که‌ش‌و هه‌وا
/٣شەممە /4 34شەممە /5 33شەممە 34که‌رکوک /٣شەممە /4 41شەممە /5 42شەممە 42 هه‌ولێر /٣شەممە /4 41شەممە /5 41شەممە 42سلێمانی /٣شەممە /4 38شەممە /5 38شەممە 38 20دهۆک 26 25 24 17 17 16 19 17 27 22 23
بایی ( )750دینارە
چاوى تۆ لەسەر ڕووداوەکان
کورد و ڕۆحانى و کاڵفەیەکى ئاڵۆز
7
دکتۆر موحسین عەبدولحەمید: محەمەد ئه‌رەگۆن وه‌كو رۆژهه‌اڵتناسێكی ده‌مارگیر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كانی قورئان و فیكری ئیسالمی ده‌كات ل .ئاییناسی
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ،ژماره ( ،)40سێشەممە ،2013/6/18ساڵی یەکەم
بیروڕا
کوردستان سێ گەمارۆى لەسەربوو نەک دووان
13 وەرزش
20ملیۆن یۆرۆ ده‌یپارێزێت ل ه زیندان
www.bayanpress.net
ئارام قادر ،سەرۆکى فراکسیۆىن کۆمەڵ ،دواى نامەکەى بارزاىن بۆ پەرلەمان:
پێشبینی ناكه‌ین ل ه كۆبوونه‌وه‌كانی په‌رله‌ماندا بگه‌ینه ئه‌نجام
8 پریاسکە
سەوزە بۆندارەکان
زانایه‌كی سعودی بۆ به‌یان: كوردان خاوه‌نی به‌های ئه‌خالقیی ڕه‌سه‌نن زانایه‌كی عه‌ره‌بستانی سعودی به ن��اوی دكتۆر عه‌بدوڵاڵ بن ڕازی ئه‌ملعێدی ،له دیامنه‌یه‌كی (به‌یان) دا ڕایده‌گه‌یه‌نێت «ئێوه‌ی كورد گه‌ر له ته‌نگانه‌شدا بن ،خه‌ڵكانی تر له‌یاد ناكه‌ن ،چونكه ئێوه خاوه‌ن به‌هایه‌كی ئه‌خالقیی ڕەسهنن». له‌و دیامنه‌یه‌دا كه سه‌باره‌ت به بارودۆخی ئاواره‌كانی سوریا له‌گه‌ڵی س���ازك���راوه ،ن��اوب��راو ته‌ئكید ل �هوه ده‌كاته‌وه كه ده‌نگۆی هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ كچه سورییه‌كان ،پڕوپاگه‌نده‌ی ڕاگه‌یاندن ب��ووه و مه‌به‌ستیش پێی شكاندنی سومعه‌ی سیاسیی واڵتانی كه‌نداو بووه .ئه‌و ده‌ڵێت «ئه‌و هه‌وااڵنه له چه‌ند كه‌ناڵێكه‌وه باڵوبوونه‌وه كه دژایه‌تیی مسوڵامنان ده‌كه‌ن». بڕوانه الپهڕەی كۆمه‌اڵیه‌تی
( )5حزبى تورکمانى لە بێ پارەییدا به‌شداریی هه‌ڵبژاردن ناكه‌ن به‌یان .هه‌ولێر به هۆی كه‌میی بودجه‌كانیان، چ���ه‌ن���د ح��زب��ێ��ك ب��هش��داری��ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی كوردستان ناكه‌ن ك �ه ب��ڕی��اره 9/21سازبكرێت، له‌نێویاندا پێنج حزبی توركامنی. سكرتێر و س��ه‌رۆك��ی ئ�هو ح��زب �ه ت��ورك�مان��ی��ی��ان�ه ه��ۆك��اری به‌شدارینه‌كردنیان به (به‌یان) ڕاگ�هی��ان��د ك�ه خ��ۆی ده‌بینێته‌و ه له‌وه‌دا كه «نه‌یانتوانیوه ئه‌و پاره‌ی ه دابینبكه‌ن ك�ه كۆمسیۆن وه‌ك ته‌مئینات لێیان وه‌رده‌گرێت» .به‌اڵم ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێك له‌و پارتانه ده‌ڵێت «نامانه‌وێت توركامن پارچه‌پارچه ببێت». به‌رپرسێكی كۆمسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش ده‌ڵێت «هیچ بڕگه و مادده‌یه‌كی یاسایی باس له‌و پار‌ه زۆره ناكات ،به‌اڵم وه‌رگرتنی پاره‌كه و ده‌ستنیشانكردنی بڕەكه‌ی ،بۆ بڕیاری ئه‌نجومه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه». بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و ڕاپۆرت.
وه‌زیری پهروهرده له‌گه‌ڵ به‌ستنی كۆنگره‌ی په‌روه‌رده‌یی نییه
9
به‌یان .تایبه‌ت
Tuesday, No, 40 First Year, June 18, 2013
الپەڕە5 : به‌یان .تایبه‌ت
«گومان له‌وه ده‌كرێت دواخستنه‌كه بۆ بهرژەوهندیی بارزانی بێت»
تا ئێستا ده‌رگای خۆپااڵوتن بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم نه‌كراوه‌ته‌وه به‌یان .تایبه‌ت عه‌بدوڕەحامن خه‌لیفه ،به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه جه‌ماوه‌رییه‌كانی كۆمسیۆنی ب��ااڵی س�ه‌رب�هخ��ۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «خۆپااڵوتن بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم ،ده‌كه‌وێته دوای كاندیدانی په‌رله‌مانه‌وه» .له‌باره‌ی هۆكاری دواخستنی خۆپااڵوتنیشه‌وه بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم ،ناوبراو وتی «هیچ هۆكارێك نییه بۆ ئه‌و دواخستنه ،ته‌نیا ئه‌وه نه‌بێت بۆ
ڕێكخستنی ئیش و كاره‌كامنانه .كه‌سیش پێی نه‌وتووین دوایبخه‌ین». زان��ا ڕۆستایی ،ئه‌ندامی لیژنه‌ی ن��ووس��ی��ن�ه‌وه‌ی ده‌س��ت��ووری هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،ب �ه (ب��هی��ان)ی ڕاگه‌یاند «كۆمسیۆن پێشرت واده‌یه‌كی دانابوو بۆ دابه‌شكردنی فۆڕمی خۆكاندیدكردن، ب �ه‌اڵم ئێستا دی��اره په‌شیامنبووەته‌وه، فۆڕم دابه‌ش ناكرێت .هه‌ست ده‌كرێت ئیراده‌یه‌كی سیاسی هه‌یه له ڕێی ته‌گه‌ره دروستكردن و خه‌له‌لی ته‌كنیكییه‌وه كار
بۆ ئه‌وه ده‌ك��ات هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی هه‌رێم له كاتی خۆیدا ئه‌نجام نه‌درێت». ه �ه‌ن��درێ��ن م��ح �هم �ه‌د ،به‌رپرسی ئۆفیسی هه‌ولێری كۆمسیۆنی بااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،به (به‌یان)ی راگه‌یاند «خۆپااڵوتن بۆ پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم له ده‌سته‌ی بااڵ ده‌بێت». چاودێرێكی سیاسی كه نه‌یویست ن���اوی ئ��اش��ك�را ب��ك��رێ��ت ،ب��ۆ (ب �هی��ان) ئاشكرای كرد كه «گومان له‌وه ده‌كرێت، دواخستنه‌كه بۆ بهرژەوهندیی بارزانی
بێت ،تا بتوانێت تا ئه‌وكاته مه‌سه‌له‌ی ده‌س��ت��وور ب�ه الی �هك��دا بكه‌وێت و به بیانوویه‌كی یاسایی بتوانێت سێباره خۆی كاندیدبكاته‌وه». ب��ڕی��اره 21ی ئه‌یلولی ئه‌مساڵ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان، په‌رله‌مان و سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌یه‌كه‌وه ئه‌نجامبدرێن ،ب��ه‌اڵم ئ��ه‌وه‌ی جێگای تێبینییه ،تا ئێستا هیچ كه‌س و الیه‌نێك ناوی كاندیدی سه‌رۆكی هه‌رێمی پێشنیاز نه‌كردووه.
ش���هش س��اڵ��ه ك��ۆن��ف�ران��س��ی پ�����ه‌روه‌رده‌ی�����ی ن���هب���ه‌س�ت�راوه. س��ه‌رۆك��ی ل��ی��ژن �هی داك��ۆك��ی له مافی مامۆستایانیش له یه‌كێتیی مامۆستایان ده‌ڵ��ێ��ت «س���ه‌ره‌ڕای پشتگیریی لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده‌ی په‌رله‌مان ،وه‌زیری پهروهرده له‌گه‌ڵ به‌ستنی كۆنفرانسی په‌روه‌رده‌یی نییه» .یه‌كێتیی مامۆستایانیش له به‌رانبه‌ردا هه‌ڕەشه‌ی به‌ستنی كۆنگره‌یه ده‌كات به سه‌ربه‌خۆیی. به‌اڵم عیسمه‌ت محه‌مه‌د ،وه‌زیری پ����ه‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم، ده‌ڵێت «ئه‌مه هه‌ڵوێستی یه‌كێتیی مامۆستایان نییه و باوه‌ڕ بهوه ناكه‌م، چونكه كۆنفرانس دیراسه‌ی ده‌وێت. بۆیه پێویست بكات ،پشتگیر منم، پێویستیش نه‌كات ڕێگر منم». بڕوانه الپهڕەی هه‌واڵ و ڕاپۆرت.
3 ژماره ( ،)40سێشه‌ممه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
دوای شه‌ش ساڵ له كۆنفرانسی پێشوو
واده‌ی به‌ستنی كۆنفرانسی په‌روه‌رده‌یی نادیاره ڕاپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر ماوه‌ی شه‌ش ساڵه كۆنفرانسی په‌روه‌رده‌یی نه‌به‌سرتاوه ،ئه‌مه‌ش چه‌ندین گرفتی پ��ه‌روه‌رده‌ی��ی ل��ێ��ك��ه‌وت��ووه‌ت��هوه .یه‌كێتیی مامۆستایانیش ل ه ئه‌گه‌ری نه‌به‌ستنی كۆنفراس له‌مساڵدا ،هه‌ڕەشه‌ی به‌ستنی كۆنفرانسی تاكالیه‌نه ده‌ك���ات .وه‌زی���ری پ���ه‌روه‌رده‌ش كۆنفرانس ره‌تده‌كاته‌وه. ئه‌حمه‌د كه‌ركوكی ،سه‌رۆكی لیژنه‌ی داكۆكی له مافی مامۆستایان له یه‌كێتیی مامۆستایانی كوردستان، ب��ۆ (ب��هی��ان) وت��ی «ل��ه ئێستادا دۆخ��ی پ���ه‌روه‌رده له قه‌یرانێكی قووڵدایه و و هزاره‌تی په‌روه‌رده‌ش هه‌ر ڕۆژە بڕیار و ڕاسپارده‌یه‌ك ده‌رده‌ك���ات ،ئێمه‌ش له یه‌كێتیی مامۆستایان به ن��وورساوی فه‌رمی وه‌زیرمان ئاگاداركردوه‌ته‌وه كه به‌م پارچه پارچه‌ییه كێشه‌كانی پهروهرده چاره‌سه‌ر نابن و ده‌بێت كۆنفرانسێكی په‌روه‌رده‌یی گشتگیر
ببه‌سرتێت ،به‌اڵم به‌داخه‌وه سه‌ره‌ڕای پشتگیریی لیژنه‌ی په‌روه‌رده‌ی په‌رله‌مان، وه‌زی���ری پ���ه‌روه‌رده له‌گه‌ڵ به‌ستنی كۆنفرانسی په‌روه‌رده‌ییدا نییه‌و له‌م هه‌ڵوێسته‌شیدا ته‌نیایه». هه‌مان س�ه‌رچ��اوه ئاشكراشیكرد ئه‌وان له كۆتا دانیشتنی سكرتاریه‌تی ڕێكخراوه‌كه‌دا بڕیاریان داوه ئه‌گه‌ر و هزاره‌ت كۆنفرانسی پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی نه‌به‌ستێت ،ئه‌وا یه‌كێتیی مامۆستایان سه‌ربه‌خۆ كۆنفرانسی پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی سازده‌كات. هه‌روه‌ك وتی «هۆكاری گرفته‌كان ئه‌وه‌یه كه دوو ساڵ جارێك وه‌زیری پ��ه‌روه‌رده ده‌گۆڕێت ،هه‌ر وه‌زیرێك دێ��ت ب �ه‌رن��ام �هی ئ���ه‌وی پێش خۆی ره‌ت��ده‌ك��ات �هوه و فریای پیاده‌كردنی پ�لان��ی خ��ۆی ن��اك �ه‌وێ��ت ك �ه دیسان ئاڵوگۆڕی پێده‌كرێت ،ئه‌مه‌ش ل ه سایه‌ی ڕێككه‌وتنی سرتاتیژیی پارتی و یه‌كێتی كه ب��واری پ��ه‌روه‌رده‌ش��ی خستووه‌ته قه‌یرانه‌وه». ه �هر له درێ���ژەی ئ �هم كێشه‌یه، پڕۆفیسۆر دكتۆر سه‌باح به‌رزنجی،
ئه‌ندامێكی سكرتاریه‌تی یه‌كێتیی مامۆستایان: رێككه‌وتنی ستراتیژیی بووه‌ت ه قه‌یران بۆ پهروهرده وه‌زیری پهروهرده :بڕوام بهوه نیی ه یه‌كێتیی مامۆستایان كۆنفرانسی سه‌ربه‌خۆ ببه‌ستێت
ئه‌ندامی لیژنه‌ی پ�ه‌روه‌رده‌و فێركردنی په‌رله‌مان ،بۆ (به‌یان) وتی «به‌ستنی كۆنفرانسی په‌روه‌رده‌یی له‌م قۆناغه‌دا كارێكی باشه و ده‌بێت پشتگیریی بكرێت ،به‌وپێیه‌ی حه‌وت ساڵ به‌سه‌ر كۆنفرانسی راب���ردوودا تێده‌په‌ڕێت و له ئێستادا به‌ستنی كۆنفرانس بووه‌ته پێوستیی قۆناغه‌كه .به‌اڵم كۆنفرانس پێویستی به به‌شداریی ده‌یان پسپۆڕی پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی و ئالییه‌ت و كارنامه‌ی گونجاوه ،نه‌ك وه‌ك كۆنفرانسی پێشوو، سه‌ر له قوتابی بشێوێندرێت و هه‌ر ڕۆژە بڕیارێك ده‌ربكرێت». ش��ۆڕش ع�ه‌زی��ز ،سه‌رپه‌رشتیاری یه‌كه‌می پ�ه‌روه‌رده‌ی��ی��ش بۆ (به‌یان) وتی «به‌ستنی كۆنفرانس كارێكی زۆر زۆر پێویسته .نه‌ك چوار ساڵ ،به‌ڵكو هه‌موو ساڵێك ،چونكه هه‌ر كۆنفرانسێك شتی باش و جوانی لێ به‌رهه‌مدێت. به‌تایبه‌ت بۆ ئ �هم قۆناغه ،ده‌شێت پێداچوونه‌وه‌یه‌كی جددی به سیستمی تاقیكردنه‌وه‌كاندا بكرێت». ئاماژەی به‌وه‌شكرد كۆمه‌ڵێك بڕیاری دژ به‌یه‌ك سه‌ری لێ شێواندووین ،ئێمه‌ی
مامۆستا و پسپۆری پ��ه‌روه‌رده‌ش باشرت ل �ه گرفت و چ��اره‌س �هری پ���ه‌روه‌رده‌ی���ی ش���اره‌زای���ن ،نه‌ك ئه‌وانه‌ی پشت مێزی و هزاره‌ت كه هه‌ر دانیشتوون و بڕیار ده‌رده‌كه‌ن. ل � ه ب�� هران��ب��ه‌ردا عیسمه‌ت محه‌مه‌د ،وه‌زی���ری پ���ه‌روه‌رده‌ی هه‌رێم بۆ (ب�هی��ان) وت��ی «ئه‌مه هه‌ڵوێستی یه‌كێتیی مامۆستایان ن��ی��ی�ه و ب����اوه‌ڕ ب����هوه ن��اك �هم ڕێكخراوه‌كه كۆنفرانسی سه‌ربه‌خۆ ببه‌ستێت ،چونكه بابه‌تی كۆنفراس دیراسه‌ی ده‌وێ ،بۆیه پێویست بكات پشتگیر منم ،پێوستیش نه‌كات ڕێگر منم». ده‌رب����اره‌ی په‌یوه‌ندیشیان ل �ه‌گ �ه‌ڵ یه‌كێتیی مامۆستایان، وه‌زی��ری پ��ه‌روه‌رده روونیكرده‌وه هه‌ماهه‌نگی له ئاستێكی به‌رزدا له‌نێوان و هزاره‌ت و ڕێكخراوه‌كه ه �هی �ه .پێشی واب���وو باسكردن ل��ه ك��ۆن��ف �ران��س��ی س �ه‌رب �هخ��ۆی یه‌كێتییه‌كه ،بنه‌مای نییه و به‌ستنی كۆنفراسیش به‌پێی پێوسته.
«دواى ٢٢ساڵ ،یه‌كێتیی جوتیاران کۆنگرەى پێ نابەسترێت» راپۆرت :زریان جه‌وهه‌ر 22ساڵه یه‌كێتیی جوتیارانی ك��وردس��ت��ان ك��ۆن��گ��ره‌ی نه‌به‌ستووه. س��ه‌رج��هم ن��وێ��ن �هران��ی لقه‌كانیشی له‌الیه‌ن یه‌كێتی و پارتییه‌وه دانراون و تاكه نوێنه‌رێكیش له‌الیه‌ن جوتیاره‌وه هه‌ڵنه‌بژێردراوه. ب��اپ��ی��ر ك��ه‌ل��ك��ان��ی ،ب �ه‌رپ��رس��ی لقی ران��ی�هی یه‌كێتیی جوتیاران بۆ (به‌یان) وتی «به‌هۆی ئه‌وه‌ی الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار هیچ كارئاسانییه‌كامن بۆ ناكات ،ناتوانین كۆنگره ببه‌ستین. هۆكارێكی تریش پشتساردبوونه‌وه‌ی خۆمانه له به‌ستنی كۆنگره ،چونكه
نوێنه‌ره‌كامنان نوێنه‌ری حزبه‌كانی ده‌سه‌اڵتن نه‌ك جوتیاران ،ده‌سه‌اڵتیش كێشه‌ی نییه و كێی مه‌به‌ست بێت ده‌یكاته نوێنه‌ری خۆی و ئاڵوگۆڕی پێده‌كات .جوتیاریش كاروباری ده‌ڕوات یان نا .ئه‌وه كه‌ی كێشه‌یه». ناوبراو زیاتر وتی «ئه‌مانه خوا باشی پێداون و منه‌تیان به جوتیار نییه هه‌ڵیانبژێرێت یان نا .ده‌ستیان به كورسییه‌وه گرتووه و هێز نییه الیان به‌رێت .ئه‌ندامانی رێكخراویش نه باسی البردن و نه باسی هه‌ڵبژاردن ناكه‌ن». پێشی واب��وو ئۆپۆزسیۆنیش وه‌ك ده‌س����ه‌اڵت ئ���ه‌وه‌ی ل �ه ب��ی��ری نه‌بێ جوتیار و كاری ڕێكخراوه‌یی جوتیارانه،
به‌رپرسی لقی یه‌كێتیی جوتیاران 22 :ساڵه یه‌كێتی و پارتی له‌بری جوتیاران نوێنه‌ر داده‌نێن
رایشیگه‌یاند به‌الی ئه‌وانه‌وه الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆنیش جیاوازییان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی و پارتی نییه ،ئه‌وانیش ته‌نیا حزبایه‌تی ده‌ك��ه‌ن و ترسیان هه‌یه نوێنه‌ریان ده‌رنه‌چێت ،ئه‌گه‌رنا جارێك میدیاكانیان ده‌خسته خزمه‌تی ئه‌م باسه‌وه. عەبدوڵاڵ عەبدولقادر ،جوتیارێكی گوندی (قه‌مته‌ران) ی ناوچه‌ی بیتوێنه، بۆ (به‌یان) وتی «ئێمه رێكخراوێكی جوتیاریی شكنابه‌ین تا بزانین كۆنگره و كۆنفرانسی هه‌یه ی��ان ن��ا .من نه سكرتێری جوتیاران ده‌ناسم و نه باره‌گای رێكخراوه‌كه‌ش ده‌زان��م .ئێمه داوای ریكخراوێكی راسته‌قینه‌ی جوتیاریی ده‌ك �هی��ن ،ه��اوش��ێ��وه‌ی ب��زووت��ن�ه‌وه‌ی جوتیاران و چه‌وساوانی ساڵی ،1994 كه له سه‌ره‌تاوه توانی زه‌ویی داگیركراو له ده‌ست ده‌ره‌به‌گ و ئاغای سته‌مكار ده‌ربهێنێ و ڕاده‌ستی جوتیاری بكاته‌وه، ب���ه‌اڵم ب���ه‌داخ���هوه ب �ه‌ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كه له خزمه‌تی ده‌سه‌اڵتدا
بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی و دروستكردنی هه‌ماهه‌نگیی داموده‌زگاكان
كه‌ركوك داوای حكومه‌تی ئه‌لكترۆنی ده‌كات ڕاپۆرت :شڤان جه‌باری
ك���ه‌رك���وك ،ئ���هو ش����اره‌ی ب�ه‌ه��ۆی هه‌مه‌چه‌شنیی پێكهاته‌كه‌ی و نه‌بوونی هه‌ماهه‌نگیی نێوان داموده‌زگاكانی، دانیشتووانه‌كه‌ی رۆژانه دووچاری چه‌ندین گێره‌وكێشه ده‌بنه‌وه. هه‌ماهه‌نگی ل�ه ن��ێ��وان ئ��ی��داره و ئه‌نجومه‌ن و فه‌رمانگه خزمه‌تگوزارییه‌كان ون��ه .ل���ه‌وه‌ش خ�راپ�تر و مه‌ترسیدارتر، ناهه‌ماهه‌نگیی نێوان ده‌زگا ئه‌منییه‌كان ه كه بووه‌ته هۆی داڕووخانی ره‌وشی ئه‌منیی شاره‌كه. عه‌مید هه‌ڵۆ ،به‌رپرسی ئاسایشی پارتی له كه‌ركوك ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند
نه‌بوونی هه‌ماهه‌نگیی ن��ێ��وان ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كان ،مه‌ترسیی ڕاسته‌وخۆیه له‌سه‌ر دانیشتووانی شاره‌كه .وتیشی «زۆرجار پرس به‌ئێمه‌ش ناكرێت و فه‌رامۆش ده‌كرێین». له درێ��ژەی وته‌كانیدا ئه‌و به‌رپرسه ئه‌منییه روونیكرده‌وه ئه‌م جۆره مامه‌اڵنه كه‌ركوكییه‌كان زه‌ره‌رمه‌ندی گه‌وره‌ن لێی و ناكرێت كاری ئه‌منی تێكه‌ڵ به سیاسه‌ت و حزبایه‌تی بكرێت. هه‌ر له‌و ڕووه‌وه( ،حاجی كه‌ركوكی) ڕۆژنامه‌نووس ،دواكه‌وتنی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك بۆ زیاتر له دوو خول و نائه‌كتیڤیی ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ی بۆ ملمالنێی حزبی و نه‌بوونی ته‌نسیق له نێوان داموده‌زگاكان گێڕایه‌وه.
ئ��ی�براه��ی��م خ��ه‌ل��ی��ل ،ئ �ه‌ن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوكیش بۆ (به‌یان) ،كۆنیی سیستمی به‌ڕێوه‌بردن، به هۆكاری سه‌رهه‌ڵدانی بێ ته‌نیسیقی ده‌زانێت و ڕایده‌گه‌یه‌نێت هه‌ر ئه‌مه‌ش دان��ی��ش��ت��ووان��ی ك�ه‌رك��وك��ی خستووه‌ته دڵ هڕاوكێوه .سه‌باره‌ت ب ه چاره‌سه‌ریش بۆ ده‌ربازبوون له قه‌یرانه‌كه ،ئه‌و ئه‌ندامه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ئاماژەی بهوه كرد له 2008ەوه پڕژەیه‌كیان به‌ناوی حكومه‌تی ئه‌لكرتۆنی پێشنیازكردووه ،كه به وته‌ی هه‌مان سه‌رچاوه ،ئه‌م حكومه‌ته ئه‌لكرتۆنییه ل�ه‌ڕێ��گ��ای ئه‌نته‌رنێته‌وه ده‌توانێت هه‌ماهه‌نگی دروستبكات و گه‌نده‌ڵیش كه‌مبكاته‌وه .
نه‌بوو ،ساڵی 1995یه‌كێتی به 15ڕۆژ ته‌فروتونای كرد». بێوار بڵباس ،كه ڕۆژنامه‌نووسێكی ده‌ڤ���هری بیتوێنه ،بۆ (ب �هی��ان) وتی «یه‌كێتیی جوتیاران هه‌ر له سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیه‌وه پرسیاری له‌سه‌ر بوو، نه‌یتوانی به ئه‌ركی خۆی هه‌ڵسێت، بۆیه هه‌ر زوو ریكخراوێكی پیشه‌یی دیكه به‌ناوی بزووتنه‌وه‌ی جوتیاران و چ�ه‌وس��اوان��ی كوردستان پێكهات، ك �ه ل �ه ب �زاڤ��ی خ�هب��ات��ی جوتیاریدا وه‌رچه‌رخانێكی مێژوویی بوو .توانی ته‌كانێكی گهوره به جواڵنه‌وه‌ی چینی جوتیاران بدات ،به‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌ر زوو ئ �هم رێ��ك��خ�راوه‌ش ل�ه ئامانجی سه‌ره‌كیی خۆی الیدا و به ئاقارێكی سیاسیدا چوو .بووه حزبێكی چینایه‌تی. داوای له ئه‌ندامانی كرد ده‌ستبه‌رداری ئینتیامی سیاسییان بن ،نزیك بوو گوشار له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت دروستبكات». ئه‌و ڕۆژنامه‌نووسه روونیشیكرده‌وه
قورسایی بزووتنه‌وه‌كه له سنووری بیتوێن پشده‌ر بوو .كۆمه‌ڵێك دهستكهوتیفهراههمهێنا كه له مێژووی جواڵنه‌وه‌ی جوتیاریدا به خه‌ون داده‌ن��ران ،به‌اڵم یه‌كێتی ل �هو س��ن��ووره ك�ه زان��ی ئه‌م رێكخراوه‌ی جوتیاران له بهرژەوهندیی خ��ۆی نییه و دوور نییه مه‌ترسیی له‌سه‌ر دروستبكات ،هێرشیكرده‌سه‌ر و له‌ناوی برد .هه‌رچی جوتیارانیشه بۆیان روونبووه‌وه له ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی دووركه‌وتووه‌ته‌وه و زیاتر بۆ مه‌رامی سیاسی تێده‌كۆشێت ،پشتیان تێكرد و داكۆكییان لێ نه‌كرد. ئاماژەی ب �ه‌وه‌ش دا له‌و كاته‌وه جوتیاران به جۆریك شكستیان هێناوه،
كه تا ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێت نه‌یانتوانیوه خۆیان رێكبخه‌نه‌وه. بڵباس باسی ل�ه‌وه‌ش كرد گرفتی سه‌ره‌كیی جوتیاران و كرێكاران و چینی زه‌حمه‌تكێش ئه‌وه‌یه كه ڕێكخراو نین ،بۆیه ناتوانن هێزی فشاربن. له‌الیه‌كی دیكه‌وه به‌هێزبوونی كه‌رتی كشتوكاڵ له بهرژەوهندیی ئه‌م جۆره ده‌سه‌اڵته‌ی ئێستای هه‌رێم نییه ،چونكه وه‌ختێ هاوواڵتی كه‌رتێكی تایبه‌تی خۆی هه‌بێ ،سه‌ربه‌خۆیی ئابووریی به‌ده‌ستده‌هێنێت و ده‌بێته خ��اوه‌ن بڕیاری خۆی ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت خه‌ڵك به‌رده‌وام مووچه‌خۆر و چاو له ده‌ستی بێت.
جوتیارێك :ن ه سه‌رۆكی یه‌كێتیی جوتیاران ده‌ناسم و ن ه ناونیشانی باره‌گاكه‌شی ده‌زانم
ئه‌مساڵ 200خێزانی كورد خورماتوویان به‌جێهێشتووه
كورد ل ه خورماتوو ده‌بێت ه كه‌مینه
عه‌بدوڵاڵ ئه‌حمه‌د ب�ه‌ه��ۆی خراپیی ڕەوش���ی ئه‌منی و هاوكات نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری ،ل ه سه‌ره‌تای ساڵی نوێو ه تا ئێستا ده‌یان خێزانی كورد ق � هزای خورماتوویان به‌جێهێشتووه ،به‌م كۆچكردنه‌ش ڕێژەی كور د كه‌مرتده‌بێته‌وه. كه‌ریم حه‌مید ،یه‌كێك ه له‌و كه‌سانه‌ی مانگێك ه ماڵه‌كه‌ی ل ه خورماتووه‌و ه بۆ هه‌ولێر گواستووه‌ته‌وه ،هۆكاری كۆچكردنه‌كه‌ی بۆ (به‌یان) ڕوونكرده‌و ه و وتی «ئه‌و ق هزایه ئه‌منییه‌تێكی وه‌های تێدا نیی ه ك ه مرۆڤ والێبكات درێژە ب ه ژیان بدات ،ب ه به‌رد هوامی ك��اری توندوتیژی و كوشنت و بڕین و ته‌قینه‌وه‌ی تێدا ئه‌نجامده‌ده‌رێت ،منیش بۆ
پاراستنی ژیانی ماڵ و منداڵم ،ناچاربووم ئه‌و شوێنه‌ی جێگه‌ی باو و باپیرمه ،جێیبهێڵم و كۆچ بكه‌م». ش��ێ��رزاد ڕەش��ی��د ،ک��ە چه‌ند ڕۆژێكه ماڵه‌كه‌ی گواستووه‌ته‌و ه بۆ كه‌الر ،ب ه (به‌یان)ی ڕایگه‌یاند «ل ه دوای 2003وه ،سه‌دان خێزانی كورد خورماتوویان به‌جێهێشتووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی خورماتوو له‌الیه‌ن هه‌ردوو حكومه‌تی هه‌رێم و ناوه‌نده‌و ه زۆر ف هرامۆشكراوه و له‌ڕووی ئه‌منیشه‌و ه ڕۆژ تێناپه‌ڕێت كاره‌ساتێكی ئه‌منی نه‌كه‌وێته‌وه .له‌ڕووی دامه‌زراندنیشه‌و ه كورد له‌م شار‌ه بێبه‌شده‌كرێت ،ته‌نیا حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م نه‌بێت ئه‌مساڵ 200كه‌سی بۆ خورماتوو دامه‌زراند». ئه‌و هاوواڵتیی ه وتیشی «ئه‌گه‌ر ئه‌و
كێشانه‌ی باسم كرد ،چاره‌سه‌ر نه‌كرێت ،ئه‌وا كۆچكردن به‌رد هوامده‌بێت و ڕۆژێك دێت كورد ل ه خورماتوو ده‌بێت ه كه‌مینه.له‌ب هرانبه‌ردا ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی ق هزای خورماتوو به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «به‌پێی ئه‌و ئاماره‌ی له‌به‌رده‌ستامندایه ،ل ه سه‌ره‌تای ساڵی نوێوه تا ئه‌مڕۆ ،زیاتر ل ه دووسه‌د خێزان ماڵه‌كانیان ل ه خورماتووه‌و ه بۆ شار و شارۆچه‌كانی هه‌رێمی كوردستان گواستووه‌ته‌وه ،ئه‌و ڕێژەیه‌ش ل هڕاستیدا زۆر ه و ڕێژەی كورد له ق هزاكه‌دا كه‌مده‌كاته‌وه». وتیشی «ڕاست ه بارودۆخی ئه‌منی و خزمه‌تگوزاریی خورماتوو خراپه ،به‌اڵم ئه‌وه نابێت ببێت ه هۆكاری ئه‌وه‌ی كورد ق هزاكه جێبهێڵێت و كۆچ بكات».
2 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)40سێشه‌ممه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
روون نییە ئه‌نجامی تاوتوێی تێبینییه‌كان لەسەر دەستوور ،بۆ پێش یان دوای راپرسییە
ناردنه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ په‌رله‌مان :بڕیارەکەی بارزانی گومانی لێكه‌وتووه‌ته‌وه راپۆرت :رێبوار ئەحمەد لە چەند رۆژی رابردوودا مەسعود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان نامەیەکی ئاڕاستەی سەرۆکایەتیی پ��ەرل��ەم��ان ک��رد و تێیدا داوای��ک��رد سەرۆكایەتیی پەرلەمان لەگەڵ نوێنەری حزب و الیەنە سیاسییەكان و ئەندامانی لیژنەی ئامادەكردنی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان تاوتوێی پێشنیاز و تێبینیی الیەنە سیاسییەکان بكات، بەمەبەستی هێنانه ئ��ارای کۆدەنگیی لەسەر رەشنووسی دەستوور. ئ���ەو ب���ری���ارەی ب���ارزان���ی دوای مشتومڕێکی زۆری الی��ەن��ەک��ان��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و دەس�����ەاڵت ه��ات، به‌تایبه‌ت كه ئۆپۆزسیۆن داواده‌ك��ات ڕەشنووسەکە بگەڕێتەوە پەرلەمان بۆ هەموارکردنەوەی.له‌به‌رانبه‌ردا بارزانی و پارتی سوورن لەسەر خستنە ڕاپرسییەوە. ئ��ەوەی بووەتە جێگەی گومان، پێداگریی پارتی دیموکراتە لەسەر راپرسیی رەشنووسی ده‌س��ت��وور بەو شێوەیەی ئێستای و ناردنی نامە له‌الیه‌ن بارزانییه‌وه بۆ پەرلەمان لەم کاتەدا،
کە ماوەی یاسایی پەرلەمان له کۆتایی نزیکە ،جگە لەوە تا ئێستا روون نییە به‌هه‌ند وه‌رگرتنی تێبینییەکان ،بۆ پێش راپرسییە یان دوای راپرسی. گومانی الیەنەکان لەسەر بریارەکە وتەبێژی فەرمی کۆمەڵ «ئەترسم ئەم ماستە موویەکی تێدا بێت» محەمەد حەکیم ،وتەبێژی فەرمیی کۆمەڵی ئیسالمی رایدەگەیەنێت: سەرۆکی هەرێم هەنگاوێکی باشی ناوە كه لە بڕیاری راپرسیی رەشنووسی دەستوورەوە هاتە سەر ناردنی تێبینی و سەرنجی الیەنەکان بۆ پەرلەمان، ب��ەاڵم ئایا هەڵوێستی پارتی و حزبە هاوپەیامنەکانی (جگە هەندێ لە یەکێتی) لە پەرلەمان چی دەبێت؟ محەمەد حەکیم هه‌روه‌ها ده‌ڵێت بابەتەكه ڕۆش��ن نییه ،ئایا پەرلەمان ف��ری��ادەک��ەوێ��ت ی��اس��ای ژم���ارە 16ی ساڵی 2008هەمواربکاتەوەو لیژنەی دەستووریی دابنێتەوەو پاشان ئەوان هەمواری بکەن و دواتر پەرلەمان لە ماوەی یاسایی خۆیدا پەسەندی بکات؟ دکتۆر زانا رەئ��وف ،هەڵسووڕاوی بزووتنەوەی گۆڕان ،هۆشیاری ئەوەی
داوە بەرانبەر بەو بڕیارەی بارزانی وریابن و دەڵێت :ماوەی یاسایی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان تا سه‌ره‌تای مانگی داهاتووه ،واتە پەرلەمان ته‌نیا دوو هەفتەی لەبەردەمدا م��اوەو بۆ دوایین جار خولی سێیەمی پەرلەمان پشووی هاوینەی وەردەگرێت .پەرلەمان هەڵەیەکی زۆر کوشندە دەک��ات گەر تەمەنی خۆی لەبەر خاتری ئەو پرسە درێژبکاتەوە .پاشان بە دوو هەفتە نەک هەر ئەستەمە ،بگرە مەحاڵە پەرلەمان
بتوانێت کۆدەنگی لە نێوان هێز و الیەنە سیاسییەکان فه‌راهه‌م بێنێت. ئ��ام��اژە ب��ەوەش��دەک��ات ب��ڕی��اری گەڕاندنەوەی ئەو پرسە بۆ پەرلەمان لەم کاتەدا ،گوماناوییە. دەستپێکردنی گفتوگۆ لەسەر تێبینییەکان رۆژی یەکشەممە سەرۆکایەتیی پەرلەمان و سەرۆکی فراکسیۆنەکان کۆبوونەوەیەکیان بۆ گفتوگۆ لەسەر تێبینییەکانی الیەنەکان به‌ست و بە بێ
گەیشنت بە هیچ ئەنجامێک کۆتاییهات، گه‌رچی بڕیار بوو دوێنێ خولێكی دیكه‌ی دانوستان له‌ناو په‌رله‌مان به‌ڕێوه‌بچێت، به‌اڵم سه‌رچاوه‌یه‌كی ناو كۆبوونه‌وه‌كه بۆ (ب�هی��ان) ئاشكرایكرد به بیانووی ئاماده‌سازیی زیاتر بۆ رێككه‌وتن ،گه‌ڕی دووه‌می گفتوگۆ له‌نێوان سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان و سه‌رۆكی فراكسیۆنه‌كان ،بۆ دووه‌مجار و بۆ ئه‌مڕۆ دواخرا. ئەوەی بەالی الیەنە سیاسییەکانەوە جێگەی پرسیارە ،لەو ده‌رفه‌ته کەمەدا پەرلەمان چۆن دەتوانێت ئەو پرسە یەکالبکاتەوە؟ ئ��ارام ق��ادر ،سەرۆکی فراکسیۆنی ک��ۆم��ەڵ��ی ئیسالمی ل��ە لێدوانێکدا رای��گ��ەی��ان��د ن��اڕوون��ی و ج��ی��اوازی��ی بۆچوونی فراكسیۆنی ده‌سه‌اڵت له‌سه‌ر نامه‌كه‌ی بارزانی ،هۆكاری سه‌ره‌كی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ك �هی بێئه‌نجامبوونی یه‌کشه‌ممه بوو. ئەوەشی ئاشکراکرد فراكسیۆنی ده‌سه‌اڵت بۆچوونی جیاوازی لەباره‌ی نامه‌كه‌ی بارزانییه‌وه هه‌یه ،تائێستاش روون نییه تێبینییه‌كان بۆ پێش یان دوای راپرسین.
