RCC Koude en Luchtbehandeling nr. 5 by VMN Media

orgaan van de koninklijke nederlandse vereniging voor koude - KNVvK

105e Jaargang MEI 2012

RCCk&l Refrigeration & climate control | koude & luchtbehandeling

Besparen met WKO en WTW Ook in dit nummer

De aanpak van woonhuisventilatie Warmtewisselaar reinigt zelf buizen Milaan haalt warmte uit water

w.a i

rco

nt.

he sc ni ch te l e Ko n, se as g el Ko

l de an th oo r G

NATUURLIJK EN INNOVATIEF MET PASSIE, NIEUW BIJ UNIECHEMIE EEN SCHOT IN DE ROOS LU-VE biedt oplossingen en is gegarandeerd snel leverbaar. LU-VE koelers en condensors voor MVO-verantwoorde installaties, met alle koudemiddelen dus ook Propaan (R290), NH3 (R717) en sub- en transkritisch CO2 (R744).

Door blijvende innovatie in onze unitbouw bent u gegarandeerd bij de tijd. Kwaliteitsinstallaties voor NH3, CO2, Propaan of voor elk ander koudemiddel. Gedegen begeleiding door een ervaren team biedt een op maat gesneden ontwerp in 3D. Vakkundige uitvoering, volledig PED en ISO 9001-2008.

DUURZAAM EN INNOVATIEF: Uniechemie is als importeur en groothandel een gevestigde naam in

K oe lg as se n,

K oe lt ec hn is ch e

G ro ot ha nd el

de koudetechniek en airconditioning. Onze 50 medewerkers zetten zich enthousiast in voor de beste dienstverlening, advisering en service. Uniechemie is de schakel tussen producent en installateur. Haar productenpakket omvat nagenoeg het gehele werkveld van de koeltechnische installatiebedrijven, inclusief een eigen koelgasafvulstation en divisie aggregatenbouw. Uniechemie gaat verder dan de norm, vooral als het gaat om energie- en milieubesparing in zowel vries-, koel- als verwarmingsinstallaties. Meer weten? Even Uniechemie in Apeldoorn bellen.

Koelgassen, Koeltechnische Groothandel Uniechemie B.V. | Aruba 21, 7332 BJ Apeldoorn | tel: 055-5334529 fax: 055-5333729 | email: sales@uniechemie.nl | www.uniechemie.nl

IS HET AL TIJD OM MET R404A TE STOPPEN? R404A en R507 zijn uitgegroeid tot de meest populaire koudemiddelen. Was dit wel een goede keuze? Met die hoge GWP en dat matige rendement! Er zijn alternatieven en dat zijn niet alleen de natuurlijke koudemiddelen. R134a en R410A zijn bekend. Minder bekend zijn R407A, R407F en R442A. De GWP is ruim de helft en het rendement verbetert met minimaal 7% tot wel 20%. Dit geeft globaal een emissiereductie in 4 jaar tijd van 37%. Een interessant perspectief, vindt u ook niet? Wilt u meer informatie? Neem dan gerust contact met ons op.

redactioneel redactioneel Koude & luchtbehandeling RCC

Besparen met wko en wtw We leven in een dure wereld. De financiële crisis is nog altijd niet voorbij en links en rechts gaan bedrijven die vroeger over een onverwoestbare basis leken te beschikken, failliet. Bijna iedereen probeert zo zuinig mogelijk, maar tegelijk ook zo duurzaam mogelijk te ondernemen. Gelukkig lukt dat de laatste jaren steeds beter. In de koudebranche wordt daar ook hard over nagedacht. Een van de oplossingen die door hen wordt aangedragen is de warmtepomp met warmte/koudeopslag, een duurzaam en voordelig alternatief voor conventionele verwarming en koeling. De techniek is uit de kinderschoenen. Inmiddels is goed bekend hoe het moet en ook wat niet tot de mogelijkheden behoort. Toch kan niet iedereen er zomaar mee aan de slag, want er komt nog heel wat kijken bij het aanleggen en gebruiken van een dergelijke installatie. Het vergt een nauwkeurig technisch, financieel, operationeel en juridisch ontwerp. En daar is de koudebranche dan weer bij gebaat. Zo is bijvoorbeeld de Rabobank van Alkmaar tegenwoordig voorzien van een warmtepomp met wko en inmiddels heeft het bedrijf een energielabel A+. Ook in landen om ons heen wordt er flink aan die techniek gewerkt. In Milaan zijn ze daarmee al heel ver. In een energiecentrale, Canavese, kan met behulp van warmtepompen met wko 110 GWh warmte per jaar worden geleverd en dat is gelijk aan meer dan 13 miljoen m3 Nederlands aardgas. Aan het begin van de negentiger jaren startte het energiebedrijf met warmtelevering in Milaan en eind 2010 bedienden ze al 265.000 inwoners. Warmteterugwinning is een ander voorbeeld van een manier om duurzaam en zuinig om te gaan met warmte en koude. Bijvoorbeeld in ventilatie, waarbij de toe- en afvoerlucht door een warmteterugwinunit wordt geleid. De afvoerlucht geeft in de unit, via de warmtewisselaar, warmte af aan de toevoerlucht, welke op die wijze voorverwarmd de woning binnentreedt. Doordat er geen koude buitenlucht wordt toegevoerd, bespaart men aanzienlijk op energiekosten voor het verwarmen van het gebouw. En in het Moskoubad in Osnabrück wordt de zwembadinstallatie gespoeld met zwembadwater. Vroeger werd het spoelwater van 24 graden daarna geloosd en moest het zwemwater vervolgens worden aangevuld met water van 12 graden, dat eerst met een hr-ketel werd opgewarmd. Tegenwoordig verwarmen ze het verse water met behulp van het spoelwater en ook dat levert een enorme energiewinst op. Voorkomen is dus beter en vaak minder kostbaar dan genezen. In deze RCC Koude & Luchtbehandeling is er van alles over te lezen.

Christine Linneweever Hoofdredacteur RCC Koude & Luchtbehandeling

koude & luchtbehandeling Officieel Orgaan van: KNVvK Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude, (Royal Dutch Association of Refrigeration) Kantoor: Zandlaan 29, 6717 LN Ede; Postadres: Postbus 32, 6710 BA Ede. tel.: (0318) 69 71 98; fax: (0318) 69 71 99 E-mail: info@knvvk.nl Internet: www.knvvk.nl postgiro: 97360 / bankrelatie: RABO-bank 36.28.35.829 Directeur van het KNVvK-bureau: Gerard J. M. Vos NVKL, Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied van de Koudetechniek en Luchtbehandeling Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer, tel.: (088) 400 84 90 / fax: (088) 400 84 01 Email: info@nvkl.nl Internet: www.nvkl.nl NEKOVRI, Vereniging van Nederlandse Koel- en Vrieshuizen ‘De Beukenhof’, Strijpsestraat 51, Eindhoven Postbus 901, 5600 AX Eindhoven tel.: (040) 2565263 / fax: (040) 2553320 E-mail: info@nekovri.nl / Internet: www.nekovri.nl VERAC, Vereniging van leveranciers van airconditioning-apparatuur Postbus 12 - 3740 AA Baarn tel.: (035) 542 75 26 / fax: (035) 542 76 26 E-mail: info@verac.nl / Internet: www.verac.nl LUKA, Nederlandse Vereniging van Luchtkanalenfabrikanten Secretariaat LUKA / Old Hickoryplein 12 6461 EZ Kerkrade / Post adres: Postbus 153 / 6460 AD Kerkrade tel: 045-5350734 / fax: 045-5350735 E-mail: info@luka.nl / internet: www.luka.nl FKL, Federatie Koude- & Luchttechniek Boerhaavelaan 40 / Postbus 190 2700 AD Zoetermeer tel: (079) 353 13 50 / fax: (079) 353 13 65 E-mail: fk&l@fme.nl / Internet: www.federation-fkl.org VLA, Vereniging van Leveranciers van Luchttechnische Apparaten Boerhaavelaan 40 / Postbus 190 2700 AD Zoetermeer tel.: (079) 353 11 24 / fax: (079) 353 13 65 E-mail: vla@fme.nl Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl RAAD VOOR DE KOUDE, Beekenstein 86, 3328 ZD Dordrecht tel: +31(0)78 617 00 99 / fax: +31(0)78 618 95 24 E-mail: info@raadvoordekoude.nl Internet: www.raadvoordekoude.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI), Boerhaavelaan 40 / Postbus 190 2700 AD Zoetermeer tel.: (079) 353 11 24 / fax: (079) 353 11 15 E-mail: nki@fme.nl Internet: www.koelindustrie.nl Met medewerking van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB). Verschijnt maandelijks Uitgever, redactie en advertentie- administratie B+B Vakmedianet, Albrechtlaan 1, 1404 AH Bussum - Postbus 219, 1400 AE Bussum - Tel 035-6940740 redactie@vakmedianet.nl Accountmanagement Gejo Flierman (coördinatie) - Tel 035-6940740; mobiel 06 53 22 73 16 gejoflierman@vakmedianet.nl Uitgever Drs. Ruud Bakker Hoofdredacteur Christine Linneweever Eindredacteur Aline de Bruin Marketing Leendert van Wezel Traffic & Abonnementen-administratie Jolanda van Selm, traffic@vakmedianet.nl Art Direction / Vormgeving Mr. Richardson, Gerbert Roggekamp Voorzitter Redactieraad Ing. Dick Havenaar - dhavenaar@zonnet.nl Redactieraad Ing. E. Berends / Dr. Ir. C. van den Berg / H. Blok (secretaris) / Dr.Ir. J. Broeze / J. L. F. Hartmans / Ing. K. van Heiningen / Dr. Ir. C. A. Infante Ferreira / Mr. Henry Kruiper/ Ir. C.A. de Schipper MBA / G. J. M. Vos / B. P. M. Willems Abonnementen Nederland E 105,00 (excl. BTW) Buitenland E 125,00 (excl. BTW) Losse nummers E 11,00 (excl. BTW) Drukker Van der Wiel & Rosmalen Drukkers, Arnhem ISSN 0925-630X

105 e Jaargang MEI 2012

Trainen bij PTC+ is altijd ĂŠcht!

praktijktrainingen koude en klimaat

Doordat de praktijktrainingen bij PTC+ praktisch ingevuld worden zijn de trainingen echt zinvol. Technisch medewerkers zullen sneller en efficiĂŤnter werken na het volgen van onze praktijktrainingen. Onze trainers zijn afkomstig uit de praktijk en didactisch sterk waardoor de training naadloos aansluit aan uw behoefte.

PTC+ laat u niet in de kou staan! PTC+ Zandlaan 29, 6717 LN Ede Postbus 32, 6710 BA Ede

Tel: 0318 - 697111 Fax: 0318 - 634472 E-mail: info@ptcplus.com Internet: www.ptcplustechiek.nl

inhoud Koude & luchtbehandeling RCC

Rabobank maakt duurzaam statement met nieuwbouw

06 Nieuws 10 Verenigingsnieuws 34 Experts

Milaan haalt warmte uit water

Ecodesign? Laat u niet

verrassen op 1 januari 2013

Conservering van

voedingsmiddelen door

koudeketens (deel 6)

48 Productinfo

Advertentie-index

Warmtewisselaar reinigt zelf buizen

Warmtepompen met natuurlijke koudemiddelen

De aanpak van woonhuis足 ventilatie

Verder in dit nummer

AircoRent 7 Aircovent 1, 23 Airview Luchtbehandeling 11 Alklima 52 Ambrava / Samsung 19 Andrews Sykes 17 BuildingJobs / CoolJob.nl 23 Cool Green Solutions 19 CoolEnergy 49 Coolmark Bijsluiter Energie Consult 31 Future Climate Bijsluiter Gafco-Altron 13 Gasengineering GHP Bijsluiter Linum Europe 19 Lodam Electronics 51 Multi Import 13 Nicotra Gebhardt 6 NVKL 36 PTC+ 4 Recool 31 Rochema 26 Sabroe Products Benelux 9 Smeva Group 47 SWEP 32-33 Testo 39 Uniechemie 2 Ventilair Group 26 Western Airconditioning 22 Wijbenga 39 105 e Jaargang MEI 2012

iciëntie: en aarde eff n e v e schoep ë e g On profileerd e g t e m lug fans EVO – p ielen. w n ig N: des E R A T IO XT GEN E N E H FOR T READY t.com

www.nic

otra-geb

hard

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

Eneco neemt warmte/koudeopslag Danone Innovation Center over van OVG

Eneco gaat de installatie voor warmte/ koudeopslag (WKO) van het nieuwe Danone Innovation Center exploiteren. Het bedrijf neemt de WKO over van OVG, de projectontwikkelaar van het nieuwe gebouw van Danone Innovation Center. De looptijd van het exploitatiecontract is twintig jaar. Het project wordt gebouwd in het Utrecht Science Park in Utrecht en is volgens planning in mei 2013 gereed. Het gebouw heeft een oppervlakte van zo’n 20.000 m2 en bestaat uit kantoren, een proeffabriek en diverse laboratoria. De eigenaar van het gebouw is Hannover Leasing, een internationale vastgoedinvesteerder en toonaangevend aanbieder van beleggingsproducten in Duitsland. Eneco heeft veel ervaring heeft met dit soort installaties en gaat ook het technisch onderhoud van de WKO verzorgen. Het Danone Innovation Center wordt het nieuwe, internationale

Groei bij Wolf Energiesystemen

Sander Beijer is in dienst getreden bij Wolf Energiesystemen. Sander is in de buitendienst verantwoordelijk voor het rayon noordoost Nederland. Wolf wil met deze uitbreiding van het team, klanten nog beter

Nobelprijs-winnaar Sherwood Roland overleden

Frank Sherwood Rowland, geboren op 28 juni 1927, is op 10 maart 2012 overleden in Newport Beach in Californië. Begin jaren

onderzoekscentrum voor babyvoeding en vestigingsplaats van medischevoedingdivisies, zoals Nutricia. In het Danone Innovation Center gaan zeker 450 mensen uit verschillende andere vestigingen werken. Met het nieuwe innovatiecentrum in Utrecht Science Park bundelt Danone zijn R&D-activiteiten in Nederland, Duitsland en GrootBrittannië. De architect van het gebouw is Cepezed, het ontwerp van de installaties is gemaakt door Deerns. De engineering en uitvoering van het complex zijn in handen van BAM Utiliteitsbouw in Utrecht. Het kantoordeel van het gebouw heeft onlangs het duurzame BREEAM-NL-Excellent-ontwerpcertificaat ontvangen.

VERHUUR

Mobiel • Spotkoelers • Split-units • Luchtof Water-gekoeld • Full-service • Snel

van dienst zijn en ondersteunen met advies en energiebesparende concepten. Meer informatie: www.wolf-energiesystemen.nl

NOODHUUR

zeventig was hij er al zeker van dat de kwetsbaarheid van de ozonlaag problemen op kon leveren voor levende wezens. Dit was voor hem aanleiding om campagne te voeren tegen cfk’s, die de ozonlaag schaadden. In eerste instantie werd dit verhaal door de industrie naar het land der fabelen verwezen, maar later kreeg hij toch gelijk. In 1978 werden de cfk’s verboden in Amerikaanse spuitbussen. Later werden wereldwijde verdragen gesloten tegen het gebruik van cfk’s. Pas in 1983 werd er een gat in de ozonlaag boven Antartica ontdekt. In 1995 kreeg Rowland de Nobelprijs voor scheikunde, die hij deelde met zijn mede-onderzoeker Molina en de Nederlander Paul Crutzen.

105 e Jaargang mei 2012

ALS HET SNEL KOEL MOET

24 uur • Weekenden • Huur per dag

BEL GRATIS 0800 55555 12 www.AircoRent.nl opmaak def.indd 1

31-03-2006 13:34:25

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

Cleanroom Village creëert synergie

Chillventa 2012, van 9 tot 11 oktober 2012, presenteert opnieuw Cleanroom Village. Deze speciale tentoonstelling in hal 1 biedt ontwerpers, installatiemonteurs en exploitanten van schone en ultraschone kamers een internationaal georiënteerd forum voor informatie over airconditioning en ventilatie. “Cleanroom-technologie is een ideale aanvulling voor Chillventa, zoals blijkt uit

de succesvolle première van de Cleanroom Village tijdens Chillventa 2010. De Cleanroom Village creëert synergieën die zowel exposanten als bezoekers ten goede komen", aldus Gabriele Hannwacker, Exhibition

Director bij NürnbergMesse. De exposanten in de Cleanroom Village tonen innovatieve technologieën en concepten voor het ontwerp, de bouw en exploitatie van clean rooms in de industrie en onderzoek.

Roel Theunissen nieuwe directeur TVVL

die TVVL in verband met zijn pensionering na 12,5 jaar verlaat. Roel Theunissen, 43 jaar, heeft na zijn studie bouwkunde aan de TU Delft gewerkt in de uitgeverij- en ICT-branche en veel ervaring opgedaan als senior projectmanager, als leidinggevende en als coach. Sinds november 2011 is de nieuwe structuur van TVVL van toepassing. Met deze nieuwe structuur heeft TVVL kortere communicatie-

lijnen en werken de leden meer projectmatig samen. Tevens wordt een Maatschappelijke Adviesraad in het leven geroepen die maatschappelijke probleemstellingen aanbrengt. Het verwachte resultaat is dat TVVL sneller kan acteren op actuele maatschappelijke vraagstukken en het aantrekkelijker wordt voor leden en met name jongeren, om deel te nemen in de organen van de vereniging.

Goed nieuws voor vakbeurs Energie 2012

staat (zeer) positief tegenover investeringen in energiebesparing. Bijna de helft (42 procent) verwacht binnen afzienbare tijd een energieproject op te starten met als doel energie te besparen of op te wekken. Goed nieuws dus voor vakbeurs Energie 2012, van 9 tot en met 11 oktober in de Brabanthallen ’s-Hertogenbosch. Met ruim 200 exposanten loopt het totaalaanbod van Energie 2012 nu al voor in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Vorige editie werd het zonne-energieplein door bezoekers als meest interessante segment op de beurs ervaren. 34 procent hiervan wil het plein zeker ook dit jaar terug zien op de beurs. Het aanbod van solar is dan ook sterk

gegroeid. De beurs telt op dit moment 30 exposanten op dit gebied. Meer informatie: www.energievakbeurs.nl

leerd, kan de ruimte in de laadbak optimaal worden benut voor lading. Beide producten worden geleverd met het TSR-2-controllerplatform. Met behulp van deze controller kunnen chauffeurs de temperatuur in de vrachtwagen nauwkeurig

beheersen, ongeacht de producten die worden vervoerd. Dankzij de geavanceerde technologie voor het besparen van brandstof, plus de moderne logica voor temperatuurbeheersing kan de lading optimaal worden beheerd en wordt de winstgevendheid van het wagenpark geoptimaliseerd. Door deze universele benadering is de controller des te gebruiksvriendelijke en wordt de kans op een fout door de chauffeur verkleind. De UT-serie is beter bestand tegen corrosie en gaat zelfs onder de meest extreme omstandigheden langer mee.

