که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 24شەممە /5 27شەممە 26که‌رکوک /٣شەممە /4 33شەممە /5 35شەممە 38 هه‌ولێر /٣شەممە /4 31شەممە /5 34شەممە 36سلێمانی /٣شەممە /4 28شەممە /5 29شەممە 32 15دهۆک 23 20 19 13 11 11 14 14 20 19 17
دکتۆر هادى عەىل بۆ بەیان:
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
ل ه جێی ئه‌وه‌ی سیاسه‌ت ل ه خزمه‌ت بانگه‌وازدا بێت ،بانگه‌واز چووەت ه خزمه‌تى سیاسه‌تەوە ل .گفتوگۆ
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)36سێشەممە ،2013/5/21ساڵی یەکەم
بیروڕا
لەجیاتى لیستى ئیسالمی ،کرانەوەى زیاتر
12 وەرزش
مەدرید دۆڕا یان مۆرینهۆ؟
Tuesday, No, 36 First Year, May 21, 2013
www.bayanpress.net
ئێران هێرۆ ئیرباهیم ئەحمەدى له‌وباره‌یه‌وه ئاگادار كردووه‌ته‌وه
كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ ده‌بێته سكرتێر و به‌رهه‌م ساڵحیش سه‌رۆك كۆمار
8 پریاسکە
قوبادى نیاندەرتاڵەکانى کوردستان ناکات بە فیلم
9
گۆڕان سه‌رنجه‌كانی له‌سه‌ر ده‌ستوور ناخات ه ڕوو به‌یان .تایبه‌ت الی��هن��ه‌ك��ان��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن رایده‌گه‌یه‌نن تا دڵنیا نه‌بنه‌وه ل��ه گ��ێ��ڕان��ه‌وه‌ی ده‌س���ت���وور بۆ گ��ف��ت��وگ��ۆك��ردن ل���ه‌س���هری پێش ریفراندۆم ،تێبینییه‌كانی خۆیان ل�ه‌س�ه‌ر ده‌س��ت��وور ناخه‌نه ڕوو. پ �ه‌رل �هم��ان��ت��ارێ��ك��ی یه‌كێتیش رایده‌گه‌یه‌نێت ت��ا پ��ارت��ی رازی نه‌بێت ،گفتوگۆ له‌سه‌ر ده‌ستوور ناكرێت. ت��ۆف��ی��ق ك��هری��م ،ئ�هن��دام��ی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی، وتی «بۆ دیاریكردنی تێبینییه‌كانی خۆمان له‌سه‌ر ده‌ستوور ،لیژنه‌یه‌كی تایبه‌متان پێكهێناوه له كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكی یاساناس و مافناس» .ئاماژە ب �ه‌وه‌ش ده‌ك��ات كه «له‌گه‌ڵ دوو الیه‌نه‌كه‌ی تری ئۆپۆزسیۆندا پرس و ڕامان كردووه و تێبینییه‌كامنان ڕوون و ئاشكران له‌سه‌ر ده‌ستوور». ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����هری ژووری لێكۆڵینه‌وه‌ی سیاسیی بزوتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان��ی��ش رای��ده‌گ �هی �هن��ێ��ت «تا ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن دڵ��ن��ی��ا نه‌بێته‌وه ل��ه‌وه‌ی ده‌س��ت��وور ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه، تێبینییه‌كامنان له‌سه‌ر ده‌ستوور ناده‌ینه ده‌سه‌اڵت». بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و ڕاپۆرت.
«په‌رله‌مانی پێشوو گفتوگۆی له‌سه‌ر هه‌موو ده‌ستوور نه‌كردووه» به‌یان .تایبه‌ت
كۆنه‌مسته‌شارێك ب ه كۆمه‌كی ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌ژی! بەیان .تایبەت سه‌عید محه‌مه‌د غریب (سه‌عید جاف) ،یه‌كێك ه له‌و كۆنه‌مسته‌شارانه‌ی سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عس ،به‌اڵم ئه‌و به پێچه‌وانه‌ی مسته‌شاره‌كانی دیكه‌وه، له‌جیاتی ئه‌وه‌ی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوان بیده‌ن ب ه دادگ��ا ،وه‌كو خۆی ده‌ڵێت «مانگان ه هاوكاریی ماددیی ده‌كه‌ن و كرێی خانووه‌كه‌ی له‌سه‌ر مووچه‌ی ئه‌نفالكراوه‌كانه». یه‌كێك ل ه كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوان ده‌ڵێت «به‌شێك له‌وانه‌ی ل ه ئه‌نفالكردن ڕزگاریان بوو ،ب ه هۆی كاك سه‌عیده‌وه بووه .ڕۆژگارێك ئه‌م پیاو ه ل ه ده‌سه‌اڵتدا بووه ،یارمه‌تیی ئێمه‌ی داوه ،با ئێمه‌ش ئه‌مڕۆ یارمه‌تییه‌كه‌ی بده‌ینه‌وه». سه‌عیدجاف ده‌ڵێت « جاران دوو خانوو و 12ئۆتۆمبێلم هه‌بوو ،به‌اڵم ئێستا كرێچیم و ب ێ سه‌یاره‌م». له‌الپه‌ڕە‌ی په‌یجور زانیاریی زیاتر بخوێنه‌ره‌وه
الپەڕە2 : ڕاپرسییه‌ك%75,4 :ی خەڵکى کوردستان دەنگ دەدەن
لە هەڵبژاردنى داهاتوودا جەماوەرى حزبه‌كان كه‌م ده‌كات به‌یان .تایبه‌ت به‌پێی ئه‌نجامی ئه‌و ڕاپرسییه‌ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی پێی هه‌ستاوه، سه‌رجه‌م حزبه‌كان لە هەڵبژاردنەکاىن داهاتوودا ده‌نگه‌كانیان كه‌م ده‌كات ،له نێویشیاندا بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان زۆرترین ده‌نگ كه‌م ده‌كات. ل�ه م���اوه‌ی ڕاب����ردوودا ،كۆمه‌ڵی ئیسالمی له ڕێی سه‌نته‌ری په‌ره‌پێدانی الوان���ه‌وه ،ڕاپرسییه‌كی جه‌ماوه‌ریی ئه‌نجام دا ،كه 800فۆڕم له سه‌نته‌ری
پارێزگا و به‌شێك له ق�ه‌زا و ناحیه و گونده‌كانی سنووری پارێزگاكانی هه‌ولێر و سلێامنیی گرته‌وه. به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی ڕاپرسییه‌كه كه پرسیاره‌كان له باره‌ی «له هه‌ڵبژاردنی ڕاب���ردوودا بۆ په‌رله‌مانی كوردستان ده‌نگت به چ الیه‌نێك داوه؟» .پاشان پرسیاری «له هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا بۆ په‌رله‌مانی كوردستان ده‌نگ به چ الیه‌نێك ده‌ده‌یت؟» كراوه ،ئه‌نجامه‌كان به‌م شێوه‌یان لێهاتووه: یه‌كێتی له ( )%15بووه به (،)%11.9
پارتی له ( )%16.5بووه به (،)%13.6 گ��ۆڕان له ( )%20.9بووه به (،)%17.6 كۆمه‌ڵ له ( )%12.4بووه به ()%10,9 و یه‌كگرتوو له ( )%10.5بووه به (،)%8 به‌م شێوه‌یه (یه‌كێتی ،%3,1پارتی ،%2,9 گۆڕان ،%3,3كۆمه‌ڵ %1,1و یه‌كگرتوو )%2,5ی ده‌نگه‌كانیان كه‌م ده‌كه‌ن. ب����ه‌اڵم ب���هو پ��ێ��ی �هی %26,8ی ده‌ن��گ��ده‌ران ،هێشتا بڕیاریان ن�ه‌داوه ده‌ن���گ ب �ه ك �ێ ده‌ده‌ن ،پێشبینیی گۆڕانكاریی له ئه‌نجامه‌كاندا ده‌كرێت. له الیه‌كی دیكه‌وه ،له پرسیارێكی
دیكه‌ی ڕاپرسییه‌كه‌دا كه «هه‌ڵوێستی كام حزبت له په‌رله‌مانی كوردستاندا به الوه په‌سه‌ند ب��وو؟» .گ��ۆڕان پله‌ی یه‌كه‌می به‌ده‌ستهێناوه كه %37,6ی ده‌نگه‌كانه ،پاشان (پارتی ،%14,2كۆمه‌ڵ ،%12,1یه‌كێتی ،%11,1یه‌كگرتوو )%8,4 ی ده‌نگه‌كانیان به‌ده‌ستهێناوه. به‌پێی ئه‌و ڕاپرسییه ،له پرسیاری «ئایا به‌شداری له هه‌ڵبژارنی په‌رله‌ماندا ده‌كه‌یت؟» %75,4ی به‌شداربووان به (به‌ڵێ) و %8,8به (نه‌خێر) و %15یش به (بڕیارم نه‌داوه) وه‌اڵمیان داوه‌ته‌وه.
پ���ارێ���زه‌ر زان����ا ڕۆس��ت��ای��ی، ئ���هن���دام���ی خ���ول���ی پ��ێ��ش��ووی په‌رله‌مانی كوردستان و ئه‌ندامی لیژنه‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان ،كه به‌شداریی كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ك��ردووه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێم ،ڕایده‌گه‌یه‌نێت «سه‌رۆكی هه‌رێم ڕای واب��وو ك ه موسته‌حیله هه‌موو الیه‌نه‌كان ڕازی بن له‌سه‌ر ده‌س��ت��وور» .ه�ه‌روه‌ك وتیشی «سه‌رۆكی هه‌رێم دڵسۆزی كه‌من ،زۆربه‌ی ئه‌و خه‌ڵكانه‌ی ك ه له‌گه‌ڵیان كۆده‌بێته‌وه ،به‌ره‌و باری توندیی هانی ده‌ده‌ن». زان��ا ڕۆس��ت��ای��ی ک��ە هاوکات بەرپرسێکى کۆمەڵى ئیسالمییشە، له باره‌ی خودی ده‌ستووره‌كه‌شه‌و ه ده‌ڵێت «گێڕانه‌وه‌ی پرۆژە نییه بۆ په‌رله‌مان .له‌به‌رئه‌وه‌ی په‌رله‌مانیش گفتوگۆی له‌سه‌ر مادده به مادده‌ی پرۆژەی ده‌ستوور نه‌كردووه ،ته‌نها وه‌كو یه‌ك پارچه ده‌نگی پێداوه ،ب ه به‌ڵی یان به نه‌خێر». بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و ڕاپۆرت
3 ژمار ه ( ،)36سێشه‌مم ه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
زانا ڕۆستایی ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستوور ،بۆ به‌یان:
پێشتر په‌رله‌مان گفتوگۆی له‌سه‌ر مادده‌به‌مادده‌ی ده‌ستوور نه‌كردووه دیدار :سه‌ید نامی ب���هی���ان :ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ك��هی ئێو ه وه‌ك لیژنه‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌رێم ،له‌گه‌ڵ مه‌سعود بارزانی ،بۆ چی بوو؟ چ بڕیارێك و ئه‌نجامێكی لێكه‌وته‌وه؟ زانا ڕۆستایی :كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ڕاوێژكاری بوو ،بۆ بڕیاردان نه‌بوو. سه‌رۆكی هه‌رێم ویستی پ��رس و ڕام��ان پێبكات له‌سه‌ر چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی ڕیفراندۆمه‌كه ،چونك ه ئ��هو ب��ڕی��اری ئ���ه‌وه‌ی داو ه ك ه ڕیفراندۆم بكات .ل ه كۆبوونه‌وه‌كه‌دا وتی كه‌س ناتوانێت مافی خه‌ڵك زه‌وت بكات ،قبوڵیان كرد ،قبوڵیان كرد ،قبوڵیان نه‌كرد ،قبوڵیان نه‌كرد. ل ه قسه‌كانیشیدا ئه‌وه‌ی پێوه دیار بوو ك ه زۆربه‌ی الیه‌نه سیاسییه‌كان له‌سه‌ری ڕازی بن و ئامادده‌یی نیشاندا كه پێش ڕیفراندۆم ده‌توانین پێشوه‌خت ڕێكه‌وتنێك بكه‌ین له‌سه‌ر ئ�هو م��اددان �هی تێبینییان له‌سه‌ره. ب��هی��ان :س��ه‌رۆك��ی ه�ه‌رێ��م له‌گه‌ڵ سازاندا نه‌بوو ك ه الیه‌نه‌كان ڕێككه‌وتن بكه‌ن له‌سه‌ر ده‌ستوور؟ زانا ڕۆستایی :ئه‌و ڕای وابوو كه موسته‌حیله هه‌موو الیه‌نه‌كان ڕازی ب��ن ل��ه‌س��هری ،ب���ه‌اڵم وتی پێامن خۆشه زۆرترینی خه‌ڵك پێی ڕازی بێت .هه‌ندێك الیه‌ن هه‌یه بڕیاریان داوه به ه�ه‌ر وه‌زعێك ڕازی نابن .ئه‌و ڕێگریی نه‌بوو له
پارێزه‌ر زانا ڕۆستایی ،ئه‌ندامی خولی پێشووی په‌رله‌مانی كوردستان و ئه‌ندامی لیژنه‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان ڕایده‌گه‌یه‌نێت یه‌كێك ل ه پاساوه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ ئه‌نجامنه‌دانی ڕیفراندۆم له‌سه‌ر ده‌ستوور و دواخستنی بۆ ئێستا ،كه‌ركووك و ناوچ ه دابڕاوه‌كان بووه ،ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت ل ه كاتی تێپه‌ڕاندنی ده‌ستووردا ل ه په‌رله‌مان گفتوگۆ له‌سه‌ر مادده ب ه مادده‌ی پرۆژه‌ی ده‌ستوور نه‌كردووه. سازانی نیشتیامنی ،ب�ه‌اڵم نیگه‌رانیش بوو له‌و هه‌ڵمه‌ته‌ی ل ه دژی ده‌ستوور ده‌كرێت .ده‌ی��وت ئه‌و كه‌سانه‌ی دژی ده‌ستوور قس ه ده‌كه‌ن ،به دیاریكراوی قس ه ن��اك�هن ،م��ادده‌ك��ان ده‌ستنیشان ناكه‌ن و پێشنیاریشی بۆ ناكه‌ن ،هه‌ر به‌گشتی ده‌ڵێن ئه‌و ده‌ستوور ه خراپ ه و دیكتاتۆریه‌ت دروستده‌كات .پێشنیارێكم بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم كردووه به نوورساو كه ب ه فه‌رمی داوا له الیه‌نه‌كان بكه ئه‌و ماددانه چین پێویسته ده‌ستكاری بكرێن، ده‌ستنیشانیان بكه‌ن و پێشنیاریان چییه بۆ ده‌ستكارییه‌كه .ئه‌ویش پێشنیاره‌كه‌می پێباشبوو ،ئیرت نازانم كاری له‌سه‌ر ده‌كات یا نا.
به‌یان :ئێستا ته‌نها كه‌مینه‌یه‌ك بهوه ڕازی نین ك ه ده‌ستوور بگه‌ڕێته‌وه بۆ گفتوگۆكردن له په‌رله‌مان كه (پارتی)یه و 29كورسیی په‌رله‌مانی هه‌یه ،بۆ ڕای ئه‌و كه‌مینه‌یه زاڵه به‌سه‌ر الیه‌نه‌كانی تردا؟ زانا ڕۆستایی :ئه‌و ده‌ڵێت ته‌وافوق ئه‌وه‌یه كه هه‌موو الیه‌نه‌كان ڕازی بن، كه یه‌ك ال ڕازی نه‌بێت ،كه‌واته ته‌وافوق نییه ،جا ئه‌و الیه پارتی بێت ،كۆمه‌ڵ بێت، یان گۆڕان بێت .كه ته‌وافوق نه‌بوو ،په‌نا ده‌برێت ه به‌ر زۆرینه .له‌ناو په‌رله‌مانیش مسۆگه‌ر نه‌بێت ،زۆری��ن �هی خه‌ڵك و جه‌ماوه‌ر له كاتی ڕیفراندۆم ده‌ریدەخات كه ده‌ستووریان ده‌وێت یان نایانه‌وێت. به‌یان :بۆ ته‌نها پارتی ڕازی نییه و
پێداگری له‌سه‌ر ڕیفراندۆمی ده‌ستوور ده‌كات؟ زان��ا ڕۆستایی :گێڕانه‌وه‌ی پرۆژە نییه بۆ په‌رله‌مان ،له‌به‌رئه‌وه‌ی په‌رله‌مان گفتوگۆی له‌سه‌ر م��ادده به م��ادده‌ی پرۆژەی ده‌ستوور نه‌كردووه ،په‌رله‌مان ته‌نها وه‌كو یه‌ك پارچ ه ده‌نگی پێداوه ،به به‌ڵی یان به نه‌خێر. گێڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ گفتوگۆ، ل ه الیه‌ن لیژنه‌یه‌كی پسپۆڕەوه كه له الی �هن الیه‌نه سیاسییه‌كانه‌و ه ی��ان له الیه‌ن په‌رله‌مانه‌و ه داده‌نرێن ،پێشرتیش لیژنه‌یه‌ك بوو له ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان ،واته په‌رله‌مانی و ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مانیی تێدا ده‌بێت .نابێت بگێڕدرێته‌وه بۆ په‌رله‌مان.
یاساییه‌كانی ئه‌وان ده‌ڵێن ،یاسایی نییه كه بگه‌ڕێته‌وه. ب����هی����ان :الی���هن���ه‌ك���ان���ی ت��ری كۆبوونه‌وه‌كه‌ی ئێو ه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێم چی بوون ،ئه‌وه‌ی الی ئێوه جێی سه‌رنج بووبێت؟ زانا ڕۆستایی :به شێوه‌یه‌كی گشتی سه‌رۆكی هه‌رێم دڵسۆزی كه‌من ،زۆربه‌ی ئه‌و خه‌ڵكانه‌ی ك ه له‌گه‌ڵیان كۆده‌بێته‌وه، ب��ه‌ره‌و ب��اری توندیی هانی ده‌ده‌ن و كه‌مرت قسه‌ی مه‌سڵه‌حه‌تی بۆ ده‌كرێت و ڕێگاچاره‌ی نیشان ده‌درێ��ت ،زیاتر ڕێگای ئاڵۆزكردنی نیشان ده‌درێت ،ئهوه به ڕای من باش نییه .منیش پێم وت وا پێویسته ئێمه دڵسۆزان ه ڕێگای چاره
و ده‌ربازبوون ل ه قه‌یران پێشنیار بكه‌ین بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم ،نه‌ك ئاگری ئاڵۆزییه‌كان خۆشرت بكه‌ین. به‌یان :بۆ ڕیفراندۆم خراوه‌ته ئێستاوه و له كاتی خۆیدا ئه‌نجام نه‌دراوه له‌ناو خه‌ڵكدا؟ زان��ا ڕۆستایی :ئێمه‌یش به سه‌رۆكی هه‌رێمامن وت بۆ له‌م كاته‌دا مه‌سه‌له‌ی ده‌ستوور گه‌رم ده‌ك��رێ��ت ،پێنج ساڵه پ��رۆژەك�ه نوورساوه و دواكه‌وتووه ،ئێستا بۆ به چه‌ند مانگێك تێپه‌ڕێرنێت .خولێكی په‌رله‌مانی ت���ه‌واو ب���ووه ،خولی دووه‌م پرۆژەكه‌مان په‌سه‌ند كرد، ڕیفراندۆمامن بۆ نه‌كرد ،وا خولی سێهه‌م هاتووه و خه‌ریك ه ته‌واو ده‌بێت ،واباش ه له خولی چواره‌م كه ده‌ستی پێكرد ،له‌وانه‌ی ه لە نه‌خشه‌ی سیاسیی هه‌رێم ته‌حالوفاتی تر بێته كایه‌وه ،حكومه‌ت به جۆرێكی تر ته‌فسیر بكرێت ،ئه‌وكاته گفتوگۆ له‌سه‌ر ده‌ستوور بكرێت .له‌وانه‌ی ه گونجاوتر بێت ،نه‌ك ل ه كۆتایی ئه‌م خوله‌دا ،ئه‌مه‌م به سه‌رۆكی هه‌رێم وت .سه‌رۆكی هه‌رێم هه‌ر باسی ئه‌وه‌ی ده‌كرد كه له‌سه‌ر كه‌ركووك و ناوچ ه دابڕاوه‌كان دواكه‌وتووه، وتوومانه ئه‌مڕۆ و ئه‌مڕۆ نا ،به‌ڵكو ئه‌وانیش بێنه‌و ه س�ه‌ر هه‌رێم و به‌شداریی ڕیفراندۆمه‌ك ه بكه‌ن، ب��ه‌اڵم تا ك �هی چ���اوه‌ڕێ بكه‌ین؟ حه‌زمان ده‌كرد ئه‌وانیش ده‌نگیان هه‌بوایه .ئه‌و ه یه‌كێك له پاساوه‌كان بوو.
بوونی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبێك ب ه سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ن هزاهه ،مشتومڕی لێده‌كه‌وێته‌و ه
«هه‌ر كاتێك یاساكه جێبه‌ج ێ كرا ،ده‌بێت وه‌زیر و به‌رپرسه‌كان بچنه زیندان» ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر دواى ئه‌وه‌ی ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ب��وو ب� ه س �ه‌رۆك��ی ده‌س��ت �هی ن�ه‌زاه�ه، فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان هه‌ریه‌كه به شێوه‌یه‌ك له باره‌یه‌و ه ده‌دوێن .ئه‌ندام په‌رله‌مانێك پێی وای � ه «ئ �هم ده‌سته‌یه سه‌ركه‌وتوو نابێت ،چونك ه ئه‌و كه‌سه‌ی سه‌رۆكیه‌تی ،قوه‌تی كه‌مرته له‌و كه‌سانه‌ی گه‌نده‌ڵی ده‌كه‌ن» .یه‌كێكی دیك ه ده‌ڵێت «ب ه الی زه‌حمه‌تكێشانه‌و ه ته‌نها پۆست و پاره و مووچه‌ی ئه‌ندامانی حزب گرنگه، جه‌ماوه‌ر به الیه‌وه زۆر گرنگ نییه». ئ��ارام ق��ادر ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،وت��ی «ده‌س���ه‌اڵت ئه‌مه‌ی ده‌ویست ك ه گه‌نده‌ڵی به‌رده‌وام بێت .سه‌رۆكی ده‌سته‌كه ل ه پارتێكی بچووك بێت ،تا نه‌توانێ قسه بكات .بۆیه پێامن وای ه هیچ كارا نابێ له كاره‌كانیدا، ته‌نها ئ �ه‌وه نه‌ب ێ كه بڵێن پۆسته‌كه پ��ڕك �راوه‌ت �ه‌وه» .ن��اوب �راو ل �ه‌ب��اره‌ی ئه‌و قسه‌یه‌ی سه‌رۆكی په‌رله‌مانیش ك ه ده‌ڵێت بۆ بێالیه‌نی ئه‌م كه‌سه‌مان داناوه ،ده‌ڵێت «هیچ بنه‌مایه‌كی نییه و په‌یوه‌ندیی به‌وه‌وه نییه ،به‌ڵكو بۆ ئه‌وه‌یه بڵێن كه ئه‌و ه ده‌سته‌ی له‌و شێوه‌یه‌مان هه‌یه.
تا خ��ودی ده‌سته و یاساكانی دروست ده‌بێت ،په‌رله‌مانیش كۆتایی دێ��ت». له‌باره‌ی رازیبوونی ئه‌و پارته به‌وه‌ی ك ه له ئه‌گه‌ری سه‌ركه‌وتوو نه‌بوونی، سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ وتی «به الی زه‌حمه‌تكێشانه‌وه ته‌نها پۆست و پاره و مووچه‌ی ئه‌ندامانی حزب گرنگه، جه‌ماوه‌ر به الیه‌وه زۆر گرنگ نییه» .الی خۆیشیه‌وه سه‌میر سه‌لیم له فراكسیۆنی یه‌كگرتوو ،وتی «ڕووب�ه‌ڕووب��وون�ه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی ئه‌مڕۆ ل ه كوردستان گه‌یشتووه‌ته ئاستێك ،ن ه به ده‌سه‌اڵت ،نه به ئۆپۆزسیۆن و ده‌سته‌ی نه‌زاهه و ته‌نانه‌ت شه‌قامیش چاره‌سه‌ر نابێت .بارودۆخی شه‌فافی و ده‌سته‌به‌ری نه‌زاهه ،له كوردستان نییه، بۆیه ئه‌م ده‌سته‌ی ه هیچ كاریگه‌ریی نابێت ل ه رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵكاران و بتوانێ دادگاییان بكات .ئه‌م ده‌سته‌یه‌ش هه‌نگاوێكه ،ب�ه‌اڵم پێم وانییه واقیعی ئیداری و سیاسیی هه‌رێمی كوردستان بوار به‌م حاڵه‌ته بدات» .ناوبراو ده‌شڵێت «ئۆپۆزسیۆنیش په‌له‌یه‌تی له شه‌فافی و ئاشكرابوونی گه‌نده‌ڵی و چوارچێوه دانان بۆ ده‌سته‌ی نه‌زاهه و ده‌سته‌به‌ربوونی ه �ه‌ل��وم �ه‌رج��ی ب �ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون �ه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی ،نه‌ك به شكڵی مامه‌ڵه‌كردن. زه‌مینه‌ی ده‌سته‌ی ن هزاهه‌ش گونجاو
نییه ،هه‌ر شتێك زه‌مینه‌ی گونجاو نه‌بوو، ناتوانێ ئامانجی پرۆسه‌ك ه به‌دیبهێنێ، ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌س ه ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی و یه‌كێتیش بێت ،نه‌ك هی حزبێكی بچووكی وه‌كو زه‌حمه‌تكێشان». عه‌بدوڵاڵ ئه‌مین ،له فراكسیۆنی گۆڕان ،وتی «ئه‌م ده‌سته‌ی ه سه‌ركه‌وتوو نابێت ،چونكه ئه‌و كه‌سه‌ی سه‌رۆكی ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌یه ،قوه‌تی كه‌مرت ه له‌و كه‌سانه‌ی كه گه‌نده‌ڵی ده‌ك��هن ،بۆی ه ئه‌سته‌مه بتوانرێت یاسا ب ه سه‌ریاندا جێبه‌ج ێ بكرێت .جگه له‌وه‌ش ،بارودۆخی كوردستان ئاڕاسته‌كه‌ی به‌ره‌و ئه‌و ه نیی ه یاسا سه‌روه‌ر بێت ،چونكه ئه‌و یاسایانه‌ی په‌یوه‌ندییان ب ه بابه‌تی داراییه‌و ه هه‌یه،
پشتگو ێ خ��راون ،زیاتر به میزاج كار ده‌ك �هن .یاسای ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌ش ل ه چوارچێوه‌ی ئه‌و ج��ۆره یاسایانه‌دایه. بۆی ه هه‌ر كاتێك یاسای ده‌سته‌ی نه‌زاه ه جێبه‌جێ كرا ،ئه‌وانه‌ی ئێستا له حوكمدان، ل ه وه‌زیر و به‌رپرسه‌كان ،ده‌بێت بچن ه زیندان». س��ۆزان شه‌هاب ،سه‌رۆكی لیستی كوردستانی ،وتی «له‌بری حوكمدانی به‌م شێوه‌یه‌ی ئۆپۆزسیۆن ،با هه‌موومان هه‌نگاو ب�ه‌ره‌و نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی و ده‌ركردنی یاساكانی دژی گه‌نده‌ڵی و هه‌ڵدانه‌وه‌نه‌وه‌ی دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵكاران بنێین .پێم سه‌یره ئ�هو خه‌ڵكانه به‌م شێوه‌ی ه ته‌فسیر بۆ هه‌موو هه‌نگاوێكی
ده‌سه‌اڵت ئه‌مه‌ی ده‌ویست ،ك ه گه‌نده‌ڵی به‌رده‌وام بێت سه‌رۆكی نه‌زاهه ،قوه‌تی كه‌متر‌ه له‌و كه‌سانه‌ی گه‌نده‌ڵی ده‌كه‌ن
حكومه‌ت ده‌ك��هن!» .ناوبراو پێی وای ه «حه‌ق نیی ه مه‌سه‌له‌ی گه‌نده‌ڵی ته‌نها بخرێته پاڵ یه‌كێتی و پارتی ،چونكه پێم وانییه هه‌ر یه‌كێتی و پارتی له‌م واڵته كاربه‌ده‌ست و خاوه‌نكار بن ،له هه‌موو جۆرێكی تێدایه .ئه‌م ده‌سته‌یه‌ش هه‌ر بۆ كاری حكومه‌ت نییه .كه‌میی ماوه‌ی خولی په‌رله‌مانیش گرفت نییه ،چونكه ئه‌گه‌ر سه‌رۆكی ده‌سته‌كه‌ش البچێت، ئه‌ندامانی ئه‌و ده‌سته‌یه هه‌ر ده‌مێنن. بۆیه به‌المه‌وه سه‌یر ه هه‌ندێك كه‌س بیركردنه‌وه‌یان ئه‌وه‌ند ه كرچ و كاڵه له‌سه‌ر ئه‌م ده‌سته‌یه» .سۆزان شه‌هاب ،سه‌باره‌ت به دان��ان��ی ئ �هو پ��اڵ��ێ��وراوه‌ش ،ده‌ڵێت «ئه‌م كه‌سه له ده‌ره‌وه‌ی ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵته ،تا كاره‌كانی نه‌بێته ده‌ستكه‌وت نه بۆ ئۆپۆزسیۆن ،نه بۆ ده‌س��ه‌اڵت. ئینشائه‌ڵاڵ به‌م زووانه ده‌سته‌ی چاودێریی دارایی ده‌ستنیشان ده‌كه‌ین». الی خۆشیه‌وه گۆران ئازاد ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبی زه‌حمه‌تكێشان، وت��ی «س��ه‌رۆك��ی ده‌س��ت��هی ن �ه‌زاه �ه په‌یوه‌ندیی به پاڵپشتیی حزبییه‌وه نییه، چونكه كه‌سێكی سه‌ربه‌خۆیه .كاره‌كه‌شی سزادان نییه ،ته‌نها سه‌ملاندنی گه‌نده‌ڵییه له پ��رۆژەك��ان��دا .ئ �ه‌وی تر بۆ دادوه‌ر جێده‌مێنێ كه زۆر كه‌س واده‌زانێ كاری
ئه‌م ده‌سته‌یه ب ه جۆرێكه هه‌ر كه‌س گه‌نده‌ڵی بكات ،پۆلیس ده‌نێرێت له ماڵه‌كەی ده‌ریده‌هێنێ» .له‌باره‌ی ئه‌و قسانه‌ی ئۆپۆزسیۆنیشەوە به‌وه‌ی ئه‌و كه‌س ه سه‌ركه‌وتوو نابێت ،ناوبراو ده‌ڵێت «ئێستاش زووه بڕیار بده‌ین ،جارێ ده‌بێ بزانین ئه‌م یاسا و ئالیه‌تانه‌ی كه سه‌رۆكی ئه‌م ده‌سته‌یه كاری پێده‌كات ،چۆنه، ێ ئه‌وكات بڕیار بده‌ین سه‌ركه‌وتوو ده‌ب یان نا .گه‌نده‌ڵیش ئه‌مڕۆ له كوردستان له ئاستێكدایه كه‌س ناتوانێت بڵێت من ێ ده‌رباز ده‌كه‌م ،ب ه ده‌سه‌اڵت خۆمی ل و ئۆپۆزسیۆنه‌وه .ك��اری ئه‌م سه‌رۆك ه ته‌نها دیاریكردنی ناو و پرژەكه و بڕی گه‌نده‌ڵییه ،كاری بهوه نییه ئه‌م پرۆژە هی به‌رپرسی كام الیه‌نه‌یه .بۆی ه به‌الی ئێمه‌و ه گرنگ ئه‌وه‌ی ه ئه‌ركی سه‌رشانی ێ بكه‌ین .كاتێ زانیشامن خۆمان جێبه‌ج كاره‌ك ه شتێكی شكڵییه ،ئ �ه‌وا قسه‌ی خۆمان ده‌كه‌ین .ره‌نگ ه ئێمه‌ش به‌و كار ه رازی نه‌بین ،چونك ه ب هڕاستی ئه‌و پۆسته بۆ ئیشه ،كه لێی نه‌گه‌ڕان ئیش بكات، ئه‌و كات نه ئێمه ،ن ه ئه‌و هاوڕێیه‌شامن كار ناكات .رێگریشامن لێ نه‌كه‌ن ،به جۆرێك كار ده‌كه‌ین كه دڵی هه‌موو الی �ه‌ك رازی بكه‌ین ،دی��ار ه مه‌به‌ستم خاوه‌ن حه‌قه».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)36سێشه‌مم ه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
ئێران هێرۆ ئیرباهیم ئەحمەدى له‌وباره‌یه‌وه ئاگادار كردووه‌ته‌و ه
كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ ده‌بێت ه سكرتێر و به‌رهه‌م ساڵحیش سه‌رۆك كۆمار به‌یان .تایبه‌ت بڕیاره پۆستی سكرتێری گشتیی یه‌كێتیی نیشتیامنی و س���ه‌رۆك كۆماری عێراق یه‌كال ببێته‌وه ،ئێرانیش له‌وباره‌یه‌و ه هێرۆ ئیرباهیم ئه‌حمه‌د، هاوسه‌ری تاڵه‌بانی و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی ئاگادار كردووه‌ته‌وه. به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی (به‌یان) له سه‌رچاوه‌ی تایبه‌ته‌وه ده‌ستی كه‌وتووه، ئێران بۆ جێگره‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆك كۆمار ،به‌رهه‌م ساڵح ،جێگری دووه‌می سكرتێری یه‌كێتیی نیشتیامنی و بۆ جێگره‌وه‌ی پۆستی سكرتێری یه‌كێتی، ك��ۆرسه‌ت ڕەس���وڵ ،جێگری یه‌كه‌می سكرتێری یه‌كێتیی نیشتیامنیی قبوڵه، ئه‌مه‌ش بووه‌ت ه جێی ناڕەزایی به‌شێك
سه‌رچاوه‌یه وتیشی «یه‌كێتی ویستی ل �ه ڕێ��ی ڕێكخستنه‌كانیه‌و ه ئ �هو ه بڵێت كه به‌و بڕیاره ناڕازین و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ڕێكخستنه‌كانیان ئاگادار ك��رده‌و ه كه ده‌س��ت ب ه ئاهه‌نگگێڕان بكه‌ن و له ماوه‌یه‌كی كه‌مدا له چه‌ند شه‌وی ڕابردوودا یاریی ئاگرین و ته‌قه‌ی زۆر كران ،له كاتێكدا ئه‌و كارانه ته‌نیا ده‌ڤه‌ری سه‌وزی گرته‌وه». له درێژەی ئه‌و هه‌واڵنه‌ی ئێراندا، ئ��هو حكومه‌ته بانگێشتی دكتۆر به‌رهه‌می ك��ردووه و له چه‌ند رۆژی راب���ردوودا ن��اوب�راو س�ه‌ردان��ی ئێرانی كرده‌وه ،هه‌رچه‌ند یه‌كێتی وای پیشان دا سه‌ردانه‌ك ه نافه‌رمیی ه و خێزانییه .به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ش كه له سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له ده‌سه‌اڵتی ئێرانه‌و ه (به‌یان)
له ب�ه‌رپ��رس و ك��ادران��ی یه‌كێتی ،ل ه نێویشیاندا هێرۆ ئیرباهیم ئه‌حمه‌د، هه‌ربۆیه ئێران بانگێشتی هێرۆ خانی ك���ردووه و له ك��ۆب��وون�ه‌وه له‌گه‌ڵیدا ئاگاداریان كردووه‌ته‌وه و ناوبراویش ناڕەزایی پیشان نه‌داوه. دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی هێرۆ ئیرباهیم ئه‌حمه‌د ،ئه‌و هه‌وڵه‌ی ئێران ناڕەزایی لێكه‌وته‌وه .سه‌رچاوه‌یه‌ك ك ه نه‌یویست ن���اوی ب�ڵاوب��ك �هی��ن �ه‌وه ،ب � ه (ب �هی��ان) ی ڕاگه‌یاند «یه‌كێتی بۆ ڕێگری له‌و ناڕەزایه‌تییانه و پیشاندانی ئ�ه‌وه‌ی تاڵه‌بانی له ژیاندا م��اوه و پێویسته باس ل ه جێگره‌وه‌ی نه‌كرێت ،هه‌ستا به باڵوكردنهوهی چه‌ند وێنه‌یه‌كی تاڵه‌بانی كه باس له‌و ه ده‌كه‌ن نوێیه ،به‌اڵم هه‌ر زوو ئه‌و وێنانه ڕەخنه‌ی لێگیرا» .ئه‌و
ده‌ستی كه‌وتووه ،ئێران مه‌رجی ئه‌وه‌ی دان��اوه بۆ دانانی به‌رهه‌م ساڵح ،ك ه له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ی بارزانی بێت ه ده‌ره‌و ه و هێنده ل ه ئاستیدا ده‌سته‌مۆ نه‌بێت. به‌پێی لێدوانه جیاوازه‌كانیش، باڵوكردنهوهی ئه‌و وێنانه‌ی تاڵه‌بانی وه‌اڵم�� ه بۆ ب�ه‌ره�هم ساڵح و بۆ ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ی عێراقیش كه داوای جێگره‌وه‌ی تاڵه‌بانی ده‌كه‌ن .هه‌روه‌ك م��وئ�هی�ه‌د ت �هی��ب ،وت�ه‌ب��ێ��ژی لیستی كوردستانی وتوویه‌تی «ده‌ركه‌وتنی مام جه‌الل كۆتایی به‌و مشتومڕە هێنا كه داوای جێگره‌وه‌ی بكرێت». (به‌یان) بۆ وه‌رگرتنی ڕای یه‌كێتی په‌یوه‌ندیی به چه‌ند به‌رپرسێكیانه‌وه ێ وه‌اڵم ك��رد ،ب�ه‌اڵم په‌یوه‌ندییه‌كان ب بوون.
