Marktgids warmtepompen 2016 2017 by VMN Media

WP EEN UITGAVE VAN WARMTEPOMPEN

MARKTGIDS WARMTE POMPEN 2016/2017

Trends en leveranciers

‘wie is wie’ in de warmtepompsector

Mitsubishi Heavy Industries Q-ton Importeur van Nederland voor

CO2 Unieke efficiëntie Grote prestaties

Hoge efficiëntie

Milieuverantwoord

Eenvoudige bediening

Betrouwbaar op lange termijn

... de tapwateroplossing van de toekomst Q-ton is een lucht-waterwarmtepomp welke CO2 gebruikt als een natuurlijk

De Q-ton is uitermate

koudemiddel. Het behaalt een toonaangevende C.O.P. van 4.3* met een minimale

geschikt voor de (warm)

carbon footprint.

tapwatervoorziening van

De Q-ton is ideaal voor het opwarmen van water tot 90 °C, waardoor hij geschikt is

hotels, verzorgingstehuizen,

voor uiteenlopende toepassingen. Met een Global Warming Potential (GWP) van 1 en

fitnesscentra, campings, etc.

Ozone Depletion Potential (ODP) van 0 heeft de Q-ton zich bewezen voor de toekomst. Kennis van Koeling

*Bij aanvoer van 65 °C

Coolmark B.V. Postbus 393, 2990 AJ Barendrecht Tel: +31 (0)180 751 300 info@coolmark.nl, www.coolmark.nl

Redactie

Hulpmiddel In de woningen utiliteitsbouw staan warmtepompen al enkele jaren in het middelpunt van de belangstelling. En dat is niet voor niets. Warmtepompen worden alom beschouwd als de duurzame vervanger van - of een goede aanvulling op - de HR-ketel. Maar omdat warmtepompen nog betrekkelijk nieuw zijn, laat de kennis over het aanbod nog weleens te wensen over. Dat deed ons besluiten om een marktgids over warmtepompen te maken. Maar dat was niet de enige reden. Bij duurzame technologie, en bij warmtepompen misschien wel in het bijzonder, is het belangrijk dat partijen integraal samenwerken. Een warmtepomp functioneert alleen goedd als hij een optimaal systeem vormt met een bron en afgiftesysteem. Kortom: marktpartijen moeten op elkaars kennis vertrouwen en elkaar kunnen vinden. Ook om u bij dat laatste te helpen be-

sloten we om deze gids samen te stellen. Dat besluit namen we een paar maanden geleden, en nu ligt het resultaat voor u.

Uko Reinders Hoofdredacteur Warmtepompen

Met deze gids willen we u, zoals gezegd, op weg helpen. Dat doen we door overzichtelijk in een aantal rubrieken relevante adressen van marktpartijen te ordenen, zodat partijen elkaar gemakkelijk kunnen vinden en contact kunnen zoeken. Daarnaast besteden we binnen een aantal rubrieken aandacht aan de belangrijkste trends, zowel op het gebied van techniek en markt als met betrekking tot regelgeving. Zo heeft u alles - contactadressen en belangrijke ontwikkelingen handig samengebundeld in een overzichtelijke gids. Op deze manier hopen we een steentje bij te dragen aan de succesvolle uitrol van duurzame klimaattechnniek!

INHOUD ALGEMEEN De warmtepompmarkt

AFGIFTESYSTEMEN 4

Trends en ontwikkelingen Leveranciers: adressen

6 8 11 20

KENNIS EN OPLEIDING

LUCHT ALS BRON Trends en ontwikkelingen Leveranciers: adressen Advertorial Airview/Clivet Project: stapelbouwrenovatie

22 24

HYBRIDE Trends en ontwikkelingen Leveranciers: adressen

ORGANISATIES Adressen

SPECIALE DIENSTEN 30 30

WKO Trends en ontwikkelingen Leveranciers: adressen

ADVISEURS Adressen

BODEM ALS BRON Trends en ontwikkelingen Leveranciers: adressen

Leveranciers: adressen

34 36

Leveranciers: adressen

FINANCIERING Subsidie, lening, ďŹ scaal voordeel

32 32

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 3

warmtepompen: algemeen

Doorbraak van een duurzaam alternatief

Markt en overheid stimuleren warmtepomp De verkoop van warmtepompen laat in heel Europa een duidelijke groei zien, en inmiddels ook in Nederland. Het afgelopen jaar werden in Nederlandse woningen en kantoren ongeveer 50.000 warmtepompen geïnstalleerd. De ‘installed base’ is nog steeds zeer bescheiden tegenover de miljoenen gasketels die Nederland telt, maar alles wijst erop dat de warmtepomp de komende jaren zal doorbreken als duurzaam alternatief. Na het dramatische jaar 2013, waarin de Nederlandse warmtepompverkoop met 15 procent kelderde, is de verkoop gestabiliseerd. Zoals in tabel 1 is te zien, gingen in 2015 ongeveer 50.000 warmtepompen voor woningen, utiliteit en landbouwtoepassingen over de toonbank. Daarmee heeft de ‘installed base’ (het totaal aantal in Nederland geïnstalleerde warmtepompen) van die toepassingsgebieden inmiddels de 300.000 aangetikt. Afgezet tegen miljoenen gasgestookte cv-installaties is het een beperkt aantal; Nederland gold dan ook niet voor niets jarenlang als ‘de bakermat van gasverwarming’. Er is

echter een verschuiving in gang gezet, daar wijst ook het feit op dat in 2015 het aantal verkochte gasgestookte cvketels voor het eerst onder de symbolische grens van 400.000 stuks dook. Verschillende ontwikkelingen wijzen erop dat de Nederlandse verwarmingssector een omslagpunt bereikt. Enerzijds dankzij stimulerende maatregelen vanuit de overheid, anderzijds doordat marktpartijen de warmtepomp steeds meer omarmen. OVERHEID De Nederlandse overheid heeft een aantal stimuleringsmaatregelen getrof-

fen die een paar jaar geleden voor onmogelijk werden gehouden. Drie belangrijke maatregelen op een rij: 1. Evenwichtige energiebelasting Na jaren van discussie heeft de overheid iets gedaan aan de scheve belastingverhouding tussen aardgas en elektriciteit. In een rapport van CE Delft werd vorig jaar doorberekend dat huishoudens vijf keer zo veel energiebelasting voor aardgas- dan voor elektriciteitsgebruik betaalden; het gebruik van een gasketel werd ﬁscaal stevig bevoordeeld ten opzichte van de warmtepomp. Op 1 januari is dat deels rechtgetrokken: voor kleingebruikers is de energiebelasting op aardgas met 6 cent verhoogd, terwijl de energiebelasting op elektriciteit met 2 cent is verlaagd. 2. ISDE Zowel particulieren als bedrijven die investeren in een warmtepomp (of ander niet-fossiel verwarmingssysteem, zoals een zonneboiler) kunnen bij de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) een ISDE (InvesteringsSubsidie Duurzame Energie)-aanvraag indienen. De ISDE is een meerjarige regeling die doorloopt tot en met 2020; voor het subsidiejaar 2016 is een bedrag van 70 miljoen euro beschikbaar gesteld.

De aanbouw van de wijk Hoog Dalem in Gorinchem, waar inmiddels een proefproject loopt met energieopslag.

4 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

3. Energieprestatievergoeding (EPV) Verhuurders die hun woningen tot (bijna) energieneutraal of nul-op-de-meter renoveren, mogen dankzij de EPV de investeringskosten daarvan doorberekenen aan huurders. In plaats van een

Warmtepompen: verkoop en installed base in Nederland 2013 Woningbouw Utiliteit, kassen en stallen

2014

2015

Toegevoegd

Installed base* Toegevoegd

Installed base*

Bodemgebonden*

2422

34700

2010

36431

1648

37652

Buitenlucht als bron

14317

67956

17313

84795

21278

105800

Bodemgebonden*

630

9182

500

9555

438

9782

Buitenlucht als bron

23169

87638

26715

114353

27898

142251

Totale installed base**

199476

245134

295485

* Bodemwarmte. Warmtepompen die oppervlaktewater gebruiken, zijn niet meegerekend. ** Opgesteld aan het eind van het jaar. Tabel 1. De verkoop en installed base van warmtepompen in 2013, 2014 en 2015. ‘Installed base’ in het ene jaar + ‘Toegevoegd’ in het opvolgende jaar telt niet precies op tot de nieuwe ‘Installed base’, omdat er ieder jaar ook warmtepompen uit gebruik worden genomen. (Bron: CBS)

energierekening betalen huurders dus een investeringsbijdrage, waarmee het voor beide partijen een budgetneutrale maatregel is. De EPV, die op 1 september is ingegaan, is een uitvloeisel van een afspraak in het Energieakkoord: in 2020 moeten de huurwoningen van corporaties gemiddeld een energielabel B hebben. In eerste instantie werd de EPV breed toegejuicht, maar op de ingangsdatum brak er alsnog kritiek los. Minister Blok (Wonen en Rijksdienst) bleek te overwegen om de regeling ook toegankelijk te maken voor woningen met aardgas.

MARKT Naast de overheid toont ook de markt verschillende initiatieven, die deels ingrijpen op overheidsmaatregelen. Dat laatste is met name het geval bij bouwbedrijven en corporaties die samenwerken om de woningvoorraad energieneutraal te krijgen, via concepten als nul-op-de-meter en energienotanul. Een ontwikkeling die daarbij aansluit, is zichtbaar bij netbeheerders. Omdat allelectric-woningen een groot beroep doen op het elektriciteitsnet, wordt onderzoek gedaan naar mogelijkheden om energie op te slaan en vraag en

aanbod beter beter op elkaar af te stemmen, middels zogenaamde ‘smart grids’. Eerder dit jaar gaf Liander, dat 5,6 miljoen klanten van een gas- en stroomnetaansluiting voorziet, zelfs aan dat het twijfelt aan investeringen in de vervanging van oude gasleidingen. Veel van de huidige gasleidingen zijn ergens tussen 2020 en 2040 aan vervanging toe, wat een miljardeninvestering met zich meebrengt; volgens Liander een uitgelezen moment voor de samenleving om voor een duurzamere toekomst met veel minder CO2-uitstoot te kiezen. Het is duidelijk dat zowel de overheid als de markt in beweging zijn. Met de huidige maatregelen blijft het verduurzamingstempo volgens sommigen nog steeds veel te laag om alle doelstellingen uit het Energieakkoord te halen. De huidige overheidsmaatregelen en marktinitiatieven vormen echter een mooi begin om het tij te keren, met grote marktkansen als bijkomend gevolg.

Foto Bundesverband Wärmepumpe

Industriële warmtepompen Warmtepompen die worden ingezet voor industriële processen, een toepassing die ook een duidelijke opmars laat zien, zijn zowel in de CBS-data als in deze marktgids buiten beschouwing gelaten. De verkoop van warmtepompen zit in heel Europa in de lift.

