Foodmagazine, 2016, editie 1 by VMN Media

STRIJD: WIE KRIJGT DE NIEUWE GENERATIE MOSLIMS ALS KLANT? 10

INTERVIEW: WINKEL MOET ONLINE NIET ALS CONCURRENT ZIEN 42

HET MAANDBLAD VOOR SUPERMARKTMANAGEMENT

STRATEGIE: JUMBO’S LANGE WEG TERUG NAAR EDLP 30

JANUARI 2016 / JAARGANG 72

WAAROM AH’S TOPTALENT ELDERS ZO GOED LANDT

BLAUW BLOED WERKT OVERAL ASSORTIMENT: HOE PLUS PROFITEERT VAN ZIJN WIJNADVISEURS

ADVERTORIAL

NEWS FROM | PERVASCO

Pervasco lanceert Johnny Doodle ‘Fun, jong, kwalitatief goed én duurzaam’

Begin februari lanceert Pervasco Johnny Doodle-chocolade. Een mooie aanvulling op de nu al populaire fudge die afgelopen kwartaal werd geïntroduceerd. Het merk is vernieuwend en van hoge kwaliteit, legt marketing manager Marjan Luit uit. “Samen met het feit dat we aandacht hebben voor de chocoladeboeren die de basis vormen voor dit heerlijke product, zorgt dat voor een succesformule.”

l jaren timmert Pervasco succesvol aan de weg met de eigen merken Napoleon, Anta Flu en Lemco. En dat niet alleen. De fabrikant verzorgt eveneens al decennialang de marketing en verkoop voor andere merken. Producten als Ritter Sport, Lonka, Jimmy’s Popcorn en Guylian zijn

hierdoor groot gemaakt. Toch werd het tijd voor vernieuwing en verbreding, vertelt de marketing manager van het gloednieuwe merk Johnny Doodle, Marjan Luit. Pervasco is al jaren succesvol in het segment hard suikerwerk. Het merk Anta Flu laat een mooie groei zien en ook Napoleon en Lemco hebben een mooie positie in het snoepschap verkregen.’ “Hard suikerwerk is een kwetsbare categorie. Hier zit relatief weinig groei in. Die groei zit hem in chocolade. Hiervoor wil de consument betalen. Vooral voor kwalitatief goede producten.”

De potentie van fudge Pervasco was toe aan een vernieuwend merk, vertelt de marketing manager. “Een merk waar we onze eigen visie en ideeën op los konden laten.” Daarom neemt de snoepfabrikant in 2016 geleidelijk afscheid van de merken van derden en focust ze zich vanaf komend jaar zoveel mogelijk op de eigen merken. Ook de Nederlandse consument is toe aan vernieuwing in snoep, vertelt ze. Al heeft ze het zelf liever over ‘lekkernijen’. De fabrikant keek daarom naar wat er hier nog (vrijwel) niet was: fudge. “In de ons omringende landen is fudge al jaren een succes. Het was eigenlijk gewoon vreemd dat het hier nog niet was aangeslagen.” Consumentenonderzoek toonde aan dat het product hier ook daadwerkelijk in de smaak viel. Het bleek een kwestie

dern’, vertelt Luit. “Met Johnny Doodle willen we het plezier en de verjonging weer terugbrengen in het schap, want dat mist ons inziens de laatste jaren een beetje. Wanneer ik met de retail om tafel zit, noem ik ons altijd de Ben & Jerry’s in chocolade. Wat zij doen met ijs, gaan wij doen met onze fudge en chocolade. Onze chocolade repen bevatten grote brokken met ingrediënten. Zoals fudge & brownie.”

van ‘onbekend is onbemind’. De potentie van fudge is echter niet de enige reden dat Pervasco koos voor de lancering van Johnny Doodle. “In chocolade zit namelijk de groei”, vertelt de marketing manager. “En dan met name in de bovenkant van de markt. Van de hele snoepcategorie ziet de consument chocolade met haar vele goede eigenschappen toch als het gezondst. En het lekkerst.”

De Ben & Jerry’s in chocolade Nadat het idee om fudge en chocolade te gaan produceren was geboren, wilde het toeval dat Weber Chocolade in Rotterdam te koop werd gezet. “Eigenaar J.L. Weber vond geen opvolging voor zijn familiebedrijf”, vertelt Luit. “En één plus één was twee. Weber stond bekend om zijn hoge kwaliteit chocolade, exact het segment waar ook wij op wilden inzetten. De overname was dus een logische keuze.” Sinds oktober produceert Pervasco daarom in Rotterdam Johnny Doodle. Een fudge- en chocolademerk dat zich laat omschrijven als ‘fun’ ‘puur’ en ‘mo-

Eerlijke prijs Behalve de fun terugbrengen in het schap heeft Pervasco met Johnny Doodle echter nog een missie. “We praten allemaal over keurmerken en eerlijke prijzen, maar als consument weet je dat nooit honderd procent zeker. Wij gaan daarom met Johnny Doodle bewijzen dat het écht kan. Met onze coöperatie in Ghana kopen wij straks zelf onze cacaobonen in en hebben we de hele keten onder controle. Daarnaast brengen we de Ghanese cacaoboeren wat ze echt persoonlijk nodig hebben: rubberlaarzen, kruiwagens, medische voorzieningen, onderwijs etc. Per verkochte reep gaat er tien cent naar de coöperatie, zodat we daadwerkelijk het verschil kunnen maken. Het bewijs hiervan laten we zien aan de binnenkant van onze chocoladewikkels.” De komende maanden gaat Pervasco Johnny Doodle op een eerlijke manier groot maken, vat Luit de missie van Johnny Doodle samen. “We gaan met onze foodtruck het land door om de consument te laten proeven. Door te bewijzen dat ohnny Doodle fudge en chocolade écht lekker is, gaan we de retail en de out of home-markt veroveren.”

C O M M E N TA A R

INTERVIEW

BLAUWE VLEK

lbert Heijn is één van de bekendste merken in de Nederlandse samenleving. Hoe kan het ook anders met inmiddels 950 vestigingen in ons land en een historie van ruim 125 jaar? De supermarktketen is met afstand marktleider in ons land en dat zal voorlopig ook nog wel zo blijven. Je bent bijna geneigd om te zeggen dat elke Nederlander in zijn leven toch minstens één keer bij Albert Heijn over de vloer zal zijn geweest. Misschien is dat ook gewoon wel zo. Het is in elk geval zo dat maar verdomd weinig retailers in ons land kunnen zeggen dat ze zoveel landgenoten over de vloer krijgen. Misschien is er zelfs geen enkele andere in Nederland. Die positie heeft Albert Heijn uiteraard niet voor niets gekregen. Het bedrijf is groot geworden door een combinatie van moed, doorzettingsvermogen, talent en het vermogen om talenten aan zich te binden. Daar was (is) AH erg goed in. Het is geen wonder dat het Zaanse bedrijf altijd hoog heeft gestaan op het lijstje van meest populaire werkgevers. AH is internationaal georiënteerd, stond voor succes en bood talent de gelegenheid zich te ontplooienen. Dat is, met een korte onderbreking tijdens het regnum van Cees van der Hoeven, eigenlijk nog altijd zo. AH als kweekvijver van talentvolle mensen, die, zeker na verloop van tijd, ‘blauw bloed’ in de aderen hadden. Dat talent heeft zich de afgelopen decennia verspreid over nationale en internationale organisaties, zo blijkt uit een lijstje van AH’s voormalige woordvoerder Erik Muller. Hij heeft er een kleine 40 namen op staan. Bekende namen als Tom Heidman, die C1000 succesvol in de armen van Jumbo loodste, Sjaak Kranendonk, die al jaren bij Spar aan het roer staat, en Harry Bruijniks, die Laurus door een lastige tijd heen hielp en daarna ceo werd van non-foodretailer Euretco. En diezelfde Bruijniks is ook al geruime tijd commissaris bij AH’s grote concurrent Jumbo. Er staan ook minder bekende namen op het lijstje, zoals Niek Jan van Damme, die al jaren Vorstandsmitglied van Deutsche Telekom/T-mobile is. Allemaal opgeleid bij AH, waarna ze hun vleugels hebben uitgeslagen. De kleur blauw van AH reikt verder dan de supermarktbranche.

42 JO DE LANGE (CARREFOUR): ONLINE IS GEEN CONCURRENT, MAAR VULT VLOER AAN S T R AT E G I E

30 JUMBO’S VOORZICHTIGE RETOURREIS RICHTING VASTE LAGE PRIJZEN

Henri Maarse

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

IN DE AANBIEDING

COVERSTORY

ACHTER HET NIEUWS ‘Klantvriendelijkheid soms op horecaniveau.’

ALLOCHTONENSUPERS 10 Tanger en Sahan pas serieuze spelers als zij moderniseringsslag maken.

UPDATE 15 ACADEMIC Uit de wetenschappelijke wereld geplukt: biologisch, wie koopt dat nu?

WAGEN 28 GOKJE De Lotto wil dat de Eurojackpot vaker valt na bezoek klant aan super dan nu

SUPERMARKTMUSEUM 34 ‘Ja, we bouwen hier echt aan een wereldprimeur. Vanaf 2017 in Helmond te zien.’

KOOKT 38 MARLEEN Onlinemaaltijdbezorger Marleenkookt verdubbelt ieder jaar de omzet. Met bakken macaroni red je het niet.

BUITENLAND 46 Marc Bolland vertrekt met opgeheven hoofd.

WASMIDDELEN 54 ASSORTIMENT Prijs domineert het segment.

WAAROM AH’S TOPTALENT ELDERS ZO GOED LANDT: BLAUW BLOED WERKT

TREND

FORMULES

24 Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

ELKE WOLTERINK: PLUS GAAT VOOR TWEEHONDERD WIJNADVISEURS EN DE TITEL WIJNSUPER VAN HET JAAR

50 DE BOON IS ÉÉN VAN DE ZEVEN FOODTRENDS VAN 2016 5

DEZE MAAND

‘Onze weides zijn minstens zo groen en qua dierenwelzijn lopen wij voor op Ierland.’ Boerin Anita Heijdra zegt in het AD.

‘Van gewone vakkenvuller tot zakkenvuller.’ Een ingezonden-brievenschrijver in De Telegraaf heeft een wel heel optimistisch beeld van de nieuwe supermarktcao.

‘Als de cfo van Zwanenberg weggaat, is dat een klein bericht. Als er bij FC Twente iets gebeurt, staan er cameraploegen in het stadion.’ Zwanenberg-topman en voormalig FC Twente-voorzitter Aldo van der Laan in Het Financieele Dagblad.

KERSTRAPPORT 2015 In de tekst van het artikel over het Kerstrapport in Foodmagazine van december staan enkele onjuiste vergelijkingen met het Zomerrapport. Lidl was toen zesde, Deen achtste en Dirk veertiende. In de tabel staat de informatie wel correct vermeld.

DRIE VRAGEN AAN...

SJOERD VAN DER WOUW, FOODWATCH Supermarkten reageren als door een wesp gestoken wanneer ze worden genomineerd voor het Gouden Windei. Albert Heijn, Plus en Aldi hebben de producten aangepast na de meest recente nominaties voor misleidende producten. Sjoerd van de Wouw van het organiserende Foodwatch is niet verbaasd over de reacties.

Waarom reageren supermarkten heftig op de nominaties voor het Gouden Windei? ‘Drie van de zeven kandidaten hebben hun product aangepast. Dit waren alle drie retailers. AH, Plus en Aldi proberen hun imago te bewaken en zeker als het om één van de duizenden producten gaat die ze verkopen, kiezen ze waarschijnlijk liever eieren voor hun geld door het product aan te passen. Dat is op zich positief, maar het is wel de vraag of dit echt tot een funda-

hierin mee gaan door producten met deze claims te ontwikkelen. Dat gebeurt soms op een eerlijke manier door écht gezondere producten te maken, maar al te vaak wordt er geen gezonder product gemaakt en worden er alleen claims op gezet die een gezond product suggereren.’

F OTO : F O O D WATC H

OPMERKELIJK

menteel andere houding leidt bij de supermarkten, of dat het een opportunistisch besluit is om een product aan te passen om hen in de verkiezing op dat moment een positievere draai te geven.’

Stijgt jaarlijks het aantal producten dat in aanmerking komt voor nominatie voor het Gouden Windei? ‘Wij hebben wel de indruk dat door een stijgende interesse van consumenten in gezond en bewust eten, de fabrikanten

Leidt de verkiezing van het Gouden Windei tot een daling van de omzetten van de genomineerde producten? ‘Daar zijn geen getallen over bekend, althans niet bij ons. Wel leidt de verkiezing regelmatig tot saneren van producten, zoals dit jaar bij de pindakaas light die bij retailers uit de schappen werd gehaald. Onze Gouden Windei-campagne is niet primair gericht op een directe daling in omzet bij misleidende producten. Belangrijker vinden we het signaal aan de voedingsindustrie. De grens tussen reclame en misleiding is dun.’

TIEN JAAR TERUG

TOEN: SLIGRO WIL MARKTGEVOEL IN EMTÉ’S NU: SLIGRO WIL VERSBELEVING IN EMTÉ’S 2006: Aart Voets, directeur foodretail bij Sligro Food Group, vertelt in het januarinummer van 2006 dat Emté, meer moeten doen met de, in zijn woorden, shopper experience. ‘Als je wel eens een Sligro-vestiging bezoekt en ziet wat daar aan assortiment en beleving wordt geboden. Rijke bedieningsafdelingen die maken dat er een marktgevoel ontstaat. We hebben Smit Vis als leverancier voor onze vis, van zeer hoge kwaliteit. Die vis

voeren we nu ook door in de Emté’s. Bij Emté willen we kwaliteit toevoegen. In producten, dienstverlening en in de performance van medewerkers.’ 2016: Na Dieren in 2015, gaat Sligro in 2016 pilotwinkels van Emté openen in Uden en Nieuwegein. De Veghelse groothandel hoopt met de nieuwe formule voor de supermarktketen ‘de grijze massa’ in supermarktland te ontstijgen. Eenzelfde

boodschap als tien jaar geleden. In de winkels heel veel ruimte voor de versafdelingen. In het hart van de supermarkten staat een nieuw onderdeel dat de Emté-keuken wordt genoemd. Hier wordt alles ‘mise en place’ klaargemaakt voor de klant. Verder noemt de formule de ‘smaken ambachtelijke vruchtenyoghurts, versgemaakte pizza’s en een uitgebreid assortiment tapas en droge worst.’ Sligro brandt in de winkel ook verse noten.

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

BIOLOGISCHE OMZET NAM IN 2015 OPNIEUW FORS TOE

Biologisch is nog altijd â&#x20AC;&#x2DC;hotâ&#x20AC;&#x2122;. Net als in voorgaande jaren stegen de verkopen in 2015 weer fors, zoals in bovenstaande tabel is te zien. Door een index van 130 zijn dkw nu de groep met de meeste biologiosche omzet, terwijl brood/banket/ontbijtgranen de beste index liet zien. Volgens brancheorganisatie Bionext is de groei voor een belangrijk deel te danken aan introducties van AH Biologisch en Jumbo Biologisch, samen goed voor bijna 60 procent marktaandeel.

OVER DE GRENS

EINDELIJK BIERVERKOOP

HEINEKEN EN HOOGVLIET TOP

Supermarkten in de Canadese provincie Ontario zijn vorige maand voor het eerst begonnen met de verkoop van bier. Vooralsnog betreft het alleen sixpacks met blikjes. Daarmee wordt het door de overheid opgelegde monopolie van de keten Beer Store, dat gold sinds 1927, doorbroken. Wijn blijft voorlopig wel alleen te koop via speciale winkels. Supermarkten hebben wel een soort borrelshops, waar wijn wordt verkocht. Regelgeving rond drankgebruik is in Canada geen onderwerp van landelijke wetgeving, maar wordt op provinciaal geregeld. Dat zorgt er ook voor dat jongeren aan de westkust al op hun achttiende drank mogen kopen en elders pas een jaar later.

Heineken en Hoogvliet zijn de winnaars van de Industributietrofee 2016. Refresco is uitgeroepen tot de beste leverancier van private label. Nettorama is de meest gewaardeerde discounter.

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Heineken laat Coca-Cola en Grolsch achter zich. Opvallend is dat de handel de drie beste handelspartners benoemd in de categorie dranken. Heineken won deze prijs overigens voor de laatste keer in 1995, dat is 21 jaar geleden. De allerbeste handelspartner bij de retailers blijkt Hoogvliet te zijn, gevolgd door Plus en Jan Linders. Hoogvliet wint ook de prijs voor het beste category management. De keten wist beide prijzen vorig jaar ook al in de wacht te slepen. Alles over Industributie in de volgende editie van Foodmagazine.

ACHTER HET NIEUWS

‘KLANTVRIENDELIJKHEID SOM

De concurrentiestrijd tussen supermarkten wordt niet alleen op prijs en assortiment gestreden. In toenemende speelt klantvriendelijkheid een rol. ‘Sommige supermarkten zitten qua klantvriendelijkheid op het niveau van de horeca.’

elfs bij Aldi heb je er witte raven bij. De discounter staat niet bepaald bekend om de klantvriendelijkheid van zijn medewerkers. De filiaalmanager van de Aldi in het centrum van Amsterdam verpakt klantvriendelijkheid in humor. Als hij aan de kassa zit, heeft hij bij elk product dat de klant op de band heeft gelegd een opmerking of kwinkslag. Aan de man die broccoli heeft gekocht, vraagt hij: ‘Weet u het wel zeker?’ En hij trekt er een bedenkelijk gezicht bij. Als de klant desondanks bevestigend knikt, zegt hij ‘Oké’. Hoofdstedelijke humor. Klantvriendelijkheid is tegenwoordig een hot item in supermarkten. De traditionele wapens prijs en assortiment volstaan niet langer. Jumbo heeft klantvriendelijkheid zelfs geïnstitutionaliseerd, in de overtuiging dat klanten op die manier fans van de formule kunnen worden. De vierde wachtende in de rij voor de kassa is er het meest duidelijke voorbeeld van. Het probleem bij dat soort beloften is altijd dat ze moeten worden waargemaakt. En niet vaak, maar altijd. Daar gaat het nog wel eens mis. Niet voor niets liet Jumbo-topman Frits van Eerd zich onlangs nog ontvallen dat hij wakker kan liggen van het het feit dat de er winkels zijn waar de kassa ‘defect’ is om de belofte van de vierde wachtende in de rij te omzeilen. Bij Albert Heijn spreken caissières sinds halverwege vorig jaar klanten aan. Of ze alle producten in de winkel goed konden vinden of dat ze prettig boodschappen hebben gedaan. ‘We hebben veel contactmomenten in onze winkels en dan is het goed om daar gebruik van te maken’, zegt woordvoerder Anoesjka Aspeslagh van AH. De conversatie hoeft niet tot de kassa beperkt te blijven. De marktleider heeft voor het personeel op elke afdeling een beginzinnetje dat kon worden

gebruikt om een gesprek met de klant aan te knopen. Aspeslagh erkent dat de vraag of een klant alles heeft kunnen vinden, onhandig kan zijn. Als de klant immers ‘nee’ antwoordt, moet er een vervolg aan worden gegeven en dat gebeurt niet altijd. Toch is AH tevreden over de aanpak. ‘We hebben er onderzoek naar gedaan en daaruit blijkt dat klanten het op prijs stellen.’

F OTO : A H

Ineens was het er halverwege vorig jaar. Caissières van Albert Heijn vroegen klanten bij de kassa of ze alle producten in de winkel wel makkelijk hadden kunnen vinden. Of dat ze prettig hadden gewinkeld. Het klonk wat gekunsteld, maar volgens Zaandam dragen die vragen wel degelijk bij aan de klantvriendelijke uitstraling die de marktleider nastreeft. ‘Uit eigen onderzoek weten we dat klanten het op prijs stellen. ‘

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Tekst: Henri Maarse

MS ZELFS OP HORECANIVEAU’

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Theo Bleeker, directeur Retailinstituut Nederland

F OTO : F O O D M A G A Z I N E

‘WE HEBBEN ER ONDERZOEK NAAR GEDAAN EN DAARUIT BLIJKT DAT KLANTEN HET OP PRIJS STELLEN.’

Directeur Theo Bleeker van Retail Instituut Nederland (RIN) onderschrijft dat. Hij traint jaarlijks duizenden supermarktmedewerkers op klantvriendelijkheid en vindt dat er grote stappen voorwaarts zijn gemaakt. ‘Het niveau is ongelooflijk omhoog gegaan. Er zijn tegenwoordig supermarkten die op horecaniveau zitten als het om klantvriendelijkheid gaat. En die zijn ook heel succesvol’. Ook het laatste Kerstrapport bevestigt dat supermarkten op de goede weg zijn. Klanten geven supers een 7,78 voor klantvriendelijkheid. Zo hoog was dat cijfer nog nooit. En er waren maar liefst tien ketens die op dit onderdeel meer dan een 8 scoorden. Ook dat is nog nooit gebeurd.