«رێککەوتنی ژێر بە ژێری یەکێتی و پارتی بۆ دواخستنی هەڵبژاردن له ئارادایه» لە دوای ناردنی نامەکەی بارزانی بۆ سەرۆکایەتی پەرلەمان ،لە چەند دەزگایەکی رایگەیاندن وا باڵوکرایەوە کە یەکێتی لەسەر پرسی رەشنووسی دەس��ت��وور و هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم ،لەگەڵ پارتی رێککەوتنێکی ئەنجامدابێت و هه‌ردووال بەنیازبن هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی هەرێم دوابخەن ،بەاڵم وتەبێژی یەکێتی بوونی ئەو جۆرە رێککەوتنە رەتدەکاتەوە. هەر لەوبارەیه‌وە ئازاد جوندیانی، وتەبێژی مەکتەبی سیاسیی یەکێتی لە روونکردنەوەیەکدا رایگەیاندووە ئەوان هەڵوێستیان لە سەر مەسەلەی سەرۆکی هەرێـم ن��ەگ��ۆڕە و پەیوەندیدارە بە دەستوورەوە. ئ��ام��اژەی ب��ەوەش��داوە رێککەوتن لە نێوان پارتی و یەکێتی نییە لەسەر رەش��ن��ووس��ی دەس��ت��وور و دەڵ��ێ��ت :له ئێستادا هه‌ر بابه‌تێك باس له‌وه بكات یه‌كێتی له‌گه‌ڵ پارتی ئه‌م بڕیاره ،یان ب��ڕی��اری دیكه‌ی پێچه‌وان هی نیه‌ت و ناوه‌رۆكی نامه‌ك هی سه‌رۆك ی هه‌رێمیان داوە ،راست نییه.
ئەگەری سپيکردنەوەی ناوە تەزویرەکان هەیە لەکاتی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران بەیان :تایبەت لە چ��وارچ��ێ��وەی ئ��ام��ادەک��اری بۆ هەڵبژاردنەکانی هەرێم ،کۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان دەستیکردووە بە نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران ،بۆ ئەو مەبەستەش دەیان بنکەی لە شار و شارۆچکەکان کردوەتەوە .گومانیش دەکرێت لە کاتی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران ،ژمارەیەکی زۆر ناوی ساخته بخزێرنێنە ناو لیستی دەنگدەرانەوە. لە سەرەتای ئەم مانگەدا ژمارەیەک ئەندام پەرلەمان چەند بەڵگەنامەیەکیان ئاڕاستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان کرد کە باسیان لە زیادبوونی رێژەی دانیشتووان لە پارێزگاکانی ده��ۆک و هەولێر بە شێوەیەکی نارسوشتی ک���ردووە ،كه ئەوەش وەک ئامادەکارییەکی دەسەاڵت بۆ ئەنجامدانی تەزویر و ساختەکاری
ل��ە کاتی پ��رۆس��ەی هەڵبژاردنەکاندا لێكده‌درێته‌وه. بەپێی رێنامییەکانی کۆمسیۆنی بااڵ ،هەر هاواڵتییەک ناوی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا نەبێت ،بە یەکێک لە بەڵگەنامەکانی وەک (پێناسی باری شارستانی ،مۆڵەتی شۆفێری ،رەگەزنامەی ع��ێ��راق��ی ،ف��ۆرم��ی خ�����ۆراک ،چەند بەڵگەنامەیەکی تر) دەتوانێت ناوی لە بنکەکانی کۆمسیۆن تۆمار بکات. ح��اک��م س���ەردار عەبدولکەریم، ئەندامی پێشوی کۆمسیۆنی ب��ااڵی هەڵبژاردنەکان بۆ (بەیان) ئاشكرایكرد ،ک��ۆم��س��ی��ۆن ن��ات��وان��ێ��ت رێ��گ��ری لەو ساختەکارییانە ب��ك��ات ك �ه لەکاتی ن��وێ��ک��ردن��ەوەی ت��ۆم��اری دەن��گ��دەران ئەنجامدەدرێن ،ئەو پێی وایە نەبوونی میکانیزمی گونجاو بۆ نوێکردنەوەی تۆماری ده‌نگده‌ران ،هۆکاری سەرەکی
كێشه‌كه‌یه. زیادکردنی ئاماری دانیشتووانی هه‌ردوو شاری هەولێر و دهۆک و پێدانی ناسنامەی عێراقی بە ژمارەیەکی زۆر لە هاواڵتییانی پارچەکانی تری کوردستان لە مانگی راب���ردوودا ،بابەتی گەرمی راگەیاندنە ناوخۆییەکان ب��وو .بەپێی ڕێنامییەکانی کۆمسیۆنیش ،ئەو كه‌سانه ئێستا دەتوانن ناوی خۆیان لە بنکەکانی تۆمارکردنی كۆمسیۆن تۆماربکەن و بە شێوەیەکی یاسایی بەشداریی پرۆسەی دەنگدان بکەن. لەو بارەیه‌وە سەربەست مستەفا، سەرۆکی کۆمسیۆنی بااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان بە (بەیان)ی راگەیاند ئەوان یەکەیەکی «جینائی» نین تا بتوانن پێناسی تەزویر دەستنیشان بکەن ،بەڵکو ته‌نیا پشت بەو بەڵگه‌نامانه دەبەسنت كه خه‌ڵكی ده‌یانخه‌نه به‌رده‌ستیان.
سەرۆکی کۆمسیۆن ئەوەشی وت «ئ��ەوان چەند رۆژێکیان بۆ تانەلێدان لەو لیستی تۆمارە هەیە کە الیەنەکان دەتوانن تانەكانی خۆیان بخه‌نه‌ڕوو». ب��ە پێی ئ��ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی لە دەزگاکانی راگەیاندنەوە باڵوکرانەوە، یەکێتی و پ��ارت��ی ب��ە بەکارهێنانی دامودەزگا حوکمیەکان ،پێناسی باری شارستانییان بۆ چەندین هەزار کەسی پارچەکانی دیكه‌ی کوردستان دەرکردووە، هەر بەوهۆیەشەوە رێژەی دانیشتووانی پ��ارێ��زگ��اک��ان��ی ده���ۆک و ه��ەول��ێ��ر بە شێوەیەکی نارسوشتی هه‌ڵكشاوه. لە ئێستاشدا لە ڕێگەی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەرانەوە ئەو ناوە ساختانە «یاسایی دەکرێن» و مافی بەشدارییان لە هەڵبژاردنەکاندا پێدەدرێت. یەکێکی تر لەو گومانانەی لەسەر ت��ۆم��اری دەن���گ���دەران دروس��ت��ب��ووە،
کۆمسیۆن :هیچ یاسایەک داواى پارە لە قەوارەکان ناکات
پێنج حزبی توركمانی به‌شداری هه‌ڵبژاردن ناكه‌ن عیسا عه‌بدولقه‌هار -هه‌ولێر به‌هۆی كه‌می بودجه‌كانیان ،پێنج حزب و الیه‌نی توركامنی له‌هه‌ولێر به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم ناكه‌ن. (پارتی توركامنی بێالیه‌ن ،كۆمه‌ڵه‌ی لیبڕاڵی توركامن ،پارتی یه‌كێتی توركامن، كۆمه‌ڵه‌ی رۆشنبیری ت��ورك�مان ،ئۆجاغی برایه‌تی توركامن) له‌و حزبانه‌ن ك ه به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم ناكه‌ن. كه‌نعان شاكر ،سكرتێری پارتی توركامنی بێالیه‌ن بۆ (به‌یان) راگه‌یاند كێشه‌مان نییه و ده‌مانه‌وێت به‌شداری هه‌ڵبژاردن بكه‌ین، به‌اڵم ئه‌و پاره‌یه‌مان نیی ه ك ه كۆمسیۆن وه‌كو ته‌مئینات بۆ هه‌ر حزبێك دایناوه. وتیشی «بودجه‌مان 20ملیۆن دیناره، به‌و بودجه‌ی ه س ێ باره‌گا به‌ڕێوه‌ده‌چێت
(باره‌گاكانی هه‌ولێر ،كه‌ركوك ،دوز) ،بۆی ه ناتوانین بڕە پاره‌كه‌ی كۆمسیۆن و پاره‌ی ریكالمه‌كان بده‌ین ،ك ه بۆ هه‌ر حزبێك پێویسته». ه��ه‌روه‌ك سامی شه‌به‌ك ،سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی لیبڕاڵی توركامن بۆ (به‌یان) وتی « 50ملیۆن دینارمان نیی ه بیده‌ین ه كۆمسیۆن، به‌اڵم هه‌ندێك الیه‌ن هه‌ی ه بودجه‌یان زۆره، ته‌نانه‌ت بودجه‌ی هه‌ندێكیان ده‌گات ه 100 ملیۆن دینار». هاوكات سه‌رۆكی پارتی یه‌كێتی توركامن
له‌باره‌ی به‌شدارینه‌كردنیان به‌هه‌مان شێوه رایگه‌یاند بودجه‌ی پێویستامن نیی ه تا بتوانین ل ه هه‌ڵبژاردندا به‌شداربین. دڵ��ش��اد چ��اوش��ل��ی وت��ی «ب�ه‌ن��ی��ازی هاوپه‌یامنییه‌تی له‌گه‌ڵ دوو الیه‌نی تری توركامنی بووین ،ك ه ئه‌وانیش (كۆمه‌ڵه‌ی لیبڕاڵی توركامن و كۆمه‌ڵه‌ی رۆشنبیری توركامن) ن ،به‌اڵم به‌هۆی نه‌بوونی بودجه، ناتوانین ل ه هه‌ڵبژاردندا به‌شداربین». به‌پێچه‌وانه‌ی حزبه‌كانی دیكه‌وه ،ئایدن ئه‌رسه‌الن ،ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی ئۆجاغی
نەبوونى بودجەى پێویست هۆکارى مەحروومبوونى ئەو حزبانەیە لە پرۆسەى هەڵبژاردن
برایه‌تی توركامن هۆكاری به‌شدارنه‌بوونی حزبه‌كه‌ی بۆ ئه‌و ه گ هڕانده‌و ه ك ه نایانه‌وێت «توركامن پارچ ه پارچ ه بكه‌ن». وتیشی «ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ����ه‌وه‌دا پ��اره‌ی پێویستیشامن نیی ه بتوانین ب�هش��داری هه‌ڵبژاردنه‌كان بكه‌ین». له‌باره‌ی ئه‌و بڕە پاره‌یه‌ی كۆمسیۆنی ب��ااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان وه‌ك��و ته‌مئینات بۆ هه‌ر قه‌واره‌یه‌ك دایناوه ،به‌رپرسی ئۆفیسی هه‌ولێری كۆمسیۆن وتی «راست ه ئه‌و پاره‌یه زۆر ه ك ه وه‌ك ته‌مئنیات دانراوه». هه‌ندرێن محه‌مه‌د ئ �ه‌وه‌ش��ی وت «هیچ بڕگه‌و مادده‌یه‌كی یاسایی باس له‌و پار‌ه زۆر ه ناكات ،به‌اڵم وه‌رگرتنی پاره‌كه و ده‌ستنیشانكردنی بڕەكه‌ی ،بۆ بڕیاری ئه‌نجومه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه».
بوونی ژمارەیەکی زۆر ناوی دووبارەیە ل��ە لیستەکاندا ،ل��ە یاداشتێكی 39 پەرلەمانتاری فراكسیۆنه جیاوازه‌كانیش جگ ه له‌پارتی ،بۆ سەرۆکایەتی پەرلەمان، بە بەڵگەوە باس لە ٩٤هەزار دەنگی دووبارە لە شارەکانی هەولێر و دهۆک ك�راوه ،كه خزێرناونه‌ت ه لیستی تۆماری دەنگدەرانه‌وه. س��ەرب��ەس��ت مستەفا ،س��ەرۆک��ی کۆمسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ئەو دەنگۆیانەی بۆ (به‌یان) پشرتاستکردەوە و وتی «ل��ەوب��ارەی�ه‌وە لێکۆڵینەوەمان کردووەو به هەر ئەنجامێک گەیشتین، ڕایدەگەیەنین». بەپێی زانیارییەکانی کۆمسیۆن، ئاماری دەنگدەرانی هەرێم ٢ ،ملیۆن ٨٠٠ه��ەزار دەنگدەر دەب��ێ و هه‌ر زیادکردنێكی ئاماری دەنگدەرانیش، بەپێی ستانداردێکی جیهانییە.
ه��ەن��درێ��ن م��ح��ەم��ەد س��ەرۆک��ی ئۆفیسی هەولێری كۆمسیۆن لەبارەی پێدانی پێناسی ب��اری شارستانی بە ژم��ارەی��ەک��ی زۆر ه��اواڵت��ی ک���وردی پارچەکانی تری کوردستان ،وتی «ئێمە لیستەکامنان خستووه‌تە بەردەم هەموو الیەنەکان ،ئەوان دەتوانن تانەی خۆیان ب��دەن و ئێمە ب��ەدواداچ��وون بکەین»، ئەوەشی راگه‌یاند متامنه‌یان بەو لیستی تۆمارانە هه‌یه كه باڵویان کردوونەتەوە. بوونی ناوی دووب��ارە تۆمارکردنی هاواڵتییانی پارچەکانی تری کوردستان لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا ،ئەو گومانانەن کە بەشێكی له الیه‌نه‌كان و هاوواڵتییانیش وەک هه‌وڵێك بۆ تەزویر و ساختەکاریی لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکاندا ت�هم��اش��ای ده‌ك���ه‌ن .بەپێی لێدوانی بەرپرسانی کۆمسیۆنیش ،میکانیزمێکی ئەوتۆیان بۆ ریگریی لەو حاڵەتانە نییە.
ئاگاداری سه‌رۆكایه‌تی دادگای تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ی سلێامنی ((دادگای به‌رایی هه‌ڵه‌بجه)) ژماره/191 :ب2013 / به‌روار2013/6/13 : بابه‌ت /ئاگانامه داواكار :أمیر عبدالرحامن مصگفی له بری كچه‌كه‌ی ،خێاڵن داوالێكراو :ڕاستگری تۆماری باری شارستانیی بیاره داواكار( :أمیر عبدالرحامن مصطفی) داوایه‌كی به‌و ژماره‌ی سه‌ره‌وه له‌م دادگایه تۆمار كردووه له دژی ڕاستگری تۆماری شارستانی /بیاره وێڕای كاره‌كه‌ی بۆ (گۆڕینی ناوی كچه‌كه‌ی) له (خێاڵن)ەوه بۆ(نیاز) به‌پێی مادده‌ی()21له یاسای باری شارستانی. دادگ��ا بڕیاریدا به باڵوكردنه‌وه‌ی داواك��هی ل ه ڕۆژنامه‌یه‌كی ناوخۆدا ،جا هه‌ركه‌سێك مافی ڕێگرتنی هه‌ی ه با په‌یوه‌ندی بكات به‌م دادگایه‌وه له ماوه‌ی()10 ڕۆژدا پاش باڵوكردنه‌وه‌ی له‌م ڕۆژنامه‌یه‌دا ،به پێچه‌وانه‌وه دادگا داواكه ده‌بینێ به‌گوێره‌ی یاسا.
ونبوون
پێناسێكی بریكاری خۆراك به‌ناوی (ناهید ه حمه‌صالح علی) به‌ژماره‌ی ()3547 ناڵپارێز و كۆدی ( )283ونبووه ،هه‌ركه‌سێك دۆزیویه‌تیه‌وه با پەیوه‌ندیی بكات ب ه ژماره ته‌له‌فۆنی (.)07702268395
5 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)40سێشه‌ممه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
ئارام قادر ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی بۆ به‌یان:
پێشبینی ناكه‌ین بگه‌ینه ئه‌نجام نییه ،چونكه ئێمه ده‌م��ان �ه‌وێ��ت ده‌ستوور هه‌موار بكرێت و سازانی له‌سه‌ر بكرێت له پێناوی ئه‌وه‌ی له قه‌یرانێك ڕزگ��ار ببین ،ئه‌گه‌ر ببێته هۆی دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ئه‌وه قه‌یرانێكی دیكه‌شامن دروستكردووه. به‌یان :ئه‌گه‌ر نه‌گه‌یشتنه هیچ ڕێكه‌وتنێك و ئه‌و مه‌سه‌له‌یه كۆتایی
ئارام قادر ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ل ه په‌رله‌مانی كوردستان ،له‌م گفتوگۆیه‌ی (به‌یان) دا باس له ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه‌ی بارزانی ده‌كات، ب ه ناردنی نامه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ پێشنیاری الیه‌نه‌كان بۆ په‌رله‌مان .هاوكات باس له‌و گفتوگۆیانه ده‌كات ك ه ل ه دوو ڕۆژی ڕابردوودا له‌سه‌ر ئه‌و پرسه ئه‌نجامیان داو ه و بێ ئە‌نجام بوون .له وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی دیكه‌شدا باس له‌و قه‌یرانان ه ده‌كات ل ه كاتی نه‌گه‌یشتن ه ئه‌نجام له‌سه‌ر ده‌ستوور ،دروست ده‌بن، به تایبه‌ت پرسی خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم.
هه‌موارنه‌كردنه‌وه‌ی ده‌ستوور و خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی بارزانی، هه‌ردووکیان كێشه‌ن
گفتوگۆ :سه‌ید نامی ،محه‌مه‌د جه‌مال
ب�����هی�����ان :م���هب���ه‌س���ت ل � ه ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه‌ی مه‌سعود بارزانی چییه و ئامانج لێی چییه؟ ئارام قادر :ئێمه وه‌ك الیه‌نه‌كانی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن وای ده‌ب��ی��ن��ی��ن كه مه‌به‌سته‌كه بریتییه له گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌س��ت��وور بۆ په‌رله‌مان ،هه‌روه‌ها هه‌وڵدان بۆ دروستكردنی كۆده‌نگی له‌سه‌ر ده‌ستوور و ئاماده‌كردنی بۆ ڕیفراندۆم .پێم وای�ه ده‌ق��ی نامه‌كه ڕوون و ئاشكرایه ،ب�ه‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌ندێك له الیه‌نه‌كانی ده‌س �ه‌اڵت لق و پۆپی لێده‌كه‌نه‌وه و ته‌فسیری جۆراوجۆری بۆ ده‌كه‌ن ،كه وایكردووه نه‌توانین بگه‌ینه بڕیارێكی ڕوون و ئاشكرا له‌سه‌ر پرسی ده‌ستوور. به‌یان :سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان داوا ده‌ك��ات الیه‌نه سیاسییه‌كانیش له‌و لیژنه‌یه‌دا ئاماده بن ،له كاتێكدا سه‌رۆكی په‌رله‌مان یه‌كێتییه ،ئه‌م داوایه داوای یه‌كێتیشه ،یان ته‌نیا پارتی ئه‌و داوایه‌ی كردووه؟ ئارام قادر :ئێمه وه‌كو الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن ناكۆك نین كه الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆنی تێدا بێت ،بۆ منوونه ئێمه ئه‌مڕۆ پ��ڕۆژە بڕیارێكامن پێشكه‌ش به سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان كردووه، له‌مه‌ڕ دروستكردنی كۆده‌نگی له هه‌رێمی كوردستاندا ،جه‌خت له كۆده‌نگی ده‌كه‌ینه‌وه ،تا هیچ الیه‌نێك په‌راوێز و فه‌رامۆش نه‌كرێت ،به‌اڵم میكانیزمه‌كامنان ج��ی��اوازن .ئێمه میكانیزمه‌كه‌مان ئه‌وه‌یه كه له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم نامه‌كه‌ی نووسیوه بۆ په‌رله‌مان ،ده‌بێت ئه‌و مه‌سه‌له‌یه چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی بۆ دروستبكرێت و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت ،به‌وه‌ی بڕیارێك ده‌ربكرێت، له‌و بڕیاره‌دا لیژنه‌یه‌ك پێكبهێرنێت، له ت �ه‌واوی نوێنه‌ری فراكسیۆنه‌كان. ئه‌و حزبانه‌شی له‌نێو په‌رله‌ماندان، زیاتر له 18حزبن ،كه چه‌ند حزبێك ده‌مێننه‌وه .ئه‌و لیژنه‌یه هه‌ستێت به په‌یوه‌ندیكردن له‌گه‌ڵ ئه‌و الیه‌نانه‌ی تر و ڕا و بۆچوونه‌كانیشیان به هه‌ند وه‌ربگرێت. ب���هی���ان :ئ���هو داوای�����ه داوای یه‌كێتیشه ،یان ته‌نیا داوای پارتییه؟ ئ���ارام ق���ادر :ڕاك���ان ج��ی��اوازن،
كۆبوونه‌وه‌كانی یه‌كه‌م ڕۆژ هیچ بڕیارێكیان لێنه‌كه‌وته‌وه ،بڕیاریش ه كۆبوونه‌وه‌ی دیكه ئه‌نجامبده‌ین. به‌یان :جه‌وهه‌ری ناكۆكییه‌كانی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و ده‌س�����ه‌اڵت ل �هم مه‌سه‌له‌یه‌دا چییه؟ ئ�����ارام ق�����ادر :ئ���ه‌گ���هر ئێمه مب��ان �ه‌وێ��ت ك��ورت��ی ب��ك�هی��ن�هوه ،له كۆمه‌ڵێك خاڵدا ك��ورت ده‌بێته‌وه، یه‌كێك له‌وانه مه‌سه‌له‌ی سیستمی هه‌رێمی كوردستانه ،كه ئایا سیستمی په‌رله‌مانییه یان سه‌رۆكایه‌تی؟ به‌ڵێ به ناو په‌رله‌مانییه ،به‌اڵم له ناوه‌ڕۆكدا پێچه‌وانه ب��ووه‌ت�هوه .خاڵی دووه‌م: كۆمه‌ڵێك بڕگه و مادده له ده‌ستووردا ناكۆكن ،كه پێوسته چاره‌سه‌ر بكرێن. بۆ منوونه دیاریكردنی ئه‌ندامانی دادگای ده‌ستووری. یه‌كێكی دی��ك�ه ل��هو خ��ااڵن�هی
ك��ورت��ن ،ده‌ت��وان��رێ��ت له ماوه‌یه‌كی كه‌مدا ده‌رب��اره‌ی��ان بگه‌ینه س��ازان و گفتوگۆشیان له‌سه‌ر بكه‌ین. ب��هی��ان :ه�ه‌ن��دێ��ك پێیان وای �ه ناردنی ئه‌و نامه‌یه‌ی مه‌سعود بارزانی بۆ په‌رله‌مان ،دوورخستنه‌وه‌ی ئه‌و شه‌ڕەیه له خۆی و هه‌ڵدانی تۆپه‌كه‌یه بۆ ناو ساحه‌ی په‌رله‌مان و الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن .ڕای ئێوه له‌و باره‌یه‌وه چییه؟ ئ���ارام ق���ادر :ئێمه ل �ه الیه‌نه ئیجابییه‌كه‌یه‌وه خوێندنه‌وه‌مان بۆ ئه‌و نامه‌یه ك��ردووه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئۆپۆزسیۆن داكۆكی زۆر له‌سەر سازان ده‌كات ،چونكه ده‌روازه‌یه‌كی گرنكه بۆ چاكسازی له هه‌رێمی كوردستاندا و ڕزگاربوونه له‌و قه‌یرانه‌ی هه‌رێمی كوردستان تێی كه‌وتووه .به‌اڵم ئه‌گه‌ر بێتو پارتی دیموكرات ،یاخود ده‌سه‌اڵت
كێشه‌ی ده‌ستوور نابێت ه هۆی دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان كه جه‌وهه‌رین ،هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستووره .له مادده‌ی 120دا كۆمه‌ڵێك ڕێكار دانراون كه زۆر زۆر قورسن بۆ ه �هم��وارك��ردن �هوه ،ئه‌مه وا ده‌ك��ات ههمواركردنهوه ببێته مه‌حاڵ .ئه‌وه‌ش له یاسای ده‌ستووردا پێی ده‌وترێت ئه‌و ده‌ستوورانه‌ی كه جامدن ،نه‌رم نین و ناتوانرێت به چه‌ند ڕێكارێكی یاسایی ئ��اس��ان هه‌مواربكرێنه‌وه. ئێمه ده‌مانه‌وێت هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌س��ت��وور ڕێكارێكی ئ��اس��ان بێت. به‌ڵێ له الیه‌ن جه‌ماوه‌ره‌وه په‌سه‌ند ده‌ك��رێ��ت ،ب���ه‌اڵم ل �ه‌وان �هی �ه دوای ماوه‌یه‌ك له جێبه‌جێكردن ،پێویستی به هه‌مواركردن هه‌بێت ،له‌به‌ر ئه‌وه ده‌بێت ڕێكاری هه‌مواركردن ئاسان بێت. ه��ه‌روه‌ه��ا كۆمه‌ڵێك ب��ڕگ �ه و م����ادده‌ی ت��ر ،ل��ه‌وان��ه جوگرافیای هه‌رێمی كوردستان ،یه‌كێكی دیكه‌یه له‌و خااڵنه .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خاڵه‌كانیش
كاندیدده‌كاته‌وه یان نا. به‌یان :ئه‌گه‌ر مه‌سعود بارزانی نه‌بێته‌وه به سه‌رۆكی هه‌رێم ،كێشه دروست نابێت؟ ئارام قادر :به دڵنیاییه‌وه ئه‌گه‌ر ده‌س���ت���وور ه��هم��وار ن �هك��رێ��ت �هوه، كێشه‌یه ،ئه‌گه‌ر بێت و جارێكی تر خ��ۆی كاندیدبكاته‌وه ،كێشه‌یه‌كی
ب �ه ش��ێ��وه‌ی�هك��ی گشتی ته‌فسیری جۆراوجۆری بۆ بكات ،یان نامه‌كه ب ه ئاڕاسته‌یه‌كی دیكه‌دا به‌رێت ،ئه‌وه به‌رپرسیارێتییه‌كه ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی خۆیان. به‌یان :تاچه‌ند متامنه‌تان به‌م كۆبوونه‌وانه‌ی په‌رله‌مان هه‌یه و پێتان وایه ده‌گه‌نه ئه‌نجامێك تیایاندا؟ ئارام قادر :ئێمه ئومێد ده‌كه‌ین بگه‌ینه ئه‌نجام ،به‌اڵم پێشبینی ناكه‌ین. به‌یان :بۆچی پێشبینی ناكه‌ن بگه‌نه ئه‌نجام؟ ئ����ارام ق����ادر :ل��هب��هر ئ���ه‌وه‌ی ئیراده‌یه‌كی ج��ددی له ده‌س�ه‌اڵت��دا نابینین ،به دڵنیاییه‌وه سازان ئیراده‌ی ده‌وێ��ت ،ئیراده ب�هو مانایه‌ی هه‌ر الی �هك واز له تێڕوانینه‌كانی خۆی بهێنێت و ه �ه‌وڵ ب��دات بۆ ئ�ه‌وه‌ی بگه‌نه خاڵی هاوبه‌ش ،چونكه سازان دروس��ت نابێت ب �ه‌وه‌ی هه‌ر الیه‌ك پابه‌ند بێت ،یاخود سوور بێت له‌سه‌ر
خاڵ و داواكارییه‌كانی خۆی. به‌یان :كامانه‌ن ئه‌و به‌ربه‌ست و قه‌یرانانه‌ی ده‌بنه هۆی نه‌گه‌یشنت به ئه‌نجام؟ ئارام قادر :گه‌وره‌ترین قه‌یران، سیستمی هه‌رێمی كوردستانه ،كه سیستمێكی چه‌قبه‌ستووه .ئه‌گه‌ر مبانه‌وێت ئه‌م سیستمه ڕزگار بكه‌ین، ده‌بێت له ده‌ستووره‌وه ده‌ستپێبكه‌ین، چونكه ناكرێت هه‌رێمێك كه زیاتر له 21ساڵه ڕاگه‌یه‌نراوه ،ده‌ستووری نه‌بێت ،ئه‌مه‌ش قه‌یرانێكی سیاسی و یاساییه ،ڕۆژبه‌ڕۆژ ناكۆكییه‌كانیش قووڵده‌كاته‌وه .له الیه‌كی دیكه‌وه ئ���ه‌گ���هر ده‌س���ت���وورم���ان ن�هب��ێ��ت، بنه‌مایه‌كامن نییه بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كامنان. به‌یان :بۆچی ئۆپۆزسیۆن بهوه ڕازی نابێت دوای ڕیفراندۆم ده‌ستوور هه‌مواربكرێته‌وه؟ ئارام قادر :مه‌سه‌له‌كه ڕازیبوون و ن��اڕازی��ب��وون��ی ئۆپۆزسیۆن نییه، ئ��هوه ه��هر پێچه‌وانه‌ی ده‌س��ت��وور خۆیه‌تی ،چونكه ئه‌گه‌ر باس له‌وه بكه‌ین ،تێبینی و سه‌رنجه‌كان بۆ دوای ڕیفراندۆم ،پێچه‌وانه‌ی مادده‌ی 120ـه ،چونكه به‌پێی ئه‌م مادده‌یه، بۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور ،ئه‌گه‌ر ئه‌م ده‌ستووره خرایه ده‌نگدانه‌وه و په‌سه‌ند كرا ،ئیرت نابێت باس له سازان و تێبینی و سه‌رنج بكرێت ،به‌ڵكو ده‌بێت باس له هه‌موار بكرێت .هه‌مواریش له مادده‌ی 120دا ڕێكاره‌كانی دیاری ك��راوه .سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌توانێت پێشنیار بكات بۆ هه‌موار ،سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران ،ی�هك له‌سه‌ر سێی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان .دوای ئه‌وه هه‌ر پێشنیارێك ده‌رب���ڕدرا ،ده‌بێت دوو له‌سه‌ر سێی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان له‌سه‌ری ڕازی بن ،ده‌بێت دادگ��ای ده‌ستووریی په‌سه‌ندی بكات ،ئینجا بخرێته ڕیفراندۆمه‌وه .له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌گه‌ر ده‌ستوور په‌سه‌ند كرا ،باس له سه‌رنج و تێبینی نامێنێت. ب��هی��ان :ئ��ه‌گ��هری ئ���هوه هه‌یه كێشه‌ی ئه‌م ده‌س��ت��ووره ببێته هۆی دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان؟ ئ����ارام ق����ادر :ن��هخ��ێ��ر ،هیچ په‌یوه‌ندیی به هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه
نه‌هات ،دیاریكردنی سه‌رۆكی هه‌رێم له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك ده‌بێت؟ ئارام قادر :له‌سه‌ر میكانیزمه‌كه‌ی پێشوو ده‌ب��ێ��ت ،له‌ناو ج �هم��اوه‌ردا ڕاسته‌وخۆ هه‌ڵده‌بژێردرێت. به‌یان :ئ�هی ئه‌وكاته مه‌سعود بارزانی ده‌توانێت خۆی بپاڵێوێته‌وه؟ ئ����ارام ق����ادر :ل��هب��هر ئ���ه‌وه‌ی مه‌سعود ب��ارزان��ی وه‌ك��و سه‌رۆكی هه‌رێم دوو خوله‌كه‌ی ته‌واو كردووه، ناتوانێت خۆی كاندیدبكاته‌وه ،به‌اڵم هه‌ركه‌سێكی تر بۆی هه‌یه خۆی بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم بپاڵێوێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یاسای سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم هه‌موارنه‌كراوه و ده‌ستوور هه‌موار نه‌كراوه .تا ئێستاش ده‌بێت به‌پێی یاسا بێت و له‌ناو هاوواڵتیانی كوردستان ڕاسته‌وخۆ هه‌ڵبژێردرێت .ئه‌گه‌ر مه‌سعود بارزانی خۆی كاندید بكات و كۆمسیۆن قبوڵی كرد ،ئێمه ده‌ڵێین به‌پێی یاسا بۆی نییه. ب���هی���ان :وات����ه ب���هو ه��ۆی��هوه چاوه‌ڕوانی دروستبوونی قه‌یرانی دیكه ده‌كرێت له كوردستاندا؟ ئ���ارام ق���ادر :ب �ه دڵنیاییه‌وه، به‌اڵم هێشتا سه‌رۆكی هه‌رێم خۆی یه‌كالیی نه‌كردووه‌ته‌وه كه ئایا خۆی
دیكه دروست ده‌بێت .ئه‌وانه هه‌موو كێشه‌ن. ب�هی��ان :ئ �هو س �ه‌ردان �هی فازیڵ میرانی ،سكرتێری مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكرات بۆ الی سه‌رۆكی په‌رله‌مان ،چیی لێده‌خوێرنێته‌وه؟ ئ���ارام ق���ادر :س��ه‌ردان��ی الیه‌نه سیاسییه‌كان بۆ په‌رله‌مانی كوردستان، ئاساییه .پێویستیشه هه‌ماهه‌نگییه‌كی ت �ه‌واو له نێوان په‌رله‌مان و الیه‌نه سیاسییه‌كاندا هه‌بێت ،ل �ه پێناو دروستكردنی سازان و كۆده‌نگی .له هه‌موو دون��ی��ادا ئ�هو په‌یوه‌ندییانه هه‌ن ،به‌اڵم به مه‌رجێك نه‌بنه هۆی ده‌ستتێوه‌ردانی حزبی. به‌یان :الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و ده‌س �ه‌اڵت له ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان نه‌گه‌یشتوونه‌ته هیچ ئه‌نجامێك؟ ئ��ارام ق��ادر :نه‌خێر ،ج��ارێ هیچ بڕیارێكی دیاریكراو نییه. ب��هی��ان :پێت وای���ه ئ���ه‌وان به داواكانی ئۆپۆزسیۆن ڕازی بن؟ ئارام قادر :ئێمه وه‌كو ئۆپۆزسیۆن زۆر جه‌خت له‌سه‌ر سازان ده‌كه‌ینه‌وه، زۆر زۆر هه‌وڵده‌ده‌ین بۆ سازان ،به‌اڵم ئیرت ئ �هوه ده‌كه‌وێته سه‌ر ئیراده‌ی ده‌سه‌اڵت.