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 5

warmtepompen: lucht als bron

Sterke opmars van lucht-warmtepompen De bodem biedt als warmtepompbron doorgaans een hoger rendement dan lucht. Lucht-warmtepompen hebben ﬁnancieel, juridisch en technisch echter een lagere drempel dan bodemgebonden systemen. Zeker als de warmte- en koudevraag relatief beperkt is, lijkt lucht als bronsysteem al snel aantrekkelijker. Dat wil echter niet zeggen dat er helemaal geen nadelen aan kleven. Wie de CBS-cijfers erop naslaat, ziet dat het aantal lucht-warmtepompen veel sneller groeit dan het aantal grondgebonden installaties. Tussen 2013 en 2015 groeide de ‘installed base’ van in woningen, kantoren en landbouwomgevingen geïnstalleerde lucht-warmtepompinstallaties van 155.000 naar bijna 250.000. In dezelfde periode was de toename van het aantal bodemgebonden systemen ta-

De komende jaren zal de verkoop van luchtwarmtepompen verder aantrekken melijk beperkt: van 44.000 naar ruim 47.000. Dat zegt niets over het opgestelde vermogen (het vermogen dat een bodemgebonden systeem levert is meestal veel groter dan dat van een lucht-systeem), maar de trend is duidelijk. En de komende jaren zal de ver-

koop van lucht-warmtepompen verder aantrekken. Daar zorgen subsidies (ISDE), regelgeving (verduurzaming woningbouw) en andere aspecten (lagere loonlasten, duurzaam comfortabel wonen) sterk aan bij. TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN Een technisch aspect dat bijdraagt aan de groeiende populariteit van lucht/water-warmtepompen is dat een van de nadelen ten opzichte van bodemsystemen deels is ‘wegontwikkeld’. Tot niet lang geleden liepen rendement en capaciteit van deze systemen hard achteruit als de buitentemperatuur onder het vriespunt zakt. De nieuwste buitenunits werken echter bij temperaturen tot -20 °C nog met een acceptabel rendement. Innovatieve compressortechnologie heeft eraan bijgedragen dat de rendementen van lucht/water-warmtepompen – die in het verleden nog weleens tegenvielen – sowieso sterk zijn verbeterd. Een andere, vooralsnog enigszins

Technologische innovatie heeft eraan bijgedragen dat de rendementen van lucht/water-warmtepompen sterk zijn verbeterd.

6 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

beperkte bijdrage aan de groeiende populariteit wordt door een andere technische innovatie geleverd: hybride systemen. Daarbij gaat het om een Nederlandse vinding waarbij een luchtwarmtepomp samenwerkt met een gasketel. Niet geheel toevallig zijn met name ‘traditionele’ CV-ketelleveranciers als Neﬁt, Remeha, Vaillant, Intergas en AWB in deze markt gedoken, als aanvulling op hun bestaande gasgestookte assortiment. Een hybride systeem kan echter ook bestaan uit de combinatie van een gasketel met een ventilatiewarmtepomp. Een ventilatiewarmtepomp onttrekt warmte uit af te voeren ventilatielucht, om hem op te waarderen voor woningverwarming. Dit geeft te weinig vermogen om een hele woning te verwarmen, maar als aanvulling op een gasketel draagt het bij aan de reductie van CO2uitstoot en een verlaging van de energierekening. Eneco gelooft met grote overtuiging in marktsucces van de ven-

Door de buitenunit van een omkasting te voorzien (hier links op de foto), wordt hij uit het zicht onttrokken en het geluid gedempt.

Lucht als bron 2013

2014

2015

Toegevoegd

Installed base*

Toegevoegd

Installed base*

Toegevoegd

Installed base*

Woningbouw

Buitenlucht als bron

14.317

67.956

17.313

84.795

21.278

105.800

Ulititeit, kassen en stallen

Buitenlucht als bron

23.169

87.638

26.715

114.353

27.898

142.251

Totale installed base**

155.594

199.148

248.051

*Opgesteld aan het eind van het jaar tilatiewarmtepomp; het sprak eerder dit jaar de doelstelling uit om van de ‘Warmtewinner’, een samen met Inventum ontwikkelde ventilatiewarmtepomp die binnenkort op de markt komt, in 2020 liefst 100.000 exemplaren te hebben afgezet. Door de bron van een ventilatieluchtwarmtepomp te verbeteren (lees: de lucht voor te verwarmen) kan het rendement van een dergelijk systeem nog worden verbeterd. Zo zijn er mogelijkheden om de lucht binnenshuis ‘voor te verwarmen’ middels een passieve bodembuis onder de vloer, en heeft C-Idea de Energy Floor ontwikkeld. Daarbij wordt onder

Duurzaam koelen

de woning een isolatielaag aangebracht die koude of warmte kan uitwisselen met aangezogen lucht – die vervolgens kan worden gebruikt door een lucht- of ventilatiewarmtepomp. BUITENUNIT Een pijnpunt voor eindgebruikers is de buitenunit van een lucht/water-warmtepomp. Op dit onderdeel is in esthetisch opzicht wel wat aan te merken. Verschillende fabrikanten hebben hier oplossingen voor bedacht. Zo heeft Dutch Heatpump Solutions een warmtepomp ontwikkeld waarbij het buitendeel onder het dak van een woning wordt in-

Duurzaam verwarmen

gebouwd, en heeft Alklima concepten waarbij de verdamper bij ﬂatwoningen in een geveldeel of in een kast op straat is weggewerkt; een oplossing die door meer partijen wordt aangedragen. Ook is er nog een systeem waarbij de buitenunit wordt weggewerkt in een ‘nep’schoorsteen. Bijkomend voordeel van een omkasting die de unit uit het zicht haalt, is dat daarmee ook het geluid van de compressor en ventilator wordt gedempt. Een belangrijk aspect; bij de grootschalige uitrol van lucht-warmtepompen lijkt het, zeker in geschakelde bouw, onvermijdelijk dat buren anders gaan klagen over geluidsoverlast.

Duurzaam elektriciteit opwekken

Bespaar energie, CO2 én kosten met Gasengineering! Koelen, verwarmen, elektriciteit opwekken en tegelijkertijd energie en CO2 besparen. Met de producten van Gasengineering kan het! Wij benutten primaire energiebronnen optimaal en streven zo naar een schonere en gezondere samenleving. Wij zetten aardgas lokaal om in warmte en/of koude en bereiken daarmee een veel hoger rendement en lagere CO2-uitstoot dan elektrische warmtepompen. Wij besparen energie, CO2 én kosten voor onze klanten!

Meer informatie over CO2- en energiebesparing? Of advies over duurzame systemen op gas? Neemt u dan vrijblijvend contact met ons op! Bel 0348 413 485 www.gasengineering.nl

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 7

warmtepompen: lucht als bron ACR Klimaat

Airview Luchtbehandeling B.V.

Alklima / Mitsubishi Electric

Noordeinde 114 -8 )FOESJL *EP "NCBDIU Tel: 078-6521800 XXX BJSWJFX OM JOGP!BJSWJFX OM

7BO )FOOBFSUXFH Ã¸ $" "MCMBTTFSEBN Tel: 078-6150000 XXX BMLMJNB OM JOGP!BMLMJNB OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

AWB

Coolmark B.V.

1BBTIFVWFMXFH #+ "NTUFSEBN 5FM XXX BXC OM JOGP!BXC OM

Zweth 6 -) #BSFOESFDIU Tel: 0180-751300 XXX DPPMNBSL OM JOGP!DPPMNBSL OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Eplucon

Gasengineering

GEO Holland

.BSDPOJXFHÃ¸ ' 3" /VOTQFFU Tel: 0341-371030 XXX FQMVDPO OM JOGP!FQMVDPO OM

7MBTBLLFS 95 .POUGPPSU Tel: 0348-413485 www.gasengineering.nl info@gasengineering.nl

Neringstraat 10 #( ,BNQFO Tel: 038-3331752 www.geoholland.nl info@geoholland.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Industrieweg 3 5262 GJ Vught Tel: 073-6580000 www.acr.nl info@acr.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Ambrava / Samsung Klimaatbeheersing -BBO WBO EF 3BN #7 "QFMEPPSO Tel: 055-5277777 XXX TBNTVOH BJSDP OM JOGP!TBNTVOH LMJNBBU OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

8 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Horos Klimaattechniek

ICS Cool Energy B.V.

Nathan Systems B.V. / alpha innotec

Koningsweg 20-5 3762 EC Soest Tel: 035-6039060 www.horos.nl verkoop@horos.nl

3PUTDIPUTFXFH 89 4JOU .JDIJFMTHFTUFM Tel: 088-2582580 XXX JDTDPPMFOFSHZ OM JOGP!JDTDPPMFOFSHZ OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

NIJHOFecotec

OSH B.V.

Techneco

#FMUSVNTFXFH &8 &JCFSHFO Tel: 0545-478184 XXX OJKIPGFDPUFD OM JOGP!OJKIPGFDPUFD OM

7BO 7PPSEFOQBSL " ,1 ;BMUCPNNFM Tel: 0418-510060 XXX PTICW OM JOGP!PTICW OM

Kleveringweg 9 2616 LZ Delft Tel: 015â&#x20AC;&#x201C;2191000 XXX UFDIOFDP OM JOGP!UFDIOFDP OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE Ã¸

Thercon

Toshiba Airconditioning

Trane Airconditioning

-BOEKVXFFM 1& 7FFOFOEBBM Tel: 0318-544670 XXX GVKJUTVDMJNBUF OM JOGP!UIFSDPO OM

1BTDBMTUSBBU -4 ;XJKOESFDIU Tel: 078â&#x20AC;&#x201C;6291230 XXX JOUFSDPPM OM JOUFSDPPM!JOUFSDPPM OM

/JFVXFHSBDIU 3763 LB Soest Tel: 035-6039300 XXX USBOF DPN OM JOGPOM!USBOF DPN

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE Ã¸

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

*NQBDU 3; %VJWFO Tel: 026-4459845 XXX OBUIBO OM JOGP!OBUIBO OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 9

warmtepompen: lucht als bron Vaillant Paasheuvelweg 42 1105 BJ Amsterdam Tel: 020-5659400 www.vaillant.nl info@vaillant.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Viessmann Nederland B.V. -JTCBBO -/ $BQFMMF B E *KTTFM 5FM info-nl@viessmann.nl www.viessmann.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Wolf Energiesystemen &VSPQB "MMFF 7# ,BNQFO 5FM www.wolf-energiesystemen.nl info@wolf-energiesystemen.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

2Flexair

"JSDPOBJS # 7

"76 # 7 ,MJNBBUCFIFFS

Evertsenlaan 2 (# 7FMQ 5FM www.2ï¬&#x201A;exair.nl

4QFDIU )/ 'JKOBBSU 5FM XXX BJSDPOBJS DPN

AU (PPS 1$ 6MGU Tel: 0315-642211 XXX BWV CW OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$BSSJFS "JSDPOEJUJPOJOH # 7 1BQFOEPSQTFXFH #+ 6USFDIU 5FM XXX DBSSJFS OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

10 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Advertorial

Clivet: ‘Comfort for the planet and people’ Sinds april 2015 is Airview, totaalleverancier in klimaatoplossingen, exclusief importeur van Clivet voor Nederland. Het Italiaanse bedrijf, dat tot de grootste fabrikanten van HVAC-apparatuur in Europa behoort, ontwikkelt en produceert systemen vanuit een filosofie waar steevast de bedrijfsslogan in terugkomt: ‘Comfort for the planet and people’. In het Noord-Italiaanse Feltre produceert Clivet in eigen beheer ontwikkelde koudwatermachines en warmtepompen, luchtbehandelingsapparatuur, commerciële airconditioners en residentiële warmtepompen. Bij de ontwikkeling en productie van deze HVAC-systemen staan voor Clivet zes kenmerken centraal: t Warmtepompen die hernieuwbare energie gebruiken t Hoge seizoensgebonden efficiency (SCOP) t Multifunctionele toepassingen t Decentrale systemen t Geïntegreerde systemen t Verse lucht voor een gezond binnenklimaat Door deze kenmerken een belangrijke rol te laten spelen in de bedrijfsfilosofie bereikt de fabrikant zijn drie hoofddoelen: Het garanderen van verblijfscomfort, bescherming van de planeet, en bijdragen aan de gezondheid van mensen. Kortom: ‘Comfort for the planet and people’.