Het is bij elke Supermarkt van het Jaar-verkiezing een terugkerend onderzoekje. Hoe klantvriendelijk is het personeeel eigenlijk? En dus worden er bijvoorbeeld tompoucen teruggebracht omdat ze niet lekker smaakten. En dan maar eens kijken hoe het personeel reageert. ‘Je hebt er dan bij die onmiddellijk nieuwe tompoucen pakken en die zonder vragen aan de klant meegeven’, zegt directeur Theo Bleeker van Retail Instituut Nederland. Anderen zijn terughoudender en willen wel eens weten waaarom ze niet lekker waren. ‘De angst om bedonderd te worden is soms groter dan de wil om vriendelijk te zijn en klanten te vertrouwen’, zegt Bleeker. In de talloze klantvriendelijkheidstrainingen die hij jaarlijks geeft – ‘ik schat toch al gauw zo’n 200 per jaar’ – legt hij dan uit dat klantvriendelijkheid geen geld kost, maar juist oplevert. De kosten van die tompoucen of beschimmelde sinaasappels die al dan niet in jouw winkel zijn gekocht, wegen niet op tegen de opbrengst van een genereuze benadering. De kans dat iemand door zo’n houding vaste klant wordt, is heel groot.’ Eén ding staat voor Bleeker als eeen paal boven water. Klantvriendelijkheid heeft met de leiding te maken. ‘Als de ondernemer of de filiaalmanager de klant op de eerste plaats zet, gaan de medewerkers dat ook doen.’ En er is nog een wetmatigheid. ‘Een ondernemer of onderneming die goed is voor zijn personeel, heeft personeel dat goed is voor de klant’.

ACHTERGROND

Tekst: Tys Hallema en Ron Jansen

De toekomst van allochtone supermarkten met een islamitische achtergrond hangt af van de mate waarin ze er in slagen de jonge moslimklant aan zich te binden. Deze opkomende middenklasse vormt een interessante, onontgonnen doelgroep. Ook voor de grote jongens.

ereldwijd is de islamitische klant de meest onontgonnen doelgroep. De markt voor deze consumenten was afgelopen jaar goed voor $2,2 biljoen (€2,03 biljoen), daarvan zat $1,2 biljoen (€1,11 biljoen) in food. ‘Jaar na jaar laat deze doelgroep forse groei zien’, zegt Abdelaziz Aouragh, islamic branding expert bij Pure Safy. Zijn bedrijf is wereldwijd actief in het begeleiden van merken om deze grote doelgroep zo goed mogelijk aan te spreken. Volgens Aouragh hebben Nederlandse supermarkten inmiddels ontdekt dat islamitische klanten steeds meer te besteden hebben. ‘De halalomzet van Ahold neemt elk jaar met 20 procent toe, een trend die je overigens ook in België ziet. Behalve moslims is er ook een steeds groter wordende groep niet-moslims die halal willen eten. Dit kan vanwege allergieën zijn, maar ook omdat deze klanten avontuurlijk zijn ingesteld. Je ziet het zelfs bij fabrikanten. Neem een bedrijf als Marhaba Halal

F OTO : R O N J A N S E N

‘ALLOCHTONE SUPERS GEVEN MOSLIMS EEN GEVOEL VAN THUIS DAT ZE BIJ AH OF DIRK NIET KRIJGEN’ 10

Food (waarvan producten o.m. bij AH, Jumbo en Plus liggen, red.), de eigenaren zijn allemaal niet-moslims.’ Er zijn in ons land vele honderden allochtone supermarkten, een belangrijk deel daarvan heeft een islamitische achtergrond. Ketens bestaan er amper. Tanger is de meest bekende, Sahan heeft recent zijn zesde winkel geopend en her en der zijn er nog wat bedrijven actief met enkele winkels. Landelijke uitrol van een formule lijkt vooralsnog lichtjaren weg. ‘Tanger is de allochtone keten die er tot nu toe het beste in slaagt om ook niet-moslims naar z’n winkels te trekken’, zegt Aouragh. ‘Dat komt door de goede prijs-kwaliteitverhouding die ze bieden, ze hanteren een soort Lidl-model. Daarnaast spreken ze de talen: Turks, Arabisch, maar ook Nederlands. Gevoelsmatig kopen moslims, met name die van de eerste generatie, liever bij zo’n winkel dan bij bijvoorbeeld Albert Heijn of Dirk van den Broek. Het voelt een beetje als thuis. Ze krijgen antwoord op specifieke vragen die ze hebben en bij grote afname valt er zelfs nog te onderhandelen over de prijs...’ Een studie van Wageningen UR over de etnische voedselmarkt bevestigt de woorden van Aouragh. Uit de studie kwam naar voren dat allochtone Nederlanders hun groenten het liefst vers kopen: er bestaat aversie tegen blik- en diepvriesgroente. Bovendien kopen ze hun groente en fruit het liefst los en niet in bijvoorbeeld krimpfolie. Ze willen het kunnen zien, voelen, ruiken en liefst ook proeven. Markten en kleine Turkse winkels spelen daar goed op in. Mede daardoor prefereren veel allochtonen de ‘buitenlandse winkel’, wordt in de studie van Wageningen UR gesteld. Bovendien hebben kleine winkels in hun ogen een meer natuurlijke en ambach-

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

F OTO : R O N J A N S E N

WIE WINT DE STRIJD OM DE NIEUWE GENERATIE MOSLIMS?

Veel eerste- en tweedegeneratiemoslims wantrouwen halalassortiment van grote supermarktketens en kopen liever bij een Turkse of Marokkaanse supermarkt. Voor de derde generatie, die een opkomende middenklasse vormt, wegen dergelijke argumenten minder zwaar.

telijke uitstraling. En waar autochtone Nederlanders het enorme aanbod van de supermarkt juist waarderen, levert dat allochtone Nederlanders, zeker die van de eerste generatie, keuzestress op. Ze vinden het gewoonweg lastig kiezen uit het steeds verder uitdijende assortiment. Ook herkennen ze, door verpakkingen taalbarrières, veel producten niet, aldus de wetenschappers. Iets waar ze in allochtone winkels geen last van hebben. Door dat gebrek aan taalvaardigheid wordt ook vaak vertrouwd op wat bekenden vertellen. Mond-tot-mondreclame speelt een belangrijke rol bij de aanschaf van producten en bij het bezoeken van nieuwe winkels. Winkels dienen bovendien in de buurt te liggen, omdat boodschappen vaak te voet worden gedaan.

Gebrek aan organisatie Volgens Aouragh trekken allochtone supermarkten, naast hun vaste groep allochtone klanten van de eerste

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Aantal allochtonen neemt tot 2050 sterk toe Het potentieel en de omvang van de etnische voedselmarkt is lastig in kaart te brengen. Uit onderzoek van de Rabobank (2007) bleek deze toen €2,7 miljard groot te zijn. Met een voorspelde jaarlijkse groei van 3,5 procent zou die markt in 2015 een waarde hebben van zo’n €3,5 miljard. Dat zal alleen maar groeien, stelt de studie Marktkansen voor etnisch voedsel en etnische diensten van Wageningen UR uit 2009. In 2008 waren 2 op de 10 Nederlanders van allochtone afkomst

(westers en niet-westers), in 2050 zijn dat er 3 op 10. In 2050 wonen in Nederland 4,8 miljoen allochtonen, tegenover 12 miljoen autochtonen (nu 13,2 miljoen). Momenteel telt Nederland rond 960.000 mensen die zichzelf belijdend moslim noemen. Nederland telt grofweg 470.000 Surinamers, Antillianen en Arubanen. Verder wonen circa 100.000 Polen in Nederland en zijn circa 80.000 inwoners van Nederland afkomstig uit de Balkan en voormalige Soviet Unie.

ACHTERGROND

Ons land kent behalve winkels met een islamitische inslag nog veel meer supers met een allochtone achtergrond. Poolse supermarkten zijn daarbij het meest vertrouwd. Sandra van Zalingen, geboren Poolse en getrouwd met een Nederlander, is één van deze ondernemers. Ze runt Sklep Halinka in Vlaardingen en is franchisegever van nog twee winkels onder die naam. Volgens haar is de drempel een Poolse super binnen te stappen voor veel Nederlanders een hoge. ‘En als ze eenmaal binnen zijn, zijn ze vaak verrast dat we Nederlands spreken. De verhalen in de media over Polen dragen ook niet bij aan een positieve beeldvorming. Ik denk dat zo’n 10 procent van onze klanten Nederlands is. Sinds het EK voetbal in Polen (en Oekraïne, 2012, red.) hebben steeds meer

Nederlanders ons eten leren kennen als lekker. Voor Poolse supermarkten net zo ingeburgerd zijn als Turkse, zijn we echter wel nog 5 tot 10 jaar verder.’ Poolse supers kennen hetzelfde probleem als Turkse en Marokkaanse: ze zijn niet zo georganiseerd en daardoor ontstaan amper ketens. Van Zalingen: ‘Dat komt ook doordat er vanuit Polen op dit gebied amper in het buitenland wordt ondernomen. Ik sluit niet uit dat er een partij bezig is om iets groots op te zetten, maar het blijft vaak bij één of twee winkels. Een jaar of wat geleden was het trend om Poolse supers te openen, ze schoten als paddestoelen uit de grond. Maar vaak sluiten ze al snel weer. Helaas, want hoe meer winkelaanbod, des de lager de prijs van producten die uit Polen worden gehaald.’

F OTO : R O E L D I J K S T R A

‘Acceptatie gaat nog jaren duren’

Sandra van Zalingen van de Poolse supermarkt Sklep Halinka. Zij ziet weinig organisatie bij Poolse supers, waardoor geen ketens ontstaan.

generatie, ook steeds meer autochtonen. Met cijfers kan de expert dit niet onderbouwen. Volgens hem is dat ook de voornaamste oorzaak dat allochtone winkels nog niet zijn uitgegroeid tot landelijke spelers met een respectabel winkelaantal: ze zijn niet georganiseerd genoeg. ‘Op een aantal gebieden hebben die supermarkten de slag nog niet gemaakt. Neem bijvoorbeeld de folder, of op het gebied van onlinepresence: die is niet up to par. Er is een besef dat online erbij hoort, maar er is geen continue aandacht voor. De meeste traffic ontstaat nu nog via mond-tot-mondreclame. Islamitische klanten zijn daarin heel loyaal. Maar aan de andere kant: als om de hoek de prijs beter is, zijn ze weg.’

F OTO : D I E D E R I K VA N D E R L A A N

‘WAAROM GAAT TANGER, MET Z’N AVONTUURLIJKE ASSORTIMENT, NIET EENS IN EEN AUTOCHTONE WIJK ZITTEN?’ 12

Aouragh denkt dat een keten als Tanger de organisatie wel voldoende op orde heeft. Ook heeft die formule de power om iets groots, landelijks, op te zetten. ‘De omzetten zijn vaak prima en Tanger is echt een groot bedrijf dat zich bijvoorbeeld ook goed aan betalingsafspraken houdt. Maar ze richten zich op een doelgroep die in bepaalde regio’s zit. Is het niet een idee, juist vanwege het avontuurlijke assortiment, een autochtone wijk in te gaan en zien hoe dat verloopt? Zo’n pilot is helaas nog nooit gedaan.’ En dat terwijl volgens de onderzoekers van Wageningen UR etnische supers het steeds minder hoeven te hebben van alleen allochtone klanten en er dus kansen liggen. Autochtone Nederlanders waarderen de allochtone winkels steeds meer, vooral vanwege de vaak gunstige prijzen en het aanbod. Het uit Rotterdam afkomstige Sahan Supermarkten trad onlangs wel degelijk buiten de gebaande paden. Voor directeur Zeki Sahan speelt het aandeel allochtonen in een marktgebied voor zijn formule steeds minder een rol. De 11 december geopende supermarkt in Waalwijk (in een 960 vierkante meter tellende voormalige Jumbo) is volgens hem daarvan een voorbeeld. ‘Dat was vroeger anders, maar tegenwoordig trekken we tot wel 40 procent Nederlandse klanten. We richten ons daarom niet meer exclusief op marktgebieden met veel allochtonen.’

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

F TOTO : R O N J A N S E N

Zeki Sahan (midden) opende met zijn formule Sahan Supermarkten recent een winkel in Waalwijk. Sahan is een van de weinige islamitische supermarkten met meer winkels (6).

Er is in het begin soms nog wel enige schroom bij autochtone klanten, zegt Sahan. ‘Maar als ze eenmaal een keer zijn geweest, blijven ze terugkomen.’ Een grote meerderheid van allochtone ketens en supers blijft echter liever in de veiligheid van de voor hen bekende wijken. Wat volgens Aouragh weer een volgend fenomeen veroorzaakt. ‘Als een winkel het ergens goed doet, kun je er op wachten totdat er tien vrijwel identieke winkels naast elkaar zitten. Het gekke daarbij is dat geen van die winkels vervolgens omvalt. Dat komt doordat de aanwas van klanten heel groot is, de taart is groot genoeg. De doelgroep is groeiende. Er is een grote middenklasse van moslims in opkomst.’

Derde generatie Die laatste uitspraak wordt bevestigd in de eerder genoemde studie van Wageningen UR. Daaruit blijkt ook dat er een groot verschil in koopgedrag is tussen eerste, tweede en derde generatie allochtonen. De tweede en derde generatie kiezen meer voor gemak en onestop-shopping en gaan derhalve wel naar de supermarkt. Ook kiezen ze vaker voor Westerse producten en maaltijden, daar waar de eerste generatie vaak traditioneel kookt. De vraag die op dit moment onbeantwoord blijft: wie vangt deze interessante nieuwe klantengroep, de derde generatie, op? Voor deze doelgroep is de gang naar de

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

allochtone supermarkt niet meer vanzelfsprekend. En waar traditionele allochtone supermarkten de slag verliezen op het gebied van organisatie, hebben de landelijke supermarktretailers geen kaas gegeten van halal, vindt Aouragh. ‘Op een vleesverpakking van Albert Heijn staat wel vijf keer dat het halal is. Veel moslims vertrouwen dat niet’, zegt hij. De kenner heeft geen antwoord op de vraag waar de moderne islamitische klant uiteindelijk terechtkomt. ‘Als allochtone supers een moderniseringsslag maken in look and feel, en online de interactie aangaan, dan kunnen zij die klanten bereiken en daardoor ook serieuze spelers worden. Doen ze dat niet, moeten ze op termijn voor hun positie vrezen. De grote ketens halen langzaamaan de kennis over doelgroep en assortiment in huis en maken op die manier de inhaalslag.’

KORTOM... Islamitische klanten vormen een groot, deels onontgonnen, potentieel Allochtone ketens schieten tekort op het gebied van organisatie De ‘grote jongens’ missen de juiste kennis De strijd richt zich op de ‘derde generatie’

FOODBOARD™ zorgt voor mximale productveiligheid Karton met functionele barrière voor duurzame en veilige levensmiddelenverpakkingen Het veiligstellen van de gezondheid van de consument heeft de hoogste prioriteit. Als ‘s werelds toonaangevende aanbieder van verpakkingen heeft Mayr-Melnhof Karton een nieuw karton ontwikkeld dat de hoogst mogelijke productveiligheid garandeert. FOODBOARD™ beschermt verpakte levensmiddelen tegen o.a. minerale oliën, ftalaten, DIPN en bisfenol A. De unieke functionele barrière in het karton biedt niet alleen bescherming tegen ongewenste substanties uit de primaire verpakking, maar voorkomt ook dat drukinkten van buitenaf tijdens transport, opslag of in het supermarktschap het levensmiddel binnendringen. FOODBOARD™ beschermt zodoende ook tegen cross-contaminatie. FOODBOARD™ is veiliger dan karton uit maagdelijke vezels, is niet voorzien van een extrusie-laag of laminaat en is daarom volledig recyclebaar en biologisch afbreekbaar. Het karton is ook FSC® RI 3()& JHFHUWL¿ FHHUG YHUNULMJEDDU HQ JDUDQGHHUW ]RGRHQGH GH HFRORJLVFKH YRRUGHOHQ YDQ HHQ duurzame verpakkingsindustrie. De eisen die gesteld worden in het derde ontwerp van de Verordening betreffende wetgeving inzake minerale oliën van het Duitse Ministerie van Voedselvoorziening en Landbouw zijn niet haalbaar. De markt vereist echter wel, onafhankelijk van een wettelijke regeling, een migratiebarrière om het vertrouwen van de consument te garanderen en dure terugroepacties van producten te vermijden. FOODBOARD™ verzekert duurzaam vertrouwen van zowel de consument als van de handel in verpakte producten. Door het FOODBOARD™-logo op de verpakking te gebruiken kunnen ondernemingen hun betrokkenheid op het gebied van productveiligheid ook duidelijk communiceren en zodoende het consumentenvertrouwen aanzienlijk verhogen en daarmee de autoriteiten informeren over de functionele barrière in het supermarktschap. Voor meer informatie kunt u zich richten tot: FOODBOARD@mm-karton.com Tel.: + 43 1 50136-0

BESCHERMT VOEDSEL TEGEN MINERALE OLIEN

Vouwkarton met functionele barrière beschermt tegen minerale oliën en andere gedeﬁnieerde ongewenste stoffen beschermt tegen cross-contaminatie gedurende transport, opslag en in het winkelrek is recycleerbaar, bio-afbreekbaar en verkrijgbaar met FSC ® of PEFC ™ certiﬁcaat

EEN PRODUCT VAN MAYR-MELNHOF KARTON EUROPA‘S TOONANGEVEND PRODUCENT VAN VOUWKARTON MET GERECYCLEERDE OF MAAGDELIJKE VEZELS WWW.MM-KARTON.COM, FOODBOARD@MM-KARTON.COM

migratie barrière luchtdoorlaatbaar

A C A D E M I C U P D AT E

Wat is er onderzocht? Een aantal formules heeft flink wat biologisch assortiment toegevoegd, waardoor het steeds beter beschikbaar wordt voor het grote publiek. De vraag is of dit grote publiek, naast de groep van ‘sterk overtuigden’, ook daadwerkelijk biologische producten gaat kopen. Recent onderzoek laat zien wat het kopen van biologische producten bevordert of juist niet. Met de uitkomsten kunnen supermarktorganisaties en producenten hun biologisch assortiment beter afstemmen op hun shoppers.

Wie heeft het onderzocht? Jenny van Doorn (University of Groningen) en Peter C. Verhoef (University of Groningen)

Hoe zit het onderzoek in elkaar? De auteurs onderzoeken welke kenmerken vanuit aanbod en vanuit de consument invloed hebben op het kopen van biologische voeding in de supermarkt. Het onderzoek is gebaseerd op GfK-data, aangevuld met inzichten over houdingen van consumenten. Alle data zijn afkomstig uit Nederland. De gegevens zijn verzameld tussen 2007 en 2009. Er is gekeken naar kenmerken van het aanbod: type categorie, promotie-aandeel, prijs en beschikbaarheid van biologische producten. En naar kenmerken van de consument: gericht op anderen (waarden ten aan zien van de biosfeer en altruïsme) en gericht op zichzelf (gezondheid, kwaliteitsbewust, prijsbewust, egoïsme).

F OTO : E F M I

Onderzoekers van EFMI Business School houden structureel de wetenschappelijke publicaties bij voor Foodmagazine. In deze editie bekijkt Melanie Murk-Severein onderzoek naar het profiel van kopers van biologisch assortiment.

Senior onderzoeker Melanie Murk-Severein van EFMI Business School.

biologische producten te kopen. Dit is echter niet het geval in minder gezonde categorieën. Zij kopen ook meer biologisch in verscategorieën, zelfs als de promotiedruk hoog is. Ten slotte spelen prijs en een beperkte beschikbaarheid bij hen een beperkte rol. Shoppers die relatief altruïstisch (onbaatzuchtig) zijn, kopen niet zo snel biologische producten. Dit geldt ook voor meer prijsbewuste shoppers en meer egoïstische shoppers. Vrouwen, hoogopgeleiden en kleinere huishoudens zijn eerder geneigd biologische producten te kopen. Shoppers die relatief meer gericht zijn op gezondheid en kwaliteit wijken enigszins af van het algemene beeld.

Welke aanbevelingen voor directies van supermarkten en/of fabrikanten vloeien voort uit het onderzoek? Supermarktorganisaties en leveranciers doen er goed aan om zich te verdiepen in hun shoppers die niet behoren tot de ‘sterk overtuigden’ als het gaat om biologisch assortiment. Hoe groot is bijvoorbeeld de groep die wel geneigd is om biologisch product te kopen? En zijn shoppers van een formule zo prijsbewust (bij een hogere prijs ten opzichte van het reguliere product) of egoïstisch dat biologisch assortiment voor hen minder aantrekkelijk is? Hoe kun je biologisch assortiment interessanter maken voor bepaalde groepen? In sommige gevallen is het benadrukken van kwaliteit of gezondheid het duwtje dat de shopper nodig heeft om het biologische product te kiezen. In andere gevallen is een categorie misschien niet geschikt om biologisch product te voeren. Uiteraard moet het prijsverschil met regulier product goed worden bekeken. Op tactisch niveau kunnen retailers en producenten zich specifiek richten op vrouwen, hoogopgeleiden en kleine huishoudens, omdat zij meer geneigd zijn om biologisch product aan te schaffen.

BIOLOGISCH, WIE KOOPT DAT NOU?

Wat zijn de resultaten van het onderzoek? De aankopen van biologisch product worden bevorderd als het behoort tot een verscategorie en wanneer de beschikbaarheid goed is. Shoppers zijn minder snel geneigd om biologische producten te kopen in categorieën die als minder goed/gezond worden gezien, in categorieën met een hoge promotiedruk en wanneer het prijsverschil met regulier product te groot is. Shoppers die zich in verhouding meer bekommeren om de biosfeer (milieu en dierenwelzijn), de ‘sterk overtuigden’, zijn sowieso meer geneigd om

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Waar is het onderzoek terug te lezen? J. van Doorn, P.C. Verhoef (2015), Drivers of and Barriers to Organic Purchase Behavior, Journal of Retailing, 91 (3, 2015), p. 436-450.