تا پارتی رازی نه‌بێت ،ده‌ستوور ناگه‌ڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان
«كه‌مینه‌یه‌ك له هه‌رێم وا هه‌ستده‌كه‌ن ده‌ستوور زامنی به‌رده‌وامیدان ه ب ه حوكمیان» ڕاپۆرت :سه‌ید نامی الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن رایده‌گه‌یه‌نن ك ه تا دڵنیا نه‌بنه‌و ه ل ه گێڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ری پێش ریفراندۆم، تێبینییه‌كانی خۆیان له‌سه‌ر ده‌ستوور ناخه‌نه ڕوو .په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتیش رایده‌گه‌یه‌نێت تا پارتی رازی نه‌بێت، گفتوگۆ له‌سه‌ر ده‌ستوور ناكرێت. تۆفیق كه‌ریم ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،دەرب��اره‌ی تێبینی و ڕەخنه‌كانیان له‌سه‌ر پرۆژەیاسای ده‌س��ت��وور ،وت��ی «ئێمه وه‌ك��و كۆمه‌ڵی
ئیسالمی بۆ دیاریكردنی تێبینییه‌كانی خۆمان له‌سه‌ر ده‌س��ت��وور ،لیژنه‌یه‌كی تایبه‌متان پێكهێناوه ل ه كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكی یاساناس و مافناس ،لیژنه‌كه‌مان ماوه‌یه‌كه دیراسه‌یه‌كی وردی پرۆژەی ده‌ستووریان كردووه و تێبینی خۆیان ئاماده كردووه، بێگومان هه‌ركاتێك لێامن داوا بكه‌ن، ئاماده‌ین بیانخه‌ین ه ڕوو و بیانده‌ینه الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار و له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌كانی تری ئۆپۆزسیۆنیشدا راوێژ ده‌كه‌ین .حه‌مته‌ن ئه‌وانیش تێبینیی خۆیان هه‌یه و یاداشتیان كردووه ،ئه‌مه ل ه ورده‌كاریدا .ئه‌گینا له‌گه‌ڵ دوو الیه‌نه‌كه‌ی تری ئۆپۆزسیۆندا پرس و
ڕامان ك��ردووه و تێبینییه‌كامنان ڕوون و ئاشكران له‌سه‌ر ده‌ستوور». ده‌رب����اره‌ی ئ �هو الی�هن��ان�هی زیاتر تێبینییان له‌سه‌ر پرۆژەیاساك ه هه‌یه ،تۆفیق كه‌ریم بۆ (به‌یان) وتی «له‌سه‌ر چه‌ند الیه‌نێك تێبینییه‌كان هه‌یه ،بۆ منوون ه ئه‌و ده‌سه‌اڵته فراوانه‌ی دراو ه به سه‌رۆكی هه‌رێم .له‌كاتێكدا ده‌س�ه‌اڵت��ی سیاسی په‌رله‌مانییه ،كه‌چی ده‌سه‌اڵتێكی زۆر دراوه ب ه سه‌رۆكی هه‌رێم». به‌ڕێوه‌به‌ری ژووری لێكۆڵینه‌وه‌ی س��ی��اس��ی��ی ب���زوت���ن���ه‌وه‌ی گ��ۆڕان��ی��ش رای��ده‌گ��هی��هن��ێ��ت «ت���ا ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن
دڵ��ن��ی��ان �ه‌ب��ێ��ت �هو ه ل����ه‌وه‌ی ده‌س��ت��وور ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �ه‌وه ،تێبینییه‌كامنان له‌سه‌ر ده‌ستوور ناده‌ین ه ده‌س���ه‌اڵت» .یوسف محه‌مه‌د ،بۆ (به‌یان) وتی «ده‌ب ێ جار ێ پێش هه‌موو شتێك یه‌كالببێته‌وه ،ئایا ئه‌م پ��رۆژەی ده‌ستوور ه گفتوگۆ ده‌كرێته‌و ه پێش ئه‌وه‌ی بخرێته راپرسییەوە یان نا، ئینجا ئه‌و كاته الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن بڕیار ده‌ده‌ن كه تێبینییه‌كانی خۆیان بخه‌نه‌ڕوو». ده‌رب���اره‌ی زاڵبوونی كه‌مینه‌یه‌ك به‌سه‌ر ڕای الیه‌نه‌كانی تری هه‌رێمدا، یوسف محه‌مه‌د ،وتی «له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و
كه‌مینه‌یه وا هه‌ست ده‌كات ئه‌م پرۆژەی ده‌س��ت��ووره رێگای بۆ خۆش ده‌ك��ات بۆ ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ حوكمی هه‌رێمی كوردستان بكات ،هه‌روه‌كو چۆن ئه‌و نیزام ه سیاسییانه‌ی ل �ه رۆژه �ه‌اڵت��ی ناو هڕاست هه‌بوون ل ه میرس و تونس و یه‌مه‌ن و لیبیا ،ك ه كه‌مینه‌یه‌ك حوكمی ئه‌و واڵته‌ی ده‌كرد ،به‌اڵم ل ه ماوه‌یه‌كی كه‌مدا ل ه ڕێگه‌ی شۆڕشه‌كانه‌و ه ڕووخێرنان ،ئه‌مانیش وا هه‌ست ده‌كه‌ن ئه‌م پرۆژەی ده‌ستوور ه زامنی به‌رده‌وامیدان ب ه حوكمیان ده‌كات، بۆی ه پشتگیری ده‌كه‌ن». الی خ��ۆی��ش��ی �ه‌وه ،گ���ۆران ئ���ازاد،
په‌رله‌مانتاری یه‌كێتی ل ه په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان ،وت��ی «زۆری��ن � ه ك�ه ده‌ڵێن ده‌بێت ده‌ستوور بگه‌ڕێته‌و ه ب ه ته‌وافوق، ته‌وافوقیش ده‌بێت هه‌موو هێزه‌كان رازی بن ،جا هه‌ر هێزێك بێت ،ئێستا كه پارتی رازی نییه ،ناكرێت ،چونك ه مه‌بده‌ئی ته‌وافوق تێكده‌چێت». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی یه‌كێتی پێشی وایه تا پارتی رازی نه‌بێت ،ده‌ستوور ناگه‌ڕێته‌وه بۆ پ�ه‌رل�هم��ان .ن��اوب �راو وتیشی «به‌ڵێ به‌ته‌ئكید تا پارتی رازی نه‌بێت ،ناكرێت، مه‌سه‌له‌ك ه پارتی نییه ،به‌ڵكو خودی مه‌بده‌ئی ته‌وافوقه».
په‌رله‌مان و پارێزگا گله‌یی ئه‌و ه ده‌كه‌ن كه پرسیان پێنه‌كراو ه
ئیداره‌ی ڕاپه‌ڕین ئاڵوگۆڕ به شوێنی به‌ڕێوه‌به‌ری ناحی ه و سه‌رۆك شاره‌وانییه‌كان ده‌كات ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر ماوه‌یه‌ك ه له سنوری ئیداره‌ی س �ه‌رب �ه‌خ��ۆی ڕاپ���ه‌ڕی���ن ،ئ��اڵ��وگ��ۆڕی ب���ه‌ڕێ���وەب���هری ن��اح��ی � ه و س���ه‌رۆك شاره‌وانییه‌كان ده‌كرێت ،هه‌ریه‌ك ه ل ه ێ چوارچێوه‌ی سنوره‌كه‌ی خۆیدا ،ب ئه‌وه‌ی هیچ هۆكارێكی دیار هه‌بێت. نه‌هرۆ محه‌مه‌د ،به‌ڕێوه‌به‌ری ن��اح��ی �هی ح��اج��ی��اوا ،ك��ه ف�ه‌رم��ان��ی گواستنه‌وه‌ی بۆ ده‌رك �راوه بۆ ناحیه‌ی هه‌ڵشۆ ،وتی «من نهێنی ئه‌م كاره نازانم،
له‌و الیه‌نانه بپرسن كه ئه‌م فه‌رمانه‌مان بۆ ده‌رده‌ك��هن .ئه‌مه یه‌كه‌م جاریشم نییه كه له ناحیه‌یه‌كه‌وه بۆ ناحیه‌یه‌كی تر ده‌گوازرێمه‌وه» .به‌ختیار ئه‌حمه‌د، سه‌رۆكی شاره‌وانیی ڕانیه ،وتی «تا ئێستا فه‌رمانی ڕەسمیم بۆ ده‌رنه‌چووه، له‌م یه‌ك دوو ڕۆژە فه‌رمانی گواستنه‌وه‌م بۆ ده‌رده‌چێت ،به‌اڵم نازانم بۆ كوێ، ئه‌وكات قسه ده‌ك��هم بۆ ڕاگه‌یاندن كه بۆچی ده‌مگوازنه‌وه ،ئێستا هیچ ق��س �هی �ه‌ك ن���اك���هم» .ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��هری ناحیه‌یه‌كیش كه نه‌یویست ناوی ئاشكرا
بكرێت ،سه‌ره‌ڕای نیگه‌رانی ،وتی «ئه‌م ه هیچ مانایه‌كی نییه ،ته‌نانه‌ت كاروباری هاوواڵتیانیش دواده‌خ���ات ،تا ئێمه ڕادێین له‌گه‌ڵ ئه‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییانه‌ی بۆی ده‌گوازرێینه‌وه». حه‌مید عه‌بدوڵاڵ ،سه‌رۆكی ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی ڕاپه‌رین ،بۆ (به‌یان) وتی «ئه‌م كاره‌مان زیاتر بۆ تاقیكردنه‌وه‌یه، ده‌مانه‌وێت بزانین كام له‌مانه باشرتین كه‌سه بۆ ئه‌و شوێنه‌ی بۆی ده‌چێت. ژیانیش هه‌مووی تاقیكردنه‌وه‌یه و په‌یوه‌ندی ب ه ناوخۆی ئیدرای خۆمانه‌و ه
هه‌یه» .كاروان ساڵح ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ناوخۆی په‌رله‌مان وتی «ئه‌م كار ه بێ ئاگاداریی ئێمه‌یه و هیچ ئاگامان لێی نییه .ك ه ئ�هم ئاڵوگۆڕه‌ش بۆ ئه‌و ه بێت كه ته‌نها كه‌سێك ماوه‌یه‌كی زۆر له شوێنێك بێت ،ئه‌وا دیكتاتۆری تاك دروست ده‌بێت ،كارێكی باشه ،به‌اڵم با له‌بری ئه‌م ئاڵوگۆڕییه خۆجێیه ،با ئاڵوگۆڕی نێوان به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌كانی سنوری پارتی و یه‌كێتی بكرێت له هه‌ولێر و سلێامنییه‌وه بێت ،تاكو ئه‌م دوو ئیداریی ه ب ه ئاشكرا نه‌مێنێت.
به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌كانی پارتی بچنه سلێامنی و یه‌كێتی بێت ه هه‌ولێر». دان��ا عه‌بدولكه‌ریم ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێامنی وتی «ئێمه ئێستا له‌وپه‌ڕی نیگه‌رانیداین كه هیچ پرسامن پێ ناكرێت له ئاڵوگۆڕی ئه‌م پۆستانه ،له‌كاتێكدا ده‌بێت به‌پێی یاسا له پارێزگارێكه‌وه تا به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌یه‌ك ب ه ڕەزامهندیی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا بێت ،ب �ه‌اڵم ئێستا به هۆی بڕیارێكی په‌رله‌مان ئه‌م ده‌سه‌اڵتانه له ئێمه وه‌رگیراوه‌ته‌وه ،تا خولێكی
ت��ر» .ن��اوب �راو وتیشی «ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ش چه‌ند جاریك سه‌ردانی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان و سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكامنان ك��ردووه و داوام��ان لێ ك��ردوون هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان بكرێت ،تا ئه‌و كاته هه‌ر كه‌سێك داده‌نرێت ،به ڕەزامهندیی خه‌ڵكی ناوچه‌ك ه بێت، ده‌سه‌اڵتیش ئه‌م كاره ناكات ،تا ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌ی هه‌یه‌تی ل ه ده‌ستی چه‌ند كه‌سێكدا بیهێڵێته‌و ه و شۆڕنه‌بێته‌وه بۆ خوارێ».
چه‌ندین كه‌موكووڕیی تێدایه و پێدانی ته‌نده‌ریش له گه‌نده‌ڵییه‌كانیه‌تی
بودجه‌ی 2013ی كه‌ركووك به بڕی 919ملیار دینار په‌سه‌ند كرا شڤان جه‌باری .كه‌ركووك دوای پێنج مانگ له چ��اوه‌ڕوان��ی، دواجار ل ه كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌نووسیدا ب��ودج �هی په‌سه‌ندكراوی ساڵی 2013 ل���ه‌الی���هن ئ �هن��ج��ووم �هن��ی پ��ارێ��زگ��ای كه‌ركووكه‌وه ڕاگه‌یه‌نرا که بڕی 919ملیار دینارە .جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی
پارێزگاش هۆكاری دواخستنی بودجه‌كه‌ی خسته ئه‌ستۆی حكومه‌تی ناوه‌ند .ئاماژەی به‌وه‌ش كرد درێژە به ته‌رخانكردنی پاره‌ی دروستكردنی خ �هن��ده‌ق ب��ۆ پشتێنه‌ی ئه‌منی دراون له‌گه‌ڵ دابینكردنی بودجه‌ی دیاریكراو بۆ كڕینی وزه‌ی ك��اره‌ب��ا بۆ وێستگه‌ی تازه و ریاز و خزمه‌تگوزارییه سرتاتیژییه‌كانی تر.
ئیرباهیم خه‌لیل ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای كه‌ركووك، تایبه‌ت ب ه (به‌یان) ڕایگه‌یاند «بوودجه‌ی س��اڵ��ی 2013ی ش���اری ك��ه‌رك��ووك به كۆمه‌ڵێك كه‌موكووڕییه‌وه په‌سه‌ند كراوه و ده‌شكرێت بڵێین له باشرتین حاڵیدا بوو». نه‌جات حسێن ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی ن��ه‌زاه�� ه ل � ه ئ�هن��ج��ووم�هن��ی پ��ارێ��زگ��ا،
پێی وای�� ه گه‌نده‌ڵییه‌كانی ب��ودج� ه ل ه په‌سه‌ندكردن نییه ،به‌ڵكو ل ه پێدانی ته‌نده‌ر و جێبه‌جێكردنی پ��ڕۆژەك��ان و كه‌مته‌رخه‌مییه‌كانی به‌ڵێنده‌ره .هۆكاری نه‌توانینی به‌رەنگاره‌بوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی ل ه ش��اره‌ك�ه‌ش��دا نه‌بوونی ئه‌ندازیاری چاودێرییه ،ه �ه‌ر ئ��ه‌وه‌ش وای��ك��ردوو ه گه‌نده‌ڵییه‌كان سه‌رتاپای پڕۆژەكانی
كه‌ركووك بگرێته‌وه». ب��ودج��هی س��اڵ��ی 2012ی ش��اری كه‌ركووك به بڕی 561ملیار دینار په‌سه‌ند كرا .له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌نووسیدا دكتۆر نه‌جمه‌دین كه‌ریم ،پارێزگاری كه‌ركووك ڕایگه‌یاند «%94ی سه‌رف ك�راوه» .به‌اڵم به‌پێی ئ�هو زانیارییه‌ی له به‌رده‌ستی (به‌یان)دایە ،له كۆی 561ملیار دینار،
172ملیاری لێ سه‌رف كراوه و 389ملیار دیناریشی لێ ماوه‌ته‌و ه و خراوه‌ت ه سه‌ر بودجه‌ی ساڵی 2013شاری كه‌ركووك، له‌كاتێكدا بودجه‌ی ساڵی 530 ،2013 ملیار دیناره و ئه‌و 389ملیار دیناره‌ش بڕە پاره‌ی ماوه‌ی دوو ساڵی ڕابردوو بوو ،خرایه سه‌ری ،كۆی گشتیی پاره‌ی ساڵی 2013ى كه‌ركووك كردی ه 919ملیار دینار.
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتیی نیشتیامنی بۆ به‌یان:
ئه‌وه‌ی ئۆتۆمبێله‌كه‌ی خۆی سووتاندووه ،هه‌ڵسووڕاوی گۆڕانه له‌باره‌ی شێوازی خۆشحاڵیی هاوواڵتیان بۆ وێنه‌كانی تاڵه‌بانی و هه‌ڵوێستی یه‌كێتی له‌باره‌ی سێبار ه خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی و مه‌سه‌له‌ی پێدانی ناسنامه‌ی عێراقی ب ه كوردانی ڕۆژهه‌اڵت و بوونی باره‌گاكانی یه‌كێتی له بینای حكومه‌ت و كه‌مكردنه‌وه‌ی كۆمیته‌كانیان له سنووری ڕاپه‌ڕین و په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌گه‌ڵ گۆڕان ،عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی و به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی ڕانیه‌ی یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان ،وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی (به‌یان) ده‌داته‌وه. گفتوگۆ :زریان جه‌وهه‌ر
ب��هی��ان :ئ��هم خۆشحاڵبوونه‌ی به بۆنه‌ی باشرتبوونی تاڵه‌بانییەوە ده‌رده‌بڕدرێن ،تا چه‌ند ئێوه له‌گه‌ڵیدان، له‌كاتێكدا ده‌بینین هاوواڵتیان بریندار ده‌كرێن ،خه‌ڵكی ئۆتۆمبێلی خۆیان ده‌سووتێنن ،تاڵه‌بانیش خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌م جۆره ده‌ربڕینه‌یه؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :دیاره مام ج �هالل موڵكی هه‌موو كوردستانه، ئێمه وه‌ك یه‌كێتی ،مام جه‌الل ته‌نها به موڵكی یه‌كێتی نازانین .ئاماده‌نه‌بوونی مام جه‌الل ئه‌و ڕاستییه‌ی زیاتر دووپات كردووه‌ته‌وه كه مام جه‌الل كاریگه‌ریی خۆی هه‌یه .دوای دیارنه‌مانی پێنج م��ان��گ ،ق��س�هی ج��ۆراوج��ۆر ده‌ك��را، ئێستاش كه ده‌رك�ه‌وت خه‌ڵك خۆشی ده‌رده‌بڕێت .دیاره ده‌ربڕینی خۆشیش هه‌ر ئهوه نییه ته‌قه و هۆكار بێت ،ئێمه وه‌ك یه‌كێتی ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ین خه‌ڵك به جۆریك خۆشی ده‌ربڕێت كه زیانی نه‌بێت بۆ خه‌ڵكی تر .ئه‌م خۆشییه بۆ ئه‌وه‌یه كه كه‌سایه‌تییه‌كی ئه‌م میلله‌ته باش بووه ،نه‌ك له ئه‌نجامی ده‌ربڕینی ئه‌م خۆشییه فیشه‌ك بته‌قێنی و گیانی
«
كه‌سانی تر بخه‌یته مه‌ترسییه‌وه. به‌یان :به‌اڵم جگه له ته‌قه‌كردن، له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا خه‌ڵك ئۆتۆمبێل ده‌سووتێنن؟ ع�ه‌دن��ان��ی ح �هم �هی مینا :وه‌ك ب���اس ده‌ك�����هن ،ه �ه‌ڵ��س��وڕاوێ��ك��ی گۆڕانه له سنووری ئێمه ئۆتۆمبێلی خ��ۆی س��ووت��ان��دووه ،ب��ۆ خۆشحاڵی ده‌ربڕین به‌بۆنه‌ی چاكبوونه‌وه‌ی مام ج �هالل��ەوە ،ئێمه له‌گه‌ڵ ده‌ربڕینی خۆشی مه‌ده‌نییانه‌ین ،نه‌ك له‌گه‌ڵ ده‌ربڕینێك كه زیانی بۆ خه‌ڵك هه‌بێت، سوپاسیشیان ده‌كه‌ین. به‌یان :له‌گه‌ڵ گه‌رمه‌ی ته‌قه‌كردن و خ��ۆش��ی ده‌رب���ڕی���ن ،الیه‌نگرانی په‌یجه‌كانی پارتی و سایته‌كانی نزیك له پارتی ،چه‌ندین شتیان باڵوده‌كرده‌وه كه گومانیان له ڕاستبوونی وێنه‌كانی مام جه‌الل دروست ده‌كرد؟ عه‌دنانی ح�هم�هی مینا :ئێمه پێوستامن ب��ه‌وه نییه ه�ه‌واڵ��ی درۆ دابه‌زێنین ،موزایه‌ده به‌سه‌ر كه‌سی ت���ره‌وه ب��ك �هی��ن ،ب���ه‌اڵم ده‌رك���ه‌وت ب�ه ئ��ام��اده‌ن�ه‌ب��وون��ی م��ام ج��هالل چ
پێوستمان بهوه نییه هه‌واڵی درۆ دابه‌زێنین و موزایه‌ده به‌سه‌ر كه‌سی تره‌وه بكه‌ین
«
ب��ۆش��ای��ی�ه‌ك دروس���ت ب���وو ،كه‌سی یه‌كه‌می الیه‌نه سیاسییه‌كان چه‌ند هه‌ستیان به‌و بۆشاییه ك��ردووه .هه‌ر یه‌كێك به‌شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان بۆی پاڕاوه‌ته‌وه كه ته‌ندروستیی باش بێت. به‌یان :كه‌سی یه‌كه‌می الیه‌نه‌كانی كوردستان توانییان بۆشایی مام جه‌الل پڕ بكه‌نه‌وه؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینه :بە غیابی مام جه‌الل ئه‌زمه‌یه‌كی قووڵ دروست ب��وو ،ت��ا ئێستا ئ��هم ئ�ه‌زم�هی�ه هه‌ر هه‌یه ،نه‌گه‌یشتووه‌ته ئه‌نجام ،ئومێد ده‌كه‌ین بگاته ئه‌نجام به حیكمه‌تی ساسه‌مته‌دارنی ك��ورد ،به هه‌موویان بۆشایی مام جه‌الل پڕ بكه‌نه‌وه. ب�هی��ان :له س��ن��ووری مه‌ڵبه‌ندی ڕان��ی�ه كۆمه‌ڵێك كۆمیته ه�ه‌ب��وون، ئه‌م كۆمیتانه ئێستا به چوار كۆمیته ده‌كرێن به یه‌ك كۆمیته ،كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌م كۆمیتانه بۆ؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :ده‌مانه‌وێت ناوماڵی خۆمان ڕێكبخه‌ینه‌وه ،ئه‌م هه‌موو باره‌گایانه له‌ناو شاره‌كان نه‌مێنن ،به زی��اده‌ی ده‌زانین.كادیری حزبیش هه‌ر پله‌یه‌كی هه‌بێت ،هه‌مان پله‌ی ده‌بێت ،ب�ه‌اڵم ئه‌ركی تازه‌یان پێده‌سپێرین .نابێت له پشت مێزه‌وه دانیشێت ،ئێمه حزبی خه‌ڵك بووین، پێویسته بچینه‌وه ناو خه‌ڵك. به‌یان :بۆ پێشرت په‌رته‌وازه بووه؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :نه‌خێر، ناو یه‌كێتی په‌رته‌وازه نه‌بووه ،تۆكمه و باش بووه ،به‌اڵم كۆمیته‌كامنان زۆر بووه ،ده‌مانه‌ویت كه‌می بكه‌ینه‌وه. به‌یان :زۆرێ��ك له خه‌ڵكی پێیان وایه ئه‌م كۆمیتانه ته‌نها بۆ ڕازیبوونی ئه‌ندامانی گۆڕان دروستكراون ،ئێستا كه ئه‌ندامان گه‌ڕاونه‌ته‌وه ناو یه‌كێتی و دڵنیابوون له گه‌ڕانه‌وه‌یان ،ئێوه‌ش كۆمیته‌کان الده‌به‌ن؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :پێوستامن به خه‌ڵك فریودان نییه ،بڕوامان به ئازادیی فكری هه‌یه ،یه‌كێتی حزبی گه‌وره‌یه ،هه‌ركه‌سێك بڕوای به یه‌كێتی هه‌بێت ،ده‌توانێت له‌ناو یه‌كێتی خه‌بات بكات .پیوستامن به ده‌ستبڕین و فرت و فیڵ نییه. به‌یان :ئێستا په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ
هه‌ڤااڵنی ناو گۆڕان كادیر و سه‌ركرده‌ی یه‌كێتی بوون
گۆڕان چۆنه؟ ع���ه‌دن���ان���ی ح���هم���هی م��ی��ن�ه: په‌یوه‌ندیامن له كوردستان له‌گه‌ڵ ه�هم��ووالی�ه‌ك باشه ،پێویستامن به دۆستایه‌تی هه‌یه .به‌رژەوه‌ندیی بااڵی خۆمان ،دۆستایه‌تی باش ده‌خوازێت. گۆڕانیش یه‌كێكه له‌و الیه‌نانه ،جگه ل��ه‌وه‌ش ئێمه و گ��ۆڕان مێژوویه‌كی هاوبه‌شامن هه‌یه. به‌یان :گۆڕان به‌شێكه له ڕابردووی یه‌كێتی؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :هه‌ڤااڵنی ناو گۆڕان كادیر و سه‌ركرده‌ی یه‌كێتی بوون ،له ڕابردووی ناسڕێنه‌وه ،باش و خراپامن به یه‌كه‌وه كردووه. به‌یان :یه‌كێتی هه‌وڵ ده‌دات بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی ڕێكه‌وتنی ده‌باشانی نێوان تاڵه‌بانی و نه‌وشیروان ،پارتیش به جۆریك له جۆره‌كان نیگه‌رانه له زیندوكردنه‌وه‌ی ئه‌و په‌یوه‌ندییه ،بۆ؟ تاچه‌ند پارتی زیامنه‌ند ده‌بێت لێی؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :نه‌مبیستووه پارتی ئیحراج بێت به‌و په‌یوه‌ندییه‌ی ئێمه و گ��ۆڕان .یه‌كێتی په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ هه‌ر الیه‌ك ببه‌ستێت ،ڕێكه‌وتنی سرتاتیژیی له‌گه‌ڵ پارتی هه‌یه ،ئه‌وان ئاگایان له‌و بابه‌تانه هه‌یه ،پێشرتیش ئاگایان لێ بووه .به دزیشه‌وه له‌گه‌ڵ گۆڕان دانانیشین. به‌یان :كه‌واته هه‌ر ڕێكه‌وتنێك ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه��ه‌ر الی��ه‌ك ب��ك �هن ،نابێت تیكبگیرێت له‌گه‌ڵ ڕێكه‌وتنی سرتاتیژی؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :جا بۆچی پێچه‌وانه بێت ،ئێمه ده‌مانه‌وێت هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان هه‌موومان بۆ ب �ه‌رژەوه‌ن��دی��ی ب��ااڵی كوردستان یه‌كده‌نگ بین ،خۆ نایه‌ین چاڵ بۆ یه‌كرتی هه‌ڵكه‌نین .تۆش ده‌ته‌وێت شتێكی پێ دروست بكه‌یت و بیكه‌یته مانشێت ،بره‌و به ڕۆژنامه‌كه‌ت بده‌یت، دڵنیابه ئ���ه‌وه‌ت الی م��ن ده‌س��ت ناكه‌وێت. به‌یان :ئه‌گه‌ر یه‌كێتی پشتگیریی سێباره كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانیی نه‌كرد ،ڕێكه‌وتنی سرتاتیژی چی به‌سه‌ر دێت؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینه :جارێ دیار نییه كێ خۆی كاندید ده‌كات ،هه‌موو
«
كه‌سیش مافی خۆكاندیدكردنی هه‌یه، با پێش ڕووداو نه‌كه‌وین ،بۆ باسی ئه‌گه‌ر ده‌كه‌ی ،كوڕ نه‌بووه ،بۆ كاڵوی بۆ ده‌درووی. به‌یان :ب �ه‌اڵم ئێستا جۆرێك له دووبه‌ره‌یی هه‌یه له‌ناو یه‌كێتی دژی خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی ب��ارزان��ی ،ئه‌م دژبوونه به كوێ ده‌گات؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :ڕەسمی سیاسه‌تی یه‌كێتی ،مه‌كته‌بی سیاسی و سه‌ركردایه‌تی ده‌یكات ،ئه‌و سیاسه‌ته‌ش كه ڕاگ�هی�هن�را ،هه‌موو ئه‌ندامێكی یه‌كێتی ده‌بێت پێوه‌ی ئیلتزام بكات. ب �هی��ان :ئ��ێ��وه تائێستا ب��ڕی��اری فه‌رمیتان نه‌داوه بۆ كاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :من نازانم، كه تۆ بیستووته بۆم باس بكه. ب���هی���ان :ب��ا بێینه س���ه‌ر ئ �هو مه‌ڵبه‌نده‌ی تۆ لێی به‌رپرسی ،ئیداره‌ی س�ه‌رب�ه‌خ��ۆ گ��ۆڕان��ك��اری ل�ه س��ه‌رۆك ش��اره‌وان��ی و به‌ڕێوبه‌ری ناحیه‌كان ده‌كات ،ئیوه‌ش ته‌نها كادیری حزبی خۆتانی لێ داده‌نێن؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :حكومه‌ت سیاسه‌تی خ��ۆی هه‌یه ،چی بكه‌ین له‌م سنوره خه‌ڵكی یه‌كێتی زۆره ،خۆ ناكرێت بێ به‌شیان بكه‌ین. به‌یان :له‌م ماوه‌یه‌دا له سنووری مه‌ڵبه‌نده‌كه‌ت هه‌اڵیه‌كی گ �ه‌وره دروس��ت بوو له پێدانی ناسنامه بە كوردانی ڕۆژه �ه‌اڵت ،هاوشێوه‌ی ئه‌و ك��اره‌ی پارتی كردویه‌تی له سنوری دهۆك بۆ كوردانی ڕۆژئاوا و باكوور و به‌كارهێنانیان بۆ ده‌نگدان ،ئێوه بۆ ئه‌م كاره‌تان كرد؟ ع �ه‌دن��ان��ی ح �هم �هی مینا :من نه‌مبیستووه خه‌ڵك بێت به ئاسانی ناسنامه وه‌ربگرێت .ئێمه به‌شێكین له عێراق ،به‌پێی ڕێنامیی وه‌زاره‌تی ناوخۆ و ئه‌م ڕێنامییه‌ی كه هه‌یه ،ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر كه‌سێك خزمی نزیكی هه‌بێت، پێش س�ه‌رژم��ێ��ری��ی س��اڵ��ی 57لێره بووبێت ،ئه‌وا بۆی هه‌یه كه ناسنامه وه‌رگرێت ،به داخه‌وه كه خه‌ڵك لێره هه‌ندێك شت بۆ موزایه‌داتی سیاسی دروست ده‌كه‌ن. به‌یان :به‌اڵم به ده‌یان و سه‌دان
له‌م سنوره خه‌ڵكی یه‌كێتی زۆره ،خۆ ناكرێت بێ به‌شیان بكه‌ین
«
فۆڕم پڕكراونه‌ته‌وه؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :با هه‌ر ف��ۆڕم پ��ڕب��ك�هن�ه‌وه ،گ��رن��گ ئ�ه‌وه‌ی� ه ئه‌نجامه‌كه‌ی چی ده‌بێت ،تۆش فۆڕم پڕبكه‌رەوه. به‌یان :به‌اڵم ئه‌وه‌ی زیاتر ناڕەزایی لێوه دروست بووه .الی سێ الیه‌نه‌كه‌ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ،ئ��هو ك���اره ل �ه كاتی نزیكبونه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن بووه؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینه :ئینجا كه ئێمه ناسنامه‌مان بۆ هه‌زار كه‌س كرد، هه‌ڵبژاردن ده‌به‌ینه‌وه؟! ئهوه شتێكی هیچه ،هه‌ر بۆ هه‌اڵی ڕاگه‌یاندن كردیان، به‌و سێ مانگه به‌چی ده‌گه‌ین ،چۆن ده‌چێته به‌غدا و فۆڕمی بۆ ده‌رده‌كه‌ین؟ له ناوچه دابڕێرناوه‌كانی خانه‌قین 47 ه��ه‌زار ك�ه‌س ن��اوی نه‌هاتبووه‌وه بۆ ده‌نگدان ،چجای ئ �ه‌وه‌ی ئێمه بچین خه‌ڵك له شوێنی تر بێنین ناسنامه‌ی بۆ بكه‌ین .من نازانم له شوێنی تر ئه‌مه كرابێت ،باوه‌ڕیش ناكه‌م به‌و ڕێنامییانه تا ئێستا ده كه‌س وه‌ریگرتبێت .هاوواڵتی هه‌یه سێ ساڵه خه‌ریكی مامه‌ڵه‌یه، نه‌یتوانیوه ناسنامه وه‌ربگرێت. به‌یان :زۆربه‌ی بینا و كۆمیته‌كانی یه‌كێتی له سنووری ئیداره‌ی ڕاپه‌ڕین، ل �ه شوێنی گشتیدان ،بیرت ل �هو ه نه‌كردووه‌ته‌وه ئه‌م شوێنه گشتییان ه بگه‌ڕێرنێته‌وه بۆ حكومه‌ت ،به بینای ئه‌م مه‌ڵبه‌نده‌ی تۆشه‌وه؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردن نزیك بوو ،بۆ پروپاگه‌نده و موزایه‌ده ئه‌م باباتانه ده‌وروژێنن ،ئه‌م بینایه‌ی مه‌ڵبه‌ند موخابه‌رات بووه. ب���هی���ان :ب����ه‌اڵم ك��ۆم��ی��ت �ه‌ك��ان نه‌خۆشخانه و خوێندنگه بوون؟ عه‌دنانی حه‌مه‌ی مینا :ئه‌مان ه تاپۆیان الی یه‌كێتیین ،به بڕیاری حكومه‌ت هه‌ر حزبێك بینای البێت یان ده‌بێت كرێ ب��دات ،یان ده‌بێت بیكڕێته‌وه و تاپۆی بكات ،ئێمه‌ش كڕیامنه‌وه و پاره‌مان دا .یه‌كێتیش ته‌نها هێزی سیاسییه كه زۆرترین شوێنی گه‌ڕاندووه‌ته‌وه بۆ حكومه‌ت ،جیاواز ل ه هه‌موو الیه‌نه سیاسییه‌كان ،نه‌ك هه‌ر پارتی .ئومێد ده‌كه‌ین حزبه‌كان چاو ل ه یه‌كێتی بكه‌ن بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی شوێن ه گشتییه‌كان.