ONDERSCHEIDEND VERMOGEN Clivet onderscheidt zich daarbij van andere HVAC-fabrikanten door bij het ontwerp van haar installaties extra aandacht te besteden aan het belang van verse, schone lucht voor de eindgebruiker. Dit komt het verblijfscomfort en de gezondheid van mensen ten goede, en de systemen van Clivet voldoen hierdoor bovendien aan de strengste voorschriften met betrekking tot luchtverversing in openbare gebouwen. DOORONTWIKKELING Bij het ontwerp en de productie van haar HVAC-systemen zorgt het bedrijf ervoor dat niet alleen een optimale productkwaliteit wordt geleverd, maar na installatie ook de hoogst mogelijke SCOP (Seasonal Coefﬁcient of Performance) wordt behaald. Op deze manier worden comfort en gezondheid geleverd door energiebesparende installaties: goed voor de planeet én voor de bedrijfskosten. Om dit mogelijk te maken, werkt Clivet voortdurend aan doorontwikkeling van technologie, door veel

tijd en geld te investeren in een onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma. Daarmee worden in eigen huis nieuwe toepassingsmogelijkheden en energiebesparende technologische innovaties onderzocht. NEDERLAND In Nederland wordt de volledige productrange van Clivet vertegenwoordigd door Airview Luchtbehandeling BV. Daarbij beperkt Airview zich zeker niet alleen tot de levering van systemen: er wordt - tijdens de hele levensduur van Clivet-installaties - veel aandacht besteed aan service en aftersales. Wilt u meer informatie over producten van Clivet en de diensten van Airview? Lees meer op www.airview.nl, of neem contact op via: Tel: 078-6521800 E-mail: info@airview.nl

Clivet Clivet werd in 1989 opgericht, toen Bruno Bellò startte met de productie van warmtepompen en koudwatermachines. Inmiddels bestaat het bedrijf ruim 25 jaar en heeft het wereldwijd ruim 850 mensen in dienst, waarvan er 550 werkzaam zijn op de hoofdvestiging in het Noord-Italiaanse Feltre.

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 11

warmtepompen: lucht als bron Centercon

CIAT Nederland B.V.

Colt International B.V.

Kiotoweg 60 3047 BG Rotterdam Tel: 010-2581121 www.centercon.nl

"OOJF . ( 4DINJEUXFH 1321 NA Almere Tel: 036-5332587 www.ciat.nl

,PSUF 0JKFO /& ,BUXJKL /#

5FM www.coltinfo.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$PNQB$ 4FSWJDFT # 7

$5$ #FOFMVY

%BJLJO /FEFSMBOE

0PTU[FF $) 8PFSEFO Tel: 0348-410770 XXX DPNQBDTFSWJDFT OM

7MBNJOHTUSBBU 8FWFMHFN BelgiÃ« Tel: 0032-56432853 XXX DUDCFOFMVY DPN

'BTDJOBUJP #PVMFWBSE 7" $BQFMMF BBO EFO *+TTFM Tel: 088-3245460 XXX EBJLJO OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

%VCPUFDIOJFL 7BO 7PPSEFOQBSL " ,1 ;BMUCPNNFM 5FM XXX EVCPCFESJKWFO OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

%VUDI )FBUQVNQ 4PMVUJPOT .BBOMBOEFS # .1 "NFSTGPPSU 5FM XXX EVUDIIFBUQVNQ OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

12 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

&MDP )FBUJOH 4PMVUJPOT )BNTUSBBU "( ,FSLSBEF Tel: 045-7518600 IUUQ IFBUJOHTPMVUJPOT FMDP OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Warmtewisselaars Dry Coolers Tapwatersystemen ONE plug & play AďŹ&#x201A;eversets Warmtepompen Boilers Buffervaten

Ä¸ Ä?Ĺ?Ä&#x17E;ĹśÄ?Ç&#x2021; Ĺ?Ĺś Ĺ&#x161;Ä&#x201A;Ä&#x201A;Ć&#x152; ĹľĹ˝Ĺ˝Ĺ?Ć?Ć&#x161;Ä&#x17E; Ç&#x20AC;Ĺ˝Ć&#x152;Ĺľ

Energiezuinig comfort. TOSHIBA invertersystemen leveren exceptionele besparingen met zeer JVTWHJ[L \UP[Z /VVN^HHYKPNL LU PUUV]H[PL]L [LJOUVSVNPL Ã&#x2026;L_PILSL besturingsmogelijkheden en eenvoud in installatie gaan hand in hand met comfort, maar ook het gemak van elke installatie. Met een complete range binnendelen en een koelvermogen tot wel 27 kW kunnen ze vrijwel elke denkbare toepassing aan.

TOSHIBA-AIRCONDITIONER.NL

warmtepompen: lucht als bron Enerso B.V.

(SFF "JSDPOEJUJPOJOH

)BJFS #FOFMVY

Virulyweg 10 7602 RG Almelo Tel: 0546-493395 www.enerso.nl

- + $PTUFSTUSBBU 5916 PS Venlo Tel: 077-3540341 www.gree.nl

3PVUF EF -FOOJL "OEFSMFDIU BelgiÃ« Tel: 0032-25280550 XXX IBJFS DPN OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

)% ,MJNBBUTZTUFNFO # 7

)4 $MJNBUF 4PMVUJPOT # 7

$BSOFPPM ,$ %PSESFDIU Tel: 088-4355400 XXX IELM OM

$BSOFPPM ,$ %PSESFDIU Tel: 088-4355450 XXX IJTFOTFCFOFMVY DPN

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

)7"$ /FEFSMBOE # 7

*#, "JSDPOEJUJPOJOH

*$& # 7

1PTUCVT "" *+NVJEFO Tel: 0255-522420 XXX IWBD OM

#PPHTDIVUUFSTUSBBU "& "QFMEPPSO Tel: 030-6380000 XXX JCLHSPFQ OM

$BSOFPPM ,$ %PSESFDIU Tel: 0172-218801 XXX JDF USBEJOH OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 15

warmtepompen: lucht als bron Prins Technics B.V.

3FEVTFT

Remeha B.V.

Papland 12 4206 CL Gorinchem Tel: 0183-616633 www.prinstechnics.nl

AmpÃ¨restraat 19c /$ /JKLFSL Tel: 033-2465858 XXX SFEVTFT OM

.BSDIBOUTUSBBU 7332 AZ Apeldoorn Tel: 055-5496969 www.remeha.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Rensa B.V.

RIHO Climate Systems

4UJFCFM &MUSPO /FEFSMBOE

#FFLTFXFH 6942 JC Didam Tel: 0316-292929 www.rensa.nl

/JKWFSIFJETXFH 7251 JV Vorden Tel: 0575-555999 www.rihoclimatesystems.nl

%BWJPUUFOXFH 5222 BH Den Bosch Tel: 073-6230000 XXX TUJFCFM FMUSPO OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

4UVM[ #FOFMVY

7# ,MJNBBUUFDIOJFL

8FWFSJK ;& "NTUFMWFFO Tel: 020-5451111 XXX TUVM[ CFOFMVY DPN

%SBHPOEFS (. 7BMLFOTXBBSE Tel: 040-2082180 www.midea-nederland.nl

8FTUFSO "JSDPOEJUJPOJOH # 7

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

16 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

%F 8FM $& )PFWFMBLFO Tel: 033-2477800 www.western.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

TRANE BALANCE MULTI-PIPE Energiebesparend en efﬁciënt

De vraag naar energiebesparende systemen wordt steeds groter en Trane, als internationale HVAC leverancier van efﬁciënte koel-en verwarmingssystemen, speelt hier op in door duurzame producten te ontwerpen die gebaseerd zijn op de meest innovatieve en energiezuinige technologieën. Trane levert een complete lijn van warmtepompen, koelmachines en rooftops met warmteterugwinning alsmede innovatieve vier-pijps machines die simultaan koelen en verwarmen door terugwinning en hergebruik van energie. Innovatieve en veelzijdige oplossing

Hoog rendement en lage bedrijfskosten

Geoptimaliseerd comfort, eenvoudig en veilig

Duurzaam Wij adviseren u graag! Neem vandaag nog contact met ons op. Trane Nederland Nieuwegracht 22, 3763 LB Soest TEL: +31 (0)35 603 93 00 E-MAIL: infonl@trane.com WEB: www.trane.com/nl © 2016 Trane. All rights reserved Trane belongs to Ingersoll Rand’s family of brands, including Club Car®, Ingersoll Rand® and Thermo King®. Ingersoll Rand is a world leader in creating and sustaining safe, comfortable and efﬁcient environments.

Uw totaalleverancier

Smart ideas – more efficiency.

Wolf biedt een compleet productassortiment om de energie-efficiëntie te verhogen van bestaande en nieuwe woningen en gebouwen. Dit betekent perfect op elkaar afgestemde systemen zonder beperkingen qua selectie en systeemcombinaties – bij Wolf sluit het allemaal op elkaar aan – verwarming, koeling, zonne-energie, ventilatie en luchtbehandeling.

Wolf Energiesystemen, www.wolf-energiesystemen.nl Tel. 038- 333 50 86, Fax 038 - 333 68 02

warmtepompen: lucht als bron Klein Comfort Techniek B.V.

Kusters Technische HanEFMTPOEFSOFNJOH # 7

Lennox Benelux B.V. /FEFSMBOE

Janssoniushof 51 5141 MP Waalwijk Tel: 0416-776658 www.kleincomforttechniek.nl

L.J. Costerstraat 4 5916 PS Venlo Tel: 077-3540341 www.kusterstho.nl

8BUFSHPPSXFH 3861 MA Nijkerk Tel: 033-2471800 www.lennoxemeia.com/nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

LG Electronics Benelux

.POBSDI /FEFSMBOE # 7

NeямБt

,SJKHTNBO %. "NTUFMWFFO Tel: 020-4563100 XXX MHLMJNBBU OM

7FSSJKO 4UVBSUXFH 1112 AW Diemen Tel: 020-6997401 www.monarch.nl

;XFFETFTUSBBU #( %FWFOUFS Tel: 0570-602602 www.neямБt.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

/JCF &OFSHJFUFDIOJFL

/PSUFL (MPCBM )7"$ #FMHJVN / 7

1BOBTPOJD /FUIFSMBOET

&OFSHJFXFH 4906 CG Oosterhout Tel: 0168-477722 XXX OJCFOM OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

+ . 4BCCFTUSBBU " B-8930 Menen #FMHJ├С Tel: 0032-56529511 www.reznor.eu Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

1PTUCVT 5201 AE Den Bosch Tel: 073-6402538 XXX BJSDPO QBOBTPOJD FV Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 19

project

Warmtepomp bij duurzame renovatie stapelbouw Primeur: bestaande portiekflat naar nul-op-de-meter Een grote uitdaging bij de verduurzaming van de Nederlandse woningvoorraad is de aanpak van bestaande ‘gestapelde bouw’. Portiekflats zijn lastig te isoleren en bieden onvoldoende ruimte voor PV-panelen en de opstelling van een lucht/water-warmtepomp. In Groningen kwam aannemer Dura Vermeer samen met installatiebedrijf Klein Poelhuis en woningcorporatie Lefier tot een oplossing. Alklima / Mitsubishi Electric leverde als sparringpartner voor de betrokken partijen input voor de toepassing van Ecodan lucht/water-warmtepompen. Drie jaar geleden tekenden vier bouwbedrijven en zes woningcorporaties een overeenkomst voor ‘de Stroomversnelling’, een plan om 11.000 - en in een later stadium nog eens 100.000 - woningen te renoveren tot nul-op-de-meter. Doordat deze woningen energieneutraal worden gemaakt, blijft de energiemeter van de huurder gemiddeld op ‘nul’ staan. Twee van de partijen die tekenden voor de Stroomversnelling waren de Groningse woningcorporatie Lefier en

bouwbedrijf Dura Vermeer. Vorig jaar rondden ze samen met installateur Klein Poelhuis Installatietechniek de nul-op-de-meter-renovatie van 48 portiekwoningen in de Groningse wijk Paddepoel af. Een primeur, want het zijn de eerste Nederlandse portieketagewoningen die op deze manier werden aangepakt. De voor- en achtergevel werden voorzien van isolerende geveldelen, het dak werd extra geïsoleerd, er is driedubbel glas geplaatst en de balkons werden ‘naar binnen geschoven’ om winterkou buiten te houden.

