RCC K&L nr. 9 by VMN Media

105e Jaargang SEPTEMBER 2012

orgaan van de koninklijke nederlandse vereniging voor koude - KNVvK

RCCk&l

pa g

Refrigeration & climate control | koude & luchtbehandeling

Kan een entree nog groener?

FK_klimaat_koeltechniek_blokje_rcc_september_def.pdf 1 8/28/201

Ook in dit nummer

Het â&#x20AC;&#x2DC;nieuwe wonenâ&#x20AC;&#x2122; Duurzame koude en warmte in de ArenA Energielabel voor cold stores

Schrijf je nu in ontvang een welkomst pakket!

CMY

Kijk op pagina 36 en 37 voor het grootste aanbod in koelen klimaat opleidingen!

Koeltechniekopleiding.nl

Met Daikin kiest u voor alle kamers...

Huiskamer, werkkamer, slaapkamer, kantoor, winkel, koelcelâ&#x20AC;Ś Op de Installatie Vakbeurs presenteert Daikin het juiste klimaatsysteem voor elke ruimte.

Instal l Vakb atie Harde eurs nberg 11 t

/m 13 sep stand tember 154 hal 1

Daikin introduceert op de beurs in Hardenberg dit jaar een scala aan nieuwe en vernieuwende systemen voor meer comfort en minder energieverbruik. Zoals ons Sky Air programma (nu al geoptimaliseerd voor de nieuwe norm, het Seizoensrendement), de VRV IV (met vele revolutionaire innovaties), de Intelligent Touch Manager, de nu nog zuinigere Daikin Altherma LT lucht/waterwarmtepompen, onze geheel nieuwe range luchtgekoelde koudwatermachines onder de naam Multi-scroll en nog veel meer. Kom kijken en oordeel zelf.

Kiesâ&#x20AC;Ś en maak kans op een hotelkamer in Barcelona. Welk product vindt u het meest onderscheidend? Breng uw stem uit in onze stand en maak kans op een exclusieve driedaagse trip voor twee personen naar Barcelona (inclusief een voetbalwedstrijd in Camp Nou). U begint in de stemming te komen? Graag tot ziens in stand 154, Hal 1. Voor meer informatie kijk op www.daikin.nl of bel 088 324 54 60.

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

Door onze regeltechniek hebben wij alles onder controle !

| 3316 KC Dordrecht | t. +31 (0)88 4355400 e. info@hdkl.nl | www.hdklimaatsystemen.nl

Carneool 400

redactioneel redactioneel Koude & luchtbehandeling RCC

Groene entree in winkels Nieuwe kledingstukken. Voor de één een crime, voor de ander de hemel. Het is nu eenmaal zo. Sommige mensen winkelen graag en anderen doen het echt liever niet. Voor hen die shoppen heerlijk vinden, is niets zo prettig als door een winkelstraat vol leuke boetiekjes en winkels met de laatste zomermode te slenteren. Om zoveel mogelijk publiek binnen te krijgen, zetten winkeliers tegenwoordig de deuren uitnodigend open. De toegang moet zo publieksvriendelijk mogelijk zijn. Een open deur beïnvloedt het binnenklimaat echter aanmerkelijk. Tijdens het stookseizoen ontstaat warmteverlies. Een groot deel van de energie, gebruikt voor het verkrijgen van de gewenste ruimtetemperatuur, gaat verloren. In de zomer is het precies andersom en gaat het vooral om het verlies aan koelvermogen. Om dat te voorkomen wordt tegenwoordig door veel winkeliers een luchtgordijn geïnstalleerd. Een luchtgordijn moet, afhankelijk van het seizoen, gevoed worden met warmte of koude. Dat kost elektrische energie en datzelfde geldt voor de benodigde luchtverplaatsing. De werking en energiezuinigheid valt of staat met de installatie van het luchtgordijn. VLA geeft een handleiding uit met uitleg over de belangrijkste onderdelen en aspecten van een luchtgordijninstallatie. Door de daarbij gevoegde scorekaart is het mogelijk om zowel nieuwe als bestaande installaties te beoordelen en te optimaliseren. Een andere methode om het energieverlies te beperken is het toepassen van een ‘groene schuifdeur’: een automatisch werkende schuifdeur met een geïntegreerd, intelligent luchtgordijn. Uit onderzoek en gepubliceerde rapportages blijkt dat de deur vaker dicht is en dat daardoor het binnenklimaat minder verstoord wordt. Op verwarming kan 43 procent van het energiegebruik worden bespaard en in de zomer wordt de airconditioninginstallatie minder zwaar belast. Daar komt nog bij dat de luchtsamenstelling in de winkel of het gebouw van een betere kwaliteit is en dat er minder hinder is van verkeerslawaai en binnenwaaiend vuil en bladeren. In Nederland wordt dus goed nagedacht over een zo groen mogelijke entree. En dat is voor alle partijen perfect. Voor de ondernemers in de koudebranche, maar zeker ook voor het winkelend publiek.

Christine Linneweever Hoofdredacteur RCC Koude & Luchtbehandeling

koude & luchtbehandeling Officieel Orgaan van: KNVvK Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude, (Royal Dutch Association of Refrigeration) Kantoor: Ecofactorij 18, 7325 WC Apeldoorn Postadres: Postbus 10209, 7301 GE Apeldoorn tel.: (055) 3 683 362 E-mail: info@knvvk.nl Internet: www.knvvk.nl postgiro: 97360 / bankrelatie: RABO-bank 36.28.35.829 Directeur van het KNVvK-bureau: Gerard J. M. Vos NVKL, Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied van de Koudetechniek en Luchtbehandeling Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer tel.: (088) 400 84 90 / fax: (088) 400 84 01 Email: info@nvkl.nl Internet: www.nvkl.nl NEKOVRI, Vereniging van Nederlandse Koel- en Vrieshuizen ‘De Beukenhof’, Strijpsestraat 51, Eindhoven Postbus 901, 5600 AX Eindhoven tel.: (040) 2565263 / fax: (040) 2553320 E-mail: info@nekovri.nl / Internet: www.nekovri.nl VERAC, Vereniging van leveranciers van airconditioning-apparatuur Postbus 12, 3740 AA Baarn tel.: (035) 542 75 26 / fax: (035) 542 76 26 E-mail: info@verac.nl / Internet: www.verac.nl LUKA, Nederlandse Vereniging van Luchtkanalenfabrikanten Secretariaat LUKA: Old Hickoryplein 12 6461 EZ Kerkrade Postadres: Postbus 153, 6460 AD Kerkrade tel: 045-5350734 / fax: 045-5350735 E-mail: info@luka.nl / internet: www.luka.nl FKL, Federatie Koude- & Luchttechniek Boerhaavelaan 40 Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer tel: (079) 353 13 50 / fax: (079) 353 13 65 E-mail: fk&l@fme.nl / Internet: www.federation-fkl.org VLA, Vereniging van Leveranciers van Luchttechnische Apparaten Boerhaavelaan 40 Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer tel.: (079) 353 11 24 / fax: (079) 353 13 65 E-mail: vla@fme.nl Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl RAAD VOOR DE KOUDE, Beekenstein 86, 3328 ZD Dordrecht tel: +31(0)78 617 00 99 / fax: +31(0)78 618 95 24 E-mail: info@raadvoordekoude.nl Internet: www.raadvoordekoude.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI), Boerhaavelaan 40 Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer tel.: (079) 353 11 24 / fax: (079) 353 11 15 E-mail: nki@fme.nl Internet: www.koelindustrie.nl Met medewerking van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB). Verschijnt maandelijks Uitgever, redactie en advertentie- administratie B+B Vakmedianet, Albrechtlaan 1, 1404 AH Bussum - Postbus 219, 1400 AE Bussum - Tel 035-6940740 redactie@vakmedianet.nl Accountmanagement Gejo Flierman (coördinatie) - Tel 035-6940740; mobiel 06 53 22 73 16 gejoflierman@vakmedianet.nl Uitgever Drs. Ruud Bakker Hoofdredacteur Christine Linneweever Eindredacteur Aline de Bruin Marketing Leendert van Wezel Traffic & Abonnementen-administratie Jolanda van Selm, traffic@vakmedianet.nl Art Direction / Vormgeving Mr. Richardson, Gerbert Roggekamp Voorzitter Redactieraad Ing. Dick Havenaar - dhavenaar@zonnet.nl Redactieraad Ing. E. Berends / Dr. Ir. C. van den Berg / H. Blok (secretaris) / Dr.Ir. J. Broeze / J. L. F. Hartmans / Ing. K. van Heiningen / Dr. Ir. C. A. Infante Ferreira / Mr. Henry Kruiper/ Ir. C.A. de Schipper MBA / G. J. M. Vos / B. P. M. Willems Abonnementen Nederland E 105,00 (excl. BTW) Buitenland E 125,00 (excl. BTW) Losse nummers E 11,00 (excl. BTW) Drukker Van der Wiel & Rosmalen Drukkers, Arnhem ISSN 0925-630X

