‌ی تیتۆدا ئه‌وی وه‌ك راهێنه‌ر هێشته‌وه ،به‌اڵم پاساوی نییه بۆ ئه‌وی ورزێكی تر له شوێنه‌كه‌یدا بیهێڵێته‌وه ،چونكه گیانی به‌ره‌نگاریی لە تیپه‌كەدا نه‌هێشتووه و به‌ڕێوه بردنی یارییه‌كانیش باشرتین به‌ڵگه‌ن بۆ ئه‌وه، به تایبه‌ت دانانی پێكهاته و گۆڕینی یاریزان ،دریده‌خه‌ن كه ئه‌م پیاوه زیاتر له كەسێكی خ��ه‌ڵ��ه‌ف��او دەچ���ێ���ت ن �هك راهێنه‌رێك كه قوتابیی یه‌كه‌می گواردیۆال بووبێت و كاره‌كانی ئه‌و درێژە پێبدات.
شكاندنی ئه‌م ژمار ه پێوانه‌یی ه ئه‌سته‌مه نێوده‌وڵه‌تیی كردبێت له مێژووی تۆپی پێدا‌و به‌سه‌ر هه‌موو یاریزانه گه‌وره‌كاندا زاڵ بووه. 541گۆڵ :پێلێی ب هڕازیلی له‌سه‌ر ئاستی ته‌نها خولی ناوخۆیی تۆماری كردوو ه له‌گه‌ڵ یانه‌ی سانتۆس له خولی تۆپی پێی به‌رازیلدا ،هیچ یاریزانێك نییه كه ته‌نها له‌سه‌ر ئاستی خولیدا بتوانێت نزیك ببێته‌وه له ژم��ار ه و گۆڵه‌كانی ئه‌فسانه‌ی ب هرازیلی له خولی تۆپی پێی به‌رازیلدا. 772گ��ۆڵ��ی ف��ه‌رم��ی :رۆم��اری��ۆی به‌رازیلی تۆماری ك��ردووه ،كه به تاكه یاریزانێك داده‌نرێت كه زۆرترین گۆڵی كردبێت له م��ێ��ژووی تۆپی پێدا .ئه‌م گۆڵكار ه به‌رازیلییه گه‌وره‌یه 1000 ،گۆڵی تێپه‌ڕاندووه ،ب �ه‌اڵم گۆڵه فه‌رمییه‌كان گه‌یشتوونه‌ته 772گۆڵ ،ئه‌و ژماره‌یه‌ش تا ئێستا هیچ یاریزانێك نه‌یتوانیوه نزیكی
ره‌وه‌ند له یاریی تۆپی پێدا پێنج ژماره‌ی پێوانه‌یی هه‌یه كه تێپه‌ڕاندنیان زۆر ئاسان نییه ،ناشڵێین ئه‌و ه نایه‌ته‌دی، له‌به‌رئه‌وه‌ی چه‌ندین ئه‌ستێره هه‌ن له یاریی تۆپی پێدا ده‌دره‌وشێنه‌وه. ئه‌گه‌ر هه‌ر یاریزانێك توانی یه‌كێك له‌و ژمارانه تێپه‌ڕێنێت ،ئه‌وا له نێوان باشرتینه‌كاندا پۆلێن ده‌ك��رێ��ت له مێژووی یاریی تۆپی پێدا. 109گۆڵ :له‌سه‌ر ئاستی یاریی هه‌ڵبژارده‌كان ،عه‌لی دای��ی ئێرانی ت��ۆم��اری ك����ردووه ،ك �ه ل �ه م��اوه‌ی نه‌وه‌ده‌كانی راب��ووردو و سه‌ره‌تای ساڵه‌كانی ده‌یه‌ی یه‌كه‌می ه هزاره‌ی سێیه‌مدا ،دره‌وش��ای��هوه .هه‌روه‌ها به‌شێوه‌یه‌كی گشتی به یه‌كێك له‌و یاریزانانه داده‌نرێت كه زۆرترین گۆڵی
بوفۆن باشترینی هه‌زاره‌ی سێهه‌مه له سه‌رژمێرییه‌كی نوێی یه‌كێنی نێوده‌وڵه‌تی مێژوو ئامار ( )IFFHSجیان لویجی بوفۆن باشرتین گۆڵچییه ل ه ماوه‌ی هه‌زاری سێهه‌مدا و له ساڵی ( ،)2013-2001به‌وه‌یش پێش ئیكه‌ر كاسیاس كه‌وتوو ه به‌هۆی ئه‌و ئاسته به‌رزەی توانیوویه‌تی ل ه ماوه‌ی پێشوودا له‌گه‌ڵ یانه‌ی یۆڤانتۆس و هه‌ڵبژارده‌ی ئیتاڵیادا پێشكه‌شی بكات. بوفۆن توانیویه‌تی 218خاڵ به‌ده‌ستبهێنێت و به خاڵێك پێش كاسیاس بكه‌وێت كه 217خاڵی به‌ده‌ستهێناوه ،بوفۆن توانیه‌تی له 2006دا جامی جیهانی له‌گه‌ڵ ئیتاڵیا به‌ده‌ستبهێنێت ،ئه‌وه له كاتێكدایه كه كاسیاس جامی ئه‌ورپای 2008و 2012ی له‌گه‌ڵ مۆندیالی 2010ی بۆ ئیسپانیا به‌ده‌ستهێناوه.
ئه‌نچیلۆتی شوێنگره‌وه‌ی مۆرینۆیه كارلۆ ئه‌نچیلۆتی چاوه‌ڕوانی كۆتایی وه‌رز و رۆیشتنی مۆرینۆی ه له یانه‌ی ریاڵ مه‌درید بۆ ئه‌وه‌ی به فه‌رمی ئه‌ركی راهێنه‌رایه‌تی ئه‌و یانه ئیسپانییه له ئه‌ستۆ بگرێت ،دوای ئه‌وه‌ی رۆیشتنی راهێنه‌ره پورتوگالییه‌كه له ریاڵ مه‌درید نزیك بۆته‌وه. ئه‌نچیلۆتی له سه‌رجه‌م لێدوانه‌كانیدا رایده‌گه‌یه‌نێت كه كۆتایی وه‌رز داهاتووی یه‌كال ده‌كاته‌وه و تا ئه‌و كات ه نازانێت چی روو ده‌دات، هاوكات ئاماژەی نا راسته‌وخۆش ده‌دات بۆ ئه‌وه‌ی له وه‌رزی داهاتوودا ئه‌و راهێنه‌ری ریاڵ مه‌دریده ،له لێدوانێكیشیدا بۆ رۆژنامه‌ی ماركای ئیسپانی رایگه‌یاند كه هه‌رگیز گرێبه‌ستی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ره‌ت ناكاته‌وه.
ببێته‌وه. 91گ��ۆڵ :میسی ئه‌رژە‌نتینی تۆماری كردووه له یه‌ك ساڵی زاینییدا، كه ئ��ه‌وه‌ش به‌رزترین ژم��اره‌ی �ه له م��ێ��ژووی تۆپی پێدا ،كه 12گۆڵی بۆ ه �ه‌ڵ��ب��ژارده‌ی ئه‌رژە‌نتین و 13 گۆڵی له پاڵه‌وانێتییه ئه‌وروپییه‌كان بۆ یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه و 66گۆڵی بۆ یانه ئیسپانییه‌ك ه ل ه پاڵه‌وانێتییه ناوخۆییه‌كاندا ،تۆمار كردووه. 60گۆڵ :ولیه‌م رالف به‌ناوبانگ به (دیكسی) ،له پاڵه‌وانێتیی خولیدا تۆماری ك��ردووه ل ه یه‌ك وه‌رزدا ،كه زۆرترین گۆڵه تۆماركرابێت له‌یه‌ك وه‌رزدا له خولیدا له كۆی 82گۆڵی ت��ۆم��ارك��راو ل �ه ی��هك وه‌رزی ئه‌م یاریزانه‌دا ،كه له تیپی ئیڤه‌رتۆنی ئینگلیزی ل ه وه‌رزی 1927ـ 1928دا له خولی ناوخۆییدا تۆماری كردووه.
كۆنتی له یۆڤی ناڕوات دوای به‌ده‌ستهێنانی دووهه‌م نازناوی له‌سه‌ریه‌كی خولی ئیتاڵی له‌گه‌ڵ یانه‌ی یۆڤانتۆس ،ئه‌نتۆنیۆ كۆنتی راهێنەر خۆشحاڵی خۆی ده‌رب��ڕی و رایگه‌یاند كه ئه‌م نازناوه‌یان چێژێكی تایبه‌تی هه‌یه، به‌هۆی ئه‌وه‌ی دووم نازناوی له‌سه‌ر یه‌كه و پاش ملمالنه‌یه‌كی توند به‌ده‌ستیان هێنا ،هاوكات له كاتێكدا بوو كه به‌شداربوون له خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپادا. له باره‌ی داهاتوویشییه‌وه وتی « به‌رده‌وام خه‌ونم بوونم بووە له‌م یانه‌دا ،یۆڤی باشرتین شوێنێكه بۆ من و نامه‌وێت به‌جێی بهێڵم ،وتیشی «من زۆر خۆم به قه‌رزاری تیپه‌كه و ئه‌ندریا ئه‌نێلی سه‌رۆك ده‌زانم، هێشتا سه‌ركه‌شی زیاتر ماوه بۆ ئه‌وه‌ی ملمالنه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ین».
11 ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
پیاوان له‌ناو مۆبایله‌كانیاندا ناوی خێزانه‌كانیان ده‌گۆڕن پیاوێك :ناوی خۆمم بۆ ژماره‌ی هاوسه‌ركه‌م داناوه راپۆرت: دڵشاد ساڵح ـ ئاال شاره‌زووری هه‌ندێك له پیاوان له مۆبایله‌كانی خ��ۆی��ان��دا ل���ه‌ب���هر خ��ۆش�ه‌وی��س��ت��ی��ی خێزانه‌كانیان ،كه‌مرت ناویان وه‌ك خۆیان ده‌نووسن.هه‌یان ه به ن��اوی گوڵه‌كه‌م، یان هه‌ناسه‌كه‌م ،هه‌شیانه به ناوێكی تری خۆشرته‌وه ناوی خێزانه‌كه‌یان تۆمار ده‌كه‌ن .به‌اڵم ئه‌وانه‌ی كه ب ه زۆری ناوی خێزانه‌كه‌یان وه‌ك خۆیان تۆمار ناكه‌ن، په‌یوه‌ندیی به كۆمه‌ڵگا و هۆكاری تره‌وه هه‌یه. ج������ه‌ب������ار ئه‌حمه‌د ،پیاوێكی دوك����ان����داره و خ���اوه‌ن���ی ()6 م��ن��داڵ �ه ،له سا ڵی
2004ەوه مۆبایلی بۆ خۆی و خێزانه‌كه‌ی كڕیوه ،به‌اڵم كه‌سێك ه زوو شته‌كانی له‌یاد نامێنێت ،هه‌ر له‌كڕینی پێداویستییه‌كانی ژی��ان��ی ڕۆژان�����هی خ��ۆی��هوه ت��ا شته تایبه‌تییه‌كانی .بۆیه بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م ئاریشه‌یه له‌ناو مۆبایله‌كه‌یدا یاداشتی ده‌كات و دواتر سه‌یڤی ده‌كات ،هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به ناوی خێزانه‌كه‌ی به ناوی خ��ۆی�هوه وت��ی «م��ن پێشرت باسم كرد، تووشی له‌بیرچوونه‌وه بووم ،بۆیه ناوی خێزانه‌كه‌م له مۆبایله‌كه‌مدا به ناوی خۆمه‌وه نووسیوه و كردوومه به یه‌كه‌م ناو ،هیچ شتیكی تر له پشت ئه‌وبابه‌ته‌وه نییه». هه‌ندێك ج��ار ئ �ه‌و دی��ارده‌ی��ه بۆ پارێزگارییه له كه‌سێتیی هاوسه‌ره‌كان، هه‌روه‌ك هاوواڵتییه‌ك ده‌ڵێت ،من له‌سه‌ر خواستی هاوسه‌ره‌كه‌م ن��اوی ئ �ه‌وم به پ��ی��او ت��ۆم��ار ك�����ردووه.
هۆشمه‌ند ،پیاوێكی فه‌رمانبه‌ره ل ه فه‌رمانگه‌كه‌یدا ه��اوڕێ��ی ژن وك��چ و كوڕیشی هه‌یه ،وىت كه خێزانه‌كه‌ی پێی ڕاگه‌یاندووه كه‌وا له مۆبایله‌كه‌یدا ناوی وه‌ك خۆی نه‌نووسێت ،به‌ڵكو به ناوى پیاوێكه‌وه بێت ،با كه‌سی تر نه‌زانێت، چونكه ڕێكده‌كه‌وێت كه ژنه‌كه‌ی تێلی بۆ ده‌ك��ات ،ئه‌ویش ئاگای لێی نییه و كه‌سێكی تر هه‌ڵیده‌گرێت و ئاشنا ده‌بێت به ژماره‌كه‌ی». فه‌تاح كه ته‌مه‌نی 40س��اڵ بوو، ه��هم��ان ڕای ه��ۆش��م �هن��دی ه �ه‌ب��وو، ئه‌ویش هۆكاره‌كه‌ی بۆ خۆڕزگاركردن له په‌یوه‌نديی بێزاركه‌ر گ هڕانده‌وه .ئه‌و وتی «ناوی خێزانه‌كه‌شم هه‌ر ب ه ناوی خۆمه‌وه نووسیو ه و كه‌سیش گومان ناكات كه ئه‌م فه‌تاح ناوه ناوی خێزانه‌كه‌ی من بێت، بۆی ه واشم نووسیوه چونكه یه‌ك دووجار ئه‌م مۆبایله‌م ون كرد ،كاتێك دۆزیمه‌وه زۆربه‌ی زۆری ژماره‌كانیان سڕیبووه‌وه. دواتریش ب���ه‌رده‌وام له ژم��اره مۆبایلی نه‌نارساوه‌وه خێزانه‌كه‌میان بێزار ده‌كرد». هه‌روه‌ها فه‌تاح وتیشی :بێجگه له خوشك و خوشكه‌زا و ئامۆزا و پوورزاكانم ،چی ن��اوی كچه خزمم هه‌یه، ك��ردوم �ه ب��ه ن��اوی پیاو،
له‌به‌ر ئه‌و هۆیه‌ی كه باسم كرد. ئه‌حمه‌د غه‌فاریش ،هاوواڵتییه‌ك ه و به هه‌مان شێو ه له ترسی ونبوون و كه‌وتنه ده‌س��ت كه‌سانی هه‌لپه‌رست، هه‌مان ڕێگه‌ی گرتووه‌ته‌به‌ر« .هه‌موو ئه‌م ناوگۆڕینه له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه مۆبایل ون ده‌ب��ێ��ت ،متامنه‌ش ن �هم��او ه وه‌ك خ��ۆی بگه‌ڕێته‌وه .ئه‌مه ده‌بێته هۆی ب�ڵاوب��وون �هوهی ژم���اره‌ی خێزانه‌كان و ته‌واوی خزمانی كه‌سه‌كه‌ش ،به تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی كه مێیينه‌ن» .ئه‌حمه‌د ئاماژەی ب��ه‌وه‌ش دا كه «دنیا گ��ۆڕاوه و نهێنی زوو باڵوده‌كرێته‌وه و خه‌ڵكێك هه‌یه خواخوایه‌تی ئه‌و شتانه باڵوبكاته‌وه، بۆیه ئه‌و ه الی هه‌ندێك ،پیاوان كراوه‌ته چاره‌سه‌ر بۆ ئه‌م حاڵه‌تانه». ه��هن��دێ��ك ج����ار دی����ارده‌ك����ه‌ش ب��ۆ خۆشه‌ویستيی منداڵه‌كانیانه و به‌وبۆنه‌یه‌وه ناوی منداڵه‌كانیان بۆ خۆیان داده‌نێن ،نه‌ك هۆكاری كولتوور و كۆمه‌ڵگه بێت .له‌و باره‌یه‌وه ك��ارزان ،گه‌نجێكی خێزانداره ،ده‌ڵێت «من ناوی خێزانه‌كه‌مم نه‌نووسیوه له مۆبایله‌كه‌مدا ،به‌ڵكو ناوی یه‌كه‌م منداڵم نووسیوه ،چونكه هه‌م من و هه‌م خێزانه‌كه‌شم زۆر منداڵه‌كه‌مان خۆشده‌وێت و ئێمه
نۆرماڵیش و میدیاتیلكۆمیشامن هه‌یه ،هه‌ر ته‌له‌فۆنێكم ناوێك لێناوه .هه‌ریه‌كه‌یان به ناوی یه‌كێك له منداڵه‌كامنانه‌وه». ه��اوژی��ن عه‌لی ك �ه خوێندكاری ئاماده‌ییه ،ده‌ڵێت «من تێكڕای هاوڕێ كچه‌كانیشم كردووه‌ته ناوی كوڕ ،چونكه ترسی ئ �ه‌وه‌م هه‌بووه بكه‌ونه ده‌ست كوڕێك و باڵویان بكاته‌وه ،یان بێزاریان بكات» .هاوژین وتیشی :ئه‌م هه‌موو ژماره گۆڕینه ده‌بێته كێشه ،بۆی ه باشرته هه‌ندێك جار ورده‌ك��اری له تۆماركردنی ناوه‌كاندا هه‌بێت. ش��ادان عه‌بدولكه‌ریم ،وه‌ك توێژەرێكی كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئاماژەی ب�����هوه ك��رد
«له‌گه‌ڵ هاتنی ته‌كنه‌لۆژیا و ئامێره‌كانی وه‌ك مۆبایل و كۆمپیوته‌ر و ئینته‌رنێت و.. كه بۆ كارئاسانيی مروڤایه‌تی و ڕاپه‌ڕاندنی كاره‌كانیان به‌شێوه‌یه‌كی خێرا ،په‌یدا بووه ،هه‌ندێك كه‌سی تێنه‌گه‌یشتوو ئه‌م ئامێره سوودبه‌خشانه بۆ مه‌رامی تایبه‌تی به‌كارده‌هێنن و دواتر ده‌بێت باجه‌كه‌شی بده‌ن. ش����ادان وت��ی��ش��ی «ئ���ه‌و پ��ی��اوان�ه چه‌ند كه‌سانێكی كه‌من ،كه ئاستێكی ڕۆشنبیريی نزميان هه‌یه» .ئه‌گینا بۆ ناوی خێزانه‌كانیان وه‌ك خۆیان نانووسن؟ به‌ڵكو یان ناوی خ��ۆی ،ی��ان ن��اوی پیاوێك، یان ب ه ناوێكی خوازراوەوە ده‌ی��ن��ووس��ن .به‌ڵگه‌ی ئه‌و كاره‌شیان له‌به‌ر ترسی كۆمه‌ڵگایه و ت����اڕاده‌ی����هك الوازه».