COVERSTORY

BLAUW BLOED WE 16

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Tekst: Leo Koomen

WAAROM AH’S TOPTALENT ELDERS ZO GOED LANDT

Het lijstje retailprominenten met een AH-achtergrond is schier eindeloos. Wat maakt de marktleider tot de leverancier van toptalenten en Zaandam tot hét opleidingsinstituut voor de retail? Het geheime ingrediënt – het blauw bloed – bestaat dat eigenlijk wel, en als er zo’n ingrediënt is, waarom ging het dan in 2003 zo faliekant mis met Ahold? Foodmagazine in gesprek met ex-AH’ers en headhunters. Over de weg van Ab Heijn naar Wouter Kolk.

RKT Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

COVERSTORY

eppie. Wie op zoek gaat naar het geheim achter het succes van het topmanagement van Albert Heijn, komt uiteindelijk uit bij het bronzen beeld van de klant dat jaren voor het hoofdkantoor van de keten heeft gestaan. Het robuuste beeld representeert de kern waar het bedrijf bijna al die jaren aan heeft vastgehouden. ‘Albert Heijn is groot geworden door de aanpak van de broers Ab en Gerrit Jan Heijn, kleinzonen van de oprichter. Hun bedrijf werd uiteindelijk Ahold, maar hun hart lag bij de detailhandel: alles in het belang van de supermarkt. ‘Beppie’ is ook helemaal in hun geest: ‘Opdat wij nooit vergeten voor wie wij werken’.’ Aldus Erik Muller, hoofd pr voor Ahold en Albert Heijn, in dienst van 1980 tot 2001. ‘Het was de grote kracht van Ab Heijn om alles tot het simpele terug te brengen: als mevrouw Jansen uit Zaandam het niet begrijpt, begrijpt niemand het.’ De focus op de klant is een eerste succesfactor. De tweede: het vroeg herkennen van getalenteerde mensen. De kracht van de familie Heijn, en later die van het concern, zit in op de goede plek neerzetten van talenten en hen volledig verantwoordelijk maken voor hun taken. Muller: ‘Loslaten; fouten maken mag, maar wel contact houden. Dat is de reden waarom talenten als Krijn Dorsman, Harry Bruijniks en Tom Heidman zo groot hebben kunnen worden. Ze kregen vertrouwen.’

De afgelopen decennia heeft het Zaanse concern heel wat toptalent grootgebracht, talent dat ook elders in food en retail heel goed uit de voeten kan. Op de vraag wat deze functionarissen gemeen hebben valt intern wel eens de term ‘blauw bloed’. Natuurlijk: iedereen met enige toewijding in zijn werk voelt zich betrokken bij zijn bedrijf. Maar wat zijn de kernkwaliteiten van AH-functionarissen, als die zo geliefd zijn op de arbeidsmarkt?

‘ALS JE GESTUDEERD HEBT, HOEFT DAT GEEN BEZWAAR TE ZIJN’

1 1 F OTO C R E D I T

Blauw bloed

Muller, nog steeds actief als communicatiedeskundige binnen food en retail: ‘Het is een manier van denken. Gewoon blijven doen, maar ook iedereen het zijne gunnen. De mensen met echt blauw bloed knijpen niet uit: iedereen moet er beter van worden, de klant, de leverancier, en als we dan heel veel omzetten, worden wij er ook beter van. In die volgorde. Dat is eigenlijk het hele verhaal.’ Bij het blauwe bloed hoort ook: je gedragen als een gentleman. Muller: ‘Ook dat is beslist een aspect van dat management. Niet het onderste uit de kan halen, maar begrip tonen voor de andere kant. Niet vanuit een

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Goede mensen zoeken goede mensen Ralf Knegtmans is managing partner bij De Vroedt & Thierry Executive Search in Amsterdam. Waarom doen AH-managers het zo goed in andere functies? ‘Omdat de focus op de daadwerkelijke behoeften van de consument zó stevig zit ingebakken in de cultuur van Albert Heijn. En dat is erg knap, want die veranderen in rap tempo. AH doet daarin geen aannames, maar onderzoekt voortdurend waar die nieuwe behoeften liggen. De topfunctionarissen bij Albert Heijn zijn veelal mensen die strategisch sterk zijn en die nieuwe concepten kunnen bedenken. Maar het zijn tegelijkertijd ook aanpakkers, implementors, die dingen echt weten te realiseren. Die combinatie van visie en uitvoering klinkt heel simpel, maar is in de praktijk niet zo voor de hand liggend. En dat begint met een sterke selectie. Albert Heijn heeft sinds jaar en dag een sterke hr-divisie, waarin veel aandacht wordt besteed aan het zorgvuldig binnenhalen van de juiste mensen.’

hoge toren de zaken aansturen, maar samen met zakenpartners ergens naartoe groeien. Mensen meenemen. Actiegroepen als Milieudefensie kwamen altijd naar Ahold. Want ze wisten: bij Ahold mag het. Daar wordt altijd even naar je geluisterd. Ook dat hoort bij die houding.’ ‘En blauw bloed heeft ook te maken met de plaats van vestiging. Het is een Zaans bedrijf. Zolang je maar die echte Zaankanters in het bedrijf houdt, die de rest bij de les houden, gaat het goed. Zaankanters hebben dat directe, elkaar op zaken aanspreken.’ Tom Heidman, van 1987 tot 2002 bij AH werkzaam:

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Waar wordt bij die selectie vooral op gelet? ‘Of mensen wel passen binnen die sterke cultuur. Die cultuur is wel veel internationaler geworden. Ons kantoor werft ook voor Ahold; kandidaten moeten daarvoor een global mindset hebben, ze moeten een internationale blik hebben, kennis van de Amerikaanse markt én ze moeten zich sterk willen verdiepen in de veranderende consument. Daarnaast onderscheiden de beste managers zich niet zozeer door wat ze kunnen en weten, maar door wie ze zijn en wat hen drijft. Die drijfveren en persoonlijkheid worden nadrukkelijk betrokken bij selecties door AH.’ Wat zijn andere gemeenschappelijke kenmerken, naast conceptueel denken, aanpakken en consumentenfocus?

‘Goede mensen willen altijd met goede mensen werken. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat toptalenten vooral informeel leren. Ze willen zich omringen met heel goede mensen en leren daardoor veel van elkaar. Als je dus vanuit hr heel goede mensen selecteert, trekt dat ook weer heel goede mensen aan. René Repko is marketeer van het Jaar geweest, Tom Heidman heeft (samen met Joost Sliepenbeek) Jumbo-C1000 gedaan. Sliepenbeek – een van de allerbeste cfo’s van Nederland – deed ook de exit van Hema aan Lion Capital. Dat zijn heel grote talenten die AH aan zich heeft weten te binden. Echter: nú is het niet zo ingewikkeld om te zeggen dat Joost Sliepenbeek en Tom Heidman grote talenten zijn. Het knappe van Ahold is dat het concern al in een vroeg stadium van carrières talenten weet te spotten, te binden en op te leiden. En dat wordt later een exportproduct. Marten Booisma (1999-2007 bij Ahold, red.) rapporteerde destijds als chief human resource officer direct aan de ceo. Dat betekent dat Ahold een prominente plaats toekent aan talentontwikkeling en talentacquisitie in de Raad van Bestuur. Toen finance belangrijker werd dan people, ging het tijdelijk minder goed bij Ahold, maar inmiddels is die focus op hr weer helemaal terug.’

11 F OTO C R E D I T

COVERSTORY

12Fotobijschrift

‘Dat noblesse oblige hoort bij de marktleider, dat zat er vroeger zeker in. Voor mij was Ab Heijn zelf iemand die daar voor stond, maar ook mensen als Peter van Dun, Rob Zwartendijk en vooral Krijn Dorsman. Dat was een gentleman in alle opzichten, maar ook een heel goede commerçant. Veel van hun opvolgers komen uit die Dorsman-school. Ik heb daar altijd met veel respect naar gekeken.’ Ook René Repko (bij AH van 1996-2001, nu o.a. Rituals) herkent die gentleman: ‘Maar het gaat veel verder dan dat. AH heeft uitmuntende managers gekend. Daar werd op geselecteerd, in combinatie met opleiding.

De hr-functionarissen hebben er sterk aan bijgedragen dat er niet zo maar een gemiddelde set mensen werd aangesteld. Maar ook in processen, systemen en met name innovatie in assortimenten en techniek is Albert Heijn een sterke organisatie.’ Muller: ‘Het oprichten van het inkoopverbond AMS destijds, werd door Frits Ahlquist gemotiveerd met de woorden ‘We moeten er samen beter van worden.’ Dus de klant, de fabrikant en de winkelier. Als marktleider neem je je verantwoordelijkheid, ook voor de fabrikant. Noblesse oblige.Veel introducties werden ook bij Albert Heijn gedaan, juist omdat er werd samengewerkt.’

Talent search

11 F OTO C R E D I T

‘GOEDE MENSEN WILLEN ALTIJD MET GOEDE MENSEN WERKEN’

Voormalig headhunter Theo Konings heeft tussen 1978 en 1996 veel selectiewerk verricht voor Albert Heijn. Konings deed vooral het middelmanagement; topmanagement en Raad van Bestuur werden gerecruteerd door bureau Spencer Stuart. Konings selecteerde niet op ‘blauw bloed’. Sterker nog: ‘Het is de eerste keer dat ik er van hoor! Wij selecteerden op marketingkwaliteiten, strategisch inzicht, ambitie en drive. Dat zijn toch wel de kernwoorden die passen bij die functies. En Nyenrode was een pre. Ab Heijn was daar erg van gecharmeerd, hij zat in de Raad van Advies en sponsorde Nyenrode ruimhartig. Maar er waren ook wel kandi-

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

daten die bij een selectie op de bank zaten met een behoorlijke air om zich heen, met een houding als: waar kan ik allemaal uit kiezen? Dan zeiden wij: ‘Nou, bij Albert Heijn is het zo: als je gestudeerd hebt, hoeft dat geen bezwaar te zijn. Als je je best doet, kun je een eind komen.’ Het ging bij selectie veel meer om karakter, doorzettingsvermogen en de juiste instelling. In die zin was er wel een soort AH-bloedgroep. Retailers, mensen die kunnen nadenken en een strategie bepalen, maar die tegelijk niet te beroerd zijn om een omgevallen pak melk recht te zetten in de supermarkt. Aanpakken is ook een selectiecriterium.’ Ralf Knegtmans is managing partner bij De Vroedt & Thierry Executive Search in Amsterdam. Het bureau werkt onder meer voor Ahold. Knegtmans: ‘Dat blauwe bloed, ik begrijp wat ze ermee bedoelen, maar het is geen term waar wij mee werken. Het zegt ons niet zo veel, je hoort de term ook bij de KLM. Ook dat is een bedrijf met een sterke cultuur, trots en sterke waarden.’ Ahold heeft een goede reputatie onder headhunters, stelt Knegtmans. ‘De toptalenten die Ahold zoekt, zijn van een hoog niveau. De keerzijde is dat die talenten ook gewild zijn bij andere bedrijven; ze zijn daardoor doorgaans ook makkelijk elders plaatsbaar. De reputatie van Ahold is zeer goed. Wij werken graag voor het bedrijf, omdat de allerbeste talenten graag bij een goed merk willen werken waar andere talenten werken, juist omdat het een positieve impact op hun eigen leercurve heeft. Toptalent gaat niet primair voor de baan met het hoogste salaris en de grootste auto. Ze zoeken een bedrijf met enorme uitdagingen, een internationale setting, waar veel te doen is, waar complexiteit is en waar ze zich kunnen omringen met de allerbeste mensen om zelf ook nog van te leren. Albert Heijn is zo’n bedrijf, maar er zijn meer Nederlandse bedrijven die een magneet zijn voor talent.’

2003 Het succes van het topmanagement is deels toe te schrijven aan het oog voor talent, eerst bij de familie Heijn zelf, later ingeweven in het bedrijf. Muller: ‘Ahold was een van de eerste beursgenoteerde ondernemingen met een hr-specialist in de raad van bestuur: Peter van Dun. Van Dun was echt een mensenmens; steeds bezig met hoe je mensen kon klaarstomen voor de organisatie. Met

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Geel bloed Na 2001 werkt Erik Muller via Van Hulzen PR ook voor Jumbo. Heeft hij een soortgelijke bedrijfscultuur herkend binnen de organisatie bij Van Eerd? ‘Natuurlijk. Bij Jumbo is er geel bloed. Mensen kunnen ook daar laaiend enthousiast zijn voor hun formule. Dat wordt daar versterkt door de familie, die daarin ook heel open is en dat overdraagt. Ze zijn bij elke opening, staan heel menselijk in de media. Dat soort mensen wil feitelijk veel liever in de winkel staan dan grote financiële klussen oppakken. Daar hebben ze dan ook de juiste mensen voor in de arm genomen, zoals Ton

van Veen. De Van Eerds zijn net als de familie Heijn gewoon winkeliers. Zo is een kleinzoon van Gerrit Heijn in IJmuiden nu weer een bakkerij begonnen. Wat die mensen bindt, is dat ze het vak, maar vooral klanten leuk vinden.’

Streepje voor René Repko was marketeer bij AH van 1996 tot 2001. ‘Ondanks dat ik er slechts 5 jaar heb gewerkt, heb ik het idee onderdeel te zijn van die sterke cultuur binnen een van de meest succesvolle bedrijven. De manier van werken gaat in je aderen zitten: het aanpakken en de constante focus op de klant. De saamhorigheid heeft te maken met dat Albert Heijn ooit een familiebedrijf is geweest. In de jaren 1996-2001 ging dat familiegevoel naar de achtergrond, door de sterke internationale expansie.’ Heeft u nog een band met de collega’s uit die tijd? ‘Jazeker. Je komt ze her en der tegen, omdat ze veelal uitstromen. Albert Heijn is ook het grootste opleidingshuis van Nederland. Geen bedrijf waarin zo veel mensen tot een seniorniveau kunnen groeien. En wie naar elders vertrekt, blijf je

spreken, een paar keer per jaar. Er zijn talloze subgroepjes van ex-AH’ers die elkaar verschillende keren per jaar opzoeken.’ Geeft een AH-achtergrond een gemiddeld hogere marktwaarde? ‘Ik denk het wel. Je hebt ervaring in het huis waarin het retailspel tot in perfectie wordt gespeeld. Met alle nadelen van dien hoor, want soms is het ook een ministerie natuurlijk. Maar het draagt sterk bij aan je kennis en ervaring. Dan heb je bij een headhunter een streepje voor, hoor.’

COVERSTORY

Ahold functionarissen geland op nieuwe plekken Dirk Anbeek Bert Bargboer Jeanet Barink, Meike Beeren Wim van den Berg Ralph Bertrand Quirijn Bolle Gerard van Breen Harry Bruijniks Paul Burger Henk Casteleijns Niek Jan van Damme Dick Dijkstra Maarten Dorhout Mees John van der Ent Tjeerd Hegen Tom Heidman Robert van Houten

ceo Wereldhave ceo Goossens Wonen en Slapen commercieel manager franchise Monuta ceo Marqt managing director Prinsen Food Group manager formulestrategie en innovatie Jumbo Supermarkten founder Marqt directeur A.S. Watson/Kruidvat ceo Euretco; diverse commissariaten (o.m. Jumbo) ceo AgriRetail/Welkoop ceo a.i. DA Groep Vorstandsmitglied Deutsche Telekom/T-Mobile ict-manager Jumbo Supermarkten vice-president Grand Vision (Pearle) ceo V&D Groep ceo Hema ceo Vion a.i.; diverse commissariaten ceo Agu Holding

Jos Jongstra Linda Keijzer Sjaak Kranendonk Sander van der Laan Luuk Lantinga Eric Leebeek Mirjam van der Linden IrĂŠnke Meekma Casper Meijer Caroline Mouwens RenĂŠ Repko Alfred Rijk John de Ruijter Dick Roozen Agnes Schrijver Joost Sliepenbeek Stefan Swart Ed van de Weerd Guido van Woerkom

algemeen directeur D.I.O. drogisterijen algemeen directeur Ziengs Schoenen algemeen directeur Spar Holding ceo Action directeur Vastgoed Plus Supermarkten commercieel directeur Plus Holding algemeen directeur Oogziekenhuis Zonnestraal algemeen directeur Bakker Barendrecht ceo Blokker Holding commercieel directeur VBK Media chief marketing officer Rituals inkoopmanager Jumbo Supermarkten manager IT en SCM ANWB Retail algemeen directeur Superunie directeur HR Blokker Holding cfo Vion algemeen directeur Coffee Company & DE Cafe directeur commercie Jumbo Supermarkten Detailhandel Nederland

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

zo’n hr-functie in de raad geef je het belang aan dat je aan je mensen hecht. Het gaat niet alleen om geld verdienen, maar ook om de toekomst van die mensen.’ Van Dun is in 2015 overleden. Jeroen Smit richtte vorige maand in FD Magazine postuum een prachtige open brief aan Van Dun, waarin hij de essentie rond het Ahold-debacle aanhaalt: ‘Van Dun maakt zich zorgen. Hij waarschuwt ceo Cees van der Hoeven in zijn afscheidsspeech (in 1997, red.): Cees je moet niet de grootste willen worden, maar de beste. Dan word je vanzelf de grootste. Het gaat niet om aandeelhouderswaarde, maar om de klant.’ Muller, Repko en Heidman herkennen het verschuiven van de focus binnen Ahold voorafgaand aan het jaar 2003. Expansie werd belangrijker dan de Albert Heijnklant en het eigen personeel, wat het concern bijna de kop kostte. Jaren van wederopbouw volgden, maar nu komt de focus van de jaren tachtig en negentig weer terug. Muller: ‘Eind jaren negentig, met het vertrek van Van Dun, is die stoel komen te vervallen, maar sinds enkele jaren terug is er weer een hr-stoel in de raad. Heidman: ‘In de tijd dat Ahold internationaal sterk groeide werd ‘blauw bloed’ een soort geuzennaam: ben je er echt een van ons of ben jij gewoon binnen komen vliegen in de tijd van sterke expansie, toen het een heel grote corporatie werd? In die jaren voor de crisis van 2003 heeft de organisatie Albert Heijn het enkele jaren erg moeilijk gehad binnen het snel groter wordende Ahold. Na de crisis hebben ze het blauwe bloed pas weer in 2010 een beetje teruggevonden. En eerlijk gezegd: nu onder Wouter Kolk komt het weer versneld terug. De menselijke leiderschapstijl van Wouter Kolk biedt daar de ruimte weer voor. Het DNA, het gentlemanship en het fatsoen van onder Krijn Dorsman komt daarmee weer een flink stuk terug.’ Ook Muller wijst op de revival van het blauwe gevoel binnen de Albert Heijn-organisatie. ‘Ik heb de indruk dat die houding weer terugkomt. Sinds het aantreden van Wouter Kolk is er weer die ontspannen houding in het management. Niets ten nadele van zijn voorgangers overigens, want die hadden beslist een andere opdracht. Albert Heijn had het nodig om er weer bovenop te komen, dus daar ligt geen enkel verwijt. Maar de mense-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Zelfredzaamheid Tom Heidman (bij AH van 1987 tot 2002, commercieel directeur): ‘Bepalend voor het blauwe gevoel is in mijn ogen het feit dat er veel mensen bij AH hebben gewerkt die van generatie op generatie elkaar zijn opgevolgd. Daar is die term ‘blauw bloed’ uit ontstaan, terwijl hij later breder is ingezet. Veel mensen op het hoofdkantoor hadden wel een broer die bedrijfsleider was, of een vader die ook in de organisatie heeft gewerkt of in een van de pro-

ductiebedrijven, zoals Marvelo.’ ‘Zelfredzaamheid, ondernemersgeest en een beetje eigenzinnigheid zijn de gemeenschappelijke eigenschappen van het toptalent binnen Ahold. Mensen die in die tijd gemiddeld genomen beter waren opgeleid dan hun collega’s. Een mix van academici en hbo’ers. In de jaren tachtig was Nyenrode al belangrijk binnen AH, toen dat bij andere bedrijven nog helemaal niet het geval was.’

lijke aanpak is weer meer terug. Zelfs in de winkels bespeur ik nu weer een heel nieuw elan bij AH.’

Het Blauwe Boekje Het blauwe bloed speelde ook een rol in de zware tijden binnen Albert Heijn, stelt Muller. Ten tijde van de ontvoering in 1989 of bij de dubbele moord tijdens een overval in Oosterbeek blijkt de saamhorigheid binnen het bedrijf groot. ‘Maar ook heel recent bij het Allerhande Kerstfestival in december. De trots die daar vanaf straalt. Er hebben veel mensen van het hoofdkantoor meegewerkt. Bezoekers merken het; als medewerkers bij de uitgang je vriendelijk bedanken voor je komst. Dat past bij dat blauwe gevoel, het trots zijn op je zaak’, zegt Muller. ‘Ooit is er nog eens een uitgave geweest, Het Blauwe Boekje, vrij naar Mao, maar daarmee krijg je die saamhorigheid niet. Je kunt het niet van bovenaf opleggen, je moet het als bedrijf verdienen. Je kunt het niet cultiveren, het komt voort uit het gedrag van de bedrijfsleiding. Of niet. En Albert Heijn heeft het verdiend, in al die jaren.’