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

he sc ni ch te l e Ko n, se as g el Ko

l de an th oo r G

NATUURLIJK EN INNOVATIEF MET PASSIE, NIEUW BIJ UNIECHEMIE EEN SCHOT IN DE ROOS LU-VE biedt oplossingen en is gegarandeerd snel leverbaar. LU-VE koelers en condensors voor MVO-verantwoorde installaties, met alle koudemiddelen dus ook Propaan (R290), NH3 (R717) en sub- en transkritisch CO2 (R744).

Door blijvende innovatie in onze unitbouw bent u gegarandeerd bij de tijd. Kwaliteitsinstallaties voor NH3, CO2, Propaan of voor elk ander koudemiddel. Gedegen begeleiding door een ervaren team biedt een op maat gesneden ontwerp in 3D. Vakkundige uitvoering, volledig PED en ISO 9001-2008.

DUURZAAM EN INNOVATIEF: Uniechemie is als importeur en groothandel een gevestigde naam in

K oe lg as se n,

K oe lt ec hn is ch e

G ro ot ha nd el

de koudetechniek en airconditioning. Onze 50 medewerkers zetten zich enthousiast in voor de beste dienstverlening, advisering en service. Uniechemie is de schakel tussen producent en installateur. Haar productenpakket omvat nagenoeg het gehele werkveld van de koeltechnische installatiebedrijven, inclusief een eigen koelgasafvulstation en divisie aggregatenbouw. Uniechemie gaat verder dan de norm, vooral als het gaat om energie- en milieubesparing in zowel vries-, koel- als verwarmingsinstallaties. Meer weten? Even Uniechemie in Apeldoorn bellen.

Koelgassen, Koeltechnische Groothandel Uniechemie B.V. | Aruba 21, 7332 BJ Apeldoorn | tel: 055-5334529 fax: 055-5333729 | email: sales@uniechemie.nl | www.uniechemie.nl

IS HET AL TIJD OM MET R404A TE STOPPEN? R404A en R507 zijn uitgegroeid tot de meest populaire koudemiddelen. Was dit wel een goede keuze? Met die hoge GWP en dat matige rendement! Er zijn alternatieven en dat zijn niet alleen de natuurlijke koudemiddelen. R134a en R410A zijn bekend. Minder bekend zijn R407A, R407F en R442A. De GWP is ruim de helft en het rendement verbetert met minimaal 7% tot wel 20%. Dit geeft globaal een emissiereductie in 4 jaar tijd van 37%. Een interessant perspectief, vindt u ook niet? Wilt u meer informatie? Neem dan gerust contact met ons op.

inhoud Koude & luchtbehandeling RCC

Kan een draaideur nog groener?

Het ‘nieuwe wonen’?

Energiebeurs

ArenA stapt over op duurzame koude en warmte

Energielabel voor cold stores

Verder in dit nummer 09 Nieuws 14 Verenigingsnieuws 27 Bedrijfsbezoek 32 Installatie Vakbeurs 42 Experts 54 Gustav Lorentzen conferentie 58 Grootste aantal papers 63 Kamerlingh Onnes Medaille voor Dr. Philippe Lebrun 66 Productinfo

Advertentie-index Airview Luchtbehandeling 47 Alklima 72 Altena Cleaning 31 Ambrava / Samsung 23 Andrews Sykes 69 APAC 53 Auerhaan Bijsluiter BLT Luchttechniek 47 BuildingJobs / CoolJob.nl 24 Celtic Koeling 67 Conpro Condensor Bescherming 53 Cool Green Solutions 24 CoolEnergy 9 Daikin Airconditioning 2 en 3 Delta Technics 35 ECR-Nederland 71 Energie Consult 61 Evenementenhal Gorinchem/Klimaatvak 26 Gafco-Altron 21 HD Klimaatsystemen 4 Interko 48 KNVvK Bijsluiter Lennox Benelux 48 LG Electronics 13 Multi Import 1, 21 Nürnberg Messe / Chillventa 61 NVKL 62 Panasonic Benelux 68 Prins Technics 31 PTC+ 41, Bijsluiter Recool 11 Reed Business Opleidingen 1, 36-37 Rochema 28 ROVC 56 Syntess Software 56 Testo 65 Thermowave Nederland 35 TradeFairs.nl 11 Uniechemie 6 VNU Exhibitions / EnergieVakbeurs 38 Western Airconditioning 65 Wijbenga 67 Wolf Klimaattechniek 8 105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

CFL - ComfortPlafond unit

and in Bezoek onze st hal 3, nr. 323 mber 2012 11 t/m 13 septe

and in Bezoek onze st hal 4, nr. A028 er 2012 9 t/m 11 oktob

CKL - ComfortCompact unit

KG TOP in Hygiëne uitvoering

CKL, CFL • Warmteterugwinning tot 90% • Voldoen aan VDI 6022 – hygiëne richtlijn • Energiezuinige en regelbare EC-motoren • Compleet met regeling

KG TOP in Hygiëne uitvoering • Conform DIN 1946 T4 of VDI 6022 • Leverbaar met RVS binnenbeplating en EC-motoren • Volledig in delen leverbaar voor renovatie projecten • Toepassingsgebieden: o.a. Ziekenhuizen, Voedingsindustrie en Elektronica-industrie

Luchtbehandeling en ventilatie in de meest efficiënte vorm.

Het merk voor energiesystemen www.wolf-energiesystemen.nl

Wolf Energiesystemen, Eckertstraat 18A – 8263 CB KAMPEN, Tel. (038) 333 6801

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

Adviseur meest tevreden met Carrier Airconditioning In het klanttevredenheidsonderzoek Klimaattechniek, uitgevoerd door USP Consultancy in opdracht van Bouwkennis, heeft Carrier Airconditioning de hoogste score behaald. In totaal zijn twaalf verschillende aspecten behandeld, waaronder kwaliteit, innovatie, betrouwbaar-

heid, advies van vertegenwoordigers en professionaliteit. Op elf punten scoorde Carrier Airconditioning boven het marktgemiddelde. Ook onder installateurs bevindt Carrier zich traditiegetrouw in de hoogste regionen. Carrier levert duurzame oplossingen, geïntegreerde energie-efficiënte producten, gebouwbeheerssystemen en energiediensten aan residentiële, zakelijke en industriële klanten, de retail- en transportsector en de voedselindustrie.

Hernieuwde uitgave van Vuistregels voor installatiekosten 2012

Uneto-VNI gaat luchtkwaliteit in scholen meten

Het zakboek Vuistregels voor installatiekosten 2012 is opnieuw uitgegeven. In deze volledig herziende uitgave staan op 272 pagina’s de kostenindicatoren van gebouwgebonden installaties weergegeven. Opdrachtgevers willen graag in een vroeg stadium van een project inzicht in de investerings- en exploitatiekosten. De installaties van een project vormen een aanzienlijk deel van deze kosten en dit aandeel neemt steeds meer toe. Het ramen van de investeringskosten van installaties is vaak nog een moeizame aangelegenheid. Het zakboek is een hulpmiddel voor het snel bepalen van de installatiekosten en onderscheidt negen verschillende gebouwcategorieën. De volledige inhoudsopgave en informatie omtrent de levering en prijs van deze uitgave zijn te vinden op www.watkostjeinstallatie.nl.