ل ه مادده‌ی 120ی ده‌ستووردا كۆمه‌ڵێك ڕێكار دانراون ،وا ده‌كه‌ن ههمواركردنهوه دواى ڕیفراندۆم ببێت ه مه‌حاڵ ڕوونكردنه‌وه‌یه‌ك له نه‌جات سورچییه‌وه له ژماره ()39ی ڕۆژی 2013/6/11ی ڕۆژنامه‌ی به‌یان ،كه ڕۆژنامه‌یه‌كی گشتیی ئه‌هلییه ،دیدارێك له‌گه‌ڵ به‌نده باڵوكراوه‌ته‌وه ،به‌اڵم له‌م دی��داره‌دا هه‌ڵه‌یه‌كی مێژوویی ده‌بیرنێت ،سه‌ره‌ڕای زه‌قكردنه‌وه‌ی مانشێنتێك كه له ناوه‌ڕۆكیدا بۆچوونێكی تره .هه‌ڵه مێژووییه‌كه بریتیی ه ل ه ساڵی ده‌ستپێكردنی كێشه‌ی عه‌شیره‌تی سورچی و بارزانی كه له ڕۆژنامه‌كه ( )213ساڵ ن��وورساوه ،ڕاستییه‌كه‌شی ( )121ساڵه. واقیعه‌كه‌شی ئه‌م كێشه‌یه له ساڵی ( )1892ده‌ستی پێكردووه .هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و مانشێته‌ش كه به زه‌قی له الپه‌ڕە یه‌كیدا باڵوكراوه‌ته‌و ه (خوێنی شه‌هید حسێن ئاغا و هاوڕێكانی له‌بیر ناكه‌ین) ،به‌اڵم ل ه ناوه‌ڕۆكه‌كه‌یدا شیكردنه‌وه‌ی پوخته‌ی قسه‌كانم ئه‌وه‌یه كه‌س خوێنی شه‌هیدانی خۆی له‌بیرناكات ،به‌اڵم بهرژەوهندیی یه‌كریزیی كورد گرنگه ،هه‌رچی بكه‌ین بۆ پاراستنی یه‌كڕیزی ،بۆبه‌رژەوه‌ندیی كورد ،هه‌ركه‌مه، كه ئه‌مه‌شیان الی ئێم ه ل ه بهرژەوهندیی هه‌موو حزب و تاك و بنه‌ماڵه‌یه‌ك گه‌وره‌تره .ئه‌و هیوایه‌ش گشتگیر ده‌كه‌م بۆ هه‌مووالیه‌ك به‌وه‌ی وا بیربكه‌نه‌و ه كه بهرژەوهندیی گه‌ل زۆر ل ه كێشه‌كان گه‌وره‌ترن و واش ده‌خوازم كه ئه‌م یه‌كڕیزییه بپارێزن .هەربۆیە ئەو مانشێتە و هەندێک وشەى ناو گفتوگۆکە خزمەت بە ڕەوىش ئەمڕۆ و یەکڕیزى ناکەن و پێویستامن بە قسەى خێرە. نه‌جات سورچی سلێامنی2013/6/13 -
4 ژماره ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
موهه‌نه‌د حه‌بیب سه‌ماوی
ماچ ،قه‌یرانه‌كانی عێراق چاره‌سه‌ر ناكات ئه‌و ئاشته‌واییه‌ی له نێوان نوری مالیكیی ،سه‌رۆكوه‌زیران و ئوسامه نوجێفیی ،سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران له ماڵه‌كه‌ی عه‌مار حه‌كیم ،سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمیدا ئه‌نجامدرا، ئیشتیهای زۆرێك له هیوادارانی كرده‌وه ،كه له‌وانه‌ی ه بتوانێت بارودۆخی سیاسیی واڵت باشرت بكات و ژماره‌ی قوربانییه‌كان كه‌مرت بكاته‌وه ،كه به‌هۆی خراپیی باری ئه‌منییه‌وه كاره‌ساتی گهوره ڕوویداوه .ته‌نانه‌ت به‌پێی ڕاگه‌یاندنی ئاژانسی ڕۆیته‌رز، مانگی پێنج به خوێناویرتین مانگ هاته ئه‌ژمار له ماوه‌ی پێنج ساڵی ڕابردوودا. عێراقییه‌كان له چوارچێوه‌ی ئومێدێكی وه‌همیدا و به‌بێ ده‌سنیشانكردنی گرفته ڕاسته‌قینه‌كه و به گۆڕینه‌وه‌ی چه‌ند ماچێك و باوه‌ش به‌یه‌كداكردنێك ،به ته‌مان كۆتایی به ڕژانی خوێنی ڕۆڵه‌كانیان بێت .له‌و خۆشحاڵییه تێده‌گه‌م كه به بینینی دیمه‌نی یه‌كرتماچكردن و باوه‌ش به‌یه‌كداكردنی مالیكی و نوجه‌یفی تووشی خه‌ڵكی بووه و هه‌تا هه‌ندێك له نووسه‌ر و چاودێرانی سیاسیشی گرتووه‌ته‌وه، وه‌كو تروسكه‌یه‌كی ئومێد چاوه‌ڕێن له‌و هه‌موو قه‌یرانه ده‌ربازیان بكات و ئارامییان بۆ بگێڕێته‌وه. ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌و جۆر ه دیدار و كۆبوونه‌وانه دڵی خۆیان خۆش ده‌كه‌ن ،له‌بیریان چووه‌ته‌و ه یان له‌بیر خۆیانی ده‌به‌نه‌وه كه ئه‌و قه‌یرانه داسه‌پاوانه‌ی سه‌ر عێراق، به ماچ و باوه‌ش و دیدار چاره‌سه‌ر نابن ،چونك ه جیاوازیی نێوان ئه‌و دوو سه‌ركرده سیاسییه جیاوازییه‌كی جه‌وهه‌رییه و خۆی له سیستمی سیاسی و چۆنێتی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراندنی عێراقێكی نوێدا ده‌بینێته‌وه ،جیاوازییه‌كی ساده و ئاسایی نییه كه عه‌مار حه‌كیم یان هه‌ر كه‌سێكی تر كۆیان بكاته‌وه. ل ه الیه‌كی تریشه‌و ه پێگ ه و پۆستی ئه‌و دوو كه‌سایه‌تییه ك ه یه‌كێكیان نوێنه‌ری لوتكه‌ی ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكردن ه و ئه‌وی تریشیان نوێن هرایه‌تیی لوتكه‌ی هه‌ڕەمی ده‌سه‌اڵتی یاسادانان ده‌كات ،وا ده‌خوازێت كه به‌یه‌كگه‌یشنت و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی یاسایی و ده‌ستوورییان له نێواندا هه‌بێت ،كه ئه‌م ه رسوشتی سیستمێكی دیموكراسییه ،به‌اڵم كۆبوونه‌وه بۆ ڕەخنه له‌یه‌كرت گرتن و په‌نجه‌ی تۆمه‌ت بۆ یه‌كرت درێژكردن ،به‌رپرسیاری خستنه سه‌ر شانی به‌رامبه‌ر ،ئه‌وه ئاماژەی هه‌ره دیاری په‌یوه‌ندیی ئاڵۆزی نێوانیانه. له واقیعدا سیامی پێكهێنانی سیستمێكی دیموكراسی ئه‌وه‌یه ك ه هه‌ردووال پرۆگرامێكی حكومیی وا دابڕێژن ك ه ده‌وڵه‌تی له‌سه‌ر بینا بكرێت ،نه‌ك له‌سه‌ر ڕۆتیناتی كاری سیاسی و باگراوندی فكری، جیاوازییه‌كانیان قووڵرت بكه‌نه‌وه. و :جهانگیر ئه‌حمه‌د
www.bayanpress.net
لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس؛ له‌ژێر چاودێریی مه‌رجه‌عه سیاسی و ئاینییه‌كانی عێراقدایە
ڕەشه‌كوژی بە ناوى پاراستنی شوێن ه پیرۆزه‌كانەوە ئه‌ندامه‌كانی ئه‌م میلیشیایه، سه‌رجه‌میان له هاوواڵتیانی شیعه‌مه‌زهه‌بی عێراقی و سووری و لوبنانی پێكدێن ئه‌بو عه‌جیبی سه‌ركرده‌ی میلیشیاكه ژماره‌یه‌ك له ئه‌ندامه‌كانی ئاڕاسته ده‌كات
به‌یان .تایبه‌ت دواب��������ه‌دوای س��ه‌ره��ه‌ڵ��دان��ی خۆپیشاندانه‌كانی سوریا و دروستبوونی شۆڕشی چه‌كداری له‌و واڵت�ه له دژی ڕژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د ،گۆڕەپانی ئه‌و واڵته بووه پێگه‌ی زۆرێ��ك له میلیشیا تائیفییه‌كان ،به تایبه‌تیش دوای ئه‌وه‌ی ئ �هو ش��ۆڕش�ه درێ���ژەی كێشا و دوای تێپه‌ڕبوونی زیاتر له دوو ساڵ ،هێشتا یه‌كالیی نه‌بووەته‌وه. ش��ۆڕش��ی س��وری��ا ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده به یه‌كێك له شۆڕشه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی داده‌نرێت ،به‌اڵم جیاوازییه‌كی زۆری له‌گه‌ڵ شۆڕشی واڵتانی وه‌كو تونس و لیبیا و میرس و تا ڕادده‌ی �هك یه‌مه‌نیش هه‌یه .له سوریا به هۆی ئه‌وه‌ی ده‌یان ساڵه ئه‌و واڵته له الیه‌ن كه‌مینه‌یه‌كی مه‌زهه‌بییه‌وه (عه‌له‌وییه‌كان) حوكمڕانی ده‌كرێت ،هه‌روه‌ها تێكه‌ڵ به ئه‌جێندای ئێرانیی شیعی بووه و هاوپه‌یامنێكی سه‌ره‌كیی حزبوڵاڵی لوبنان و كۆماری ئیسالمیی ئێرانه ،هه‌ربۆیه شۆڕشه جه‌ماوه‌رییه‌كه‌ی ئه‌م واڵت �ه ،به پله‌ی یه‌كه‌م ،ڕەهه‌ندێكی تائیفی و مه‌زهه‌بیی وه‌رگ��رت .بووه یه‌كێك له خوێناویرتین شۆڕشه‌كان و تا ئێستاش نزیكه‌ی سه‌د هه‌زار كه‌س له‌و واڵته كوژراون. له میانه‌ی شۆڕشی س��وری��ادا ،له پاڵ ناوی سوپای سوریای ئازاد و به‌ره‌ی نورسه و هێزه كوردییه‌كان ،به تایبه‌تیش
هێزه‌كانی پارتی یه‌كێتیی دیموكراتی كوردستان (پ �هی �ه‌ده)ی باڵی سوریای په‌كه‌كه ،گوێبیستی ن��اوی هێزێكی سه‌ربازیی شیعه‌كان ده‌بین به ناوی «لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس». به پێی ئ�هو زانیارییانه‌ی له‌به‌ر ده‌ستدان« ،لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس» هێزێكی سه‌ربازیی شیعه‌یه و له سه‌ره‌تای ساڵی ،2013به به‌هانه‌ی پارێزگاریكردن و پاراستنی شوێنه پیرۆزه‌كان له سوریا، به تایبه‌تیش مه‌رقه‌دی «سه‌یده زه‌ینه‌ب» له هێرشی هێزه‌كانی وه‌كو به‌ره‌ی نورسه و سوپای سوریای ئ��ازاد ،دام���ه‌زراوه، س�ه‌رك��رده‌ك�هش��ی پۆستی ئه‌مینداری گشتی هه‌یه و ن��اوی ئه‌بو عه‌جیبه. ئه‌ندامه‌كانی ئه‌م میلیشیایه ،سه‌رجه‌میان له هاوواڵتیانی شیعه‌مه‌زهه‌بی عێراقی و سووری و لوبنانی پێكدێن. ئ��ه‌ن��دام و س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی ئه‌م میلیشیایه بۆ میدیاكان وای ڕاده‌گه‌یه‌نن ك��ه ئ����ه‌وان ت�ه‌ن��ه��ا ل��ه ه��اوواڵت��ی��ان��ی شیعه‌مه‌زهه‌ب پێكنه‌هاتوون ،به‌ڵكو میلیشیاكه‌یان سوننه مه‌زهه‌ب و ته‌نانه‌ت مه‌سیحیش له‌خۆ ده‌گرێت و كاریان ته‌نها پاراسنت و پارێزگارییكردنه له مه‌رقه‌دی «سه‌یده زه‌ی��ن�هب» .ب �ه‌اڵم چاودێرانی سیاسی پێیان وای �ه كه ئ�هم بانگه‌شه و لێدوانانه‌ی ئه‌ندام و سه‌ركرده‌كانی ئه‌و گرووپه ،بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی كار و ده‌نگۆی دروستبوونی ئه‌و گرووپه چه‌كدارییه‌یه كه له الیه‌ن ئێران و هێزه
شیعه‌كانی عێراقه‌وه بۆ به‌رگرییكردن له ڕژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د پێكهێرناوه. ه�����������ه‌روه‌ك زان����ی����اری����ی����ه ڕژنامه‌وانییه‌كانیش ڕایده‌گه‌یه‌نن كه «لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس» زیاتر له ڕەوتی سه‌در و گرووپی (عصائب أهل الحق) نزیكن و زۆرینه‌ی ئه‌ندامه‌كانیشی عێراقین .عه‌لی حسێن كه گه‌نجێكی شیعه‌مه‌زهه‌بی عێراقییه و دانیشتووی پارێزگای دیوانییه‌یه ،بۆ ئاژانسێكی هه‌واڵ ڕایگه‌یاندووه «ئێستا چه‌ندین هاوواڵتیی عێراقی له سوریا له شه‌ڕدان، ژماره‌یه‌كیشیان لێ شه‌هید بووه ،له‌پێناو ب�ه‌رگ��ری��ك��ردن ل �ه م��ه‌رق��ه‌دی سه‌یده زه‌ینه‌ب» .عیسام یارسیش ئاماژە بهوه ده‌كات كه له پارێزگاكانی بابل و نه‌جه‌ف و دیوانیه پرسه بۆ ئه‌و كه‌سانه دانراوه كه له‌پێناو پاراستنی مه‌زارگه‌كانی ئه‌هلی به‌یت له سوریا كوژراون. الی خ��ۆش��ی��هوه ج��ه‌الل��ه‌ددی��ن سه‌غیر ،یه‌كێک له گه‌وره‌به‌رپرسه‌كانی ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی له عێراق، به سه‌رۆكایه‌تیی عه‌مامر حه‌كیم ،دانی به‌وه‌دا نا كه چه‌ندین چه‌كداری عێراقی به‌شداریی شه‌ڕی (القصیر)یان له سوریا كردووه له دژی سوپای سوریای ئازاد و «سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌یان به‌ده‌ستهێناوه». له الیه‌كی تریشه‌وه نووسینگه‌ی ئایه‌توڵاڵ ق��اس��م تائیی یه‌كێک ل �ه مه‌رجه‌عه شیعه‌كانی عێراق ،له به‌یاننامه‌یه‌كدا گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی ژم��اره‌ی�هك له چه‌كدارانی
عێراقیی س�هر به «لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس»ی له سوریا به فه‌رمانی ئێران، ڕاگ�هی��ان��د ،ك�ه ل�ه‌ژێ��ر سه‌ركردایه‌تیی مه‌رجه‌عی ن��اوب��راودا ل �هو گ��رووپ�هدا جه‌نگاون .به‌وپێیه‌ش ئه‌وه ئاشكرابووه كه پێكهێنانی «لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس» و ڕەوان �هك��ردن��ی چ�هك��داران��ی عێراقی بۆ سوریا ،له‌ژێر فه‌رمان و چاودێریی مه‌رجه‌عه سیاسی و ئاینییه‌كانی ئه‌م واڵته‌دایه. ئ���ه‌وه‌ش���ی م���ای���هی س��ه‌رن��ج��ه، ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی «ل��ی��وای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس» ڕایده‌گه‌یه‌نن كه كاری ئه‌وان ته‌نها پاراستنی مه‌زارگه‌ی سه‌یده زه‌ینه‌به ،به‌اڵم ئه‌وان له لێدوان و ئاشكراكردنی چاالكییه‌كانیاندا چه‌ندین جار ئاماژەیان به شه‌ڕكردن له‌گه‌ڵ گرووپه چه‌كدارییه‌كانی تر داوه ،ه �ه‌روه‌ك له الپهڕەی تایبه‌تی گرووپه‌كه‌شدا (لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس) له تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌یسبوك ،ئاماژە به كوژرانی ئه‌ندام و سه‌ركرده‌ی گرووپه سوننی و نه‌یاره‌كانی به‌شار ئه‌سه‌د ده‌ده‌ن. ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس ،كوڕی عه‌لیی ك��وڕی ئه‌بو تاڵیبی چ��واره‌م خه‌لیفه‌ی ڕاشیدین و ئامۆزای پێغه‌مبه‌ری ئیسالمه (دروودی خوای له‌سه‌ر بێت) ،هه‌روه‌ها برای هه‌ردوو پێشه‌وا حه‌سه‌ن و حسێنه و دایكی ناوی فاتیمه‌ی كچی حه‌زامه. سه‌رچاوه مێژووییه‌كانی مه‌زهه‌بی شیعه ده‌ڵێن كه ناوبراو ئااڵهه‌ڵگری سوپاكه‌ی
حسێنی برای بووه له شه‌ڕی كه‌ربه‌الدا. هه‌روه‌ك له‌و شه‌ڕەدا و له كاتی هێنانی ئ��او بۆ ئه‌هلی به‌یت ،شه‌هید ب��ووه. ئێستا مه‌زارگه و گۆڕی ناوبراو له شاری كه‌ربه‌الیه .هه‌روه‌ها زه‌ینه‌بیش خوشكی ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس و كچی عه‌لیی كوڕی ئه‌بو تاڵیبه (ڕەزای خوایان لێبێت). ئاژانسێكی هه‌واڵیی نزیك له شیعه‌كانی عێراق باڵوی ك��ردووەت�هوه كه ناونانی «لیوای ئه‌بولفه‌زڵ عه‌باس» به‌و ناوه‌وه، په‌یوه‌ندیی هه‌یه به ڕۆڵی ناوبراو له شه‌ڕی كه‌ربه‌الدا ،كه ئااڵهه‌ڵگری لیواكه‌ی حسێن ب��ووه .ه��ه‌روه‌ك په‌یوه‌ندیشی هه‌یه ب�هو نزیكییه‌ی له‌گه‌ڵ سه‌یده زه‌ینه‌بدا هه‌یه‌تی. ئ��ه‌وه‌ی م��اوه ئ��ام��اژەی پێبكه‌ین ئ��ه‌وه‌ی��ه ،ئ���ه‌وه‌ی ئێستا ل �ه س��وری��ا ده‌گوزه‌رێت ،تووندبوونه‌وه‌ی ملمالنێی مه‌زهه‌بیی نێوان سوننه و شیعه‌یه ،ئه‌گه‌ر له سااڵنی ڕابردوودا ئه‌و ملمالنێیه سیاسی بوو ،ئه‌وا ئێستا بووه‌ته سه‌ربازی و ترسی باڵوبوونه‌وه‌ی زیاتری هه‌یه ،به‌وپێیه‌ی حزبوڵاڵی لوبنانی به ئاشكرا پشتیوانیی سه‌ربازی له ڕژێمه‌كه‌ی ئه‌سه‌د ده‌كات. له الیه‌كی تریشه‌وه كۆمه‌ڵێك له زانایانی سوننه له كۆنگره‌یه‌كیاندا له میرس، فه‌توای جیهادیان له دژی ڕژێمه‌كه‌ی سوریا و حزبوڵاڵی لوبنان ده‌رك��رد. ڕاشیانگه‌یاند كه ئێستا چه‌ند ده‌سته‌یه‌ك سه‌رقاڵی ڕێكخسنت و ناردنی چه‌كدارن بۆ سوریا.
عێراق ڕێگری ل ه ناردنی یارمه‌تیی سه‌ربازی بۆ سووریا ده‌كات ئێران ،ئه‌مریكا به پێدانی چه‌كی كیمیایی به ئۆپۆزسیۆن تۆمه‌تبار ده‌كات ڕاپۆرت :وریا عه‌لی عێراق ڕایگه‌یاند به‌نیازه ڕێوشوێن بگرێته‌به‌ر بۆ ڕێگریكردن له گه‌یشتنی كۆمه‌كی سه‌ربازی ل ه ڕێگای ئاسامنییه‌وه بۆ سووریا .ه�ه‌روه‌ك دووپاتی كرده‌وه ك ه داننانێت به به‌شداریی خۆبه‌خشه عێراقییه‌كان له ملمالنێكانی سووریادا. هۆشیار زێباری ،وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق ،له په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا له‌گه‌ڵ ج��ۆن كیری ،ئ �هم بۆچوونه‌ی ده‌رب��ڕی و ل ه ڕاگه‌یه‌نراوێكدا ،زێباری وتوویه‌تی «سیاسه‌تی عێراق جێگیره له سه‌ربه‌خۆبوونیدا ،له‌گه‌ڵ پاڵپشتیكردنی یه‌كالییكردنه‌وه‌ی سیاسییان ه و كۆنگره‌ی جنێفی دوو» .الی خۆیشیه‌وه جۆن
ك��ی��ری ،پێشوازیی ل��ە س �ه‌ردان �هك �هی مالیكی بۆ هه‌رێمی كوردستان و ئه‌و كرانه‌وه سیاسییه كرد كه له عێراقدا هاتووه‌ته دی .ئاماژەشی بۆ ئه‌وه كرد كه ئیداره‌ی ئه‌مریكی سه‌ركرده عێراقییه‌كان هه‌ڵده‌نێت بۆ گفتوگۆ و به‌یه‌كگه‌یشنت و گ���ه‌ڕان ب����ه‌دوای چ���اره‌س���ه‌ردا ،له چ��وارچ��ێ��وه‌ی ڕژێمێكی دیموكراتی ئیتیحادیی ده‌س���ت���ووری .ه���ه‌روه‌ك پشتیوانیی ئه‌مریكای نوێكرده‌وه بۆ هه‌وڵه‌كانی عێراق و كوه‌یت بۆ داخستنی هه‌موو دۆسیه‌كان و گواستنه‌وه‌یان بۆ قۆناغێكی نوێ. له الیه‌كی دیكه‌وه ،حه‌سه‌ن فه‌یروز ئ��اب��ادی ،س�ه‌رۆك��ی ده‌س��ت�هی ئه‌ركانی گشتیی ئێرانی ،بڕیاره‌كه‌ی ئۆبامای بۆ
پڕچه‌ككردنی هێزه‌كانی ئۆپۆزسیۆن له س��ووری��ا ،به ئیعازێكی ئیرسائیلی دان���ا ،پێیشی وای��ه ئ��هو ه هه‌ڵه‌یه‌كی زۆر ترسناكرته له م��ێ��ژووی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كاندا. ئابادی ،وتیشی «ئه‌م پڕچه‌ككردنه دڵخۆشكه‌ر نییه ،دوای ئه‌وه‌ی سوپای سووریا ناچاری كردن به پاشه‌كشه‌كردن». ن���اوب���راو دووپ��ات��ی��ش��ی ك����رده‌وه كه سوپای سووریا سه‌رده‌كه‌وێت به‌سه‌ر به‌كرێگیراوانی زایۆنیدا و ناچاریان ده‌كات به پاشه‌كشه‌كردن تا كۆتا خاڵی سنووری سووریا. فه‌یروز ئابادی وا ده‌بینێت ك ه ئه‌وه زۆر ناشیرینه كه به‌رپرسه فه‌ره‌نسیه‌كان گرنگیی سوپای سووریا سنووردار ده‌كه‌ن
و ده‌ڵێن نابێت سوپای سووریا ده‌ست بگرێت به‌سه‌ر زه‌وییه داگیركراوه‌كه‌یدا و ئ��ازادی بكات ،ك ه له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵه توندڕەوه‌كانه‌و ه داگیركراوه .ئه‌وه‌شی وت كه ئه‌مڕۆ شاهیدی نامۆترین هه‌ڵوێستی ڕۆژئاوا بووین. ناوبراو ده‌ڵێت هه‌روه‌ك له جه‌نگی هه‌شتساڵ ه له‌گه‌ڵ عێراقدا ڕوویدا ،ڕۆژئاوا چه‌كی كیمیاویی دا به سوپای عێراقی و ئێرانیشی تۆمه‌تبار كرد به به‌كارهێنانی، ئه‌وا هه‌مان شت دووباره ده‌كاته‌و ه له ب هرامبه‌ر حكومه‌تی سووریادا ،به‌وه‌ی كۆمه‌ڵ ه ت��ون��دڕەوك��ان پڕچه‌ك ده‌ك��ات ب ه چه‌كی كیمیایی و به‌كاری ده‌هێنن له دژی بێتاوانان ،پاشان جه‌نەراڵه ئه‌مریكییه‌كان و زایۆنییه‌كان په‌نجه‌ی
تۆمه‌ت بۆ دیمه‌شق درێژده‌كه‌ن. بن ڕۆدس���ی ،جێگری ڕاوێ��ژك��اری ئ��اس��ای��ش��ی نیشتیامنیی ئه‌مریكی ب��ۆ ك��اروب��اری س�ترات��ی��ژی ،ڕایگه‌یاند «ویالیه‌ت ه یه‌كگرتووه‌كان بڕیاری داوه به به‌هێزكردنی پشتیوانیی سه‌ربازی بۆ ئۆپۆزسیۆنی سووریا». به‌رپرس ه ئه‌مریكییه‌كان هه‌روه‌ها ئاشكرایان ك��رد ،كه س �ه‌رۆك ئۆباما بۆ یه‌كه‌مجار له‌و كاته‌وه‌ی قه‌یرانه‌كانی سووریا ده‌ستیپێكردووه ،ڕێگه‌ی داوه به پێدانی چه‌كی سووك و ته‌قه‌مه‌نی به ئۆپۆزسیۆنی سووریا ،دوای ئه‌وه‌ی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كان دڵنیا بوو كه حكومه‌تی سووریا چه‌كی كیمیاویی به‌كارهێناوه.
7 ژمار ه ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
كورد و ڕۆحانی و كاڵفه‌یه‌كی ئاڵۆز په‌یجور :سه‌اڵح ساالر
كلیله‌كه‌ی ڕۆحانی ده‌كه‌ن كردم .ته‌نیا كۆسته‌رمان پێبێت ،نابێت بچینه ناوبازاڕ ،نه‌فه‌رمان پێبێت یان پێ نه‌بێت .ب �ه‌اڵم مه‌رزییه‌یه‌ك یان قه‌مه‌ره‌یه‌كت پێی بێت ،كێشه نییه. ئ�هم ب��ڕی��اره‌ش نه له به‌رژه‌وه‌ندیی خه‌ڵكی فه‌قیره كه ئۆتۆمبێلی نییه ،نه بۆ ئێمه‌ش كه كارمان ئه‌و پیشه‌یه‌یه». الی خۆشیه‌وه هیوا قه‌ره‌نیی قائیمقامی قه‌زای ڕانیه ،ده‌ڵێت «ئه‌م بڕیاره‌مان به‌هۆی ته‌سكیی ن��اوب��ازاڕی ڕانیه‌وه ده‌رك���ردووه ،تا ئه‌و كاته‌ی بازاڕەكه ف��راوان ده‌بێت .ئه‌و شوێنه‌ی ئێستا لێ داده‌ب �ه‌زن ناوه‌ندی ڕانیه‌یه ،زۆر دوور نییه .ئ �ه‌وان �هی نیگه‌رانییان هه‌یه ،هیچ مۆڵه‌تی كاركردنیان نییه. ئۆتۆمبێله‌كانیان هیچ پێشینه‌یه‌كیان نییه .ڕێگه‌ی كاركردنیان پێ نه‌دراوه. ئه‌مانه ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت مافی ئه‌وانه بخۆن كه ڕێگه‌ی كاركردنیان هه‌یه، وات��ه له‌به‌ر ب �ه‌رژە‌وه‌ن��دی��ی خۆیانه نه‌ك بهرژەوهندیی گشتی .سزادانی
ئه‌م شۆفێرانه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌وه بوو ڕێگه‌یان گرتبوو له نێوان چوارقوڕن ه و ڕانیه ،ئه‌ی كه نه‌خۆشێك هه‌بوو، یان ئاگركه‌وتنه‌وه‌یه‌ك ڕوویدا ،كێ لێی به‌رپرس بوو؟ له‌به‌ر ئه‌وه سزانه‌دراون كه داوای مافی خۆیان كردووه ،به‌ڵكو له‌به‌ر ئ��هوه س���زادراون كه ڕێگه‌ی گشتییان گرتووه». سه‌باره‌ت به گرانبوونی نرخیش ،ئه‌و قائیقامه وتی «له به‌رانبه‌ر گرانبوونی نرخی ن���اوب���ازاڕدا ،ئێمه بیر ل�هوه ده‌كه‌ینه‌وه هێڵی ناوبازاڕ دروستبكه‌ین، بۆ ئه‌مه‌ش ئێستا له هه‌وڵداین .هه‌ر خاوه‌ن پاسێك 500دینار له ناوخۆی ڕانیه له هاوواڵتی وه‌ربگرێت ،سزای ده‌ده‌ی��ن .ئه‌و كاته‌نه‌ش ئه‌وه ده‌كه‌ن كه بزانن پۆلیسی هاتوچۆ دیار نییه. هاوواڵتی ئاگاداره ،به‌اڵم هاوكار نییه. هاوواڵتی كه ئیشی خۆی ڕۆیشت، ئاماده‌یه هاوكارییت بكات ،به‌اڵم كه ئیشی نه‌ڕۆیشت ،گله‌یی ده‌كات».
دواج��ار و به ك��ۆك��ردن�ه‌وه‌ی زیاتر له 18ملیۆن ده‌ن��گ له ك��ۆی 37ملیۆن ده‌ن��گ��ده‌ر ،دك��ت��ۆر ح�ه‌س�ه‌ن ڕۆحانی كانیدیدی ب�ه‌ره‌ی ڕیفۆرم سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا و كورسی سه‌رۆككۆماری ئێرانی مسۆگه‌ركرد. ئ��ه‌وه‌ی پێویسته بخرێته به‌رتیشكی ل��ێ��ك��دان �ه‌وه‌ی چ���اودێ���ران ،كۆمه‌ڵه شتێكه كه له دوو زه‌مه‌نی جیاوازدا باسوخواسبوون .سه‌ره‌تا زه‌مه‌نی پێش ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن ،پاشان س �ه‌رده‌م��ی دوای هه‌ڵبژاردن ،كه هه‌ریه‌كه و بابه‌تگه‌لێكی جودا دێننه گۆڕێ ،به تایبه‌تی مه‌سه‌له‌ی كورد له هه‌ردوو به‌شه‌كه‌ی كوردستان (باشوور و ڕۆژهه‌اڵت) ،دۆخی ئابووری، دۆسێی ئه‌تۆم ،جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كان، ڕە‌وشی ئازادی و په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌و واڵته له‌گه‌ڵ واڵتانی دیكه‌ی جیهان... هتد. كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت حزبه‌كانی كوردستانی ڕۆژه��ه‌اڵت ،به كۆی ده‌نگ بایكۆتی هه‌ڵبژاردنیان كرد و داوای��ان له‌سه‌رجه‌م گه‌لی كورد كرد به‌شداریی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن نه‌كه‌ن، چونكه به وت�هی خۆیان «ئ �هوه ته‌نیا شانۆگه‌رییه‌كی بێ ئاكام و بێ سووده و كوردیش به‌شی تێیدا نییه و نابێت به‌شداری بكه‌ن». به‌اڵم دوو پرسیاری زۆر گرنگ خۆیان قوتده‌كه‌نه‌وه .یه‌كه‌م :ئایا ئه‌مه بڕیارێكی ت�ه‌ن��دروس��ت�ه؟ دووه‌م :ئایا ك��ورد له ڕۆژهه‌اڵت به‌گوێی حزبه‌كانیان ده‌كه‌ن؟ ئه‌مە جێگه‌ی پرسیاری هه‌موو كوردێكه. هه‌ر ئه‌مه‌ش مشتوڕی خستووه‌ته ناو چاالكوانانی كورده‌وه و به‌ره‌یه‌ك داوای بایكۆت و به‌ره‌یه‌كیش پشتی كاندیدێكی دیاریكراو ده‌گرێت. حه‌سه‌ن عه‌لی زاده ،چاالكوانێكی كوردی ش��اری سنه‌یه ،به (به‌یان)ی ڕاگه‌یاند «بایكۆتكردن زیانی زیاتره له سوود. حزبه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن كوردیان به‌سه‌ر دوو ته‌ره‌فدا دابه‌شكردووه ،كه ئه‌گه‌ر ڕاستییشت پێ بڵێم ،جه‌ماوه‌ری كورد هیچ ساڵێك به قسه‌ی ئه‌و به‌ڕێزانه‌ی ن �هك��ردووه .بۆیه باشرت واب��وو ئ �ه‌وان به‌وجۆره داوا له كورد نه‌كه‌ن كه بایۆكت بكه‌ن بە پیشه ،ده‌بوو داوای چاالكییان بكردبا». سه‌رئه‌نجام كورد به‌شداریی به‌رچاوی كرد و ده‌نگی خۆی به حه‌سه‌ن ڕۆحانی
دا .ده‌رب��اره‌ی داخوازییه‌كانی كورد و به‌ڵێنه‌كانی ڕۆحانی ،نازم عومه‌ر ده‌باغ، به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم له ت��اران بۆ به‌یان وت��ی «له دوای ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌كان ،ڕۆحانی وتی «پابه‌ند ده‌بم به‌و په‌یامنانه‌ی كه داوم��ه» .دوای ئ �ه‌وه‌ش ڕۆحانی ئه‌مه ده‌وره‌ی دووه‌می نییه ،خولی یه‌كه‌مێتی بۆ سه‌رۆككۆمار .پێم وایه ئه‌گه‌ر پابه‌ند نه‌بێت به به‌ڵێنه‌كانی خ��ۆی �هوه ،له هه‌موو بواره‌كاندا كه‌باسامن كرد ،به‌النی كه‌مه‌وه بۆ جێبه‌جێكردنی ،بۆ خولێكی تر كارده‌كاته س�هر ئ�هو ج�هم��اوه‌ره‌ی كه ئه‌مڕۆ ده‌نگی پێداوه ،چونكه ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ی كه ده‌نگی پێداوه بۆ ئه‌وه ده‌نگی پێنه‌داوه كه ته‌نیا ده‌موچاو بگۆڕێت ،بۆ ئ�هوه ده‌نگی پێداوه كه زیاتر هه‌موو بواره‌كانی چ تاكی ئێرانی بێت ،چ كۆی ئێرانی بێت ،چاوه‌ڕوانی هه‌یه له جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كانی». ده‌رب���اره‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران و هه‌رێمی كوردستان ،ده‌باغ وتی «ده‌بێ ئه‌وه بزانین مه‌سه‌له‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان و ب �ه‌ره‌و پێشه‌وه‌چوون ،یان تێكدانی ئه‌وه ،مه‌له‌فێكه ته‌نیا سه‌ر به‌كه‌سێك نییه ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی گشتی هاتنی دكتۆر ڕۆحانی ،پێم وایه زیاتر ئارامی و ته‌بایی له ناچه‌كه و به بڕوای هه‌ندێك له ده‌ره‌وه‌ی كۆماری ئیسالمیی ئێران و واڵتانی تر ،ده‌برێته پێشێ». كارنامه‌ی ڕۆحانی و ئیساڵحییه‌كان ئیساڵحییه‌كان ك��ارن��ام�هی��ان له‌گه‌ڵ ئوسوڵگه‌راكان جیایه ،هه‌رچه‌نده سیاسه‌ته نه‌گۆڕە‌كانی حكومه‌ت له ده‌ستی ڕابه‌ردایه نه‌ك سه‌رۆككۆمار. ب�ه‌اڵم به‌رنامه‌ی ئیسالحییه‌كان زیاتر بریتییه ل�ه :ك��ارك��ردن له‌سه‌ر ڕەوش��ی ئ��اب��ووری��ی واڵت ،ك��ران��ه‌وه‌ی زیاتر له الیه‌نی ئایینییەوە ،فراوانكردنی زیاتری بازنه‌ی ئ��ازادی ،كه‌مكردنه‌وه‌ی ته‌عه‌سوبی مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی، كه‌مكردنه‌وه‌ی ئ �هو كۆمه‌كانه‌ی كه ئێران بۆ واڵتانی ده‌ره‌وه و بزووتنه‌وه ئیسالمییه‌كانی جیهانی ده‌نێرێت. وه‌ك حیزبوڵاڵ و حه‌ماس و جیهاد و سووریای به‌شار ئه‌سه‌د و تد ...هه‌روه‌ها خۆشكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران له‌گه‌ڵ واڵتانی تر .به تایبه‌تی سعودیه، نه‌رمكێشی له‌گه‌ڵ دۆسێی ئه‌تۆم و واڵتانی ڕۆژئ��اوا ،گرنگیدان به الیه‌نی بواری مه‌ده‌نی له‌جیاتی سه‌ربازی. سایتی میهری سه‌ر به ده‌سه‌اڵت له ئێران،
له هه‌واڵێكدا ڕایگه‌یاند «كابینه‌كه‌ی حه‌سه‌ن ڕۆح��ان��ی زیاتر كابینه‌یه‌كی ئابووری و كراوه ده‌بێت». هه‌روه‌ها پاش بردنه‌وه‌ی ئیساڵحییه‌كان، به‌های متەنی ئێرانی به‌ره‌و هه‌ڵكشان ڕۆشت .له‌الیه‌كی دیكه‌وه و دوابه‌دوای سه‌ركه‌وتنی ڕیفۆرمخوازان ،ڕاب �هری ش��ۆڕش��ی ئیسالمیی ئ��ێ�ران فه‌رمانی ئازادیی بۆ ه �ه‌ردوو كه‌سایه‌تیی دیار و كاندیدی پێشووی سه‌رۆككۆماری ئێران ،میرحوسێن و موسه‌وی و مه‌هدی كه‌ڕووبی ده‌ركرد. واڵت���ان���ی ڕۆژئ������اوا و ع���ه‌ره‌ب���ی و دراوسێكانی ئێرانیش بردنه‌وه‌ی حه‌سه‌ن ڕۆحانییان پێ باشرتبوو .پێشوازییان له ده‌رئه‌نجامه‌كان كرد و هیوای كرانه‌وه‌ی زیاتریان له ئێران خواست. له پ��اڵ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكکۆماردا، ئێرانییه‌كان ده‌نگیان به ئه‌نجومه‌نی ش��ار و ش��ارۆچ��ك �ه و گونده‌كانیش دا ،كه ئه‌مه‌یان خاڵی به‌هێزكه‌ر و گه‌رموگوڕكردنی پرۆسه‌ی ده‌نگدانه‌كان ب��وو .له‌وباریه‌وه ب �ه‌ره‌ی یه‌كگرتووی ك��ورد ڕایگه‌یاند :كه به‌شێكی زۆر له كاندیده‌كانی ئ���ه‌وان ل�ه شاره‌كانی كوردستان ده‌رچوون. ب��ه‌اڵم شتێك كه جێگه‌ی مه‌ترسییه، سه‌رهه‌ڵدانی جه‌نگی نێوان ك��ورد و نه‌ته‌وه‌ی ئازه‌رییه ،كه له ڕاب��وردوودا پاش شۆڕشی گه‌النی ئێران ،به سه‌ختی س�ه‌ره�ه‌ڵ��دا .ل �هم هه‌ڵبژاردنه‌شدا له سنووری پارێزگای ورم��ێ ،دیسانه‌وه ملمالنێ و شه‌ڕوشۆڕ هاته‌وه گۆڕێ، ئ�هم�هش ئ �هو بۆمبه ترسناكه‌یه كه ئه‌گه‌ری هه‌یه له ئاینده‌دا بتەقێتەوە و ببێته هۆی كوشتار و ئاژاوه‌ی تائیفی. به تایبه‌تی له‌سه‌ر كێبه‌ركێ ئه‌نجومه‌نی شار و شارۆچكه و گونده‌كان ،ملمالنێكان چوونه ئاستى ته‌قینه‌وه. ح �ه‌س �ه‌ن ڕۆح��ان��ی مانگی ئ��اب به شێوه‌یه‌كی فه‌رمی پۆستی سه‌رۆككۆمار وه‌رده‌گ��رێ��ت و ئ��ه‌وه‌ی ل�هو چ��اوه‌ڕێ ده‌كرێت ،جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كانی هه‌ڵبژاردنه ،كه ئیدی ده‌بێت كلیله‌كه‌ی ده‌ستی له بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه بخاته ب��واری پراكتیك و ئه‌وكاته‌ی وتی :كورد یانی قاره‌مان ،من نیشتامنی كوردستانم خۆشده‌وێت ،هه‌لی ملیۆنیی كار فه‌راهه‌م ده‌كه‌م و..هتد .ده‌بێت ئیرت ئه‌وانه بخاته بازنه‌ی جێبه‌جێكردنه‌وه، ئه‌گه‌رنا خولی دووه‌م ده‌بێت ئه‌ویش ماڵئاوایی بكات.