جارێ دیار نیی ه كێ خۆی كاندید ده‌كات بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم، هه‌موو كه‌سیش ئه‌و مافه‌ی هه‌یه
4 ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
عه‌بدولجه‌بار ئه‌لجبوری
شه‌ڕی مزگه‌وته‌كان له عێراق ڕێكخراوی هیومان ڕایتس وۆچ ،حكومه‌تی مالیكی به «په‌لكێشكردنی عێراق به‌ره‌و شه‌ڕێكی تایه‌فیی نوێ» پێناسه ده‌كات .ئه‌و هه‌موو ته‌قینه‌وانه‌شی كه له‌سه‌ر خاكی عێراق ڕووده‌ده‌ن و مزگه‌وته‌كانیان كردووەته ئامانج ،ئه‌و ڕاستییه‌ی سه‌ره‌وه پشتڕاست ده‌كه‌نه‌وه ،كه له واقیعدا ئه‌جێندایه‌كی تایه‌فیی له‌پشته‌وه‌یه و میلیشیا ئێرانییه‌كان سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كه‌ن. ئه‌مه شتێكی نهێنی نییه ،به‌ڵكو له لێدوانی سه‌ركرده‌كانیاندا به‌دیار ده‌كه‌وێت و هه‌موو شاشه‌ی كه‌ناڵه ئاسامنییه‌كانیانی پڕكردووه ،له‌وانه‌ش كه‌ناڵی (العراقیه)ی حكومی ،كه بووەته بڵندگۆی ئه‌و ڕە‌هه‌نده تایه‌فییه ،هه‌روه‌ك زۆرێك له كوتله سیاسییه‌كانیش دانی پێداده‌نێن. ئه‌وه‌شی كه له توندوتیژییه تایه‌فییه‌كانی ئه‌م دواییه‌دا بیرنا، دژ به خۆپیشاند هرانی فه‌للوجه و حه‌ویخه و دیاله و سامه‌ڕڕا ،عێراق ده‌گه‌یه‌نێته شه‌ڕێكی تایه‌فی ،كه له الیه‌ن حكومی و حیزبییه‌كانه‌وه هه‌ڵده‌گیرسێرنێت و به ئاشكرا ده‌بنه جێبه‌جێكاری ئه‌جێندای ئێرانی. له‌ناو ئه‌و گرتن و تیرۆر و كوشتنه‌ی خۆپیشانده‌راندا، هێزه‌كانی حكومه‌ت ڕوویان كرده جۆرێكی تری كوشنت ،ئه‌ویش به ئه‌نجامدانی ته‌قینه‌وه له به‌رده‌م مزگه‌وته‌كاندا و دواتریش بوو به «نیشانه‌گرتن و كوشتنی نوێژخوێنان له دووره‌وه› ،ئه‌مه‌ش له زۆربه‌ی مزگه‌وته‌كاندا ڕوویداوه ،به تایبه‌تی له‌و شارانه‌ی كه خۆپیشاندانیان تێدا بووه (چه‌ند مزگه‌وتێك له به‌غدا، ئیحسان له دیاله ،ساریه و قه‌ره‌ته‌په له كه‌ركووك ،مزگه‌وته‌كانی موسڵ و ئه‌نبار و.).. ئه‌مجاره شه‌ڕی مزگه‌وته‌كانی عێراق له دوای شكستی حكومه‌تی مالیكییه‌وه ،گه‌وره‌ترین شه‌هیدبوونی شه‌هیدانی نوێژخوێنانی به‌رده‌م مزگه‌وته‌كانه و گه‌وره‌ترین شه‌رمه‌زاریی ئه‌نجامده‌رانیشیه‌تی ،ئه‌م پیالنه‌ش به ئاشكرا و به ئاگاداری و به به‌رچاو و پاڵپشتیی حكومه‌ت ئه‌نجام درا ،كاتێك كه له‌سه‌ر شاشه‌كان كۆبوونه‌وه‌كانی سه‌رۆكی سه‌حوه (وسام الحردان) و سه‌رۆكی گرووپی ئه‌هلی حه‌ق بیرنان. ئینجا ته‌قینه‌وه‌كان و كوشتنی نوێژخوێنان و وتاربێژە‌كان و كۆتاپێهێنانی خۆپیشاندانه‌كان ده‌ستیان پێكرد ،كه بۆ ماوه‌ی زیاتر له چوار مانگه به‌رده‌وامن و به ته‌وجیهی ڕاسته‌وخۆی حكومه‌ت و نووسینگه‌ی فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه چه‌كداره‌كان (فه‌رمانده‌ی هێزی وشكانی و فه‌ریق عه‌لی غێدان و به‌ڕێوه‌به‌ری نووسینگه‌ی فه‌رمانده‌ی گشتیی فاروق ئه‌عره‌جی و كه‌سانی تر) كۆتا پێهێرنان، له كاتێكدا كه پرۆسه‌ی سیاسی بوونی هه‌یه و حكومه‌تی مالیكی له شكستدایه و سه‌رۆك كۆماری عێراقیش به هۆی وه‌رگرتنی چاره‌سه‌ری پزیشكی ،له گۆڕەپانی سیاسیی عێراق دووره. و .جهانگیر ئه‌حمه‌د
www.bayanpress.net
عێراق؛ واڵتێكی دژوار و كوتله‌یه‌كی یه‌كنه‌گرتوو به‌یان .تایبه‌ت به حوكمی مێژوو بێت یان ئێستا ،عێراق هیچ كات واڵتێكی ئارام و یه‌كگرتوو نه‌بووه ،به‌ڵكو له
كۆمه‌ڵێك پێكهاته و ئاین و مه‌زهه‌ب و نه‌ته‌وه‌ی جیا جیا و تا ڕادده‌یه‌كیش دژ به یه‌ك ،دروست بووه .ده‌توانین بشڵێین كه كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌موو ئاڕاسته جیاوازه ئیختیاری نه‌بووه و
زۆره‌ملێ بووه. ئه‌وه‌ی له‌م بابه‌ته ڕۆژنامه‌وانییه‌دا ده‌یخوێننه‌وه ،ته‌نها لێدوانی كاتێكی كه‌می به‌رپرسه سیاسی و حزبی و حكومییه‌كانی ئه‌م واڵته‌یه .مرۆڤ هه‌ر
ئه‌یاد عه‌الوی :عێراق به‌ره‌و دۆزه‌خ مل ده‌نێت
حه‌سه‌ن عه‌له‌وی :دروستبوونی هه‌رێمی سوننه ئاشووبە
ئه‌یاد عه‌الوی ،سه‌رۆكی لیستی عێراقیه ،ڕایگه‌یاند «ماوه‌یه‌ك ه عێراق ب �ه‌ره‌و دۆزه‌خ مل ده‌نێت ،س��ه‌ره‌ڕای بانگهێشتكردنی به‌رده‌وامامن بۆ الیه‌نه سیاسییه ناكۆكه‌كان كه بنه‌مای شه‌راكه‌تی نیشتامنیی هه‌قیقی كارا بكه‌ن ..به‌اڵم به‌ده‌مه‌وه‌نه‌چوونی ئه‌م بانگهێشتان ه له ئێستادا ،خۆدزینه‌وه‌ی ه له به‌رپرسیارێتیی نیشتامنی و په‌لكێشكردنی چاره‌نووسی گه‌لی عێراقه بۆ ئاشووب و كوشتار و وێرانكاریی ،كه كه‌س لێی ده‌رباز نابێت» .ناوبراو هه‌روه‌ها داوای هاوكاری و ده‌ستوه‌ردانی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ده‌كات.
تاریق هاشمی :ئه‌م جاره ئێمه جددین بۆ هه‌رێمی سوننه
به خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و قه‌تره لێدوانان ه له ده‌ریایه‌ك ،ده‌گاته ئه‌و بڕوایه‌ی ئه‌م واڵته هه‌روه‌ك چۆن له ڕابردوودا ئارامی و یه‌كگرتوویی به خۆیه‌وه نه‌بینیوه ،به هه‌مان شێوه و خراپرتیش
له داهاتوودا ئاوا ده‌بێت .مرۆڤ به تێڕوانین له واقیعی ئه‌م واڵته، ده‌گاته ئه‌و بڕوایه‌ی تاكه چاره‌سه‌ر هه‌ڵوه‌شان و لێكرتازانی عێراقه.
حه‌سه‌ن عه‌له‌وی ،په‌رله‌مانتاری سه‌ربه‌خۆ و بیرمه‌ندی عێراقی ڕایگه‌یاند «چه‌سپاندنی بیرۆكه‌ی دروستكردنی هه‌رێمی سوننه له پارێزگاكانی ئه‌نبار و سه‌اڵحه‌ددین و موسڵ و چه‌ند پارێزگایه‌كی تر ،كێشه‌ی سوننی شیعی دروست ناكات ،به‌ڵكو كێش ه ل ه نێوان سوننه‌كان خۆیاندا دروست ده‌كات و ئاشووبێكی گه‌وره ل ه نێوان ئه‌و پارێزگایانه‌دا ده‌نێته‌وه» .ناوبراو پێشی وابوو كه ئه‌گه‌ر ئه‌و بیرۆكه‌یه له نێوان جه‌ماوه‌ری سوننه‌دا بخرێته ده‌نگه‌وه ،ئه‌وا ده‌نگ ناهێنێت.
مه‌ریه‌م ڕیس :گرێبه‌ستی نه‌وتیی كوردستان نایاساییه
تاریق هاشمی ،جێگری ڕاوه‌دوون����راوی س �ه‌رۆك كۆماری عێراق ،ڕایگه‌یاند «خه‌ڵكی ئه‌و پارێزگایانه‌ی كه زۆرینه‌یان عه‌ره‌بی سوننه‌ن ،ئاره‌زووی ئه‌وه‌یان هه‌ی ه پارێزگاكانیان په‌ره‌پێبدرێن بۆ هه‌رێمێك به‌پێی ده‌ستوور .ئێستا ئێم ه له قۆناغی یه‌كه‌مداین ،واته گۆڕینی هه‌ر پارێزگایه‌ك به هه‌رێمێك» .ناوبراو وتیشی «چه‌ندین هه‌وڵ و كۆشش له‌ئارادان به خاتری په‌له‌كردن له‌م پرۆسه‌ی گۆڕینه، هه‌روه‌ها چه‌ندین توێژینه‌وه و پ��رۆژە و پالن و ئاماده‌سازیی پێویستییه‌كانی ڕاپرسیی میللی هه‌ن .ئه‌م جاره ئێمه جددین».
دوابه‌دوای ڕێكه‌وتنی كۆمپانیایه‌كی توركی له‌گه‌ڵ كۆمپانیای ئیكسۆن مۆبیل ،بۆ ده‌رهێنانی نه‌وت له هه‌رێمی كوردستان به هاوبه‌شی ،مه‌ریه‌م ڕیس ،ڕاوێژكاری سیاسیی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ،ته‌ئكیدی ك��رده‌وه ك ه حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی ،هه‌ر گرێبه‌ستێكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان تایبه‌ت به نه‌وت له‌گه‌ڵ هه‌ر الیه‌نێكدا ،ڕە‌تده‌كاته‌وه ،چونكه ڕێكه‌وتنی نایاسایین ئه‌گه‌ر ڕەزامهندیی حكومه‌تی ناوه‌ندیان له‌سه‌ر نه‌بێت.
عالیه نوسه‌ییف :با هۆشیار زێباری بگۆڕین به كه‌سێكی عه‌ره‌ب
كوردستانی :ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ی تاڵه‌بانی كۆتایی به جێگرتنه‌وه هێنا
جارێكی تر عالیه نوسه‌ییف ،په‌رله‌مانتاری لیستی عێراقیه‌ی ئازاد ،داوای له حكومه‌تی ناوه‌ندی كرده‌وه كه هۆشیار زێباریی وه‌زیری ده‌ره‌وه بگۆڕێت و پۆسته‌كه‌ی بدات به كه‌سایه‌تییه‌كی عه‌ره‌ب .ناوبراو ڕایگه‌یاند «جێگه‌ی داخ ه ك ه ماوه‌ی ده ساڵی ڕاب��ردوو زێباری شكستی هێنا ل �ه‌وه‌ی عێراق بكاته واڵتێكی كاریگه‌ری جیهان و كراوه به ڕووی واڵتانی عه‌ره‌بیدا ،به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه ،عێراق بووه گۆڕە‌پانێكی كراوه بۆ ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌كی و ملمالنێی هه‌رێمی».
موئه‌یه‌د ته‌یب ،وته‌بێژی لیستی هاوپه‌یامنیی كوردستانی ڕایگه‌یاند «ده‌ركه‌وتنی ئاشكرای تاڵه‌بانی و قسه‌كردنی له‌گه‌ڵ تیم ه پزیشكییه‌كه‌یدا ،كۆتایی به‌و باسه هێنا كه به‌مدواییه ورووژێرنا بۆ گ هڕان ب ه دوای جێگره‌وه‌یه‌كیدا» .ناوبراو وتیشی كه ئه‌م ڕاگه‌یاندنه ڕاستییه‌ك دووپات ده‌كاته‌وه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ته‌ندروستیی تاڵه‌بانی به شێوه‌یه‌ك باش بووه كه ڕێگه‌ی پێده‌دات جارێكی تر وه‌كو سه‌رۆك كۆمار ده‌ستبه‌كار ببێته‌وه.
بۆ دانانی ئاستێك بۆ كرده‌وه‌ی تیرۆركردن و هێرشه‌كانیان
سووننه‌كان كۆبوونه‌وه‌یه‌كی شكستخواردوو له‌گه‌ڵ گرووپێكی چه‌كداری شیع ه ده‌كه‌ن ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د -به‌یان دوای ئاڵۆزبوونی زیاتری بارودۆخی سیاسی و ئه‌منیی عێراق ،ماوه‌ی مانگێك ه پێكهاته‌ی سوننه ل ه هه‌ریه‌ك له شاره‌كانی به‌غدا ،باقوبه ،بابل و به‌رسه ،ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ڕووبه‌ڕووی تیرۆركردن و دانانی بۆمب ده‌بنه‌وه و ڕادده‌ی هێرشكردن بۆ سه‌ر شوێنكه‌وتووانی ئه‌و پێكهاته‌یه ،به تایبه‌تیش له‌و پارێزگایانه ،زیادی كردووه، تا ئه‌و ئاسته‌ی ڕۆژانه گوێبیستی چه‌ندین هه‌واڵی كوشنت و تیرۆركردن و ته‌قینه‌وه‌ی بۆمب ب ه ئه‌ندامانی ئه‌و پێكهاته‌یه و باره‌گا و شوێنه پیرۆزه‌كانیان ده‌بینه‌وه. ئه‌وه‌شی مایه‌ی سه‌رنجه ،ئه‌و هێرشانه له ڕووی نه‌وعییه‌و ه هاوشێوه‌ی كرده‌وه‌ی ڕێكخراوێكی مه‌شقپێكراوی خ��اوه‌ن ئامانجن ،به‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی تیرۆر ده‌كرێن، زۆرینه‌یان كه‌سایه‌تیی نارساوی پێكهاته‌ی سوننه‌كانن و خاوه‌نی پێگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و سه‌ربازیی نارساون. به‌وهۆیه‌و ه و بۆ دانانی سنوورێك
بۆ ئه‌و كرده‌و ه توندوتیژانه ،له ڕۆژانی ڕاب��ردوودا وه‌فدێكی بااڵی كه‌سایه‌تییه سووننه‌كان له شاری به‌غدای پایته‌خت، كه پێكهاتبوو له هه‌ریه‌ك له شێخ مه‌هدی
صومه‌یده‌عی و شێخ ئه‌حمه‌د سامه‌ڕڕائی، سه‌ردانی باره‌گای گرووپی (عصائب اهل الحق)یان كرد .گرووپی ناوبراو گرووپێكی جیابووه‌وه‌ن له ڕەوتی سه‌درییه‌كان و
قه‌یس ئه‌لخه‌زعه‌لی ڕابه‌رایه‌تییان ده‌كات. ئه‌م هه‌نگاوه‌ی وه‌فدی سووننه‌كان دوای دڵنیابوونیان دێت له‌وه‌ی كه حكومه‌تی مالیكی جددی نییه له دانانی سنوورێك
ب��ۆ ئ �هو كۆمه‌ڵكوژییه‌ی سووننه‌كان ڕووبه‌ڕووی ده‌بنه‌وه. ب �ه پێی زان��ی��اری��ی�ه‌ك��ان��ی��ش ،ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه هیچ ئه‌نجامێكی نه‌بووه و سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه .الی خۆشیه‌وه و به مه‌به‌ستی ده‌ستخستنی زانیاریی زیاتر سه‌باره‌ت به ناوه‌رۆك و ئه‌نجامی كۆبوونه‌وه‌كه( ،به‌یان) په‌یوه‌ندی كرد به شێخ ماجید ئه‌لخه‌زعه‌لی ،یه‌كێک له ئه‌ندامانی ئه‌و وه‌ف��ده ،ب�ه‌اڵم به هۆی شكستهێنانی ئه‌و دانیشتنه‌وه ،ناوبراو ئاماده نه‌بوو هیچ وه‌اڵمێك بداته‌وه. شایانی باسه له الیه‌كی تریشه‌وه، گرووپی حیزبوڵاڵی عێراقی ،بۆ جاری دووه‌م و له یاریگای یانه‌ی (الصناعه)، مانۆڕێكی سه‌ربازیی ئه‌نجام دا و كۆمه‌ڵێك له كه‌سایه‌تییه توندڕە‌وه شیعه‌كان ئاماده‌ی بوون .هه‌رچه‌نده سه‌ركرده‌ی ئه‌و گرووپه چه‌كداره فه‌رمانی ده‌ستگیركردنی له الیه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه بۆ ده‌رچووه، به‌اڵم له شوێنێكی نادیار خۆی حه‌شار داوه و تا ئێستا ده‌ستگیر نه‌كراوه.
7 ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
«ڕۆژگارێك ئه‌م پیاوه له ده‌سه‌اڵتدا بووه ،یارمه‌تیی ئێمه‌ی داوه ،با ئێمه‌ش ئه‌مڕۆ یارمه‌تییه‌كه‌ی بده‌ینه‌وه»
كۆنه‌مسته‌شارێك ب ه كۆمه‌كی ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌ژی!
په‌یجور: ڕەفعه‌ت محه‌مه‌د .كفری هه‌ر كه حه‌سه‌ن عه‌لی فه‌ره‌ج (تاقانه‌كه‌ی ئه‌نفال) ،ته‌له‌فۆنی بۆ كردم كه مسته‌شارێك میوانێتی و ئێستا له ماڵیاندایه ،چه‌ندین پرسیاری جۆراوجۆر هاته به‌ر چاوم. ئه‌م كه‌سه كه به تاقانه‌كه‌ی ئه‌نفال ن���ارساوه و هه‌میشه هه‌ڵوێستی توندی به‌رانبه‌ر مسته‌شاره‌كان هه‌یه، ئه‌ی چۆن له ماڵه‌كه‌یدا پێشوازی له كۆنه‌مسته‌شارێك ده‌ك��ات؟! به‌اڵم هه‌ر كه گه‌یشتمه ماڵی حه‌سه‌ن و بینینم سه‌عید محه‌مه‌د غریب (سه‌عید ج��اف) دانیشتووه ،ئیرت بۆچوونه‌كه‌م گۆڕانی به‌سه‌ردا هات. دژی مسته‌شاره‌كانه و پێشوازیشیان لێ ده‌كات! ت���ۆ ه �هم��ی��ش �ه ل���ه ك�هن��اڵ�ه ئاسامنییه‌كان له دژی مسته‌شاره‌كان ده‌دوێ�����ی�����ت ،چ���ۆن���ه ئێستا كۆنەمسته‌شارێك میوانته و ڕێزێكی گ���ه‌وره‌ی لێ ده‌گ��ری��ت؟ حه‌سه‌ن عه‌لی فه‌ره‌ج (تاقانه‌ی ئه‌نفال) بۆ (به‌یان) وتی «كاتێك باسی مسته‌شار ده‌كه‌ین ،توڕەیی و گرژی دێته نێو چاوامنانه‌وه .ئه‌وه‌ی ڕۆشنایی بێت ئێم ه له مسته‌شار نایبینین ،به‌اڵم كاك سه‌عید حاڵه‌تێكی جیاوازه. ئێمه‌ی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان كاك سه‌عید وه‌ك (مسته‌شارێكی سپی) سه‌یر ده‌ك �هی��ن ،ل�ه كاتی شااڵوه‌كانی ئه‌نفالی س��ێ 15 .تا 16مسته‌شار به‌شدارییان له‌و پرۆسه‌یه‌دا كرد ،ئه‌گه‌ر هه‌ر یه‌كێك له‌و مسته‌شارانه یه‌ك له‌سه‌ر پانزه‌ی ئ��ه‌وه‌ی ك��اك سه‌عید ئه‌نجامیدا، ئه‌وانیش ئه‌نجامیان بدایه ،ئه‌وا ڕێژەیه‌كی زۆر له خه‌ڵكی ڕزگاریان ده‌بوو له‌و ڕەشبگیرییه‌ی ئه‌نفالدا. من خه‌ڵكی گوندێكم 48شه‌هید و 248ئه‌نفالیشی هه‌یه .به‌شێكی زۆر له‌وانه‌ی وا له گونده‌كه‌مان رزگ����ار ب����وون ،ب��ه ه���ۆی ك��اك سه‌عیده‌وه ب��ووه» .سه‌عید جافی كۆنه‌مسته‌شاریش ده‌ڵێت «سه‌ردانی ماڵی كاك حه‌سه‌ن هیچ مه‌به‌ستێكی تێدا نییه ،چونكه من ل ه سااڵنی په‌نجاكان و شه‌سته‌كانه‌و ه سه‌ردانی ماڵی باپیر و باوكی كاك حه‌سه‌نم كردووه له گوندی (ئۆمربل) .له پاش ئه‌نفالیش هێزێكی 400كه‌سیم به 6 ئیڤای عه‌سكه‌ری و تراكتۆره‌وه برد بۆ گونده‌كه‌یان ،كۆمه‌ڵێك كه‌ره‌سته و پێداویستیی ماڵه‌كه‌یانم هێنا بۆی، باشه ك��ام مسته‌شار موجازه‌فه‌ی وا ده‌ك��ات ،له كاتێكدا من خۆمم كاندید كردبوو بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی (ئه‌نجومه‌نی نیشتامنی) له ساڵی 1989؟». فیلمێكم له‌سه‌ر ئه‌نفال به‌رهه‌مهێنا سه‌عید ج��اف ده‌ڵ��ێ��ت «من م�هم��ن��وون��ی ه��ی��چ ك�ه‌س��ێ��ك ل�هو چ �ه‌ك��داران � ه ن��اب��م ك �ه ئێستا له
حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌فسه‌ری پله عه‌قید و عه‌مید و ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�هری ئاسایش و به‌ڕێوه‌به‌ری پ�ه‌روه‌رده‌ن ،ك ه رۆژگارێك الی من ج��اش ب��وون .ئه‌گه‌ر ده‌ستم هه‌بێ له ئه‌نفالدا با ئاشكرای بكه‌ن .به پێچه‌وانه‌وه ،من فیلمێكم وێنه‌گرتووه به ناوی (خۆفرۆشێكی سپی) تاكو كورد و ئه‌نفال به ئه‌وروپا بناسێنم ،كه‌چی لێر ه نه‌یانهێشت په‌خشی بكه‌م ،به‌اڵم له (دوبه‌ی ،تاران ،لوبنان ،میرس ،به‌رازیل و هۆڵه‌ندا ) منایشكراوه». ه �ه‌روه‌ه��ا ن��اوب �راو ده‌ڵێت «من چه‌ندین ك�ه‌س��م ده‌رب���ازك���ردووه له ئه‌نفالكردن ،بۆ منوونه فه‌رمانده‌یه‌كی پێشمه‌رگه (شه‌هید ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید) نامه‌یه‌كی بۆ ن��اردم كه چه‌ند هاوواڵتییه‌كی گوندی ئۆمربل خۆیان حه‌شاردابوو له شونێك ،توانای مانه‌وه‌یان نه‌بوو ،منیش ئاگادارم كرد كه با بێن ب��ۆ الم و داڵ��ده‌ی��ان ده‌ده‌م .ئه‌گه‌ر ئه‌وان بڕۆشتنایه بۆ كفری ،یان صمود و ك �ه‌الر و خۆیان ته‌سلیم بكردایه، یه‌كسه‌ر له‌ناوده‌چوون .من 80كه‌سم له‌وانه رزگار كرد ،ته‌نانه‌ت ئاگاداربووم عوسامنی حاجی مه‌حموود و شه‌هید حه‌مه ڕەش له‌و شوێنانه‌ن». سه‌عید جاف له درێژەی قسه‌كانیدا ب��ۆ ب �هی��ان ده‌ڵ��ێ��ت «م��ن مه‌منوونی هیچ كه‌سێك نابم ل �هم كوردستانه، ل��ه س���ه‌رك���رده‌ی ح��ی��زب �ه‌ك��ان �ه‌وه تا پێشمه‌رگه‌یه‌ك ،ئه‌گه‌ر چركه‌یه‌ك به‌رانبه‌ر كورد وه‌ستابووم با بیده‌نەوە به روومدا، ئه‌گه‌ر خاڵێكیان له من بینیوه ك ه پیاوێك، ژنێك ،پیرێك ،هه‌رچی بێت ،ڕاده‌ستی سوپای عێراقم كردبێت ،با ئاشكرای بكه‌ن .گوناه ه زوڵم له كه كه‌سوكاری ئه‌نفال بكرێت ،گوناه ه زوڵم له ئااڵی كوردستان بكرێت ،له پێشمه‌رگه‌ی سه‌نگه‌ر بكرێت .خیانه‌ته ئه‌گه‌ر دیفاع له من بكرێت ئه‌گه‌ر تاوانبار بم .جارێكیان كه‌ناڵی سپێده چاوپێكه‌وتنێكیان له‌گه‌ڵم ئه‌نجام دا ،پاش ئه‌و چاوپێكه‌وتنه 18 كه‌س ته‌له‌فۆنیان بۆ كردم ،ده‌یانوت كه من رۆڵم هه‌بوو ه له رزگاركردنیان له كاتی ئه‌نفالی سێ ،داوایان لێ كردم كه بڕۆم سه‌ردانیان بكه‌م .من به دڵ و به گیان له‌گه‌ڵ كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كانم، وه‌ك حیزبه‌كان نیم كه باسی ئه‌نفال ده‌كه‌ن». بۆچی بوو به مسته‌شار و ده‌ستگیریش كرا؟! ئه‌و كۆن ه مسته‌شاره له‌وباره‌یه‌وه بۆ ڕۆژنامه‌ی به‌یان باس له‌وه ده‌كات كه له‌سه‌ر قسه‌ی خه‌ڵك و به ناچاری بووه‌ته مسته‌شار و پاشانیش به‌هۆی داڵده‌دانی خه‌ڵكی شۆڕشگێڕەوه به‌عس ده‌ستگیریان كردووه «من له ناوه‌ڕاستی سااڵنی هه‌شتاكاندا ن��اوم هاته‌وه بۆ سه‌ربازی له كاتی جه‌نگی عێراق و ئێران، چه‌ند كه‌سێك هاتن بۆ الم و وتیان :بۆ فه‌وجێك ناكه‌یته‌وه و ئێمه‌ش وه‌ك خزم ناوی خۆمان الت تۆمار بكه‌ین؟ منیش به‌رانێكم كڕی و چووم بۆ الی شێخێكی ع���ه‌ره‌ب ت��اوه‌ك��و واسیته‌م ب��ۆ بكات فه‌وجێكم بۆ بكرێته‌وه ،ئه‌ویش به‌ڵێنی پێدام ل ه ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كدا ڕەزامهندیی كردنه‌وه‌ی فه‌وجه‌كه‌م بۆ بهنێته‌وه .من
سەعید جاف و حەسەن عەىل فەرەج
هەمیشە بیرکردنەوە لە ئازیزان ،کە ئەنفال کران
له به‌رژەوه‌ندیی ئه‌م میلله‌ته بووم ب ه مسته‌شار ،به‌وه‌ی نه‌مهێشت میلله‌ته‌كم بفه‌وتێ .له ڕۆژانی پرۆسه‌ی ئه‌نفالدا ده هه‌زار دیناری سویرسیی ئه‌و كاته‌م دا به جێگره‌كانم كه (ن .س) و (ن .ك .ف) بوون ،ئه‌وانیش بردیان بۆ ئه‌فسه‌رێكی سوپای عێراق بۆ ئ�ه‌وه‌ی فه‌وه‌جه‌كه‌م بگوازێته‌وه بۆ سنووری گه‌رمیان تاوه‌كو له‌ناو جه‌رگه‌ی پرۆسه‌كانی ئه‌نفالدا بم». ده‌رب����اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ك �ه ن��اوب �راو مسته‌شار ب��ووه ،ئ �هی چ��ۆن ب��وو كه ده‌ستگیر ك��را ل�ه الی��هن حكومه‌تی عێراقه‌وه؟ سه‌عید جاف ده‌ڵێت «الت سه‌یر نه‌بێت ،له ش��اری ك�ه‌رك��وك له شوعبه‌ی چ���وار ،پ��ان��زه رۆژ ب��ه‌ر له ده‌ستپێكردنی هێرشی سوپای عێراق ب��ۆ گ��ون��ده‌ك��ان��ی گ �ه‌رم��ی��ان ،م��ن له كۆبوونه‌وه‌یه‌كی عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید ئاماده‌بووم ،كه وتی (لو انا عيل حسن املجید البس رشوال ل��و ك��ل ك��وردي یلبس عگال) .من موچركه‌یه‌ك هات به گیامندا ،كه‌چی له‌و هۆڵه‌دا هه‌ندێ كه‌س كوردیش بوون ،چه‌پڵه‌یان لێ ده‌دا! پاش پڕۆسه‌ی ئه‌نفالكردنی ناوچه‌ی گه‌رمیان جارێكی تر له كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا له شاری كه‌ركووك به سه‌رپه‌رشتیی عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید و ب ه ئاماده‌بوونی قائید فه‌یله‌قه‌كانی ( 1و 2و )5و مودیر ئه‌منی عامه‌ی عێراق ،نزیكه‌ی 400مسته‌شار و ئامر رسیه كۆبوونه‌وه‌مان پێ كرا .عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید داوای له مسته‌شاره‌كان كرد یه‌ك به یه‌ك باسی چاالكییه‌كانی خۆیان بكه‌ن له پرۆسه‌كانی ئه‌نفالدا. ك ه ن��ۆره‌ی من ه��ات ،منیش وتم (اين سعيد محمد غريب الجاف مستشار فوج 251قمت بواجبي اثنا‌ء عمليات االن��ف��ال) عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید پێی وتم :قسه‌كانت دووباره‌بكه‌ره‌وه .كاتێك منیش قسه‌كانم دووباره‌كرده‌وه ،بینیم عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید لیستێكی ده‌رهێنا كه ناوی هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ی تێدا بوو كه من له ئه‌نفالی سێ له فه‌وجه‌كه‌م داڵده‌م دابوون .وتی (انت جنابك أمام عيل حسن املجید ترشح يل ما قمت به يف االنفال ها هو شجاعتي انت لدیك 1200من غیر الرشفاء) دواتر به فه‌رمانی ع�ه‌ل��ی ح �ه‌س �هن مه‌جید ب��ۆ م��اوه‌ی 11مانگ زیندانی ك �رام ،ك ه به هۆی داڵده‌دانی پێشمه‌رگه و فیرار و خه‌ڵكی گوندنشینه‌كانه‌وه بوو». ه �ه‌روه‌ه��ا ئ �هو ده‌ڵێت «جارێك قائید فیرقه‌ی ( )21كه ن��اوی (هالل) ب��وو ،هات بۆ الم ،وت��ی :سه‌عید ئێمه ج���ه‌ردی ف�ه‌وج�ه‌ك�ه‌مت��ان ك���ردووه تۆ 1200مونته‌سیبت هه‌یه ،كه‌چی 2400 كه‌ست ناونووس كردووه .یانی تۆ 1200 موخه‌ڕیبت الیه .منیش وتم :گه‌وره‌م تۆ لێگه‌ڕێ له‌م باسه ،تۆ كه‌ی ده‌گه‌ڕێیته‌وه بۆ ماڵه‌وه‌تان ،چونك ه دوو ئاسكی باشم ب��ۆت دان��اوه به دی��اری ،ح�ه‌ز ده‌ك�هم پێشكه‌شتی بكه‌م .ئه‌ویش وتی :به‌یانی ده‌گه‌ڕێمه‌وه .یه‌كێك له حیامیه‌كانی نارد بۆ ماڵامن و دوو ئاسكه‌كه‌م پێدا. ئینجا ئه‌ویش وت��ی :شێخ سه‌عید من هه‌فته‌یه‌ك مۆڵه‌تم ،ده‌مه‌وێ ل ه ماوه‌ی ئ��هم ه�ه‌ف��ت�هی�ه‌دا ئ��هو 1200كه‌سه چاره‌سه‌رێكیان بكه‌یت». پ���اش پ��ڕۆس��هی ئ �هن��ف��ال ،ڕژێ��م
پاره‌ی ده‌دا ب ه پیاوه‌كانی خۆی تا كه‌لله‌سه‌ری پێشمه‌رگه‌ی بۆ بێننه‌وه. ناوبراو نایشارێته‌وه ك ه ئامۆزاكه‌ی سه‌دام حسێن داوای ئه‌وه‌ی له‌ویش كردوو ه «حاجی عه‌بد ،كه ئامۆزای سه‌دام حسێن بوو ،له به‌غدا له بینای به‌ڕێوه‌ب هرایه‌تیی ئه‌منی عامه ،داوای لێ كردم تا سه‌ری پێشمه‌رگه‌ی بۆ به‌رینه‌وه و ئه‌ویش خه‌اڵمتان بكات. منیش وتم :ئه‌گه‌ر بتوانم .چونكه ن�هم��ده‌وێ�را به ئاشكرا پێی بڵێم ئه‌و كار ه ناكه‌م .كاری قێزەو‌نی وا ته‌نانه‌ت هه‌ندێ جاریش ئه‌منه عه‌ره‌به‌كانی تووشی شۆك ده‌كرد». ئێستا به هاوكاریی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌ژی ڕەنگه ئ �ه‌وه زۆر سه‌یر بێت بوترێ كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان له مانگانه‌ی شه‌هیدانی خۆیان هاوكاریی كۆنه مسته‌شارێك ده‌كه‌ن، به‌اڵم ئه‌و ه ڕاستییه و سه‌عید جاف، پاش ئ �ه‌وه‌ی له ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌وه هه‌ژار ده‌كه‌وێت ،ئێستا هه‌ندێك له كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان مانگانه هاوكاریی ماڵیی ناوبراو ده‌كه‌ن. س��ه‌ع��ی��د خ����ۆی دان ب��هو ڕاستییه‌دا ده‌نێت «هیچ مووچه‌یه‌كم نییه .من مه‌منوونی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كانم ،ئه‌وان به گوێره‌ی توانای خۆیان كاتێك مووچه‌كانیان وه‌رده‌گ�����رن ،یارمه‌تیم ده‌ده‌ن. ته‌نانه‌ت به‌شێك له‌و یارمه‌تییانه‌ی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌ده‌م به كرێی ئه‌و خانووه‌ی تێیدا ده‌ژیم. هه‌روه‌ها كه‌سێكی تریش یارمه‌تیم ده‌دات ك �ه ل �ه ك��ات��ی پ��رۆس �هی ئه‌نفاله‌كان له گرتن رزگ��ارم كرد، ئێستاش دانیشتووی گوندێكه نزیكی شاری كه‌الر». بۆ پشتڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی كه ئایا كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان ه��اوك��اری��ی ئ �هو كۆنه‌مسته‌شاره ده‌ك��هن؟ حه‌سه‌ن عه‌لی ف �ه‌ره‌ج، وه‌ك كه‌سوكار و تاقانه‌ی ئه‌نفال، ل �ه‌وب��اره‌ی �هو ه ب��ۆ ب�هی��ان ده‌ڵێت «به‌شێك له‌وانه‌ی له ئه‌نفالكردن ڕزگ���اری���ان ب���وو ،ب��ه ه���ۆی ك��اك سه‌عیده‌وه بووه ،بۆی ه وه‌ك وه‌فایه‌ك بۆ هه‌ڵوێستی ئه‌و پیاوه ،ئه‌وه‌ی له تواناماندا بێت یارمه‌تیی ده‌ده‌ین، چونكه له خانووی كرێدا ده‌ژی و هیچ مووچه‌یه‌كیشی نییه .ڕۆژگارێك ئ �هم پ��ی��اوه ل�ه ده‌س��ه‌اڵت��دا ب��ووه، یارمه‌تیی ئێمه‌ی داوه ،با ئێمه‌ش ئه‌مڕۆ یارمه‌تییه‌كه‌ی بده‌ینه‌وه». ده‌رب���اره‌ی ب��اری دارای��ی ئه‌و كۆنه‌مسته‌شاره ل�ه پێشرت و له ئێستاشدا ،ناوبراو ده‌ڵێت «جاران دوو خانوو ،له‌گه‌ڵ 12ئۆتۆمبێلم ه��ه‌ب��وو ،ئێستا كرێچیم و بێ سه‌یاره‌م .من كه وازم له حیزبایه‌تی هێنا ،یه‌ك فلس مووچه وه‌رناگرم. هه‌رچه‌نده له ساڵی 1991بووم به پارتی و به‌شداربووم له ڕزگاركردنی خانه‌قین ،به‌اڵم له دوای 1996به یه‌كجاره‌كی وازم له حیزبایه‌تی هێناوه».