Brancheorganisatie Uneto-VNI gaat vanaf januari 2013 de luchtkwaliteit in scholen meten. Aanleiding is een onderzoek van TNO waaruit blijkt dat scholen massaal kampen met een gebrek aan frisse lucht. In 80 procent van de klaslokalen in Nederland is de CO2-concentratie te hoog, wat leidt tot hoofdpijn, vermoeidheid, slijmvliesirritaties, overdracht van ziekten en astma-aanvallen. Nu de scholen weer beginnen, staat het gebrek aan schone lucht weer op de agenda. Een schoner klimaat in de klas verbetert niet alleen de schoolprestaties van de kinderen, maar zorgt ook voor minder ziekteverzuim onder leerkrachten en begeleidend personeel. Onder het motto ‘De Frisse School’ wil de branchevereniging met deze metingen de scholen inzicht geven in de kwaliteit van het binnenklimaat.

Koeling huren

Een perfecte pasvorm bij storingen, onderhoud of verbouwingen www.coolenergy-rentals.nl

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

ROVC breidt cursuslocaties F-gassen uit ROVC, partner voor trainingen, opleidingen en advies en implementatie binnen de Nederlandse industrie, opent drie nieuwe cursuslocaties voor F-gassenopleidingen. Tot nu toe werden deze opleidingen alleen in Ede gegeven, maar vanaf dit najaar kunnen cursisten ook terecht in Amsterdam, ‘s-Hertogenbosch en Rotterdam. ROVC is door deze uitbreiding de grootste F-gassen opleidingsaanbieder in Nederland. Daarnaast liggen de slagingspercentages van de opleider wat betreft de

F-gassenopleidingen ver boven het landelijk gemiddelde. Jordi Metten, productmanager

ROVC: “Doordat ROVC nu een betere landelijke spreiding heeft, kunnen cursisten dichter bij huis een ROVC F-gassenopleiding volgen. Met deze uitbreiding spelen wij in op de vraag naar regionale opleidingen die wij in de markt signaleren.” De F-gassenopleidingen die aangeboden worden op de nieuwe cursuslocaties zijn tot stand gekomen in samenwerking met het Koning Willem I College uit ‘s-Hertogenbosch, het Zadkine uit Rotterdam en het ROC te Amsterdam.

Minister Spies: afzwakken energielabel in strijd met EU-wetgeving Regeringspartijen CDA en VVD willen de verplichting voor het energielabel bij woningen afzwakken, maar dat is volgens minister Spies van Binnenlandse Zaken in strijd met de Europese richtlijn voor energiebesparing. De minister legt de bezwaren van CDA en VVD voor aan de Raad van State. De verenigingen van energieadviseurs, AvEPA en FedEC, betreuren deze vertraging, maar vertrouwen op de strengere handhaving van

John Huizing nieuwe algemeen directeur ROVC

het energielabel per 1 januari 2013. Minister Spies wil dat notarissen erop gaan toezien dat een woning bij verkoop in bezit is van een energielabel. Als een label ontbreekt vanaf 1 januari 2013 gaat de verkoop van de woning niet door. Hiervoor heeft Spies een wetsvoorstel ingediend. De oppositiepartijen GroenLinks, SP en PvdA zijn voorstander van handhaving van het energielabel vanwege de maatschappelijke noodzaak tot verduurzaming.

gaan”, aldus John Huizing. “Er zijn momenteel veel ontwikkelingen binnen de Nederlandse industrie, voornamelijk door het huidige en verwachte tekort aan technici. ROVC ondersteunt bedrijven hierbij en denkt mee in oplossingen. Deze praktische instelling spreekt me erg aan. In de afgelopen periode als algemeen directeur ad interim heb ik gezien dat er iedere dag veel kansen en mogelijkheden langskomen. Ik wil de juiste kansen aangrijpen voor ROVC om de komende jaren groei te realiseren.”

ROVC heeft John Huizing (46) benoemd tot algemeen directeur. Huizing is al sinds april 2011 werkzaam in deze functie als ad interim. Vanaf 1 september is hij in vaste dienst getreden bij ROVC. Huizing richt zich voornamelijk op verdere groei van de organisatie. “Ik zie het accepteren van deze functie als een hele mooie uitdaging om in een bijzondere markt aan de slag te

Ronald de Vos neemt Navos Klimaattechniek over Navos Klimaattechniek in Delft is overgenomen door Ronald de Vos. De Vos staat al jaren als zaakvoerder aan het roer bij Navos. In 2000 zijn de activiteiten overgenomen door de toenmalige aandeelhouders van Verwol Projectafbouw. Voor de Vos gaat met de overname een lang gekoesterde wens in vervulling en ziet het

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

bedrijf nieuwe mogelijkheden om de producten van Navos grotere bekendheid te geven bij projectontwikkelaars, architecten, adviseurs en installateurs. De bedrijfsovername brengt volgens

Navos voor relaties weinig merkbare veranderingen met zich mee. Navos is leverancier van innovatieve, duurzame, milieuvriendelijke en energiebesparende producten.

Speciale chartervlucht op woensdag 10 oktober

In één dag naar de CHILLVENTA Nürnberg Van 9 tot en met 11 oktober vindt in Nürnberg weer de CHILLVENTA plaats, de wereldvakbeurs voor koudetechniek en luchtbehandeling. TradeFairs.nl en het vakblad RCCK&L organiseren naar deze beurs op woensdag 10 oktober weer de traditionele dagcharter. Snel en efficïënt in één dag de CHILLVENTA bezoeken. U reist uitsluitend met vakgenoten; dé ideale manier om op informele wijze interessante contacten op te doen.

De reissom bedraagt € 495,Hierbij is inbegrepen: de vliegreis Rotterdam Nürnberg - Rotterdam, luchthavenbelastingen en brandstoftoeslag, transfers in Nürnberg en de reisbegeleiding. De entreekaart voor de beurs kost € 15,00 en kunt u bij ons bestellen. Deze wordt voor aanvang van de reis per e-mail aan u toegezonden.

Programma: 07u00 08u35 20u00 21u35

Vertrek van Rotterdam, ontbijt aan boord Aankomst Nürnberg, aansluitend vervoer naar de beurs Individueel bezoek aan de CHILLVENTA 2012 Terugvlucht naar Nederland, lichte maaltijd aan boord Aankomst Rotterdam en einde reis

Verhuur van tijdelijke klimaatoplossingen.

Chillers

Luchtbehandeling

Airconditioning & Warmtepompen

U kunt deze reis boeken op www.tradefairs.nl

Recool is uw totaalleverancier in verhuur van klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder klimaatprobleem.

Koeling

Hierboven illustreren wij graag de diverse producten uit ons assortiment. Meer informatie over deze apparatuur kunt u eenvoudig opvragen via de QR-code hiernaast of door een bezoek aan onze website www.recool.nl. Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advisering en ondersteuning in alle fases van uw project vormt voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing. Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden. ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Vochtbeheersing

Ventilatie

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

RECOOL Verhuur in KoelingAirconditioning

Anders denken in klimaatoplossingen

Recool BV I 078 - 691 10 00 I www.recool.nl

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

Uitbreiding bij Multi Import

ding haar klanten nog beter van dienst kunnen zijn op het gebied van onder andere technische ondersteuning, technische en commerciële trainingen, projectbegeleiding en advies. Multi Import is als importeur en groothandel gespecialiseerd in het leveren van onder andere airconditioningapparatuur en toebehoren.