Op 1 mei 2012 treedt Roel Theunissen in dienst bij TVVL als directeur verenigingsbureau. In deze functie is Roel verantwoordelijk voor de externe profilering van TVVL en geeft hij leiding aan de acht medewerkers van het verenigingsbureau. Roel Theunissen volgt Jan Aufderheijde op

Uit de Energie Enquête van Energiemedia en VNU Exhibitions blijkt dat onder een groot aantal branches bereidheid is om te investeren in energiebesparing. Bijna driekwart (71 procent) van de ruim 4600 respondenten

Thermo King-onderbouwunits sterk verbeterd

Thermo King, fabrikant van temperatuurbeheerssystemen voor diverse toepassingen binnen de transportsector en een merk van Ingersoll Rand, ontwierp de nieuwe UT-serie, waartoe de UT-800- en de UT-1200-unit behoren, ten behoeve van grote speciale transporten, zoals het vervoer van bloemen, hangend vlees en verswaren. Doordat deze units onder de laadruimte worden geïnstal-

mei 2012 105 e Jaargang

Waarom uw restwarmte niet hergebruiken?

Proceswarmte of condensatiewarmte van bestaande koelinstallatie +39°C 965 kW +34°C

Beschikbaar warm water voor proces of verwarming

HeatPAC 108 SR-W

+64°C 1150 kW +70°C

COP = 6,2

Sabroe HeatPAC - Maximale aanvoertemperatuur van 70°C te halen - Capaciteitsrange verwarmen 240-1150 kW - Koudemiddelvulling 20-48 kg - Gemiddelde COP van 6,2 Wenst u meer informatie of een vrijblijvend advies, neemt u dan contact op met ons via telefoon: +31 (0)78 - 6543944 of email: cg-eur-sabroe-dordrecht@jci.com

Energieverbruik 186 kW

Sabroe Products Benelux l Postbus 399 l 3300 AJ Dordrecht l www.sabroe.com

WTW-units WTW-units met kruisstroomwisselaar

WTW-units met tegenstroomwisselaar

Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder klimaatprobleem.

WTW-units met warmtewiel

WTW-units met geïntegreerde koeling en warmtepomp Type HRU 3 modellen: 8 -19 kW EER: 3,4 – 3,6 COP: 4,7 – 5,3

Hierboven illustreren wij graag de diverse WTW-units uit ons assortiment. Deze units zijn verkrijgbaar in horizontale en verticale modellen, met een luchtopbrengst van 200 tot 12.000 m³/uur.

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advisering en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Meer informatie over deze apparatuur kunt u eenvoudig opvragen via de QR-code hiernaast of door een bezoek aan onze website www.airview.nl

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

Anders denken in klimaatoplossingen

Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Themadag CO2 Hydraten Donderdag 7 juni 2012 vindt de themadag ‘CO2 Hydraten’ bij informatiecentrum Ecofactorij in Apeldoorn plaats. Plaats van samenkomst:

Ecofactorij informatiecentrum, Ecofactorij 18, 7325WC Apeldoorn Het gebeurt de koudetechniek niet elke dag, dat er iets compleet nieuws wordt bedacht. Een nieuwe techniek, een nieuw proces dat ons dagelijks voorstellingsvermogen nog te buiten gaat. Drie jaar geleden kwam TU Delft binnen het collectieve onderzoek van de Koudegroep Delft – Wageningen met CO2-hydraten op de proppen. Dit zijn kristalsuspensies van CO2 in water. Onder specifieke omstandigheden van druk en temperatuur kunnen, in mengsels van water en CO2, hydraatslurries gevormd worden. De hydraatkristallen hebben een hoge latente warmte (400 kJ/kg) en zullen bij direct contact met het te koelen product sublimeren, waardoor de temperatuur van het product snel verlaagt. De CO2 heeft tevens een conserverende werking. Een consortium bestaande uit de TU Delft, IBK Koudetechniek, Grolleman Coldstore, Lunenburg en het Innovatienetwerk S3H heeft een pilotinstallatie gebouwd. Op deze installatie is bewezen dat hydraten te maken zijn. De capaciteit is beperkt, zo’n 100 gram per uur. Momenteel loopt een subsidieaanvraag voor een proefinstallatie van 40 tot 50 kg slurry per uur. De potentiële voordelen van CO2-hydraatslurries zijn: - Conserverende werking van CO2-hydraten - Gevolgen voor factor 3 betere warmteoverdracht op afkoelsnelheid - Concrete vermindering van voedselverspilling door lager kiemgetal en snellere afkoeling - Verwachte energiebesparing > 10%. De bijeenkomst is bedoeld om te inspireren en kennis te delen. De toegang is gelimiteerd tot 50 personen.

Programma:

15.15 – 15.40 uur:

Ontvangst

15.40 – 15.45 uur:

Opening door de dagvoorzitter Gerard Vos, KNVvK

15.45 – 16.15 uur:

Wat zijn hydraatslurries, Carlos Infante Fereirra – TU Delft

16.15 – 16.45 uur:

De bouw van de pilotinstallatie, Peter Augustinus – IBK Groep

16.45 – 17.15 uur:

Innovatienetwerk S3H Perspectieven en projectontwikkeling, Steven Lobregt

17.15 – 18.00 uur:

Warme broodmaaltijd

18.00 – 18.45 uur:

Bezichtiging installatie bij Grolleman Coldstore

18.45 uur:

Afsluiting met drankje

mei 2012 105 e Jaargang

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Deelname:

KNVvK leden: KNVvK-leden ontvangen een ledenkorting van 30% van €200,- en betalen €140,-. Voor gepensioneerden, commissieleden en bestuur van de KNVvK geldt een verlaagd tarief van €40,-. Studenten (op vertoon OV -kaart), €25,-. Niet leden van de KNVvK per persoon, €200,-.

Aanmelding:

Uw aanmelding dient uiterlijk op donderdag 31 mei 2012 op het secretariaat van de KNVvK te zijn: Postbus 32, 6710 BA Ede, Fax: +31(0)318697199, E-mail: info@knvvk.nl, Internet: www.knvvk.nl onder themadagen. Na uw inschrijving wordt een factuur toegestuurd. Annuleren is alleen schriftelijk mogelijk tot uiterlijk maandag 28 mei 2012. Annulering daarna brengt €50,- administratiekosten met zich mee. Alle genoemde bedragen zijn exclusief 19% BTW.

✁

A a n m e l d i n g sf o r m u l i e r

Themadag CO2 Hydraten

Donderdag 7 juni 2012 vindt de themadag ‘CO2 Hydraten’ bij informatiecentrum Ecofactorij in Apeldoorn plaats. Plaats van samenkomst:

Ecofactorij informatiecentrum, Ecofactorij 18, 7325WC Apeldoorn Wel/geen KNVvK-lid, gepensioneerd KNVvK-lid, student *

Bedrijf:________________________________________________________________________________________________________________ Naam: ________________________________________________________________________ Voorletters:__________________________ Adres:_________________________________________________________________________________________________________________ Postcode: _____________________ Woonplaats:________________________________________________________________________ Tel.: (overdag)__________________Tel.: Bedrijf:_________________________________________________________________________ Mobiel nummer:_____________________________________________________________________________________________________ E-mailadres: _________________________________________________________________________________________________________ * doorhalen wat niet van toepassing is. Uw deelname moet uiterlijk donderdag 31 mei 2012 op het secretariaat van de KNVvK zijn: Postbus 32, 6710 BA Ede, Fax: +31(0)318697199, e-mail: info@knvvk.nl, website: www.knvvk.nl onder themadagen. Na uw inschrijving wordt een factuur toegestuurd. Annuleren is alleen schriftelijk mogelijk tot uiterlijk maandag 28 mei 2012. Annulering daarna brengt € 50,- administratiekosten met zich mee.

105 e Jaargang mei 2012

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

10e IIR Gustav Lorentzen conferentie 2012 25 tot en met 27 juni 2012 bij TU te Delft Zandlaan 29 6717 LN Ede Postbus 32 6710 BA Ede T: +31(0) 318691198 F: +31(0) 318691199 I: www.gl2012.nl E: info@gl2012.nl

Award presentation The Gustav Lorentzen organizing committee is very proud to announce that the Kamerlingh Onnes Medal of honour will be presented to Dr. Philippe Lebrun of CERN. during the Monday morning session of the 10th Gustav Lorentzen conference 2012.

Platinum sponsor

Gold sponsor

The Kamerlingh Onnes Medal is an initiative of the Dutch Royal Association of Refrigeration ( KNVvK) and is handed out to persons or institutes with an extraordinary merit for the development or application in refrigeration technology. The first Award was handed out in 1950 and now it will be the 17th time to present this prestigious Award. Prof. Dr. Peter H. Kes of the Leiden University and chairman of the Kamerlingh Onnes Jury will present the preamble. Details of the program and timing will be visible on www.gl2012.nl

New sponsor Unilever joined us as Bronze sponsor and will exhibit an ice cream cabinet, working on a natural refrigerant. GL 2012 participants can take their ice from this cabinet and learn about the technical details.

Technical tours As announced on the website the technical tours are all taking place on the Thursday June 28 after the conference. The subjects of the tours are divers and joining one of them will deepen your insight. You can choose from: ■ Training in relation to natural refrigerants, guided by a workshop ■ CO2 refrigeration plant for fish storage and processing, where you can raise all the questions in relation to CO2 plants ■ Ammonia liquid/vapour separation technology, based on recent theoretically research and a demonstration of the practical outcome ( for safety reasons with water) ■ Ammonia ice rink combined with swimming pool will unveil all the secrets of NH3 heat recovery ■ History of cryogenic development by a tour through the Museum Boerhaave with a presention of Prof.dr. Dirk van Delft about Heike Kamerlingh Onnes and a presentation of Prof. dr. Peter H. Kes about Supra-conductivity. With both a personal guided tour through the present Dutch Centre of Leiden and a visit to the Kamerlingh Onnes Building.

Silver sponsor

SSCS Zeist

Bronze sponsor

Each of the tours will have guidance and explanations of experts, familiar with the subject. So, don’t hesitate and go to www.gl2012.nl and register for both the high quality conference and one of the technical tours. De uitreiking van de Kamerlingh Onnes-medaille vindt plaats tijdens de plenaire sessie op maandagochtend 25 juni 2012 van de 10e IIR Gustav Lorentzen conferentie 2012 bij de TU-Delft en is ook toegankelijk voor belangstellenden voor deze uitreiking die niet aan de conferentie deelnemen. Zij kunnen aan het ochtendprogramma deelnemen en daarmee ook de uitreiking bijwonen inclusief de receptie en de lunch daarna. Hiervoor dient men zich op te geven bij de KNVvK en niet via de registratie van de conferentie Opgave kan via de website www.knvvk.nl waar ook informatie over dit programmaonderdeel is te vinden. De kosten voor het van het ochtenddeel, waar de uitreiking in plaats vindt tijdens de plenaire sessie in de Aula van de TU, bedragen € 40,= per persoon exclusief BTW. Na inschrijving wordt een bevestiging gestuurd, door de KNVvK, van deelname en de factuur. Op de website van de conferentie www.gl2012.nl is ook informatie te vinden over het programma.

mei 2012 105 e Jaargang

International Partner

Made possible by

Sangi , Inaba, EDC, Aspen Sauermann, Rodigas, Vecamco R

Gafco-Altron is al jarenlang uw vertrouwde klimaatspecialist

www.multi-import.nl

voor chillers

voor ventilator convectoren

voor regelapparatuur voor airconditioning

voor airconditioning

Multi Import,

Gafco-Altron maakt het u gemakkelijk. Bezoekt u onze website voor het gebruiksvriendelijk bestellen van onze producten via extranet.

www.gafco-altron.nl

Flexibel en Snel

Hongkongstraat 10 - 14, 3047 BS Rotterdam, Nederland Telefoon : 010 - 437 62 55 : 010 - 437 67 65 Fax : info@multi-import.nl Email

Hoge kwaliteit uit voorraad leverbaar

nvkl verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Cursus Natuurlijke koudemiddelen en ontwerp start najaar 2012 Het opleidingscentrum GOo en het Expertisecentrum Koudetechniek in Ede van PTC+ start in september van dit jaar met een nieuwe cursus NK2. Deze cursus gaat over het ontwerpen en bouwen van koude- en klimaatsystemen met natuurlijke koudemiddelen. De cursus is onderdeel van een serie cursussen die al eerder is opgezet door de NKVL. Deze serie staat in het teken van veilig omgaan met natuurlijke koudemiddelen. Met deze cursussen onderstreept de NVKL het maatschappelijk belang van kennisontwikkeling binnen en rondom koudetechniek. Het gebruik van natuurlijke koudemiddelen neemt sterk toe, mede als gevolg van de verplichte uitfasering van het koudemiddel R22 per 1 januari 2015. Vanaf januari 2015 wordt R22 daarom geleidelijk uitgefaseerd.

Voordelen Het gevolg is dat op grote schaal koude- en klimaatsystemen worden aangepast en vervangen door nieuwe, die werken met natuurlijke koudemiddelen zoals ammoniak, kooldioxide en koolwaterstoffen. Bij koolwaterstoffen kan vooral worden gedacht aan propaan en isobutaan. Het voordeel van deze natuurlijke koudemiddelen is dat ze van nature in de atmosfeer voorkomen, dus geen gevaar vormen voor de dampkring. Echter, boven bepaalde concentraties, kunnen ze schadelijk zijn voor de mens en producten, zoals groenten en fruit. De stoffen kunnen giftig, verstikkend of brandbaar zijn. Veilig werken is dus van levensbelang.

heidsprotocollen. Er is ook veel aandacht voor de natuurkundige processen en de praktische ontwerpstructuren voor nieuw te ontwerpen koude- en klimaatsystemen en de componenten die erin kunnen worden toegepast. Tot slot is er veel aandacht voor de energiehuishouding. Energiebesparing is immers op dit moment één van de belangrijke thema’s, zowel met het oog op het terugdringen van gebruikskosten, als van de uitstoot van kooldioxide.

Experts De nieuwe cursus NK2 gaat van start op 18 september 2012 in het Expertisecentrum Koudetechniek van PTC+ in Ede. De cursus wordt begeleid door experts in het vakgebied, met een jarenlange praktijkervaring. In totaal beslaat de cursus tien cursusdagen van 16.00 uur tot 20.30 uur. De cursus wordt afgesloten met het zelf vervaardigen van een werkstuk, dat na beoordeling leidt tot het uitreiken van een certificaat.

Deelname Deelname staat open voor ontwerpers, adviseurs en projectleiders met basiskennis van de koudetechniek. De deelnamekosten bedragen 1495 euro exclusief BTW en is inclusief een 300 pagina’s tellend leer- en tabellenboek, samengesteld met ondersteuning van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatie Bedrijf (OTIB).

GOo is een initiatief van de NVKL en ORKA. GOo is opgericht om te werken aan een hoger opleidingsniveau in de sector van koudetechniek en luchtbehandeling.

Cursus De cursus bestaat uit verscheidene elementen. De cursus geeft inzicht in de actuele weten regelgeving en veilig-

mei 2012 105 e Jaargang

Meer informatie over deze cursus is te vinden op www.opleidingscentrum-go.nl

verenigingsnieuws nvkl RCC Koude en luchtbehandeling

Benchmark 2012

Voor de installateurs en leveranciers van de NVKL staat de benchmark-vragenlijst weer open! U heeft per brief een persoonlijke autorisatiecode ontvangen. Ga naar het ledendeel op de website om de benchmark in te vullen. U ontvangt daarna een waardevol rapport over hoe uw bedrijf presteert ten opzichte van het gemiddelde in de sector.

Koude & Klimaatstraat werkt versterkend!

Tijdens de beurs in Venray stonden de NVKL-leden gecentreerd in de Koude & Klimaatstraat. Buiten de gezelligheid van collega-bedrijven onder elkaar, werd de straat door de standhouders als zeer versterkend ervaren. Bezoekers hoefden niet de hele beurs door te zoeken voor het aanbod aan koeling en klimaatbeheersing, maar konden op één locatie terecht. Voor de Installatievakbeurs in Hardenberg staat de Koude & Klimaatstraat al ingepland en willen we ervoor zorgen dat de sector nog prominenter in beeld komt. Meer informatie hierover kunt u opvragen bij Karin van der Maarel, kso@nvkl.nl.

30 mei 2012

Alle remmen los op de ledenvergadering van de NVKL!

De algemene voorjaarsledenvergadering van de NVKL vindt plaats op woensdag 30 mei aanstaande, ditmaal bij het ANWB Test- en Trainingscentrum in Lelystad. In deze algemene ledenvergadering wordt u natuurlijk bijgepraat over de actuele ontwikkelingen die voor u van belang zijn. Daarnaast zal er vooral tijd worden ingeruimd voor het presenteren en discussiëren over de vast te stellen NVKL-hoofddoelstellingen. Wilt u het toekomstige beleid van de NVKL meebepalen, zorg dan dat u er deze keer zéker bij bent!

Alle remmen los! Naast de serieuze verenigingszaken is er ook weer ruimte om met uw branchegenoten bij te praten. Daarbij stappen we op het ANWB-terrein in de ANWB-auto of op de eigen motor om ieders rijvaardigheid te testen. Hierbij is tevens een wedstrijdelement aan de orde. Spanning en actie gegarandeerd!

Programma 09.45 uur Ontvangst 10.15 uur Algemene ledenvergadering 12.15 uur Lunch 13.00 uur Grip- en sliptraining (ANWB-auto of eigen motor) 18.00 uur Borrel

Aanmelden Als NVKL-lid ontvangt u een aparte digitale uitnodiging voor de ledenvergadering. Heeft u deze uitnodiging niet ontvangen, stuurt u dan een email naar info@nvkl.nl.