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
ئێران و هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كۆمار ڕەفسهنجانی ،نزیكرتینیانه له كورده‌وه
سه‌اڵح ساالر له ئێستادا 686ك �ه‌س ناوی خ��ۆی��ان ب��ۆ ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی پۆستی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماری ئیسالمیی ئێران تۆمار كردووه .به‌اڵم ڕۆژانه هه‌ندێك له كاندیده‌كان پاشه‌كشه ده‌كه‌ن و ناوی خۆیان ڕەش ده‌كه‌نه‌وه. كۆماری ئیسالمیی ئێران پ��اش شۆڕشی گه‌النی ئێران، سیستمی پاشایی له‌و واڵته كۆتایی پێ هات و له جێی ئه‌و ،سیستمی كۆماری په‌سه‌ند كرا .له یه‌كه‌م قۆناغی كۆماردا ،پاش ئه‌وه‌ی ڕیفراندۆم له‌سه‌ر ده‌ستووری ئیسالمی ده‌ستی پێكرد، زیاتر له %98ی دانیشتووان ده‌نگیان به ده‌ستووری ئیسالمی دا .یه‌كه‌م كه‌س (ئه‌بولحه‌سه‌نی به‌نی سه‌در) بوو به سه‌رۆكی كۆمار ،به‌اڵم پاش ئه‌وه‌ی ناوبراو له‌گه‌ڵ ڕابه‌ری شۆڕشی ئیسالمی (ئیامم خویمه‌ینی) نه‌گونجا، له پۆسته‌كه‌ی ده‌رك��را و به نهێنی تارانی ب �ه‌ره‌و پاریس به‌جێهێشت. سه‌رۆكی دووه‌م (محه‌مه‌د عه‌لی ڕەجایی) ك ه ئه‌ویش له كرده‌وه‌یه‌كی تیرۆریستیدا له‌گه‌ڵ دكتۆر (باهونه‌ر) ی س��ه‌رۆك��وه‌زی��ران و كۆمه‌ڵێك سه‌ركرده‌ی تردا ب ه ته‌قینه‌وه‌یه‌ك له بینای سه‌رۆكایه‌تیی كۆماردا ،له‌الیه‌ن گ��رووپ��ی موجاهیدینی خه‌ڵقه‌وه كوژران. پاشان ئایەتوڵاڵ عه‌لی خامنه‌یی بوو به سه‌رۆككۆمار و میر حوسین موسه‌وییش به سه‌رۆكی وه‌زی �ران، كه هه‌ردووكیان ئامۆزای یه‌كرتن و له نه‌ته‌وه‌ی ئ��ازه‌ری (ت��ورك�مان)ن. ساڵی 1989كاتێك ڕێبه‌ری مه‌زنی شۆڕش ،ئیامم خومه‌ینی كۆچی دوایی ك��رد ،خامنه‌یی بوو به ڕاب �ه‌ر و به هه‌ڵبژاردنیش هاشمی ڕەفسهنجانی بوو به سه‌رۆككۆماری ئیسالمیی ئێران. ناوبراو دوو خول به‌سه‌ر یه‌كه‌وه بۆ ئ �هو پۆسته هه‌ڵبژێردرایه‌وه. پاش كۆتایی سه‌رده‌می میرحوسێن م��وس �ه‌وی ئیرت پۆستی س�ه‌رۆك��ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران پوچه‌ڵكرایه‌وه و هه‌موو ده‌سته‌اڵته‌كان دران به سه‌رۆكی كۆمار. دواب������ه‌دوای كۆتاییهاتنی س �ه‌رده‌م��ی ڕەفسهنجانی ،ئێران
گۆڕانێكی گه‌وره‌ی به‌خۆو ه بینی ،ئه‌ویش هاتنه‌پێشه‌وه‌ی ڕیفۆرمخازه‌كان بوو بۆ سه‌ر ده‌سته‌اڵت .ساڵی 1997دكتۆر محه‌مه‌د خاته‌می بۆ سه‌رۆكی كۆمار هه‌ڵبژێردرا و خولی دووه‌میش هه‌ر ناوبراو سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌ی به‌ده‌ست هێنایه‌وه. ب�ه‌اڵم پاش كۆتایی م��اوه‌ی حوكمڕانیی خاته‌می ،دیسانه‌وه ئێرانییه‌كان به‌ره‌و باڵی ئوسوڵییه‌كان گه‌ڕانه‌و ه و له كێبه‌ركێی نێوان ڕەفسهنجانی و دكتۆر مه‌حموودی ئه‌حمه‌دی ن���ه‌ژاددا كه ده‌نگه‌كانیان هاوتابوو ،خولی دووه‌می ده‌نگدانه‌كان ئه‌نجامدرایه‌و ه و سه‌ركه‌وتن به چانسی ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد كۆتایی هات. خ��ول��ی ده‌ی���هم���ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی سه‌رۆكایه‌تیی كۆمار له ئێران گه‌وره‌ترین ملمالنێی مه‌ده‌نی و دواتریش سه‌ربازیی به‌خۆوه بینی .ساڵی 2009چوار كه‌س بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌و پۆسته كه‌وتنه ملمالنێوه كه بریتیبوون له موهه‌ندیس میرحوسێن م��وس�ه‌وی ،ئه‌حمه‌دی ن��ه‌ژاد ،مه‌هدی كه‌ڕووبی ،موحسین ڕەزایی. ه���هم���وو ئ���ام���اژەك���ان���ی پێش هه‌ڵبژاردن بۆ سه‌ركه‌وتنی میرحوسێنی م��ووس �ه‌وی ده‌چ���وون ك�ه ڕابه‌ریه‌تیی به‌ره‌ی ڕیفۆرمخوازه‌كانی ده‌ك��رد ،به‌اڵم ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان سه‌ركه‌وتنی دووب���اره‌ی ئه‌حمه‌دی ن��ه‌ژادی ڕاب �هری باڵی ئوسووڵییه‌كانی پیشان دا .ئه‌مه‌ش له‌الیه‌ن ڕیفۆرمخوازه‌كانه‌وه ڕەتكرایه‌وه و به ته‌زویر و ناپاكی تۆمه‌تبار كرا و به‌و هۆیه‌شه‌وه پشێوی و ئاژاوه ئێرانی گرته‌وه و شاری تاران تا یه‌ك ساڵیش دانه‌مركایه‌وه. س�ه‌رئ�هن��ج��ام دوو ڕێ��ب �ه‌ره‌ك �هی باڵی ڕیفۆرمخوازه‌كان ده‌ستبه‌سه‌ركران و تا ئێستاش له‌ژێر چاودێری و ده‌ستبه‌سه‌ریدا ده‌ژین. ده‌ستووری ئێران و سه‌رۆككۆمار له به‌ندی 114تا 124ی ده‌ستووری ئێراندا كه تایبه‌ته ب ه سه‌رۆكایه‌تیی كۆمار. مه‌رجه‌كانی سه‌رۆككۆمار دیاریكراوه كه ده‌بێت :سه‌رۆكی كۆمار به هه‌ڵبژاردنی ڕاسته‌وخۆی خه‌ڵك و بۆ م��اوه‌ی چوار ساڵ سه‌رۆك بێت .ده‌بێت ئێرانیی ئه‌سڵ و نیشته‌جێی ئێران بێت .ڕابوردووی پاك و ئه‌مین و به ته‌قوا و مسوڵامن بێت و باوه‌ڕی به بنه‌ماكانی كۆماری ئیسالمیی ئ��ێ �ران و م �ه‌زه �ه‌ب��ی ڕەس��م��ی��ی واڵت هه‌بێت .كه ده‌ستوور مه‌زهه‌بی شیعه‌ی دوازده ئیاممیی به ئایینی ڕەسمیی واڵت
ناساندووه ،له‌گه‌ڵ ڕێزگرتن و ئازادیی مه‌زهه‌به‌كانی تر و په‌یڕەوكردنیان له ناوچه‌كانی خۆیان. له به‌ندی 116ده‌ڵێت :كاندیده‌كان پێویسته پێش هه‌ڵبژاردن خۆیان یه‌كالیی كردبێته‌وه ب��ۆ ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن و خۆیان كاندید كردبێت .له به‌ندی 117ش��دا ده‌ڵێت :ده‌بێت پاڵێوراو به زۆرینه‌ی ڕەها سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبهێنێت ،ئه‌گه‌ر هیچ كانیدێك زۆری��ن �هی ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ستنه‌هێنا ،ده‌بێت ڕۆژی هه‌ینیی هه‌فته‌ی دوات��ر خولی دووه‌م له نێوان دوو كه‌سدا ئه‌نجام بدرێته‌وه كه زۆرترینی ده‌نگه‌كانیان به‌ده‌ستهێناوه. خولی یازده‌یه‌م و ملمالنێی هه‌ڵبژاردن خولی ی��ازده‌ی �هم��ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماری ئیسالمیی ئێران، ڕۆژی 14ی حوزه‌یرانی 2013ئه‌نجام ده‌درێ��ت ،له ئێستادا 686كه‌س ناوی خۆیان تۆمار ك��ردووه ،كه نزیكه‌ی 30 كه‌سێكیان ئافره‌تن .پێویسته كاندیده‌كان ل��ه‌الی��هن ئ�هن��ج��وم�هن��ی چ��ـ��ـ��اودێ��ری (شــــورای نگهبان)ـه‌وه په‌سه‌ند بكرێن. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ڕۆژی سێشه‌ممه 31ی ئاردیبه‌هه‌شتی ،1392به‌رانبه‌ر به 21ی ئایاری ،2013ئه‌نجومه‌نی چاودێری ناوی كاندیده په‌سه‌ندكراوه‌كان ڕاده‌گه‌یه‌نێت. له‌م خوله‌دا لیست ه گه‌وره‌كانی هه‌ڵبژاردن بریتین له به‌ره‌ی ڕیفۆرمخوازان (اصالح طلب) و ئوسوڵییه‌كان (اصولگرا) ،كه ئه‌وانیش داب��ه‌ش ده‌ب��ن به‌سه‌ر چه‌ند بازنه‌یه‌كی هاوپه‌یامنی و جیاوازدا .باڵی ڕابه‌ری مه‌زنی شۆڕش ،ئایه‌توڵاڵ خامنه‌یی و سه‌رۆكی كۆمار ،ئه‌حمه‌دی ن �ه‌ژاد، نه‌یاری یه‌كرتن و هه‌ردووكیشیان سه‌ر به به‌ره‌ی باڵی تونده‌كان و ئوسوڵییه‌كانن. ل �هن��او ك��ان��دی��ده‌ك��ان��دا ن��زی��ك�هی چل پاڵێوراوێك به كه‌سایه‌تییه گه‌وره‌كان ده‌ژمێردرێن ،له سه‌رووی هه‌موویانه‌وه دوو ك �ه‌س دی��ارت��ری��ن و گه‌وره‌ترینی كاندیده‌كانن ،ی�ه‌ك�هم :عه‌لی ئه‌كبه‌ر هاشمی ڕەفسهنجانی ،كه بێالیه‌نه‌كان و ئیساڵحییه‌كان پشتیوانیی ده‌كه‌ن. دووه‌م :دكتۆر سه‌عیدی جه‌لیلی، سه‌رۆكی ئێستای په‌رله‌مان (مجلیسی شورای اسالمی ایران) ،كه نوێن هرایه‌تیی ئوسووڵییه‌كان ده‌ك��ات .پاش ئه‌و دوو كه‌سه‌ش كاندیده‌كه‌ی باڵی ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ،ڕەحیم مه‌شایی دێت ،كه ئه‌ویش دیسانه‌وه نوێنه‌رایه‌تیی بیری ئوسولییه‌كان
ده‌كات. ئێستا لیسته‌كان كه‌وتوونه‌ته خۆیان و كاندیده‌كان قایل ده‌ك�هن كه خۆیان بكێشنه‌وه ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان پ �ه‌رت نه‌بێت ،هه‌ر بۆیه به قازانجی ڕەفسهنجانی و جه‌لیلی كانیده‌كان به‌رده‌وام له كشانه‌وه‌ی ناوه‌كانیاندان. هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی شار و ئاواییه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م خوله‌ی هه‌ڵبژاردن شكست نه‌هێنێت و ڕێژەی به‌شداریكردنی خه‌ڵك دانه‌به‌زێته ئاستێكی وا كه ببێته مایه‌ی نه‌نگی بۆ ئێران ،حكومه‌تی ئه‌و واڵته سیاسەتێكی ژیرانه‌ی په‌یڕەو كردووه، كه ئه‌ویش هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی شار و گونده‌كانه ل ه هه‌مان كاتدا. ئ هو هه‌ڵبژاردنه‌ی تر و وابه‌ستكردنی به هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماره‌وه، كێبه‌ركێ و گ �ه‌رم��وگ��وڕی��ی ب��اش به ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ه‌ك��ان ده‌به‌خشێت ،ب�ه‌اڵم ل ه ئێستاوه ئاماژەكان ڕەتكردنه‌وه‌ی ڕێژەیه‌كی زۆری به‌ره‌ی ڕیفۆرمخوازان ل ه هه‌ڵبژاردنی شار و گونده‌كان پیشان ده‌ده‌ن. كورد و هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئێران سه‌رۆككۆماره‌كان هه‌ڵبژاردنی په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاسته‌وخۆیان له‌سه‌ر سیاسه‌ت و په‌یوه‌ندییه‌كانی واڵتانی دراوس���ێ و ده‌ورب����ه‌ر و ن��اوچ�ه‌ك�ه و جیهانیش ده‌ب��ێ��ت .گ �ه‌ل��ی ك���ورد له كوردستانی ڕۆهه‌اڵت هه‌میشه چاوێكی له‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڵبژاردنانه‌ی واڵته‌كه‌یه‌تی و ج��ار بۆ جاریش بایكۆتی پڕۆسه‌كه ده‌كات .حزبه‌كانی كوردستان هه‌میشه ه��ان��ی خ�ه‌ڵ��ك��ی ك��وردس��ت��ان ده‌ده‌ن بایكۆتی ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن بكه‌ن ،جگه له خولی ده‌ی���هم ك�ه حزبی دیموكراتی كوردستان (ح��دك) پشتگیریی خۆیان بۆ كانیده‌كانی ڕیفۆرمخوازه‌كان ده‌بڕی و به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وانیشه‌وه ،حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا)، ك�ه باڵێكی دی��ك�هی دیموكراته‌كانه، بایكۆتكردنی ڕاگه‌یاند .له‌م خوله‌شدا دیسانه‌وه حدكا بایكۆتكردنیان له ئێستاوه ڕاگه‌یاندووه .هه‌مووجارێكیش حدكا به به‌یاننامه‌یه‌ك كاندیده‌كان ده‌خاته لیستی تیرۆری هه‌ردوو سكرتێره تیرۆركراوه‌كه‌ی حزبه‌كه‌یان (دكتۆر قامسلوو و دكتۆر شه‌ره‌فه‌كه‌ندی) ،ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌م خوله‌ش كاندیده دیاره‌كانی هه‌ردوو به‌ره‌كه‌ی به
بكوژ ناساندووه‌ته‌وه. ب���ه‌اڵم ب �ه نیسبه‌تی كوردستانی باشووره‌وه ،هیچ كات به دێڕێكیش قسه‌ی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی له‌سه‌ر نه‌كراوه له‌الیه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم و حزب ه گ��ه‌وره و دیار و خاوه‌ن پێگه‌كانه‌وه ،بۆی ه ده‌بێت پشت به شیكاری و به‌رنامه‌ی سیاسیی كاندیده‌كان ببه‌سرتێت ،نه‌ك لێدوانی به‌رپرسان ،چونكه ئه‌وان ته‌نیا ب ه دوو خاڵ وه‌اڵم ده‌ده‌ن�ه‌وه .یه‌كه‌م :ده‌ڵێن شتێكی ناوخۆییه و په‌یوه‌ندیی ب ه ئێمه‌وه نییه. دووه‌م :ئێم ه له‌گه‌ڵ ده‌وڵ��ه‌ت مامه‌ڵه ده‌كه‌ین و سیاسه‌تی ده‌وڵه‌ته‌كانیش دیاره و ئه‌وانیش سیستامتیكین و سیاسه‌تیان نه‌گۆڕە. پێشرت شوورای هه‌ماهه‌نگیی ئیساڵح ته‌ڵه‌بانی كورد و به‌ره‌ی یه‌كگرتووی كورد، ك ه دوو ڕێكخراوی نیمچه ڕەسمیی كوردن ل ه ن��اوه‌وه‌ی ئێران ،پشتگیریی خۆیان بۆ كاندیدكردنی خاته‌می و ڕەمه‌زانزاده ده‌ربڕی بوو ،به‌اڵم دواتر خاته‌می خۆی كاندید نه‌كرد و به فه‌رمی پشتیوانیی خۆی و هاوبیرانی بۆ ڕەفسهنجانی ده‌ربڕی. به‌رنامه‌ی سیاسیی ڕەفسهنجانی زیاتر له ب��واری گه‌شه‌پێدانی ئابووری و دارایی ئێران خۆی ده‌بینێته‌وه و به‌و پێیه‌ش مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دراوسێكانی ده‌كات، ك ه هه‌رێمی كوردستان یه‌كێكه له دراوسێ گرنگه‌كانی. ب�ه‌اڵم سیاسه‌تی جه‌لیلی زیاتر له بواری ئه‌منی و چاودێری و ده‌ستێوه‌ردان له‌وانی تردا خۆی ده‌بینێته‌وه .له‌الیه‌كی دیكه‌وه هاشمی دۆستێكی نزیكی تاڵه‌بانی و سیستانی و ئالی حه‌كیمه ،له‌گه‌ڵ ك��وردی��ش دۆستایه‌تیی زی��ات��ری هه‌یه. بۆیه باشرتینی كاندیده‌كان بۆ كوردستاىن باشوور ،ڕەفسه‌نجانییه. گرفته‌كانی به‌رده‌م ڕەفسهنجانی هه‌ر یه‌كێك له كاندیده‌كان خاوه‌نی گرفت و كێشه‌ی تایبه‌ت به خۆیه‌تی، به‌اڵم له‌ناو كاندیده گه‌وره‌كانی ئێراندا ڕەفسهنجانی زۆرت��ری��ن گرفتی هه‌یه. ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه چانسی سه‌ركه‌وتن به پله‌ی یه‌كه‌م بۆ ئهوه. پاش خۆكاندیدكردنی ڕەفسهنجانی زیاتر له 100ئه‌ندامی په‌رله‌مان واژۆیان كۆكرده‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ناوبراو ته‌رد بكرێت. ڕۆژنامه‌كانی ب �ه‌ره‌ی نه‌یاریش كه‌وتنه خوێندن و ته‌قه‌كردن لێی ،به ناوی ئاژاوه‌چی و فیتنه‌گه‌ری خولی پێشوو،
الده‌ر ،ده‌ستی ده‌ره‌كییەوە تۆمه‌تی زۆری��ان بۆ ڕیز ك��رد .ڕەفسهنجانی ته‌نانه‌ت كێشه‌ی خێزانیشی هه‌یه، بۆ منوونه د ه ساڵ زیاتره مه‌هدیی كوڕی و فائیزه‌ی كچی له دادگاكاندا ئه‌مسه‌ر و ئه‌وسه‌ریان پێده‌كرێت، چونكه ئ �هو دوان���ه ل�ه چاالكانی ڕیفۆرمخوازانن .ته‌نانه‌ت میدیاكانی ئێران نووسییان ڕەفسهنجانی بۆیه له خوله‌كه‌كانی كۆتاییدا ناوی خۆی تۆمار ك��رد ،چونكه له‌ژێر فشاری خانه‌واده‌كه‌یدا بووه .هه‌ر به وته‌ی میدیاكانی ئه‌و واڵته ،هاوسه‌ره‌كه‌ی ده‌رگای له‌سه‌ر داخستووه و ئه‌ویش له په‌نجه‌ره‌وه ڕۆشتووه‌ته ده‌ره‌وه. هه‌روه‌ها ئه‌و پێشرت وتبووی ئه‌گه‌ر ڕاب��ه‌ر قایل نه‌بێت ،خۆی كاندید ناكات ،ئه‌مه‌ش ئاماژەیه بۆ بوونی كێشه و له‌مپه‌ری گ�ه‌وره‌ی ب �ه‌رده‌م��ی .ب �ه‌اڵم ل��ه‌والوه ڕكابه‌ره گه‌وره‌كه‌ی به‌رده‌می ئه‌و كه دكتۆر جه‌لیلییه ،كێشه‌ی ڕەتكردنه‌وه و هیچ جۆره مه‌ترسییه‌كی له‌به‌رده‌مدا نییه. م���ی���دی���اك���ان و چ���اودێ���ره سیاسییه‌كانی ئێران ئاماژە به دوو ئه‌گه‌ر ده‌ده‌ن .شیامنه‌ی یه‌كه‌م :له‌ژێر فشاری ئوسوڵییه‌كاندا ڕەتكردنه‌وه‌ی ڕەفسهنجانی .دووه‌م :بۆ مونافسه‌ی باڵی ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد كه زۆری بۆ ده‌سته‌ی ڕابه‌ری شۆڕشی ئێران (عه‌لی خامنه‌یی) هێناوه ،ڕەفسهنجانی قبووڵ بكرێت و ته‌نانه‌ت پێشرت به ڕێكه‌وتنی ژێربه‌ژێریش ئه‌و خۆی كاندید كردبێت. ده‌ب��ێ��ت چ����اوه‌ڕێ بكه‌ین تا ئه‌نجومه‌نی چاودێری ناوه‌كان یه‌كالیی ده‌ك��ات��ه‌وه .ئ�ه‌گ�ه‌ر ڕەفسهنجانی په‌سه‌ند نه‌كرێت ،ئه‌وا ئیساڵحییه‌كان گورزێكی گه‌وره‌یان به‌رده‌كه‌وێت و ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانی پشێوی دێته ئ��اراوه ،بۆی ه له ئێستاشه‌وه سوپای پاسداران هه‌ڕەشه‌ی توند ده‌كات له هه‌ر جۆر ه ئاژاوه‌یه‌ك. خۆ ئه‌گه‌ر خۆپااڵوتنی ئه‌ویش په‌سه‌ند ك �را و ئ�ه‌گ�ه‌ر ت �ه‌وزی��ر و گزیبازیی گ���ه‌وره نه‌یه‌ته گ��ۆڕێ، ئ �ه‌وا ئه‌گه‌ری گ��ه‌وره سه‌ركه‌وتنی ڕەفسه‌نجانییه ،ڕەنگ ه له ئێستاوه بتوانین بڵێین س �ه‌رۆك��ك��ۆم��اری نوێی ئ��ێ�ران بریتییه ل�ه هاشمی ڕەفسهنجانی.
9
www.bayanpress.
ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
(به‌یان) مارشه‌كى (ڕادیۆى زەڕین) باڵوده‌كاته‌وه
عومەر کڵۆڵ تێبینییەکانى لەسەر دەستوور دەخاتەڕوو زریان جه‌وهه‌ر ع���وم���ه‌ر ك���ڵ���ۆڵ ،س��ك��رت��ێ��ری گرووپی كه‌رگه‌لی كوردستان ،باس له ئاماده‌كارییه‌كانی گرووپە‌كه‌ی ده‌كات بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی كوردستان و ده‌ڵێت« :مۆڵه‌متان بۆ ڕادیۆیه‌ك وه‌رگرتووه به ناوی (ده‌نگی زه‌ڕین)» كڵۆڵ ده‌ڵێت« :هاواڵتییه‌كی كه‌ركوك كه‌ریه‌تی خۆی نوواندوه و بڕیاری داوه سه‌رجه‌م خه‌رجیی بانگه‌شه‌كه بگریته
ئه‌ستۆ» .ناوبراو باسی له كێشه‌ی س�ه‌ره‌ك��ی��ی گ��رووپ �ه‌ك �هی ده‌ك���ات و ده‌ڵێت «له‌به‌ر نه‌بوونی ئالیك ،تا ئێستا نه‌مان توانیوه ڕاگه‌یاندنێكی باشامن هه‌بێت ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی چه‌ندین نۆپالن و جاشكۆڵه ئاماده‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م رادیۆیه‌ن ،کەچى دوای پێشكه‌شكردنی چه‌ندین داواكاری بۆ كابینه‌كانی پێنج و شه‌شیش ،ب��ه‌اڵم ئ��ام��اده نه‌بوون سمێك به داواكارییه‌كامناندا بێنن بۆ دابینكردنی ئالیك». له باره‌ی به‌رنامه و مارشی رادیۆی
(ده‌نگی زه‌ڕی���ن)ە‌وه ،ناوبراو گوتی «به‌رنامه‌كان له خزمه‌تی خه‌ڵك و دژی كه‌ركوژان ده‌بن» ئه‌مه‌ش مارشی ڕادیۆكه ئێوە باڵوى بکەنەوە. ع��وم�ه‌ر كڵۆڵ دژی تێپه‌ڕادنی ده‌س��ت��ووره و تێبینیی گرنگی له‌و باره‌یه‌وه هه‌یه ،ئەو لە بارەى ڕەشنووىس دەستوورى هەرێمى کوردستانەوە به به‌یانی وت« :له یاسای ژماره 111ى سزادانی عێراقیی ساڵی ،1969چوار بڕگه‌ی تیایه باسی ئاژەڵی س��واری و باری دەکات .الى ئێمەش په‌رله‌مانی
مارشى ڕادیۆى (دەنگى زەڕین) هه‌ڵسن له خه‌و كه‌رین‌ه ...وا كاتی راپه‌ڕین ه تا ئاژنۆ ل ه قوڕاوه ...توخوا ئهوه كه‌ی ژینه باری قورستان لی ئه‌نێن ...هه‌موو گیانتان برین ه كه‌ری پیریان له بیر چوو ...كوا وه‌فا له‌م زه‌مینه خۆزگ ه هه‌موو وه‌كو من ...تۆی ده‌ناسی كاك ه شین ده ده‌ست كه‌ن به زەڕە‌زه‌ڕ ...زەڕە‌تان الم شیرین ه
ك��وردس��ت��ان له باسی بودجه‌و گیرفان زیاتر، باسی مافی ئاژەڵ ناكات، ب���ۆ ی���ه من ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئه‌م ده‌س����ت����ووره‌ی ئێستا نیم ،چونكه به هیچ شێوه‌یه‌ك باسی مافی كه‌ری نه‌كردووه. له ئه‌وروپا مار مافی هه‌یه ،بەاڵم لێره كه‌ر مافی نییه».
پێنج هه‌نگاو ،ده‌تكه‌ن ب ه دۆستی خۆت و .جهانگیر ئه‌حمه‌د ـ خ����ۆت ب������ه‌دوور ب���گ���ره ل ه خودپه‌سه‌ندی :به‌شێوه‌یه‌ك؛ هه‌موو كاته‌كان و ت��وان��اك��ان��ت ،ب��ۆ خ��ۆت و كامه‌رانیی خ��ۆت ت�ه‌رخ��ان بكه‌یت و هه‌موو بڕیاره‌كانت له به‌رژەوه‌ندیی خۆت و پێویستییه‌كانی خۆتدا بێت. ـ هه‌موو ڕۆژێك به‌دوای خۆشیدا بگه‌ڕێ :گه‌ڕان به‌دوای خۆشی و چێژی
قوبادی نیان د ه رت اڵ ه ك ان ی ك و ر د س تان ناکات بە فیلم سەریاس محەمەد سه‌رچاوه‌یه‌ك له كۆمپانیای «م���ژ ف��ی��ل��م» ك��ه ئ���اگ���اردار و به‌رپرسه له ڕاگه‌یاندنی كاره‌كانی به‌همه‌ن قوبادی ،ئه‌و ده‌نگۆیه‌ی ڕەت���ك���رده‌وه ،گ��وای �ه به‌همه‌نی ق��ووب��ادی بیر له به‌رهه‌مێنانی فیلمێكی سینه‌مایی ده‌ك��ات�ه‌وه له‌سه‌ر ژیانی نیانده‌رتاڵه‌كان له كوردستان. سه‌رچاوه‌كه باسی ل�ه‌وه‌ش
وێنە جیهانییەکان
شه‌ڕی ئایۆ جیما ئا :الس هه‌ورامی
ك��ردووه ،به‌همه‌ن قوبادی سێ ساڵ پێش ئێستا به هاوڕێیه‌تی له‌گه‌ڵ ع�ه‌ب��اس غه‌زالیی به‌رهه‌مهێنه‌ری كاره‌كانی خۆی ،به مه‌به‌ستی بینین و پشوودان ،سه‌ردانی ئه‌شكه‌وتی شانه‌ده‌ری كردووه ،له‌وێ چه‌ندین گه‌نج ته‌نیا به مه‌به‌ستی بیره‌وه‌ری وێنه‌ی فۆتۆگرافییان له‌گه‌ڵ گرتووه، له‌م ڕۆژانه‌شدا یه‌كێك له‌و وێنانه له یه‌كێك له ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی كوردستان له‌گه‌ڵ «هه‌واڵێكی درۆ»دا باڵوكراوه‌ته‌وه ،كه هیچ بنه‌مایه‌كی نییه.
ژیاندا زۆر كارێكی ئاسان و به‌رده‌سته، بۆ منوونه له به‌یانیاندا یاری و گه‌مه‌كردن له‌گه‌ڵ مناڵ و گوێگرتن بۆ پێكه‌نینیان و خ��واردن�ه‌وه‌ی كوپێك قاوه یان هه‌ر خواردنه‌وه‌یه‌ك كه خۆت حه‌زت لێیه‌تی. هه‌وڵبد ه هه‌موو به‌یانییه‌ك ڕیتمی ژیان ساده بكه‌یته‌وه ،ئه‌گه‌ر بۆ چه‌ند خووله‌كێكیش بێت سه‌یری دیمه‌نه جوانه‌كانی ده‌ورووب��هری ژیانت بكه، چونكه هه‌موو ژیانت جوان ده‌بێت. ـ گرنگی به خۆت بده :ئه‌گه‌ر گرنگی
به خۆت بده‌یت له ڕووی جه‌سته‌یی و ده‌روونییه‌وه ،دواجار هه‌ست ده‌كه‌یت له كه‌سایه‌تیی خۆت ڕازی��ت و ئاستی ئه‌دا و كاریگه‌ریت به‌رز ده‌بێت له‌سه‌ر ده‌وروبه‌رت. ـ كاتێك ب��ۆ ح��هوان��ه‌وه‌ی خۆت ت�ه‌رخ��ان بكه :ئه‌گه‌ر رسوشتت وایه ب �ه‌رده‌وام كار ده‌كه‌یت ،ئه‌وا پێویسته كاتت بۆ ئیرساحه‌تی خۆت هه‌بێت ،با كه‌میش بێت ،بۆ منوونه ،كاتێك به‌یانیان ل ه خه‌و هه‌ڵده‌ستیت ،بۆ ماوه‌ی پێنج
خووله‌ك له‌سه‌ر جێگاكه‌ت مبێنه‌وه و بیر ل ه ڕۆژی نوێت بكه‌ره‌وه ،ئاخۆ به نیازی ئه‌نجامدانی چ كارێكیت؟ ده‌ستبه‌جێ هه‌ڵمه‌سته و به په‌له مه‌ڕۆره سه‌ر كار. ـ هه‌موو هه‌وڵی خۆت بخه‌ره ك���ار ،ب��ۆ س�ه‌رك�ه‌وت��ن��ی ك��اره‌ك �ه‌ت: له‌كاتێكدا گ�ه‌ر ك��اره‌ك�ه‌ت نه‌هات به‌ده‌سته‌وه ،هه‌ست به په‌شیامنی ناكه‌یت و ب �ه‌خ��ت �ه‌وه‌ری ،چونكه ده‌زانیت كه هه‌موو هه‌وڵی خۆتت داوه.
ك همتری ن رێ ژ ه ی ت ه اڵ ق ل ه ما لی زیایه مەتین
ئاماره‌كان ده‌ڵێن كه‌مرتین رێژەی ته‌اڵق له مالیزیادایه ،كه له سااڵنی دواییدا بۆ %7كه‌می كردبوو ،به‌اڵم له پێش ئه‌مه‌دا رێژەی ته‌اڵق گه‌یشتبووه .%32 هه‌موو ئه‌وانه‌ی ك ه هاوسه‌رگیرییان ده‌كرد ،له كاركردن ده‌به‌خرشان بۆ ماوه‌ی مانگێك ،بۆ ئ��ه‌وه‌ی خولێك وه‌ربگرن ده‌رب�����اره‌ی چۆنیه‌تی هه‌ڵسوكه‌وت كردن له‌گه‌ڵ هاوبه‌شه‌كه‌یان و چۆنێتی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی گرفته‌كان. له ساڵی 1992سه‌رۆكوه‌زیرانی پێشوو
(مه‌هاتیر موحه‌ممه‌د) كاتێك بینی رێژەی ته‌اڵق گه‌یشتووه‌ته ،%32به‌و واتایه‌ی ك ه له هه‌ر 100حاڵه‌تێكی هاوسه‌رگیری 32یان سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون ،تێگه‌یشت كه ئه‌م رێژەیه ،هیواكانی پێشكه‌وتنی واڵته‌كه‌ی پ�ه‌ك ده‌خ��ات .مه‌هاتیر كه بیریارێكی گ�ه‌وره‌ی ئابووری بوو ،سووربوو له‌سه‌ر پێشخستنی مالیزیا و بیكاته یه‌كێك له واڵته پێشكه‌وتووه‌كان ل ه م��اوه‌ی دوو ده‌یه‌ی داهاتوودا .به‌اڵم ئه‌و ڕێژە به‌رزه‌ی ته‌اڵقی له واڵته‌كه‌یدا به مۆته‌كه‌ی پێشكه‌وتن
زانی ،بڕیاریدا چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفته بكات. ل��ه‌ب��ه‌رئ��ه‌وه پ��هن��ای ب���رد بۆ دۆرزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێك ،كه بریتی ب��وو له (مۆڵه‌تی هاوسه‌رگیری)، ده‌ب���وو ل��هو م���اوه‌ی���ه‌دا خولێكی راهێنانی تایبه‌ت ببینن. له كۆتایی ئه‌و چه‌ند ساڵه‌دا رێژەی ته‌اڵق دابه‌زی بۆ ،%7ئه‌مڕۆش به‌و واڵت�ه داده‌نرێت كه كه‌مرتین رێژەی ته‌اڵقی تێدایه له جیهاندا.
ئه‌وه‌ی له وێنه‌كه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت، دیمه‌نی یه‌كێك له شه‌ڕەكانی نێوان ئه‌مریكا و ئیمپراتۆریه‌تی یابان ه له میانه‌ی جه‌نگی دووه‌م��ی جیهانیدا له دورگه‌ی (ئایۆ جیام) ،كه یه‌كێكه له دورگه‌كانی واڵتی یابان. ئه‌م وێنه‌یه له ڕۆژی 1945/2/23 گیراوه ،كاتێك شه‌ش سه‌بارزی مارێنزی ئه‌مریكی له‌و شه‌ڕەدا ئااڵی واڵته‌كه‌یان ب �ه‌رزده‌ك �هن �ه‌وه ،كه دوات��ر سیان له‌و سه‌ربازانه له هه‌مان شه‌ڕدا ده‌كوژرێن و شه‌ڕەكه به داگیركردنی دورگه‌كه له الیه‌ن ئه‌مریكاوه كۆتایی دێ��ت .ئه‌م وێنه‌یه بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی وره‌ی سه‌ربازه‌كانی ئه‌مریكا به‌كارهێرنا له دوای تووشبوون
به شكسته‌كه‌ی (بێرل هاربه‌ر)، ه �ه‌روه‌ك نیشانه‌ی كۆتاییهاتنی جه‌نگی دووه‌م���ی جیهانییشه، هه‌روه‌ها بووه ئیلهامبه‌خش بۆ دروستكردنی په‌یكه‌رێك له هه‌مان شێوه له واشنتۆنی پایته‌ختی ئه‌مریكا. دورگه‌ی (ئایۆ جیام) تا ساڵی 1968به داگیركراوی مایه‌وه ،له‌و ساڵه‌دا ئه‌مریكا پاشه‌كشه‌ی كرد و دورگه‌كه‌ی بۆ یابان گێڕایه‌وه و تا هه‌نووكه‌ش بنكه‌یه‌كی هێزی ئاسامنیی یابان له‌و دورگه‌یه‌دا هه‌یه ،كه به بنكه‌ی (ئایۆ جیام) نارساوه.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
مه‌درید دۆڕا یان مۆرینهۆ؟ حه‌مزه عوسامن
دوای ئه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی سێزده ساڵ له‌سه‌ر یه‌ك ریاڵ مه‌درید هیچ یارییه‌كی به‌رانبه‌ر هاوشارییه‌كه‌ی خۆی (ئه‌تله‌تیكۆ) نه‌دۆڕاندبوو، شكستێكی گ�ه‌وره‌ی له یاریگا و
له‌به‌رده‌م هانده‌رانی خۆی تۆمار كرد. ئه‌مه بۆ چه‌ند خاڵێكامن ده‌بات ،یه‌كه‌م ئه‌م دۆڕانه په‌یوه‌ندی به میزاج و بڕیاره نادروسته‌كان و سه‌ركردایه‌تییه هه‌ڵه‌شه نارساوه‌كه‌ی مۆوه ده‌بێت كه خراپرتین دۆڕانیشی به‌رانبه‌ر به‌رشه‌لۆنه دوو ساڵ پێش ئێستا له‌م ده‌یه‌ی دوایینه‌ی كالسیكۆدا وه‌ك ئه‌نجامی خراپ بۆ ریاڵ به‌ده‌ست هێنا .مۆرینهۆ له‌وه‌ته‌ی هاتووه،
ئ�ه‌گ�ه‌رچ��ی ده‌سكه‌وتیشی ه �ه‌ب��ووه، كه‌سیه‌تیی یاریزانانی ڕیاڵی خستووەته ژێر پرسیارێكی گه‌وره‌وه له‌به‌رده‌م میدیا و رشۆڤه‌كاران و هاند هرانی دونیادا ،كه له هیچ سه‌رده‌م و كاتێكدا به‌م چه‌شنه توندوتیژی ب هرانبه‌ر تیپی میوان نه‌كراوه، ئه‌گه‌ر هاوشاریی خۆشی بێت .كێشه‌كانی كالسیكۆ په‌یوه‌ندییان به مێژووه‌وه هه‌یه، به‌اڵم ناكرێت بڵێین مۆ رۆڵی نه‌بووه له
گه‌وره‌كردنیشیاندا .كریستیانۆ ڕۆناڵدۆ، ئه‌و ئه‌ستێره‌یه‌ی كه هیچكات به‌م شێوه گه‌رمه مامه‌ڵه‌ی له گه‌ڵ یاری و یاریزاناندا ن �ه‌ك��ردووه ،مۆ كردییه گاڵته‌جاڕێكی ت��ری م��ێ��ژووی م�ه‌دری��دی��ی�ه‌ك��ان .بۆیه تێپه‌ڕاندنی به‌رشه‌لۆن ه وه‌ك به‌هێزترین تیمی ئیسپانیا و ئه‌وروپاش ،گوناهێكی گ �ه‌وره‌ی دۆڕاندنه‌كه‌ی مه‌دریدمان له یاریی كۆتایی جامی شادا پێ ده‌ڵێت.
