Flexbouw komt maar niet van de grond
Achtergrond Pagina 3
Waar blijft de vrouwelijke directeur?
Interview Pagina 7
Staalbouw staat voor complexe opgaven
Interview Pagina 8/9
Constructeur van het jaar: duizendpoot
Interview Pagina 10/11
Vattenfall legt geen nieuwe, grote warmtenetten meer aan voor de bestaande bouw. Vooral in Amsterdam heerst teleurstelling over het besluit: “Een pijnlijk gevolg van jarenlange vertraging en geen structurele oplossingen vanuit het Rijk.”
Vattenfall ziet vanwege ‘verslechterende marktomstandigheden’ geen brood meer in de warmteprojecten, zo liet ze vrijdag weten. De energieleverancier wilde juist de komende jaren 7.000 bestaande woningen aansluiten op een warmtenet en vervolgens toegroeien naar 15.000 woningen, maar dat gaat dus niet meer door.
Ahmed Abdisalaam, verantwoordelijk voor Vattenfall Warmte, zegt dat de hele warmtesector onder “extreme financiële druk” staat. Dat komt door een daling van de warmtevraag en sterk stijgende kosten. Daarnaast hekelt het bedrijf een aangenomen spoedwet over maximering van warmtetarieven en de nieuwe Wet collectieve warmte, die de huidige Warmtewet moet vervangen. In de nieuwe wet is bepaald dat warmtebedrijven verplicht een meerderheidsbelang moeten krijgen. De wet is nog niet aangenomen, maar sinds de aankondiging van de nieuwe regels zit de markt in het slop, zo vertelden verschillende partijen eerder aan Cobouw. Private bedrijven, zoals Vattenfall en Eneco, vrezen dat ze hun investeringen niet kunnen terugverdienen. Eneco heeft 80 procent van investeringen in grote netten stilgelegd, zei het bedrijf in Cobouw.
Landelijk vraagstuk
Ook opdrachtgevers zetten een rem op ontwikkelingen omtrent warmtenetten, omdat zij wachten op de nieuwe wetgeving of ondertussen een ander duurzaam energiealternatief kiezen. Ondanks de onzekerheden verwachten bouwers wel dat de markt zal aantrekken.
Voorlopig focust Vattenfall zich alleen nog maar op nieuwbouw waar al stadswarmtenetten liggen. Daar wil de energieleverancier aan de slag met hybride warmte- en koudeopslagsystemen, een combinatie van stadswarmte en warmtepompen. Daarnaast blijft Vattenfall warmte leveren aan bestaande klanten en worden lopende projecten afgerond.
Het energiebedrijf wijst naar het Rijk voor oplossingen. Abdisalaam noemt het geen lokaal maar landelijk vraagstuk. “Als wij als Nederland stadswarmte willen
inzetten om van het gas af te gaan, is het nodig om een structurele betaalbare oplossing te vinden, samen met het Rijk en alle andere partners.”
Een woordvoerder van minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei) zegt tegen persbureau ANP het besluit van Vattenfall erg jammer te vinden. De minister zal in gesprek gaan met het bedrijf, om erachter te komen waar de energieleverancier tegenaan loopt. Maar het kabinet gaat wel gewoon door met de Wet collectieve warmte.
Met name in Amsterdam heerst teleurstelling over het besluit. Vattenfall werkte al jaren samen met corporaties en de gemeente Amsterdam aan de overstap naar het stadsnet. De partijen hadden als doel om tot en met 2027 10.000 woningen op bestaande warmtenetwerken aan te sluiten. “Een pijnlijk gevolg van jarenlang vertraging en geen structurele oplossingen vanuit het Rijk”, zegt wethouder Dirk de Jager (Duurzaamheid) tegen ANP over het besluit. De wethouder wil in gesprek met de nieuwe minister Hermans. Ook de Amsterdamse federatie van woningcorporaties (AFWC) is teleurgesteld over het besluit. Volgens de federatie zetten corporaties in op isoleren en verduurzamen met bijvoorbeeld zonnepanelen, maar voor een duurzame warmtebron zijn corporaties afhankelijk van het aanbod van de markt en overheidskeuzes, aldus de AFWC.
In Amsterdam verliep de ontwikkeling van warmtentetten de laatste tijd al moeizaam. Vattenfall verhoogde in december het vastrecht met ongeveer 30 procent. Volgens de energieleverancier was dat nodig om de kosten te dekken.
Arbeidsmarkt - Lennard Heij (1977) is de nieuwe algemeen directeur van Bouwend Nederland. Dat heeft de branchevereniging bekendgemaakt.
DOOR PETRA PLATSCHORRE
Het dagelijks bestuur van de vereniging stemde unaniem in met de aanstelling. Heij was al benoemd tot interim-directeur, nadat voormalig directeur Fries Heinis zijn vertrek per 1 juli bekendmaakte. Bouwend Nederland schrijft dat Heij na een “uitgebreid wervingstraject” is geselecteerd om de directie te leiden. Doorslaggevend was niet alleen zijn ruime leidinggevende ervaring, maar ook zijn achtergrond in de bouw, zo licht voorzitter
Arno Visser toe. “Met zijn directe praktijkkennis van de bouw en infra en ervaring als bestuurder kent hij onze vereniging en veel van onze leden”, aldus Visser. Heij studeerde Civiele Technologie & Management aan de Universiteit Twente en werkte daarna in verschillende rollen in de bouw en infra. Van 2015 tot en met 2022 was hij directeur Projecten bij BAM Infra Nederland. Voor Bouwend Nederland is Heij geen vreemde: tussen 2019 en 2023 was hij lid van het dagelijks bestuur van de branchepartij en voorzitter van de Taskforce Infra.
Heij zegt “verheugd” te zijn met zijn nieuwe rol. “Ik wil voortbouwen op de sterke basis die er al is. Ik ken de bouw- en infrasector en weet dat die volop in transitie is. Daarom kijk ik ernaar uit om de
Marktontwikkeling - Deurenfabrikant
Reinaerdt Haaksbergen houdt nog dit jaar op te bestaan. Daarbij verliezen 133 werknemers hun baan. De deurenfabriek is al sinds 2015 verlieslatend.
De fabriek voor binnendeuren heeft al jarenlang te maken met tegenvallende bedrijfsresultaten. “De teruggang van de Nederlandse woningbouw en het absoluut stilvallen van de Duitse markt, een belangrijk afzetgebied voor Reinaerdt, vormden uiteindelijk de aanleiding voor dit onvermijdelijke besluit”, meldt het bedrijf in een verklaring. De deurenfabrikant is onderdeel van VolkerWessels en heeft belangrijke klanten in zusterbedrijven die huizen bouwen, zoals Goossen Te Pas en Wessels Rijssen. De woordvoerder van VolkerWessels is niet tot een mondelinge toelichting bereid en schrijft “dat alles in het werk is gesteld om het tij te keren”. Ook een mogelijke verkoop van het bedrijf is aan de orde geweest. “Er zijn gesprekken gevoerd met geïnteresseerde partijen. Helaas leidden deze niet tot het gewenste resultaat”, aldus de woordvoerder.
In 2022 leed Reinaerdt een verlies van 2,7 miljoen euro op een omzet van 49 miljoen. De winst in 2021 bedroeg slechts een schamele 40.000 euro, terwijl er een omzet 42 miljoen werd gehaald. Ook 2020 eindigde met een teleurstellende winst van 460.000 euro op een omzet van 44,3 miljoen. In 2019 en 2018 schommelde de omzet eveneens rond de 40 miljoen, maar werden verliezen geleden. Uit het jaarverslag over 2022 blijkt dat de deurenfabrikant afhankelijk was van de financiële steun van de VolkerWessels-groep om het bedrijf te exploiteren en financiële verplichtingen na te komen.
lidbedrijven waar nodig te ondersteunen. Met mijn ervaring uit zowel het bedrijfsleven als de vereniging, verwacht ik een waardevolle bijdrage te leveren aan de juiste voorwaarden waarmee onze sector door kan bouwen aan een mooier en toekomstbestendig Nederland.”
Ook grote investeringen leidden niet tot betere resultaten. Zo zette Reinaerdt sterk in op vergaande automatisering en digitalisering van het productieproces. Twee jaar geleden werd het machinepark in Haaksbergen nog voor vele miljoenen grondig vernieuwd. De ondernemingsraad van Reinaerdt Haaksbergen is vandaag door de directie geïnformeerd over het voorgenomen besluit om de bedrijfsactiviteiten nog dit jaar te beëindigen. Er is een sociaal plan opgesteld voor de 133 medewerkers van het bedrijf. Daarnaast zal het personeel de komende periode begeleid worden van werk naar werk. Lopende projecten worden door Reinaerdt nog uitgevoerd. Het bedrijf stelt dat aan alle verplichtingen wordt voldaan.
Woningbouw - Minder gemeenten dan verwacht vragen subsidie aan voor het transformeren van woningen en realiseren van flexwoningen. Dit tot verbazing van het ministerie en de VNG. Gemeenten vinden deze projecten een “te ingewikkelde puzzel”, denken experts.
In de tweede ronde van de Subsidieregeling Flex- en Transformatiewoningen van het ministerie van Binnenlandse Zaken krijgen twintig gemeenten subsidie toegekend. Met het geld kunnen zij projecten met verplaatsbare, modulaire woningen en woningen in omgebouwde (‘getransformeerde’) kantoorpanden versneld uitvoeren. De regering wil namelijk dat er snel meer flexwoningen bij komen, om woningzoekenden met hoge nood (tijdelijk) te huisvesten.
Het ministerie reikt aan de winnende projecten in totaal 14,5 miljoen euro subsidie uit. Daarmee moeten uiterlijk volgend jaar zo’n 1.800 nieuwe flexwoningen en zestig nieuwe transformatiewoningen in de sociale huursector terechtkomen. Onder andere Almere, Nijmegen, Dordrecht, Heemskerk en Middelburg wisten hun subsidieaanvraag te verzilveren. Slechts twee gemeenten werden teleurgesteld.
Animo laag
De subsidieregeling moet uiteindelijk voor de versnelde bouw van 36.000 flexen transformatiewoningen zorgen voor het einde van 2026. Maar tot nu toe is de animo onder gemeenten laag. De toegekende 14 miljoen euro is een schijntje vergeleken met hoeveel geld er beschikbaar was voor projecten deze ronde: 74 miljoen euro.
Het aantal aanvragen is minder dan verwacht, erkende minister Mona Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) op 11 juli in een brief aan de Tweede Kamer. Ook in de eerste subsidieronde in maart 2024 viel de belangstelling tegen. Slechts 20 miljoen euro van de beschikbare 55 miljoen euro ging toen uit de pot en kwam terecht bij 22 gemeenten.
Minister Keijzer: “Omdat de aanvragen achterblijven bij de verwachting terwijl er vele gemeenten flexwoningprojecten gepland hebben, onderzoekt mijn ministerie momenteel de redenen waarom gemeenten (nog) niet aanvragen. Mogelijk leidt dit tot aanpassing van de subsidieregeling.”
Gemeenten zijn dus niet happig op de financiële steun, ondanks dat Nederland een grote behoefte heeft aan meer van deze snel te realiseren woningen. Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kan het lage aantal inschrijvingen nog niet duiden, laat een woordvoerder weten. Vergunningsprocedures voor tijdelijke woningen lijken niet de boosdoe-
ner te zijn, want het aantal vergunde tijdelijke woningen stijgt vrolijk door: vorig jaar kregen bijna 4.200 tijdelijke woningen een vergunning, een stijging van bijna dertig procent vergeleken met 2022, aldus het CBS.
Wim Reedijk, directeur van het Expertisecentrum Flexwonen, is niet verbaasd over de tegenvallende belangstelling en kan wel een paar oorzaken bedenken: “Veel gemeenten, corporaties en ontwikkelaars zijn met plannen bezig. Maar het bouwen van dit soort woningen is voor deze partijen best een ingewikkelde puzzel met veel onbekende factoren.”
Voor tijdelijke woningen moeten gemeenten eerst goede locaties vinden die andere woningbouwplannen niet in de weg zitten. Locaties zijn hét grote probleem voor flexwoningprojecten, stelde hoogleraar Peter Boelhouwer eerder in Cobouw.
Als die hobbel eenmaal is genomen, dan vraagt het financiële plan nog om veel aandacht en creativiteit. Woningcorporaties en marktpartijen kunnen hun investering in een flexwoningproject niet terugverdienen in de tijd dat de woningen (sociaal) verhuurd mogen worden op een plek. Dat varieert van vijf tot vijftien jaar – heel soms langer. Om de businesscase rond te maken, moeten de woningen dus langer verhuurd kunnen worden.
Dat kan volgens Reedijk op allerlei
manieren. Een nieuwe tijdelijke óf permanente vergunning verlenen, de flexwoning elders plaatsen en verhuren onder dezelfde exploitant, of doorverkopen aan een andere partij. Soms wil de bouwer de woning wel terugnemen tegen een restwaarde. “Dat is een puzzel die wel aan de voorkant van het project gelegd moet worden, zodat de investeerder zekerheid heeft.” En dat vraagt om kennis en capaciteit bij gemeenten, die dat volgens Reedijk nog lang niet altijd in huis hebben.
Spelregels veranderen
Of de financiële puzzel de lage belangstelling van gemeenten verklaart, weet Reedijk niet. De subsidieregeling kent ook meerdere voorwaarden die hij te streng vindt. Zoals de deadline om de woningen binnen twaalf maanden op te leveren. Heel begrijpelijk gezien de hoge nood op de woningmarkt, zegt hij, “maar aanvragers denken dan even na of ze al zover zijn.” Of de eis dat de woningen vooral ten goede komen aan Oekraïense vluchtelingen en statushouders, in plaats van meer doelgroepen. In het najaar moet de derde ronde van de stimuleringsregeling voor verplaatsbare woningen starten. Reedijk verwacht dat er voor die tijd een versoepeling aankomt om de regeling aantrekkelijker te maken – daar hint minister Keijzer al naar in haar brief.
In lopende besprekingen tussen het
Nijmegen is een van de gemeenten die subsidie binnensleepten voor verplaatsbare woningen. Samen met vier woningcorporaties wil de gemeente in de wijk Winkelsteeg bijna vijfhonderd flexwoningen realiseren. Ze krijgen per woning maximaal 12.000 euro subsidie. Een woordvoerder van de gemeente zegt niet te weten waarom de subsidieregeling niet populair is. Wellicht omdat dit type woningbouw “veel flexibiliteit” vraagt van alle betrokken partijen. Nijmegen kreeg wel hulp van experts van de Taskforce Versnelling Tijdelijke Huisvesting van het Rijk bij het indienen van de aanvraag.
ministerie, de VNG, woningbouwcorporatiekoepel Aedes en het Expertisecentrum Flexwonen zijn al enkele opties voorbijgekomen, laat een VNG-woordvoerder weten: het maximale subsidiebedrag per woning of gemeente verhogen, de deadline voor het opleveren van de woningen versoepelen, en de eis voor specifieke doelgroepen statushouders loslaten.
De VNG oppert daarnaast dat de regeling aantrekkelijker wordt voor gemeenten als ze meer te zeggen krijgen over het besteden van de subsidie. “Immers, de beleidsdoelen zijn al in afspraken omgezet onder de woondeals”, zegt de woordvoerder, verwijzend naar de afspraken die regio’s met het Rijk hebben gemaakt over de aantallen te bouwen woningen.
Waterschappen - Bij de aanleg van infrastructuur en vastgoed worden nauwelijks eisen voor waterkwaliteit gesteld door waterschappen en gemeenten. En als ze al worden gesteld, dan is het niet duidelijk dat ze over de Kaderrichtlijn Water gaan. Heijmans ziet tal van onduidelijkheden. De Unie van Waterschappen neemt de zaak serieus en belooft beterschap.