6 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
ئێران له‌نێوان عه‌لی خامنه‌یی و حه‌سه‌ن ڕۆحانیدا ڕاپۆرت :فه‌ره‌یدوون ئه‌حمه‌د هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كۆمار له ئێران، كۆتاییهات و حه‌سه‌ن ڕۆحانی كاندیدی ئیسالحییه‌كان به زۆرینه‌ی ده‌نگ بردنه‌وه‌ی مسۆگه‌ر ك��رد .ب�ه‌اڵم له‌سه‌رووی ئ�ه‌وه‌وه ده‌سه‌اڵتێكی دیكه هه‌یه كه ئه‌ویش عه‌لی خامنه‌ییی ڕابه‌ری بااڵی شۆڕشی ئیسالمیی ئێرانه. سیستمی سیاسیی ئ��ێ �ران ج��ی��اواز له هه‌موو سیستمه سیاسییه‌كانی جیهان، تایبه‌مته‌ندییه‌كی ده‌ستووریی هه‌یه ،ئه‌ویش بوونی دامه‌زراوه‌یه‌كه به‌ناوی (وه‌لی فه‌قێ) یان (ڕابه‌ری بااڵ) كه له لووتكه‌ی ده‌سه‌اڵتی واڵت��دای �ه و ده‌س��ت��ووری ئێران چه‌ندین ده‌سه‌اڵتی به‌رفراوانی پێبه‌خشیوه. وه‌لی فه‌قێ كێیه؟ ڕابه‌ری بااڵ یان (وه‌لی فه‌قێ) دوو وشه‌ی ه��اووات��ان و په‌یوه‌ندییان ب�هو بیردۆزه سیاسیی ه ئایینییه‌وه هه‌ی ه ك �ه ئیامم خومه‌ینی له پاش شۆڕشی ئێران له‌گه‌ڵ خۆی هێنایه‌ئاراوه .ئه‌م بیردۆز ه ل ه بنه‌ڕە‌تدا له‌سه‌ر ده‌ستی شێخ ئه‌حمه‌د ن هراغی، خاوه‌ن كتێبێكی بواری بنه‌ما فیقهییه‌كان كه له ساڵی 1829دا كۆچی دوایی كردووه، سه‌ریهه‌ڵداوه .پاشان خومه‌ینی ل ه ساڵی 1979دا ب��ۆ یه‌كه‌مجار خستیه ب��واری جێبه‌جێكردنه‌وه. ئه‌م بیردۆز ه بۆ به‌ڕێوه‌بردنی واڵت له‌الیه‌ن مه‌رجه‌عه بااڵكانی مه‌زهه‌بی شیعه‌وه ل��هو س��ه‌رده‌م��ان��هدا ك �ه ئ���ه‌وان ن��اوی��ان ن��اوه سه‌رده‌می غه‌یبه‌ت و دیارنه‌مانی ئیاممی مه‌هدیی دوازده‌هه‌مین ،ئیاممی شیعه‌كان .ئه‌م بیردۆزه بریتییه له‌وه‌ی كه فه‌قیه و پیاوه شاره‌زاكانی ئایینیی مه‌زهه‌به‌كه له‌جێی مه‌هدیی چاوه‌ڕوانكراو فه‌رمانڕە‌وایه‌تی ده‌كه‌ن تا ئه‌وكاته‌ی ئیاممی چ��اوه‌ڕوان��ك �راو خ��ۆی ئاشكرا ده‌ك��ات و ده‌سه‌اڵت ده‌گرێته‌ده‌ست. به‌پێی ده‌س��ه‌اڵت��ی وی�لای �هت��ی فه‌قێ، مه‌رجه‌عییه‌تی ئایینی ده‌بێته سه‌رچاوه‌ی ف��هت��وادان و ده‌س���ه‌اڵت .ئه‌ركه‌كه‌یشی له ڕاب��هری رۆحییه‌وه ده‌بێت ه شكڵێكی هاوچه‌رخانه ،كه بریتییه له ڕابه‌ری بااڵی شۆڕشی ئیسالمی ،كه به‌هۆی ده‌سه‌اڵته زۆره‌كه‌یه‌وه هه‌ژموونی به‌سه‌ر سه‌رجه‌م داموده‌زگاكانی ده‌وڵه‌تی ئێراندا هه‌یه. ده‌سه‌اڵته‌كانی ڕابه‌ری بااڵ ماده‌ی پێنجه‌می ده‌ستووری ئێران ده‌ڵێت: ویالیه‌تی ئوممه‌ت (به‌هۆی دیارنه‌بوونی ئیامم)ـه‌وه ده‌سپێردرێت به دادپه‌روه‌رترین و زاناترین‌و له‌خواترسرتین پیاوی ئوممه‌ت،
تا كاروباری واڵت به‌ڕێوه‌ببات به‌و شێوه‌یه‌ی كه له‌ماده‌ی 107ی ده‌ستووردا هاتووه .ئه‌و ماده‌یه‌ش ده‌ڵێت ڕابه‌ری بااڵ له‌گه‌ڵ گشت گه‌لدا له‌به‌رده‌م یاسادا یه‌كسانه. ئه‌و مه‌رجانه‌ی كه ده‌بێت له ڕابه‌ردا هه‌بێت، ئه‌مانه‌ن :زانست ،دادگ�هری��ی ،مروئه‌ت، تێگه‌یشتنی ف �راوان به ڕەوش��ی س �ه‌رده‌م، ئ��ازای��ی ،زی��ره‌ك��ی ،ت��وان��ای به‌ڕێوه‌بردنی كاروباره‌كان. هه‌روه‌ها ده‌ستوور مافی ئه‌وه‌ی ب ه ڕابه‌ر داوه ،كه به‌رپرسیارێتیی فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه چه‌كداره‌كان بگرێته‌ده‌ست و مافی ڕاگه‌یاندنی جه‌نگی هه‌یه .هه‌روه‌ها مافی دامه‌زراندن و البردنی ئه‌م كه‌سانه‌ی هه‌یه: نیوه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی داڕشتنه‌وه‌ی ده‌ستوور كه ژماره‌یان 12ئه‌ندامه ،سه‌رۆكی ده‌سه‌اڵتی دادوه‌ری ،سه‌رۆكی دامه‌زراوه‌ی ڕادی��ۆ و ته‌له‌فزیۆن ،فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه‌كانی گاردی شۆڕش ،فه‌رمانده بااڵكانی هێزه چه‌كداره‌كان و هێزه‌كانی ئاسایش. به‌اڵم س �ه‌ره‌ڕای ئه‌م ده‌سه‌اڵتانه‌ش ،ئیامم خومه‌ینی ـ یه‌كه‌م ڕابه‌ری بااڵی كۆماریی ئیسالمیی ئێران ـ به‌وه‌نده‌و ه نه‌وه‌ستا ،به‌ڵكو هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر ئه‌نجومه‌نی شوورا (په‌رله‌مان) و سه‌رۆكایه‌تی كۆماردا سه‌پاند. ئ �ه‌وه‌ب��وو ئه‌بولحه‌سه‌ن به‌نی س �ه‌دری یه‌كه‌م سه‌رۆككۆماری ل ه ساڵی 1981دا البرد ،كاتێك كه سه‌رپێچیی ڕاسپارده‌كانی خومه‌ینی ك��رد .ه �ه‌روه‌ه��ا ساڵی 1988 نامه‌یه‌كی زبری ئاڕاسته‌ی عه‌لی خامنه‌یی كرد كاتێك ڕە‌خنه‌ی له هه‌ندێك له كاره‌كانی خومه‌ینی گرت ،كاتێك واژۆی له‌سه‌ر یاسای كار كرد له‌كاتێكدا ئه‌نجومه‌نی داڕشتنه‌وه‌ی ده‌ستوور دژی وه‌ستایه‌وه. به‌الی خومه‌ینییه‌وه( ،وه‌لی فه‌قێ) له‌الیه‌ن ئیاممی مه‌هدییه‌وه دیاریكراو ه و نابێت سه‌رپێچیی بڕیاره‌كانی بكرێت. هه‌ڵبژاردنی وه‌لی فه‌قێ ڕاب���هری ب��ااڵ ،ی��ان وه‌ل��ی فه‌قێ له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی شاره‌زایان (مه‌جلیسی خربگان) كه له‌الیه‌ن گه‌له‌و ه هه‌ڵده‌بژێردرێت، دیاریده‌كرێت .خومه‌ینی یه‌كه‌م كه‌س بوو كه ویالیه‌تی فه‌قیهی وه‌رگ��رت و تا ساڵی 1989ڕابه‌ری بااڵ بوو ،پاش مردنی خومه‌ینی ،عه‌لی خامنه‌یی ڕاب�هری بااڵی ئێستا ،بووه (وه‌لی فه‌قێ). ده‌ب��وو پاش مردنی خومه‌ینی ،ئایه‌توڵاڵ حسه‌ین عه‌لی مونته‌زیری ببوایه به ڕابه‌ری بااڵ ،به‌اڵم به‌هۆی ناڕ ەزای ده‌ربڕین له‌سه‌ر ئه‌و له‌سێداره‌دانانه‌ی ك ه حكومه‌تی ئێران له ساڵی 1988و 1989دا ئه‌نجامی دا ،خومه‌ینی ناچار به‌ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی كرد.
نووسینگه‌ی ڕاب��هری بااڵ له چ��وار كه‌س پێكهاتووه كه مه‌رجه هه‌ریه‌كه‌یان پله‌ی (حوججه‌تولئیسالم) ی��ان (ئایه‌توڵاڵ)ی هه‌بێت .ه�ه‌روه‌ه��ا زیاتر له دووه�� هزار ن��وێ��ن�هری ه�هی�ه ك �ه زۆری��ن �هی��ان پله‌ی (حوججه‌تولئیسالم)یان هه‌یه‌‌و له هه‌موو وه‌زاره‌ته‌كان و له داموده‌زگاكانی ده‌وڵه‌ت و ناوه‌نده كه‌لتوورییه‌كانی ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی ئێران و له هه‌ر 31پارێزگاكه‌ی ئێراندا، باڵوبوونه‌ته‌وه. البردنی ڕابه‌ر ئه‌نجومه‌نی شاره‌زایان ده‌توانن له ڕووی تیۆرییه‌وه ڕابه‌ر له‌كار الببه‌ن ،ئه‌ویش به دوو مه‌رج :ئه‌گه‌ر ڕابه‌ر نه‌یتوانی كار و ئه‌ركه ده‌ستوورییه‌كانی جێبه‌جێ بكات، یان یه‌كێك له مه‌رجه‌كانی بوونه ڕابه‌ریی له‌ده‌ستبدات. ملمالنێی موحافیزكار‌و ئیسالحییه‌كان له‌وكاته‌ی ل ه ساڵی 1997ـ��هوه محه‌مه‌د خاته‌می به سه‌رۆككۆمار هه‌ڵبژێردرا ،دوو جه‌مسه‌ری سیاسی له ئێران سه‌ریانهه‌ڵدا، جه‌مسه‌ی موحافیزكار و ئیسالحییه‌كان. ڕاب��هری گشتی ،عه‌لی خامنه‌یی ،به‌ره‌ی جه‌مسه‌ری موحافیزكاره‌كانی گرت ،ئه‌مه‌ش قه‌یرانی سیاسیی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی پێشوودا قووڵكردووه‌ته‌وه. ئیسالحییه‌كان ئه‌گه‌رچی له ڕووی تیۆرییه‌وه باوه‌ڕیان به ده‌ستووری ئێران هه‌یه كه به‌پێی ئه‌و ده‌ستووره پابه‌ندبوونی عه‌مه‌لی به(ویالیه‌تی فه‌قێ) پێوه‌ری هه‌ر كارێكی سیاسییه ،به‌اڵم چه‌ندین توێژی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێرانی داوای پێدانی ده‌سه‌اڵتی ده‌ستووریی زیاتر ده‌كه‌ن به سه‌رۆككۆمار ،تا بتوانن له‌و ڕێگه‌یه‌وه ده‌سه‌اڵتی وه‌لی فه‌قێ ل ه حوكمدا كه‌مبكه‌نه‌وه. وه‌لی فه‌قێ و سه‌رۆككۆمار ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێكردن ل ه ئێراندا دووسه‌ره، سه‌رێكیان وه‌لی فه‌قێ و ئه‌وی دیكه‌ش سه‌رۆككۆماره .وه‌ل��ی فه‌قێ یان ڕاب�هری بااڵ ،به‌درێژایی ته‌مه‌نی له پۆسته‌كه‌یدا ده‌مێنێته‌وه ،به‌اڵم سه‌رۆككۆمار چوارساڵ ج��ارێ��ك ه�ه‌ڵ��ده‌ب��ژێ��رێ��ت و ده‌س �ه‌اڵت��ی دیاریكراوی جێبه‌جێكردنی هه‌یه .مه‌حموود ئه‌حمه‌دی نه‌ژادى سه‌رۆككۆماری پێشوو، به‌هۆی سیاسه‌ته توونده‌كانیه‌وه بوو ه هۆی وروژاندنی چه‌ندین قه‌یران له‌گه‌ڵ واڵتانی خۆرئاوا ،پێشبینی ده‌كرێت هاتنی حه‌سه‌ن ڕۆحانیی سه‌رۆككۆماری ئێستا ،ببێته هۆكارێك بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی فشاره‌كانی سه‌ر ئێران. * به ده‌ستكارییه‌وه له سایتی جه‌زیره‌وه كراوه به كوردی.
بڕیارێكی قائیمقامی ڕانی ه خاوه‌ن پاس و نه‌فه‌ره‌كان نیگه‌ران ده‌كات سه‌رنشینێك :خاوه‌ن پاسه‌كان تۆڵ ه له هاوواڵتیان ده‌كه‌نه‌وه ،نرخی ناوخۆیان كرد ب ه دووقات
گه‌النی ئێران چاوه‌ڕێی په‌یجور :زریان جه‌وهه‌ر
فۆتۆگۆاف :محەمەد جەمال
ماوه‌یه‌كه پاسه‌كانی هێڵی گواستنه‌وه‌ی نێوان شاره‌كانی ڕانیه و چوارقورنه و حاجیاوا ،ڕێگه‌یان پێ نادرێت بچنه ناو بازاڕی ڕانیه ،ته‌نیا له سه‌ره‌تای بازاڕ ده‌توانن سه‌رنشینان دابه‌زێنن .ئه‌مه‌ش نیگه‌رانیی زۆری الی هاوواڵتیان و خ��اوه‌ن پاسه‌كان دروستكردووه .له تۆڵه‌ی ئه‌وه‌دا ،خاوه‌ن پاسه‌كان كرێی نه‌فه‌ره‌كانیان گرانكردووه .بێستوون محه‌مه‌د ك�ه شوفێری یه‌كێك له‌و پاسانه‌یه ،وتی «ئێمه زۆر نیگه‌رانین له‌و بڕیاره .خۆپیشاندانیشامن كرد، به‌اڵم حه‌وت شۆفێرمان ده‌ستگیركران، به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه داوای مافی خۆمان و خه‌ڵك ده‌كه‌ین ،چونكه چوونه ناو ب��ازار بۆ قازانجی خه‌ڵكی ه��ه‌ژاره. به‌اڵم هه‌ر بڕیارێك حكومه‌ت بزانێت
بۆ ب �ه‌رژە‌وه‌ن��دی��ی خه‌ڵكی فه‌قیره، نایهێڵێت ،چونكه خه‌ڵكی به‌سااڵچوو و كه‌مئه‌ندام و منداڵ و ئافره‌تی دووگیان ناتوانن لێره‌وه بچنه ناوه‌ندی بازاڕ. قائیمقام له‌بری كارئاسانی بۆ خه‌ڵك، ك��اری خه‌ڵكی ق��ورس��ده‌ك��ات .ته‌نها داواك��اری�مان ڕۆیشتنه به‌ناو ب��ازاردا، كه‌چی قائیمقام ده‌ڵێت قه‌ره‌باڵغی دروستده‌كه‌ن .با له‌بری ڕێگریكردن له ئێمه به بیانووی ته‌سكیی جاده، دووس��ای��د ب��ۆ خه‌ڵكی ب��ك��ات .ئێمه له‌بیرمان چووه‌ته‌وه كه‌ی حكومه‌ت به‌ڵێنی دووسایدی پێ داوین!». حه‌سه‌ن مه‌مه‌ند كه سه‌رنشینێكه، وتی «ئه‌م بڕیاره دوو ڕووی هه‌یه، الیه‌نی خراپی ئه‌وه‌یه كه نه‌خۆش و په‌ككه‌كه‌وته‌كان ناگه‌نه ناوه‌ندی شار، ده‌بێ له دووره‌وه دابه‌زن .الیه‌نی باشی ئه‌وه‌یه كه قه‌ره‌باڵغیی كه‌مكردووه‌ته‌وه له ناوبازار .به‌اڵم له‌بری ئه‌وه ده‌بوو شوێنێك ب��ۆ داب �ه‌زی��ن��ی ن �هخ��ۆش و
په‌ككه‌وته‌كان دیاریبكرایه». یه‌كێكی دیكه له سه‌رنشینه‌كان وتی «قسه‌كردن بۆ ئه‌م حكومه‌ت بێسووده، بۆیه وازی لێ بهێنه ،كێ جوامبان ده‌داته‌وه!». عه‌بدوڵاڵ عه‌بدولڕە‌حامن ،سه‌رنشینێكی تره ،پێی وایه حكومه‌ت به‌م بڕیاره ته‌نیا فه‌قیره‌كانی سزا دا «چونكه ئه‌وه‌ی سواری پاس ده‌بێت ،ئۆتۆمبێلی نییه. ئ�ه‌وه‌ی كاری شۆفێریی پاس ده‌كات و پیشه‌كه‌ی ئ�ه‌وه‌ی�ه ،وه‌ك ئه‌وه‌یه نانبڕاو كرابێت .جاران كرێی نه‌فه‌ر بۆ ناوبازاڕ به 250دینار بوو ،ئێستا له ڕقی قائیمقام كردوویانه به 500دینار. ده‌ره‌وه و ناوه‌وه‌ی شار یهك نرخه .كێ باجه‌كه‌ی ده‌دات؟ خۆ قائیمقام نییه، هه‌ر ئێمه‌ی فه‌قیرین». عوسامن سه‌لیم كه شۆفێرێكی تره، وتی «هه‌ر حه‌رام كراوه پاس به‌ناو ب���ازاڕدا ب���ڕوات .من بێ سه‌رنشین به‌ناو ب���ازڕدا ڕۆیشتم ،غه‌رامه‌یان
9 ژماره ( ،)40سێشه‌ممه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ه بۆنداره‌كان سوودی سه‌وز سه‌وزه بۆنداره‌كان ته‌نها له ئاماده‌كردنی خواردنه نایاب و تایبه‌ته‌كانی وه‌كو دۆڵمه و ..هتد به‌كارده‌هێرنێن ،به‌ڵكو بۆ جوانكردنی خواردنه‌كانیش سوودیان لێوه‌رده‌گیرێت ،كه له‌گه‌ڵ خواردنه‌كاندا له‌سه‌ر سفره‌كان ئاماده‌ده‌كرێن ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ك ه هه‌م سوود له پێكهاته‌كه‌یان وه‌رده‌گیرێت ،هه‌م تام و بۆنه‌كه‌یان، كه لێره‌دا باس له‌سوودی هه‌ندێك له‌و سه‌وزانه ده‌كه‌ین.
م گ‌ه هعد ه ن و م�� نجین‌ه وس ی هع�� سه الوێت وزانه ده‌ن��
یژ كه‌ره ۆش گشن هێز ه و ه تیها ش به ی ه ی ه ه ئ كه. ی یهك ووندی ه‌وزه‌ی � زۆر چا ری، ا ت ك � یا س س به ی ی گ بۆنێك ئ �هم ی ه هر ده‌رمان شن نیژ ت .دام ان ب هخ گش هب ��ا ۆئه‌ن ره ی ده ر د بۆ ك ڵ زی ز هت هسه وه و ل هگه به‌ل ه ل ه‌كاته ی تازه ش و د شنیژ خۆ گ ی تامێك ردن. خوا
نوها
ی
ی وو س ڤی وودی زۆ كه زۆر ب س ی� ه ك � ێ � ره، ك�ه تامی ه‌كا b9و ئ ن Cو كال له‌وانه؛ د رده‌هێرنێ ل �هو اسن و ه یسیۆم و ه‌وڵ همه‌ند ت و هروه‌ها د فایرب و ڤیت ه به ژەئۆكسانی امین شه.
سیر ،دۆستی د ڵ ی ن ا زدار سیر؛ ده‌بێته ه
ب ۆی ل جوڵێت و فشاری ئه‌وه‌ی خ وێ ن با ش ێ رت خوێن كۆڵین هوه‌كا ئ��ه‌ن��دازه ن نیشانیان داوه دابه‌زێنێت. ی داده‌به‌زێنێ كۆلیسرتۆڵی خ�را كه سیر پ ت. �ی خوێن
شوویت، دۆستی شه‌وانی بێخه‌وی شوویت یه‌كێكه له سه‌وزه‌واته بۆنداره‌كان كه الیه‌نگری زۆره و تایبه‌مته‌ندیی زۆر چاكی هه‌یه .له كۆندا پزیشكه میرسییه‌كان ئه‌م سه‌وزه‌یان وه‌ك ده‌رمان به‌كارهێناوه .شوویت بۆ گرفته‌كانی گه‌ده (به‌تایبه‌ت بێئیشتیهایی) و هه‌روه‌ها بۆ البردنی تێكچوونی خه‌و زۆر چاكه.
سه‌المه‌تیی ره‌نتیده‌ری حێل ،گ دامی هه‌رس كۆئه‌ن ن به‌كارهێناوه چینیدا حێلیا ریخۆڵه .حێل له پزیشكیی و ه د ه �� گ ی هی ده‌یان هوێت ان بۆ نه‌خۆشییه‌ك ل بۆ ئ هو كه‌سان زهێنه‌ریشه .حێ می بنب ،به‌سووده. قه‌ڵه‌و
ڕەوا ،ته‌نیا به پێنج ملیۆن دینار ک � � � � ��ورت � � � � ��ە و درێ � � � � � � � ��ژەى ئۆتۆمبێل دروستده‌كات هەواڵى سێ براکە زریان جه‌وهه‌ر ڕەوا مامه ئیسامعیل ،قوتابیی ئاماده‌یی چوارقوڕنه‌یه ،دانیشتووی گوندی قه‌ره‌نیاغای سنوری ناحیه‌ی چوارقوڕنه‌یه. ئه‌و له سه‌ره‌تای ته‌مه‌نیه‌وه خولیایه‌كی زۆری بۆ داهێنان و ئاینده هه‌یه ،داهێنان له بواری ئه‌لكتۆرنی میكانیك .ئه‌و ئێسته له‌گه‌ڵ سێ په‌یامنێری خۆبه‌خشدا خاوه‌نی سایتی (ڕەوا)یه كه هه‌ر خۆی دیزاین و دروستی كردووه. ڕەوا ب ه رۆژنامه‌ی به‌یانی وت :گه‌ر توانای مادیم هه‌بێت ،ده‌توانم رادیۆ و ته‌له‌فزیۆن ،ئۆتۆمبێلی دووسه‌رنشین، چه‌ندین ئامێری تری به‌سوود دروستبكه‌م. بۆ دروستكرنیشان سوود له سیدی و ڕادیۆ و ته‌له‌فزیۆنی شكاو ده‌بینم ،ئه‌وانه‌ی
وێنە جیهانییەکان
دیمه‌نێك كاره‌ساتێكی گهوره ده‌گێڕێته‌وه ئا :الس هه‌ورامی
ده‌بنه مایه‌ی پیسكردنی ژینگه‌مان .به‌اڵم دروستكردنی هه‌ریه‌ك له‌مانه ،تێچوونی ده‌وێ��ت ،كه من ناتوانم دابینی بكه‌م. بۆ منوونه بۆ دروستكرنی ئۆتۆمبێلێك پێویستم به پێنج ملیۆن دیناره». ئ��هو ئێست ه رادی��ۆی��هك��ی هه‌یه به‌ناوی (ده‌نگی ڕەوا) له‌سه‌ر شه‌پۆلی ،107.7fmرووبه‌رێكی فراوانی ناوچه‌كه‌ی ده‌گرێته‌وه ،به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی مۆڵه‌تی نییه ناتوانێت به‌رده‌وام كاری پێبكات. له وه‌اڵمی ئەوەى ئایا نیشته‌جێبوونی له گونددا نابێته هۆی ئ �ه‌وه‌ی كه ئه‌و خه‌ون و خولیایانه‌ى بپوكێنه‌وه؟ ڕەوا پێی وابوو« :ئه‌وه هیچ گرفت نییه ،ئه‌مڕۆ شار و گوند هیچ جیاوازییان نییه .گه‌نج خۆی توانای هه‌بێت ،هیچ جیاوازیی نییه».
سەریاس محەمەد له‌م رۆژان��هدا هاوڕێیه‌كم هه‌ر به كورتی وتی :ئه‌مڕۆ سێ برا له یهك كاتدا به سێ سه‌یاره‌ی جیاواز تووشی ڕووداوی وه‌رگه‌ڕان بوون .منیش وتم جا گه‌ر شۆخی ناكه‌یت پێامن بڵێ بزانین چۆن بووه. پاشان چووه سه‌ر درێژەی هه‌واڵك ه و وت��ی :سێ براكه خه‌ڵكی گوندی (ئارووزه‌ر)ی ناوچه‌ی شارباژێڕن .رۆژی هه‌ینی ب���وو ،ده‌وروب����هری س���هع���ات ی���ان���زه‌ی پێش نیوه‌ڕۆ ،كاتێك له گوندی ئ�����ارووزه‌ره‌وه ده‌چ��ن بۆ ده‌ره‌میانه بۆ به‌جێهێنانی نوێژی هه‌ینی ،یه‌كێكیان
كه ئۆتۆمبێله‌كه‌ی كه جۆری ئۆپڵه ،ل ه نزیك گه‌رمه‌زه سه‌یاره‌كه‌ی وه‌رگ �ه‌ڕاوه. دووه‌م���ی���ش���ی���ان ك�ه ئۆتۆمبێلی پێیه ،له ج��ۆری گاڵندی
گوندی ده‌ره‌میانه له به‌رزاییه‌كه‌و ه ده‌كه‌وێته خواره‌وه .سێیه‌میشیان كه هه‌واڵی دوو براكه‌ی تری ده‌بیستێت، زۆر ب �ه خ��ێ�رای��ی ل��ێ��ده‌خ��وڕێ��ت و سه‌یاره‌كه له ده‌ستی وه‌ریده‌گرێت و دواتر به زه‌حمه‌ت كۆنرتۆڵی سه‌یاره‌كه ده‌كات. س��وپ��اس ب��ۆ خ��وا هه‌مووال ل �ه ڕووداوه‌ك�����ان س�ه‌الم�هت ده‌رده‌چ���ن ،ته‌نیا بوكیان ك���ه ل��ه‌ن��ێ��و ی �هك��ێ��ك ل �ه‌س �هی��اره‌ك��ان��دا ب��وو، ت���ا ئ��ێ��س��ت��ا ب���هت���ه‌واوه‌ت���ی چاكنه‌بووه‌ته‌وه ،نزای خێر بۆ ئه‌ویش ده‌كه‌ین .خوا هه‌موو الیه‌كامن بپارێزێت.
ئه‌وه‌ی له وێنه‌كه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت، ئافره‌تێكی هندیی ه و له‌سه‌ر ملی كه‌نار ده‌ری��ای �هك ،به‌سه‌ر ته‌رمی یه‌كێك له كه‌سه نزیكه‌كانیدا ده‌گری ،كه به هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی شه‌پۆله ده‌ریاییه‌كانه‌وه ل ه ناوچه‌ی ئاسیا له ساڵی ،2004گیانی له‌ده‌ست داوه. له مانگی كانوونی یه‌كه‌می ساڵی ،2004ڕوودان���ی زه‌مینله‌رزه‌یه‌ك به گوڕی 9.3پل ه به‌پێی پێوه‌ری ڕێخته‌ر، له قوواڵیی ده‌ری��ای نزیك كه‌ناره‌كانی دورگ���هی س��ۆم�هت��ره‌ی ئه‌نده‌نووسیا، بووه هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی شه‌پۆله‌كانی ده‌ری���ا ل �ه ك�ه‌ن��اره‌ك��ان��ی ( )10واڵت��ی ناوچه‌ی باشووری ڕۆژهه‌اڵتی ئاسیا .ئه‌م ڕووداوه‌ش ب ه كاره‌ساتی «تسۆنامی»
ن��ارسا .ئه‌م كاره‌ساته رسوشتییه له ئاكامدا بووه هۆی گیانله‌ده‌ستدانی زیاتر له ( )220هه‌زار كه‌س .ب ه ته‌نها له هه‌رێمی «ئاچێ»ی ئه‌نده‌نووسیاش ئاستی ئاوه‌كه بۆ زیاتر له ( )30مه‌تر به‌رزبووه‌وه ،به‌وهۆیه‌شه‌وه نزیكه‌ی ( )168هه‌زار كه‌س گیانیان له‌ده‌ست دا. وێنه‌ی ئه‌مجاره‌مان دیمه‌نێكی كاریگه‌ری ئه‌و كاره‌ساته‌یه .وێنه‌كه‌ش موڵكی ئ��اژان��س��ی ڕۆی��ت��ه‌رزه و له الی �ه‌ن فۆتۆگرافه‌ری هندی ،ئاركۆ دات��اوه گیراوه .له پێشبڕكێی فۆتۆی ڕۆژنامه‌وانیی نێوده‌وڵه‌تیشدا له ساڵی ،2004خه‌اڵتی وێنه‌ی ساڵی به‌ده‌ستهێنا.
8 www.bayanpress.net
ژماره ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
ئاسۆی لێڵی به‌رازیل به‌ره‌و روونبوونه‌و ه ده‌چێت دارا حسێن دوای ئه‌نجامدانی یه‌كه‌م یاریی ب �هرازی��ل ب�ه‌رام��ب�هر ی��اب��ان ل�ه جامی ك��ی��ش��وەره‌ک��ان��دا ،ه��ان��د هران��ی ئه‌و هه‌ڵبژارده‌یه ئاسۆیه‌كی روونیان لێ ده‌رك �ه‌وت ،كه ئێستا هه‌ڵبژارده‌كه‌یان له ریزبه‌ندی 22ی مانگانه‌ی فیفادایه و خراپرتین ریزبه‌ندییه ك ه له مێژوویدا ب�هخ��ۆی�هوه بینیبێتی ل �هو ك��ات�ه‌وه‌ی ریزبه‌ندیی مانگانه‌ی فیفا دروستبووه. ب� هرازی��ل كه له جامی جیهانیی 2006ەوه ب��ه ئاستێكی خ �راپ��دا ت��ێ��ده‌پ�ه‌ڕێ��ت ،جارێكی ت��ر له‌پێناو گه‌ڕانه‌و ه بۆ شكۆمه‌ندییه‌كه‌ی پێشوو، په‌نای برده‌وه بۆ لویس فلیپۆ سكۆالری كه ساڵی 2002سه‌ركردایه‌تیى كرد بۆ جامی جیهاىن. دوای هێنانه‌وه‌ی سكۆالری و دوای ئه‌نجامدانی چه‌ند یارییه‌كی دۆستانه
باشترین هێرشبه‌ره‌كانی مێژووی جامی كیشوه‌ره‌كان وریا عه‌لی نیامر ،فرناندۆ تۆرێس ،ماریۆ بالۆتێلی، خافێر هێرناندێز ،لویز سوارێز ،ئه‌دیسۆن كاڤانی ،داڤید ڤیا ،ستیڤان شه‌عراوی، ه هموویان تینوون و د هیان هوێت ل هم جامه‌دا ژم��اره‌ی گۆڵه‌كانیان زیاد بكات.
باشرتینه‌كه‌یان له كۆتاییدا پێاڵوی ئاڵتوونیی ئ هدیداس ب هده‌ست ده‌هێنێت .ئه‌وان یاد و یاده‌وەریی هێرشب هراىن پێشووی ئه‌م پێشبڕكێی ه زیندوو ده‌كه‌نه‌وه ،ك ه باشرتین ئ هستێره‌كانی س هرد همی خۆیان بوون.