هه‌ڵوێست وه‌رگرتن له‌سه‌ر ئهوه نیی ه ئه‌نجامه‌كانی مه‌درید خراپن و شایه‌نی ئه‌وه‌بوو بگاته یاریی كۆتایی چامپیۆنس لیگ و ببێته خ��اوه‌ن جامی شا ،به‌ڵكو كێشه‌كه له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه كه ڕیاڵ ئاكاری نێو یاریگای له‌ده‌ست چووه و میزاجی مۆ سه‌رله‌به‌ر له سانتیاگۆ و یاریگاكانی تردا بۆ ڕیاڵییه‌كان هه‌میشه ئاماده‌یه ،ئه‌مه كێش ه هه‌ره گه‌وره‌كه‌یه .دوای سێ ساڵ له
نواندنی ئاستێكی باش ،دواجار مۆ ل ه كۆتاییه‌كاندا هه‌موو شتێك خراپ ده‌ك��ات ئه‌مه كێشه‌ی گ��ه‌وره‌ی ئێستای ریاڵه.ڕەنگه ئه‌گه‌ر له ده‌ره‌وه‌ی مۆوه بیر له ڕاهێنه‌رێكی باش بكرێته‌وه ،مه‌درید بگه‌ڕێته‌وه نێو دونیا جوانه‌كه‌ی وه‌رزش و گرنگرتین شت ،ئاكاری وه‌رزشییانه‌ی بۆ بگه‌ڕێته‌وه.
به‌رازیل ل ه خراپترین كاتیدایه ره‌وه‌ند س��اڵ��ی داه���ات���وو ب��� هرازی���ل میوانداریی جامی جیهانیى ده‌كات. له پێش ئه‌ویشدا له هاوینی ئه‌مساڵدا میوانداریی جامی كیشوه‌ره‌كان ده‌ك��ات .ك ه به‌رازیل له‌سه‌ر ئاستی هه‌ڵبژارده‌كه‌ی ،ئێستا ب ه خراپرتین كاته‌كانیدا تێده‌په‌ڕێت ،نه‌ك هه‌ر ئ �ه‌وه‌ن��دە ،به‌ڵكو ل�ه‌وك��ات�ه‌وه‌ی كه ده‌ستی كردوو ه به یاریی تۆپی پێ. ب��� هڕازی���ل ،ك��ه هه‌میش ه له سه‌ره‌وه‌ی عه‌رشی تۆپی پێی جیهانه‌وه بوو ،به‌ڵكو ل ه لوتكه‌ی پۆلێنكردنه‌كانی ف��ی��ف��ادا ب���ووه ،ل��ه‌وك��ات��ه‌وه‌ی ئه‌و پۆلێنكردن ه رێ��ك��خ�راوه .ئێستا له
دوای دواوه ده‌یبینین له نێوان د ه تیپی یه‌كه‌مدا. له‌وكاته‌وه‌ی رۆناڵدۆی دیارده وازی هێناوه ،هه‌روه‌ها له‌وكاته‌وه‌ی ئاستی رۆناڵدینهۆ گ هڕاوه‌ت ه دواوه .تۆپی پێی ب هرازیل كه تووشی نه‌زۆكی ب��وو ه له خستنه‌وه‌ی ئه‌ستێره‌دا ،وای لێهاتووه ناتوانێت ل�ه‌گ�ه‌ڵ گ��ۆڕان � ه خێراكاندا هه‌نگاو هه‌ڵنێت و خۆی له‌گه‌ڵ تۆپی پێی جیهاندا رێك بخات .هه‌ر ئه‌وه‌شه وای كردوو ه ك ه كیشوه‌ری ئه‌وروپا باشرت بێت و هه‌ڵبژارده‌كانی بتوانن بگه‌نه یارییه‌كانی كۆتایی جامی جیهانیی 2006 و یاریی كۆتایی جامی جیهانیی ،2010 له ئاماده‌نه‌بوونی ته‌واوی هه‌ڵبژارده‌كانی ئه‌مریكای التین و باشووردا.
ئه‌و حاڵه‌ی كه ئێستا هه‌ڵبژارده‌ی به‌رازیل پێی گه‌یشتووه ،پاڵی ناو ه به یه‌كێتیی تۆپی پێكه‌یه‌و ه ك ه ده‌سته‌ی هونه‌ری به ته‌واوه‌تی بگۆڕێت ،دوای سێ ساڵ و سپاردنی كاره‌ك ه به كه‌سانی خاوه‌ن شكۆ و به‌رزی وه‌كو سكۆالریی پاڵه‌وانی جامی جیهانیی 2002و رۆبه‌رتۆ كارلۆسی پاڵه‌وانی جامی جیهانیی ،1994به‌اڵم ئایا ئه‌مان ه ده‌توانن ئه‌وه‌ی زه‌مه‌ن گۆڕیویه‌تی چاكی بكه‌نه‌وه؟ ئاماژەكانی گ هڕان ه دواوه‌ی ب هرازیل روون و ئاشكران ،بۆ منوون ه راهێن هرانی به‌رازیل به ت�ه‌واوه‌ت��ی شاردراونه‌ته‌وه له‌سه‌ر ئاستی تۆپی پێی جیهان ،چه‌ند دانه‌یه‌كی كه‌میان نه‌بێت ،ك ه ئه‌وانیش له‌نێو واڵت��ان��ی ت���ازه پێگه‌یشتوو و
نه‌وتییه‌كاندا ده‌ستاوده‌ستیان پێده‌كرێت، به‌ڵكو ك��اره‌ك � ه گه‌یشتوو ه ب ه جۆری یاریزانه‌كانیش ،كه خاڵی جیاواز بن له ئه‌وروپا ،كه ئێستا ئاماده‌نه‌بووی ئاماده‌ن، ك ه ن ه ئه‌ستێره‌ی ئێستان و ن ه ئه‌ستێره‌ی داهاتوو .ته‌نانه‌ت یاریزان ه الوه‌كانیش كه پشتیان پێده‌به‌سرتێت وه‌ك پاتۆ ،ك ه پێشرت له‌گه‌اڵ میالن بوو و كۆتینهۆ له‌گه‌ڵ ئه‌نته‌ر و ئه‌وانی تریش ،به‌رده‌وام دراون به‌ده‌م باوه ،هۆلكی به‌هێزیش چوو بۆ خولی رووسیا. له ئه‌وروپا هیچ ناوێكیان نییه نارساو بێت ،به‌ڵكو هیچ كه‌سێك نیی ه ركابه‌ری بكات له‌سه‌ر نازناوی باشرتین یاریزانی جیهان ،دوای ئ��ه‌وه‌ی ب هرازیلییه‌كان گه‌وره‌ی بوون ل ه ده‌یه‌ی نه‌وه‌ده‌كان و
سه‌ره‌تای دوو ه �ه‌زاردا .خراپرت له‌وه‌ش، خولی به‌رازیلی خۆی وای لێهاتوو ه كه ئه‌ستێر ه و به‌خرشاوی راستی تێدا نه‌بێت، ته‌نانه‌ت یاریزانێكی پیر و په‌ككه‌وتووی وه‌ك سیدۆرفی هۆڵه‌ندی بوو ه ب ه یه‌كێك ل ه ئه‌ستێره‌كان له‌وێ ،ك ه له‌گه‌ڵ یانه‌ی كۆرینتیانز یاری ده‌كات. ل ه سه‌روو هه‌موو ئه‌مانه‌وه ،ده‌بینین هه‌ڵبژارده‌كانی تاز ه پێگه‌یشتووان و الوان ئاماده‌ییان نییه ،ته‌نانه‌ت تیپی الوانه‌كه‌ی، س�ه‌رن�ه‌ك�ه‌وت بۆ كۆتاییه‌كانی جامی جیهانیی چاوه‌ڕوانكراو له توركیا ،ئه‌وه‌ش زه‌نگی ترسناكی لێداوه بۆ حاڵی تیپێك كه به جادووگه‌ره‌كانی جیهان ده‌نارسان. به‌رازیل هه‌روه‌ها مه‌ینه‌تییه‌كی ت��ری��ش��ی ه��هی��ه ،ك��ه ئ��ه‌وی��ش حاڵی
دامه‌زراوه‌كانێتی ،ك ه چه‌ند مانگێكی ك �هم م��اوه ب��ۆ پاڵه‌وانێتیی جامی كیشوه‌ره‌كان و ساڵێكیش بۆ جامی جیهانی ،ره‌خنه‌گرتنه‌كانی رۆژان�هی فیفا بۆ دواكه‌وتنی به‌رهه‌مه‌كه .جا ئه‌گه‌ر ئه‌م ه سه‌ره‌تا بێت ،ئه‌وا هه‌ر مه‌گه‌ر خوا خۆی بگاته فریایان. جامی جیهانی ،له كاتێكی هه‌ڵه‌دا چوو بۆ به‌رازیل و ناخۆشییه‌كانی 1950له‌وانه‌ی ه سوكرت بێت ل ه ب هرامبه‌ر ئ���ه‌وه‌ی روو ده‌دات ل� ه 2014دا، له‌به‌رئه‌و ه ئه‌وروپییه‌كان به ته‌واوی هانده‌رن بۆ دانانی نه‌خشه‌ی كۆتایی بۆ ئه‌فسانه‌یی ب هرازیل و راگه‌یاندنی چه‌رخێكی نوێ له تۆپی پێدا ،ئه‌گه‌ر به فیعلی ده‌ستیشی پێنه‌كردبێت.
كۆتاییه‌ك ك ه قازانجه‌كه‌ی بۆ گیرفانی ئه‌ڵمانییه‌كانه دارا حسێن پ�����اش ب���ه‌س���ه‌رب���ردن���ی س�ه‌رده‌م��ێ��ك��ی زێ��ڕی��ن ،یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی ئااڵكه‌ی ده‌ستی دایه یانه‌ی بایرن میونخ. ئێستا ئه‌م یانه باڤارییه پاڵێوراوی سه‌ره‌كییه بۆ بردنه‌وه‌ی نازناوی یانه‌پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا .ئه‌وه‌ی دێته به‌رده‌می ،به ته‌ڕ و وشكه‌وه ده‌یسووتێنێت و رایده‌ماڵێت. ه��ه‌روه‌ك چۆن له چه‌ند ساڵی پێشوودا به‌رشه‌لۆنه مێژوویه‌كی گه‌وره‌ی تۆماركرد. ل��ه ب���ه‌رام���ب���ه‌ردا ی��ان �هی
ب��وروس��ی��ا دۆرمت��ۆن��د ه �هی �ه ك �ه ل ه سه‌ره‌تای هه‌ستانه‌وه‌دایه و له هه‌وڵی پێكهێنانی نه‌وه‌یه‌كی ئاڵتونیدایه بۆ داه��ات��وو .هه‌رچه‌نده له ئاستی هاونیشتامنییه‌كه‌یدا نییه ،ب�ه‌اڵم به‌هۆی شاره‌زایی لێی و چه‌ند جار رووبه‌ڕووبونه‌وه له‌گه‌ڵیدا ،هه‌مان چانسی هه‌یه بۆ به‌ده‌ستهێنانی خولی یانه‌پاڵه‌وانه‌كان. سه‌ركه‌وتنی دوو یانه‌ی ئه‌ڵامنی بۆ یاریی كۆتایی، زیاتر له مانایه‌كی تر له‌خۆ ده‌گرێت ،كه یه‌ك له‌وانه گ��هڕان��ه‌وه‌ی تۆپی پێی ئه‌ڵامنییه بۆ سه‌ر سه‌كۆی ن��ازن��ازوه‌ك��ان ،دوای ئ���ه‌وه‌ی له م��اوه‌ی پێشوودا تۆپی پێی ئیسپانیا
پاریس داوای چوار ملیۆن له ریاڵ ده‌كات دوای ئه‌وه‌ی یانه‌ی كارلۆ ئه‌نچیلۆتی بڕیاریدا یانه‌ی پاریس سان جێرمان به‌جێبهێڵێت به مه‌به‌ستی شوێنگرتنه‌وه‌ی جۆزێ مۆرینۆی راهێنه‌ری یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ،له ئێستادا نارس خلێفی سه‌رۆكی یانه‌ی پاریسییه‌كه ئاماده نییه بێب هرامبه‌ر ده‌ستبه‌رداریی ئه‌و راهێنه‌ره ببێت و داوای چوار ملیۆن یۆرۆ ده‌كات له بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی بۆنده‌كه له‌الیه‌ن ئه‌و راهێنه‌ره‌وه یاخود به‌رده‌وام بێت له كاره‌كه‌ی بۆ وه‌رزی داهاتوو ،ئه‌گه‌ر نا په‌نا ده‌باته به‌ر یاسا بۆ یه‌كال كردنه‌وه‌ی كێشه‌كه ،له ب هرامبه‌ریشدا ریاڵ مه‌درید كه نایه‌وێت ئه‌و بڕ ه پاره‌یه بدات ده‌یه‌وێت بێب هرامبه‌ر ئه‌و راهێنه‌ره ببات بۆخۆی ،به‌اڵم له‌وانه‌ی ه له كۆتاییدا ناچار بكرێت به پێدانی پاره‌كه.
بااڵده‌ست بوو ،چ له ئاستی ئه‌ورپا و چ له ئاستی جیهاندا. بایر میونخی خاوه‌نی چوار پاڵه‌وانێتیی نازناوه‌كه، پاڵنه‌رێكی گ���ه‌وره‌ی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مجاره نازناوه‌كه له ده‌ست نه‌دات ،دوای ئه‌وه‌ی وه‌رزی پێشوو ب �ه شێوه‌یه‌كی دراماتیكی و به لێدانی یه‌كال كه‌ره‌وه نازناوه‌كه‌ی له‌ده‌ستدا ،جگه له‌وه‌ی 2010ی��ش به هه‌مان شێوه له كاتی راهێنه‌رایه‌تی ڤانگالی هۆڵه‌ندیدا گه‌یشتنه یاریی كۆتایی و به ئینته‌ر میالنی ئیتاڵیی دۆڕاند. له به‌رامبه‌ردا بوروسیا دۆرمتۆند ك �ه پێشرت ج��ارێ��ك س��اڵ��ی -1996 1997به‌ده‌ستی هێناوه ،له هه‌وڵی
ریتزۆلی یاری كۆتایی به‌ڕێو‌ه ده‌بات یه‌كێتی تۆپی پێی ئه‌وروپی بڕیاریدا ئه‌ركی به‌ڕێوه‌بردنی یاریی كۆتایی خولی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌ورپا به داوه‌ری ئیتاڵی ئه‌ندریا ریتزۆلی بسپێرێت. ریتزۆلی ته‌مه‌ن 41ساڵ كه ساڵی 2007بۆته داوه‌ری نێوده‌وڵه‌تیی، ساڵی 2010یاریی كۆتایی خولی ئه‌وروپی به‌ڕێوه‌برد كه ئه‌تله‌تیكۆ مه‌درید نازناوه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێنا ،له‌م وه‌رزه‌ش���دا چ��وار یاریی له یانه‌پاڵه‌وانه‌كاندا به‌ڕێوه‌برد كه گرنگرتینیان یاریی گه‌ڕانه‌وه‌ی قۆناغی 16بوو له نێوان مه‌له‌گا و پۆرتۆدا ،دوو جاریش یاری بایر میونخی به‌ڕێوه‌بردووه له ساڵی 2010و وه‌رزی رابردوودا.
ئ���ه‌وه‌دای���ه ئ �ه‌س��پ��ی ره‌ش��ی راسته‌قینه‌ی پاڵه‌وانێتییه‌كه بێت و دوای ئه‌وه‌ی به هۆی قورسیی گرووپه‌كه‌یه‌وه له سه‌رەتاوه گومان ده‌ك �را بكرێته ده‌ره‌وه له قۆناغی یه‌كه‌مدا ،به‌اڵم به پێچه‌وانه‌ی پێشبینییه‌كانه‌وه، ق��ۆن��اغ ب��ه ق��ۆن��اغ��ی ب���ڕی و وه‌ك ئه‌سپی ره‌ش گه‌یشته كۆتایی ،ئێستایش پێویستی به ی�ه‌ك هه‌نگاوی ت��ره بۆئه‌وه‌ی جارێكی تر نازناوه‌كه به‌ده‌ست بهێنێت.له ن��ێ��وان ئ��هم دوو یانه‌شدا هه‌ر كامیان براوه بن، قانجه‌كه‌ی ده‌چێته گیرفانی ئه‌ڵامنییه‌كانه‌وه و ره‌سیدی ئه‌وان زیاد ده‌كات.
ئه‌م هه‌فت‌ه نادال چووه پله‌ی چواره‌م له ریزبه‌ندی هه‌فتانه‌ی یاریزانانی تێنسدا رافائیل نادالی ئیسپانی دوای به‌سه‌ر بردنی چه‌ند مانگێك له پله‌ی پێنجه‌مدا توانی بگه‌ڕێته‌وه پله‌ی چواره‌می ریزبه‌ندی ،دوای ئه‌وه‌ی پاڵه‌وانێتی رۆما به‌ده‌ستهێنا بۆ حه‌وته‌م جار له مێژوودا له كۆی هه‌شت جار كه گه‌یشتۆته یاریی كۆتایی له ساڵی 2005ه‌وه. ریزبه‌ندییه‌كه گۆڕانكارییه‌كی ئه‌وتۆی به‌خۆوه نه‌بینیوه ،ته‌نها نادال پله‌یه‌ك سه‌ركه‌وتوه و پێش فێره‌ری هاونیشتیامنی كه‌وتووه. ریزبه‌ندییه‌كه‌یش به‌م شێوه‌یه یه -1 :جۆكۆڤیچ -2 ،12310مۆرای -3 ،8670فێدرێر -4 ،8000نادال 6895خاڵ ،به دوایاندا هه‌ریه‌ك ه له فێره‌ر و بریدیچ و دیلپۆترۆ و تسۆنگا و گاسكێی و تیبساریڤیچ دێن.
11 ژمار ه ( ،)36سێشه‌مم ه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
rayanayshe@yahoo.com
چیرۆكێكی سه‌یر له ئه‌وروپاو ه
چوار ساڵ ب ه تۆمه‌تێكه‌و‌ه تێوه‌گالم و ئاگاداریش نه‌بووم داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕەفیق ئه‌وكاته‌ی من چووم بۆ ئه‌وروپا، گ��ه‌رم��هی ك��ۆچ��ی الوان���ی ك��وردب��وو ب��ۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت .ك��ۆچ��ك��ردن و به‌جێهێشتنی نیشتامن ،خه‌ونی هه‌موو گه‌نجێكی ئ�هم واڵت �ه ب��وو .هه‌ڵهاتن ل �ه نیشتامن ،م��ان��ای ده‌رب���ازب���وون بوو له برسێتی ،له ش�ه‌ڕ ،له هه‌موو بێامناییه‌كانی ژی���ان .هه‌ڵهاتن له نیشتامن ،واتای گه‌ڕانه‌وه‌ی كه‌رامه‌تی ئینسانی بوو .هه‌رچه‌ند ڕۆژانه چیرۆكی گیانله‌ده‌ستدانی الوان���ی ك��وردم��ان ده‌بیست له ڕێگه‌كانی توركیا و یۆناندا، مامه‌ڵه‌ی خ�راپ��ی قاچاخچییه‌كانی ئ �هو ڕێگایان ه به‌رانبه‌ر كۆچبه‌ران، به‌اڵم گه‌نجان مانه‌وه‌یان ل ه نیشتامن پێ زه‌حمه‌ترت ب��وو ،چونكه ژی��ان الی ئێمه ژیانێكی مه‌رگدۆستانه بوو ،له الیه‌كه‌و ه شه‌ڕی براكوژیی نێوان حیزبه كوردستانییه‌كان ،له الیه‌كی ت��ره‌وه ئه‌و بارگرانییه ئابوورییه‌ی به هۆی سه‌ركێشییه‌كانی به‌عسه‌وه سه‌پێرنا بوو به‌سه‌رماندا .هاوكات سه‌ره‌تایه‌كیش بوو بۆ ئاشنابوونی تاكی ئێم ه به جوانییه‌كانی ده‌ره‌وه ،ب ه تایبه‌تی ئه‌وروپا. منیش وه‌كو هه‌ر گه‌نجێكی تری ئه‌م واڵت��ه ،ئ���اره‌زووی چ��وون �ه‌ده‌ره‌وه كه‌وته مێشكم .سه‌ره‌تا ئه‌م بابه‌ته‌م
چه‌ند ساڵێك ب ه به‌رده‌وامی ده‌بوو من بچمه بنكه‌ی پۆلیس و واژۆ بكه‌م هه‌تا ڕۆژی دادگاییكردنم ،به‌بێ ئه‌وه‌ی منیش ئه‌و ك��اره‌م كردبێت .نه‌مده‌زانی چی بكه‌م ،حه‌زیشم نه‌ده‌كرد كه‌س بزانێت، چونكه قه‌زیه‌یه‌ك بوو له‌سه‌ر ئابڕووم ده‌كه‌وت. زۆر ج��ار ئ��ه‌وه ب��اس ده‌ك���را كه هه‌ندێك ل�ه گه‌نجان ب��ۆ تێركردنی ئاره‌زووه‌كانیان ده‌چن بۆ هه‌نده‌ران، منیش زۆر ل��هو ه ده‌ت��رس��ام خه‌ڵكی وابیربكه‌نه‌وه .من بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ به‌ده‌ر له ئێش و ئازاره‌كانی دووره‌واڵتی و غه‌ریبی ،له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ش زیاتر بێزار ده‌ب���ووم ،چونكه نه‌مده‌توانی الی كه‌س باسی بكه‌م .كه‌س باوه‌ڕی پێنه‌ده‌كردم.ڕۆژان تێپه‌ڕین ،له‌دوای چ��وار س��اڵ بانگ ك��رام ب��ۆ ب��ه‌رده‌م دادگ��ا ،كاتێك وتیان ئه‌م ئافره‌ته به تۆمه‌تی ده‌ستدرێژی سكااڵی له‌سه‌ر تۆمار ك��ردووی��ت ،هێشتا له پێشه‌وه ئافره‌ته‌كه‌م نه‌دیبوو ،من له دڵه‌وه زۆر دڵنیابووم له بێتاوانیی خۆم ،به‌اڵم له واڵتی غه‌ریبیدا كه تۆ هێشتا به ته‌واوی ش��اره‌زای زمان و دابونه‌ریت و یاسای ئه‌و واڵته نیت ،ئینجا تۆ كه‌سێكی غه‌یره سویدی و هاوواڵتییه‌كی سویدی سكااڵی له‌سه‌رت تۆمار كردبێت ،كێ گوێ له من ده‌گرێت؟
له‌گه‌ڵ دایكم و باوكمدا باس كرد ،به‌اڵم ئه‌وان وه‌ك هه‌ڵوێستی هه‌موو دایك و باوكێكی دڵسۆز ،زۆر ناڕازی بوون .ناچار ملی ڕێگه‌م گرت و له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك كه‌سی تردا ل ه ڕێی قاچاخچییه‌كه‌وه به‌ره‌و یۆنان ڕۆیشتین ،له‌وێشه‌وه بۆ ئیتالیا ،پاشان چووم بۆ سوید .ئه‌و ڕێگه‌یه ئه‌وه‌ند ه ناخۆش بوو ،زۆرجار ئاواتم به مه‌رگ خواستووه ،به‌اڵم كاتێك گه‌یشتینه ێ له‌ناو كه‌مپێكی په‌نابه‌راندا بووین، ئه‌و بۆ یه‌كه‌مجار هه‌ستم به غه‌ریبی و دووره‌واڵتی كرد ،بیری هه‌موو شتێكی نیشتامنم ده‌كرد ،بیری دایكم و باوكم و هه‌موو هاوڕێكانم .ئه‌و كوچانه‌ی ڕۆژانه و شه‌وان ه پیاسه‌مان تێدا ده‌كردن ...به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێی دڵخۆشیامن بوو ،ئهوه بوو وه‌رگرتنی ئیقامه‌ی ئه‌و واڵته زۆر گران نه‌بوو ،ماوه‌ی ساڵێك و چه‌ند مانگێك من توانیم ببمه هاوواڵتیی سویدی، ئیدی ڕۆژبه‌ڕۆژ زیاتر ئاشنایه‌تیم له‌گه‌ڵ شته‌كانی ئه‌و واڵت��ه‌دا په‌یدا ده‌ك��رد، به‌هۆی فێربوونی زمانه‌وه. ب��ه‌اڵم ه �ه‌ر ل���ه‌دوای وه‌رگرتنی ئیقامه‌كه‌مه‌وه ،گرفتێكم بۆ دروست بوو كه زۆر بێزاری ك��ردم و خه‌ریك بوو به ت �ه‌واوی ئه‌و واڵت�هم له‌به‌رچاو بكه‌وێت ،ئه‌ویش ئهوه بوو به تۆمه‌تی ده‌س��ت��درێ��ژی��ك��ردن� ه س��ه‌ر ئافره‌تێك په‌لكێشی دادگایان ك��ردم ،بۆ ماوه‌ی
به هه‌رحاڵ ،كاتێك كچه‌یان كرد ه ژووره‌وه ،پێیان وت ئه‌م كه‌سه بوو تاوانه‌كه‌ی به‌رانبه‌ر كردیت؟ ئه‌ویش سه‌یرێكی كردم و وتی :نه‌خێر جه‌نابی دادوه‌ر ئ��هم ك�ه‌س� ه ن��ه‌ب��وو! ئیدی هه‌مووان تووشی سه‌رسوڕمان بوون، من له الیه‌كه‌و ه زۆر دڵخۆش بووم كه بێتاوان ده‌رچ��ووم ،له‌الیه‌كی تریشه‌وه بیرم ل�هو هه‌موو ڕۆژان�� ه ده‌ك��رده‌وه به بارودۆخێكی ده‌روون��ی��ی سه‌ختدا تێده‌په‌ڕیم ،ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ی تر بێتاقه‌تی ده‌كردم. ئه‌و ه بوو هه‌موو سات ه ناخۆشه‌كان تێپه‌ڕین و سه‌ره‌تای ڕۆژانێكی نوێ له ژیامندا ده‌ستپێكرد .ل�ه‌دوای چه‌ند ڕۆژێ��ك ،شتێك كه هه‌رگیز چاوه‌ڕوانم ن �ه‌ده‌ك��رد ڕووی���دا ،ئه‌ویش ئه‌وه‌بوو به ڕەسمی له‌الیه‌ن بنكه‌ی پۆلیس و دادوه‌ری ئه‌و شاره‌وه داوای لێبووردنم لێكرا و ب ه پاره‌یه‌كی خه‌یاڵیش قه‌ره‌بوو كرامه‌وه .ئیدی هه‌ستم كرد كه یاسا چ ده‌سه‌اڵتێكی هه‌یه له‌و واڵته‌دا .زانیم یاسا له سه‌رووی هه‌موو كه‌سێكه‌وه‌یه. دڵخۆش بووم به‌وه‌ی هیچ جیاوازییه‌ك نییه له نێوان هاوواڵتییه‌كی ئه‌وروپایی و غه‌یری ئه‌وان له‌به‌رده‌م یاسادا .ئیدی هه‌موو تێڕوانینه خراپه‌كانم گۆڕان و هه‌ستم ب ه دڵنیایی ك��رد ،هه‌رچه‌نده ئازارێكی زۆرم بینی بوو.
نووسینگه‌كانی شۆفێری شوێنێكی دیكه‌ی ئیحراجبوونی ئافره‌تانن شۆفێرێكی ژن :كه‌میی ڕاهێنه‌ری ژن ئه‌م كێشه‌یه‌ی دروستكردوو ه فێرخوازێكی كچ :به ناوی ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌وه ،ڕاهێنه‌ره‌كه‌م توند ده‌ستمی گوشی
راپۆرت :به‌هه‌شت عه‌لی شوفێر ئه‌گه‌ر ژن بێت یان پیاو ،له كۆتاییدا ده‌بێت ب ه ته‌نیا خۆی ئۆتۆمبێل لێبخوڕێت .واته ده‌بێت بڕوای به خۆی هه‌بێت .كه‌سێك كه ب��ڕوای به خۆی نه‌بێت ،پێویست ناكات باسی مۆڵه‌ت بكات .چه‌ندین ڕێكخراو و كۆمه‌ڵه‌ی ج��ۆرب �ه‌ج��ۆر ه���هن ،ن �هی��ان توانیو ه نووسینگه‌یه‌كی تایبه‌ت به ئافره‌تان پێكبهێنن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر خامنێك بیه‌وێ هیچ جۆرێك ئیحراجبوون نه‌یه‌ته ڕێگه‌ی كه بتوانێت ب ه بێ شه‌رم داوای مافی خۆی بكات و به‌رامبه‌ر نه‌توانێ ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك ئیستغاللی بكات، پێویستی به ڕاهێنه‌ر و شوێنی تایبه‌تی ئافره‌تان ده‌بێت. مامۆستا به‌ختیار ،مامۆستای تیۆری له نووسینگه‌كانی فێرخوازی، وتی «سیسته‌می فێركردنی شوفێری به شێوازی پراكتیكی و تیۆری ،له واڵتی ئێمه‌دا مێژوویه‌كی نزیكی هه‌یه .له‌و نێوه‌نده‌شدا ته‌نها چه‌ند ئافره‌تێك هه‌ستاون ب ه وتنه‌وه‌ی وانه‌ی پراكتیكی، كه دیارترینیان (ئه‌خته‌ر خانه) .ل ه ب ه سیسته‌م كردنی شوفێری ،ته‌نها چه‌ند ئافره‌تێك به‌شدارییان كرد له‌و خوالنه‌ی ك�ه ك��ران��ه‌وه .ئه‌مه ه��ۆك��اری كه‌میی به‌شداریی ئافره‌ت ه وه‌ك ڕاهێنه‌ر له‌م بواره‌دا .خواست له‌سه‌ر مۆڵه‌تی شوفێری تا سااڵنی ( )2005-2004به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ،زۆر كه‌م بوو .له‌گه‌ڵ باشبوونی
باری دارایی ،خواستی مۆڵه‌ت له الیه‌ن ئافره‌تانه‌و ه زۆر زیادی كردووه ،ئه‌مه‌ش نه‌توانراو ه ته‌نها به‌و چه‌ند ڕاهێنه‌ره ئافره‌ته جێبه‌جێ بكرێ». كه ئافره‌تێك له‌الیه‌ن ڕاهێنه‌رێكی پ��ی��اوه‌و ه وان � ه وه‌رده‌گ��رێ��ت ،هه‌ندێك جار شێوه‌یه‌ك له ئیحراجبوون دروست ده‌ك���ات .به‌هۆی ن�ه‌ب��ووی ڕاهێنه‌ری ئافره‌ته‌وه ،ناچارن وانه‌كانیان الی پیاوان وه‌ربگرن ،بۆیه دروستبوونی كێشه شتێكی سه‌یر نییه .ئه‌مه‌ش بۆ چه‌ند هۆكارێك ده‌گه‌ڕێته‌وه ،له‌وانه :نزیكه‌ی ()350
ڕاهێنه‌ر له سنووری سلێامنیدا هه‌یه. نزیكه‌ی ( )100هه‌زار كه‌س مۆڵه‌تیان وه‌رگرتووه له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا ،به پیاو و ئافره‌ته‌وه ،ك ه ڕێژەیه‌كی زۆره. مامۆستا ئیرباهیم ،مامۆستای پراكتیكی له نووسینگه‌كانی فێرخوازی، به به‌یانی وت «به‌ڕاستی نه‌بوونی نووسینگه‌ی تایبه‌ت ب�ه ئ��اف��ره‌ت و مامۆستای ئ��اف��ره‌ت ،گرفتی بۆ ئێمه دروست كردووه .زۆرجار ئافره‌ت دێته المان حه‌زده‌كات مامۆستاكه‌ی ئافره‌ت بێت ،به‌اڵم به‌داخه‌وه له‌ئێستادا ته‌نها
دوو ئ��اف��ره‌ت هه‌یه وه‌ك مامۆستای پراكتیكی كاربكه‌ن .ئه‌م ئیشه‌ی ئێمه وه‌كو كه‌رتێكی تایبه‌ت وایه ،ئافره‌تانیش زۆر به‌دوای ئیشی كه‌رتی تایبه‌تدا ناچن و مشووری ئ�ه‌وه‌ی��ان ن �ه‌خ��وارد ،بۆیه به بۆچوونی من ئافره‌تان پسپۆڕیی تایبه‌تییان ل��هو ب����واره‌دا نییه .زۆر نووسینگه‌ش تووشی كێشه بووه له‌گه‌ڵ فێرخواز ه ئافره‌ته‌كه‌یدا .به‌ڕاستی ئافره‌ت هه‌ستی ناسكرته ،ئه‌م ئیشه‌ش پێویستی ب ه قسه‌كردن و موجامه‌له‌كردن له‌گه‌ڵ فێرخواز هه‌یه ،به‌اڵم له‌م كاته‌دا ناتوانین
وه‌كو پێویست هه‌موو قسه‌یه‌ك بكه‌ین به‌رامبه‌ر ب ه ئافره‌ت ،چونك ه له‌وانه‌یه به تێڕوانینێكی تر وه‌ری بگرێت .زۆر نووسینگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌م ه تووشی كێشه ب��وون .ئ��ه‌وه‌ی جێگای دڵخۆشییه بۆ ئێمه ،ئافره‌تان ئه‌گه‌ر به باشی فێری شۆفێری بنب ،زۆر له پیاوان یاساییرت ده‌بن و سه‌رپێچییان كه‌مرت ده‌بێت ،به‌اڵم به‌داخه‌وه دره‌نگ فێرده‌بن». شارای فێرخواز ده‌ڵێت «له كاتێكدا لێخوڕینم ده‌ك��رد ،مامۆستاكه‌م چه‌ند جارێك سوكانه‌كه‌ی بۆ ڕاست كردمه‌وه تا
له كۆتاییدا ده‌ستی خست ه سه‌ر ده‌ستم و گوشی ،ئه‌مه‌ش بۆ فێركاری نه‌بوو ،منیش ده‌ستبه‌جێ دابه‌زیم». م���ه‌ڕواش ب�ه ه�هم��ان شێوه وتی «كاتێ چووم بۆ نووسینگه ،هه‌رچه‌نده مامۆستاكه‌م زۆرب��اش بوو ،به‌اڵم له‌الی خه‌ڵكی ده‌م���وت ل �ه نووسینگه‌یه‌ك ده‌خوێنم تایبه‌ت ه به ئافره‌تان ،بۆ ئه‌وه‌ی تووشی قسه‌ی خه‌ڵك نه‌بم». ه��ێ��ش��وو ،وه‌ك ت��وێ��ژەرێ��ك��ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،ل�ه‌ب��اره‌ی ئه‌مه‌و ه وتی «چ�هن��دی��ن كێشه‌ی ج��ۆرب�ه‌ج��ۆرم��ان هاتووه‌ته ال ك ه ئ��اف��ره‌ت ئیستغالل كراوه له الیه‌ن مامۆستای پیاوه و و به هه‌مان شێو ه مامۆستای پیاویش له‌الیه‌ن فێرخوازی ئافره‌ته‌و ه ئیستغالل كراوه. بۆی ه به‌ڕاستی له‌ئێستادا كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه پێویستی ب��ه‌وه‌ی�� ه چه‌ندین مامۆستای ئافره‌تی هه‌بێت بۆ ڕێگرتن له دروستبوونی به‌شێكی ئه‌و كێشانه». پۆزش ب�����ەن�����اوى الپ�������ەڕەى کۆمەاڵیەتییەوە ،داواى لێبوردن لە (دانیار هەورامى) ئامادەکارى ڕاپ������ۆرىت (دەم���وچ���اوەک���اىن فەیسبووک )..دەک��ەی��ن کە لە ژم��ارەى ڕاب���ردوودا ناوەکەى بە هەڵە نوورسابوو.