DOOR RENÉ DIDDE
Toen begin 2023 het rapport van adviesbureau Witteveen+Bos verscheen over mogelijke gevolgen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) voor de bouw, gingen in bouwend Nederland overal de alarmbellen af.
“Het rapport met een mogelijke schade van 17,5 miljard euro was weliswaar een theoretische exercitie, uitgaande van een worst case-scenario, maar de schrik zat er meteen goed in”, zegt Léon Dielen, waterspecialist bij bouwconcern Heijmans in Rosmalen. Hij is verantwoordelijk voor het complete watervraagstuk, waaronder waterkwantiteit, waterkwaliteit, waterveiligheid (dijkversterking), gebruik van drinkwater in de gebouwen en het gebruik van water bij bouwprocessen als asfalt en beton.
Dielen, die ook jarenlang bij Waterschap Rivierenland werkte, ging eens bellen binnen zijn oude netwerk van waterschappen. “Ik vroeg ze: ‘Wat betekent de KRW voor de bouw? Welke locatiespecifieke eisen, speciaal voor water, stellen waterschappen en decentrale overheden in de Omgevingswet voor vergunningen voor infraprojecten en vastgoed?’ Geen van de vijf waterschappen die ik benaderde, stelde concrete KRW-eisen.”
Dat is eerder beangstigend dan geruststellend, weet Dielen, omdat dit projecten nu al kwetsbaar maakt voor bezwaren en zienswijzen: “We horen dat milieuorganisaties al warmlopen.” Een vreemde situatie, aangezien de KRW al sinds 2000 bestaat.
Geen concrete watereisen
In 2009 en 2015 zijn er tussentijdse evaluaties geweest over de kwaliteit van het water. Daaruit bleek geen vooruitgang, maar op veel fronten eerder een achteruitgang van de waterkwaliteit. En in 2022, vijf jaar voor de ultieme deadline van 2027, concludeert Dielen na een rondvraag dat vijf waterschappen geen concrete eisen stellen bij vergunningen.
De ‘waterman’ van Heijmans zit, inmiddels twee jaar later, met heel veel vragen. “De KRW hanteert welgeteld 150 parameters (stoffen) waaraan moet worden voldaan”, aldus Dielen. “Die kunnen we toch nooit allemaal meten? Er mag volgens de KRW ‘geen verslechtering’ optreden, ook geen ‘tijdelijke verslechtering’. Wat betekent dat bijvoorbeeld voor het troebel worden van water na baggeren? En wat is de invloed van heipalen voor woningen en geluidschermen die door de grondwaterspiegel prikken? Wat is de betekenis van afstromend water van een snelweg via een
berm naar een sloot? En is dat de verantwoordelijkheid van het bouwbedrijf?”
Een enkele keer wordt de KRW wél genoemd door de decentrale overheid. Heijmans maakte dit mee bij de aanleg van een ontsluitingsweg voor een woningbouwlocatie in het westen van het land waarvoor al een watervergunning was afgegeven. “In het contract was een eis opgenomen, die luidde: ‘U moet voldoen aan de KRW-eisen’, waarop wij vroegen: ‘Wat bedoelt u daarmee?’ Daarop werd de eis ingetrokken.”
Stoffen die er echt toe doen
De onduidelijkheid van de overheid is opmerkelijk, 24 jaar na ingang van de KRW. Waterschappen zijn nu pas bezig om beleidsregels voor de KRW op te stellen die vertaald moeten worden naar voorwaarden voor de vergunningverlening. De bouwende bedrijven willen duidelijkheid. Dielen: “We hebben dringend behoefte aan een serie concrete gidsparameters, stoffen die er echt toe doen en die tevens iets zeggen over de effecten van andere stoffen. Zoiets als de natuur- en biodiversiteitsparameters waarbij vleermuizen, mussen en gierzwaluwen iets betekenen voor andere diersoorten. Bouwbedrijven kunnen daar op inspelen, denk aan het plaatsen van nestkasten en speciale dakpannen.”
‘‘De Kaderrichtlijn Water hanteert 150 parameters, die kunnen we toch nooit allemaal meten?’’
Ondanks de dreiging en onduidelijkheid, meent de waterspecialist dat de maatregelen om te voldoen aan de KRW geen rocket science zijn. “Filters voorkomen verontreiniging door bemalen, schermen voorkomen vertroebeling van water bij baggeren en retourbemaling is een mooi alternatief voor bronbemalen”, somt hij op. “Maar het is wel nodig dat we weten wat moeten doen. Bovendien moet sprake zijn van een gelijk speelveld, zodat we als bouwers allemaal de kosten van de maatregelen kunnen verwerken in de prijs voor het werk.”
Vier fictieve projecten
Heijmans is proactief bezig en startte met Bouwend Nederland en bureau Berenschot de stresstesten. Daarin bekijken ecologen, vergunningverleners, handhavers en bouwbedrijven in vier fictieve projecten – infrastructuur, vastgoed, een dijk en een
energieproject – wat ze op het gebied van KRW kunnen tegenkomen.
Net als Bouwend Nederland ziet ook Léon Dielen van Heijmans kansen om met nieuwe dochterbedrijven maatregelen te treffen die de waterkwaliteit na oplevering van het werk duidelijk verbeteren ten opzichte van de situatie die bouwers aantroffen. ‘Een claim als ‘Dit project is KRW-proof’ is niet haalbaar, maar ‘Beter achterlaten dan we het aantroffen’ vind ik wel werkbaar’, aldus Dielen. “Bij diverse infra- en vastgoedprojecten zie je een dergelijke benadering overigens al in de praktijk. Flauwe taluds, bloemrijke begroeiing en natuurvriendelijke oevers zijn eigenlijk al standaard aan het worden.”
Signalen serieus nemen
Koepelorganisatie Unie van Waterschappen (UvW) erkent de problemen. “De toepassing van de KRW kan variëren per waterschap en project, afhankelijk van lokale omstandigheden, doelen en al genomen maatregelen. Dit betekent niet altijd dat er geen eisen zijn, maar dat deze mogelijk niet altijd door de aanvrager worden ervaren als concrete KRW-eisen”, reageert woordvoerder Jurjen Jongepier.
Ook gebruiken waterschappen de waterschapsverordening om concrete voorwaarden en eisen te stellen voor KRW-doelstellingen. “Inmiddels is duidelijk geworden dat de waterschapsverordening te algemeen geformuleerd is en dat er behoefte is aan een uitwerking. Niet alleen voor de KRW maar bijvoorbeeld ook
Bouwbedrijven weten nog altijd niet welke locatiespecifieke maatregelen nodig zijn
voor biodiversiteit. De vertaling van de KRW-eisen op het gebied van ‘Geen achteruitgang’ en de verbeterdoelstellingen om een goede chemische en ecologische toestand te bereiken, zijn vaak moeilijk te vertalen naar concrete situaties waarbij bouwactiviteiten aan de orde zijn”, aldus de UvW, die betrokken is bij de stresstesten.
De unie werkt samen met de waterschappen om scherper te krijgen wat nu onder ‘KRW-proof’ kan worden verstaan. “We nemen signalen zoals die van Heijmans serieus. Ons doel is om samen te werken met alle betrokken partijen om duurzame en veilige infrastructuur en vastgoedontwikkeling mogelijk te maken, terwijl we tegelijkertijd onze waterkwaliteitsdoelstellingen behalen.”
Zelf het voortouw nemen Bouwbedrijven kunnen ook uit eigen beweging werken aan waterbewustzijn. “Naast klimaat (CO2uitstoot) en natuur (biodiversiteit) is het thema water ook belangrijk voor de bouw”, zegt Léon Dielen, die aangeeft wat zijn werkgever op dat vlak onderneemt. Om het thema meer te laten leven, werkt Heijmans aan posters, doet het bedrijf aan scholing van de vijfduizend medewerkers en werkt het samen met het Nederlands Instituut voor Ecologisch Onderzoek (NIOO) aan citizen science, door in projecten watermonsters te nemen en te analyseren. In Zeeland is Heijmans bezig met een proefproject in de opvang van microplastics tijdens het onderhoud aan vaarwegen.
Sinds anderhalf jaar voert Heijmans ook een zelfontwikkelde Ecologie, Bodem en Waterscan (EBW-scan) uit. “Direct nadat wij een grondpositie verwerven, analyseren we de ecologie, bodem en water. Hetzelfde doen we bij infraprojecten. We houden al in het ontwerp van het project rekening met water en treffen voorzorgsmaatregelen. Dat is wezenlijk anders dan zes jaar geleden toen ik ‘water’ even in een al gereed stedenbouwkundig plan moest zien in te passen.”
‘‘Inmiddels is duidelijk dat de verordening te algemeen geformuleerd is’’
Eind 2027 wordt de Kaderrichtlijn Water getoetst. Vaststaat dat Nederland de doelstelling niet gaat halen, vindt zelfs het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Dat, terwijl ons land in 2000 als initiatiefnemer de nogal complexe richtlijn ondertekende, vanuit de wens om de kwaliteit van het water te verbeteren en de beschikbaarheid van voldoende water te vergroten.
Zowel de chemische als de biologische kwaliteit van de ruim 700 ‘waterlichamen’ in ons land – van klein beekje tot tweehonderd kilometer lange rivier – moet in een ‘goede ecologische toestand’ zijn. Nederland riep al eens de toorn over zich af door te weigeren de
Ook in Brussel staan de ontwikkelingen rond de Kaderrichtlijn Water niet stil. Na een verzoek van verschillende lidstaten heeft de Europese Raad in juni ingestemd om de KRW te wijzigen. Met de wijzigingen komt er meer ruimte voor ‘tijdelijke verslechtering’ van de waterkwaliteit, bij bijvoorbeeld bemalen en baggerwerkzaamheden. Volgens Bouwend Nederland voorkomt dit ‘mogelijk grote problemen bij de vergunningverlening’. De aanpassingen betekenen niet meteen dat het dossier voor de branchepartij gesloten is: het halen van de KRW-doelen blijft van belang om problemen te voorkomen.
Haringvliet dam te open (Kierbesluit) om zalmen de gelegenheid te geven te paaien in Duitsland. Nederland zwichtte voor de lobby van boeren die verzilting van landbouwgrond vreesde.
Ons land begon evenwel goed, maar vanaf 2010 stagneerde de waterkwaliteit, om daarna zelfs terug te lopen. Uitstel werd verleend van het behalen van tussendoelen in 2009 en 2015, maar de eindafrekening zal genadeloos zijn, zeggen experts waaronder de Ecologische Autoriteit. Brussel is het eindeloos zoeken naar geitenpaadjes beu. Nederland bungelt intussen onder aan de lijst van 27 lidstaten en behoort daarmee tot de vieste jongetjes van de klas: water dat via de Rijn Nederland instroomt is bij binnenkomst via Zwitserland en Duitsland aantoonbaar schoner dan wanneer het 200 kilometer verderop de Noordzee in stroomt.
Diversiteit - Wil de bouw uitstroom van vrouwelijke collega’s beperken, dan moet de sector inzetten op nieuwe normen. Ga daarom voor een grenswaarde van 30 procent vrouwen, óók in de top, bepleit de jury van de Cobouw Bouwvrouw Award. “Waar blijft de vrouwelijke directeur van Bouwend Nederland’’?
DOOR
Ja, er werken meer vrouwen in de bouw dan dertig jaar geleden. Maar nee, dat betekent niet dat de sector nu klaar is met diversiteit. Want bouwvrouwen in de top? Die zijn er nog maar mondjesmaat. Dramatisch, vindt de jury van de Cobouw Bouwvrouw Award (zie kader).
Want de échte verandering begint aan de top, stellen juryvoorzitter Wencke Ester-Lorber en juryleden Dorien Staal en Anja Vijselaar.
Uit cijfers van de Sociaal-Economische Raad (SER) blijkt dat slechts 5,8 procent van de bouwbesturen vrouw is. Daarmee bungelt de sector onder aan de lijstjes. Van de CEO’s van de vijftig grootste bouwbedrijven is slechts één van hen vrouw (Joziene van de Linde, VDL De Meeuw). Een onnatuurlijke situatie, vindt Vijselaar.
Ze ziet dat er de afgelopen twintig jaar steeds meer vrouwen in de sector zijn gaan werken. “Dus in veel organisaties is een toename te zien, maar we moeten ervoor zorgen dat ze ook die stap omhoog maken.”
Sterke leiders
Waar te beginnen? Bij directies zelf, klinkt het resoluut uit de jury. Daar moet het op de agenda staan. Bestuurders moeten hier KPI’s voor maken, vindt Ester-Lorber. De juryvoorzitter ziet dat dit lang niet altijd gebeurt, want het vergt lef. En als het economisch minder goed gaat, wordt diversiteit als eerste geschrapt. “Terwijl al die organisaties naar buiten uitdragen dat hun mensen het belangrijkst zijn.”
Sterke leiders zijn dus nodig, vindt de jury. “En een sterke HR-afdeling met een focus op vrouwelijk leiderschap”, zegt Vijselaar. Wat haar betreft hebben ook branchepartijen daar een rol in. Waar blijft bijvoorbeeld de vrouwelijke directeur van Bouwend Nederland? “Ook die moet het voorbeeld geven.”
Met meer topvrouwen creëren bedrijven herkenning voor andere vrouwelijke collega’s en voelen zij zich meer thuis. De cultuur kan snel veranderen als er slechts een paar vrouwen in een team bijkomen. Volgens de jury is 30 procent genoeg voor een omslag. Staal merkt echt op positieve manier het verschil. In haar werkomgeving is meer dan 40 procent vrouw. “Ik kan nu veel meer mezelf zijn.”
Want hoewel ze vaak genoeg in bedrijven het credo heeft gehoord dat iedereen zichzelf mag zijn, werkt dat in de praktijk niet zomaar; je past je toch aan de grootste groep aan. Stel dat iedereen op maandagochtend over voetbal praat, dan zal je zelf ook geneigd zijn zondagavond even te kijken, zegt Staal.
Wellicht een onschuldig voorbeeld, maar het laat zien dat de norm bepaald wordt door de grootste groep. Vijselaar herkent de worsteling; zij kreeg in haar loopbaan wel eens te horen van mannelijke collega’s dat ze het prettig vonden om met haar samen te werken. Lachend:
De jury van de Cobouw Bouwvrouw Award bestaat dit jaar uit juryvoorzitter Wencke Ester-Lorber, (commercieel directeur bij Great Place To Work) en juryleden Anja Vijselaar (wethouder De Ronde Venen, financiën, economie en mobiliteit) en Dorien Staal (directievoorzitter Dura Vermeer Renovatie Midden-West.) Ester-Lorber houdt zich al jaren bezig met een inclusieve werkomgeving en vrouwelijk leiderschap. De inschrijving voor de Cobouw Bouwvrouw Award is geopend. Vrouwen kunnen zich inschrijven, maar collega’s kunnen ook iemand nomineren. De jury is met haar zoektocht naar de nieuwe Bouwvrouw van het jaar op zoek naar rolmodellen. Een sterk verhaal dus op diversiteit én iemand die ook haar sporen heeft verdiend in de sector. Aanmelden kan nog tot 30 augustus op www.cobouw.nl/cobouwawards/cobouw-bouwvrouwen
“Want ik zou net zo reageren als een man.” Als je als vrouw werkt in een mannelijke omgeving, ontkom je daar soms niet aan. “Dan is het toch wel een beetje ‘doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg’.”
Patronen veranderen
De impact van levensgebeurtenissen op vrouwen, zoals het krijgen van kinderen of de menopauze, wordt ook lang niet altijd begrepen, weet Ester-Lorber. En er heerst vaak een taboe op, waardoor vrouwen het verbergen.