باخچه‌ی ساوایان گرفتی بۆ دواڕۆژی سۆزداريی مندااڵن به‌دواوه‌یه راپۆرت :ڕەزا هه‌ورامی مندااڵنی دایه‌نگ ه و باخچه‌كانی س���اوای���ان ،وه‌ك پێویست گرنگییان پێنادرێت.ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌و مامه‌ڵ ه ده‌روونی و سۆزدارییه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه دایك له‌گه‌ڵ منداڵه‌كه‌ی خۆیدا هه‌یه‌تی .ئێستا دایكانی زۆر ه�هن كه ب ه ه��ۆی ك��ار و ده‌وام��ی ڕۆژان���هی خۆیانه‌وه ناتوانن ئاگاداری منداڵه‌كانیان بن ،به‌و هۆیه‌شه‌وه ڕەوانه‌ی دایه‌نگاكان و باخچه‌ی ساوایانیان ده‌كه‌ن. مندااڵنی ئه‌م شوێنانه‌ش وه‌ك ده‌ركه‌وتووه، نازی پێویستی دایك و باوك نایانگرێته‌وه و له داهاتوودا كاریگه‌ریی خراپی له‌سه‌ریان ده‌بێت. ئه‌مجه‌د سه‌الم ،فه‌رمانبه‌ره و ساڵ و نیوێكه منداڵێكی بردووه‌ته باخچه‌ی ساوایان ،وتی «له‌وێ هیچكات ناتوانرێت وه‌ك م��اڵ �هوه و ل�ه ته‌نیشت دای��ك و باوكدا په‌روه‌رده‌ی منداڵ بكرێت و نازی بدرێتێ» .ئه‌مجه‌د ئه‌وه‌شی ڕوونكرده‌وه «وه‌ك پێویست ن��از به مندااڵنی ئه‌و شوێنان ه نادرێت و زۆرب�هی كات ڕەنگه لێشیان نه‌پررسێته‌وه ،ب �ه‌اڵم ناچارین بیانبه‌ینه ئه‌وێ».
سایه ئیسامعیل ،له باخچه‌یه‌كی س��اوای��ان ك��ارده‌ك��ات وه‌ك فه‌رمانبه‌ر و ده‌ڵێت «ئێمه خۆمان منداڵ نانێرینه ئه‌م شوێنانه ئه‌گه‌ر بێت و كامتان هه‌بێت بۆ به‌خێوكردن و لێپرسینه‌وه‌یان ،به‌اڵم ئه‌وه نه‌بوونی كاته وای له خه‌ڵك كردووه كه منداڵه‌كانیان بۆ ئه‌م شوێنانه بنێرن». ه �ه‌روه‌ه��اس��ای �ه وتیشی «م��ن��داڵ له‌م شوێنانه‌دا فێری زۆرشت ده‌بێت ،په‌روه‌رده وه‌رده‌گرێت ،به‌اڵم له ڕووی ده‌روونی و سۆزدارییه‌وه ،ڕەنگه بۆ داهاتووی زیانی هه‌بێت». س���ۆزان م��ح�هم�ه‌د ،مامۆستایه و منداڵه‌كه‌ی له باخچه‌یه‌ك دان��اوه ،ئه‌و له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێت «باخچه‌ی ساوایان ناچارییه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تيی ژیانی ئه‌مڕۆیه. ب هڕاستی هیچكاتێك وه‌ك ئ�هوه نابێت كه منداڵه‌كه‌ت له‌و سه‌ره‌تای ته‌مه‌نی گه‌شه‌كردنی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه خۆت له‌ته‌كی بیت و چاودێری و نازی بده‌یتێ». سۆزان باسی له‌وه‌ش كرد «منداڵی باخچه و دایه‌نگەكانیش ،بۆ داهاتوویان گرفتی كۆمه‌اڵیه‌تی و نازپێدانیان بۆ دروست ده‌بێت ،ڕەنگ ه نه‌توانن وه‌ك پێویست بۆ به‌رانبه‌ره‌كانیشیان ئه‌وه‌یان هه‌بێت».
ئ��اس��ووده شه‌ریف كه مامۆستای ه له باخچه‌یه‌كی س��اوای��ان ،باسی له‌وه كرد «ناكرێت ڕۆڵ��ی باخچه‌ی ساوایان ل �ه پ���ه‌روه‌رده‌ك���ردن���ی م��ن��دااڵن��دا كه‌م وه‌ربگیرێت ،منداڵی ئه‌و شوێنانه هه‌میشه
جیاوازییان هه‌یه له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی خۆیاندا و هه‌ستیشی پێده‌كرێت ك�ه ده‌چنه قوتابخانه‌كان». ئاسووده باسی له‌وه‌ش كرد كه باخچه له ڕووی س���ۆزداری و چاودێریكردنی
خێزانییه‌وه ڕاسته شوێنی ماڵه‌وه ناگرێته‌وه، به‌اڵم له ژیانی ئاڵۆزی ئه‌مڕۆدا ئاسانكاریی ته‌واوی بۆ دایك و باوكان كردووه. ت���ه‌الر ڕەش��ی��د ،ژن��ی م��اڵ �هوهی �ه و منداڵه‌كه‌شی ل� ه باخچه‌ی ساوایانه،
وىت «به‌هۆی نه‌بوونی مه‌رجی ته‌واوی ته‌ندروستی و شوێنه‌كه‌یه‌وه ،باخچه‌كه‌ی ئێمه‌یان ئاگادار كرده‌وه كه وه‌ك پێویست له مندااڵن ناپرسنه‌وه و ڕەنگه دابخرێت، ئه‌مه‌ش بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ئێمه دوودڵ بین له شوێنی منداڵه‌كه‌مان» .ته‌الر وتیشی «ئه‌گه‌ر باخچه‌كان سیستمێكی ئه‌وروپيی باش پهیڕەو بكه‌ن و له مندااڵن بپرسنه‌وه و به دووی خواست و پێداویستییه‌كانیانه‌وه ب��ن ،ده‌ت��وان��ن ڕۆڵ��ی باشیان هه‌بێت، هه‌رچه‌ند ه هه‌رگیز وه‌ك ماڵه‌وه نابن». دانیا فایه‌ق ،له ئه‌وروپا چه‌ند ساڵێك ژیاوه و منداڵه‌كانی له باخچه‌ی ساوایان داناوه .ئه‌و باسی له‌و جیاوازییه گه‌وره‌یه كرد له‌ته‌ك ئه‌وێدا هه‌یه ،كه بۆ گرنگیپێدان و لێپرسینه‌وه‌ی مندااڵن هه‌یه« .ل ه ئه‌وروپا هه‌ست ناكه‌یت جیاوازی هه‌بێت له نێوان ماڵه‌وه و ئه‌و شوێنانه‌ی كه چاودێريی كۆمه‌اڵیه‌تی و پ��ه‌روه‌رده‌ی��ی مندااڵن ده‌كه‌ن» .دانیا باسی له‌وه‌ش كرد كه ڕاسته ئه‌و شوێنانه ناتوانن مندااڵن وه‌ك ماڵه‌وه له ئامێز بگرن و پێداویستییه سۆزداری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیان بۆ پڕبكه‌نه‌وه ،به‌اڵم ناشكرێت مندااڵن بۆ قۆناغی دواتر ئاماده نه‌كرێن و ڕانه‌هێرنێن.
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
تایبه‌مته‌ندی و هاوشێوه‌یی ئێمه تایبه‌مته‌ندییه‌كان ئه‌و شتانه‌ن ل ه هه‌ریه‌ك ل ه ئێمه‌دا هه‌ن و كه‌مرت له‌و ه ده‌چن ل ه یه‌كێكی ترماندا ببیرنێن. تایبه‌مته‌ندی وات ه بوونی چوارچێوه‌یه‌ك ك ه ب ه هاتنی ئه‌ویرت كۆتایی بێت ،واته بوونی ڕەنگێك ك ه نه‌چێته‌و ه سه‌ر ئه‌وانی تر ،شتێك ك ه یه‌كگرتوویی سرتاكتۆر بخات ه مه‌ترسییه‌وه .ئێم ه كه‌ی هه‌ست به‌و ه ده‌كه‌ین ك ه تایبه‌مته‌ندین، ئه‌م ه ئه‌و كاته‌ی ه ك ه شتێك ل ه خۆماندا ده‌ببینین و ته‌نیا سه‌ر ب ه جیهانی خۆمانه ،شوناسی خۆمانه ،جیهانبینی و ئه‌زموونی خۆمان ه و به‌س. كۆمه‌ڵگا هه‌میش ه ب ه تایبه‌مته‌ندی قه‌ڵسه .تایبه‌مته‌ندی الی ئێم ه به شتێكی نامۆ و مه‌ترسیدار وه‌سف ده‌كرێت .ئێم ه هه‌میش ه ده‌گه‌ڕێین بۆ ئه‌و ڕەنگانه‌ی ك ه كۆمه‌ڵگا بۆی شیكار ناكرێن ،له‌و شتان ه ده‌ترسێین كه ناتوانین بیانخه‌ین ه ناو خوێندنه‌و ه و سازانی ده‌سته‌جه‌معییه‌وه .تایبه‌مته‌ندی الی ئێمه ،وات ه ل ه بوونه‌وه‌ركه‌وتن، شازبوون ،ئه‌وه‌ش ب ه واتای ئه‌وه‌ی ك ه پێویست ه هه‌ر زوو بێینه‌و ه ناو چوارچێوه‌ی ڕێسا پێشنیازكراو و نه‌گۆڕەكانی كۆمه‌ڵگه‌وه .كۆمه‌ڵگا وه‌ك لێكرتازانی سرتاكتۆر ته‌ماشای تایبه‌مته‌ندی ده‌كات .ئێم ه هه‌میشه ب ه سازان و پێكه‌وه‌بوونه‌و ه ده‌توانین مانامان هه‌بێت ،پێویست ه ته‌واكه‌ری یه‌كرت بین .تاك ب ێ بوونی كۆمه‌ڵگا ته‌واو نابێت .شاز ده‌ركه‌وتن خۆنواندنێكی الد هرانه‌یه .ئێم ه كێامن پێده‌وترێت ك ه ده‌مانه‌وێت له‌وانی تر جیاواز بین؟ ئه‌مان ه تێگه‌یشتنی كۆمه‌ڵگان بۆ تایبه‌مته‌ندی .لێره‌و ه هه‌موومان به‌رده‌وام ویستی ئه‌وه‌مان هه‌یه له‌سه‌ر یه‌ك هێڵی هاوبه‌ش ،ب ێ بوونی جیاوازی ده‌ربكه‌وین .چاوی كۆمه‌ڵگا پێامن ده‌ڵێت ك ه نابێت زۆر دوور بكه‌وینه‌وه .جیاوازی ئیرت ئه‌و شته‌یه ك ه الی ئێم ه به‌ر نه‌فره‌ت ده‌كه‌وێت. هه‌میش ه جیاوازییه‌كان بۆ ئێمه ماڵوێرانییان ب ه دوای خۆیاندا هێناوه، ته‌نانه‌ت سیاسه‌تكردنیشامن ئیشكردن بوو ه ب ه ئاڕاسته‌ی هاوشێوه‌یی .ئێمه پڕین له‌و هاوشێوه‌ییبوونه‌ی ك ه وه‌ك تابۆ ده‌ڕوانێت ه تایبه‌مته‌ندییه‌كان. تایبه‌مته‌ندی هه‌میش ه خۆنواندنی خراپی ئێم ه بوو ه بۆ ب هرانبه‌ره‌كامنان، ئه‌و هه‌موو تێگه‌یشتن ه هه‌اڵنه‌ش بۆ بوونی تایبه‌مته‌ندی وایان كردووه هاوشێوه‌یی و یه‌كڕەنگی ،شوێنی سازان و پێكه‌وه‌گونجان بگرنه‌وه .ب ێ بوونی تایبه‌مته‌ندی ،ئێم ه هیچ نین .ئه‌وه تایبه‌مته‌ندییه‌كانن ك ه ئێم ه وه‌ك تاك ده‌ناسێنن .هه‌ر كۆبه‌ندی و یه‌كگرتنێك ب ه ئاڕاسته‌ی هاوشێوه‌یی ،كوشتنی تایبه‌مته‌ندییه‌كان به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت .تایبه‌مته‌ندییه‌كان هیچكات سه‌ره‌خۆره‌ی كۆمه‌ڵگا نین .ئه‌گه‌ر ئه‌وان نه‌بن ،مانایه‌ك بۆ تاك و سرتاكتۆری كۆمه‌اڵیه‌تیش نامێنێتەوە ،به‌اڵم كۆمه‌ڵگا به‌رده‌وام ده‌یه‌وێت تایبه‌مته‌ندییه‌كان له سووچی ف هرامۆشیدا بن.
«شێته‌كان ،تاكه مرۆڤێكن بتوانن ئارام بژین»
هاوواڵتییه‌ك :ئه‌وسا شێته‌كان ده‌ستیان له خه‌ڵك ده‌وه‌شاند ،ئێستا ده‌ستیان لێده‌وه‌شێرنێت راپۆرت :ئاراس ڕە‌فیق
شێته‌كان ،ئه‌و كه‌سانه‌ن جیاواز له خه‌ڵكی ئاسایی دنیایه‌كی تایبه‌ت به خۆیان هه‌یه .ههرچهنده به جه‌سته له‌ناو خه‌ڵكیدا ده‌ژی��ن ،ب�ه‌اڵم بێباكن به‌رانبه‌ر هه‌موو جه‌نجاڵیيه‌كانی ژیان، به‌رانبه‌ر به‌رپرسیارێتییه‌كان ،به‌رانبه‌ر ه�هم��وو ئ �ه‌و خ�ه‌ون��ان�هی خه‌ڵكی به ئاواتیانه‌وه ده‌ژی��ن .لێره‌وه زۆرێ��ك له خه‌ڵكانی ئاسایی خۆزگه به شێته‌كان ده‌خ���وازن ك�ه ژیانیان س��اك��ار و بێ گرێ‌وگۆڵه .كۆمه‌ڵێكیش وه‌ك ئامێر و بۆ پڕكردنه‌وه‌ی كاتی به‌تاڵی ،چه‌ند ساتێكی كه‌م بیر له شێته‌كان ده‌كه‌نه‌وه. شێته‌كان ئاسووده‌ترینن ،یان نایانه‌وێت تاڵییه‌كانی ژیان بزانن؟ ئه‌مانه له دیگای جیاوازه‌وه ده‌توانرێت لێیان تێبگه‌ین.
سه‌یوان عه‌بدوڵاڵ ،هاوواڵتییه‌كه، ده‌ڵ��ێ��ت «م��ن دوك��ان��م هه‌یه له‌ناو ب��ازاڕدا ،یه‌كێك له‌و دیمه‌نانه‌ی ڕۆژانه پێی ڕاهاتووم ،بینینی هه‌ڵسوكه‌وت و جووڵه‌ی بێ به‌رنامه‌ی شێته‌كانه .ئه‌وان سیامیه‌كی جوانیان به‌خشیوه به ناوبازاڕ. ده‌توانین بڵێین هه‌موو بازاڕێك چه‌ند شێتێكی تێدایه كه تایبه‌تن به‌و بازاڕەوه. ب��ه‌اڵم ئ���هوهی جێگه‌ی نیگه‌رانییه، به‌ریه‌ككه‌وتنی ڕۆژانه‌ی هه‌ندێك خه‌ڵكه له‌گه‌ڵیاندا كه توڕە و بێزاریان ده‌كه‌ن». ژی���اىن ئ �هم��ڕۆ كارێكی ك���ردووه كه‌سانێك خۆزگه به شێته‌كان بخوازن. له‌وباره‌یه‌وه هاوواڵتی یوسف محێدین ده‌ڵێت «زۆرجار له‌به‌ر جه‌نجاڵی و بێ ماناییه‌كانی ژیان ،ئاواتم خواستووه به‌و كه‌سانه‌ی شێنت ،چونكه ئه‌وان بیر له هیچ ناكه‌نه‌وه و به‌م ژیانه‌ش پێده‌كه‌نن ،ته‌نیا هه‌ندێك وشه وه‌كو تووتی ده‌ڵێنه‌وه و هیچی تر».
هه‌روه‌ها یوسف ده‌ڵێت «من پێم وایه مرۆڤێك هه‌بێت بتوانێت ئارام بژی، ته‌نیا شێته‌كانن .ئه‌وان ته‌نیا له‌و شوێنه‌ن كه تیایدان و بیر له هیچ شتێكی تر ناكه‌نه‌وه». «ب�ه‌رپ��رس��ی��ارێ��ت��ی ،ت��اك�ه شتێكه بتوانێت ئازادییه‌كانی مرۆڤ سنووردار بكات ،شێته‌كان ئه‌مه‌یان نییه» .ئه‌مه وته‌ی ئیدریس حه‌مه‌كه‌ریمه ،هه‌روه‌ها وتی «من برایه‌كم هه‌یه شێته و له هه‌موو خۆشی و ناخۆشییه‌كاندا ئه‌و پێده‌كه‌نێت .نازانێت ناخۆشییه‌كانی ژیان چین ،نازانێت خه‌فه‌ت چییه .یانی ئه‌گه‌ر نه‌شیه‌وێت بزانێت ،هه‌ر چێژی خۆی هه‌یه» .ئیدریس باسی له‌وه‌ش كرد كه جاران شتێته‌كان ده‌ستیان له خه‌ڵك ده‌وه‌شاند ،ئێستا به هۆی پێشكه‌وتنی ته‌ندروستییه‌وه ،ئه‌و حاڵه‌تانه نه‌ماون و كۆمه‌ڵگا ده‌ست له‌وان ده‌وه‌شێنێت. سومه‌یه عومه‌ر ،كه خوێندكاری
ئاماده‌ییه و شێته‌كانی له دووره‌و ه بینیوه ،له‌باره‌یانه‌وه ده‌ڵێت «من زۆر له شێت ده‌ترسم ،چونكه هیچ كات بیرناكه‌نه‌وه .له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌شدا هیچیان له‌سه‌ر نییه .مامه‌ڵه‌ی خه‌ڵكی له‌گه‌ڵیاندا باش نییه ،گاڵته‌یان پێ ده‌كه‌ن .هه‌ندێك به‌ڵێنیان ده‌ده‌نێ و نایبه‌نه سه‌ر ،واته درۆی زۆریان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن ،ته‌نیا بۆ كاتبه‌سه‌ربردن شێته‌كانیان ده‌وێت». ه��ه‌روه‌ه��ا ب �ه ب���ڕوای سومه‌یه، حكومه‌ت ل�ه ئاستی شێته‌كانیشدا كه‌مته‌رخه‌مه «پێویسته شێتیش وه‌ك م���رۆڤ ته‌ماشا بكرێت .ه �ه‌روه‌ه��ا پ��ێ��داوی��س��ت��ی��ی ش��ێ��ت �هك��ان شتێكه فه‌رامۆشكراوه له الیه‌ن حكومه‌ته‌وه و ده‌بوو بیری لێبكرایه‌ته‌وه» . سپێده ئه‌سه‌دی ،كه چاالكوانێكی ب��واری مافی م��رۆڤ�ه ،س �ه‌ب��اره‌ت به‌و مرۆڤانه‌ی كه كۆمه‌ڵگه ن��اوی لێناون شێت ،ده‌ڵێت «كێ ده‌ڵێت شێته‌كان به
ڕاستی ناژین و ئێمه به پێچه‌وانه‌وه؟ خ��ۆش�مان زۆرب����هی ج��ار ب���ڕوا ب �هوه ده‌هێنین كه ژیانی شێته‌كان له هی خۆمان خۆشرت و ساناتره». ئه‌و چاالكوانه‌ی بواری مافه‌كانی م��رۆڤ ده‌ڵێت «ب�ه‌داخ�هوه ئێمه كه حه‌سوودی به ژیانی شێته‌كان ده‌به‌ین، لێناگه‌ڕێین بۆخۆیان چۆنیان پێ خۆشه بژین و ئازاری زۆریان ده‌ده‌ین .شێته‌كان له ژی��ان تێده‌گه‌ن وه‌ك خ��ۆی ،وه‌ك خۆشی وه‌اڵمی ده‌ده‌ن �هوه ،به‌اڵم ئێمه كه هوشیاریامن له‌سه‌ر شتێك هه‌بوو، ده‌بێت بیخه‌ینه ته‌رازووی به‌رژەوه‌ندیی خۆمانه‌وه ،ئینجا بیری لێده‌كه‌ینه‌وه». ئ �هوهی له‌م ڕاپ��ۆرت �ه‌دا ئێمه لێی تێگه‌یشتین ،ئه‌وه‌یه كه ئه‌مڕۆ شێته‌كان، به پێچه‌وانه‌ی دوێنێوه ،له‌ده‌ستى كۆمه‌ڵگا هه‌ڵدێن و ئازادییه‌كانی ئه‌وانیش ،پرسیاری زۆری خراوه‌ته‌وه سه‌ر.