10 ژماره ( ،)36سێشه‌مم ه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە ڕایان عوسامن دەینووسێت
ده‌موچاوسازیی ئێمه ده‌مووچاو ،یان ڕووخسار ،ته‌نیا ئهوه نیی ه كه وێنه‌ی هه‌موومان له‌وی دی جیابكات هو ه .ده‌موچاوی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و زۆر ڕەهه‌ندی تریش هه‌ن ،ك ه بۆ ئێم ه مانای مه‌رگ و مان و ئه‌والتریشیان هه‌یه .له دوو شوێنگه‌ی جیاوازه‌وه ئێم ه ب ه ده‌موچاوسازییه‌وه خه‌ریكین ،یه‌كێكیان بۆ جیهانی خۆمان ه ك ه هه‌میش ه نامانه‌وێت به د هموچاوی ڕاسته‌قینه‌ی خۆمانه‌وه ده‌ربكه‌وین و خه‌ریكی سازكردنی وێن ه و ده‌موچاوێكی نوێین بۆ خۆمان. ئه‌م ده‌موچاو ه ئیشی ئه‌وه‌ی ه ئێمه له ترسی ده‌ركه‌وتن وه‌ك به‌شه ڕاست هقین هكه‌ی خۆمان د هپارێزێت. دووه‌میشیان ئه‌وه‌ی ه ك ه بۆ ده‌ره‌وه‌ی خۆمان ده‌موچاوێكامن پێویسته كه ل ه هه‌موو ئه‌وانی تر ڕەنگوبۆی زیاتر بێت .ئه‌م ده‌موچاوه ل ه خۆمانه‌وه هێز وه‌رده‌گرێت ،به‌اڵم دواجار ده‌بێته بوونه‌و هرێكی بانرت ل ه ئێمه و به‌سه‌ر س هری هه‌موومانه‌وه ده‌وه‌ستێت و ئێمه ناچار ده‌كات له به‌رزاییه نیشته‌جێكه‌ی خۆیه‌و ه لێی بڕوانین. بۆ هه‌موو نه‌ت هو هكان ده‌موچاوگه‌لی تایبه‌ت وه‌ك ناسنامه هه‌ن .هیچ كونجێك نیی ه زیاد له ده‌موچاوگه‌لێك تێیدا حوكم نه‌كه‌ن، به‌رزاییه‌كی زیاتر له خه‌ڵكی ئاساییان نه‌بێت ،به‌اڵم ده‌موچاوه‌كان له هه‌موو جڤاته‌كاندا وه‌ك یه‌ك گه‌ش ه ناك هن. هێزی ده‌موچاوه‌كان ل ه كۆمه‌ڵگاكاندا هوشیاریی سرتاكتۆر دیارییان ده‌كات. له سرتاكتۆر هوه‌یه ئێمه تێده‌گه‌ین كه ده‌موچاوێك چۆن ده‌شێت هێزی خۆی وه‌ربگرێت و چۆنیش ده‌بێت ه ده‌موچاو. ل ه كۆمه‌ڵگا نوێیه‌كاندا ده‌موچاوسازی ئیرت ئهوه نییه ك ه به ڕێگ هیه‌كی نه‌شیاو و ساخته و له رێگه‌ی ده‌سكاریكردنی سایكۆلۆژیای جڤاته‌و ه به‌رهه‌م بێت. میدیا د هموچاو ب هرهه‌م ده‌هێنێت .ده‌موچاوێك تا ئ هو ئاسته‌ی ك ه ب هشداری كایه‌ك هی خۆیه‌تی، توانا و قودره‌تی بوون ه د هموچاوی هه‌یه .ده‌موچاو بۆ ئه‌وه‌ی ببێته ده‌موچاو ،پێویستی به سازكردنی خۆی هه‌یه ،ئه‌نجا كۆمه‌ڵگاكه سیفه‌تی ده‌موچاوبوونه‌كه‌ی پێی ده‌ب هخشێت. ئه‌مڕۆ میدیای ئێمه ل ه به‌خشینه‌وه‌ی سیفه‌تی ده‌موچاوسازیشدا دوچاری هه‌مان هه‌ڵه بووه‌ته‌وه .ئه‌وانه‌ی كه د هموچاون .ته‌نیا ڕابردوویان هه‌یه ،له‌و ه ناچێت خۆیان بۆ ده‌موچاوبوون سازبن ،ئ هم قودره‌تی بوون ه ده‌موچاوه‌یان ل ه كوێوه هێناوه؟ ئه‌وه‌یان دیار و ئاشكرا نییه. كه‌واته ده‌موچاوسازیی ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه كوێران ه ب هرهه‌م دێت، دره‌نگ شوێنی خۆی بۆ یه‌كێكی دی چۆڵده‌كات .ده‌موچاوی ئێم ه ته‌نیا خۆی نییه ،ڕابوردوو و هه‌یبه‌تی جڤاتێكی هه‌ڵگرتووه ،ئه‌مه‌ی ه ك ه ده‌موچاوه‌كانی ئه‌مڕۆ به ئاسانی ناخوێندرێنه‌و ه و له‌وه ناچن بۆنی ده‌موچاو بده‌ن.
ماکیاژ و باریککردنەوەى برۆ ،کوڕانیشی گرتووەتەوە كچێك :پرچی سپی بهۆمنه‌وه ،ئاماده نیم له‌گه‌ڵ ئه‌م جۆره كوڕانه‌دا هاوسه‌رگیری بكه‌م ڕاپۆرت :ڕێزان هه‌ڵه‌بجه‌یی ڕۆژان����ه ل �ه ب���ازاڕ و دوك���ان و نێو ماڵه‌كاندا ،ب ه گه‌رمی باسی لێوه ده‌ك��رێ��ت ،ئ �ه‌وی��ش الب��ردن��ی ب��رۆ و ماكیاژكردنه له‌ناو كوڕاندا .ده‌ڵێن ئه‌و جۆره كه‌سانه هیچ حسابێكی پیاویان بۆ ناكرێت له‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌دا ،ناوبانگ و شه‌خسیه‌تی پیاوی ك��ورد له‌كه‌دار ده‌ك��هن .ل ه الیه‌كیشه‌و ه چه‌ن كه‌س و الیه‌نێك هه‌ن داكۆكی له‌م كه‌سانه ده‌ك��هن و ده‌ڵێن :ه�ه‌ر تاكێكی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه شایسته‌ی ئه‌وه‌ی ه ئازادانه بیربكاته‌وه و به ویست و خواستی خۆی ستایڵ هه‌ڵببژێرێ. ئه‌ژین فارس ،كچێكی ته‌مه‌ن 23 س��اڵ و قوتابیی زانكۆیه ،سه‌باره‌ت به‌م جۆره كوڕانه وتی «من پێم وایه
ه �هم��وو ك��وڕێ��ك م��اف��ی خۆیه‌تی چ جۆره جلوبه‌رگێك له‌به‌ر دەك��ات ،یان مۆدێلێكی قژ بۆ خۆی هه‌ڵدەبژێرێت، به‌اڵم شتێك نه‌بێت له سنوور ده‌ربچێت و ن��ام��ۆ بێت ب � ه كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان. كه‌سیش مافی ئه‌وه‌ی نییه له‌م بواره‌دا سه‌رزه‌نشتی بكات .من به‌شبه‌حاڵی خ��ۆم و وه‌ك ئافره‌تێك ،ه �ه‌ر كوڕی ساده‌م پێ جوانرته». مه‌هدی ،یه‌كێكه له‌وانه‌ی دوكانی ماكیاژی هه‌یه ،له‌وباره‌یه‌و ه وتی «دونیا وای لێهاتووه كه ئینسان زۆر جار كوڕ و كچ له یه‌ك جیاناكاته‌وه» .وتیشی «هه‌ندێ كوڕ هه‌ن كه من هه‌ر پێم عه‌یبه ناوی كوڕیان لێ بنێم و كچێكی باش هه‌زار كوڕی له‌و شێوه‌یه دێنێ». ئه‌مانه ئابڕووی هه‌رچی پیاوی كورده ب��ردووی��ان�ه ،ی��ان هه‌ندێك ه �هن پاك سمێڵیان به پ�ه‌ت الده‌ب��هن و قژیان
تێكده‌یه‌ن و بازنه و موستیله و زنجیر به خۆیانه‌و ه ده‌كه‌ن و برۆیان باریك ده‌ك�هن�ه‌وه و سه‌ر ڕوومه‌تیان سوور ده‌ك���هن ،باشه پێم ناڵێن ئه‌مانه چ سیفاتێكی پیاویان تێدایه؟ ه��اش��م ع��ه‌زی��ز ك��ه شۆفێری ته‌كسییه ،په‌روه‌رده‌ی خراپ به هۆكاری میكیاژكردنی كوڕان ده‌زانێت «من به هه‌ڵه‌ی ئه‌و كوڕانه‌ی نازانم و هه‌مووی ده‌گێڕمه‌وه بۆ پ���ه‌روه‌رده‌ی دای��ك و باوك كه به‌ریان بۆ به‌ڕەڵاڵ كردوون و هیچ لێپرسینه‌وه‌یه‌كیان له‌گه‌ڵدا ناكه‌ن، ئه‌گینا ئه‌م نێره‌موكان ه ئاوا ب ه ئازادان ه له نێو شاردا نه‌ده‌سووڕانه‌و ه و كه‌سیش ناتوانێ پێیان بڵێ كه‌رتان به چه‌ند». هاژە ،كچی ماڵه‌وه‌ی ه و سه‌باره‌ت به‌م جۆره كوڕانه وتی «من پێم وایه گه‌نجانی كورد كه ئه‌م كارانه ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،به‌شێكی زۆری��ان خوێندكاری
زانكۆن .من له‌و بڕوایه‌دام دیارده‌یه‌كی ئێجگار ناشیرینه و له‌گه‌ڵ كولتووری ئێمه‌دا ناگونجێت ك�ه ك���وڕان له‌م ته‌مه‌نه‌دا ڕوو له‌و مۆدێالنه بكه‌ن و جۆرێك خۆیان بڕازێننه‌وه كه سه‌رنجی خه‌ڵك و به تایبه‌ت كچان بۆ الی خۆیان ڕابكێشن .ه��ی��وادارم ئ �هو دی��ارده‌ی�ه نه‌مێنێت». حه‌مه‌ئه‌مین ،هاوواڵتییه‌كه و زۆر دژی ئ �هم ج��ۆره ل�ه خۆگۆڕین و ماكیاژكردنه ك�ه الی ه�هن��دێ له ك��وڕان ده‌بیرنێت .ئه‌و ده‌ڵێت «یه‌ك مه‌كته‌ب ك��وڕی له‌و ج��ۆره‌م هه‌بێت خۆم ب ه وه‌جاغكوێر ده‌زان��م» .به‌ده‌م پێكه‌نینێكه‌و ه ب��ه‌رده‌وام بوو له قس ه كردن «ئه‌گه‌ر كوڕی منیش بوونایه هه‌ر به‌م چه‌قۆ س�ه‌رم ده‌تاشین و سواری كه‌رم ده‌كردن و به‌نێو شاردا ده‌مگێڕان و به مندااڵنیشم ده‌وت بكه‌ونه شوێنیان
و چه‌پڵه و فیكه‌یان بۆ لێبده‌ن ،چونك ه ئه‌مانه بۆ خۆده‌رخسنت و ڕاكێشانی سه‌رنجی خه‌ڵك خۆیان والێده‌كه‌ن و ئه‌م ڕێگا كه من پێشنیاری ده‌كه‌م ،له هه‌موو ڕێگایه‌ك باشرته بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵك سه‌یریان بكات و سه‌رنجیان ڕابكێشن». نازه ،كچێكی ڕووخ��ۆش و ته‌مه‌ن 19ساڵه ،ئه‌و ئاماده‌یه پرچی سپی بهۆنێته‌وه به‌اڵم زه‌واج له‌گه‌ڵ ئه‌و جۆره كوڕانه نه‌كات «من ئه‌گه‌ر پرچی سپی بهۆمنه‌وه ،ئاماده نیم زه‌واج له‌گه‌ڵ كوڕێك بكه‌م هیچ سیامیه‌كی پیاوانه‌ی نه‌بێت .كاتێك منی ئافره‌ت كه بۆم هه‌یه ماكیاژ بكه‌م و بۆشم نابێته عه‌یبه ،به‌اڵم نایكه‌م ،ده‌م �ه‌وێ ڕووی ڕاسته‌قینه‌ی خۆم نیشانی هاوڕێیان و خۆشه‌ویستانم بده‌م .ئه‌ی چۆن قبوڵ ده‌كه‌م له‌گه‌ڵ كوڕێك بژیم كه سیامی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی حه‌شار دابێت!»
بێوه‌ژنه‌كان به‌رده‌وام به‌ر نه‌شته‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌كه‌ون ژنێك :ئه‌ده‌بیاتی میللیی ئێمه پڕە له هه‌تككردنی بێوه‌ژن
راپۆرت :ڕ ەزا هه‌ورامی بێوه‌ژن ،وات ه كه‌وتن ه حاڵه‌تی نه‌مانی پیاو و له‌ده‌ستدانی هاوسه‌ر بۆ ئه‌و ژنانه‌ی له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌كی تایبه‌ت پیاوه‌كانیان له‌ده‌ست داوه ،یان لێی جیابوونه‌ته‌و ه و دوای ئه‌زموونكردنی ژیانی هاوسه‌رێتی، ئێستا ب ه ته‌نیا ماونه‌ته‌وه .سه‌باره‌ت به تێگه‌یشتنی كۆمه‌اڵیه‌تیی كۆمه‌ڵگای خۆشامن ،بێوه‌ژنه‌كان به‌رده‌وام نیگ هرانن ل �ه‌وه‌ی كه خراپ وه‌سفیان ده‌كرێت و كۆمه‌ڵگا ڕێزیان ناگرێت .وه‌ك ئاماژەشی پێده‌كه‌ن ،ئه‌م ه بووه‌ت ه شتێكی ئاسایی و هیچ هه‌ڵوێسته‌یه‌كیش ل�ه‌الی�هن ڕێكخراوه‌كانی ژنانه‌وه له‌مباره‌یه‌وه بوونی نییه. تریف ه حه‌سه‌ن ،ماوه‌ی شه‌ش مانگ بێوه‌ژن كه‌وتبوو ،ئێستا هاوسه‌رگیریی كردووه‌ته‌و ه «ئه‌و ماوه‌ی ه هه‌ستم ده‌كرد ده‌هامته بازاڕ ،خه‌ڵك زیاتر چاوی له‌سه‌رم ب��وو» .كۆمه‌ڵگایه‌كی سه‌یرمان هه‌یه، بارودۆخی كه‌س له‌به‌رچاو ناگیرێت .تریفه وتیشی «ژن له دیدی كۆمه‌ڵگاو ه كه‌مه، بێوه‌ژنیش كه‌مرت ،ئه‌م هه‌موو بێڕێزییه
ده‌كرێت و ده‌شڵێن ژن نیوه‌ی كۆمه‌ڵگایه، بێئه‌وه‌ی حسابی بۆ بكه‌ن .بێوه‌ژن باری الره ،بۆیه پێی ده‌وێرن». نیاز فارس ژنی ماڵه‌وه‌یه ،له‌مباره‌یه‌وه ئه‌وه‌ی ده‌ربڕی «جاری وا هه‌بووه بیرم له‌و ه كردووه‌ته‌و ه ك ه وه‌ك ڕەگه‌زی پله‌دوو ل ه خۆم بڕوانم ،ئه‌ویش له‌به‌رئه‌وه‌ی كه ئه‌وه‌ند ه ژن ب ه كه‌م ته‌ماشا ده‌كرێت و بێڕێزه» .نیاز له‌باره‌ی ئاماژە خراپه‌كانی كۆمه‌ڵگاوه ب��ۆ س��ه‌ر ب��ێ��وه‌ژن��ان ،وتی «ته‌ماشای هه‌رچی گۆرانی ده‌كه‌یت، بێوه‌ژنی كردووه‌ته كااڵ و هه‌ڕاجی ده‌كات. ئه‌وه‌نده‌ش بێحورمه‌تی كردن ناخۆشه». چنوور ساملی مامۆستا ،له‌باره‌ی تێڕوانینی كۆمه‌ڵگاوه بۆ بێوه‌ژن ،وتی «به‌شێكی ئه‌م سووكایه‌تی و بێڕێزییه‌ی كه به‌رانبه‌ر بێوه‌ژنان ده‌كرێت ،په‌یوه‌ندیی به ژنبوونه‌وه هه‌یه ،ئه‌گینا پیاویش زۆرجار تووشی ئ �هو حاڵه‌تانه ده‌ب��ێ��ت ،به‌اڵم چونكه كۆمه‌ڵگای پیاوساالرییه ،له‌سه‌ری ناكه‌وێت» .چنوور وتیشی «بێوه‌ژن زیاتر له‌م كۆمه‌ڵگایه‌دا ئاماژەیه‌كی سێكسیی ده‌درێت ه پاڵ». هاوڕێ محه‌مه‌دی هاوواڵتی ،پێی وابوو به هۆی چاوبرسیبوونه‌و ه خه‌ڵك
زی��ات��ر چ��اوی ل�ه‌س�ه‌ر ب��ێ��وه‌ژن�ه .ب�ه‌اڵم مه‌سه‌له‌ی تێڕوانینی خراپی كۆمه‌ڵ بۆ سه‌ر بێوه‌ژن ،شتێكه به ئاسانی ناسڕدرێته‌وه. ه��اوڕ ێ جه‌ختی ل �ه‌وه‌ش ك��رده‌وه «ئه‌و حاڵه‌ته‌ی بێوه‌ژن هه‌یه‌تی ،ته‌نیا ل ه چه‌ند شتێكی كه‌مدا كورتده‌كرێته‌و ه و ئه‌مه‌ی ه ك ه نیگه‌رانیی ژنانی خستووه‌ته‌وه».
س��ارا به‌ختیار ،كچێكی گه‌نجه و هێشتا هاوسه‌رگیریی نه‌كردوو ه «وه‌ره شوو بكه‌یت و ت �ه‌اڵق بدرێیت ،چه‌ند ن��ات��ۆره‌ت ب��ۆ دروس���ت ب��ك�هن .بشبیته بێوه‌ژن ،ته‌علیق و چاوی نه‌خۆشی خه‌ڵك له‌سه‌رت با بوه‌ستێ!» سارا پێشی وابوو پ��ی��اوان هه‌وڵی زۆر ده‌ده‌ن سه‌رنجی
بێوه‌ژن بۆ الی خۆیان ڕابكێشن ،ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌شیان پێنه‌كرێت ،ده‌كه‌ون ه توانج و شت وتن له‌سه‌ری. ئامانج حه‌مه‌ی گه‌نج ،بۆچوونێكی ت��ری ه�ه‌ب��وو « ڕەن��گ�ه زۆرج���ار ئه‌مه وه‌ك ه��ان��دان��ی ب��ێ��وه‌ژن�ه‌ك��ان بێت بۆ ده‌رب��ازب��وون ل�هو دۆخ��هی كه تێیدان، بێوه‌ژنه‌كانیش خۆیان نایانه‌وێت به‌و شێوه‌یه هه‌ر مبێننه‌وه» .له‌به‌رئه‌وه‌ش كۆمه‌ڵگایه‌كی داخراومان هه‌یه ،زمانی ئاماژە و پێداهه‌ڵگوتن ،وه‌ك هاندان له ده‌ربازبوونی دۆخی بێوه‌ژن ده‌رده‌كه‌وێت. سه‌وسه‌ن عومه‌ری ته‌مه‌ن 28ساڵ، باسی له‌وه كرد ك ه بێوه‌ژن چه‌ند زه‌لیلی ده‌س��ت��ی ژی��ان �ه ،ئ��ه‌وه‌ن��ده‌ش كۆمه‌ڵگا باره‌كه‌ی له‌سه‌ر قورسكردووه .سه‌وسه‌ن پێی واب��وو «بێوه‌ژنه‌كان چاویان زیاتر له‌سه‌ره ،زیاتر بێحورمه‌ت ده‌كرێن ،له‌نێو گۆرانی و له بازاڕەكاندا باسیان ده‌كرێت، تانه‌وته‌شه‌ریان لێده‌درێت .بێوه‌ژنكه‌وتن شتێك نییه تاوانی ژنی تێدا بێت ،ئه‌گه‌ر واشبێت ،پ��ی��اوه‌ك�هی ئ��ه‌وه‌ن��ده‌ی ئه‌و تاوانباره تێیدا ،به‌اڵم بۆچی ته‌نیا ناوی ئه‌وان دیاره و پیاوانیش هیچیان له‌سه‌ر ناكه‌وێت؟».
13 ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
ڕوانین
ى فەلسەفە لقەکانى درەخت )(2 د .سه‌باح به‌رزنجی
فه‌لسه‌ف ه ل ه چه‌مكی گشتیی بوون و زانست و بایه‌خ و بڕیاره‌كانی مرۆڤ قس ه و باس ده‌كات
پێش ئ��ه‌وه‌ی بڕۆینه ن��او باسی فێرگه فه‌لسه‌فییه‌كانی یۆنانی كۆن، ه��ه‌ر ل �ه ده‌روازه‌ی روان��ی��ن�مان بۆ فه‌لسه‌فه ،به پێویستی ده‌زانم روونرت باسی پرسه فه‌لسه‌فییه‌كان بكه‌م. ئه‌فالتوون پێی وابوو فه‌لسه‌فه له سێ كوچكه‌ی (ماف ،چاكه و جوانی) ده‌كۆڵێته‌وه .چونكه هه‌موو بوون له‌م سیانه‌دا پوخت ده‌بێته‌وه. له سه‌رده‌می نوێدا كانت وتی فه‌لسه‌فه هه‌وڵ ده‌دات وه‌اڵمی ئه‌م پرسیارانه بداته‌وه: -1چ شتێك ده‌توانم بزانم؟ واته سنووری زانستی من تا كوێیه؟ -2پێویسته چ كارێك بكه‌م؟ واته چ كارێك شایسته‌ی منه وه‌ك مرۆڤ؟ -3به چ هیوایه‌كه‌وه بژیم؟ واته هیوای من به چی بێ؟ -4مرۆڤ چییه؟ واته چ پێناسه‌یه‌ك بۆ مرۆڤ بكه‌م؟
ل��ه وه‌اڵم����ی پ��رس��ی��اری ی�ه‌ك�هم میتافیزیك ،له دووه‌م ئ�ه‌خ�لاق ،ل ه سێیه‌م ئایین و له چواره‌م ئه‌نرتۆپۆلۆژیا (مرۆڤناسی) په‌یدا ده‌بێ. ب��هم پ��ێ��ودان��گ�ه ،فه‌لسه‌فه له گشتیرتین گ����وزاره ،وات��ه ل �ه ب��وون ده‌دوێ���ت ،له حاڵێكدا زانسته‌كانی دیكه ،بۆ منوونه فیزیك ،له جیهانی به‌رهه‌ستی مادده ،واته له بزاڤ و كات و كێش ده‌دوێ ،یان كیمیا له پێكهاته و گۆڕانكارییه‌كانی ناو هه‌ناوی مادده و توخمه‌كانی رسوشت ده‌كۆڵێته‌وه. له‌گه‌ڵ ئ��ه‌وه‌دا كه فه‌لسه‌فه له چه‌مكی گشتیی ب��وون و زانست و بایه‌خ و بڕیاره‌كانی مرۆڤ قسه و باس ده‌كات ،به‌اڵم ئه‌مه به‌مانای ئهوه نییه كه ئه‌م زانسته یه‌كه‌یه‌كی یه‌كپارچه بێت و دابه‌شكردن هه‌ڵنه‌گرێت ،به پێچه‌وانه‌وه ،له كانیاوی فه‌لسه‌فه‌وه چه‌ند رووبارێك رێچكه‌یان به‌ستووه كه
لێره‌دا به كورتی ئاماژەیان بۆ ده‌كه‌م: میتافیزیك ،ئه‌ودیوی جیهانیبهههست كه فه‌لسه‌فه‌ی یه‌كه‌م و بااڵشی پێده‌ڵێن :له بنه‌ماكانی بوون، له بوونی خ��ودا ،له گیان و نه‌فسی مرۆڤ و له گه‌ردوونی بااڵ ده‌دوێ ،به دیدگایه‌كی ژییرانه‌ی رووت و به‌دوور له ئه‌زموونگه‌رایی. لۆجیك ،ئه‌و زانسته‌یه كه گرنگیدهدات به رێكخستنی هزر ،به پێناسه و پۆلێنكردن و به‌ڵگه‌هێنانه‌وه ،لۆجیكی رواڵه‌تی كالسیك سه‌ره‌تا باس له سێ كوچكه‌ی (چه‌مك ،بڕیار و ئه‌نجام) ده‌ك���ات ،دوات���ر سه‌رده‌كێشێت بۆ رێگاكانی لێكۆڵینه‌وه و به‌ڵگه‌هێنانه‌وه. هه‌رچی لۆجیكی مامتاتیكیی نوێیه كار له‌سه‌ر هێام و گوزاره‌كان و په‌یوه‌ندیی نێوانیان ده‌كات. ئ��اك��ار ،ئ��هم زانسته ب��ۆ ئهومهبهسته داه��ێ�نراوه هه‌تا م��رۆڤ
بڕوای هه‌بێت به جۆرێك له ئامانج و عه‌قالنییه‌ت و رێبازێكی كرده‌یی بۆ ژیان ،به جۆرێك كه له ناخه‌وه پێوه‌ی پابه‌ند بێت و له جێبه‌جێكردنیدا هه‌ست به ئاسووده‌یی بكات. فه‌لسه‌فه‌ی جوانی (ستاتیكا)،به‌شێكه له فه‌لسه‌فه كه باس له جوانی و ره‌نگدانه‌وه‌كانی له‌ناو رسوشت و به‌رهه‌مه هونه‌رییه‌كان ده‌ك��ات و له بابه‌تی كاریگه‌ریی به‌رهه‌مه هونه‌رییه‌كان له‌سه‌ر چێژ و هه‌ستی مرۆڤ و چۆنیه‌تی جۆشخواردنی مرۆڤ له‌گه‌اڵ ده‌وروبه‌ر. مرۆڤناسی (ئه‌نرتۆپۆلۆژیا) بۆتیگهیشنت له خواست و پێداویستی و پ��ێ��گ�هی ت��ای��ب�ه‌ت��ی م���رۆڤ و بۆ ده‌ستنیشانكردنی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ی شایسته‌ی ئ�ه‌وه له‌م جیهانه‌دا ،ئه‌م لقه‌ی فه‌لسه‌فه دانراوه. -تیۆریی زانین ،ئه‌مه‌ش بۆخۆی
یه‌كێكی دیكه‌یه له به‌شه گرنگ و زی��ن��دووه‌ك��ان��ی ف�ه‌ل��س�ه‌ف�ه، قسه له‌سه‌ر ماهییه‌تی زانین و سنووره‌كانی زانین ده‌ك��ات .قسه له‌سه‌ر په‌ویوه‌ندیی نێوان زانا و بابه‌تی زانین و ناوه‌رۆكی ئه‌و زانینه ده‌كات. ل �ه پ��ه‌راوی��زی ئ��هو ل��ق وبهشانهدا ،چه‌ند لق و به‌شێكی دیكه هه‌ن كه هه‌نووكه به گرنگییه‌كی زۆره‌وه له ناوه‌نده ئه‌كادیمییه‌كاندا ده‌خویندرێن ،له‌وانه :فه‌لسه‌فه‌ی زم����ان ،ف �ه‌ل��س �ه‌ف �هی ئ����ه‌ده‌ب، فه‌لسه‌فه‌ی مێژوو ،فه‌لسه‌فه‌ی یاسا و فه‌لسه‌فه‌ی سیاسه‌ت.
هەفتانە د .سەباح بەرزنجى دەینووسێت.
«
ئۆجەالن و عەلەویەت محەمەد هەریری ی «ف����ورات»ی نزیك ل ه ئاژانس پ�ه‌ك�ه‌ك��ه ،ل��ە ٢٠١٣/٥/١٢ب�ڵاوی ك��رده‌وه ،عه‌بدوڵاڵ ئۆجەالن ،رێبه‌ری ی پ��ارت �ی كرێكارانی زی��ن��دان��ی��ك �راو كوردستان ،له دورگ هی ئیمراڵی په‌یامێکی ی فیدراسیۆنی ئ��اراس��ت � هی ک��ۆن��گ��ر ه ی عه‌له‌وییه‌کان کرد ،تێیدا دیموکرات ه��ات��ووە «ڕێ��چ��ک�هی ب��زووت��ن �هو هی ی باوه‌ڕییه‌وه زیاتر له په‌كه‌ك ه له روو ی عه‌له‌وییه‌کان ده‌چێ .نه‌ریتی باوه‌ڕ عه‌له‌وییه‌کان به‌رخودانێکی مه‌زنه». ئۆجەالن له په‌یامه‌كه‌یدا ده‌ڵێ «عه‌له‌وییه‌کان پێویستیا ن به نوێبوونه‌وه ی م �ه‌زن هه‌یه ،هه‌ر و به‌رخودانێک ی له به‌ها بۆ ئه‌وه‌ش ده‌بێ خاوه‌ندار مێژووییه نه‌ریتییه‌کانی جه‌م بکه‌ن. نه‌ریتی زک��ر و ج �هم ،به‌رخودانێکی مه‌زنه ،زکر شۆڕشگێڕی پروپاگه‌نده‌یه، من سه‌ماگ هی عه‌له‌وییه‌کانیش وه‌ک کاروانی گه‌ریال ده‌بینم». ی خستووه‌ته‌ڕوو ئۆجاالن ئه‌وه‌ش «ئه‌گه‌ر مرۆڤ راستی کورد و عه‌له‌وی به‌راورد بکات ،ده‌بیرنێ ئه‌و الیه‌ن هی بۆ ی له‌سه‌ر پێ ماون و زۆر له‌دواوه کوردێت ماونه‌ته‌وه ،عه‌له‌وین.»... عەلەوییەکانی کورد نزیکەی - ٢٠ % ٣٠ڕێژەی کوردی تورکیا پێك دەهێنن، ئۆجەالن و بەرپرسێکی زۆری پەکەکەش هەر عەلەوین .ئێمە کاتی خۆی کە ئەو هەقیقەتەمان نەدەزانی کە ئۆجەالن عەلەوییە ،ب��ەاڵم لە زۆرێ��ک لە بۆنە کوردییەکان هەستامن بە حەماسەتی عەلەوییەکانی کورد دەکرد بۆ ئۆجەالن، بەڵکو لە باکوری لەندەن پۆستەری عەلەویم دیتووە کە وێنەی ئیاممی
عەلی و ئۆجەالن پێکەوە لەسەر یەك پۆستەر دانراون! رۆشنبیری ک��ورد ،لەبەرئەوەی رەهەندی ئایینی لە ژیانیدا زۆر کاڵە، یان جێی بایەخی نییە ،زۆر جار زۆر درەنگ بە ڕاستییەکان دەگات ،چونکە ل��ە ش��ەرق ه��ەم��وو الیەنێکی ژی��ان وەك سیاسەت و ئ��ەدەب و هونەر و دابونەرێت تێکەاڵوی ئایین و مەزهەب ب��وون ،فەرامۆشکردنی ئەو ڕەهەندە تێڕوانینەکانت لەنگ دەکات .بۆ منوونە چۆن لە هەڵوێستی «درێ��د لەحام»، یان «غ��ەوار» تێدەگەیت لە شۆڕشی سوریا ،کە کاتێ شانۆنامەکامنان دەدیت، سەیرمان پێ دەه��ات لە واڵتێکی وا دیکتاتۆری هێندە بە ئارام بن بەرامبەر کەسێکی رەخنەگری وەك ئەو ،وامان دەزانی ئەگەر شۆڕشێك یان بزاوتێك ڕوو بدات ،غەوار یەکەم کەس پشتگیریی لێ دەک��ات ،کەچی پاش ساڵێك زیاتر لە خۆپیشاندانی ئاشتییانەی خەڵکی س��وری��ا و کوشنت و سەرکوتکردنی وەحشییانەی شەبیحەکانی ئەسەد، غ��ەوار متەقی لە خۆی ب��ڕی ،چونکە شیعەیە! چ��ۆن لە ستایشی «هەیفا وەهبی» هێامی وروژاندنی سێکسی بۆ حەسەن نەسڕوڵاڵی س��ەرک��ردەی حزبوڵاڵ و ستایشی بەرگری لە دژی ئیرسائیل تێدەگەیت ،ئەگەر نەزانیت هەیفا وەهبی شیعەیە! ئۆجەالنیش و داڵدەدانی لە الیەن ڕژێمی سوریای عەلەوی لە سەردەمی حافز ئەسەدەوە هەر لەو چوارچێوەیەدا دەخوێندرێتەوە. من زۆر دەمێکە لە نێو دێڕەکانی عه‌بدواڵ ئۆجەالن هەست بەو نەزعەی عەلەویەتە دەکەم بەو دواییە ماناکان وەک پێشوو خۆیان لە نێو دێڕەکان نەشاردووه‌تەوە ،بەڵکو زۆر ئاشکرایانە و ناهەستیارانە مانیفێستی خۆی دەکات لە وتەکان و شیکردنەوەکانی ئۆجەالن. هەڵوێستی پەکەکە لە ڕژێمی سوریا بە پلە یەک رەهەندێکی عەلەویی شیعیی هەیە ،هەواڵێکی زۆریش هەیە لەمەڕ یارمەتیدانی چ��ەک��داری پەکەکە بۆ ڕژێمی سوریا و ناردنی هەزاران چەکدار بۆ ڕژیمی ئەسەد .عەلەوییەکانی تورکیا
ئۆجەالنێکی کۆمەنستی و ستالین رەفتار ،کە هەموو موقەدەساتەکان پێشێل دەکات ،بەاڵم کاتێ دێتە سەرباسی ئايين ستایشی عەلەویەت دەکات
بە کورد و تورکەوە ،پشتگیرییەکی بێ وێنەی ئەسەدی عەلەوی دەکەن .یەکێك لە دامەزرێنەرانی سوپای سوریای ئازاد، لەناو تورکیا لە الیەن چەند ئەفسەرێکی عەلەویی تورکیاوە ڕفێندرا و درایەوە دەستی ڕژێمی سوریا. شتێکی سەیر هەیە لە کەسایەتییە شیعییەکان ،کە دەتوانین ناوی بنێین تەشیوعی فەرهەنگی ی��ان سیاسی، ه��ەت��ا ئ��ەح��م��ەدی موفتی زادەش (بەڕەحمەت بێت) ئاماژەی پێدەدات لە لێدوانێکی ،دەڵێت «لە زینداندا، زیندانییانی حزبی تودەی کۆمەنستیش موناقەشەی مەزهەبییان لەگەڵ دەکرد و ستایشی حەزرەتی عەلی و حسێن و بیروڕاکانیان دەک��ردن» .هەرچەند مولحیدیش بوون! ئەی ئەوە نییە هەیفا وەهبیش کە وروژان��دن��ی جەستەیی ل��ی دەرک��ەی��ت هیچی نامێنێتەوە پێی بڵێن هونەر ،وا باس و ستایشی حزبوڵاڵ دەکات ،دەڵێیت ئەندامێکی ئەوانە ،دەڵێت ئامادەم هەر کارێک بۆ حزبوڵاڵ بکەم کە پێم بسپێرن .لەوەش سەیرتر ،زیرەکیی پیاوانی شیعەیە لە کەڵک وەرگرتن لە هەموو تواناکان، هەتا توانای هەیفا وەهبیش بێت، له به‌رامبه‌ردا سوننە توندڕەوەکانی سەلەفی ،کە خۆیان ڕێژەیان %١٠ى ئەهلی سوننە نابێت ،کەچی %٩٠ی تر هەر بە سوننە و ئەهلی سوننە و جەماعەت نازانن ،بەڵکو زۆریان هەر بە موسڵامنیشیان نازانن! لێرەدا ئەو دیاردەیەی تەشیوعی فەرهەنگی خۆی دووبارە دەکاتەوە لە کەسایەتیی ئۆجەالنێکی کۆمەنستی و س��ت��ال��ی��ن رەف���ت���ار ،ک��ە ه��ەم��وو موقەدەساتەکان پێشێل دەکات بەبێ تروکاندنی چ��اوی ،ب��ەاڵم کاتێ دێتە سەر باسی دین ،ستایشی عەلەویەت دەکات ،یان بە درێژی باسی گرنگیی ئیسالمی حوسێنی و عەلەوی دەکات و خەڵکی موسڵامنی سوننەی کورد بە خۆبەدەستەوەدان لە قەڵەم دەدات، شیعە و عەلەویش وەك یاخیبوو لە ڕووی ملهوڕ و تاغوتەکان وەسف دەکات!
رۆشنبیرە ک��وردە سونییەکان بە پێچەوانەوەن ،ی��ەک میسقالە زەڕە حیساب بۆ مەزهەبیان ناکەن ،بۆیە زۆر بە ئاسانی دەتوێنەوە و کەسانی سەر بە کەمایەتییەکان بەسەریاندا بااڵدەست دەبن! رۆشبنیری سوننە زۆر زوو دەکەونە نەفرەت لەخۆ کردن ،تا کار بەوە دەگات هەندێکیان بێ ئەوەی بەخۆی بزانێت ،لە شیعەیەك شیعیرت بیردەکاتەوە. م��ن بانگەشە ب��ۆ حەساسیەتی م��ەزه��ەب��ی ن��اک��ەم ،ب���ەاڵم نەبوونی ئامادەیی زیهنی لەو بوارەدا ،زیانێکی زۆر لە زۆرینە دەدات ،کە لێرەدا سونین. ئەمڕۆ سونیبوون و شیعیبوون مبانەوێ و نەمانەوێ ،بووەتە هەقیقەتێکی تاڵ ،ئەگەر ئێمەش فەرامۆشی بکەین، کەمایەتییەکان پێیان فەرامۆش ناکرێت، وەک چۆن لەو لێدوانەی ئۆجەالنی قائیدی ئومەمی دەردەکەوێت ،کە چۆن تا سەرئێسقان عەلەوی و محەلی و لۆکاڵیە .هەتا سەماگەی عه‌له‌وییه‌کانیش وه‌ک ک��اروان��ی گ �هری�لا ده‌بینێت! لەوانەیە لەم سەردەمە کوردی تورکیا لە سوننەکان هەست بەو جیاوازییە مەزهەبییە نەکەن ،بەاڵم لەوانەیە لە دواڕۆژدا ،ئەگەر کۆمەڵێك عەلەویی پەکەکە کۆنرتۆڵی هەموو گۆڕەپانی خەباتی کوردییان ک��رد ،وەك ئەسەد لە سوریا حوکمی کەمینەیان سەپاند بەسەر زۆرینە ،ئەو کاتە هەست بە پەشیامنی دەکەن .من لەگەڵ ئەوە نیم کەمینە بە هیچ جۆریك حوکمی زۆربە بکات .ئەو لێدوانە نیمچە مەزهەبەی ئۆجەالن ،یەکەمین پریشکی ئاگری ناکۆکیی سونی و شیعییە ،لەوانەیە زۆر لەوانەی باوەڕیان بە مەزهەبیبوونی ئۆجەالن نەدەکرد ،لەپاش ئەو لێدوانە ئاشکرایە ،بە ڕوونی هەستی پێ بکەن. دەڵێن یەکێك پرسیارێکی دینیی سیاسی لە مەالیەکی سوری کردبوو ،مەالکە پێی گوتبوو :تۆ سووننی یا عەلەویی شیعی؟ کابرایەکە وتبووی :من مولحیدم! م��ەالک��ەش ل��ێ��ی پ��رس��ی��ب��ووه‌وە مولحیدێکی سونی یان مولحیدێکی عەلەوی و شیعی؟!