Met meer diversiteit in bedrijven kunnen die normen veranderen. Tegelijkertijd is het nodig dat vrouwen zich dan wel veilig genoeg voelen om zich uit te spreken, anders heeft die grenswaarde van 30 procent weinig zin. Vrouwen moeten elkaar daarin meer steunen, vindt Ester-Lorber. Ze ziet soms dat topvrouwen die bewust voor hun carrière hebben gekozen, en bijvoorbeeld niet voor een gezinsleven, geen handreiking doen naar de nieuwe generatie. “Ze hebben er hard voor gewerkt, dus dan moet de rest dat ook. Terwijl ik denk: laten we de volgende vrouwen meer mogelijkheden bieden.”
Want daarmee ga je patronen in de sector veranderen. Staal en Vijselaar hebben te vaak collega’s zien vertrekken naar organisaties die flexibeler zijn, zoals overheden of ingenieursbureaus. Kan dat wel anders in de bouw? Jazeker, vindt Vijselaar. Spreek bijvoorbeeld af dat iemand twee dagen per week pas om 9.00 uur op de bouwplaats hoeft te zijn, en dat een andere collega de bouwplaats eerder opent. Ook mannen willen dat, zegt Vij-
selaar, die vinden het ook leuk om hun kinderen naar school te brengen. Staal is ervan overtuigd dat wanneer er meer vrouwen in de managementlagen zitten, dit soort oplossingen makkelijker wordt bedacht. “En dan ga je het systeem doorbreken.”
Spreek dus als leider vertrouwen uit dat het wel kan. En faciliteer het met één simpele vraag: wat heb je nodig? “Is het vier dagen in de week werken, thuiswerken... whatever”, zegt Ester-Lorber.
Het is logisch om ermee aan de slag te gaan, vindt Staal. Als bouwer bouw je voor de maatschappij. “Laten we dan alsjeblieft een afspiegeling van de maatschappij in het bedrijf hebben, want hoe kun je je anders inleven in bewoners?”
Sowieso zou je het ook nog voor het geld kunnen doen. Ester-Lorber legt uit dat de wetenschap nu al herhaaldelijk heeft bewezen dat meer diverse bedrijven ook beter presteren. Daarnaast ziet ze dat bedrijven er nu wel mee aan de slag móeten vanwege bijvoorbeeld personeelstekorten.
De zoektocht naar rolmodellen voor de Bouwvrouw Award levert niet alleen de winnaar en genomineerden wat op, zegt Staal, vooral de zoektocht an sich brengt het thema hoger op de agenda. Ester-Lorber roept vrouwen om die reden ook op om zich aan te melden, ook al vinden ze dit spannend of onnodig. “Vrouwen hebben snel de neiging om te denken dat ze geen rolmodel zijn.” Voorlopig zal de Award nog niet verdwijnen. Staal: “We hebben pas het doel bereikt als vijftien van de vijftig CEO’s vrouw is.”
Staalbouw - De beloofde bruggenprojecten blijven uit. Het is een hard gelag voor staalbouwers in een tijd van flinterdunne marges, keiharde concurrentie en een sterk vergrijzende sector. Interview met Frank Maatje, een staalman in hart en nieren.
DOOR THOMAS VAN BELZEN FOTO GUIDO BENSCHOP
Een van ’s lands grootste staalbouwbedrijven ASK Romein ging vorig jaar failliet. En hoewel de beloofde vervangingsopgave van kunstwerken zoals (stalen) bruggen gigantisch is, blijven opdrachten uit en neemt het chagrijn onder bouwers toe.
Het baart Frank Maatje, sinds 2011 directeur van de vereniging Bouwen met Staal, zorgen. Niet in de laatste plaats omdat staal ook onder het vergrootglas van de verduurzaming ligt: wie heeft deze grondstof nog nodig als je ook kunt werken met hout en hennep?
Moet je als directeur van Bouwen met Staal werkelijk stalen zenuwen hebben?
“Nou, dat valt best mee. Het is een hele interessante, leuke markt.”
Maar het is een bijzonder tijdperk toch?
“Zeker. De verduurzamingsslag die we moeten maken, is lastig. Maar ook als je kijkt naar de renovatieopgave – en dan niet alleen op het gebied van bruggen, maar ook in de utiliteitsbouw – dan zie je dat er toch veel meer van de mensen wordt geëist. Die opgave is complexer dan nieuwbouw.”
Is Nederland staalmoe?
“Een aantal bruggen die we in het verleden te licht hebben ontworpen is ‘moe’, daardoor ontstaan scheuren. Maar figuurlijk zijn we nog niet staalmoe. Er worden nog steeds mooie dingen van gemaakt. Kijk naar de Fenixloods in Rotterdam, de Chinese architect heeft daar een krul bedacht als tornado van staal, dat wordt een heel mooi uitzichtpunt in de stad. Fantastisch.”
De liefde voor staal is er dus nog.
“Absoluut. In bepaalde constructies is het nog altijd een heel logisch materiaal om toe te passen. Wij zijn er ook erg voor om materiaal daar te gebruiken waar het hoort. Neem distributiecentra: met weinig materiaal kun je daar met staal toch grote overspanningen maken.”
U geeft als civieltechnisch ingenieur les aan de TU Delft. Hoe kijkt de student anno 2024 tegen staal aan?
“Zij kiezen steeds vaker hout vanwege de associatie met duurzaam. Ik snap dat ook wel, want hout is een mooi materiaal en voelt goed. Thuis bouwde ik ook een veranda van hout…
...maar?
“Je moet er niet hele grote overspanningen mee maken. Voor woningbouw is hout bijzonder geschikt, kleine overspanningen kunnen ook prima, maar hoog-
bouw in hout vind ik een beetje vreemde oplossing. Misschien is dan sprake van het een beetje drammerig doorvoeren van een concept.”
Irriteert u zich daaraan?
“Ik snap dat mensen willen bijdragen aan het verduurzamen van onze samenleving. Je kunt er alleen ook in doorslaan, terwijl dat niet nodig is. Stalen liggers en balken kun je hoogwaardig hergebruiken. Met het normaliseringsinstituut NEN hebben we daar net een NTA (Nederlandse Technische Afspraak) voor ontwikkeld, dat is een groots succes. Veel universiteiten zijn er enthousiast over en rondom oud staal begint ook een nieuwe handel te ontstaan. Slopers bouwen voorraden van oude balken op, om ze aan te bieden als regulier product.”
Hoe gaat het economisch gezien met de staalbouwmarkt?
“Die is eigenlijk best stabiel. Zo bouwden we de afgelopen jaren veel datacenters en distributiecentra, van die dozen langs de snelwegen, je kent ze wel. De marges? Die zijn altijd laag geweest.”
Een grote staalbouwer als ASK Romein ging vorig jaar toch failliet, waar ligt dat aan?
“De projecten werden te groot. En ze gingen exporteren: datacenters naar Denemarken en Ierland. Het werd misschien allemaal te veel. Zeker als je bedenkt dat er in dit soort contracten grote boeteclausules staan. Als je dan ook maar iets te laat levert, ben je het haasje.”
Hoe raakt de mislukte aanbesteding van de Van Brienenoordbrug de staalsector?
“Zonde natuurlijk, vooral omdat staalbouwers die in de inframarkt actief zijn het al lastig hebben. Het geeft ook aan hoe moeilijk die V&R-opgave (Vervangings- en Renovatieopgave) is. Al heel lang wordt die aangekondigd en toch komt het niet van de grond. De opgave is gewoon niet zo eenvoudig; dat zie je ook aan de opdrachten die de afgelopen jaren wel op de markt kwamen – staalbouwers liepen daar best wat kleerscheuren op, met als gevolg dat aannemers ook wel even klaar zijn met die risico’s.”
Toch weet je dat die vervangingsopgave op termijn werk oplevert. Waar hebben staalbouwers nu behoefte aan?
“Aan een horizon – een horizon van projecten die gaat komen. Als duidelijk is welke projecten er de komende vijf jaar op de markt komen en welke bedrijven daarmee aan de slag gaan, dan weet ik zeker dat de markt gaat investeren in fabrieken met lasrobots, waarmee je bij wijze van spreken zeventig beweegbare bruggen per jaar kunt maken. Als je iedere keer moet wachten – komt die aanbesteding er nu wel of niet – of, zoals
Frank Maatje
Frank Maatje is afgestudeerd op staal als civieltechnisch ingenieur aan de TU Delft. Sinds 2011 is hij directeur van de vereniging Bouwen met Staal. “Waar mijn liefde voor staal vandaan komt? Ik vond het altijd al een leuk materiaal. Beton vind ik zo’n grijze massa.”
‘‘Als je iets te laat levert, ben je het haasje.”
RWS een paar jaar geleden deed, staal bestelt aan de andere kant van de wereld, dan gaat niemand investeren.”
Wat kan RWS doen om de markt terug te winnen?
“Dat is een goede en ingewikkelde vraag. Belangrijk is dat Rijkswaterstaat weer voldoende kennis krijgt over de producten die de sector maakt; we zijn te veel bezig met het proces eromheen. Een staalbouwer uit België vergeleek het als volgt: als we in België bouwen, zitten we met vijf man in de keet, in Nederland met vijftig man.”
Barre tijden voor staalbouwers dus.
“Ja. De marges zijn dun en de concurrentie keihard. Zeker nu de vraag een beetje afneemt, zie je velen met de prijs als wapen aan de gang gaan. Vergis je niet: er zijn nog steeds ontzettend veel staalbouwers in Nederland. Ik denk wel 1500.”
Maar er zijn de afgelopen jaren toch ook een aantal grote staalbouwers van het toneel verdwenen?
“Ja, maar daartegenover staat dat er ook een paar bedrijven snel is gegroeid, zoals Reijrink Staalconstructies en Van den Brink Staalbouw. True Steel is ook een grote jongen.”
CE Delft stelt dat 8 procent van de CO2-uitstoot wereldwijd wordt veroorzaakt door de staalproductie. Kan dat percentage omlaag?
“Natuurlijk en daar zijn we ook druk mee bezig. Hoe? Om te beginnen door meer hoogwaardig hergebruik. De gemeente Londen eist nu al bij een nieuw gebouw dat je eerst alle materialen gebruikt die je nog hebt. Ik vind dat een prima idee. Nu verdwijnt jaarlijks 2 miljoen ton staal uit Europa naar Turkije en China om te worden gerecycled. Dat materiaal kunnen we beter hier inzetten. Daarnaast moet Tata Steel vol inzetten op waterstof. Overigens komt het grootste gedeelte van het staal dat we in de Nederlandse bouw gebruiken uit landen als Luxemburg en Duitsland. Daar zijn ze ook heel serieus bezig met verduurzamen.”
Waar maakt u zich het meeste zorgen over?
“Over de vergrijzing in de sector. Productiebedrijven en ingenieursbureaus hebben daar echt last van.
Mensen worden ouder, de uitstroom wordt groter en de instroom is te laag.”
Hoe gaan we al die oude, versleten bruggen straks dan repareren?
“Gelukkig dienen zich vaak als vanzelf oplossingen aan. Zodra er tekorten ontstaan, gaan mensen opeens nadenken: hoe gaan we automatiseren? Gaan we toch die lasrobot aanschaffen?”
Nood breekt wetten?
”Precies. Ik denk dat we straks veel repetitief werk hebben. AI (artificial intelligence) gaat ons straks ook enorm helpen om het tekort aan mensen in de engineering op te vangen.”
U bent sinds 2011 directeur van Bouwen met Staal. Bent u nog niet staalmoe?
“Nee, ik ben helemaal niet moe. Staal is een hartstikke leuk materiaal en staalbouwers zijn vaak hele oprechte mensen, die graag met hun vak bezig zijn en graag verder willen. We hebben lol en maken leuke reisjes met elkaar.”
Dit interview is gebaseerd op aflevering 117 van de podcast Doorzagen. Kijk op cobouw.nl/podcast
Constructies - Aarde spuiten met een robot, construeren met bamboe of een lekke diepwand afdichten met ijs. Kersvers constructeur van het jaar Diederik Veenendaal schuwt het experiment niet. Tegelijkertijd duikt hij graag de diepte in om concepten tot het laatste boutje door te rekenen.
Duurzame biobased materialen met geavanceerde digitale technieken als parametrische ontwerpen of 3D-printen verwerkt tot constructies. Sterk, slank, intrigerend en duurzaam. Die eigenzinnige combinatie maakt dat Diederik Veenendaal er volgens de jury van VNconstructeurs uitsprong bij de laatste editie van de verkiezing van de constructeur van het jaar.
Hij realiseert bovendien niet alleen bijzondere constructies, maar doet ook diepgravend onderzoek, publiceert in vakbladen, houdt lezingen en organiseert evenementen. Met zijn bureau Summum Engineering, opgezet als werknemerscoöperatie, begeleidt hij ge-
regeld stagiairs en onderhoudt intensieve contacten met onderwijsinstellingen.
Alles bij elkaar maakt dat Veenendaal volgens de jury tot een mooi uithangbord voor het vak. Precies waarvoor de erkenning is bedoeld. Omdat hij nog relatief jong is, kan hij de ambassadeursrol bovendien nog jarenlang vervullen. De beroepsvereniging die zich vaak beklaagt dat constructeurs te weinig credits krijgen voor bouwprojecten waar ze bij betrokken zijn, hoopt nog lang plezier van Veenendaal te hebben. Ook als de titel over een jaar weer overgaat naar een ander.
Exotische technieken
Wie met Veenendaal spreekt over het vak komt al gauw op exotische technieken uit. Zoals het spuiten van aarde, een variant op de millennia-oude techniek
die bekendstaat als stampleem. Daarmee bouwden oude beschavingen in Centraal-Azië en het Midden-Oosten al opzienbarende constructies waarvan er verschillende nog altijd overeind staan. Veenendaal en consorten vervangen het arbeidsintensieve aanstampen, vaak met de hand, door het spuiten met een robot.
‘‘Het
verbaast me dat er nog altijd geen woning uit bamboe en zeildoek is opgetrokken’’
“De hoge druk waarmee dat gebeurt, geeft het materiaal meteen een flinke draagkracht”, legt hij uit. “Voeg er nog wat kalk, cement of een andere binder aan toe en het eindresultaat is ijzersterk
en nauwelijks gevoelig voor vocht. Groot voordeel boven het klassieke stampleem is dat je geen bekisting nodig hebt. Je verwerkt het op dezelfde manier als spuitbeton. Alleen is de CO2-footprint vele malen gunstiger, omdat je lokaal gewonnen materiaal gebruikt, zoals klei, zand en grind.”
Geluidswal
Bij een recente prijsvraag van ProRail rekende Veenendaal voor start-up Terrestrial een plan voor een geluidwal van gespoten aarde door. Het leidde tot een proefstuk van 3 bij 3 meter, dat langs de innovatieproeftuin van Rijkswaterstaat langs de A58 in de praktijk werd getest. Ze horen bij de vier winnaars die door zijn naar de volgende ronde. De MKI-waarde is een tiende van die van het referentieproject en veruit het scherpst van de vier uitverkorenen. ProRail gaat voor de vier winnende concepten op zoek naar geschikte locaties om 130 meter geluidwal te maken. Liefst langs het spoor. De engineering is nu volop gaande binnen een zogeheten innovatie-partnerschap. Als het aan Veenendaal ligt, krijgt de geluidswal een kern van pure gespoten aarde zonder cement. Zo blijft de CO2-footprint zo klein mogelijk. Hoewel hij zich realiseert dat de krachten waaraan een geluidswal langs een spoorlijn staat hoog zijn. “Bij elke treinpassage komt er een enorme drukgolf langs.”
Iets compleet anders waar de kersvers constructeur van het jaar zich al lang sterk voor maakt, is bouwen met bamboe. Zowel met de complete stengels, als met de gelamineerde en geperste variant. Op de Filippijnen bouwde Veenendaal al een grote koepelconstructie met bamboe en zeildoek.
