Rcc 06 2013

ORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

106e JAARGANG JUNI 2013

RCCK&L

W

W

IN M FO E RM ER NL UC AT HT I BE HA E?

W .KO UD EE

REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

Thema Opleidingen en kennisverwerving koude- en koeltechniek Ook in dit nummer

RCC Total Energy Warmtepompen en WKO

ND

EL

IN

G.N

L

Geloof ons.

Het origineel is beter!

VRV ® van Daikin. Het origineel is nu nog beter!

Soms scheelt het maar één letter en

Inderdaad, dat scheelt maar één

verdampingstemperatuur

is het toch een wereld van verschil.

letter. Maar het is niet het origineel.

de VRV-configurator voor een

In de installatiemarkt vormen de

en

eenvoudigere inbedrijfstelling.

drie letters VRV al jaren een begrip.

En de originele VRV overtreft

VRV maakte het als eerste mogelijk

nu ook zichzelf. De 4e generatie

Ga naar www.daikin.nl/VRV-IV

om meerdere ruimtes individueel te

VRV biedt drie revolutionaire

voor meer informatie over deze

koelen en te verwarmen met één

innovaties: continue verwarming

innovaties. Hier kunt u ook het

buitendeel. Andere aanbieders

met warmtepomp (dus ook tijdens

boekje “VRV IV, nóg meer originele

volgden met het VRF-systeem.

de

voordelen” aanvragen.

ontdooicyclus),

variabele

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

HOE BELANGRIJK IS FLEXIBEL SYSTEEMONTWERP VOOR U ?

Flexibel systeemontwerp met een installatie welke perfect bij de toepassing past en bovendien de hoogst mogelijke efficiëntie levert, kan dat? Zeker! Copeland Scroll HLR Digital™ tankaggregaten is de ideale oplossing die aan die vereisten voldoet en toch een laag geluidsniveau en beperkte afmetingen heeft.

Als compacte koelmodules die met verschillende condensormodules gecombineerd kunnen worden, passen de HLR Digital tankaggregaten zich probleemloos aan de koelinstallaties aan. Door de ele installatie van de condensor op de meest geschikte locatie kunnen aan alle geluids- en ruimtebeperkingen voldaan worden.

Het unieke ontwerp van de HLR aggregaten werkt samen met Emersons Digitaletechnologie voor een continue capaciteitsregeling. Die zorgt voor een uiterst efficiënte werking dankzij een precieze temperatuurregeling met verminderde aan/uit-cycli. Kan het nog eenvoudiger?

Bent u op zoek naar fl exibel, efficiënt en eenvoudig te installeren systeem, dan zijn de Copeland Scroll Digital™ tankaggregaten de perfecte oplossing voor u.

Emerson Climate Technologies, Servicecenter Benelux, Deltakade 7, 5928 PX Venlo, Nederland Web: www.emersonclimate.eu - E-mail: benelux.sales@emerson.com - Tel. nummer: +31 77 324 02 34 Het Emerson Climate Technologies logo is een handelsmerk en dienstmerk van Emerson Electric Co. Emerson Climate Technologies Inc. is een dochteronderneming van Emerson Electric Co. Copeland is een gedeponeerd handelsmerk en Copeland Scroll is een handelsmerk van Emerson Climate Technologies Inc.

E M E R S O N . C O N S I D E R I T S O L V E D ™.

REDACTIONEEL REDACTIONEEL Koude & luchtbehandeling RCC

Opleiding Onlangs stond op de website van dit tijdschrift – www.koudeenluchtbehandeling.nl – een bericht van de studie van Real Skills Europe over het verminderen van lekkages in koelinstallaties, een onderwerp dat genoemd instituut na aan het hart ligt.

De studie vergelijkt verschillende onderzoeken en benaderingen van dit probleem op meer dan 500 verkooppunten van een grote Britse winkelketen. „Deze studie over de milieu-impact van recent geïnstalleerde koelsystemen bij een grote retailer toont aan dat een consistente strategie voor de vermindering van de lekkage in combinatie met het gebruik van R407F i.p.v. R404A beter voor het milieu is dan het gebruik van alternatieve technologieën.”

Dat is krasse taal, zeker jegens overheden die een kruistocht voeren tegen synthetische koudemiddelen. Toch is het een opmerking die niet zomaar schouderophalend van tafel geveegd kan worden omdat de meeste stemmen in Europa nu eenmaal hebben besloten synthetische koudemiddelen vroeg of laat uit te bannen – en liever vroeg.

Real Skills Europe brengt een argument naar voren waar over nagedacht mag worden: "De vermindering van lekkages is volgens de studie de sleutel tot succes.

De auteurs van de studie geven ter overweging aan dat men enerzijds niet kan beweren dat een lekvrij systeem tot de onmogelijkheden behoort terwijl men anderzijds wel ijvert voor de toepassing van giftige koudemiddelen of middelen die onder zeer hoge drukken werken.”

Dit nummer gaat over onderwijs en opleidingen. Je zou in de geest van de aangehaalde opmerking kunnen stellen: De koudebranche die enerzijds zegt dat het lekdicht maken en houden van koelinstallaties kwantitatief veel en kwalitatief groot vakmanschap vereist, moet anderzijds dan ook het belang van grondige koudetechnische opleidingen ten volle onderstrepen en daar naar streven.

De redactie

KOUDE & LUCHTBEHANDELING Officieel Orgaan van: KNVVK KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE, (Royal Dutch Association of Refrigeration) Kantoor: Ecofactorij 18, 7325 WC Apeldoorn Postadres: Postbus 10209, 7301 GE Apeldoorn Tel.: 055-3683362 E-mail: info@knvvk.nl Internet: www.knvvk.nl Postgiro: 97360 / bankrelatie: RABO-bank 36.28.35.829 Directeur van het KNVvK-bureau: Gerard J. M. Vos NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 088-4008490 E-mail: info@nvkl.nl / Internet: www.nvkl.nl NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN De Beukenhof, Strijpsestraat 51, Eindhoven Postbus 901, 5600 AX Eindhoven Tel.: 040-2565263 E-mail: info@nekovri.nl / Internet: www.nekovri.nl VERAC, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN AIRCONDITIONING-APPARATUUR Postbus 12, 3740 AA Baarn Tel.: 035-542 75 26 E-mail: info@verac.nl / Internet: www.verac.nl LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN Secretariaat LUKA: Old Hickoryplein 12, 6461 EZ Kerkrade Postadres: Postbus 153, 6460 AD Kerkrade Tel: 045-5350734 E-mail: info@luka.nl / Internet: www.luka.nl FKL, FEDERATIE KOUDE- & LUCHTTECHNIEK Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel: 079-3531350 E-mail: fk&l@fme.nl / Internet: www.federation-fkl.org VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE APPARATEN Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 079-3531124 E-mail: vla@fme.nl Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl RAAD VOOR DE KOUDE, Beekenstein 86, 3328 ZD Dordrecht Tel: 078-6170099 E-mail: info@raadvoordekoude.nl / Internet: www.raadvoordekoude.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI), Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 079-353 11 24 E-mail: nki@fme.nl / Internet: www.koelindustrie.nl Met medewerking van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB).

Verschijnt maandelijks Uitgever, redactie en advertentieadministratie VAKMEDIANET Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Tel.: 088-5840888 E-mail: redactie@vakmedianet.nl Accountmanager Gejo Flierman tel. 088-5840962; mobiel 06-53227316 gejoflierman@vakmedianet.nl Uitgever Drs. Ruud Bakker Traffic & abonnementenadministratie Jolanda van Selm, traffic@vakmedianet.nl Vormgeving Cross Media Solutions - Publish Impulse Group, Alphen aan den Rijn Voorzitter Redactieraad Ing. Dick Havenaar, dhavenaar@zonnet.nl Redactieraad Ing. E. Berends / Dr. Ir. C. van den Berg / H. Blok (secretaris) / Dr.Ir. J. Broeze J. L. F. Hartmans / Ing. K. van Heiningen / Dr. Ir. C. A. Infante Ferreira Mr. Henry Kruiper/ Ir. C.A. de Schipper MBA / G. J. M. Vos / B. P. M. Willems Abonnementen Nederland Buitenland Losse nummers

E 115,00 (excl. BTW) E 135,00 (excl. BTW) E 12,50 (excl. BTW)

Drukker Ten Brink, Meppel ISSN 0925-630X

106 e JAARGANG JUNI 2013

5

NIEUW!

INHOUD Koude & luchtbehandeling RCC

16

16

24

24

Onderwijs binnen de koudetechniek

Het BBL-GO°-traject ‘monteur koudetechniek’

VERDER IN DIT NUMMER 08 12 18 22 24 28 30 31 32 38 48

Nieuws Verenigingsnieuws Post-HBO Koudetechniek: AlfaCollege Groningen PTC+ °GO Kenteq ROVC OTIB PTC+ Aircomonteur Bodemenergiesystemen Productinformatie

ADVERTENTIE-INDEX

26

26

34

34

44

44

Koeltechnisch onderwijs aan de TU Delft

AAF International Airview Luchtbehandeling Ambrava / Samsung Andrews Sykes BITZER Kühlmaschinenbau Building Jobs / CoolJob.nl CoolEnergy Daikin Airconditioning EasyCool Emerson Climate Technologies Koning Willem 1 LG Electronics Multi Import Opleidingsbedrijf GO Recool Reed Business Opleidingen ROVC Uniechemie Zadkine

42 21 19 11 51 33 49 2 en 3 9 4 46 52 43 36 41 50 6 8 50

Energiedak®: voor duurzame energie!

Bodemenergie voortrekker prestatieborging 106 e JAARGANG JUNI 2013

7

PURE AND GREEN REINIGINGSMIDDELEN ROEN - BUDGET KOELERS EN CONDENSORS Een budget programma bij Uniechemie, extra scherp geprijsde sprankelend witte koelers en condensors, die niet alleen de beste prestaties leveren maar ook nog een lust zijn voor het oog. Neem contact met ons op voor de actuele aanbiedingen.

Pure & Green is een reinigingsmiddel op basis van Probiotica. Het reinigt verdampers en airco’s volledig natuurlijk. De producten zijn 100% groen en veilig voor mens en milieu.

Vraag nu een flacon aan.

DUURZAAM EN INNOVATIEF:

K oe lg as se n,

K oe lt ec hn is ch e

G ro ot ha nd el

Uniechemie is als importeur en groothandel een gevestigde naam in de koudetechniek en airconditioning. Onze 50 medewerkers zetten zich enthousiast in voor de beste dienstverlening, advisering en service. Het Uniechemie productenpakket omvat nagenoeg het gehele werkveld van de koeltechnische installatiebedrijven, inclusief een eigen koelgasafvulstation en divisie aggregatenbouw.

Uniechemie gaat verder dan de norm, vooral als het gaat om energie- en milieubesparing in zowel vries-, koel- als verwarmingsinstallaties. Meer weten? Even Uniechemie in Apeldoorn bellen.

VRAAG ‘M AAN: HET NIEUWE MAGAZINE VAN UNIECHEMIE Hij rolt bijna van de pers: de eerste editie van het gloednieuwe magazine van Uniechemie.

De naam? Figures & Facts. Het thema? Lucht.

Stel toezending van uw eigen exemplaar nu zeker en mail naar info@uniechemie.nl.

Koelgassen, Koeltechnische Groothandel Uniechemie B.V. | Aruba 21, 7332 BJ Apeldoorn | tel: 055-5334529 fax: 055-5333729 | email: sales@uniechemie.nl | www.uniechemie.nl

nieuws Koude & luchtbehandeling RCC

Trainingsdag koelinstallaties voor vergunningverleners en handhavers van de overheid In het najaar van 2013 staat wederom een trainingsdag over koelinstallaties gepland voor vergunningverleners en handhavers. Deze training is opgenomen in het jaarprogramma van de Omgevingsacademie nL van 2013 van Kenniscentrum InfoMil. Deze training is eind vorig jaar ook gegeven en is door de deelnemers positief beoordeeld.

De training is ontwikkeld door de nVKL in samenwerking met Kenniscentrum InfoMil. Ook een wettelijk erkende keuringsinstantie van drukapparatuur is betrokken bij het programma. De doelgroep is het bevoegd gezag voor de ‘Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo’).

De training vindt plaats bij PTC+ in

Ede. Op deze locatie staat een koelinstallatie opgesteld, die ook wordt gebruikt voor trainingen van monteurs van koelinstallaties en de brandweer. Tijdens de trainingsdag krijgen de deelnemers informatie aangeboden over de technische aspecten van koudesystemen en warmtepompen. In de training ligt de nadruk op de natuurlijke koudemiddelen en het beoordelen van de veiligheidsaspecten van een koelinstallatie. Daarnaast wordt ingegaan op het overheidsbeleid voor natuurlijke en synthetische koudemiddelen, relevante wetgeving en normen en toekomstige ontwikkelingen. De deelnemers maken kennis met een in werking zijnde koelinstallatie met ammoniak en kooldioxide als koude-

middelen. Ook kan kennis gemaakt worden met een koudesysteem met kijkglazen waarmee de werking van de koelinstallatie uitgelegd en verduidelijkt wordt.

Op dit moment is de regelgeving en de techniek zowel landelijk als Europees onderhevig aan ingrijpende veranderingen. Deze trainingsdag biedt veel aanknopingspunten bij het beoordelen van de installaties, de koudemiddelen, de potentiële uitdagingen en gevaren. Kortom een praktische training voor de vergunningverlener en de toezichthouder.

Voor meer informatie en aanmelden, kunt u terecht op de website van Kenniscentrum InfoMil: www.omgevingsacademienl.nl/ koelinstallaties

VERHUUR VAN KOELING EN STROOM

Bel voor al uw koel vragen: 035 - 62 80 377 Fax 035 - 62 80 379 • info@easycool.nl • www.easycool.nl

Luchtgekoelde chillers • Verrijdbare airconditioners Luchtbehandeling • Luchtgekoelde dakunits Computerunits • Koelcontainers • Koeltorens Dieselgeneratoren SuperSilent • Brandstoftanks Aansluitkabel • Verdeelkasten • Transformatoren Appendages • Specials

106 e Jaargang juni 2013

9

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

IR Workshop on Cryoprocessing of Biophar- Junior productmanager maceuticals and Biomaterials Tijs de Bruin IIr Commissions a1 and C1 Second announcement IIr Workshop on Cryoprocessing of Biopharmaceuticals and Biomaterials September, 04 – 05, 2013 Dresden, germany Objectives The enormous progress in pharmaceutics and biomaterial development correlates with new solutions for producing, storing and handling of bio-products along the production chain up to the end-user. Therefore freezing and cryoprocessing are getting more and more important as an essential production step in biotechnology. Investigations are carried out to find novel approaches of the low temperature physics and cryogenics for the field of biopharmaceuticals, e.g. protein solutions and biomaterials. The understanding of the freezing behaviour and the cold-induced biophysical effects is a key issue in r&D currently.

another challenge is to find out how the effects of low temperatures can be used in industry for product improvements.

This first special ‘cryobio’ IIr Workshop provides an interdisciplinary scientific platform for a dialog and exchange of experiences between r&Dinstitutes and industry.

The ILK Dresden and the Vienna University of Technology as the initiators and organizers of the workshop would like to invite all of you who have interest in that field to come to Dresden, germany.

Vanaf april jl. is Tijs de Bruin gestart als junior productmanager bij ebm-papst Benelux.

Tijs is 24 jaar jong en is afgestudeerd aan de opleiding Technische natuurkunde. Hier heeft hij een flinke dosis kennis opgedaan op het gebied van elektrotechniek en mechanica. Met deze kennis, zijn passie voor het vak en voor ondernemen is hij na zijn studie begonnen als zelfstandig ondernemer in de licht- en geluidstechniek. Door de ervaring die hij hiermee heeft opgedaan, was hij de perfecte kandidaat voor de baan en voor ons bedrijf.

Christoph Herwig, University of Technology Vienna ralf Herzog, ILK Dresden

als junior productmanager zal Tijs door middel van een opleidingstraject binnen een aantal jaren opgeleid worden tot volwaardig productmanager met de verantwoordelijkheid voor een eigen productgroep binnen ebm-papst Benelux.

Conference language: English, no translation will be provided.

Further information including a preliminary programm: http://www.ilkdresden.de/index. php?id=1149

Promotie: Energiepositief met natuurlijke ventilatie airconditioning van gebouwen kan volledig met natuurlijke middelen, zonder mechanische ventilatie. Dat stelt de 78-jarige Benjamin Bronsema, die op 7 juni op dit onderwerp promoveerde aan de TU Delft. Hij wil met vallend water, zon en wind een energiepositief kantoor realiseren.

Bronsema is nu op zoek naar een gebouw voor een grootschalige praktijkproef met zijn Earth, Wind & Fire-concept.

Het systeem Earth, Wind & Fire bestaat uit drie hoofdonderdelen: het Ventecdak, de Klimaatcascade en de Zonneschoorsteen. Het Ventecdak zorgt voor aanvoer van verse en afvoer van vuile lucht door gebruikmaking van over- en onderdrukken. Die lucht wordt via de Klimaatcascade toegevoerd en via een

10

juni 2013 106 e Jaargang

Zonneschoorsteen afgevoerd.

Een mock-up van de Zonneschoorsteen realiseerde Bronsema met Peutz als een elf meter hoge toren, die met opgevangen warmte van invallend zonlicht ventilatielucht verwarmt.

Het op gang brengen van de luchtstroom gebeurt in de Klimaatcascade.

Dit is een bouwkundige schacht waarin van bovenaf waterdruppels worden gesproeid waarmee de lucht kan worden gekoeld of verwarmd.

Bronsema wil nu geïntegreerd gaan testen: ‘Theoretisch en in het laboratorium hebben we al aangetoond dat het concept werkt.

Maar voor de ‘proof of the pudding’ wil je natuurlijk een grootschalig

Tijs is bereikbaar via het e-mailadres tijs. de.bruin@nl.ebmpapst.com of via het telefoonnummer (+31) 0492 502 973.

De ebm-papst group is wereldwijd de toonaangevende fabrikant van ventilatoren en motoren en is een pionier en gangmaker voor de ultraefficiënte greenTech EC-technologie. ebm-papst werkt met meer dan 11.000 mensen in 17 productievestigingen (waaronder Duitsland, China en de VS) en 57 verkoopkantoren wereldwijd, waaronder ebm-papst Benelux welke gevestigd is in Helmond (nL) en Leuven (BE). nadere informatie: ebm-papst Benelux B.V. Helmond - www.ebmpapst.n

bewijs leveren. Bij voorkeur een bestaand kantoor van minstens 5 verdiepingen dat vrij staat. ’ Zie ook: http://www.tudelft.nl/nl/ actueel/laatste-nieuws/artikel/detail/ promotie-energiepositief-met-natuurlijke-ventilatie/

nieuws Koude & luchtbehandeling RCC

ColoCenter: eerste datacenter met Milieukeur voor klimaatbeheersing nog geen jaar na publicatie van de criteria legt het Zoetermeerse datacenter ColoCenter de lat hoog door de certificering met Milieukeur Klimaatbeheersing bij datacenters. „Het is ons eerste datacenter”, vertelt alexander Lantink, directeur van ColoCenter. „Zelf kom ik uit de vastgoedsector, en mijn doel was om een leegstaand pand om te vormen naar een datacenter. Maar omdat we dus iets nieuws gingen doen, wilde ik het direct goed aanpakken, en de modernste technologieën toepassen. En aangezien ik dat ook wilde kunnen bewijzen, heb ik Milieukeur certificering aangevraagd.”

De onderscheidende aanpak van ColoCenter zit ’m met name in de benodigde koeling. Datacenters hebben een constant en niet te warm klimaat nodig om optimaal te presteren, en juist daardoor zijn de meeste datacenters grote energieverbruikers. „Wij koelen ons datacenter met behulp van ventilatoren, buitenlucht en water, en hebben dus geen energieverslindende airconditioners nodig”, legt Lantink uit, „waardoor we ten opzichte van een gemiddeld datacenter veel minder energie verbruiken. Traditioneel is koeling in een datacenter verantwoordelijk voor zo’n 40-45 procent van het

energiegebruik, wij hebben dat terug weten te brengen naar vijf procent.”