INSTALLATIES Ook installatietechnisch onderging het complex een metamorfose. In de 48 woningen werden de gasketels vervangen door lucht/water-warmtepompen, en op het gezamenlijke dak van het complex zijn hoogwaardige zonnepanelen geïnstalleerd. Die leveren voldoende elektriciteit om het huishoudelijk energiegebruik en de stroomvraag van de lucht/water-warmtepompen af te dekken. De plaatsing van warmtepompen bleek een van de complexe ingrepen in het complex. Voor dit

De voorzijde van het complex tijdens het renovatieproces. Duidelijk zichtbaar is dat een van de portieken een extra isolerend geveldeel heeft. Inmiddels is de hele complexgevel hiermee bekleed.

20 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

warmtepompen: lucht als bron

De achterzijde. Op de begane grond staan de behuizingen waar de buitenunits van de Ecodan lucht/water-warmtepompen in zijn geplaatst.

onderdeel werkte Klein Poelhuis Installatietechniek samen met Alklima / Mitsubishi Electric, dat Ecodan-warmtepompen voor het project leverde. Rudy Grevers, consultant bij Alklima /Mitsubishi Electric: “Het binnendeel van een warmtepompinstallatie neemt meer ruimte in dan een klassieke gasketel, vooral doordat een voorraadvat voor ruimteverwarming en een warmtapwaterboiler moeten worden bijgeplaatst. Bij dit project kon niet meer ruimte worden vrijgemaakt voor de technische ruimtes. Dat leverde een kleine puzzel op, maar met wat passen en meten werd het opgelost door uit te gaan van een bijzonder compacte installatie, zonder dat dit ten koste gaat van de onderhoudsvriendelijkheid. De totale warmtepompopstelling neemt niet meer m2 ruimte in beslag dan de oude ketel. Een andere uitdaging bestond eruit dat de bestaande hoogtemperatuur-radiatoren moesten worden gehandhaafd. Voor het rendement van de warmtepomp is echter een laagtemperatuur-traject wenselijk (de COP is mede afhankelijk van de afgiftetemperatuur), maar door de hoogwaardige gevelisolatie bleek dat geen probleem. Je loopt echter wel het risico dat er vervuiling in de installaties aanwezig is. ”Deze uitdaging is in overleg met onze service-afdeling opgelost door een ‘spoelprotocol’ op te stellen en daarbij speciﬁeke ﬁlters te gebruiken”, aldus Grevers.

BUITENUNITS De grootste uitdaging moest echter nog komen. Waar laat je in een portiekﬂat de individuele buitenunits van 48 warmtepompen? De units op het dak plaatsen bleek geen optie, omdat de PV-panelen daar al waren ingetekend. Uiteindelijk is na veel rekenwerk in samenwerking met de installateur voor een degelijke, bedrijfszekere en servicevriendelijke oplossing gekozen, vertelt Grevers: “Iedere woonkolom van drie etagewoningen heeft in de plint van het complex een eigen ingang naar de garageboxen. Bij al die ingangen is een behuizing geplaatst waarin de drie buitenunits van die woningen zijn weggewerkt. Het mes snijdt daarbij aan meerdere kanten: de behuizingen werken geluidsisolerend, de buitenunits zijn uit het zicht weggewerkt, en de behuizingen zijn ‘hufterproof’ zodat eventuele vandalen niet bij de units kunnen komen. We hebben samen met de installateur heel wat rekenwerk in deze oplossing gestoken, en zijn zeer tevreden over het resultaat. Een goede behuizing blijkt in dit geval de sleutel tot succes.” TEVREDENHEID Uit een bewonersenquête blijkt inmiddels dat 44 huishoudens ‘zeer tevreden’ en 3 huishoudens ‘tevreden’ zijn over het resultaat, en dat slechts één bewoner een aantal kritische opmerkingen heeft. Als het om bewonerstevredenheid gaat, is de transformatie naar nul-

De totale warmtepompopstelling neemt niet meer m2 ruimte in beslag dan de oude ketel.

op-de-meter dus succesvol verlopen. Het ontwerp en de voorlopige cijfers maken ook duidelijk dat het project in energetisch opzicht daadwerkelijk nulop-de-meter is. “De voorlopige resultaten wijzen erop dat de doelstellingen worden behaald”, aldus Grevers. “Een groot compliment aan het bouwteam bestaande uit aannemer, installateur en corporatie, omdat het bij dit type woningen lastig is om daadwerkelijk op

Deze transformatie naar nul-op-de-meter is succesvol verlopen nul-op-de-meter uit te komen. Voor Alklima / Mitsubishi Electric is het wederom een bevestiging dat samen met de juiste partijen alle uitdagingen kunnen worden opgepakt, om zo een grote woningvoorraad naar nul-op-de-meter te brengen.”

Duurzaam Bouwen Award Met het project in het Groningse Paddepoel won Dura Vermeer eerder dit jaar, tijdens Building Holland, de Duurzaam Bouwen Award 2016 in de categorie ‘Nul-op-demeter renovatieaanpak voor gestapelde bouw’. Behalve de award won het project ook de publieksprijs.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Alklima / Mitsubishi Electric. MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 21

warmtepompen: bodem als bron

Bodemsystemen: verschuivingen in de markt Het aantal warmtepompen dat de bodem als bron gebruikt lijkt de laatste tijd te stagneren. Zeker afgezet tegenover de groeiende populariteit van lucht/waterwarmtepompen blijven bodemsystemen achter. Opvallend is daarbij de verschuiving die plaats lijkt te vinden van open naar gesloten systemen. In de tabel op de volgende pagina is zichtbaar dat het aantal bodemwarmtepompen in Nederland gestaag maar traag toeneemt. Op zich is dat niet vreemd. De investeringskosten van deze systemen zijn relatief hoog, niet alle locaties lenen zich ervoor, en bij de aanleg komt tegenwoordig heel wat juridische kennis kijken. Het is daarbij opmerkelijk dat Nederland een redelijk unieke verdeling tussen open en gesloten systemen kent. Nederland telt meer dan 3.000 open systemen â&#x20AC;&#x201C; naast een veelvoud daarvan aan gesloten systemen â&#x20AC;&#x201C; terwijl open bronnen verder vrijwel nergens ter wereld worden toege-

past. Gesloten systemen brengen dan ook minder technische en thermische risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met zich mee. Het belangrijkste nadeel van een gesloten bron is het risico op lekkage; als brine â&#x20AC;&#x201C; vaak een mengsel van water en antivriesmiddel zoals glycol â&#x20AC;&#x201C; uit het systeem lekt, kan dat tot grondwatervervuiling leiden. Bovendien worden gesloten systemen vaak dieper aangebracht dan de open variant, waardoor boringen door meerdere grondwaterlagen gaan. In theorie kan dat â&#x20AC;&#x2DC;kortsluitingâ&#x20AC;&#x2122; tussen die waterlagen geven, maar uit onderzoek blijkt de kans daarop klein.

Wie aan bodemenergie begint, heeft met nogal wat regelgeving te maken. Een greep uit de belangrijkste relevante wetgeving: t 8FU #PEFNCFTDIFSNJOH t #FTMVJU #PEFNLXBMJUFJU t 1SPWJODJBMF XFUHFWJOH t (FNFFOUFMJKLF XFUHFWJOH 30

t 4*,# CSPOCPSJOHFO

t .FMEQMJDIU TZTUFNFO L8

t 7FSHVOOJOHQMJDIU TZTUFNFO L8 PG JO JOUFSGFSFOUJFHFCJFE

nische ontwikkelingen is het rendement van gesloten bronnen de afgelopen tien jaar verbeterd. Open bronnen zijn wel populair bij projecten voor commercieel vastgoed, ondanks verhalen over tegenvallende prestaties. Uit onderzoek blijkt dat die vaak worden veroorzaakt doordat de warmte- en koude-

GPUP #PEFNFOFSHJF/-

OPEN EN GESLOTEN De markt voor water-warmtepompen vertoont de laatste jaren verschuivingen, aangedreven door technische innovaties en ervaring. Zo wordt in de woningbouw minder vaak ingezet op collectieve open systemen, en vaker op individuele gesloten bronnen of op lucht/water-warmtepompen. Door tech-

Regelgeving

Boorwerkzaamheden bij het Rijksmuseum voor open bodemsysteem.

De WKO Tool, in te zien op internet, is een handig instrument dat onder andere aangeeft waar bestaande systemen en aangewezen â&#x20AC;&#x2DC;interferentiegebiedenâ&#x20AC;&#x2122; zijn te vinden.

22 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Bodem als bron 2013

2014

2015

Toegevoegd

Installed base*

Toegevoegd

Installed base*

Toegevoegd

Installed base*

Woningbouw

Bodemgebonden*

2422

34700

2010

36431

1648

37652

Ulititeit, kassen en stallen

Bodemgebonden*

630

9182

500

9555

438

9782

Totale installed base**

43882

45986

47434

**Opgesteld aan het eind van het jaar.

vraag vanuit het gebouw dat gebruikmaakt van de wko niet in evenwicht zijn. Dat maakt het moeilijk om het bronsysteem goed te dimensioneren. Als ‘oplossing’ wordt soms gekozen voor overdimensionering. Het lijkt echter een beter idee om de bron goed te dimensioneren en vervolgens voor goede regeneratie te zorgen, door voor zover nodig extra warmte of koude aan te voeren. Overigens blijkt uit recent onderzoek in opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) dat de open systemen in Nederland over het

geheel gezien nu meer in balans zijn dan bij eerdere onderzoeken in 2006 en 2009. Kennelijk heeft de toegenomen regelgeving op dat vlak enig effect. INTERFERENTIE Een probleem van een heel andere orde dan dimensionering en regeneratie, is dat van interferentie. Met name open wko’s beslaan ondergronds vaak een oppervlakte die veel groter is dan de gebouwomgeving die er gebruik van maakt. Als zulke bodemsystemen te dicht bij elkaar liggen, is de kans groot dat ze elkaar ‘thermisch beïnvloeden’.

De warme kant van het ene systeem kan de koude kant van het andere systeem ongewenst opwarmen; wederom met rendementsverlies tot gevolg. Met de invoering van een melding- en vergunningenstelsel probeert de overheid dit te voorkomen. Met de groei van het aantal bodemsystemen neemt de kans op interferentie immers toe. Een handig instrument dat overzicht biedt en onder andere aangeeft waar bestaande systemen en aangewezen ‘interferentiegebieden’ zijn gelokaliseerd, is het overheidsplatform WKO Tool (www.wkotool.nl).