KORTOM... Het ‘blauwe bloed’ vormt het AH toptalent. Een sterke focus op de klant, een aanpakmentaliteit, sterk wederzijds vertrouwen en een goede opleiding maken de kern van het succes.

ACHTERGROND

Tekst: Edwin Rensen

Ook in 2016 wil Plus Wijnsupermarkt van het Jaar worden. Het is dé grote drijfveer voor Elke Wolterink, sinds februari 2014 wijnkoper bij Plus. Aan het eind van dit jaar wil de keten tweehonderd wijnadviseurs in dienst hebben. Deze dragen in belangrijke mate bij aan de winst.

upermarkten hebben niet altijd de spannendste wijnen in het schap staan, maar Plus doet er alles aan om dat imago te logenstraffen. Niet alleen als het gaat om informatie over wijn en de deskundigheid van het personeel, scoort de retailer al jaren bovengemiddeld volgens marktonderzoeker Nielsen. De wijnafdeling van Plus presteert ook het beste met kwaliteit van de wijnen, zoekgemak, inrichting en overzichtelijkheid. Hoog tijd om Elke Wolterink op te zoeken. Zij is verantwoordelijk voor het wijnschap bij Plus. Was het lastig om Alexandra Pouderoyen - die de overstap naar Jumbo maakte - vorig jaar op te volgen? ‘Zo wil ik het niet zeggen. Ik ben blij dat ik tot februari vorig jaar enige jaren met haar heb kunnen werken. Ze won eind 2014 de titel Wijnkoper van het Jaar en troefde vakspecialsten af. Haar ervaring en kunde combineer ik met mijn eigen ideeën.’

F OTO ’ S : H E R B E R T W I G G E R M A N

‘GEMIDDELD HEBBEN WE TWEE KEER PER JAAR EEN SCHAPWISSEL’

Is er een groot verschil met de wijnverkoop bij Hema waar je voorheen verantwoordelijk was voor het wijnschap? ‘Het wijnschap is bij Plus veel uitgebreider dan bij Hema waar zo’n categorie toch net wat minder van belang is. Hier kan ik dus nóg meer mijn ei kwijt. Plus is bovendien een coöperatie. De contacten met de ondernemer hebben een andere dimensie dan bij een filiaalbedrijf. Het houdt mij scherp. Ondernemers hebben een eigen winkel en dat stralen ze ook uit. Het dwingt mij om nog meer mee te denken vanuit de consument.’ Je hebt dus veel contact met de ondernemers. Wat levert dat op? ‘Eén van de grootste uitdagingen was ooit om ondernemers enthousiast te krijgen voor de wijncategorie. Als zij enthousiast zijn, brengen ze dat over op de consument. In de praktijk heeft dat goed gewerkt bij de actie ‘Top wijnen voor weinig’. Hele dozen met bijzondere nieuwe wijnen verkopen we voor halve prijzen. Het is een aanvulling op het bestaande assortiment, dat al heel uitgebreid is.’ Keer op keer wordt Plus uitgeroepen tot Beste Wijnsupermarkt. Wat is de belangrijkste reden hiervoor? ‘Absoluut de deelname van medewerkers aan de internationaal erkende Wine and Spirit Education Trustopleiding. Er zijn inmiddels 180 wijnadviseurs die deze zevendaagse opleiding hebben gevolgd en drie dagen in Frankrijk naar een chateau zijn geweest om bij de bottellijnen te staan en zelf druiven te plukken. En die uiteindelijk een examen hebben afgelegd. Eind 2016 zijn

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

F OTO : J A N W I L L E M VA N H O U W E L I N G

WIJNADVISEURS BEZORGEN PLUS KEER OP KEER DE TITEL

Elke Wolterink nodigt regelmatig internationale wijnexperts uit, die masterclasses verzorgen voor het personeel.

er meer dan tweehonderd wijnadviseurs. Dit betekent dat het grootste deel van onze winkels een wijnadviseur heeft rondlopen, waarbij onze uiteindelijke wens is dat iedere winkel een wijnadviseur heeft. Uit het onderzoek van Nielsen, op basis waarvan wij zijn verkozen, bleek dat de deskundigheid van het personeel en de informatievoorziening over de wijnen enorm hoog worden gewaardeerd.’ Is het wel mogelijk om bij zo’n relatief korte opleiding deskundig te zijn? ‘Jazeker, we gaan echt de diepte in. De theorie over wijnlanden, wijngebieden en druivenrassen wordt behandeld, maar ook het proeven en het combineren van wijn en spijs komen aan bod. Tevens is er ruim aandacht voor de praktijk met trends en ontwikkelingen in wijn en de meest gestelde wijnvragen. Ook gaan de deelnemers samen op een driedaagse wijnreis naar Frankrijk. Alles bij elkaar een intensieve, maar leuke opleiding die erop is gericht de klant optimaal van dienst te kunnen zijn bij het maken van een wijnkeuze. Op de website Plus.nl/assortiment/wijn/wijnadviseurs is te zien in welke supermarkten een wijnadviseur aanwezig

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

is. De wijnadviseurs zijn te herkennen aan de speciale wijnsloof en naambadge met ‘Plus Wijnadviseur’.’ De wijnadviseur zal niet altijd in de buurt zijn. Hoe wordt dan toch de juiste informatie verstrekt ? ‘Ook bij het wijnschap is veel informatie te vinden. In alle 190 Briljant-winkels is inmiddels een touchscreen aanwezig. Dit scherm biedt informatie over de verschillende wijnen. In het beginscherm kan de consument kiezen voor de categorieën aanbiedingen, bekroningen, smaak, land en gerecht. Zo helpen we in het maken van de keuze voor de juiste wijn. Onder het scherm hangt ook een scanner, waarmee de klant een fles wijn kan scannen voor meer informatie. Ook is er op veel plekken een top-5-meubel. In de vakhandel is veel wijnkennis normaal. Maar dat hoort bij Plus ook normaal te zijn. De consument heeft er behoefte aan.’ Het blijft niet bij cursussen en informatie bij het schap. Jullie houden ook masterclasses? ‘Ja, de kennis onder de wijnadviseurs moet actueel blijven. Daarom houden we wijninspratiedagen, waarbij de wijnadviseurs niet alleen kennis met elkaar delen, maar

2016

International Food and Drinks Exhibition The worldâ&#x20AC;&#x2122;s best Food, Drinks and Gastronomy Experience

BARCELONA, SPAIN April 25th - 28th / 2016 Fira de Barcelona Gran Via Venue

www.alimentaria-bcn.com

Alimentaria

Exhibitions

Het Nationale

Dinsdag 8 maart 2016

3e editie : Private Label Congres Thema: Internationale ontwikkelingen rondom private labels Key note speaker: Philippe Gruyters Managing Director EMD en ex-topman van Aldi

Initiatief van

Mis het niet! Schrijf u in via: www.privatelabelcongres.nl

F OTO : H E R B E R T W I G G E R M A N

ACHTERGROND

Elke Wolterink: ‘In een gemiddelde winkel verkopen we ruim 370 wijnen.’

we nodigen ook wijnexperts uit , zoals de eerste Nederlandse Master of Wine, Frank Smulders. Ook treden aansprekende gastdocenten aan, zoals sommelier Edwin Raben. In augustus was er een masterclass met de Australiër Bill Hardy in het Scheepvaartmuseum, en in september met de Argentijnse José Ruben Morales, wijnmaker van Callia.’ Ja, want het is veel meer dan de huiswijnen die bij Plus het schap sieren? ‘Zeker. In een gemiddelde winkel verkopen we ruim 370 wijnen. Dat verschilt natuurlijk per vestiging in verband met de vloeroppervlakte. Ook is de vraag soms anders. In kleine dorpen zijn de behoeftes vaak toch anders dan in een grote stad. Feit is dat wij ten opzichte van andere ketens relatief veel aandacht voor wijn hebben. De huiswijnen vormen het visitekaartje, maar elk prijssegment moet goed zijn. Dus ook de speciaal geselecteerde wijnen als een Callia, Château de l’Horte of El Descanso krijgen aandacht. We proeven alle wijnen eerst zelf.’ Hoe pakken jullie trends op en hoe vertaalt zich dat in het schap ? ‘Behalve dat we veel sparren met ondernemers en wijn-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

kenners in huis halen, horen en zien we zelf ook veel. Ik zit hier ook niet alleen op het servicekantoor, maar kom ook op inspiratievolle plekken, denk aan de grote steden, waar trends wat eerder opkomen dan in de rest van het land. Ook in het buitenland houden we ontwikkelingen in de gaten. Voor het eerst zien we bij Plus nu dat er meer witte wijn dan rode wijn wordt gedronken. Deze trend is zichtbaar in de hele markt. Ondanks dat blijft rode wijn een belangrijke categorie voor ons. Ook zien we dat er onder consumenten meer belangstelling ontstaat voor andere rassen dan de vier traditionele druivenrassen chardonnay, sauvignon blanc, merlot en cabernet sauvignon.’ Wanneer jullie vinden dat er een nieuwe wijn moet komen, hoe werkt dat dan in de praktijk? ‘Als ik of mijn collega een idee heeft, dan leggen we dat voor aan onze leveranciers. Zij zoeken en komen met een voorstel en voorselectie. We gaan vergelijkend op zoek naar de beste wijnen, die we ook online verkopen. De online omzet groeit behoorlijk. Gemiddeld hebben we twee keer per jaar een schapwissel. We willen de consument blijven verrassen en streven er naar om ook in 2016 weer de beste wijnsupermarkt van het land te zijn.’

TREND

Tekst: Edwin Rensen

De supermarkt wordt voor De Lotto steeds belangrijker. Inmiddels komt 23 procent van de retailomzet van de kansspelorganisatie uit verkoop in het supermarktkanaal. Dat was 8 jaar geleden nog maar 8 procent.

EUROJACKPOT MOET VAKER VALLEN NA BEZOEK SUPER

F OTO ’ S : F OTO B U R E AU R O E L D I J K S T R A

ls ergens de link tussen De Lotto en de supermarktwereld duidelijk wordt, is het wel bij de naamgeving van Team LottoNL-Jumbo, de schaats- en wielerploeg. De combinatie van de kansspelorganisatie en de Brabantse supermarktketen is niet geheel toevallig. Tot voor enkele jaren geleden was de tabaksdetailhandel veruit het belangrijkste kanaal voor de verkoop van kansspelen. Voor het invullen van een Lotto-formulier ging je gewoon naar de sigarenzaak om de hoek. Dat gebeurt nog steeds, maar de toeloop bij dit traditionele verkoopkanaal neemt af, terwijl de supermarkt juist belangrijker wordt. De Lotto zoekt al enige jaren naar andere verkoopkanalen, met meer traffic. Uit een onderzoek, dat de kansspelorganisatie enige jaren geleden onder consumen-

ten heeft gehouden naar voorkeuren, kwam de supermarkt met stip op nummer 1 als het gaat om logisch extra verkooppunt. En inmiddels zijn er dan ook ruim 1900 supermarkten, waaronder vestigingen van de ketens Albert Heijn, Jumbo, Hoogvliet, Dirk, Poiesz, Coop en Emté, met De Lotto in zee gegaan. ‘We voeren nu ook gesprekken met de overige ketens’, laat salesdirecteur Hannelore Jager weten. Ze verwacht dat verkoop van de verschillende Lotto-producten via het supermarktkanaal nog een vlucht gaat nemen. ‘Wanneer een vestiging met een servicebalie begint, komen wij om de hoek kijken.’

23 procent Op dit moment behaalt De Lotto al 23 procent van de retailomzet uit het supermarktkanaal. Dat was 8 jaar geleden nog 8 procent. Het percentage moet binnen enkele jaren tot 30 zijn verhoogd, vindt Jager. Voor verkoop van de producten Lotto, Toto, Lucky Day, Krasloten en Eurojackpot zoekt De Lotto daarom binnen het supermarktkanaal continu naar vernieuwing. Zo wil de Rijswijkse kansspelorganisatie twee producten bij de kassa van de supermarkt gaan verkopen, omdat iedere consument daar langs komt. Op dit moment zijn gesprekken hierover gaande met diverse ketens.

Kassa’s Het zijn de loten van Lotto en Eurojackpot die in de loop van dit jaar bij de kassa’s van supermarkten verkocht moeten gaan worden. Op dit moment is de servicebalie daar nog de aangewezen plek voor. Maar het gros van de consumenten komt niet bij de servicebalie. In november vorig jaar is De Lotto daarom begonnen met het concept Lotto Express en Eurojackpot Express bij de kassa’s

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

van het Kruidvat en The Readshop. ‘En daar is het een succes. Het betekent gemak voor de consument en extra omzet voor de retailer. Het vergt wel technische aanpassingen omdat na de print van de kassabon, de kassa vervolgens het lot print. Maar er is zeker interesse bij de ketens’, laat Hannelore Jager weten. Voor supermarktondernemers is een De Lotto-verkooppunt interessant, meent Jager. ‘Cijfers wijzen uit dat de traffic bij een servicebalie groter wordt als er Lotto-producten worden verkocht. Ook omzetten van bijvoorbeeld beltegoed of tabak stijgen dan.’ Jager benadrukt dat er onder supermarkteigenaren en personeel soms vragen leven over de verkoopvoorwaarden en alle ins en outs die de kansspelen met zich meebrengen. Daarom worden voorafgaand aan het plaatsen van een terminal standaard trainingen op de werkvloer gehouden. Verder is sinds september 2015 een nieuwe gedragscode van toepassing op verkooppunten van kansspelen van De Lotto. ‘We blijven hierin benadrukken dat onze spelen zich karakteriseren door een lage inleg. Het structureel inzetten van duizenden euro’s bij bijvoorbeeld Toto is geen regulier speelgedrag. Dan komt het spelelement in gevaar,’ benadrukt Jager. ‘De ruim 5500 verkooppunten in heel Nederland zijn voor ons belangrijke partners bij de verkoop van onze producten. We vinden het belangrijk dat we gezamenlijk de winkeliers en spelers beschermen tegen ongewenste effecten van de verkoop van kansspelen.’

Verantwoordelijkheid Ook rust op de supermarktondernemer en het personeel een verantwoordelijkheid. ‘We willen kansspelen aanbieden, waarmee iemand voor een klein bedrag kans maakt op een prijs. We helpen de winkeliers met de verkoop. Daarnaast waarschuwen we ze, net als alle spelers, het spel als een spel te zien. En niet zelf extreem hoog te gaan inzetten’, stelt Jager. De groei van het aantal spelers bij supermarkten gaat logischerwijze ook gepaard met meer onwenselijke situaties. ‘Wij vinden het belangrijk dat ze bij een verkooppunt van de hoed en de rand weten. Dankzij de gedragscode komt het nu gelukkig vaak voor dat we worden gebeld op het moment dat iemand bij de servicebalie voor een hoog bedrag wil spelen.’ De groei van De Lotto-producten zit vooral in Toto en Krasloten. ‘Vooral Krasloten kunnen als impulsaankoop worden gezien en die doen het ook bij supermarkten goed. Ook Eurojackpot doet het goed en Lucky Day is stabiel. Het merk Lotto staat enigszins onder druk, omdat abonnementgerichte producten het lastig hebben. De verkoop in winkels blijft stabiel’, weet de salesdirecteur. De Lotto is 55 jaar geleden opgericht door sporters om via het organiseren van kansspelen geld te genereren voor de sport. Na aftrek van het prijzengeld en kosten, draagt De Lotto 100 procent van het resultaat af aan de samenleving. Driekwart gaat naar sportkoepel NOC/NSF, een kwart naar goede doelen.

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Hannelore Jager

S T R AT E G I E

Jumbo heeft last van aanbiedingen bij concurrerende formules. De Veghelse keten is daarin meegegaan tijdens de ombouw en Integratie van C1000. Nu de ombouw is afgerond wil Jumbo terug naar vast laag. Dat is een pad ingezet met de maandbiedingen eind vorig jaar.

VAN WEEK NAAR MAAND NAAR JAARAANBIEDINGEN EN PICK & MIX

JUMBO’S REIS TERUG NAAR VASTE LAGE PRIJZEN 30

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Tekst: Peter Garstenveld

De Raad van Bestuur van Jumbo: ‘Wij gaan het woord aanbiedingen uit ons vocabulaire schrappen.’ F OTO ’ S : B E R T J A N S E N

Pick & Mix-uitrol

arel van Eerd, pater familias van Jumbo, zei het eind december: ‘Een high-low-formule heeft iets te verbergen.’ Hij doelde erop dat een matige formule met een keihard actiebeleid structurele problemen verbloemt. Door steeds maar weer klanten te lokken met scherpe aanbiedingen, lijkt de formule sterker dan hij is. Het is één van de redenen dat de Van Eerd familie een heilig geloof heeft in de every-day-low-prices-aanpak. Dat is één kant van de medaille. Jumbo leeft echter in een wereld die

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

wordt gedomineerd door supermarkten die stunten met aanbiedingen. Het promotie-aandeel in Nederlandse supermarkten ligt gemiddeld op 20 procent. Lid van de Raad van Bestuur van Jumbo Ton van Veen: ‘Vanuit de formule zagen we op twee manieren afvloeiing: richting high-low-formules op de promo-artikelen en richting Lidl op private label.’ Jumbo is het afgelopen jaar druk bezig geweest om die elementen in een pan te gooien en er een nieuwe vastlaagstrategie uit te brouwen. Dat begon met weekdeals. Volgens Ton van

Pick & Mix is een geheel eigen variant van Jumbo op het prijsbeleid. De klant kiest een aantal varianten voor een vaste lage prijs. Colette Cloosterman-van Eerd: ’Je ziet het inderdaad erg veel in de Foodmarkt. We rollen het echter alleen daar uit waar het past in het lokale marktgebied. Vis is een goed voorbeeld: je maakt het aankoopbedrag kleiner en de drempel lager. Als iemand bijvoorbeeld maar vijf scampi’s wil, dan kan dat. Kleinere hoeveelheden is de trend, zeker bij senioren. Maar we gaan het niet overal uitrollen, wel op onderdelen. Wij kijken lokaal. Zijn er gezinnen, dan heb je soms ook meer behoefte aan het zelf kiezen van ontbijtgranenbijvoorbeeld.’

S T R AT E G I E

Veen, Frits van Eerd en Colette Cloosterman-van Eerd kwam Jumbo nadat de eerste C1000’s omgebouwd waren, daar soms toch wel in de knel: ‘Wij zijn een beetje van onze vastelageprijzenfilosofie afgegaan toen wij C1000 moesten integreren. De C1000klant was zo opgevoed dat hij op de fiets moest springen ‘anders mis ik de aanbieding’. De klant zei ons: ‘Het zijn hartstikke mooie Jumbo-winkels geworden – ze zien er beter uit dan C1000 – maar die aanbiedingen heb je niet meer, dus waarom zou ik blijven?’ Dus zijn wij tijdelijk aanbiedingen gaan toevoegen. En door die aanbiedingen hebben wij de C1000-klant voor ons kunnen winnen.’ Maar dan blijft wel het woord van Karel van Eerd wet, uiteindelijk terug naar vast-

‘JAARBIEDINGEN? NOEM HET MAAR GEWOON VAST LAAG’

laag. Een strategie die de huidige Raad van Bestuur overigens onderstreept. Het leidde tot de introductie eind vorig jaar van de maandbiedingen. ‘Dat was een pilot’, volgens Van Veen en broer en zus Van Eerd, die de maandbiedingen na de naar eigen zeggen succesvolle proef in november sinds begin deze maand hebben ingeruild voor vaste lage prijzen. ‘Het pakket dat nu extra in prijs is verlaagd, zijn de promo-gevoelige artikelen. Afvloeiing naar Lidl hebben we al eerder succesvol gerepareerd met de introductie van ‘de allerslimste koop’.’

Voordelen De voordelen van de strategie zijn duidelijk: met een vast laag prijspeil doe je de klant nooit te kort, volgens Karel van Eerd. De

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

formule heeft niet de margederving, de kosten en de restanten van een actiebeleid. Van Eerd senior: ‘Al die maandagen dat ik met de ondernemers een folder in elkaar draaide... Verspilde moeite.’ Frits van Eerd: ‘Een jaaraanbieding is gewoon een vaste lage prijs.’ Waarom noemt Jumbo het dan geen vaste lage prijzen? ‘Het is echt klantentaal om het voor de klant duidelijk te maken. Die kent het woord aanbieding en loopt daarop. Achter het woord jaaraanbieding zit dus een vette knipoog.’ Volgens de Jumbo-directie scoort het nieuwe jaaraanbiedingenbeleid: ‘Wij zijn hiermee aan het draaien en het is ongelooflijk wat er gebeurt. We maken mooie omzetsprongen. Het zijn ook producten, als koffie en cola, die ertoe doen.’