12 ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
له‌جیاتی لیستی ئیسالمی ،كرانه‌وه‌ی زیاتر ڕەهەندی یاسایی لە بوونی پەکەکە لە قەندیل مه‌سعود عه‌بدولخالق
دوای ئەوەی پەکەکە و حکومەتی تورکیا ڕێکەوتن و بووە هۆی ئەوەی هێزەکانی گەریال بگەڕێنەوە قەندیل، عێراق لەو هەنگاوە زۆر ناڕازی بوو، هەڕەشەی ئەوەی کرد ئەو دۆسیەیە بباتە نەتەوە یەکگرتووەکان .ئەگەر لە ڕووی نیشتامنیەوە کورد -زیاتر پەکە -دەڵێن هەمووی کوردستانە ،ئەوە لە ڕووی یاسای نێودەوڵەتییەوە نایخوا ،لە ڕووی یاساییەوە (مافی سیادە) هەقی عێراقە ،تەنانەت نەتەوە یەکگرتووەکانیش ئەو دەسەاڵتە یاساییەیان نییە ،بە پێی دیباجەکە و مادەی 78ی میساقی نەتەوە یەکگرتوەکان ،ناکرێ بەو شێوازە ئاشکرایە واڵتێک کێشەی ناوخۆی بە خاکی واڵتێکی تر چارەسەر بکات .ئەوەی زیاتر ع َیراقی ئیستفزاز کرد، لێدوانەکەی ئەردۆگان بوو کە وتی «گەریال لە سەرووی عێراق هاتوون و دەبێت بشگەڕێنەوە ئەوێ» .ئه‌و وادەزان ێ ئەو گەریالیانە لە چیای قەندیل لە دایکبوون! بەهەر حاڵ ،هەرێمی کوردستان دەبێ وەاڵمێکی یاسایی لۆجیکیی هەبێ بۆ ئەوەی جێی پەکەکە لە قەندیل بکاتەوە .ئەو زانیارییانەی خوارەوە بنچینەیەکی یاسایی بۆ هەرێمی کوردستان دروست ده‌كات ،لەو هەنگاوە بەرپرسیاریی یاسایی نەکەوێتە سەر: -1ڕێکكەوتن و گەڕانەوەی گەریال بۆ قەندیل بە رەزامەندیی حکومەتی هەرێم نییە ،بەڵکو لە بنچینەدا ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1983ك ه تورکیا و عێراق رێکكەوتن ،هەریەکە بۆی هەبێت 20کم بچێتە ناو خاکی یەکرت بۆ لێدانی پێشمەرگە. ئەو ڕێکكەوتنە زیاتر بە دەستپێشخەریی عێراق بوو ،چونکە ئەوکات هێشتا پەکەکە دەستی بە چاالکی نەکردبوو ،دوایی لە ساڵی 1984تورکیا بۆ یەکەم جار هاتە ناو عێراق ،لەو ساڵەوە هەردوو دیوی سنوور بووه‌تە شانۆی چاالکی .واتە هەرێم لێی بەرپرسیار نییە -2بە هەمان شێوە موجاهدینی خه‌لق بە پێی مۆڵەتی دەوڵەتی عێراقی پێشوو هاتنە عێراق و لەناو پایتەخت بە چەکەوە جموجوڵ دەکەن ،پەکەکە هەقی بە کاری ناو عێراقەوە نییە و نوێنەرایەتیی دۆزێکی هەق دەکات ،بەاڵم موجاهدین بەشداریی جینۆساید و ئەنفالی کوردستان و خوارووی عێراقی کردووه. -3چیای قەندیل هەرگیز نە ئاوەدانی و نە ساغیش کراوەته‌و ه چەندەی عێراقە و چەندەی ئێرانە و چەندەی تورکیایە ،هیچ ئاماژەی سنووری لێ دروست نەکراوە ،هەتا لە سەردەمی عوسامنی و سەفەویش دیاری نەکراوە .لە قەندیل نه‌یاری هەموو الیەکی لێ هەیە. -4هەر بە پاساوی هەمان ڕێکەوتنی (تورکی -عێراقی) ئیستا 3بنکەی سەربازیی تورکی لەناو خاکی عێراق لە (ناوچەی بەرواری) دایان کوتاوە و ناچنە دەرەوە، هەرچەندە پەرلەمانی کوردستان بە فەرمی داوای دەرکردنی کردوون. -5بۆ برا گەریال قارەمانەکانی پەکەکەش پێشنیار دەکەین ،بۆ ئەوەی پاساو نەدرێتە دەوڵەتی عێراقی ،نەتوانن بڵێن ئەوە نایاساییە لە خاکی عێراقن ،لە قەندیل نەیەنە سەر شەقام و ئەو خاڵە پشکنینەی نێوان چۆمان سەنگەسەر البدەن و راده‌ستی حکومەتی هەرێمی بکەنەوه ،یان بە الی کەمەوە راده‌ستی پارتی چارەسەری بکەنەوە ،کە بارەگایان لەوێ نزیکە ،ئەو پارتەش لە کوردستانی باشوورە ،دەکەوێتە سەر میالکی حکومەتی هەرێم.
د .ئیسامعیل به‌رزنجی هه‌موو جارێك له سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ،گه‌اڵڵه‌ی لیستێكی ئیسالمیی ه��اوب�ه‌ش و هه‌ماهه‌نگیی تا ڕاده‌ی یه‌كگرتن له نێوان حیزبه ئیسالمیيه‌كاندا دێته ئاراوه .له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا كه‌سانێك به گه‌رموگوڕيیه‌وه پێشوازی ل ه وه‌ها بیرۆكه‌یه‌ك ده‌كه‌ن و ئاواتی پێده‌خوازن ،كه‌سانێكی تر به جۆرێك له ته‌حه‌فوزه‌وه وه‌ریده‌گرن. وه‌ك ده‌ری��ش��ده‌ك�ه‌وێ زۆری��ن�هی كادر و ئه‌ندامانی ڕێكخستنه‌كانی حیزبه ئیسالمییه‌كان ڕەتیده‌كه‌نه‌وه. پاساوی هه‌ریه‌كێكیان ڕەهه‌ندێكی تایبه‌تی هه‌یه و په‌یوه‌ست ه به جۆری ب��ی��رك��ردن�ه‌وه‌ی�ه‌وه .،هه‌رچی ئه‌وانه‌ن كه به گه‌رمیيه‌وه پێشوازيی لێده‌كه‌ن، ق��اع��ی��ده‌ی�ه‌ك��ی ه��اوس��ۆزي��ی هه‌موو حیزبێكی ئیسالمییه كه به پێوه‌ری دینداریی و بێدینی شته‌كان ده‌بینن، یان ئه‌وانه‌ن كه تا ئێستا له‌ناو ئه‌حزابی ئیسالمیدا قه‌ناعه‌تیان به حوكمێكی تاكالیه‌ن و تاڕاده‌یه‌ك میسالی هه‌یه، دوور ل��ه خ��وێ��ن��دن��ه‌وه‌ی واق��ی��ع و هه‌لومه‌رجی كۆمه‌اڵیه‌تی و ده‌روون��ی ده‌ن��گ��ده‌ر .ئ�هوان�ه‌ش��ی به‌جۆرێك له هه‌ڵوه‌سته‌كردن و ت �ه‌ح �ه‌ف��وزه‌وه له مه‌سه‌له‌كه ده‌ڕوان����ن ،به‌شێكی زۆر له ڕۆشنبیرانی ئیسالمی و كه‌سانێك له ئاستی قیاده و كادیرانی ناوه‌ندن، پاساوی ئه‌مانیش ئه‌وه‌یه كه ناكرێ ئه‌و دابه‌شكردنه زه‌قه له‌سه‌ر بنه‌مای ئایین، یان ئایدۆلۆژیا درووستبكرێت ،چونكه ده‌ره‌نجامی خراپی لێده‌كه‌وێته‌وه له
كۆمه‌ڵگایه‌كدا كه زۆرینه‌ی مسوڵامنن، به‌اڵم ده‌نگده‌ری حیزبی ئیسالمی نین، ئه‌مه‌ش ده‌بێت ه جۆرێك له حوكمدان ل�ه‌س�ه‌ر ئایین و عه‌قیده‌ی خه‌ڵكی. پاساوی ئه‌مان درووسته ،به‌اڵم تا ئێستاش ده‌نگێكی خه‌فه‌یه .هه‌رچی قاعیده و ڕێكخسنت و كادیرانی ناوه‌ندی حیزبه ئیسالمیيه‌كانن ،دژایه‌تیيان بۆ پڕۆژەكه ته‌نها خه‌لفیه‌تی حیزبيیه و نه‌سازانی زه‌مینه‌ی هه‌ماهه‌نگی و لێكدابڕانی كاركردنی سیاسيی پێكه‌وه‌ییه ،ئه‌مه‌ش ڕەگوڕیشه‌یه‌كی ق��ووڵ��ی هه‌یه و له ڕەهه‌ندێكیدا نه‌فسیه‌تی كه‌سه‌كانه. لیستی ئیسالمی بژارده‌یه‌كی نادروسته له‌وانه‌یه ئه‌م قسه‌ی ه الی زۆرێك به‌و ڕەهاییه قبووڵ نه‌بێت ،ب ه پاساوی ئه‌وه‌ی ئه‌سڵ له كاری ئیسالمیدا یه‌كبوون و یه‌كگرتنه ،ج��ی��اوازی و په‌رتبوون، الوازی و به‌هه‌ده‌رچوونی به‌دواوه‌یه، ب���ه‌اڵم ئ��هم تێگه‌یشتن ه ب��ۆ ئ�هم��ڕۆی كاری سیاسیی ئیسالمی ،نایپێكێ .وه‌ك زۆرێ��ك له چه‌مكه‌كان ،خوێندنه‌وه‌ی نوێی پێویسته له چوارچێوه‌ی تیۆرێكی سیاسیی ئیسالمیی هاوچه‌رخدا ،چونكه ئه‌ده‌بیاتی سیاسیی ئیسالمی له مێژووی ئیسالمدا له سایه‌ی حوكمی ئیسالمی و كۆمه‌ڵگایه‌كی مسوڵامندا نوورساوه ،ئه‌مه له الیه‌ك ،له الیه‌كی تره‌وه گرفتی كاری سیاسی الی حیزبی ئیسالمی له‌مڕۆدا داخ �ران و په‌یوه‌ستبوون ه به كۆمه‌ڵێك چه‌مك و لێكدانه‌وه‌وه كه‌هی چه‌ند ده‌یه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ره ،ئه‌وكات كه ڕەوتی ئیسالمی له جیهاندا هه‌لومه‌رجێكی تری هه‌بوو و كاری ئه‌وسا وای ده‌خواست، به‌اڵم دوای ئه‌و گۆڕانكاريیه گه‌ورانه‌ی له سیاسه‌تی واڵتانی جیهاندا ڕوویاندا ،ئه‌و هه‌لومه‌رج ه نوێیه‌ی له واڵتانی ئیسالمیدا هاته پێش ،ناكرێ به تێگه‌یشتنی نوێ و سرتاتیژی تازه‌وه كاری بۆ نه‌كرێت. بۆی ه ده‌ك���رێ بڵێین ل�ه ئێستادا ب��ژارده‌ی لیستێكی ئیسالميی هاوبه‌ش خوالنه‌وه‌یه له بازنه‌یه‌كی داخ�راودا ،له بازنه‌ی جه‌ماوه‌رێكدا كه له بنه‌ڕەته‌وه حیزبی ئیسالميی پێ قبووڵه و ده‌نگی
پێده‌دات ،جا بهیهكهوه بن ،یان به‌جیا، ته‌نانه‌ت به‌شێكی زۆری ئه‌و جه‌ماوه‌ره ئاماده نییه هه‌ر به‌شداريی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن بكات ،ئه‌گه‌ر له كێبڕكێكه‌دا حیزبێكی ئیسالمی ب��وون��ی نه‌بێت، كه‌واته لیستی ئیسالمی كاركردن ه له‌سه‌ر جه‌ماوه‌رێك گۆڕانی ئه‌وتۆی به‌سه‌ردا نایه‌ت به یه‌كلیستی یان به‌جیا. له ب هرامبه‌ریشدا جه‌ماوه‌رێكی ب��ه‌رف��راون ه�هی�ه ل��هو دابه‌شكردنی ئیسالمی و نائیسالميیه‌دا هه‌ڵوێستی نێگه‌تیڤ وه‌رده‌گرێت ،ته‌جروبه‌ی خراپی هه‌ندێك واڵتی ئیسالمی دێنێته پێشچاو، یان هه‌ندێك له‌و بزووتنه‌وه ئیسالميیانه‌ی به تێڕوانینێكی كورتبینانه و تێگه‌یشتنی هه‌ڵه‌وه موماره‌سه‌ی ده‌سه‌اڵتیان كردووه، بۆی ه ه�ه‌ر له دووره‌وه بڕیاری خۆی ده‌دات .به‌مه‌ش دیوارێكی ئایدۆلۆژی له نێوان توێژەكانی كۆمه‌ڵگادا دروست ده‌بێت و هیچكات حیزبه ئیسالمییه‌كان ناتوانن ئه‌ودیو ئه‌و دی��واره مسۆگه‌ر بكه‌ن. سه‌ر هڕای هه‌موو ئه‌مانه‌ش ،بژارده‌ی لیستی ئیسالمی كارێكی قورس و گران و دوورودرێ��ژ بۆ حیزبه ئیسالمییه‌كان زی��اد ده‌ك���ات ،ئه‌ویش ئ�ه‌وه‌ی�ه ده‌بێ به‌رنامه‌یه‌كی په‌روه‌رده‌یی هه‌مه‌الیه‌ن داب��ڕێ��ژن ب��ۆ پ���ه‌روه‌رده‌ك���ردن���ی تاك تاكی كۆمه‌ڵگا .به وردی ك��ار له‌سه‌ر به‌ئیسالمیكردنی كۆمه‌ڵگا بكه‌ن، پێش ئ�ه‌وه‌ی چاوه‌ڕوانی گرتنه‌ده‌ستی ده‌سه‌اڵت بن ،تا ئه‌و كۆمه‌ڵگایه زۆرینه‌ی ده‌گات ه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كه حیزبێكی ئیسالميی ئایدۆلۆژی قبووڵ بكات .به واتایه‌كی تر ،زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا ببنه
الیه‌نگر و ه�ه‌واداری ته‌وژمی ئیسالمی له شێوه ڕێكخستنێكی حیزبیدا .ئه‌م ه مه‌حاڵه و ئه‌زموونی چه‌ند ساڵه‌ی كاری ئیخوان نادروستيی ئ �هم بۆچوونه‌ی سه‌ملاندووه ،به‌اڵم ده‌كرێ لێره‌دا بپرسین: ئ �هی چ��اره‌س �هری دروس��ت له چیه‌وه ده‌ستپێده‌كات؟ جیاكردنه‌وه‌ی سیاسه‌ت له بانگه‌واز و كرانه‌وه‌ی زیاتر ئه‌مه ت �ه‌ح �ه‌دای قۆناغی ئێستا و داه��ات��ووی ك��اری ئیسالمییه‌كانه له كوردستان و پێویستی به تێگه‌یشتنێكی كراوه و هه‌نگاوی بوێرانه هه‌یه .تا دێت پێویستيی جیاكردنه‌وه‌ی بانگه‌وازی ئیسالمی له ك��اری سیاسی به ڕوئیای ئیسالمی زیاتر ده‌بێت ،هه‌ڵبه‌ت له ئێستادا زۆری��ن �هی ئیسالمییه‌كان به سه‌ركرده و جه‌ماوه‌ره‌وه قه‌ناعه‌تیان به‌م لۆژیكه له كاركردن نییه ،به‌اڵم تا دره‌نگرت ئه‌م هه‌نگاوه برنێت ده‌ره‌نجامه‌كانی قورسرت ده‌بن .گرنگیی ئه‌م هه‌نگاوه‌ش له‌وه‌دایه كه هه‌ریه‌كه له بانگه‌واز و سیاسه‌تكردن مه‌یدانی تایبه‌تی خۆیان هه‌یه ،ئامانج و ده‌ره‌نجامی جیاوازیشیان هه‌یه. حیزبی سیاسی ده‌ب��ێ��ت ك��ار بۆ گرتنه‌ده‌ستی ده‌سه‌اڵت و به‌ڕێوه‌بردنی واڵت بكات ،بۆ ئه‌مه‌ش میكانیزمی تایبه‌تی خ��ۆی هه‌یه ،ده‌ك��ر ێ پ�لان و پڕۆژەی بۆ هه‌موو بواره‌كانی به‌ڕێوه‌بردن هه‌بێت ،به پاشخانێكی ئیسالمییه‌وه له پرسه‌كان بڕوانێت ،بێگومان ئه‌مه‌ش كاری بانگه‌واز نییه. تا ئێستاش حیزبه ئیسالمیيه‌كان وه‌ك���و ڕێ��ك��خ��راوی خ��ێ��رخ��وازی��ی و
گرفتی كاری سیاسی الی حیزبی ئیسالمی په‌یوه‌ستبوونه به كۆمه‌ڵێك چه‌مك و لێكدانه‌وه‌وه كه‌هی چه‌ند ده‌یه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ره
بانگه‌وازیی كاریان كردووه و ده‌ركه‌وتوون ت��ا وه‌ك حیزبی سیاسی .ل �ه ب��واری بانگه‌وازدا كاریگه‌ریی به‌رچاو و زۆریان هه‌بووه له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا ،به‌اڵم له ڕووی سیاسيیه‌وه متامنه‌یه‌كی الواز و كه‌میان به‌ده‌ستهێناوه ،هه‌ر ئه‌مه‌شه ته‌فسیری ئه‌و حاڵه‌ته‌مان بۆ ده‌كات له كوردستاندا خه‌ڵكی به متامنه‌یه‌كی زۆره‌وه پێویستيی ئایینی خۆیان له حیزبه ئیسالمییه‌كان وه‌رده‌گرن و له بۆنه ئایینيیه‌كاندا لێیان ك��ۆده‌ب��ن�ه‌وه ،ب �ه‌اڵم ل ه ب�ه‌رام��ب�ه‌ردا له كاتی هه‌ڵبژاردندا متامنه‌ی سیاسی و به‌ڕێوه‌بردنی واڵت ده‌ده‌ن به غه‌یری ئه‌وان .دیاره هۆكاری تریش هه‌ن بۆ ئه‌م حاڵه‌ته ،به‌اڵم ئه‌مه‌یان سه‌ره‌كیرتینیانه. بۆیه ناكرێ حیزبێك بیه‌وێ ببێته نوێنه‌ری هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان و متامنه‌ی زۆرینه به‌ده‌ست بهێنێ ،به‌اڵم ته‌عبیر ل ه كه‌مینه‌یه‌ك بكات و به ئایدیا و جیهانبینيی ئه‌و كه‌مینه‌یه ڕەفتار بكات. خه‌ڵكی ئه‌گه‌ر خۆیان و خولیا و حه‌ز و ئاره‌زووه‌كانیان له‌و پڕۆژە سیاسیيه‌دا نه‌بیننه‌وه ،ده‌نگی پێناده‌ن .كاتێك لۆژیكی بانگه‌وازیش حوكم بكات له حیزبدا ،ئه‌وا هه‌رگیز ئه‌و جیاوازیيانه و ئه‌و زۆرینه‌یه جێگایان نابێته‌وه ،چونكه بانگخواز هه‌میشه له خه‌می دینی خه‌ڵك و پاراستنی پڕەنسیپه‌كانی ئیامن و عه‌قیده و به‌ها ڕەوشتیيه‌كاندايه ،به‌اڵم ئه‌مه كاری حیزبی سیاسی نییه ،بۆیه ئه‌گه‌ر سیاسه‌ت و بانگه‌واز تێكه‌ڵ كران ،ئه‌وا هه‌ڵوێست وه‌رگرتن له هه‌ر بوارێكدا كارده‌كاته سه‌ر ب��واره‌ك�هی تر و له پێگه‌كه‌ی ده‌دات. بۆیه كرانه‌وه‌ی زیاتر به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگادا و به‌خه‌مه‌وه‌بوون بۆ كێشه و گرفت و ناڕەحه‌تيیه‌كانی و هه‌وڵی ئیحتیواكردنی زۆرینه‌ی تێڕوانین و ده‌سته‌به‌ركردنی ئازاديیه‌كان و خوێندنه‌وه‌ی نوێ بۆ زۆر بابه‌تی هه‌ستیار كه تا ئێستا جێگای مشتومڕن ،هه‌روه‌ها له هه‌مووی گرنگرت گه‌اڵڵه‌كردنی تیۆرێكی نوێ بۆ سیستمی حوكمڕانی به دیدی ئیسالميی هاوچه‌رخ، له ئێستادا گرنگرته له دروستكردنی لیستی ئیسالمی.
ئه‌گه‌ر ئه‌تاتورك هه‌رگیز بوونی نه‌بوایه؟ موسته‌فا ئاكیۆل و :كۆشان زه‌مانی هه‌ركاتێك وتارێك ده‌نووسم و ڕەخنه له میراتی كه‌مالیستيی توركیا ده‌گرم ،ژماره‌یه‌كی زۆر كۆمێنتی توند و ئیمه‌یلم بۆدێت .ڕووی��دا له‌دوای دواهه‌مین ستوومنه‌وه به‌ناونیشانی «دوورك���ه‌وت���ن���هو ه ل �ه ئ �ه‌ت��ات��ورك: هه‌نگاوێكی تر» .كۆمێنتاری جیاواز، كه زۆربه‌یان كه‌مالیستی توركن ،زۆر به‌توندی وه‌اڵمیان داومه‌ته‌وه ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی ڕێزم له دامه‌زرێنه‌ری توركیا، موسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتورك نه‌گرتووه، ده‌بوو به شانازییه‌وه باسم كردبایه. یه‌كێك وتوویه‌تی «تۆ قه‌رزداری خوایت ك ه ئه‌تاتوركی پێداوی» و زۆر به‌كورتی نوسیوویه‌تی «هه‌موو شتێكیشت له الیه‌ن ئه‌تاتوركه‌وه پێبه‌خرشاوه» .ئه‌مه به‌دڵنیاییه‌وه شتێكی فه‌رمی و باڵوه له توركیا .هه‌رچه‌نده به هۆكاری جیاواز ڕێزم بۆ ئه‌تاتورك هه‌یه ،به تایبه‌تی سه‌ركردایه‌تیكردنی جه‌نگی ڕزگاریی توركیا ،ب�ه‌اڵم پێم وای� ه هه‌موو ئه‌و ته‌قدیسكردنه ناعه‌قاڵنی و ناواقعییه.
با ڕوونی بكه‌مه‌وه بۆچی بۆچوونم به‌وشێوه‌یه‌یه .هه‌روه‌ها خه‌یاڵی ئه‌و ه بكه‌م توركیا چی به‌سه‌ر ده‌هات ئه‌گه‌ر ئه‌تاتورك هه‌رگیز بوونی نه‌بووایه. یه‌كه‌م :ئه‌گه‌ر ئه‌تاتوركیش نه‌بووایه جه‌نگی ڕزگاریی توركیا له ()١٩٢٢-١٩٠١٩ ڕوویده‌دا ،هه‌رچه‌نده گێڕانه‌و ه فه‌رمییه‌كان ئه‌و جه‌نگ ه ته‌نها به توانای لێهاتوویی «ڕاب��هری ب��ااڵ» ده‌به‌سته‌وه .دواب��ه‌دوای جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م ،كاتێك چه‌ند به‌شێكی ئه‌نادۆڵ له الیه‌ن هاوپه‌یامنانه‌وه داگیركرابوو ،له الیه‌ن خه‌ڵكی ناوخۆیی ناوچه جیاوازه‌كانه‌و ه یه‌كه‌ی جیاواز و یه‌كه‌ی چه‌كداری بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه دروستكرابوون .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێ له ڕەمزه‌كانی تری سوپا بڕیاری جه‌نگی ڕزگاریی واڵتیان دابوو ،وه‌كو كازم كارابكر. له‌ڕاستیدا هه‌ر ئه‌وان بوون كه ئه‌نجومه‌نی
به‌ناوبانگی ئەرزڕومیان دروست كرد ،ك ه له‌دواییدا ئه‌تاتورك له ١٩١٩به‌شداریی تێدا كرد .له‌وێوه جه‌نگی ئازادی ده‌ستی پێكرد. به‌دڵنیاییه‌و ه ئه‌تاتورك بووه سه‌ركرده‌ی ته‌واوی جه‌نگه‌كه ،كه من سوپاسگوزارم ل��هو ڕووه‌وه ،ب���ه‌اڵم گ��ه‌ل ه �هم��ووی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌نجامدا و هه‌رچۆنێك بووایه ده‌گه‌یشته ئامانج. یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌ی پشتیوانیی ئه‌و داخوازییه‌ی پێ لێده‌كرێت كه بۆ هه‌موو شتێك ق���ه‌رزداری ئه‌تاتوركین، ئه‌وه‌یه كه ئه‌تاتورك توركیای مۆدێرنی دروستكردووه .هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر ئه‌تاتورك و ڕژێمه توندڕۆكه‌ی نه‌بووبان له سااڵنی ( )١٩٣٨-١٩٢٥توركیا كه ئێستا یه‌كێكه له پێشكه‌وتووترین واڵتی جیهانی موسڵامنان، ئ �ه‌وا ئێران و سعودیه‌یه‌كی تر ،یاخود ته‌نانه‌ت ئه‌فغانستانێك ده‌بوو.
ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی زۆر له پێش ئه‌تاتوركەوە پڕۆسه‌یه‌كی مۆدێرنیزه‌كردنی ده‌وڵه‌تی ده‌ستپێكرد
ئه‌گه‌ر له‌وباره‌یه‌وه قسه بكه‌م ،توركیا زۆر له واڵتانی تری موسڵامن له‌پێشه‌و ه بوو ،زۆر زێرت له‌پێش هاتنی ئه‌تاتوركیشه‌وه. ئیمپراتۆریه‌تی عوسامنی زۆر له پێشرت و له س�ه‌ده‌ی هه‌ژده‌هه‌مدا ده‌ستپێشخه‌ریی پڕۆسه‌یه‌كی مۆدێرنیزه‌كردنی ده‌ستپێكرد. به مه‌رسومی ته‌نزیامت (چاكسازی) له ١٨٣٩دا سه‌رده‌مێكی ته‌واو نوێ ده‌ستی پێكرد .ده‌سه‌اڵته‌كانی سوڵتان سنووردار كرا، مافی تاكه‌كه‌سی زیاتر پێشخرا و چاكسازیی ئابووری ك�را ،دام���ه‌زراوه‌ی دیموكراسی بنیاترنا .به ده‌ستووری ،١٨٧٦كه تێكستێكی زۆر لیرباڵی هه‌بوو ،ئیمپراتۆریه‌تی عوسامنی ده‌سه‌اڵتدارێتییه‌كی شاهانه‌ی ده‌ستووری ب��وو له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانێكی هه‌ڵبژێرراو. له‌به‌رئه‌وه‌شه كه له دواده‌ی��هی كۆتایی ئیمپراتۆریه‌ته‌كه‌دا ئه‌زموونی فره‌پارتی دیموكراسی بوونی هه‌بووه ،به‌رله‌وه‌ی كه ئه‌تاتورك حوكمی دواكه‌وتووی تاكپارتی بسه‌پێنێت. بارودۆخی ئافره‌ت ،ك ه زۆر قسه‌ی له‌باره‌وه ده‌كرێت ،له سه‌رده‌می عوسامنیدا له‌پێشكه‌وتندا ب��ووه .چاكسازییه‌كانی ت �هن��زی�مات ،ك��ردن��ه‌وه‌ی قوتابخانه‌ی مۆدێرنی ب��ۆ كچه‌كان له‌خۆ گرتبوو،
ئه‌مه‌ش یه‌كێك بوو له‌و هۆكارانه‌ی ك ه شۆڕشی وه‌هابییه‌كان له مه‌ككه له ١٨٥٦به‌رامبه‌ر ئیمپراتۆرییه‌ته‌كه ده‌ستی پێكرد .سه‌ركرده‌ی شۆڕشه‌كه ك�ه ش�هری��ف عه‌بدوملوته‌لیب ب��وو، ڕایگه‌یاند «توركه‌كان هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه» ب ه «ڕێگه‌دان به ئافره‌ت به‌وه‌ی له‌شی ده‌رب��خ��ات ،ل�ه ب��اوك و هاوسه‌ریان دووربكه‌ونه‌وه ،هه‌روه‌ها مافی ته‌اڵقیان هه‌بێت». ئیمپراتۆریه‌تی عوسامنی له كۆتا ساته‌وه‌خته‌كانی ،ده‌ستكه‌وتی گرنگی هه‌بوو ،له‌وانه هێڵی شه‌مه‌نده‌فه‌ر، هێڵی ته‌له‌گراف ،مۆزه‌خانه ،زانكۆكان، بانق ،شوێنی منایشی شانۆ و قوتابخانه مۆدێرنه‌كان كه چه‌ندین ڕۆشنبیری كاریگه‌ر ب ه ڕۆژئاوای پێگه‌یاند ،خودی ئه‌تاتورك یه‌كێك بوو له‌وان. به‌شێوه‌یه‌كی تر بڵێین ،ئه‌تاتورك له نه‌بوونه‌وه توركیای مۆدێرنی دروست نه‌كردووه .به‌ڵكو توركیای مۆدێرن ئه‌وی دروست كرد. سه‌رچاوه: هورییه‌ت ده‌یلی نیوز
15 www.bayanpress.net
گفتوگۆ
ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
ـــەىل بۆ بەیان:
زدا بێت ،بانگه‌واز چۆته خزمه‌تى سیاسه‌تەوە
«
نه‌بوونی دامه‌زراوه‌ی بانگخوازی وای كردووه خه‌ڵكێكی زۆری ئیسالمی ك ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی حیزبن نه‌توانن به‌شدار بن ل ه كاری ئیسالمی
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
«
«
كاری هه‌ر بزاڤێكی ئیسالمی ل ه بنچینه‌دا بانگه‌وازكردن ه بۆ رێگای خودا و گه‌ڕانه‌وه‌ی ژیانی ئیسالمیی ه بۆ كۆمه‌ڵگا مسوڵمانه‌كان
«
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
«
حیزبی سیاسی ئامێری بانگه‌وازكردن نیی ه بۆ رێگای خودا ،به‌ڵكو ئامێری ملمالنێی سیاسییه. كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌م دووان ه بهیهكهوه یه‌كه‌مجار به زیانی بانگه‌وازه‌ك ه ته‌واو ده‌بێت.