105 e Jaargang mei 2012

WKO RCC Koude & luchtbehandeling

Door Charles Hasselman

Rabobank Alkmaar maakt duurzaam statement met nieuwbouw Het nieuwe pand van Rabobank Alkmaar en omstreken behoort tot de top tien van duurzame gebouwen in Nederland. Tijdens de officiële opening afgelopen april nam directievoorzitter Kees Jasperse van de Rabobank Alkmaar trots het energielabel A+ in ontvangst. Hij kreeg dit ‘groene diploma’ voor zijn gebouw van Arie Huisman, manager installatieadvies bij DWA installatie- en energieadvies. Duurzaamheidsexpert DWA verzorgde het advies voor de technische installaties, bouwfysica en brandveiligheid. Ook begeleidde DWA de subsidieaanvragen.

ij de totstandkoming van het nieuwe pand van Rabobank Alkmaar is zogenoemde integrale duurzaamheid nagestreefd. Dat betekent dat bij ontwerp naast aandacht voor de inzet van allerlei duur-

zame en hoogwaardige bouwkundige en installatietechnische toepassingen, ook de duurzaamheidaspecten voor de gebruiker centraal stonden. Zo heeft het gebouw bijvoorbeeld hightech klimaatplafonds, maar er kan

ook gewoon een raam open zonder dat het klimaatsysteem van slag raakt. De integrale aanpak heeft geleid tot een optimaal duurzaam gebouw waar mensen in een veilige en comfortabele omgeving hun werk kunnen

Overzichtsafbeelding Rabobank Alkmaar. Foto: DWA

MEI 2012 105 e Jaargang

WKO Koude & luchtbehandeling RCC

Tijdens de officiële opening afgelopen april nam directievoorzitter Kees Jasperse van Rabobank Alkmaar trots het energielabel A+ in ontvangst. Hij kreeg dit ‘groene diploma’ voor zijn gebouw van Arie Huisman, manager installatieadvies bij DWA installatie- en energieadvies. Foto Rabobank Alkmaar.

doen op de manier zoals de bank dat graag wil.

Open structuur De Rabobank wil openheid en transparantie uitstralen. Een van de belangrijkste voorwaarden van de opdrachtgever was dat dit in het ontwerp tot uiting moest komen. Het ontwerpteam van Leijh Kappelhoff Seckel Van den Dobbelsteen Architecten vertaalde deze wens in een pand met een zeer open structuur en veel licht. In het pand zijn vrijwel geen scheidingswanden te vinden. De indeling biedt de circa 200 medewerkers gelegenheid om op een nieuwe manier te werken. De werkplekken zijn flexibel, zelfs voor het management zijn geen vaste plekken. Medewerkers sluiten hun laptops aan op plug-and-playzuilen. De openheid en transparantie stimuleren het samenwerken en ontmoeten. Een andere voorwaarde was dat de nieuwe Rabo-vestiging een van de duurzaamste kantoren in Nederland moest worden. Volgens de filosofie van de trias energetica is in het ontwerpproces in drie stappen toegewerkt naar een zeer energieefficiënt gebouw. Eerst is gekeken naar reductie van de energiebehoefte met bouwkundige maatregelen. De tweede stap was het benutten van de vrijkomende energie en de derde het benutten van duurzame energiebronnen. Het gebouw heeft een EPC van 0,55, de helft minder dan de wettelijke eis voor kantoren.

Windmolens Een statement is gemaakt door het

pand helemaal onafhankelijk te maken van fossiele brandstoffen. Een groot deel van de elektriciteit wordt opgewekt met windmolens op het dak, zonnepanelen en in de glasgevel geïntegreerde zonnecellen. Dankzij de inzet van zonne- en windenergie kan de Rabo-vestiging jaarlijks 110.000 kWh aan elektriciteit opwekken. Een systeem van warmte/koudeopslag zorgt voor de uitgekiende klimaatbeheersing van het gebouw. De monobronnen hebben een capaciteit van 80 m3/h. De aangesloten warmtepomp heeft een verwarmingscapaciteit van 426 kW en een koelcapaciteit van 336 kW. Een elektrische boiler met een capaciteit van 250 kW zorgt voor back-up bij uitval van de warmtepomp of bij een piek in de vraag.

WIE ZIJN WIJ ? AL 40 JAAR MARKTLEIDER OP HET GEBIED VAN VERHUUR VAN AIRCONDITIONING, VERWARMING, ONTVOCHTIGING EN VENTILATIE AAN DE ZAKELIJKE MARKT Met onze producten en diensten ondersteunen wij onze klanten bij de uitdagingen die zij in de dagelijkse praktijk tegenkomen. Of het nu gaat om een geplande situatie of een noodgeval, wij zorgen ervoor dat het zo snel, deskundig, professioneel en kostenbesparend mogelijk wordt opgelost.

AIRCONDITIONERS

Klimaatplafond De warmte en koelte wordt via een klimaatplafond in de ruimte gebracht. Hiermee kan het klimaat tot op werkplekniveau individueel worden ingesteld. Doordat het plafond een groot oppervlak beslaat, (circa 4500 vierkante meter) kan het binnenklimaat heel efficiënt beheerd worden. De benodigde koeling en verwarming van de ruimte wordt overgebracht via straling, waardoor het klimaatsysteem in de hoogste comfortcategorie valt. Daarin spelen de uitstekende akoestische eigenschappen van het klimaatplafond ook een grote rol. Een te hoge geluidsproductie van het ventilatiesysteem is in kantoortuinen een van de meest gehoorde klachten. Volgens projectleider Ronald Engels van Unica Installatietechniek heeft de Rabobank de duurzame lat heel hoog

CHILLERS

BOILERS

24/7 SERVICE

0900 26 37 397 andrewssykes.nl 105 e Jaargang MEI 2012

WKO RCC Koude & luchtbehandeling

Het nieuwe pand van Rabobank Alkmaar en omstreken behoort tot de top tien van duurzame gebouwen in Nederland. Foto: Hevo

gelegd. En dan kun je mooie installaties bouwen. “De WKO-installatie is daar een mooi voorbeeld van. Een volledig duurzame installatie, die in de zomer uit een diepe aardlaag koud water oppompt voor de koeling en tevens warmte afgeeft. In de winter werkt dat principe precies omgekeerd, zodat er per saldo geen energie aan de bodem wordt ontrokken. Je moet natuurlijk die balans goed in de gaten houden en goed registreren hoeveel warmte en koude je afneemt en teruggeeft. Als die balans klopt, ben je 100 procent duurzaam.”

Energiespiegel Alle bij de bouw en installatie betrokken partijen zijn ver gegaan om de duurzaamheidambitie van de opdrachtgever waar te maken. Zo maakte Croon Elektrotechniek bijvoorbeeld uitsluitend gebruik van duurzaam geproduceerde leidingen en buizen die bij brand bovendien geen giftige dampen voortbrengen. Het energiegebruik van het gebouw wordt met het door DWA ontwikkelde program-

MEI 2012 105 e Jaargang

ma Monavisa inzichtelijk gemaakt. Niet alleen de eigenaar van het pand krijgt inzicht in de energieprestatie. In de ontvangsthal visualiseert een energiespiegel in begrijpbare eenheden wat er aan energie wordt opgewekt en gebruikt. Ook bezoekers worden op deze manier op de hoogte gesteld van de bijdrage van de Rabobank aan een duurzame samenleving.

Droom Arie Huisman is als adviseur bij DWA gespecialiseerd in duurzame oplossingen en technieken voor gebouwen. Zijn missie was om het nieuwe pand van de Rabobank in Alkmaar naar het hoogste niveau van duurzaamheid te brengen. “Duurzaamheid is bij dit kantoor geen vraag geweest, maar een must”, aldus Huisman. “We hebben met zijn allen de droom van een zeer bevlogen en inspirerende opdrachtgever waargemaakt.” Huisman is ervan overtuigd dat het proces een belangrijke invloed heeft gehad op het eindresultaat. “De proceskwaliteit bepaalt in hoge mate

de projectkwaliteit. Het maken van een structuurontwerp was de belangrijkste fase van het ontwerpproces. In die fase heb je nog een maximum aan vrijheidsgraden en kunnen ideeën worden gegenereerd. Naarmate je dichter bij de uitvoering komt, nemen de vrijheidsgraden af en het effect op kosten toe.” Iedereen heeft de mond vol van duurzaamheid. Huisman: “Vaak gaat het slechts om window dressing. In dit geval was dat zeker niet zo. Je moet geloven in duurzaamheid en je realiseren dat het harde noodzaak is om onze volgende generatie niet met een onoplosbaar probleem op te zadelen. Vaak wordt duurzaamheid afgewogen op basis van meer- en minderkosten en besparing in exploitatie. Uiteraard is dit nodig, maar je moet duurzaamheid ook in een ander perspectief willen zien. Want de meerkosten van duurzame technieken en oplossingen zijn vaak maar een paar procent van de totale jaarkosten. In dat licht bezien, krijg je een heel andere discussie.”

Voortrekkersrol In het pand van Rabobank Alkmaar is veel onzichtbare duurzaamheid gerealiseerd. Huisman: “De voorbijganger heeft geen boodschap aan onzichtbare duurzaamheid. Je moet een statement maken door duurzaamheid te laten zien aan de omgeving. Zo zijn op het dak zijn vier windmolens geplaatst en in een aantal glazen wanden zijn zonnecollectoren opgenomen. Dat is een bewuste keuze voor zichtbare duurzaamheid geweest. Of deze duurzame oplossingen ook echt rendabel zijn, is in dit geval minder interessant, een gebaar maken wel. De bank kan daarin een voortrekkersrol spelen en laten zien dat het echt kan.”

Meer informatie: DWA installatie- en energieadvies Duitslandweg 4, 2411 NT Bodegraven Postbus 274, 2410 AG Bodegraven T: 088 - 163 53 00 F: 088 - 163 53 01 E: dwa@dwa.nl I: www.dwa.nl

HVAC/R dakinstallaties ? Gebruik de universele Big Foot systemen ! U staat voor een airco-, koel-, of luchtbehandelingsinstallatie op een vlak dak en wenst hiervoor duurzame draagsystemen ? Linum biedt u het complete Big Foot Systems programma aan, met keuze uit alle Fix It Foot, I Beam, H-frame en modulaire en verstelbare Big Foot systemen. Standaard of maatwerk, samen vinden we steeds een geschikte oplossing !

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

ERV (Energie Regeneratie Ventilatie)

Bel Linum voor alle info !

Official distributor

2-2012 20 JAAR9LIN UM EUROPE

Linum Europe bv

Glasblazerstraat 4 • 2984 BL Ridderkerk T 0180 46 35 88 • F 0180 46 35 69 E-Mail: info-nl@linum.eu Web: www.linum.eu (met 24/7 E-Shop)

RCC 2012 bigfoot.indd 1

1/13/2012 2:33:25 PM

Spoorstraat 10 4431 NK ‘s-Gravenpolder info@coolgreensolutions.nl www.coolgreensolutions.nl

Ventileer uw ruimte op energie-efficiënte, milieubewuste wijze met Samsungs ERV unit. In de diamantvormige cellulose

warmtewisselaar,

waar

aangezogen

afgezogen luchtstromen elkaar in tegenstroom passeren,

“Wij noteerden een besparing van 30% op ons energieverbruik!”

vindt overdracht van warmte én vocht plaats. Hierdoor is een condensafvoer niet nodig en wordt voorverwarming overbodig. De ERV unit functioneert moeiteloos tot een buitentemperatuur van -15oC.

Specialist in natuurlijke koudemiddelen Wij fabriceren innovatieve koelunits die uitsluitend gebruik maken van natuurlijke koudemiddelen. Duurzaam: geen chemische koudemiddelen meer toegepast en besparing op energieverbruik.

www.coolgreensolutions.nl

Naast leverancier van kwalitatief hoogwaardige Samsung klimaatbeheersingssystemen is Ambrava een volwaardig partner, die continue toegevoegde waarde levert bij haar product. Zij ondersteunt u met haar kennis en kunde, producttrainingen en een ruime voorraad goederen. Vandaag besteld, morgen geleverd!

www.samsung-klimaat.nl

warmtepompen RCC Koude & luchtbehandeling

Door ing. Klaas de Jong idee@energieprojecten.com

Milaan haalt warmte uit water In de stad Milaan draaien sinds enkele jaren twee warmtepompen van formaat. Het thermisch vermogen is maar liefst 15 megawatt per stuk. De lift van deze warmtepompen is ook mega. De verdamper levert koud water van ongeveer 5ÂşC terwijl het water uit de condensor op een heel bruikbare temperatuur van 85ÂşC wordt geleverd. Opmerkelijk is dat de warmtepompen zijn uitgevoerd met een centrifugaal compressor (twee trappen) en dat er geen synthetisch koudemiddel wordt gebruikt. De centrale voor Canavese kan 110 GWh warmte per jaar leveren, wat neerkomt op het equivalent van meer dan 13 miljoen m3 Nederlands aardgas.

e stad Milaan heeft een grondwaterprobleem. Dat is het gevolg van een ongebreidelde onttrekking van grondwater in de zeventiger jaren door bedrijven. De onttrekking is door de overheid sterk ingeperkt, maar nu moet een teveel aan water worden weggewerkt. Van het probleem is door het energiebedrijf A2A nu een voordeel gemaakt. A2A exploiteert in Milaan meerdere warmtenetten. In de warmtecentrales van Canavese en van Famagosta wordt dit grondwater nu als warmtebron gebruikt. De

mei 2012 105 e Jaargang

temperatuur van het water is 15Â°C. Met speciale megawarmtepompen onttrekt A2A in Canavese en Famagosta warmte aan het grondwater en brengt de warmte op een temperatuur van 85 graden.

265.000 naar 630.000 inwoners De prestaties van energiebedrijf A2A in Milaan zijn ronduit verbazingwekkend. Aan het begin van de negentiger jaren startte het bedrijf met warmtelevering in Milaan en eind 2010 bedienden ze al 265.000 inwo-

ners. In 2015 moeten dat er meer dan 600.000 zijn op een totale bevolking van 1,3 miljoen! A2A is zowel in energie als afvalverwerking actief. Twee afvalenergiecentrales leveren dan ook een groot deel van de warmte in Milaan. A2A heeft ook een hypermoderne nieuwe centrale in aanbouw in Milaan. Maar op dit moment zijn er verschillende warmtenetten die nog niet onderling gekoppeld zijn. Die hebben warmtecentrales met warmtekrachtinstallaties en sinds enkele jaren halen ze ook warmte uit water.

warmtepompen Koude & luchtbehandeling RCC

Canavese De centrale voor het warmtenet in de wijk Canavese dateert van 2009 en staat op het terrein van een voormalige stadsgasfabriek. De modern vormgegeven centrale met warmtebuffers met een aluminium jasje vormen een fel contrast met het geraamte van een enorme gashouder, die is blijven staan. Het geheel symboliseert het einde van het gastijdperk en de toekomst van warmte. De centrale voor Canavese kan 110 GWh warmte per jaar leveren, wat neerkomt op het equivalent van meer dan 13 miljoen m3 Nederlands aardgas. Voor de winning van warmte uit water wordt per uur ongeveer 800 m3 grondwater onttrokken. Alvorens het water te lozen, wordt het met een enorme warmtepomp afgekoeld van 15 naar 5°C. De condensor van de warmtepomp warmt het water van het warmtenet van Canavese op tot 85°C, een opmerkelijke prestatie. De warmtepomp in Canavese is, evenals die in Famagosta, gebouwd door het Zwitserse bedrijf Friotherm en is voorzien van een centrifugaalcompressor met compressie in twee trappen. Voor elke kilowattuur elektriciteit, die de compressormotor gebruikt, levert de warmtepomp drie kilowatturen warmte op 85°C. Een indrukwekkende prestatie gezien het grote temperatuurverschil tussen bron en afgifte. Toch is de warmtecentrale van Canavese geen grote stroomgebruiker, maar levert hij juist elektriciteit aan het net. Naast de enorme warmtepomp staan drie warmtekrachtunits die gezamenlijk 15.000 kW elektrisch vermogen kunnen leveren. De warmtekrachtinstallatie met gasmotoren van Rolls Royce Bergen haalt een bijzonder hoog elektrisch rendement van 47 procent en een moderne rookgasreiniging zorgt voor een minimale emissie van NOx. Eén van de drie gasmotoren levert precies het benodigde vermogen van 5 MW om de elektromotor van de warmtepomp aan te drijven. Als de combinatie van warmtepomp met

Voor elke kilowattuur elektriciteit, die de compressormotor gebruikt, levert de warmtepomp drie kilowatturen warmte op 850 C.

één van de drie warmtekrachtunits energetisch wordt bekeken, dan kom je in feite op een netto thermisch rendement van het verstookte aardgas van tweehonderd procent. Om de productie van elektriciteit en warmte te optimaliseren, zijn twee grote warmtebuffers geplaatst met een totale waterinhoud van 3.000 m3.

500 meter genaderd. Een forse leiding met een diameter van 500 mm is in de binnenstad aangelegd om de warmte van het net van Canavese naar de binnenstad te brengen. De afstand tussen de warmtecentrale Canavese en de dom is hemelsbreed bijna vijf kilometer; geen simpele klusje dus.

Dom van Milaan

Betere luchtkwaliteit

Terwijl wij ons in Nederland afvragen hoe je in een historische binnenstad een warmtenet aanlegt, rolt het Italiaanse energiebedrijf A2A vanuit de wijk Canavese in een razend tempo een warmtenet uit in het oude Milaan. Met de aansluiting van het paleis van justitie is A2A in 2012 de beroemde dom van Milaan tot op

De groei van het warmtenet is vastgelegd in een convenant tussen energiebedrijf A2A en de gemeente Milaan. Uiteraard spelen energiebesparing en reductie van CO2 een belangrijke rol voor de gemeente, maar verbetering van de luchtkwaliteit is voor Milaan misschien wel de hoofdreden om over te gaan op warmte.

105 e Jaargang mei 2012

warmtepompen RCC Koude & luchtbehandeling

De warmtepomp in Canavese is gebouwd door het Zwitserse bedrijf Friotherm en voorzien van een centrifugaalcompressor met compressie in twee trappen.

De stad ligt in de Povlakte, waar alle kwalijke stoffen uit schoorstenen blijven hangen bij mooi weer. Het is wel aan A2A om de eigenaren van woningen, kantoren en dergelijke te overtuigen van het nut van warmte. Maar als er, zoals het paleis van Justitie, nog op olie wordt gestookt, is het wel zo makkelijk en voordelig om op warmte over te gaan.