تایبه‌تمه‌ندیی كولتووری و كایه‌یه‌ك بۆ هیوای نه‌ته‌وه
ئیرباهیم حاجی زه‌ڵمی ئه‌م بابه‌ته تائێسته و چه‌ندین ساڵی دیكه‌ش ،بۆ ئێمه‌ی كورد وه‌ك نه‌ته‌وه، بابه‌تێكی زیندووه و شایه‌نی قسه له‌سه‌ر كردن و وه‌ستان له‌سه‌ر و توێژینه‌وه و زان��ی��اری ل��ه‌ب��اره‌وه خستنه ڕووی پێویسته .له‌كاتێكدا قسه‌كردن له‌سه‌ر تایبه‌مته‌ندیی كولتووری ،بابه‌تێكی نوێ نییه و دوو سێ ده‌ی �ه گه‌رموگوڕیی ه �ه‌ب��وو ل �ه ن��ێ��وه‌ن��ده ڕۆش��ن��ب��ی��ری و ڕاگه‌یاندنه‌كاندا و به‌شدار و كاریگه‌ر بووه له بابه‌ته ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی
و سیاسییه‌كاندا .به‌تایبه‌ت له دوای ڕووخانی سۆڤیه‌ت و ئه‌و گۆڕانكارییه سیاسی و ئابورییانه‌ی له‌سه‌ر ئاستی جیهانی و ئه‌قلیمی وه‌ده‌رك �ه‌وت��ن و شه‌پۆله‌كانی جیهانگه‌ری بازیاندایه نێو ناوه‌ند و بابه‌ته‌كانی كولتووره جیاوازه جیهانییه‌كان ،چه‌مكه‌كانی كولتووری زاڵ و جیهانی و كولتووری ناوچه‌یی و هه‌رێمی ،كه‌وتنه به‌رباس .ئیدی بابه‌تی كاریگه‌ر و په‌یوه‌ست به كولتوور و تایبه‌مته‌ندیی كولتووری و هه‌ڵوێستی كرده‌یی جۆراوجۆری ب �ه‌دووی خۆیدا هێنا له‌سه‌ر ئاستی جیهانی ،به مه‌به‌ستی زاڵنه‌كردنی یه‌ك كولتوور و پاشان هه‌ر الیه‌ك الی خۆیه‌وه ،هه‌وڵی پاراستنی ك��ول��ت��ووری و ده‌زگ���ا و ڕێ��ك��خ�راوی دژەجیهانگه‌ریی خسته مه‌یدانی كار. دی�����اره ل���ه‌گ���ه‌ڵ ده‌رك��ه‌وت��ن��ی جیهانگه‌ری ،كه به ڕووخسار و پانتاییه‌كی ئه‌مریكییه‌وه خۆی نیشانده‌دا ،زۆرێك له ده‌وڵه‌تان و نه‌ته‌وه‌كان به قه‌ڵغانی كولتوورییه‌كانیانه‌وه تایبه‌مته‌ندییه ب��هرام��ب��ه‌ری وه‌س��ت��ان��هوه ،ت��اوه‌ك��و شووناسی خۆیان بپارێزن و دواج��ار له‌ناو بۆته‌ی جیهانگه‌ریدا توانه‌وه‌ی خۆیان به شێنه‌یی نه‌بینن ،پاشان وه‌ك دووكه‌وته‌یه‌كی كولتووری زاڵ و به به‌ها
و مۆراڵی جیهانییه نوێیه ئه‌مریكییه‌كه‌وه خول نه‌خۆن. تایبه‌مته‌ندیی كولتووری كه پێناس و تێگه‌یشتنی هه‌مه‌جۆر له‌سه‌ری ب��وون��ی هه‌یه و نووسینه‌كه لێره‌دا رێگره له‌به‌رده‌م هه‌ڵڕشتنی ئه‌و پێناس و تێگه‌یشتنانه ،بۆیه به كورتی ئه‌وه‌ی ئێمه پێویستامنه ده‌یخه‌ینه به‌رچاو: تایبه‌مته‌ندی كولتووری له دوو وشه پێكهاتووه ،یه‌كه‌م :تایبه‌مته‌ندی ،كه هه‌موو ئه‌و جیاكاری و سیام و خه‌سڵه‌ت و پێكهاته خوودییانه ده‌گرێته‌وه، كه شتێك له شتێكی تر ،مرۆڤێك له مرۆڤێكی تر ،كۆمه‌ڵێك له كۆمه‌ڵێ تر ...هتد ،یان كولتوورێك له كولتوورێكی تری پێ جوێ دهكرێتهوه .به‌م پێیه‌ش ئه‌م پێناسه‌یه سنووری لۆكاڵ ده‌به‌زێنێت و له بازنه‌یه‌كی جیهانیدا خۆی نومایان ده‌ك��ات .خ��ودی كولتووریش هه‌موو ئه‌و به‌رهه‌مه ماددی و مه‌عنه‌وییانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌گ��رێ��ت�هوه كه وه‌ك ڕێوشوێنێكی ژیانكردن له‌الیه‌ن دانه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كه‌وه دێته جێبه‌جێكردن. هه‌ر له‌م پێناسانه‌ی كه بۆ ئه‌و دوو وشه‌یه كردمان ،ده‌بینین :چه‌مكی تایبه‌مته‌ندیی ك��ول��ت��ووری بابه‌تێكه ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندیی به تاكبه‌تاكی
دانه‌كانی هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌كه‌وه هه‌یه ،ك ه پرسیاره‌كانی (ئێمه كێین؟ شووناسی ئێمه چییه؟ چی ده‌كه‌ین؟ به‌ره‌و كام ئامانج و پ��اش�ه‌رۆژ هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرین؟)، هه‌ر له پێناسی دووه‌م��ی كولتووره‌وه پرسیاره‌كانی (چیامن هه‌یه؟ چۆن و به‌چی ڕێده‌كه‌ین و ژی��ان ده‌كه‌ین؟ چه‌نده چه‌مكی خۆمانه و چه‌مكی (هی خۆمان نییه) بێگانه‌یه ،ده‌توانین به‌كارببه‌ین به‌سه‌ر ئه‌و شتانه‌ی هه‌مانه و ژیانی پێ گوزه‌ر ده‌كه‌ین). لێره‌وه ئاماژەكانی تایبه‌مته‌ندیی ك��ول��ت��ووری له‌نێو ئ �ه‌و پرسیارانه‌وه به‌رچاوده‌كه‌ون و پێامن ده‌ڵێن :ئێمه‌ی گه‌لی كورد له‌م سه‌ده‌ی ()21ەدا تاكو ئه‌مڕۆ كه هه‌ر پارچه‌یه‌كی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی له‌ژێر ده‌سه‌اڵتێكی به زۆر سه‌پێرناو به‌سه‌ریدایه و كاریگه‌ر به كولتوورێكی ج��ی��اواز ل��ه خ��ۆی �هت��ی ،ب��ارودۆخ��ی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و ئابوورییه‌كه‌ی په‌یوه‌ست كراوه به قه‌واره‌یه‌كی سیاسیی تره‌وه ،بۆیه زیاترین بابه‌تێ كه گرنگه و پێویستی به اللێكردنه‌وه‌یه (تایبه‌مته‌نی كولتووری) یه ،له هه‌ر شتێكی تر و ته‌نها له‌و چه‌مكه ئاماژەكانی ناسینی شووناس ده‌خرێنه به‌رباس ،كه له‌كاتێكدا هه‌موو كۆمه‌ڵ و گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ك
پێویستی به شووناسێكی تایبه‌ت ب ه خۆی هه‌یه ،تاوه‌كو ژیان بگوزه‌رێنێ و پارێزگاری له بوونی خۆی بكات. شووناس ده‌بێته ئه‌و شوورا و دیواره‌ی كه پارێزگاری له كه‌سایه‌تیی مرۆڤ ده‌ك��ات .به نه‌بوون و له‌ده‌ستدانی، م��رۆڤ ده‌بێته كه‌سێكی پاسیڤ و دواك�ه‌وت� ه و الساییكه‌ره‌وه‌ی ئه‌وانی دی .چونكه شووناس په‌یوه‌ندیی به پرانسیپه‌كانی بوون و به بیڕوباوه‌ڕەكانی تاك و ته‌رزه‌كانی بیركردنه‌وه‌وه هه‌یه. كولتووریش جێی خۆیه‌تی بچوێرنیت ب �ه‌و كانییه‌ی كه ه �هر تاكێكی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه ده‌م��ت�ه‌ڕ و تینووشكێن ده‌ك��ات ،كاریگه‌ری و ماكی ئه‌و ئاوی كانییه له‌سه‌ر ژیانی هه‌ر بخۆرێكی ئ�ه‌و كۆمه‌ڵه‌یه ب �ه‌ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت .به واتایه‌كی ت��ر ،كولتوور خه‌سڵه‌ت و تایبه‌مته‌ندی و ڕەنگه‌كانی خۆی له‌سه‌ر تاكه ملكه‌چ و گۆشكراوه‌كانی منایش ده‌ك��ات و تیڕوانینه‌كانی ئه‌و تاكه بۆ خۆی و ئیكۆلۆژیا و بوون و گه‌ردوون به‌گشتی ،دی���اری ده‌ك���ات .دواج��ار ده‌ڵێم ئاگادارنه‌بوون له تایبه‌مته‌ندییه كولتوورییه‌كان ،هیوا و پاشه‌ڕۆژی نه‌ته‌وه‌یه‌ك وه‌ك ئاردی بن دڕكان لێ ده‌كات.
13 ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
گه‌زه‌ی مێشوول ه
وه‌اڵمێك بۆ سەروەر پێنجوێنی پارادۆكسییه‌ك له‌گه‌ڵ ڕەوتی ڕووداوی مێژوو دروست ده‌كه‌ن .دیاره پێنجوێنی له تێگه‌یشتنی ڕسته‌ی ك��وردی كێشه‌ی هه‌یه!
سه‌الم ناوخۆش * س��ه‌ره‌ت��ا ن �هم��ده‌وی��س��ت ل�ه‌گ�ه‌ڵ كه‌سێكی وه‌ستای هونه‌ری قسه‌ی وه‌ك سه‌روه‌ر پێنجوێنی بكه‌ومه دایه‌لۆكه‌وه، چونكه ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی ئ �ه‌و كۆنه كۆلكه فه‌قێیه له ڕێگای هه‌ندێ وتاره‌وه بناسم، ل �ه‌و كه‌سانه‌یه له ده‌ره‌وه‌ی لۆژیكی مه‌عریفه‌یه ،ئیشی ئه‌و ئه‌وه‌یه بوختان ببه‌خشێته‌وه ،نه‌ك گوێ بگرێ له لۆژیكی مه‌عریفه .ده‌رب��اره‌ی ئ �هوهی ل ه به‌شی چ��واره‌م و پێنجه‌می وتاره‌كه‌ی ناوبراو له دوو ژم��اره‌ی رۆژنامه‌ی «چاودێر»دا ه��ات��ووه ،له وه‌اڵم��ی وتارێكی من كه ل �ه رۆژن���ام���هی «ب��هی��ان» ده‌رب����اره‌ی ن�ه‌ورۆز باڵوبووه‌وه ،ده‌م�ه‌وێ به چه‌ند سه‌ره‌قه‌ڵه‌مێك وه‌اڵمبده‌مه‌وه. گه‌زه‌ی مێشووله چونكه پێنجوێنی ل�ه ده‌ره‌وه‌ی زانكۆیه ،ئ��اگ��اداری داب��ی زانكۆ نییه، ب �ه ئ�����اره‌زووی خ���ۆی ق��س �هی ڕووت هه‌ڵده‌ڕێژێت ،ئه‌حمه‌د ج��اف وته‌نی «قسه‌ی ڕووتیش ناچێته گیرفانه‌وه». پێنجوێنی گ���وێ ب���هوه ن����ادات كه پرانسیپه‌كانی ڕەخنه‌گرتن چۆنن ،ده‌بێت له‌سه‌ر چ بنه‌ما و شه‌نگستێك ڕەخنه له به‌رانبه‌ره‌كه‌ی بگرێت ،بۆیه قسه‌كانی ده‌رباره‌ی من و براده‌ره‌كانی تر ،به‌قه‌ده‌ر ئێشی گ �ه‌زه‌ی مێشووله‌یه‌ك به ئ��ازاره. ئه‌گه‌ر یاسای ڕۆژنامه‌نووسی ئاكتیڤ بووایه ،ده‌كرا سكااڵیه‌ك له‌سه‌ر ڕوشاندنی كه‌سێتیی مه‌عنه‌وی دژی تۆمار بكه‌م. لۆژیكی بوختان نووسینه‌كه‌ی ڕۆژنامه‌ی «به‌یان» شیكارییه ،ن�هك وه‌سفی .ههرچهنده ئه‌و تێرمانه نامۆن به زه‌ینی پێنجوێنی، ئه‌و هه‌ر ئه‌وه‌نده ده‌زانێت ئ��ازادی به به‌رانبه‌ره‌كه‌ی ن��ه‌دات ،به‌رانبه‌ره‌كه‌ی ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�هك��ی ئ�هك��ادی��م��ی رشۆڤ��هی دی����ارده‌ی����هك ب��ك��ات ،ك��ه ش�ه‌پ��ۆل��ی ناسیۆنالیستی كوردی ده‌یه‌وێت جارێكی تر به ئه‌زموونێكی بێبه‌رهه‌م تاكی كورد تاقیبكاته‌وه! حه‌فتا ساڵێك ك��ورد به ماركسیه‌ت تاقیكرایه‌وه ،چه‌نده‌ها الوی كورد بوونه خۆراكی ئه‌و بیرۆكه‌یه ،پاش هه‌ره‌سی ئه‌و بیرۆكه‌یه ،كه‌سانی وه‌ك پێنجوێنی ده‌یانه‌وێت كورد به ئه‌فسانه تاقیبكرێته‌وه ،بۆ ئ �هوهی ل ه كاروانی ڕزگاربوون له چاو نه‌ته‌وه‌كانی ناوچه، دوابكه‌وێت .ئه‌و ژیانه ڕابردووخوازییه ته‌واو دژی مۆدێرنێته‌ی رۆژئاواییه. له نووسینه‌كه‌ی به‌یان ،به هیچ جۆرێك باسی ئاكتیڤیی ئیسالم نه‌كراوه. نووسینه‌كه ب �ه لۆژیكی ئه‌كادیمی ن��وورساوه .وه‌ك نووسه‌رێك نه‌موتووه «زوحاك ئه‌ژدیهاكه ،كۆرش كاوه‌یه» .ئه‌و قسانه قسه‌ی فیرده‌وسی و ع .سه‌رسامن! له وه‌اڵمی ئه‌و قسانه وتوم ه ئه‌و قسانه
نزیكبوون له سه‌له‌فیی جیهادی به‌و قسانه ده‌رده‌كه‌وێ نووسینه‌كانم، كه به قه‌د به‌ژنی پێنجوینی ده‌ب��ن ،چ كاریگه‌رییه‌كی ده‌روونیی له پێنجوێنی ك��ردووه ،ئه‌گه‌رنا به پێی ڕەخنه‌ی نوێ، ئه‌گه‌ر ن��اوی س �ه‌الم ناوخۆش له سه‌ر تێكسته‌كه الببه‌ین ،نووسینه‌كه به هیچ جۆرێك قسه له‌سه‌ر هه‌ژموونی ئیسالمی ناكات ،چونكه نووسینه‌كه دوور و نزیك ئیسالمی نییه ،به‌ڵكو ئه‌كادیمییه .ئه‌و زانیارییه میدیاییه‌ی پێنجوێنی ده‌رباره‌ی وتاره‌كه‌م جێگای پرسیاره! ئه‌وانه مانای ئ �هوه نییه ،كه من شانازی به موسڵامنبوونی خۆمەوە ناكه‌م، به‌ڵكو ته‌واو شانازی به موسڵامنبوونی خۆمەوە ده‌كه‌م ،به‌اڵم له ساغكردنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ڕای ئیسالمم له مه‌سه‌له‌كه دوورخستووەته‌وه. لۆژیكی دژەهه‌بوونی ژێده‌ر هه‌بوونی ژێده‌ر بۆ ساغكردنه‌وه‌ی ڕای����هك ،به‌شێك ل �ه ئه‌كادیمیبوون ده‌گ �هی �هن��ێ��ت .س��ه‌ب��اره‌ت به وه‌رگ��ێ��ڕان��ی وت��اره‌ك��هی شاناڤاز ده‌رباره‌ی ته‌مه‌نی ع��ائ��ی��ش��ه‌خ��ان ،ل����ه‌وه‌وە س���ه‌رچ���اوه‌ی گ��رت��ووه ،كه دكتۆری ناوبراو به‌ڵگه‌كانی ه �هم��وو ل �ه‌س �هر س �ه‌رچ��اوه‌ی ئاسامنی و مێژوویی دامه‌زراون. ئه‌گه‌رنا وه‌ك له كتێبه‌كه وتومه، عائیشه‌خان ته‌مه‌نی 9ساڵ بێ، یان 18ساڵ ،تۆزقاڵێك له باوه‌ڕی من ناگۆڕێت. سه‌باره‌ت به وش�هی نیادرتال، نیاده‌رتال ی��ان نیادتال ،چونكه تۆ ئینگلیزی نازانیت ،هیچ ناڵێم ،ئه‌گه‌رنا ئ���ه‌و م �ه‌س �ه‌ل �هی �هت ن���ه‌دەوروژان���د. نووسینه‌كانی جه‌نابت یان له‌سه‌ر زانیاريی میدیایی دام�ه‌زراون ،یان له سه‌رچاوه‌ی لێڵه‌وه ده‌رهێرناون .منوونه‌یه‌كی زیندوو ده‌هێنمه‌وه بۆ ئ �هوهی الو حاڵی ببی. عه‌لی باپیر له به‌رنامه‌ی ڕووداو و مێژووی ئێن ئاڕ تی وتی «نه‌وشیروان ،كه له‌ناو الیه‌نگرانی به ماركسیيه‌كی سه‌رسه‌خت نارسا بوو ،كاتێ له ڕوانگه‌ی قورئانه‌وه ئیسالمم بۆ رشۆڤه كرد ،نه‌وشیروان وتی: ئه‌گه‌ر ئیسالم ئه‌وها بێ ،حه‌ج ده‌كه‌م». بۆیه گرنگه قورئان له ژێده‌ری قورئانیيه‌وه سه‌یر بكرێت ،ن�هك قورئان له دیدی نه‌رسانی و ماركسی و دیموكراسیيه‌وه ببیرنێت ،ئه‌مه حاڵه‌تی نائه‌كادیمیه‌ته! تۆ ته‌واو له‌سه‌ر ئه‌وه ئیش ده‌كه‌یت شته‌كان له‌سه‌ر بنیاتی دژەكان ببینی. پێنجوێنی تۆ له سه‌رچاوه‌ی لێڵه‌وه له قورئان ده‌ڕوانی ،بۆیه نووسینه‌كانت ه��هم��وو م��ۆرك��ی نائه‌كادیمبوونی ل��ێ��ده‌ن��رێ��ت ،ك �ه‌چ��ی ئ���هوهی م��ن له وه‌رگێڕان و مێژوو و زم��ان ده‌نووسم، بوونه‌ته ژێده‌ری زیاتر له 40ماسته‌رنامه و دكتۆرانامه .ده‌بێت ئه‌و هه‌موو ماسته‌ر و دكتۆرانامه‌یه هه‌ڵه بن ،یان گومانه‌كانی تۆ؟ با زانكۆ له‌سه‌ر ئه‌وه به جواب بێت، بزانن نووسینه‌كانی من ڕەسه‌ن ئامێزن،
یان قسه میدیاییه‌كانی تۆ؟ جه‌ژنی دار و دره‌خت و ئه‌ده‌بیاتی به‌عسی سه‌یره! وه‌ك بڵێی پێنجوێنی له سه‌رده‌می به‌عس نه‌ژیاوه؟ شوبهاندنی نه‌ورۆز ب ه جه‌ژنی دار و دره‌خت ،جۆرێكی تر ه له زه‌وتكردن و سته‌می نه‌ته‌وه‌یی، چونكه ئه‌وه‌ی وه‌ك پێنجوێنی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌ك��ات ،كه ن �ه‌ورۆز په‌یوه‌نديی «له كاتێكدا جه‌ژنه‌كه رسووشتيیه ،چونكه جه‌ژنی به‌هار و سه‌ری ساڵی رسوشتيیه» س �ه‌دام ده‌رب��اره‌ی ن �ه‌ورۆز چی ده‌وت: ئایا وه‌ك تۆ به جه‌ژنی دار و دره‌خت و به‌هاری دانه‌ده‌نا؟ ن �ه‌ورۆز كه ناسیۆنالیستی كوردیی پاشخان سیكیوله‌ری ،به رۆژی نیشتیامنی داناوه ،وه‌ك جه‌ژنی ڕەمه‌زان كردوویه‌تیه سێ رۆژ ،ده‌یه‌وێ ڕووداوێكی ئه‌فسانه‌یی ببێته ئه‌لته‌رناتیڤی جه‌ژنێێكی دینی .دڵنیا به ،تاكی كوردی سیكیوله‌ر باوه‌ڕی ئه‌وها نییه ،كه نه‌ورۆز له گۆڕانی رسووشتییەوە هاتبێت .ئایا تاكی كورد باوه‌ڕی به‌وه‌یه، كه نه‌ورۆز ل ه زگمه‌كی سۆمه‌ری هاتبێت؟