«
ت��ه‌واو ده‌بێت .ئ��ه‌وه‌ش بانگه‌شه نیی ه بۆ جیاكردنه‌وه‌ی ئ��هم دوان��ه به مانا عه‌ملانیه‌كه‌ی ،به‌ڵكو باس له دابه‌شكردنی كاره له نێوان ده‌زگاكان. به‌یان :جه‌نابت ئاماژەت بهوه كرد حیزبی ئیسالمی ئه‌گه‌ر ئاگای له خۆی نه‌بێت ،بانگه‌واز ده‌خاته خزمه‌ت حیزب و سیاسه‌ته‌وه ،له‌و نێوانه ئه‌ركی حیزبی ئیسالمی چییه بۆ رێكخستنی په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌و دوانه؟ د .هادی عه‌لی :دی��اره دوای ئه‌و هه‌موو گۆڕانكارییه كه به‌سه‌ر جیهان هاتووه و ئه‌و پێشكه‌وتنه‌ی لە حاڵه‌تی ئیسالمیی هاتووەته پێشه‌وه ،ده‌بێت الیه‌نه ئیسالمییه‌كان بیر له‌وه بكه‌نه‌وه حیزبی سیاسی راسته‌وخۆ كاری سیاسه‌ت ب��ك��ات ،ئه‌میش ب��ه له‌به‌رچاوگرتنی بنه‌ماكانی ئ��اك��اری ئیسالمی ،ئ��ه‌وه خزمه‌ت ده‌كات ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر بیانه‌وێ حیزبی سیاسی منافه‌سه‌ی ده‌س��ه‌اڵت بكات و له‌هه‌مان كاتیشدا ئه‌و كه‌سانه و ده‌زگایانه‌ش بانگه‌واز بكه‌ن ،پێیان ناكرێ و زیانیش به بانگه‌وازه‌كه ده‌گه‌یه‌نێت، كه له ئێستا كاریگه‌رییه‌كه‌ی ده‌بینین، بۆ ئه‌وه‌ش منوونه‌یه‌كی ساده بهێنینه‌وه، خۆ بڕیار نییه هه‌موو كه‌سێك تا ده‌مرێ هه‌ر كاری سیاسی بكات ،ڕەنگه كه‌سێك
له قۆناغێك كاری سیاسی بكات ،به‌اڵم دوات��ر واز بهێنێت كارێكی تر نییه بیكات ،ئه‌مه‌ش حه‌یفه ،هۆكاره‌كه‌ش چییه؟ بێگومان ئه‌وه‌یه بزاڤی ئیسالمی هه‌مووی بووەته سیاسه‌ت و ده‌رفه‌تی تر نییه .له‌م رۆژان��ه سه‌رۆكی ئێستای حیزبی داد و گه‌شه‌پێدانی مه‌غریبی كه ئیسالمییه و ته‌نها سیاسه‌ت ده‌كات و له ئێستا له ده‌سه‌اڵته ،له به‌رامبه‌ر ئ��ه‌وه‌دا ده‌زگ��ای «ته‌وحید و ئیسالح» كاری بانگه‌واز ده‌كات ،واته سیاسه‌ت و بانگه‌وازیان جیاكردووه‌ته‌وه .سه‌رۆكی ئه‌و حیزبه رایگه‌یاندووه كه ئه‌گه‌ر وازم له كاری سیاسی هێنا له حیزبی داد و گه‌شه‌پێدان ده‌چمه‌وه ناو ده‌زگ��ای « ته‌وحید و ئیسالح» ك��اری بانگخوازی ده‌ك���هم .ب��ه‌اڵم له كوردستانی ئێمه، چونكه بزاڤه‌كه هه‌مووی سیاسییه، ئه‌گه‌ر سیاسه‌تت كرد ئهوه باشه ،ئه‌گه‌رنا ده‌رفه‌تێك نییه بۆ ئه‌وه‌ی كاری ئیسالمی بكه‌ی به‌وشێوه فراوانه .ڕەنگه هه‌وڵی بچووك و تاك تاكه هه‌بێت ،به‌اڵم له بازنه گشتییه‌كه‌دا نه‌بوونی دامه‌زراوه‌ی بانگخوازی وای كردووه خه‌ڵكێكی زۆری ئیسالمی كه له ده‌ره‌وه‌ی حیزبن ،نه‌توانن به‌شدار بن له كاری ئیسالمی ،ئه‌وه‌ش خه‌ساره‌تێكی گه‌وره‌یه و زیانێكی زۆری به حاڵه‌ته ئیسالمییه‌كه گه‌یاندووه. ب��هی��ان :ده‌گ��وت��رێ ب��ان��گ��ه‌واز و سیاسه‌ت دوو باڵن ،كه‌مته‌رخه‌می له هه‌ریه‌كه‌یان به زی��ان بۆ سه‌ر بزاڤی ئیسالمی ده‌شكێته‌وه ،بۆچۆنی به‌ڕێزت له‌سه‌ر ئه‌و تێڕوانینه چییه؟ د .هادی عه‌لی :حیزبی ئیسالمی كه موماره‌سه‌ی كاری سیاسی ده‌كات، پێویستی به باڵه بانگه‌وازه‌كه هه‌یه، چونكه باڵی بانگه‌وازه‌كه ئیش له‌سه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگه ده‌كات ،حیزبی سیاسیش منافه‌سه‌ی سیاسی و كاری ده‌سه‌اڵت ده‌ك���ات .حیزب ده‌ت��وان��ێ ل��ه رێگای په‌رله‌مان و ده‌زگاكانی ترەوە خزمه‌ت به‌و بوارانه بكات كه بانگه‌واز كاری پێیه‌تی، له هه‌مانكاتیشدا بانگخواز و ده‌زگای بانگخوازی خزمه‌ت به‌وی تر ده‌كات. بۆیه ئه‌و دوو بواره هه‌ردووكیان وه‌زیفه و ئه‌ركیان جیاوازه و كادیره‌كانیش له ب��واری پسپۆڕیه‌تی جیاوازن ،به‌اڵم له هه‌مان كاتدا له‌ئامانجه بااڵكان یه‌كرت ده‌گرنه‌وه و ته‌واوكه‌ری كاری یه‌كرتن. به‌یان :تێكه‌ڵكردنی بانگه‌واز و سیاسیه‌ت له چ ڕووێكه‌وه كاریگه‌ریی ب��ه‌س��ه‌ر ح��ی��زب��ه ئیسالمییه‌كانی كوردستانەوە جێهێشتووه؟ د .ه��ادی ع��ه‌ل��ی :ئ��ه‌گ��ه‌ر سه‌یر بكه‌ین له ئێستادا دوو حیزبی سیاسیی ئیسالمی ل��ه ك��وردس��ت��ان ل��ه ب��ه‌ره‌ی ئۆپۆزسیۆنن ،جیاوازییه‌كی ئه‌وتۆ نابیرنێت له نێوانیان له خیتابی سیاسی و ڕاگه‌یاندنیان ،ده‌توانین بڵێین وه‌كو یه‌كن ،ب��ه‌اڵم دروستكردنی لیستێكی هاوبه‌ش له نێوانیاندا بووەته ئه‌ركێكی گران ،هۆكاره‌كه‌شی ئه‌وه‌یه ده‌عوه و
سیاسه‌تیان تێكه‌ڵ كردووه ،بۆیه ناتوانن له مه‌جاله سیاسییه‌كه كۆببنه‌وه ،هۆكاری ئه‌مه‌ش الیه‌نه ده‌عه‌ویه‌كه‌یه نه‌ك سیاسی ،تێگه‌یشتنی جیایان بۆ ئایین هه‌یه ،ئه‌و خیالفه‌ش وای كردووه زۆر متامنه‌یان به یه‌ك نه‌بێ له‌گه‌ڵ یه‌كرت هه‌ڵبكه‌ن ،ب��ه‌اڵم خۆ ئه‌گه‌ر بانگه‌واز و سیاسه‌ت جیابوونایه ،ئ��ه‌وا یان له بنچینه‌دا هه‌ر یه‌ك حیزبی ئیسالمی ده‌بوو له‌جێی دوان و سیان ،یان ئه‌گه‌ر دوان و سیانیش بوونایه به ئاسانی ده‌یانتوانی له‌سه‌ر به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی كۆك بن ،به‌اڵم ئێستا ناتوانن كۆببنه‌وه و لیستی ئیسالمی پێكبهێنن ،كه پێم وایه هه‌نگاوێكی زۆر ساده‌شه. به‌یان :په‌یوه‌ندیی نێوان ده‌زگای بانگه‌واز و حیزبی سیاسیی ئیسالمی پێویسته چ��ۆن بێت؟ ئایه پێویست ده‌كات یه‌كیان له‌ژێر باڵی ئه‌وی تردا بێت ،ی��ان ده‌ب��ێ��ت حیزبی ئیسالمی ده‌زگای بانگه‌وازی هه‌بێت؟ د .هادی عه‌لی :پێویسته ده‌زگای بانگه‌واز ،ده‌زگ��ای ره‌سمی بێت و له چوارچێوه‌ی یاسادا جێگای خۆی بكاته‌وه. ده‌بێت ئه‌و ده‌زگایه سه‌ربه‌خۆ بێت، به‌و شێوه‌ش ده‌توانێ خزمه‌تی گه‌وره به الیه‌نی ئیامنی و ئیسالمیی خه‌ڵك بكات. ئێمه ده‌بینین له نێو حیزبی ئیسالمی نه‌ك هه‌ر ملمالێنكان له‌گه‌ڵ الیه‌ناكانی تر هه‌یه ،هه‌ندێ جار ملمالنێكانی نێوخۆی ئه‌و حیزبانه وای ك��ردووه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هه‌ندێ مه‌عانی ئایینی هه‌بێ و به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان كاڵیان بكاته‌وه و زیانی پێ گه‌یاندبێ ،ئه‌مه‌ش هۆكاره‌كه رسوشتی كاری سیاسییه .بۆیه ده‌زگای بانگخوازی پێویستی به به‌رنامه‌ی پته‌و هه‌یه ،پێویستی بهوه نییه راسته‌وخۆ بچێته نێو ملمالنێ سیاسییه‌كانه‌وه ،چونكه بانگه‌واز پێویستی به كه‌شوهه‌وای ئارام هه‌یه ،نابێت زۆر سه‌رقاڵ بێ به ملمالنێ له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه و ته‌نانه‌ت ناوخۆشی. یاسایه‌كیش هه‌یه ئه‌گه‌ر كه‌سێك زۆر السایی كه‌سێك بكاته‌وه یان دژایه‌تیی بكات ،وه‌ك ئ��ه‌وی لێ دێ��ت ،ئه‌مه بۆ حیزبیش هه‌ر ڕاسته ،بۆیه ده‌بینیت له ئێستا جیاوازی ئه‌وتۆ نابینیت له نێوان حیزبه سیاسییه ته‌قلیدییه‌كان و حیزبه سیاسییه ئیسالمییه‌كان ،كه به‌داخه‌وه نابێ وابێت .ده‌بوو حیزبه ئیسالمییه‌كان منوونه‌یه‌كی جیابوونایه له‌و بواره ،ئه‌و جیاوازییه‌ش ده‌بوو له‌وه‌دا ڕەنگبداته‌وه كه كاری بنچینه‌ییان بانگه‌واز بوایه و كادیره باشه‌كان له‌وێ رۆڵیان ببینیایه و ده‌زگای سه‌ربه‌خۆبوونایه ،له به‌رامبه‌ردا حیزبی سیاسیش له گه‌مه سیاسییه‌كان به‌شداریی بكردایه به گوێره‌ی یاسای حیزبه‌كان. ب��هی��ان :ب��ه‌وپ��ێ��ی��هی پێغه‌مبه‌ر (د.خ) له یه‌ك كاتدا ك��اری سیاسی و بانگخوازیی بهیهكهوه كردووه ،ئهوه به پاساو ده‌بیندرێت بۆ ئه‌وه‌ی ده‌عوه و سیاسیه‌ت له یه‌كرت جیانه‌كرێته‌وه ،ئایه
ئهوه پاساوێكی دروست نییه؟ د .هادی عه‌لی :پێم وایه ئهوه وه‌ك ئهوه وایه بڵێی مادام سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر (د.خ) خ��ه‌ڵ��ك ب��ه ح��وش�تر هاتوچۆی كردووه ،ئێستاش ده‌بێت هه‌ر به‌و شێوه‌یه هاتوچۆ بكه‌ین .چ��وارده سه‌ده به‌ر له ئێستا هه‌ر ئهوه كراوه ،ئێستا سه‌رده‌می پسپۆڕیه‌تییه ،له نێو خودی ئایینیش كه‌س ناتوانێ له هه‌موو بواره‌كان شاره‌زا بێت، به‌ڵكو ته‌نها له به‌شێك ده‌توانێ شاره‌زایی ته‌واوی هه‌بێت ،وه‌ك پێشرتیش ومتان، ئهوه له‌كاتێكدایه ئه‌وكات به‌و شێوه‌یه نه‌بووه .ئێمه له ئێستا له سه‌رده‌می میكانیزمدا ده‌ژین ،ئه‌گه‌ر پێامن وابێت ده‌بێ به‌و شێوه‌یه سیاسه‌ت و بانگه‌واز بكه‌ین ،له زۆر ڕووه‌وه تووشی ئیشكال ده‌بین ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی دوو سه‌رده‌می جیایه .مێژوو مولزه‌م نییه بۆ ئێمه ،ئه‌وه‌ی مولزه‌مه بنچینه و قیه‌م و ئه‌خالقه كه له قورئان و سوننه‌تی سه‌حیح وه‌رگیراوه. هه‌ڵسوكه‌وت و رۆژان���ی راب���ردوو به خه‌لیفه‌كانی راشیدینه‌وه ،به‌شێكه له مێژوو ،له‌و سه‌رده‌مه هه‌ر ئهوه كراوه، بۆیه ناكرێت ئێمه ئێستا بگه‌ڕێینه‌وه ڕاب���ردوو ،ی��ان ڕاب���ردوو بهێنینه ئێستا، ئ��هو ج��ۆره بیركردنه‌وه‌ش یه‌كێكه له هۆكاره‌كانی دواكه‌وتنی جیهانی ئیسالمی. دكتۆر موحسین عه‌بدولحه‌مید قسه‌یه‌كی جوانی هه‌یه ده‌ڵێت «له وه‌حیه‌وه بۆ س��ه‌رده‌م ،نه‌ك له فیقه یان مێژووەوە بۆ س��ه‌رده‌م» .بۆیه ئێمه مولزیم نین میكانیزمه‌كانی رابردوو جێبه‌جێ بكه‌ین، ئه‌گه‌ر زانیامن له‌گه‌ڵ سه‌رده‌می ئێستا ناگونجێت. ب��هی��ان :ه��ه‌وڵ��ی ج��ی��اك��ردن��ه‌وه‌ی بانگه‌واز و سیاسیه‌ت هه‌ندێ جار به به‌شێك له پرۆسه‌ی به‌عه‌ملانیكردنی حیزبه ئیسالمییه‌كان لێكده‌درێته‌وه، به‌و مانایه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌و حاڵه‌ته بێته پێش ،زه‌روره‌تی بوونی حیزبی ئیسالمی نامێنێت؟ د .ه��ادی عه‌لی :پێم وای��ه ئه‌و بیركردنه‌وه هه‌ڵه‌یه ،له جیهانی ئیسالمی ئه‌سڵ ئه‌وه‌یه پێویسته حیزب پاشخانی ئیسالمی بێت ،پێم وایه ئه‌گه‌ر حیزب هه‌بێت و پاشخانی ئیسالمی بێت و خه‌ڵكی دیندار و خواناس به‌ڕێوه‌ی ببه‌ن ،ده‌توانن خزمه‌تی زۆرب��اش به ب��زاڤ��ی ئیسالمی ب��ك��هن .ب��ۆ ئ��ه‌وه‌ش پێویست ده‌كات الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ئهوه ڕوونبكه‌نه‌وه كه ئه‌و هه‌نگاوه به‌عه‌ملانیكردن نییه ،ئه‌گه‌ر سه‌یریش بكه‌ی ،كاتێك الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ده‌گه‌نه ده‌س���ه‌اڵت ،ه��ه‌ر ده‌ب��ێ ئه‌و هه‌نگاوه بنێن ،ب��ۆ من��وون��ه حیزبی نه‌هزه‌ی ئیسالمی له تونس ده‌زگ��ای بانگخوازیی جیایه ،له مه‌غریبیش به هه‌مان شێوه حیزبی داد و گه‌شه‌پێدان هه‌مان ئه‌زمونی پێشكه‌ش كردووه ،له میرسیش له سه‌ره‌تای ئه‌و هه‌نگاوه‌ن، له كوردستانیش هه‌ڵگرتنی ئه‌و هه‌نگاوه هێشتا ماویه‌تی ،به‌اڵم ده‌بێت بێته پێش.
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن 07480605181 :بایی ( )750دینارە
14 ژماره ( ،)36سێشه‌ممه ،2013/5/21ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
گفتوگۆ
دکتۆر هادى عـــ
ل ه جێی ئه‌وه‌ی ســـیاسه‌ت له خزمه‌ت بانگه‌واز
گفتوگۆ :فه‌رمان ڕە‌شاد
جیاكردنه‌وه‌ی بانگه‌واز له سیاسه‌ت، یه‌كێكه له‌و ئیشكالیه‌تانه‌ی باسوخواسی له‌باره‌وه ده‌كرێت .یار و نه‌یارانی جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و دوانه هه‌ریه‌ك ه و پاساوی خۆی هه‌یه .له‌م گفتوگۆیه‌دا، دكتۆر هادی عه‌لی ،شاره‌زا ل ه فیكری ئیسالمی‌و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كگرتوی ئیسالمیی كوردستان ،دید و تێڕوانینی خۆی له‌مه‌ڕ پێویستیی جیاكردنه‌وه‌ی بانگه‌واز‌و سیاسه‌ت ده‌خاته‌ڕوو .ئه‌و پێی وایه ئه‌گه‌ر بانگه‌واز و سیاسه‌ت جیابوونایه ،ئه‌وا یان ل ه بنچینه‌دا هه‌ر یه‌ك حیزبی ئیسالمی ده‌بوو له‌جێی دوان و سیان، یان ئه‌گه‌ر دوان و سیانیش بوونایه ،ب ه ئاسانی ده‌یانتوانی له‌سه‌ر به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی كۆك بن .ناوبراو پێشی وای ه نه‌بوونی دامه‌زراوه‌ی بانگخوازی وای كردووه خه‌ڵكێكی زۆری ئیسالمی ك ه له ده‌ره‌وه‌ی حیزبن ،نه‌توانن به‌شدار بن ل ه كاری ئیسالمی.
به‌یان :مه‌به‌ست چییه ل ه بانگه‌وازی ئیسالمی و ئ��هو ب��واران��ه چین كه ده‌یگرێته‌وه؟ د .هادی عه‌لی :بێگومان چه‌مكی بانگه‌واز ك ه عه‌ره‌بییه‌كه‌ی «ده‌عوه‌یه»، وات���ا ب��ان��گ �ه‌وازك��ردن ل �ه‌ڕێ��ی خ��ودا، ئه‌ویش هه‌موو ئیسالم ده‌گرێته‌وه ،چ بانگه‌وازكردن بێ بۆ بیروباوه‌ڕی ئیسالمی، چ ره‌وشتی ئیسالمی ،چ تێڕوانین به‌رامبه‌ر ده‌وروب �ه‌ر و به‌رامبه‌ر خودا و ژیان و هه‌موو بابه‌ته‌كانی تر ،كه ئیسالم گرنگیی پێداوه وه‌ك ئایینێكی گشتگیر .بۆیه بانگه‌واز چه‌مكێكی فراوانه ،وه‌ك وتم له ساده‌ترین پێناسه‌ی عه‌ره‌بیه‌كه‌ی بریتییە لە «دعوه الی الله». به‌یان :ئه‌ركی كێیه بانگه‌واز بكات؟ هه‌موو مسوڵامنێك ده‌توانێ ئه‌م ئه‌ركه جێبه‌جێ بكات؟ د .هادی عه‌لی :ده‌توانین بڵێین، له تێڕوانینی ئیسالمیدا سه‌ره‌تا هه‌موو مرۆڤێك «بانگكراوه» ،له عه‌ره‌بییه‌كه‌ی وات �ه «م��دع��وه» ،پاشان كه له ئیسالم تێده‌گات ،له‌و چوارچێوه‌ی ه یه‌كێك له‌و ئه‌ركانه‌ی ده‌كه‌وێته سه‌رشانی مرۆڤی مسوڵامن ،ئه‌وه‌ی پێی گه‌یشتووه و لێی به‌هه‌رمه‌ند بوو ه له ئیسالم ،بیگه‌یه‌نێته خه‌ڵكی تر و ده‌وروب���ه‌ره‌ك���هی ،واته به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ده‌توانین بڵێین بانگه‌واز ئه‌ركێكی ئایینییه له‌سه‌ر هه‌موو مسوڵامنێك ،به‌اڵم خۆ هه‌موو مرۆڤێكی مسوڵامن ناتوانێ هه‌موو شتێكی بكات، چونكه بنچینه‌ی بانگه‌وازكردن زانسته، له‌نێو زانستیش زانسته شه‌رعییه‌كان. چه‌نده‌ش مسوڵامن ش��اره‌زات��ر بێ له ئایین ،ئه‌وه‌نده به‌رپرسیاریه‌تیی شه‌رعی بۆ گه‌یاندنی په‌یامی خوا له‌سه‌ری زیاتر ده‌ب��ێ��ت .ده‌توانین بڵێین .به گشتی هه‌موو مسوڵامنێك له بازنه فراوانه‌كه
ده‌توانێ پشكی هه‌بێ له بانگه‌وازكردن، چ به مادی بێ ،چ به مه‌عنه‌وی ،چ به به‌شداریی راسته‌وخۆ .به‌اڵم زیاتر ئه‌و ئه‌ركه رووبه‌ڕووی ئه‌و كه‌سان ه ده‌بێته‌وه ك�ه زان���ان ب� ه زانسته شه‌رعییه‌كان، ئه‌و ه ب ه شێوه گشتییه‌كه ،له ڕابردوودا كه‌سێك له یه‌ك كاتدا زان��ای شه‌رعی، زانای گه‌ردوونی ،پزیشك ،فه‌یله‌سوف و فه‌قیهیش بووه ،به‌اڵم بۆ ئه‌و زه‌مانه‌ی ئێم ه كه زانسته‌كان زۆر قووڵ و فراوان ب��وون ،كه‌سێك ناتوانێ له یه‌ك كاتدا پسپۆڕیه‌تی له چه‌ند بوارێك هه‌بێ، به‌اڵم ده‌توانێ زانیاریی گشتیی له‌سه‌ری هه‌بێت .له سه‌رده‌می ئیستادا خودی پسپۆڕیه‌تییه‌كان وردت��ر بوونه‌ته‌وه، بۆ منوونه له زانستی پزیشكی هه‌ر ئه‌ندامێكی ل �ه‌ش و به‌شێكی مرۆڤ بووەته پسپۆڕیه‌تییه‌ك ،كه‌سێك لێی شاره‌زایه ،ئهوه بۆ زانسته‌كانی تریش راسته .بۆیه ده‌بێت ئهوه بزانین ئێمه له سه‌رده‌می دابه‌شكردنی كاره‌كان ده‌ژین، بانگه‌وازیش كارێكی زۆر ف�راوان�ه و گه‌وره‌یه ،پێویستی به شاره‌زا و پسپۆڕی هه‌یه ،بۆیه پێویسته هه‌ر كه‌سێك له به‌شێك پسپۆڕیه‌تی وه‌رب��گ��رێ��ت له بانگه‌واز ،كه‌سانێك له مه‌جالی بیروباوه‌ڕ پسپۆڕیه‌تییان ه�ه‌ب��ێ ،به‌شێكی تر له فیقهدا ،به‌شێكی تر له ره‌وش��ت و بواره‌كانی تر ،ئه‌مه‌ش له‌پێناو ئه‌وه‌ی ئه‌م بانگه‌وازه به‌شێوه‌یه‌كی ورد و دروست به خه‌ڵك بگه‌یه‌ندرێت و زۆرترین زانست له‌پشت بانگه‌وازه‌كه بوونی هه‌بێت. به‌یان :هه‌ر له‌باره‌ی بانگه‌وازەوە، كه‌سێكی ئیسالمی كه ك��اری سیاسی ده‌كات چۆن ده‌توانێ پشكی هه‌بێ له بانگه‌واز؟ د .هادی عه‌لی :به‌ر له‌وه پێویسته ئهوه بزانین كه مه‌رج نییه بانگه‌واز به
ته‌نها بكرێت .له‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێستاماندا وه‌ك چ��ۆن پێویستی به پسپۆڕیه‌تی هه‌یه ،ب ه هه‌مان شێوه پێویستی به ده‌زگا و دامه‌زراوه‌ی تایبه‌ت هه‌یه ل ه هه‌موو بواره‌كان .بانگه‌وازیش بۆ خودا پێویستی به ده‌زگا و دام�ه‌زراوه‌ی تایبه‌ت هه‌یه، كه چه‌ند كه‌سێكی شاره‌زا سه‌رپه‌رشتیی بكه‌ن ،خاوه‌ن ئیمكانیه‌ت و به‌رنامه‌ی تایبه‌ت بن .ئه‌وه‌ی تایبه‌ت ه به په‌یوه‌ندیی نێوان بانگه‌واز و سیاسه‌ت ،بێ گومان ب���واری س��ی��اس �ه‌ت وه‌ك به‌شێك له كاروباری گشتی له ئیسالمدا گرنگیی زۆری پ��ێ��دراوه و ئه‌ویش به‌شێوه‌ی راسته‌وخۆ بێت ،یان ناراسته‌وخۆ بێت ده‌چێت ه چوارچێوه‌ی بانگه‌وازكردن ،به‌اڵم موماره‌سه‌ی كاری سیاسی پێویستی به لێزانی و ش��اره‌زای��ی هه‌یه و ناكرێت هه‌موو كه‌سێك بچێته ناویه‌وه .كه‌سی سیاسی ڕەنگه نه‌توانێ ،یاخود پێویست نه‌كا ب �هو شێوه راسته‌وخۆیه بچێته نێو بانگه‌وازی ئایینی ،وه‌ك ئ�ه‌وه‌ی زانایه‌كی ئایینی ده‌چێت ه ناویه‌وه ،به‌اڵم ل���ه‌ڕووی پابه‌ندبوون به بنه‌ماكانی ئیسالم و ڕەوش��ت �ه ئیامنییه‌كانه‌وه، ده‌ت��وان��ێ پێشڕەوێكی ب��اش بێت ،له هه‌ر ده‌زگا و دامه‌زراوه‌یه‌كی ده‌وڵه‌تی ده‌توانێ بانگه‌وازه‌كه‌ی له ڕەفتاره‌كانی ڕەنگبداته‌وه و به‌شێوه‌ی ك��رداری به‌و ئه‌ركه هه‌ڵبستێت. به‌یان :به‌شێك ئه‌و تێڕوانینه به نوێ ده‌زانن ك ه سیاسه‌ك ته‌نها له ڕێی هه‌ڵسوكه‌وت و ڕەفتارەوە گوزارشت له كاری ئیسالمی بكات ،ته‌نانه‌ت ناویان ن��اوه «پۆست ئیسالمیزم» ،بۆچوونی به‌ڕێزت له‌و باره‌وه چییه؟ د .ه���ادی ع �ه‌ل��ی :تێگه‌یشتنی م��رۆڤ بۆ چه‌مك و پرسه‌كان وه‌ستاو نییه .ل �ه ه��ه‌ر س �ه‌رده‌م��ێ��ك جۆرێك
خوێندنه‌وه و تێگه‌یشنت بۆ چه‌مكه‌كان هه‌یه .بێگومان بیست ساڵ له‌مه‌وبه‌ر تێگه‌یشنت بۆ ك��اری ئیسالمی جیاواز بووه له‌گه‌ڵ چل ساڵ پێش ئه‌و كات، ئێستاش جیاوازه له‌گه‌ڵ بیست ساڵ پێش ئێستا .وات�ه هه‌موو سه‌رده‌مێك پێویستی به میكانیزم و شێوازی تایبه‌ت هه‌یه ،بۆ منوونه یه‌كگرتوی ئیسالمی پێش ڕاپه‌رین جۆرێك كاری ئیسالمیی ده‌كرد كه كاری نهێنی بوو ،به‌اڵم دواتر كه ڕاپه‌رین هات و دۆخه‌كه گۆڕا ،حیزب دروستكرا و شێوازێكی نوێی خه‌بات هاته‌كایه‌وه .ئێستاش كه زیاتر له بیست ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و ب �ه‌رواره تێپه‌ڕبووه و گۆڕانێكی گه‌وره و ریشه‌یی له سه‌رجه‌م بواره‌كان ڕووی��داوه ،كاری ئیسالمیش پێویستی به گه‌شه‌پێدان و پێشخسنت هه‌یه ،ئه‌ویش میكانیزمی نوێی گه‌ره‌كه. بۆیه له‌م قۆناغه‌ی ئێمه ده‌بێت شێوازی نوێ بێته كایه‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی له ئاست داخوازیی قۆناغه‌كه بێت ،كه ئه‌و شێواز و تێڕوانینه‌ش بۆ سیاسه‌ت و بانگه‌واز، به‌شێكه له پێداویستییه‌كانی ئه‌م قۆناغه. به‌یان :قسه له‌سه‌ر جیاكردنه‌وه‌ی ب��ان��گ��ه‌واز و س��ی��اس �ه‌ت ده‌ك��رێ��ت، پاساوه‌كانی جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌م دوانه چین؟ د .هادی عه‌لی :وه‌ك پێشرت ومتان، ئه‌م سه‌رده‌مه ،سه‌رده‌می پسپۆڕیه‌تی و ده‌زگا و دامه‌زراوه‌یه ،ئه‌مه له الیه‌ك ،له الیه‌كی تر ئه‌و ده‌زگا و كادیرانه‌ی له بواری بانگه‌واز كارده‌كه‌ن ،جیاوازن له‌و ده‌زگا و كادیرانه‌ی كاری سیاسی ده‌كه‌ن ،واته دوو بازنه‌ی جیاوازن ،له كاری ئیسالمی. بانگه‌واز ئه‌سڵه و سیاسیه‌ت به‌شێكیه‌تی، له‌به‌ر ئهوه نابێت به‌شێك بكه‌یته بنچینه بۆ هه‌مووی .بزاڤه ئیسالمییه‌كان به تێكڕا و له نێویاندا به تایبه‌ت بزووتنه‌وه‌ی
ئیخوانی ،له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی بانگه‌واز بۆ خودا دامه‌زراوه ،بۆی ه سیاسه‌ت هه‌مووی نییه ،ئه‌و به‌شه‌شی گرنگی به سیاسه‌ت ده‌دات له‌پێناو خزمه‌تكردنه به گشته‌كه كه بانگه‌وازه بۆ دینی خ��ودا ،ئه‌مه‌ش رسوشتی كاره‌كه‌یه .به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئێستا سه‌یری هه‌ر حیزبێكی ئیسالمی بكه‌ی كه له جیهانی ئیسالمی هه‌یه و حیزبه ئیسالمییه‌كانی كوردستانش به منوونه وه‌ربگرین ،ده‌بینین بنچینه‌ی كاره‌كه‌یان بووەت ه سیاسه‌ت ،ده‌توانین بڵێین هه‌رچی كادیری به‌توانا و شاره‌زای ئیسالمی هه‌یه له مه‌جالی سیاسه‌ت كارده‌كات ،ئه‌مه له كاتێكدا كاری هه‌ر بزاڤێكی ئیسالمی له بنچینه‌دا بانگه‌وازكردنه بۆ رێگای خ��ودا و گ �هڕان �ه‌وه‌ی ژیانی ئیسالمییه بۆ كۆمه‌ڵگا مسوڵامنه‌كان .پێویسته ئه‌وه‌نده سیاسه‌ت بكات كه خزمه‌ت به بانگه‌وازه‌ك ه ده‌ك��ات ،به‌اڵم خۆ ئه‌گه‌ر ئێستا سه‌یری بزاڤه ئیسالمییه‌كان بكه‌ین، كاره بنچینه‌كه بووەته سیاسه‌ت ،ئه‌گه‌ر به هه‌ڵه لێك نه‌درێته‌وه ده‌توانم بڵێم خه‌ریك ه له جێی ئ �ه‌وه‌ی سیاسه‌ت له خزمه‌ت بانگه‌واز بێت ،بانگه‌واز چووەته خزمه‌ت سیاسه‌ت ،ئه‌وه‌ش خه‌ته‌رێكی زۆر گ���ه‌وره‌ی���ه و پێویسته حیزبه ئیسالمییه‌كان خۆیانی لێ دووربخه‌نه‌وه و چاره‌سه‌ریشی بۆ دابنێن .بۆ ئه‌وه‌ش ده‌بێت له‌وه تێبگه‌ین بازنه‌ی بانگه‌واز بازنه‌ی بیروباوه‌ڕ و ڕەوشت و سه‌وابته، به‌اڵم بازنه‌ی حیزبی سیاسی بازنه‌ی گۆڕاو و به‌رژەوه‌ندییه‌كانه و له ملمالنێیه‌كی تونده له‌گه‌ڵ حیزبه ركابه‌ره‌كانی له‌پێناو وه‌رگرتنی ده‌س �ه‌اڵت ،ئه‌و ه فه‌لسه‌فه‌ی حیزبی سیاسییه .به‌اڵم فه‌لسه‌فه‌ی بزاڤی ئیسالمی ئه‌گه‌ر سیاسه‌تیشی تێدا بێت ،تا ئه‌و شوێنه‌یه له خزمه‌ت بانگه‌وازه‌كه‌یه. بۆیه ده‌توانین ئهوه بڵێین حیزبی سیاسی
به‌و شێوه راسته‌وخۆیه ناتوانێ بانگه‌واز بكات و پێی ناكرێت ،چونكه بانگه‌وازی ئیسالمی ڕوو ده‌كان ه گۆڕینی عه‌قائید و تێڕوانینی خه‌ڵك له‌سه‌ر ئاستی تاك و كۆمه‌ڵ ،ڕووده‌كاته خێزان و په‌یوه‌ندیی مرۆڤ له‌گه‌ڵ خۆی و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی، به‌اڵم له سیاسه‌ت قسه له‌سه‌ر كاروباری گشتییه .ب��ان��گ�ه‌واز ڕووده‌ك��ات��ه ئه‌و كه‌سانه‌ی كه ب��ڕوا ده‌هێنن به ئایینی ئیسالم و ده‌یانه‌وێ له بازنه‌ی ئیسالمیدا خزمه‌ت بكه‌ن ،ب �ه‌اڵم بازنه‌ی سیاسی فراوانرته و هه‌موو هاوواڵتیانی كۆمه‌ڵگا ده‌گرێته‌وه ،به مسوڵامن و نامسوڵامنەوە. سیاسه‌ت ڕوو ده‌كاته هه‌موو ئه‌وانه‌ی ك ه ده‌توانن له ده‌وری به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی كۆببنه‌وه ،كه خزمه‌ت به كۆمه‌ڵگا ده‌كات ،جیا له‌وه‌ی بیركردنه‌وه‌ی چۆنه، مسوڵامنه یان نامسوڵامن ،له حیزبی سیاسی هه‌موو هاوواڵتییه‌ك جێگه‌ی ده‌بێته‌وه ،به‌اڵم له دامه‌زراوه‌ی بانگه‌واز تایبه‌ته به مسوڵامن ،له نێو مسوڵامنیش ئ��هوان��هی پ��اب �هن��دن .حیزبی سیاسی راسته‌وخۆ ناچێنه بازنه‌ی تاكه‌وه و كاری ئه‌و نییه ،له‌به‌رئه‌وه بته‌وێ به حیزبی سیاسی بانگه‌واز بكه‌ی ،حیزبی سیاسی بانگه‌وازی پێناكرێت .بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی زی��ات��ر ب��ا من��وون�هی�ه‌ك بهێنینه‌وه ،له ته‌كنه‌لۆژیادا دینه‌مۆ هه‌یه كه كاره‌با به‌رهه‌مده‌هێنێت ،ل ه به‌رامبه‌ردا ماتۆڕ هه‌یه كاره‌با سه‌رف ده‌كات ،هه‌تا ئێستا ئامێرێك نییه له یه‌ك كاتدا ئه‌و دوو كاره بهیهكهوه بكات ،چونكه ئهوه په‌یوه‌ندیی ب ه رسوشتی كاره‌كانیانه‌وه هه‌یه ،لێره‌وه ده‌بێت بڵێین حیزبی سیاسی ئامێری بانگه‌وازكردن نییه بۆ رێگای خ��ودا، به‌ڵكو ئامێری ملمالنێی سیاسییه .پێم وایه كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌م دوانه بهیهكهوه، یه‌كه‌مجار ب �ه زی��ان��ی ب��ان��گ�ه‌وازه‌ك�ه
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.36 First Year, May 21, 2013
هاوژین عومه‌ر
دوو حیزبی گیرۆده ،یان سه‌رۆك توان دوو! هه‌رێمی كوردستان ،هه‌رده‌م ڕووب �ه‌ڕووی كێش ه و قه‌یران كراوه‌ته‌وه .زۆرێك له‌و قه‌یرانانه‌ش ل ه ده‌ره‌وه‌ی خۆیه‌و ه ئاڕاسته‌ی كراون .مه‌به‌ستیش پێیان دروستكردنی ئاسته‌نگ بوو ه ل ه به‌رده‌م گه‌شه‌سه‌ندیدا ،نه‌بادا ڕۆژێك بتوانێت له‌سه‌ر پێی خۆی بوه‌ستێت. هه‌موان له‌سه‌ر ئه‌م ه كۆكن ،سیاسی و ناسیاسی ،ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵت .ته‌نانه‌ت شتێكی چاوه‌ڕوانكراویش ه ئه‌زموونێكی نوێ ،كۆمه‌ڵێك ناحه‌ز و دوژمنی هه‌بێت ،ئه‌م ه نه‌ك نارسوشتی نییه ،به‌ڵكو ده‌كرێت ئاسته‌نگ و ته‌حه‌ددیی ه ده‌ره‌كییه‌كان بكرێن ه داینه‌مۆیه‌ك بۆ زیندووڕاگرتنی ئینتیام و گیانی قوربانیدانی هه‌ر تاكێكی ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه. نارسوشتی ئه‌وه‌ی ه خۆت كێش ه و قه‌یران بۆ خۆت بخوڵقێنیت ،ڕێگ ه نه‌ده‌یت كۆمه‌ڵگه‌كه‌ت خه‌ونی سه‌ربه‌خۆی و به‌دیموكراسیبوونی بكات ه واقیع و هه‌رده‌م تۆوی ڕق و بێمتامنه‌یی و نه‌مانی ئینتیام و گیانی قوربانیدانی تێدا بچێنیت. ئه‌م هه‌رێمه‌ی ئێمه ،ئێستا دوو گرفت و قه‌یرانی گه‌وره‌ی هه‌یه ،ژیانی سیاسییان تووشی وه‌ستان و دڵ هڕاوك ێ كردووه .هه‌ردووكیشیان ناوخۆیین و په‌یوه‌ندییان ب ه هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵته‌و ه هه‌یه .یه‌كێكیان ب ه یه‌كێتی و ئه‌وی دیكه‌شیان ب ه پارتی .له‌وه‌ش سه‌یرتر، هه‌ردوو قه‌یرانیش په‌یوه‌ست نین ن ه ب ه به‌رژەوه‌ندیی كۆی نه‌ته‌وه‌ی كورده‌وه ،ن ه ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییشیان له‌سه‌ر وه‌ستاوه .هه‌نووك ه هه‌ردوو گرفتی گه‌وره‌ی هه‌رێم بریتین له‌وه‌ی چۆن پارێزگاریی ل ه مانه‌وه‌ی تاڵه‌بانی و بارزانی بكرێت ،یه‌كه‌میان وه‌كو سه‌رۆكی كۆمار، دووه‌میشیان وه‌كو سه‌رۆكی هه‌رێم؟! جا ب ه هه‌ر نرخێك بووه. ئه‌مڕۆ شه‌ڕی پارتی ئه‌وه‌یه ،ب ه هه‌ر نرخێك و گه‌ر ل ه ده‌ره‌وه‌ی یاساش بێت ،بارزانی بۆ جاری سێیه‌م خۆی كاندید بكاته‌و ه و سه‌ركه‌وتنیش مسۆگه‌ر .یه‌كێتیش له‌و خراپرت ،شه‌ڕ له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی تاڵه‌بانی ده‌كات ل ه پۆستی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماردا ،ل ه كاتێكدا گه‌ر بارزانی له‌شساغ و ته‌ندروسته ،تاڵه‌بانی ئه‌وه‌شی نه‌ماوه ،ته‌نها خوای گه‌وره‌ش د هزانێت ئایا له‌مه‌ودوا ده‌توانێت سه‌رۆكایه‌تیی الشه‌ی خۆشی بكات یان نا؟! سه‌یره ،ل ه هه‌رێمێكدا ك ه هه‌موو خه‌ونی خه‌ڵكه‌كه‌ی بریتین ل ه ئازادی و سه‌ربه‌خۆیی و دیموكراسیزه‌بوون ،كه‌چی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی بایی ئه‌و خه‌ونه‌ش ڕێز ل ه خواست و داهاتووی خه‌ڵكه‌كه‌ی نه‌گرێت ،ل ه كاتێكدا سه‌ره‌تاییرتین قۆناغ و بنه‌مای وه‌رچه‌رخان ل ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی نادیموكراسییه‌و ه به‌ره‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكراسی ،بوونی ده‌ستوور و یاساپارێزی و پرۆسه‌یه‌كی هه‌ڵبژاردنی خاوێن و ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌اڵته ،ك ه ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم هه‌وڵی له‌گۆڕنانیان ده‌نێن .ئه‌مان به‌وه‌ش ڕازی نابن سه‌رۆكه‌كانیان بۆ هه‌تاهه‌تای ه سه‌رۆكی حزبه‌كانیان بن ،به‌ڵكو ده‌یانه‌وێت بیانكه‌ن ه سه‌رۆك توان دوو ،ب ه لێكدانه‌وه‌یەکى بیركارییانە، وات ه ل ه یه‌ك كاتدا دووجار سه‌رۆك بن ،سه‌رۆكی حزب و سه‌رۆكی میلله‌تیش. ك هوات ه هه‌قامن ه بڵێین ئه‌م دوو حیزب ه ده‌س �ه‌اڵت��داره ،دوو حیزبی گیرۆده‌ن، گیرۆده‌ی سه‌ركرده‌كانیان .الی ئ هوان گرنگ داهاتووی كورد نییه ،به‌ڵكو گرنگ داهاتووی سه‌ركرده‌كانیانه ،گه‌رنا چی ده‌بێت گه‌ر ژیانی سیاسی و فه‌رمانڕەوایی ئه‌م هه‌رێمه ،دوور له تاڵه‌بانی و بارزانی به‌ڕێوه‌بڕوات؟!
Reklam
Reklam