له پێناو میونخ خولی ئینگلیزی ره‌تده‌كاته‌وه لیڤاندۆڤسكی پۆڵه‌ندیی و هێرشبه‌ری یانه‌ی بوروسیا دۆرمتۆندی ئه‌ڵامنی ره‌تیده‌كاته‌وه و بچێته خولی ئینگلیزییه‌وه بۆ په‌یوه‌ندی كردن به یانه گه‌وره‌كانی وه‌ك چێڵسی و هه‌ردوو یانه‌كه‌ی شاری مانچسته‌ر، ئه‌وه‌یش ل ه پێناو ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی بكات به یانه‌ی بایرن میونخه‌وه و یاریی كردن بۆ ئه‌و یانه باڤارییه ،له به‌رامبه‌ردا بوروسیا دۆرمتۆند دووپاتی كرده‌وه ك ه ئه‌و یاریزانه یان ده‌بێت تا كۆتایی بۆنده‌كه‌ی مبێنێته‌وه ،یان رازیبێت بیفرۆشن به یانه‌یه‌كی تر جگه له بایرن میونخ، چونكه نایانه‌وێت دوو باشرتین یاریزانی بچنه بایرن میونخ دوای ئه‌وه‌ی گۆتزه‌ی برد.
سعودیه :1997 پێش هنگیی رۆماریۆ رۆم���اری���ۆ دوای س���ێ س���اڵ له هاوكاریكردنی ب هرازیل بۆ پاڵه‌وان بوونی ل ه جامی جیهانیدا ،ب ه پێنج گۆڵ ل ه سعودیه دره‌وشایه‌وه .ناوبراو له یاریی فیناڵدا له به‌رامبه‌ر ئوستورالیا 3گۆڵی تۆمار كرد. ریكۆردی ح�ه‌وت گۆڵی هێشتا به‌ناوی ئه‌مه‌وه‌یه. م هكسیك :1999 دیارد هیی رۆناڵدینهۆ رۆناڵدینهۆ ل ه ب هرازیل و كواوتیمۆك بالنكۆ ل ه مه‌كسیك و مه‌رزوق ئه‌لعتێبی له سعودیه ،ل�هو خول هدا یه‌كی ش هش گۆڵیان ت��ۆم��ارك��رد .خ �ه‌اڵت��ی باشرتین یاریزانیش به‌خرشایه رۆناڵدینهۆ ك ه چوار پاسی گۆڵیشی دابوو 6 .گۆڵ ل ه 5یاریدا، به‌رهەمی كاری ئه‌و بوو ،ك ه یه‌كی گۆڵێكی ل ه ئه‌ڵامنیا و ئه‌مریكا و نیوزله‌ندا كرد و ل هب هرامب هر سعودی هشدا هاتریكی كرد، به‌اڵم نه‌یتوانی گۆڵ له خۆرخه كامپۆسی گۆڵچیی مه‌كسیك بكات.
و یه‌كه‌م یاریی جامی كیشوه‌ره‌كان، ده‌ت��وان��ی��ن ئ��هم س��ێ خاڵە ل �هب��اره‌ی هه‌ڵبژارده‌ی به‌رازیله‌و ه بڵێن. -1س��ك��ۆالری پێویستی ب ه كاته: سكۆالری هه‌رچه‌نده له سه‌رتاو ه وه‌ك مانۆ مینیزێسی راهێنه‌ری پێشووی هه‌ڵبژارده‌كه ،له یارییه دۆستانه‌كاندا رووبه‌ڕووی زه‌حمه‌ت بووه‌و ه و ب ه هه‌مان شێو ه سه‌ركه‌وتنی بۆ تۆمار نه‌ده‌كرا و ه��ان��ده‌ران زیاتر ب��ه‌ره‌و بێئومێدی ده‌چ��وون ،به‌اڵم پێچه‌وانه‌ی مینیزێس، س��ك��ۆالری ئازایه‌تییه‌كی گ �ه‌وره‌ت��ری تیابوو ،س��وورب��وو له‌سه‌ر رووب��ه‌ڕوو ب��وون �ه‌وه‌ی ه�ه‌ڵ��ب��ژارد ه به‌هێزه‌كان، پێچه‌وانه‌ی مانۆ كه دوای دوو سێ یاری و شكستی زوو ،رووب�ه‌ڕووب��وون�ه‌وه‌ی گه‌وره‌كانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه و داوای به‌رامبه‌ربوونه‌وه‌ی هه‌ڵبژارد ه الوازه‌كانی كرد ،به بیانووی ئه‌وه‌ی پێویستیان به دروستكردنی متامنه‌یه الی یاریزانه‌كانی. -2به‌رازیل به‌ره‌و باشی هه‌نگاو
ده‌نێت :سكۆالری ئ�ه‌وه‌ی له ئێستادا بیری ل��ێ��ده‌ك��ات�هوه ،به‌ده‌ستهێنانی جامی كیشوه‌ره‌كان نییه ،به‌ڵكو له هه‌وڵی پێكهێنانه‌وه‌ی نه‌وه‌یه‌كی تری ئاڵتونیدایه ،ه���ه‌روه‌ك پێشووتر .بۆ ئه‌وه‌یش به كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌ستێره الوانه ورده ورد ه خه‌ریك ه به‌رهه‌مه‌كه‌ی ده‌بیرنێت ،دوای ئه‌وه‌ی به سێ گۆڵی بێبه‌رامبه‌ر ل ه فه‌ره‌نسای برده‌و ه له یاریی دۆستانه‌ی پێش ده‌ستپێكردنی جامی كیشوه‌ره‌كاندا ،به هه‌مان ئه‌نجامیش ی �هك �هم س��ێ خاڵی ب �ه‌رام��ب �هر یابان به‌ده‌ستهێنا له قورسرتین گرووپدا .ئێستا ئه‌و هه‌ڵبژارده‌یه پێویستی به چه‌ند یارییه‌كی تر ه و بردنه‌وه‌ی تر ه بۆ ئه‌وه‌ی خۆی تۆكمه بكاته‌وه ،پێگه‌ی خۆی وه‌ك هه‌ڵبژارده‌یه‌كی زلهێز بسه‌پێنێت. -3دڵنیا بن له نیامر :تا ئێستا نیامر هه‌رچه‌نده له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژارده‌ی ب � هرازی��ل هیچی پێشكه‌ش نه‌ده‌كرد و ب��ه‌رده‌وام ئاستێكی نادیاری هه‌بوو
و گومانی لێ ده‌ك���را ،ب��ه‌اڵم ئه‌م ی��اری�زان�ه خ��اوه‌ن��ی زیره‌كییه‌كی زۆره .جگه له ج��وان یاریكردنی، ب �ه‌رده‌وام خۆی وه‌ك ئه‌ستێره‌یه‌ك ده‌رناخات و خۆی به‌دوورده‌گرێت ل���ه‌وه‌ی ف��ش��اری بخرێته س��هر و وه‌ك پێشه‌نگ و سه‌ركرد ه سه‌یر بكرێت .به په‌یوه‌ندیكردنی ب ه ی��ان �هی ب�ه‌رش�ه‌ل��ۆن�هی��ش�هوه ،ئه‌م یاریزانه زیاتر متامنه‌ی بۆ خۆى دروستكردووه .ب هرامبه‌ر یابانیش ره‌نگدانه‌وەی ئه‌وه بیرنا و توانی جوانرتین گۆڵ تۆماربكات و وه‌ك ئه‌ستێره‌ی یارییه‌ك ه خۆی بناسێنێت. ب��ه ت��ێ��ك�ه‌ڵ��ب��وون و ی��اری��ك��ردن��ی به‌رده‌وامیشی ل ه پاڵه‌وانێتییه‌كه‌دا و پێكه‌وه‌گونجانی له‌گه‌ڵ یاریزانه‌كانی تری به‌رازیلدا ،ده‌توانێت هه‌مان ئ��اس��ت و زی��ات��ری��ش پێشكه‌ش بكات ل �ه‌وه‌ی ك ه له‌گه‌ڵ سانتۆس پێشكه‌شی ده‌كرد.
س��اڵ��ی 2001مشتومڕ ل � ه نێوان گۆڵكاراندا كورتبوو ،ح��ه‌وت یاریزان ه هریه‌كه‌یان ب ه تۆماركردنی 2گۆڵ ل ه ریزب هندی باشرتین هكاندا ب��وون .ئ هریك كاریر ،رۆبه‌رت پێرس ،سیلڤان ویلتۆرد ،له ف هره‌نسا ل هنێو ئ هم یاریزانان هدا بوون ،ب هپێی یاسا ،براوه كه‌سێك ه ك ه پاسی گۆڵی زۆرتری دابێت ،ل هم روو هوه ئ هریك كاریر و رۆب هرت پێرس ل ه فه‌ر هنسا ل ه سه‌رووی هه‌موویانه‌وه ب��وون .له كۆتاییدا خه‌اڵته‌كه‌دا به پێنج پاسی گۆڵ ،درا ب ه پێرس.
كیشوه‌ره‌كان ،فه‌ر هنسا بوو ه میوانداری جامی كیشوه‌ر هكان كه له یاریی كۆتاییدا هه‌ڵبژارد هی كامیرۆىن هێنا به چۆكدا ب ههۆی دره‌وشان هو هی تێری هێرنی ،ناوبراو ل ه پێنج یاریدا چوار گۆڵی تۆمار كرد.
ل ه یاریی كۆتاییدا له ب هرامبه‌ر ئ هرژەنتینیش گۆڵی تۆمار كرد.
فه‌ر هنسا :2003 هێرنی دێته ناوه‌وه دوای دوو ساڵ ل ه بردنه‌وه‌ی جامی
ئ هڵامنیا :2005 ئ هدریانۆی ئ هستێر هی ب هرازیل ب هرازیل ل ه كاتێكدا چوو بۆ ئه‌ڵامنیا ك ه ماو هی هك بوو له جامی كیشوه‌ر هكاندا ئ هنجامی باشی ن هبوو .ئه‌دریانۆ له‌س هر ه �هم��ان ف��ۆرم��ی س��اڵ��ی پێشوو ،دوای تۆماركردنی حه‌وت گۆڵ ل ه شه‌ش یاریی كۆپائ همریكای 2004دا ،پێنج گۆڵی له هه‌مان ژماره‌ی یاریدا تۆمار كرد .ناوبراو
ئه‌فریقای باشوور :2009 فابیانۆی س هرسامك هر به‌رازیل ك ه ل ه یاریی كۆتاییدا به ئ هنجامی (3ـ )2ل ه ئ همریكای ب��رده‌و ه، لویس فابیانۆى ئه‌ستێره‌ی پێشووی ئیشبیلیه ،نارساوترین هێرشب هری هێڵی هێرشربدنی ب��وو .ناوبراو له یاریی هكه‌ی میرصدا كه به ئ هنجامی (4ـ )3ب هرازیل بردییه‌وه ،گۆڵێكی تۆمار كرد .له یاریی هكه‌ی ئیتالیاشدا به دره‌وشاوه‌یی ئه‌و ،به ئه‌نجامی (3ـ )0بردیانه‌وه‌و فابیانۆ گۆڵێكی تۆمار كرد.
كۆریا و یابان :2001 گه‌شتنه لوتك هی فه‌ر هنسییه‌كان:
20ملیۆن یۆرۆ ده‌یپارێزێت له زیندان لیۆنێل میسی ئه‌ستێره‌ی تۆپی پێی ئه‌رجه‌نتنی و یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی پێویستی به زیاتر له 20ملیۆن یۆرۆیه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌خرێته زیندان به‌هۆی خۆ دزینه‌وه له باجدان ،ئه‌وه‌یش به پێی هه‌واڵێك كه رۆژنامه‌ی سه‌نی ئینگلیزیی باڵوی كردۆته‌وه. میسی كه تۆمه‌تباره به باجنه‌دان له ساڵی 2009-2007خۆی و باوكی تۆمه‌ته‌كه ره‌تده‌كه‌نه‌وه ،به‌اڵم خۆزیه ماریا مۆلیندۆ پسپۆڕی بواری باج له ئیسپانیا رایگه‌یاند كه میسی كه‌مرتین سزا ده‌درێت ئه‌گه‌ر دان به‌تاوانه‌كه‌یدا بنێت ،به وته‌ی ئه‌و پسپۆڕە‌ش میسی ده‌توانێت خۆی له زیندان بپارێزێت ئه‌گه‌ر له به‌رامبه‌ردا 20ملیۆن یۆرۆ بدات به باجی ئیسپانیا.
دلبۆسكی و ژماریه‌كی پێوانه‌یی ڤیسێنتی دیلبۆسكی بووه یه‌كه‌م راهێنه‌ر له مێژووی هه‌ڵبژارده‌ی ئیسپانیادا له چوار پاڵه‌وانێتی له‌سه‌ریه‌ك راهێن هرایه‌تی هه‌ڵبژارده‌كە بكات ،دوای جامی كیشوه‌ره‌كانی 2009و مۆندیالی 2010و جامی ئه‌وروپای 2012و له ئێستاشدا جامی كیشوه‌ره‌كان ،هاوكات دیلبۆسكی خاوه‌نی تۆماركردنی زۆرترین بردنه‌وه‌ی له مێژووی هه‌ڵبژارده‌كه‌دا كه له 72یاریدا 60بردنه‌وه‌ی بۆ به‌ده‌ستهێنا ،ئه‌وانه‌یش هه‌مووی ژماره‌ی تایبه‌تین به‌و راهێنه‌ره. پێشرت هه‌ریه‌كه له مۆنێز و كلیمێنتی سه‌ركردایه‌تی ئیسپانیایان كردبوو له سێ پاڵه‌وانێتیدا.
11 ژمار ه ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
komalayati.bayan@yahoo.com
خه‌ڵك وه‌ك جاران هاتوچۆیان نهماوه تێكه‌ڵبوون و په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تی ،سروشتی ڕاسته‌قینه‌ی مرۆڤن .خه‌ڵكی ئه‌مڕۆ له‌سایه‌ی هه‌ژموونی ته‌كنه‌لۆژیا و زۆربوونی كه‌ناڵی په‌یوه‌ندیگرتن له ماڵه‌كه‌ی خۆیدا ،هاتوچۆی وه‌ك جاران نهماوه .ئه‌مڕۆ ته‌نانه‌ت له میوانیشدا ،كه‌متر له‌باره‌ی هه‌واڵپرسین و كاروباری خه‌ڵكانه‌وه قسه‌ده‌كرێت. زیاتر سه‌ردانكردن پابه‌ندی كۆمه‌ڵێك ئه‌ته‌كێتی ژیانی مۆدێرن و بابه‌تی نوێی تره .بۆیه ئێمه ویستمان له ڕاپۆرتێكدا له‌باره‌ی كه‌مبوونه‌وه‌ی هاتوچۆ و سه‌ردانی خێزانییەوە زانیاریی زیاتر بخەینە ڕوو. ڕاپۆرت :ڕەزا هه‌ورامی
شێخ ئه‌سعه‌د هه‌وراميی ته‌مه‌ن 70 ساڵ ،له‌باره‌ی كه‌مبوونه‌وه‌ی سه‌ردان و هاتوچۆی خه‌ڵكی ئێستاوه ده‌ڵێت «.خه‌ڵك له‌ماڵه‌وه خۆی به شتی جۆراوجۆره‌وه سه‌رقاڵكردووه .دواتریش ژیانی ئه‌مڕۆ وه‌ك ئه‌وسا س��اده و ئاسان ن�هم��اوه». هه‌روه‌ها شێخ ئه‌سعه‌د ئاماژەشی بهوه كرد «ئه‌مانه سه‌رجه‌م نابن ه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی كه به‌و شێوه به‌رچاوه سه‌ردانكردنی یه‌كرت له نێوان خزم و خه‌ڵكدا كه‌مببێته‌وه. ژیانی ئه‌مڕۆ ئه‌گه‌ر قورسیش بێت ،بژێويی خه‌ڵك باشرت ه له‌چاو جاراندا ،به‌اڵم خه‌ڵك خۆی كه‌مته‌رخه‌مه».
خاتوو به‌هیه جه‌مال كه 50ساڵ پێش ئێستای بیرماوه ،ل�ه‌وب��اره‌ی�هو ه ده‌ڵێت «خه‌ڵك ئه‌وسا له یهك ئاستی بژێویدابوون ،ب��ه‌ده‌م یه‌كه‌وه ب��وون، ئه‌وه‌نده سه‌رقاڵی ژیان نه‌بوون .ئه‌وه‌ی گرنگ بوو ،سه‌ردانكردن و نزیككه‌وتنه‌وه بوو ل ه ی�هك .ب�ه‌اڵم ئێستا خه‌ڵك زیاتر چاوی له ژیانی تایبه‌تی خۆیه‌تی و وه‌ك بڵێیت ،كه‌س فریای خۆیشی ناكه‌وێت. بۆیه ئه‌مه وایكردووه هاتوچۆی مااڵن كه‌مببێته‌و ه و به‌و شێوه‌یه خه‌ڵك بۆی گرنگ نییه له ده‌ره‌وه‌ی ماڵه‌كه‌ی خۆی چی ڕووده‌دات .خه‌ڵكی ئێستا ئه‌وه‌یان
پێخۆش نییه». ئاسان كه‌ریم ژنی ماڵه‌وه پێی وای ه «خه‌ڵك ئێستا ته‌مه‌ڵه .سه‌ردانكردن و هاتوچۆ به‌رپرسیارێتيی سه‌رشانی تاكه، ب �ه‌اڵم خۆیان ناخه‌نه ئ�هم ئه‌زیه‌ته‌و ه و ته‌نیا بیریان ب �ه‌الی ژیانی تایبه‌تی خۆیانه‌وه‌یه» .ئاسان هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «.هه‌ركه‌س بگریت سه‌ردان و هاتوچۆی پێ باشه و به شتێكی گرنگی ده‌زانێت، به‌اڵم كه‌سیش وه‌ك پێویست جێبه‌جێی ناكات .ڕاسترت وایه بڵێین چاوچنۆكی و بیركردنه‌وه له به‌رژەوه‌نديی تایبه‌تی وایكردوو ه وه‌ك پێویست خه‌ڵك به‌ده‌م
یه‌كه‌و ه نه‌بن». ئ��اری ئه‌حمه‌د كه هیچ ح�ه‌زی ل ه سه‌ردان و هاتوچۆ نییه ،ده‌رب��اره‌ی ئه‌و دیارده‌ی ه ده‌ڵێت «سه‌ردانكردن زۆرجار كێشه‌ی خۆی هه‌یه .خه‌ڵك بۆ ئه‌وه ناچنه ماڵی یه‌كرت كه بتوانن له یه‌كرت نزیكببنه‌وه، به‌ڵكو بۆ دۆزینه‌وه‌ی گرفتی خاوه‌ن ماڵ و قسه‌هێنان و بردن و ناكۆكی ده‌چنه م���ااڵن» .ئ��اری ئ�ه‌وه‌ش��ی روون��ك��رده‌و ه «س��ه‌ردان ئه‌گه‌ر نه‌بێت ،زیانی خۆی هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌م شێو ه سه‌ردانكردنان ه زیانیان زۆرتره». ساماڵ ئه‌نوه‌ر ،هاوواڵتی ،له‌باره‌ی
سه‌ردانكردنی مااڵنه‌وه ده‌ڵێت «.ئه‌م شتانه ئ�ه‌گ �هر لێكه‌وتی خراپیشیان لێبكه‌وێته‌وه ،ه �هر پێویسته مبێنن. خه‌ڵكی ئێستا زیاتر به‌دوی ژیانی تایبه‌تی خۆیانه‌وه‌ن و كه‌مرت بۆ ده‌وروب�هری��ان بایه‌خ داده‌نێن» .ساماڵ باسی له‌وه‌ش كرد «مرۆڤ له هاتوچۆ و به‌ده‌میه‌كه‌وه‌بووندا ده‌توانێت مانای خۆی بدۆزێته‌وه .ئه‌مڕۆ خه‌ڵك هه‌ست به‌مه ناكات ،هه‌ركه‌سه‌و له سووچێكی ماڵه‌كه‌ی خۆیدا خه‌ریكی ژیانی خۆیه‌تی ،كاتیشی زۆره بۆ ئه‌وه‌ی ده‌وره‌به‌ره‌كه‌ی ببینێت ،به‌اڵم به بیانووی س�ه‌رق��اڵ��ب��وون�هوه ئ �هم شته گرنگه‌ی
پشتگوێ خستووه». ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د ،خوێندكاری زانست ه شه‌رعییه‌كانه ،پێی وای� ه ئه‌و ه په‌یوه‌نديی به كاڵبوونه‌وه‌ی الیه‌نی ئایینیيه‌و ه هه‌یه .ئه‌و ده‌ڵێت «.به‌هۆی الوازب��وون��ی ب���ڕوای خه‌ڵك و نه‌مانی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كایه‌ی دینیدا ،خه‌ڵك بڕوای به هاتوچۆكردن نهماوه .هاتوچۆ و س �ه‌ردان یه‌كێكن له نه‌ریته ئایینیي ه جوانه‌كان و زۆریش پێداگرییان له‌سه‌ر ك �راوه ،به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌ستبه‌ردان له ئایین له‌بره‌ودایه ،خه‌ڵك هاتوچۆی ف هرامۆشكردووه».
هاوڕێیه‌تییان تا سه‌ر نه‌بوو
سه‌ربه‌ست بوو به ته‌ڵه‌ی ته‌رزه‌وه داڕشتنه‌وه‌ی :ئاراس ڕەفیق سه‌ربه‌ست و هیوا ،دوو هاوڕێی زۆر گونجاو ب��وون .هاوڕێیه‌تییان ل ه ئاستێكدا بوو هه‌موو نهێنییه‌كانیان الی یه‌كرتی زانراو بوو .زۆربه‌ی شه‌وه‌كانی سه‌رده‌می گه‌نجیه‌تییان له ماڵی یه‌كرتی ده‌برده سه‌ر. ئ���هم ه��اوڕێ��ی �هت��ی��ی �ه ل��ه دوای هاوسه‌رگیریی ه �ه‌ردووك��ی��ان زیاتر به‌تین بوو .ژنه‌كه‌ی هیوا زۆر جوان و سه‌رنجڕاكێش ب��وو ،هه‌مووكات پێش ئ �ه‌وه‌ی بچێت بۆ هه‌رشوێنێك ،خۆی ده‌ڕازان����ده‌وه ،به‌تایبه‌تی گرنگیی به چاوه‌كانی ده‌دا .ته‌نانه‌ت كاریگه‌ریی هه‌ڵسوكه‌وته سیحرییه‌كانی ئه‌م ئافره‌ته گه‌یشته خۆشه‌ویسترتین ه��اوڕێ��ی مێرده‌كه‌ی ،كه سه‌ربه‌ست بوو .به‌اڵم سه‌ربه‌ست به هیچ شێوه‌یه‌ك پێوه‌ی دیار نه‌بوو كه ئه‌و ژنه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر داناوه و زۆر جار بیری لێ ده‌كرده‌وه، له هه‌مان كاتدا بیری له هاوڕێیه‌تیی نێوان خ��ۆی و هیوا ده‌ك���رده‌وه ،زۆر سه‌رزه‌نشتی خۆی ده‌كرد و له ناخه‌وه ئازاری ده‌چێژت. هۆكاری سه‌ره‌كیی تووشبوونی سه‌ربه‌ست به‌م خۆشه‌ویستییه تاوانی ه��اوس �هری هاوڕێكه‌ی ب��وو كه ناوی ته‌رزه بوو .خۆنواندنه‌كانی له به‌رانبه‌ر سه‌ربه‌ستدا زۆر نامۆ و نائاسایی بوون،
له‌وه نه‌ده‌چوو كه ئه‌م ژنه نیازی باش بێت .ڕۆژان تێپه‌ڕین ،سه‌ربه‌ست هه‌وڵی ئ��ه‌وه‌ی دا ورده ورده له هاوڕێكه‌ی دووربكه‌وێته‌وه و هاتوچۆی ماڵیان كه‌مبكاته‌وه ،چونكه ته‌نیا ئ �ه‌وه‌ی به چ��اره‌س �هر ده‌زان���ی .ب �ه‌اڵم ماڵی هیوا ب��ه‌رده‌وام ده‌چ��وون بۆ ماڵیان .ته‌رزه كه ژنی هیوا بوو ،وازی نه‌هێنا ،چه‌ند جارێك ته‌له‌فۆنی بۆ سه‌ربه‌ست ده‌كرد. سه‌ربه‌ست هه‌وڵی ئ��ه‌وه‌ی ده‌دا واز بهێنێت ،به‌اڵم سوودی نه‌بوو. ئه‌م په‌یوه‌ندییه ژێربه‌ژێره‌ی نێوان ته‌رزه و سه‌ربه‌ست درێژەی كێشا به‌بێ ئ��ه‌وه‌ی سه‌ربه‌ست ،هیچ وه‌اڵمێكی ته‌رزه‌بداته‌وه و له سنوور ده‌ربچێت. هه‌موو ك��ات وه‌ك��و كه‌سێكی ئاسایی قسه‌ی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌ك���ات .ك��ار ده‌گاته ڕاده‌یه‌ك ته‌رزه بیر له‌وه بكاته‌وه چۆن سه‌ربه‌ست ناچار بكات ده‌ستی له‌گه‌ڵدا تێكه‌ڵ بكات ،چونكه ته‌رزه‌ش هه‌ست بهوه ده‌كات كه سه‌ربه‌ست هه‌ستێكی ب��ۆی هه‌یه ،ب �ه‌اڵم له‌به‌ر هاوڕێیه‌تی له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌یدا ناتوانێت به‌ڵێی بۆ بكات. ش �ه‌وێ��ك ه��ی��وا و ت���ه‌رزه ده‌چ��ن ب��ۆ م��اڵ��ی س �ه‌رب �ه‌س��ت .ب �ه ڕێ��ك�ه‌وت مۆبایله‌كه‌ی سه‌ربه‌ست ده‌كه‌وێته ده‌س��ت��ی ت�����ه‌رزه‌وه ،ل��ه‌وك��ات��هدا به مۆبایله‌كه‌ی سه‌ربه‌ست چه‌ند نامه‌یه‌كی خۆشه‌ویستی ده‌نێرێت بۆ مۆبایله‌كه‌ی
خۆی .ئه‌و نامانه هه‌ندێكیان باس له‌و ه ده‌كه‌ن كه سه‌ربه‌ست داوای ئه‌وه‌ی له ته‌رزه كردووه خۆشی ده‌وێت و پێویسته له‌گه‌ڵیدا بێت ،به‌بێ ئه‌وه‌ی سه‌ربه‌ستیش ئاگای له هیچ شتێك بێت .چه‌ند ڕۆژێك تێپه‌ڕی ،دواتر ته‌رزه سه‌ربه‌ست ئاگادار ده‌كاته‌وه كه پێویسته بێت بۆ ماڵیان، ئه‌ویش هه‌رچه‌نده له نیازه‌كانی ته‌رزه تێگه‌یشتووه ،به‌اڵم ناچار ده‌ڕوات ،كاتێك ده‌گاته ئه‌وێ ،سه‌ربه‌ست هه‌واڵی هیوا له ت �ه‌رزه ده‌پرسێت ،ئه‌ویش ده‌ڵێت: به سه‌فه‌رێك چووه بۆ هه‌ولێر .ئینجا ده‌ڵ��ێ��ت :ف �ه‌رم��وو بۆچی منت بانگ كردووه بۆ ئێره؟ ته‌رزه‌ش به‌شێوه‌یه‌كی زۆر لێزانانه باسی ئه‌وه‌ی بۆ ده‌كات كه ئه‌وی زۆر خۆشده‌وێت ،ئه‌گه‌ر وه‌اڵمی نه‌داته‌وه ،په‌نا بۆ شتی خراپ ده‌بات .بۆ ئه‌وه‌ی ناچاری بكات كه ئه‌ویش ته‌رزه‌ی خۆش بوێت ،ئه‌وه‌ی بۆ باس ده‌كات و پێی ده‌ڵێت :كه به مۆبایله‌كه‌ی تۆ چه‌ند نامه‌یه‌كم ناردووه بۆ خۆم كه ئاماژەن بۆ ئه‌وه‌ی كه تۆ منت خۆشده‌وێت ،ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بیت له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی خۆت، ئه‌وا به مێرده‌كه‌م ده‌ڵێم كه ئه‌م نامانه‌ی بۆ ناردووم .سه‌ربه‌ستیش زۆر ده‌ترسێت، له‌گه‌ڵ ئ��ه‌وه‌ش بیر ل��هوه ده‌ك��ات�هوه ژنێك به‌و جوانییه داوای خۆشه‌ویستیی لێكردووه ،هاوكات خۆیشی حه‌زێك ل�ه‌ن��او دڵ��ی��دا ه �هب��ووه ب�هران��ب�هر ئه‌م ژن�ه ،ته‌نیا شتێك لێره‌دا بتوانێت ئه‌و
هاوڕێیه‌تییه درێ��ژە پێبدات ،ئه‌وه‌ی ه وه‌اڵمی ئه‌م ژنه بداته‌وه .هه‌ر ئه‌و ڕۆژە سه‌ربه‌ستیش ڕازی دڵی خۆی بۆ ته‌رزه ده‌كاته‌وه و پێی ده‌ڵێت ماوه‌یه‌كی زۆره ئ�ه‌وی خۆشده‌وێت ،ب�ه‌اڵم ئ�هوه ڕێگر بووه له‌به‌رده‌میدا. ڕۆژانی دواتر ته‌رزه چه‌نده له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌یدا ده‌خ �ه‌وت ،ئه‌وه‌نده‌ش له‌گه‌ڵ سه‌ربه‌ستدا .م��اوه‌ی چه‌ندین مانگ ب�هم شێوه‌یه ب���ه‌رده‌وام ب��وون. به‌اڵم ئه‌وه‌ی چ��اوه‌ڕوان نه‌ده‌كرا ڕووی دا .هه‌موو په‌یوه‌ندییه‌كان پێچه‌وانه بوونه‌وه و به كاره‌ساتی زۆر ناخۆش كۆتاییان ه��ات .هیوا له فه‌رمانگه‌ی كشتوكاڵ ده‌وامی ده‌كرد .ڕۆژێك خاڵی ژنه‌كه‌ی ته‌له‌فۆنی بۆ كرد و پێی گوت كه بۆ كارێك ڕێی كه‌وتووه‌ته ئه‌وێ و پێی خۆشه چاوی پێی بكه‌وێت ،هیواش پێی خۆشه م��ۆڵ�هت وه‌رده‌گ��رێ��ت و ده‌ڵێت كه نیوه‌ڕۆ ده‌بێت له ماڵیان بێت، به‌اڵم خاڵی ژنه‌كه‌ی ده‌ڵێت :ناتوانێت مبێنێته‌وه ،ته‌نیا حه‌زی ك��ردووه چاوی پێیان بكه‌وێت .ده‌ڵێت :ده‌چینه ماڵه‌وه ته‌نیا پێنج ده‌قیقه‌یه‌ك چاوم به ته‌رزه‌ش بكه‌وێت ئیدی ده‌ڕۆم .كاتێك ده‌گه‌نه ماڵه‌وه ،چه‌ند جارێك له ده‌رگا ده‌ده‌ن، ب �ه‌اڵم ك�ه‌س وه‌اڵم ن��ادات �هوه .ده‌ڕۆن �ه ژووره‌وه ،خاڵی ژنه‌كه‌ی ڕێنامیی ده‌كات بۆ ژووری میوان .خۆی ده‌چێت بۆالی گه‌رماوه‌كه‌یان ،پێی وایه ته‌رزه خه‌ریكی
جلشۆرین بێت و گوێی لێ نه‌بێت بۆی ه وه‌اڵم ناداته‌وه .له‌پڕ گوێی له پێكه‌نین و ده‌نگه‌ده‌نگ ده‌بێت له‌ناو گه‌رماوی ماڵه‌كه‌یاندا ،بانگی ت���ه‌رزه ده‌ك��ات وه‌اڵم ن��ادات�هوه ،ده‌یه‌وێت پێی بڵێت خاڵی هاتووه .كاتێك ده‌چێته ژووره‌وه، هه‌ردووكیان به ڕووتی ده‌بینێت له‌ناو گه‌رماوه‌كه‌دا .به بینینی ئه‌و دیمه‌نه هیوا له‌هۆش خۆی ده‌چێت ،ته‌رزه‌ش هاوار ده‌ك��ات ،به‌اڵم نازانێت خاڵی له ژووری میوان چاوه‌ڕوانیه‌تی .كاتێك خاڵی ده‌چێت به ده‌م هاواركردنه‌كه‌وه، ئ �ه‌وی��ش ه �هم��ان دی��م �ه‌ن��ی ب �ه‌رچ��او ده‌كه‌وێت ،به‌اڵم نازانێت چی بڵێت ،ته‌نیا هه‌وڵی ئه‌وه ده‌دات كه به‌خێرایی هیوا بگه‌یەنێته نه‌خۆشخانه .ته‌رزه‌ش هیچ ڕێگه چاره‌یه‌ك نابینێت بۆ ئه‌وه‌ی خۆی له‌و شه‌رمه‌زارییه ڕزگار بكات ،ناچار بیر له‌وه ده‌كاته‌وه خۆی بسووتێنێت .به گه‌یشتنی هه‌واڵی هیوا به كه‌سوكاری، لێره‌شه‌وه هه‌واڵی خۆسووتاندنی ته‌رزه ده‌گات. ب��هم شێوه‌یه كۆتایی ب��هو دوو خێزانه و هاوڕێیه‌تییه‌كه‌شیان هات. له ئێستاشدا سه‌ربه‌ست له زیندانه و هیواش تووشی جه‌ڵته‌ی ده‌ماغ بووه، ته‌نانه‌ت ناتوانێت ته‌نیا وشه‌یه‌كیش له زاریه‌وه بێنێته ده‌ره‌وه. تێبینی :چیرۆكه‌كه ڕاستییه و ناوه‌كانیش خوازراون.
10 komalayati.bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
ڕایان عوسامن دەینووسێت
كۆمه‌ڵناسیی خۆمانە
یونسیش ماڵئاوایی كرد! ماڵئاوایی شتێكه له دونیای وه‌رزش ،به تایبه‌تی تۆپی پێدا، ناخۆشرتین ڕووداوه .ئه‌ویش كایه‌ی وه‌رزش كه كایه‌یه‌ك ه ئیشی ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵه و بێتامییانه‌ی ه ك ه كایه‌كانی وه‌ك سیاسه‌ت ل ه دونیادا ده‌یخه‌نه‌وه. له وه‌رزشدا ئه‌گه‌رچی هه‌موو شتێك پڕیه‌تی له جوانی ،ده‌بێت ده‌ستبه‌رداری ببین .شتێك نییه وامان لێبكات تا سه‌ر به‌دیار جوانییه‌كانیه‌و ه دابنیشین. وه‌رزش ئه‌گه‌رچی ئیشی ناشیرینكردنی دونیاش نییه، كاتێكی هه‌یه بۆ ماڵئاوایی كردن. وه‌رزش درووست ده‌زانێت كه‌ی ده‌بێت شوێنی خۆی بۆ ئه‌وی دی چۆڵبكات .به‌رده‌وام ئه‌وه‌شی كه گرنگی ده‌داته ماڵئاواییكردنی ئه‌ستێر ه و كاره‌كته‌ره‌كانی ئه‌م كایه‌یه ،به‌جێهێشنت و بڕواهێنانه به‌م ئه‌كته‌ر ه ك ه مانه‌وه‌ی به‌رده‌وام ڕەنگ ه له‌م جوانییه‌یان كه‌مبكاته‌وه. یونس مه‌حموود ،ناوێكی ئاشنایه بۆ ئێمه .ئەو له كایه‌كه‌ی خۆیدا توانیی تا ئاستێكی باش له‌سه‌ر نیشتامنێكی دوای جه‌نگ و خاڵی له بنیادنانه‌وه ،شتێك پێشكه‌ش به عێراقییه‌كان بكات .ئه‌و هه‌رچی ناسنامه‌ی عێراقییه‌كان بوو ده‌ستكاریی كرد .ئه‌و كایه‌یه‌ی كه یونس ئیشی تێدا كرد ،بیناكردنه‌وه‌ی واڵتێكی دوای جه‌نگ و ڕووخانی ژیان بوو ،بۆی ه ئه‌سته‌مه ئه‌م كاره‌كته‌ر ه ب ێ واڵته له‌بیر بكه‌ین. ئه‌گه‌ر كایه‌كانی تری وه‌ك ئه‌م كایه‌یه‌ش به هه‌مان شێو ه كاره‌كته‌ر ه گه‌وره‌كانیان له ئانوساتی خۆیاندا ماڵئاوییان بكردبا ،بێگومان بێامنایی و بێتامییه‌كانی ئه‌م واڵت ه چه‌ند هێندە نه‌ده‌بوون. مرۆڤ له كایه‌ی سیاسیدا نه‌ك هه‌ر نایه‌وێت تیابچێت ،به‌ڵكو ویستی ئه‌وه‌ی هه‌ی ه دوای مه‌رگیشی له‌نێو حیكایه‌ته‌كانی ژیاندا شوێنی هه‌بێت .سیاسه‌ت نازانێت تا مبێنێته‌وه سواو و ڕزیو ده‌چێته‌وه. سیاسییه‌كانی ئه‌م واڵته‌ی ئێمه‌ش چی ده‌بوو ئه‌گه‌ر وه‌ك كایه‌كانی تر ده‌ستیان له شوێن و پێگه‌كه‌ی خۆیان بەردابا؟ لێره‌و ه وه‌رزش فێری ئه‌وه‌مان ده‌كات كه ئێمه ته‌نیا چه‌ند ساتێك ده‌توانین ئه‌به‌دی بین ،ده‌توانین مێژوویه‌كی جوان بنه‌خشێنین. له‌ڕاستیدا مانه‌و ه ب ه جاویدانی ئه‌وه نییه كه وه‌ك ده‌موچاو مبێنینه‌وه، مانه‌وه‌ی ئێم ه ته‌نیا له زه‌ین و یاده‌وه‌ریی نه‌ته‌وه‌ییدا مانای خۆی ده‌بێت .سیاسه‌ت درووست ده‌زانێت كاره‌كته‌ره‌كانی دوای خۆیان ناتوانن شوێنێكیان وه‌ك پێویست له یاده‌وه‌ریی نه‌ته‌وه‌ییدا هه‌بێت .بۆیه گرنگه ئێمه له‌و كایه‌وه ده‌ستپێكه‌ین كه هوشیاری به مانه‌وه‌ی له دوای خۆشی هه‌یه و له‌وه ناترسێت كه سێبه‌ره‌كه‌ی نه‌ما ،خۆشی ئاواببێت.