ی�����ان ل �ه زی��ن��دووب��وون�هوهی ده‌م���ووز هاتبێت؟ نازانم هه‌تا كه‌ی كه‌سانی وه‌ك پێنجوێنی ئیش له سه‌ر شلۆغانی هزری هاوواڵتیی كورد ده‌ك �هن؟ ئایا ئ�هوهی ده‌س �ه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن ماندوویان ده‌ك��هن ،به‌س نییه؟ كاكی ن��ووس�هر ،ئ�ه‌و ن��ه‌ورۆزه‌ی تاكی كورد له 21ی ئازار یادی ده‌كاته‌وه، دوور و نزیك په‌یوه‌ندیی ب ه زگمه‌كی سۆمه‌ری و زیندووبوونه‌وه‌ی ده‌م��ووز و به‌هاره‌وه نییه ،به‌ڵكو ل ه ئه‌فسانه‌ی
كاوه و زوحاكەوە سه‌رچاوه‌ی گرتووه، شیعره‌كه‌ی پیره‌مێردیش له سییه‌كان باشرتین به‌ڵگه‌یه ،ئه‌گه‌ر به هه‌بوونی به‌ڵگه قه‌ناعه‌ت ده‌هێنی ،ئه‌گه‌رنا وه‌ك خودا پێامن ده‌ڵێ ،هه‌موو قورئانت به به‌ڵگه بۆ رشۆڤه بكرێت ،قه‌ناعه‌ت به ڕاستی گوتن ناهێنیت؟ چونكه به كورتی، گوێت ئاشنا نییه به بیستنی ڕاستی گوتن. جادوگه‌ر و هه‌ڵه سیامی نووسینی كێن؟ بابزانین كێ قسه‌ی هه‌ڵ ه ده‌كات و قسه ده‌گ��ۆڕێ��ت؟ یان به جادوكردن ده‌زانی به‌رانبه‌ره‌كه‌ت چ ناسنامه‌یه‌كی هه‌یه؟ ئه‌وه‌ی من نووسیومه ،یان ئه‌وه‌ی تۆ نووسیوته ،بۆ وریاكردنه‌وه‌ی تاكی كوردانه؟ نووسینه‌كانی من فه‌سادن یان ئه‌وه‌ی تۆ؟ با له‌و سه‌ردێڕانه‌ی خواره‌وه سه‌رنج بده‌ین، باوه‌ڕبوون ب ه هه‌بوونی مرۆڤی چاوه و نیاده‌رتالی نه‌خوێنه‌وار گاڵته‌كردنه به مێژووی مرۆڤایه‌تی .قورئان وه‌ك تێكستێك كه باس له ئه‌ندازه‌ی جینات و
هاوسه‌نگییه‌كی بێوێنه‌ی سوره‌ته‌كانی ده‌كات ،دوور له هه‌موو ئایدۆلۆژیایه‌ك وا له مرۆڤ ده‌دوێت ،كه ب ه جۆرێك له فریشته و جنۆكه زیره‌كرت بووه .پێنجوێنی گاڵته‌ی به‌و گوتاره ئیالهیی ه دێت ،باوه‌ڕ به كه‌سێكی وه‌ك خۆی ده‌كات كه مرۆڤ له سه‌ره‌تا هۆڤانی و نه‌خوێنه‌وار بووه؟ ق��س��هك��ردن ب��ه زاری ن��ووس��هر سیفه‌تێكی زۆر كرێته .پێنجوێنی جادویه‌ك ده‌كات ،كه من وتومه «به هه‌مان شێوه له به‌رگێكی ئه‌كادێمیایدا هه‌ڵوێستێكی باكگراوه‌ند ئیسالمیی ده‌رب��ڕی��وه دژی
نه‌ورۆزی كوردی .»...بابه‌ته‌كه‌ی من ل ه رۆژنامه به‌یان هه‌یه ،دوور و نزیك تێیدا هه‌ڵوێستێكی باكگراوه‌ند ئیسالمی دژی ن �ه‌ورۆز ده‌رن �ه‌ب �ڕاوه .ئه‌گه‌ر مبویستایه وه‌ك هه‌ردوو نامیلكه‌ی «حوكمی جه‌ژنی نه‌ورۆز» و «حوكمی جه‌ژنی نه‌ورۆز له ئیسالمدا» بدوێم ،به ئاسانی ده‌منووسی، ن �ه‌ورۆز موڵكی نه‌ته‌وه‌ی مه‌جووسییه! ب �ه‌اڵم نووسینه‌كه‌ی من ئه‌كادێمییه، سه‌ملاندوومه ن�ه‌ورۆز كوردی نییه .ئه‌و ڕایه‌شم نوێ نییه ،له كۆتایی نه‌وه‌ده‌كان له گۆڤاری گ��ازی له قسه‌كردن له‌گه‌ڵ د .محه‌ممه‌د ساڵح زێباری و د .یاسین س�ه‌رده‌ش��ت��ی ،وت��ووم� ه له س��ه‌ده‌ی 21 شه‌رمه‌زارییه تاكی كورد باسی ئاگركردنه‌وه بكات .له 2003ل ه رۆژنامه‌یه‌ك ڕای خۆم ده‌رب��اره‌ی نه‌ورۆز ده‌ربڕیوه و ئێستاش خه‌ریكی كتێبێكم ب ه ناوی ئه‌فسانه و بنیاتی نه‌ته‌وه. له شوێنێكی تر ده‌نووسێت «به‌اڵم نووسه‌ر و ئه‌كادێمسته ئیسالمییه‌كانی وه‌ك��و س �ه‌الم ناوخۆش ،زۆر لێزانانه و وه‌ستایانه .»....بیركردنه‌وه‌ی پێنجوێنی وه‌كو ئه‌و شاعیره ناوداره‌ی كورد وایه كه ئێمه 4مامۆستای زانكۆ له‌گه‌ڵی دانیشتین، یه‌كێك له‌و مامۆستایانه ته‌نیا به ناوی ره‌خنه‌گره كورده‌كانه‌وه وتی «ئه‌وروپا ئه‌و هه‌موو ساڵه له نێو شیعره‌كانت دیار نییه» .من له نێوان شاعیره‌كه و مامۆستاكه دانیشتبووم ،شاعیره‌ك ه به توڕەیی وتی «به‌و قسانه خوێنت به ده‌مارمدا هێنا »... ئه‌و شاعیره هێنده ره‌خنه له ده‌سه‌اڵت ده‌گرێ ،به‌اڵم چونكه گوێی هه‌ر ئاشنا بووه به ستایش و په‌سندكردن ،گوێی به‌رگه‌ی ئه‌و ڕەخنه ناڕاسته‌وخۆیه‌ی نه‌گرت .منیش ل ه ده‌ره‌وه به مامۆستایه‌كانم وت « هه‌ر چاک بوو جه‌نابی وه‌زیری رۆشنبیری نه‌بوو ،ئه‌گه‌رنا نووسینه‌كانی ئێمه‌ی فه‌القه ده‌كرد» .به ڕاستی هه‌ر چاك بوو پێنجوێنی وه‌زیری خوێندنی بااڵ نه‌بوو ،ئه‌گه‌رنا هه‌ر مامۆستایه‌ك قسه‌كه‌ی به‌عسی ده‌رب���اره‌ی ن���ه‌ورۆز دووب���اره نه‌كردباوه، ف��ه‌الق��هی ده‌ك����رد ،ی��ان هه‌ر ده‌ریده‌كرد. له الیه‌كی دی پێنجوێنی جادووێكی تر ده‌كات به‌وه‌ی «بیری ئایینیی ناوبراو له ت �ه‌وژم �ه ئیسالمییه –به ب���ن���ه‌ڕەت –س �ه‌ل �ه‌ف��ی جیهادییه‌كه‌وه نزیكه .»....خ��ۆم دووب���اره ش���ان���ازی ب����ه‌وه‌وە ده‌ك����هم الی خ��ودا ئ��ی��س�لام��ی ب���م ،ب���ه‌اڵم نووسینه‌كه‌م ئه‌كادێمییه و دووره له‌وه‌ی ئایدۆلۆژیای خۆم تێكه‌ڵ به ڕای زانستی بكه‌م .ئ �ه‌و هه‌ڵهێنجانه‌ی پێنجوێنی دووره له هه‌موو عورفێكی ئه‌كادێمی. هه‌روه‌ها پێنجوێنی ده‌رباره‌ی من زۆر بێ ئه‌ده‌بان ه ده‌نووسێت « سه‌الم ناوخۆش وه‌ستایانه ئه‌م پاڵنه‌ره ده‌شارێته‌وه و شتێكی ده‌رده‌خات ،وه‌كو ئه‌و جادوگه‌ره »...نووسینه‌كه‌ی به‌یان 2013-3-19- له‌مێژ نییه ،خوێنه‌ر ده‌توانێ زوو به ده‌ستی بخات ،كه به عه‌قڵێكی ئه‌كادێمی نوورساوه و دوور ه له هه‌ر پاڵنه‌رێك ،به‌اڵم شوبهاندنی من ب ه جادوگه‌ر ،روشاندنی ك��اره‌ك��ت �ه‌ری ئه‌كادێمییه .ئ �ه‌و دیتنه
سه‌قه‌ته بۆ كه‌سێتیی هه‌ر كه‌سێك ،دیتنی كه‌سه‌كه له كاره‌كته‌ری خۆی سه‌رچاوه‌ی گرتووه .پێنجوێنی كه به جادوویی شت ده‌نووسێت ،وا د هزانێت هه‌موو كه‌س له‌سه‌ر ئه‌و بنیاته شت ده‌نووسێت ،بۆیه پێویسته موراجه‌عه‌یه‌كی خۆی بكات. به‌پێی بیركردنه‌وه‌ی خۆی شوناس بۆ كه‌س بنیات نه‌نێت. هه‌ڵه حاڵیبوونی پێنجوێنی له وتاره‌كه‌م ده‌مه‌وێ ئه‌و هه‌ڵه‌حاڵبوونه له چه‌ند خاڵێك كورتبكه‌مه‌وه: -1نووسینه‌كانی من كاریگه‌ریی له‌سه‌ر خوێنه‌ری ك��ورد هه‌یه ،ل ه نه‌زه‌ر پێنجوێنی ئه‌مه‌ش ل ه سایه‌ی كه‌مته‌رخه‌می و لێنه‌هاتوویی ئه‌كادێمیای كوردییه‌وه دروستبووه ،به‌رانبه‌ر به‌م خاڵه هیچ ناڵێم، با ئه‌كادیمییه‌كان وه‌اڵمی بده‌نه‌وه. -2كه زوحاك ته‌عریبی ئه‌ژده‌هاكه ئه‌وه ڕای ع .سه‌رسامه. -3زوح���اك ناوێكی عه‌ره‌بییه بۆ كرێتكردنی كه‌سایه‌تیی عه‌ره‌بی ئه‌مه ڕای فیرده‌وسییه. -4شه‌رم بكه ،كه‌ی من وتومه كه كاوه ئه‌ژده‌هاكی رووخاندوه. -5دووباره شه‌رم بكه ،كه‌ی من وتومه له‌ناوبردنی ئه‌ژده‌هاك له الیه‌ن كاوه‌وه، هه‌روه‌ها كه‌ی من وتومه له‌ناوبردنی زوحاك له الیه‌ن ك��اوه‌وه .ت�ه‌واوی وتاره‌كه‌ی من له‌سه‌ر ئه‌وه دامه‌زراوه‌وه ،كه به پێچه‌وانه‌ی نه‌ورۆزی كوردی ،نه‌ورۆزی فارسی به پێی قسه‌ی فیرده‌وسی و ته‌به‌ری و بۆره‌كه‌یی، ت �ه‌واو له هی كوردییه‌كه ج��ی��اوازه .ئه‌و ب�راده‌ره شه‌رم ناكات ،به ئ��اره‌زووی خۆی قسه‌كانم ده‌گۆڕێت ،هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ی به‌ستنه‌وه‌ی سه‌ركه‌وتنی ك��اوه به‌سه‌ر زوحاكه‌و ه به سه‌ركه‌وتنی كۆرش به‌سه‌ر ئه‌ستیاگه‌وه ،شه‌رمێكی دیی پێنجوێنییه كه تووشی ده‌بێت ،من وتومه ئه‌وه هه‌ڤدژیه‌ك له‌گه‌ڵ ڕەوت��ی ڕووداوه‌ك��ان��ی ناو مێژوو پێكده‌هێنێت .شه‌رم ل ه كه‌سایه‌تیی خاوه‌ن قه‌ڵه‌م بكه ،چ��ۆن درۆ به زاری منه‌وه ده‌كه‌ی ،ئه‌وه‌ی قه‌ڵه‌م به ده‌سته‌وه‌بگرێت، درۆی وا زه‌به‌الح ناكات. -6بیروڕای من هه‌ڵه و ساخته نیین، كه بوونه‌ته كابووس بۆ ئ �هوهی خه‌وی ئ��اس��ووده‌ت شاڵۆغ بكه‌ن ،به‌ڵكو ئه‌وه قسه‌كانی جه‌نابنت هه‌ڵه و ساخته‌ن ،به ڕۆژی رووناك به ئاره‌زووی خۆت رشۆڤه‌یان ده‌كه‌ی و هێشتا نه‌مردووم و نووسینه‌كه‌م ك��ۆن ن�ه‌ب��ووه ،قسه‌كانم ده‌گ���ۆڕی .هه‌ر كه‌سێك شه‌رم ل ه قه‌ڵه‌مه‌كه‌ی بكات ،به زاری قه‌ڵه‌می به‌رانبه‌ره‌كه‌ی نادوێت. -7دوا خ��اڵ ،دڵنیات ده‌ك �هم ئه‌وه هینگته‌نه ده‌ڵێت «ش�ه‌ڕی ئاینده شه‌ڕی ئایینی ده‌ب��ێ��ت ،چونكه ئایدۆلۆژیا له سه‌ره‌مه‌رگه و ده‌مرێت» .له‌و باره‌یه‌وه كتێبێكی زمانه‌وانیم نووسیوه .له‌جیاتی ملمالنێی شارستانییه‌كان ،له‌سه‌ر ملمالنێی زمانه‌كان دواوم ،ده‌توانی په‌یدای بكه‌ی و بیخوێنیه‌وه. له كۆتایی ئه‌وه‌نده به‌سه ،من وه‌ك تۆ وه‌ستای قسه‌دروستكردن نیم ،هیوادارم قه‌ڵه‌مه‌كه‌ت وات لێبكات شه‌رم بتگرێ ،چی دی به زاری به‌رانبه‌ره‌كه‌ت نه‌دوێی ،چونكه ئه‌و حاڵه‌ته سیفه‌تێكی زۆر كرێته. * پرۆفیسۆرى یاریده‌ده‌ر له زانكۆی سه‌الحه‌ددین
12 ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/ 7ساڵی یەکەم
پانتایی هاوبه‌شی عه‌ملانی و ئایینی له كوردستان مه‌سعود عه‌بدولخالق له‌م ماوه‌یه‌دا به‌شێك ل ه نووسه‌ر و مونه‌زیری عه‌ملانیی كورد «نزیك له ده‌سه‌اڵت» دیسان باس له‌و ه ده‌كه‌ن كه بوارێك و پانتاییه‌كی هاوبه‌ش نه‌ماوه ل ه نێوان عه‌ملانی و ئایینی ل ه كوردستان، بۆی ه پێیان وای ه له‌و هه‌ڵبژاردن ه دیسان عه‌ملانییه‌كان یه‌كگرنه‌و ه بۆ بچووككردنه‌وه‌ی ئایینییه‌كان و پ هراوێزخستنیان ل ه ژیانی سیاسی. ل ه ڕاستیدا جیاوازی زۆر‌ه ل ه نێوان ئه‌و دوانه ،به‌اڵم پانتایی هاوبه‌شیش هه‌یه، ئه‌زموونه‌كانی ڕابردوو و بارودۆخی ئێستای كورد ،ودتر پانتایی هاوبه‌ش و پانتایی جیاواز ل ه نێوان عه‌ملانی و ئایینی ل ه كوردستان ب ه ئه‌ندازه‌ی سیاسی ،دیاری ده‌كه‌ن .ئامانج و تێكۆشان و بنه‌چه‌ی حزب و الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی میلله‌تانی ژێرده‌سته ،له‌سه‌ر دوو ته‌وه‌ری سه‌ره‌كی بووه ،ك ه ل ه پهیڕەو و پرۆگرامی گشت حزب ه كوردستانییه‌كان ب ه هه‌رس ێ ره‌وتی نه‌ت هوایه‌تی ،چه‌پییه‌كان و ئیسالمییه‌كان داڕێژراوه. ته‌وه‌ری یه‌كه‌م :ڕزگاریی نیشتامن ،واته هه‌موویان به‌رنام ه و سنووری ڕێكخسنت و ئامانجیان ڕزگاریی كوردستانه ،هه‌ر له المه‌ركه‌زی ،ئۆتۆنۆمی ،فیدراڵی ،والیات، كۆنفیدراڵی تا سه‌ربه‌خۆیی ،ك ه ئه‌وه‌ش دوا مه‌به‌سته‌كه‌یه ،ل ه كوردستان ب ه «ڕزگاریی نیشتامنی» وتراو ه كوردایه‌تی ،ئه‌و ڕێبازه نه‌ته‌وه‌یی ه نیوه‌ی ئایدیۆلۆژیای حزبه‌كان دروست ده‌كات. ته‌وه‌ری دووه‌م :ڕزگاریی كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌گه‌ر ته‌وه‌ری یه‌كه‌م په‌یوه‌ندیی نێوان ئاده‌میزاد و نیشتامنه‌كه‌ی بێت ،یان نێوان نه‌ته‌و ه بێت ب ه ستونی ،ئ هوا ته‌وه‌ری دووه‌م ئه‌ركی ڕێكخستنی په‌یوه‌ندیی ئاده‌میزاد ب ه ئاده‌میزاده‌و ه ب ه ئاسۆیی ،بۆ ئامانجه بنه‌ڕە‌تیی ه مرۆڤایه‌تییه‌كان ،وه‌ك دادگه‌ری و ڕەوشت و یه‌كسانی و مافی مرۆڤ و ئافره‌ت و هه‌ژاری و … وات ه ل ه یه‌كه‌م په‌یوه‌ندیی تاك ب ه خاكه‌وه ،ل ه دووه‌م په‌یوه‌ندیی تاك ب ه تاكه‌وه. ب ه كورتیی به‌رنامه‌ی ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووری و سیاسی و ماف و چینایه‌تی… ك ه په‌یوه‌ست ه ب ه مه‌دره‌سه‌ی سیاسی و فكرییه‌وه ،گرنگرتین به‌شی سرتاتیژ و تیۆری سیاسیی هه‌ر حزبێكه ،ئه‌و دوو ته‌وه‌ره ل ه دروشمی سه‌رجه‌م حزبه‌كان به‌دی ده‌كرێت ،هه‌ر بۆ منوونه: «پ .د .ك» -1 :ئۆتۆنۆمی «ئێستا فیدراڵی» بۆ كوردستان -2 .دیموكراسی بۆ عێراق. «ی.ن.ك» -1 :مافی چاره‌ی خۆنووسین بۆ كوردستان -2 .ئه‌ی كرێكارانی گه‌النی زۆرلێكراوانی جیهان یه‌كگرن. «حزبی شیوعیی كوردستان»-1 : نیشتامنێكی ئازاد و گه‌لێكی به‌ختیار-2 . ئه‌ی كرێكارانی جیهان یه‌كگرن. سه‌رنج بده ،به‌شی یه‌كه‌می دروشمه‌كان ڕزگاریی نیشتامنییه ،به‌شی دووه‌میان ڕزگاریی كۆمه‌اڵیه‌تییه ،لێره‌دا هه‌ردوو پانتایی هاوبه‌ش و جیاواز ب ه سانایی دیاری كرا ،ئه‌ویش بریتیی ه له‌وه‌ی ئیسالمی و عه‌ملانی ل ه ته‌وه‌ری یه‌كه‌م هاوبه‌شن ،له ته‌وه‌ری دووه‌میش لێك جیان ،كۆمه‌ڵێك پرسیاری وه‌ك ئاسته‌نگ ل ه پێش دیالۆگی ئایینی و عه‌ملانی الده‌دا ،ب ه تایبه‌تی ئه‌و پرسیارانه‌ی ڕوو ل ه ئیسالمییه‌كان بوو ،وه‌ك: ئیو ه یه‌كه‌م جار موسڵامنن ئینجا كوردن، یان پێچ هوانه؟ ئایا ئیو ه كوردایه‌تی ل ه پێناو ئایدیۆلۆژیا به‌كارده‌هێنن؟ كۆتاییش به‌وه ده‌هێنێت ك ه عه‌ملانی ل ه به‌ره‌یه‌ك بێت و ئایینیش ل ه به‌ره‌یه‌كی تر.