DŽĚƵůĞƌĞŶĚĞ ǁĂƌŵƚĞƉŽŵƉĞŶ͕ ǀŽŽƌ ŶŝĞƵǁďŽƵǁ ĞŶ ƌĞŶŽǀĂƚŝĞ ŵĞƚ ŽƉĞůĂŶĚ ĐŽŵƉƌĞƐƐŽƌ͘ 'ƌŽŽƚ ŵŽĚƵůĂƚŝĞ ďĞƌĞŝŬ ĞŶ ǌĞĞƌ ĐŽŵƉůĞĞƚ͘ ZĞŐĞůŝŶŐ ƚŽƚ ϰ ŵĞŶŐƌŽĞƉĞŶ͕ KW ĞŶ ^W& ŵĞƚŝŶŐ͘ <ŽƌƚŽŵ ĚĞ ŵŽĚĞƌŶĞ ǁĂƌŵƚĞƉŽŵƉ ŵĞƚ ŚŽŐĞ ƌĞŶĚĞŵĞŶƚĞŶ ĞŶ ŵŽĚĞƌŶĞ ƌĞŐĞůƚĞĐŚŶŝĞŬ

<ŝũŬ ǀŽŽƌ ŵĞĞƌ ŝŶĨŽƌŵĂƚŝĞ ǁǁǁ͘ĞƉůƵĐŽŶ͘Ŷů

DĂƌĐŽŶŝǁĞŐ Ϯϰ& EƵŶƐƉĞĞƚ ǁǁǁ͘ĞƉůƵĐŽŶ͘Ŷů

dĞů͗ ϬϯϰϭͲϯϳϭϬϯϬ

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 23

warmtepompen: water als bron ACR Klimaat

Airview Luchtbehandeling B.V.

Alklima / Mitsubishi Electric

Noordeinde 114 -8 )FOESJL *EP "NCBDIU Tel: 078-6521800 XXX BJSWJFX OM JOGP!BJSWJFX OM

7BO )FOOBFSUXFH Ã¸ $" "MCMBTTFSEBN Tel: 078-6150000 XXX BMLMJNB OM JOGP!BMLMJNB OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Eplucon

GEO Holland

.BSDPOJXFHÃ¸ ' 3" /VOTQFFU Tel: 0341-371030 XXX FQMVDPO OM JOGP!FQMVDPO OM

Neringstraat 10 #( ,BNQFO Tel: 038-3331752 www.geoholland.nl info@geoholland.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Horos Klimaattechniek

ICS Cool Energy B.V.

Itho Daalderop

Koningsweg 20-5 &$ 4PFTU 5FM www.horos.nl WFSLPPQ!IPSPT OM

3PUTDIPUTFXFH 89 4JOU .JDIJFMTHFTUFM Tel: 088-2582580 www.icscoolenergy.nl info@icscoolenergy.nl

"ENJSBBM EF 3VZUFSTUSBBU )# 4DIJFEBN Tel: 010-4278500 XXX JUIPEBBMEFSPQ OM JOGP!JUIPEBBMEFSPQ OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

Industrieweg 3 5262 GJ Vught Tel: 073-6580000 www.acr.nl info@acr.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

24 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Nathan Systems B.V. / alpha innotec

NIJHOFecotec

OSH B.V.

#FMUSVNTFXFH &8 &JCFSHFO Tel: 0545-478184 XXX OJKIPGFDPUFD OM JOGP!OJKIPGFDPUFD OM

7BO 7PPSEFOQBSL " ,1 ;BMUCPNNFM Tel: 0418-510060 XXX PTICW OM JOGP!PTICW OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Techneco

Trane Airconditioning

Vaillant

,MFWFSJOHXFH 2616 LZ Delft Tel: 015â&#x20AC;&#x201C;2191000 www.techneco.nl info@techneco.nl

/JFVXFHSBDIU -# 4PFTU Tel: 035-6039300 XXX USBOF DPN OM JOGPOM!USBOF DPN

1BBTIFVWFMXFH #+ "NTUFSEBN Tel: 020-5659400 www.vaillant.nl info@vaillant.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Viessmann Nederland B.V.

Wolf Energiesystemen

'MFYBJS

&VSPQB BMMFF 8265 VB Kampen Tel: 038-3335086 XXX XPMG FOFSHJFTZTUFNFO OM JOGP!XPMG FOFSHJFTZTUFNFO OM

&WFSUTFOMBBO 6881 GB Velp 5FM XXX n FYBJS OM

Impact 73 6921 RZ Duiven Tel: 026-4459845 www.nathan.nl info@nathan.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

-JTCBBO -/ $BQFMMF B E *KTTFM Tel: 010-4584444 XXX WJFTTNBOO OM JOGP OM!WJFTTNBOO OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 25

warmtepompen: bodem als bron Airconair B.V.

"76 # 7 ,MJNBBUCFIFFS

Specht 33 4793 HN Fijnaart Tel: 0168-850145 www.airconair.com

â&#x20AC;&#x2DC;t Goor 5 1$ 6MGU Tel: 0315-642211 XXX BWV CW OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$*"5 /FEFSMBOE # 7

$PMU *OUFSOBUJPOBM # 7

$PNQB$ 4FSWJDFT # 7

"OOJF . ( 4DINJEUXFH 1321 NA Almere Tel: 036-5332587 www.ciat.nl

Korte Oijen 4 /& ,BUXJKL /#

Tel: 0485-399999 XXX DPMUJOGP OM

0PTU[FF $) 8PFSEFO Tel: 0348-410770 XXX DPNQBDTFSWJDFT OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$5$ #FOFMVY

%VCPUFDIOJFL

7MBNJOHTUSBBU 8FWFMHFN #FMHJÃ&#x2018; Tel: 0032-56432853 XXX DUDCFOFMVY DPN

7BO 7PPSEFOQBSL " ,1 ;BMUCPNNFM Tel: 0418-597450 XXX EVCPCFESJKWFO OM

%VUDI )FBUQVNQ 4PMVUJPOT

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

26 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

$BSSJFS "JSDPOEJUJPOJOH # 7 1BQFOEPSQTFXFH 3528 BJ Utrecht Tel: 088-5676700 www.carrier.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

.BBOMBOEFS # .1 "NFSTGPPSU Tel: 088-0906010 XXX EVUDIIFBUQVNQ OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Ecoon B.V.

&MDP )FBUJOH 4PMVUJPOT

Slotsteeg 1 7255 LH Hengelo (Gld) Tel: 06-55847978 www.ecoon.nl

Hamstraat 76 6465 AG Kerkrade Tel: 045-7518600 IUUQ IFBUJOHTPMVUJPOT FMDP OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

&OFSHJF 5PUBBM 1SPKFDUFO

Enerso B.V.

*#, "JSDPOEJUJPOJOH

&JOTUFJOTUSBBU (( %PSESFDIU Tel: 078-6521157 XXX FUQ UW

7JSVMZXFH 7602 RG Almelo 5FM www.enerso.nl

#PPHTDIVUUFSTUSBBU "& "QFMEPPSO 5FM XXX JCLHSPFQ OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

,MFJO $PNGPSU 5FDIOJFL # 7

-FOOPY #FOFMVY # 7 Nederland

-( &MFDUSPOJDT #FOFMVY

+BOTTPOJVTIPG .1 8BBMXJKL Tel: 0416-776658 XXX LMFJODPNGPSUUFDIOJFL OM

8BUFSHPPSXFH ." /JKLFSL 5FM XXX MFOOPYFNFJB DPN OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

&OFSHJF 5FDIOPMPHJF Nederland B.V. 8FMMTFEBN $( "NNFS[PEFO 5FM XXX HFPDMJNBUF OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

,SJKHTNBO %. "NTUFMWFFO 5FM XXX MHLMJNBBU OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 27

warmtepompen: bodem als bron Monarch Nederland B.V.

/JCF &OFSHJFUFDIOJFL

/3(5&2

Verrijn Stuartweg 43 1112 AW Diemen Tel: 020-6997401 www.monarch.nl

&OFSHJFXFH $( 0PTUFSIPVU Tel: 0168-477722 XXX OJCFOM OM

4BGmFSCPSDI -/ 3PTNBMFO Tel: 073-7114568 www.nrgteq.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

3FEVTFT

3FOTB # 7

3*)0 $MJNBUF 4ZTUFNT

"NQÃ&#x2019;SFTUSBBU D /$ /JKLFSL Tel: 033-2465858 XXX SFEVTFT OM

#FFLTFXFH +$ %JEBN Tel: 0316-292929 XXX SFOTB OM

/JKWFSIFJETXFH 7251 JV Vorden Tel: 0575-555999 XXX SJIPDMJNBUFTZTUFNT OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

4UJFCFM &MUSPO /FEFSMBOE

Stulz Benelux

%BWJPUUFOXFH #) %FO #PTDI Tel: 073-6230000 XXX TUJFCFM FMUSPO OM

8FWFSJK ;& "NTUFMWFFO Tel: 020-5451111 XXX TUVM[ CFOFMVY DPN

8FTUFSO Airconditioning B.V.

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

28 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

De Wel 10 $& )PFWFMBLFO Tel: 033-2477800 XXX XFTUFSO OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

9GNMG YCTOVGRQOR UNWKV JGV DGUVG CCP DÄ&#x17D; OÄ&#x17D;P RTQLGEV!

TPAonline, het videogesprek met uw Technisch Project Adviseur

Technisch Project Advies helpt u o.a. bÄł: Ĺ? Ĺ? Ĺ? Ĺ?

Uw partners in duurzame warmtepomp oplossingen

warmtepompen: hybride

Transitie /B EF APOUEFLLJOH WBO EF (SPOJOHTF HBTWFMEFO JO EF KBSFO A IFFGU /FEFSMBOE [JDI PQ FOFSHFUJTDI HFCJFE POUXJLLFME UPU EF &VSPQFTF CBLFSNBU WBO IFU BBSEHBT )FU FOFSHJFOFU JT EBO PPL OJFU WPPSCFSFJE PQ FFO HSPPUTDIBMJHF USBOTJUJF WBO HBT OBBS FMFLUSJDJUFJU WPPS EJF CFXFHJOH JT CJOOFO IFU IVJEJHF FMFLUSJDJUFJUTOFU OPPJU WPMEPFOEF DBQBDJUFJU JOHFCPVXE "MT /FEFSMBOE PQ LPSUF UFSNJKO NBTTBBM PWFSTUBQU PQ EF XBSNUF QPNQ MFWFSU EBU EVT HSPUF QSPCMFNFO PQ GEWENNING *ONJEEFMT XPSEU TFSJFVT POEFS[PDIU IPF EJU QSPCMFFN LBO XPSEFO PQHFMPTU NFU CFIVMQ WBO TMJNNF FOFSHJFOFUUFO NBBS WPPSMPQJH CMJKGU IFU FFO JTTVF *O EBU LBEFS LVOOFO IZCSJEF XBSNUFQPNQFO FFO SPM TQFMFO BMT AUSBOTJUJFUFDIOPMPHJF /JFU BMMFFO PN EF PWFSHBOH WBO AHBT OBBS AFMFLUSJTDI XBU TPFQF MFS UF MBUFO WFSMPQFO NBBS PPL PN EF DPOTVNFOU MBOH[BBN

BBO OJFVXF WFSXBSNJOHTUFDIOJFL UF MBUFO XFOOFO 7FFM NFO TFO [JKO FS JNNFST BM UJFOUBMMFO KBSFO BBO HFXFOE EBU [F IVO IVJT LVOOFO WFSXBSNFO NFU FFO AUPFTUFM NFU WMBNNFUKFT &FO [BDIU [PFNFOEF XBSNUFQPNQ LBO EBO FFO WSFFNEF HF XBBSXPSEJOH [JKO &FO IZCSJEF JOTUBMMBUJF JT FFO SFMBUJFG WFJMJHF NBOJFS PN LFOOJT UF NBLFO NFU FFO OJFVXF NBOJFS WBO WFS XBSNFO &S [JKO WFSTDIJMMFOEF UZQFO IZCSJEF JOTUBMMBUJFT EFOL CBBS 7FFM GBCSJLBOUFO MFWFSFO ATUBOEBBSE XBSNUFQPNQFO EJF NFU CFIVMQ WBO FFO TMJNNF SFHFMJOH TBNFO LVOOFO XFSLFO NFU FFO HBTLFUFM *O IFU PWFS[JDIU IJFSPOEFS TUBBO FDIUFS BBO CJFEFST WBO WFOUJMBUJF XBSNUFQPNQFO EJF TQFDJBBM [JKO POU XPSQFO WPPS EJF TBNFOXFSLJOH BMT ATUBOE BMPOF CJFEFO [F UF XFJOJH WFSNPHFO PN KBBSSPOE JO EF WFSXBSNJOHTCFIPFGUF UF WPPS[JFO "OEFSF XBSNUFQPNQGBCSJLBOUFO XFSLFO [FMGT EJSFDU TBNFO NFU HBTLFUFMMFWFSBODJFST EPPS CFJEF QSPEVDUFO UF JO tegreren.