زانایه‌كی عه‌ره‌بستانی سعوودی له زانكۆی حائیل بۆ به‌یان:
ده‌نگۆی هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ كچه سوورییه‌كان ، هه‌ڵمه‌تێكی ڕاگه‌یاندن بوو چه‌ند مانگێك له‌مه‌وپێش ،له چه‌ند سایتێكی عه‌ره‌بی ،هه‌واڵی ئه‌وه باڵوبووه‌و ه كه پیاو ه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی كه‌نداو ڕوو ل ه كه‌مپه‌كانی ئاواره سوورییه‌كان ده‌كه‌ن له واڵتی ئوردون ،بۆ بینین و هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ كچه سوورییه‌كاندا .زانایه‌كی واڵتی عه‌ره‌بستانی سعوودی كه سه‌ردانی ئه‌و كه‌مپانه‌ی ئوردونی كردبوو ،پێی وای ه باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌و جۆر ه هه‌وااڵن ه مه‌به‌ستێكی سیاسیی له‌پشته‌و ه بووه ،بۆ شكاندنی سومعه‌ی سیاسیی واڵتانی كه‌نداو .له دیمانه‌یه‌كدا له‌گه‌ڵ (به‌یان) دكتۆر عه‌بدوڵاڵ بن ڕازی ئه‌لمعێد ئه‌لشه‌ممه‌ری ،باسی ئه‌و سه‌ردانه‌ی خۆی ده‌كات ك ه بۆ كه‌مپه‌كه‌ی كردبوو. دیدار :ڕەفعه‌ت محه‌مه‌د ڕە‌شید به‌یان :سه‌ره‌تا با له‌وه‌وە ده‌ستپێبكه‌ین و حه‌ز ده‌كه‌ین بزانین دكتۆر عه‌بدوڵاڵ ئه‌لشه‌مەری كێیه؟ دكتۆر عه‌بدوڵاڵ ئه‌لشه‌مەری: ناوم دكتۆر عه‌بدوڵاڵ بن ڕازی ئه‌ملعێد ئه‌لشه‌مەرییە مامۆستای بابه‌تی (فقه)م له زانكۆی (حائل) ل ه واڵتی عه‌ره‌بستانی سعودیه. به‌یان :با له‌وه‌وە ده‌ستپیێبكه‌ین جه‌نابت سه‌ردانی كه‌مپی ئ��اواره سوورییه‌كانت كردبوو له واڵتی ئوردون ،مه‌به‌ست له‌و
سه‌ردانه‌تان چی بوو؟ دكتۆر عه‌بدوڵاڵ ئه‌لشه‌مه‌ری: س �ه‌ره‌ت��ا م��ن سوپاستان ده‌ك���هم ك ه بایه‌ختان داوه به‌م پرسه ك ه كێشه‌ی براكامنان ه له سووریا .ئه‌وه‌ش به‌المه‌و ه سه‌یر نییه كه ئێوه‌ی ك��ورد له هه‌ر ته‌نگانه‌یه‌كیش بن ،خه‌ڵكانی تر له یاد ناكه‌ن ،چونكه ئێوه خاوه‌ن به‌هایه‌كی ئه‌خالقیی ڕەسهنن .من پرسیاره‌كانی ئێوه‌م زۆر به وردی خوێنده‌وه ،به‌ڕاستی ئه‌و پرسیاران ه له رۆژنامه‌وانێكه‌و ه
هه‌ڵده‌قوڵی كه هه‌ستێكی ب ه ئه‌مانه‌تی ڕۆژنامه‌وانی ده‌کات .سه‌ردانه‌كه‌ی من بۆ ئه‌وه‌بوو له نزیكه‌وه ئه‌و نه‌هامه‌تی و كێشه و گیروگرفتانه ببینم .له‌وێ چاوم ب ه سه‌رپه‌رشتیارانی ئه‌و كه‌مپانه كه‌وت و هه‌روه‌ها كۆمه‌كی مادی و خۆراك كه بۆ ئاواره‌كانی سووریامان بردبوو بۆ دابه‌شكردن به‌سه‌ریاندا. به‌یان :ئایا تۆ چاوت كه‌وت به ژنان و كچانی كه‌مپه‌كان و پرسیاری ئه‌وه‌ت كرد لێیان ك ه خه‌ڵكی كه‌ندا هاتوون بۆ
داخوازی و هاوسه‌رگیری لەگەڵیان؟ دكتۆر عه‌بدوڵاڵ ئه‌لشه‌ممەری: من به‌المه‌وه سه‌یر ده‌بێت ئه‌گه‌ر تۆش باوه‌ڕ به‌و جۆر ه هه‌وااڵنه بكه‌یت ك ه وه‌ك دیارده‌یه‌ك باس ده‌كرێن .سه‌ره‌تا ئ �هو ه �ه‌وااڵن � ه ل� ه چه‌ند كه‌ناڵێكی ڕاگه‌یاندنه‌و ه باڵوبوونه‌وه كه زیاتر دژای��هت��ی��ی م��س��وڵ�مان��ان ده‌ك����ه‌ن و مه‌به‌ستیان هه‌ی ه له باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌و جۆره هه‌وااڵنه .وه‌ك جۆرێك له شه‌ڕی ڕاگه‌یاندن به‌كاری ده‌هێنن .دواتریش
چه‌ند كه‌ناڵێكی عه‌ره‌بی ئه‌و هه‌واڵه‌یان گواسته‌وه .من له‌و كه‌مپانه سه‌ردانی چه‌ندین خێزانی سووریاییم ك��رد و باسی ئه‌و حاڵه‌ته‌م كرد له‌گه‌ڵیاندا، ئه‌وانیش ئه‌و هه‌واڵه‌یان ڕەتكرده‌وه كه وه‌ك دی��ارده‌ی �هك ،یان جۆرێك له بازرگانیكردن بێت .به‌ڵی ئه‌وه‌یان بۆ باسكردم ك ه چه‌ند كه‌سانێك هاتبوون بۆ ئه‌وه‌ی داوای هاوسه‌رگیری بكه‌ن، به‌اڵم چه‌ند حاڵه‌تێكی زۆر كه‌م بوو. ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌زگ��ای ڕاگه‌یاندنانه به ڕاست ل ه خه‌می كچانی سووریادان، بۆ باسی تاوانه‌كانی ئێستای به‌شار ئه‌سه‌د ناكه‌ن ك ه ڕۆژان�ه ده‌رح�ه‌ق به گه‌لی سووریا و كچان و ژنانی سووریا ئه‌نجامى ده‌دەن؟! یان بۆ باسی ئه‌و یاسا و ڕێنامییانه‌ی حكومه‌ته‌كه‌ی به‌شار ناكه‌ن كه له سااڵنی ڕابردوو به فه‌رمی ئاسانكارییان ده‌كرد بۆ (زینا) و كردنه‌وه‌ی خانه‌ی له‌شفرۆشی له سووریا ،تاوه‌كو كچانی سووریا ،بخزێنه نێو ئه‌و كار ه به‌دڕەو‌شتییه .ئه‌وان ته‌نیا له باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌واڵ ه مه‌به‌ستێكی سیاسییان ه �هب��وو ب��ۆ ش��ك��ان��دن و ل �هك �ه‌دارك��ردن��ی سومعه‌ی سیاسیی واڵتانی كه‌نداو ،كه پشتگیریی ته‌واویان بۆ شۆڕشی سووریا دووپاتكردوه‌ته‌وه. داواكارم وه‌ك ئه‌مانه‌تێكی ڕۆژنامه‌وانی ئه‌م قسانه‌م وه‌ك خۆی باڵوبكرێته‌و ه له ڕۆژنامە‌كه‌تان.
مامۆستایه‌كی ئایینی :ئه‌وه له ئیسالم ناوه‌شێته‌وه كه نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی خۆی له‌كار بخات
كاركردنی ئافره‌تان پێویستیيه‌كی بنچینه‌یی كۆمه‌ڵگایه راپۆرت :شه‌یام هه‌ڤاڵ ل��ێ��ره‌ول �ه‌وێ ب��اس��ی یه‌كسانیی ئافره‌ت و پیاو ده‌ك��رێ .ئافرەتانیش مافی ئ �ه‌وه‌ی��ان هه‌بێ شانبه‌شانی پیاوان كاربكه‌ن و تواناكانیان ته‌نها له چوارچێوه‌ی ماڵدا نه‌بێت .ئه‌وه‌ی ده‌م��ان �ه‌وێ بیخه‌ینه‌ڕوو ،كاركردنی ئافره‌ته له شوێنه گشتییه‌كان به‌تایبه‌ت (بازاڕ) ،وه‌ك فرۆشیار ،كه له ئێستادا به ڕێژەیه‌ك بوونیان هه‌یه .بوونی ئه‌مانه‌ش پێویسته وه‌ك هاندەرێك بێت بۆ زۆربوونی فرۆشیار و خاوه‌نكاری ژن و ڕەنگه كێشه‌ی ژنانیش كه‌مرت بكاته‌وه. چنار ،وه‌ك خاوه‌نی فرۆشگای چنار بۆ حیجاب و پێداویستیی ئافره‌تان، ل�هو ب��اره‌ی �هوه بۆ ڕۆژن��ام �هی به‌یان وتی «كاركردنی ئافره‌ت له‌ناو بازاڕدا شتێكی باشه ،چونكه هیچ جیاوازییه‌ك نابینم له‌نێوان ڕەگه‌زه‌كاندا .ده‌توانین وه‌ك یهك كاربكه‌ین ،چ له بازاڕ یان له داموده‌زگاكاندا .هۆكاری كه‌میی ف��رۆش��ی��اری ئ��اف��ره‌ت ی��ان نه‌بوونی، ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ متامنه له‌ناو خێزاندا و بیركردنه‌وه‌ی ئه‌ندامی گه‌وره‌ی خێزان. یه‌كه‌م كه‌س بووم له ساڵی 2008ـه‌وه له‌ناو بازاڕدا دوكانم داناوه .سه‌باره‌ت به گیروگرفت و هه‌ڵوێستی ناشیرین،
چ له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه ،یان دراوس � ێ دوكانه‌كانه‌وه ،سوپاس بۆ خوا تائێستا هیچ شتێك نه‌هاتووەته پێشه‌وه. ئ�هو ج��ۆره ك��اران�هش ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ هه‌ڵوێست و ڕەوشتی ئافره‌تانن خۆیان» مامۆستا ه��ادی محه‌مه‌د ،وه‌ك مامۆستایه‌كی ئایینی ،ل �ه ڕووی شه‌رعه‌وه كاركردنی ئافره‌تی به‌الوه ئاساییه «ئافره‌ت مرۆڤه وه‌ك پیاو، ئه‌مه ئ �هو چ��اوه‌ی�ه كه ئیسالم پێی ده‌ڕوانێته ئافره‌ت و به ده‌قی قورئان ڕایده‌گه‌یه‌نێ كه پیاو له ژنه و ژنیش له پیاو (بعضكم من بعض) ،ئافره‌تیش ب�هش��ێ��وه‌ی پیاو ئ �ه‌رك��ی كاركردنی ل��ه‌س��ه‌ره‌و ب��ه ك��اری ب��اش پاداشت وه‌رده‌گرێت .ئافره‌تیش وه‌ك هه‌میشه ده‌وترێ ،نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تیيه و ئه‌وه‌ش له ئیسالم ناوه‌شێته‌وه كه نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی خۆی له‌كاربخات. به‌هره‌ی له ژیان لێوه‌ربگرێت ،به‌اڵم پێی نه‌به‌خشێت». سه‌ناریا كه‌ریم ،وه‌ك كڕیارێك، ئاماژە بهوه ده‌كات «بۆ ئێمه‌ی ئافره‌ت زۆرباشه كه بازاڕ و ماركێتی تایبه‌ت به خۆمان هه‌بێت ،چ وه‌ك به‌شه‌كانی (ب���ه‌رگ���دروو ،وێ��ن �ه‌گ��ر ،فرۆشگای پۆشاك و میكیاج و ئیكسوارات و پێداویستیيه‌كانی تایبه‌ت به ئافره‌تان)، به‌اڵم به‌داخه‌وه شتێكی له‌وجۆره نییه
كه هه‌موو ئافره‌تان سوودی لێ ببینن. له‌ئێستادا به ڕێژەیه‌كی كه‌م هه‌یه، به‌اڵم زیاتر فرۆشگای جلوبه‌رگه له‌ناو دوكانی پیاواندا .داواكارین ب��ازاڕ و ماركێتی تایبه‌ت به ئافره‌تان هه‌بێ، فرۆشیاره‌كان هه‌موو ئ��اف��ره‌ت بن. هۆكاری كه‌ميی فرۆشیاری ئافره‌ت ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ هه‌بوونی چه‌ند كه‌سێكی خراپ له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌كه‌دا ك �ه ك���اری ن��ادروس��ت و چاوپیسی به‌رانبه‌ر ئافره‌ت ده‌كه‌ن ،بۆیه ئافره‌تان ناتوانن بێنه ده‌ره‌وه و كاربكه‌ن له شوێنه گشتییه‌كان و بازاڕدا كه هه‌موو كه‌س ڕووی تێده‌كات .بۆیه ئافره‌ت حه‌زناكات تووشی كێشه و گرفت بێت .به‌اڵم ئه‌گه‌ر شوێنێكی تایبه‌ت به ئافره‌تان هه‌بێت و فرۆشیاره‌كانی ئافره‌ت بن ،ڕێژەیه‌كی زۆر هه‌ن حه‌ز به‌و كاره بكه‌ن». م��ه‌ه��ت��اب ج�����ه‌الل ،چ��االك��ی ڕێكخراوه‌ی ژنان ،پێی وایه «كاركردن ژن��ان زی��ات��ر سه‌ربه‌ست ده‌ك���ات و قورسایی ئابووریش له‌سه‌ر پیاو به ته‌نیا له م��اڵ �هوه ،كه‌مده‌كاته‌وه». مه‌هتاب ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو «ژنان ئه‌و كێشانه‌شیان نامێنێت كه كه‌م سه‌یر بكرێن و به چاوێكی خراپه‌وه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت ،بۆیه ژنانیش چیرت پێویست ناكات ته‌نیا بە كاری ماڵه‌وه خۆیان سه‌رقاڵ بكه‌ن و
13 ژمار ه ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
ڕوانین
سروشتگه‌رایی ئه‌نه‌كسیمانۆس )(6 د .سه‌باح به‌رزنجی *
ئه‌نه‌كسیمانۆس فه‌یله‌سووفێكی ئیالهی بووه و بڕوای ب ه خوای به‌دیهێنه‌ر هه‌بووه
به پێچه‌وانه‌ی ئه‌نه‌كسیامندریس، كه گ��ۆڕان��ی له پێناوی ئامانجێكی ئاكاریی وه‌ك به‌دیهاتنی دادگ�هری، وات �ه ه �هر دوو ره‌گ���ه‌زی پ��اداش��ت و س �زا ،پێناسه ك��ردب��وو ،فه‌یله‌سووفی ئ��هم��ج��اره‌م��ان ئ�ه‌ن�هك��س��ی�مان��ۆس ( 524-588پ.ز) راڤه‌یه‌كی ن��وێ بۆ دروستبوون و گ��ۆڕان له گه‌ردووندا پێشنیاز ده‌ك��ات .كه لێكدانه‌وه‌یه‌كی كرده‌یی ئه‌ندامییه ،ئه‌ویش بریتییه له شیبوونه‌وه و چڕبوونه‌وه ( التخلخل و التكاثف). شیبوونه‌وه و چڕبوونه‌وه ،دوو چه‌مكی ت��ه‌واو م��اددی و رسوشتین، ئێستاشی به‌سه‌ره‌وه بێت ،له زانستی نوێدا پێناس ده‌كرێن به‌م شێوه‌یه: شیبوونه‌وه :واته لێكرتازانی دوو گه‌ردیله ل�هب�هر ب��وون��ی كارلێكێكی ب �ه‌ه��ێ��زت��ر .ب��ه گ���وزاره‌ی���هك���ی ت��ر، گ�ه‌وره‌ب��وون��ی ق �هب��اره‌ی ته‌نێك به‌بێ ئه‌وه‌ی ته‌نێكی دیكه‌ی بچێته پاڵ.
چڕبوونه‌وه :بریتییه له یه‌كگرتنی دوو گه‌ردیله یان زیاتر ،بۆ پیكهێنانی گه‌ردیله‌یه‌كی ئاڵۆزتر .ئه‌نه‌كسیامنۆس دوا نوێنه‌ری فێرگه‌ی ئه‌یۆنییه له بیری فه‌لسه‌فیی یۆناندا. ئه‌و پێی وابوو ،سه‌رچاوه‌ی هه‌موو مادده‌كان نه ئاوه و نه ئه‌پیرۆن ،به‌ڵكو بریتییه له «هه‌وا» .هه‌رچه‌نده راڤه‌كاران و بیردۆزانی مێژووی فه‌لسه‌فه ،ره‌نگه بۆچوونی جیاوازیان له لێكدانه‌وه‌ی هه‌وای ئه‌م فه‌یله‌سووفه‌دا هه‌بێ ،به‌اڵم ده‌ركه‌وتووه كه ئه‌م زاته مه‌به‌ستی له هه‌وا هه‌ر ئه‌وه‌یه كه ئێمه ده‌یناسین. ئه‌و پێی وابوو ،هه‌وا بوونه‌وه‌ری ده‌وره‌داوه و جووڵه‌یه‌كی بێكۆتایی و ب��ه‌رده‌وام��ی ه�هی�ه .بیكۆتاییه له رووی چه‌ندایه‌تییه‌وه .ته‌نانه‌ت ئاو له ئه‌نجامی چ��ڕب��وون �ه‌وه‌ی ه��ه‌وا و توخمه‌كانی دیكه‌ش له شیبوونه‌وه ،یان چڕبوونه‌وه‌ی هه‌وا به‌دی دێن. له هه‌مان كاتدا سه‌رنجیدا كه
م���رۆڤ ب�هب��ێ ه���ه‌وا ن���اژی ،ك�ه‌وات� ه م��ادام هه‌وا سه‌رچاوه‌ی ژیانه ،ده‌بێ سه‌رچاوه‌ی بوونیش بێت .له‌م روانگه‌وه ده‌وترێ فه‌یله‌سووفه كۆنه‌كانی یۆنان لێکچوواندنیان بۆ م��رۆڤ و رسوشت كردووه. بۆیه ئه‌نه‌كسیامنۆس گیانی مرۆڤی به هه‌وا داده‌نا ،چونكه ده‌یبینی مرۆڤ به‌بێ هه‌وا ده‌مرێت ،بۆیه هه‌وای به بنه‌ما و ره‌گه‌زی یه‌كه‌م دانا ،چونكه ئه‌و جیهانێكی زیندووی وای ده‌ویست كه وه‌ك مرۆڤ هه‌ناسه بدات ،له دایك ببێ و بشمرێ .به گێڕانه‌وه‌ی شه‌هرستانی له میله‌ل و نیحه‌لدا ،ئه‌و فه‌یله‌سووفێكی ئیالهی بووه و بڕوای به خوای به‌دیهێنه‌ر هه‌بووه. پێی وابوو ،دوو جۆر هه‌وا هه‌یه، هه‌وای پاك و هه‌وای پیس .ئه‌وه‌ی له هه‌وای پاك دروست ببێت ،رۆحانییه و له‌ناو ناچێت و پیسی وه‌رناگرێ .به پێچه‌وانه‌وه ،هه‌رچی له هه‌وای پیس
دروس��ت ببێت ،قابیلی تیاچوونه و پیسیش هه‌ڵده‌گرێ. له جیهانبینیی ئه‌ودا دوو جیهان بوونی هه‌یه: جیهانی رۆحانییات؛ كه ده‌كه‌وێته س�ه‌رووی ه �ه‌واوه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی پاكی پاكه ،ه �ه‌وای پاڵفته‌یه و هیچ جۆره گه‌ردێكی تێدا نییه .جیهانی جه‌سته‌ش؛ وا ل�ه خ���واری خ����واره‌وه‌ی ه���ه‌واوه، چونكه له هه‌وای ناپاڵفته پیكهاتووه. به‌م بۆچوونه بێت ،ه �ه‌وا سه‌ره‌تای جیهانی م��ادده‌ی �ه و ل�ه‌وێ��وه م��ادده ده‌ستپێده‌كات. رسوش��ت��گ�ه‌رای��ی یه‌كێك ب��وو له نیشانه‌كانی فێرگه‌ی ئه‌یۆنیایی ،كه مه‌به‌ستیان بوو لێكدانه‌وه‌یه‌كی زانستی و عه‌قالنی بۆ جیهان بكه‌ن. پێش ئه‌مان؛ بۆچوونی یۆنانییه‌كان له‌سه‌ر بوون ،بۆچوونێكی ئه‌فسانه‌یی بوو .هه‌رچه‌ند ئه‌یۆنییه‌كان نه‌یانتوانی ب�ه ت���ه‌واوی كۆتایی ب �هو ئه‌ندیشه
ئه‌فسانه‌یی و خورافییانه بهێنن، ب����ه‌اڵم رێ��گ��هی��ان خ��ۆش��ك��رد بۆ فه‌یله‌سووفانی دوای خۆیان كه ب���ه‌دوور ل �ه ك��اری��گ�هری��ی ب��ڕوای ب��او ،ب��ی��ردۆزه‌ی ت��ازه بهێننه كایه، كه له جیهان وه‌ك��و نه‌خشه‌یه‌كی سیستامتیك بڕوانن .وات �ه جیهان خ��اوه‌ن��ی نه‌خشه و سیسته‌مه و هه‌ڕە‌مه‌كی نییه ،وه‌ك ئ�ه‌وه‌ی له بڕوای ئه‌فسانه‌ییدا وێنا ده‌كرێ ،كه خواوه‌نده‌كان به ئاره‌زووی خۆیان كاری تێدا ده‌كه‌ن. بڕوابوون به بوونی یهك ره‌گه‌ز، یهك بنه‌ما بۆ شته‌كان و هه‌وڵدان بۆ دۆزینه‌وه‌ی یاسای گشتگیر كه دروستبوونی شته‌كان له‌و ره‌گه‌زه لێكبداته‌وه ،سه‌ره‌تایه‌كی باش بوو بۆ بیركردنه‌وه‌ی ژیربێژانه له بوون و له جیهان. *هەفتانە دەینووسێت
«
كوردستان سێ گه‌مارۆی له‌سه‌ر بوو نه‌ك دووان فازڵ قه‌ره‌داغی ك��ات��ێ��ك ب��هع��س م���اب���وو ،دوو حزبی ده‌س �ه‌اڵت��دار بۆ ش��اردن �ه‌وه‌ی بازرگانییه‌كه‌یان په‌نایان بۆ چه‌ند ق��س �هی �هك ده‌ب����رد ،ك��ه یه‌كێكیان پاساوهێنانه‌وه بوو بۆ باری ئابووریی خ���راپ���ی ك���وردس���ت���ان ل���ه س��ای �هی فه‌رمانڕە‌وایی ئه‌وان .كورد ده‌یپرسی: خ��ۆ ئ �هم �ه ده‌س���ه‌اڵت���ی خ��ۆم��ان �ه و حكومه‌تی خۆمانه ،ئه‌ی بۆچی هه‌وڵ ن�ه‌دراوه بۆ ئه‌هوه‌نكردنی بارودۆخه ئابوورییه خراپه‌كه؟ ئێمه ده‌مانپرسی: ئه‌ی پێش یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان لە ساڵی ،1992چه‌ند فشه‌یه‌ك نه‌كران كه ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان و حكومه‌متان هه‌بن ،شتومه‌ك وه‌ك جاران هه‌رزان ده‌ب��ن؟ ئه‌ی ئه‌كته‌ری ته‌مسیلییه‌كه نه‌یوتبوو ف��ه‌رده‌ی��هك شه‌كر وه‌ك��و ج��اران ده‌بێته‌وه به ده دینار؟ ئێمه ده‌مانپرسی و زۆربه‌مان ده‌یزانی كه ئه‌وه فشه‌یه‌كی پوخته ،چونكه ئه‌و جاران جارانی سه‌ددامی پێش گه‌مارۆ بوو ،كاتێك به‌شێكی خه‌ڵكی ده‌كوشت و به‌شه‌كه‌ی ت��ری تێر ده‌ك��رد ،بۆیه كه‌لوپه‌له بنه‌ڕە‌تییه‌كانی به گران ده‌كڕی و به هه‌رزان ده‌یدایه‌وه به هاوواڵتییان، سه‌د په‌رله‌مانیش هه‌ڵبژێردرێن و سه‌د حكومه‌ت وه‌كو جووجه‌ڵه هه‌ڵبهێرنێن. ت��ا واڵت داهاتێكی باشی نه‌بێت، هه‌زرانكردنی گرانی و قاتوقڕی شتێكه له چیرۆكه ئه‌فسانه‌ییه‌كان مه‌حاڵرته.
ئه‌وه ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌و كاته‌ی گه‌مارۆی سه‌ر سه‌ددامیش مه‌حاڵ بوو ،به‌اڵم چی ده‌ڵێیت له‌و كاته‌وه و تا ئێستا كه ده‌كاته بیستودوو ساڵ ،كوردستان به فشه به‌ڕێوه‌ده‌برێت. ده‌ی په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرا و خه‌ریكبوو له‌جیاتی هه‌رزانی شه‌ڕی ن��اوخ��ۆی پ��ارت��ی و یه‌كێتی له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كان ڕووبدات .باش بوو ڕووی نه‌دا ،دووانه‌كه پێكهاتن پێكه‌وه بیخۆن. ئیرت حكومه‌ت دامه‌زرا و به پێچه‌وانه‌ی ئه‌فسانه‌كان ،بارودۆخی ئابووری تا ده‌ه��ات ب��ه‌ره‌و خراپرت ده‌ڕۆی��ش��ت. ئینجا شه‌ڕی ناوخۆ ڕووی دا ،داهاتی كوردستان درا به فیشه‌ك و ن�را به یه‌كرتەوە ،تا ئه‌مه‌ریكا وتی به‌سه ،ئیرت لێتانی قبووڵ ناكه‌م. له‌كاتی ئه‌و ش�ه‌ڕە و دواتریش، دوو حزبه‌كه ب����ه‌رده‌وام ده‌ی��ان��وت عیراق گ�هم��ارۆی ئابووریی نه‌ته‌وه ی�هك��گ��رت��ووه‌ك��ان��ی ل��ه‌س��ه‌ره ،ب �ه‌اڵم كوردستان دوو گ�هم��ارۆی له‌سه‌ره، ئه‌وه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له‌گه‌ڵ گه‌مارۆیه‌كی تری سه‌ددام. زاهیری؛ قسه‌كه ڕاستییه‌كی بێ غه‌ل و غه‌شه ،به‌اڵم ناواخنی ئه‌و قسه‌یه خڵته‌یه‌كی ڕاست و درۆ بوو .ئه‌وه‌ی باسیان نه‌ده‌كرد ،وه‌اڵم��ی پرسیارێك بوو كه نه‌ده‌كرا :ئه‌و شتانه چین كه ب�هر گ�هم��ارۆی حكومه‌تی مه‌ركه‌زی ك �ه‌وت��ب��وون؟ ب��هش ب �ه حاڵی خ��ۆم، ته‌نها ئه‌و قسه گشتییه‌م ده‌بیست، قسه‌ی گشتیش باشرتین حه‌شارگه‌ی تێكه‌ڵكردنی ڕاستی‌و درۆیه. ئ���ه‌وه‌ی ب��ی �زان��م ،گ �هم��ارۆك �هی س����ه‌ددام ب�هش��ێ��وه‌ی�هك��ی س �ه‌ره‌ك��ی نه‌هێشتنی هێنانی ئامێر و پارچه‌كانی ئه‌و ئامێرانه و شتی له‌م جۆره بوو .نه سه‌ددامیش و نه هیچ ده‌سه‌اڵتێكی تریش ،ڕازی ن �ه‌ده‌ب��وو له باشرتین وه‌زع��ی ئابووری ئامێر و كه‌لوپه‌لی واڵت بۆ شوێنێك بنێرن كه سوور ده‌زانن
له‌وێوه به واڵتێكی تر ده‌فرۆرشێن ،ئه‌و كه‌لوپه‌النه‌ی بۆ واڵت پێویسنت ببن ه بابه‌تی بازرگانیی چاوچنۆكه‌كان .ئه‌مه وه‌زعی باش ،ئه‌ی ئه‌گه‌ر به‌و خراپییه‌ی ئه‌و كاته‌ی عیراق؟ ده‌سه‌اڵتێكیش خ��ۆی ب�ه كاتی بزانێت و ك��ش��ان �ه‌وه‌ی حكومه‌تی مه‌ركه‌زی له كوردستان به به‌هارێكی كورت بزانێت ،چۆن ته‌ماشای شۆڤل و گه‌اڵبه ده‌ك��ات؟ ئامێرێكن تا زوو بجووڵێن باشرته .ماڵكاوالنه ده‌ستیشان گه‌یشته كه‌لوپه‌له زه‌به‌الحه‌كانی به‌نداوی (بێخمه)ش ،كه حكومه‌تی مه‌ركه‌زی وایدانابوو بیكاته به‌رزترین به‌نداوی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست .كوڕانی خاك و میلله‌ت شوێنی به‌نداوه‌كه‌یان ج��وان پاككرده‌وه ،چییان بۆ ب�را ،بۆ ئێرانیان برد ،بووه داستانێك له مێژوو حزب باس نه‌ده‌كرا. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش كه كڕیاری ئه‌ودیو سنوور هه‌ر چاوه‌ڕێ بوو ،دوای داستانی گ���ه‌وره‌ی ئاودیوكردنی ئامێره‌كانی فه‌رمانگه‌كان بازرگانیی ئامێر‌و پارچه‌ی ی �ه‌ده‌ك درێ��ژەی هه‌بوو .ب �ه‌اڵم هه‌ر ئامێر‌و پارچه‌ی یه‌ده‌ك بابه‌تی بارزگانی نه‌بوون .ئه‌گه‌ر ئێران هه‌وای هه‌ناسه‌ی بویستایه ،بۆیان ده‌ب��رد .ئه‌مه‌ش به چاالكییه‌كی ئابووریی ڕەوا ده‌زان �را، به‌اڵم بۆ سه‌ددام ڕەوا نه‌بوو نه‌وت و به‌نزین ،بۆ منوونه ،به نرخێكی نزیك
له خۆڕایی بداته هاوواڵتییانی خۆی، به‌اڵم كورد كۆیبكاته‌وه و بۆ ئێرانی بنێرێت .تۆ ئه‌گه‌ر نیلسۆن ماندێلال بی نه‌ك سه‌ددام ،ڕێگریت ده‌كرد له‌و وێرانكردنی ئابوورییە كه به‌بێ ئه‌وه وێران بوو. باسی ن �ه‌وت و به‌نزینامن كرد. سه‌ددام به‌شێكی نه‌وت و به‌نزینی بۆ كوردستان ده‌ن��ارد ،ئیرت به‌شه‌كه كه‌م بێت یان زۆر .ئایا س�ه‌ددام دڵنیا بوو سووته‌مه‌نی به ئێران نافرۆرشێت؟ ن��ازان��ی��ن ،ی��ان ڕاس��ت�تر ن��ازان��م ،ب�ه‌اڵم بازرگانی لێزان ده‌زانێت كه بازرگانیی به‌قازانج مه‌رج نییه له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی واڵت بێت ،ده‌ك��رێ��ت ل�ه ن���اوه‌وه‌ی واڵت ،بگره ده‌توانی حكومه‌ت بیت و بازرگانی له‌گه‌ڵ هاوواڵتییانی خۆت بكه‌ی ،هه‌م قازانج و هه‌م ڕازیكردنی میلله‌ت .بێگومان میلله‌تێكی بێئاگا و بێده‌نگ. نه‌وه‌ی نوێ نازانێت وه‌زعی ئه‌و كاته چۆن بوو .نه‌وه‌ی نوێ ئه‌گه‌ر له ماڵی خۆی داوای لێ بكرێت یارمه‌تیی ب��اوك ب��دات بۆ به‌تاڵكردنی به‌رمیله ن �ه‌وت ،خۆی ده‌دزێ��ت�هوه و جنێو به نه‌وته‌كه و به‌رمیله‌كانیش ده‌دات، ده‌ڵێت باوكم چوار به‌رمیل نه‌وتی هه‌یه و حه‌فتا سپلیتی له ماڵ داناوه‌‌و هێشتا ده‌ڵێت نه‌وت زه‌ڕووره .ڕاست ده‌كات، به‌اڵم ئه‌و نه‌وه‌یه نازانێت كه باوكی
لێرە ده‌توانی حكومه‌ت بیت‌و بازرگانی له‌گه‌ڵ هاوواڵتییانی خۆت بكه‌ی ،هه‌م قازانج و هه‌م ڕازیكردنی میلله‌ت .بێگومان میلله‌تێكی بێئاگا‌و بێده‌نگ.