birura_bayan@yahoo.com
عیززه‌ت دووری‌و مام جه‌الل شێخانی ته‌ریقه‌ت‌و سۆشیال ئینته‌رناشناڵ فازڵ قه‌ره‌داغی ك��ات��ی خ��ۆی ع��ی��ززه‌ت دووری به حوكمی ئ��هوهی س �هر به تاقمی ده‌روێشه‌كان بوو ،زه‌وییه‌كی زۆری له گه‌ڕە‌كی ئێستای شێخانی سلێامنی به شێخانی چوێسه به‌خشیبوو .زه‌وییه‌كان موڵكی بنه‌ماڵه‌ی مه‌ال عه‌لی مه‌ڵكه‌ندی و م�ه‌ال كه‌ریمی ب �رای ب��وون ،كه بۆ خۆم زاوای كوڕە‌كه‌ی مه‌ال عه‌لیم و ئاگام له‌و به‌سه‌رهاتانه‌یه .مه‌ال عه‌لی كه‌سایه‌تییه‌كی دی��اری كۆنی شاری سلێامنی ب��وو ،ب�هوه نارسابوو كه به كه‌رامه‌ته‌وه به‌رامبه‌ر مێجه‌ر سۆن وه‌ستابوو ،وه‌ك چۆنیش بنه‌ماڵه‌ی دوو مه‌الكه بۆ داگیركه‌ری به‌ریتانی به‌سوود نه‌بوون ،بۆ به‌عسیش وه‌هابوون. گوایه دوای ڕاپه‌ڕین و داماڵینی میراتی به‌عس ،ده‌بوو هه‌موو هه‌قه‌كان بگه‌ڕێنه‌وه ده‌ستی خاوه‌نه‌كانیان ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ڕوویدا درێژە‌دان بوو به میراتیی به‌عس ،نه‌ك ته‌نها ئه‌و زه‌وییه كه‌مه‌ی مابوو نه‌درایه‌وه خاوه‌نه‌كانی ،به‌ڵكو پاره‌ش درا به شێخانی چوێسه بۆ ته‌كیه و مزگه‌وت‌و مه‌رقه‌د‌و شتی له‌و جۆره. به‌پێی بڕیارێكی تاڵه‌بانیش له ساڵی 2004بڕی یه‌ك ملیار و نیو دراب��وو به‌و بنه‌ماڵه‌یه ،به‌م جۆره :شه‌شسه‌د
ملیۆن دینار بۆ دروستكردنی مزگه‌وتێك و خانوویه‌كی گ��ه‌وره و مه‌رقه‌دێك و ته‌كێیه‌ك له چوێسه .بڕی نۆسه‌د ملیۆن دیناریش بۆ ته‌كێكه‌ی سلێامنی، كه دیسان ئه‌ویش له‌سه‌ر ئه‌و زه‌وییه غه‌سبه بوو كه كاتی به‌عس له بنه‌ماڵه‌ی مه‌ال عه‌لی‌و مه‌ال كه‌ریم سه‌ندرابوو. بڕیاره‌كه‌ی تاڵه‌بانی درێژە‌پێدانی بڕیاره‌كانی دووری بوو .ئه‌وه‌ی ئه‌و باسه سه‌یرتریش ده‌ك��ات ئه‌وه‌یه تاڵه‌بانی دوات��ر وه‌ك یه‌كێك له جێگره‌كانی سه‌رۆكی سۆشیال ئینته‌رناشناڵ «ڕاسترت: سۆشیالیست ئینته‌رناشناڵ» ،كه حزبه سۆشیالیسته‌كانی جیهان ،یان ئه‌وانه‌ی توخمێكی سۆشیالیستییان هه‌ڵگرتووه، له خۆ كۆده‌كاته‌وه ،هه‌ڵبژێردرابوو .چ شتێكیش سۆشیال ئینته‌رناشناڵ له‌گه‌ڵ پاره به‌خشین به ته‌كیه و مه‌رقه‌دی شێخان كۆ ده‌ك��ات�هوه؟ مه‌گه‌ر ته‌نها ئ �هم واڵت��ه ك�ه به‌سه‌رهاته‌كانی له حیكایه‌ته‌كانی هه‌زار و یه‌كشه‌و ده‌چن. الی كه‌سی عه‌ملانیش ده‌روێشێتی و موماره‌سه‌كانی ده‌روێشه‌كان خوڕافه‌ت و نه‌زانی و دواكه‌وتووییه ،به‌اڵم دیاره بێئه‌وه‌ی بزانین ئه‌و ده‌روێشایه‌تییه جێگه‌ی له‌ناو سۆشیال ئینته‌رناشناڵ ده‌بێته‌وه و ده‌كرێت به‌شێك بێت له مۆدێرنیزم و پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگه. شته سه‌یروسه‌مه‌ره‌كان له‌وه‌ش زۆرت��رن .ئه‌گه‌ر باسی زه‌وی بكه‌ین، پێویسته بڵێم كه پرده‌كه‌ی ده‌باشان و زه‌وییه‌كانی ده‌وروب��ه‌ری تا گردی ك��وردس��ات ،موڵكی بنه‌ماڵه‌ی مه‌ال عه‌لی بوون ،به‌عس ده‌ستی به‌سه‌ردا گرتبوون .هه‌ندێك زه‌وی مابوون ،به‌اڵم له سه‌رده‌می تاڵه‌بانی دراب��وون به خه‌ڵكی تر به موساته‌حه ،بۆچیش درا
به فاڵن و فیسار؟ ته‌نها یه‌ك ته‌فسیر، نه‌ك هه‌زار و یه‌ك هه‌ڵده‌گرێت .پارچه زه‌وییه‌كی بچووكیش مابوو ،وترا له‌به‌ر ڕووبه‌ره‌كه‌ی ناكرێته شوێنی بازرگانی، به‌اڵم دوایی كرا .زه‌وییه‌كی بچووكی تریش نزیك پرده‌كه‌ی ده‌باشان مابوو، بڕیار درا بكرێته باخچه ،به‌اڵم له‌جیاتی ئه‌وه‌ی ناوه‌كه‌ی باخچه‌ی مه‌ال عه‌لیی مه‌ڵكه‌ندی بێت ،ن��اوی نرا باخچه‌ی قه‌شه یووسف په‌ری! زه‌وییه‌كیش ل �ه‌وان �ه گ�ه‌وره‌ت��ر مزگه‌وتێكی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر دروست كرا و ناونرا مزگه‌وتی شێخان! ئه‌و كاته‌ش كه مامۆستا عه‌بدولغه‌فوور، ك��وڕی م �ه‌ال عه‌لی و مامۆستایه‌كی كۆنی شاره‌كه و ماوه‌یه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی سلێامنی ،له ژیان مابوو ،له ته‌ره‌فی شێخانی چوێسه‌وه چووبوونه الی بۆ گ��ه‌ردن ئ���ازادی ،بۆ ئ �هوهی بتوانن مزگه‌وته‌كه دروس��ت بكه‌ن، به‌اڵم ئه‌و گه‌ردنی ئازاد نه‌كردن ،هه‌ر بۆیه ئ �ه‌و مزگه‌وته له‌سه‌ر زه‌وی��ی غه‌سب دروستكراوه و به‌پێی فه‌توای زان��ای��ان نوێژكردن لێی جائیز نییه. گوایه فه‌توایه‌كی مه‌ال عه‌بدولكه‌ریمی موده‌ڕڕیسیش هێرناوه كه نوێژكردن ل���ه‌وێ دروس��ت��ه ،ب���ه‌اڵم ب����اوه‌ڕم به هه‌بوونی ئه‌و فه‌توایه نییه ،یان به‌الی
كه‌مه‌وه فه‌تواكه ئه‌گه‌ر هه‌بێت به‌و جۆره نییه كه باس كراوه ،وه‌ك چۆن ئێستا ده‌زانین كه قسه‌كه‌ی تاڵه‌بانی دوای ڕاپه‌ڕین كه كوردستانێكی نوێ به‌ڕێوه‌یه ،به‌و جۆره نه‌بوو كه خه‌ڵك تێگه‌یشنت ،چونكه یه‌كسه‌ر دوای ئه‌وه ده‌سه‌اڵتی كوردی كه‌وته تااڵنكردنی كوردستانه نوێكه ،شه‌ڕێكی ناوخۆی به‌رپاكرد و سه‌ختیی گه‌مارۆی سه‌ر عێراقی به‌سه‌ر ئه‌و كوردستانه نوێیه دووقات كرده‌وه. ك��ێ��ش �هی ب��ن �هم��اڵ �هك �هی م �ه‌ال عه‌لیی م�ه‌ڵ��ك�هن��دی ئ���هوه ب��وو به گ �هم �هی تێكه‌ڵكردنی سیاسه‌ت و پ��اره تێوه‌نه‌گالبوون ،ئه‌و گه‌مه‌یه‌ی عێراقی سه‌رده‌می به‌عس كردبووی و دوو حزبه‌كه‌ی كوردستان درێژە‌یان پێداوه ،ئه‌و گه‌مه‌یه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌هلی مه‌سڵه‌حه‌ت گونجاوه ،نه‌ك له‌گه‌ڵ بنه‌ماكانی سۆشیال ئینته‌رناشناڵ، خه‌تێكیش بۆ ژێ��ر وش��هی «بنه‌ما» بۆ كه‌سێك نه‌زانێت خودی سۆشیال ئینته‌رناشناڵ زاتێكی پاك نییه و پڕە له جڕوجانه‌وه‌ره‌كانی جیهان كه هه‌یانه له سه‌رمایه‌داره‌كانی س�ه‌ده‌ی نۆزده بێویژدانرتن. ئ���هوهی په‌یوه‌ندیی ب�ه تیۆری ئابوورییه‌وه هه‌یه و جێگه‌ی سه‌یره‌‌و
مزگەوتى شێخان له‌سه‌ر زه‌ویی غه‌سب دروستكراوه‌‌و به‌پێی فه‌توای زانایان نوێژكردن لێی جائیز نییه
پێویسته بۆ نه‌وه‌كانی داهاتوو تۆماری بكه‌ن ،ئه‌وه‌یه له الی�هك ئه‌و كاران ه ده‌كرێن كه بۆنی سۆشیالیزمی لێ دێت «راسته‌كه‌ش ئه‌وه‌یه سۆشیالیزم نییه، به‌ڵكو سه‌رمایه‌داریی ده‌وڵه‌ته» و له الكه‌ی تر باسی ب��ازاڕی ئازاد بكرێت به خراپرتین شێوه‌ی سه‌رمایه‌داری. ده‌س��ت��گ��رت��ن ب��ه‌س��هر زه‌وی ی��ان به‌خشینی ل�ه هیچ خاڵێك له‌گه‌ڵ ب��ازاڕی ئ��ازاد یه‌كناگرێته‌وه ،زۆرت��ر كاری سه‌رمایه‌داریی ده‌وڵه‌ته .به‌اڵم ئایا به‌ڕاستی ب��ازاڕ ئ��ازاده؟ بێگومان نه‌خێر ،چونكه هه‌موو ده‌زانین كه ب��واره ئابوورییه گرنگه‌كان ئیحتكار ك���راون .ك��ورت�هك�هی ،هیچ تیۆرێكی ئابووری حوكمی كوردستان ناكات، چونكه ئابووریی كوردستان الی چینی ده‌س��ه‌اڵت��دار ل��هوه گرنگرته بخرێته ژێر ڕە‌حمی تیۆره‌كان كه پابه‌ندبوون ده‌خ��وازن .تا حاڵیش وابێت سه‌یرتر له تێكه‌ڵبوونی یاهوو یاهوو ،ته‌كێكان به دروشمه‌كانی مۆدێرنیزم ده‌بینین، هیچ له‌و شته سه‌یرانه الدان نابن له بنه‌ماكانی فه‌رمانڕە‌وایی ،خراپیش نییه ج��ارج��ار و ب��ۆ ی��ادك��ردن �هوهی ڕۆژان��ی ڕاب��ردوو ،رسوودێ��ك بۆ چینی زه‌حمه‌تكێش بوترێت. تێبینی :به‌ته‌مابووم چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ئه‌م بابه‌ته بنووسم ،به‌اڵم دواك���ه‌وت ،به‌هۆی ده‌ستنه‌كه‌وتنی هه‌ندێك ژم��اره و به‌هۆی حه‌زكردنم كه بایه‌خی زیاتری پێ بده‌م ،هه‌روه‌ها به بێ هۆ .دوای وه‌زعه‌كه‌ی تاڵه‌بانیش وتم با دوای بخه‌م بۆ چاكبوونه‌وه‌ی ت �ه‌واوه‌ت��ی ،ب �ه‌اڵم دی��اره هێشتا ئه‌و چاكبوونه‌وه‌یه م��اوی�هت��ی ،بۆیه تا تاڵه‌بانی ماوه با باڵوببێته‌وه.
ده‌سه‌اڵت ل ه ته‌رازوی دیموكراسیدا ئاراس خدر هه‌ركاتێك به‌رپرسانی بااڵی ئه‌م هه‌رێمه دێنه ب �ه‌رده‌م مایكه‌كانی ده‌زگاكانی ڕاگه‌یاندن ،قسه‌ی یه‌كه‌م و كۆتاییان باسی دیموكراسییه و باس له دیموكراسیبوونی خۆیان و مه‌ده‌نیبوونیان ده‌كه‌ن .الفی ئه‌وه ل��ێ��ده‌ده‌ن له هه‌رێمی كوردستان سیسته‌مێك پیاده ده‌كه‌ن كه سه‌رجه‌م چین و توێژ و ڕەنگه جیاوازه‌كان له سایه‌یدا حه‌ساونه‌ته‌وه .هاوواڵتیان ماندوێتی و شه‌كه‌تیی ڕێگای خه‌باتی چه‌ند ساڵه‌یان ب��ی��رچ��ووه‌ت�هوه و پشووی ئ���ازادی و سه‌ربه‌ستییان داوە و ئاوه‌دانی و خۆشگوزه‌رانی باڵی به‌سه‌ر ئه‌م هه‌رێمه‌دا كێشاوه.