AWB

ICS Cool Energy B.V.

Itho Daalderop

Paasheuvelweg 42 1105 BJ Amsterdam Tel: 020-5659400 www.awb.nl info@awb.nl

Rotschotseweg 2 89 4JOU .JDIJFMTHFTUFM Tel: 088-2582580 www.icscoolenergy.nl info@icscoolenergy.nl

Admiraal de Ruyterstraat 2 )# 4DIJFEBN Tel: 010-4278500 XXX JUIPEBBMEFSPQ OM JOGP!JUIPEBBMEFSPQ OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

NIJHOFecotec

Techneco

Vaillant

Beltrumseweg 28 &8 &JCFSHFO Tel: 0545-478184 XXX OJKIPGFDPUFD OM JOGP!OJKIPGFDPUFD OM

Kleveringweg 9 2616 LZ Delft Tel: 015â&#x20AC;&#x201C;2191000 www.techneco.nl info@techneco.nl

Paasheuvelweg 42 1105 BJ Amsterdam Tel: 020-5659400 www.vaillant.nl info@vaillant.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

30 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Viessmann Nederland B.V. Lisbaan 8 2908 LN Capelle a/d Ijssel Tel: 010-4584444 www.viessmann.nl info-nl@viessmann.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE t

Wolf Energiesystemen

$*"5 /FEFSMBOE # 7

&VSPQB BMMFF 7# ,BNQFO 5FM XXX XPMG FOFSHJFTZTUFNFO OM JOGP!XPMG FOFSHJFTZTUFNFO OM

"OOJF . ( 4DINJEUXFH /" "MNFSF 5FM XXX DJBU OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

%BJLJO /FEFSMBOE

&OFDP

'BTDJOBUJP #PVMFWBSE 7" $BQFMMF BBO EFO *+TTFM 5FM XXX EBJLJO OM

.BSUFO .FFTXFH "7 3PUUFSEBN Tel: 0900-0201 XXX FOFDP OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

*OWFOUVN

/Fm U

3FNFIB # 7

,BBHTDIJQ $4 )PVUFO 5FM XXX JOWFOUVN DPN

;XFFETFTUSBBU #( %FWFOUFS 5FM XXX OFm U OM

.BSDIBOUTUSBBU "; "QFMEPPSO 5FM XXX SFNFIB OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 31

wko: advies, exploitatie en beheer

Erkenningsplicht voor wko-leveranciers )FU JT FFO WFSIBBM EBU BM KBSFO EF SPOEF EPFU QSPDFOU WBO BMMF 8BSNUF ,PVEF 0QTMBH TZTUFNFO XLP [PV IFU WPPSBG CFMPPGEF SFOEFNFOU OJFU IBMFO 4MFDIU SFLFOXFSL [VJOJHIFJE FO HFLOPFJ WBO CFVOIB[FO IFCCFO EF NBSLU MBOHF UJKE FFO XBU CFEFOLFMJKL JNBHP CF[PSHE BMMF EFTLVOEJHF NBSLUQBSUJKFO WBO HPFEF XJM UFO TQJKU 0PL IFU CPWFOHSPOETF EFFM WBO EF JOTUBMMBUJF IFFGU FSPOEFS HFMFEFO &FO UF LMFJOF PG POHFCBMBODFFSEF CSPO [PSHU WPPS DPNGPSUQSPCMFNFO FO FFO IPHF FOFSHJFSFLFOJOH EPPSEBU EBU EF JOTUBMMBUJF WFFM TUSPPN HFCSVJLU &JOEHFCSVJLFST XJK[FO EBO BM TOFM OBBS IFU [JDIUCBSF EFFM WBO EF JOTUBMMBUJF EF XBSNUFQPNQ 0N WFSTDIJMMFOEF SFEFOFO XBT IFU EF BGHFMPQFO KBSFO EVT WBO CFMBOH PN JO UF HSJKQFO 7BOVJU EF NBSLU EPLFO CFESJKWFO BMT 6OJDB FO 8PMUFS %SPT UFHFOXPPSEJH DSPPOXPMUFS ESPT IBOEJH PQ EF QSPCMFNFO JO NFU QSP-

EVDUFO BMT EF 8,0 %PLUFS FO 8,0 (BSBOU .FU NPOJUPSJOH CSPOSFOPWBUJF FO CFIFFS CPEFO [F QBOEFJHFOBSFO FFO POU[PSHJOHTQBLLFU BBO .BBS PPL EF PWFSIFJE [BH EF OPPE[BBL UPU JOHSJKQFO JO 4JOET PLUPCFS JT EF OJFVXF "NW# #PEFN WBO LSBDIU XBBSJO FSLFOOJOHTQMJDIU JT PQHFOPNFO WPPS CFESJKWFO EJF XLP T BBOMFHHFO #PWFOEJFO JT POEFSEFFM WBO FFO XLP WFSHVOOJOH EBU EF TFBTPOBM QFSGPSNBODF GBDUPS TQG KBBSMJKLT NPFU XPSEFO PWFSMFHE [PEBU FS DPOUSPMF JT PQ IFU CFIBBMEF SFOEFNFOU *O IPFWFSSF EF[F NBBUSFHFMFO JONJEEFMT IFU CFPPHEF FGGFDU NJOEFS QSPCMFNFO FO CFUFS QSFTUFSFOEF XLP T IFCCFO JT OPH OJFU CFLFOE )FU MJKLU FDIUFS XFM BBOOFNFMJKL EBU IFU SPOE[JOHFOEF WFSIBBM EBU i QSPDFOU WBO EF XLP T IFU SFOEFNFOU OJFU IBBMUw JONJEEFMT TUFSL BDIUFSIBBME JT

Croonwolter&dros

%VCPUFDIOJFL

%VSBUIFSN

Amsterdamseweg 53 3812 RP Amersfoort Tel: 033-4671511 www.croonwolterendros.nl

7BO 7PPSEFOQBSL " ,1 ;BMUCPNNFM Tel: 0418-597450 XXX EVCPCFESJKWFO OM

6JUFSXBBSEFOTUSBBU )+ &MCVSH Tel: 0525-688838 XXX EVSBUIFSN OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Eneco

&OFSHJF 5FDIOPMPHJF Nederland B.V.

&UFDL &OFSHJFCFESJKWFO # 7

8FMMTFEBN 5324 CG Ammerzoden Tel: 073-5996436 XXX HFPDMJNBUF OM

$PFOFDPPQ 1( 8BEEJOYWFFO Tel: 0182-621600 XXX FUFDL OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

.BSUFO .FFTXFH 3068 AV Rotterdam Tel: 0900-0201 www.eneco.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

32 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

GEBO BVBA

(FPUIFSN &OFSHZ 4ZTUFNT

(FPUIFSNJDB # 7

Stenehei 2 2480 Dessel BelgiÃ« Tel: 0032-14377125 www.gebo.be

1SPEVLUJFXFH -/ #VOTDIPUFO Tel: 033-2470030 XXX HFPUIFSN OM

8PFMNVJTBLLFS (" )PVUFO Tel: 030-2657604 XXX HFPUIFSNJDB OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

(SPFOIPMMBOE # 7

)ZESFDP # 7

3 3 4ZTUFNT # 7

7BMTDIFSNLBEF $% "NTUFSEBN 5FM XXX HSPFOIPMMBOE DPN

.JOFSWVN ;/ #SFEB Tel: 076-5727730 XXX IZESFDP OM

Vliet 17 77 (FNFSU 5FM XXX FOFSHJFWFSEJFOFST OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

6OJDB &DPQPXFS

7BBOTUFS &OFSHJF

;0/ &OFSHJF (SPFQ

%F 8FM .5 )PFWFMBLFO Tel: 033-2478080 XXX VOJDB OM

1PTUCVT "$ #JMUIPWFO 5FM XXX WBBOTUFS OM

4QBOCSPFLFSXFH (7 4QBOCSPFL Tel: 0226-450885 XXX [POFOFSHJF OV

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 33

afgiftesystemen

Concurrentiestrijd tussen afgiftesystemen Een warmtepomp maakt samen met de bron en het afgiftesysteem altijd deel uit van een drie-eenheid. Voor een optimaal resultaat moeten de drie onderdelen optimaal op elkaar zijn afgesteld. Dat geldt dus ook voor het afgiftesysteem. Jarenlang ging men er blind vanuit dat vloerverwarming in alle gevallen het ideale afgiftesysteem voor een warmtepomp is. Inmiddels wordt ook voor alternatieven gekozen. Een warmtepomp is bij uitstek een laagtemperatuur-verwarmingstoestel. Hoe kleiner het verschil tussen de aanen afvoertemperatuur, hoe energiezuiniger hij werkt. Voor de hoogste efﬁcientie is het dus goed om een zo laag mogelijke CV-temperatuur naar het afgiftesysteem te pompen. Dat laatste maakt de overgang van een gasketel naar een warmtepomp bij renovatieprojecten soms kostbaar: oude radiatoren zijn ooit uitgelegd op een CV-temperatuur van 70 tot wel 90 °C. Als er CV-water van 30 of 35 °C doorheen stroomt (de temperatuur die een warmtepomp voor ruimteverwarming levert), geeft dat veel te weinig warmte aan de woning. De keuze voor een warmtepomp

brengt in dat geval dus de keuze voor een nieuw afgiftesysteem met zich mee. Tot een paar jaar geleden leek het bijna automatisme om bij een warmtepomp voor vloerverwarming te kiezen; zeker bij nieuwbouw, als er toch een nieuwe vloer moet worden gestort. Vloerverwarming is comfortabel, geeft gelijkmatige warmteverdeling, zorgt ervoor dat er geen radiatoren in het zicht hangen en je kunt je huis er niet alleen mee verwarmen, maar ook koelen. Het leek lange tijd het ideale laagtemperatuursysteem. Volgens sommigen is het dat nog steeds, maar er zijn de afgelopen jaren serieuze concurrenten op de LTV-afgiftemarkt verschenen. Die spelen in op de klachten die vloerverwar-

Door Low-H2O radiatoren te voorzien van een Dynamic Boost Effect (DBE) kan volgens Jaga tot drie maal zo veel warmte worden afgegeven.