له كاتی سێ گه‌مارۆكه به‌پێ ده‌چوو ه نزیكرتین به‌نزینخانه و ده‌به‌یه‌كی پێنج لیرتیی نه‌وتی ده‌كڕی ،ده‌یوت به‌شی دوو ڕۆژمان ده‌كات ،خوا گه‌وره‌یه بۆ رۆژی سێیه‌م. ب��اوك��ی گێژوهێژ و بێده‌نگ و بێده‌سه‌اڵت ،ده‌یزانی ئه‌و نه‌وته‌ی به‌و ڕیسواییه ده‌یكڕی ،حزبێك له‌گه‌ڵی ده‌یكات كه له كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كان ڕی���زی ی�هك�هم��ی ده‌ن��گ��ده‌ران��ی بۆ ده‌گرێت ،بۆ ئه‌وه‌ی خوا بكات فریا بكه‌وێت و جارێكی تر ده‌نگبداته‌وه، به‌ڵكو حزب سه‌ربكه‌وێت و هه‌موو ك��ورد به‌روبوومی ئ �هو سه‌ركه‌وتنه بخۆن .باوك ده‌یزانی ،یان نه‌یده‌زانی كه ئه‌و نه‌وته‌ی سه‌ددام ده‌ینارد لیرتی به چاره‌كه دینارێكی سویرسی بوو، به‌اڵم حزب ده‌ستی به‌سه‌ر ده‌گرت و دوایی به دوو دینار پێی ده‌فرۆشت. بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێش له‌و ژمارانه تێبگات ،ده‌ڵێین كه باوكه گێژە‌كه‌ی خۆی ده‌ب�ه پێنج لیرتییه‌كه‌ی به ده دینار ده‌كڕی ،كه ده‌یكردە ده یه‌كی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رێكی مامناوه‌ند، ئه‌گه‌ر كه‌مرت نه‌بێت .واته سۆپای ماڵ كه فوڵ تایم ئیشی نه‌ده‌كرد ،پێویستی به پانزه ده‌ب�هی واب��وو بۆ ئ�ه‌وه‌ی له سنووری كوله‌مه‌رگی مبێنێته‌وه و ئه‌وه ده‌یكرده سه‌دوپه‌نجا دینار .به‌م جۆره سۆپاكه به ته‌نیا ،مووچه‌كه‌ی ته‌ختی زه‌وی ده‌كرد. ئیرت ئه‌گه‌ر مرۆڤ بیه‌وێت زیاتر خ �ه‌ف �هت ب��خ��وات ،پێویسته باسی مامه‌ڵه‌ی ناشه‌ریفانه له‌گه‌ڵ به‌نزین و گاز بكات؟ كه ناردنی به هه‌رزان له الی�ه‌ن س�ه‌ددام�هوه و گرانكردنی له‌سه‌ر هاوواڵتییان له الیه‌ن كوڕانی به‌شه‌ره‌فی واڵت ،بووه هۆی گرانكردنی هێنانی كه‌لوپه‌ل له ده‌ره‌وه ،له‌وه‌وه گرانكردنی ئه‌و كه‌لوپه‌النه كه بێ ئه‌و گرانكردنه به‌هۆی به‌رزیی دۆالر له‌چاو دینار ،گران ب��وون .ئه‌مه‌ش بێگومان
بێئه‌وه‌ی گومرگامن له‌بیر بچێت ،كه مه‌گه‌ر ته‌نها له‌و واڵتانه‌ی كورد ئێستا گاڵته‌یان پێ ده‌كات ،ئه‌و گومرگه نه‌ك ته‌نها له سنوور وه‌رده‌گیرا ،به‌ڵكو له شارێكی كوردستانه‌وه بۆ شارێكی تر جارێكی تر وه‌رده‌گیرا. ئه‌گه‌ر باسی قۆرخكردنی هێنانی كه‌لوپه‌لیش بكه‌ین ،كه قۆرخكردنی ل �هو ج��ۆره وات��ای دان��ان��ی نرخه به حه‌زی خاوه‌نی ئیمتیاز ،به‌م شێوه‌یه به‌شێكی تره له گه‌مارۆی كورد به‌سه‌ر كوردستان ،ئه‌وا چیرۆكه‌كه‌مان به‌م زووانه ته‌واو نابێت. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ماڵی غه‌سب ئاهی لێقه‌وماوانی به‌دواوه‌یه ،به‌شێكی ئه‌و ماڵه درا به جه‌نگی ناوخۆ ،به‌اڵم دوو الكه نه‌یانوت ئه‌وه تۆڵه‌ی خوایه ،به‌ڵكو هه‌ریه‌كێكان ده‌ی��وت تۆڵه‌ی ئاهی ئێوه له دوژمنه ك��وردە غه‌دداره‌كه ده‌كه‌مه‌وه .بێگومان به‌شێكی تریش له‌و ماڵه درا به ئه‌ندامانی حزب ،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌ندامانه وانه‌ی پڕواتامان پێ بڵێن سه‌باره‌ت به زه‌رووره‌تی حزب بۆ ئه‌و قۆناغه ناسكه‌ی كوردستان. ئ��ای ل��هو ڕۆژە‌ش ك �ه ب��ڕی��اری ن��ه‌وت به‌رامبه‌ر خ��ۆراك درا ،ئای له‌و ڕۆشنبیره‌ی سه‌ر به حزب كاتێك به‌ڕاشكاوی له‌سه‌ر ته‌له‌فزیۆنی حزب وتی :ئه‌گه‌ر خۆراك به خه‌ڵك بدرێت، كه‌س چه‌كامن بۆ هه‌ڵناگرێت! كه‌واته بۆ ئ �ه‌وه‌ی بۆ ئه‌مجاره خه‌م و خه‌فه‌ت به‌س بێت ،بۆ ئه‌وه‌ی بۆ مێژووی تۆمار بكه‌ین ،بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ئاگادار بێت ،بۆ ئه‌وه‌ی باوكی گێژ بیریبكه‌وێته‌وه هێنده به‌سه دووب��اره‌ی بكه‌ینه‌وه :كاتی گرانییه گه‌وره‌كه‌ی كۆتایی س�ه‌ده‌ی بیست، كوردستان سێ گه‌مارۆی له‌سه‌ر بوو، ن�هك دوان ،دوان��ی ده‌ستی ئه‌غیار و ئ��ه‌وه‌ی تر ده‌ستی خه‌مخۆران. هه‌رچه‌ییه‌كیش ئ �هو خه‌مخۆرانه ده‌یانوت ،تێكه‌ڵه‌یه‌كی درۆ و ڕاستییه.
12 ژماره ( ،)40سێشه‌مم ه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
birura_bayan@yahoo.com
هاورده‌ی سیاسه‌تی ئیقلیمی کوردستان دەکەوێتە
بەر مەترسییەکی زۆر گەورە
مه‌سعود عه‌بدولخالق وا بڕیارە ئەم سەری مانگە عێراق لە بەندی ( )7دەرچێت ،میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان پێکهاتووە لە ( )19بەند و ( )111ماددە ،بەندی( )7لە ماددەی 39دەستپێدەکات تا مادەی ،51ئەم تایبەمتەندییانەی هەیە: -1بە پێچەوانەی بڕیارەکانی تر کە زیاتر تەوسیەیە ،وەک بڕیاری -242کیشەی فه‌له‌ستین ،هەر بڕیارێک پشت ببەستێ بە بەندی ،7جێبەجێکردنەکەی تۆبزییە، تایبەتیشە به‌و واڵتانەی سەرکێشن و هەڕەشەن لەسەر ئاشتی نێودەوڵەتی . -2بەو پێیە بۆ کێشە ناوخۆکان دەرناچێ، بەگشتی بڕیار بەو بەندە زۆر بە زەحمەت دەردەچێ ،واتە دۆخی تایبەتییە . یەکەمین واڵت لەو سەردەمە کە دووچاری سزای نێودەوڵەتی بوو ،عێراق بوو ،کە بە بڕیاری 661ی « 1990ئابلوقەی ئابوورییەکە» دەستپێدەکات ،پشت بە ماددەی ،39بەندی حەوتەم دەبەستێت، سەرجەم 65بڕیاڕ بە «بڕیاری »688ەوە دژ بە عێراق پاڵپشتی کردووه‌تە سەر بەندی .7بڕیاری 688لە ئەرشیفی ئەنجومەنی ئاسایش لە زنجیرەی ()15ەمینە ،تاکە ڕەهەندی یاسای نێودەوڵەتیشە کە هەرێمی کوردستان پشتی پێ ببەستێ، کەچی لەگەڵ دەرچوونی عێراق ،هەموو ئەوانە هەڵدەوەشێتەوە ،لەگەڵ ئەو سەرەنجامە یاساییانەی دێتە دی ،هەندێکی باس کراوە ،هەندێکی باسنەکراوە ،لێرەدا بە کورتی باسی دەکەین: -1هەڵەی کورد لە رێکكەوتنامەکەی ئەمریکی – عێراقی دێت ،بەپێی ماددەی ()25ی رێکەوتنامەکە هەموو ئەو بڕیارانەی بنیاترناوە لەسەر بڕیاری ژمارە ()661ی ساڵی 1990هەڵدەوەشێتەوە- کە دەکاتە بەندی ،7جگە لە بڕیاری ،688کۆمەڵێک بڕیاری تریش هەیە لەوە کەمرت نییە ،هەڵدەوەشێتەوە، بڕیاری 986ی 1995/4/14کە بەشی کوردستان دیاریکرابوو لە الیەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە ،بڕیارەکانی تری هەردوو هێڵی 34 ،36دژەفڕین ،هەرهەموووی هەڵدەوەشێتەوە ،کە تاکە رەهەندی نێودەوڵەتییە باری ئاسایشی هەرێمی کوردستانی لەسەر بنیاترناوە ،دەوڵەتی عێراق نەتوانێت جارێکی تر کورد جینوساید بکات. -2جارێکی تر پایەی نێودەوڵەتیی عێراق دەگەڕێنێتەوە ،ئەزمونیش سەملاندوویەىت (نقص)ی سیادەی عێراق بەهێزکردنی سەربەخۆیی کوردستانە . -3بچووککردنەوەی کێشەی کورد لە دۆزێکی نێودەوڵەتی بۆ نێو بەڵێنی دەستوور و ڕەحمەتی بەرپرسانی عێراق. -4لەجیاتی به‌ڵێننام ه وەک دەوڵەت، تەنیا نامەیەکی مالیکیی سەرۆک وەزیران بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایش نێردراوە لە . 2008/12/7 بە داخەوە بە ر هزامه‌ندیی کورد ،وا عێراق ده‌رده‌چێت له‌و به‌نده .هەرچی دەسکەوت بۆ کورد هاتووەتە دی ،لەژێر سایەی ئەو بەندە بووە .هیشتا بواری یاسایی ماوە هەوڵدەین نەیەڵین عێراق لە بەندی ( )7دەربچێت ،تا ئێستا هەوڵێکی زۆرمان لەگەڵ سەرۆکایەتیی هەرێم داوە لە گرنگیی ئەو بابەتە بگەن ،به‌اڵم پێیان گرنگ نییە ،هەر دەیان وت زەمانەت لە دەستووردا هه‌یه ،دەستوور و ڕەحمەتی ئەوانەشامن بینیوە .کەواتە لە دوای سەری مانگ ،ئەگەر سەرکردایەتی تێکڕای کوردستان بە خێرایی نەیەنە سەر خەت، ئەوە دیسان دۆسیه‌ی کورد دەگەڕێتەوە شاخە هەرەعاسییه‌کان.
كۆشان عه‌لی زه‌مانی* ل �ه س��ه‌رده‌م��ی جه‌نگی س���ارددا، ئه‌مریكا و یه‌كێتیی سۆڤیه‌ت چه‌ندین هاوپه‌یامن و دۆستیان له واڵتانی جیاواز هه‌بوو ،هه‌ر له ئاسیاوه تا ده‌گاته ئه‌فریقا و ئه‌وروپا و ئه‌مریكای التین .ئه‌و دوو واڵته به‌شێوه‌ی جیاواز مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ هاوپه‌یامنه‌كانیاندا ده‌كرد .ڕكابه‌ری ئه‌و دوو واڵت �ه له الی یه‌كێتیی سۆڤیه‌ت، وابه‌سته‌یی واڵته‌كان و به‌سه‌نته‌ركردنی ده‌وڵه‌ت بوو ،له‌كاتێكدا له الی ئه‌مریكا و هاوپه‌یامنه‌كانی ،گرنگ پێشكه‌وتنه پیشه‌سازییه‌كان و گه‌شه‌سه‌ندنی دیموكراسییانه ب��وو .ئ �هم ب��ارودۆخ �ه یه‌كێك بوو له تایبه‌مته‌ندییه‌كانی جه‌نگی سارد ،به‌اڵم هێشتا به كۆتاییهاتنی ئه‌و ڕكابه‌رییه‌ی دوو هێزه بااڵكه‌ی جیهان، كاریگه‌رییه‌كانی هه‌ر ب �ه‌رده‌وام �ه .له ڕاب��ردوودا ئه‌مه بابه‌تێكی ئاسایی بوو، هه‌ندێکجار ده‌وڵه‌ته‌كان له‌ژێر باری ناچاری سیاسی و ئابووریدا ،به‌و شێوه‌یه مامه‌ڵه‌یان ده‌كرد .بژارده‌یه‌كی ئه‌وتۆیان له‌به‌رده‌ستدا نه‌بوو ،ته‌نها ئه‌وه نه‌بێت كه
ملبده‌ن بۆ یه‌كێك له بلۆكه‌كان. هه‌رێمی كوردستان له ئێستادا به‌و قۆناغه‌ی جه‌نگی س��ارددا تێده‌په‌ڕێت، ب��ه‌اڵم به‌شێوه‌ی ج��ی��اواز و له الیه‌نی جیاوازه‌وه .كه به پێویستی ده‌زان��م به هاورده‌كردنی سیاسه‌تی ئیقلیمی ناوی ببه‌م .ئه‌مه‌ش له چه‌ند ڕێگه‌ی جیاوازه بووه و كاریگه‌رییه‌كانی ده‌ركه‌وتوون. ل �ه ڕووی سیاسییه‌وه ،زۆرب��هی «حیزبه‌كان» و «ده‌س �ه‌اڵت��داران��ی ئه‌م هه‌رێمه» كاریگه‌رن به ئه‌جێنداكانی هێزه ئیقلیمییه‌كانی ن��اوچ�هك�ه .كه ك��اری��گ �ه‌رب��وون شتێكی رسوشتییه، ب�ه‌اڵم زۆرج��ار ئه‌جێنداكان به‌وشێوه‌ی هێزه ئیقلیمییه‌كان خواستوویانه، جێبه‌جێكراوه .هه‌رێمی كوردستان له ئێستادا به ڕادده‌یه‌كی زۆر كاریگه‌ره به دوو هێزی ئیقلیمی كه ئێران و توركیان. كاریگه‌ریی هه‌ریه‌كه‌شیان له به‌شێكی ئ�هم هه‌رێمه‌دا تۆخرت ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت. ئه‌مه‌ش بۆ هۆكاری مێژوویی و حیزبی و بازرگانی ده‌گه‌ڕێته‌وه. ل����هم دوای����ی����ان����هدا ب��ه‌ه��ۆی ده‌ستێوه‌ردانێكی ئیقلیمییه‌وه ،ڕاسته‌وخۆ حكومه‌تی هه‌رێم و سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم دوابه‌دوای چه‌ندین لێدوانی توند ،بڕیاری گه‌ڕانه‌وه‌یدا بۆ به‌غدا .هه‌رچه‌نده ئه‌مه الیه‌نێكی چاره‌سه‌ربوونی چه‌قبه‌ستوویی سیاسی بوو له نێوان كورد و شیعه‌كان، ب��ه‌اڵم هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان نه‌یتوانی ئه‌و ده‌رفه‌ته بقۆزێته‌وه بۆ گه‌یشنت به ئامانجی گ�ه‌وره‌ت��ر و یه‌كالكردنه‌وه‌ی هه‌ندێ له‌و بابه‌ته چاره‌نووسسازانه‌ی
له‌بیركران ،ل�ه‌وان�ه كێشه‌ی بودجه‌ی پێشمه‌رگه .ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌م هه‌رێمه هه‌ر كه‌مته‌رخه‌م نه‌بوون ،به‌ڵكو له‌كاتێكدا نوری مالكیی سه‌رۆكی حكومه‌تی عێراق سه‌ردانی هه‌رێمی كرد ،به‌وپه‌ڕی شان و شكۆوه پێشوازییان لێكرد ،به‌شێوه‌یه‌ك وه‌ك بڵێی نه بای هاتبێت و نه باران. مێژووی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئێران له سه‌رده‌می ش��ۆڕش و كیمیاییبارانی هه‌ڵه‌بجه و كۆڕە‌و په‌ره‌یسه‌ند .په‌یوه‌ندی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ت��ورك��ی��ادا ل�ه دوای ٣١ی ئاب قووڵرتبووه‌وه ،كه له‌وكاته‌دا ئه‌مریكا كه‌یسی كوردی زۆر به گرنگییه‌وه ته‌ماشا ن�ه‌ده‌ك��رد .ناوچه‌ی دژەفڕین یه‌كه‌م و دواهه‌مین چاكه‌یه‌ك ب��وو ئه‌مریكا و هاوپه‌یامنه‌كانی له ئه‌نجومه‌نی ئاسایش كردبێتیان ،له‌دواییشدا ئاشته‌وایی نێوان دوو ئ��ی��داره‌ك�هی ئه‌وكاته‌ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان .ئ��هم م��ێ��ژووه ب���ه‌رده‌وام كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هه‌نگاوه‌كانی دوو هێزه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی هه‌رێم و هێزه ئیقلیمییه‌كان هه‌یه .هه‌مان كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هێزه‌كانی تری سه‌ر گۆڕەپانی سیاسیش هه‌یه.
ئه‌م په‌یوه‌ندییانه ته‌نها له ئاستی په‌یوه‌ندیدا مبێننه‌وه ،شتێكی ئاساییه. په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌كانی نێوان واڵتان و هێزه جیاوازه‌كان به‌وشێوه‌یه بوون و له مێژوو و ساته‌وه‌ختێكه‌وه ده‌ستیان پێكردووە .هه‌میشه په‌یوه‌ندییه‌كان به‌هۆی بارودۆخ و كاتێكی دیاریكراوه‌وه په‌یدا ده‌بن. به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی مه‌ترسییه ،ئه‌و په‌یوه‌ندییانه گه‌یشتوونه‌ته ڕادده‌یه‌ك كه هاورده‌ی سیاسه‌تی ئیقلیمی له‌گۆڕدایه. به‌داخه‌وه له‌م هه‌رێمه‌ی خۆماندا ،هێز هه‌یه به‌رله‌وه‌ی بگه‌ڕێته‌وه بۆ حیزبه سیاسییه‌كانی هه‌رێم ،پرس و ڕاوێ��ژ به ده‌وڵه‌تانی دراوس�ێ ده‌ك��ات .به‌رله‌وه‌ی كۆبوونه‌وه بكات له‌گه‌ڵ به‌رپرسان و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ،گفتوگۆ ده‌كات له‌گه‌ڵ هێزێكی ده‌ره‌كی .هێز هه‌یه له‌م هه‌رێمه‌دا به‌رله‌وه‌ی گه‌شتی به‌غدا بكات، به ترانزیت ده‌چێته واڵتێكی ئیقلیمی، ئینجا بڕیاری كۆتایی وه‌رده‌گ��رێ��ت بۆ ئه‌وه‌ی بزانێت له به‌غدا چی بڵێت و چی بكات. ئه‌م جۆره له سیاسه‌تكردن ،دواجار
به‌رپرسانی هه‌رێم نه‌یانتوانیوه كارتی ئابووری و سه‌رچاوه سروشتییه‌كان بۆ ئاڕاسته‌كردنی سیاسه‌تی ئیقلیمیی خۆیان به‌كاربهێنن،
ئه‌وه‌نده‌ی پاشكۆیی لێده‌كه‌وێته‌وه و بوونه دارده‌ستی هێزه ئیقلیمییه‌كانه، ئ���ه‌وه‌ن���ده چ����اوه‌ڕوان����ی بنیاتنانی ئاینده‌یه‌كی ڕۆشنی لێناكرێت .به‌داخه‌وه ه �ه‌ن��دێ هێز ه�هی�ه ل��هم هه‌رێمه‌دا به‌ته‌واوی له‌وبڕوایه‌دایه كه خه‌ونی به ده‌وڵه‌تبوومنان به گوێڕایه‌ڵی بۆ هێزی به‌رامبه‌ر و پاشكۆیه‌تیی بازرگانی و ئابوورییه .له‌كاتێكدا ،واڵتانێكی زۆر هه‌ن په‌یوه‌ندیی بازرگانی و ئابوورییان هه‌یه و توانیویانه سیاسه‌تی ناوخۆیی خۆشیان بپارێزن .په‌یوه‌ندییه‌كانی چین و ئه‌مریكا یه‌كێكه له‌و منوونانه «كه‌یسێكی ئاڵۆزه بۆ به‌دواداچوونی زیاتر» .بۆیه ده‌كرێت تاوه‌كو ده‌توانین په‌یوه‌ندییه ئابوورییه‌كامنان به‌هێزتر بكه‌ین ،به‌اڵم ئه‌مه مانای ئ �هوه نییه كه سیاسه‌تی خۆمان بده‌ینه ده‌ستی واڵتانی ده‌ره‌كی و ئیقلیمی. له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌دا ،هۆكاری سه‌ره‌كی ده‌كرێت ئه‌وه‌بێت ،به‌رپرسانی ئ �هم هه‌رێمه ت��ا ئێستا نه‌یانتوانیوه كارتی ئابووری و بازرگانی و سه‌رچاوه رسوشتییه‌كانی ئه‌م واڵته بۆ ئاڕاسته‌كردنی سیاسه‌تی ئیقلیمیی خۆیان به‌كاربهێنن، به‌ڵكو هێزه ئیقلیمییه‌كان به پێچه‌وانه‌وه سوودیان لێی وه‌رگرتووه .بۆیه ده‌كرێت بڵێین هه‌رێمی كوردستان له ئێستادا ل �ه قۆناغی ه����اورده‌ی ئ��اب��ووری��ی�هوه ب��ه‌ره‌و ه���اورده‌ی سیاسه‌تی ئیقلیمی هه‌نگاوده‌نێت. *خوێندكاری ماسته‌ر ل ه په‌یوه‌ندیی ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان
توركیا و گۆڕانی بنه‌ماكانی شۆڕش
ئوسامه ئه‌نوه‌ر
ئه‌و جوڵه‌یه‌ی ئێستا له توركیا ل��ەئ��ارادای �ه ،ویستی دروستكردنی بنه‌مایه‌كی نوێی هه‌یه بۆ ش��ۆڕش. ئه‌و بنه‌مایه‌ی خه‌ریكی دروسكردنین، بریتییه ل �ه‌وه‌ی ش��ۆڕش ئه‌م ج��اره له الی �ه‌ن چینێكی ه��ه‌ژار و ن���ه‌داره‌وه ناكرێت ،به‌ڵكو له الیه‌ن چینێكه‌وه‌یه كه تێره له خۆراك و خزمه‌تگوزاریی ده‌س����ه‌اڵت ،ب���ه‌اڵم برسییه ،كاتێك ده‌بینێت ئ�هو ئایدیۆلۆژیایه‌ی ئه‌و ده‌یه‌وێت ،ده‌سه‌اڵتی ئه‌و واڵته به‌ڕێوه نابات .له‌م پێناوه‌شدا ئاماده‌یه قوربانی به مرۆڤ بدات ،قوربانی به زۆرینه ب��دات ،به ئاسایشی واڵت ،به گشت شتێك كه الی ئه‌وان پیرۆز نییه . «ب��ڕووخ��ێ ئ �ه‌ردۆگ��ان ،بڕووخێ ئ�����ه‌ردۆگ�����ان» ،ئ����هوه دروش��م��ی خۆپیشانده‌رانی چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك پێش ئێستای م �هی��دان��ی ته‌قسیم بوو له ئیسته‌مبۆل ،كه تا نووسینی ئ��هم وت���اره درێ���ژەی ه �هی �ه .دوای ده‌ربڕینی ناره‌زایی له‌سه‌ر پرۆژەیه‌كی حكومه‌تی داد و گه‌شه‌پێدان ،زۆرێك له خه‌ڵكی رژانه سه‌ر شه‌قامه‌كان و دژی ئه‌م پرۆژەیه وه‌ستانه‌وه .دوای خۆپیشاندانه‌كان، به‌رده‌وامبوونی دروشمه‌كان له دژی پرۆژەكه‌وه گۆڕا بۆ دژی حكومه‌تی توركیا و خودی س�ه‌رۆك وه‌زی �ران ئه‌ردۆگان ،ئه‌وه‌ش هه‌ر له‌و پێناوه به‌رده‌وامبوو كه ئه‌و پ��رۆژەی�ه دژی ژینگه‌ی توركیایه به گشتی و له‌ناوچوونی چه‌ندین دره‌خته له پاركێك به تایبه‌تی .به‌اڵم ئه‌وه‌ی باش سه‌رنجی له خۆپیشانده‌ران و خه‌ڵكه‌كه دابێت ،ده‌زانێت كه هیچ شتێك له كرده‌وه‌كانیان یه‌كناگرێته‌وه
له‌گه‌ڵ پارێزگاریكردن له ژینگه ،ئه‌وه‌ش به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌مان بۆ ده‌خاته‌ڕوو كه هێزێكی تر جگه له خه‌ڵكی ،له دواوه‌ی خۆپیشاندانه‌كانه .ئه‌وه‌ش تا ڕاده‌یه‌كی زۆر ئاساییه تا ئه‌و كاته‌ی ئامانجی خۆپیشانده‌ران له ناڕە‌زایی ده‌ربڕینه‌وه ده‌گۆڕێت بۆ تێكدانی شوێنه گشتی و پیرۆزه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای دروستكردنی شۆڕشێك دژی ده‌سه‌اڵتی ئه‌و واڵته . ب��اس��ك��ردن ل�ه ش���ۆڕش ،باسێكی ئاسایی و س��اده نییه ،كه‌سانێكی ب��چ��ووك ل���هب���اره‌ی���ەوه ب��دوێ��ن و هه‌ستی خه‌ڵك بجوڵێنن ب�ه بنه‌ما ئایدیۆلۆژییه‌كانیان ،یاخود دژبوونی ئ �ه‌وان به‌رامبه‌ر ئایدیۆلۆژیایه‌ك كه ده‌س�ه‌اڵت��داران��ی ئه‌و واڵت �ه باوه‌ڕیان پێیه‌تی .باسكردن له ش��ۆڕش بریتی نییه له هه‌اڵیساندنی ش��ۆڕش له‌به‌ر دڵی كه‌مینه و دژ وه‌ستان له به‌رامبه‌ر زۆری��ن�ه «ل �ه هه‌ندێك وت���اردا چه‌ند نووسه‌رێك نووسیبوویان ،بردنه‌وه‌ی ئه‌كه‌په له دوای��ن هه‌ڵبژاردنه‌كانی واڵته‌كه‌ی به رێ��ژەی ،50%نیشانه‌ی زۆرینه نییه له‌و واڵت �ه» ،ئ�ه‌وه‌ی ئه‌م قسه‌یه‌ی ك���ردووه ،ئ �ه‌وه‌ن��ده خۆی ماندوو نه‌كردووه سه‌یرێكی رێژە‌كه‌ی پارته‌كانی تر بكات .لێره‌دا نامه‌وێت
وه‌ك به‌رگریكارێك بم له حكومه‌تی توركیا ،ته‌نها ئه‌وه‌ی كاتێك بابه‌تێكی سیاسی به‌هۆی فیكری سه‌قه‌ته‌وه پێناسه ده‌كرێ ،ناتوانین بێده‌نگ بین. یه‌كێك له بنه‌ماكانی دروستبوونی شۆڕش ،بریتییه له زۆرینه‌بوونی الیه‌نی شۆڕشگێر و ب��ه‌ره‌و كه‌مینه‌چوونی الیه‌نی شۆڕش له‌سه‌ركراو «ده‌سه‌اڵت»، بۆیه به‌شداربوونی ته‌نها پارتێكی چه‌پی ئه‌و واڵته ،بریتی نییه له به‌شداریكردنی 50%كه‌ی تری هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ته‌نانه‌ت ئ �ه‌گ �هر بێتو بشڵێین گشت پارته سیكۆالره‌كان به‌شدارییان تێدا كردووه، هێشتا ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت كه 50%كه‌ی تری پارته‌كان به‌شداربوون تێیدا ،ئه‌گه‌ر وابێت كوا ده‌نگی پارته كوردییه‌كان به منوونه؟ ئه‌ی ده‌نگی پارته‌كانی تر؟ ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی تا ئێستا جگه له پارتی گه‌لی كۆماری ( )CHPكه ناڕاسته‌وخۆ و پارتی ( ،MHPهیچ پارتێكی تر هه‌ڵوێستی ئاشكرا نه‌كردووه به‌رامبه‌ر ئه‌و خۆپیشاندانانه . شۆڕشی واڵتانی تری عه‌رەبی ،تا راده‌ی��هك كاریگه‌ریی هه‌بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له توركیا ڕوویدا ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی شۆڕشی واڵتانی عه‌رەبی هه‌ل و بنه‌مای دروستبوونی شۆڕشی تێدا به‌دیده‌كرا ،له
به‌راوردكردنی توركیا ب ه هه‌ر واڵتێكی تری عه‌ره‌بی ،باسێكی بێ بنه‌ما و ل ه نه‌زانینه‌وه‌یه
واڵتێكی نیمچه ئه‌وروپی و خاوه‌نی شۆڕشێكی سیكۆالر ،كه خه‌ڵكه‌كه‌ی ب�ه كولتوور و شێوه‌ژیانیانه‌وه، ل �ه م��رۆڤ��ی ع���ه‌ره‌ب ج��ی��اوازن و تا ڕاده‌ی �هك��ی زۆر له شێوه‌ژیانی ئه‌وروپی نزیكن.ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ی مرۆڤی ت��ورك هه‌یه‌تی به‌رامبه‌ر رووداوه‌كان ،ئه‌و ئه‌زموونه‌ی مرۆڤی ت��ورك بینیویه‌تی ب�ه‌رام��ب�هر ئه‌و مێژووه‌ی هه‌یبووه ،زۆر جیاوازه له‌گه‌ڵ مرۆڤی ع �ه‌ره‌ب .توركه‌كان خۆیان خ��اوه‌ن��ی م��ێ��ژووی خۆیان ب��وون ،به‌و واتایه‌ى كاتێك ئه‌وان ئیمپراتۆریه‌تێكی خۆیان هه‌بوو، واڵته عه‌ره‌بییه‌كانی ئێستا زۆرینه‌ی له ژێرده‌ستی ئه‌واندا بوو .ئه‌وه‌ش خ��ۆی ج��ۆرێ��ك ل�ه ده‌وڵه‌مه‌ندیی كولتووری تورك ده‌رده‌خات ،جیاوازتر له ه �هر مرۆڤێكی ت��ری عه‌ره‌بی. بۆیه به‌راوردكردنی توركیا به هه‌ر واڵتێكی تری عه‌ره‌بی ،باسێكی بێ بنه‌ما و له نه‌زانینه‌وه‌یه .مرۆڤی تورك خۆی له‌وه به‌رزتر ده‌بینێت كه الیه‌نێك ،یاخود ده‌سه‌اڵت بیه‌وێت ئازادییه‌كانی كه‌مبكاته‌وه ،یاخود به شێوه‌یه‌ك هه‌ژاری بكات . باسكردن له ش��ۆڕش ،شۆڕش دژی چ��ی��ن��ای�هت��ی ،ش���ۆڕش دژی نه‌داری و هه‌ژاریی خه‌ڵك ،شۆڕش دژی گه‌نده‌ڵیی ده‌سه‌اڵت و خراپ مامه‌ڵه‌كردنی ده‌س �ه‌اڵت به‌رامبه‌ر ب �ه گ��ه‌ل .ئ �ه‌وان �ه گشتی ده‌ك��رێ بنه‌مای شۆڕشه‌كانی واڵتانی عه‌رەبی ب��ن ،ب��ه‌اڵم نه‌بوونی هیچ یه‌كێك له‌وانه ،چ ئومێدێك ده‌به‌خشێت به دروستبوونی شۆڕشێك له توركیا؟
15 ژماره ( ،)40سێشه‌ممه ،2013/5/17ساڵی یەکەم
www.bayanpress.net
ــی پیرۆزدا «ده‌قبوون»ی ده‌ق ،یان «ئینسانیبوون»ی ده‌ق؟ جه‌الل حەسەن
به‌سه‌ر شارستانیه‌تی ئیسالمیدا ،كه ئه‌م ه نه‌گونجاوه ،چونكه هه‌ر شارستانیه‌ته و تایبه‌مته‌ندیی خۆی هه‌یه .شارستانیه‌تی ئ��ه‌رووپ��ی ئ��ای��ن و م��ێ��ژوو و فیكر و س���ه‌رده‌م و دنیابینیی ج��ی��اوازه، هه‌موو ئه‌مانه په‌یوه‌سته به كرۆكی شارستانیه‌تی رۆرژئاوا ،به‌اڵم ئه‌مه بێنی و بیخزێنیته شارستانیه‌تی ئیسالمی، ئه‌مه گرفته سه‌ره‌كییه‌كه ،چونكه هه‌ر گۆڕانكارییه‌ك هه‌ڵقواڵوی كرۆكی شارستانیه‌ته‌كه خۆی نه‌بێت ،ئه‌وا دژ به شارستانیه‌ته‌كه ده‌وه‌ستێته‌وه. ئ�����ەرەگ�����ۆن زی����ات����ر وه‌ك����و رۆژهه‌اڵتناسێكی ده‌مارگیر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كانی ق��ورئ��اىن پیرۆز و فیكری ئیسالمی ده‌ك��ات .له كتێبی (تأریخنا الفكر العربـي اإلسالمی) قورئان به ته‌ورات و ئینجیل و ته‌نانه‌ت كتێبی بوزییه‌كانیش ده‌چوێنێت و جه‌خت له‌سه‌ر مامه‌ڵه‌ی مێژووییانه له‌گه‌ڵ قورئان ده‌كاته‌وه. نه‌رس حامد ئه‌بوزه‌ید ئ�هب��وزه‌ی��د ،ق��ورئ��ان به ده‌قێكی زمانه‌وانی ئه‌ژمار ده‌ك��ات .هه‌روه‌ها دایده‌نێت به به‌رهه‌مێكی رۆشنبیریی مرۆیی (ب�شری) ،وات �ه قورئان وه‌كو هه‌ر به‌رهه‌مێكی تری مرۆیی ،كاریگه‌ر بووه به ژینگه‌كه‌ی .به‌مه‌ش قورئان نه‌وه‌ی ژینگه‌ی جاهیلیه‌تی عه‌ره‌بییه، ئ�هم�هش ه�هم��ان ئ �هو قسه‌یه‌یه كه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی ع�ه‌ره‌ب ده‌یكه‌ن ،بۆ منوونه میشیل عه‌فله‌ق ده‌ڵێت «عه‌ره‌ب چه‌ند ده‌الق�هی�هك��ی ه�هی�ه ،شیعری جاهیلی ،ئاینی موحه‌ممه‌د ،رۆشنبیریی
س�ه‌رده‌م��ی مه‌مئون و نوێكردنه‌وه‌ی فیكری له الیه‌ن حیزبی به‌عسه‌وه». ب�هم�هش نوێگه‌ریی حیزبی به‌عس پێشكه‌وتووتره له رۆشنبیریی سه‌رده‌می مه‌مئون ،ئه‌ویش پێشكه‌وتووتره له ق��ورئ��ان ،كه ئ �هو پێی ده‌ڵێت دینی موحه‌ممه‌د ،ئه‌ویش پێشكه‌وتووتره له شیعری جاهیلی .ئه‌بو زه‌ید بانگه‌شه ده‌ك��ات كه نابێت رۆشنبیران وا له ق��ورئ��ان ب��ڕوان��ن ده‌قێكی پ��ی��رۆزه و دوور له هه‌ڵه‌یه .به‌مه‌ش ده‌گاته ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی كه ده‌ڵێت «قه‌ڵه‌م و له‌وحی مه‌حفوز و عه‌رش وێنه‌یه‌كی ئه‌فسانه‌یین». ئه‌بوزه‌ید ب��ڕوای به مێژووییه‌تی قورئان هه‌یه .ئه‌و پێی وای �ه مێژوو راستییه‌كی قورئان تێپه‌ڕاندووه ،ده‌بێت وا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌یت كه به‌رهه‌می سه‌رده‌مه‌كی خۆیه‌تی. ل���ه ك��وردس��ت��ان��ی��ش ه��ه‌ن��دێ ن �هخ��وێ��ن��ده‌وار ك �ه خ��ۆی��ان ن��اون��اوه رۆشنبیر ،ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ئیسالم له خۆیان داڕن��ن ،گوایه ئیسالم هات و نه‌هامه‌تیی بۆ ك��ورد هێنا .له‌پێناو ئ �ه‌وه‌ی قه‌ناعه‌ت به تاكی كوردیش بكه‌ن كه ئه‌م بۆچوونه‌یان راسته ،په‌نا ده‌به‌نه به‌ر كتێب و به‌رهه‌می ئه‌و نووسه‌رانه‌ی پێشرت ئاماژە‌مان پێدان و وه‌ریده‌گێڕنه‌وه سه‌ر زمانی كوردی. ئه‌وانه دوای كاڵوی بابردوو كه‌وتوون، دوای كه‌سانێك كه‌وتوون كه له جیهانی ئیسالمیدا بازاڕیان نهماوه ،به‌مه‌ش جگه له خۆماندووكردن ،هیچیان بۆ نامێنێته‌وه.