Over de reden van certificering zegt Lantink: „Met een nog dalende PUE waarde* van rond de 1,2 behoort ColoCenter tot de groenste datacentra van nederland. De PUE waarde is een waarde die de verhouding aangeeft tussen het totale energiegebruik en het energiegebruik van de klantapparatuur. De meeste traditioneel opgezette datacenters presteren rond de 1,8 tot zelfs 2,7. Vooral dankzij onze klimaatbeheersing presteren wij aanzienlijk beter. Dat kan ik wel gaan roepen in de markt, maar helaas kenmerkt deze industrie zich doordat veel bedrijven maar wat roepen. Ik wilde het dus per se kunnen bewijzen.

En daarom koos ik voor certificering met Milieukeur. nu zijn we het eerste Milieukeur gecertificeerde datacenter voor onze klimaatbeheersing en dat is marketingtechnisch best interessant. Ik hoop natuurlijk wel dat meer datacenters dit voorbeeld zullen volgen, al was het alleen maar voor de bekendheid van dit certificaat. Ik vind de certificering van meerwaarde, omdat ik nu mijn stelling over energiezuinigheid kan onderbouwen.” *PUE = Power Usage Effectiveness.

WIE ZIJN WIJ ?

AL 40 JAAR MARKTLEIDER OP HET GEBIED VAN VERHUUR VAN AIRCONDITIONING, VERWARMING, ONTVOCHTIGING EN VENTILATIE AAN DE ZAKELIJKE MARKT Met onze producten en diensten ondersteunen wij onze klanten bij de uitdagingen die zij in de dagelijkse praktijk tegenkomen. Of het nu gaat om een geplande situatie of een noodgeval, wij zorgen ervoor dat het zo snel, deskundig, professioneel en kostenbesparend mogelijk wordt opgelost.

AIRCONDITIONERS

CHILLERS

nadere informatie: DataCenterKoeling | http:// www.datacenterkoeling.nl/

BOILERS

Versterking verkoopteam APAC Utrecht – aPaC airconditioning B.V., specialist op het gebied van computerruimte- en datacenterkoeling, heeft het verkoopteam versterkt met Eric Dubèl. als accountmanager is Eric Dubèl verantwoordelijk voor de regio Zuid-nederland.

Eric Dubèl is afkomstig uit de koeltechnische branche en is zeker geen onbekende in de markt. Hij

heeft meer dan 20 jaar ervaring en werkte zowel bij installatiebedrijven als fabrikanten. aPaC is de laatste jaren gegroeid en wil met de versterking van Eric Dubèl de kwaliteit van dienstverlening naar klanten en relaties blijven waarborgen.

Bron: aPaC airconditioning B.V www.apac.nl

24/7 SERVICE

0900 26 37 397 andrewssykes.nl

106 e Jaargang juni 2013

11

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Bestuurswisseling en wisseling van aFScHeiD BeStuurSLeDeN Tijdens de algemene ledenvergadering van 15 mei j.l. werd afscheid genomen van 2 bestuursleden i.v.m. de aflopende termijn van 6 jaar voor bestuursfuncties.

Dit waren de bestuurders Lieke Koets en Geert Doornbos.

De voorzitter van de KNVvK Erik Hoogendoorn nam afscheid van hen en bedankte Lieke en Geert voor de werkzaamheden van de afgelopen 6 jaar.

Lieke Koets werd bedankt voor haar activiteiten die zij voor het bestuur verrichtte op het gebied van de wetgeving en de Normen en met name voor haar expertise die zij heeft op deze gebieden, waar regelmatig door de KNVvK op haar een beroep voor werd gedaan.

Geert Doornbos werd bedankt voor zijn inzet op het gebied van de Post HBO-opleiding van de KNVvK als gecommitteerde van de examencommissie dat heeft bijgedragen aan een kwalitatieve handhaving van het niveau van de intussen 50 jaar bestaande opleiding die destijds door de KNVvK werd begonnen.

Afscheid Lieke en Gert; rechts voorzitter Eric Hoogendoorn

Beiden ontvingen van Erik een presentje in de vorm van een kistje wijn voor al deze inspanningen.

Herbenoeming bestuursleden Voor een viertal bestuursleden was de 1e termijn van 3 jaar verstreken en kon een 2e termijn van 3 jaar opnieuw ingaan.

Dit zijn de bestuursleden Jan Broeze, Bart van der Wekken, Bernie Willems, en Edo Wissink, Zij hebben zich voor de 2e termijn kandidaat gesteld en werden met instemming van de Algemene ledenvergadering herbenoemd als bestuurslid van de KNVvK voor de 2e termijn van 3 jaar.

Benoeming van nieuwe bestuursleden Voor de benoeming van nieuwe bestuursleden hadden zich 2 kandidaten opgegeven namelijk de heer Joop Hoogkamer, bekend van NVKL en Eurovent etc. en de heer Johan Odie van Energieconsult Holland BV. Tijdens de ledenvergadering gaven beiden een uiteenzetting over hun achtergrond en werden beiden met volledige instemming van de Algemene ledenvergadering benoemd tot bestuurslid van de KNVvK voor de 1e termijn van 3 jaar.

Kascommissie Zoals gebruikelijk rouleren de leden van de kascommissie, waarbij steeds één lid uit de kascommissie vertrekt en een nieuw lid van de vereniging wordt benoemd door de ALV. Er werd afscheid genomen van de heet Lert Fontein die werd opgevolgd met instemming van de ALV door de heer Doornbos. De heer Hoogendoorn bedankte de heer Fontein voor zijn werkzaamheden voor de kascommissie en met name voor zijn inbreng om de kascommissie volgens procedures te werken tijdens de ALV. Wisseling gecommitteerde van de Post HBO-opleiding van UBF België Zoals bekend wordt de kwaliteit van de Post HBO opleiding koudetechniek bewaakt door een afgevaardigde van de KNVvK en UBF. De aanstelling geschiedt door de afzonderlijke verenigingen. De heer de Smet is jarenlang gecommitteerde geweest en heeft sinds kort afscheid genomen in deze functie bij de UBF. Als dank voor zijn inspanningen heeft de KNVvK gemeend hem daarvoor tijdens ALV te bedanken en hem hiervoor een presentje te geven.

De heer de Wilfried de Smet werd bedankt door de heer Hoogendoorn voor zijn inspanningen als gecommitteerde.

12

juni 2013 106 e Jaargang

De voorzitter neemt afscheid van Gerard Vos

KNVVK verenigingsnieuws Koude & luchtbehandeling RCC

de kascommissie KNVvK Als opvolger van de heer de Smet is namens de UBF de heer Pieter Salomez bereid gevonden om zijn taak over te nemen.

De heer Hoogendoorn wenste hem veel succes toe bij de uitvoering van deze taak als gecommitteerde voor de Post HBO-opleiding koudetechniek.

Afscheid Directeur KnVvK Per 30 juni a.s. beëindigt de KNVvK het contract met VOSTEC BV waar Gerard Vos werkzaam is o.a. voor de KNVvK voor de uitvoering van het secretariaat als Directeur van de KNVvK. Reden hiervoor is dat de KNVvK het bereiken van de 65-jarige leeftijd als maximum stelt voor deze functie.

Mede hierdoor is de KNVvK op zoek naar een Bureaumanager die de taken overneemt en in deze functie zal worden aangesteld.

Tijdens de ALV bedankte de voorzitter Erik Hoogendoorn Gerard Vos voor zijn werkzaamheden die per 1 januari 2008 aanvingen, het jaar dat de Vereniging haar 100-jarige bestaan vierde en Koninklijk werd.

Erik memoreerde hierbij dat Gerard in dat jaar veel inspanningen verrichte voor het 100-jarig jubileum en overhandigde een presentje in de vorm van een kistje Spaanse wijn.

Voor de oproep om zich aan te melden voor de nieuwe functie van Bureaumanager treft u in het Verenigingsnieuws de taakomschrijving en de profielschets aan voor deze functie.

Functie-eisen: 1. Kennis en ervaring van de koude- en klimaattechniek op het gebied van technologie (grote lijnen en trends), wetgeving, marktpartijen 2. Minimaal HBO-niveau, bij voorkeur aangevuld met Post - HBO Koudetechniek 3. Administratief en organisatorisch sterk, proactieve houding, efficiënt in het werk, hands-on mentaliteit 4. Communicatief sterk (ook schriftelijk), extrovert, zelfstartend, ondernemend 5. Taalkennis: Nederlands (uitstekend), Engels (uitstekend) en bij voorkeur een derde taal Duits of Frans 6. Goede kennis van MS-Office 7. Woont centraal in Nederland De aanmelding hiervoor dient te geschieden bij het selectiebureau BuldingJobs te Rijen.

Inlichtingen kunnen worden verkregen bij BuildingJobs BV tel.

0161-295765 Uw sollicitatie of vragen kunt u sturen naar het e-mail adres : Bernie@buildingjobs.nl

FuNctie BureaumaNager KNVVK

De KnVvK gaat een Bureaumanager aanstellen De profielschets van de functie van Bureaumanager treft u hieronder aan.

De aanmelding hiervoor dient te geschieden bij het selectiebureau BuldingJobs te Rijen.

Inlichtingen kunnen worden verkregen bij BuildingJobs BV tel.

0161-295765 Uw sollicitatie kunt u sturen naar het e-mail adres : Bernie@ buildingjobs.nl

Profielschets bureaumanager van de KnVvK Uitgaande van de volgende zaken: 1. De boekhouding wordt uitbesteed aan een externe acountant 2. Er is een secretariaat wat de dagelijkse zaken doet (Sparkling Projects i.s.m. Frans Kapsenberg ) a. De ledenadministratie b. De betalingen c. Beantwoording van telefoon d. Inboeken van facturen en coderen e. Bijhouden van de website f. Uitnodigingen voor eigen evenementen g. Facturatie h. Bijhouden van het archief 3. Er is een professioneel congresbureau wat de grotere congressen organiseert. De taken bureaumanager van de KNVvK zijn omschreven in onderstaande functieomschrijving : Functieomschrijving: 1. Vertegenwoordiging en representatie van de KNVvK 2. Proactief uitdragen en uitvoeren van de missie van de vereniging 3. Volgen van technische- wetgeving- en marktontwikkelingen en daar duiding aan geven 4. Voorbereiden van vergaderingen, maken van agenda´s, vergaderverslagen en opvolgen van actiepunten 5. Uitvoeren en coördineren van bestuursbesluiten 6. Bijwonen en coördineren van commissies i.s.m. de betreffende projectleiders, uitvoeren van besluiten 7. Aansturen en coördineren van het secretariaat 8. Contacten met andere verenigingen, IIR, zusterorganisaties in het buitenland, normcommissies, werkgroepen en overheid 9. Contacten met TU Delft en WUR 10. Contacten met leden en bedrijfsleden, beantwoorden van vragen 11. Publiceren van verenigingsnieuws in het vakblad K&L, website en overige media 12. Beurzen organiseren, stand bemannen en bijwonen

106 e Jaargang juni 2013

13

nvkl verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

GeslaaGde eXCuRsie en alGemene ledenveRGadeRinG

Veel belangstelling van NVKL-leden voor de excursie naar de NUON-waterkrachtcentrale van Maurik (bovenste foto's). Op een andere locatie volgde daarna de Algemene Ledenvergadering (foto's onder).

PRaktijkRiChtlijnen nPR 7600 en nPR 7601 definitief Dankzij de NVKL zijn deze praktijkrichtlijnen opgesteld, ze zijn officieel gepresenteerd tijdens de Algemene Ledenvergadering van de vereniging. Hiermee beschikken installateurs, adviseurs en beheerders over een praktisch handvat om deze koudemiddelen veilig toe te passen. De richtlijnen vormen tevens de basis voor nog door de NVKL te ontwikkelen opleiding en certificering.

Het ministerie van I&M kan in de wettekst van het activiteitenbesluit verwijzen naar deze richtlijnen, naar analogie van de PGS 13 (publicatiereeks gevaarlijke stoffen) voor ammoniak.

Koolwaterstof als koudemiddel De doelstelling van de herziene NPR 7600 ‘Toepassing van koolwaterstoffen als koudemiddel in koelinstallaties en warmtepompen’ is het stimuleren van het gebruik van deze koudemiddelen met inachtneming van de veiligheidsaspecten.

De richtlijn concentreert zich op de gevaren die kunnen ontstaan door het ongewenst, kortstondig, vrijkomen van koolwaterstoffen in de operationele fase. Het gaat dan om brand- en explosiegevaar.

12

juni 2013 106 e Jaargang

Koolstofdioxide als koudemiddel De doelstelling van de nieuwe NPR 7601 ‘Toepassing van koolstofdioxide als koudemiddel in koelinstallaties en warmtepompen’ is het stimuleren van het gebruik van deze koudemiddelen met inachtneming van de veiligheidsaspecten.

De richtlijn richt zich ook op de gevaren die kunnen ontstaan door het ongewenst en kortstondig vrijkomen van het koudemiddel in de operationele fase. In dit geval gaat het om het gevaar van verstikking van personen en dieren.

Minder schadelijk Natuurlijke koolwaterstoffen en kooldioxide zijn minder schadelijk voor het milieu dan de synthetische alternatieven (merendeels HFK’s en mengsels hiervan). Mede door de ontwikkelingen rond het terugdringen van de toepassing van deze synthetische koudemiddelen neemt de toepassing van natuurlijke koudemiddelen toe en zijn deze praktijkrichtlijnen noodzakelijk voor de sector.

verenigingsnieuws nvkl Koude & luchtbehandeling RCC

bouwweRk infoRmatie model (bim) woRdt de standaaRd

FME en de aangesloten branches gaan samenwerken om met behulp van het Bouwwerk Informatie Model (BIM) een kwaliteitsslag te maken in de bouw. BIM is de methodiek om een bouwwerk integraal te ontwerpen, te bouwen en te onderhouden. De producten van FME-leden (en dus ook NVKL-leden) moeten op een goede manier in BIM worden opgenomen. BIM gaat zorgen voor betere samenwerking, een hogere kwaliteit en minder faalkosten in de bouw.

BIM gaat een essentiële rol spelen bij het ontwerp, de realisatie en de exploitatie van een gebouw. Technologieleveranciers moeten samenwerken met met opdrachtgevers, architecten, adviseurs, aannemers en installateurs om gezamenlijk te werken aan een eenduidig model gebruik makend van open standaarden voor en door de branches. Grote opdrachtgevers zoals Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat – zullen BIM bij hun aanbestedingen (gaan) eisen waardoor bedrijven die hieraan niet kunnen voldoen automatisch afvallen. Opdrachtgevers willen met behulp van BIM ‘in control’ blijven.

Bijna alle partijen in de bouwketen werken inmiddels samen om BIM tot een succes te maken. Eén zeer belangrijke schakel ontbreekt om de keten te sluiten, namelijk de technologieleveranciers. Het is belangrijk dat technologieleveranciers een positie claimen en duidelijk maken welke randvoorwaarden moeten worden ingevuld. Dit vraagt om goede coördinatie en een planmatige aanpak.

teChniektalenten willen beteR imaGo

André Kuipers ondersteunt samen met TechniekTalent.nu de oproep van 100 jonge techniektalenten om beter in beeld te brengen wat werken in de techniek betekent. TechniekTalent.nu werkt daarom aan ‘The new picture of technique’; een beeldbank om het imago van de techniek te verbeteren. Daarin staan ruim 900 foto’s van trotse technici die laten zien wat werken in de techniek anno 2013 nu écht inhoudt. En dat is hard nodig, aangezien er de komende jaren honderdduizenden banen in de techniek beschikbaar zijn, waar straks geen jongeren voor te vinden zijn.

The new picture of technique De beeldbank techniekbeeldbank.nu heeft als doel om het slechte imago van techniek onder jongeren te veranderen. Op dit moment zijn hier ruim 900 aansprekende foto’s uit de branche in te vinden, die gratis zijn te gebruiken door iedereen die artikelen schrijft over techniek, reportages of advertenties maakt of voorlichting geeft. De grote collectie foto’s uit de technische branche is speciaal gemaakt om jongeren aan te spreken en zal steeds verder aangevuld worden. De beelden geven een up to date beeld van techniek anno 2013 en stralen innovatie, trots en enthousiasme uit.

Over TechniekTalent.nu TechniekTalent.nu is een uniek samenwerkingsverband van bedrijfsleven, opleidingsfondsen, koepelorganisaties en scholen. Met maar één doel: meer instroom en behoud van (jonge) mensen in de techniek. Het bestuur van TechniekTalent.nu bestaat uit de sociale partners van de sleutelorganisaties: Koninklijke Metaalunie, Vereniging FME-CWM, Uneto VNI, VAPRO/OVP, BOVAG, FOCWA, VIB, Federatie Goud en Zilver, FNV Bondgenoten, CNV Vakmensen, De Unie en VHP Metalektro.

met koRtinG oP CuRsus NVKL-leden die ook aangesloten zijn bij ORKA kunnen gebruik maken van een aantrekkelijke kortingsregeling voor de opleidingen die zij volgen bij GO°. Voor opleidingen of cursussen die gevolgd worden tussen 31 augustus 2013 en 31 augustus 2014 geldt de onderstaande kortingsregeling.

Voor een leerling van GO° die bij u gedetacheerd is, geldt een korting van € 500,- bij aanvang en € 500,- na één jaar detachering.

Indien één van uw werknemers deelneemt aan onze winterschool geldt: € 1000,- korting per aangemelde kandidaat en € 2000,- korting voor kandidaten die doorstro-

men vanuit de monteursopleiding van de winterschool naar de servicemonteursopleiding van de winterschool.

Bij deelname aan onze cursussen geldt een korting van € 100,- per scholingsdag. Dat betekent dat u voor een 10-daagse F-gassentraining nu slechts € 1525,- betaalt in plaats van € 2525,-.

De maximale korting per bedrijf is € 6000,- .

Deze regeling blijft van kracht zolang het eigenvermogen van ORKA toereikend is.

U kunt bij Opleidingsbedrijf GO° in Ede informeren of uw bedrijf in aanmerking komt voor deze kortingsregeling, tel: 088-0206419.

106 e Jaargang juni 2013

13

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Wim Overeem

Onderwijs binnen de koudetechniek Als we het hebben over onderwijs binnen de koude- en klimaattechniek dan kunnen we sinds kort met trots zeggen dat we spreken over een doorlopende leerlijn van VMBO tot WO. Natuurlijk moeten er nog diverse punten en komma’s gezet worden in dit proces, maar het feit staat: Op alle niveaus is het mogelijk in Nederland opleidingen te volgen binnen ons vakgebied.

B

innen het VMBO en MBO hebben we het dan over (voorbereidend) beroepsonderwijs. In 2007 heeft NVKL onderzoek laten doen hoe e.e.a. gesteld was op dat moment in ons land. Er werden aan de hand van dat onderzoek hiaten en tekortkomingen in kaart gebracht. Tevens werd er geconstateerd dat de branche wel veel wensen had, maar weinig grip op de onderwijssituatie in onderwijsland. Wat vooral werd gehoord was; er is geen eenheid in het land als het gaat om inhoud en niveau. Er wordt niet voldoende opgeleid en sommige opleidingen bestaan nog niet.

Het was hoog tijd voor de NVKL om deze uitdaging op te pakken. Stap 1 was dat er een fulltime onderwijsmanager werd aangesteld en daarna kwam stap 2 het plan om een en ander te gaan verbeteren

Noot van de redactie: We zijn de NVKL en Wim Overeem - de projectmanager Onderwijs bij de NVKL - in het bijzonder, veel dank verschuldigd voor het beschikbaar stellen van de benodigde informatie en kopij van de VMBO- en MBOonderwijsinstellingen op het gebied van de koudetechniek in Nederland.

16

JUNI 2013 106 e JAARGANG

met de naam ‘grip op onderwijs’.