Multi Import, officieel distributeur van Panasonic heating and cooling systems, heeft haar team versterkt met Barry Eichhorn, die in dienst is getreden als Product Manager Panasonic. Het bedrijf wil met deze uitbrei-

Sterke toename van zonnepanelen

Het aantal geplaatste zonnepanelen is in 2011 opnieuw toegenomen. Er is 40 Megawatt aan panelen bijgekomen. Deze toename is twee keer zo groot als het jaar ervoor. De productie van zonnestroom nam als gevolg van deze uitbreiding toe tot 90 miljoen kWh in 2011. Het aandeel zonnestroom binnen het totale energiegebruik is echter nog altijd zeer beperkt. De productie van zonnestroom nam in 2011 toe tot 90 miljoen kWh. Dat komt overeen met een kleine 0,1 procent van

Onderscheiding voor onderscheppen illegale koudemiddelen

De douane uit Europa en Centraal-Azië hebben onderscheidingen ontvangen voor het tegenhouden van een illegale/onnodige transport van 116 ton koudemiddelen en andere ozonafbrekende stoffen. Douane en handhavingsambtenaren uit China, de EU, Finland, Kirgizië, Macedonië, Rusland, Servië en Oezbekistan ontvangen in oktober de Ozone Protection Award 2012 van de Regional Ozone Network for Europe van UNEP

het totale elektriciteitsverbruik in Nederland en is gelijk aan het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van ongeveer 28.000 huishoudens. In enkele Europese landen is zonnestroom veel belangrijker dan in Nederland. In Duitsland, Spanje, Italië en Tsjechië was de bijdrage van zonnestroom aan de elektriciteitsvoorziening in 2011 ongeveer 3 procent. Deze landen zijn ruimhartiger met subsidies. België zat op het EUgemiddelde van 1,4 procent. In Nederland, het Verenigd Koninkrijk en nog tien andere EU-landen was de productie van zonnestroom minder dan 0,1 procent van het totale verbruik van elektriciteit.

en Centraal-Azië (ECA netwerk) tijdens de komende douanesamenwerkingsontmoeting in Istanbul, Turkije. Tussen juli 2010 en augustus 2012 rapporteerden de prijswinnaars veertien succesvolle onderscheppingen van 72 stuks apparatuur en 2990 koudemiddelcilinders met meer dan 35 ton ozonafbrekende stoffen en mengsels daarvan. Daarnaast werd via het informal Prior Informed Consent (iPIC)-overleg, voorafgaand aan de uitgifte van de handellicenties, vermeden dat dertien ongewenste/illegale transporten van meer dan 81 ton ozonafbrekende stoffen en mengsels plaatsvonden.

Faseveranderingsmaterialen resulteren in enorme kostenbesparingen Faseveranderingsmaterialen (Phase Change Materials – PCM’s) worden gebruikt in een nieuw gebouw voor de Moleculaire Engineering - afdeling van de Universiteit van Washington in Seattle (Washington, VS). Het 7150 m² grote gebouw heeft PCM’s ingekapseld in de wand- en plafondpanelen, en de verwachting is dat de kostenbesparing voor koeling zal oplopen tot 98 procent vergeleken met die van een gebouw zonder PCM’s.

september 2012 105 e Jaargang

De PCM in het Seattle-gebouw is een gel verkregen uit plantaardige oliën en de faseverandering treedt niet bij het vriespunt van water op, maar bij kamertemperatuur. Het blijft een gel als de lucht in het gebouw koel is, maar absorbeert geleidelijk warmte en ‘smelt’ als de warmtebelasting van het gebouw overdag toeneemt. Het resultaat is een binnenmilieu met kleine temperatuurschommelingen. De PCM’s zijn tijdens de productie ingesteld

op een temperatuur van ongeveer 23°C. Zodra de warmtebelasting van het gebouw toeneemt, smelten de PCM’s, waarbij de warmte in de gel opgeslagen wordt, waardoor het gebouwinterieur wordt gekoeld. Dan, als ’s nachts de warmtebelasting vermindert, veranderen de PCM’s terug naar een gel. In het klimaat van Seattle wordt het ’s nachts afkoelen van het interieur nu nog tot stand gebracht door het automatisch openen van de ramen.

GEOPEND: HOTEL LG Ga naar LGsolutions.nl voor een rondleiding in het gloednieuwe 3D hotel van LG Solutions

Hospitality Solutions

SOLAR

KLIMAAT

HOTELTV

DIGITAL SIGNAGE

LED LIGHTS

LG COMMERCIﾃ記E OPLOSSINGEN Hotel LG is officieel geopend! Dit is het meest duurzame hotel van Nederland. Laat u verbazen door de verschillende uitgebreide en onmisbare totaaloplossingen met de nieuwste producten en functies. Al onze oplossingen zijn toegesneden op de specifieke eisen en wensen van de hotelier. Bijvoorbeeld een duurzaam klimaatsysteem, geavanceerde hotel-TV-oplossingen, stralende LED verlichting en dit allemaal met elkaar gecombineerd in 1 complete totaaloplossing. Wij ontvangen u graag op www.lgsolutions.nl voor een persoonlijke rondleiding door ons mooie hotel. www.lgsolutions.nl | Centercon - 010 258 11 21

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Themadag ‘Zero Energy Building’ Op maandag 15 oktober 2012 om 15.00 uur tot circa 19.30 uur wordt een themamiddag georganiseerd door de KNVvK over ‘Zero Energy Buidling’ in het Panorama gebouw in Veenendaal. Plaats van samenkomst: MFA Panorama, Tinnenweide 144a, 3901 KM Veenendaal

Programma 15.00 - 15.30 uur: Ontvangst 15.30 - 15.40 uur: Opening door de dagvoorzitter G.J.M. Vos 15.40 - 16.05 uur: Grondslagen voor Zero Energy toepassingen, ir Frans Koene TNO Delft 16.05 - 16.30 uur: Bomen, bos en (Europese) milieuwetgeving, Richtlijnen (EPBD,RES,Ecodesign) en wetgeving op het gebied van CO2-uitstoot en milieu, Patrick Jansen, hoofd Innovatie & Kennismanagement, Technisch Handelsbureau Rensa. ‘Bomen, Bos en (Europese) milieuwetgeving’ De eisen die aan koelinstallaties gesteld worden komen voor een groot gedeelte uit Europa. De Fgassenwetgeving is daar het bekendste voorbeeld van. De eisen op het gebied van CO2-uitstoot voor koelinstallaties zijn voornamelijk afkomstig uit de

Europese EPBD-, RES- en Ecodesign-wetgeving. In de EPBD-richtlijn staan de Europese verplichtingen welke zijn verwerkt in de Nederlandse bouwwetgeving, zoals EPC-eisen en Energielabels van gebouwen. De RES-richtlijn geeft de verplichtingen op het vlak van het opwekken van duurzame energie. Een van de Nederlandse uitwerkingen daarvan is het certificeren van warmtepompinstallateurs. In de Ecodesign, officieel Energy using Products (EuP)-wetgeving, worden minimale eisen gesteld aan de rendementen van producten. Voor airconditioners <12 kW is deze wetgeving reeds van kracht. Voor een groot aantal andere producten wordt deze wetgeving aankomende jaren relevant. Omdat de CO2-uitstoot tijdens de gebruiksfase maar een deel van milieubelasting is, gaan er ook eisen aan de milieubelasting tijdens productie, installatie en sloop gesteld worden. In het nieuwe bouwbesluit wordt reeds een methode toegepast om deze uitgebreidere milieuaspecten te bepalen. In de aangepaste Ecodesign wetgeving die daarvoor is omgedoopt naar Energy related Products, wordt de milieubelasting gedurende de gehele levensduur van de producten bepaald. U wordt wegwijs gemaakt in het woud van Europese wetgeving, zodat inzichtelijk is welke wetgeving relevant is of wordt voor u. 16.30 - 16.50 uur: Pauze 16.50 – 17.15 uur: Energy Performance Contracting om met het juiste businessplan tot kostenreductie en een optimale financiering te komen, Kees Verspui, Business Development Manager bij Johnson Controls. Hoe kan Energy Performance Contracting bijdragen aan de realisatie van energiereductie. De volgende items komen aan bod: - Kostenreductie - Het juiste businessplan - Geen inbreng van eigen middelen - Jarenlange ervaring - 100% financiele garantie Deze aanpak wordt ook vaak aangeduid als een ESCo 17.15 – 17.40 uur: Gebruikservaringen gedurende een jaar in een duurzaam kantoor, Steven Lobregt, Sparkling projects. 17.40 – 18.40 uur: Warme broodmaaltijd