Maar hij zou niet weten waarom je alleen in de tropen met het materiaal zou bouwen en niet elders op de wereld. Het verbaast hem dat er in Nederland nog altijd geen woning uit is opgetrokken. Hij weet heus wel dat certificering en acceptatie in kleine stapjes gaan, maar technisch ziet hij geen belemmeringen om een appartementengebouw van een paar lagen te realiseren. “Met enginee-
red bamboe kun je dezelfde ontwikkeling doormaken als met CLT. Er zijn in Nederland ook partijen die hoogwaardige bamboeproducten leveren, zoals
Gelauwerde constructeurs
Op de dag van de constructeur werd ook het constructief talent van het jaar 2024 bekendgemaakt. Dat is Lonneke van Haalen van ABT. Zij speelde onder andere een rol bij de eerste Paris Proof-renovatie van een rijksmonument van Nederland: het hoofdkantoor van DSM Firmenich in Maastricht. Daarnaast kreeg Jaco Reusink de oeuvre-award uitgereikt. De constructeur van ingenieursbureau gemeente Rotterdam was betrokken bij iconische projecten als de Erasmusbrug, Haringvlietbrug en de HSL-brug bij Moerdijk. Daarnaast heeft hij altijd veel opleidingen verzorgd en was lid van onderzoeks- en normcommissies in zijn vakgebied. Ook spant hij zich al lang in voor het constructeursregister.
Moso, dus de beschikbaarheid is het probleem niet.” Op de bamboe-driedaagse in Rotterdam werd onlnags ook gesproken over de mogelijkheden om de geschikte bamboesoorten in de Benelux te gaan kweken. Zodat het materiaal niet eerst de halve wereld over hoeft, voordat het hier kan worden toegepast. Een tot de verbeelding sprekend project waar Summum bij betrokken was, vindt Veenendaal de de brug van 3D-printbeton bij Nijmegen. Daarvoor verzorgde hij de parametrische modellering. “Maar het zijn heus niet alleen exotische materialen en technieken waar we mee overweg kunnen. Als het zo uitkomt rekenen we een betonnen ligger of reguliere staalconstructie door. Want we werken dingen graag uit tot het laatste schroefje.”
Lek Vijzelgracht
Al vrij snel na zijn afstuderen onderkenden ze bij Witteveen+Bos, waar hij toen werkte, dat Veenendaals kracht lag bij de uitdagender opgaven. Zo werd hij als junior-ingenieur toegevoegd aan het team dat op dat moment koortsachtig op zoek was naar een oplossing voor het
lek in de diepwand van station Vijzelgracht voor de Noord-Zuidlijn.
‘‘Het zijn heus niet alleen exotische materialen en technieken waar we mee overweg kunnen’’
De verzakkingen van de wevershuisjes die daardoor optraden vormden een kantelmoment in de bouw van de nieuwe metro. De bouw lag bijna een jaar stil en een zware commissie onder leiding van oud-minister Veerman boog zich over de vraag of de lijn überhaupt nog wel moest worden afgebouwd, of dat het verstandiger was alle bouwkuipen af te vullen met zand.
De grond bevriezen rond een diepwandput, het ijsmassief wegfrezen om vliegensvlug de kwetsbare voegen te versterken, was nog nooit eerder gebeurd. Het pakte gelukkig goed uit.
Veenendaals aandeel in het succes was natuurlijk bescheiden, weet hij ook. De inbreng van geotechnici en andere specialisten was groter. Maar hij noemt het vooral om aan te geven dat ‘hardere’
constructievraagstukken, zoals je ze in de infra tegenkomt, zijn hart ook sneller doen kloppen.
Ambassadeur
Wat dat betreft vindt hij het mooi dat hij de titel overneemt van TEC-directeur Hans de Wit, die de afgelopen tijd door het leven ging als constructeur van het jaar. De Wit, die vooral zijn sporen verdiende in tunnelbouw, merkte bij de overdacht op dat hij zijn ambassadeursrol achteraf misschien wel iets actiever had kunnen invullen. Maar het jaar was voorbij gevlogen voor hij er erg in had. Die oproep lijkt niet aan dovemansoren gericht. Veenendaal was vorige week mede gastheer van een internationale conferentie over bouwen met bamboe in Rotterdam. En hij heeft nog meer plannen om zijn vak onder de aandacht te brengen. Die had hij al, maar hopelijk krijgen die activiteiten door zijn nieuwe status, meer aandacht.
ANP
Van Hattum en Blankevoort is sinds vorig jaar zomer bezig met het versterken van de Prinses Margriettunnel bij Sneek, die eind 2022 door druk van het grondwater plots kwam bovendrijven en zes weken lang voor alle verkeer was afgesloten. In opdracht van Rijkswaterstaat worden nu nieuwe ankers onder
de A7 en in de zijwanden van de tunnelbakken aangebracht om het geheel op zijn plaats te houden. Voor de wanden zijn horizontale ankers nodig, die vanaf een steigerconstructie aangebracht moeten worden. Van Hattum en Blankevoort en de onderaannemers zijn zeven dagen per week, twaalf uur per dag actief op het werk, dat afgelopen jaar ook te kampen had met vertraging.
Lucht - Blowerdoortests om ongewenste luchtlekken op te sporen zijn bekend voor losse woningen, maar in Amsterdam deden ze een wolkenkrabbertje in één keer. Een primeur in Nederland. Het vergde een enorme afplakoperatie.
DOOR EDO BEERDA
Letterlijk alles moet luchtdicht zijn om een blowerdoortest te kunnen doen en dat is best ingewikkeld in een gebouw dat nog niet in gebruik is. Want alle water- en rioolleidingen waarin nog geen water zit, vormen stuk voor stuk een potentieel lek. Het betekende bij woongebouw Justus dat ontwikkelende bouwer J.P. van Eesteren elke kraan en afvoer moest afplakken of met water vullen en iedere binnendeur moest openzetten. Elke buitendeur en elke ventilatievoorziening moest juist dicht. En dat waren er nogal wat. Justus bevat 289 energiezuinige middenhuurwoningen, waarvan zich er 224 in de woontoren bevinden. “Die woningen kun je een voor een gaan testen, maar dat is omslachtig en onnodig”, zegt Sander Bac van specialist Thermische Controle. “Omdat je een hele hoge luchtdichtheidswaarde hebt, zou je alles op appartementsniveau luchtdicht moeten maken. Terwijl het in werkelijkheid natuurlijk alleen maar gaat om de gebouwschil.”
Die bestaat in het geval van de Justus uit een aluminium gevel. Dat is een systeem dat met zijn zeer precieze maatvoering zeer geschikt is voor het maken van een goede thermisch isolerende af-
dichting. Een beetje luchtverlies richting de buren via de meterkast heeft daarbij op appartementsniveau weinig invloed op de werkelijke energieprestatie van een woning.
Om te onderzoeken of alle appartementen zouden voldoen aan de door de gemeente Amsterdam verzwaarde BENG-eisen (Bijna Energieneutraal Gebouw), was beproeving per type ook mogelijk geweest. Maar dat waren er nog steeds 66.
De windkracht speelde bij de daadwerkelijke uitvoering van de blowerdoortest een belangrijke rol. Wegens verwachte harde wind werd de operatie op het laatste moment verplaatst van zaterdagochtend naar vrijdagavond. De specialisten moeten namelijk ook natuurlijke drukverschillen meenemen in hun metingen. Voor de proef bedacht Thermische Controle in samenwerking met de experts van Thermodicht een opstelling met verspreid over de verdiepingen zeven grote ventilatoren. Elk daarvan heeft een vermogen van 7.200 kuub per uur.
Deze bedroeg bij de proef zo’n 120 tot 130 Pascal. De testploeg plaatste ook een aantal drukmeters op de 32ste etage. Daarmee konden ze, ter controle, ook het drukverschil tussen binnen en buiten meten. Alle drukmeters werden met slangetjes gekoppeld aan de meetcomputer op de begane grond. Uitvoeren van de gebouwmetingen gebeurde bij verschillende drukniveaus.
“Het aantal liters lekverlies dat we daarbij meten, delen we door het aantal vierkante meters”, zegt Bac. “En dan heb je de qv;10-waarde.” Deze luchtvolumestroom bij een drukverschil van 10 Pa bepaalt de mate van luchtdichtheid. Rond zeven uur ’s avonds gingen de eerste metingen van start. Er rolde precies de waarde uit de bus waarop J.P. van Eesteren vooraf had gemikt: 0,15. Dat betekent dat er 0,15 liter lucht per seconde per vierkante meter het gebouw in- of uitgaat. Bac: “Dat is passiefhuisniveau. Voor een woontoren een buitengewoon goed resultaat.” Later volgde nog een overdruktest, met een vergelijkbaar resultaat. De meetploeg kon rond 01.00 uur naar huis.
Sifons
Voor J.P. van Eesteren was het een flinke opsteker dat het gebouw in één keer slaagde. Dat mocht ook wel na alle voorbereidingen. Een ploeg van drie man was vijf dagen bezig met afplakken van vele honderden sifonnetjes en ventilatiekanalen en met het openzetten –met houtjes – van alle binnendeuren. Na vertrek van de meetploeg hadden ze nog eens drie dagen werk aan het verwijderen van alle plakband en houtjes. In de voorbereiding op de meting kwam er hier en daar wel een lekje aan licht. Zo bleek een houten schot dat voor een gebarsten ruit was geplaatst flink lucht te zuigen. “Dat heb je met de aanwezige apparatuur snel opgespoord”, zegt werkorganisator Steven ter Schure van J.P. van Eesteren. De
Justus
Justus is een ontwikkeling van J.P. van Eesteren en bevat 289 energiezuinige middenhuurappartementen. De 100 meter hoge woontoren bestaat uit 224 appartementen en heeft 33 verdiepingen. Op de begane grond is 900 vierkante meter ruimte gereserveerd voor commerciële invulling. De naastgelegen laagbouw heeft 7 bouwlagen en bevat 65 appartementen. Het door De Architekten Cie ontworpen gebouw krijgt beplanting op de 24ste verdieping en een retentiedak op de parkeergarage. Het gebouw krijgt verder een aansluiting op een ondergronds afval-transport-systeem voor de buurt. Justus bleek populair: er waren binnen 2 maanden liefst 11.000 aanmeldingen voor de 289 appartementen.
meetapparatuur ‘ziet’ ook direct een dichtgewaaide deur.
Het zeer lage lekpercentage is niet alleen te danken aan de elementen- en kozijnstrokengevel van de gevelbouwer maar ook aan een zeer goede voorbereiding, denkt Ter Schure.
“Elke aansluiting van de gevel op vloeren en balkons en alle aansluitingen van woningen op technische ruimtes zijn potentiële gevarenzones. Je moet al in het ontwerpstadium nadenken over al die details en de wijze van lucht- en waterdichting.”
Regio-indeling
West
Noord-Holland, Zuid-Holland
Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg
Noord Friesland, Groningen, Drenthe
Oost Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland
Gebouwtypen en soorten werk
a Gezondheidszorg
b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie c Wonen
d Onderwijs e Cultuur en religie f Bedrijven en logistiek
g Horeca, sport en recreatie h Winkels en parkeren
Ramingsgroepen
Op deze pagina's vindt u een selectie uit Cobouw Bouwberichten.
Meer zien?
www.cobouw.nl/bouwberichten
ONTWERP
BARENDRECHT
c 8
Bouwen 20 starterswoningen / 6 twee-onder-een-kapwoningen / 1 vrijstaande woning (allen koop) aan de Henri Dunantlaan / Van der Meulenstraat. Plan: ‘Hof van Barendrecht’. De omgevingsvergunning is gaande.
Geplande Start 10-2024
Projectontwikkelaar: Habeko Vastgoed, Prinses Amaliahof 18, 8071 RL Nunspeet, 06-53375439
Architect: De Roon Architecten, Augustapolder 40, 2992 SR BARENDRECHT, 06-50258228
SCHIEDAM
c 6
Bouwen 9 huurappartementen aan de Nicolaas Beetsstraat / Rembrandtlaan. Opdrachtgever is bekend bij de architect. Project is herontwikkeld van 6 naar 9 woningen. Startdatum is n.n.b.
Geplande Start 12-2024
Architect: Toorman Architecten Schiedam, Plein Eendragt 11b, 3111 AR Schiedam, 010-2467040
GORINCHEM
c 0
Bouwen 400 tot 500 woningen / appartementen (soort / huur en koop / type n.n.b) / parkeergarages op vml. locatie ‘De Vries Robbé’ aan de Linge / Arkelsedijk e.o. Stedenbouwkundig plan in ontwikkeling. Geplande Start 06-2025
Opdrachtgever: Groep Caenen Capital Fund, Koningin Julianaweg 23, 2264 BA Leidschendam, 06-53516755
Architect: Mulderblauw Architecten, Overgoo 6, 2266 JZ Leidschendam, 071-5177311
Projectontwikkelaar: Mulderblauw Architecten, Overgoo 6, 2266 JZ Leidschendam, 071-5177311
GEGUND
ZWAMMERDAM c 9
Bouwen 88 eengezinswoningen / 35 appartementen (waarvan 25% sociale huurwoningen / 10% middeldure huurwoningen) aan de Spoorlaan. Project ‘De Verbinding’. Het project is vertraagd vanwege bezwaren op het bestemmingsplan. Er is voor de 2e keer een gang gemaakt naar de Raad van State. Uitspraak is naar verwachting Q4 2024.
Geplande Start 06-2025
Projectontwikkelaar: Verwelius Projectontwikkeling B.V., Energieweg 2, 1271 ED HUIZEN, 035-5284000
Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij Verwelius BV, Energieweg 2, 1271 ED HUIZEN, 035-5284000
Architect: 4D Architecten Enter, Dorpsstraat 102, 7468 CN Enter, 0547-383280
SOMMELSDIJK
c 6
Bouwen 6 koopwoningen aan de Molenlaan. Geplande Start 04-2025
Architect: Architectenbureau Born BV BNA, Oudelandsedijk 13, 3245 LG
Sommelsdijk, 0187-482466
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf De Langen & Van den Berg, Smederijstraat 35, 2861 GP BERGAMBACHT, 0182-351759
Projectontwikkelaar: De Langen & Van den Berg Vastgoed BV, Smederijstraat 35, 2861 GP Bergambacht, 0182-351759
SOMMELSDIJK
c 7
Bouwen 20 seniorenwoningen (14 koop- / 6 huurwoningen) / 5 starterswoningen (koop) aan het Hella Haassehof.
Geplande Start 09-2024
Projectontwikkelaar: Roos Vastgoed & Ontwikkeling BV, Voorstraat 44, 3245 BH
SOMMELSDIJK, 0187-486122
Architect: Architectenbureau Born BV BNA, Oudelandsedijk 13, 3245 LG Sommelsdijk, 0187-482466
Hoofdaannemer: Waal Bouw, Schiedamsedijk 22, 3134 KK Vlaardingen, 010-2482828
OUD-BEIJERLAND
c 9
Bouwen 64 koopappartementen / parkeergarage aan de Aelbert Cuyphof. Plan ‘Twelve’. De omgevingsvergunning is afgegeven. De woningen zijn in verkoop. Project eerder ook bekend onder ID: 553642.