Vanuit dit plan is overleg ontstaan met de belanghebbenden uit het MBO onderwijs en bedrijfsleven binnen het vakgebied koude en klimaat; vanuit dit plan is er overleg ontstaan met OTIB en Kenteq en Uneto-VNI; vanuit dit plan is het koude- en klimaattechnische opleidingsbedrijf GO° opgestart en vanuit dit plan zijn er werkgroepen opgestart voor de ontwikkeling van lesmateriaal, examen en praktijkhandboeken.

Vanaf begin 2010 tot op dit moment zijn die werkgroepen met vaste regelmaat bijeen. Werkgroepen bestaan in alle gevallen uit deskundigen uit de koeltechnische bedrijven en uit de scholen. Bedrijven weten goed wat een nieuwe monteur moet kunnen, maar weten niet voldoende hoe dit te verwoorden in onderwijstermen. Deskundigen uit het onderwijs weten dat wel en samen maken zij daar een krachtig stuk onderwijsmateriaal van. Acole BV uit Badhoevedorp is deskundig in het begeleiden van dergelijke processen en maakt daar een mooi eindproduct van. Zij beheert de uitgaven en jaarlijkse updates. Want als je lesmateriaal schrijft moet je zorgen dat het actueel blijft.

Het sterke van deze werkwijze is dat alle ROC’s betrokken zijn in de

werkgroepen. Hierdoor is ook de drempel maximaal verlaagd voor het integraal gebruik er van door het hele land. Periodiek wordt er in platformverband ook overlegd tussen de NVKL en de opleiders.

Een goede dynamiek met kruisbestuiving.

Het werk van deze werkgroepen is natuurlijk geen vrijblijvende bezigheid. Een en ander is ingekaderd binnen de structuren zoals de overheid heeft vastgelegd binnen het Kenteq-MBO-domein. De NVKL heeft zich hard gemaakt een eigen volwaardige kolom te krijgen binnen de kwalificatiestructuur, parallel aan de structuur van de totale metaal- en installatietechniek. Bij het ter perse gaan van dit artikel lijkt dat doel zo goed als zeker bereikt. Daarnaast kan alles wat we als branchevereniging op touw hebben gezet niet uit de lopende budgetten en contributies van de leden bekostigd worden. Het fonds OTIB ondersteunt ons hierin van harte met zowel raad als financiële daad. Hiermee is een sterk staaltje van breed gedragen samenwerking getoond.

Wat vooral in de kijker is gesprongen is het onderwijs in koudetechniek op het VMBO. Niet eerder in de onderwijs geschiedenis was koudetechniek een vakrichting op het VMBO. Dat nu wel het geval is heeft te maken met het feit dat de tijd er blijkbaar rijp voor is en dat de NVKL een enthousiaste vrijwilliger heeft kunnen aanstellen die zich met hart en ziel heeft ingezet voor het realiseren van dit doel.

Onze man, Leo van Maris heeft

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

samen met het ROC van Leiden en het van Vredenburg college uit Rijswijk (VMBO) prachtig en gebruiksvriendelijk lesmateriaal ontwikkeld wat als voorbereiding passend is op het voor het MBO ontwikkelde materiaal. Daarna is Leo van Maris met evenveel vuur van start gegaan met het onder de aandacht brengen van dit materiaal.

Het resultaat is verbluffend. Vanuit het hele land komen geïnteresseerde reacties.

Van Maris: „Op 1 mei van dit jaar heb ik tweeëntwintig VMBO scholen bezocht. Twaalf daarvan hebben op mijn advies een projectvoorstel ingediend bij OTIB. OTIB heeft een speciaal stimuleringsprogramma voor VMBO scholen die koudetechniek willen introduceren.

Van die twaalf zijn zes scholen werkelijk gestart en binnen die school is koudetechniek vast onderdeel geworden van het lesprogramma”.

Het van Vredenburg college had de primeur en heeft als eerste school al leerlingen afgeleverd aan de maatschappij die naast hun reguliere VMBOdiploma ook een door NVKL verstrekt branchecertificaatdiploma hebben ontvangen. De komende maanden zal blijken of deze jongelieden hiermee in onze sector een start zullen en kunnen gaan maken.

Van Maris: „Wat in de Nederlandse onderwijsgeschiedenis nog niet eerder is voorgekomen is nu wel gebeurd.

Eenentwintig jonge knapen volgen (of hebben dit jaar gevolgd) het vak koudetechniek. Elf van hen heb ik persoonlijk het NVKL diploma certificaat mogen overhandigen.

Wat ook erg leuk is dat ik gevraagd word gastlessen te geven en presentaties voor groepen docenten. Speciaal voor de VMBO docenten is er met OTIB en PTC+ een docententraining ontwikkeld om hen wegwijs te maken in de materie van de koudetechniek en het zo mogelijk te maken de in de leergang behandelde stof over te dragen”.

Op dit moment is de werkgroep ‘lesstofontwikkeling VMBO’ bezig met het bouwen van een E-learning uitgave voor het VMBO omdat steeds meer scholen hun lesstof digitaal aanbieden.

Hoe gaan we verder?

Momenteel lijkt door het economisch tij overal de rem er een beetje op te zitten. Scholen merken dat

direct aan de teruglopende instroom en het moeilijk vinden van stageplaatsen. De NVKL is in overleg met hen om te zoeken naar oplossingen, want we weten dat we binnen niet al te veel tijd als de crisis is bezworen een groot gebrek aan goed opgeleide koelmonteurs zullen hebben.

GO° Een van de vragen op de arbeidsmarktproblematiek kan voor een deel beantwoord worden door het opleidingsbedrijf GO°. Opgericht door NVKL en ORKA met het doel te komen tot het opleiden van extra leerlingen, bovenop de aantallen die bij de ROC’s worden opgeleid.

Maar ook bij GO° merken ze dat het nu wat lastiger gaat.

En het hoger- en wetenschappelijk onderwijs?

Vooralsnog heeft NVKL zich de afgelopen drie jaar vooral gefocust op VMBO, MBO, en het ontwikkelen van een groot aantal cursussen, o.a. op het gebied van natuurlijke koudemiddelen. De KNVvK en Avans+ hebben met de Post HBOopleiding een kwalitatief hoogwaardige opleiding in de markt.

Daarnaast zijn Delft en Wageningen de hoogwaardige opleidingen, de toppertjes op wetenschappelijk niveau waar we als NVKL graag mee sparren en trots op zijn.

Er is heel veel gebeurd, er is veel bereikt, er is een enorme dynamiek op gang gekomen. Koudetechnisch onderwijs staat in de steigers en komt in beeld bij een steeds groter publiek. q

Meer informatie: NVKL Boerhaavelaan 40, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T: 088-4008490 F: 088-4008401 E: info@nvkl.nl I: www.nvkl.nl

106 e JAARGANG JUNI 2013

17

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Dr. ir. Geert Doornbos

50 jaar Post-HBO Koudetechniek:

waar staan we nu?

De post-HBO-opleiding Koudetechniek bestaat dit jaar 50 jaar. Wij zijn hier zeer mee ingenomen! Behalve dit artikel zullen later nog meer activiteiten worden ontplooid om aan dit heugelijke feit aandacht te geven. In dit artikel beginnen we met een inhoudelijke terugblik en het vaststellen van de huidige status. Er wordt hier een overzicht gegeven van de inhoud van de opleiding, de vorm waarin het gegeven wordt en hoe dat door de cursisten wordt gewaardeerd.

Inhoud Basis van de opleiding Om de ontwikkeling van een koeltechnisch project goed te begrijpen is het belangrijk de tijdlijn in de gaten te houden: in welke volgorde verloopt het proces? Den Bosch heeft in 2006 gekozen om de lesvolgorde parallel te laten lopen aan het ontwikkelproces: • Programma van eisen gezien vanuit het te koelen product (dus in termen van de eindgebruiker van het koelproces; in de commerciële wereld ligt dit dicht bij het bestek). Dit ontvangen de cursisten als gegeven.

• Vertaling van het programma van eisen naar de juiste procesparameters en dimensies (temperatuur, procestijd, gewicht, capaciteit, groottes van ruimten etc.).

• Bepaling van het (koel-) systeem en de koudemiddelen en andere systemen die dit proces ondersteunen.

• Bepaling van alle (hoofd-) componenten die in dit systeem thuishoren en de methoden om al deze componenten optimaal te laten samenwerken.

In een echt project zou hierna de detail-engineering volgen, het maken van tekeningen, het opstellen van de materiaallijst (of BOM, bill of material), het aanschaffen van alle materialen, de samenbouw ervan en de oplevering. In onze opleiding

18

JUNI 2013 106 e JAARGANG

worden deze stappen echter achterwege gelaten met uitzondering van de (wettelijke) regels die gelden rondom de installatie.

Afstudeerproject Om te zorgen dat alle opgedane kennis ook wordt omgezet in toepasbare ervaring is aan het einde

van de theorievakken een AfstudeerProject (AP) toegevoegd. Om dit project te sturen geeft elke vakdocent een aantal opdrachten mee. Die opdrachten moeten worden uitgevoerd en ter verdediging aan de vakdocenten en aan elkaar worden gepresenteerd.

Instroomniveau Aan het begin is een aantal vakken toegevoegd die de verschillen in instroomniveau moeten compenseren. Dit is nodig, omdat voor sommigen de basiskennis zoals geleerd in het HBO moet worden opgefrist. Ook kan het zijn dat sommigen onvoldoende kennis van de scheikunde of biologie hebben.

Schakelcursus MIT/HIT Het kan ook zijn dat sommige niet de juiste diploma’s hebben om te

Koude & luchtbehandeling RCC

kunnen beginnen. Als dat het geval is, is er bijna altijd een gebrek aan wiskundige en natuurkundige kennis. Deze vakken kunnen worden gevolgd in een schakelopleiding voordat men aan de cursus begint. Voor de HIT opleiding (hogere installatietechniek) heeft ook een aantal studenten niet de juiste vooropleiding. Zij hebben een schakelopleiding van 1 jaar om de wis- en natuurkunde van MIT- naar HIT-niveau op te schroeven. De opleiding Koudetechniek maakt van dezelfde cursus gebruik voor haar cursisten.

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden.

Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

Ultiem gemak

Vorm en organisatie Onderwijsvormen Aangezien de opleiding onder auspiciën staat van de KNVvK, wordt de lesinhoud regelmatig tegen het licht gehouden. Daarom zijn er regelmatig wijzigingen.

Kern van alle vakken vormt het dictaat. In plenaire sessies wordt aan de hand hiervan de lesstof uitgelegd. Die dictaten zijn er al heel lang. Eind jaren 70 werden ze gepubliceerd in ons vakblad Koeltechniek, en later kwamen ze gebundeld uit bij uitgeverij Noordervliet. Tegenwoordig staat deze versie in het archiefdeel van de website van de KNVvK (zie www.knvvk.nl).

Met een dictaat ben je er niet. De oudere versies zijn halverwege het vorige decennium in het kader van het project ‘Opscholing’ geactualiseerd en gedigitaliseerd.

Ook is er per vak een leerwijzer, waarin de stof staat omschreven en wat de verwachtingen zijn ten aanzien van de studieomvang in zowel lestijd als tijd voor zelfstudie.

Om te zorgen dat de stof effectief wordt gedoceerd en begrepen, wordt gebruik gemaakt van PowerPoint-presentaties en van oefeningen die in of buiten de les worden gemaakt.

Bediening van uw warmtepomp vanuit uw luie stoel? Onderweg alvast zorgen voor een aangenaam klimaat bij thuiskomst? Samsung maakt dit mogelijk! Er is (optioneel) wifi

Groepswerk Een belangrijke stap in het leren werken met de stof is het hierboven genoemde Afstudeer Project.

In kleine groepen (3-4 cursisten) wordt een complete koeltechnische installatie uitgewerkt. Als onderwerp van het AP wordt bijvoorbeeld een slachterij, een bakkerij, een groenteverwerkingsbedrijf ter hand genomen. Deze projecten worden voorbereid door deskundigen uit de koeltechnische industrie om ze zo realistisch mogelijk te maken.

Na afloop van elke fase in het ontwerpproces (er zijn 3 fasen met een afrondende fase) moet elke groep de resultaten verdedigen. Dit bevordert bij de groepsleden de ervaring in het formuleren en verdedigen van de ingenomen standpunten.

beschikbaar op nagenoeg het volledige assortiment single

Organisatie Om alles in goede banen te leiden zijn er een aantal functies en organen actief.

1. De dagelijkse leiding ligt bij de onderwijscoördinator van het onderwijsuitvoerend instituut. Dit was vroeger

Naast leverancier van kwalitatief hoogwaardige Samsung klimaatbeheersingssystemen is Ambrava een volwaardig partner, die continue toegevoegde waarde levert bij haar product. Zij ondersteunt u met haar kennis en kunde, producttrainingen en een ruime voorraad goederen. Vandaag besteld, morgen geleverd!

split wand-, cassette- en kanaalmodellen warmtepompen en airconditioners. Via de smart wifi app op uw telefoon of tablet kunt u uw unit van afstand bedienen en is optimaal gebruiksgemak dichtbij.

Let’s innovate!

Download nu de app in de google play store.

www.samsung-klimaat.nl

106 e JAARGANG JUNI 2013

19

RCC Koude & luchtbehandeling

Waardering

De waardering is uitgedrukt in een cijfer van 1 tot 5. Hoe hoger het cijfer, hoe hoger de waardering. We streven naar een cijfer hoger dan 3, gemiddeld.

de HTS van Den Bosch, maar via allerlei fusies ligt dit tegenwoordig bij Avans+. Deze coördinator wordt bijgestaan door een medewerker backoffice, die de meeste administratieve taken waarneemt.

2. Het toezicht op de inhoud van de opleiding wordt uitgevoerd door twee gecommitteerden, een voor Nederland namens de KNVvK, en een voor België namens de UBF/ ACA. 3. De examencommissie is verantwoordelijk voor een juiste uitvoering van het examenreglement.

Dit reglement stelt de exameneisen vast, verwoordt wat de cursist moet kennen en kunnen, en stelt

vast aan welke criteria moet worden voldaan om te slagen voor de opleiding.

De opleiding is gecertificeerd door de Stichting Post-HBO Nederland, wat een onderdeel is van CPION te Rotterdam.

Tegenwoordig is een belangrijke voorwaarde dat een opleiding beschikt over een Werkveld AdviesCommissie (WAC). Deze commissie van deskundigen dient vast te stellen of de opleiding qua inhoud en relevantie voldoet aan de wensen van de doelgroep.

Daarom is besloten op korte termijn in bovenstaande organisatie een WAC in te passen.

Onderwerp

2008/2012

2009/2011

Uitvoering

Ruim voldoende

Voldoende

Docenten

Ruim voldoende

Ruim voldoende

Studiemateriaal

Ruim voldoende

Ruim voldoende

Organisatie

Voldoende

Twijfelachtig

Accommodatie

Twijfelachtig

Voldoende

Prijs-kwaliteitverhouding

Twijfelachtig

Onvoldoende

Tevredenheid leergang totaal

Ruim voldoende

Ruim voldoende

Tabel 1 - Waardering Post HBO door de laatste twee cohorten

20

JUNI 2013 106 e JAARGANG

Enquête Na afloop van elk afgerond vak en de gehele cursus wordt de cursisten gevraagd hun mening te geven over de vakinhoud, de docent en algemene onderwerpen. Daardoor is er een gedetailleerd beeld beschikbaar over wat de cursisten vinden van de opleiding. Ging dit vroeger via standaardformulieren en handmatige verwerking, nu gaat dit op geautomatiseerde wijze via Blackboard in een web-omgeving. Er zijn open (‘essay’) en gesloten (‘multiple choice’) vragen. Voorbeelden van gesloten vragen gaan over onderwijsuitvoering, docentenbeoordeling, studiemateriaal, organisatie, accommodatie, prijs/kwaliteitverhouding.

In een tekstomgeving kan antwoord worden gegeven op vragen als: • Is de stof toepasbaar in de werksituatie?

• Heb je de studiebelasting ervaren zoals (van je) werd verwacht?

• Wat vind je van de opbouw en samenhang van de modules?

• Wat zou de organisatie als faciliteerder van jouw leerproces anders moeten doen?

• Zou je de opleiding willen aanbevelen voor collega’s?

Resultaten van de enquête Het zal duidelijk zijn dat in het kader van dit artikel geen gedetailleerd overzicht gegeven kan worden van de resultaten. Wat wellicht interessant is om over de jaren heen te kijken naar de gehele waardering in relatie met belangrijke veranderingen in de opleiding. Zie de grafiek boven aan deze pagina.

De waardering is uitgedrukt in een cijfer van 1 tot 5. Hoe hoger het cijfer, hoe hoger de waardering. We streven naar een cijfer hoger dan 3, gemiddeld.

Uit de grafiek is duidelijk af te leiden dat de gepubliceerde trend van 2010 doorzet in betere richting. We kunnen concluderen dat de verbe-

Koude & luchtbehandeling RCC

teringen vruchten hebben afgeworpen!

Interessant is dat na de invoering van het afstudeerrapport (AP) de waardering pas ging stijgen toen enkele problemen bij invoering in het cohort 2002/2003 waren opgelost. Pas toen alle dictaten er goed uit zagen (inhoudelijke update en alles gedigitaliseerd) steeg de gemiddelde waardering voor de cursus pas echt. Wat ook duidelijk was in 2011, was dat het vak compressoren een betere ondersteuning behoefde. Na het aantrekken van een nieuwe docent kreeg dit vak een veel betere beoordeling. Samen met andere verbeterde prestaties van docenten steeg bij de laatste groep de totale waardering tot onze vreugde opnieuw.

Van de twee voorlaatste cohorten is in meer detail gekeken naar de waardering. Die is weergegeven in tabel 1 op de vorige pagina. Het is duidelijk dat we wellicht iets aan de organisatie, de accommodatie en vooral de prijs-kwaliteitsverhouding moeten doen.

Tenslotte kwam uit de essays (buiten het in de tabel genoemde) naar voren dat:

Warmtepompen Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen.

Door middel van ons uitgebreide leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor iedere situatie.

Lucht/water

DC Inverter lucht/water

Centrifugaal lucht/water

Water/water

1. Meer contacturen met docenten op prijs wordt gesteld.

2. Er meer praktijk in de cursus zou passen.

3. Sommige onderwerpen meer aandacht behoeven (natuurlijke koudemiddelen, geluid).

4. Sommige modules een update behoeven (Meet & regeltechniek; taalfouten).

5. Het AP minder schools zou kunnen.

Buiten de enquête heeft de school (Avans+) bij alle cursisten een interview afgenomen. Dit zal een dieper en meer persoonlijk inzicht gaan verschaffen in de belevingswereld van de cursisten. Duidelijk is al wel dat buiten het bovengenoemde nog vele andere verbeteringen mogelijk zijn.

We zijn bijzonder blij dat onze cursisten bij alle vakken zo duidelijk hebben laten weten hoe ze dat onderdeel ervaren. Dit stelt ons in staat de juiste verbeteringen door te voeren!

Conclusie Het is duidelijk dat de post-HBO opleiding Koudetechniek na 50 jaar nog steeds stevig op de kaart staat. Wat ook duidelijk is, is dat er verbeteringen mogelijk zijn. De KNVvK heeft dit opgepakt en heeft besloten in haar jaarvergadering van 15 mei 2013 hier de noodzakelijke stappen in te zetten.

In een volgende publicatie zal vooruit worden gekeken en zullen de verbetering nader worden toegelicht. We zien uit naar een mooie viering van ons 50 jarig bestaan en hopen nog vele jaren een goede cursus voor u aan te bieden. n Over de auteur: Dr. ir. Geert Doornbos is gecommitteerde van de post-HBO opleiding Koudetechniek

Het leveringsprogramma warmtepompen bevat een diversiteit aan apparatuur waarmee oplossingen verzorgd kunnen worden in een capaciteitsrange vanaf 2,4 tot ruim 700 kW. Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

106 e JAARGANG JUNI 2013

21

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Gert Buisman

Alfa-college het Koudetechniekcentrum van Noord Nederland Sinds 1 augustus 2012 biedt het Alfa-college in Groningen als enige in Noord Nederland Koudetechniek opleidingen aan, waarbij ook de praktijk een belangrijk onderdeel is. Het Alfa-college heeft deze opleidingen overgenomen van het Noorderpoort-college in het kader van doelmatigheid van Technische opleidingen. Door het teruglopen van leerlingenaantallen de afgelopen jaren, zijn vele technische opleidingen te duur geworden om nog uit te voeren.