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

First Call for papers!!! IIR conferentie TPTPR-2013 bij de TU in Delft Fourth IIR Conference on Thermophysical Properties and transfer Processes of Refrigerants

18.40 – 19.00 uur: Uitgangspunten voor een energieneutraal gebouw, zoals de Multifunctionele Accommodatie Panorama, Ronald Schilt, Directeur Merosch Tijdens de lezing zal worden ingegaan op de manier waarop de energieneutraliteit van Panorama tot stand is gekomen en welke aandachtspunten een rol speelden tijdens ontwerp en realisatie. Daarnaast zal de vertaalslag worden gemaakt naar de bredere toepasbaarheid hiervan in de gebouwde omgeving. Merosch adviseurs voor gezonde en energieneutrale gebouwen uit Bodegraven heeft van Panorama zorg gedragen voor het integrale conceptontwikkeling van het gebouw en de installatie en heeft de installaties ontworpen. 19.00 – 19.30 uur: Rondleiding door het MFA Panorama 19.30 uur: Afsluiting met drankje

Deelname: KNVvK leden: KNVvK-leden ontvangen een ledenkorting van 30% van €200,- en betalen €140,-. Voor gepensioneerden, commissieleden en bestuur van de KNVvK geldt een verlaagd tarief van €40,-. Studenten (op vertoon OV -kaart), €25,-. Niet leden van de KNVvK per persoon, €200,-.

Aanmelding Uw aanmelding dient uiterlijk op donderdag 4 oktober 2012 op het secretariaat van de KNVvK te zijn: Postbus 10209 7301 GE Apeldoorn

Deze conferentie zal plaatsvinden op 17 en 18 juni 2013 bij de TU in Delft. In voorgaande nummers van RCC is hier al informatie over gegeven. Attentie! De deadline voor indiening van abstracts is 1 oktober 2012. Zie voor meer informatie de website : www.tptpr2013.nl

KNVvK verhuist

Per 1 september 2012 is de KNVvK verhuist met het secretariaat van de KNVvK van Ede naar Apeldoorn.

Het nieuwe bezoekersadres is: KNVvK Ecofactorij 18 7325WC Apeldoorn. Tel.: 055-3683362 Fax: n.v.t.

Zie voor meer informatie: Website: www.knvvk.nl (zie ook www.informatie centrumecofactorij.nl)

Het postadres is: KNVvK Postbus 10209 7301GE Apeldoorn

Nieuwe website www.knvvk.nl De website van de KNVvK is sinds 1 juli 2012 in een nieuw jasje gestoken. De website voorziet in een toegankelijkere structuur en nodigt ook uit om via directe informatie op de homepage toegang te krijgen tot o.a. de agenda van themadagen en conferenties en tot het archief van de vereniging. Daarnaast zijn ook de bedrijfsbegunstigers snel te vinden met doorlinken naar hun website. De website zal up to date worden gehouden, zodat de meest recente gegevens op de site te vinden zijn. Het archief zal omgewerkt worden naar een zoekstructuur op onderwerpen en zoeknamen, zodat direct toegang wordt verkregen naar relevante artikelen die eerder werden gepubliceerd.

Bezoekadres: Ecofactorij 18, 7325 WC Apeldoorn, tel. 055-3638362. E-mail: info@knvvk.nl Internet: www.knvvk.nl onder themadag Zero Energy Building. Na uw inschrijving wordt een factuur toegestuurd. Annuleren is alleen schriftelijk mogelijk tot uiterlijk maandag 8 oktober 2012. Annulering daarna br engt €50,- administratiekosten met zich mee. Alle genoemde bedragen zijn exclusief het geldende hoge BTWtarief.

KNVvK weer op de Energievakbeurs 2012 Van 9 tot en met 11 oktober 2012 vindt de energievakbeurs plaats in de Brabanthallen te Den Bosch. Informatie is te vinden via www.energievakbeurs.nl Als bijsluiter in dit nummer treft u een uitnodiging aan dat u door de KNVvK wordt aangeboden. Wij zijn te vinden op de koude/klimaatstraat in hal 6 bij standnummer C084. Zie ook de advertentie van de Energiebeurs in dit blad.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

nvkl verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Training Natuurlijke Koude middelen voor Hulpdiensten op 22 november

Deze training, bedoeld voor medewerkers van het Wabo bevoegde gezag, wordt op 22 november 2012 ge organiseerd door de NVKL (Nederlandse Vereniging van ondernemingen voor Koudetechniek en Luchtbehande ling) en Kenniscentrum InfoMil. De training gaat over koelinstallaties met natuurlijke koudemiddelen (ammo niak, kooldioxide en koolwaterstoffen zoals propaan). Deelnemers aan deze training krijgen kennis aange reikt over de juridische en technische aspecten die relevant zijn voor koelinstallaties met natuurlijke koudemiddelen. Omdat de training vooral praktisch is bedoeld, wordt een groot deel van de training besteed aan het functioneren en beoordelen van een operatio nele koelinstallatie. In de training komen de volgende thema’s aan bod: • Juridische aspecten koelinstallaties met natuurlijke koudemiddelen. • Technische aspecten koelinstallaties met natuurlijke koudemiddelen. • Overige aspecten koelinstallaties met natuurlijke koudemiddelen. Het gaat dan om: o het kennen van de werkwijze van kwaliteitsborging bij installatie en onderhoud van de koelinstallaties (inclusief de werkwijze van certificering); o het kennen van het speelveld van organisaties die actief zijn bij en met koelinstallaties en weten wat hun rol is. Dit betekent dat men na de cursus ook weet bij wie men moet zijn voor specifieke vragen. De training duurt een dag (9:00-16:00 uur) en vindt plaats in opleidingscentrum GO° te Ede. Kosten voor de training bedragen 350 euro p.p. (incl. catering en lesmateriaal). Meer informatie over deze training en een aanmeld formulier staan op: www.infomil.nl/trainingkoelinstallaties

Bijzonder aanbod: korte training op locatie Veiligheid met een knipoog

Wilt u een toolbox of bijeenkomst over veiligheid en gezondheid nou eens anders dan anders doen? Dan heeft I&I Mens en Werk een bijzonder aanbod voor u: een korte training in uw eigen bedrijf of op locatie. I&I Mens en Werk is de samenwerking tussen de vakbon den en werkgeversorganisaties, die de arbocatalogus maken voor de Installatie- en Isolatiebranches, de Koudetechniek en Luchtbehandeling. De NVKL maakt deel uit van dit samenwerkingsverband. Wat is het? U start of eindigt uw toolbox met een knipoog: de bes te manier om een boodschap te laten beklijven. U kiest uit drie verschillende situaties datgene wat het beste aansluit bij het onderwerp dat u vandaag behandelt. Voorts spelen twee acteurs deze situatie; een situatie die bij lange na niet voldoet en waar nog veel aan te verbeteren is. Uw medewerkers geven vanuit hun stoel aanwijzingen en de acteurs volgen deze. Deze setting biedt mogelijkheden voor verdere gespreksstof over veiligheidsaspecten in het bedrijf. Het geheel duurt ongeveer 45 minuten en we staan garant voor goede ideeën en een prima sfeer. Interesse of aanmelden? Bezoek de website van I&I Mens en Werk; www.ii-men senwerk.nl. U kunt samen met de acteurs een geschikt moment afstemmen.