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Aanbiedingenterreur Jumbo heeft last van het promotie-aandeel van met name A-merken. Als die in de aanbieding zijn, dan trekt het klanten weg bij de Veghelse formule. Maar ook heel veel A-merken zijn niet blj met het promotie-aandeel. Dat ligt gemiddeld op 20 procent, maar in productgroepen als pils, vaatwastabletten en wasmiddelen is het promotie-aandeel fors hoger. Die aanbiedingen leiden tot schommelingen in voorraden en logistiek en in margederving, zeker ook omdat na de actieperiode de keukenkastjes gevuld zijn en de klant weer wacht op de volgende aanbiedingenronde. Met jaaraanbiedingen ruilt Jumbo dit promotiebeleid in voor vast laag.

ACHTERGROND

Tekst: Tys Hallema

VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST VAN SUPERS KOMEN SAMEN

‘SUPERMARKTMUSEUM IS WERELDWIJDE PRIMEUR’ De historie van levensmiddelen in Nederland is als het goed is vanaf 2017 in Helmond te zien. Daar moet het Nationaal Levensmiddelen Museum verrijzen, waar verleden, heden en toekomst van supermarkten en fabrikanten een gezicht krijgen. Het initiatief vloeit voort uit het huidige Edah-Museum.

te van 2000 vierkante meter voorzien, anderhalf keer groter dan het huidige museum. Daarnaast moet er een even grote buitenruimte komen voor parkeren.

Erfgoed In de loop der jaren is de link met Edah in het museum al minder en minder geworden. Hoewel die formule nog altijd als een rode draad door de ruimtes loopt, is de collectie in de loop der jaren aangevuld met tal van items die niet per se aan Edah gelinkt zijn. De Wit: ‘Toen Edah in 2003 stopte, was het aanvankelijk de bedoeling om het erfgoed te bewaren. Niet eens met het idee om dit tentoon te stellen. Maar na verloop van tijd kwamen steeds meer mensen kijken en waren de reacties positief. Toen beseften we: hier hebben we iets te pakken waar mensen gek op zijn. Mensen voelen zich thuis in de sfeer van vroeger die het museum oproept. Zo is destijds, in 2005, het museum officieel ontstaan. Later kregen we vanuit het hele land zelfs allerlei producten en lieten mensen ons via hun testament zelfs complete verzamelingen na. Op die manier hebben we bijvoorbeeld een grote collectie bierpullen en bewaarblikken in ons bezit gekregen.’ Het museum voortzetten op de huidige locatie is volgens De Wit geen optie. Het is te klein en de ruimte is niet geschikt voor een museum. Bovendien is het klimaat in de voormalige kantoren een drama. In de zomer is het soms zo heet, dat het museum noodgedwongen dicht blijft. Er zijn te weinig toiletten en de

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

F OTO ’ S : B E R T J A N S E N

at leeftijd niets zegt over ambities, bewijst Thieu de Wit. De drijvende kracht achter het EdahMuseum is 83, maar is vol ambitie bezig met zijn volgende project, een levensmiddelenmuseum in Helmond dat een overzicht moet geven van historie, heden en toekomst van productie, distributie en consumenten. ‘Momenteel trekt het Edah-Museum jaarlijks 10.000 bezoekers, het Nationaal Levensmiddelen Museum moet over enkele jaren zeker 25.000 mensen trekken uit het hele land’, zegt De Wit. Momenteel werkt hij met een team van 42 vrijwilligers aan het in stand houden van het Edah-Museum. De kennis over die formule, die ruim 12 jaar geleden werd opgeheven, neemt echter af. Steeds vaker leidt De Wit bezoekers rond die überhaupt de naam Edah niet kennen. Omdat de reacties van bezoekers op de tentoongestelde oude producten, productieprocessen en winkelinrichting naar eigen zeggen erg enthousiast blijven, denkt De Wit dat er ruimte is voor een levensmiddelenmuseum. Hij is geen onbekende in de supermarktretail. Tussen 1965 en 1985 werkte hij bij Edah. Eerst 7 jaar als verkoopleider, daarna als commercieel directeur. Daarna was De Wit nog verbonden aan Coberco België en werkte hij voor de toen nog kleine Jumbo-formule. Voor Karel van Eerd heeft hij naar eigen zeggen een groot respect. Het nieuwe levensmiddelenmuseum moet in een pand komen aan de overkant van de huidige locatie, wat een voormalig Edah-kantoor is. Er is een oppervlak-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Al 28 jaar dĂŠ ontmoetingsplek in Nederland voor directies van retailers en levensmiddelenfabrikanten

Partners bedankt voor het mede mogelijk maken van het Industributie-diner

ONDERZOEK DOOR:

IN SAMENWERKING MET:

PARTNERS:

www.industributiediner.nl

filmzaal is te klein. Ook is het pand weggestopt achter een tankstation en daardoor slecht zichtbaar. ‘Op deze plek hebben we al met al gewoon moeilijkheden met de exploitatie’, aldus de Edah-veteraan. De 42 vrijwilligers zullen op de nieuwe locatie deels worden ingewisseld voor professionele krachten. ‘Een museum als dit is een unieke kans voor Helmond, maar ook voor Nederland. Wereldwijd bestaat er geen museum zoals wij dat voor ogen hebben’, zegt De Wit. ‘Tegelijkertijd is dat de moeilijkheid voor ons: er is geen referentiekader, geen voorbeeld waaraan we het museum kunnen spiegelen. Op de huidige plek is alles tentoongesteld zoals wij dat zelf wilden. Dat moet straks ook anders. Er zijn in Nederland twee experts als het gaat om museuminrichting, die gaan we er bijhalen.’ Ondanks de verhuizing, de inzet van betaalde krachten en de transformatie van bovenregionale naar landelijke uitstraling, willen De Wit cum suis dat de opzet van het museum vergelijkbaar blijkt met de huidige. Dat betekent: georganiseerde rondleidingen en samenwerking met scholen. De Wit: ‘Het feit dat wij rondleidingen geven, zie ik zelfs als onze grootste kracht. We krijgen zo de kans het verhaal achter de expositie te vertellen. Wat betreft de samenwerking met scholen, we hebben hier vrijwel vanaf het begin altijd professionele schoolprogramma’s gehad. Drie verschillende, voor de groepen 1 en 2, groepen 7en 8 en voor middelbare scholieren. In de loop der jaren is dat uitgegroeid tot een samenwerking met 110 scholen uit de wijde omtrek van Helmond. Die programma’s bestaan niet alleen uit een museumbezoek, maar zijn ook altijd gekoppeld aan lesprogramma’s. Kinderen zijn meestal erg enthousiast en vinden het leuk om al die dingen van vroeger te zien. In het nieuwe museum gaan we echter wel met de tijd mee. De jeugd groeit op in een digitaal tijdperk. En dat betekent dat ook het Nationaal Levensmiddelen Museum met moderne, digitale applicaties gaat werken.’

Bedrijven In het huidige museum is op kleine schaal samenwerking gezocht – en gevonden – met levensmiddelenfabrikanten uit de omgeving. In de museumkantine krijgen bezoekers bij hun kopje koffie bijvoorbeeld een reep ontbijtkoek van koekfabrikant Peijnenburg uit Geldrop. In de nieuwe opzet moet de rol van fabrikanten een stuk groter en professioneler worden. Ook zouden de producenten een deel van de financiering voor hun rekening moeten nemen. Daar krijgen ze dan uiteraard wel wat voor terug. ‘Het is de bedoeling dat bedrijven echt gaan meedoen in onze opzet waarin we vertellen hoe het vroeger ging, nu gaat en in de toekomst zal gaan’, aldus De Wit. ‘Daarbij denken we bijvoorbeeld aan het promoten van nieuwe, innovatieve producten van fabrikanten, maar ook het geven van demonstraties en koken met producten.’ De eerste contacten met fabrikanten zijn inmiddels gelegd. De beoogde samenwerking met retailers, die ruimte moeten krijgen om hun verhaal te vertellen, moet

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

nog vorm krijgen. De Wit denkt verder dat partijen als banken, cultuurfondsen en overheden een duit in het zakje zullen doen. De totale benodigde investering is anderhalf miljoen.

Subsidie De eerstvolgende stap in de richting van realisatie van het museum moet de steun van de gemeente Helmond zijn. Volgens de initiatiefnemers willen andere partijen pas meedoen en investeren als ook de gemeente instapt. De Wit denkt aan een jaarlijkse subsidie van €50.000. Een schijntje, volgens hem. ‘Het gemeentemuseum van Helmond krijgt elk jaar ongeveer €2 miljoen subsidie’, liet hij eerder al optekenen in het Eindhovens Dagblad.

‘EEN SUPERMARKTMUSEUM IS EEN UNIEKE KANS. WERELDWIJD BESTAAT ER NIET ZOIETS’ Twijfels over de komst van het museum heeft De Wit niet. Afgezien van de overtuiging dat er behoefte bestaat aan een supermarktmuseum, staat er ook nu al een gezonde organisatie. De jaaromzet, die in de toekomst minimaal moet verdubbelen, bedraagt momenteel meer dan €50.000. Schulden zijn er niet. Daarnaast won het museum in de huidige vorm diverse prijzen, waarvan de Nationale Publieksprijs ‘Beste dagje uit’ in 2015 het voorlopige hoogtepunt is. ‘We zijn halverwege’, omschrijft De Wit het. ‘Het museum heeft nu een bovenregionale uitstraling, dat moet landelijk worden. Om dat te bereiken voorzie ik samenwerking met de VVV, maar ook met busondernemingen die vanuit het land georganiseerde reizen naar Helmond kunnen aanbieden. Ook willen we gaan adverteren op radio, tv en printmedia. En waarom zouden we met een fabrikant als Bavaria geen arrangementen kunnen aanbieden? Ik ben er heilig van overtuigd dat het kan om hier in 2017 een Nationaal Levensmiddelen Museum te openen.’ De passie waarmee De Wit over het museum praat, impliceert dat de 83-jarige met zijn levenswerk bezig is. Zelf ziet hij dat niet zo. ‘Toen we bij Edah in de jaren zestig de kruidenierswinkels vervingen voor zelfbediening, was dat mijn levenswerk. Later waren het weer andere dingen. Ik vind het een feest om met de dag van morgen bezig te zijn. Gisteren is voorbij. Je moet bezig blijven, ook op mijn leeftijd. En ik ben nu eenmaal een kruidenier in hart en ziel.’

Thieu de Wit (83) zette ruim 50 jaar geleden bij Edah zijn eerste stappen in de supermarktwereld. Hij maakte van dichtbij mee hoe de kruidenierswinkels een voor een werden vervangen door zelfbedieningswinkels. De Edah-formule liet hem nooit meer los. In 2003, toen Edah sloot, resulteerde dat in een archief dat uitgroeide tot het huidige museum.

F OTO : D I E D E R I K VA N D E R L A A N

INTERVIEW

Marleen Jansen startte ruim vier jaar geleden met Marleenkookt.nl, een maaltijdenservice in Amsterdam. In die tijd groeide het bedrijf van een aantal bereide maaltijden per dag in kleine kring, tot een team van koks dat dagelijks zeshonderd maaltijden rondbrengt in Amterdam en Amstelveen.

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Tekst: Hanneke van Bladel

MARLEENKOOKT.NL: MAALTIJDENMARKT DIFFERENTIEERT

‘MET BAKKEN MACARONI REDT SUPER HET NIET’ Online maaltijdenwinkel Marleenkookt.nl verdubbelt ieder jaar het volume. Mede-oprichter Marleen Jansen ziet volop kansen, zowel binnen als buiten Amsterdam. ‘De maaltijdenmarkt differentieert. Willen supers zich daarin onderscheiden, dan moeten ze niet voor winstmaximalisatie op die meters gaan.’

arleen Jansen (44) van Marleenkookt.nl is ‘bovenmatig geïnteresseerd in alles wat met eten te maken heeft’. Iedere maand haalt ze de Allerhande in huis om via de marktleider de ontwikkelingen in de supermarktbranche te volgen. En om inspiratie op te doen voor nieuwe recepturen eet de in Amsterdam woonachtige onderneemster geregeld met haar gezin - echtgenoot Joris Keijzer (44) werkt eveneens fulltime in het bedrijf - buiten de deur. Sommige Amsterdamse chef-koks denken inmiddels actief mee met Jansen en doen haar regelmatig ideeën aan de hand. Met haar man bezoekt ze wereldsteden als Londen en New York voor de laatste foodtrends. Aan iedere stedentrip gaat een grondige voorbereiding vooraf, die resulteert in nauwkeurig uitgestippelde ‘foodroutes’.

Zeshonderd maaltijden Afgelopen november vierden de ondernemers het 4-jarig bestaan van Marleenkookt.nl, hun online maaltijdenwinkel waarmee ze zich op een groot deel van de hoofdstad en het aanpalende Amstelveen richten. Gestart in kleine (kennissen)kring met vier, zes en soms acht maaltijden per dag, breidde de bekendheid van Marleenkookt.nl zich in rap tempo uit. Inmiddels verzorgt Jansen, met een team van twee chef-koks, twee koks in opleiding en vier medewerkers, dagelijks zo’n zeshonderd maaltijden die kant-en-klaar worden thuisbezorgd.

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Aan de hand van een weekmenu kunnen klanten dagelijks kiezen uit drie maaltijden vanaf €8, één met vlees, een vegetarisch gerecht en een kindvriendelijke maaltijd. Tussen 16.00 en 20.00 uur worden de verse, gekoelde maaltijden, in blokken van dertig minuten, thuisbezorgd. De maaltijden zijn verpakt in porseleinen schalen en voorzien van een opwarminstructie.

Praatje en een glimlach Iedere doordeweekse avond rijden er zo’n zestien - speciaal geïsoleerde - elektrische bakfietsen door de hoofdstad met daarin gemiddeld vijftien (en maximaal achttien) orders. Eén order bestaat gemiddeld uit een maaltijd voor twee personen, al dan niet met soep en dessert. Voor de bezorging put Marleenkookt.nl uit een pool van zo’n 47 studenten die gemiddeld twee keer per week op de fiets springen. Voor het plannen van de meeste efficiënte route gebruiken de ondernemers speciale software, gekoppeld aan de verkoop, die niet alleen rekening houdt met de adressen, maar ook met de ervaring en dus het tempo van iedere bezorger. Deze heeft vier minuten per stop om aan te bellen, een praatje te maken en om de bij een vorige bestelling gebruikte schalen weer mee te nemen. Bezorging is ‘maatwerk’, aldus Jansen. ‘Als iemand heeft doorgegeven dat de bel kapot is, stuurt de bezorger vlak voor aankomst een sms-berichtje naar de klant.

Het succes van Marleenkookt.nl wordt door Jansen, afgezien van de kwaliteit van de maaltijden, verklaard door het klantcontact. Nieuwe klanten wordt regelmatig gevraagd naar hun tevredenheid en of ze nog suggesties hebben. Om dit bij te houden, werd een speciaal programma ontwikkeld.

F OTO ’ S : S T E FA N I E Z E G WA A R D

INTERVIEW

Zo lossen we alles in overleg met de klant zo goed mogelijk op. We sturen continu bij om onze service te optimaliseren en om te voorkomen dat onze bezorgers in de stress schieten. We willen dat zij met een glimlach onze maaltijden bezorgen. Zo kijken we nu of we de telefoons die ze bij hun werk gebruiken, niet op het stuur kunnen bevestigen, zodat ze efficiënter hun route kunnen afleggen. Tegelijkertijd willen we dat ook de bak van de fiets automatisch op slot gaat als ze de fiets op slot zetten.’ ‘Toen we startten, hoopten we vooral dat ons idee zou aanslaan, en dat mensen onze maaltijden lekker zouden vinden. We hadden het idee dat daar behoefte aan was, aan gezonde, versbereide maaltijden. Dat was en is nog steeds onze insteek. Dat we ieder jaar het aantal maaltijden zouden verdubbelen, dat had ik niet verwacht’, aldus het voormalige head sales promotions & communication bij Hema. Jansen werkte daarvoor onder meer als senior manager bij Ahold. Net als haar

‘MAALTIJDEN IN SUPERS BEVATTEN ONNODIG VEEL ZOUT EN SUIKERS EN ZIJN FANTASIELOOS SAMENGESTELD’ 40

man, die daar verantwoordelijk was voor new business en onder meer betrokken was bij de introductie van AH Mobiel. Wie zijn jullie klanten? ‘We bezorgen maaltijden bij gezinnen met kinderen, ouderen, werkende stellen en singles die lekker en gezond willen eten en niet zelf willen koken, omdat ze geen tijd of inspiratie hebben. We bezorgen ook maaltijden als mensen thuis een feestje hebben, en zelfs op het werk, als ze moeten overwerken. Klanten zijn loyaal en dat is voor ons heel belangrijk. We doen erg ons best, zodat de kwaliteit steeds boven verwachting is en ze terugkomen.’ Wat zijn de succesfactoren van Marleenkookt.nl? ‘Dat zijn de maaltijden, de site en het klantcontact. We hebben veel contact met onze klanten. Zo vragen we nieuwe klanten de eerste drie keer via de mail of de maaltijd heeft gesmaakt en of ze nog suggesties hebben. We reageren daar altijd op en geven aan wat we ermee hebben gedaan. Zo hebben we de site verbeterd, evenals de gerechten. We hebben daarvoor een speciaal programma waarin we alle contacten en bijzonderheden van klanten bijhouden. We zijn ook actief op Facebook en Instagram. En als mensen via Iens reageren, antwoorden we altijd. We willen transparant zijn.’ Welke rol speelt prijs? Jullie prijzen liggen ruim boven die in de supermarkt... ‘Het is maar net waar je onze prijzen mee vergelijkt. Een thuisbezorgde pizza of de Thai is duurder en niet echt gezond. Wij horen niet dat we te duur zijn.’

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

In supermarkten breidt het aantal meters koelverse maaltijden zich intussen hard uit. ‘Dat werd tijd. Met bakken macaroni redden ze het niet meer. Mensen hebben minder tijd, maar willen wel gezond eten. Ik zie wat dat betreft wel wat nieuwe dingen, meer vegetarisch aanbod, beter klaargemaakte groenten, meer met het seizoen mee. Tegelijkertijd zie ik dat supermarkten door de houdbaarheid van soms wel twee weken concessies moeten doen. Maaltijden zijn niet vers en smaken daardoor vlak. Ze bevatten ook onnodig veel zout en suikers en zijn fantasieloos samengesteld.’ Jumbo Foodmarkt en AH XL in Eindhoven bereiden ter plekke verse maaltijden. ‘Ik heb het idee dat dat vaak halffabrikaten zijn. Als supermarkten zich willen onderscheiden, denk ik dat ze bereid moeten zijn zich niet te richten op winstmaximalisatie per meter. Als ze echt willen inspelen op gezond, vers en transparant, is dat cruciaal, want dan verkies je kwaliteit boven extra winst. Dat geldt ook voor de vraag in hoeverre ze bereid zijn te investeren in goed gekwalificeerd personeel. Pas dan onderscheid je je. Denk aan Whole Foods Market. Dat heb ik in Nederland nog niet gezien. Marqt is met leuke dingen bezig en gaat voor echt lekker eten.’ De bezorging van boodschappen, kratten en kant-enklare maaltijden is booming. Een bedreiging? ‘Eindelijk gebeurt er wat! Ik verwacht dat het aantal aanbieders als HelloFresh en Picnic verder zal groeien. Ik kijk daar met interesse naar en zie toekomst voor zowel aanbieders van boodschappenkratten als van kant-en-klare maaltijden. Mensen zullen altijd blijven koken, dat vinden ze veel te leuk. Maar dat geldt niet voor iedereen, en niet altijd. Afhankelijk van behoefte en financiële mogelijkheden blijven mensen zelf koken of laten ze een maaltijd bezorgen.’ Jullie maaltijden zijn ook via Thuisbezorgd.nl te bestellen. Waarom? ‘Bij ons moeten mensen voor 11.00 uur bestellen. Er is behoefte om later te beslissen en die mogelijkheid testen we nu. Tegelijkertijd zien we kansen andere doelgroepen te bereiken. Onze eerste ervaringen zijn positief; mensen weten ons te vinden. Daar waren we vooraf huiverig over. We hechten sterk aan onze uitstraling. Anderzijds: we zijn een online bedrijf en sterk technologisch gedreven. Mogelijk kunnen we in de toekomst zelf een platform starten.’ Wat is jullie doel? Waar staan jullie over twee, drie jaar? ‘We willen heel veel mensen blij maken met onze maaltijden. We hopen in de toekomst nog beter in staat te zijn de link te leggen tussen onze maaltijden en onze leveranciers. Dat wordt steeds belangrijker en daar hebben wij een rol in. Als ik moet kiezen tussen een biolo-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

gische ananas uit Sri Lanka of een niet-biologische appel uit de Betuwe, kies ik voor het laatste, al streef ik naar meer biologische producten in onze maaltijden, vooral als dat iets toevoegt aan de smaak. Het liefst zou ik rechtstreeks met leveranciers afspraken maken. Dat doe ik nu al voor bepaalde soorten vlees en dat wil ik ook voor groenten gaan doen.’ Waar zitten de knelpunten in jullie businessmodel? ‘Ons businessmodel is een volumemodel. Bezorging met bakfietsen, porseleinen schalen, een professionele klantenservice. Om dat te realiseren heb je volume nodig. We bereiken nu zo’n driehonderd huishoudens. Amsterdam telt er 400.000. Het zou mooi zijn als we 5 of 10 procent van die huishoudens kunnen bereiken. Daar zit nog een enorme potentie. We denken ook aan uitbreiding buiten Amsterdam, maar hoe en wanneer, dat weten we nog niet. Dat zijn vraagstukken waar we ons wel mee bezighouden.’