D

aarom heeft in Noord Nederland een uitruil van opleidingen plaatsgevonden waardoor het Alfa-college in Groningen alle Installatietechniek-, Elektrotechniek-, Meet- en regeltechniek- en Koudetechniekopleidingen als enige ROC aanbiedt.

Hiernaast heeft het Alfa-college ook nog de Bouwkunde-, Infratechniek- en Hout en meubelopleidingen.

worden waar naast BBL-opleidingen gezamenlijk met het regionaal bedrijfsleven ook maatwerktrajecten worden ontwikkeld. Samen met de NVKL, OTIB en het Noordelijk bedrijfsleven is er een Raad van Advies Koudetechniek opgericht met als doel enerzijds het Alfacollege te helpen met het realiseren van hun ambitie en anderzijds het verhogen van de instroom van Koudetechniekleerlingen.

Het Alfa-college heeft de ambitie om het grootste Koudetechniekcentrum van Noord Nederland te

Gert Buisman is opleidingsmanager Techniek, verantwoordelijk voor o.a. de Koudetechniekoplei-

Alfa-college aan de Adm. De Ruyterlaan 2 , waar in september het Praktijkcentrum Koudetechniek is gevestigd

22

JUNI 2013 106 e JAARGANG

dingen en betrokken bij de raad van Advies. Buisman ervaart de NVKL en de bedrijven als een zeer betrokken branche bij het onderwijs. Een zeer enthousiaste groep die naast kritisch zijn, ook meedenkt in het zoeken naar oplossingen en mogelijkheden. Dit wordt door Buisman als zeer positief en inspirerend ervaren. Samen met OTIB en de NVKL is het Alfa-college bezig om de Week van de Koudetechniek te introduceren.

Koudetechniek is vooral bij VMBO maar ook bij het MBO een grote onbekende. Door jongeren in die week kennis te laten maken met de Koudetechniek hopen we meer instroom te krijgen. Volgens Gert Buisman is de huidige instroom van BBL-deelnemers een grote bron van zorg. Gezien de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de komende jaren zal de instroom van deelnemers de vraag bij lange na niet kunnen opvullen. Door initiatieven zoals het ‘Techniekpact’ tussen MBO-onderwijs, bedrijfsleven en de overheid staat dit probleem wel op de kaart van Nederland.

In een prachtig praktijkcentrum Koudetechniek voert het Alfa-college ook maatwerktrajecten uit.

Omdat het Alfa-college ook een erkend examencentrum is, kunnen de F-gassentrainingen en examens in Groningen worden uitgevoerd.

Het koudetechniekonderdeel van de Hanze Hogeschool, afdeling werktuigbouwkunde wordt uitgevoerd bij het Alfa-college. Ook een Engelstalig scholingstraject voor een grote rederij van koelschepen heeft recent plaatsgevonden.

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

Christina Wilbrink en Berber Nijdam, bedrijfsadviseurs Techniek van het Alfa-college, zien grote mogelijkheden voor het Koudetechniekcentrum.

In ontwikkeling zijn diverse vakopleidingen: • Training Warmtepomptechnologie, • Meet en regeltechniek Klimaatinstallaties, • Servicemonteur Warmtepompen, • Servicemonteur Airco, • Specialist Pomptechniek en • Monteur Transporttoepassingen, • Onderhoud van warmtepompen en • Inspectiemonteur kleine installaties • zijn mogelijkheden. Ook worden er diverse workshops gegeven.

In september is de grote verbouwing klaar en ook het Koudetechniekcentrum geheel operationeel. De Noordelijke bedrijven worden dan uitgenodigd voor de officiële opening. q Over de auteur: Gert Buisman is Opleidings-manager Techniek aan het Alfa-college in Groningen

Van links: Christina Wilbrink, Gert Buisman en Berber Nijdam

Meet- en regeltechnieksystemen worden steeds complexer. Nu al heeft het Alfa-college een grote meet- en regeltechniek opleiding voor de productie- en procesindustrie. Ook deze opleidingen willen we ontwikkelen voor de Installatietechniek en Koudetechniek.

Links en rechts van de gang komen de praktijklokalen van het koudetechniekcentrum

Alfa-college Het Alfa-college verzorgt middelbare beroepsopleidingen en educatieve trajecten in Groningen, Hoogeveen, Hardenberg, Emmen, Assen en Leek.

Daarnaast verzorgt het bedrijfsopleidingen op maat en diverse cursussen.

Ongeveer 12.000 jongeren en volwassenen volgen bij het Alfa-college een opleiding of cursus. Zo’n 1.000 medewerkers zorgen iedere dag voor onderwijs waarmee onze deelnemers later volop kansen hebben in hun werkzame leven en waarmee volwassenen hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten.

Nadere informatie: http://www.alfa-college.nl/overons/ locaties/groningen/paginas/default.aspx Praktijklokaal meet-en regeltechniek en koudetechniek

106 e JAARGANG JUNI 2013

23

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Roelof Robbertsen

Het BBL-GO°-traject

‘monteur koudetechniek’ In Ede is het landelijk opleidingsbedrijf voor koudetechniek, GO° gevestigd.

GO° is opgericht door de branchevereniging NVKL samen met ORKA. Opleidingscentrum GO° werkt voor de uitvoering nauw samen met het op het zelfde adres gevestigde PTC+. Samen vormen zij voor opleidingen hét koude centrum van Nederland. Hoe werkt dat nou, wat zijn de stappen en procedures voor een leerling die met zijn gereedschap koffer aan de deur staat van zijn nieuwe werkgever? Roelof Robbertsen, teamleider en docent koudetechniek vertelt: GO° werft deelnemers die zich graag willen inzetten om monteur koudetechniek te worden. Maar voordat zij daarmee van start kunnen, komen de deelnemers eerst op gesprek, overleggen hun diploma’s en certificaten en hun C.V.. Het is natuurlijk erg belangrijk wat de deelnemer hieraan voorafgaand heeft gedaan en te weten wat hem trekt in de koudetechniek. Na dit gesprek wordt er een technische test gedaan en worden zij getest op inzicht. Hier komt dan een uitslag uit en deze uitslag geeft aan wat de capaciteiten zijn van de deelnemer.

Ook leggen kandidaten een praktijktest af. Dit is een werkstuk waarin leidingen gebogen moet worden, een flare gemaakt moet worden, het optrompen moet worden uitgevoerd. Als laatste moeten ze een werkstuk hardsolderen.

Deze solderingen maken ze met 5 en 40% zilver, en aan de 40% wordt handmatig fluxpoeder toegevoegd.

Dit werkstuk wordt natuurlijk eerst door de praktijktrainer voorgedaan voordat de deelnemers ook maar iets in hun handen mogen pakken.

Het praktijk gedeelte wordt uitgevoerd om te kijken of de deelnemers opletten over wat er gezegd wordt, maar ook of er een afwachtende houding wordt aangenomen of gaat hij direct aan het werk e.d..

Na dit werkstuk gemaakt te hebben wordt de dag afgesloten met een rondleiding door het zo goed als nieuwe praktijkcentrum van PTC+.

24

JUNI 2013 106 e JAARGANG

De uitslag van het gedane die middag wordt binnen een week bekend gemaakt en zit een kandidaat bij de toppers dan wordt hij gedetacheerd bij een werkgever in de koel- of klimaattechniek. Bij deze werkgever gaat hij drie weken aan het werk en de vierde week start hij met de opleiding tot monteur koudetechniek die twee jaar duurt.

Hij komt naar Ede en verblijft daar een week in het PTC+-hotel gevestigd op hetzelfde terrein als

Meten aan een warmtepomp

het trainingscentrum, dit is goed om leerlingen elkaar te laten leren kennen en wat erg belangrijk is natuurlijk een stuk teambuilding op te bouwen. Ze ontbijten samen, lunchen en dineren samen en na 20.30u als de lessen zijn afgelopen is het gezellig om even elkaar te biljarten in café PTC+.

De eerste paar uur van de eerste dag wordt alles netjes uitgelegd, o.a. veiligheid, gereedschappen, PBM’s en het Loopbaan en burgerschap (het voormalige maatschappijleer) en niet te vergeten het belangrijke BPV (Beroeps Praktijk Vorming) opdrachtenboek, deze twee opdrachtenboeken zijn erg belangrijk want als deze twee boeken niet zijn ingevuld aan het eind van het tweede jaar is een weigering tot het examen van toepassing. Al deze

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

Hoe moet je omgaan met een meterset?

onderwijs leermiddelen zijn ontwikkeld met vrijwilligers uit onderwijs en bedrijfsleven, aangestuurd door iemand van NVKL en financieel ondersteund door OTIB. Om het plaatje compleet te maken, het is ‘pas gemaakt’ voor de eisen die gesteld zijn binnen de kwalificatiestructuren van Kenteq.

Dan na bovenstaande uitleg wordt er begonnen met de eerste lessen en dan kun je zien dat de meeste deelnemers niet meer zijn gewend om in de schoolbanken te zitten.

Daarom is het zo aantrekkelijk om specifiek hier in Ede de training te doen omdat er wordt gewerkt met didactisch geschoold personeel, trainers met jarenlange praktijkervaring en een uitvoerbaar streven van 20% theorieles en 80% praktijk.

Dus hetgeen dat voor de koffie is behandeld wordt na de koffie in de praktijk uitgevoerd, hierdoor krijgt men een beeld van hetgeen in de boeken wordt behandeld en een monteur is toch iemand die makkelijk leert als hij iets in zijn handen mag pakken, voelen en opengewerkte componenten kan aanschouwen.

De deelnemer wordt in het eerste jaar, in de wintervariant, 6 weken (niet aaneengesloten) in Ede verwacht en wordt dan opgeleid tot F-gassen monteur Categorie 1, en

we kunnen inmiddels uit ervaring zeggen dat een slagingspercentage van 80% wordt behaald.

Het tweede jaar gaat de leerling zijn eigen koelinstallatie bouwen vanaf het begin tot draaiend en ingeregeld opleveren, een materiaallijst maken, werkbon invullen en een compleet logboek maken.

Je ziet dat de deelnemers er plezier in hebben en trots zijn op hun eigen werkstuk, Meterset in detail gek zijn met hun trainer en dit werkt natuurlijk allemaal mee aan een goed resultaat. Het eind examen is een koelinstallatie bouwen met een luchtgekoelde verdamper en een watergekoelde verdamper, de leidingen moeten zelf worden gebogen, twee verschillende bedrijfscondities moeten worden gerealiseerd met een verdamperdrukregelaar en ja!! op welke verdamper met welke temperatuur wordt deze gemonteerd? De tweede praktijk dag wordt de installatie elektrotechnisch aangesloten en

alles in bedrijf gesteld. Er wordt uitleg over de installatie aan de klant gegeven, werkbon afgetekend en het eigen ingevulde logboek overhandigd. Dan wordt er een door branche en onderwijs afgestemd theorie examen afgenomen, rekenen en taal, spreken en gesprekken. Brengt de deelnemer dit tot een goed einde dan komt de hij in het bezit van zowel het diploma ‘Monteur Koudetechniek’ als ‘Fgassen Categorie 1’, ‘Voldoend Onderricht Persoon’, ‘Veilig werken op hoogte’, ‘VCA basis’, ‘Tillen en hijsen’ en ‘Van monteur tot ambassadeur’. De evaluaties zijn voor de trainers en natuurlijk het opleidingscentrum van groot belang, maar je ziet door het gebrachte concept dat aan deze evaluatie weinig ontbreekt. De deelnemers zijn erg tevreden met het 20 – 80% concept want deze praktijk kunnen

zij als ze bij het koudecentrum in Ede vandaan komen direct in de praktijk gebruiken, en natuurlijk is de werkgever daar ook een voorstander van.

Ons motto is ‘learning by doing’.

q

Nadere informatie : http://www.ptcplus.com/nlnl/ expertisecentra/koudetechniek/ introductie.aspx

106 e JAARGANG JUNI 2013

25

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: dr. ir. C. A. Infante Ferreira

Koeltechnisch onderwijs aan de Technische Universiteit Delft Al jaren geleden heeft Buis (1989) een overzicht van de koeltechnische opleidingen in Nederland gepubliceerd. Daarin heeft hij een onderscheid gemaakt van verschillende opleidingniveaus van het vakgebied en het belang van de verschillende niveaus inclusief het academisch niveau benadrukt. In dezelfde thema-uitgave van Koude & Klimaat (dat was destijds de titel van RCC/Koude & Luchtbehandeling - red.) heeft Stolk (1989) het programma van de studierichting werktuigbouwkundig ingenieur van de Technische Universiteit Delft uiteengezet. De opleiding was toen een 4-jarige opleiding en is sinds 1991 weer een 5-jarige opleiding geworden. Het programma is in vergelijking met het programma gerapporteerd door Stolk (1989) enigszins veranderd maar de opzet is nog steeds vergelijkbaar.

B

egin jaren 2000 is de bachelor -master structuur geïntroduceerd en is de opleiding werktuigbouwkunde eigenlijk opgeknipt in twee opleidingen: de bachelor werktuigbouwkunde, een 3-jarige opleiding die wordt afgerond met een BSc Mechanical Engineering-diploma en de Master Mechanical Engineering, een 2-jarige opleiding met ingangseis een BSc-ME of equivalent dat wordt afgerond met een MSc Mechanical Engineering-diploma. De bacheloropleiding is Nederlandstalig, de masteropleiding is Engelstalig.

Het eerste jaar van het bachelor-programma wordt nog steeds afgerond met een propedeuse-diploma. Elk studiejaar omvat 60 ECTS (European Credits Transfer System). Een 1 ECTS correspondeert met 28 uur studie. De ECTS is een eenheid gebruikt in alle Europese universiteiten die opereren conform de afspraken van Bologna.

Het geeft de studenten de mogelijkheid om een deel van hun studie aan een buitenlandse universiteit te volgen en toch studiepunten daarmee te verzamelen.

Het bachelor-curriculum is onderverdeeld in clusters: wiskunde, fundamentele werktuigbouwkunde (o.a. thermodynamica, stromingsleer en warmteoverdracht, belangrijke

26

JUNI 2013 106 e JAARGANG

aspecten van de koeltechniek), werktuigbouwkunde (inclusief regeling, modellering en procestechniek, ook belangrijke aspecten voor de koeltechniek), projecten (o.a. ook gerelateerd aan processen en energie; vele jaren is de warmtepomp een van de onderwerpen geweest die onderzocht zijn door de studenten), economie en maatschappelijke onderwerpen.

Het derde jaar is gesplitst in een minor en een major. De minor wordt bij voorkeur buiten de eigen faculteit gevolgd en is bedoeld als verbreding van de studie. De Technische Universiteit Delft biedt zo’n 40 tot 50 minors waaruit de studenten kunnen kiezen.

De major is weer een gezamenlijk deel van het curriculum.

Het bachelor programma werktuigbouwkunde heeft als doel om de BSc ME studenten het beroep van ingenieur op professioneel academisch niveau te leren uitoefenen zodat de afstudeerders: problemen (waarvoor de principes en technieken van de werktuigbouwkunde een bijdrage leveren) kunnen identificeren, definiëren en analyseren; systematisch ontwerpen en gezonde oplossingen uitwerken; en op een efficiënte wijze de resultaten kunnen presenteren.

Na de bacheloropleiding stroomt de

meerderheid van de studenten door in een masteropleiding welke niet noodzakelijk de master werktuigbouwkunde behoeft te zijn.

In 1989 (Stolk, 1989) was de naam van de faculteit: Faculteit der Werktuigbouwkunde en Maritieme Techniek.

Sinds een aantal jaren is Materiaalkunde een onderdeel van de faculteit en is de naam gewijzigd in Faculteit 3mE (Faculty of Mechanical, Maritime and Materials Engineering).

De faculteit kent 7 masteropleidingen waarvan een nog steeds ‘Mechanical Engineering’ is. De anderen zijn: • ‘Materials Science and Engineering’, • ‘Systems & Control’, • ‘Transport’, • ‘Infrastructure & Logistics’, • ‘Biomedical Engineering’, • ‘Offshore & Dredging Engineering’ en • ‘Marine Technology’.

Mechanical Engineering is nog steeds de grootste master binnen de faculteit.

Stolk (1989) vertelde dat de faculteit eind jaren 80 een 5-tal divisies kende waarin de studenten konden afstuderen. Tegenwoordig kent de master opleiding een 6-tal varianten (tracks): • ‘Materials Engineering and Applications’, • ‘Control Engineering’, • ‘Precision and Microsystems Engineering’, • ‘Biomechanical Design’, • ‘Sustainable Processes & Energy Technologies’, • ‘Solid & Fluid Mechanics’, • ‘Transport Engineering’.

Er is een duidelijke overeenkomst met de divisies van toen. De 4e divisie in 1989 was Proces & Energie.

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

Toen had elke leerstoel binnen de divisie een curriculum dat deels gezamenlijk was en deels leerstoelspecifiek. Koudetechniek was ‘hoofdvak’ 14.

De huidige Sustainable Processes & Energy Technologies (SPET), variant van mechanical engineering wordt nog steeds aangeboden door de Afdeling Process & Energy.

Veel van de vakken die door alle SPET studenten worden gevolgd corresponderen enigszins met het toenmalige vakgroepprogramma: • ‘Advanced Fluid Dynamics’, • ‘Equipment for Heat Transfer’, • ‘Equipment for Mass Transfer’, • ‘Modelling of Process and Energy Systems’, • ‘Conceptual Process Design and Optimization’.

Daarnaast volgen de studenten vakken als • ‘Fundamentals of Fluid Machinery’ en • ‘Technology and Sustainability’.

In tegenstelling met de 6 afstudeervarianten in Stolk’s schema, kent men binnen SPET tegenwoordig slechts twee stromen: ‘Energy’ en ‘Process’. Studenten die de lijn ‘Energy’ kiezen moeten dan uit een 5-tal vakken tenminste 3 vakken volgen. Deze vakken zijn • ‘Refrigeration Fundamentals’, • ‘Gas Turbines’, • ‘Thermodynamic Aspects of Energy Conversion’, • ‘Computational Fluid Dynamics’ en • ‘Thermal Power Plants’.

Studenten met interesse voor koudetechniek kunnen specifiek de volgende MSc-vakken volgen: • ‘Refrigeration Fundamentals’ (3 ECTS) (correspondeert met “opwekking van koude” van Stolk (1989).

• ‘Refrigeration Applications’ (4 ECTS) (correspondeert met ‘ontwerp componenten van koelinstallaties’ en (gedeeltelijk) ‘toepassing van koude’ van Stolk (1989).

• ‘Fundamentals of Fluid Machinery’ (2 ECTS) (correspondeert met ‘compressoren’ van Stolk (1989)).

• ‘Internship’ op het gebied van de koudetechniek (15 ECTS) (praktisch werk van 3-maanden waar studenten aan de oplossing van een concrete vraag werken).

• ‘A small scale solar driven Stirling generator’, in cooperation with Solfence Solar Technologies BV; • ‘CO2 hydrate formation in coil heat exchangers’, in cooperation with IBK BV; • ‘Absorption of ammonia / water mixture in a minichannel annulus’;.

• ‘CO2 hydrate slurry production (for rapid chilling of meat)’ • ‘Design and analysis of a heat pump applied to old apartment buildings’, in cooperation with Deerns BV. • Maar in principe kunnen alle MSc ME SPET-afstudeerders het ingenieursvak op academisch niveau uitoefenen inclusief het oplossen van koeltechnische vraagstukken.

SPET-afgestudeerden zijn goed in

Onderwerpen in 2012: • ‘Dynamic model and optimization of condensing pressure control’.

Internship assignment at GEA Grenco BV, Den Bosch ; • ‘Dynamic model of an energy recovery device’. Internship assignment at Elemental Water Makers, Delft; • ‘Study on combustion air preheating using quench water in a cracking furnace’. Internship assignment at Technip Benelux BV, Zoetermeer; • ‘Concentrating solar power in North Africa’.