Oproep aan NVKL-installatiebedrijven

De NVKL is op zoek naar installatiebedrijven die mee willen werken aan artikelen ter promotie van de NVKL-erkende installateurs. Dit kunnen installateurs zijn die interessante koeltechnische projecten hebben uitgevoerd, een bijzonder specialisme hebben, koeloplossingen voor aanspre kende producten bedenken of een bijzondere installatie hebben gebouwd, enzovoorts. Het is de bedoeling dat over deze projecten artikelen worden geschreven, die gebruikt gaan worden in de promotie van NVKL-erkende installateurs. Wilt u meedoen, stuur dan een mail naar karin.van.der.maarel@nvkl.nl. De artikelen worden door een journalist gemaakt.

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

verenigingsnieuws nvkl RCC Koude en luchtbehandeling

26 september: Bijeenkomst voor Leveranciers NVKL Alle leveranciers binnen de NVKL zijn uitgenodigd om op 26 september met elkaar te vergaderen over de wensen met betrekking tot de dienstverlening van de NVKL. De bijeenkomst vindt plaats in de Ecofactorij in Apeldoorn met aansluitend een bezichtiging van de klimaatinstallatie. U ontvangt binnenkort een persoonlijke uitnodiging van de NVKL.

Branche RI&E

Vanaf 1 juli 2012 hoeven installatiebedrijven met 25 medewerkers of minder de RI&E niet meer te laten toetsen wanneer zij gebruik maken van de branche RI&E van de Installatie- en Isolatiebranches. Bedrijven met meer dan 25 medewerkers moeten hun RI&E op de gewone wijze laten toetsen. Om van de branche RI&E gebruik te kunnen maken, is een abonnement nodig. Zo’n abonnement is er in meerdere soorten. Het goedkoopste is speciaal gemaakt voor kleine bedrijven die geen ‘toeters en bellen’ nodig hebben. Wilt u de RI&E gebruiken voor VCA, dan is er een speciaal abonnement dat extra’s biedt, zoals de mogelijkheid voor een functie RI&E en taakrisicoanalyses. Meer weten? Lees het op de website van I&I Mens en Werk (Arbocatalogus voor de Installatiebranche, waar de NVKL deel van uitmaakt); www.ii-mensenwerk.nl

Volg ons ook op Twitter; VerenigingNVKL

Loonsverhoging per 1 augustus 2012 in het Technisch Installatie bedrijf

Volgens de afgesloten CAO 2011-2013 Technisch Installatiebedrijf moet u de feitelijke salarissen en de salaristabellen per 1 augustus 2012 verhogen met 1,15%. Voor werknemers die op grond van artikel 32a lid 2 een salaris ontvangen gelijk aan het wettelijk minimumloon, te weten de werknemers tot 23 jaar zonder vakdiploma, alsmede de werknemers die zijn ingedeeld in salarisgroep A, geldt deze loonsverhoging niet. Voor deze werknemers geldt een eigen salarisregeling, namelijk die van het wettelijk minimum (jeugd)loon (artikel 41 lid 1a). Minimum vakantietoeslag per 1 augustus 2012 Op grond van artikel 60 lid 4 van de CAO Technisch Installatiebedrijf 2011-2013 ontvangt de werknemer die op 1 augustus 2012 in dienst is of nadien in dienst treedt en die op 30 juni 2013 de leeftijd van 23 jaar doch niet die van 65 jaar heeft bereikt, een vakantietoeslag van ten minste €152,18 bruto per maand (139,95 bruto per vier weken) in de periode vanaf 1 augustus 2012 tot 1 februari 2013. De minimum vakantietoeslag per maand wordt dus per 1 augustus 2012 verhoogd met 1,15%.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

GRoene entree RCC Koude & luchtbehandeling

Door Christian Potma, FlowMotion, Delft

Kan een draaideur nog groener?

Draaideuren worden al meer dan 100 jaar gebruikt als entree voor gebouwen. Behalve het esthetische aspect van een entreedeur speelt tegenwoordig ook het energiegebruik een steeds belangrijkere rol bij grote gebouwen. In de zomer en in de winter is er veelal sprake van een groot temperatuurverschil tussen binnen en buiten.

september 2012 105 e Jaargang

GRoene entree Koude & luchtbehandeling RCC

anneer iemand een gebouw wil binnengaan of verlaten door hetzij een draaideur of een conventionelere deur ontstaat er onvermijdelijk contact tussen binnen en buiten ofwel een tijdelijke ‘opening’ in het gebouw. Door het temperatuurverschil zal een luchtverplaatsing op gang komen tussen de beide omgevingen. De mate waarin dit gebeurt is uiteraard afhankelijk van de grootte van het temperatuurverschil, de windcondities en natuurlijk welk type deur dat wordt gebruikt. Bij een normale conventionele deur of schuifdeur zal er een type stroming ontstaan vergelijkbaar als bij het openen van een koelkast. Koude lucht zal via de bodem naar binnen of naar buiten stromen afhankelijk van onder andere de temperatuurgradiënt. Deze toe- of afvoer van koude lucht zal blijven bestaan zolang de deur openstaat en de temperatuurgradiënt aanwezig is. Wanneer in de winter de wind pal op de deur staat zal het effect alleen maar groter worden. Door het gebruik van een draaideur zal dit type stroming niet kunnen optreden omdat de deur in principe altijd ‘afgesloten’ is van de buitenwereld, er is geen directe opening naar buiten. Maar betekent dit dan dat er helemaal geen lucht van buiten naar binnen gaat en andersom? Tegenwoordig ziet men ook steeds vaker een luchtgordijn aan de bin-

temperaturen worden uitgerekend. De verdeling van de cellen dient op een goede manier te gebeuren om correcte resultaten te verkrijgen. Figuur 2 geeft het rekenmodel weer. De deur heeft drie 120 graden segmenten. Aan de binnenkant is boven de deur een luchtgordijnunit geplaatst.

Resultaten

nenkant van het gebouw vlakbij de draaideur. Wat is het effect hiervan? FlowMotion heeft een studie verricht met behulp van CFD (Computational Fluid Dynamics) naar het stromingsgedrag rondom een draaideur met en zonder luchtgordijn. De snelheden, drukken en temperaturen zijn hierbij berekend.

Rekenmodel Voor het uitvoeren van een CFD berekening is een rekengrid nodig. Dit rooster wordt verkregen door het domein, in dit geval de lucht in en rondom de draaideur te verdelen in een groot aantal cellen waarin de drukken, snelheden en

Figuur 2: Rekengrid van de draaideur (inclusief luchtgordijn unit).

Aangezien de deur draait in de tijd is deze ook in het CFD-model volledig draaiend gesimuleerd. De zogenaamde dynamische som is uitgerekend met bijbehorende kleine tijdstappen, met als gevolg dat de rekentijden aanzienlijk langer zijn dan normaal het geval is voor een stationaire berekening. Figuur 3 laat de temperatuurverdeling zien van de lucht op vloerhoogte voor het tijdstip net voordat de koude buitenlucht via de draaideur binnenkomt. De rode kleur is de warme binnentemperatuur (20 graden Celsius) en blauw de koude buitentemperatuur (0 graden). Te zien is dat de koude buitenlucht naar binnen wordt getransporteerd via de draaideur. De vloer achter de deur is koud. Wanneer nu de deur een aantal omwentelingen maakt - er komen bijvoorbeeld meerdere mensen naar binnen - dan ziet de temperatuurverdeling op de grond er uit als is weergegeven in figuur 4. Koude lucht komt net als bij een normale deur of schuifdeur dus ook gewoon het gebouw binnen. Het

Figuur 3: Situatie vlak voordat de deur ‘opengaat’.