Geplande Start 02-2025
Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf De Langen & Van den Berg, Smederijstraat 35, 2861 GP BERGAMBACHT, 0182-351759
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf De Langen & Van den Berg, Smederijstraat 35, 2861 GP BERGAMBACHT, 0182-351759
Architect: Bureau 070, Burgemeester van Karnebeeklaan 6, 2585 BB ‘s-Gravenhage, 070-2190190
Projectontwikkelaar: Nu Projectontwikkeling, Waldorpstraat 1390, 2521 CZ ‘s-Gravenhage, 070-3050085
Projectontwikkelaar: Nieuw Vastgoed, Rivium Westlaan 9, 2909 LD Capelle aan den IJssel, 010-2662424
ROELOFARENDSVEEN
c 9
Bouwen 190 koopwoningen waaronder twee-onder-een-kap- / portiek- / waterwoningen / appartementen / 60 sociale huurwoningen aan de Braassem. Plan ‘Aan de Brassem’. Architect stelt geen prijs op acquisitie. Het project is in definitief ontwerp fase. De woningen moeten nog in verkoop. Startdatum is nog niet definitief. Geplande Start 03-2025
Projectontwikkelaar: VolkerWessels Vastgoed B.V., Ringwade 4, 3439 LM Nieuwegein, 088-1866868
Architect: Zeinstra Veerbeek Architecten, ILSY-plantsoen 5, 2497 GA ‘s-Gravenhage, 070-3478594
Hoofdaannemer: Bébouw Midreth B.V, Groot Mijdrechtstraat 11, 3641 RV Mijdrecht, 0297-760100
ANNA PAULOWNA c 9
Bouwen 61 koopwoningen (13 vrijstaande woningen / 12 twee-onder-een-kapwoningen / 36 rijwoningen) / 20 sociale huur eengezinswoningen in de woonwijk
Elshof-Zuid (laatste fase)aan de Borstelbies Het project wordt in 2 fasen uitgevoerd. Geplande Start 01-2025
Projectontwikkelaar: Kuin Vastgoedontwikkeling, De Tocht 5, 1611 HT
BOVENKARSPEL, 0228-531119
Projectontwikkelaar: BPD regio NoordWest, IJsbaanpad 1, 1076 CV Amsterdam, 020-3049999
Architect: Studio DWP voorheen De Wolff & Partners, Nijverheidsweg 1a, 1613 DZ Grootebroek, 0228-565090
Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Kuin, De Tocht 5, 1611 HT Bovenkarspel, 0228-511313
WADDINXVEEN d 8
Bouwen basisschool voor CBS TOV (ca. 2.575 m2) / kinderopvang (ca. 530 m2) / ruimte voor overige maatschappelijke voorzieningen (750 tot 1000 m2) op locatie Park Vredenburgh op de hoek van de Zuidelijke Rondweg / Tweede Bloksweg. Geplande Start 01-2025
Architect: Spring Architecten, Boompjes 550, 3011 XZ Rotterdam, 010-4132790
Opdrachtgever: Gemeente Waddinxveen, Beukenhof 1, 2741 HS Waddinxveen, 14 0182
Hoofdaannemer: Pellikaan Bouwbedrijf
B.V, Dr. Hub Van Doorneweg 95, 5026 RB Tilburg, 013-4657600
E-Installateur: Terberg Totaal Installaties Rotterdam, Hoofdweg 326, 3065 DC Rotterdam, 010-4504290
W-Installateur: Terberg Totaal Installaties Rotterdam, Hoofdweg 326, 3065 DC Rotterdam, 010-4504290
G VLAARDINGEN
c 9
Bouwen 179 koopwoningen (appartementen / eengezinswoningen / bungalow / twee-onder-een-kapwoning / herenhuis / penthouse / vrijstaande woningen, verdeling n.n.b.) aan de Frank van Borselenstraat / Marnixlaan / Heemtuinpad. Gunning vml. Europese aanbesteding. Project ‘De Heemtuinen’. Duurzaam project vanwege nul op de meter woningen (NOM) / klimaatadaptief / circulair bouwen / aanleggen wadi. De woningen worden voorzien van groene delen in de gevels. Architect stelt geen prijs op acquisitie. ‘De Klaproos’ omvat 70 appartementen / woningen.
Geplande Start 05-2024
Projectontwikkelaar: Timpaan Hoofddorp B.V, Polarisavenue 132, 2132 JX Hoofddorp, 0232-001600
Hoofdaannemer: Thuis in Bouwen, Energieweg 17, 4231 DJ Meerkerk, 0183-351334
Architect: KAW architecten en adviseurs 3 B.V., Rechtestraat 59, 5611 GN Eindhoven, 088-5290000
Architect: LAP Landscape & Urban Design, Posthoornstraat 19, 3011 WD Rotterdam, 06-53486061
VONDELINGENPLAAT ROTTERDAM
b 0
Bouwen biobrandstoffenfabriek met een capaciteit van 820.000 ton per jaar op Shell Energy and Chemicals Park Rotterdam aan de Butaanweg. Project ‘REDIIGreen’ (HEFA Project Pernis). Project ligt tijdelijk stil. Geplande Start 02-2022
E-Installateur: Actemium, Costerweg 5, 5466 AM Veghel, 088-8318999
Opdrachtgever: SHELL Nederland Raffinaderij B.V., Vondelingenweg 601, 3196 KK VONDELINGENPLAAT RT, 010-4319111
Hoofdaannemer: Ballast Nedam
2.190 hoogbouwprojecten komende 4 jaar in de woningbouw
Industriebouw B.V., Fascinatio Boulevard 582, 2909 VA Capelle aan den IJssel, 010-2350111
Architect: Worley Nederland B.V., Tivolilaan 205, 6824 BV Arnhem, 088-6257000
ZOETERMEER
c 6
Bouwen 8 luxe koopappartementen / parkeergarage aan de Leidsewallen. Fase 2. Geplande Start 05-2023
Projectontwikkelaar: Waaijerbouw, De Star 5, 2266 NA Leidschendam, 070-3200100
Hoofdaannemer: Waaijerbouw, De Star 5, 2266 NA Leidschendam, 070-3200100
Architect: Architectenbureau van Manen BV, Atjehweg 9, 2202 AM Noordwijk, 071-3617200
E-Installateur: Schipper Electrotechniek, Langeweg 14, 3244 BH Nieuwe-Tonge, 0187-651777
W-Installateur: Rademaker Installatietechniek B.V, Edisonstraat 35, 2723 RS ZOETERMEER, 079-3414808
AMSTERDAM c 9
Bouwen commerciële voorzieningen (900 m2) w.o. horeca / fitness / maatschappelijke functies / 289 energiezuinige middeldure huurappartementen / parkeergarage voor 38 auto’s aan de Merce Cunninghamplantsoen / Olga de Haasstraat in de Sluisbuurt op Zeeburgereiland kavel 6B1. Project ‘Justus’. Verhuur van de woningen start begin 2024. Hoogste punt is bereikt op 29 november 2023.
Geplande Start 12-2021
Projectontwikkelaar: Achmea Real Estate, MediArena 5-8, 1114 BC Amsterdam-Duivendrecht, 020-6065600
Architect: Architekten Cie, Klaprozenweg 75A, 1033 NN Amsterdam, 020-5309300
Hoofdaannemer: J.P. van Eesteren B.V, Siciliëweg 61, 1045 AX Amsterdam, 088-8230200
W-Installateur: Giesbers Installatiegroep, Sevillaweg 52, 3047 AL Rotterdam, 010-2982323
E-Installateur: Rijndorp Installaties BV, Energieweg 45b, 2382 NC ZOETERWOUDE, 071-5415500
W-Installateur: Novenco Building & Industry B.V., Bergweg-Zuid 115, 2661 CS BERGSCHENHOEK, 010-5242424
HUIZEN
a 7
Verbouwen / bouwen woonzorggebouw Elizabeth Kalishuis met 24 wooneenheden (allen huur) aan de Bovenweg. Het hoogste is punt bereikt op 4 juli 2024.
Geplande Start 01-2024
Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf
Draisma BV, Paramariboweg 100, 7333
PB APELDOORN, 055-5383940
Architect: StudioVK-Koogh, Catharina Hoeve 10, 2804 HG Gouda, 06-41305534
Opdrachtgever: Stichting Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen, Amersfoortsestraatweg 180, 1272 RR Huizen, 088-5855000
MAASSLUIS
c 9
Bouwen 65 sociale huurappartementen / 11 koopwoningen aan de Arthur van Schendelstraat in het plan ‘Sluispolder’ deelplan 5. Geplande Start 12-2023
Projectontwikkelaar: Waal Ontwikkeling, Schiedamsedijk 22, 3134 KK Vlaardingen, 010-2482828
Architect: Zeinstra Veerbeek Architecten, ILSY-plantsoen 5, 2497 GA ‘s-Gravenhage, 070-3478594
Hoofdaannemer: Waal Bouw, Schiedamsedijk 22, 3134 KK Vlaardingen, 010-2482828
E-Installateur: A&B Electrotechniek
Zuid-Beijerland BV, Jan van der Heydenstraat 9, 3284 WB Zuid-Beijerland, 0186-662456
W-Installateur: Giesbers Installatiegroep, Sevillaweg 52, 3047 AL Rotterdam, 010-2982323
IJSSELSTEIN
h 9
Renoveren / vernieuwen / uitbreiden winkelcentrum ‘De Clinckhoeff’ met tweede supermarkt / bouwen ca. 35 wooneenheden (sociale- en middenhuur) / parkeergarage / aanleggen parkeerplaatsen aan de Clinckhoeff. Momenteel is er een haalbaarheidsonderzoek gaande voor de herziene plannen. De uitkomst van deze plannen wordt eind 2024 verwacht.
Geplande Start 02-2026
Opdrachtgever: Gemeente IJsselstein, Overtoom 1, 3401 BK IJSSELSTEIN UT, 030-6861611
Projectontwikkelaar: Rialto Vastgoedontwikkeling BV, Willem de Rijkelaan 1, 5263 DL Vught, 073-2080049
Architect: Grosfeld Bekkers Van Der Velde Architecten, Reduitlaan 39, 4814 DC Breda, 076-5221811
ZEGVELD f 6
Renoveren brandweerpost Zegveld aan de Hoofdweg.
Geplande Start 01-2025
Opdrachtgever: Gemeente Woerden, Blekerijlaan 14, 3447 GR Woerden, 0348-428911
Opdrachtgever: Veiligheidsregio Utrecht, Archimedeslaan 6, 3584 BA Utrecht, 088-8781000
Architect: Arco Architecten BNA, Donkere Gaard 1--4, 3421 AS Oudewater, 0348-561607
ZWOLLE h 9
Verbouwen / bouwen C&A tot 68 koopappartementen (30% goedkope koop / 40% middeldure koop / 30% dure koop) aan de Broerenstraat. Er komen appartementen op de 1e verdieping en het gebouw wordt opgetopt met 3 lagen waar ook appartementen komen. De winkel op de begane grond blijft behouden.
Geplande Start 03-2025
Projectontwikkelaar: Fernhout Vastgoed, Fokke Simonszstraat 88, Amsterdam, Architect: VersteeghHofman Architecten B.V., Betje Wolffstraat 1b, 8023 BT ZWOLLE, 06-41046068
DRONTEN
c 9
Bouwen multifunctioneel centrum met praktijkschool / activeringscentrum / 61 sociale huurappartementen aan het Stationsplein nabij De Pionier. Project ‘Krul van Krol’. Aanvraag omgevingsvergunning in behandeling.
Geplande Start 09-2024
Architect: BDG Architecten Ingenieurs, Randstad 21 10, 1314 BL Almere, 036-5333382
LUTRECHT
c 9
Bouwen 360 sociale -en middenhuur appartementen, na sloop 178 sociale huurwoningen / appartementen op de ThaK locatie aan het Thomas à Kempisplantsoen. Geplande Start 11-2025
Architect: M3H Architecten, Tweede Atjehstraat 2a, 1094 LE Amsterdam, 020-6257733
Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Midden West B.V., Spaarneweg 31, 2142 EN Cruquius, 023-7529700
Metterwoon Vastgoed B.V., opgericht in 1974, is één van de grotere, particuliere vastgoedorganisaties in Nederland en daarnaast ook actief in Duitsland. De organisatie beheert woningen, winkels en bedrijfspanden. Het werkgebied in Nederland beslaat globaal de hele Randstad, met een sterke focus op Den Haag en Rotterdam. Binnen Metterwoon wordt door een betrokken team van ruim 85 medewerkers iedere dag gewerkt aan professionaliteit. De communicatielijnen zijn kort en er heerst een open en informele sfeer.
Het hoofdkantoor is gevestigd aan de Badhuisweg 108, 2587 CM Den Haag op een mooie locatie op loopafstand van het strand en het Kurhaus.
KESTEREN e 7
Bouwen kerk met 1500 zitplaatsen in een nieuw te bouwen wijk in Kesteren. Projectgebied Hoge Weide. Straatnaam is n.n.b.
Geplande Start 09-2024
Opdrachtgever: Gereformeerde Gemeente Kesteren, Reigerstraat 11, 4043 KT Opheusden, 0348-489900
Architect: Architectenbureau Born BV BNA, Oudelandsedijk 13, 3245 LG Sommelsdijk, 0187-482466
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf J.G. Timmer B.V, Batterijenweg 3, 4041 DA KESTEREN, 0488-488860
ARNHEM h 7
Bouwen parkeergarage (modulair) met 200 parkeerplaatsen aan de Westervoortsedijk. Het bouwprogramma wordt opnieuw bekeken. Startdatum bouw is n.n.b. Alle procedures dienen nog doorlopen te worden.
Geplande Start 03-2025
Opdrachtgever: Robel Beheer B.V., Vossenhol 27, 6681 DJ Bemmel, 026-4452971
Architect: Koudijs Architecten, Beethovenlaan 62, 6815 BM ARNHEM, 026-8481891
Hoofdaannemer: Continental Car Parks B.V., Hietweideweg 10, 7391 XX Twello, 0571-277340
AMERSFOORT
c 8
Bouwen 50 appartementen (huur/koop n.n.b.),/ commerciële ruimte naast vml. locatie Zeepfabriek Rohm en Haas, aan De Kleine Koppel/Eemhaven in het plan ‘De Nieuwe Stad’, deelproject ‘Kamer 3’. Startdatum is niet definitief.
Geplande Start 02-2025
Opdrachtgever: Ter Steege Bouw Vastgoed West BV, Delftweg 58, 2289 AL Rijswijk, 0548-530000
Architect: Zeep architects and urban designers, Nijverheidsweg-Noord 40, 3812 PM Amersfoort, 033-7600238
Hoofdaannemer: Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen B.V, Reggesingel 32, 7461 AK Rijssen, 0548-530000
DIDAM
c 7
Bouwen, na sloop 2 geschakelde woningen, appartementencomplex met 10
ADVERTENTIE
Denk jij met jouw uitstekende bouwkundige of werktuigbouwkundige expertise een kwalitatieve bijdrage te kunnen leveren aan een van de grotere particuliere vastgoedondernemingen in Nederland? En vind je het interessant om bezig te zijn met de verdere verduurzaming van onze vastgoedportefeuille?
Dan ben jij wellicht onze nieuwe
Als Projectleider Bouwkunde vervang je het Hoofd Technisch Beheer bij zijn afwezigheid.
Voor meer informatie kijk op onze website: www.metterwoon.nl
VOORAANKONDIGING
Nieuwbouw IKC Geldermalsen
Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Gemeente West Betuwe Nummer: 424177
Planontwikkeling en gronduitgifte Landtong gemeente Amstelveen Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Gemeente Amstelveen Nummer: 418558
Onderhoud en renovatie speelplekken 2025 - 2028 Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Gemeente Leidschendam-Voorburg Nummer: 405527
Nieuwbouw Huis van Ten Post Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Gemeente Groningen Nummer: 388110
Reconstructie / Groot Onderhoud N321 Grave - Cuijk Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Provincie Noord-Brabant Nummer: 420674
Realisatie Uitbreiding Regiokantoren Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Stichting Nidos Nummer: 421143
Nieuwbouw gemeentehuis Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Gemeente Haarlemmermeer Nummer: 403072
Herinrichting Rijnhavengebouw Plaats: Nederland
Opdrachtgever: Rijksvastgoedbedrijf Nummer: 408274
Heb je vragen dan kun je altijd contact opnemen met ing. Patrick Doove (Hoofd Technisch Beheer), via 06-51229066 of met mr. Nicole Verwer (HR-manager) via 06-22936090. Direct solliciteren kan via sollicitatie@metterwoon.nl
appartementen (koop/huur n.n.b.) aan de Wilhelminastraat.