Internship assignment at Tebodin Netherlands BV, Den Haag; • ‘Electricity production for deep geothermal energy’. Internship assignment at IF Technology, Arnhem; • ‘Heat recovery study at Service De belangstelling voor de koeltechnische vakken is, in de laatste jaren, aanzienlijk toegenomen.

Centre WB2’.

Internship assignment at Tata-Steel het identificeren, definiëren en IJmuiden, Arnhem; analyseren van vraagstukken en in de • ‘Schwechat refinery case study vertaling daarvan naar (thermodyna- heat pump for district heating’. mische) modellen waarmee optimaInternship assignment at Fluor, lisatie mogelijk is.

Haarlem; q • ‘Vapor liquid separator for ammonia’. Internship assignment at GEA Referenties Grenco BV, Den Bosch; Buis, J. (1989). Opleidingen in de koeltechniek.

Koude & Klimaat, Vol. 82, no. 9 pp. 10-13.

• ‘Seasonal storage of solar heat: Stolk, A. L. (1989) Koeltechnisch onderwijs aan reactor modeling’. Internship de Technische Universiteit Delft. Koude & assignment at ECN, Energy Klimaat, Vol. 82, no. 9 pp. 16-17.

Research Centre of the Netherlands, Petten; • ‘Heat pump project’. Internship assignment at Royal Haskoning, Meer informatie Nijmegen. is te vinden in een programmaoverzicht • Afstudeerwerk op het gebied van van de opleidingen via: http://www. de koudetechniek (45 ECTS). wbmt2.tudelft.nl/onderw2012/BSc_Wb.pdf Onderwerpen in 2012:

106 e JAARGANG JUNI 2013

27

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Hanneke Ackermann

Een nieuwe kwalificatiestructuur voor de techniek Kwalificatiedossiers zijn de bouwtekeningen voor het onderwijs. Waar werken we naartoe en wat levert dat op? Die tekeningen moeten goed en helder zijn.

De minister vond de tekeningen waar de scholen nu mee werken nog niet goed genoeg. Er komt daarom een nieuw format voor de kwalificatiedossiers.

Ook de kwalificatiestructuur van Kenteq, het kennis- en adviescentrum voor technisch vakmanschap, gaat daarmee op de schop.

Herziening Na vele jaren van experimenteren ligt hij er: de beroepsgerichte kwalificatiestructuur (voorheen: competentiegerichte kwalificatiestructuur). Uit diverse onderzoeken van de afgelopen jaren (o.a. van ECBO, MBO 2010) bleek dat docenten redelijk tevreden zijn met de huidige kwalificatiedossiers. Toch signaleerde de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen nog een aantal problemen met deze structuur. Zij verzocht eind vorig jaar de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) om een voorstel te doen voor een herziening van de kwalificatiestructuur, inclusief een nieuw format en toetsingskader.

Op 4 april van het vorige jaar was het zo ver: het voorstel van de SBB lag er. Een dossier wordt in het voorstel opgebouwd uit een ‘basisdeel’, één of meerdere ‘profieldelen’ en één of meerdere ‘keuzedelen’. De basis bevat informatie die voor een groep beroepen nodig is. De verschillen tussen die beroepen zijn uitgewerkt in het profiel. Het keuzedeel is een verrijking van het diploma.

Hiermee verdwijnt de vrije ruimte voor de scholen. Competenties verdwijnen naar de achtergrond.

Vakkennis & en vaardigheden spelen straks een cruciale rol in de beschrijvingen van de beroepen. Doordat veel informatie uit het dossier wordt

28

JUNI 2013 106 e JAARGANG

gehaald, en er minder sprake is van herhalingen, wordt het dossier ook dunner.

In grote lijnen stemde de minister in met het voorstel van de SBB. De contouren van de nieuwe kwalificatiestructuur werden daarmee een feit.

Wie? Alle zeventien kenniscentra kregen van de SBB de opdracht de kwalificatiedossiers volgens dit nieuwe format op te leveren: 35 tot 50 procent van de dossiers in 2012 en de rest in 2013. Een forse operatie die vanuit SBB wordt aangestuurd.

Het bestuur van de SBB is verantwoordelijk voor de inrichting en de kwaliteit van de projectorganisatie voor deze herziening, inclusief de voorstellen voor aanpassing van wetgeving en administratieve systemen (denk bijvoorbeeld aan het Crebo-systeem).

De minister bepaalde dat de ingangsdatum voor invoering van de totale herziene kwalificatiestructuur op 1 augustus 2014 is. Waarschijnlijk kunnen leerlingen in 2013 nog niet ingeschreven worden op de dossiers.

Scholen kunnen echter wel praktijktesten uitvoeren in het studiejaar 2013-2014. Op dit moment wordt er gesproken over het mogelijk opschuiven van de implementatiedatum. Voor de zomer zal de minister daar een besluit over nemen.

Hoe gaat de herziening in zijn werk?

Kenteq maakt de kwalificatiedossiers voor onder andere de metaalsector, de installatiebranche en de elektrotechniek. In Woerden zit de afdeling die zich bezig houdt met de kwalificatiestructuur.

In april, toen de SBB het nieuwe format opleverde, ging de afdeling aan de slag met de hervorming van de Kenteq kwalificatiestructuur. Al snel bleek dat het nieuwe format een volledig andere manier van indelen van de beroepen voorschrijft.

Voorheen leverde Kenteq vrij abstracte kwalificatiedossiers op die in de regio door onderwijs en bedrijfsleven verder ingevuld konden worden. In het nieuwe format moet echter een fors gemeenschappelijk deel worden beschreven. Een nieuwe aanpak was noodzakelijk.

Behalve het nieuwe format was er voor Kenteq nog een reden om de dossiers grondig te herzien. Er was de laatste jaren veel kritiek op de Kenteq kwalificatiestructuur omdat deze te abstract zou zijn. Veel beroepen waren niet meer herken-

Een kwalificatie is het geheel van bekwaamheden die een afgestudeerde van een beroepsopleiding kwalificeren voor het functioneren in een beroep of een groep van samenhangende beroepen, in het vervolgonderwijs en als burger en dat is beschreven binnen een kwalificatiedossier.

Artikel 7.1.3. Wet educatie en beroepsonderwijs

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

baar opgenomen.

In gesprekken met de Inspectie van het onderwijs bleek dat zij zich zorgen maakte, omdat de beroepen onvoldoende terug kwamen in de dossiers en daardoor moeilijker geëxamineerd konden worden.

Deze onduidelijkheid kon landelijk tot grote verschillen leiden, waardoor diploma’s niet meer vergelijkbaar zouden zijn. Eerder al gaf ook de minister aan problemen te hebben met de brede en abstract geformuleerde dossiers van Kenteq.

De wens van het onderwijs om rust te hebben in de kwalificatiestructuur leidde ertoe dat er niet eerder wijzigingen in de dossiers werden doorgevoerd. Met het nieuwe format is de tijd wel rijp. Onderwijs en bedrijfsleven namen in dit jaar het voortouw om de dossiers van Kenteq meer herkenbaar te beschrijven en daardoor meer op één lijn te brengen met die van de andere kenniscentra. Hiermee wordt een degelijke basis voor en een heldere, landelijke kwalificatiestructuur gelegd. Vanuit de koudetechniek zijn alle ROC’s betrokken waar koudetechniek gegeven wordt en een even groot aantal vrijwilligers vanuit het bedrijfsleven. Samen vormen zij de expertgroep ‘koude en klimaat’

Aan de slag!

Voor Kenteq is het essentieel dat onderwijs en bedrijfsleven samen richting geven aan dit proces. Wim Overeem, vicevoorzitter van de paritaire commissie van Kenteq en projectmanager onderwijs bij NVKL: „Natuurlijk gaat zo’n grootschalig proces als dit niet altijd zonder slag of stoot, maar door nu onderwijs én bedrijfsleven evenveel inbreng hebben en frequent op de hoogte worden gehouden van de (nieuwe) ontwikkelingen is er in de volledige breedte draagvlak in het proces van het tot stand komen van de hervorming van de kwalificatiedossiers.”

De paritaire commissie bestaat uit vertegenwoordigers uit het onder-

wijs en bedrijfsleven en heeft een centrale rol in het proces van hervorming van de Kenteq kwalificatiestructuur. Zorgen voor afstemming en draagvlak bij de achterbannen (beroepsonderwijs en bedrijfsleven) is bij uitstek een taak van de paritaire commissie die inmiddels ook wettelijk zo geregeld is (artikel 9.2.1., lid 3 WEB). Gerard Meyer, voorzitter van de paritaire commissie: „Onderdeel van de hervorming van de kwalificatiedossiers is de herziening van de rol van de Paritaire commissie. Draagvlak is hier de sleutel voor succes. Met andere woorden, een Paritaire commissie zonder een gedegen achterban is geen goed functionerende Paritaire commissie. De leden van de Paritaire commissie hebben dan ook de zware taak dit draagvlak te organiseren. Dit alles moet leiden tot een bredere inspraak in de bouwstenen die nodig zijn om goede mensen als beginnende beroepsbeoefenaars op te leiden.”

sche bedrijfsopleiders zeer rustgevend is. Maar het tijdpad voor oplevering van de dossiers is heel krap.”

Jan Willem Berns, onderwijsmanager bij ROC de Leijgraaf ervaart ook een forse tijdsdruk: „Prettig dat er via een ledenraadpleging daadwerkelijk geluisterd is naar het veld, waarbij de input ook serieus genomen is.

Jammer dat er door de tijdsdruk te weinig scholen actief hebben geparticipeerd in de besluitvorming.

Discussiegroep bij Kenteq

Een nieuwe structuur!

Kortom, betere herkenbaarheid, draagvlak en goed uitvoerbare dossiers: dat zijn de uitgangspunten waarmee Kenteq een eerste concept-structuurvoorstel voor de kwalificatiedossiers maakte. Beroepen op hetzelfde niveau die gezamenlijk een brede kennisbasis hebben, zijn samen in een dossier opgenomen.

In de zomer kon Kenteq starten met de daadwerkelijke ontwikkeling van de eerste 35% van dossiers die in 2012 opgeleverd moesten worden.

Experts uit onderwijs en bedrijfsleven denken mee met de opzet en invulling van de nieuwe dossiers. De planning is zeer strak. Op 30 september was de eerste toetsing van de dossiers bij de SBB. Joost Peters is een van de experts bij Kenteq die dossiers ontwikkelt: „De nieuwe structuur wordt veel beter herkenbaar. De technische beroepen komen voor scholen en bedrijven weer herkenbaar terug. Wat voor de technische vakdocenten en techni-

Ook de uitnodiging als expert heb ik als prettig ervaren, waarbij er geïnspireerd met mensen uit het bedrijfsleven aan de nieuwe dossiers is gewerkt. Ook hier geldt weer dat de tijdsdruk een factor is die de zorgvuldigheid in de weg kan staan.

Het uiteindelijke eindproduct is in ieder geval beter hanteerbaar dan de abstracte dossiers uit het verleden.”

Het uiteindelijke doel is de oplevering in januari 2014 van een nieuwe, herkenbare, transparante, goed uitvoerbare en flexibele kwalificatiestructuur voor de technische beroepen met draagvlak bij beroepsonderwijs en bedrijfsleven. Gerard Meyer: „De nieuwe structuur geeft de lang verwachte helderheid weer van de opleidingen in het MEI-domein. Door een duidelijke structuur kunnen we het ook goed uitleggen aan derden en krijgen de opleidingen een eigen identiteit. Aan de andere kant kan het MBO een palet aan opleidingen aanbieden dat bij de regio en bij henzelf past.” q

106 e JAARGANG JUNI 2013

29

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

Bron: ROVC

ROVC wordt erkende examenlocatie F-gassen

Nieuw F-gassen practicum speelt in op behoefte uit de markt Ede, mei 2013 – ROVC, partner in trainingen en opleidingen voor technisch Nederland, breidt haar bestaande practica koeltechniek en aircotechniek uit met een nieuw F-gassen practicum. Dit practicum, dat begin september wordt geopend, zal tevens dienst doen als erkende examenlocatie, waarbij examens worden afgenomen door STEK. Om de markt nog beter te bedienen biedt ROVC met het nieuwe F-gassen practicum een opleiding volgens het ‘one stop shopping’ principe aan. Een partij kan nu voor alle opleidingsbehoeften op het gebied van koudetechniek terecht bij ROVC. Dit geldt zowel voor de installatie- als de onderhoudsmarkt.

V

oorheen was ROVC voor het praktijk- en examengedeelte van de F-gassenopleiding afhankelijk van derden. Per september vinden de praktijkdagen van F-gassen plaats bij ROVC en kunnen cursisten hun examen doen op de voor hen bekende installaties. Doordat het practicum nu volledig in eigen beheer is, heeft ROVC meer grip op de kwaliteit.

Tevens biedt deze ontwikkeling ook de mogelijkheid om flexibel in te spelen op de behoeften vanuit de markt, bijvoorbeeld door het organi-

seren van een practicumdag op het door de klant gewenste tijdstip. „Opleiden vanuit de praktijk staat altijd centraal bij ROVC. Door de uitbreiding van het nieuwe F-gassen practicum wordt nu volledig volgens de ROVC methode- en filosofie les gegeven. Mede dankzij de klimaatveranderingen en verhoogde interesse in duurzame oplossingen signaleren we steeds vaker dat er behoefte is aan gediplomeerde koudetechnici.

Door de uitbreiding met het nieuwe

practicum, kunnen we deze behoefte beter invullen”, aldus Jordi Metten, Productmanager bij ROVC.

Over ROVC ROVC is marktleider op het gebied van trainingen en opleidingen voor technisch Nederland. Jaarlijks volgen meer dan 13.000 mensen een praktijkgerichte opleiding bij ROVC met als doel efficiënter, daadkrachtiger en competenter te functioneren.

ROVC adviseert en ondersteunt daarnaast honderden organisaties bij het realiseren en implementeren van een effectief opleidingsbeleid.

Betrokkenheid bij uw markt, organisatie en medewerkers staat in onze werkwijze centraal. q

Meer informatie: www.rovc.nl

F-gassen Medewerkers die in de koudetechniek werken met milieutechnische koudemiddelen (CFK’s, HCFK’s en HFK’s) moeten volgens internationale regelgeving beschikken over een diploma conform de Europese F-gassen regeling. Deze regeling onderscheidt 5 diploma’s/categorieën. Via onderstaande tabel infomeren wij u met welke diploma’s welke werkzaamheden verricht mogen worden:

Koelinstallatie

Stationaire koelinstallatie met koudemiddelinhoud < 3 kg (< 6 kg als het een hermetisch gesloten systeem betreft) gereguleerde stoffen of gefluoreerde broeikasgassen

Werkzaamheden

Cat

Cat

Cat

I

II

III

IV

Terugwinnen

Ja

Ja

Ja

Nee

Nee

Installeren en onderhouden

Ja

Ja

Nee

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Stationaire of mobiele koelinstallaties met

wordt geopend

koudemiddelinhoud = 3 kg (= 6 kg als het een

Lekcontrole (waarbij het koelcircuit wel

hermetisch gesloten systeem betreft) geregu-

mag worden geopend)

Airco van een voertuig of airco van een mobiel werktuig

30

JUNI 2013 106 e JAARGANG

Diploma

Cat

Lekcontrole waarbij koelcircuit niet

leerde stoffen of gefluoreerde broeikasgassen

Diploma’s mobiele airco

Terugwinnen

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Installeren en onderhouden

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Terugwinnen

Ja

Nee

Nee

Nee

Ja

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst: Peter Smulders

Samenwerking met het onderwijs via OTIB:

Aandacht voor kwaliteit en kwantiteit Het regulier onderwijs heeft een belangrijk aandeel in de instroom van werknemers in onze branche. Dat begint al in het basisonderwijs, dat jonge kinderen helpt hun technisch talent te ontdekken. Daarmee is een eerste stap gezet naar een loopbaan in de technische sector. Als dit talent de kans krijgt zich verder te ontwikkelen in het vervolgonderwijs groeit de kans dat daar een carrière in de koeltechnische branche start.

Van de totale instroom in de technische installatiebranche komt 13 procent rechtstreeks uit het onderwijs. En de rest stroomt na een vervolgopleiding in mbo of hbo op een later moment alsnog in de branche in. In de koeltechniek gaat het dan vaak om mensen die zelfs al werkervaring hebben opgedaan.

Behalve voor de leeftijdsopbouw in onze bedrijven is de jonge instroom ook van belang voor het opfrissen van de bedrijfscultuur en het aanvullen en vernieuwen van de vakkennis. De installatiebranche heeft dan ook een lange traditie van samenwerking met het onderwijs.

Via het opleidingsfonds OTIB en haar voorgangers SKO, OLC en OFE is door de technische bedrijven in de afgelopen decennia veel geïnvesteerd in de kwaliteit van techniekonderwijs in de basisschool, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs. Dat heeft niet alleen gezorgd voor goed en aantrekkelijk onderwijs, maar ook voor een stevig landelijk en regionaal netwerk. Door de inzet van OTIB en de samenwerking met de NVKL op e-Learning met Leerstofnet, op doorlopende leerlijnen en op competentiegericht onderwijs beschikken we ook voor de koeltechniek over actueel lesmateriaal, passend ook binnen de herziening van de kwalificatiestructuur waar Kenteq mee bezig is in opdracht van de minister(SBB). Zowel voor het

mbo als voor het vmbo heeft onze branche nu mooi projectmateriaal, waarmee we zorgen dat de opleidingen goed blijven aansluiten op de beroepspraktijk. Dat wordt steeds belangrijker, omdat het beroepsonderwijs de technologische ontwikkelingen en de toename van specialisaties erg moeilijk kan bijhouden.

De basisopleidingen worden daardoor steeds breder. Gerichte input van de branche zorgt dan dat startende technici nog steeds over voldoende praktijkkennis beschikken. De samenwerking met het fonds in onderwijsprojecten komt tot stand in nauw overleg over het onderwijsbeleid van de branche en wordt elk jaar vastgelegd in een operationeel plan.

Het fonds let bij de activiteiten naar het regulier onderwijs niet alleen op kwaliteit maar ook op kwantiteit.

OTIB houdt de instroom voor onze branche zowel landelijk als regionaal in de gaten door structureel arbeidsmarktonderzoek. Er is veel en aantrekkelijk werk in de installatietechniek, zelfs bij economische tegenwind. Maar het is belangrijk om dat goed over het voetlicht te brengen, want de afgelopen decennia is de belangstelling bij jongeren voor techniek gedaald. Er zijn daarom in de afgelopen jaren veel voorlichtings- en promotiemiddelen ontwikkeld om de instroom op peil te brengen. Daarbij horen de beken-

de voorlichtingsacties, -evenementen en -folders, maar ook online games en een promotieteam dat scholen in het hele land bezoekt met een promotietrailer. In het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs helpen we kinderen met deze middelen om hun technisch talent te ontdekken door zelf iets te ontdekken, uitvinden of ontwerpen. En in het vervolgonderwijs maken leerlingen op een heldere en aantrekkelijke manier kennis met de beroepspraktijk van de installatiebranche.

Techniek wordt daarbij met thema’s als creativiteit en commercie gepresenteerd door rolmodellen. Er zijn zelfs evenementen om startende technici (‘Topstarters’) te verwelkomen en op te nemen in het brancheverband. Want het is belangrijk om talent dat voor installatietechniek heeft gekozen, ook vast te houden in de branche.