KORTOM... Marleenkookt.nl groeit sterk in omzet. Dagelijks worden zeshonderd maaltijden bezorgd. Prijzen vanaf €8 en keuze uit drie maaltijden. De succesfactoren van het bedrijf: vers, gezond, persoonlijk. Marleenkookt.nl wil uitbreiden binnen en buiten Amsterdam.

INTERVIEW

Tekst: Joep Meijsen

Jo De Lange gelooft er niets van dat de groei van online voor een kaalslag gaat zorgen onder fysieke supermarkten. De toekomst is in haar ogen omnichannel. Winkeliers moeten ophouden online-activiteiten van de eigen keten als een concurrent te zien.

veral waar Jo De Lange (43) werkt, voert ze dezelfde strijd: de winkelvloer duidelijk maken dat de online-activiteiten niet concurreren. ‘Klanten die online bestellen, zijn loyaler aan het merk. Online-omzet is voor een belangrijk deel extra. Echt waar.’ Mede op basis van haar verleden is ze duidelijk over de toekomst van de supermarktsector. ‘Die is omnichannel. Dat weet ik zeker.’ Een half jaar geleden werd De Lange digital & e-commerce-directeur bij Carrefour in België. Op persoonlijke titel sprak ze vorige week tijdens het Industributiediner van Foodmagazine in Amsterdam. Ze geldt als een belangrijke expert op het gebied van e-commerce. ‘Ik heb een aantal werkgevers gehad in mijn loopbaan en ik heb het geluk gehad dat ik overal belangrijke lessen heb kunnen leren die ik elders weer kon toepassen’, zegt ze enkele weken voor het Industributie-diner tijdens een interview in het horecagedeelte van de gloednieuwe

Jumbo Foodmarkt in Veghel. De Lange begon haar loopbaan in de koekjes en is nu bij Carrefour weer terug in food. ‘Food heeft in mijn ogen de toekomst. In non-food heb je al winnaars. Bedrijven die enorm succesvol zijn online. In food is er, in ieder geval op de Belgische markt, nog geen duidelijke winnaar. Iedereen is aan het spelen, aan het testen en aan het experimenteren. Maar niemand heeft écht gewonnen.’ In de aanloop naar haar terugkeer liet ze haar sporen achter in de speelgoedsector, bij een kinderboekenuitgeverij, een entertainmentbedrijf en een fabrikant van producten die met 3D-printers zijn gemaakt. En nu dus Carrefour. ‘Dit is de eerste keer dat ik in foodretail zit. Ik ben wel begonnen in food, bij koekjesfabrikant Delacre. Daar deed ik onder meer de logistiek in de Verenigde Staten. Een prachtige uitdaging voor iemand die net was afgestudeerd, maar buiten mijn vakgebied als marketeer.’

Lessen bij Lego

‘IN NON-FOOD IS DUIDELIJK WIE DE WINNAARS ZIJN. IN FOOD IS ALLES NOG TE WINNEN’ 42

Uiteindelijk kwam De Lange rond de eeuwwisseling toch terecht in marketing en daarna de wereld van de e-commerce. ‘Mijn man kreeg een baan in het Verenigd Koninkrijk. Ik ben toen meegegaan en heb me gewoon bij een uitzendbureau gemeld. ‘Kunt u ook Vlaams?’, vroegen ze me. Ze bleken een baan voor mij te hebben bij Lego, waar in het Contact Center net een nieuwe afdeling werd opgericht: Lego@Home voor de directe verkoop aan consumenten via internet en catalogus. Niemand wist toen nog veel over onlineverkoop en ze zochten mensen met een goed hoofd op de schouders die meerdere talen beheersten. Ik heb daar trouwens

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

F OTO ’ S : K O O S G R O E N E W O L D

‘GEEN KAALSLAG SUPERS DOOR OPMARS VAN ONLINE’

nooit een woord Vlaams gesproken. In eerste instantie werd de catalogusverkoop rechtstreeks gekopieerd uit de VS, maar uiteindelijk hebben we de Amerikanen ervan kunnen overtuigen dat, als ze Europa echt wilden laten groeien, er een eigen marketingkantoor moest komen. Toen kon ik eindelijk gaan doen waarvoor ik was opgeleid.’ Er kwam een aparte strategie voor verschillende landen. ‘We zijn voor ieder land gaan kijken wat er nodig was, en zijn gaan glocalizen; op de achtergrond is alles internationaal georganiseerd, maar de benadering van de klant is lokaal. Frankrijk moet het in het Frans hebben. Nederlanders en Duitsers kopen vooral grote dozen waarmee je van alles kunt bouwen en Britten bijvoorbeeld juist action figures. Daar heb ik echt geleerd dat je dingen zo lokaal mogelijk moet aanpakken, dat is belangrijk. Neem nu in de food HelloFresh. De Belgische markt wordt duidelijk vanuit Nederland aangestuurd. Krijg ik een recept met ketjap. In Nederland heeft iedereen dat in huis, in België weet niemand wat dat is. Mensen denken direct aan ketchup. HelloFresh is een mooi concept, maar moet lokaler.’ Ze leerde bij Lego verder alles over up- en cross-selling. ‘We zijn dingen los gaan verkopen. Dus als iemand een trein had van Lego en de motor was kapot, dan kon-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Jo De Lange van Carrefour over de omnichannel-toekomst: ‘Winkels moeten zich wel aanpassen aan de nieuwe realiteit. Wie het beste kan veranderen, die wint. Dat betekent dat wie nu de grootste is, dat straks niet per se nog steeds is.’

Drie modellen voor e-commerce Jo De Lange ziet drie verschillende modellen voor e-commerce. ‘Orderpicken in de winkel is vooral goed als je nog niet zo veel volume hebt in de verkoop. Dan is het duur om speciale dark stores in te richten en bestellingen naar de winkel te brengen. Dan kun je gewoon extra uren van je werknemers gebruiken. Thuisbezorgen vanuit speciale dc’s is de tweede methode. Dat kan als je veel volume hebt, al blijft de zogenoemde last mile in dit model erg duur in food. Veel duurder

dan in non-food, onder meer door wettelijke regels en de levering van gekoelde producten. Er is ook nog een tussenvorm. Dan zet je een dark store achter de winkel. De klant kan dan gewoon in de supermarkt zijn versproducten uitzoeken en rijdt dan om de winkel heen om al zijn houdbare bulkproducten af te halen. Bij Carrefour in Mons hebben we digitale zuilen staan waar klanten de zware producten kunnen bestellen, die klaarstaan als ze zijn uitgewinkeld.’

INTERVIEW

‘België loopt achter in e-commerce’ België loopt ten opzichte van omringende landen achter op het gebied van e-commerce, zeker bij het thuisbezorgen van levensmiddelen. Volgens Jo De Lange is hier een aantal redenen voor. ‘België is echt geen groot land, maar heeft wel veel winkels. Het is meestal dus erg makkelijk om een product gewoon in de winkel te kopen. Daarnaast was wetgeving niet op tijd aangepast; wij mochten bijvoorbeeld niet aan nachtarbeid doen. Dat is overigens wel aan het veranderen. De geschiedenis speelt ook een rol. Landen waar men is begonnen met thuisbezorgen, zoals Nederland en Engeland, daar is die methode het populairst. In Frankrijk is men begonnen met afhaalpunten en is pick-up het grootst.’ En dan is er nog de taal. ‘In België moet alles tweetalig en is de smaak van de Waal heel

anders dan die van de Vlaming. Dat is misschien ook een factor. Maar het is ook een kwestie van kosten. Ik heb de prijzen vergeleken tussen Nederlandse en Belgische dienstverleners en Nederland is gewoon een stuk goedkoper. De grote distributiecentra in Nederland, bijvoorbeeld die van Docdata, liggen ook nog vlakbij de Belgische grens. Ten slotte is de last mile in België gewoon duur en vragen retailers behoorlijke bezorgkosten. Veel hoger dan in Nederland. Die last mile is gewoon ook duurder, niet alleen als je food vergelijkt met non-food. Maar ook als je België vergelijkt met Nederland. Ook voor afhalen wordt meestal een vergoeding gevraagd. Er zijn op dat vlak wel allerlei veranderingen aan de gang, maar het loopt zonder meer achter.’

den we via het Contact Center los een nieuwe motor verkopen. En dan probeerden we direct ook bijvoorbeeld een andere trein te verkopen. Mensen denken soms dat up- en cross-selling door Amazon is uitgevonden, maar in het echte leven deed iedereen dat al. Goed luisteren en extra verkopen.’ Ze leerde er ook over on- en offline verkoop. ‘Winkels wilden de grootste dozen met veel stukjes niet neerzetten. Die namen te veel ruimte in. We konden laten zien dat die online uitstekend verkochten, waardoor winkels ze uiteindelijk toch zijn gaan opnemen. De online omzet ging van nul naar tientallen miljoenen, wat een belangrijke bouwsteen was voor de vooruitgang van Lego. Mede daardoor is Lego nu Mattel voorbij en de grootste speelgoedfabrikant ter wereld.’ Het belang van een community was de volgende les. Door vooral volwassen fans nauwer te betrekken bij het merk, werden nieuwe succesproducten gelanceerd en kon meer worden verkocht. ‘Dan lieten we de fans zelf dingen bouwen en daarna stemmen. Het winnende product kwam dan uit in een doos.’

‘VAN DOEMSCENARIO’S ROND SUPERMARKTEN GELOOF IK NIETS’

Mede door de ervaringen bij Lego gelooft ze heilig in een omnichannel-toekomst. ‘Online consumentengedrag kan worden gebruikt voor de versterking van de offline operatie. De meeste online omzet is extra omzet, zo hebben we toen kunnen aantonen en dat blijkt steeds opnieuw. Wie via verschillende kanalen koopt, koopt simpelweg meer bij jou. Meer Lego, meer boeken, meer food. Ze kopen minder elders. Ik zeg niet dat er nul kannibalisatie is, maar overal waar ik kom, is het hetzelfde verhaal. De winkel ziet de eigen online-activiteiten als concurrent. Ten onrechte, want het merk verkoopt in totaal meer en het versterkt elkaar. Dat is het verhaal dat ik al bijna 16 jaar vertel.’

Lessen bij Egmont Na 5 jaar bij Lego, ging De Lange aan de slag bij Egmont, de Britse uitgeverij van boeken rond karakters als Thomas the Tank Engine, Winnie de Poeh, Nijntje, Kuifje en Disney. ‘Een marktleider die heel mooie boeken maakte, maar daar relatief weinig aan verdiende. Ik werd binnengehaald om de winstgevendheid te verbeteren. Daarvoor heb ik een herstructurering doorgevoerd en onder meer de planning op de lange termijn verbeterd. Toen dat na een jaar een beetje liep, vroeg ik me af: waarom doen wij niets online? Dat ben ik toen gaan opzetten. We hebben alles gedigitaliseerd, waardoor het goedkoper werd om delen van boeken te hergebruiken en we zijn begonnen met personificatie. Mensen konden de naam van hun kind laten vermelden in het boek of het kind en zijn of haar vriendjes zelf een rol laten spelen door gegevens in te vullen op de site. Dat konden we doen door de verbetering van de kwaliteit van printing on demand. Daardoor konden we gewoon één boekje drukken. Dat was weliswaar iets duurder, maar we konden in plaats van £2,99 ineens £7,99 vragen, en we hoefden geen voorraden aan te houden. Daarnaast gingen veel mensen die al alle boekjes van een karakter hadden, ook weer boekjes kopen. Meerverkoop dus van producten die winkels niet verkochten. Complementaire omzet.’

Lessen bij Shapeways Na 5 jaar bij Egmont en 10 jaar in Engeland, werd het tijd om terug te keren naar België. De Lange kwam voor een nieuwe uitdaging echter in Eindhoven terecht, als marketing director bij Shapeways, een deelneming van Philips die zich helemaal richt op 3D-printen. ‘Dat was ook superinteressant. Het was een echte start-up, dus iedere cent moest vijf keer worden omgedraaid. Veel geld voor marketing was er niet. Dit was in 2010, toen social media net aan hun opmars begonnen en juist de mensen die daar vroeg mee begonnen, waren ook mensen die openstonden voor 3D-printen. We hebben geleerd social media te gebruiken om het verhaal van 3D-printen te verspreiden en de juiste klantengroepen aan te spreken. Designers konden bovendien via ons platform producten aanbieden aan consumenten, waardoor wij meer konden printen.’

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

De Lange: ‘Online consumentengedrag kan worden gebruikt voor versterking van de offline operatie.’

Lessen bij Overtoom Toen dit bedrijf tien maanden na haar aantreden werd verkocht aan een Amerikaan, was het voorbij, want de onderneming verhuisde naar New York en de familie De Lange wilde niet mee. De volgende werkgever was het vooral ook in Nederland bekende Overtoom, waar ze marketingdirecteur werd van de Belgische tak. Business-to-business, nieuw voor De Lange. ‘Daar heb ik predictive modelling geleerd. Normaal worden klanten geïnventariseerd op wat heb je gekocht, wanneer was de laatste keer en voor hoeveel? Afhankelijk van die drie elementen worden klanten in een hokje gestopt en krijgen ze bepaalde voordelen. Bij predictive modelling stop je klanten niet in een hokje op basis van wat ze hebben gedaan, maar wat ze in de toekomst zouden kunnen doen. Dat deden we op basis van klanten die op elkaar lijken, twins. Hetzelfde wat Facebook nu doet met zijn custom audiences. Wij hebben voorspeld wie onze beste klanten zouden zijn en wat ze zouden gaan kopen. We konden ze zo een gepersonaliseerde folder sturen, wat leidde tot veel meer omzet. Dit was geweldig voor een marketeer om te doen.’

Lessen bij Studio 100 De Lange deed dit 3 jaar toen ze via een headhunter door Studio 100 werd benaderd. ‘Daar heb ik leren werken met agile scrum als manier van werken. Ooit door Toyota als eerste ingevoerd en een manier om sneller tot resultaten te komen. Dat is vooral bij digitale ont-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

wikkeling heel nuttig. Want de klant verandert voortdurend, dus je hebt geen tijd om een jaar te wachten op een resultaat. Je blijft voortdurend doorontwikkelen om actueel te blijven.’

Lessen bij Carrefour Toen ze werd benaderd door Carrefour, was het voor De Lange niet moeilijk kiezen. Een nieuwe uitdaging, in een nieuwe branche. Met echter herkenbare problemen. De Lange: ‘Ook in food zien ondernemers online als een concurrent. Dezelfde strijd weer. In mijn ogen moeten er goede afspraken worden gemaakt met franchisers over verkopen in hun marktgebied, maar voor de klant maakt het niks uit of hij in een marktgebied zit van een filiaal of een franchiser. En uiteindelijk moet je vanuit de klant denken. En dan versterken on- en offline elkaar.’ De Lange gelooft dan ook niet dat de opkomst van online gaat leiden tot een kaalslag onder de supermarkten. ‘Het biedt juist kansen. Supermarkten kunnen bijvoorbeeld ruimte gaan gebruiken voor non-food of horeca. De mogelijkheden voor omnichannel zijn echt enorm. Voor Carrefour, maar ook voor Albert Heijn en Jumbo. Wat je allemaal niet digitaal kunt doen als je honderden winkels hebt. Winkels moeten zich wel aanpassen aan de nieuwe realiteit en wie het beste kan veranderen, die wint. Dat betekent dat wie nu de grootste is, dat straks niet per se nog steeds is. Maar van doemscenario’s over de toekomst van de supermarkt geloof ik niets.’

OVER DE GRENS

MARKS & SPENCER Marc Bolland treedt in april terug als hoogste baas van het Britse Marks & Spencer. De Nederlandse topman slaagde erin Marks & Spencer sterk te moderniseren, maar kreeg de mode-afdeling van het warenhuisconcern, ondanks zware inspanningen, nooit goed op de rails.

MARC BOLLAND VERTREKT MET OPGEHEVEN HOOFD BIJ M&S

nder leiding van Marc Bolland klom Marks & Spencer de afgelopen jaren het nieuwe millennium in. ‘Bij ons werken nu mensen die van Facebook en Apple komen. Bij Marks & Spencer! Dat is niet het M&S van 5 jaar terug’, zo liet Bolland zelf optekenen bij de aankondiging van zijn vertrek. Inderdaad heeft M&S de afgelopen jaren een ware revolutie op het gebied van online verkopen doorgemaakt. Op het moment van aantreden handelde M&S zijn onlineverkopen af via Amazon. Nu beschikt de onderneming over een hypermodern e-commerceplatform waarmee de onderneming internationaal aan de weg timmert. De omzet nadert inmiddels de £650 miljoen (zo’n €868 miljoen).

Waar zijn voorgangers met de staart tussen de benen van het Europese vasteland waren verdwenen, koos Bolland juist vol overtuiging voor uitbreiding in Europa. Een winkel in de Kalverstraat, een warenhuis in Den Haag en straks een vlaggeschip aan het Rokin in Amsterdam zijn de wapenfeiten op de Nederlandse markt. Het bedrijf is echter ook zeer actief in bijvoorbeeld Azië, waarbij Bolland de turbo zette op de uitbreiding. Inmiddels is M&S actief in zo’n zestig landen, met warenhuizen en losse foodwinkels. Niet alles lukte overigens. De samenwerking met BP voor gemakswinkels in tankstations in Nederland liep vanaf het begin niet lekker en is beëindigd. Bolland werd de afgelopen jaren echter

vooral afgerekend op zijn prestaties op de Britse markt. Marks & Spencer is een instituut in de Britse winkelstraten en alles wat rond de formule en zelfs de topman gebeurt, is direct groot nieuws in de talloze kranten die het Verenigd Koninkrijk nog rijk is. Bij het aantreden van Bolland had de warenhuisketen een aantal woelige jaren achter de rug met financiële problemen, intern geruzie en zelfs een overnamepoging door miljardair Philip Green. Aan Bolland de taak rust te brengen in het bedrijf en te bouwen aan een gezonde toekomst. Met een omzet van meer dan £10 miljard (€13,4 miljard) en een winst voor belasting van £600 miljoen (€801,4 miljoen) laat Bolland in de kern een gezond

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Tekst: Joep Meijsen

PORTRET Marc Bolland werd 6 jaar geleden aangetrokken als buitenstaander om M&S uit het slop te trekken. Zijn opvolger Steve Rowe komt weer van binnen het bedrijf.

STEVE ROWE: BIJNA EEN LEVEN LANG M&S

bedrijf achter. Het zijn cijfers waarop het Nederlandse V&D stikjaloers zou zijn. Vooral de fooddivisie van M&S draait als een tierelier. Waar de grote supermarktketens in het Verenigd Koninkrijk zuchten onder de concurrentie van discounters als Aldi en Lidl, vliegen de maaltijden, sandwiches, wraps en andere foodproducten van het schap. In het afgelopen kwartaal gingen de verkopen autonoom weer met 0,4 procent omhoog, de volgende in een reeks van 25 kwartalen met een positieve omzetgroei. Het was echter niet genoeg om de waardering te krijgen van de Britse retailpers. De nadruk lag de afgelopen jaren vooral op het feit dat het Bolland niet lukte de ooit zo florerende mode-afdeling weer op gang te krijgen. Met de mannenmode ging het de afgelopen jaren nog wel, maar vooral de wat jongere vrouwelijke klant laat de als oubollig geziene mode-afdeling van Marks & Spencer links liggen. Dat lag niet aan de inspanningen van Bolland en zijn collega’s. De afgelopen jaren trokken zij alles uit de kast om de verkopen weer op gang te helpen. Topmodellen, celebrity’s en bekende designers werden inge-

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

wilde in zijn voetsporen treden. De terugkeer bij M&S was een goede keuze, want na zo’n 26 jaar in dienst van het warenhuisbedrijf klimt de 48-jarige op tot hoogste baas. Volgens dagblad The Guardian is hij een echt mensenmens, maar kan hij indien nodig ook keihard zijn. Hij maakte naam als de verantwoordelijke voor de succesvolle foodafdelingen binnen Marks & Spencer en was de afgelo-

F OTO : M A R K S & S P E N C E R

Steve Rowe begon ooit als 15-jarig zaterdaghulpje bij een vestiging van Marks & Spencer. Op zijn 18e stapte hij over naar rivaal Topshop, om daar fulltime aan de slag te gaan als leerling-werknemer. Toen hij eenmaal was opgeklommen tot filiaalmanager, ging hij terug naar M&S omdat hij daar meer perspectief voor de toekomst zag. Zijn vader maakte tot 2000 deel uit van de top van het bedrijf en de zoon

Zijn vader maakte deel uit van de bedrijfstop en na zo’n 26 jaar in dienst van het bedrijf klimt Steve Rowe op tot hoogste baas van het Britse retailinstituut Marks & Spencer.

pen zes maanden verantwoordelijk voor kleding en huishoudelijke artikelen. Vorig jaar werd hij de favoriet om Bolland op te volgen toen hij de functie van John Dixon overnam bij de non-fooddivisie. Dixon, de vorige kroonprins, verliet daarop na dertig jaar het bedrijf. Het lijkt erop dat Rowe ook de keuze was van Bolland. De Nederlandse topman stuurde Rowe vorig jaar naar een topopleiding bij het Amerikaanse Harvard. Bolland blijft ook nog aan tot april om zijn opvolgen goed in te wijden. Toen Bolland zelf werd aangesteld, werd het als een belangrijk voordeel gezien dat hij als buitenstaander fris kon kijken naar de verschillende uitdagingen die M&S te wachten stonden. Met Rowe wordt gekozen voor een interne kandidaat die het bedrijf van haver tot gort kent. Hij was de baas van food, van non-food, van de meubeltak, van e-commerce en nog veel meer afdelingen. Hij kent bijna iedereen in het bedrijf en is populair bij zijn collega’s. De vraag is of het Rowe wel lukt de verkoop van damesmode weer op de rails te krijgen. Zijn periode als hoofdverantwoordelijke, een half jaar, is in ieder geval te kort om daar conclusies over te trekken.