خاوەىن ئیمتیاز و سەرنووسەر: هاوژین عومەر کەریم hawzheenk@yahoo.com 07701543488
م���هب���ه‌س���ت ل����ه ده‌ق ل���هم ن��ووس��ی��ن��هدا ،س��ه‌رچ��او ه س��ه‌ره‌ك��ی��ی��هك��ان��ی ت �ه‌رشی��ع��ی ئیسالمییه ،به تایبه‌ت قورئان. پرسیاره‌كه‌ش ئه‌وه‌یه كه ئایا ئه‌م ده‌قانه چۆن ده‌هێرنێنه سه‌رواقیع؟ ئایا پێوه‌ر بۆ دروستی و نادروستیی ئ��هم داب��ه‌زان��دن��هی ده‌ق �هك��ان چییه؟ ئ��هم پ��رس��ی��اره ل���ه‌وه‌وه س�ه‌رچ��اوه ده‌گرێت كه هه‌مان ده‌ق به چه‌ندین شێوازی جیاواز مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌ك��رێ��ت ،به منوونه ،ئه‌و مسوڵامنانه‌ی بڕوایان به سه‌ركوتكردنی نه‌یاره‌كانیان هه‌یه ،ته‌نها له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی له ڕووی دی��ن �هوه ،ی��ان تێڕوانینی مه‌زهه‌بیه‌وه لێیان جیاوازن ،هه‌ر ه�هم��ان ده‌ق��ی قورئانی به‌كار ده‌هێنن ك �ه مسوڵامنێكی تر باوه‌ڕی به پێكه‌وه‌ژیان و ئازادی فیكر و موماره‌سه‌ی دیموكراسی هه‌یه ،به‌كاریده‌هێنێت،ڕۆژانه ده‌یانخوێنێت و پابه‌ندیان ده‌بێت، ئه‌ی كه‌واته ،ئه‌م دوو تێڕوانینه دژبه‌یه‌كه بۆ؟ به بۆچوونی من ئه‌مه ڕەنگدانه‌وه‌ی بوونی دوو پارادیمی سه‌ره‌كیه له فیكری ئیسالمیدا ،بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كاندا: یه‌كه‌م :ئه‌وانه‌ی كه پێیانوایه كه ده‌ق ده‌بێت بچه‌سپێرنێت ل�ه واق��ی��ع��دا ،چونكه ‹ده‌ق›ه و ته‌فسیر و تێگه‌یشتنه‌كانی خۆیان یه‌كسان ده‌كه‌ن به ده‌ق. ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگادارم تا ئێستا ئه‌م جۆره‌یان پارادایمی زاڵه. دووه‌م :ئه‌وانه‌ی پێیانوایه كه ده‌قه‌كان له پێناو خزمه‌تكردنی م��رۆڤ��دا ه��ات��وون و ده‌ب��ێ��ت به
بەڕێوەبەرى کارگێڕى: جیهانگیر ئەحمەد bayanreklam@yahoo.com 07702455504
جۆرێك مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت ك ه له هیچ شوێن و سه‌رده‌مێكدا ئه‌و په‌یام و مه‌غزایه‌ی خۆیان ون نه‌كه‌ن. ج��ی��اوازی��هك��ی زۆر گ���ه‌وره هه‌یه له نێوان هه‌ڵگرانی ه�ه‌ردوو پارادایمه‌كه‌وه له ڕووی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ مرۆڤه‌كاندا ،جا ئه‌و مرۆڤانه م��س��وڵ�مان ب��ن ی���ان ن���ا ،س���هر به مه‌زهه‌به‌كه‌یان بن یان نا ....تاد، چونكه ب��ن �ه‌ڕەت��ی هه‌ڵسوكه‌وتی ه���ه‌ردوو پارادایمه‌كه هه‌ڵقواڵوی ئ��هو ‹ئ��ۆن��ت��ۆل��ۆج��ی›هی�ه ك �ه ك��اری له‌سه‌ر ده‌ك���ات ،چونكه ه �هر ئه‌و فه‌لسه‌فه‌یه‌كی ئۆنتۆلۆجییه‌یه‌كه دیاریكراو بۆ تێروانین له ژیان گه‌شه پێده‌دات ،پاشان ڕەنگدانه‌وه‌ی خۆی له‌سه‌ر ڕەفتار و مامه‌ڵه‌ی رۆژان�هی خاوه‌نه‌كه‌ی به‌جێده‌هێڵێت .ئێستا بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی ئه‌م الیه‌نه تیۆرییه هه‌وڵده‌ده‌م به منوونه‌یه‌ك له ده‌قه قورئانیه‌كانه‌وه بابه‌ته‌كه ئاسانرت بكه‌م. تێڕوانینی ه�ه‌ردوو پارادایمه‌كه بۆ ده‌قه‌كانی قورئان ،جیاوازه ،لێره‌دا به پێویستی نازانم قسه له‌سه‌ر بناغه دونیابینیه‌كانی پارادایمی یه‌كه‌م بكه‌م، چونكه ڕۆژانه هه‌ڵگرانی ئه‌م پارادایمه زاڵه دێنه به‌رچاومان و په‌یامه‌كانی خۆیان ده‌گه‌یه‌نن ،به‌اڵم به پێویستی ده‌زانم قسه له‌سه‌ر پارادایمی دووه‌م ب��ك�هم ،چونكه كه‌مینه‌ن و كه‌مرت له‌سه‌ریان ن��وورساوه ،به تایبه‌ت له ئه‌ده‌بیاتی كوردیدا. ئ����ه‌وان����هی ك���ه ل���ه ڕووی ئۆنتۆلۆجییه‌وه بڕوایان بهوه هه‌یه كه ده‌قه سه‌ره‌كییه‌كانی ئیسالمله پێناوی مرۆڤدان و ده‌قی وشكوبرینگ نین كه بتوانرێت به‌بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ ئینسان بهێرنێنه سه‌ر واقیع ،ئه‌م ئارگومێنته‌ی خۆیان به پشتبه‌سنت به چه‌ندین ده‌قی
بەڕێوەبەرى هونەرى: ڕەوشت محەمەد rawshtmail@yahoo.com 07501112083
قورئانی و فه‌رمووده به‌هێز ده‌كه‌ن، پێیان وای�ه كه ده‌بێت تێگه‌یشتنی تێكڕای ده‌قه‌كانی ت��ری ق��ورئ��ان و فه‌رمووده به‌پێی ئه‌م بنه‌مایه بێت و دژ نه‌بێت له‌گه‌ڵیدا .ئارگومێنته‌كه به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌په‌ره به خۆی ده‌دات: له قورئاندا هاتووه كه (ؤلَ َقدْ َك َّر ْمنَا َب ِني يَ َ َد َم -االرسا‌ء) واته :ئێمه به دڵنیاییه‌وه ڕێزمان له نه‌وه‌كانی ئاده‌م گرتووه .ئه‌وه‌ی لێره‌دا ڕوونه ،ئه‌وه‌یه كه نه‌وه‌كانی ئاده‌م هه‌موو ئه‌و نه‌ژاد و نه‌ته‌وه و كه‌لتوور و ئاین و زمانه جیاوازانه ده‌گرێته‌وه كه له ئاده‌مه‌وه دروستبوون ،واته به كورتیی ،هه‌موو مرۆڤێك ده‌گرێته‌وه ،ته‌كریمه‌كه ته‌نها بۆ كه‌سێكی مسوڵامن نییه .یه‌كێك له ڕەنگدانه‌وه‌كانی ئه‌م ده‌قه و ڕێزگرتن له مرۆڤه‌كان به گشتی ئه‌وه‌یه كه مرۆڤه‌كان هه‌موویان ئازادن له‌وه‌ی كه چ دینێك یان ڕێڕەوێك بۆ ژیانی خۆیان هه‌ڵده‌بژێرن ،ئه‌مه‌ش به پێی چه‌ندین ده‌ق��ی تری قورئانی ،له‌وانه «پێیان بڵێ :حه‌ق هه‌ر ئه‌وه‌یه كه له الیه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆتان ڕەوانه‌كراوه، جا ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێت با باوه‌ڕ بهێنێت و ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێت با كافرو بێباوه‌ڕ بێت...الكهف« .»29:بڵێ ئه‌ی خه‌ڵكینه به‌ڕاستی حه‌ق و ڕاستیتان له الیه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆ هاتووه ،ئه‌وه‌ی ڕێبازی هیدایه‌تی وه‌رگرتبێت ئه‌وه س��وودی بۆ خۆیه‌تی ،ئ �ه‌وه‌ش گومڕا بووبێت و ڕێ��ی ونكردبێت ،ئ�هوه گومڕاییه‌كه‌ی له‌سه‌ر خۆی ده‌كه‌وێت و من لێپررساوو چاودێر نیم به‌سه‌ر كار و كرده‌وه‌ی ئێوه‌وه -یونس .»108 چه‌ندین ده‌قی تریش كه جه‌خت له ئازادی بیروڕا ده‌كه‌نه‌وه .به‌م پێیه‌ش بێت ده‌گه‌نه ئ�هو به‌ره‌نجامه‌ی كه
ئەنداماىن بۆرد: سەاڵح ساالر ئیدریس سیوەیىل محەمەد جەمال
ئ��ازادی له بیروباوه‌ڕدا نه‌شیاوه، ئ��ه‌گ��هر ئ����ازادی ك��ۆب��ون��هوه و دروستكردنی گروپ و ڕێكخراوی ج���ی���اوازی ب��ه دوادا ن �هی �هت، ناشكرێت بوترێت كه ئێوه ئازاد بن له بیروباوه‌ڕتاندا ،به‌اڵم بۆتان نییه شوێنێكتان بۆ په‌رستش هه‌بێت. ده‌ت���وان���رێ���ت ل���ه من��وون �ه ی �هك �هم �هك��ان��ی ه �ه‌ڵ��گ��ری ئ�هم پ��ارادای��م�هی دووه‌م ،خه‌لیفه‌ی دووه‌م باس بكرێت،كه هه‌رچه‌نده ب �ه پێی ده‌ق��ی قورئانیی هه‌ر كه‌سێك دزی ب��ك��ات پێویسته ده‌ستی ببڕدرێت ،به‌اڵم له ساڵێكدا كه گرانی بوو به‌نده‌یه‌ك ده‌هێننه الی ك�ه دزی��ی ل�ه خاوه‌نه‌كه‌ی كردووه ،به‌اڵم ئه‌و ده‌ستی نابڕێت، چونكه به‌نده‌كه بۆ په‌یداكردنی نانه‌سكه‌ی خۆی په‌نای بۆ دزیی بردووه .ده‌توانین بڵێین كه ئه‌مه تێگه‌یشتنه له ده‌قی قورئانی به شێوه‌یه‌ك له پێناوی مرۆڤدا بێت، ئه‌گینا ئه‌گه‌ر ده‌ق��ی له پێناوی «ده‌ق��ب��وون»ی��دا بچه‌سپاندایه ده‌ب��ووای��ه ده‌س��ت��ی به‌نده‌كه‌ی ببڕیایه‌ته‌وه. كه‌واته به پێی تێگه‌یشتنی ه�ه‌ڵ��گ�ران��ی پ��ارادی��م��ی دووه‌م ب���ۆ ده‌ق ،ك����اری س���ه‌رچ���اوه سه‌ره‌كیه‌كانی ته‌رشیعی ئیسالمی ئه‌وه‌یه كه له خزمه‌ت مرۆڤدا بێت ،ئه‌گه‌ر دوو ده‌ق دژی�هك بوون ،یان تێكگیران ،ئه‌وا ده‌بێت بۆ یه‌كالییكردنه‌وه‌یان پشت به‌و مه‌بده‌ئه ببه‌سرتێت كه كامیان خزمه‌تی زیاتر به مرۆڤ ده‌كات، به بێ جیاكاریكردن له‌سه‌ر هه‌ر بنه‌مایه‌ك «ڕەگ�ه‌ز ،نه‌ته‌وه ،ئاین .»...
ناونیشاىن بەیان لە ئینتەرنێت: www.bayanpress.net E.mail: bayanpress@yahoo.com www.facebook.com/bayanpres
رۆژنامەیەکى سیاسیى گشتیى ئەهلییە ناونیشان :سلێامىن -شەقامى ئیرباهیم پاشا -تەالرى بنار نهۆمى پێنجەم -شوقەى ژمارە .3تەلەفۆن07480605181 :
بایی ( )750دینارە
14 birura_bayan@yahoo.com
ژماره ( ،)40سێشه‌ممه ،2013/6/18ساڵی یەکەم
الدانی هاوچه‌رخ ل ه ڕاڤەکردنی قورئانـــــ دكتۆر موحسین عه‌بدولحه‌مید ،بیرمه‌ند و كه‌سایه‌تیی ناسراوی ئیسالمی ،ل ه ئێواره‌كۆڕێكدا ك ه سه‌نته‌ری زه‌هاوی بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ی فیكری ل ه سلێمانی رۆژی ( )2013/6/13بۆی سازدا ،باس له الدانی هاوچه‌رخ له راڤه‌ی قورئانی پیرۆزدا ده‌كات .باس له‌و هه‌واڵن ه ده‌كات كه ب ه درێژایی مێژوو بۆ شێواندنی ده‌قه‌كان له ئارادابوون .ئه‌و پێی وای ه ئێستاش ئه‌و هه‌واڵن ه ب ه شێوازی جیا جیا درێژەی هه‌یه .له‌و رووه‌شه‌وه، محه‌ممه‌د شه‌حرور ،محه‌ممه‌د ئه‌رەگۆن و نه‌سر حامد ئه‌بوزه‌ید نموونه‌ی هاوچه‌رخی سه‌رمه‌شقی ئه‌و الدانانه‌ن ،كه ل ه كوردستانیش هه‌وڵێك له‌ئارادای ه بۆ وه‌رگێڕانی به‌رهه‌می ئه‌و نووسه‌رانه .بۆی ه ناوبراو پێی وای ه ئه‌وان ه دوای كاڵوی بابردوو كه‌وتوون ،دوای كه‌سانێك كه‌وتوون كه ل ه جیهانی ئیسالمیدا بازاڕیان نهماوه .به‌مه‌ش ،جگه ل ه خۆماندووكردن ،هیچیان بۆ نامێنێته‌وه .له‌به‌ر گرنگیی ناوه‌رۆكی كۆڕەكه ،لێره‌دا پوخته‌ی وته‌كانی دكتۆر موحسین باڵوده‌كه‌ینه‌وه.
د .موحسین عه‌بدولحه‌مید ئا :ئیدریس سیوه‌یلی خ��وای گ��ه‌وره قورئانی پیرۆزی ناردووه‌ته خواره‌وه به زمانێكی عه‌ره‌بیی ره‌وان .هه‌ندێك ئایه‌تی موحكه‌م و ته‌نها یهك راڤه و لێكدانه‌وه‌ی زمانه‌وانی هه‌ڵده‌گرێت ،زۆر ئایه‌تیشی تێدایه له بواره‌كانی عه‌قیده و شه‌ریعه‌ت و رێسا ره‌وشتییه‌كان ،ك�ه راڤ��ه و لێكدانه‌وه‌ی جۆراوجۆر له‌خۆ ده‌گرن، به‌اڵم ئه‌مه‌ش ده‌بێت له چوارچێوه‌ی زانستی زمانی عه‌ره‌بی نه‌چێته ده‌ر، له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا بێت كه زمانزانه گه‌وره‌كان به درێژایی مێژوو به ئیلهام وه‌رگرتن له سه‌رچاوه‌كانی زمانه‌وانی له
زانیاریامن به گه‌ردوونی خوێرناو زیاد ده‌كات». قورئانی پیرۆزیش رێسا و بنه‌مای خۆی هه‌یه بۆ لێكدانه‌وه و راڤه‌ی ئایه‌ته‌كان .قورئانێك كه دابه‌زیبێت بۆ مرۆڤایه‌تی ،ده‌بێت وا بێت .ده‌گونجێت تێی بگه‌ین و جێبه‌جێ بكرێت له ژیانی مرۆڤایه‌تیدا. له سه‌رده‌مانی زووشه‌وه الدان له راڤه‌ی قورئان به‌دی كراوه ،هه‌روه‌كو ئیقبال ده‌ڵێت« :ئه‌گه‌ر ویستت ده‌قێك ب �ه‌الڕێ��دا ب��هری ی��ان په‌كی بخه‌ی، لێكدانه‌وه‌یه‌كی باتنیی بۆ بكه». نه‌یاران نه‌یانتوانیوه وه‌كو دین به‌ره‌نگاری ئیسالم ببنه‌وه ،بۆیه پالنیان داڕشتووه كه ده‌قه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك
شه‌حرورو ده‌ڵێت ده‌بێت راڤه‌ی قورئان له‌به‌ر رۆشنایی بیردۆزی ماركس و داروین بكرێت نیمچه‌دورگه‌ی عه‌ره‌بی دایانڕشتووه .ل ه زۆر شوێنیشدا قورئانی پیرۆز به‌ئاگامان دێنێته‌وه له به‌كارهێنانی عه‌قڵی دروس��ت و سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ر (د. خ) له راڤه‌ی قورئان و شیكردنه‌وه‌ی. كه‌واته زمانێكی عه‌ره‌بی پاراومان هه‌یه كه قورئانی پێ دابه‌زیوه ،سوننه‌تی پێغه‌مبه‌رمان (د.خ) له‌به‌رده‌ستدایه كه ئه‌و قورئانه‌ی بۆ گواستوینه‌ته‌وه، یان قورئانی داب�ه‌زان��دووه‌ت�هوه سه‌ر ئه‌رزی واقیع ،له رووی جێبه‌جێكردن و راڤه‌كردن و روونكردنه‌وه‌وه .خوای گهوره ده‌فه‌رموێت ( َوأَن َز ْلنَا إِل ْی َك ال ِّذ ْك َر َّاس َما ُن ِ��ز َل إِل ْی ِه ْم َولَ َع َّله ُْم لِ ُت َب ِّینَ لِلن ِ َي َت َف َّك ُرون) .ئینجا عه‌قڵامن هه‌یه ،له‌ناو عه‌قڵیشدا زانست .هه‌روه‌كو ئیاممی رازی ده‌ڵ��ێ��ت «خ���وای گ���ه‌وره دوو گه‌ردوونی هه‌یه ،گه‌ردوونێكی خوێرناو، گه‌ردوونێكی ب��ی�نراو .هه‌ركاتێكیش زانیاریامن به گه‌ردوونی بیرناو زۆر بوو،
راڤ�ه بكه‌ن له مانای ئه‌سڵی خۆیان الیان بده‌ن ،له‌پێناو ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستی تایبه‌تی خۆیان بێننه دی .بۆ منوونه ده‌ڵێن ئایه‌تی (إِ َّن ِعدَّ ة َ ُّ الشهُو ِر ِعن َد ال ّل ِه ا ْثنَا َع�َ رَ َش� َش ْهراً) مه‌به‌ستی لێی دوانزه ئیاممه‌كه‌یه ،یان ده‌ڵێن ئایه‌ته موحكه‌مه‌كان ئیاممه‌كانه ،باشه پێامن ناڵێت به‌ڵگه‌ی مه‌عریفی و زانستی و عه‌قڵی و زمانه‌وانی كامه‌یه پشتگیری له‌م لێكدانه‌وه‌یه بكات؟ یان ده‌ڵێت: یم) ،مه‌به‌ست لێی (و َف َد ْینَا ُه ِب ِذ ْب ٍح ع َِظ ٍ حوسێنه نه‌ك ئیسامعیل .به درێژایی مێژوو ئه‌م الدانانه له راڤه‌ی قورئاندا هه‌بووه. له سه‌رده‌می هاوچه‌رخیشدا ئه‌و ره‌وته به‌رده‌وامیی هه‌یه .له سه‌ره‌تای س����ه‌ده‌ی بیسته‌میش م��ۆدێ��رن �هی ئه‌وروپی گه‌یشته جیهانی ئیسالمی. مۆدێرنه‌ی ئ �ه‌رووپ��ی ده‌رئ�ه‌ن��ج��ام و ره‌ن��گ��دان��ه‌وه‌ی واقیعی ئ �ه‌وروپ��ی
و ئاینی مه‌سیحی ب��وو ،هه‌ربۆی ه تێڕوانینی ئ �ه‌وان بۆ ئاین ،تێڕوانینه بۆ ئاینی مه‌سیحی و ئه‌و واقیعه‌ی له ئه‌روپا گه‌اڵڵه بوو .له‌گه‌ڵ گه‌یشتنی مۆدێرنه به واڵتانی ئیسالمی ،چه‌ندین نووسه‌ری وه‌كو «ته‌ها حوسێن ،سه‌الم موسا... ،تاد» ،كه‌وتنه ژێر كاریگه‌ریی ئه‌و ره‌وته .ئه‌وانه هیچیان موسڵامن نه‌بوون ،ئه‌وانه لێكدانه‌وه‌ی هه‌ڵه و نادروستیان بۆ ئیسالم و قورئانی پیرۆز ك��ردووه .زانایانی ئیسالمیش زۆر زانستییانه وه‌اڵمیان دان��هوه و بۆچوونه‌كانیان پووچه‌ڵ كردوونه‌ته‌وه، له سه‌رده‌می هاوچه‌رخیشدا چه‌ندین كه‌س شوێنپێیان هه‌ڵگرتوون. محه‌ممه‌د شه‌حرور ئه‌م پیاوه ئه‌ندازیاری كاره‌بایه، فكری ماركسییه ،له رووسیا خوێندنی ت�ه‌واو ك��ردووه ،هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك نییه بیسه‌ملێنێت كه پسپۆڕە له ئیسالمناسی، یا شاره‌زا بێت له زمانی عه‌ره‌بی ،یان ئ��اگ��اداری بنه‌ما و رێساكانی راڤه‌ی قورئانی پیرۆز بێت .له رووسیاوه ده‌گه‌ڕێته‌وه ،كتێبێك باڵوده‌كاته‌وه به‌ناوی (الكتاب وال��ق��رآ‌ن) ،له‌وێدا نكوڵی له هه‌موو رێساكانی راڤه‌ی قورئانی پیرۆز ده‌كات كه به درێژایی چ��وارده س �ه‌ده ك��اری له‌سه‌ر ك �راوه. هاتووه و بیردۆزی فه‌لسه‌فیی مادیی له‌سه‌ر ده‌قه‌كانی قورئان جێبه‌جێ ده‌كات ،به هه‌مان شێوه‌ی توێژینه‌وه ئه‌وروپییه‌كان مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ت�ه‌ورات و ئینجیل پێ كرد .شه‌حرور جه‌خت له‌سه‌ر دوو خاڵ ده‌كاته‌وه، ده‌ڵێت ده‌بێت راڤ�هی قورئان له‌به‌ر رۆشنایی بیردۆزی ماركس و داروین بكرێت ،هه‌روه‌ها ده‌ڵێت گه‌ورەترین
زانای قورئان داروینه ،ئه‌مه له كاتێكدا ئه‌و ئیسالم وه‌كو تیۆرسیش ناناسێت، لێره‌شه‌وه ته‌ركیزی ك��ردووه‌ت�ه سه‌ر چه‌ند ئایه‌تێك و راڤ �هی��ان ده‌ك��ات. ض ْبنَ ِب ُخ ُم ِر ِهنَّ سه‌باره‌ت به ئایه‌تی ( َو ْل َي رْ ِ عَلی ُج ُیو ِب ِهنَّ ) ده‌ڵێت (جیب) مانای درزی نێوان مه‌مكه‌كانه ،الی كه‌می پۆشاكی ئافره‌ت «مایۆ»یه ،هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه بۆ نامه‌حره‌م و له ده‌ره‌وه ،له ماڵه‌وه‌ش له به‌رده‌م باوك و برا و ئه‌مانه ده‌توانێت رووت بێت .حیجابیش به واتای (الستار) ته‌نها بۆ هاوسه‌ره‌كانی پێغه‌مبه‌ر (د .خ) هاتووه .بڕوانن له‌م الدانه له راڤه‌ی قورئان. ش���ه‌ح���رور ده‌ڵ��ێ��ت «ق��ورئ��ان راستییه‌كی بابه‌تیی ره‌ه��ای��ه ،بۆ تێگه‌یشتنیش ل �هم راستییه نابێت ملكه‌چی هیچ رێسایه‌ك بێت ،هه‌موو كه‌سێكیش ده‌توانێت لێكی بداته‌وه و تاوتوێی بكات ب�ه‌گ��وێ��ره‌ی كات و س�ه‌رده‌م�هك�هی خ��ۆی» .ئ�هو دێت ته‌واوی قورئان ده‌خاته به‌ر رۆشنایی ب��ی��ردۆزی ماركسی .ئ �هو پێی وای�ه بیردۆزی په‌ره‌سه‌ندنی داروین باشرتین یارمه‌تیده‌ره بۆ راڤ��هی ئایه‌ته‌كانی تایبه‌ت به به‌دیهێنان. له شوێنێكی تری هه‌مان كتێبیدا ده‌ڵێت «ناتوانین ده‌قێكی قورئان بگۆڕین ،ب �ه‌اڵم راڤ �ه و لێكدانه‌وه‌ی به‌رده‌وام ده‌گۆڕێت ،به گوێره‌ی كات و شوێن .بۆیه مانایه‌كی دیاریكراو نییه بۆ قورئان ،ته‌نانه‌ت ده‌شگونجێت له یهك سه‌رده‌م و له یه‌كه‌م شوێنیش لێكدانه‌وه‌ی جیا بۆ قورئان بكرێت». تێكڕای ئه‌م بۆچوونانه‌ی شه‌حرور، له‌سه‌ر بنه‌مای بیردۆزی مێژووییه‌تی قورئان (تأریخانیه القرآ‌ن) دامه‌زراوه،
ئه‌ركون وه‌كو رۆژهه‌اڵتناسێكی ده‌مارگیر مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كانی قورئان پیرۆز و فیكری ئیسالمی ده‌كات
به‌و واتایه‌ی قورئان ده‌قێكی مێژووییه، ئه‌و راڤه‌ی یه‌كه‌مجاریش بۆی كراوه، ته‌نها بۆ سه‌رده‌می خۆی گونجاوه. تێكڕای ئه‌و چیرۆكانه‌ش كه له قورئاندا باس كراون ،ئه‌فسانه‌یه‌كی ره‌مزین ،له مێژووی مرۆڤایه‌تیدا روویان نه‌داوه، به‌ڵكو ئه‌وانه له سه‌رده‌می خۆی راڤه‌ی قورئانی پێ كراوه. مه‌نهه‌جی ش��ه‌ح��رور بریتییه ل�ه نكوڵیكردنی ت���ه‌واوی سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ر (د .خ) له راڤ�هی قورئاندا و ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر شتێك هه‌بێت له الی �ه‌ن موحه‌ممه‌ده‌وه ،ئ �هوه وه‌حی ن��هب��ووه ،به‌ڵكو ئیجتیهادی خۆی ب��ووه» .هه‌روه‌ها نكوڵی له ت�ه‌واوی ئه‌وه ده‌كات كه له زمانی هاوه‌اڵنه‌وه
مه‌نهه‌جی ئ�ه‌وروپ��ا له لێكدانه‌وه‌ی ت��ه‌ورات و ئینجیل به‌سه‌ر قورئاندا ده‌سه‌پێنێ .ده‌ڵێت «قورئان ده‌قێكی مرۆڤیيه» .ئه‌و ده‌ڵێت «بێئاگاترین كه‌س به راڤ �هی قورئان ،ته‌به‌ریيه». ئەرەگۆن ته‌نها قسه له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌تانه ن��اك��ات ك�ه ئیجتیهادین ،به‌ڵكو له بابه‌ته‌كانی عه‌قیده‌ش قسه ده‌كات .ئه‌و بڕوای به راڤه‌ی ره‌های قورئان هه‌یه، بێ ملكه‌چبوون و پابه‌ندبوون به هیچ بنه‌ما و یاسا و رێسایه‌ك. له كتێبی (الفكر اإلسالمی نقد واج��ت��ه��اد) دی��د و تێڕوانینی خۆی ده‌خ���ات���ه‌ڕوو ده‌رب�����اره‌ی چۆنێتيی تێگه‌يشنت له قورئان .پێی وای�ه ئه‌و نه‌هجه‌ی ئه‌وروپییه‌كان گرتوویانه‌ته
ئه‌بو زه‌ید بڕوای به مێژووییه‌تی قورئان هه‌یه ،ده‌ڵێت ده‌بێت وا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌اڵ بكه‌یت كه به‌رهه‌می سه‌رده‌مه‌كی خۆیه‌تی گێڕدراوه‌ته‌وه ،چونكه به ب��ڕوای ئه‌و ئه‌وه بۆ سه‌رده‌می خۆی بووه .ئه‌مه‌ىش له‌به‌ر رۆشنایی بیردۆزی مێژووییه‌تی قورئاندا وتووه. تێڕوانینی شه‌حرور ئه‌وه‌یه كه دژی عه‌قیده‌ی ئیسالمی ده‌وه‌ستێته‌وه. الی ئ��هو زانستی خ��وا ،زانستێكی پێغه‌مبه‌رایه‌تیش بیركارییانه‌یه، كۆمه‌ڵێك زانیارییه ل�ه بواره‌كانی رسوش��ت و م��ێ��ژوو و ب��وون��ه‌وه‌ر كه هاتووه بۆ پێغه‌مبه‌ر ،په‌یامیش بریتییه ل �ه كۆمه‌ڵێك ی��اس��ا ك �ه ه��ات��ووه بۆ پێغه‌مبه‌ر و به‌وه‌ش بووه‌ته پێغه‌مبه‌ر. هه‌روه‌ها نكوڵی له‌وه ده‌كات پێغه‌مبه‌ر (د .خ) نه‌خوێنده‌وار بێت .حوكمه شه‌رعییه‌‌كانی قورئانیش ره‌تده‌كاته‌وه. موحه‌مه‌د ئه‌ركۆن ئ��ەرەگ��ۆن ل �ه ژێ��ر س��ای �هی ئه‌و بێدینییه‌ی ناوی ناوه عه‌ملانیه‌ت ،دید و تێڕوانینی خۆی ده‌خ��ات �ه‌ڕوو .ئه‌و
به‌ر بۆ لێكدانه‌وه و راڤ �هی ت�ه‌ورات و ئینجیل ،ده‌بێت به هه‌مان نه‌هج قورئانیش لێكبدرێته‌وه ئه‌و هاتووه ئه‌و منوونانه‌ی تایبه‌تن به كۆمه‌ڵگه‌ی ئ �ه‌وروپ��ی ،تایبه‌مته‌ندییه ئایینی و میژووییه‌كه‌ی لێ داڕنیوه و هاوشێوه‌ی له مێژووی ئیسالمی بۆ دۆزیوه‌ته‌وه ،كه ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تایرتین بنه‌مای زانستی تێدا نییه .ئه‌وروپییه‌كان كه باس له مۆدێرنه و پۆست مۆدێرنه ده‌ك�ه‌ن، له ن��اوه‌رۆك��ی كۆمه‌ڵگه‌ی خۆیانه‌وه هه‌ڵیانهێنجاوه ،له‌و واقیعه مێژووییه‌ی ئه‌وروپا تێی كه‌وتبوو له سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاست .جمجوڵی ئه‌وان له گه‌شه‌ی ناوخۆیی كۆمه‌ڵگه‌یی خۆیانه‌وه‌یه، به‌اڵم نه‌هامه‌تییه‌كه له‌وه‌دایه ئەرەگۆن و ه��اوش��ێ��وه‌ك��ان��ی ب��ه ت����ه‌واوی له شارستانیه‌تی ئیسالم چوونه‌ته ده‌ره‌وه، ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ئ �هو ده‌رهاویشتانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌وروپی بێنن و بیسه‌پێنن
www.bayanpress.net www.facebook.com/bayanpres www.twitter/bayan2press
political general Newspaper
Tuesday, No.40 First Year, June 18, 2013
هاوژین عومه‌ر
هه‌ڵۆ و كۆتره‌كانی الى ئێمه! ل ه ساته‌وه‌ختی نزیكبوونه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن و توندبوونه‌وه‌ی ملمالنه‌ی نێوان جه‌مسه‌ر ه سیاسییه‌كان ،ب ه تایبه‌تیش ل ه واڵتانی زلهێز و خاوه‌ن پێگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، زۆرجار گوێبیستی هه‌ردوو چه‌مكی هه‌ڵۆ و كۆتره‌كان (الصقور والحامئم) ده‌بین .هه‌ڵۆ و كۆتره‌كان؛ ناونیشانی دوو دنیابینی و ئاڕاسته‌ی جیاواز و پێچه‌وانه‌ی یه‌كرتن. هه‌ڵۆكان مه‌به‌ست پێی ئه‌و ڕەوت ه كۆنزه‌رڤاتیڤ و موحافیزكاره‌یه ،ك ه ده‌یه‌وێت ب ه هه‌ر شێو ه و شێوازێك بووه ،تێڕوانینی خۆی بسه‌پێنێت و چاویشی ل ه ده‌رئه‌نجامە سلبییه‌كانی نییه .دیالۆك و گفتوگۆ ب ه سه‌رئێش ه د هزانێت و ته‌نازولیش ڕەت ده‌كاته‌وه. به‌رده‌وام مه‌یلی به‌ریه‌ككه‌وتن و پێكدادانی هه‌یه .هه‌رچی دووه‌م و كۆتره‌كانیشه، به‌و كاره‌كته‌ر ه سیاسی و جه‌مس هران ه ده‌وترێت ك ه مه‌یلیان بۆ ئاشتی و ئاشتیخوازی هه‌یه .حه‌ز ب ه هاتنه‌دیی ئامانجه‌كانیان ده‌كه‌ن ،به‌اڵم ب ه شێوازی نه‌رم و میكانیزمی ئاشتیخوازانه. ئه‌م دوو جۆر ه ل ه تێڕوانین و دنیابینی ،ته‌نها له‌نێو جه‌مسه‌ر ه سیاسیی ه بااڵكانی دونیادا بوونیان نییه ،ده‌كرێت ل ه هه‌ر شوێنێك و ل ه هه‌ر پێگه‌یه‌كدا به‌رجه‌ست ه بنب. ئه‌گه‌رچی ئێمه‌ی كورد ماوه‌یه‌كی كه‌م ه به‌و چه‌مكان ه ئاشنا بووین ،به‌اڵم ئه‌م ه مانای ئه‌و ه نیی ه ئێمه‌ش له‌و جۆر ه هه‌ڵۆ و كۆترانه‌مان نییه .ئه‌وه‌ی ئێستا سه‌باره‌ت به ناكۆكی له‌سه‌ر ڕەشنووسی ده‌ستوور و هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم ڕووده‌دات، به‌رجه‌سته‌بوونی هه‌ڵۆ و كۆتره‌كانه. لێدوان و هه‌ڵوێستی به‌شێك ل ه سه‌ركرده‌كانی پارتی ،دوو ڕاستیامن بۆ دووپات ده‌كه‌نه‌وه .ل ه الیه‌ك بوونی ئه‌و «هه‌ڵۆیانه» له‌ناو پارتیدا ،ئه‌و حزبه‌ی دژ ب ه ئیراده‌ی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ڕووبه‌ڕوو كردووەته‌وه .ل ه الیه‌كی تریش؛ ئه‌و كه‌سان ه نه وه‌كو پیاوی ده‌وڵه‌ت و ن ه وه‌كو ده‌سه‌اڵتدار ده‌رناكه‌ون .كه‌سێك بوو ه خاوه‌نی پێگه‌ی حكومی و خۆی ل ه ده‌سه‌اڵتدا بینییه‌وه ،ناكرێت ل ه یهك كاتدا له‌سه‌ر دوو په‌ت یاری بكات ،ل ه الیه‌ك حه‌كه‌م و ل ه الیه‌كه‌ی تریش دوژمن و نه‌یارت بێت .ئه‌و به‌رپرسانه‌ی پارتی ك ه ده‌یانه‌وێت ب ه هه‌ر بار و نرخێك بوو ه بارزانی بكه‌نه‌و ه ب ه سه‌رۆكی هه‌رێم و ڕەشنووسی ده‌ستوور به‌سه‌ر خه‌ڵكیدا ساغ بكه‌نه‌وه ،زۆر گرنگ ه پێشوه‌خت ئه‌وه‌ش بزانن ك ه هیچ كات دنیابینی و تێڕوانینی «هه‌ڵۆكان» ل ه دنیادا ،ده‌رئه‌نجامی ئیجابی و ئاكامی خێریان ن ه بۆ حزبه‌كانی خۆیان و ن ه بۆ خه‌ڵكیش نه‌هێناوه .ئه‌مریكای سه‌رده‌می جۆرج بوش و ئێرانی سه‌رده‌می ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد ،دوو منوونه‌ی به‌رچاوی ئه‌و ڕاستییه‌ن. بارودۆخی كوردستان ،بوونی له‌و جۆر ه «هه‌ڵۆیانه» هه‌ڵناگرێت .دواجاریش ئه‌ركی بارزانیی ه ك ه ب ه دنیابینییه‌كی فراوانه‌و ه له‌م واقیعه‌ی ئێستا بڕوانێت و سنوورێك بۆ لێدوانی هه‌ڵۆكانی نێو حزبه‌كه‌ی دابنێت ،چونك ه لێدوان و ڕەفتاری ئه‌وان ،به‌ر ل ه هه‌ر الیه‌ك ،زیانی بۆ ناوبانگ و ئاینده‌ی حزبه‌كه‌ی خۆی هه‌یه .وه‌ك ل ه پێناسه‌ی هه‌ڵۆكانیشدا وتراوه :ئه‌وان هیچ كات چاویان ل ه ده‌رئه‌نجام ه سلبییه‌كان نیی ه و به‌رپرسیارێتییه‌كه‌شی له‌ئه‌ستۆ ناگرن.
Reklam
Reklam