OTIB neemt hiernaast nog deel aan TechniekTalent, het samenwerkingsverband voor instroom in de technische sector. Begin mei 2013 is via TechniekTalent een Techniekpact afgesloten met de overheid en het onderwijs. Daarmee komen vanuit de overheid flinke investeringen beschikbaar om techniek in alle lagen van het onderwijs weer goed op de kaart te zetten. q

Meer informatie: Landelijk bureau van OTIB : Korenmolenlaan 4, 3447 GG Woerden tel.: 0800 - 885 58 85 (kosteloos) tel. algemeen: 0348 - 437 375 servicedesk e-mailadres: servicedesk@otib.nl algemeen e-mailadres: info@otib.nl

106 e JAARGANG JUNI 2013

31

ONDERWIJS RCC Koude & luchtbehandeling

PTC+ geeft bedrijven lucht met opleiding aircomonteur De vraag naar specialisten voor het installeren en inregelen van luchtbehandelingsapparatuur neemt sterk toe. Bedrijven in de koudetechniek hebben steeds meer goed opgeleide monteurs nodig. Het Expertisecentrum Koudetechniek van PTC+ in Ede komt daarom vanaf september met een nieuwe BBL-opleiding (niveau mbo 2) voor aircomonteurs. „De vraag kwam uit het bedrijfsleven en vanuit de branchevereniging NVKL”, zegt trainer Roelof Robbertsen van PTC+. „We haken daar nu op in met een nieuwe training specifiek gericht op aircomonteurs en het brede werkterrein van de luchtbehandeling in verblijfsruimten zoals kantoren en hotels, maar ook op luchtbehandeling in de agrosector.”

Het verhaal is bekend: er is een tekort aan vakmensen in de technische beroepen. Dat tekort wordt almaar nijpender als gevolg van de vraag naar nieuwe energiezuinige technische systemen. Duurzaamheid is het sleutelwoord dat zorgt voor de ontwikkeling van nieuwe technieken en toepassingen. Het gevolg is een sterk stijgende trainingsbehoefte, waaraan het regulier onderwijs zowel kwalitatief als kwantitatief eigenlijk niet kan voldoen, wegens gebrek aan belangstelling van jonge leerlingen. Mede daardoor missen de opleidingen binnen het regulier onderwijs vaak de aansluiting met het bedrijfsleven.

Schakel

PTC+ wil een belangrijke rol spelen in het oplossen van dit probleem voor de sector, zegt directeur Jenny van den Bovenkamp van PTC+ in Ede, waarvan het Expertisecentrum Koudetechniek onderdeel is. „Wij helpen bedrijven bij het ontwikkelen van hun medewerkers en het in kaart brengen van hun opleidingsbehoefte. Wij zijn de schakel tussen bedrijven, brancheorganisaties en het onderwijs.”

32

JUNI 2013 106 e JAARGANG

De nieuwe opleiding ‘aircomonteur’ is in feite een afgeleide van de al bestaande opleiding ‘monteur koudetechniek’, vertelt Roelof Robbertsen. „De monteursopleiding Koudetechniek werd eigenlijk te breed, nu de aircotechniek zich steeds meer ontwikkelt tot alle facetten van de luchtbehandeling.

Waar de airco vroeger alleen zorgde voor koelte, is het VRF-systeem (Variable Refrigerant Flow) van tegenwoordig in staat de kamers aan de ene zijde van de hotelverdieping te koelen als daar de zon nog staat de branden en de andere zijde juist te verwarmen als de gasten dat nodig vinden. Het plaatsen, onderhouden en vooral het afstellen van dat soort apparatuur is een vak apart geworden, dat vraagt om specifieke training.”

Tweedeling Zo is geleidelijk een tweedeling ontstaan in het vakgebied van de koudetechniek, zegt Robbertsen: „De basiskoeltechniek splitsen we steeds meer in het koelen en vriezen enerzijds en klimaat- en luchtbehandeling anderzijds. Het is belangrijk dat die splitsing ook in de opleidingen duidelijker zichtbaar wordt. Beide vakgebieden delen weliswaar veel gemeenschappelijke basistechniek, maar omdat installaties

steeds geavanceerder worden, is voor een optimaal rendement steeds meer specialistische kennis nodig.”

De nieuwe opleiding die in september start is een volwaardige BBLopleiding op niveau 2, en beslaat de reguliere 240 contacturen. „De training kan zowel (deels) op ons Expertisecentrum Koudetechniek in Ede plaatsvinden als bij de bedrijven van de deelnemers”, aldus Robbertsen. Dat maakt de opleiding geschikt voor deelnemers uit het gehele land. Als het nodig is kunnen deelnemers in Ede bij het Expertisecentrum gedurende de trainingsweken logeren in het eigen hotel van PTC+.

De nieuwe opleiding wordt in het nieuwe trainingsjaar opgenomen in het programma van GOo, het trainingsprogramma van de NVKL (Nederlandse Vereniging van Koudetechniek en Luchbehandeling) en het Expertisecentrum van PTC+. „Daarmee wordt het een opleiding niet alleen vóór, maar zeker ook ván de bedrijven in de sector”, zegt Robbertsen.

Goede handen Dat de deelnemers in Ede in goede handen zijn, mag blijken uit het feit dat in het Expertisecentrum van

ONDERWIJS Koude & luchtbehandeling RCC

PTC feitelijk alles mogelijk is wat denkbaar is op het gebied van ontwikkeling en training in de koudetechniek. Bij PTC+ kunnen de deelnemers zich ontwikkelen in de context van hun vak. Ze leren in een omgeving die feitelijk overeen komt met de omgeving van hun bedrijf. Dat is stimulerend en effectief. Helaas hebben veel jongeren nog altijd een foutief beeld van werken in de technische sectoren. Scholen zijn nog steeds niet in staat gebleken om dat beeld bij jongeren te veranderen. De technische afdelingen daar hebben weinig instroom van nieuwe leerlingen. Daardoor is er steeds minder geld om deze afdelingen state-of-art te houden en voldoende expertise binnen te houden.

Het concept van PTC+ voorziet overigens niet alleen in een authentieke beroepsomgeving, aldus directeur Jenny van den Bovenkamp. „De beroepscontext wordt ook gevormd door trainers die gepokt en gemazeld zijn in de beroepspraktijk. PTC+ beschikt over toptrainers, ware boegbeelden in hun vak, met een natuurlijke autoriteit als trainer. Ik heb wel eens horen zeggen: ieder beroep heeft zijn eigen Johan Cruijff nodig. Wij hebben er verscheidene rondlopen in meerdere disciplines”, zegt Jenny van den Bovenkamp.

Doolhof

(advertentie) Volgens de directeur van PTC+ is haar organisatie de aangewezen partij om bedrijven te begeleiden in Uw oplossing voor personeelsvraagstukken het doolhof van actuele techniin de koeltechnische-, airconditioning- en sche- en luchtbehandelingsbranche arbeidsmarkt.... en meer. ontwikkelingen.

Hoe kunnen ze Werving & selectie de schaarste aan Organisatieadvies goed personeel Detachering & uitzenden het hoofd Payrolling bieden? Hoe Outplacement blijven ze Recruitment process outsourcing (RPO) aantrekkelijk .... voor hun bestaande medewerkers en BuildingJobs BV / CoolJob.nl voorkomen ze Mary Zeldenrustlaan 18a dat die elders 5122 CE Rijen T: 0161-295765 gaan solliciteF: 0161-295766 ren? Waar haal M: info@buildingjobs.nl je nieuwe mensen vandaan? „Wij kennen de met (bij)scholen en omscholen. We markt, hebben nauwe relaties met zijn ook niet bang voor minder brancheorganisaties, het regulier onderwijs en met de bedrijven waar conventionele wegen: alles is denkbaar, ook het werven van de nieuwste technieken worden professionals in Zuid-Europese ontwikkeld. Bij ons komt dus alles landen zoals Spanje en Italië, waar samen: we ontwikkelen en helpen de werkloosheid nu hoog is opgelopen en waar dus ongetwijfeld ook geschikte kandidaten rondlopen voor de Nederlands arbeidsmarkt.” q

Meer weten over de nieuwe BBL-opleiding ‘aircomonteur’?

Mail naar r.robbertsen@ptcplus.com.

Of naar l.voorwinden@ptcplus.com.

Kijk ook op de website van PTC+: www.ptcplus.com

106 e JAARGANG JUNI 2013

33

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Alexander Schiebroek

Energiedak®: een waterdichte en voordelige oplossing voor duurzame energie In het voorjaarsnummer, april 2013 van RCC Koude & Luchtbehandeling, werd al stilgestaan bij de koelmogelijkheden van een Energiedak® voor de ICTsector. Maar de oorsprong van het Energiedak ligt in de vraag of het mogelijk is om iets te doen met de overvloedige warmte die op de daken terecht komt.

Natuurlijk kan de warmte direct worden ingezet als warm tapwater, eventueel de volgende ochtend nog te gebruiken, mits het boilervat waar het door de zon opgewarmde water wordt opgeslagen voldoende is geïsoleerd. Maar verder reikt het doorgaans niet, het isolerend vermogen en de beperkte omvang van het opslagvat beperken de houdbaarheid van de opgeslagen warmte, als een Energiedak als doorsnee zonnecollector wordt ingezet.

door een compressor aangezogen en gecomprimeerd naar een hogere druk. Het gas wordt bij deze hoge druk na afkoelen weer vloeibaar gemaakt in de condensor. De vloeistof wordt via een expansieventiel ingespoten in een verdamper waar de vloeistof door warmtetoevoer onder lage druk verdampt.

Deze lage druk wordt onderhouden

D

e grote toegevoegde waarde van een Energiedak zit in het optimaliseren van duurzame klimaatinstallaties, bestaande uit een geothermische bron (warmte-koude opslag, WKO) en warmtepomp.

Gebouwen verwarmen met de energie uit de aarde, ofwel geothermie, die slechts 10 tot 12 graden ‘warm’ is? Om dit te begrijpen moeten we het begrip warm en koud loslaten. Water dat warmer is dan 0 graden Kelvin heeft energie (0 Kelvin = −273 graden Celsius). Dus ook het water dat uit de bodem komt bevat energie. Door nu het grondwater af te koelen onttrekken we energie uit dit water.

Hiervoor kunnen we een warmtepomp inzetten.

De warmtepomp werkt met een koudemiddel dat kan verdampen en condenseren bij een temperatuur die bij ons bijna altijd voorkomt. De warmtepomp onderhoudt in een gesloten systeem door condensatie, expansie, verdamping en compressie van het koudemiddel hoge en lage drukken. In de warmtepomp is hiervoor dan ook een compressor, een condensor een expansieventiel en verdamper opgenomen. Het gasvormige koudemiddel wordt

34

JUNI 2013 106 e JAARGANG

Principe van de warmtepomp met aansluitingen op de koude bron en het verwarmingssysteem

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

door de compressor. De door de compressor aangezogen damp wordt gecomprimeerd. Waarna het proces zich herhaalt. Aangezien bij het verdampen van het vloeibare koudemiddel in de verdamper veel energie in de vorm van verdampingswarmte vrij komt bij lage temperatuur kan deze energie worden geabsorbeerd. Hierdoor kan men koelen, (het principe van een koelkast).

Als we dit proces omdraaien, kunnen we het grondwater opwarmen naar temperaturen waarmee we in panden kunnen gaan verwarmen. Natuurlijk is er wel energie nodig om de compressor te laten werken. Echter voor elke KWh energie die mechanisch wordt toegevoegd kan met de huidige moderne apparaten al meer dan 5 KWh thermische energie worden opgewekt. Hiermee is een duurzaam systeem gerealiseerd.

Doordat in dit proces warmte wordt onttrokken aan de aarde, wordt de bron uiteindelijk uitgekoeld en zal uiteindelijk zelfs bevriezen. Het is daarom van wezenlijk belang met dezelfde geothermische bron ook te gaan koelen. Hierbij wordt geen energie aan de bron onttrokken maar wordt energie aan de bron toegevoegd. Hiermee wordt de bron als het ware weer geladen. Maar de meeste gebouwen in Nederland hebben op jaarbasis meer behoefte aan warmte dan aan koude. Uit onderzoek is dan ook gebleken dat bijna 80% van de huidige WKOinstallaties niet in evenwicht is. Dan gaat de warmtepomp overuren draaien, echter niet om het gebouw op te warmen, maar om de afgekoelde bron op te warmen! Het ogenschijnlijk duurzame systeem blijkt dan slechts erg duur. Opwarming van de bron met een Energiedak is dan verreweg het goedkoopste alternatief, zeker op langere termijn.

De ‘levensduur’ van de bron wordt eindeloos opgerekt en de warmtepomp kan zich beperken tot de klimaatvoorziening van het gebouw.

Montage van het Energiedak

Het Energiedak is een relatief eenvoudig systeem, bestaande uit een buizenstelsel dat in collectorplaten met een aluminium oppervlak wordt aangebracht, direct onder een laag dakbedekking. Er wordt een koude vloeistof door de leidingen gepompt, de zon doet de rest. Het Energiedak wordt qua omvang afgestemd op de op jaarbasis benodigde hoeveelheid warmte (het warmtetekort in de WKO-installatie). Maar om het geheel efficiënt te laten functioneren is het van belang om de pompsnelheid te kunnen manipuleren.

Een hoge pompsnelheid levert grote hoeveelheden matig opgewarmd water. Een lage pompsnelheid levert hogere temperaturen, maar weer minder energievolume.

van de warme bron, in de winter de koude bron); • Naar een boilervat, zwembad, etc. (rechtstreekse warmtelevering).

De warmtevraag en de potentiële warmtelevering worden door de ControlUnit in de optimale verhouding aan elkaar gekoppeld. De ControlUnit stuurt signalen naar het gebouw(klimaat-)beheersysteem en van daaruit worden pompen aangestuurd, kleppen en afsluiters omgezet om vraag en aanbod ideaal op elkaar af te stemmen.

Door de buitenomstandigheden (temperatuur, zoninstraling, wind, neerslag) nauwkeurig en direct boven het Energiedak te meten kan het systeem verder worden geoptimaliseerd.

SolarTech, aanbieder van het Energiedak, ontwikkelde een ControlUnit waarmee deze buitenomstandigheden in verband worden gebracht met de vraag naar energie in het gebouw:

Het resultaat is natuurlijk dat de investering in het Energiedak nog efficiënter wordt terugverdiend dan toch al het geval was. Aan een reëel gemiddeld rendement van 1,45 GJ/ m² zonder ControlUnit kan ca. 20% worden toegevoegd.

Maar het was en blijft natuurlijk zaak om goed naar de uitgangspunten te blijven kijken: de juiste hydraulische inkoppeling van het Energiedak in het principeschema van het duurzame energiesysteem blijft van groot belang. De ingenieurs van SolarTech kunnen ook daarbij desgevraagd een oogje in het zeil houden.

• Direct aangesloten op de warmtepomp (in voor- en naseizoen); • Naar de WKO (in de zomer laden

Met een levensduur van het Energiedak van minimaal 50 jaar zijn lage afschrijvingskosten gegaran-

106 e JAARGANG JUNI 2013

35

Opleidingscentrum GO° nu twee jaar onderweg.

Twee jaar geleden is GO° gestart met de winterschoolvariant van de beroepsopleiding opleiding “monteur koude techniek”. Waarin onderscheid deze opleiding zich van beroepsopleidingen: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Scholing vindt plaats in periode van september t/m maart .

Deelnemer gaan deze periode 6 weken naar school voor de duur van 4 dagen.

De planning van de te geven lesstof staat per week vast en is beschikbaar voor de bedrijven.

Deelnemers sluiten het eerste jaar af met een F gassen categorie 1.

GO° schenkt tijdens uitvoering van de scholing ook aandacht aan het ” branche paspoort”. waarin de volgende veiligheidsonderwerpen aan de orde komen: “VCA, veilig werken op hoogte, veilig hijsen en tillen, NEN 3140 VOP”, allen afgesloten met een certificaat.

Daarnaast wordt veelvuldig gecommuniceerd met de praktijkopleiders, zo ontvangt u na elke lesweek een evaluatie.

Ook organiseert GO° praktijkopleiders bijeenkomsten.

In september ontvangen 30 kandidaten, die in 2011 zijn gestart, hun diploma.

Service Monteur.

In 2012 zijn 7 deelnemers gestart met de opleiding “service monteur” volgens bovenstaand concept. Al deze deelnemers/ leerlingen zijn inmiddels geslaagd en ook zij ontvangen in september hun diploma. Voor het nieuwe school jaar staat er ook een opleidingstraject in de planning van één avond met aansluitende een dag. Dit betekent wel dat er 20 keer gereisd dient te worden in plaats van 6 keer. Ook is het mogelijk om in elke uitvoeringsvariant voorafgaand aan deze scholing een vier daagse cursus “Elektrisch schakelen” te volgen.

Cursussen:

Naast beroepsopleidingen verzorgt GO° kortlopende cursussen op de diverse aspecten uit de koudetechniek, onderstaand een overzicht hiervan:

Klimaattechniek Monteur airconditioning installaties (incl. f-gassen categorie 1).

Service monteur airconditioning van 2 tot 20 kW Servicemonteur warmtepompen Luchtbehandeling installaties Middenkader split/ Multi split installaties Middenkader Multi split / VRF VRV installaties

Koudetechniek F-gassen categorie 1 of 2.

Efficiënt en strak monteren.

PED Opleiding

Electro opleidingen Elektrotechniek in de koeltechniek Het meten aan regelorganen en regelsystemen

Veiligheid, /Arbo opleidingen VCA basis VCA VOL Veilig werken op hoogte NEN 3140 VOP (voldoende onderricht persoon) NEN 3140 Bedrijfsvoering Bedrijfshulpverlener

Natuurlijke koudemiddelen NK2 Ontwerpen met NK NK3 vakbekwaamheidscertificaat NK (Ammoniak) voor de monteur Veilig werken met CO₂ installaties

Voor meer informatie: Opleidingscentrum GOº T: kantoor 088 0206419 E: info@opleidngscentrum-GO.nl www.opleidingscentrum-GO.nl

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

deerd, wat de exploitatie van een WKO-systeem aantrekkelijk maakt.

Deze duurzaamheid kost dus eigenlijk niet meer dan de rente over de tijd dat de investering in het systeem terugverdiend wordt, gemiddeld zo’n jaar of vier. Daarna is het dak een profitcenter geworden en dat is nog eens goed nieuws vergeleken met de kostenpost dakbedekking! En is men niet in staat om dit zelf vóór te financieren, dan levert SolarTech het Energiedak ook in exploitatie, dus zonder investering maar met verrekening van de aanschafkosten met de opgebrachte energiebaten. q ∞ De auteur Alexander Schiebroek is directeur van SolarTech International B.V. Eindhoven

Meer informatie: SolarTech International B.V. Fellenoord 25 Postbus 576 5600 AN Eindhoven T: 040 – 888 2992 E: info@energiedak.nl I: www.energiedak.nl

Een energiedak na afwerking met dakbedekking. Alle leidingen worden in de koepels afgemonteerd op verdelers.

Samenvatting Het is tegenwoordig goed mogelijk om gebouwen te ontwerpen met een volledig duurzaam klimaatsysteem. Gebruikmaking van warmte-koude opslagsystemen met toepassing van een warmtepomp is een veelgebruikte toepassing. Maar om de duurzaamheid ook op langere termijn te kunnen waarborgen dient een oplossing te worden bedacht om de onttrekking van warmte aan de bodem op efficiënte wijze te compenseren. Een Energiedak® is daarvoor een uiterst effectief en economisch rendabel systeem; een buizenregister op het dak waar koud water doorheen vloeit, dat door de zon wordt opgewarmd en de ondergrondse bron in balans houdt. Een goede regeling om de stroomsnelheid - en daarmee de opgewekte warmte - te beïnvloeden vormt het sluitstuk van een duurzaam klimaatsysteem voor verwarming en koeling in één!

Summary Nowadays it is well possible to create buildings with a fully sustainable climate system. The utilization of a heat & cold storage in combination with a heat pump is seen in many varieties. To ensure the long term sustainability, a solution must be applied in order to compensate for the loose of heat from the underground. An Energy roof may be this ultra efficient and economically viable solution; a tube system applied on the roof which contains cold water warmed by the sun. This warm water keeps the underground storage in balance and thus in good shape for the long run.

A good arrangement for the flow - and thus the heat - as the final piece of a sustainable climate for heating and cooling in one!