De groei van het warmtenet brengt ook een enorme behoefte aan meer productievermogen voor warmte met zich mee. A2A is nu van plan om een warmtetransportleiding te leggen tussen de stad en haar grote elektriciteitscentrale bij Milaan. Dat is een tracé van maar liefst 35 kilometer. De centrale met twee gasturbines en een stoomturbine haalt nu een

‘speciale ruimtes,

elektrisch rendement van 55 procent. Voor de aftap van stoom voor het warmtenet wil het elektriciteitsbedrijf een extra stoomturbine plaatsen om het verlies aan elektriciteitsproductie te minimaliseren. Al met al loopt A2A in Milaan al voor op de nieuwe Energy Efficiency Directive waarover in Brussel nog stevig wordt gediscussieerd. A2A is niet alleen in Milaan actief op het gebied van warmtelevering, maar ook in Brescia, Bergamo en Varese. Alleen al in Milaan investeert A2A in de komende jaren meer dan 150 miljoen euro in de aanleg van warmtenetten en wijkcentrales.

Meer informatie: Energieprojecten.com Oosterslag 4 8385 GW Vledderveen T: 0521 - 522570 F: 0521 – 523421

Maximaal deellast rendement

slimme oplossingen’ Besparingen op energie en aanschaf (bij N+1 en 2N opstellingen)

BLDC Invertertechniek

EC-ventilatoren

Koelcapaciteit 7-35 kW

D A T A T E C H 22

mei 2012 105 e Jaargang

c o o l i n g

h e a t i n g

i n n o v a t i o n s

www.western.nl 033 247 78 00 Hoevelaken

T: 0161-295765 F: 0161-295766 M: info@buildingjobs.nl

Netwerken begint bij een professioneel platform

B+B VAKMEDIANET

informatieplatforms voor professionals

www.vakmedianet.nl

WERKSCHAKELAARS DAKDOORVOERINGEN

5122 CE Rijen

KOELLEIDINGEN

Mary Zeldenrustlaan 18a

OPSTELLINGSBALKEN

BuildingJobs BV / CoolJob.nl

Sterke huismerken!

Werving & selectie Organisatieadvies Detachering & uitzenden Payrolling Outplacement Recruitment process outsourcing (RPO) ....

switch

.... en meer.

In Installatiegemak. Prima kwaliteit. Scherp geprijsd. Bel 010 422 58 88 8

op en .nl g in nt ed ove i nb rc aa .ai le w Al ww LUCHTROOSTERS UCHTROOSTERS S

Uw oplossing voor personeelsvraagstukken in de koeltechnische-, airconditioning- en luchtbehandelingsbranche

warmtewisselaar RCC Koude & luchtbehandeling

Door Christian Potma FlowMotion, Delft

Warmtewisselaar reinigt zelf buizen Energiegebruik Zwembad Moskou in OsnabrĂźck gehalveerd

Jaske & Wolf biedt sinds 2002 chemische, biologische en fysische procesoplossingen voor vloeibaar afval en procesvloeistoffen. In deze tijd van energie-efficiĂŤntie en hernieuwbare energie ontwikkelt en produceert Jaske & Wolf oplossingen om ook uit deze verspillende afvalstromen energie terug te winnen. Een van deze producten is de Dupurwarmtewisselaar.

onventionele warmtewisselaars hebben de neiging om bij gebruik in een stoffige omgeving of bij gebruik van plakkerige media sterk te verontreinigen. Deze verontreiniging leidt tot een soort isolatielaag die zeer nadelig is voor de warmteoverdracht. Zelfs de dunste lagen van enkele micrometers kunnen al grote gevolgen hebben voor de warmteoverdracht. Dit leidt vanzelfsprekend tot verslechtering van de efficiency. Dit effect wordt eigenlijk altijd tegengegaan door het grondig chemisch of mechanisch

mei 2012 105 e Jaargang

reinigen en spoelen van het systeem. Dit betekent dat de warmtewisselaar van het proces moet worden verbroken of verlegd. Het gebruik van redundante parallelle systemen is dan vereist. Dit is uiteraard een kostbare en tijdrovend proces.

Mechanisch reinigen De DupurÂŽ warmtewisselaars hebben een ingebouwd mechanisch systeem waarbij een element de binnenkant van de warmtewisselaarbuizen continu mechanische reinigt. Deze reinigingsmollen zorgen ervoor

dat de leidingen niet dichtslibben. Een speciaal ontwikkeld ventielblok zorgt voor bediening en sturing van de interne mollen. Omdat een exacte analyse van de interne warmteoverdracht processen met behulp van metingen bijna onmogelijk is, heeft Jaske & Wolf FlowMotion gevraagd, een onderzoek van de stroom- en warmtetransport met CFD (Computational Fluid Dynamics) uit te voeren. Hiervoor is een zeer gedetailleerd model van de Dupur warmtewisselaar gemaakt. De jarenlange ervaring

warmtewisselaar Koude & luchtbehandeling RCC

Figuur 1: temperatuurverdeling op buis warmtewisselaar.

Figuur 2: stroomlijnen door de buizen van de warmtewisselaar.

van FlowMotion op het gebied van warmtewisselaarberekeningen met CFD maakt het mogelijk om zeer nauwkeurige resultaten te verkrijgen uit dit type analyses. Door te variëren met de vormgeving en materialen kan de invloed van de verschillende parameters worden bepaald en zo de meest optimale configuratie.

toepassingen van de nieuw ontwikkelde Dupur warmtewisselaar is het Moskaubad in Osnabrück. De warmtewisselaar is op het punt geplaatst waar de meeste energie wordt gebruikt in een zwembad, namelijk daar waar het verse water wordt verwarmd. Afhankelijk van het aantal bezoekers worden de filters tot eenmaal per dag gespoeld voor de reiniging. Per reinigingscyclus wordt hiervoor tot 35 kubieke meter zwembadwater gebruikt. Dit water wordt vervolgens met 24°C in het riool geloosd. Het weggespoelde water moet natuurlijk ook weer worden bijgevuld. Dit gebeurde in het verleden door 12°C koud water op te warmen tot 24°C met HR-ketels. Door nu de Dupur in te zetten wordt het 12°C water met het afvalwater van 24°C via de warmtewisselaar verwarmt tot 22°C. Hierdoor is er veel minder gas nodig

Simulatie Uit de Dupur CFD-simulatie blijkt dat zowel de toestroom via de pijpenbundel alsmede de constructie zelf een dominante invloed hebben op de stroming en de resulterende warmteoverdracht. Dit lijkt vanzelfsprekend, maar door de zeer gedetailleerde berekeningen kunnen op zeer lokaal niveau alsmede op globaal niveau de temperaturen en drukken worden berekend en daarmee de efficiency van de warmtewisselaar. Een van de eerste belangrijkste

Figuur 3: drukken op de wanden van de warmtewisselaar.

De studie uitgevoerd door Jaske & Wolf en FlowMotion is zo’n suc cesvol project gebleken dat andere sectoren van de industrie voor dit type warmtewisselaar interesse hebben getoond.

om het zwembad op temperatuur te krijgen. Zo is het energiegebruik van het Moskoubad in Osnabrück gehalveerd van 600.000 kWh naar 300.000 kWh.

Meer informatie: FlowMotion Leeghwaterstraat 21 2628 CA Delft T: +31 15 278 2907 E: contact@flowmotion.nl I: www.flowmotion.nl

105 e Jaargang mei 2012

RCC.pdf 1 2/05/2012 16:22:58

F ULL Q UALI T Y R AN G E

FAST DE LIVE R IE S

FULL SUPPOR T

KOMFOVENT ECO-A KOMPAKT SERIE KOMT IN AANMERKING VOOR ENERGIE INVESTERINGSAFTREK C

De Komfovent ECO-A Kompakt serie luchtbehandelingskasten van de Ventilair Group zijn Eurovent label A gecertificeerd en komen in aanmerking voor de Energie InvesteringsAftrek (EIA) aftrek. Het Eurovent label stelt de kwaliteit conform een Europese norm vast.

Wanneer u een ECO-A Kompakt luchtbehandelingstoestel gebruikt kan de ondernemer gebruik maken van de E.I.A. en kan hij 41,5% van zijn investeringskosten, van de ECO-A Kompakt luchtbehandelingstoestel aftrekken van de fiscale winst, bovenop zijn gebruikelijke afschrijving.

CMY

- Een compleet pakket voor installatie en onderhoud aan klimaatbeheersingsinstallaties - Reinigt, onderhoudt en renoveert alle systemen op het gebied van luchtbehandeling, koeling en ventilatie - Inspecties - Desinfecteren - Legionellabestrijding - Vermindering bedrijfskosten en lager ziekteverzuim - VCA gecertificeerd - Milieubewust door professioneel onderhoud - Gericht op een inspirerende en comfortabele leef- en werkomgeving, waarin gezondheid, veiligheid en duurzaamheid zijn verankerd

Expert op het gebied van conditioneren van water- en luchtgekoelde systemen roch-ad 131x185 niet aflopend.indd 1

www.rochema.nl Tel: (010) 521 74 02 1/07/11 14:44

eurammon Foto Digitalpress_fotolia

Koude & luchtbehandeling RCC

Warmtepompen met natuurlijke koudemiddelen Energie-efficiënte technologie met toekomstperspectief

De Organisatie van Olie-exporterende Landen (OPEC) verwacht dat er ten opzichte van vandaag, ongeveer 150 procent meer energie nodig zal zijn in 2032. De groeiende vraag betekent ook hogere olieprijzen en dus hogere kosten voor de gebruikers. Vooral de energiekosten doen bedrijven letterlijk het zweet uitbreken. Zij hebben behoefte aan energie voor het verwarmen van water, voor airconditioning in kantoren en werkruimten of voor processen.

et gebruik van warmtepompen biedt mogelijkheden voor efficiënte opwekking en beheer van de benodigde verwarmingsenergie. Op energiegebruik kan worden bespaard door gebruik te maken van warmteterugwinning bij industriële processen. Restwarmte die op deze wijze wordt gegenereerd kan rendabel gebruikt worden voor het verwarmen van een gebouw - een potentiële warmtebron die lange tijd nauwelijks werd gebruikt. "Warmtepompen die werken met natuurlijke koudemiddelen, zoals ammoniak (NH3) zijn ook bijzonder milieuvriendelijk", merkt Thomas Spänich op, bestuurslid van eurammon, het Europees initiatief voor de toepas-

sing van natuurlijke koudemiddelen. "In tegenstelling tot synthetische koudemiddelen hebben zij geen of slechts een verwaarloosbaar GWP. Warmtepompen met natuurlijke koudemiddelen worden al gebruikt voor kosten- en energie-efficiënt bedrijf. Ze kunnen worden ontworpen en geïmplementeerd, afhankelijk van de aan het gebouw en de omgeving gestelde eisen en de klantspecifieke wensen. De markt voor warmtepompen kan dus een verdere sterke groei in de nabije toekomst verwachten."

Sarpsborg, Noorwegen GEA Refrigeration Duitsland ontwikkelde een geheel nieuwe 2 MW warmtepompinstallatie voor de

energieleverancier Bio Varma Sarpsborg AS in Noorwegen om water te verwarmen tot +82°C voor het gemeentelijke stadsverwarmingsnet. De warmtepomp gebruikt twee verschillende afval- of restwarmtebronnen om energiekosten zo laag mogelijk te houden. 1,5 MW wordt verkregen door het afkoelen van het +45°C warme koelwater van een koelsysteem dat gebruikt wordt bij de verbranding van huishoudelijk afval. Nog eens 3 MW wordt geleverd door afkoeling van +38°C warm water uit een biologische zuiveringsinstallatie. In eerste instantie wordt het water verwarmd door de hete olie in de olieafscheider. Maar de meeste warmte wordt gegenereerd door warmteuit-

105 e Jaargang mei 2012

eurammon RCC Koude & luchtbehandeling

De installatie is opgebouwd uit warmtepompen en koelmachines die op de natuurlijke koudemiddelen ammoniak en kooldioxide werken. Foto: SSP Kaelteplaner

wisseling van de condensorwarmte bij een condensatietemperatuur van maximaal +82°C. De laatste paar graden voor de opwarming komen van een oververhitter, gevoed door +105°C heet gas aangesloten op de buitenmantel. Bijzondere kenmerken van de grote ammoniakwarmtepomp zijn de componenten die worden gebruikt. Voor de eerste keer is een dergelijk systeem uitgerust met twee grote oliefilters en een oliepomp met een 18,5 kW motor die in staat is om ongeveer 900 l/min. te pompen. GEA heeft ook een 1200 kW hoogspanningsmotor en een frequentieomvormer voor de motor en

mei 2012 105 e Jaargang

oliepomp in het systeem opgenomen. Het belangrijkste component van het systeem is een R-serie hogedrukcompressor. De hogedrukzijde van het systeem moest geschikt zijn voor een druk van 52 bar vanwege de hoge condensatietemperaturen. Daarvoor waren nieuwe componenten, buizen en onderdelen nodig en in sommige gevallen moesten die zelfs speciaal ontworpen worden. Het systeem startte in september 2010 en functioneert sindsdien perfect.

Fleischtrocknerei Churwalden, Zwitserland Fleischtrocknerei Churwalden AG

produceert biologische kwaliteit vleesproducten. Milieuvriendelijke productie is onderdeel van de bedrijfsfilosofie, dit omvat ook ecologische efficiëntie van systemen en gebouwen. De koelprofessionals van SSP Kälteplaner ontwikkelde een duurzaam verwarmings- en koelsysteem voor het nieuwe vleesverwerkende bedrijf in Landquart (Zwitserland).De installatie is opgebouwd uit warmtepompen en koelmachines die op de natuurlijke koudemiddelen ammoniak en kooldioxide werken. Centraal voor de warmte en koudeopwekking is het energetisch gebruik van de grondwaterstroom van de Alpine Rijn-vlakte. Vanuit bronnen en door grondwaterpompen wordt het water uit de grondwaterstroom opgepompt en na thermische omzetting weer teruggevoerd naar de bron. De energie die op deze wijze – koude- of warmteenergie, zoals vereist - wordt verkregen, wordt door de koelmachines en warmtepompen naar de gewenste temperaturen opgevoerd voor een breed toepassingsgebied. De productie en administratiegebouwen hebben thermische energie van verschillende temperaturen nodig. Warmte van zo'n 950 kW is nodig op twee verschillende temperatuurniveaus: een gemiddelde temperatuur van ongeveer +60°C als energie voor onder de luchtbehandeling in klimaatkamers e.d., warm tapwater of containerwasmachines, en bij lagere temperaturen tot +40°C als warmte voor verwarmingsdoeleinden, de ontvochtiging, voorverwarming voor productie van warm tapwater en voor het ontdooien van de koelcellen. Een koelvermogen van 1200 kW is nodig voor het handhaven van verdampings-temperaturen rond het vriespunt in werkruimtes, en -8°C voor de koelopslagcellen en rijpingsinstallaties, alsmede temperaturen van -25°C in de vriesopslagcellen. Een tweetraps ammoniakwarmtepomp wordt gebruikt voor verwarmingsdoeleinden op basis van verschillende temperatuurniveaus,

eurammon Koude & luchtbehandeling RCC

met behulp van grondwater bij +12°C en +8°C. Elke trap is uitgevoerd met twee York / Sabroe zuigercompressoren, die traploos worden geregeld door frequentieregelaars. Gelaste platenwarmtewisselaars in cassette uitvoering van Alfa Laval worden gebruikt als verdamper en condensor. De ammoniak koudemiddelinhoud in de warmtepomp bedraagt circa 300 kg. De productiesystemen zijn geschikt voor mediumtemperaturen van circa +60°C. De motorrestwarmte en compressiewarmte uit het persluchtsysteem en die uit het vacuümsysteem worden direct ingevoerd in het verwarmingssysteem, terwijl de ammoniakwarmtepomp de noodzakelijke resterende energie genereert. De ammoniakwarmtepomp speelt ook een ondersteunende rol bij het lagere temperatuurniveau van +40°C en genereert de noodzakelijke resterende energie. De ‘warme’ grondwaterbekkens fungeren als warmtebron. Er wordt consequent gebruik gemaakt van alle afval en restwarmte. Waar mogelijk wordt het direct ingevoerd in het warmtenet en onmiddellijk opnieuw gebruikt. Het systeem wordt gebruikt voor koeling van motoren, die bijvoorbeeld gebruikt worden voor het opwekken van perslucht of in het centrale vacuümsysteem. Restwarmte

op het lagere niveau wordt afgevoerd naar de ‘warme’ grondwaterbron. Dit betreft ook de restwarmte voor het condenseren van de koelinstallatie en het koelsysteem van de de verpakkingsmachines aangesloten op het koelwatercircuit. Twee ammoniakkoelmachines worden gebruikt voor het koelen en worden gekoeld met grondwater. Na afkoelen wordt het water toegevoerd aan de ‘warme’ grondwaterbron. Wanneer de noodzaak zich voordoet, kan de warmtepomp de restwarmte van de bron naar een hogere temperatuur brengen. Het koelvermogen voor het afkoelen van 0°C naar -8°C wordt altijd door een koelmachine met NH3 als koudemiddel en twee industriële zuigercompressoren opgewekt. Een van de twee compressoren is voorzien van een frequentiewisselaar. De energie wordt getransporteerd naar de plaatsen waar gekoeld moet worden door gebruik te maken van een water/glycolmengsel als secundaire koudedrager. De energie voor het terugkoelen wordt onttrokken aan de ‘koude’ grondwaterbron. Uitwisselen van het water uit de warmtepomp en de koelmachine en vice versa levert maximale efficiëntie op, waardoor de aandrijfmotoren en koelcircuits zo klein mogelijk kunnen

Fleischtrocknerei Churwalden AG produceert biologische kwaliteit vleesproducten. Foto: SSP Kaelteplaner

worden uitgelegd. Voor optimalisatie is een bufferopslagcapaciteit met een volume van 30.000 liter voor beide secundaire koudenetwerken geïnstalleerd. Het natuurlijke koudemiddel kooldioxide wordt gebruikt in de diepvriescellen. Het koudemiddel verdampt in koelers in de koelcellen door directe inspuiting m.b.v. elektronische expansieventielen, de damp wordt door de zuigercompressor aangezogen en aansluitend in subkritische toestand vloeibaar wordt gemaakt in een cascadecondensor. De restwarmte van de systemen wordt afgevoerd naar het glycolnetwerk bij een temperatuur van -8°C, waarbij de warmte indirect verder wordt gebruik. In de zomer wordt de energie voor het koelen gebruikt uit de ‘koude’ grondwaterbekkens. Deze energie wordt direct gebruikt wordt voor koeling van vertrekken door ventilatiesystemen, koelplafonds of in serverruimtes. Behalve de pompenergie voor de pompen, wordt geen primaire energie gebruikt voor de airconditioning