Geplande Start 09-2024
Hoofdaannemer: Boerstal Bouw
B.V, Majoraan 7, 6942 SB DIDAM, 0316-296510
Architect: Hurenkamp Architecten & Adviseurs BV, Kerkallee 43, 6882 AM Velp, 026-3613812
Opdrachtgever: Boerstal Bouw
B.V, Majoraan 7, 6942 SB DIDAM, 0316-296510
Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf Peters BV, Hoge Balver 3, 7207 BR Zutphen, 0575-514404
E-Installateur: Acel installaties bv, Nijverheidsweg 22, 7005 BJ DOETINCHEM, 0314-335446
W-Installateur: Acel installaties bv, Nijverheidsweg 22, 7005 BJ DOETINCHEM, 0314-335446
DOETINCHEM
c 9
Bouwen 32 huur- / 41 koopwoningen naast het water van de Kapperskolk aan de Doetinchemseweg. Plan: ‘WeideWald’. De woningen worden in houtskeletbouw, prefab houtbouw, duurzaam, biobased
gebouwd. De verkoop is 11 juli 2024 gestart. Geplande Start 03-2025
Hoofdaannemer: BAM Wonen Utrecht & Noordoost, Marconibaan 2, 3439 MS Nieuwegein, 030-6305530
Architect: Mix Architectuur, Generaal Hackettlaan 8, 8, 6711 VZ Ede, 0318-648950
UITVOERING
DEVENTER c 8
Bouwen 34 appartementen (sociale koop / huur) / 4 koopwoningen aan de Weseperstraat. Plan ‘PLEK’.
Geplande Start 02-2024
Projectontwikkelaar: EFY Group B.V, Hendrik Figeeweg 1 0016, 2031 BJ Haarlem, 023-2052011
Architect: Buro Duck, Deventerweg 17 A, 7383 AA Voorst, 0575-743511
Projectontwikkelaar: Mairic Vastgoed B.V., Hendrik Figeeweg 1 0016, 2031 BJ Haarlem, 023-2052011
Hoofdaannemer: Ter Steege Bouw Vastgoed Apeldoorn bv, Surinameweg 10, 7333 PD Apeldoorn, 055-5431222
Op het Osdorpplein, in het hart van Amsterdam NieuwWest, verrijst op dit moment MIX Amsterdam. Een project met 528 huurappartementen, 4000 vierkante meter commerciële ruimte, auto- en fietsenstallingen en het kunst- en cultuurcentrum Het Verhalenhuis.
DOOR JEROEN KREULE
MRP is de ontwikkelaar van dit project, de Architecten Cie is verantwoordelijk voor het ontwerp. Hoofdaannemer Heddes Bouw & Ontwikkeling is in het tweede kwartaal van 2023 begonnen met de bouw, de oplevering staat gepland in de zomer van 2026. Het project is gelegen naast het onlangs aan MRP opgeleverde project De Os, de verbindende schakel van het bestaande winkelcentrum naar de grootschalige uitbreiding in de vorm van appartementen aan de zuidzijde. Het ontwerp van De Os is van Dittmar Architecten. De 57 zorgwoningen van Woonzorg, die al op de locatie waren gesitueerd, zijn behouden gebleven. Hiernaast zijn 16 extra zorgwoningen voor Woonzorg en 77 huur- en koopwoningen gerealiseerd. De bestaande commerciële
LELYSTAD h 6
Verbouwen winkelpand tot 1 winkel unit / 11 huurappartementen aan de Ringdijk. Opdrachtgever is bekend bij de aannemer. Geplande Start 12-2023
Architect: KHV Architecten, de Deel 1F, 8302 EJ Emmeloord, 0527-699999
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Van Norel BV, Brinkgreverweg 32, 8161 NW Epe, 0578-615311
W-Installateur: Albreco B.V, Katwijkerbroek 8, 2223 XP Katwijk aan Zee, 071-3031560
E-Installateur: Installatiebedrijf Colenberg, Schoener 17, 8243 TN Lelystad, 06-24502754
ST. WILLEBRORD d 8
Bouwen IKC Heilinde met basisschool / gymzaal / peuteropvang t.b.v. basisschool St. Willebrord, na sloop huidige school, in de omgeving van het huidige schoolgebouw
aan de Pastoor Bastiaansensingel. Europese aanbesteding t.b.v. bouwkundige werkzaamheden / installatietechnische werkzaamheden (inclusief vaste inrichting). Procedure: niet openbaar. Geplande Start 12-2024
Opdrachtgever: Gemeente Rucphen, Binnentuin 1, 4715 RW RUCPHEN, 0165-349500
Opdrachtgever: Borgesius Stichting, Markt 32, 4731 HP OUDENBOSCH, 0165-330894
Architect: De Architectenwerkgroep Tilburg (DAT) Archistad, Henriëtte Ronnerstraat 5, 5038 KH Tilburg, 013-4686963
GEGUND
HEINKENSZAND c 4
Bouwen 21 huurappartementen omgeving Charley Tooropstraat. Plan ‘Platepolder. Startdatum is n.n.b. Geplande Start 12-2024
Architect: RoosRos Architecten, ‘s-Gravenpolderseweg 1, 4462 CC Goes, 0113-237650
ruimtes zijn uitgebreid. Ook is hier het nieuwe Stadsloket voor stadsdeel Amsterdam Nieuw-West gevestigd, met daarboven twee lagen kantoren voor het Stadskantoor.
MIX Amsterdam neemt de plek in van het oude Stadskantoor. Van de 528 appartementen zijn er 162 bestemd voor sociale huur. Op de begane grond komen winkels, kantoren en het kunst- en cultuurcentrum Het Verhalenhuis. Het Verhalenhuis is een samenwerking tussen de openbare bibliotheek, El Hizjra (centrum voor Arabische kunst en cultuur), radiozender FunX en filmhuis Oxville. Het Verhalenhuis krijgt een breed en actief programma voor de buurt en wordt een open en toegankelijke ontmoetingsplek.
MIX Amsterdam bestaat uit zes woontorens. Vlak voor de start van de bouw tekenden MRP en de Duitse vastgoed- en vermogensbeheerder Union Investment
Real Estate GmbH voor de verkoop van vier woontorens met in totaal 281 appartementen, commerciële ruimtes en de ondergrondse parkeergarages. MRP ontwikkelt verschillende binnenstedelijke mixed-use projecten die waarde toevoegen aan de directe omgeving en de stad, zegt ceo Bart Meijer van MRP. MIX Amsterdam is, na het project AMST met 80% middeldure woningen naast het Amstelstation, het tweede project dat is verkocht aan Union Investment.
''Met MIX Amsterdam kunnen we nu, in nauwe samenwerking met de gemeente Amsterdam en omwonenden, verder werken aan het realiseren van een kwalitatieve en diverse leef- en werkomgeving in het bruisend stadscentrum Osdorpplein.’’
MIX Amsterdam is de derde fase van de gebiedsontwikkeling op het Osdorpplein, die als doel heeft de kwaliteit van het stadscentrum Osdorpplein te
Plaats: Amsterdam
Opdrachtgever: MRP Development Ramingsgroep: 75 miljoen euro Nummer: 306761
Wil je meer informatie over dit en andere projecten zien, inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Probeer Bouwberichten dan 14 dagen gratis. Zonder verplichting. Heb je een inhoudelijke vraag of opmerking, neem dan contact op met het redactieteam van Cobouw Bouwberichten: content@vmnmedia.nl
verbeteren voor bewoners, ondernemers en bezoekers. In de eerste fase heeft MRP Parking Nieuw West (229 parkeerplaatsen), een nieuwe Jumbo supermarkt en commerciële units in Don Bosco opgeleverd. In de tweede fase werd De Os gerealiseerd, eveneens door MRP.
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Schrijver B.V, Spoorstraat 16a, 4431 NK ‘s-Gravenpolder, 0113-311527
WAALWIJK f 9
Bouwen bedrijfspand t.b.v. ‘Baanbrekers’ met kantoor / magazijn / kringloopwarenhuis Twiddus aan de Zanddonkweg. Vml. Europese aanbesteding. Demolish / Engineer / Build / Maintain (DEBM) opdracht. Procedure niet-openbaar. Op 15 juni 2024 werd het hoogste punt bereikt. Geplande Start 02-2024
Opdrachtgever: Gemeente Heusden, Julianastraat 34, 5251 ED VLIJMEN, 073-5131789
Opdrachtgever: Gemeente Waalwijk, Taxandriaweg 6, 5141 PA Waalwijk, 0416-683456
Opdrachtgever: Gemeente Loon Op Zand, Anton Pieckplein 1, 5171 CV Kaatsheuvel, 0416-289111
Opdrachtgever: Baanbrekers, Zanddonkweg 14, 5144 NX Waalwijk, 0416-671000
Architect: Tarra Architectuur en Stedenbouw, Postelstraat 60, 5211 EB ‘s-Hertogenbosch, 073-6841448
Architect: Buro Kade, Tramkade 26, 5211 VB ‘s-Hertogenbosch, 073-6587070
Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Zuid, Pettelaarpark 1, 5216 PC ‘s-Hertogenbosch, 073-5288911
W-Installateur: Van Delft Groep, Mandenmaker 18, 5253 RC NIEUWKUIJK, 073-5186600
E-Installateur: BINK Groep, Rucphensebaan 52, 4714 RE Sprundel, 076-5991700
VEGHEL
c 8
Bouwen 27 koopappartementen / parkeergarage aan de Buitendreef in het plan ‘De Vrije Heerlijkheid’. De projectontwikkelaar stelt geen prijs op acquisitie n.a.v. deze publicatie.
Geplande Start 09-2023
Projectontwikkelaar: Cedrus Vastgoed BV, Geeneindseweg 12, 5708 BB Helmond, 06-51315563
Architect: Pauwert Architectuur, Jeroen Boschlaan 1, 5642 AP Eindhoven, 040-2812782
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Wagemakers B.V, Galliërsweg 21, 5349 AT Oss, 0412-622423
W-Installateur: SIO Technische Installaties OSS BV, Driek Van Erpstraat 8, 5341 AL OSS, 0412-480440
E-Installateur: Melssen Peperkamp Elektrotechniek B.V, Bulk 15, 5371 ML RAVENSTEIN, 0486-416610
GOES
c 8
Bouwen 45 koopwoningen aan het Pykeswegje. Plan ‘Aria, fase 13, BLANCKX’. De bouw van de eerste 18 woningen is gestart. De laatste 27 woningen zullen in Q4 2024 starten.
Geplande Start 06-2024
Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘S-HEER ARENDSKERKE, 0113-615500
Architect: RoosRos Architecten, ‘s-Gravenpolderseweg 1, 4462 CC Goes, 0113-237650
Architect: Mulleners + Mulleners Architecten, Kenaupark 25, 2011 MR
Haarlem, 023-3035600
Projectontwikkelaar: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘S-HEER ARENDSKERKE, 0113-615500
E-Installateur: Walcheren Elektrotechniek B.V., Handelsweg 24, 4387 PC VLISSINGEN, 0118-470476
W-Installateur: Geo-Energie, Havenweg 20, 4455 AP Nieuwdorp, 0113-671600
ONTWERP
TEN POST e 7
Bouwen multifunctioneel centrum t.b.v. CBS de Wieken / kinderopvang / het dorpshuis / voetbalvereniging / multifunctionele gymzaal aan de B. Kuiperweg / Damsterdiep-Zuidzijde. Plan ‘Huis van Ten Post’. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. perceel 1: bouwkundig aannemer / perceel 2: installateur. Aanbestedingsprocedure is nog gaande.
Geplande Start 03-2025
Opdrachtgever: Gemeente Groningen, Grote Markt 1, 9712 HN Groningen, 14 050
Architect: Korthtielens Architecten B.V, Overtoom 197, 1054 HT Amsterdam, 020-4272825
GEGUND
ASSEN
c 8
Bouwen 29 koopwoningen (8 stadswoningen / 3 herenhuizen / 8 beneden- bovenwoningen / 10 appartementen) in het plan
Kloosterveste deelplan Zuidergracht aan de Zuidergracht. Vml. Europese aanbesteding. Procedure: niet openbaar. Verkoop van de woningen gaat op 5 juli 2024 van start.
Geplande Start 01-2025
Opdrachtgever: Gemeente Assen, Noordersingel 33, 9401 JW Assen, 14-0592
Projectontwikkelaar: Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg B.V., Lage Inkweg 3, 7772 BA Hardenberg, 0523-262166
Hoofdaannemer: Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg B.V., Lage Inkweg 3, 7772 BA Hardenberg, 0523-262166
Architect: Beltman Architecten, Rigtersbleek-Zandvoort 10, 7521 BE Enschede, 053-2032800
HEERENVEEN
c 8
Bouwen 22 koopwoningen (10 vrijstaande woningen / 12 halfvrijstaande woningen verdeling n.n.b.) aan de Stadhouderlaan in het plan ‘Mooi Skoatterwald’, 2e fase. Startdatum bouw is niet definitief. Fase 1 zie project ID 555686.
Geplande Start 02-2025
Projectontwikkelaar: Zwanenburg
Projecten B.V, Marktweg 75, 8444 AC Heerenveen, 0513-610303
Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Kuin, De Tocht 5, 1611 HT Bovenkarspel, 0228-511313
Architect: MAS architectuur, Beukweg 73, 7556 DD Hengelo, 074-2505453
Architect: Peña Architecture, Scheepmakershaven 29 E, 3011 VA ROTTERDAM, 010-4258083
LEEUWARDEN
c 8
Bouwen 28 woningen (12 koop eengezinswoningen / 16 middeldure huurwoningen in het plan Middelsee, deelplan ’t Pakhûs bij de Felling / Boksumerdyk.
Geplande Start 10-2024
Projectontwikkelaar: BPD, regio NoordOost en Midden (NOM), De Brand 30, 3823 LK Amersfoort, 033-4534111
Architect: AAS Groningen, Boterdiep 63, 9712 LK Groningen, 050-3123737
Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Kuin, De Tocht 5, 1611 HT Bovenkarspel, 0228-511313
UITVOERING
VEENDAM
c 5
Renoveren / verbouwen Rijksmonumentale villa tot 5 huurappartementen aan de Beneden Oosterdiep. De renovatiewerkzaamheden aan de buitenkant zijn voltooid. De werkzaamheden aan de binnenkant moeten nog aanvangen.
Geplande Start 09-2023
Opdrachtgever: Duzink vastgoed, Hoofdstraat 25, 9601EA Hoogezand, 0598 853640
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf W.H. Blokzijl, Hoofdweg 154, 9697 NR BLIJHAM, 0597-561225
Architect: Sax Architecten, Hereplein 6, 9711 GA Groningen, 050-3182102
WEDDE
a 6
Verbouwen vml. ‘Koekjesfabriek Wedde’ tot gezondheidscentrum (medisch centrum) / 4 levensloopbestendige koopappartementen aan de Lageweg. Acquisitie n.a.v. deze publicatie wordt door de opdrachtgever niet op prijs gesteld. Het gezondheidscentrum is opgeleverd.