106 e JAARGANG JUNI 2013

37

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: Victor van der Lee en Henk Broekhuizen

Betrouwbare bodemenergiesystemen door ketenbenadering "We staan in Nederland voor een forse opgave om de energievoorziening te verduurzamen. Met de 2020-doelstelling van 16 procent duurzame energie zullen alle opties moeten worden ingezet. …. Van ons finaal energiegebruik zit 48 procent in verwarmen en koelen, waarvan het merendeel op een relatief laag temperatuurniveau van 10-60 graden. Een ideale temperatuur om duurzaam op te wekken en in te zetten. In termen van energieopbrengst kan bodemenergie een zeer substantiële bijdrage leveren aan de energieneutraliteit van de gebouwde omgeving.” Aldus Teun Bokhoven, voorzitter van TKI EnerGo en de Duurzame Energiekoepel (Signaal 2, 2013).

bodemenergiesystemen, het domein van de provincies en waterbedrijven. De zich ontwikkelende regelgeving weerspiegelt dit verleden. De belangen van grondwater enerzijds en ruimtelijke ordening anderzijds zijn nog niet uitgekristalliseerd. Dit zorgt nogal eens voor gebrek aan eenduidig-

Marktontwikkeling De markt voor open bodemenergiesystemen heeft de afgelopen jaren een stormachtige groei doorgemaakt. Nu het stof enigszins is gaan liggen ontstaat uitzicht op deze jonge branche. De leeftijd van de branche is terug te zien in de manier van inkoop enerzijds en de regelgeving anderzijds.

Inkoop De aard van werken binnen de bouwkolom speelt bodemenergie regelmatig parten: veel gebouwen zijn het resultaat van gefragmenteerde, gesegmenteerde belangen van opdrachtgevers, adviseurs, leveranciers, installateurs, aannemers en ontwikkelaars die met elkaar een gebouw realiseren.

Bodemenergiesystemen zijn specialistische systemen waarbij kennis van bron (bodem) omzetting (energiecentrale) en afgifte (gebouwinstallaties) gecombineerd moeten worden tot een organisch geheel dat goed is ontworpen, afgestemd, onderling communiceert en, niet te vergeten, bestaat uit betrouwbare componenten.

Toegepaste integrale kennis is dus van levensbelang voor succesvolle systemen.

Regelgeving Het gebruik van het grondwater in de bodem was, vóór de komst van

38

JUNI 2013 106 e JAARGANG

Figuur 1: Open bodemenergiesystemen in Nederland

Samenvatting

Summary

De mogelijkheid op grote energiebesparingen heeft voor een snelle groei van de markt voor open bodemenergiesystemen gezorgd. Om goed presterende systemen te maken is een integrale benadering met regie bij ontwerp, realisatie en beheer noodzakelijk. Dan kan comfort en energiebesparing voor de eindgebruiker worden gegarandeerd. De gespecialiseerde Alvarium software ondersteunt bij dit energieprestatiebeheer.

The possibility of large energy savings has led to a rapid growth of the market for open soil systems. To make high-performance systems is an integrated approach to control the design, construction and management necessary. Then comfort and savings for the end user are guaranteed. The specialized Alvarium software supports this energy management.

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

de warmtepomp naar de gebouwinstallaties.

Ontwerp, realisatie en beheer van een bodemenergiesysteem begint echter met de afgifte: de gebouwinstallaties. Hoeveel warmte en koude vraagt een gebouw en welke werktuigbouwkundige installaties worden toegepast? Het gebouw bepaalt dus de energievraag richting het bodemenergiesysteem en daarmee tevens de dimensionering ervan.

Betrouwbare bodemenergiesystemen

Figuur 2: Communicatiemodel bodemenergiesysteem

heid: regelgeving kan per provincie (of gemeente) verschillen.

Total Energy Total Energy = Total Product De groei van de branche is goed te verklaren: WKO en warmtepomp combinaties zijn effectieve manieren om energie op te slaan en te (her)gebruiken, waardoor grote besparingen mogelijk worden.

Door de beschikbaarheid van laagwaardige warmte en koude uit de bodem hoeft de warmtepomp voor koude productie nauwelijks arbeid te leveren, waardoor besparingen tot 90% op koeling mogelijk zijn. Ook voor warmteproductie is minder arbeid nodig: dit maakt besparingen tot 50% op verwarming mogelijk.

Echter, om de doelstellingen en het potentieel van bodemenergiesystemen ten volle te benutten is het van belang het totaal van energievraag, energieverbruik en energieopslag in beeld te hebben: Total Energy.

Goed inzicht en management hiervan vergt een integrale aanpak bij ontwerp, realisatie en beheer: Total Product. In de ISSO publicatie nr. 39 wordt hiervoor een standaard gezet en verwezen naar een aan te stellen “regisseur”, die de integrale aanpak dient te bewaken.

Bron, Omzetting, Afgifte Een klimaatbeheersingssysteem met WKO bestaat uit drie belangrijke componenten: • het brongedeelte in de bodem (de WKO); • het omzettingsgedeelte (de energiecentrale); • het afgiftedeel (de gebouwinstallaties).

De WKO en de energiecentrale vormen gezamenlijk het bodemenergiesysteem. De Warmte- Koude Opslag bestaat ofwel uit een mono: één boring, waarbij de warme en de koude bron boven elkaar worden gerealiseerd met een scheidende laag ertussen, of uit een doublet: twee boringen, waarbij de warmte en koude op enige afstand van elkaar worden opgeslagen in verschillende bronnen.

De energiecentrale van een WKO systeem bestaat doorgaans uit een warmtepomp met eventueel SKID. De warmtepomp brengt laagwaardige warmte en koude uit de bodemopslag op de temperatuur die door het gebouw gevraagd wordt. De warmtepomp kan daarbij functioneren als koelmachine of als verwarming. Een SKID is een distributiemodule die de bruikbare warmte en koude distribueert van

Ketenbenadering Vanwege de verschillende partijen die betrokken zijn van tekentafel tot bouw en daarna is afstemming en regie een niet te onderschatten punt van belang, waarmee veel discussie achteraf voorkomen kan worden. In feite zou de eindgebruiker een product (comfort en energiebesparing) moeten inkopen.

Bij de aanschaf van een product is garantie immers de normaalste zaak van de wereld, anders dan bij het inkopen van processen bij verschillende partijen, zoals nu nog gebruikelijk is in de bouw.

Een voorbeeld van een productc.q. ketenbenadering is de organisatie van de Installect bedrijven. De bedrijven zijn individueel of in samenhang te betrekken bij conceptontwikkeling, realisatie en beheer van bodemenergiesystemen die geleverd worden met garantie, in regie. De voorbeelden in dit artikel komen van de meer dan 350 gerealiseerde bodemenergiesystemen uit hun praktijk.

Figuur 3: De Installect-bedrijven

106 e JAARGANG JUNI 2013

39

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG RCC Koude & luchtbehandeling

warmte en koude. De uitgangspunten zijn een belangrijk ijkpunt bij het analyseren van de energieprestaties omdat met deze uitgangspunten prognoses gemaakt kunnen worden ten aanzien van gevraagde warmte en koude uit het gebouw gedurende de seizoenen. Bij waardes die afwijken van de prognose kan de oorzaak worden opgespoord en ingegrepen worden.

Energiegebruik De gerealiseerde besparing in dit voorbeeld is het resultaat van monitoring middels temperatuuropnemers, debietmeters en het gebouwbeheersysteem (GBS). Met die gegevens zijn geleverde energiehoeveelheden geregistreerd. Met behulp van deze registraties en

Figuur 4: Belangen en belanghebbenden in realisatieproces

Belangenbehartiging Als een gebouw eenmaal uitgerust is met een bodemenergiesysteem moeten een aantal belangen worden behartigd. Uitgangspunt daarbij is dat een klimaatbeheersingssysteem bedoeld is om comfort te leveren aan de gebouwgebruikers. Daarnaast is het van belang om met het duurzame systeem zo veel mogelijk energie te besparen. Ook worden er aan bodemenergiesystemen een aantal wettelijke eisen gesteld waar aan voldaan moet worden.

Bij de vaak wisselende omstandigheden van een gebouw moeten al deze belangen op adequate wijze gediend worden. De WKO verzorgt daarin “slechts” een bufferfunctie: de opslagplek voor warmte en koude.

Als de WKO zorgt voor een goede waterverplaatsing, dan wordt de kwaliteit van het totale systeem vooral nog bepaald door een goede afstemming en beheer tussen energieopwekking en gebouw.

De WKO is niet onbelangrijk, maar het is zaak ervoor te zorgen dat het geheel gaat werken. De gemeente Amsterdam ziet dat in en vraagt nu aan gebruikers van WKO de totaalprestatie van dergelijke systemen aan te tonen. In de tabel staat een voorbeeld van The Bank.

40

JUNI 2013 106 e JAARGANG

Praktijkresultaten van The Bank Oppervlakte

36.000 m²

WKO

2 × 50 m³ / uur monobron

Warmtepomp

825 kW

Aanvullend

2 × CV ketel, 2 × koelmachine

In gebruik sinds

2010

Kostenbesparing

Koelen € 68.790 / Verwarmen € 42.040

CO2 emissiereductie

800.000 kg

(Energie)prestaties Energievraag Bij het ontwerp van het gebouw zijn uitgangspunten geformuleerd met betrekking tot de benodigde

berekeningen zijn de energiestromen in de energiecentrale benaderd. De energiecentrale reageert op de vraag om warmte en/of koude uit het gebouw. Door goed

Figuur 6: Energierapportage uit Alvarium (meer informatie: http://prezi.com/g3vvjkbb6w57/alvarium-wko-prestatieborging/)

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

inzicht en beheer in deze wisselwerking kan worden ingegrepen bij afwijkende waardes en presteert een bodemenergiesysteem zoals het is ontwerpen.

Energieopslag Een goede afstemming van de verschillende opwekkers (monobronnen met warmtepomp, droge koeler, koelmachines en CV-ketels) leidt tot efficiënte bedrijfsvoering en meer energiebesparing. Daarbij zijn telkens meer mogelijkheden om te optimaliseren. Hierbij valt te denken aan het volgen en optimaliseren van de inzet van de droge koeler voor vrije koeling, koude laden in de bron in de winter en warmte laden in de zomer.

Bij de bedrijfsvoering van dit project bleek dat er veel warmte en koude gelijktijdig geleverd kon worden [met name door aanwezigheid van een datacenter]. De opslag in de bodem was daarom minder dan verwacht.

De geprognosticeerde besparing werd echter meer dan gehaald.

Tijdelijke koeling Recool is totaalverhuurder in klimaatoplossingen.

Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder tijdelijk klimaatprobleem.

Chillers

Fancoils

Watergekoelde airco

Lucht/water portables

Rooftops

Lage temperatuur koelers

Volwassen markttoepassingen Het verzamelen en analyseren van gegevens uit bodemenergie- en gebouwbeheersystemen, om energiestromen in kaart te brengen en prestaties te bepalen, is tijd-rovend werk. Wanneer een organisatie tientallen WKO-systemen in beheer heeft kunnen niet alle installaties tegelijk handmatig gemonitord worden. Deze constatering, en de vraag vanuit de markt om prestatieborging van WKO-systemen, heeft onderhoudsbedrijf Insted ertoe gebracht hiervoor een specifieke ‘tool’ te ontwikkelen. Zodoende kunnen nog grotere kostenbesparingen op energiegebruik worden gerealiseerd.

Alvarium (Latijn voor bijenkorf) is een toepassing die projectdata ophaalt van de systemen waarmee het verbonden is. Per project worden meer dan 3500 meetwaarden per dag opgehaald: veel meer dan met handmatige monitoring ooit zou kunnen. Hiermee ontstaat een compleet beeld van de gebruikte m³ water, temperaturen, energiestromen en storingsmeldingen. Afgezet tegen de energieprognoses van elk systeem genereert Alvarium per project waarschuwingen wanneer afwijkende waardes worden geregistreerd. Hiermee kan preventief worden ingegrepen wanneer comfort, energiebesparing of wettelijke eisen in het gedrang komen.

Dit sluit volledig aan bij de zich ontwikkelende regelgeving, waarin gevraagd wordt de energieprestatie van een WKO systeem aan te tonen. Alvarium is niet alleen toepasbaar voor gebouwen met een bodemenergiesysteem: het kan de energieprestatie van elk gebouw of industrieel proces in kaart brengen en helpen optimaliseren.

De markt voor bodemenergiesystemen wordt dus volwassen. Gebouwen met bodemenergiesystemen die gerealiseerd zijn door ervaren en ter zake kundige partijen, die garant staan voor het geleverde product,

Met de verhuurapparatuur van Recool kunnen totaaloplossingen in klimaatbeheersing geboden worden; de diversiteit aan apparatuur is geschikt voor inzet ten behoeve van koeling, airconditioning én verwarming.

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van de huurapparatuur. Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

RECOOL

Verhuur in KoelingAirconditioning Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Recool BV I 078 - 691 10 00 I www.recool.nl 106 e JAARGANG JUNI 2013

41

Schonere lucht, betere prestaties dripak.aafeurope.com

De DriPak® zakkenfilters verslaan iedere opponent Het is het innovatieve, door AAF ontwikkelde ontwerp dat deze nieuwe generatie luchtfilters doet excelleren. Ze leveren een optimale binnenluchtkwaliteit en overstijgen zelfs de minimale efficiëntie-eis van de nieuwe EN779:2012-normering. Dat is onafhankelijk getest - en gecertificeerd door Eurovent.

En zoals het een topper betaamt, vraagt het DriPak®-filter slechts een geringe hoeveelheid energie. Het donkergroene A-label is daarvan het bewijs. Het resultaat is een significant lagere Total Cost of Ownership (TCO).

DriPak® SX

DriPak® GX

DriPak® NX

Als trouwe partner bieden we graag een perfecte oplossing voor al uw luchtkwaliteitsvraagstukken. Daarom zijn er drie varianten: de DriPak® SX, DriPak® GX en DriPak® NX. Ze bieden subtiele onderlinge variaties qua materiaal, drukval en werkwijze. Altijd een passend antwoord dus.

Topprestaties leveren. Dat is ons doel bij AAF. Niet alleen in productinnovatie, maar ook organisatorisch, zoals in de productie en de distributie. Die topsportmentaliteit vormt de basis van het partnerschap met onze klanten. Samen met AAF lopen u én uw klanten voorop. Samen leveren we schonere lucht.

aafeurope.com | dripak.aafeurope.com

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

Conventionele energieopwekking

Figuur 5a en 5b: Totaal bespaarde energie vanaf febr.

2010 tot en met 2012 bij The Bank, Amsterdam

Duurzame energieopwekking vormen een investering in duurzaamheid met een goede terugverdientijd waar geen subsidie voor nodig is. De door de voorzitter van de Duurzame Energiekoepel voorziene ‘zeer substantiële bijdrage aan de energieneutraliteit van de gebouwde omgeving’ is daarmee een stuk dichterbij gekomen. q

∞ Over de auteurs: Victor van der Lee is adviseur Installect Bedrijven en Henk Broekhuizen is directeur Installect Advies Nijkerk

Meer informatie: De Installect-bedrijven www.installect.nl www.geocomfort.nl www.reduses.nl www.insted.nl p/a Ampèrestraat 19C 3861 NC Nijkerk T: 033-2465858

106 e JAARGANG JUNI 2013

43

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: ir. Hans Buitenhuis

Bodemenergie wordt voortrekker in prestatieborging Bodemenergie heeft de laatste jaren enorm aan populariteit gewonnen. Dat is geen wonder want het is de enige vorm van duurzame energie die rendabel is zonder subsidies of EIA, al is die laatste wel degelijk van toepassing. Er is echter een keerzijde: de vereiste vakkennis en de benodigde tijd en inspanningen voor ontwerp, uitvoering en beheer worden vaak onderschat met als gevolg dat de praktijkresultaten achterblijven. Achterblijvende energiebesparing, onbalans in de bodem, storingen of zelfs buiten bedrijf gestelde opslagsystemen zorgen voor extra kosten, negatieve publiciteit, teleurstelling bij opdrachtgevers en terughoudendheid bij vastgoedbeheerders. De sector en de overheid namen het initiatief om prestatieborging op de kaart te zetten en gerealiseerde energierendement verplicht te laten registreren en rapporteren.

B

odemenergiesystemen, meestal gecombineerd met warmtepompen, hebben de eigenschap dat hun functioneren nauw samenhangt met de jaarlijkse energiestromen voor verwarmen en koelen. Als de energiebalans in de bodem teveel verstoord raakt, bestaat er kans op voortijdige uitputting van de bronnen of zelfs thermische kortsluiting tussen de bronnen. Om de energiebalans te kunnen handhaven, moeten in de ontwerpfase de warmte- en koudebehoefte van een gebouw goed doorgerekend zijn en moeten voldoende marges in acht worden genomen, omdat de praktijk nu eenmaal weerbarstiger is dan de uitgangspunten op papier.

De temperaturen in warmte- en koudeafgiftesystemen zijn eveneens een kritische succesfactor voor het optimaal functioneren van energiesystemen met warmtepompen en bodemenergie. Gematigde aanvoertemperaturen zijn van belang, maar vooral de retourtemperaturen gooien roet in het eten. In koudeafgiftesystemen wordt het gekoeldwater te weinig opgewarmd.

Warmtewisselaars zijn te klein, regelkleppen zijn niet goed geselecteerd of functioneren niet correct, temperatuursensoren deugen niet of zijn niet goed gemonteerd en zo is de lijst nog veel verder uit te breiden.

44

JUNI 2013 106 e JAARGANG

En dan spreken we nog niet over de achilleshiel van bodemenergiesystemen: de automatische regeling en beveiliging van de systemen.

Nieuwe ontwerprichtlijnen Als je hoort, leest en ziet wat er allemaal mis kan gaan, lijkt het bijna een mirakel als een systeem met bodemenergie volledig goed functioneert. Het is dan ook geen overbodige luxe dat ISSO ontwerprichtlijnen heeft laten opstellen voor energiecentrales met bodemenergie.

Voor het ondergrondse deel heeft

SIKB een ontwerpprotocol laten ontwikkelen. Beide publicaties geven ontwerpers handvatten om het ontwerp gestructureerd en op een integrale wijze aan te pakken.

Bedrijven kunnen zich binnen afzienbare tijd laten certificeren volgens de BRL 6000, deel 21 (bovengronds deel) en BRL SIKB 11000 voor het ondergrondse deel.

Vakbekwaamheid aantonen Aan ontwerpers, uitvoerende partijen en onderhoudspartijen gaan op termijn vakbekwaamheidseisen gesteld worden. Personen die met bodemenergie aan de slag willen zullen een proeve van bekwaamheid moeten afleggen door een examen met goed gevolg af te leggen. Deze examens zijn door BodemenergieNL in samenwerking met CITO ontwikkeld. Voor degenen die zich willen laten (bij)scholen heeft BodemenergieNL een complete leergang Bodemenergie ontwikkeld met tal van modulen, die toegesneden zijn op de diverse doelgroepen. Niemand heeft straks meer een excuus om niet vakbekwaam te zijn.

Energierendement monitoren en rapporteren wordt verplicht

Figuur 1 â&#x20AC;&#x201C; Recent zijn door ISSO ontwerprichtlijnen voor WKO uitgebracht.

Komt het met ontwerprichtlijnen en vakbekwaamheidseisen dan vanzelf goed in de praktijk van bodemenergiesystemen? Daar mag je niet te hard op rekenen. Alle mooie woorden ten spijt draait het in de bouw uiteindelijk altijd om de laagste prijs.

Het vermijden van faalkosten tijdens realisatie krijgt weinig prioriteit. Het vermijden van extra beheer- en onderhoudskosten als gevolg van inferieure regelkleppen, slecht functionerende regel-software, ondergedimensioneerde warmte-

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

wisselaars enzovoort krijgt nog veel minder prioriteit. Zeer ten onrechte, zo laten monitorings-resultaten telkens weer zien.

Wil je de energetische kwaliteit van bodemenergiesystemen zichtbaar maken, dan zal die moeten worden gemeten en gerapporteerd. Wil je een gelijk speelveld voor alle partijen garanderen, dan zullen metingen en rapportage wettelijk verplicht moeten worden, omdat anders de extra kosten voor meetvoorzieningen onherroepelijk sneuvelen in de onbedwingbare drang om op laagste prijs te contracteren.