Warmtepomp in chocoladefabriek In 2010 kregen koelprofessionals van Star Refrigeration een order van Nestlé om een warmtepompoplossing voor een Britse chocoladefabriek te ontwikkelen om een significante vermindering van de energiekosten voor koeling en verwarmingstoepassingen te verkrijgen. Zij vervingen de bestaande R22-chillers en een centrale door kolengestookte stoomproductie-eenheid die alle aangesloten apparaten en –systemen van hete stoom voorzag tijdens hun werkprocessen. Het nieuwe concept maakte gebruik van de restwarmte van het koelcircuit om het proceswater te verwarmen tot de gewenste temperatuur. Star Refrigeration "Neatpump" warmtepomp leverde water tot een temperatuur van +60°C dat werd toegevoerd als primaire warmte ook voor processen welke een hogere temperatuur vereisten. Ondanks de inzet van de voedselfabrikant om zijn kooldioxide-uitstoot

105 e Jaargang mei 2012

eurammon RCC Koude & luchtbehandeling

GEA Refrigeration Duitsland ontwikkelde een geheel nieuwe 2 MW warmtepompinstallatie voor de energieleverancier Bio Varma Sarpsborg AS in Noorwegen. Foto: GEA Refrigeration Duitsland

zo klein mogelijk te houden, moest toch vooral de milieuvriendelijke warmtepomptechnologie hier worden gebruikt. Maar afgezien van het feit dat de warmtepompen nog steeds voornamelijk werden bediend met HFK's, werd voor het grootste deel van het systeem gekozen voor het gebruik van natuurlijke koudemiddelen, zuigercompressoren of schroefcompressoren, die hoge onderhoudskosten veroorzaakten of voortdurend tegen hun maximale mogelijkheden werkten. In samenwerking met Vilter Manufacturing Inc (USA) en Cool Partners (DK) ontwikkelde Star Refrigeration een hoge druk warmtepompoplossing die zowel met ammoniak als milieuvriendelijk, zeer energie-efficiënt koudemiddel werkt en ook met schroefcompressoren op een temperatuur van +90°C. Het systeem voorziet in een geschikte oplossing voor afvoer van de restwarmte van -5°C van het glycol als secundaire koudedrager van het koelproces om dit te verhogen tot de benodigde vraag naar warmte van +60°C. Een nieuwe gasboiler wordt gebruikt om voor een aantal kleine systemen de temperatuur tot +60°C te verhogen.

mei 2012 105 e Jaargang

De verwarming en koellast van de bestaande systemen toonden aan dat de warmtepompcompressoren ongeveer 1,25 MW op hoge temperatuur moesten genereren om aan de totale vraag naar warm water te kunnen voldoen. Voor de nieuwe oplossing is er daarom gekozen voor 914 kW koelvermogen en 346 kW opgenomen vermogen uit restwarmte. De COP in het kader van de gecombineerde koeling/ verwarmingsapplicatie (COPhc) is een matige 6,25. De extra energie die nodig is om de condensatietemperatuur van zomerse omgevingscondities met luchtgekoelde condensor te verhogen tot een temperatuur die geschikt is voor +60°C warmwaterproductie was slechts 108 kW. Dit resulteert in een marginale COPhc van 11,57 (energie nodig voor het produceren van water van +60°C minus de energie voor het afvoeren van koellast gebaseerd op de ontwerpuitgangspunten De investering in het gebruik van restwarmte van de koeltoepassingen bij Nestlé betalen zich zelf terug: Sinds de start van activiteiten in mei 2010 gebruikt en verwarmt het systeem circa 54.000 liter van het door de gemeente geleverde water per dag en levert dit

een besparing van ongeveer 30.000 pond aan gaskosten per jaar. Sinds het einde van 2010 heeft het complex ook gebruik gemaakt van nog eens 250 kW van de restwarmte voor zijn self-contained koelcircuits. De warmte geproduceerd door dit systeem werd midden vorig jaar nog verdubbeld. Op deze manier bespaart het bedrijf naar schatting circa 143.000 pond in de stookkosten, terwijl de CO2-uitstoot met 119.100 kg werd verminderd. Bovendien zijn, ondanks de gecombineerde opwekking door koelen en verwarmen, de kosten van de elektrische energie van de installatie vermindert met ongeveer 120.000 pond per jaar,

Toekomstverwachting Kosten voor verwarming en energiegebruik zijn onderwerpen die niet alleen van belang zijn voor de industrie: Huiseigenaren zijn ook op zoek naar geschikte technologieën voor het zo laag mogelijk houden van overheadkosten en om energie te besparen. "Warmtepompen met CO2 als koudemiddel zijn bijzonder interessant", zegt Thomas Spänich. "Ze kunnen volledig gebruik maken van de eigenschappen van het superkritische koudemiddelproces. Optimaal ontwerp en instelling van het verwarmingsproces levert uitstekende prestaties met zeer hoge warmwatertemperaturen tot +90°C. In Duitsland is deze oplossing tot nu toe alleen beperkt toegepast. In Japan echter subsidieert de Japanse overheid de aankoop van CO2-warmtepompen, zodat tegen het einde van 2009 al ongeveer twee miljoen exemplaren waren verkocht in het hele land. Dit aantal moet oplopen tot tien miljoen in 2020."

Meer informatie: eurammon Dr. Karin Jahn Lyoner Strasse 18, D-60528 Frankfurt Germany T: +49 (0)69 6603-1277 F: +49 (0)69 6603-2276 E: karin.jahn@eurammon.com

Notified Body voor Drukapparatuur (PED) GESPECIALISEERD IN KOUDETECHNIEK Alle PED modules (met of zonder ISO kwaliteitssysteem) Kostenbesparend EG-typekeur (met of zonder ISO kwaliteitssysteem) Soldeer- en laskwalificaties Keuring voor Ingebruikneming Beoordelingen PGS 13 Periodieke herkeuringen (volgens WBDA) Referenties:

Assumburg Koeltechniek, BDA Cooling B.V., Bort de Graaf Koel- en Klimaattechniek, Carrier Refrigeration Benelux B.V., De Baronie Koel- en Vriestechniek, De Laat Koudetechniek, ECR Nederland, Fridina B.V., Friga Systems, Frimex Retail Services BV, GEA Refrigeration Netherlands N.V., Govers Koeltechniek B.V., Hegeman Koudetechniek, IBK Compac, IBK Koudetechniek B.V., Ingenieurs- en Handelsburo Wijbenga, Koel en Airco Service KAS BV, Koelgroep Dorenbos, Koelplan Airconditioning B.V., Koeltechniek Verhoog B.V., Koeltechnisch Buro Raamsdonksveer, KOELTEX BV, Lassche & Keizer BV, Limburgse Koelindustrie Liko B.V., MUR Conditioning BV, Nijssen Koeling, NVKL Zoetermeer, Omega Engineering, PCT International, Pool Koudetechniek, Renselaar Koeltechniek, Romijnders Koudetechniek B.V., Rosval Production & Development B.V., Saval Airchilling & Freezing, Servex Koel- en Vriestechniek, T&S Klimaattechniek, Technicool B.V., Tolsma Techniek Emmeloord b.v., Trane Airconditioning B.V., Van Abeelen Koeltechniek b.v., Van den Reek Koeltechniek B.V., Van der Laan Koeltechniek B.V., Van Gerven Koeltechnische Unitbouw B.V., Van Kempen Koudetechniek B.V., Veld Koeltechniek BV, VHI Koudetechniek BV, Wolter & Dros TBI Techniek B.V., Wooning Airconditioning.

NoBo/AKI-nummer 1242 Hertzstraat 14, 6716 BT Ede Telefoon 0318 - 55 11 06, Fax 0318 - 55 13 22 E-mail: info@energieconsult.nl, www.energieconsult.nl

Verhuur van Airconditioning en Warmtepompen

Luchtgekoelde portables

Watergekoelde Vensterbankunits

Lucht/Water Portables

Recool is uw totaalleverancier in verhuur van klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder klimaatprobleem.

Watergekoelde Verticale Units

Hierboven illustreren wij graag de diverse producten uit onze productgroep Airconditioning en Warmtepompen. Meer informatie over deze apparatuur kunt u eenvoudig opvragen via de QRcode hiernaast of door een bezoek aan onze website www.recool.nl. Bij ons kunt u terecht voor mĂŠĂŠr dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advisering en ondersteuning in alle fases van uw project vormt voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing. Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden. ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Rooftops met Warmtepomp

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

RECOOL Verhuur in KoelingAirconditioning

Anders denken in klimaatoplossingen

Recool BV I 078 - 691 10 00 I www.recool.nl

advertorial RCC Koude & luchtbehandeling

Platenwarmtewisselaars van SWEP hebben de toekomst

SWEP is een snelgroeiend internationaal bedrijf op het gebied van warmteoverdracht. Het kent wereldwijd een groot aantal vestigingen en in Nederland heeft SWEP zijn standplaats in Warnsveld. Daar leggen de regiomanagers Peter Blommestijn en Marvin Gosewisch de lat steeds zo hoog mogelijk en passen ze de nieuwste technologieën toe.

en hardsoldeer platen warmtewisselaar is een platenpakket van gepro fileerde kanaalplaten tussen een starten eindplaat, welke door middel van een soldeerproces verbonden zijn. Door de door SWEP ontwikkelde technologie voor optimale warmte overdracht efficiëntie, bespaart u op onder andere het energieverbruik. “De afgelopen jaren zijn veel

mei 2012 105 e Jaargang

verbeteringen aangebracht in het product. Zo is de standaard reeks koeltechnische warmtewisselaars geschikt voor hoge werkdrukken met minder benodigd materiaal. Dit vertaald zich in de prijs”, legt Peter Blommestijn uit. “Datzelfde geldt voor de AsyMatrix® modellen, welke asymmetrische kanalen bevatten, waardoor de warmtewisselaar niet alleen ef ficiënter en duurzamer, maar ook

een stuk kleiner kan worden”, vult Marvin Gosewisch aan. Als het gaat om de koeltechniek zijn er de laatste tijd veel nieuwe modellen op de markt gebracht. Bijvoorbeeld de DP700, een hardge soldeerde platenwarmtewisselaar als verdamper. Deze levert betere pres taties dan de traditionele verdam pers en is ontworpen als antwoord op de huidige en toekomstige vraag naar efficiënt energiegebruik.

advertorial Koude & luchtbehandeling RCC

De DP700.

De B9.

De B26.

In Tokyo werd begin dit jaar op de HVAC-tentoonstelling de B9 voor superkritische CO2-systemen gelanceerd. Deze is ontwikkeld voor fabrikanten van warmtepompen die gebruik maken van superkritische CO2-gaskoelers. De B9 is ontworpen om te werken bij een werkdruk tot 140 bar en heeft een vermogensbe reik tot 11 kW.

En tenslotte is er de B17, een com pacte platenwarmtewisselaar voor gaskoelers, die ontwikkeld is voor het gebruik van klimaatneutrale CO2-koudemiddelen. De B17 is ideaal voor gaskoelers die wor den ingezet in supermarktkoeling, transportkoeling, industriële warm tepompen en mobiele klimaatbe heersing.

Tijdens de Mostra Convegno zag de B26 AsyMatrix het levenslicht. Het is een asymmetrische condensor voor geothermische en omkeer bare lucht/water-warmtepompen met een breed vermogen van 5 tot 40 kW.

Na jarenlange ervaringen in verschillende toepassingen, waar onder koeltechniek, is SWEP het aanspreekpunt voor al uw vraag stukken omtrent warmteoverdracht met betrekking tot platenwarmte wisselaars. Tevens hebben ze een

De B17.

softwarepakket, het SWEP Software Package oftewel SSP G7, voor ge bruikers die een warmtewisselaar willen selecteren. “Het pakket is gebruiksvriendelijk, nauwkeurig en simpel, een heel sterk item.” Daarnaast reageren Peter Blommes tijn en Marvin Gosewisch steeds zo snel mogelijk op alle vraagstukken. ”Service en reactiesnelheid staan bij ons hoog in het vaandel en dat wil len we vooral laten blijken. Lokaal vormen wij een klein team, maar dat maakt ons flexibel en daad krachtig. Dankzij ons wereldwijde netwerk aan kantoren en speci alistische afdelingen hebben we altijd ondersteuning wanneer daar noodzaak voor is.”

Meer informatie: Dover International B.V A SWEP Representation Rijksstraatweg 36 NL-7231 AG Warnsveld T: 0575-575197 F: 0575-575753 E: info.benelux@swep.net I: www.swep.net

105 e Jaargang mei 2012

experts RCC Koude & luchtbehandeling

EXPERTS over

warmte/ koude-opslag

Warmte/koude-opslag en bodemenergie zijn tegenwoordig niet meer weg te denken als duurzaam en voordelig alternatief voor conventionele verwarming en koeling. De techniek is uit de kinderschoenen. Inmiddels is bekend hoe het moet en ook wat niet kan. Toch komt er nog wel wat kijken bij het kiezen en aanleggen van de juiste installatie. Een aantal vragen over dit onderwerp werden deze keer neergelegd bij twee medewerkers van adviesbureau’s, namelijk ing. Peter Heijboer, adviseur DWA-dream, en ir. Henk Broekhuizen, adviseur Installect.

Hoe werkt wko bij woning bouwprojecten en bij individu ele woningen? Wordt er bij een woningbouwproject (meerdere woningen) gebruikgemaakt van een centrale of decentrale wko? Wat is het omslagpunt? Wat zijn de voor- en nadelen van deze systemen? Wat is de thermische en elektrische energiewinst en verminderde CO2-uitstoot, bij woningbouwprojecten?

Peter Heijboer: Dawsongroup heeft een heel brede relatiekring. Bij wko met open grondwaterbronnen voor woningen is alleen de collectieve toepassing financieel haalbaar. De realisatie zou per appartementencomplex of per deelwijk kunnen. Een voorbeeld is het wko-project Hoogeland in Naaldwijk waar ruim 700 woningen door Vestia ontwikkeld worden en waar warmtepompen per woning zijn toegepast. Omdat de wijk voornamelijk uit grondgebonden woningen bestaat, scoren individuele warmtepompen energetisch gezien veel beter dan collectieve warmtepompen. Collectieve warmtepompen vragen om warmtedistributie van 50 tot 70°C. Dit geeft dusdanige warmteverliezen, dat de energiebesparing van de

mei 2012 105 e Jaargang

warmtepompen grotendeels teniet gedaan wordt. Met wko en individuele warmte-

Peter Heijboer

“ Ontwerp en exploitatie van grootschalige toepassing van wko-installaties krijgen niet altijd voldoende aandacht”

pompen wordt de CO2-uitstoot circa 40% lager per woning ten opzichte van HR-combiketels en airco’s. Bij collectieve warmtepompen is dit slechts 5 tot 15%. Door een wkk-motor aan collectieve warmtepompen toe te voegen, presteert dit concept veel beter. De CO2-reductie gaat dan naar 37% en ook de financiële rentabiliteit wordt daarmee gunstiger dan bij wko met individuele warmtepompen. Wko met individuele warmtepompen is voornamelijk interessant in combinatie met grote koudevragers. Dit concept heeft op jaarbasis een koude-overschot. In de wijk Hoogeland benutten we deze koude in tuinbouwkassen. In andere situaties zou koudelevering aan naburige utiliteitsgebouwen denkbaar zijn. Henk Broekhuizen: Bij woningen ligt er een omslagpunt individueel/ collectief bij 70-100 woningen. Bij individuele systemen en beperkt aantal woningen kunnen het best bodemlussensystemen gebruikt worden. De onafhankelijkheid van derden is een hierbij groot voordeel. Bij collectieve systemen kan beter gewerkt worden met een open bronsysteem. De rendementen zijn daarbij beter. Als nadeel geld dat er meerdere leidingsystemen naar de

experts Koude & luchtbehandeling RCC

Peter Heijboer: Verticale bodem-

woningen moeten worden aangelegd en energiemetingen moeten worden gedaan. De besparing voor beide situaties is 20-50% op verwarming en 80-95% op koeling. Hoeveel bedraagt de energiebe sparing bij utiliteitsprojecten die als energiebron een HVAC– installatie die is aangesloten op een wko gebruikt, in combinatie met een elektrisch aangedreven warmtepomp (WP)? Dit in ver gelijking met een conventionele energievoorziening zoals aard gas als energiebron voor ver warming en elektrische energie voor aandrijving van werktuig kundige installaties. Kunt u dit toelichten aan de hand van een sprekend voorbeeld?

Peter Heijboer: Gasmotorgedreven warmtepompen passen bij projecten waarin de jaarlijkse koudevraag lager is dan de warmtevraag. Dit warmtepomptype haalt CVaanvoertemperaturen van 70°C, wat toepassing in de bestaande bouw mogelijk maakt. Voor utiliteitsbouw zouden CO2-reducties van 55 tot 60% haalbaar moeten zijn. Het warmtepomprendement hangt echter sterk af van de CVretourtemperatuur. Deze moet ruim onder de 50°C blijven. Henk Broekhuizen: ARAG Rechtsbijstand in Leusden heeft bij de renovatie van haar kantoor (10.000 m²) in 2011 besloten om als duurzame opwekking van warmte en koude een gasmotor aangedreven warmtepomp in combinatie met wko (monobron) toe te passen. Hiervoor waren de volgende motieven: ● De gasmotor aangedreven warmtepomp in combinatie met de monobron draagt bij aan een forse labelverbetering van het kantoor. ARAG Rechtsbijstand gaat van een F-label naar een Alabel. Door labelverbetering kan aanspraak gemaakt worden op een fors extra fiscaal voordeel via de Energie Investeringsaftrek.

Henk Broekhuizen

“In plaats van deze techniek ruimhartig te faciliteren, komt de overheid met steeds meer regels en vervelende controles” ●

De keuze voor een gasmotor aangedreven warmtepomp is gemaakt, omdat het een renovatie betreft. Het hoge temperatuurafgiftesysteem kon gehandhaafd blijven. Tevens is de gas infra aanwezig en is er geen uitbreiding van de E-infra benodigd. Bij een bestaand pand is de warmte/ koud- verhouding hoger dan bij nieuwbouw. De gaswarmtepomp heeft een lagere warmte/koudeverhouding dan de elektrische warmtepomp en past daarmee beter bij renovatie. ● Het systeem bespaart ~ 35.000 euro op energiekosten per jaar en zorgt voor een CO2-reductie van 130 ton per jaar. Wat is uw mening over de toepassing van een gesloten wko-systeem?

warmtewisselaars vormen een betaalbare oplossing voor grondgebonden woningen en kleine utiliteitsgebouwen. Bodemwarmtewisselaars vergen vrijwel geen onderhoud, wat goed past bij dit type projecten. De aanleg is prima te faseren. Goed inzicht in de ondergrondse energiebalans is tijdens de ontwerpfase nood zakelijk om na verloop van tijd uitputting van de bodem te voorkomen. Henk Broekhuizen: Met deze techniek kan slechts een beperkte energieopslag gedaan worden. Het kan goed ingezet worden om kortstondige pieken te voorkomen. Het biedt zeer beperkte mogelijkheid tot energiebesparing. Welke trends kunt u aangeven in de ontwikkeling van de wko’s?