23e IAW-BEURS, KEULEN INTERNATIONALE ACTIEARTIKELEN- EN IMPORTBEURS 7 t/m 9 maart 2016, hal 6 en 9

300+ internationale exposanten 28.000 m2 beursoppervlak 9.000 bezoekers uit 68 landen

Levensmiddelen & dranken, drogisterij, textiel, sport & vrije tijd, speelgoed, elektronische artikelen, huishoudelijke, kantoorartikelen, tuinproducten, seizoens- en trendproducten, DIY, cadeau-artikelen, sieraden & horloges en nog veel meer!

GRATIS ENTREEKAARTEN VOOR VAKBEZOEKERS: www.iaw-messe.de

VAN SOIGNON NAAR

MERCI CHEF ! OPMERKELIJKE KWALITEIT

Gegarandeerd door de nrยบ 1 ter wereld in gerijpte geitenkaas staven Nieuwe verpakkingen voor een opvallendere schappositie Ruim aanbod van producten Ideaal voor meervoudig gebruik LANCERING DIE GEPAARD GAAT MET EEN INTERNATIONALE CAMPAGNE.

Meer informatie en recepten op

www.merci-chef.com

OVER DE GRENS

F OTO : M A R K S & S P E N C E R

M&S stopt verkoop van traditioneel witbrood

De foodtak van Marks & Spencer groeit al 25 kwartalen achter elkaar. Het lukte Marc Bolland echter niet om de modedivisie uit het slop te trekken. De veranderende markt is daar een belangrijke reden voor.

schakeld om Marks & Spencer weer op de kaart te zetten als een modebestemming voor jonge vrouwen. Marc Bolland ging bij de presentatie van de nieuwe lijnen graag op de foto met de beroemdheden. Helpen deed het niet, de verkopen bleven beroerd. Het is echter de vraag of dit daadwerkelijk Marc Bolland valt aan te rekenen. Jan Shure van de modesite SoSensational.co.uk schreef hier rond de bekendmaking van het terugtreden van de Nederlandse topman een artikel over voor de Huffington Post. ‘Wat sommigen van ons niet beseffen, is hoe het retaillandschap de afgelopen 20 jaar is veranderd en hoe groot het verschil is met de topdagen van M&S in de jaren zeventig.’ Toen was het genoeg om een paar modelijnen neer te zetten, met daarachter een vaste collectie van basiskleding van goede kwaliteit. ‘Vandaag heeft de Britse vrouw een enorme keuze aan goedkope mode-opties en is ze bovendien door alle tijdschriften, modepagina’s en het internet veel modebewuster geworden’, schrijft ze. Kortom, M&S legt het op modegebied af tegen bedrijven als Topshop, Zara, Primark en H&M. Pogingen om daarom een wat oudere doelgroep aan te spreken, waren ook al niet succesvol. ‘De traditionele M&S-klant voelt zich in de steek gelaten door de kwaliteit van het aanbod en is zijn vertrouwen in het merk verloren’, aldus Shure in haar

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

analyse. Bolland leek dan ook een strijd te voeren die hij eigenlijk niet kon winnen. Zijn opvolger, Steve Rowe (zie kader) was de afgelopen periode juist verantwoordelijk voor de kledingverkopen. Voor Bolland (56) zelf is het na een loopbaan bij bierbrouwer Heineken, de Britse supermarktketen Morrison’s en 6 jaar Marks & Spencer straks in april voorbij. Een nieuwe bestuursfunctie ambieert hij niet, schrijft NRC Handelsblad. ‘Na 10 jaar bestuursvoorzitter te zijn geweest in het Verenigd Koninkrijk, is het tijd voor een nieuw leven. Nu ben ik nog fit en jong.’ Hij wil, naast zijn huidige functie bij Coca-Cola, meer commissariaten en meer tijd besteden aan goede doelen, zoals Unicef. Als hij over een tijdje terugkijkt op zijn periode bij M&S, kan hij dat met opgeheven hoofd doen. Hij laat een gezonde onderneming achter.

KORTOM... Marc Bolland treedt na 6 jaar terug als topman van Marks & Spencer. Hij zette de onlinetak op en bouwde de internationale aanwezigheid uit. De foodtak van M&S presteert tegen de klippen op. Het lukte Bolland echter niet van de mode bij M&S een succes te maken.

Het Britse ontbijt wordt traditioneel voorzien van een flinke hoeveelheid getoast witbrood. Ook sandwiches worden vooral gesmeerd op witte boterhammen. Marks & Spencer maakte onlangs bekend helemaal te stoppen met de verkoop van het gewone witbrood. De spotgoedkope fabrieksbroden gaan helemaal uit het assortiment en worden vervangen door een nieuw witbrood met toegevoegde vezels. ‘Brood met voordelen’, zo omschrijft productontwikkelaar Jenny Galletly het nieuwe brood. Het doet een beetje denken aan het Blue Band-brood dat in Nederland exclusief bij Albert Heijn te krijgen is, dus dat is niet het vernieuwende. Het volledig schrappen van het traditionele brood is echter wel opmerkelijk. Al meldt M&S vanzelfsprekend direct dat het nieuwe product in smaak niet afwijkt.

Marks & Spencer opent winkel in Peking De internationale uibreiding van Marks & Spencer gaat gewoon door. Het warenhuisbedrijf opent op korte termijn een 1500 vierkante meter grote winkel in de Chinese hoofdstad Peking. Dit betekent een nieuwe mijlpaal in de expansie in China, die enkele jaren geleden begon met een vestiging in Sjanghai. Marks & Spencer kiest ervoor winkels te openen in de grootste steden in China en de rest van het land te bereiken met de onlinewinkel. In de regio rond Sjanghai heeft M&S inmiddels tien winkels. In de voormalige Britse kolonie Hong Kong heeft M&S twintig vestigingen.

TRENDS

Tekst: Peter Garstenveld

in 2016 komt een aantal sluimerende foodtrends aan de oppervlakte in de supermarkt. Zo gaan bonen een grote rol spelen op het schap, zijn onzindrankjes helemaal uit en superfoods op hun retour. ‘Ze smaken naar zaagsel en oude rozijnen.’ Zeven foodtrends, zó 2016.

et zal u ontgaan zijn, maar 2016 is toch echt het jaar van de bonen. En dat zal doorsijpelen in de schappen van de supermarkten. Bonen zijn een perfecte vleesvervanger, zijn makkelijk te kweken en de milieu-impact is laag. Voor supermarkten ligt er een enorme kans, nu bonen nog een redelijk volumeproduct tegen een lage prijs zijn. Niet voor niets pleitte kok Herman den Blijker in opdracht van AH op het Allerhande kerstfestival al voor de boon. 2016 wordt het jaar van de boon en andere peulvruchten. AH heeft alvast het startschot gegeven. Maar het blijft niet bij de boon. Er sluimeren verschillende trends net onder de oppervlakte. Zeven voorzetten voor open doel, het is aan de supermarkten om ze in te koppen.

1. Globaal wordt lokaal Het is een trend die website Lekkertafelen.nl signaleert. Consumenten willen voedsel graag van dichtbij, van de

M I C H E L ZO E T E R

DE NIEUWE SUPERFOODS: BROCCOLI, SPINAZIE EN BOERENKOOL

lokale boer of teler. Maar diezelfde klant reist de hele wereld rond. Het lijken zaken die niet verenigbaar zijn, tenzij het natuurlijk wel gaat lukken. ‘Dus zijn er nu Nederlandse boeren die quinoa verbouwen of telers die bijzondere pepers kweken.’ Eigenlijk een eeuwenoude trend, constateert de website. Kwam de ‘oer-Nederlandse’ aardappel ook niet via Columbus uit Zuid-Amerika?

2. Ambacht en toch hi-tech Nog eentje van Lekkertafelen.nl: hi-tech versterkt het ambacht. Drones stijgen op bovenlandbouwgebieden en kijken op de akker waar wel of niet bijgesproeid of extra bemest moet worden. Kweekvlees is nog in een heel premature fase. Maar het zijn wel voorbeelden waarbij hi-tech het ambachtelijk eten verandert, zonder iets aan het product zelf te doen. Wellicht is het wachten op eerste kweekkast die naast de koeling zijn intrede doet op de winkelvloer. Voor verse kruiden bijvoorbeeld. Raar? Ook de volautomatische sinaasappelpers past naadloos in deze trend en die staat al overal.

3. De maaltijdbox en het drankpakket Trendwatcher Mariëlle Bordwijk constateert op haar blog dat 2016 het jaar wordt van de maaltijdboxen en drankpakketten. Zij wijst op Amerikaanse sites als Din, waar de thuiskok de kans krijgt te koken als een echte kok. In Nederland is Marley Spoon al actief. In San Francisco bestaat Sprig, een huwelijk tussen tech en food: elke dag drie verschillende, biologische, bereide maaltijden, die warm en binnen 15 minuten bezorgd worden. Cocktail Corner wil ‘het geheim van goede cock-

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

F OTO : K O O S G R O E N E W O L D

WE DUIKEN MET ZIJN ALLEN IN DE BONEN

Door te innoveren met bonen, krijgt een productgroep als glas- en blikconserven een nieuwe horizon en de supermarkt meer omzet én marge.

tails mixen’ delen. Zij leveren pakketten met afgepaste hoeveelheden ingrediënten en duidelijke instructies om thuis in de woonkamerbar met de shaker stevig mee aan de gang te gaan.

4. De doorbraak van bezorgen Wijzelf verwachten de doorbraak van bezorgen. Dat is al een stille revolutie in steden met grote bevolkingsdichtheid waar ook restaurants de handschoen oppakken. Jumbo sluit een akkoord met de zelfstandig ondernemers en dat zal bezorgen een extra duw in de rug geven. Op de achtergrond spelen concepten als e-buddy, waarbij klanten voor klanten de boodschappen gaan doen. Zolang alleen Picnic gratis bezorgd – en dat vooralsnog alleen in een klein deel van Nederland – is er ruimte voor innovatieve ondernemers. Picnic zal op een scharnierpunt komen. Initiatiefnemer Michiel Müller heeft een trackrecord van niet al te lange bemoeienis

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Nicolas Trentesaux (Sial): ‘Zoek de uitersten’ Voor trends kunnen de geïnteresseerden terecht op de Sial (16-20 oktober) en de Alimentaria (25-28 april). Nicolas Trentesaux (Sial): ‘Er is één ding belangrijk bij de heersende trend: het succes zit niet meer in het midden van de markt. Succesvolle foodconcepten zijn onderscheidend. Aan de ene kant zijn klanten steeds meer ‘opgevoed’ door supermarkten dat ze op ‘prijs’ moeten letten. Het verklaart de opkomst van Lidl. Maar het is altijd het een of het ander, dus of ‘lokaal’ of

‘werelds’, het is of extreem ‘gezond’ of juist de ultieme (ongezonde) zelfverwennerij: je kunt in Parijs hamburgers eten met ganzeleverpâté. Producten worden simpel, ze bestaan heel basaal uit slechts drie of vijf ingrediënten. Die wens om grip te hebben op voedsel vertaalt zich ook in een product als Magic Mushrooms: gooi water over aarde, zet het weg en de champignons schieten op, ‘eigen kweek’. Dat staat weer haaks op de weinige tijd die klanten besteden aan koken’.

TRENDS

De site Culy.nl geeft een mooi inzicht in trends ‘waar we in 2016 helemaal mee klaar zijn’. Culy.nl: ‘Broccoli, spinazie, boerenkool: allemaal top. Maar chiazaad, bijenpollen en gojibessen liever niet, omdat ze smaken naar zaagsel en oude rozijnen.’ Wat kan er nog meer niet volgens Culy.nl: ambachtelijk tussen aanhalingstekens (zijn supermarktbrood of fabrieksmayonaise ambachtelijk?), foodhallen (te druk, vol vretende mensen, met te weinig zitplek en geen wc’s), onzindrankjes (water met berkensap, sowieso elk water dat uit een verlaten bos of Groenland zou komen), vervangen om het vervangen (waarom moeten we soja-capuccino drinken?) en kip aan ’t spit (daarmee zijn al zoveel restaurants). De tragedie is dat de supermarkt vaak achteraanloopt en sommige trends nog volop in de schappen aanwezig zijn of dat concepten verder doorontwikkeld worden, zoals de superfoods waarmee Albert Heijn al een blauw oog opliep (AH cranberries kregen een Gouden Windei van Foodwatch).

F OTO : K A S T E R M A N S S T U D I O

Wat echt niet meer kan

Trash to treasure: kipdijfilet als verwaarding van de kip.

met een start-up. Zo gauw Picnic verschijnselen van break-even gaat vertonen, gaat de start-up snel over in nieuwe financiële handen.

6. Trash to treasure 5. Slecht wordt goed In de horeca is het al langer een trend: trash food wordt – met topingrediënten, een creatieve aanpak en met enig doorzettingsvermogen – omgekat tot good food. Het is een trend die bijvoorbeeld bij hamburgers volop speelt. In iedere stad van een beetje betekenis is onderhand wel een restaurant te vinden met een hamburger op het menu. Maar dan wel culinair, met de beste ingrediënten en onverwachte smaakcombinaties. Het is een goed voorbeeld van de randen van het spectrum waar

Foodvisie Dit artikel kwam tot stand in het kader van het project Foodvisie. Foodvisie is een gezamenlijk project van tien foodgerelateerde titels van uitgeverij Vakmedianet, waaronder Foodmagazine. De scheidslijn tussen de traditionele kanalen van supermarkt, horeca, catering of speciaalzaak wordt steeds vager. Er ontstaan nieuwe kansen, concepten en verschijningsvormen. Foodvisie wil trends signaleren en duiden. Bladen die aan het

het in 2016 echt gaat gebeuren. Ruimte voor middelmaat is er niet meer.

Derving is een probleem, dus zullen supermarkten meer dan ooit niet-courante slachtdelen gaan vermarkten tot culinaire hoogstandjes. De echte doorbraak is overigens al geweest, in de vorm van kipdijfilet. Kippenbouten waren alleen nog te exporten naar Rusland of Afrika voor een ramsjprijs, tot Plukon ze begon uit te benen en als kipdijfilet, de sappige variant van kipfilet, op de markt bracht. Ineens brengt de hele biologische kip meer geld op, omdat meer delen te ‘verwaarden’ zijn: een slimme stap richting een betere wereld.

7. Burned project meewerken zijn: Foodmagazine, Distrifood, Gastvrije Zorg, Misset Catering, Bakkerswereld, Tabak2day, Misset Horeca, Distrifood Dynamics, Snackkoerier en Vleesmagazine. Meer info: Foodvisie.nl

De laatste trend: gerookt of gebarbecued. Albert Heijn speelde er al op in bij het kerstassortiment. Stoere stukken vlees op de barbecue in de winter buiten bereid door de man, dat is dé trend. In de winkel is die naadloos door te trekken naar het roken van allerhande vlees en vis. Onderliggend is er een trend naar authentiek en ‘oer’. Klanten willen het verband zien tussen een stoer, ouderwets (kamp-)vuur en het moderne supermarktassortiment. Niks zo authentiek als grillen en barbecueen, direct boven een open vuur. Daar kan geen oven tegenop.

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

CHINA

Tekst: Suzette Moerman

Chinese consumenten zijn erg kieskeurig, vooral als het om verse levensmiddelen gaat. Retailers worstelen hiermee, met name omdat de leverancierskant slecht ontwikkeld is. Onze correspondent Chine S u ze t te M o e r m a n over vers.

F OTO : C A R A C T E R C O M PA N Y

Hypers hebben hun agf-afdeling aan het eind van de winkel, daardoor koopt de consument voor zijn gevoel versere waar.

OP ZOEK NAAR OPLOSSINGEN IN VERS IN KRITISCH CHINA

n elke Chinese stad vind je nog traditionele markten voor de verkoop van vers. De frisheid en de verscheidenheid van vers eten is de sleutel om de concurrentie van moderne formats te weerstaan. Vooral hypermarkten hebben gebouwd aan verbetering van hun versaanbod. Toch zijn zij zelden in staat geweest dit winstgevend te doen. In de meeste supermarkten of hypermarkten zijn verse producten, in bulk en voorverpakt, aan het eind van de winkel gepresenteerd. Dit geeft een goed versgevoel aan Chinezen die het product graag voelen. De verspilling kan echter oplopen naar bijna 30 procent. Verpakt vers, zoals biologische producten, zijn meestal ook veel duurder, het prijsverschil van 200 à 300 procent is nauwelijks te rechtvaardigen Voor grote retailers zijn er veel tussenpersonen die de prijs opdrijven met 300 tot 400 procent. Dus zijn retailers 5 jaar geleden begonnen met het direct inkopen bij lokale boeren. Yonghui, de beste retailer in vers, is daarvan een sprekend voorbeeld. Boerderijen in China zijn vaak klein, waardoor het zeer moeilijk is om een constante kwaliteit groot te kopen. Sommige grote bedrijven proberen kleine boerenbedrijven samen te

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

E-COMMERCE IS IN STAAT OM CONSUMENTEN TE TREKKEN voegen. Dit fenomeen zet zich rap door. De meeste hypermarkten hebben geen centrale keuken om maaltijden te bereiden, personeel doet het werk. Kwaliteit en efficiency zijn echter niet bevredigend. Retailers proberen variëteit te bieden, maar concurreren voornamelijk op prijs. De vraag naar gemak en convenience stijgt en e-commerce is in staat consumenten te trekken. Door gebruik van een centrale keuken en online kunnen e-commerce partijen de kosten laag houden en een verbetering van de efficiëntie realiseren. Veel aanbieders hebben het niet gered, maar het aantal start-ups

groeit nog steeds harder dan het aantal afvallers. Uiteindelijk zal een bedrijf ontstaan dat de juiste snaar weet te raken. Afgezien van bereid voedsel groeit e-commerce ook snel in fruit. Met name geïmporteerd fruit. Door hoge marges op dit fruit hebben webretailers hun supply chain kunnen verbeteren met weinig breuk/schade en behoud van versheid. Grote retailers voeren een beperkt assortiment vers fruit in hun winkels, maar lopen nog steeds tegen schade en verspilling aan, waardoor hun marges beperkt zijn. Aan de andere kant komen kleinere fruitwinkels, die dagelijks verse aanvoer bieden, op. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor leveranciers uit Europa? Er zijn zeker mogelijkheden in het leveren van fruit naar China. Er wordt al geprobeerd om groenten en fruit met behulp van Europese technologie te telen, om zo constante kwaliteit te garanderen. Maar leveranciers moeten ook nadenken over de samenwerking met retailers, in plaats van louter de verkoop van hun producten. Retailers zouden het erg waarderen als leveranciers kunnen helpen met assortimentsbeleid, innovatie, instoremarketing en educatie van de consument.

1 A 5S RS U O BR RT II EMKE N T

WASMIDDELEN EN REINIGERS TOP

Fair shares in schoon 1 Dirk

213

2 AH XL

148

3 Dekamarkt

144

4 Jan Linders

137

5 AH Supermarkten

133

PRIJS DOMINEERT ONTWIKKELINGEN IN SCHOON De wasmiddelen- en reinigersmarkt staat onder druk. De verkoop loopt, ondanks een record aantal acties, terug. Daarbij blijft het aandeel vloeibaar stijgen. Milieuproposities zijn een groeiende niche, maar nog geen thema bij het grote publiek.

e aankoop van was- en reinigingsmiddelen is steeds meer promogedreven. De actiedruk is het hoogst in de vloeibare wasmiddelen en wasverzachters, waar meer dan de helft van de producten in actie weggaat. In poeders is een op de drie aankopen in actie, net als in de reinigersmarkt. Van 2010 naar 2015 nam de promodruk volgens GfK met 5 procent toe tot ruim 42 procent. Toch verkochten

supermarkten volgens IRI vorig jaar 0,7 procent minder wasmiddelen en reinigers. De omzet daalde licht naar €622 miljoen. De daling van het marktaandeel zette door. In 2011 hadden supermarkten 84 procent van de markt in handen, vorig jaar was dat nog 80 procent (GfK). Er zijn aanwijzingen dat er omzet wegvloeit naar ketens als Action, waar regelmatig met A-merken in de categorie schoon wordt gestunt. Food verliest

niet aan de voordeeldrogisterijen. Daar daalde de omzet in wasmiddelen en reinigers met bijna 10 procent.

Steeds minder poeder In de wasmiddelenmarkt blijft het aandeel ‘vloeibaar’ stijgen met een verschuiving naar dubbel geconcentreerd. Bijna alle introducties gebeuren in dit segment. In 2010 was vloeibaar nog twee keer zo groot als poeders. Volgens de Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten is de marktverdeling nu 76 procent voor vloeibaar versus 24 procent voor poeder. Uit shopperonderzoek van GfK blijkt dat jongere consumenten en gezinnen met kinderen verhoudingsgewijs het vaakst voor vloeibare middelen kiezen.