34 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

ming kan opleveren. Zo missen sommige mensen de warmtebron van vroeger, toen ze naast de radiator of gashaard konden zitten. Een ander probleem dat zich kan voordoen bij de combinatie van goede isolatie en een vloerverwarmingssysteem, is ‘nagloeien’. Als de woning op een zonnige lentedag wordt verwarmd door binnenvallend zonlicht, duurt het een hele tijd voordat de vloer zijn warmte kwijt is nadat de thermostaat naar beneden is bijgesteld. Daar komt bij dat niet alle vloerbedekking zich er even goed voor leent om op een vloer met ingestorte vloerverwarming te leggen. In een appartementencomplex kan een verkeerde vloerbedekkingkeuze ertoe leiden dat vooral de huiskamer van de onderburen wordt verwarmd, terwijl de warmtepomp overuren maakt. RADIATOREN Inmiddels brengen verschillende fabrikanten radiatoren op de markt die als alternatief voor vloerverwarming kunnen dienen. Doordat warmtepompen met een lage temperatuur werken, zouden radiatoren eigenlijk veel groter moeten worden gemaakt om voor voldoende afgifte te zorgen. Een bedrijf als Jaga heeft daar wat op bedacht. Door zijn Low-H2O radiatoren te voorzien van het Dynamic Boost Effect (DBE) kan volgens Jaga tot drie maal zo veel warmte worden afgegeven. Het DBE-systeem bestaat uit een aantal kleine ventilatoren die in de radiator worden geplaatst. Bij een grotere warmtevraag slaan ze aan, zodat tijdelijk meer verwarmingsvermogen ontstaat. Ook andere radiatorfabrikanten

Vloerverwarming. (Foto: H. Raab (User:Vesta) - CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=882183)

richten zich op de LTV-markt. Zo heeft Stelrad de Novello ECO in het assortiment, een radiator die volgens de fabrikant zowel bij hoog- als laagtemperatuursystemen ‘EPC-verlagend’ is. De truc die Stelrad hiervoor toepast, komt erop neer dat warm CV-water eerst bij de voorplaat van de radiator binnenstroomt, zodat er meer stralingswarmte is en er minder warmte naar de achterkant gaat.

Radiatoren zijn tegenwoordig in allerlei vormen, soorten, maten en kleuren verkrijgbaar.

DOORONTWIKKELING De opkomst van radiatoren - en overigens ook luchtverwarmingssystemen – betekent uiteraard niet dat vloerverwarming uit de gratie is. Welk afgiftesysteem het meeste comfort biedt, is deels een kwestie van persoonlijke voorkeur, en een aantal van de eerder genoemde voordelen van vloerverwarming gelden nog steeds. Bovendien staan de ontwikkelingen bij

fabrikanten van vloerverwarming ook allerminst stil. Met nieuwe droogbouwtechnieken, dunnere dekvloeren en de introductie van capillaire klimaatmatten bieden ook zij hogere rendementen en meer comfort dan voorheen. De komende jaren zal moeten blijken hoe de marktverhoudingen zich ontwikkelen, en welke techniek de meest ideale partner binnen de drie-eenheid bron/warmtepomp/afgiftesysteem is.

DÉ SPECIALIST IN WARMTEPOMPEN EN WARMTETERUGWINNING (WTW) Jarenlange ervaring en specialistische kennis op het gebied van warmtepompen. Breedste aanbod in de markt en merkonafhankelijk.

Koelen, verwarmen en warmteterugwinning in één systeem met een rendement van

92%

Hydromodule, warmtetapwater module, split airconditioning in één systeem

Wij hebben altijd een oplossing voor uw klimaatvraagstuk. Exclusief distributeur

Exclusief distributeur

Ventilclima WTW

ARGO-iSERIES warmtepomp

ACR Klimaat BV levert al 16 jaar advies, applicaties, systemen en productoplossingen voor elk klimaatvraagstuk. Wij zijn een betrouwbare partner voor elke installateur, architect en adviseur.

Wilt u meer informatie? +31 (0)73 - 658 00 00 info@acr.nl | www.acr.nl

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 35

afgiftesystemen ACR Klimaat

Airview Luchtbehandeling B.V.

Alklima / Mitsubishi Electric

Noordeinde 114 -8 )FOESJL *EP "NCBDIU Tel: 078-6521800 XXX BJSWJFX OM JOGP!BJSWJFX OM

7BO )FOOBFSUXFH Ã¸ $" "MCMBTTFSEBN Tel: 078-6150000 XXX BMLMJNB OM JOGP!BMLMJNB OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Coolmark B.V.

Jaga Nederland B.V.

Zweth 6 -) #BSFOESFDIU Tel: 0180-751300 XXX DPPMNBSL OM JOGP!DPPMNBSL OM

%F .FFSIFVWFM &" AT )FSUPHFOCPTDI Tel: 073-6312360 XXX KBHBQSP OM JOGP!KBHB OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Nathan Systems B.V.

Techneco

Toshiba Airconditioning

*NQBDU 3; %VJWFO 5FM www.nathan.nl info@nathan.nl

,MFWFSJOHXFH 2616 LZ Delft 5FM o www.techneco.nl info@techneco.nl

Pascalstraat 5 -4 ;XJKOESFDIU 5FM o www.intercool.nl intercool@intercool.nl

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE Ã¸

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Industrieweg 3 5262 GJ Vught Tel: 073-6580000 www.acr.nl info@acr.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

36 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

2FlexAir

"JSDPOBJS # 7

"76 # 7 ,MJNBBUCFIFFS

Evertsenlaan 2 6881 GB Velp Tel: 06-37235687/06-51274512 www.2ï¬&#x201A;exair.nl

4QFDIU )/ 'JKOBBSU Tel: 0168-850145 XXX BJSDPOBJS DPN

AU (PPS 1$ 6MGU Tel: 0315-642211 XXX BWV CW OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$BSSJFS "JSDPOEJUJPOJOH #FOFMVY # 7

$MJNB-FWFM /FEFSMBOE # 7

$MJNB3BE # 7

8F[FM )" 8JMCFSUPPSE Tel: 0485-478572 XXX DMJNBMFWFMOFEFSMBOE OM

-Ã CFDLTUSBBU && 0MEFO[BBM Tel: 0541-358130 XXX DMJNBSBE OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$PMU # 7

%BJLJO /FEFSMBOE

%VVS[BNF 5FDIOJFL

,PSUF 0JKFO /& ,BUXJKL /#

Tel: 0485-399999 XXX DPMUJOGP OM

'BTDJOBUJP #PVMFWBSE 7" $BQFMMF BBO EFO *+TTFM Tel: 088-3245460 XXX EBJLJO OM

0VEF 3JKLTXFH /PPSE D +( 4VTUFSFO Tel: 046-4491250 XXX EVVS[BNFUFDIOJFL OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

1BQFOEPSQTFXFH #+ 6USFDIU Tel: 088-5676700 XXX DBSSJFS OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 37

afgiftesystemen Gree Airconditioning

)% ,MJNBBUTZTUFNFO # 7

)FODP *OEVTUSJFT / 7

L.J. Costerstraat 4 5916 PS Venlo Tel: 077-3540341 www.gree.nl

Carneool 400 ,$ %PSESFDIU Tel: 088-4355400 XXX IELM OM

5PFLPNTUMBBO )FSFOUBMT #FMHJÃ&#x2018; 5FM XXX IFODPnPPS CF

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

)FOSBE / 7 8FMWBBSUTUSBBU CVT )FSFOUBMT #FMHJÃ&#x2018; 5FM XXX IFOSBE FV Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸

*$& # 7

+, 7MPFSWFSXBSNJOH

.BHOVN )FBUJOH

Carneool 400 ,$ %PSESFDIU 5FM www.ice-trading.nl

'BISFOIFJUTUSBBU #3 &EF 5FM XXX KL OM DPN

4MBCCFDPPSOXFH 3; 5IPMFO Tel: 0166-609300 XXX NBHOVNIFBUJOH OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

38 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Radson

Rensa B.V.

3*)0 $MJNBUF 4ZTUFNT

Vogelsancklaan 250 3520 Zonhoven BelgiÃ« Tel: 0032-11813141 www.radson.com

Beekseweg 3 +$ %JEBN Tel: 0316-292929 www.rensa.nl

/JKWFSIFJETXFH 7251 JV Vorden Tel: 0575-5555999 XXX SJIPDMJNBUFTZTUFNT OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

3PCPU 7MPFSWFSXBSNJOH

4UFMSBE # 7

5FDIOFB %VVS[BBN

/JFVXMBOE 1BSD -+ 1BQFOESFDIU Tel: 078-6411619 XXX SPCPU WMPFSWFSXBSNJOH OM

,BUIBHFO )( /VUI Tel: 0455-656262 XXX TUFMSBE FV

1BMMBTXFH "4 -FFVXBSEFO Tel: 058-2884739 XXX UFDIOFB OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

5IFSNBM $PNGPSU 4ZTUFNT # 7

8FTUFSO "JSDPOEJUJPOJOH # 7

85) 7MPFSWFSXBSNJOH

7PTLVJMFSEJKL 18 )BUUFNFSCSPFL Tel: 038-375971 XXX UIFSNBMDPNGPSUTZTUFNT OM

%F 8FM $& )PFWFMBLFO Tel: 033-2477800 XXX XFTUFSO OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

.JKMXFH #& %PSESFDIU Tel: 078-6510640 XXX XUI OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 39

WEGENS SUCCES EXTRA TRAININGEN WARMTEPOMPEN SCHRIJF JE NU IN!

Meer informatie? Neem contact op met Roelof Robbertsen, T. 06 - 53 71 61 75

EXTRA TRAININGEN:

• • • • •

Warmtepompen basis monteur Servicemonteur warmtepompen/warmteboilers Lucht/Lucht warmtepompen voor utiliteitsgebouwen Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw Lucht/water waterpompen voor woningen

Voor meer info of direct inschrijven ga naar

www.opleidingscentrum-go.nl

Opleidingscentrum GO° is hét opleidingscentrum voor de koude- en klimaattechnische branche. Het opleidingscentrum is gelieerd aan de brancheorganisatie NVKL. GO° staat voor beroepsopleidingen, trainingen en cursussen in de koude- en klimaattechniek en is hiermee de schakel in de branche voor alles wat met opleiden en werken te maken heeft.

Opleidingscentrum GO°

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Postbus 32 6710 BA Ede

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

UITVOERINGSPARTNER

Kennis en onderwijs

Deskundigheid: essentieel voor succes Het succes van de warmtepomp hangt niet alleen af van de vraag of en wannneer consumenten en zakelijke eindgebruikers massaal overstappen op duurzame verwarming. Zoals bij alle innovatieve technologie hangt succes ook nauw samen met de bereikte prestaties op het gebied van energie en comfort. Wie de warmtepompmarkt de afgelopen jaren enigszins heeft gevolgd, weet dat slecht presterende systemen breed worden uitgemeten in de media en tot behoorlijke imagoschade leiden. KENNISPEIL Dat een warmtepompsysteem wordt geïnstalleerd door een kundig vakman is dus niet alleen voor de betreffende eindgebruiker van belang, maar ook voor de markt als geheel. De

Opleidingscentrum GOº Zandlaan 29 6717 LN Ede Tel: 088-0206419 www.opleidingscentrum-go.nl info@opleidingscentrum-go.nl

beste reclame voor de toepassing van warmtepompen is dat ze steevast het beloofde comfort, rendement en besparing op de energierekening waarmaken. Om dat te garanderen, moeten eindgebruikers goed worden voorgelicht, en adviseurs, leveranciers en installateurs ervoor zorgen dat hun kennis op peil blijft. Voor bedrijven die bodemgebonden warmtepompen plaatsen of onderhouden, is er nog een bijkomende reden om over aantoonbare kennnis te beschikken: sinds 2014 geldt voor het werk aan dit type warmtepompen een certiﬁceringsplicht. Onderstaand vindt u een overzicht met een aantal instellingen die zich richten op het verspreiden van kennis binnen de sector, of het aanbieden van cursussen en opleidingen die speciﬁek zijn gericht op warmtepomptechnologie.

Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen Directiekade 2 3089 JA Rotterdam Tel: 010-4157244 www.icdubo.nl

ISSO Kruisplein 25 p 3014 DB Rotterdam Tel: 010-2065969 www.isso.nl

Toepassingsgebieden t Woningbouw t Commercieel vastgoed t Maatschappelijk Vastgoed

Koning Willem I College

ROVC

Warmtepomp Academy

Onderwijsboulevard 3 5223 DE Den Bosch Tel: 073-6249624 www.kw1c.nl

Galvanistraat 13 6716 AE Ede Tel: 0318-698698 www.rovc.nl

J. v. Oldenbarneveltlaan 11 3445 AD Woerden Tel: 0348-439600 www.warmtepomp-academy.nl

Toepassingsgebieden t Commercieel vastgoed t Maatschappelijk Vastgoed

Toepassingsgebieden t Woningbouw t Commercieel vastgoed t Maatschappelijk Vastgoed

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 41

advies DWA

'FE&$

Duitslandweg 4 2411 NT Bodegraven Tel: 088-1635300 www.dwa.nl

+PIBOOFT (FSBEUTXFH C 1, )JMWFSTVN Tel: 035-6838833 XXX GFEFD OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

*' 5FDIOPMPHZ # 7

*OTUBMMFDU "EWJFT # 7

7FMQFSXFH #& "SOIFN Tel: 026-3535555 XXX JGUFDIOPMPHZ OM

"NQÃ&#x2019;SFTUSBBU D /$ /JKLFSL Tel: 033-2465858 XXX JOTUBMMFDU OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

.FSPTDI

/JFNBO 3BBEHFWFOEF Adviseurs

,MJQQFSBBL 2411 ND Bodegraven 5FM XXX NFSPTDI OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Huygen Installatie Adviseurs B.V. 1BSLXFH # 9/ .BBTUSJDIU Tel: 088-0322222 XXX IVZHFO OFU Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

5FDIOJQMBO "EWJTFVST # 7

"UPPNXFH "# 6USFDIU 5FM XXX OJFNBO OM

(FCPVX &VSPHBUF 8BUFSNBOXFH (( 3PUUFSEBN Tel: 010-4562311 XXX UFDIOJQMBO OM

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

42 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

organisaties en overheid Bodemenergie NL J. v. Oldenbarneveltlaan 11 3445 AD Woerden Tel: 0348-439600 www.bodemenergienl.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

%VUDI )FBU 1VNQ "TTPDJBUJPO

&VSPQFBO )FBU 1VNQ "TTPDJBUJPO

4UBUJPOTQMFJO ,3 )BSEFSXJKL Tel: 0341-768130 XXX EIQB POMJOF OM

3VF E "SMPO #SVTTFM 5FM XXX FIQB PSH

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

NVKL

3JKLTEJFOTU WPPS Ondernemend Nederland

,POJOLMJKLF /FEFSMBOETF 7FSFOJHJOH WPPS ,PVEF &DPGBDUPSJK 8$ "QFMEPPSO 5FM XXX LOWWL OM Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

/FEFSMBOET 1MBUGPSN 8BSNUFQPNQFO J. v. Oldenbarneveltlaan 11 3445 AD Woerden Tel: 0348-439600 XXX QMBUGPSNXBSNUFQPNQFO OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

;JMWFSTUSBBU 31 ;PFUFSNFFS Tel: 088-4008490 XXX OWLM OM Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

4MBDIUIVJTTUSBBU $# 3PFSNPOE 5FM www.rvo.nl Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX Ã¸ t $PNNFSDJFFM WBTUHPFEÃ¸ t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 43

speciale diensten: verhuur, protectie, ontgassing Aggreko (verhuur)

"OESFXT 4ZLFT ,MJNBBUWFSIVVS

$POQSP $POEFOTPS #FTDIFSNJOH # 7

Fuutweg 3 4791 PB Klundert Tel: 088-6441441 www.aggreko.nl

1PTUCVT ;( #MFJTXJKL Tel: 010-5214455 XXX BOESFXTTZLFT OM

#VOTFOTUSBBU ($ %PSESFDIU Tel: 078-6213851 XXX DPOQSP OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

$PPMXPSME /FEFSMBOE # 7 (verhuur)

&OFSHZTU 3FOUBM 4PMVUJPOT # 7

,PSFY #FOFMVY # 7 POUHBTTJOH

%VJLFSXFH /7 8BBMXJKL Tel: 0416-753660 XXX DPPMXPSME SFOUBMT DPN

)BMMFOTUSBBU 5531 AB Bladel Tel: 0497-532500 XXX FOFSHZTU DPN

3BBEIVJTQMFJO " #% #PEFHSBWFO Tel: 0172-611719 XXX LPSFYCFOFMVY DPN

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

3FDPPM (verhuur)

4QJSPUFDI # 7 POUHBTTJOH

/PPSEFJOEF -8 )FOESJL *EP "NCBDIU Tel: 078-6911000 XXX SFDPPM OM

$IVSDIJMMMBBO #, )FMNPOE Tel: 0492-578989 XXX TQJSPUFDI OM

Toepassingsgebied t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

Toepassingsgebied t 8POJOHCPVX t $PNNFSDJFFM WBTUHPFE t .BBUTDIBQQFMJKL WBTUHPFE

44 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

Verwarmingssystemen IndustriĂŤle systemen Koelsystemen

ﬁnanciering

Subsidie, lening en belastingvoordeel Een struikelblok voor de aanschaf van een warmtepomp is de relatief hoge ‘initiële investering’ die ermee is gemoeid. Consumenten en bedrijven kijken vaker naar de kosten op korte termijn dan naar de baten op lange termijn. Om dit te doorbreken, is een aantal ﬁnanciële stimuleringsmiddelen in het leven geroepen. We zetten er drie op een rij. 1. ISDE Met de ‘Investeringssubsidie Duurzame Energie’(ISDE) worden particulieren, verenigingen, bedrijven en woningbouwcorporaties gestimuleerd om te kiezen voor een duurzame warmte-installatie, zoals een warmtepomp of zonneboiler. Om bij aanschaf van een warmtepomp gebruik te maken van de regeling, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Zo mag het toestel maximaal 70 kW vermogen hebben, moet het zijn voorzien van een etiket, productkaart en technische documentatie, en mag er geen eerdere subsidieaanvraag voor zijn ingediend. Het subsidiebedrag hangt mede van

het type systeem af: een warmtepompboiler levert 500 euro op, een hybride warmtepomp 1.000, een lucht/luchtwarmtepomp 2.000 en een water/water-warmtepomp 2.500. Behalve bij warmtepompboilers komt daar nog een extra bedrag bij voor vermogen, en levert een label in de hoogste energieklasse een bonus op. www.rvo.nl 2. NATIONAAL ENERGIEBESPAARFONDS Bij het Nationaal Energiebespaarfonds kan geld tegen een aantrekkelijke rente worden geleend. Particulieren en Verenigingen van Eigenaren die hun

woning(en) willen verduurzamen, kunnen daarvoor een lening afsluiten waarvan de rente en aflossing weer in het fonds terugstromen. Voor een lening komen 21 maatregelen in aanmerking, variërend van isolerende deuren tot warmtepompen. Een lening moet worden aangevraagd bij de Stichting Nationaal Energiebespaarfonds, die zoals het een stichting beaamt geen winstoogmerk heeft. Hij is in ooit in het leven geroepen om een bijdrage te leveren aan ‘de betaalbaarheid en kwaliteit van de stedelijke vernieuwing en wonen’. Leningen bij het fonds hebben een rente van 2,6 % bij een looptijd van 10 jaar, en kunnen boetevrij worden afgelost. www.energiebespaarlening.nl 3. ENERGIE-INVESTERINGSAFTREK Anders dan de ISDE en het Nationaal Energiebespaarfonds, is de EIA-regeling louter toegankelijk voor het bedrijfsleven. Het betreft geen subsidie of lening, maar een fiscaal instrument: investeren in duurzame technologie levert via de EIA een belastingvoordeel van gemiddeld 14 procent op. Om in aanmerking te komen voor deze fiscale aftrek moet een bedrijf investeren in een installatie die een forse energiebesparing oplevert. Installaties die in aanmerking komen, worden gepubliceerd in een jaarlijks bijgewerkte Energielijst. In de Energielijst voor 2016 zijn naast een indrukwekkend aantal andere systemen ook warmtepompen ‘voor het verwarmen van bedrijfsgebouwen of het collectief verwarmen van woningen’ opgenomen. www.rvo.nl

46 WP MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017

colofon

WP EEN UITGAVE VAN WARMTEPOMPEN

MARKTGIDS WARMTE POMPEN 2016/2017

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET en geeft een overzicht van leveranciers, trends en ontwikkelingen rond het duurzaam verwarmen en koelen van commercieel en maatschappelijk vastgoed en woningen Hoofdredacteur Uko Reinders, ukoreinders@vakmedianet.nl tel. 06-46652579 Uitgever Frederique Zeemans Accountdirector Gejo Flierman, gejoﬂierman@vakmedianet.nl Tel: 06-53227316 Vormgeving & Opmaak colorscan, www.colorscan.nl Druk Ten Brink, Meppel

Adres Vakmedianet, Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn tel. 088-5840800 www.vakbladwarmtepompen.nl

Publicatievoorwaarden Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

Oplage Door onafhankelijk accountant gecontroleerde oplage. Zie voor accountantsverklaring van Grant Thornton www.vakmedianet.nl

Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2016

ISSN 2214-7349

BLIJF OP DE HOOGTE VAN TRENDS, NIEUWS, PRODUCTONTWIKKELINGEN & EVENTS. Abonneer u op de tweewekelijkse e-mailnieuwsbrief van Vakblad Warmtepompen

WP POMPEN

WARMTE

DUURZAME KLIMAATOPLOSSINGEN

In deze gratis nieuwsbrief krijgt u een overzicht van het laatste nieuws, ontwikkelingen en events. Ook kunt u regelmatig columns lezen en wordt er een artikel uit het magazine uitgelicht. Schrijf u eenvoudig in voor de e-mailnieuwsbrief:

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL/NIEUWSBRIEF

MARKTGIDS WARMTEPOMPEN 2016/2017 WP 47

THE ROAD TO ALL-ELECTRIC De moderne energiehuishouding van Mitsubishi Electric Alklima, exclusief importeur van de warmtepompconcepten van Mitsubishi Electric, staat voor kennisdeling en verregaande verticale integratie binnen de bouwkolom. In verschillende bouwprojecten komt deze ‘samenwerking met meerwaarde’ naar voren. De kennis die wij en verschillende partners opdoen wordt weer terug in de keten gestuurd, zodat er gezamenlijk geïnnoveerd kan worden.

Comfort en prestatie gegarandeerd

Wonen zonder energielasten

Ketensamenwerking

Co-makers

all-electric-oplossingen.nl