Peter Heijboer: Bij de huidige, grootschalige toepassing van wko krijgt het ontwerp en de exploitatie van dit type installaties niet altijd voldoende aandacht. Slecht werkende systemen beïnvloeden het imago van wko negatief. Betere kwaliteitsborging is daarom noodzakelijk. Henk Broekhuizen: In plaats van deze techniek ruimhartig te faciliteren, komt de overheid met steeds meer regels en vervelende controles. De klanten zullen steeds meer harde garanties aan deze systemen gaan stellen. Daarom zullen steeds meer gestandaardiseerde en bewezen systemen toegepast gaan worden. De trend om zoveel mogelijke grote collectieve systemen in te zetten zal niet doorzetten. In de praktijk zal blijken, dat de voordelen van schaalgrootte veelal overschaduwd zullen worden door de risico’s van voorfinanciering, onderlinge afhankelijkheid en afstemming, de noodzaak van een exploitant etc.

105 e Jaargang mei 2012

EEN NVKL INSTALLATEUR GAAT TOT HET GRAADJE

Om de vangst vers te houden wordt hij aan boord al gekoeld. Om die temperatuur constant te houden heb je installateurs nodig die technisch goed geschoold zijn en een servicegerichte mentaliteit hebben. Die installateurs hebben zich verenigd in de NVKL. De Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied van de Koudetechniek en Luchtbehandeling. Daâ&#x20AC;&#x2122;s een hele mond vol voor professionaliteit, zekerheid en kwaliteit. Ze zorgen ervoor dat de ideale temperatuur overal en altijd precies hetzelfde blijft. Let er dus op of uw installateur er een is waar de NVKL achter staat. www.nvkl.nl

Precies de goede temperatuur. Overal. Altijd. Gegarandeerd.

woonhuisventilatie Koude & luchtbehandeling RCC

Door Ir. C.A. de Schipper MBA, branchemanager FME-CWM

De aanpak van woonhuisventilatie

Goede ventilatie in woonhuizen is een belangrijk onderwerp. Bewoners hebben recht op een goed binnenklimaat. Door de aangescherpte EPC-eisen worden nieuwbouwhuizen steeds luchtdichter. Ook bij renovatie wordt op grote schaal gewerkt aan het beperken van transmissieverliezen. Het belang om voldoende te ventileren wordt daarmee steeds groter.

entileren is primair bedoeld om schone lucht in te brengen en verontreinigingen af te voeren zodat een goed binnenklimaat wordt gecre谷erd. Ventileren kost energie, vandaar dat gezocht wordt naar de balans tussen een goed binnenklimaat tegen zo laag mogelijke energiekosten. De Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA) maakt zich samen met andere partijen sterk om dit in de praktijk te realiseren. In dit artikel worden de initiatieven beschreven die er toe moeten leiden dat ventilatie de plek krijgt die het verdient. De initiatieven zijn gebaseerd op een analyse van de huidige praktijk en de ambities die bestaan bij fabrikanten

van de diverse soorten woonhuisventilatie.

Afdwingen van goede opleverkwaliteit Uit recent onderzoek naar ventilatiesystemen blijkt dat tekortkomingen ontstaan in alle fasen van de bouw: van het ontwerp tot en met het gebruik en onderhoud door bewoners. Dit vraagt om een integrale aanpak waarbij alle partijen hun verantwoordelijkheid nemen. De VLA heeft in 2009 de ventilatieprestatiekeuring (VPK) ge誰ntroduceerd. Bij deze keuring wordt beoordeeld of het ontwerp voldoet aan het overeengekomen kwaliteitsniveau, of er ge誰nstalleerd wordt conform het ontwerp en hoe

het systeem presteert in de praktijk. Door de VPK contractueel te verankeren, weten partijen dat ze opleverkwaliteit moeten aantonen. In 2010 is de Kop-Staartaanpak ge誰ntroduceerd. Dit was een gezamenlijk initiatief van de partners van het Lenteakkoord (Neprom, NVB, Bouwend Nederland en Aedes) aangevuld met VROM-inspectie, Uneto-VNI, VACpunt Wonen, BNA, Vereniging eigen Huis en VLA. De essentie is dat de opdrachtgever verantwoordelijkheid neemt voor de kwaliteit van de ventilatievoorziening. Aan de kop door te werken met een duidelijk programma van eisen. Onderweg door regelmatig het werk te controleren en aan de staart door inzet van de VPK. Dit alles

105 e Jaargang mei 2012

woonhuisventilatie RCC Koude & luchtbehandeling

is beschreven in een document dat als handreiking aan de markt is aangeboden. Partijen realiseerden zich dat er meer nodig is om de afspraken in de praktijk te implementeren. Onder leiding van het Ministerie van BZK en I&M is met alle partijen een actieplan “kwaliteitsverbetering ventilatievoorziening door bouwbrede aanpak” afgesproken waarbij de hoofdlijn is dat ventilatievoorzieningen bij oplevering op kwaliteit worden getoetst. Er zijn proefprojecten afgesproken waar ervaring wordt opgedaan met opdrachtverlening, toezicht tijdens uitvoering en vaststelling bij oplevering. De proefprojecten worden geëvalueerd en zullen indien noodzakelijk leiden tot aanvullende afspraken.

Het kennisniveau over ventilatie bij bouwprofes sionals is onvoldoende Hoewel er tal van goede voorbeelden zijn is het gemiddelde kennisniveau in de bouw over het juist ventileren van woningen onvoldoende. ISSO heeft om deze reden samen met Uneto-VNI en VLA de leergang woonhuisventilatie ontwikkeld. De leergang kent verschillende modules die zich richten op ontwerp, installeren en opleveren en onderhoud. Daarnaast is een aparte module ontwikkeld voor de systeemmonteur. De fabrikanten verenigd in de VLA zullen deze cursus zelf gaan aanbieden aan hun relaties. Om kennis over te dragen heeft de VLA samen met TNO ventilatieforum. nl opgericht. Deze website (www. ventilatieforum.nl) bevat per doelgroep de belangrijkste do’s en dont’s op ventilatiegebied. Daarnaast worden workshops georganiseerd waarbij naast kennisoverdracht ook informatie wordt verzameld over knelpunten in de praktijk.

De rol van bewoners bij goede ventilatie moet worden verstrekt In het streven naar goede woonhuisventilatie wordt de rol van de bewoner vaak vergeten. De bewoner heeft zelf invloed op het goed functioneren van het systeem door het systeem juist te

mei 2012 105 e Jaargang

ven aangesloten bij de VLA hebben een kwaliteitskeurmerk ontwikkeld dat wordt afgegeven na onafhankelijk certificering. Dit biedt de opdrachtgever de zekerheid dat het onderhoud vakkundig is uitgevoerd en dat het systeem optimaal blijft functioneren. Dit keurmerk wordt binnenkort gelanceerd.

De kwaliteit van gelijk waardigheidsverklaringen moet worden versterkt bedienen en zorg te dragen voor goed onderhoud. De rol en positie van de bewoner moeten hierin versterkt worden. Dit start met het verhogen van de bewustwording over de noodzaak van goed ventileren. Praktische informatie over gebruik en onderhoud is vaak niet aanwezig. Gebruikservaringen worden onvoldoende benut bij het verbeteren van systemen. Dit was de reden om een informatiepunt woonhuisventilatie te starten. Het informatiepunt zal de beschikbare informatie rubriceren en ontsluiten op een voor de bewoner begrijpelijke manier. Enerzijds zal het thema ventileren actief onder de aandacht worden gebracht, anderzijds kunnen bewoners terecht met specifieke vragen via telefoon of mail. Indien noodzakelijk wordt doorverwezen naar specialisten. Het opzetten van een informatiepunt is een gezamenlijk initiatief van partijen betrokken bij het al eerder genoemde actieplan “kwaliteitsverbetering ventilatievoorziening door bouwbrede aanpak”.

Afspraken over kwalitatief goed onderhoud en reiniging van woonhuis ventilatiesystemen Steeds meer woningbeheerders zetten onderhoud van mechanische ventilatiesystemen hoger op de agenda. De markt heeft behoefte aan een kwaliteitskeurmerk voor het vakkundig reinigen, onderhouden en inregelen van mechanische ventilatiesystemen. De onderhouds- en reinigingsbedrij-

Veel fabrikanten willen de energiezuinigheid van hun systeem aantonen door een gelijkwaardigheidsverklaring of een kwaliteitsverklaring. Op deze wijze kunnen innovatieve systemen gewaardeerd worden. Aan de opsteller van gelijkwaardigheidsrapportage wordt in principe geen eisen gesteld. Of de toetsing of een beroep op gelijkwaardigheid al of niet wordt geaccepteerd, ligt op gemeentelijk niveau. De praktijk heeft geleerd dat de uitgangspunten en de wijze waarop gelijkwaardigheid wordt bepaald en opgesteld niet uniform is. Dit heeft geleid tot nogal uiteenlopende resultaten en dientengevolge een wildgroei aan rapporten waardoor de acceptatie van gelijkwaardigheidsrapporten ter discussie is komen te staan. Dit is vanzelfsprekend een ongewenste situatie en vormde voor de VLA reden om samen met Peutz, Adviesbureau Nieman, Adviesbureau Cauberg – Huygen en TNO Bouw en Ondergrond het initiatief tot uniformering van gelijkwaardigheid te nemen. De doelstelling was te komen tot een zuivere, geharmoniseerde en uniforme methode voor de bepaling van de gelijkwaardigheid of kwaliteitsverklaringen van nieuwe energieefficiënte ventilatiesystemen, met een breed draagvlak in de markt, die zowel voor nieuwbouw als bestaande bouw toepasbaar is. Hiertoe is een methodiek ontwikkeld waarin aansluiting is gezocht bij de nieuwe NEN 8088 en 7120. De nieuwe methodiek is gereed en zal door VLA-leden en de vier bureaus gebruikt gaan worden.

Samen bouwen! Afscheiders en vaten Economisers Koudemiddelpompen Hogedrukvlotters Handafsluiters Industriële samenbouw

Natuurlijk de beste oplossing +31 (0)345 68 15 49, info@wijbenga.nl, www.wijbenga.nl

12HG-02 - adv RCC 3

4-5-2012

16:34

Pagina 1

Digitale manifolds van testo! Het enige dat u voortaan nog nodig heeft!

• Met warmtepompmodus • 40 koudemiddelen in het instrument • Hoge en lage drukmeting incl. 2 temperatuuraansluitingen • Druk, temperatuur, stroom en vacuümmeting in één instrument (570) • Eenvoudige bediening • Gelijktijdig berekenen van oververhitting en onderkoeling • Het loggen van meetgegevens (570) Voor meer informatie ga naar: www.testo.nl/manifolds

Testo BV, Randstad 21-53, 1314 BH Almere T 036 5487000 F 036 5487009 E info@testo.nl W www.testo.nl

23 0983 12HG-02

verac RCC Koude & luchtbehandeling

Door Henk Kranenberg Voorzitter VERAC

Ecodesign? Laat u niet verrassen op 1 januari 2013 Per 1 januari 2013 wordt er een nieuwe Europese wetgeving van kracht die een serieuze impact zal hebben op de airconditioningsystemen tot 12 kW, alsmede ventilatoren met een elektra opname van 125W tot 500kW. Deze wijzigingen vloeien voort uit de zogenaamde ‘Ecodesign Directive’. Binnen de Ecodesign Directive zijn tal van energiegebruikende producten gecategoriseerd met als doel om tot energiebesparende eisen te komen waaraan producten moeten voldoen. Indien een product niet aan deze eisen voldoet, dan wordt geen CE-keurmerk verstrekt en mag het product niet in de Europese gemeenschap worden ingevoerd. Met beide productgroepen, uitgewerkt binnen twee zogenaamde ‘Lots’ Ener 10 en Ener 11, zullen fabrikanten, importeurs maar ook adviseurs en installateurs in de dagelijkse praktijk te maken krijgen. Het betreft hier Europese wetgeving die niet door de afzonderlijke lidstaten bekrachtigd hoeft te worden. Dit is een vrij nieuw fenomeen en derhalve kan deze wetgeving als het bekende ‘duveltje uit het doosje’ komen omdat er van overheidswege in Nederland beperkt aandacht aan wordt gegeven. Eén praktisch voorbeeld, voortvloeiend uit de nieuwe wetgeving, is dat, indien bijvoorbeeld een ventilator van een airconditioning unit uit 2005 stuk is en dit onderdeel niet reeds is ingevoerd en op voorraad ligt binnen de Europese gemeenschap, het zeer goed mogelijk is dat dit vervangend onderdeel niet meer mag worden ingevoerd omdat het niet meer aan

mei 2012 105e Jaargang

de eisen voor ventilatoren voldoet. Met als consequentie dat wellicht de gehele unit vervangen moet worden. Dit klinkt extreem, echter na 1 januari 2013 zullen velen van ons hier mee te maken krijgen. Overigens is hier vanuit de industrie stevig tegen geprotesteerd, echter zonder resultaat. Voor ventilatoren is inmiddels meer gepubliceerd en beschikbaar op het internet. Voor airconditioning units tot 12kW zal in dit artikel een samenvatting worden gegeven wat ons te wachten staat.

SCOP en SEER De S in de SCOP of SEER staat voor

Figuur 1

de rendementsbepaling voor respectievelijk verwarmen en koelen, gedurende het gehele seizoen. Werd voorheen het rendement gemeten bij respectievelijk 7⁰C en 35⁰C bij verwarmen en koelen, nu wordt een temperatuur reeks gebruikt om een zo reëel mogelijke weergave te geven van het werkelijke energiegebruik. Werd voorheen gekeken naar het gebruik bij vollast (wat in de praktijk zelden gebeurt), bij de SCOP en SEER wordt gekeken naar de energieopname in deellast en geeft daarmee ook een veel reëler beeld van het energiegebruik. Aan de basis van de wetgeving staat

verac Koude & luchtbehandeling RCC

Product x Product y Product z

COP 3.70 3.41 3.70

SCOP EER 3.90 3.40 3.81 3.01 3.85 3.21

de NEN:EN 14825:2012 (Nederlandse variant). Hierin staat omschreven hoe de energieprestatie bij gedeeltelijke laadcondities in drie verschillende klimaatzones in Europa getoetst moet worden. Werd nu nog veel met COP gewerkt (zie onder andere de EIA subsidie verstrekking), na 1 januari 2013 moeten alle airconditioningsystemen < 12kW worden voorzien van een energielabel waarop de SCOP waarde vermeld staat, waarmee de prestatie van het product in de verwarmingsmodus wordt weergegeven. Voor koelen vertaalt zich dit in de zogenaamde SEER. In figuur 1 staan de drie klimaatzones vermeld waarbij Helsinki als basis is genomen voor de regio ‘koud’, Straatsburg voor ‘gemiddeld’ en Athene voor ‘warm’. Op basis van deze klimaatzones worden bij buitentemperaturen van -7, 2, 7 en 12 graden Celsius de energieprestaties gemeten en gewogen om tot een SCOP te komen. De vertaling van COP naar SCOP is geen simpele rekenfactor. De onderliggende methodiek is dermate verschillend dat hier niet met een vuistregel gewerkt kan worden. Een willekeurige greep uit een catalogus laat de volgende waarden zien bij een gemiddeld klimaat (figuur 2). Met het wijzigen van de energielabels en de invoering van minimum eisen op SCOP zal zich een verandering in het aanbod op de markt voordoen. Dit laat zich het beste vertalen in figuur 3. Zoals toegelicht bij figuur 2, is er geen vuistregel om COP om te rekenen naar SCOP. Ter indicatie is een label A-product nu geplaatst op het niveau van het nieuwe energielabel op basis van SCOP. In één oogopslag is te zien dat per 1 januari 2013 producten met een oud energielabel lager dan B (SCOP lager dan 3.4; SEER lager dan 3.6) uit de markt verbannen zullen worden. Per 1 januari 2014

SEER 5.21 4.61 4.77

Figuur 2

wordt de norm al aangescherpt naar een SCOP van 3.8 en wordt de norm voor SEER nog verder aangescherpt voor systemen kleiner dan 6kW (4.6) en groter gelijk dan 6kW (4.3). Zo is te zien dat de voorbeelden uit figuur 2 nog maar net voldoen per 1 januari 2014. In het najaar van 2012 zullen alle fabrikanten open kaart moeten spelen over het aanbod tot 12kW door de SCOP voor deze producten vrij te geven. Wel is het zo dat producten die reeds zijn ingevoerd in de Europese gemeenschap nog verkocht mogen worden.

Dit artikel vormt onderdeel van een reeks artikelen, welke vanuit de VERAC gepubliceerd worden om beter inzicht te geven in veranderingen in de weten regelgeving, alsmede trends welke zich momenteel en het komend jaar voor zullen doen. Dit artikel is niet uitputtend en als zodanig kunnen hier geen rechten aan worden ontleend. zijn met name opgelegd om af te dwingen dat de minimale SCOP-eisen op een duurzame wijze worden geïmplementeerd.