In de AMvB Bodemenergie die 1 juli 2013 in werking treedt wordt de Seasonal Performance Factor (SPF) aangewezen als maat om het energierendement vast te stellen. De SPF voor verwarming is gedefinieerd als: de nuttige geleverde warmte gedeeld door de benodigde energie voor verwarming. Op dezelfde wijze wordt de SPF voor koeling gedefinieerd. De precieze afbakeningen en wijze van meting van de SPF worden momenteel uitgewerkt en zullen waarschijnlijk dit najaar in een Ministeriële Regeling worden gepubliceerd.

En de praktijk nu?

In de media duiken met regelmaat verhalen op over slecht functionerende bodemenergiesystemen. De indruk ontstaat – en sommigen

beweren dat ook keihard – dat er vrijwel geen goed functionerende bodemenergiesystemen zijn en dat we beter kunnen stoppen met deze techniek. Het lastige is wel dat veel media alleen de aandacht vestigen op slecht functionerende systemen. Goed functionerende systemen, die er Figuur 2 – Haagse Hogeschool, vestiging Delft wel degelijk zijn, vormen geen nieuws. Dat neemt niet weg Haagse Hogeschool, dat er nog veel te verbeteren valt, vestiging Delft maar ook daarin zitten veel grijstin- De nieuwe vestiging op de campus ten. Er zijn ronduit slecht ontworvan de TU Delft (figuur 2) is een pen systemen, die niet goed toonbeeld van innovatie en duurkúnnen draaien en waar niet naar zaamheid geworden. Het is de om wordt gekeken. Er zijn ook meest duurzame hogeschool van prima installaties met bodemenerNederland die in 2009 de Nationale gie die probleemloos draaien en Energie Toekomst Trofee kreeg goed worden beheerd. Dat laatste, uitgereikt. Het energiesysteem voor het beheer, zorgt voor de nodige verwarmen en koelen bestaat uit grijstinten. Onze ervaring is dat het energieopslag in de bodem, warmbeheer van bodemenergiesystetepompen en asfaltcollectoren op men in het algemeen veel te weinig het parkeerdak en de hellingbaan. aandacht krijgt, waardoor correcties De asfaltcollectoren zijn bedoeld om niet plaatsvinden en bijvoorbeeld het oppervlak ijsvrij te houden, maar een energiebalans in de bodem in kunnen tevens benut worden om de de loop der tijd volledig scheef kan energiebalans in de bodem in groeien. Anderzijds is er met een evenwicht te houden. beetje aandacht en wat aanpassingen in de regeling van het systeem Het energiesysteem functioneert al heel veel te bereiken. Om dit te goed en wordt goed beheerd en illustreren volgen twee voorbeelonderhouden. De energiebalans in den. de bodem is in orde en neigt naar koudeoverschot in de bodem (figuur 3). Koudeoverschot in de bodem wordt door de vergunningverlener (Provincie) niet als een kwaliteitsverslechtering van de bodem beschouwd, maar moet beperkt blijven om op termijn geen thermische kortsluiting tussen de warme en koude bron te krijgen. Dit bijsturen kan met de asfaltcollectoren.

Gebouw Waternet

Figuur 3 – Energiebalans van de Haagse Hogeschool in Delft. Blauw is koelen, rood is verwarmen met energie uit de opslag en tegelijkertijd koude laden voor de zomer. De groene lijn geeft aan hoe de balans cumulatief verloopt.

Het hoofdkantoor van Waternet in Amsterdam kreeg een warmte- en koudeopslaginstallatie met warmtepomp. Naar aanleiding van een onbalans in de bodem en diverse gebruikersklachten raakten we hierbij betrokken en deden onder-

106 e JAARGANG JUNI 2013

45

Het opleidingencentrum voor Koude- en KlimaattecHnieK REguLIERE En AddITIonELE opLEIdIngEn, pRAKTISchE TRAInIngEn En ExAMEnS Beroepsbegeleidende leerweg (BBL) Aircomonteur (2)

Monteur koude- en klimaatsystemen (2)

Servicemonteur koude- en klimaatsystemen (3) Start weer augustus 2014 en mogelijk augustus 2015.

Service Technicus koude- en klimaatsystemen (4)

Kader Functionaris Engineering Technicus koude- en klimaatsystemen (4)

Iedere kwalificatie kent verplichte examens afstudeerkennis, met name: A. Vaktechniek algemeen, B. Vaktechniek specifiek, Nederlands, Leren Loopbaan en Burgerschap en Engels bij niveau 4.

Fâ&#x20AC;&#x201C;gassen opleidingen van categorie 1 t/m 4

Tailor-made training en cursussen op maat.

www.Kw1c.nl

TOTAL ENERGY - ENERGIEOPSLAG Koude & luchtbehandeling RCC

Figuur 4 – Flinke besparingen na monitoring en uitvoeren verbeterplan. De blauwe balken geven het gasverbruik per jaar aan, de lijn het elektriciteitsverbruik.

zoek naar de oorzaken en maakten een verbeterplan. Na een periode van monitoring met MonaVisa konden een aantal oorzaken van de problemen worden vastgesteld: • De warmtepomp functioneerde instabiel in verwarmingsbedrijf als gevolg van een onjuiste regelstrategie van het ondergrondse opslagsysteem.

• Er werd onvoldoende koude geladen doordat een groot deel van de opgewekte koude uit de warmtepomp in de winter naar gebruikers in het gebouw ging en dus niet in de bodem werd opgeslagen. Kennelijk was er een (onverwachte) koudevraag in de winter.

• De systeemopbouw van de energiecentrale leidde tot ongewenste beperkingen in de bedrijfsvoering.

Op grond van deze bevindingen heeft DWA in samenwerking met Waternet en de regelfirma een verbeterplan uitgewerkt en in een periode van twee jaar geïmplementeerd. De regeltechniek is vrijwel

In een gebouwautomatiseringssysteem zit een schat aan informatie waar nauwelijks iets mee wordt gedaan. Monavisa ontsluit deze informatie door de data te verzamelen, te analyseren en in een cockpit samen te vatten. Een gebouwbeheerder ziet in één oogopslag de stand van zaken.

Maar hij kan ook doorklikken tot detailniveau om te zien waar bepaalde meldingen vandaan komen. Monavisa monitort 24/7 en genereert automatisch rapportages en kan vanaf iedere plek via internet benaderd worden. Meer informatie op www.monavisa.info .

volledig herschreven en geprogrammeerd. Alle instellingen zijn kritisch nagelopen, met name de vrijgave voor verwarmen, koelen, laden en ontladen en over langere periode gemonitord. Tenslotte zijn enkele beperkte installatietechnische aanpassingen doorgevoerd om de bedrijfsvoering flexibeler te maken.

Deze acties zijn behoorlijk effectief gebleken. In 2010 waren de energiekosten met circa 60.000,- euro gedaald ten opzichte van 2008. Zoals figuur 4 laat zien is het gasgebruik voor de piekketels in twee jaar tijd ongeveer gehalveerd en is de stijgende trend van het elektriciteitsverbruik omgekeerd in een dalende.

Doordat de warmtepomp veel meer ging verwarmen werd de energieopslag weer met koude geladen en kon een inhaalslag beginnen om de balans in de bodem weer in evenwicht te krijgen. En last but not least: de gebruikersklachten waren verdwenen.

Krijgt bodemenergie een voortrekkersrol?

Naast de genoemde voorbeelden zijn er nog tal van andere te noemen. In het overgrote deel van de gevallen blijken zorgvuldig ontwerp en realisatie, de software voor de automatische regeling en het beheer van bodemenergiesystemen de oorzaken van achterblijvende resultaten.

Met de hiervoor genoemde maatregelen voor prestatieborging en het verplicht monitoren en rapporteren van het energierendement wordt de basis gelegd voor prestatie-afspraken tussen opdrachtgever en aanbiedende partijen. We zitten in

30 oktober 2013 WKO-manifestatie Op woensdag 30 oktober is er een WKO-manifestatie waarop de beschreven ontwikkelingen nader worden toegelicht en besproken.

In één middag wordt u hierover helemaal bijgepraat. Tevens zal er een debat plaatsvinden over de vraag of de mainstream van duurzame projecten alleen met verplichte regels op goede praktijkprestaties is te krijgen of dat er in de bouwsector andere mechanismen ontstaan die regelgeving overbodig maken.

het algemeen niet te wachten op extra regelgeving. Maar als dit de opmaat wordt voor het veel meer denken in prijs/prestatie-verhoudingen en total costs of ownership, is dat pure winst. Hopelijk wordt bodemenergie de voortrekker in deze absoluut noodzakelijke kwaliteitsslag. ∞ Over de auteur: ir. Hans Buitenhuis is directeur Adviesbureau DWA

Meer informatie: Adviesbureau DWA Duitslandweg 4 2411 NT Bodegraven Postadres: Postbus 274 2410 AG Bodegraven T: 088-1635300 E: dwa@dwa.nl I: www.dwa.nl

106 e JAARGANG JUNI 2013

47

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

nieuwe generatie waterkoelmachines en warmtepompen mingsvermogen tussen 130 en 800 kW. Door gebruik te maken van het koudemiddel r410a en meerdere scroll compressoren (tot 6) op een circuit wordt een hoge EEr/COP verkregen en vallen alle modellen in de energieklasse a.

Western airconditioning introduceert de nieuwe generatie High Energy Efficiency Performance luchtgekoelde waterkoelmachines en warmtepomp voor buitenopstelling type TETrIS 2a.

Daarnaast is de TETrIS 2a uitgevoerd met een “microchannel” batterij als condensor. Dit resulteert in een vermindering van het gewicht van de unit met circa 10% en een reductie van de koudemiddelinhoud met 30%.

De TETrIS 2a is leverbaar in 12 verschillende modellen met een koelvermogen tussen 100 en 700 kW en een verwar-

neem voor meer informatie contact op met Western airconditioning. Telefoon 0332477800. Email sales@western.nl

Aralco introduceert vraaggestuurd ventileren op basis van CO2 Energiezuinig ventileren levert een belangrijke bijdrage aan de steeds strengere EPC-normen. Daarnaast is de luchtkwaliteit en het thermisch comfort in het belang van de gezondheid van de bewoners essentieel.

Onderzoek heeft bevestigd dat vraaggestuurde ventilatiesystemen met CO2-sensoren de beste resultaten geven.

Daarom heeft aralco nVS een seazrie intelligente ventilatiesystemen ontwikzkeld: de Oxygreen CO2 in de uitvoeringen Light, regular en Optimum. Deze systemen creëren een gezond binnenklimaat, zijn eenvoudig in bediening en besparen op energie.

Bij deze vraaggestuurde ventilatiesystemen wordt de afvoer mechanisch geregeld op basis van de binnenluchtkwaliteit (CO2-concentratie). CO2, dat bij mens en dier door te ademen ontstaat, is een prima indicator voor de menselijke aanwezigheid en de luchtkwaliteit in een woning.

48

Juni 2013 106 e Jaargang

De toevoer van verse lucht geschiedt via zelfregelende toevoerroosters. De bediening anticipeert op het bewonersgedrag want deze is heel eenvoudig en nagenoeg automatisch.

Voor de luchttoevoer levert aralco nVS een groot assortiment zelfregelende ventilatieroosters. De roosters bieden een aantal unieke voordelen: de zelfregelende EPC-klep zorgt voor meer comfort en bespaart energie, de EasyClean® techniek verlaagt de exploitatiekosten en de suskasten VariaCoust EPC bieden de beste geluiddempende eigenschappen in de markt.

Om de luchtkwaliteit te verbeteren is het eenvoudig monteerbare aerofilTM filter te plaatsen. Het filtert de binnenkomende lucht tegen fijn stof en pollen.

Informatie: aralco nVS www.aralco.nl

ultradunne silicone verwarmingskabel Koelceldeuren die vastvriezen? Pijpen, tanks en kleppen die dichtvriezen? Een koeldisplay ruit die beslaat of condenseert?

Werkblad te koud?

Het is allemaal verleden tijd dankzij het toepassen van verwarmingskabel. Een verwarmingskabel kan langs bijvoorbeeld ruit of deurpost of om een pijp heen gewikkeld worden om zo de temperatuur constant te houden.

De verwarmingskabel met constant vermogen van Tasseron is zo dun, dat het bijna overal toepasbaar is.

De eigenschap “constant vermogen” wil zeggen dat iedere meter kabel evenveel warmte geeft, ongeacht de totale lengte van de kabel. Dit is een groot voordeel in een toepassing waar niet altijd dezelfde lengte benodigd is. Iedere gewenste lengte kan van een rol afgeknipt worden. Bij standaard weerstandsdraad is er minder vermogen bij een langere kabel.

Deze dunne verwarmingskabel heeft een constant vermogen dankzij een slimme parallelle schakeling.

Het is opgebouwd uit twee kernen met daaromheen het weerstandsdraad welke om de halve meter contact maakt met een kern. De silicone buitendiameter van de kabel is niet dikker dan een lucifer: Ø3,5mm en is daarmee de dunste in zijn soort.

Dankzij de silicone isolatie is de kabel ook heel erg flexibel. Het vormt uitstekend om allerlei contouren heen en laat zich zeer gemakkelijk om hoeken heen wikkelen.

Kijk voor meer informatie op www.tasseron.nl

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Brink Climate Systems eerste leverancier die zelf BiM verzorgt matie Model) met één bestand (model) werkt in plaats van meerdere bestanden. alle bouwpartijen kunnen aan dat bestand hun eigen data toevoegen.

Brink Climate Systems is de eerste leverancier van ventilatieoplossingen die zelf BIM-tekeningen voor haar warmteterugwintoestellen beschikbaar stelt.

Binnenkort komen ook voor de zonneboilersystemen en luchtverwarmers BIM families beschikbaar. Brink komt hiermee tegemoet aan de (toekomstige) wens van haar klanten.

De werkmethodiek BIM presenteert in één digitaal bestand alle informatie die nodig is voor het ontwerpen, bouwen en beheren van een bouwwerk. Met als resultaat: een eerdere signalering van mogelijke fouten en een soepelere communicatie tussen alle partijen. alle achterliggende informatie is zorgvuldig toegevoegd. Zo zijn er per familie keuzemogelijkheden ingevoerd: een ontwerper kan kiezen tussen het basistoestel en bijvoorbeeld een toestel in de Plus-uitvoering. nadat een wijziging is ingevoerd, wijzigt het artikelnummer automatisch. Ook zijn in de tekening koppelingen aangebracht naar de betreffende installatievoorschriften en 2ba.

Over BIM Het verschil tussen BIM en de traditionele ontwerpsystematiek is dat BIM (Bouw Infor-

Omdat BIM-software (verschillende programma’s mogelijk) webbased is, krijgen alle partijen direct een actueel overzicht als iemand data toevoegt.

Dat is een groot verschil met de ‘oude’ situatie, waarin verschillende partijen aparte programma’s en bestanden gebruikten (en nog steeds gebruiken), met ontwerp- en bouwfouten als mogelijk gevolg.

Om een voorbeeld te geven: in het bouwproces van een woning zijn riolering en luchtkanalen op dezelfde plaats ingetekend. Wanneer de riolering al is aangelegd en de installateur de luchtkanalen wil aanbrengen, zien ze dat op de beoogde plek van de luchtkanalen al riolering ligt. De plannen moeten worden gewijzigd, met extra tijd en kosten als gevolg. BIM helpt dit te voorkomen.

Brink Climate Systems levert systemen voor verwarming, koeling, ventilatie en warmwatervoorzieningen van woon- en werkplekken. nadere informatie Brink Climate Systems B.V. www.brinkclimatesystems.nl

Dakventilator met motor buiten luchtstroom Bij de DVn dakventilator bevindt de normmotor zich standaard buiten de luchtstroom. Daardoor is de DVn geschikt voor de meest uiteenlopende toepassingen, waaronder het afzuigen van vochtige en/of warme lucht. De ventilator is bovendien bestand tegen temperaturen van maximaal 120oC. De DVn heeft een waaier met achterovergebogen schoepen en een verticale uitblaasrichting. Deze uiterst robuuste en duurzame ventilatoren hebben een huis van zeewaterbestendig

aluminium. De grondplaat en het beschermrooster zijn van poedergecoat gegalvaniseerd plaatstaal. De motorplaat is gemonteerd op trillingdempers.

De DVn heeft al een laag geluidsniveau.

Maar deze zelfde ventilator is optioneel ook leverbaar als DVnI met extra isolatie voor akoestische demping. De DVnI serie is voorzien van 50 mm mineraalwol isolatie ter verlaging van het geluidsniveau naar de omgeving. nadere informatie: www.ruconsystemair.nl

106 e Jaargang Juni 2013

49

De opleiding KTA van Reed Business Opleidingen heeft mijn ogen voor koeltechniek geopend” – Servain van der Weide, deelnemer

Word expert in de Koel- en Klimaattechniek Zoekt u een praktische opleiding die aansluit op uw huidige kennis of wilt u graag het F-gassendiploma halen? Zoekt u een opleiding op het gebied van klimaatbeheersing?

Reed Business Opleidingen heeft met 15 opleidingen het breedste aanbod op zowel koeltechniek, klimaattechniek als meet- en regel in de klimaat. Van monteur tot ontwerper, dus op alle niveaus, zijn wij uw enige juiste keuze!

• 40 jaar ervaring • Altijd bij u in de buurt • Het breedste aanbod en op alle niveaus • Onafhankelijk examen afgenomen door PBNA Voor inschrijven ga naar: www.reedbusinessopleidingen.nl/rcc

NÚ EXTRA KORTING • F-gassen Cat I vanaf 1650,• F-gassen Cat II vanaf 1050,o.v.v. AO0032

www.reedbusinessopleidingen.nl/rcc

Kijk, dat werkt.

10-06-13 11:26

3320 rbo Koeltechniek 185x131.indd 2

Uw medewerkers om- of bijscholen in de koudetechniek?

Koudecentrum Rotterdam biedt diverse maatwerk opleidingen, trainingen en cursussen aan op mbo en post-mbo niveau. Trajecten die zowel op onze locatie als incompany gegeven kunnen worden.

Interesse? Neem contact op met de heer J. Doedijns via (010) 288 52 34 of mail j.doedijns@zadkine.nl Koudecentrum Rotterdam, Prins Constantijnweg 30, 3066 TA Rotterdam

www.zadkine.nl

A . P S.13 01 _ K-VA R I S P E E D -I Q _ B L . N L //

NEW ECOLINE VARISPEED

EENVOUDIGE EFFICIËNTIE? DE INTELLIG ENTE OPLOSSING.

Het aanhoudende succes van de BITZER intelligente compressoren is begonnen met de NEW ECOLINE VARISPEED serie. Haar geïntegreerde, zuiggasgekoelde frequentie regeling verlaagt de energiekosten aanzienlijk en levert een betrouwbare en effi ciënte functionering, zelfs bij hoge omgevingstemperaturen. Bovendien kan deze uitvoerig geteste BITZER compressor-serie eenvoudig en snel in gebruik genomen worden en bevat ze onderhoudsvrije frequentieregelaars. Kom meer te weten over onze producten via www.intelligent-compressors.com

LG’S ADD-ON VOOR AUTOCAD BESPAART U VEEL TIJD!

LG Climate Solutions

LG NIEUWS

LG GREENOVATION

LG ACADEMY

LG B2B

LG PRODUCT

LG LATS CAD BRENGT SNELHEID EN NAUWKEURIGHEID NAAR UW HVAC AUTOCAD ONTWERP Een compleet programma van commerciële airconditioning producten staat in deze add-on klaar om te worden gesimuleerd, volgens alle voorwaarden voor directe expansie systemen. Met op maat gemaakte lagen en echte blokken bent u in staat om zeer eenvoudig HVAC-projecten te ontwerpen waarin je een complete totaal oplossing in het ontwerp kunt creëren. Hiermee zorgt u voor nog meer nauwkeurigheid binnen uw ontwerp en kan uw tijdwinst per ontwerp oplopen tot wel 60%.

Wilt u meer weten over LG LATS CAD of zelf een exemplaar ontvangen van deze design software?

Neem dan contact op met LG via telefoonnummer 020 456 31 68, of stuur een bericht naar lg.klimaat@lge.com

www.lgklimaat.nl