Geplande Start 09-2022
Opdrachtgever: Huisartsenpraktijk Wedde, Wedderhöfte 22, 9698 AW Wedde, 0597-562775
Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Vieregge-Wilts, Vlagtwedderstraat 13, 9545 TA Bourtange, 0599-354221
Architect: Rudolphie Design, Gravure 4, 7942 NL Meppel, 06-40683438
E-Installateur: Dijk Installatietechniek, Beumeesweg 122, 9661 AL ALTEVEER
GN, 0599-331805
W-Installateur: Dijk Installatietechniek, Beumeesweg 122, 9661 AL ALTEVEER GN, 0599-331805
op stapel in de zorg tussen
2024 en 2027
DELFZIJL a 9
Bouwen woonzorgcentrum met 110 zorgstudio’s voor 6 woongroepen (huur) aan het Balticpark / Finsestraat. Geplande Start 05-2024
Opdrachtgever: Expent, M.L. Kingstraat 121, 9728WN , Architect: KAW architecten en adviseurs 1 B.V., Kattenhage 1, 9712 JE Groningen, 088-5290000
Opdrachtgever: Zonnehuisgroep Noord, Izarstraat 1, 9801 VH ZUIDHORN, 0594-508510
Hoofdaannemer: Jorritsma Bouw B.V., Harlingerstraat 72, 8701 WS Bolsward, 0515-578200
E-Installateur: Aalbers B.V., Drentse Poort 2, 9521 JA NIEUW BUINEN, 0599-613427
W-Installateur: Aalbers B.V., Drentse Poort 2, 9521 JA NIEUW BUINEN, 0599-613427
Opdrachtgever: Stichting Acantus, Aquapark 7, 9641 PJ Veendam, 0900-8400
Opdrachtgever: Stichting Cosis, Lauwers 17, 9405 BL Assen, 088-8393000
GARRELSWEER
c 5
Verbouwen / verduurzamen / versterken 8 huurwoningen aan de Kerkepad / Ockingeheemlaan.
Geplande Start 10-2023
Hoofdaannemer: Jorritsma Bouw B.V., Kieler Bocht 41, 9723 JA Groningen, 050-5201515
Hoofdaannemer: Van Wijnen Groningen
B.V, Kieler Bocht 19, 9723 JA Groningen, 050-7502200
Hoofdaannemer: Plegt-Vos Noord
B.V, Amerikaweg 16, 9407 TK Assen, 088-5886000
‘Aantal
Woningbouw - Het optoppen, splitsen of transformeren van gebouwen kan de komende vijf jaar 100.000 tot 120.000 woningen opleveren. Dat is veel meer dan tot nog toe gebeurt, stelt het EIB.
Het EIB deed in opdracht van de organisatie Natuur & Milieu onderzoek naar de kansen en belemmeringen in het verbouwen van bestaande panden. Gemiddeld worden jaarlijks zo’n 2.000 woningen gerealiseerd door gebouwen te splitsen en 10.000 door gebouwen (denk aan kantoren en winkels) te transformeren. Van het aantal opgetopte woningen (extra woonlagen op bestaande panden) worden nog geen cijfers bijgehouden, maar het gaat naar schatting om enkele honderden.
Deze aantallen kunnen flink omhoog, stelt het EIB, ook zonder hulp van de overheid. Waar het totaal aantal gerealiseerde woningen uit verbouwingen tegenwoordig op een jaarlijks gemiddelde van 12.500 ligt, zou dit in de nabije toekomst kunnen stijgen naar 14.250 tot 18.000 woningen per jaar. Het EIB verwacht in het optoppen de grootste toename, omdat dat nog weinig gebeurt. Het zal extra inspanning vergen om transformaties van niet-woningen naar woningen op het huidige peil te houden, omdat de meest eenvoudige gebouwen en gebouwen in de meer aantrekkelijke buurten al zijn aangepakt.
Eisen per wijk
De hoeveelheid verbouwingen zou jaarlijks kunnen toenemen tot 22.500 als er minder belemmeringen zouden zijn op het gebied van financiën en wet- en regel-
geving. Gemeenten werken bijvoorbeeld met omgevingsplannen en stellen eisen aan parkeernormen; zouden ze afwegingen op wijkniveau maken, dan konden de meer kansrijke wijken in aanmerking komen voor verbouwingen onder lagere restricties. Het EIB denkt dat vooral dit gebiedsgericht aanpassen van het omgevingsplan goed zou kunnen werken. Ook het Rijk kan helpen in het wegnemen van drempels door subsidies te verstrekken. Zo kan het splitsen van gebouwen eenvoudig een boost krijgen als er financiële voordelen zouden zijn. Het EIB wijst erop dat ook bij nieuwbouw subsidies worden verstrekt; met de woningbouwimpuls gaat het om gemiddeld zesduizend euro per woning. ‘Door eenzelfde bedrag per gesplitste woning te verstrekken, kunnen jaarlijks duizend extra woningen worden gesplitst’, aldus het onderzoeksinstituut.
Naast de hoge aantallen hebben optoppen, splitsen en transformeren ook nog voordelen ten opzichte van nieuwbouw. Er is geen extra grond nodig bij het creëren van woningen. Ook zou de doorlooptijd korter zijn bij het aanpakken van bestaande bouw, al kunnen bezwaren bij zowel nieuw- als verbouw zorgen voor vertraging. Een ander voordeel is dat in verbouwingen minder werkuren gaan zitten, met name bij splitsen. Ook zijn minder materialen nodig en is de CO2-voetafdruk lager dan bij nieuwbouw. Het splitsen van woningen vraagt het minste materiaalgebruik, gevolgd door het optoppen.
Arbitrage - Bouwmachine-leverancier Dieseko moet de Staat
bijna 1,8 miljoen euro betalen vanwege illegale hulp bij de bouw van de Krimbrug.
Het Openbaar Ministerie heeft Dieseko de geldstraf opgelegd zonder dat daar een rechtszaak aan voorafging. Daarbij geldt 180.000 euro als boete. De overige 1,6 miljoen euro ziet het OM als de winst die Dieseko illegaal behaalde door mee te helpen aan de bouw van de Krimbrug, die Rusland verbindt met het illegaal geannexeerde Oekraïense schiereiland de Krim.
In 2014 voerde de Europese Unie sancties in tegen Rusland die het verboden om in veel gevallen goederen of technische diensten te leveren aan personen of bedrijven op de Krim. Het OM noemt het kwalijk dat Dieseko tussen 2015 en 2016 toch heimachines leverde voor de bouw van de Krimbrug, omdat het bedrijf daar-
mee internationale sancties heeft genegeerd. Dat Dieseko de strafzaak buiten de rechter om kon afhandelen, had er volgens het OM onder andere mee te maken dat het bedrijf goed meewerkte met het onderzoek. De leverancier beloofde ook strenger te controleren of opdrachten wel aan internationale wetgeving voldoen. Ook kwam er een gedragscode voor personeel.
Dieseko zegt in een verklaring de overtreding te betreuren en betuigt spijt. “Wij willen bij Dieseko volgens de geldende regels en met een scherp afgesteld moreel kompas onze machines met technische ondersteuning naar eer en geweten over de hele wereld aanbieden. Dat is bij dit project helaas niet gebeurd. Dat betreuren wij en keuren wij ten zeerste af. Wij bieden hiervoor onze oprechte excuses aan”, aldus topman Raymonde Wagemaker.
Wet- en regelgeving - Sommige bedrijven ervaren regeldruk als ze aan de slag gaan met CSRD. Maar wie het goed aanpakt, kan er veel aan hebben, betoogt Leontien de Waal, sectorbankier bouw bij ABN Amro.
Hoeven kleinere bedrijven niets aan CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) te doen?
Leontien de Waal: “Zij zijn de toeleveranciers en co-makers van grote bedrijven. Die grote bedrijven vragen hun partners nu al om data voor het in beeld brengen van hun CO2-uitstoot. Als je die data niet kunt leveren, ben je op termijn minder interessant om zaken mee te doen. CSRD spoort bedrijven van groot tot klein aan zich vragen te stellen: ‘Waartoe ben ik op aard?’ Hoe ziet mijn duurzame missie eruit?’ ‘Hoe kom ik mee in allerlei duurzame verplichtingen?’ ‘Wil ik alle gevraagde data ophoesten?’ Als het een bedrijf is met een grootaandeelhouder van begin 60 zon-
der opvolging: ‘Wil ik hier nog aan beginnen, of draag ik het toch over aan een andere partij?’”
Wat horen jullie zoal over de verplichtingen?
“Het wordt niet overal met open armen ontvangen. Er is best wel wat scepsis, terwijl bouwers over het algemeen intrinsiek gemotiveerd zijn als het gaat om duurzaamheid. Ze ervaren de regeldruk als enorm, blijkt uit een enquête die we eind vorig jaar deden. CSRD vraagt inderdaad in veel gevallen om professionalisering, van de administratie alleen al. En de vraag klonk: wordt dit nou het zoveelste bureaucratische gedrocht? Zeker als we uitleggen hoe veelomvattend CSRD is met alle datapunten en toeters en bellen. Het wordt
anders zodra we uitleggen dat men niet van nul naar honderd moet in zes seconden. Afhankelijk van de grootte hoeft een bedrijf niet over de volle breedte te beginnen. Kijk om te beginnen naar de inkoopfacturen en maak een educated guess. Begin bijvoorbeeld met het meten van de CO2-uitstoot. Zo wordt het al overzichtelijker.”
Waar moeten bedrijven op letten bij het becijferen?
“Het is heel lastig om dat in algemene zin te zeggen. Voor veel bedrijven begint de reis met een gesprek met de accountant. Bedrijven worden verder op weg geholpen door CSRD-consultants die als paddenstoelen uit de grond schieten. Sommige andere organisaties zijn al langer bezig met duurzaamheidsfactoren, die bieden ook hulp hierbij. En vergeet de bank niet, die ook CSRD-plichtig is. En dan ga je aan de slag. In het ene bedrijf zal het eenvoudiger gaan dan het andere. Bepaalde administratieve taken zijn wat makkelijker te beleggen in een groter bedrijf, maar het is niet meer al-
leen administratief. De link met de financiële afdeling is belangrijk; vaak zit het in het domein van de financieel directeur. De gegevens vertellen iets over waarin het bedrijf kan investeren.’’
Hoe ver moeten bedrijven op dit moment eigenlijk zijn?
“Degene die over 2025 moeten rapporteren, zouden nu eigenlijk wel bezig moeten zijn met een gap-analyse en de materialiteitsmatrix. De sanalyse is heel belangrijk, want dan weet je welke thema’s het meest relevant zijn en waar je de meeste impact kunt maken.”
Wanneer zegt een accountant tegen een bedrijf: ‘Deze CSRD-verslaglegging is onvoldoende’?
“Het lastige aan het verhaal is dat we het boek lezen terwijl we het schrijven. Accountants krijgen er een discipline bij. Die zijn ook aan het leren. Want hoeveel weten zij eigenlijk van de bouw, van materieel? Zij zijn kennis aan het binnenhalen en zullen steeds methodischer kijken of bedrijven het goed doen.”
Woningbouw - Onlangs verscheen het IBO-rapport Op grond kun je bouwen. In het rapport worden - alweer, zullen sommigen wellicht zeggen - voorstellen gedaan voor nieuw beleid en nieuwe regelgeving om de knelpunten aan de aanbodzijde van de woning(bouw)markt aan te pakken.
0ud-minister Hugo de Jonge stuurde het rapport naar de Tweede Kamer, maar het is nog afwachten wat de nieuwe minister van VRO, Mona Keijzer, ermee gaat doen. Als een van de bouwstenen voor het IBO-rapport voerde ik een verkennend internationaal onderzoek uit (bijlage 8 bij het hoofdrapport) naar de woningbouwmarkt en het grond- en woningbouwbeleid in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Singapore. Hoe staat het met de woningbouwmarkten in die landen en kunnen we er nog iets van leren? Ik beperk me hier tot onze buurlanden. Laat ik u ‘geruststellen’, in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk is er sprake van een min of meer vergelijkbare crisis op de woning(bouw)markt als in ons land. Het (statistische) woningtekort is er, relatief gezien, zo’n beetje even groot als bij ons. Om de tekorten in te lopen, moet er ook in onze buurlanden het komende decennium gemiddeld veel meer gebouwd worden dan in de afgelopen tien jaar het geval was. En kijken we naar vertragingen in de uitvoering van woningbouwplannen: de pijplijn van uitstaande bouwvergunningen (vergund, maar nog niet gebouwd), dan zitten we ongeveer op hetzelfde niveau als in Duitsland, maar veel lager dan in het Verenigd Koninkrijk.
Nationale overheden
Kort door de bocht: we doen het dus ongeveer net zo slecht als de buren. Ook heel herkenbaar: de maatregelen die de nationale overheden nemen om de crisis aan te pakken. Net als bij ons zijn die gericht op versnellen (maatregelen gericht op planprocedures, grondbeleid en mobilisatie van bouwgrond, plancapaciteit vergroten); stimuleren (subsidiemaatregelen, fiscale maatregelen voor marktpartijen en woningcorporaties); goedkoper bouwen (efficiënter, verlagen van bouwkosten); en systeeminterventies (voorzienbaarheid ruimtelijk beleid en kostenverhaal, herverdeling van grondwaardestijging). Uiteraard doen onze buren het op sommige punten anders. En daar kunnen wij wel wat van leren. In het IBO-rapport wordt, niet voor de eerste keer, gepleit voor het oprichten van een Rijksgrondfaciliteit. In het Verenigd Koninkrijk wordt hier al een aantal jaren met redelijk wat succes mee gewerkt: in complexe woningbouwprojecten kan
Homes England – met een land assembly fund van ruim een miljard euro – financieel participeren als grondontwikkelaar. Goed om naar te kijken, als we ook zoiets willen.
En wat te doen met grondeigenaren die te lang op hun grond blijven zitten, zonder te bouwen? Duitsland voert per 2025 zowel een bouwplicht als een belasting op vergunde maar nog onbebouwde bouwgrond in. In het Verenigde Koninkrijk krijgen gemeenten de bevoegdheid om een aanvraag voor een bouwvergunning af te wijzen, indien de aanvrager een slecht track record heeft.
Woningbouwsubsidies
Op het vlak van woningbouwsubsidies zijn er opvallende verschillen. Waar we in Nederland alleen nog maar met locatiesubsidies werken, worden in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk juist voornamelijk objectsubsidies verstrekt voor betaalbare woningbouw. Die hadden we vroeger in Nederland ook, maar ze zijn alweer jaren geleden afgeschaft. Niet verstandig, als je het mij vraagt. Met objectsubsidies voor woningcorporaties en misschien ook wel het midden-huursegment heb je meer de zekerheid dat subsidies goed besteed worden. In het IBO-rapport staan voorstellen in deze richting, gecombineerd met het ophogen van het totale subsidiebedrag (dat in Nederland beduidend lager ligt – uitgedrukt in een beschikbaar subsidiebedrag per te bouwen betaalbare woning– dan in onze buurlanden).
En ten slotte de maatregelen gericht op een herverdeling van de windfall profits die zich op de grondmarkt voordoen. Het IBO-rapport pleit voor invoering van de planbatenheffing, zoals ook opgenomen in het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet. Terecht stelt het IBO-rapport dat, als je woningbouwsubsidies effectief wilt inzetten, je grip moet houden op grondwaardestijging. Ook hier kunnen we leren van het Verenigd Koninkrijk. Daar is men ons een stap voor en werd onlangs wetgeving aangenomen voor een zogenoemde infrastructure levy (niet te verwarren met de community infrastructure levy, die al bestond maar nu verdwijnt). De infrastructure levy is in grote lijnen vergelijkbaar met ‘onze’ voorstellen voor een planbatenheffing. De aanleiding –een groter deel van de waardestijging van de grond ten goede laten komen aan collectieve doelen – is eveneens vergelijkbaar.
Natuurlijk kun je instrumenten en maatregelen die in het ene land worden ingezet niet zonder meer toepassen in een ander land. Wel laat de vergelijking zien dat het door de vorige minister ingezette grond- en woningbouwbeleid nog niet zo gek was. Nu maar afwachten wat de nieuwe minister ermee gaat doen.