س �ه‌رج �هم مافه‌كانی هاوواڵتیبوونی تاكه‌كان فه‌راهه‌مكراوه ،ئازادیی وشه و كاری سیاسی و ڕۆژنامه‌وانی ،عه‌یاره بیست و چ��وارن ،ئ�هم كوردستانه‌یان كردووه‌ته دوورگه‌یه‌كی دیموكراسی كه له ڕۆژهه‌اڵتی كوردستاندا منوونه‌ی نییه. به‌اڵم واقیعی كوردستان پێچه‌وانه‌ی ئه‌و قسه بریقه‌دارانه پیشان ده‌دات، ماسكی دیموكراسیبوونی به‌رپرسانیش هه‌ڵده‌ماڵێت ،به زمانی ح��اڵ پێامن ده‌ڵێت كرداره‌كانی ده‌سه‌اڵت پێچه‌وانه‌ی لێدوان و قسه‌كانیه‌تی. ب����ه‌رده‌وام و ڕۆژان���ه ئه‌تكردنی دیموكراسی ل �هم هه‌رێمه‌دا به‌رچاو ده‌ك��ه‌وێ��ت ،ئ��ازادی��ی ب��ی��روڕا و ك��اری سیاسی له‌ژێر هه‌ڕە‌شه‌ی مه‌ترسیداردان و تا ئێستاش ڕۆژنامه‌نووسان و چاالكانی
سیاسی ڕاپێچی زیندانه‌كان ده‌كرێن. مافیاكانی ده‌س�ه‌اڵت و دابه‌سته‌كانیان به‌رده‌وامن له تۆقاندن و په‌الماردانی هه‌ر كه‌سێك كه پێچه‌وانه‌ی ده‌سته‌اڵت بیرده‌كاته‌وه و ئاماده نین ملیان بده‌نه ژێر نیری ده‌س �ه‌اڵت و چاویان داخه‌ن له ئاست كار و كرده‌وه ناڕە‌واواكانیان و پێشێلكردنی مافه بنه‌ڕە‌تییه‌كانیان. بۆ ئ �ه‌و مه‌به‌سته‌ش له قوربانیدانی به‌رده‌وامدان و له دژی ئه‌و ده‌سته‌اڵته خۆسه‌پێن و سه‌ركوتكه‌ره ڕاوه‌ستاون و له خه‌باتی مه‌ده‌نی و شارستانی به‌رده‌وامن. ده‌گ��م�هن�ه ڕۆژێ���ك به‌سه‌رماندا تێپه‌ڕێت و ده‌ستدرێژییه‌كی ده‌سه‌اڵت و پێشێلكردنی ماف و ئازادییه‌كان به‌رچاو نه‌كه‌وێت له هه‌رێمی كوردستاندا. له كوردستان حیزبه بااڵده‌سته‌كان
ده‌گمه‌نه ڕۆژێك به‌سه‌رماندا تێپه‌ڕێت و ده‌ستدرێژییه‌كی ده‌سه‌اڵت و پێشێلكردنی ماف و ئازادییه‌كان به‌رچاو نه‌كه‌وێت
له‌شكرێك له خه‌ڵكیان ئاماده‌كردووه و ب ه دووربینی ده‌سه‌اڵت بژاری هه‌موو ئه‌و كه‌سانه ده‌كه‌ن كه به هه‌ڵوێستێك ،یان به وتارێك باس له پێشێلكارییه‌كان بكات و كرده‌وه‌كانی ده‌سه‌اڵت بخاته به‌رده‌م نه‌شته‌ری یاسا و له تاقیگه‌ی دیموكراسیدا ڕاینوێنێت و به ته‌رازووی مه‌ده‌نیبوون و شارستانیبوون هه‌ڵیبسه‌نگێنێت ،بۆ ئ �هوهی تاك و كۆمه‌ڵگه وه‌ك حاڵه‌تی ئاسایی خۆی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت و مرۆڤ پله‌به‌ند نه‌كرێت. په‌الماردان و سوكایه‌تی پێكردن و هێلكه‌بارانكردنی جه‌میل ب�ه‌رواری ،كه كه‌سایه‌تییه‌كی سیاسیی ده‌ڤه‌ری زه‌رده و سه‌رۆكی حیزبێكه له كوردستان ،به هۆی ده‌ربڕینی هه‌ڵوێستێك سه‌باره‌ت ب�ه ده‌قێكی یاسایی ك�ه تایبه‌ته به ویالیه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێم ،ڕاستییه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گره كه ژیانی سیاسی و ئازادیی بیروڕا ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ به‌رته‌سك دهكرێتهوه ،ئاماژەیهكی مه‌ترسیداریشه له‌سه‌ر فره‌یی و ئازادیی كاری سیاسی له كوردستاندا. مكوڕیی پارتی دیموكرات و به‌شێك له مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی نیشتیامنی بۆ كاندیدكردنه‌وه‌ی سێباره‌ی سه‌رۆكی
ئێستای ه �ه‌رێ��م ل �ه هه‌ڵبژاردنی چاوه‌ڕوانكراوی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمدا له ئه‌یلولی ئه‌مساڵ ،پێشێلكارییه‌كی تری یاسایی ده‌سه‌اڵته و خنكاندنی دیموكراسییه. ده‌ستگیركردنی چه‌ند شۆفێرێك ل �ه ڕان��ی �ه ب �ه ت��اوان��ی ئه‌نجامدانی خۆپیشاندان دژی به‌رپرسانی ئه‌م هه‌رێمه ،ئ��ازاردان و داركاریكردنی ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی به گردبوونه‌وه‌یه‌ك گوزارشتیان له موعانات و بێ پاره‌یی و پێنه‌دانی مووچه‌یان كرد ،له الیه‌ن جه‌لالده‌كانه‌وه ،دیسان پێچه‌وانه‌یه‌كی تری قسه بریقه‌داره‌كانی به‌رپرسه بااڵكانی كوردستانه. ئه‌وانه مشتێكن له خه‌رمانی ئه‌و پێشێلكاری و تاوانانه‌ی ده‌سه‌اڵت كه ڕۆژان��ه ل�هم هه‌رێمه‌دا ئه‌نجامیان ده‌دات و ت��رس و تۆقاندن له دڵی ڕۆژنامه‌نووسان و چاالكانی سیاسیدا گه‌شه پێده‌دات. ل��ه ك��ۆت��ای��ی��دا ده‌پ��رس��ی��ن له ده‌سه‌اڵتدارانی كوردستان :ده‌كرێت پێامن بڵێن ئ �ه‌و پێشێلكارییانه‌ی پیاوانی ئێوه ئه‌نجامی ده‌ده‌ن ،له كوێی دیموكراسیدا جێی ده‌بێته‌وه؟
15 ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
«
نه‌وشیروان موسته‌فا ك ه هه‌ڵسوڕێنه‌ری گۆڕانه، سه‌ركرده‌یه‌ك ه به‌وه ناسراو‌ه له‌سه‌ر هێڵێكی جیاوازه بۆ ڕا و بۆچوون ه سیاسییه‌كانی بارزانی
مه‌سعود بارزانی له نێوان كورد و عه‌ره‌بدا
د .موحه‌ممه‌د به‌رزنجی /قەتەر* عێراقی ئ�هم��ڕۆ و ن��اوچ�هك�ه ،ك ه به‌گشتی ل��ه‌ب��ه‌رده‌م گۆڕانكارییه‌كی ترسناكدان ،گه‌لی عێراقیش ب ه هه‌موو پێكهاته‌كانیه‌و ه له‌به‌رده‌م دووڕێیانێكی دژواردایه .سوننه‌كانی عه‌ره‌ب كه له‌تێكی عێراقن ،له‌به‌رده‌م چه‌ند هه‌ڵبژاردنێكی چ��اره‌ن��ووس��س��ازی زۆر ق���ورس���دان، توركامنه‌كان كه زۆرب �هی��ان سوننه و عێراقین و له بارودۆخێكدان حه‌سوودییان پێنابرێت ،هه‌روه‌ها مه‌سیحییه‌كان و باقی پێكهاته‌كانی تریش به‌هه‌مان شێوه. جه‌ماوه‌ری كوردیش ئه‌مڕۆ له نێوان دوو هه‌ڵبژاردندایه ،یان به‌رده‌وام ده‌بێت ل ه هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی بارزانی وه‌ك سه‌رۆكی هه‌رێم ،یان ده‌س��ت به گ �ه‌ڕان ده‌كات به‌شوێن سه‌ركرده‌یه‌كی تر بۆ ئه‌م قۆناغه، به‌ناو چه‌ندین له‌و كه‌سایه‌تییه‌نه‌دا كه ئه‌زموونی ئه‌م پۆسته‌یان نییه. پارته ئیسالمییه‌كان (یه‌كگرتووی ئیسالمی و كۆمه‌ڵی ئیسالمی) ههرچهنده هه‌ر له س�ه‌ره‌ت��اوه نه‌یاریی خۆیان بۆ خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی ڕاگه‌یاندووه، به‌اڵم له نێوان دوو ئاڕاسته‌دان: ڕەوتی یه‌كه‌م واده‌بینێت كه پارتی دیموكرات (لەگەڵ یه‌كێتیی نیشتامنیی هاوپه‌یامنیدا) ئۆپۆزسیۆنیان به‌شبڕاو ك���ردووه و مه‌حروومیان ك���ردوون له به‌شداریكردنی ڕاسته‌قینه له به‌ڕێوه‌بردنی هه‌رێمدا ،ه �ه‌روه‌ه��ا ئاسته‌نگیان بۆ ئازادییه‌كان دروستكردووه ،به‌تایبه‌تی ئ��ازادی��ی ڕاده‌رب��ڕی��ن و نه‌شیانتوانیوه ده‌سه‌اڵتی سیاسی ل ه ده‌سه‌اڵتی دارایی جیابكه‌نه‌وه و ده‌زگایه‌كی سه‌ربازیی دوور ل�ه كێشمه‌كێشه سیاسییه‌كان بینا بكه‌ن .دابه‌شبوونی هه‌رێمیشیان چاره‌سه‌ر نه‌كردووه .ئه‌و زوڵمه‌یش كه
ڕووی��داوه له نێو كومه‌ڵ ،هه‌ڵنه‌گیراو ه (وه‌ك قۆرخكردنی پۆسته ئ��ی��داری و حكومییه‌كان و ته‌نانه‌ت زانستییه‌كانیش له‌الیه‌ن هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵتداره‌وه و ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی پ��اره و پ��ڕۆژە بازرگانییه‌كان و كه‌ڵه‌كه‌بوونی له ده‌ستی چه‌ند ده‌وڵه‌مه‌ندێكی نزیك له هه‌ردوو حیزبی ده‌س �ه‌اڵت��دار ،كه له ئه‌نجامدا بووەته هۆی دروستبوونی دابڕین له نێوان چینێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی ده‌ستڕۆیشتوو و چینێكیش ل �ه ك�ه‌س��ان��ی ه���ه‌ژار و په‌راوێزكراو) .هه‌روه‌ها نه‌شیانتوانیوه پڕۆژەی لێشاوی فیكری و سیاسیی ئێرانی له هه‌رێمدا ڕاب��گ��رن ..هه‌ڵگرانی ئه‌م بۆچوونه ده‌ڵێن ،ههرچهنده سه‌رۆك بارزانی توانیبێتی ده‌ستكه‌وتی زۆر و ب�ه‌رچ��او به‌ده‌ستبهێنێت ،ب �ه‌اڵم كاتی گۆڕینی س��هرۆك هاتووه به پێی ئه‌و گرێبه‌سته‌ی كه ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كانی ك��وردس��ت��ان ل�ه ساڵی 2006له‌سه‌ری ڕێككه‌وتوون و گه‌لی كوردیش خاڵی نییه له سه‌ركرده‌ی تر. ب��ه‌اڵم ڕەوت��ی دووه‌م مه‌سه‌له‌كه ب�ه شێوه‌یه‌كی ت��ر ده‌خوێنێته‌وه ،وا ده‌بینێت تازه‌نه‌كردنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی ب��ارزان��ی بۆشاییه‌كی سیاسیی ترسناك جێده‌هێڵێت و دوژمنانی هه‌رێم ئه‌و هه‌له ب�ه‌گ�ه‌ڕده‌خ�هن ،چونكه بارزانی ش��اره‌زای��ی�هك��ی زۆری ل�ه حوكمكردن و ئ�ه‌زم��وون��ێ��ك��ی سیاسی ل �ه دااڵن��ه ئاڵۆزه‌كانی سیاسه‌تی عێراقی و ئیقلیمی و نێوده‌وڵه‌تیدا هه‌یه ،توانیویشیه‌تی هه‌رێم بكاته منوونه‌یه‌ك بۆ جێگیربوونی ئابووری و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه و ئازادیی دامه‌زراندنی حزبه سیاسییه‌كان، به لێهاتوویی توانیویه‌تی ڕووبه‌ڕووی سێ ته‌وه‌ری زۆرانبازییه سیاسییه‌كه ببێته‌وه. ت����ه‌وه‌ری ی��هك��هم :فێڵكردن له سیاسه‌تی ئه‌مریكیی هاوپه‌یامن ،كه سیاسه‌تێكی ڕاڕای �ه و له‌م ڕووداوان��هی دواییدا له ڕیزی مالیكیدا بوو ،له كاتێكدا كه ئێران به هێز پاڵپشتی له مالیكی ده‌كات. ت��ه‌وه‌ری دووه‌م :خۆگێلكردنێكی ب��ه‌ه��ه‌وه‌س��ان��ه ل���ه‌الی���هن س��ه‌رك��رده ی��هك ل���ه‌دوای یه‌كه‌كانی توركیا بۆ مه‌سعود ب��ارزان��ی ،هه‌تا له‌م دواییه‌دا به سه‌ركردایه‌تیی ئ �ه‌ردۆگ��ان ،گۆڕانی
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
به‌سه‌ردا هات و بوو به هاوپه‌یامنێكی ت��ازه بۆ هه‌رێم و به‌شداریی ك��رد له گه‌شه‌سه‌ندن و كۆمه‌كیی پڕۆژەكانی هه‌رێمی كوردستانی عێراق و تا ڕادده‌یه‌ك كه‌مكردنه‌وه‌ی توندیی جیاوازیی سیاسیی نێوان توركامن و كورد ،به‌اڵم به‌بێ ئه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكی ڕیشه‌كێشانه‌ی بۆ بكرێت. ته‌وه‌ری سێیه‌م :فڕوفێڵ و پێچاوپێچی سیاسه‌تی ئێرانی ،كه به هه‌موو هێزێكی پاڵپشتیی مالیكی و جه‌عفه‌ری و سه‌در و حه‌كیم ده‌ك��ات ،له كاتێكدا زۆربه‌ی س �ه‌رك��رده ع �ه‌ره‌ب �هك��ان هه‌ڵوێستیان به‌رامبه‌ر مه‌ینه‌تیی گه‌لی عێراق به هه‌موو پێكهاته‌كانیه‌وه ،ته‌ماشاكردنه ،ئه‌و گه‌له‌ی كه هێشتا بڕوای به كشانه‌وه‌ی داگیركه‌ری ئه‌مریكی نه‌كرد ،تا خۆی له چنگی داگیركه‌رێكی تری ئێرانی دراوسێدا بینییه‌وه به سه‌ركردایه‌تیی قاسم سلێامنی، گه‌وره جه‌نه‌ڕاڵی سوپای پاسدارانی ئێران. الی��هن��ی سێیه‌می ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانه ،ئه‌ویش هه‌روه‌ها له پێشه‌نگی به‌رهه‌ڵستكارانه .نه‌وشیروان موسته‌فا كه هه‌ڵسوڕێنه‌ری گۆڕانه، سه‌ركرده‌یه‌كه ب��هوه ن���ارساوه له‌سه‌ر هێڵێكی ج��ی��اوازه ب��ۆ ڕا و بۆچوونه سیاسییه‌كانی ب��ارزان��ی .مێژوویه‌كی درێژیشی له كێشمه‌كێشی خوێناوی دژی سه‌ركردایه‌تیی پارتی دیموكراتی كوردستان له كاتی وشكه‌سااڵنی جه‌نگی هاوڕێیانی چ �هك و شاخدا هه‌یه .له ڕاستیشدا كێشه‌ی نه‌وشیروان لەگەڵ پارتیدایه ،نه‌ك لەگەڵ یه‌كێتی ،كه خۆی یه‌كێك بووه له دامه‌زرێنه‌رانی به سه‌رۆكایه‌تیی تاڵه‌بانی.