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

Tekst: Vincent Hentzepeter Beeld: Diederik van der Laan

Lidl en Aldi testtoppers

VERDEELSLEUTEL IN ‘SCHOON’

PROMOTIEAANDEEL SUPERS 75

30.3

60 45

18.8 100

10.3

30 15

30 10.6

Totaal 'Schoon' Wasmiddelen (poeder/tablet)

Wasverzachters Afwasmiddelen

Wasmiddelen vloeibaar

Reinigers

In wasmiddelen is driekwart van de omzet inmiddels ‘vloeibaar’. (Bron: GfK Consumerscan Panel sept. 2014- 2015)

Ouderen houden traditiegetrouw langer vast aan waspoeders. Bij de gepensioneerden is nog bijna een op de drie aankopen een poedervorm.

Milieu Duurzaamheid in de wasmiddelen- en reinigersmarkt is nauwelijks een thema bij de meeste consumenten. Het is wel een belangrijke groene paragraaf in de jaarverslagen van fabrikanten. A-merken melden in te zetten op energie- en waterbesparing tijdens de productie. Ook gebruiken ze steeds meer duurzame palmolie voor de productie van wasmiddelen. De grootste milieuwinst de laatste jaren kwam uit het concentreren van wasmiddelen. Kleinere verpakkingen en minder transportkosten waren het gevolg. Aan het duurzaamheidslogo van de AISE, de Europese associatie voor zepen, detergenten en onderhoudsproducten, kunnen consumenten zien dat producenten (vrijwillig) werken aan een duurzamere productie. Strengere eisen ten aanzien van duurzame grondstoffen, water- en energieverbruik en verpakkingsvolume, gelden er voor producten met het EU Ecolabel. De wasmiddelen

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

Totaal 'Schoon' Wasmiddelen (poeder/tablet) Wasmiddelen vloeibaar

Wasverzachters Afwasmiddelen Reinigers

Bijna de helft van alles wasmachinemiddelen gaat in actie de deur uit. (Bron: GfK Consumerscan Panel sept. 2014-2015)

Opnieuw blijkt uit een vergelijkende test van de Consumentenbond (december 2015) dat de wasmiddelenmerken van Lidl en Aldi tot de beste in de categorie behoren. Ditmaal werden 21 bontwasmiddelen vergeleken op vlekverwijdering, kleurbehoud, antikleuroverdracht, vergrauwing en zichtbare wasmiddelenresten. Alle producten, behalve Ecover, gaan kleurbehoud en vergrauwing goed tegen. Op anti-kleuroverdracht presteert alleen Persil Duo-Caps Color echt goed. Overall komt Ariel Compact Poeder Kleur & Stijl als beste uit de test, al zakt de vloeibare versie door het ijs. Met vier plaatsen in de top-6 doen Lidl en Aldi het met poeder- en vloeibare wasmiddelen uitstekend. Formil Ultra Plus Color-poeder van Lidl is ‘Beste koop’.

Johanna Poliste, Spar Poliste Wijk aan Zee: ‘KEUKENONTSTOPPER LOOPT SUPER’

e trend van waspoeders naar vloeibare wasmiddelen is ook bij Spar Poliste onmiskenbaar. Ondernemersvrouw Johan Poliste: ‘We hebben 2 meter schapruimte voor wasmiddelen en verzachters. Hiervan is 90 procent vloeibaar. Het enige in poeder zijn het Spar-merk, Ariel, Robijn Fleur en Fijn en Witte Reus. Vloeibaar is heel populair, terwijl wasmachinefabrikanten adviseren om poeders te gebruiken, omdat vloeibaar middel aankoekt in je trommel. Op vloeibaar zit een hogere marge, dat maakt het in de verkoop interessanter. De topper is toch wel Robijn, we hebben tien varianten staan. Robijn Zwitsal was een goede toevoeging.’ Poeders gaan wel hard in de aanbieding. ‘Dan weer wel. Is Ariel Color in de aanbieding, dan gaan de klanten toch voor poeder.’

In vaatwas blijven de handafwasmiddelen redelijk overeind, ondanks het nog steeds stijgende gebruik van vaatwassers. ‘Er is een meter voor afwasmiddel. Spar, Klok en Dreft verkopen we het meest. Neutral loopt niet hard, maar er zijn mensen met allergie die er speciaal om vragen. Dubro is terugkomen in het afwasschap, maar loopt niet hard.’ In vaatwasblokjes is prijs bepalend voor de aankoop. ‘Dus loopt Spar het hardst, de 3-in-1blokjes. In de aanbieding gaat men voor de merken. Dat weer Sun, dan weer Finish, dan weer Dreft. Het is net wat in de folder staat.’ Speciaalreinigers zijn in deze winkel in trek. ‘HG verkopen we best goed. Schimmelreiniger tegen vocht-en weerplekken en keukenontstopper lopen als een trein. De probleemoplossers zijn voor ons een belangrijk serviceproduct.’

ASSORTIMENT

UITGAVE PER HUISHOUDEN

MARKTAANDEEL SUPERS

100

20 0

0 Jonge alleenstaande

Oudere alleenstaande

Tweeverdieners

Gepensioneerden, beperkt inkomen

HH met kinderen, beperkt inkomen

Welgestelde gepensioneerden

Welgestelde HH met kinderen

GEMIDDELDE

Totaal 'Schoon' Wasmiddelen (poeder/tablet) Wasmiddelen vloeibaar

Wasverzachters Afwasmiddelen Reinigers

Kostwinner (2p)

Huishoudens met kinderen zijn de heavy users. (Bron: GfK ConsumerScan, sept. 2014 2015)

van Klok kregen in 2011 als eerste producten op de Nederlandse markt dit milieukeur toegekend. Sindsdien volgden enkele huismerken.

100 procent duurzaam Op de hoogste tree in de duurzaamheidspyramide staat de Cradle-to-cradle (C2C)-certificering. Hiermee tonen fabrikanten aan in een volledig gesloten milieucyclus te werken. Onder meer Ecover heeft hier sinds 2014 stappen gezet. De professionele lijn, per 1 januari 2016 verkocht aan GreenSpeed, kreeg bovenop het EU Ekolabel een C2C Gold-keur. Het kan nog natuurlijker. Onder het motto 100 procent duurzaam werd in april 2015 ‘Seepje’ gelanceerd door twee studenten bedrijfskunde. Dit plantaardige fairtradewasmiddel gebruikt schillen van de Sapindus mukorossi-vrucht uit Nepal. In water vormen de zeepnoten een natuurlijke vorm van zeep. Naast papieren zakken met het natuurlijk product (met en zonder geur) zijn er ook vloeibare versies met zeepnoten-extract. Vooralsnog beperkt de verkoop van deze groene wasmiddelen zich tot Marqt, Ekoplaza en ideële winkels.

Het marktaandeel van supermarkten in schoon daalde ook dit jaar een procentje. (Bron: GfK Consumerscan Panel sept.20142015)

Introducties in de categorie schoon Senzora kwam in juni met Klok vloeibaar wasmiddel in wit en kleur in een 1,5literflacon en Klok wasverzachter (750 ml). Alle zonder toegevoegde parfums of kleurstoffen. P&G bracht Ariel vloeibaar wasmiddel met schrobdop, om vlekken voor te borstelen. Dash kreeg een boost met de ‘wash & lock’-formule voor betere reinigings- en witheidprestatie. Sinaasappel is de nieuwe geur in de Dreft Platinum vaatwastabletten. Unilever presenteerde in juli een test waaruit bleek dat juist Sun all-in-1 Extra Power de krachtigste vaatwasformule is. Dit kwam uit een test door het Duitse testinstituut Fresenius. Unilever introduceerde in week 14 Robijn Intens Krachtige Fris-

heid die was na het wassen langer laat geuren. Omo werd geherlanceerd met ‘witversterkers’. In juni/juli stroomden Cif Power & Shine Pink Lily (Schoomaakdoekjes bloemen) en Cif Express in, een allesreiniger die zonder verdunnen direct te gebruiken is. Binnen Glorix zijn toiletdoekjes (Ocean) en Toilet Spray met Bleek nieuw. Bolton NL lanceerde een geconcentreerde formule van Dubro in Original en Limoen Fris met 40 procent meer afwaskracht. Henkel kwam in 2015 met Witte Reus Blauw Actief, een blauwwatertoiletblok. Witte Reus Kracht-Actief WC Gel 100% Wit met zesvoudige effectformule en Kracht-Actief Lavendel met vier actieve elementen stroomden in.

SC Johnson introduceerde in de eerste helft van 2015 Mr Muscle Anti-Kalk en Vlekvernietiger voor het toilet. De fabrikant bracht begin 2015 Persil 2in1 in een reguliere en kleurvariant. Net als Ariel heeft de dop een vlekkenborstel. Persil Power-Mix Caps in Universal en Color combineren poeder en vloeibaar wasmiddel in één. HG International lanceerde in 2015 Afvoerstank verwijderaar, Leerspray om te reinigen en voeden, Ontkalker voor espresso- en koffiezetapparaten en Zonnebrandvlekkenverwijderaar. Nieuw in 2016 zijn: Reinigingstabletten voor koffiemachines, Schoendeo, Tegen Urinegeur (van katten) en Vlekken en Plekken voorbehandeling extra sterk spray.

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

ADVERTORIAL

NEWS FROM | INTERKET

Etikettendrukkerij Etiflex verder onder nieuwe naam Interket biedt veel meer in 2016 Met twee nieuwe machines kan Interket (voorheen Etiflex) zijn klanten nog sneller en flexibeler van dienst zijn in de levering van zelfklevende etiketten en folies. Hierdoor is Interket technisch én prijstechnisch in staat de beste oplossing te bieden voor het drukken van etiketten en folie. Interket is de nieuwe naam voor Etiflex, de drukkerij van zelfklevende etiketten en flexibele verpakkingen. Tien jaar geleden werd Etiflex onderdeel van de internationale Klimax-groep. Medio 2015 is de groepsnaam overgegaan op Interket, en nu sluit de Nederlandse vestiging daarbij aan, evenals de overige vestigingen. Al sinds 1979 levert het bedrijf in Ommen zelfklevende etiketten, banderollen en folies voor met name de levensmiddelenhandel. Interket Ommen werkt voornaSalesmanager Silvester Uneputty melijk voor grote en middelgrote bedrijven, en werkt onder andere voor Kesbeke (glasconserven), Bel Leerdammer (kaas) en Silvo (kruiden). Behalve etiketten en folies voor levensmiddelenproductie is Interket gespecialiseerd in oplossingen voor instorelabeling. Zo levert Interket de etiketten voor de prijsweegschalen van grote retailers.

Flexibiliteit De nieuwe naam is niet het enige nieuws. Interket heeft zojuist geinvesteerd in een nieuwe 7-kleuren digitale HP Indigo 6800 drukpers, waarmee kleinere oplages, eventueel met grote spoed kunnen worden uitgevoerd. “Hiermee kunnen we efﬁciënter,

ﬂexibeler, sneller en met nóg betere kwaliteit leveren Eerder in 2015 is een nieuwe 8 kleuren MPS Flexopers in bedrijf gegaan. Salesmanager Silvester Uneputty: “Met deze twee machines kunnen we onze concurrentiepositie versterken en de servicegraad nog verder vergroten.”

Certificering Wie producten levert aan de levensmiddelensector zou BRC gecertificeerd moeten zijn. Uneputty: “Daarom gaat Interket dit jaar voor een BRC-audit. We voldoen al zo goed als geheel aan de eisen, omdat wij al tijden in het bezit zijn van het ISO 22000 certificaat. Deze norm geniet echter veel minder bekendheid, zeker internationaal. BRC is nu eenmaal de standaard in food.” Naast de foodnormering is Interket ook FSC-gecertificeerd.

De toekomst Interket heeft linerless etiketten ontwikkeld en promoot dit momenteel in de markt. “Dat is een belangrijke ontwikkeling voor de komende jaren. Het zijn etiketten zonder schutvel, die op rol worden geleverd, met de hieraan gerelateerde voordelen op het gebied van milieu en efﬁciency. Het is mijn inziens de toekomst voor etikettering op locatie. Door onze internationale achtergrond kan Interket dit reeds leveren. We zijn er klaar voor zodra onze klanten de overstap willen maken.” www.interket.nl

P R O D U C T I N F O R M AT I E Foodmagazine informeert in de rubriek Productinformatie het supermarktmanagement over nieuwe en vernieuwde producten. Toeleveranciers kunnen informatie over een nieuw product verstrekken via een speciaal formulier dat bij de afdeling Sales B2B kan worden opgevraagd, of dit doorgeven in de vorm van een persbericht. Zend uw materiaal naar: Redactie Foodmagazine, Rubriek Productinformatie, Postbus 4, 7000 BA Doetinchem. Mail: sales.food@vakmedianet.nl. Telefoon: (088) 584 07 10.

NAAMLABELPROMOTIE

NIEUWE CAMPAGNE

NUTELLA: ‘EXTRA OMZET DOOR ACTIE’

HAK BONEN IN STAZAK-CAMPAGNE MET TOPKOK HERMAN DEN BLIJKER

Nutella start in februari een actie die volgens de producent ‘veel additionele omzet zal opleveren’: de Nutellanaamlabelpromotie. Tijdens de actie kunnen shoppers een gekochte pot Nutella (van 630 of 825 gram) voorzien van een label met hun eigen naam of een leuke koosnaam. De ready-to-place display bevat 120 verschillende namen. Andere namen kunnen worden besteld via Facebook. Naast on-pack communicatie, wordt de promotie ondersteund op televisie, radio, online en met een bijzondere ‘bijnamencompetitie’ op Q-Music. (076) 548 26 68 www.ferrero.nl

In een nieuwe campagne met topkok Herman den Blijker laat Hak zien dat je het bestaande weekmenu lekkerder, rijker en gevarieerder kunt maken met een nieuwe lijn bonen in stazak. Er zijn vier soorten (200 gram): Kleine rode kidneybonen, Kikkererwten, Linzen en Zwarte bonen. De stazakken bevatten minder vocht, waardoor de bonen een lekkere bite hebben. En ze zijn verpakt zonder toevoeging van aroma’s voor een pure bonensmaak. ‘Of het nu pasta, soep of een salade is: het wordt allemaal lekkerder met de bonen erbij van Hak.’ Met deze campagne speelt Hak in op hedendaags eten én zorgt voor een relevante aanvulling op het bestaande menu. (0183) 44 65 00 www.hak.nl

ALLE GEGEVENS OVER WINKELVASTGOED OVERZICHTELIJK GEBUNDELD NU MET INFORMATIE UIT

BOUWPLANNEN.NL

RETAIL IN DETAIL ALMANAK WINKELVASTGOED 2015 | 2016 IS NU BESCHIKBAAR!

VOOR VRAGEN EN INFORMATIE BEL 088 - 58 40 888 OF KIJK OP WWW.RETAILINDETAIL.NL

Wilt u alle informatie over winkelvastgoed bij de hand? Bestel dan direct de almanak via www.retailindetail.nl of bel 088 - 58 40 888. U kan ook een e-mail naar salesretail@vakmedianet.nl sturen.

Fo o d ma ga z i n e j a n u a r i 2 0 1 6

SCHORPIOEN

V&D ALS WAARSCHUWING

s het denkbaar dat het V&D-scenario zich ooit gaat afspelen in de supermarktbranche? Dat een keten failliet gaat en zijn leveranciers met de gebakken peren laat zitten? Het is interessant om daar eens over na te denken. Dat de non-foodbranche het de afgelopen jaren veel zwaarder had dan de supermarkten is helder. Hoewel niet alle winkels in de branche winstgevend zijn, zien de cijfers van vrijwel alle ketens er redelijk tot zeer gezond uit. Voor échte problemen moeten we terug naar de periode waarin Laurus zich vertilde aan de Konmar-operatie en de prijzenslag. Dat werd echter toen nog met overnames opgelost. Zoals ook verschillende andere ketens zijn opgeslokt. De honger naar groei blijft groot en er zijn genoeg partijen met voldoende financiële armslag om grote transacties tot een succes te maken. De enorme groei van Jumbo van de laatste jaren is het belangrijkste voorbeeld hiervan. Op dit moment is het dus zeer onwaarschijnlijk dat een supermarktketen het voorbeeld van V&D gaat volgen. Het is ook een geruststelling dat juist de foodtak van V&D, La Place, eigenlijk altijd winstgevend is gebleven. Maar blijft dat op de lange termijn zo? Zijn er omstan-

Het maandblad voor supermarktmanagement

Marketing manager Hedy Becks

Hoofdredacteur Peter Garstenveld petergarstenveld@vakmedianet.nl tel. (088) 584 06 58

Managing director Ruud Bakker

Redactie Tys Hallema, Ron Jansen, Henri Maarse, Joep Meijsen, Herman te Pas, Edwin Rensen Eindredactie Tiny Tati, Marian van Hoof, Maurits van Aalst

Sales manager Jacco Freriksen Advertentieverkoop Linda Claver tel. (088) 584 07 10 Danny van Haren tel. (088) 584 07 13 Adverteren.vakmedianet.nl

Vormgeving Colorscan, Den Haag

Traffic traffic.foodhoreca@vakmedianet.nl tel. (088) 584 06 83

Secretariaat Anja Onstenk tel. (088) 584 06 73

Klantenservice Tel. (088) 584 08 88 Adres: Postbus 31,

Food ma g a zi n e j a n u a r i 2 0 1 6

digheden mogelijk waarin één of meer ketens diep in de rode cijfers terechtkomen en niemand bereid is een reddingsboei toewerpen? Dan zal er iets moeten gebeuren dat de branche compleet op zijn kop zet. Het uitbreken van een prijzenoorlog die de marges enorm uitholt, consumenten die hun eten en drinken op grote schaal buiten de supermarktbranche gaan kopen of de explosieve groei van online winkelen, waarbij partijen van buiten de branche of slechts een beperkt aantal partijen binnen de branche de verdiensten opstrijkt. Wie naar de non-foodbranche kijkt, ziet dat het laatste scenario zich daar al heeft voltrokken. Klanten kopen steeds meer online, waardoor de winkelstraat het moeilijk heeft. Partijen van buiten de traditionele retail, Bol.com en Coolblue bijvoorbeeld, halen meer omzet binnen en marge weg bij de detailhandel. Het is ver vooruitdenken, maar als het model van Picnic daadwerkelijk werkt en een flinke hap van de online foodomzet bij een derde partij terechtkomt, dan komt de winstgevendheid van veel supermarkten in gevaar en wordt het V&D-scenario minder onwaarschijnlijk. Ook in de supermarktbranche.

2370 AA Roelofarendsveen E-mail: klantenservice@ vakmedianet.nl Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via Distrifood.nl/abonneren of bij klantenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 3 maanden voor de vervaldatum schriftelijk (per post of per e-mail) bij klantenservice wordt opgezegd. Prijzen Nederland per maand €36,92 (excl. 6% btw). Kijk voor voordelige introductietarieven op Distrifood.nl/abonneren. Jaarabonnement buitenland op aanvraag. Copyright © 2016 Vakmedianet. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden in enige

vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Vakmedianet zijn van toepassing de algemene voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel in Den Haag, depotnummer 18/2015. De algemene voorwaarden zijn in te zien op Vakmedianet.nl/ algemene-voorwaarden, waar u deze kunt printen en opslaan.

Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie. Privacy Vakmedianet, waarvan Foodmagazine onderdeel is, legt uw gegevens vast voor de uitvoering van uw opdracht. Uw gegevens kunnen door Vakmedianet worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten van Vakmedianet. Indien u hier bezwaar tegen heeft of uw gegevens wilt corrigeren of opvragen, kunt u contact met ons opnemen via klantenservice@vakmedianet.nl. Vakmedianet verstrekt uw gegevens niet aan derden zonder uw uitdrukkelijke voorafgaande toestemming, tenzij wij daartoe verplicht zijn op basis van de wet of een rechterlijke uitspraak. Voor meer informatie verwijzen wij u naar het privacystatement op Vakmedianet.nl/ privacy-cookie-statement. Oplage Door onafhankelijke accountant gecontroleerde oplage. Zie voor accountantsverklaring van Grant Thornton www.vakmedianet.nl.

Mmm… uit de oven

Nieuw van Mora Met gepaste trots presenteren we onze nieuwe Mora Oven range. Bestaande uit heerlijke knapperige kroketten, bitterballen en Goudse kaassoufﬂés. Even lekker en krokant uit de oven en Airfryer als uit de friteuse. Van hoge kwaliteit en bereid zonder kunstmatige geuren smaakstoffen. Let op: binnenkort wordt onze oven range verder uitgebreid met mmmeer van Mora. Voor meer informatie, neem contact met ons op: 013-4640680 of www.mora.nl

Mora Merk van het Jaar Verder zijn wij ongelooﬂijk trots op het winnen van de “ FLNI-merk van het jaar Award” in de categorie vers, salades, diepvries en verpakte groenten. We zijn erg blij en dankbaar voor de waardering en het vertrouwen dat de consument heeft getoond in ons merk. Komende jaren zullen wij Nederland blijven verrassen met lekkere, eigentijdse en relevante snacks uit de oven en friteuse. Allen overheerlijk en van de bekende Mora kwaliteit.