105 e Jaargang september 2012

GRoene entree RCC Koude & luchtbehandeling

Figuur 4: Situatie zonder luchtgordijn na een aantal omwentelingen.

voordeel van een draaideur is echter wel dat de hoeveelheid koude lucht beperkt blijft door het kleine aantal omwentelingen, een draaideur kan niet open blijven staan. Voor het naar binnen gaan van een persoon is in principe slechts 2/3 omwenteling nodig. Om te voorkomen dat teveel koude lucht naar binnen komt, wordt er regelmatig een luchtgordijn gemonteerd boven de deur aan de binnenzijde van het gebouw. Warme lucht blaast in verticale richting naar beneden en mengt zich met de koudere lucht. Het stroomlijnenpatroon en de snelheid van de lucht komende uit het luchtgordijn is in figuur 5 weergegeven. Figuur 6 geeft de temperatuurverdeling weer op vloerniveau voor hetzelfde tijdstip als figuur 4. Duidelijk is te zien dat er veel minder lage temperaturen voorkomen en dat de kou veel beter buiten blijft. Het gebruik van een luchtgordijn kost natuurlijk wel energie maar

door goed gebruik ervan kan het binnenklimaat op relatief eenvoudige en goedkope manier worden geregeld.

Verbeterpunt Behalve dat er koude lucht naar binnen stroomt, stroomt er ook warme lucht naar buiten. Dit is duidelijk zichtbaar wanneer er van buiten naar de draaideur wordt gekeken. In figuur 7 is te zien dat warme lucht via de bovenzijde de draaideur en dus het gebouw verlaat. Dit is relatief dure warme lucht, bedoeld om het binnenklimaat aangenaam te maken. Door het gebruik van een retourkanaal zou dit verlies even tueel kunnen worden verkleind. Het feit dat een draaideur minder energie gebruikt dan een meer conventionele deur is al langere tijd bekend en ook al door het gezaghebbende MIT aangetoond. Het is echter mogelijk om het energie gebruik van een draaideur nog verder terug te dringen. De mate

Figuur 6: Situatie met luchtgordijn na een aantal omwentelingen.

september 105 e Jaargang

Figuur 5: Stroomlijnen uit een luchtgordijn bij een stilstaande deur (kleuren geven de snelheden aan, hoog = rood, laag = blauw).

waarin dit mogelijk is hangt van een hoop parameters af. Omdat de invloed van de verschillende parameters in de praktijk niet altijd even eenvoudig te bepalen is, is het gebruik van CFD-berekeningen een ideale uitkomst. Het energiegebruik in een ruimte kan worden uitgerekend voor willekeurig welke uitvoering van een draaideur en instelling van verwarmingselementen zoals een luchtgordijn. Bovendien kunnen de verliezen nog verder worden gereduceerd wanneer lekstromen worden voorkomen. Het eind is dus nog niet in zicht voor de groene draaideur. ■

Meer informatie: FlowMotion Leeghwaterstraat 21 2628 CA Delft T: 015 278 2907 M : 06-29035550 E: potma@flowmotion.nl I: www.flowmotion.nl

Figuur 7: Lucht met hoge temperaturen verlaat het gebouw via de bovenkant van de draaideur (variant zonder luchtgordijn).

rbe

Gafco-Altron is al jarenlang uw vertrouwde koudespecialist

de Har

Bezoek ons Hal 5 Stand 510

ofﬁcieel distributeur van

voor compressoren en aggregaten: Eigen technische ondersteuning • Telefonische helpdesk • Verkoop spare-parts • Ondersteuning bij inbedrijfstelling VRF projecten • Technische trainingen (montage & service)

voor condensors en koelers (ook CO2): Eigen verkoop ondersteuning • Levering uit voorraad • Verkoopondersteuning vanuit binnendienst • Verkoopondersteuning van onze adviseurs

voor compressoren en aggregaten:

• Snelle offerte opvolging • Snelle order afhandeling • Bestellingen via webshop

Marketing ondersteuning

voor airconditioning:

• Product trainingen • Marketing ondersteuning • Uitgebreide documentatie en folder materiaal • Acties en product introducties

Multi Import

Gafco-Altron maakt het u gemakkelijk. Bezoekt u onze website voor het gebruiksvriendelijk bestellen van onze producten via extranet.

www.gafco-altron.nl Bezoek ons op de Installatie Vakbeurs Hardenberg - stand nr. 672

Flexibel en snel

Hongkongstraat 10 - 14 3047 BS Rotterdam Telefoon: +31 (0)10 - 437 62 55 Fax: +31 (0)10 - 437 67 65 E-mail: info@multi-import.nl Internet: www.multi-import.nl

ventilatie RCC Koude & luchtbehandeling

Door Kees Verweel, BUVA

Het ‘nieuwe wonen’? Inmiddels is de EPC-eis van 0,6 alweer ruim een jaar van kracht, en staat over slechts 7,5 jaar op 0,0! We staan aan de vooravond van inwerkingtreding van nieuwe regelgeving in relatie tot de EPC. De NEN 5128, waarin de calculatiemethode staat beschreven, wordt dan vervangen door de NEN 7120. Bovendien treedt dan voor ventilatie de nieuwe NEN 8088-1 in werking.

e evolutie van woonhuisventilatiesystemen is de laatste tien jaar in een stroomversnelling geraakt. Tot eind jaren ’70 voldeden klepramen in de gevel in combinatie met shuntkanalen. Vervolgens kwamen er ventilatieroosters in combinatie met centrale mechanische afvoer, en vanaf eind jaren ’90 werd balansventilatie een veel toegepast systeem. Door de EPC-verlaging ontstonden er vele slimme systemen in de markt, varianten van de twee meest toegepaste systemen in nieuwbouwwoningen: systeem C (natuurlijke toevoer – mechanische afvoer) en systeem D (centrale mechanische toe- en afvoer of balansventilatie). De ventilatieroosters werden zelfregelend, en/of voorzien van elektronica waarmee in combinatie met de mechanische afvoersystemen zeer nauwkeurig wordt

september 2012 105 e Jaargang

geventileerd op basis van daadwerkelijke behoefte. Ook de afvoer is steeds ‘slimmer’ geworden. Door middel van kloksturing, CO2-sensoren, of zelfs luchtkwaliteitsensoren, wordt de vraagsturing verder verfijnd. Door zoneren, iedere ruimte afzonderlijk aansluiten op het ventilatiesysteem, kan inmiddels exact per ruimte volautomatisch de juiste hoeveelheid geventileerd worden. In bestaande bouw is een variant van systeem D ontstaan: de decentrale WTW-units die per ruimte op basis van systeem D ventileren, vaak in combinatie met een ‘traditioneel’ systeem C op de slaapverdieping. Dit zijn de hybride systemen.

EPC De Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) zegt iets over

ventilatie Koude & luchtbehandeling RCC Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

het theoretisch te verwachten energiegebruik van een woning. De EPC dient te worden uitgerekend vóór de bouwaanvraag, op basis van het ontwerp, de oriëntatie van de woning en de toegepaste maatregelen voor isolatie en installaties voor verwarming ten behoeve van warmtapwatergebruik en handhaving binnentemperatuur. Een belangrijk onderdeel binnen de EPC is ventilatie. De vele liters noodzakelijke ventilatielucht die de woning binnenkomen, moeten in de winter verwarmd worden. Dus de kunst is om niet teveel te ventileren, en indien mogelijk de warmte uit de afvoerlucht te benutten. De modernste systemen ventileren exact op maat, en voorkomen dus teveel ventilatie. Warmte terugwinnen gebeurt standaard bij systeem D via een warmtewisselaar die de toevoerlucht voorverwarmt. Bij systeem C kan een warmtepompboiler de warmte uit de afvoerlucht gebruiken voor het maken van warmtapwater. De EPC voor woongebouwen wordt tot op heden berekend op basis van de NEN 5128. In de praktijk blijkt de laatste jaren dat deze NEN gedateerd raakt. Aannames in het rekenmodel klopten niet meer met de werkelijkheid. En dus werd het tijd om de NEN 5128 te gaan vervangen.