جه‌ماوه‌ری كوردیش بووه به دوو به‌شه‌وه ،به‌شێكیان هیچ هیوایه‌كیان به گۆڕانی ڕاسته‌قینه له سیاسه‌ته‌كانی ب��ارزان��ی��دا ن �هم��اوه ،ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌كی تریش سه‌رۆكایه‌تی بكاته‌وه .ئه‌وانه‌ش یان له چینی الوه ڕۆشنبیره‌كانن ،یان له ئاواره‌كانی كه‌ركووك و دانیشتوانه ف � هرام��ۆش��ك �راوه‌ك��ان��ی ئ��ۆردوگ��اك��ان��ی ده‌ره‌وه‌ی شاره‌كان و ئه‌و ناوچانه‌ش ك�ه ناكۆكییان ل �ه‌س �ه‌ره و پ��اش�ماوه‌ی قوربانییانی شااڵوه‌كانی ئه‌نفال و خێزانه پ هڕاوێزكراوه‌كانیانن. به‌اڵم به‌شی دووه‌م له جه‌ماوه‌ری ك��ورد (ب �ه هه‌موو پێكهاته‌كانیه‌وه)، لەگەڵ مانه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تیی بارزانیدان، له‌وانه‌یه بارزانیش پێی وابێت كه ئه‌م به‌شه‌یان زۆرینه‌ن (ئه‌گه‌ر زۆرینه‌یه‌كی كه‌میش بێت) ،ئه‌م به‌شه‌ی جه‌ماوه‌ر لەگەڵ كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانیدان بۆ پاراستنی ده‌سكه‌وته‌كانی هه‌رێم، هه‌روه‌ها وای ده‌بینن كه بیست ساڵ له زۆران��ب��ازی��ی سیاسی و بیناكردنی داموده‌زگاكانی هه‌رێم ،وایلێكردووه سه‌ركرده‌یه‌كی گونجاو بێت بۆ ئه‌م قۆناغه و قورسایی سیاسیی ئیقلیمی و نێوده‌وڵه‌تیی خۆی هه‌یه .هه‌روه‌ها ئ�ه‌و توانیویه‌تی لەگەڵ هاوكارانی و به‌رهه‌ڵستكارانیدا هه‌رێمی كوردستان بكاته په‌ناگه‌یه‌كی ئ��ارام بۆ هه‌موو پێكهاته‌كانی گه‌لی عێراق (به موسڵامن و مه‌سیحی و سابیئه و ئێزیدی و كورد و توركامن و عه‌ره‌بیه‌وه). تێبینیی ئ �ه‌وه‌ش ده‌كرێت كاتێك
پارت ه ئیسالمییه‌كان ههرچهنده هه‌ر له سه‌ره‌تاوه نه‌یاریی خۆیان بۆ خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی ڕاگه‌یاندووه، به‌اڵم له نێوان دوو ئاڕاسته‌دان
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
ب��اس ل � ه ده‌س��ت��ك�ه‌وت�هك��ان��ی هه‌رێم ده‌كرێت (وه‌ك جێگیربوون و ئاسایش و گه‌شه‌سه‌ندنی ئابووری) ،ئۆپۆزسیۆن ده‌ڵێت «بارزانی به‌ته‌نها خاوه‌نی ئه‌و ده‌ستكه‌وتانه نییه ،به‌ڵكو ئۆپۆزسیۆنیش شه‌ریكه ل �ه‌و ده‌س��ت��ك �ه‌وت��ان �ه‌دا» ،له كاتێكیشدا كه باس له مه‌سه‌له سلبییه‌كان ده‌كرێت ،ئۆپۆزسیۆن ده‌ڵێت «بارزانی به‌ته‌نها لێپررساوه»!! ئه‌م هه‌موو ئاڵۆزییه له دیمه‌نی س��ی��اس��ی��دا ،ك����ورد ب��ه ح��ك��وم �هت و ئۆپۆزسیۆنیه‌وه ده‌خاته ب �ه‌رده‌م چه‌ند هه‌ڵبژاردنێك كه ئاسانه‌كه‌یان قورسه. ح����زب����ی ده‌س�������ه‌اڵت�������دار و هاوپه‌یامنه‌كانی له به‌غدا؟ ڕوون و ئاشكرایه البردنی بارزانی ده‌چێته خانه‌ی ب �ه‌رژەوه‌ن��دی��ی ئێران و مالیكییه‌وه، ئه‌وه‌تا یه‌كێك له ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كانی عێراق وه‌ك یاسین مه‌جید ،به ڕاشكاوانه ده‌ریبڕی كه مه‌سعود بارزانی مه‌ترسیی ه�هی�ه ب��ۆ حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی.. هه‌روه‌ها سه‌ركرده شیعه‌كان واده‌بینن ك ه مه‌سعود بارزانی پشتی به‌هێز بووه له گۆڕەپانه سیاسییه‌كه‌ی عێراقدا و پیاوێكی قیرسیچمه‌یه و به ئاسانی ته‌سلیمی ئه‌و فشاران ه نابێت كه له ب هرامبه‌ری ده‌كرێن ،له كۆتاییشدا هه‌رچۆنێك بێت له حساباتی ئێران و مالیكیدا ،بارزانی سه‌رۆكێكی سوننیی عێراقیی كوردیی به‌هێزه. هه‌ڵوێستی ع�ه‌ره‌ب�ه سوننه‌كان چییه؟ سه‌ركردایه‌تیی ئاینی ،یان خێڵه‌كی، یان سیاسیی عه‌ره‌به سوننه‌كانی عێراق (ل�ه ن���اوه‌وه‌ی پڕۆسه سیاسییه‌كه بن یان ده‌ره‌وه‌ی) ،هه‌تا دوێنێی نزیكیش ی��ان بێالیه‌ن ب��وون ،ی��ان ڕێكنه‌بوون لەگەڵ سه‌ركردایه‌تیی كوردی و نه‌یاری ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستانی عێراق بوون .به‌اڵم ل ه دوای تێپه‌ڕبوونی ده‌ساڵ له داگیركردنی دوو الیه‌نه‌ی (ئه‌مریكی ئێرانی) و تووشبوونی عه‌ره‌بی سوننه به زنجیره‌یه‌ك له شااڵوی پاكتاوكردنی مه‌زهه‌بی و عیرقیی ق��ێ��زه‌ون (وه‌ك قه‌سابخانه‌كه‌ی ئه‌مدواییه‌ی حه‌ویجه)، زۆرێك له سه‌ركردایه‌تییه‌كانی سوننه‌ی عه‌ره‌ب بۆچوونی سیاسییان گۆڕاوه. ل �هك��ات��ێ��ك��دا هێشتا ه�هن��دێ��ك ل�ه س�ه‌رك��رده‌ك��ان��ی سوننه‌ی ع �ه‌ره‌ب
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
واده‌ب���ی���ن���ن ك���ه س���هرۆك���ی ه �ه‌رێ��م هاوپه‌یامنێكی ئیسرتاتیجیی سه‌ركرده شیعه‌كانه و زۆرانه‌كه‌ی لەگەڵ به‌غدادا كێشمه‌كێشێكی كاتی و ته‌كتیكییه بۆ به‌ده‌ستهێنانی هه‌ندێك له ده‌ستكه‌وته‌كان و هیچ گره‌نتییه‌ك نییه ب��ۆ به‌ستنی هاوپه‌یامنی له‌گه‌ڵیدا ،له ترسی ئه‌وه‌ی به‌كاریان بهێنێت وه‌ك فشارێك له‌سه‌ر مالیكی و پاشان وازیان لێ بهێنێت. له هه‌مان كاتدا زۆرێك له سه‌ركرده سوننییه عه‌ره‌به‌كان واده‌بینن كه كورد عومقی ئیسرتاتیجیی ڕاسته‌قینه‌ی گه‌لی عێراقییه و هاوپه‌یامنێتیكردن له‌گه‌ڵیدا كارێكی پێویسته بۆ به‌رژەوه‌ندیی هه‌موو الی �هك .هه‌رێمی كوردستانیش ئه‌مڕۆ ناوچه‌یه‌ك ه ئاسایش تیایدا به‌رقه‌راره بۆ هه‌موو كۆچبه‌رێكی عێراقی و هه‌رێم بووەته په‌ناگه‌یه‌ك بۆیان و تاكه منوونه‌ی قه‌اڵیه‌كی سوننیی عێراقیی نیشتامنییه كه ماوه‌ته‌وه له ده‌ره‌وه‌ی كوشنت و بڕین و په‌راوێزكردن و كۆچكردن و ئه‌شكه‌نجه له‌سه‌ر ناسنامه‌ی مه‌زهه‌بی و ئاینی .ئه‌م ئاڕاسته‌یه له بیروبۆچوون خه‌ریكه له‌الی هه‌ندێك له بیرمه‌نده عه‌ره‌به‌كانی وه‌ك مێژوونووسی ئیسالمی ،عه‌لی سه‌البی، ڕۆشنده‌بێته‌وه ،كه ده‌ڵێت «مه‌سعود بارزانی –لەگەڵ هه‌موو ئه‌و ڕەخنانه‌ش كه ئاڕاسته‌ی ده‌كرێن -ئه‌و به‌هێزترین سه‌رۆكی سوننییه له عێراق ،بۆیه باشرته كه سه‌ركرده سوننییه‌كانی كورد و عه‌ره‌ب و توركامن له ده‌وری كۆببنه‌وه». ئه‌مانه ته‌نها چه‌ند ڕاوبۆچوونێكی جیاوازبوون پێشكه‌شم كردن و له باسی ئه‌وه‌شدا نیم كه هیچ كامێك له‌و ڕایانه به‌باشرت ب�زان��م ،وه‌ك مێژوونووسێكی بێالیه‌ن .به‌اڵم تكای من له هه‌ركه‌سێك كه سه‌رۆكایه‌تیی كاری هه‌رێم وه‌رده‌گرێت، ئیرت بارزانی بێت یان غه‌یری ئه‌و ،له خوای گه‌وره برتسێت و پارێزكار بێت و به‌رامبه‌ر خه‌ڵك به‌به‌زه‌یی بێت و دادپه‌روه‌رانه حوكم بكات .مرۆڤی عێراقیش وه‌ك هه‌موو ئاده‌میزادێكی ئه‌م دونیایه ،ده‌یه‌وێت ژیانێكی ئ��ازاد و به‌ڕێزانه ب��ژی ،به‌بێ زۆرداری و بێرنخكردن و جه‌ور و سته‌م. له‌ژێر سێبه‌ری دادوه‌رییه‌كی بێالیه‌ن و ئازادی له بیرباوه‌ڕ و خواپه‌رستیدا. * مێژوونووس و لێكۆڵه‌ره‌وه‌ی كوردی عێراقی.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)34سێشه‌ممه ،2013/5/7ساڵی یەکەم
راپۆرتێكی سه‌نته‌ری «پیو»ی ئه‌مریكی:
نزیكه‌ی %84ى دانیشتووانی جیهان ئایندارن
نه‌وشیروان حسێن سه‌عید لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی نوێی سه‌نته‌ری «پیو»ی ئه‌مریكی بۆ «لێكۆڵینه‌وه‌ی ئایینه‌كان و ژیانی گشتی» ئاشكرای ده‌كات كه ()%84ی دانیشتووانی جیهان، واته 5.8ملیار له كۆی 6.9ملیار كه‌س په‌یڕەوی یه‌كێك له ئایینه ئاسامنییه‌كان ده‌كه‌ن ،یان سه‌ر به یه‌كێك له‌و كۆمه‌ڵه ئایینییانه‌ن ك�ه داه��ێ�نراوی مرۆڤن. سه‌نته‌ری «پیو» ،جیهانی پۆلێن كردووه بۆ هه‌شت كۆمه‌ڵه‌ی ئایینی ،ئایینی مه‌سیحی له پله‌ی یه‌كه‌مدا دێت ،كه نوێنه‌رایه‌تیی ()% 31.5ی دانیشتووانی جیهان ده‌كات. ئایینی ئیسالم له پله‌ی دووه‌م��دای �ه و ژم��اره‌ی په‌یڕەوانی ()%23.2ی جیهان پێكده‌هێنن .ئایینی جوله‌كه‌ش كه‌مرتین شوێنكه‌وتووی هه‌ی ه كه ڕێژەكه‌ی له ( )%0.2تێناپه‌ڕێت ،كه ده‌كاته نزیكه‌ی ( )١٤ملیۆن كه‌س. س �هن��ت �ه‌ره‌ك �ه ئ���هم لێكۆڵینه‌وه نوێیه‌ی له مانگی دیسه‌مبه‌ری ٢٠١٢ ب�ڵاوك��ردووەت��هوه ل �ه‌ژێ��ر ناونیشانی «دیمه‌نی ئایینیی جیهانی :ڕاپۆرتێك س �ه‌ب��اره‌ت به ق�ه‌ب��اره و دابه‌شبوونی گرووپه ئایینبیه سه‌ره‌كییه‌كانی جیهان تا ساڵی ،»٢٠١٢نزیكه‌ی ()%٦ی دانیشتوانی جیهان ،واته نزیكه‌ی ( )٤٠٠ملیۆن كه‌س شوێنكه‌وتووی ئایینه میللییه (شعبی)
جیاوازه‌كانن ،وه‌كو ئایین ه ئه‌فریقی و چینییه‌كان و ئه‌و ئایینانه‌ی كه له‌نێو دانیشتووانه ڕەسه‌نه‌كانی ئه‌مریكا و ئوستورالیا ب��اون .لێكۆڵینه‌وه‌كه ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات كه ئایینی هیندۆس له ( )%١٥و بوزی ( )%٧پێكده‌هێنن. ئه‌م ڕاپۆرته‌ی سه‌نته‌ره‌ك ه ئه‌وه‌ش ده‌خ���ات���ه‌ڕوو ك �ه ڕێ���ژەی موسڵامنان به‌رده‌وام له هه‌ڵكشاندایه ،ب ه به‌راوردیش له‌گه‌ڵ ئایینه‌كانی دیكه ،ئیسالم خێراتر گه‌شه ده‌ك��ات .بۆ منوونه ،به‌پێی ئه‌م سه‌رژمێرییه مه‌سیحییه‌كانی جیهان ڕێژەی ()%٣١.٥ی ژماره‌ی دانیشتووانی جیهان پێكده‌هێنن ،له كاتێكدا پێش چه‌ند ساڵێك ()%٣٥ی دانیشتوانی جیهانیان پێكده‌هێنا. شایانی باسه ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه له ( )٢٣٠واڵت و هه‌رێمدا ئه‌نجام دراوه، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ی كه خه‌ڵك چۆن خۆیان ده‌ناسێنن له‌ڕووی ئایینییه‌وه نه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ی كه تا چه‌ند پابه‌ندن به ئایینه‌كه‌یانه‌و ه و فه‌رمانه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كه‌ن .لێكۆڵینه‌وه‌كه گه‌یشتووه‌ته ئه‌و ده‌ره‌نجامه‌ی كه جیهان به‌گشتی ڕووه و ئاییندارییه و له ه �هر ده كه‌سێك هه‌شتیان خۆیان به شوێنكه‌وتووی یه‌كێك له ئایینه‌كان ناساندووه. هه‌ر به‌پێی لێكۆڵینه‌وه‌كه ،ئیسالم تاكه ئایینه كه به پله‌ی یه‌كه‌م له‌ڕووی ژماره‌وه و به پله‌ی دووه‌م له‌ڕووی جوگرافییه‌وه له هه‌ڵكشان و فراوانبووندایه .تێكڕای ته‌مه‌نی موسڵامنانیش له ( )٢٣ساڵ تێناپه‌ڕێت ،ئه‌مه له‌كاتێكدا كه تێكڕای ته‌مه‌نی دانیشتووانی جیهان به‌گشتی ( )٢٨ساڵه .تێكڕای ته‌مه‌نی مه‌سیحییه‌كان ( )٣٠ساڵ ه و ته‌مه‌نی جوله‌كه‌كان ()٣٦ ساڵه .لێكۆڵینه‌وه‌كه ئ �ه‌وه‌ش ده‌خاته ڕوو كه ژماره‌ی موسڵامنان به‌مشێوه‌یه داب��ه‌ش��ب��ووه)%٩٣( :ی دانیشتوانی واڵت � ه عه‌ره‌بییه‌كان)%٣٠.٢( ،ی واڵته ئه‌فریقییه‌كان )%٢٤.٣( ،كیشوه‌ری ئاسیا، نزیكه‌ی ()%٥.٩ی كیشوه‌ری ئه‌وروپا، ()%1ی ه��ه‌ردوو كیشوه‌ری ئه‌مریكای باكوور و باشوور پێكده‌هێنن.
ب ه پێی راپۆرته‌ك ه ڕێژەی موسوڵمانان به‌رده‌وام ل ه هه‌ڵكشاندایه ،ب ه به‌راوردیش له‌گه‌ڵ ئایینه‌كانی دیكه ،ئیسالم خێراتر گه‌ش ه ده‌كات به پێچه‌وانه‌ی ئایینه‌كانی تره‌وه ،ل ه ڕووی جوگرافییه‌وه ئیسالم له هه‌موویان به‌رفراوانرته و ()%73ی موسڵامنان له ( )٤٩ده‌وڵه‌تدا زۆرینه‌ن ،كه ()١٩ی��ان له ڕۆژه �ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت و باكوری
ئ �ه‌ف��ری��ق��ادان .زی���اد ل �ه ی��هك له‌سه‌ر چواری موسڵامنانیش به‌شێوه‌ی كه‌مینه ل� ه واڵت�هك��ان��ی ت��ری جیهاندا ده‌ژی��ن. لێكۆڵینه‌وه‌كه ئاماژە به‌وه‌ش ده‌كات كه هیچ ناوچه‌یه‌ك نیی ه كه موسڵامنی تێدا
نه‌بێت. هه‌روه‌ها لێكۆڵینه‌وه‌ك ه ئه‌وه‌شی خستووه‌ته‌ڕوو كه ()١.١ی ملیار كه‌س له جیهاندا ئینتیامیان بۆ هیچ ئایینێك نییه «ئه‌وانه‌ی كه پێیان ده‌وترێت مولحید» ك �ه ()%١٦.٣ی دانیشتوانی جیهان پێكدەهێنن .ڕێژەی بێدینی له جیهانی عه‌ره‌بیدا ()%0.2ە ،واته له دوو ملیۆن و سه‌د ه هزار زیاتر تێناپه‌ڕێت .هه‌روه‌كو بێدینه‌كان سێیه‌م گه‌وره‌ترین گرووپن ل� ه پ��اش مه‌سیحی و ئیسالم)%٥٢( . ی بێدینه‌كانیش ل ه چین ده‌ژی��ن .به‌اڵم ئه‌وه‌ش خراوه‌ته‌ڕوو كه زۆرێك له‌وانه‌ی ب ه بێدین خۆیان ناساندووه ،له‌ڕاستیدا باوه‌ڕیان به هه‌ندێ مه‌سه‌له‌ی ئایینی و ڕووحی هه‌یه ،به‌اڵم خۆیان به ئایینێكی دیاریكراوه‌وه نابه‌ستنه‌وه. ده‌ك���رێ���ت ده‌ره‌ن���ج���ام���ی ئ �هم توێژینه‌وه‌یه سه‌رنجامن بۆ چه‌ند خاڵێك ڕابكێشێت: ی��هك��هم :ه�ه‌رگ��ی��ز جیهان خاڵی نه‌بووه له ئایین و ئاینداران ،پێشكه‌وتنی زانست و ته‌كنۆلۆجیاش نه‌ك هه‌ر توانای په‌راوێزخستنی ئایینی نییه ،به‌ڵكو ڕەنگه خۆی هۆكارێك بێت بۆ باڵوبوونه‌وه‌ی زیاتری ئایین. دووه‌م :زه‌ح��م �هت �ه هیچ شتێك بتوانێت وه‌ك��و ئایین پێداویستییه ڕووحییه‌كانی مرۆڤ پڕبكاته‌وه ،هه‌تا جیهان زیاتر پێشبكه‌وێت مرۆڤه‌كان زیاتر حه‌وجێی ئایین ده‌بن و په‌نای بۆ ده‌به‌ن و بۆی ده‌گه‌ڕێنه‌وه. سێیه‌م :ه�ه‌رچ�هن��ده ل�ه ئێستادا ئیسالم له پله‌ی دووه‌مدا دێت ،ڕاپۆرته‌كه پێشبینیی ئ �ه‌و ه ده‌ك��ات كه له چه‌ند ساڵێكی كه‌می ئاینده‌دا ئیسالم پله‌ی یه‌كه‌م بگرێت. چ���واره‌م :س���ه‌ره‌ڕای ئ �ه‌و شه‌پۆله عه‌ملانی و ئیلحادییه‌ی ك�ه جیهانی گرتووه‌ته‌وه ،هێشتا ژماره‌ی بێدینه‌كان سنورداره .بۆ منوونه ،ژماره‌یان له جیهانی ع �ه‌ره‌ب��ی��دا ناگات ه ل �ه ( ،)%1ئه‌مه‌ش ده‌رخه‌ری ئه‌و ڕاستییه‌یه كه ئه‌م ناوچه‌یه