De factor geluid Naast minimum eisen op het gebied van SCOP en SEER, worden er ook minimumeisen opgelegd aan het geluidsvermogenniveau. Deze eisen

Nieuw energielabel

Figuur 3

SCOP

Ecodesign kan op korte termijn worden gezien als een bedreiging binnen de branche, echter voorbij de kortetermijnhorizon biedt Ecodesign voor de warmtepomp en daarmee airconditioningbranche extra kansen. Warmtepompen worden niet voor niets gezien als een zeer belangrijke productgroep waarmee hernieuwbare energie (warmte) kan worden opgewekt en daarmee een significante bijdrage kan leveren in het realiseren van de CO2-uitstoot, maar ook bijvoorbeeld in de realisatie van nZEB-gebouwen. nZEB, een andere wettelijke verplichting die uiterlijk in 2020 van kracht wordt op nieuwbouw en reeds nu door opdrachtgevers wordt gevraagd omdat nieuwbouw nu, ook nog marktconform moet zijn na 2020. Laat u zich derhalve niet verrassen! Grijp juist nu uw kansen! Nadere informatie is onder andere terug te vinden op www.agentschapnl.nl/ecodesign Voor meer informatie over ventilatoren zie Commision regulation (EU) No 327/2011

105 e Jaargang mei 2012

Belang van koude Koude & luchtbehandeling RCC

Door Cor van den Berg, Lid redactieraad RCC Koude & Luchtbehandeling

Conservering van voedingsmiddelen door koudeketens (deel 6)

Het begin van de voedselketen

De eerste stap in de voedselproductieketen is de bioproductie, dus hoe de natuur ons voedsel voortbrengt. Verzorgde de mens vroeger zijn voedselvoorziening door in de natuur te verzamelen, te vissen of te jagen; tegenwoordig heeft hij, teneinde een grote wereldbevolking van voedsel te voorzien, belangrijke delen van de biosfeer effectief georganiseerd in systemen van landbouw, tuinbouw, veeteelt, visteelt en visserij. Tgem. aardoppervlak~ 8°C (zonder atmosfeer ~ -10°C)

~ 8 minuten

In biosfeer op aarde: Groene planten, algen en microorganismen: CO2 + H2O + mineralen biomassa (afbraak, mest, verwering) (N-binding) Planten

Dieren Mens (landbouw, veeteelt)

agenoeg alle voedsel is van plantaardige en dierlijke oorsprong. Uitzonderingen zijn een aantal hulpstoffen (keukenzout, kalk, loog) die van belang zijn bij de productie en bereiding van levensmiddelen. Daarnaast heeft een volgende generatie voedingsproducten, (quorn, biergist, marmite en fructosestroop) afkomstig uit de biotechnologie, de winkelschappen bereikt. Verwacht mag worden dat in

Figuur 1. Het zon–aardesysteem en de globale werking van de biosfeer.

de toekomst bioreactoren meer gaan bijdragen aan onze voedselproductie.

Het wereldsysteem waarin we leven Het wereldsysteem is summier samengevat in figuur 1 waarin het zon– aardesysteem en de globale kringloop van het leven op aarde zijn geschetst. Als resultaat van het verwarmende zonlicht, dat in ruim acht minuten onze waterplaneet bereikt, is de ge-

middelde temperatuur van het aardoppervlak ongeveer 8°C. Dus de juiste temperatuur om water in de hydrosfeer vloeibaar te houden bij matige temperaturen. Zonder vloeibaar water is leven onmogelijk. Beschermd door de ozonlaag, die circa twee miljard jaar geleden begon, kon het leven op aarde zich ontwikkelen tot de biosfeer zoals wij die kennen. De grondslag voor alle biologische productie is de vastlegging van

105 e Jaargang mei 2012

Belang van koude RCC Koude & luchtbehandeling

Erwten en pinda's behoren bij de plantengroep leguminosen, die rijk aan eiwitten zijn omdat ze stikstof uit de lucht kunnen binden door symbiose met bacteriën.

zonne-energie. Het begint bij plantaardig leven dat in staat is zijn organische biomassa op te bouwen in een minerale omgeving; deze plantaardige biomassa heet primaire productie. Het wonderlijke fotosynthesesysteem aanwezig in de chlorofylhoudende groene cellen van planten, algen en sommige micro-organismen, bestaat uit een reeks van opeenvolgende, door enzymen gekatalyseerde reacties. Met behulp van zonlicht, water en mineralen, wordt koolzuurgas uit de atmosfeer omgezet in koolhydraten, zuurstof en energie. Vanuit deze koolhydraten, in de eerste plaats glucose en zijn reservevorm zetmeel, bouwt de cel zijn biomassa op. Deze primaire productie vormt het begin van alle voedselketens. Herbivoren eten planten als voedsel, carnivoren eten dieren en omnivoren eten beiden. Na hun dood vergaan alle organismen in een mineralisatie proces, waarbij zuurstof wordt opgenomen en de vastgelegde koolzuur weer vrijkomt. De vrijvallende mineralen komen weer beschikbaar voor de primaire productie; zo vormt het stoffelijke leven een kringloop. Een uitzondering hierop vormen de niet-gemineraliseerde afzettingen van steenkool, aardgas en aardolie. Dit zijn restanten van planten en dieren, die in de loop der tijd onder sedimenten of verschoven aardlagen terecht zijn gekomen en, afgesloten van de lucht, niet konden mineraliseren.

Plantaardige productie Voor de teelt van voedselplanten

mei 2012 105 e Jaargang

zijn inmiddels bijna alle vruchtbare gebieden op aarde in cultuur gebracht. Een nadere beschouwing van de randvoorwaarden van de biologische productie toont ons enkele wetmatigheden die in brede zin zo’n 40 jaar geleden duidelijk werden. Het Internationaal Biologisch Programma (IBP) bracht toen de productiviteit van biologische systemen op aarde in kaart. Planten groeien bij gunstige omstandigheden (licht, temperatuur, voldoende vocht, meststoffen) en produceren organisch materiaal dat voor mens en dier slechts gedeeltelijk eetbaar is. Het voor de mens eetbare deel van deze voedselplanten loopt van gewas tot gewas uiteen. Voor granen zoals tarwe en rogge is dit ongeveer 50 procent, maar voor aardappels is dit 80 procent. Dit laatste was de belangrijkste reden dat in de tweede helft van de 16de eeuw dit knolgewas uit Zuid-Amerika in rap tempo volksvoedsel werd in Europa; ook de vele oorlogen droegen hieraan bij, omdat

het graan dan meestal verbrande maar de aardappels in de grond bleven en nog voedsel konden vormen voor de winter.

Water Planten behoeven water; voor de productie van een kilo droog organisch materiaal is ongeveer 20 liter water nodig. Per oppervlakte eenheid levert een onbemeste hectare landbouwgrond de primaire plantaardige productie op van ongeveer 2000 kg droge organische stof per jaar. Bij optimale bemesting en goede groeiomstandigheden kan deze opbrengst stijgen tot ongeveer het tienvoudige, 20 ton /ha.jr. Globaal geldt dit voor alle gebieden op aarde waar akkerbouw mogelijk is; in koudere gebieden compenseert de langere daglengte in de zomer voor de lagere temperatuur. In de Nederlandse akkerbouw zijn tarweopbrengsten van tien ton per hectare per jaar geen uitzondering. In vele landen echter worden dergelijke Goede bemesting kan de landbouw productie vertienvoudigen.

Belang van koude Koude & luchtbehandeling RCC

opbrengsten nog bij lange na niet gehaald. In de natte tropen waar onder zeer gunstige omstandigheden zelfs drie oogsten per jaar mogelijk zijn, kan de primaire productie als alles meezit oplopen tot 60 ton per hectare-jaar. Voordat er kunstmest werd uitgevonden, omstreeks 1860, was bemesting dus de beperkende factor in het productiesysteem. Allerlei methoden waren in zwang om de lage producties te verhogen. In het middeleeuwse ‘drieslagstelsel’ bijvoorbeeld, was er akkerbouw op eenderde deel van de grond, eenderde deel lag braak om de vruchtbaarheid te herstellen, en op eenderde (meestal open hakhoutbos) werd vee gehouden vooral voor de mest, die werd verzameld om de akker te bemesten. Hierdoor werden opbrengsten meer dan verdubbeld. Een bijzondere groep planten, de voedzame leguminosen (erwten, bonen, soja, lupine) mag hier niet onvermeld blijven. Deze planten hebben geen stikstofbemesting nodig. Hun wortelsysteem herbergt een symbiose met Rhizobium-bacteriëen die het vermogen hebben om stikstof uit de lucht vast te leggen.

Eiwit Energie

Kuiken Legkip Varken Vleeskalf Vleesrund (extensief) Vleesrund (intensief) Melkrund

0,40 0,33 0,27 0,17 0,21 0,23 0,29 0,27 0,89 0,98 0,30 0,31 1,70 2,10

dier. De mens eet geen gras, koeien wel, en beiden kunnen granen verteren. Een indruk van de conversierendementen voor landbouwhuisdieren, waarbij hiermee rekening is gehouden, kan worden verkregen uit tabel 1 (bron: IBP programma). De twee kolommen geven de rendementen weer, uitgesplitst naar voedingsenergie (verbrandingswaarde) en naar voedingseiwit (lichaamseigen stof). Een getal groter dan 1 (= 100%) betekent een voordelige omzetting en geen voedselconcurrentie tussen mens en dier. Duidelijk blijkt dat de gras etende herkauwers, het in de weide gehouden (extensief) vleesrund en vooral de koe, sterk in het voordeel zijn tegenover varkens en kippen, die het

Plantaardig naar dierlijk product Bij de conversie van plantaardig product naar dierlijk product treden grote verliezen op van 65 tot 95 procent. Dit is vooral afhankelijk van de slachtleeftijd van het dier. Bij varkens van zestien weken gaat ongeveer 80 procent verloren. Voor jonge slachtkippen van enkele weken kan dit dalen tot 65 procent. Tijdens het opgroeien gebruikt een jong dier zijn voedsel voor aangroei én voor onderhoud. Bij een volwassen dier is de aangroei gestopt en wordt alle voedsel gebruikt voor onderhoud. Het voederconversierendement in de veeteelt, dat wil zeggen. hoeveel voedsel komt van hoeveel diervoeder, is dus het hoogst voor jonge dieren. Dit beeld van dierlijke productie wordt meer genuanceerd en is eerlijker als ook rekening wordt gehouden met de voedselconcurrentie tussen mens en

Voor de voedselproductie zijn koeien meer efficiënt dan de niet-herkauwende varkens.

Tabel 1. Rendementen voor de conversie van energie en eiwit van plantaardig naar dierlijk product in de Nederlandse veehouderij, uitgedrukt in voor de mens beschikbaar voedsel. Een getal groter dan 1 betekent dat de voedselconversie voor de mens winstgevend werkt.

vooral moeten hebben van granen, welke ook voor de mens eetbaar zijn. Ook kalveren en intensief gemeste vleesrunderen scoren relatief slecht, want deze beiden krijgen veel krachtvoer met eiwitrijke supplementen en granen omdat ze snel moeten groeien.

Productie op zee Oceanen vormen ongeveer 70 procent van het aardoppervlak. De productie van vis in zee wordt globaal beheerst door dezelfde wetmatigheden. Zonlicht produceert algen in niet bemest zeewater. Deze algen worden opgegeten door kril (plankton, minuscule kreeftjes), die weer gegeten worden door iets grotere diertjes en kleine vissen, die op hun beurt weer dienen als voedsel voor grotere vissen en die weer voor de grotere roofvissen. Deze laatste groep vormt het hoofdaandeel van de op zee gevangen vis. Aannemend dat de primaire productie vijf voedselconsumptie stappen doorloopt en dat bij elke conversie 90 procent verloren gaat, betekent dit dat, uitgedrukt in organische stof, de visproductie op zee erg laag is, namelijk 0,02 kg/ha.jr. ofwel een miljoen maal lager dan mogelijk is op goed bemeste landbouwgrond. Dit globale beeld kent uiteraard vele nuances, zoals de bekende walvissen die hun grote lijven voornamelijk voeden met kril en dus profiteren van een groter aanbod eerder in de voedselkolom. In visvijvers kan, onder gecontroleerde omstandigheden, de productie per oppervlakte-eenheid sterk worden opgevoerd, vooral met karper, tilapia en andere herbivore vissen. De relatief lage productie in zee verklaart grotendeels dat ondanks

105 e Jaargang mei 2012

Belang van koude RCC Koude & luchtbehandeling

Een verkorte voedselketen vormen de baleinwalvissen die leven van kril, de minuscule kreeftjes, die zo talrijk kunnen zijn dat de poolzee rood verkleurd; de kril leeft van algen.

grote inspanningen van de visserij de wereldzeeën hun oogstpotentieel reeds in 1988 bereikten. Sindsdien is de wereldvisvangst gelijkgebleven of gedaald. De grens van de groei was bereikt; als wij willen dat onze kleinkinderen nog kunnen genieten van wilde zeevis dan moeten de wereldzeeën heel urgent onder een waterdicht ecologisch beheerssysteem met bindende maatregelen worden gebracht, die veel verder gaan dan de thans opgelegde visvangstquota. Het voortijdige einde van rijke lokale visgronden, zoals ansjovis in Peru (1963) en kabeljauw in Newfoundland (1977), laat zien wat er gebeuren gaat zonder goed beheersysteem. Om aan de vraag naar vis te voldoen wordt momenteel de gerichte visteelt bijna overal ter wereld uitgebreid; deze verzorgt inmiddels de helft van de visaanvoer.

Voedselproductie op aarde Door wetenschappers in Wageningen is berekend dat de landbouwgrond op aarde, bij goede organisatie van de voedselproductie, meer dan 50 miljard volwassenen zou kunnen voeden, zonder enig tekort. Als de meeste mensen vegetariër zouden worden is het dubbele aantal zeker reëel. De wereldbevolking - die nu ruim 7 miljard mensen telt - zal naar verwachting aangroeien tot circa 9,4 miljard in 2050. De prognose is dat de totale voedselproductie in dezelfde periode ongeveer verdubbeld moet worden om ook te voorzien in welvaartsgroei. Aan dit laatste ligt ten

mei 2012 105 e Jaargang

grondslag dat mensen die meer gaan verdienen ook beter willen eten; praktisch gezien gaat men minder granen, knollen en peulvruchten eten en meer vlees en dierlijke producten, oliën en vetten, fruit, groente en suiker. Voor de duurzame koeltechniek is dit goed nieuws. In de nabije toekomst zal veel koeling nodig zijn, aangezien vers voedsel grotendeels via koudeketens de consument bereikt. Of deze groei evenwichtig zal verlopen is van vele factoren afhankelijk. De groeiende bewustwording van het buitengewone belang van duurzaamheid is een der eerste factoren. De biosfeer moet duurzaam kunnen blijven produceren. De gevoeligheid voor verstoringen van de balans van het aardesysteem wordt goed geïllustreerd door de aantasting van de ozonlaag, waarvoor lekkage van (H) CFK koelmiddelen de hoofdverantwoordelijke is. Bestrijding van deze aantasting begint effect te sorteren dankzij een betere milieuwetgeving, maar we zijn er nog niet. Ook spelen nog teveel onbekenden mee, zoals geïllustreerd wordt door de onenigheid in het algemene debat over klimaatbeïnvloeding, koolzuur en opwarming van de planeet. Grote behoefte bestaat aan beter voorspellende modellen en meer gedetailleerde kennis van de randvoorwaarden en mechanismen die de biosfeer gaande houden, anders blijft de mens met zijn grote technische vernuft nog teveel bezig als de bekende tovenaarsleerling, die nog niet bekend was met de gevolgen van zijn handelen.

Samenvatting Het begin van de voedselproductieketen In dit zesde artikel in de reeks ‘voedingsmiddelenconservering door koudeketens’ wordt de bioproductie van plantaardig en dierlijk voedsel en zijn wetmatigheden behandeld. Optimale productie op land kan 20 ton organische droge stof per hectare per jaar bedragen. Op zee waar vooral roofvissen uit een lange voedselkolom worden gevangen is dit slechts 0,02 kg. Geraamd wordt dat de voedselproductie in 2050 ongeveer verdubbeld moet zijn om de dan verwachte 9,4 miljard mensen adequaat te kunnen voeden. Om dit mogelijk te maken draagt de duurzame koeltechniek de grote verantwoordelijkheid om zowel de koudeketens te faciliteren als ook de biosfeer te beschermen.

Summary Beginning the food production chain In this sixth paper in the series on cold chain food preservation, the principles of the bioproduction of plant and animal foods are outlined. Optimal production on land gives 20 tons of dry organic matter per hectare per year. On sea is this only 0,02 kg due to the harvesting of mainly preditory fish high up in the food column. Around 2050 food production should be doubled in order to feed the expected 9,4 thousand miljon adequately. In this matter the durable refrigeration industry carries the great responsibility of both to facilitate the refrigerated food chains and protect the biosphere.

Geerlofs Koeltechniek B.V. Delftweg 66 2289 BA Rijkswijk (ZH) 070 3192132 www.geerlofs.nl Geerlofs Koeltechniek B.V. (www.geerlofs.nl) is wereldwijd dé toonaangevende koeltechnische installateur en producent van koelcellen en vrieshuizen voor de landen tuinbouw, food processing, clean rooms, laboratoria en geconditioneerde verwerkingsruimten. Geerlofs heeft als allround specialist alle disciplines in eigen huis. Zowel het ontwerp en ontwikkeling, productie, besturingstechniek, installatie en de service behoren tot het werkgebied van Geerlofs. Geerlofs heeft in Nederland bijna 100 medewerk(st)ers met vestigingen in Rijswijk (Hoofdkantoor) en Drachten. Naast wereldwijde export vanuit Nederland heeft het bedrijf eigen vestigingen in Kenia, Ethiopië, China, Singapore en Rusland waar ca. 50 medewerk(st)ers werkzaam zijn. Geerlofs bestaat ruim 80 jaar en is ISO 9001 en VCA** gecertificeerd. Vanaf 2009 maakt Geerlofs onderdeel uit van Smeva Group B.V. (www.smeva.nl) met haar hoofdkantoor in Valkenswaard. Voor Geerlofs zijn wij op zoek naar ambitieuze kandidaten voor de functie:

EXPORT MANAGER De functie De Exportmanager is primair verantwoordelijk voor omzet- en marge(-groei) in de diverse exportmarkten. De focus zal met name liggen op het planmatig ontginnen van (nieuwe) groeimarkten, waarbij naast het verwerven van nieuwe opdrachten, het opbouwen van een stevig relatie- en referentienetwerk tot de kerntaken zal behoren. Na een gedegen inwerkperiode wordt de functie gekenmerkt door een hoge mate van zelfstandigheid in een inspirerende en regelmatig hectische werkomgeving, waarbij samenwerking onontbeerlijk is om tot een goed resultaat te komen. Het regelmatig internationaal reizen maakt een onlosmakelijk onderdeel uit van de functie. De verkooptrajecten zijn complex en kennen een langere doorlooptijd. De Exportmanager rapporteert aan de commercieel directeur van Geerlofs. Profielschets De juiste kandidaat is een dynamische, doortastende, resultaatgerichte en zelfstandige flexibele persoonlijkheid die aantoonbaar de nodige jaren ervaring heeft opgedaan (minimaal 5 jaar) in een commerciële internationale functie met technische producten. Affiniteit met - en nog liever - concrete ervaring in de agrarische sector en/of industriële koeltechniek, is een duidelijke pré. De kandidaat heeft een HBO werken denkniveau, verkregen door opleiding of ervaring. Naast ‘netwerker’, laat de juiste kandidaat zich het beste omschrijven als ‘teamplayer’. De bereidheid tot regelmatig reizen is vanzelfsprekend, evenals goede kennis in woord en geschrift van de Engelse taal. Het beheersen van meerde vreemde talen is een pré.