Erwin van der Krabben, hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de Radboud Universiteit
Met een nieuw kabinet aan het stuur van het land, merk ik dat er een onzekerheid in de markt is geslopen. Alsof we collectief de adem inhouden. Daar kan ik me wel iets bij voorstellen, maar dat inhouden kun je maar een klein tijdje volhouden. Daarna ga je, meestal met een diepe zucht, weer door met ademen; door met waar je mee bezig was. Dat lijkt me nu ook de beste strategie. Want die onzekerheid blijft wel en daar hebben we niet eens een nieuw kabinet voor nodig. We zijn natuurlijk in de bouwsector sterk afhankelijk van de overheid. Omgevingsplannen en -vergunningen, bouwregelgeving, bezwaarprocedures, lokaal beleid, beeldkwaliteitsplannen, adviescommissies; u snapt, ik kan nog wel even doorgaan. Voordat je stenen kunt stapelen (sorry: voordat je biobased materialen kunt vertimmeren) ben je jaren bezig. Nieuwe handen aan het stuur van de overheid betekent vaak dat oude inzichten ingeruild worden voor nieuwe vergezichten, dat uitgangspunten gaan schuiven en er nieuwe beleidskaders worden gepubliceerd. Dan bekruipt je toch het gevoel dat je weer van voren af aan kunt beginnen. Tsja. Maar laten we eerlijk zijn, de onzekerheid door het bijstellen van landelijk overheidsbeleid is toch slechts een klein extra golfje in toch al onstuimige tijden. Zelfs als de beleidsmakers minder affiniteit hebben met zaken waar jij je al jaren druk over maakt, heeft dat niet direct gevolgen.
Neem de verduurzaming. Er is een sterke onderstroom, vastgelegd in internationale afspraken, gesteund door bedrijven en organisaties en steeds manifester aangestuurd vanuit de financiële sector. Een ontwikkeling die ook steeds bredere steun krijgt van iedereen die geconfronteerd wordt met het hoge tempo en de ingrijpende gevolgen van de klimaatveranderingen. Die ontwikkeling is onafwendbaar en onomkeerbaar. Als dan bovendien de procedures vereenvoudigd worden en de focus op de productie blijft, dan zou dat zelfs per saldo een positieve impuls kunnen betekenen. Maar ook dat is afwachten natuurlijk. Daarmee blijft de onzekerheid, maar dat is dan ook de enige echt constante factor in het leven.
Harm Valk, Senior adviseur –Nieman Raadgevende Ingenieurs
Arbeidsmarkt - Zonder arbeidsmigranten ligt de bouw plat. Ze moeten geworven, getraind, gecertificeerd en fatsoenlijk gehuisvest worden. Wat betalen bouwbedrijven eigenlijk voor goed onderdak van buitenlandse werknemers?
Arbeidsmigratie is van alle tijden. Al in de 17de eeuw kwamen ‘armoedzaaiers’ uit Polen, Zweden, Denemarken en Duitsland naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden om dienst te nemen als kuiper, timmerman of ziekentrooster op een van onze VOC-schepen. Die trend is nooit meer gebroken. De Vietnamezen kwamen, daarna de Italianen, Spanjaarden, Grieken, Turken, Oost-Europeanen, Pakistani en Filipino’s. Inmiddels werken volgens branchevereniging ABU (Algemene Bond Uitzendondernemingen)
984.000 arbeidsmigranten van binnen en buiten de EU in de Nederlandse bouw, tuinbouw, zorg- en transportsector. Arbeidsmigratie roept politiek-maatschappelijke vragen op, niet in de laatste plaats omdat het aantal inwoners in Nederland sinds de 17de eeuw groeide van 2 naar 18 miljoen. Wat voor samenleving willen we zijn? Wat voor economie willen we hebben? En welke vorm van arbeidsmigratie past daarbij? Daarover worden stevige discussies gevoerd. Het nieuwe kabinet wil arbeidsmigratie inperken, maar wie gaat dan al die kabels trekken, dakpannen leggen en vloeren storten?
Verkamerde huizen
In 2020 onderstreepte Emile Roemer met zijn rapport ‘Arbeidsmigranten geen tweederangsburgers’ dat forse inspanningen nodig zijn om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren, ook op het vlak van meer en betere huisvesting. Verkamerde huizen in woonwijken zijn onwenselijk, daarover zijn de meeste mensen het wel eens. De verkamering leidt tot ontwrichting van de sociale cohesie. Maar hoe moet het dan wel? We kunnen hen niet naar Nederland halen en na het werk aan hun lot overlaten.
Uitzendbureau OTTO WorkForce heeft in Nederland 20.000 arbeidsmigranten aan het werk, vooral in de logistiek, maar ook steeds meer in de bouw en installatietechniek. Volgens directeur
Wat kost dat eigenlijk huisvesting voor een arbeidsmigrant?
Frank van Gool kloppen bij OTTO WorkForce vooral bouwbedrijven aan die naast verloning, training en certificering ook het onderdak geregeld willen hebben. Daarvoor kunnen ze terecht bij KaFra Housing, een bedrijf voor flexibele woonconcepten waar Van Gool mede-eigenaar van is. KaFra Housing heeft 14 locaties en bijna 5.000 bedden voor arbeidsmigranten in Noord-Limburg, Brabant, het Westland, Leiden en Almere. De grootste locatie (KaFra Californië bij Venray) telt 200 flexwoningen (800 bedden) met een was- en kookgedeelte.
De faciliteiten zijn volgens Van Gool ingericht “conform de Roemer-norm”. Bouwbedrijven die ploegen arbeidsmigranten tijdelijk hiernaartoe willen halen, kunnen bij KaFra voor een bedrag van 120 tot 150 euro per persoon per week terecht. Dat is inclusief gas, water, licht en internet. Elke locatie heeft bovendien een wellfare officer, die de mensen een beetje wegwijs maakt in de Nederlandse maatschappij en daarnaast de huisregels handhaaft. Van Gool: “Ze mogen best een biertje drinken maar excessief alcoholgebruik willen we niet.”
CAO-uitzendkrachten
Voor een bijdrage aan dit artikel werden ook Fides Personeelsdiensten en Homeflex benaderd. Zij zagen ervan af. Ook bouwbedrijf Heijmans wilde geen bijdrage leveren. “We kunnen hier he-
laas geen prioriteit aan geven op dit moment”, aldus woordvoerder Naomi Samson.
‘‘De faciliteiten zijn ingericht conform de Roemer-norm’’
De ABU was wel bereid tot het geven van een reactie. Communicatiemanager Simone Nederend laat weten dat transparantie in huisvestingskosten voor arbeidsmigranten een belangrijk onderdeel is van de nieuwe CAO voor uitzendkrachten. Inmiddels is een PKS ontwikkeld (Prijs-KwaliteitSysteem) voor huisvestingskosten van arbeidsmigranten. Dit systeem moet zorgen voor meer transparantie en betere huisvesting en gaat op 1 januari 2025 in.
Het rekenmodel staat al vast. ABU en NBBU (Nederlandse Bond van Bemiddelings- en Uitzendondernemingen) komen tot een basisbedrag van 109,44 euro per week voor een unit voor maximaal twee personen, die er zelf voor gekozen hebben om samen te wonen, waarbij ze een eigen douche en wc hebben en een keuken voor eigen gebruik. Beheer en andere voorzieningen komen daarbij, afhankelijk van de locatie.
Van Gool van OTTO WorkForce benadrukt vooral voor tijdelijke arbeidsmi-
gratie voor mensen van buiten de EU te zijn: “Als het werk gedaan is, kunnen ze weer naar hun land terug met nieuwe ervaringen, waarmee ze ook daar huizen kunnen bouwen. Tijdelijk hebben we hen hard nodig want Nederland vergrijst. We gaan straks naar twee werkenden op elke Nederlandse 65-plussers, en staan voor een grote bouwopgave. Zonder arbeidsmigranten ligt de bouw plat. Ze moeten geworven, getraind, gecertificeerd en gehuisvest worden. Dat gaan wij de komende jaren faciliteren.”
Volgens Van Gool vergroot arbeidsmigratie onze welvaart… als we het goed organiseren. Hij roept de politiek op om met betere wetgeving te komen, inclusief een hogere pakkans en hogere boetes voor malafide uitzendbureaus en werkgevers. Daarnaast roept hij gemeentes op hun verantwoordelijkheid te nemen. Van Gool: “Ken je de 70-procentnorm? Van de arbeidsmigranten die in een gemeente werken, moet 70 procent ook in die gemeente gehuisvest worden. Zoals in het Westland en Lansingerland moet het dus niet. Die gemeentes willen wel de werklui, maar wentelen het wonen af op wijken in Den Haag en Rotterdam. De wethouders staan in de rij om lintjes door te knippen bij nieuwe distributiecentra, maar zijn niet thuis als er arbeidsmigranten gehuisvest moeten worden.”
Bedroefd om het verlies delen wij mede dat
Cobouw, de onafhankelijke nieuwsbron voor de bouw, verschijnt 1x per week en biedt nieuws en achtergronden over thema’s als duurzaamheid, veiligheid, innovatie, aanbesteden, marktontwikkelingen en bouwkwaliteit.
Hoofdredactie
Eric Verweij, hoofdredacteur ericverweij@vmnmedia.nl
Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vmnmedia.nl
Jorge Groen adjunct-hoofdredacteur data en kennis
Redactie
Thomas van Belzen (bouwkwaliteit) thomasvanbelzen@vmnmedia.nl
Marc Doodeman, (marktontwikkelingen) marcdoodeman@vmnmedia.nl
Ad Tissink (innovatie) adtissink@vmnmedia.nl Petra Platschorre petraplatschorre@vmnmedia.nl Nouska du Saar nouskadusaar@vmnmedia.nl Rens Knapen rensknapen@vmnmedia.nl Alexander Leeuw alexanderleeuw@vmnmedia.nl
Eindredactie
Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vmnmedia.nl
Esther Gotink esthergotink@vmnmedia.nl
Ingrid de Zwart-Schaap ingriddezwart-schaap@vmnmedia.nl
Persberichten
Cobouw@vmnmedia.nl
Redactie Cobouw Utrechtseweg 44 3704 HD Zeist
Redactie Bouwberichten bouwberichten@vmnmedia.nl
Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl
Freelancemedewerkers
Edo Beerda, Alex de Haan, Yvonne Ton, Jan Smit, Ton Verheijen, Jaap van Sandijk, Margreet Kwaks, Rob Hendriks, Johan Nebbeling
Fotografen
APA, Ronald Bakker, Guido Benschop, John Gundlach, Alex J. de Haan, Ruud Jonkers, Suzanne van de Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer, Ruud Ploeg, Ries van Wendel de Joode.
Infografieken en illustraties Erik Flokstra, Pixels G Inkt
Uitgever Mieke Luisman-Stikkelorum miekestikkelorum@vmnmedia.nl
Advertenties
Marcel Nibbeling
Tel: 06 55 87 13 76
Email: marcelnibbeling@vmnmedia.nl
Abonnementen
• Online abonnement met onbeperkt toegang tot cobouw.nl en de Cobouw-app: € 21,00/mnd
• Krant (1x per week), incl. themaspecials en onbeperkt toegang tot cobouw.nl, de Cobouw-app en de digitale krant: € 75,00,-/ mnd
Klantenservice
VMN media
Telefoon: (088) 58 40 888 klantenservice@vmnmedia.nl
Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.
OKTOBER 15 oktober
Staalbouwdag
De Staalbouwdag is hét jaarlijkse vakevent voor alle beslissers in de brede Nederlandse (staal)bouw: van opdrachtgevers, architecten en constructeurs tot en met aannemers, staalbouwers en toeleveranciers. De vakbeurs van de Staalbouwdag levert een exposé van nieuwe en vernieuwende diensten, producten en projecten van bedrijven en instellingen voor het ontwerpen en bouwen met staal. De Staalbouwdag vindt midden in het land plaats: het AFAS Theater in Leusden.
https://www.staalbouwdag.nl/
15 t/m 17 oktober
Vakbeurs PREFAB
Leveranciers en koplopers in uitvoering binnen de B&U tonen er op de beursvloer hun – direct toepasbare – oplossingen, terwijl de experts in de theaters de bezoekers bijpraten over de laatste ontwikkelingen. PREFAB onderscheidt drie segmenten, die zich allen duidelijk laten terugvinden in zowel het kennisprogramma als op de beursvloer: Ontwerp & Engineering, Componenten & Modules en Logistiek & Assemblage. PREFAB vindt gelijktijdig plaats met Vakbeurs Energie. Met een toegangsbewijs voor PREFAB kan men kosteloos ook Vakbeurs Energie bezoeken – en andersom. https://www.prefabbeurs.nl/nl/prefab-is/
15 t/m 17 oktober
Vakbeurs Energie
Vakbeurs Energie is hét live B2B-platform voor duurzame energieopwekking en -besparing. Een platform boordevol innovaties, lezingen en live demonstraties en ontmoetingen met waardevolle contacten. Deelnemen aan de Energie vakbeurs betekent in gesprek komen met een geïnteresseerd zakelijk publiek, samenwerkingen aangaan, nieuwe contacten leggen en bestaande contacten onderhouden. Op deze vakbeurs ervaart u de wereld aan mogelijkheden, van inkoop tot techniek en van regelgeving tot management.
https://www.vakbeursenergie.nl/nl/
26 november
Cobouw Awards
De uitreiking van de Cobouw Awards is hét hoogtepunt van het jaar voor de bouwwereld. Onafhankelijke jury’s belonen het allerbeste werk in de categorieën digitalisering, duurzaamheid, innovatie en infra. We reiken prijzen uit voor het beste jonge talent, het meest duurzame bedrijf en de Bouwvrouw van het jaar. En tot slot presenteren we de best presterende bouwonderneming van het jaar met de Cobouw50 Award. Dat doen we in samenwerking met advies- en accountantskantoor PwC. Het winnen van een Award viert de duurzame vooruitgang in de bouw en zorgt voor het krijgen van waardevolle aandacht en winnen van prestige. https://cobouwacademy.nl/events/ 26-nov-2024-cobouw-awards
is overleden. Hij werd 80 jaar.
Met veel respect gedenken wij onze altijd opgewekte en vriendelijke mede-grondlegger van het familiebedrijf.
Zijn inzet en betrokkenheid die hij gedurende lange tijd in het belang van onze bedrijven heeft getoond zullen wij steeds met grote dankbaarheid gedenken.
Wij zijn ervan overtuigd dat zijn positieve instelling, respect en rechtvaardigheid, zowel in de persoonlijke als zakelijke contacten in ieders herinnering zullen blijven voortleven.
Wij wensen zijn echtgenote, kinderen en kleinkinderen veel sterkte met het verwerken van dit grote verlies.
Bergschenhoek Groep B.V. Becitech B.V. en gelieerde bedrijven
Directie en medewerkers Directie en medewerkers
Correspondentieadres: Postbus 33 2660 AA Bergschenhoek
Wij zijn diep getroffen door het overlijden van
Op 14 juli 2024 is hij in het bijzijn van zijn dierbare familie overleden.
Hij werd 80 jaar.
Met veel respect gedenken wij hem als mede-grondlegger van de Bergschenhoek groep. Tot eind 2023 was de heer Rook aan onze groep verbonden als bestuurder. Voor de wijze waarop hij tot zijn heengaan gestalte heeft gegeven aan de ontwikkeling en groei van het familiebedrijf hebben wij grote waardering. Met groot respect zullen wij zijn nagedachtenis in ere houden.
Zijn innemende persoonlijkheid, toewijding en zakelijk inzicht zullen wij voor altijd missen.
Ons medeleven gaat uit naar zijn echtgenote, kinderen en verdere familie.
Bestuur Stichting Administratiekantoor RoFa M. van Olffen, voorzitter
Correspondentieadres: Postbus 33 2660 AA Bergschenhoek
Schroefpalen type DPA & DPA PLUS (Drilling Push Aside) is een in de grond gevormd en grondverdringend geschroefd paalsysteem. Wij maken dit systeem en met succes!