زه‌مینێكی به‌پیت و له‌بار نییه بۆ گه‌شه‌ی ئ�ه‌و فیكر و تێڕوانینانه‌ی كه له‌گه‌ڵ ئیسالمدا دژ و پێچه‌وانه‌ن .فیكری ئیلحادی كه‌مرتین چانسی گه‌شه و فراوانبوونی له جیهانی ئیسالمیدا هه‌یه به گشتی .به مانایه‌كی تر ،ئیسالم زۆر به قووڵی ڕەگی داكوتیوه و ئایین به‌شێكی دانه‌بڕاوی ژیانی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه ئیسالمییه‌كانه، هه‌ربۆیه ده‌سه‌اڵتداران ههرچهنده به‌هێز و سته‌مكاریش بن ،ناتوانن كپی بكه‌ن، ده‌بێت دواجار به‌جۆرێك خۆیان له‌گه‌ڵ واقیعی كۆمه‌ڵگاكانیاندا بگونجێنن .ئه‌و هێزانه‌ی ك ه زۆرترین دژایه‌تیی ئایین ده‌ك��هن و زیاتر ڕادی��ك��اڵ��ن ،كه‌مرتین چانسی گرتنه‌ده‌ستی ده‌سه‌اڵتیان هه‌یه له‌م ناوچه‌یه‌دا. پێنجه‌م :ههرچهنده موسڵامنان زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری واڵته ئیسالمییه‌كان پێكده‌هێنن ،هێشتا هێزه ئیسالمییه‌كان له زۆرێ��ك له‌و واڵتانه‌دا نه‌یان توانیوه ده‌س���ه‌اڵت بگرنه ده‌س���ت .یه‌كێك له كاره هه‌ره گرنگ و له‌پێشینه‌كانی هێزه ئیسالمییه‌كان ئ�هوهی�ه كه زه‌روره‌ت���ی بوونیان بۆ جه‌ماوه‌ر بسه‌ملێنن .ده‌بێت له كوردستاندا ،بۆ منوونه ،به‌جدی له‌سه‌ر ئه‌و پرسیاره بوه‌ستین كه بۆچی له هه‌رێمێكی زۆرینه موسڵامندا هێشتا ئیسالمییه‌كان كه‌مینه‌ن له په‌رله‌ماندا .ئه‌م پرسیاره پێویستی به لێكۆڵینه‌و ه و خوێندنه‌وه و تێڕامانی ورد و فره‌ڕەهه‌ند هه‌یه. به كورتی ،ئه‌م ڕاپۆرته كه له یه‌كێك له سه‌نته‌ره گرنگه‌كانی توێژینه‌وه‌ی ئه‌مریكاوه باڵوكراوه‌ته‌وه ،ئه‌و ڕاستییه دووپاتده‌كاته‌وه كه پرسی ئایین هه‌میشه یه‌كێكه له‌و پرسه گرنگانه‌ی كه جێی بایه‌خی م��رۆڤ ب��ووه و زه‌حمه‌ته نه فه‌لسه‌فه و نه زانست بتوانن جێی ئایین بگرنه‌وه و ببنه به‌دیل بۆی. سه‌رچاوه:
http://www.pewforum.org/ global-religious-landscape-exec.aspx http://www.nama-center.com/
به‌ره‌و روئیایه‌كی ئیسالمیی مرۆییانه‌ی جیهانی ن :لوئەى ساىف و .وریا عەىل جواڵنه‌و ه ئیسالمییه‌كان توانیویان ه هه‌ستی ئیسالمی ببزوێنن و متامنه بگه‌ڕێننه‌و ه بۆ موسڵامنانی گه‌ردنگیر ب ه ناسنام ه و په‌یامه‌كه‌ی ،به‌اڵم تا ئێستا نه‌یانتوانیو ه متامن ه بۆ نامسوڵامنه‌كان په‌یدا بكه‌ن ،ك ه پرۆژەی ئیسالمی ده‌توانێت ئاسایش و دادگه‌ری و خۆشی بۆ هه‌موان ده‌سته‌به‌ر بكات. ئه‌م ترس ه ل ه پ��رۆژەی ئیسالمی ،له الی به‌دگومانه‌كان ل ه راستێتیی گوتاری ئیسالمی خۆیدایه ،ك ه خه‌ریك ه كورتهه‌ڵبێت ل ه گرنگیدان ب ه ك��اروب��اری مسوڵامنان بێ گوێدان ه ئ�ه‌وان��ی ت��ر ،ك ه ب ه گشتی كۆمه‌ڵگایه‌ك داده‌مه‌زرێت ل ه پارێزكارانی چاكه‌كار ،بێ ئاگا ل �هوهی ك ه ئیلتیزامی قووڵ ب ه رێنموونیی ه قورئانیی ه به‌رزه‌كان، كۆمه‌ڵێكی كه‌می خه‌ڵكی تێیدا قاڵ ده‌بنه‌وه ل ه هه‌ر كات و ساتێكدا .زۆربه‌ی خه‌ڵكی ل ه هه‌ر ساتێكی مێژووییدا ل ه گۆڕاندان ل ه نێوان پابه‌ندبوون ب ه تایبه‌مته‌ندییه‌كانی باوه‌ڕ و نوقمبوون ل ه خه‌م‌و نیگ هرانییه‌كانی
ژیان و پێویستییه‌كانی( ،وما أكرث الناس ولو حرصت مبؤمنني) (یوسف.)103 : پرۆژەی ئیسالمی ل ه بیری خه‌ڵكیدا، په‌یوه‌ست ه ب ه جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت، به‌كارهێنانی حكومه‌تیش بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی ئیسالم و سه‌پاندنی ئه‌خالق و دژایه‌تی كردنی هه‌ڵوێسته‌كان و ڕا جیاوازه‌كانه. ئ�هم په‌یوه‌ستكردنه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ پێشنیازی كۆمه‌ڵ ه ئیسالمیی ه توندڕەوه‌كان، توندڕەوه‌كان زاناكان و وتاربێژەكان و هه‌ڵگرانی دروشم ه ئیسالمیی ه تونده‌كان ل ه الیه‌ك ،ل ه الیه‌كی تره‌و ه ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ بێده‌نگبوونی گوتاری چاكسازیی ئیسالمی، یان رۆشننه‌بوو ىن په‌یوه‌ندیی نێوان ده‌وڵه‌ت و شه‌ریعه‌ت و ئازادیی ه ده‌سته‌به‌ربووه‌كان بۆ ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگا .له‌به‌رئه‌و ه پێویسته ئه‌و ه دووپات بكرێته‌و ه ك ه ئه‌و رژێمه‌ی ته‌وژمی ئیسالمیی ئیساڵحی خوازیارێتی، بریتیی ه له‌و رژێمه‌ی ك ه رێز ل ه ئازادییه سیاسیی ه بنه‌ڕەتییه‌كان و ئازادی ڕاده‌ربڕین و رێكخسنت و ئیلتزامی ئاینی ده‌گرێت، ه �ه‌روه‌ه��ا رژێمێكی فره‌یی و ئ��ازاد و سه‌ربه‌خۆیی سلوكی بۆ شوێنكه‌وتووانی ئاینه‌كانی تر ده‌سته‌به‌ر ده‌كات.
به‌ره‌وپێشچوون ه سیاسییه‌كان و ب �ه‌رزب��وون �هوهی ك��رد ه توندوتیژەكان و كاردانه‌و ه توندوتیژەكان ،هه‌موو هه‌وڵ و تێكۆشانێكی ج��وواڵن �ه‌و ه ئیسالمییه ئیساڵحییه‌كانی ش��اردووه‌ت��هوه ،سه‌ری شێواندوو ه ل ه هه‌ڵوێستی ئه‌مریكا و رۆژئاوا ل ه ب هرامبه‌ر هه‌وڵه‌كانی سه‌ركرده‌كانی چ��اك��س��ازی .وای ك���ردوو ه هه‌ندێكیان هه‌ڵوێستی چاوه‌ڕوانكراو بگرنه‌به‌ر ،له هه‌مان كاتدا ئه‌وانی تر ناچار ده‌كات هه‌ڵوێستی توند وه‌ربگرن ل ه ب هرامبه‌ر هه‌موو رۆژئاوادا. ب��زووت��ن �هوهی زایۆنیزمی جیهانی ئ�ه‌و ب��ارودۆخ � ه ئ��اڵ��ۆزه‌ی قۆستووه‌ته‌وه ك ه هاتووه‌ت ه ئ��اراو ه ل ه نێوان رۆژئ��اوا و رۆژهه‌اڵتدا بۆ لێڵكردنی وێنه‌كه ،هه‌روه‌ها هه‌ڵگیرساندنی ئاگری فیتن ه و ناكۆكی و ك��ارك��ردن بۆ هێنانه‌دیی پێشبینی و پێكدادانی شارستانییه‌كان ،ل ه پاڵ ئه‌وه‌شدا هانداىن نه‌وه‌كانی كۆمه‌ڵگاكانی رۆژئاوا ل ه دژی ئیسالم ،ك ه وایان دێت ه پێش چاو، ئیسالم ئایینێك ه شوێنكه‌وتووانی پاڵ پێوه ده‌نێت بۆ توندوتیژی و دژایه‌تی كردنی هه‌ڵگرانی ئایینه‌كانی تر .سه‌رباری ئه‌وه‌ی
ك� ه س�ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ره‌وت���ی چاكسازی، كارده‌كه‌ن بۆ دامه‌زراندنی ژیانێكی گشتی له‌سه‌ر بنچینه‌كانی به‌ها ئیسالمییه‌كان، ك ه بانگه‌ش ه ده‌كات بۆ دادگ �ه‌ری و سۆز و به‌زه‌یی و لێبورده‌یی و هاوكاری له‌سه‌ر خێر و چاكه ،ئه‌وا ئه‌و بۆچوونه‌ی ك ه هه‌وڵه چاكسازییه‌كان له‌سه‌ری ده‌ڕۆن كه‌مێك ناڕۆشنی و ناڕوونیی پێو ه دیاره. پێویست ه منوونه‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ی كه ره‌وتی ئیسالمیی چاكسازی هه‌وڵ ده‌دات بۆ هێنانه‌دیی ،دیاریكراو بێت ،به‌شێوه‌یه‌ك كه بوار بۆ گومان نه‌مێنێته‌وه ،به‌وه‌ی ك ه ئیسالم و رژێمی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی ك ه له‌سه‌ری وه‌ستاوه ،ڕەحمه‌ت ه بۆ هه‌موو جیهان ،نه‌ك ته‌نها هه‌ر بۆ مسوڵامنان .له‌وانه‌ی ه گرنگرتین خ��اڵ ك ه پێویست ه ده‌رب��ك�ه‌وێ��ت ،خاڵی یه‌كسانبوونی خه‌ڵك ه ل ه مافه‌كانیاندا له ژیانێكی ئازاددا به‌پێی رژێمێكی دامه‌زراو له‌سه‌ر به‌هاری مرۆڤایه‌تی به‌گشتی ،به‌پێی رژێمێك ك ه فره‌یی ،سه‌ربه‌خۆیی ئه‌خالقی و یاسایی بۆ كۆمه‌ڵ ه ئایینییه‌كان و دانیشتووانه جیاوازه‌كان دابین ده‌كات. پێویست ه له‌سه‌ر ره‌وت��ی ئیسالمیی چاكسازی ،گوتاری خۆی ل ه جه‌ختكردنه‌وه
ل ه ناسنامه‌ی ئیسالمه‌تی بگۆڕێت بۆ دووپاتكردنه‌وه‌ی به‌ها و موماره‌ساتی ئیسالمیی شارستانی .وه‌ك ده‌بینین ج���وواڵن���هوهی ئیسالمی ل�� ه ت��ورك��ی��ا، منوونه‌یه‌كی چاكی ل ه ك��اری سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی پێشكه‌ش كردووه ،توانیویه‌تی به‌های ئیسالمی بگۆڕێت بۆ به‌رنامه‌یه‌كی گه‌شه‌پێدان و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیی ئیساڵحی ،چه‌ندین سه‌ركرده‌ی پێشكه‌ش ك���ردوو ه ك ه ب ه دڵ��س��ۆزی و راستگۆیی و ل ه كاره‌كانیاندا دی��ار ه توانای خۆیان ته‌رخانكردوو ه بۆ بنیادنانی نیشتامن و چ��اره‌س �ه‌ری كێشه‌كانی واڵت ،ب �ه‌وه‌ش متامنه‌ی شه‌قامی توركیایان به‌ده‌ستهێناوە و ڕكابه‌ر ه نوێخوازه‌كانیان ئیحراج كردووه. داهاتووی ئیسالم بابه‌تی پرسیاركردن نیی ه ل��ێ��ره‌دا ،ده‌ره‌ن��ج��ام � ه مێژوویی و رۆش��ن��ب��ی��ری��ی�هك��ان ،ب � ه سه‌نته‌ربوونی رۆڵ��ی ئیسالم دووپ���ات ده‌ك��هن��ه‌و ه له به‌ره‌وپێشچوونی ژی��ان��ی مرۆڤایه‌تی، ه �هروهك ئه‌و راستیی ه دووپاتده‌كاته‌وه ك ه ئیسالم هێزێكی ده‌روون��ی و رۆحی و سیاسیی ه و ناكرێت ل ه بیر بكرێت، ه �ه‌وڵ �هك��ان ب��ۆ گ��هم��ارۆدان��ی ت�ه‌وژم�ه
ئیسالمییه‌كان ،هیچ شتێك ناگۆڕێت جگ ه ل ه زیادكردنی هێز و پته‌وی نه‌بێ ،له‌به‌رئه‌وه مشتومڕەكان چڕبووه‌ته‌و ه ل ه داهاتووی جوواڵنه‌و ه ئیسالمییه‌كان ،ل ه داهاتووی ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌شی ك ه ته‌وژم ه ئیسالمییه‌كان كار ده‌كه‌ن بۆ دروستكردنیان .داهاتووی ئیسالم ،وه‌ك روومنان كرده‌وه ،په‌یوه‌ست ه به داهاتووی روئیای ئیسالمی و ئیساڵحی و جوواڵنه‌وه‌كان ،ك ه هه‌ڵگرێتی و كارده‌كات بۆ روونكردنه‌وه‌یان. ئ �ه‌رك �هك � ه خ���راوه‌ت��� ه س���هر هێزه ئیساڵحییه‌كان ،ك ه خۆی ده‌نوێنێت له پێشكه‌شكردنی روئیایه‌كی كراو ه بۆ مرۆڤ، مه‌به‌ستیش پێی ه�هم��وو مرۆڤه‌كانه، ئه‌ویش ل ه رێگای كاری ده‌زگاكان و پرۆژە ئیساڵحییه‌كان و منوون ه پراكتیكییه‌كان. ئه‌وه‌ش داخوازێت ك ه ته‌وژمی ئیسالمی ل ه سنوور ه نوخبه‌وییه‌كه‌ی ده‌ربچێت، هه‌روه‌ها دووربكه‌وێته‌و ه ل ه دروشمی رووت ،به‌ڵكو ده‌بێت ب��ه‌دوای وش �ه‌دا، كرده‌و ه بێت ،قس ه ببه‌ستنه‌و ه ب ه كرداره‌وه. كار بكه‌ن له‌سه‌ر دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگاكان، رێزبگرن ل ه ك هرامه‌تی م��رۆڤ و ڕا و هه‌ڵه‌كان.
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.34 First Year, May 7, 2013
فەرمان ڕەشاد
بارزانی سەرۆکە یان پێشمەرگە؟ بارزانی چەندین جار لە ڕاگەیەندراوەکانیدا ،کە دواهەمینیان چەند ڕۆژی ڕابردوو ئاڕاستەی خەڵکی کوردستانی کرد ،جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئەو پێشمەرگەی کوردستانە نەک سەرۆکی هەرێم .ه��ەروەک نووسیویەتی «لەو ڕۆژەوەی کە من بۆ ئەم پۆستە هەڵبژێردراوم ،وتوومە کە من سەرۆک نیم ،بەڵکو پیشمەرگەم و هەر بە پێشمەرگەش دەمێنمەوە .هیچ پلە وپۆست و ناوێکیش بۆ من لەم ئەرک و ناوە پیرۆزتر و گەورەتر نییە» . جەختکردنەوەی بارزانی لەسەر ئەوەی پێشمەرگەیە نەک سەرۆک ،بە جۆرێک لە جۆرەکان مەترسییە ،هاوکات ستەمێکیشە لە خەڵکی کوردستان دەکرێت .بارزانی وەک سەرۆک پەیوەندییەکی یاسایی لەگەڵ خەڵکی کوردستان هەیە ،بەو مانایەی ئەو لەالیەن خەڵکەوە هەڵبژێردراوە ،بەرپرسە لەهەر پێشێلێکی یاسایی کە دەیکات و هاوکات مافی خەڵکیشە ڕەخنە لە ئەدای بگرن .بەاڵم گەر ئێمە وەک پێشمەرگە سەیری سەرۆکی هەرێم بکەین ،ئەوکات پەیوەندییەکە لە پەیوەندییەکی یاسایی و سیاسییەوە دەگۆڕێت بۆ پەیوەندییەکی ئەخالقی .لە مێژووی ئێمەدا پێشمەرگە هەمیشە شایەنی ڕێزی زۆر بووە و خەڵکی پێشمەرگەیان لەال پیرۆز بووە ،بەو لۆژیکەش بێت ،دەبێت ئێمە هەر بەو شێوەیەش سەیری سەرۆک بکەین و لە ڕوومان نەیەت ڕەخنە لەو پێشمەرگەیە بگرین. خۆ ئەگەر سەیریش بکەین ،منوونەی ئەوەی کە سەرۆک قبوڵی نەکردووە پێی بڵێن سەرۆک ،لەم ناوچەیەی ئێمەدا زۆرە ،ئەنوەر سادات هەمیشە لە بەرامبەر خەڵکیدا دەیگوت من براگەورەی خێزانی گەورەی میرسم ،نەک سەرۆک .قەزافیش دەیگوت من فەرماندەی شۆڕشم و هیچ پۆستێکم نییە .لەکاتێکدا ئەم دوانە بە ئەمری واقیع سەرۆک بوون .مەبەستیش لەو جەختکردنەوەیە لەوەی ئەوان سەرۆک نین ،تەنها ئەوە بووە پەیوەندییەکی ئەخالقی لە نێوان خۆیان و خەڵکیدا دروست بکەن ،بەوپێیەی باوک و شۆڕشگێڕ ڕووبەڕووی لێپێچینەوە نابنەوە ،بەاڵم ئەگەر وەک سەرۆک مامەڵە بکەن ،ئەوا پەیوەندییەکی سیاسی و یاسایی دروست دەبێت و ڕووبەڕووی ویست و ئیرادەی خەڵکی دەبنەوە. لەم ڕووەوە ،پێویستە ئێمە جەخت لەوە بکەینەوە کە ئێمە بارزانیامن وەک سەرۆک قبوڵبووە و هەیە ،خەڵکی کوردستانیش ئەویان وەک سەرۆک هەڵبژاردووە .ئەگەر بۆ ئەویش گرنگ نەبێت کە بە سەرۆک بانگ بکرێت ،بۆ خەڵک گرنگە ئەو وەک سەرۆک ببینن ،تا دواجار و لە حاڵەتی سەرپێچیکردندا ،لە لێپێچینەوەی یاسایی بەدەر نەبێت. سەرۆکی هەرێمیش دەبێت لەو ڕاستییە بەئاگا بێت ،کە ئەو بە مەبەست بێت ،یان بێ مەبەست ،خەریکە بە شوێن پێی چەند سەرۆکێکدا دەڕوات ،کە دواجار بەر ڕق و تووڕەیی میللەتەکانیان کەوتن. ئەم ناوچەیەی ئێمەی لێدەرچێت ،نابیستیت لە هیچ شوێنێکی دنیادا سەرۆک بە باوک، یان شۆڕشگێڕ بشوبهێندرێت .سەرۆکەکان هەمیشە لەبەردەم ئەگەری لێپێچینەوەدان ،بە پێچەوانەی سەرۆکەکانی ئەم ناوچەیەی ئێمە .هۆکاری یەکەمی ئەو دۆخەش ئەوەیە ئەوان بەرلەوەی سەرۆک بن ،شۆڕشگێڕ و برای گەورە و باوکن.
ئێ
ستا لە کتیبخانەکاندا
هاوواڵتیی به‌ڕێز:
ئاگاداری رووبار و كانی و كانیاوه‌كان بن له پیسبوون. ده‌سته‌ی پاراستن و چاككردنی ژینگه
Reklam