Geerlofs biedt Wij bieden de geschikte kandidaat een uitdagende, dynamische, internationale functie aan. De werkzaamheden worden verricht in een prettige werksfeer en werkomgeving met een enthousiast team. De arbeidsvoorwaarden zijn markconform, waaronder een ‘auto van de zaak’. Informatie Voor meer Informatie over deze functie kunt u contact opnemen met de heer E. de Beij, Commercieel directeur Geerlofs Koeltechniek B.V. (tel. 06-53364575) of de heer H. van Eersel, Hoofd Personeel & Organisatie Smeva Group B.V., (tel. 040-2073200). Solliciteren Uw schriftelijke sollicitatie voorzien van uw Curriculum Vitae ontvangen wij bij voorkeur per e-mail op h.van.eersel@smeva.nl Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

SWEP introduceert een complete serie CO2-producten SWEP introduceerde tijdens de beurs Mostra Convegno Expocomfort in Milaan een complete serie gesoldeerde platenwarmtewisselaars voor CO2-koelinstallaties onder hoge druk. De serie bestaat uit zeven geteste producten die goedgekeurd zijn voor omstandigheden van extreem hoge druk. Deze zijn typerend voor transkritische en cascadesystemen en worden vaak gebruikt in commerciële koelsystemen, zoals bijvoorbeeld in supermarkten. De serie bestaat uit een U-klasse, voor installaties met een operationele toepassing van 140 bar tot 135°C, een D-klasse voor installaties van 60 bar tot 100°C, en de E-klasse voor subkritische installaties met een toepassing van 56 bar tot 100°C. De serie CO2-producten omvat de B16DW, de B17 en de B9 en deze zijn geschikt om te worden gebruikt als gaskoelers, verdampers, economizers en oliekoelers in CO2-transkritische installaties. De 120TH en de 400H zijn ontwikkeld om in te zetten als verdampers en condensators in cascadesystemen, net als de 12H en de 25H, die ook gebruikt kunnen worden als zuiggaswarmtewisselaars. Meer informatie: www.swep.net/CO2

Vuilwateropvoerinstallaties in miniatuurformaat van KSB

KSB brengt onder de typebenaming AmaDrainer-Box Mini een nieuwe generatie opvoerinstallaties voor vuilwater op de markt. De nieuwe vuilwateropvoerinstallaties worden gekenmerkt door een modern ontwerp met een huis in driehoekvorm en een geringe bouwhoogte. De installaties zien er aantrekkelijk uit en zijn daarnaast ruimtebesparend en stabiel. .Een duurzaam en vochtbestendig actief-koolstoffilter met overloopbeveiliging belucht het verzamelreservoir en voorkomt onaangename luchtjes. Middels een vlotterschakelaar kan de gebruiker twee schakelniveaus voor douche- en normale aansluiting instellen.

MEI 2012 105 e Jaargang

De installatie is voorzien van de dompelpomp Ama-Drainer N 301 SE. Vuilwateropvoerinstallaties worden toegepast voor het automatisch afvoeren van vuilwater uit gebouwen waarvan de installatie onder het terugstroomniveau van het kanaalsysteem ligt. Voor agressief afvalwater is bovendien een materiaalvariant beschikbaar, die het transport van zout- of chloorhoudend afvalwater mogelijk maakt. Meer informatie: www.ksb.nl

TSOI, plafondrooster met mogelijkheden

Rucon Systemair ontwikkelt, produceert en levert luchtroosters, kleppen en volumestroomregelaars voor particuliere- en utiliteitsgebouwen, de industrie en de scheepvaart. Nieuw in het assortiment is de TSOI. Dit geperforeerde plafondrooster heeft een één- tot vierzijdig instelbaar uitblaaspatroon. De TSOI wordt geleverd in gepoedercoat plaatstaal, RAL-9010. De aansluitdiameter is 125 tot en met 315 rond/ovaal. Het leveren van een bijbehorende plenumbox behoort ook tot de mogelijkheden. De plenumboxen zijn zowel ongeïsoleerd als geïsoleerd beschikbaar. De TSOI-T is geschikt voor systeemplafonds van 600x600 mm. In stucplafonds kan de TSOI-P toegepast worden. Rucon Systemair beschikt vanuit Systemair over één van de meest moderne laboratoria in Europa. Voor de luchtroosters worden hier de luchtstromen, worplengtes, geluidsdrukniveaus en het temperatuurverloop gemeten. Alle componenten zijn afgestemd op de hedendaagse eisen op het gebied van inrichting én leveren een grote bijdrage aan een aangenaam binnenklimaat. Meer informatie: www.ruconsystemair.nl

Inverter warmtepomp MQHD

Met de MQHD DC Inverter koudwatermachines in warmtepompuitvoering introduceert Airview Luchtbehandeling een nieuwe generatie lucht/water-warmtepompen. De MQHD koudwatermachines zijn voorzien van omkeerbaar circuit warmtepompfunctie

en zijn standaard uitgevoerd met DC Inverter (DCI) technologie. De MQHD warmtepompen zijn leverbaar in drie enkelfase modellen met een verwarmingscapaciteit van 1,8 tot 11,8 kW en een koelvermogen van 2,4 tot 14,4 kW. De Plug & Play units zijn uitgevoerd met koudemiddel R410A en zijn voorzien van geïntegreerde hydromodule met onder andere circulatiepomp en buffervat. Een ander belangrijk kenmerk van deze nieuwe lucht/water-warmtepompen is dat deze ook bij zeer lage buitentemperaturen tot -15°C een wateruittredetemperatuur van 55°C leveren. Hierdoor zijn de units uitermate geschikt voor toepassing met radiatoren, ventilatorconvectoren, vloerverwarming of ten behoeve van warm tapwater. Ook toepassing met een koelplafond behoort tot de mogelijkheden. Door de breedte van toepassingsmogelijkheden zijn de units perfect inzetbaar in particuliere of kleinzakelijke situaties zoals winkels en kleine kantoren. Meer informatie: www.airview.nl

DucoKlep 15 ‘ZR’ polyvalenter dan ooit

De regelgeving op het vlak van isoleren wordt steeds strenger. Daarom wordt er in ramen steeds vaker een dikker glaspakket toegepast. Duco speelt in op deze tendens en breidde de glasgoten van de DucoKlep 15 ‘ZR’ verder uit. Vroeger was dit rooster toepasbaar bij glasdiktes tot 32 mm, maar dankzij deze innovatie is dat 48 mm geworden, waardoor het nu zelfs probleemloos op driedubbele beglazing past. Dankzij het vlakke binnenrooster kan de DucoKlep 15 ‘ZR’ toegepast worden in het vaste deel van een schuifpui. De minimale uitsprong van de buitenkap zorgt er voor dat

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

de het rooster perfect combineerbaar is met de meeste rolluiksystemen. Bovendien heeft het rooster een aanzienlijke ventilatiecapaciteit (15,2 dm³/s). Met een minimale glasaftrek van 80 mm integreert dit rooster zich onopvallend op elk raam. De bediening met hendel, koord of stang is traploos regelbaar. De zelfregelende klep zorgt voor een constant debiet en een EPC-winst tot 0,07. Als onderdeel van het Duco Comfort System is een energiewinst tot 0,24 op de EPC mogelijk. Meer informatie: www.duco.eu

Gratis ‘Wilo Assistent’ voor smartphones

De ‘Wilo Assistent’ zet de wereld van hoogrendementpomptechniek op de smartphones van verwarmingstechnici en technisch adviseurs. Deze gratis app levert een overvloed aan tot nu toe alleen schriftelijk of op internet beschikbare informatie en functies in broekzakformaat. De eenvoudig te bedienen, mobiele toepassing helpt bij het selecteren, calculeren, adviseren en installeren van pompen. Bovendien profiteert de gebruiker van de vele goede argumenten van energie-efficiënte, zuinige en milieuvriendelijke pomptechniek voor verwarming, klimaat en tapwatercirculatie. Met behulp van de app heeft de gebruiker ook gericht toegang tot productinformatie en knowhow omtrent de pomptechniek. De meeste gegevens en functies worden op de smartphone

Koeling huren

geïnstalleerd en staan daarom ook zonder mobiele internet- of WLAN-verbinding ter beschikking. 95 procent van alle functies is zonder internetverbinding te gebruiken. Momenteel is de Wilo Assistent geschikt voor iOs en Android in het Nederlands, Duits, Frans en Engels. De app kan gratis worden gedownload via de App Store en Android Market. Meer informatie: www.wilo.nl

Wolf CFL- ComfortPlafond WTW-HR-unit met koelmodule

te garanderen voldoet de CFL aan de hygiëne richtlijn VDI 6022. De EC-ventilatormotoren reduceren het stroomverbruik en zijn tevens traploos regelbaar. Meer informatie: www.wolf-energiesystemen.nl

Nieuwe range water/ water-koelmachines Tetris W

De CFL is door zijn lage hoogte en geluidsniveau op zeer veel plaatsen inzetbaar. De CFL-WTW is een toe- en afvoerunit met een aluminium tegenstroomplatenwisselaar met rendementen tot 90 procent en bypass voor vrije koeling/nachtventilatie. Daarnaast is de CFL leverbaar als toevoerunit met verwarmingsbatterij of als afvoerunit. Van iedere variant zijn de capaciteiten 1.000 m3/h, 1.500 m3/h of 2.200 m3/h. De units kunnen worden uitgebreid met een naverwarmer, geluiddempers en worden geleverd met regeling. De CFL-WTW kan tevens worden voorzien van een ModBus, BacNet of LON communicatiemodule. De nieuwe koelmodule kan uitgevoerd worden met gekoeld water of direct-expansie warmtewisselaar. Om een optimaal binnenklimaat en eenvoudig onderhoud

Western Airconditioning te Hoevelaken introduceert een volledig nieuwe range water/water-koelmachines en warmtepompen; de Tetris W. De Tetris W is leverbaar in 31 bouwgroottes met capaciteiten van 38 tot en met 617kW. Door gebruik te maken van het efficiënte koudemiddel R410A en meerdere scroll compressoren (tot zes) op één circuit wordt een zeer hoge EER/COP verkregen waardoor de machine moeiteloos in energieklasse A valt. Voor wat betreft de hydraulische opties is het mogelijk om pompen en/of buffervat te selecteren aan zowel de gebruikerszijde als de bronzijde, volledig aangestuurd door de microprocessorregelaar van de unit. De Tetris W-range wordt standaard geleverd met elektronische expansieventielen. Voor kritische opstellingen qua geluid zijn een low noise en super low noise uitvoering verkrijgbaar. Meer informatie: tel. 033-2477800 of via info@western.nl

Een perfecte pasvorm bij storingen, onderhoud of verbouwingen www.coolenergy-rentals.nl

105 e Jaargang mei 2012

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Trane komt met nieuwe onderdelensets

Uitval van het verwarmings-, ventilatie- en airconditioningssysteem (HVAC) van een gebouw kan voor hoge kosten zorgen. Voor preventief onderhoud en snelle reparaties breidt Trane, een onderdeel van Ingersoll Rand en marktleider van interieurcomfortsystemen en -oplossingen, zijn gamma kant-en-klare onderdelensets uit. Sets voor algemeen onderhoud en reparaties van computerkoelingsunits, ventilatorbatterijen en rooftopunits verbreden het onderdelenaanbod van Trane in Europa, het Midden-Oosten, India en Afrika. De nieuwe sets zijn een aanvulling op de bestaande reeks sets voor compressoren, Trane regelingen, olie- en koudemiddelfilters, verbruiksstoffen en accessoires voor HVAC-systemen. Preventief onderhoud en correct uitgevoerde reparaties verbeteren de betrouwbaarheid van een HVAC-systeem, verlengen de levensduur ervan en zorgen voor meer comfort in het gebouw. Dit is ook belangrijk voor het behoud

van het energierendement van het HVACsysteem Meer informatie: www.trane.com

Legionellaveilige hybridekoeler ADC Hybrid Blue®

Als marktleider in hybridegesloten koelsystemen introduceert het Zwitserse Jaeggi een nieuwe Hybride koeler op de Nederlandse markt namelijk de ADC Hybrid Blue®. De ADC Hybrid Blue is gebaseerd op het droge koelprincipe maar dan doorontwikkeld tot Adiabatische koeler Advanced Dry Cooler. De Hybrid Blue is klaar voor compressorloos Datacenter Cooling. De ADC Hybrid Blue heeft eenvoudig vervangbare bevochtigingsmatten (speciale cellulose) voor de warmtewisselaar. Het bevochtigingswater heeft geen direct contact meer met de warmtewisselaar. Groot voordeel is dat er geen afzettingen/sporen meer van kalk, zouten et

De Centercon app is er

In 2004 was Centercon Online de allereerste webshop voor de koeltechnische installateur. De Centercon app voor Apple en Android is de volgende stap in onze digitale dienstverlening. De app geeft mobiele toegang tot Centercon Online. Zo kan onderweg snel even gecontroleerd worden welke artikelen beschikbaar zijn, actuele orders opgeroepen worden of een bestelling geplaatst worden. De Centercon app geeft gedetailleerde artikelinformatie en toont bovendien waar het artikel voorradig is. In het voorraadoverzicht wordt met één klik de geïntegreerde navigatie gestart. Gebruikers worden dan rechtstreeks naar het dichtstbijzijnde magazijn geleid. De app geeft toegang tot precies die onderdelen van Centercon Online die onderweg nodig zijn. Download de Centercon app op: http://itunes.apple.com/nl/app/centercon/id516622153?mt=8 http://play.google.com/store/apps/details?id=com.WebArtist.Centercon Let op: de app is speciaal voor klanten van Centercon, inloggen is noodzakelijk.

Nieuwe catalogus Daikin airconditioningsystemen uit Daikin heeft een nieuwe catalogus uitgebracht voor haar complete programma (multi-) split-, Sky Air- en VRV-systemen ten behoeve van comfortkoeling en -verwarming.

MEI 2012 105 e Jaargang

In de catalogus ‘Airconditioningsystemen 2012/2013’ zijn vele nieuwe producten opgenomen, waaronder de F(C)TXS-K serie wandmodellen, die speciaal ontworpen zijn voor kleine of goed geïsoleerde ruimtes. De RTD-optieprinten maken het mogelijk om VRV- of Sky Air- binnendelen via een externe aansturing of GBS-systeem te monitoren en te bedienen. De nieuwe afstandsbediening BRC1E52A biedt vele energiebesparende functies, zoals begrensd temperatuurbereik, setbackfunctie en kWh-indicatie. Tevens introduceert Daikin de Online Controller, die bediening van de airconditioner met smartphone, laptop, PC of tablet mogelijk maakt.

cetera op de warmtewisselaar achter blijven wat een positief effect heeft op de levensduur van de koeler, en er daardoor geen waterbehandelingsinstallatie meer nodig is. De ADC Hybrid Blue is door een onafhankelijk instituut INERIS uitgebreid getest op Aerosooluitstoot (rapport nr. DRC-12-125771-00671A d.d. 17-01-2012) en er is geen Aerosoolvorming gemeten. Deze test is gebaseerd op een CTI-test ATC140. Hierdoor is het een ‘Legionella veilige koeler’. Meer informative: www.jaeggi-hybrid.ch

Ruimteregelaars geïntegreerd in RuimteSysteemBox

De technolon® RCN-L- en RCC-L-ruimteregelaars zijn compacte, krachtige en intelligente regelaars voor comfortverhogende en energiebesparende ruimteautomatisering. Deze RCN-L- en RCC-L-regelaars en aanverwante componenten, zoals transformatoren en relais, kunnen compleet samengebouwd in een verzinkt stalen kast worden geleverd. Voor de aansluitingen is de kast voorzien van eenvoudig aansluitbare Wieland-aansluitingen. Deze complete unit heet de RSB (RuimteSysteemBox) en wordt volledig bedraad, bedrijfsgereed en getest geleverd. Aangezien elke RuimteSysteemBox maatwerk is, worden specificaties op aanvraag verstrekt. Meer informatie: www.kieback-peter.nl

De Eco-Design richtlijn van de EU schrijft voor dat per 1 januari 2013 het verwarmings- en het koelrendement van airconditioners < 12 kW uitgedrukt worden in SCOP respectievelijk SEER. Deze gegevens zijn gebaseerd op het seizoensrendement, en niet op het nominale rendement. Als eerste in de sector heeft Daikin nu al haar volledige Sky Air gamma (7 tot 14 kW) geoptimaliseerd voor deze nieuwe norm met de RZQG-L (Seasonal Smart) en RZQSG-L (Seasonal Classic) buitendelen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de productgroep DX Airconditioning Systems, telefoon 088 324 54 55.

Energie-efficiente regeling warmtepompen Voor een duurzame planeet

Een perfect klimaat handhaven, thuis en op kantoor, en tevens de levenscyclus kosten verlagen van uw verwarmingssysteem, door toepassing van Lodamâ&#x20AC;&#x2122;s warmtepomp regelaar. Onze energie-efficiente, klantspecifieke oplossingen omvatten een regelaar, welke geschikt is om verscheidene warmtepomp systemen en zonnepanelen aan te sturen met een enkele regelaar. De warmtepomp kan tevens worden uitgebreid met extra elektrische verwarming of verwarmingsketels. Met Lodam kunt u uw warmtepomp op afstand regelen en monitoren via internet en gegevens voor service en controle doeleinden downloaden. Lodamâ&#x20AC;&#x2122;s flexibele warmtepomp regeling kan worden ingezet in de meest voorkomende warmtepomp toepassingen, onafhankelijk van koudemiddel, om de hoogst mogelijke COP te verkrijgen. Zo eenvoudig is het. Intelligente, energie-efficiente regeling binnen handbereik.

Heatpump.lodam.com

Efficient energy control for better living.

Samen voor goud!

Wij streven naar een duurzame prestatie en relatie, met focus op het gezamenlijke eindresultaat: goud! Het sportjaar 2012 staat daarom bij Alklima in het teken van onze samenwerking met u. Het thema voor 2012 is dan ook: â&#x20AC;&#x2DC;Samen voor goudâ&#x20AC;&#x2122;. Het hele jaar door stellen we alles in het werk om samen met u een topprestatie te leveren.