Free Joint Multi Systeem

NEN 5128 vs NEN 7120 De afgelopen jaren is er veel nieuwe wetgeving op het gebied van bouwen voorbereid. Op 1 april is het nieuwe Bouwbesluit 2012 in werking getreden. Vooruitlopend op Europese wetgeving treedt per 1 juli 2012 ook de NEN 7120 in werking. De NEN 7120, bekend als de EPG-norm, is de nieuwe bepalingsmethode voor de energieprestatie van een gebouw en vervangt onder andere de NEN 5128 (woningbouw) en NEN 2916 (utiliteitsbouw), de huidige EPCwetgeving. De NEN 7120 geldt in eerste instantie alleen voor nieuwbouw maar wordt op termijn ook ingevoerd voor het opstellen van Energielabels voor bestaande woningen en utiliteitsgebouwen. Gelijk met de NEN 7120 is de NEN 8088-1 ontwikkeld, de methode voor het bepalen van ventilatiestromen ten behoeve van de energieprestatie berekening. In deze norm zijn een groot aantal verschillende innovatieve ventilatiesystemen met een forfaitaire waarde opgenomen, waardoor het niet per definitie noodzakelijk is om met een gelijkwaardigheidsverklaring te rekenen. Binnen de VLA (Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten) is in samenwerking met een aantal adviesbureaus bovendien hard gewerkt aan een uniforme beoordeling van innovatieve ventilatiesystemen. Binnenkort is het dus mogelijk om ventilatiesystemen in de NEN 7120 berekening te voorzien van een kwaliteitsverklaring die past binnen het ISSO-project ‘Beoordelingssystematiek

105 e Jaargang september 2012

Profiteer van keuzevrijheid met het uiterst stille, energieefficiënte Free Joint Multi Systeem van Samsung! Op het 10 kW buitendeel kunnen tot maar liefst 5 binnendelen worden aangesloten, met een keuze uit 7 verschillende typen. De geavanceerde, modulerende capaciteitsregeling verdeelt de beschikbare capaciteit van het buitendeel over de in werking zijnde binnendelen en maakt zo een gelijktijdigheid tot wel 170% mogelijk.

Naast leverancier van kwalitatief hoogwaardige Samsung klimaatbeheersingssystemen is Ambrava een volwaardig partner, die continue toegevoegde waarde levert bij haar product. Zij ondersteunt u met haar kennis en kunde, producttrainingen en een ruime voorraad goederen. Vandaag besteld, morgen geleverd!

www.samsung-klimaat.nl

Spoorstraat 10 4431 NK ‘s-Gravenpolder info@coolgreensolutions.nl www.coolgreensolutions.nl

“Wij noteerden een besparing van 30% op ons energieverbruik!”

Specialist in natuurlijke koudemiddelen Wij fabriceren innovatieve koelunits die uitsluitend gebruik maken van natuurlijke koudemiddelen. Duurzaam: geen chemische koudemiddelen meer toegepast en besparing op energieverbruik.

www.coolgreensolutions.nl

ventilatie RCC Koude & luchtbehandeling

Gecontroleerde Kwaliteitsverklaringen en Gelijkwaardigheidverklaringen’. Aanvullend op de Energieprestatieberekening is NVN 7125 in ontwikkeling, een norm die het mogelijk maakt energiebesparende maatregelen buiten het perceel gewaardeerd te krijgen. Hiermee kan energie van bijvoorbeeld een windmolen toegekend worden aan een woningbouwproject. De NEN 7120 gaat uit van rekenmodellen en uitgangspunten die meer bij de huidige praktijk passen. Zo is er een nieuw referentieklimaat gekozen, waarin de gemiddelde temperatuur ongeveer één graad hoger is geworden. Door de goede isolatie van de laatste jaren blijken woningen in de praktijk nauwelijks af te koelen wanneer de kachel uit gaat ’s nachts. De gemiddelde binnentemperatuur voor nieuwbouwwoningen is om die reden ook hoger dan in de oude rekenmodellen. De invloed van de zon is uitgebreid, zo worden naast de kozijnen nu ook de dichte delen in de gevel beoordeeld. Het gebruikersgedrag is bijgesteld. Er is een ander uitgangspunt voor interne warmtelast, want de gloeilampen en beeldbuizen van TV en PC worden vervangen door LED verlichting en LED schermen, welke veel minder warmte afgeven. Tenslotte zijn diverse innovatieve technieken op het gebied van verwarming en ventilatie ondergebracht in de NEN 7120, waarbij de warmteverliezen en ventilatiestromen van ventilatiesystemen worden bepaald door de NEN 8088-1.

EPC van 0,6 met natuurlijke ventilatie?

Uw oplossing voor personeelsvraagstukken in de koeltechnische-, airconditioning- en luchtbehandelingsbranche .... en meer.

Werving & selectie Organisatieadvies Detachering & uitzenden Payrolling Outplacement Recruitment process outsourcing (RPO) ....

BuildingJobs BV / CoolJob.nl Mary Zeldenrustlaan 18a 5122 CE Rijen T: 0161-295765 F: 0161-295766

De effecten van de nieuwe NEN 7120 zijn voor ventilatie aanzienlijk. Omdat de gemiddelde binnen- en buitentemperatuur hoger zijn dan vroeger, zullen we dus minder verwarmen. Het verwarmen gaat met steeds geavanceerdere en efficiëntere systemen. We hebben dus steeds minder energie nodig om onze woningen te verwarmen. Daarnaast worden ventilatiesystemen steeds intelligenter. Alleen ventileren indien noodzakelijk. Dus de gemiddelde hoeveelheid liters ventilatielucht daalt, waarmee er dus ook minder valt terug te winnen uit de afvoerlucht. Minder afvoerlucht die ook met minder energie is verwarmd levert een veel lagere waardering bij warmteterugwinning op ten opzichte van de oude situatie. Geavanceerde systemen C en D liggen energetisch praktisch op gelijk niveau nu. Waarmee de vraag of een EPC van 0,6 met natuurlijke ventilatie nog wel kan dan ook direct beantwoord is. In feite kan iedere EPC-eis gerealiseerd worden met elk systeem. Uiteraard heeft de systeemkeuze gevolgen voor het pakket van maatregelen, en zijn er situaties waar één van de systemen de absolute voorkeur zal hebben. Een niet onbelangrijk detail is het gegeven dat in het nieuwe Bouwbesluit 2012 ook eisen staan met betrekking tot geluid veroorzaakt door installaties in de woning. Niet relevant voor het onderwerp EPC, maar wel relevant voor alle systemen in de woning!

M: info@buildingjobs.nl

september 2012 105 e Jaargang

ventilatie Koude & luchtbehandeling RCC

BUVA

EPC 0,6 met natuurlijke ventilatie

BUVA ventilatieroosters uit de Stream-serie Een belangrijk onderdeel binnen de verschillende BUVA Vital Air Systems zijn de ventilatieroosters uit de Stream-serie. De serie omvat een compleet programma ventilatieroosters voor alle situaties. Alle Streamroosters zijn standaard zelfregelend. Hierdoor komt er, onafhankelijk van de winddruk op de gevel, altijd de juiste hoeveelheid frisse lucht in de woning. Deze comfortabele manier van ventileren voorkomt tocht in de woning en bespaart energie. Het complete programma biedt voor elke situatie een passende oplossing! FitStream: één type ventilatierooster met vier verschillende doorlaten, geschikt voor glasplaatsing.

De BUVA Stream ventilatieroosters kunnen in alle BUVA Vital Air Systemen worden toegepast:

BUVA Vital Air System SMART: de nieuwe standaard in woonhuisventilatie

Ventileren door een hellend dak 1 model, 4 doorlaten

Smart

Geluiddempend en zelfregelend

TopStream: onzichtbare ventilatie door verdekte plaatsing achter de buitenmuur.

WM300 warmtepompboiler

AcouStream: een licht geluiddempend ventilatierooster. Zowel geschikt voor glasplaatsing als verdekte, onzichtbare plaatsing. SlideStream: geschikt voor toepassing in schuifpuien. SusStream: geluiddempend ventileren in geluidsbelaste omgevingen. Zowel geschikt voor glasplaatsing als verdekte, onzichtbare plaatsing.

Een combinatie van BUVA toevoerroosters uit de Streamserie met de BUVA SmartStream woonhuisventilator. Het Vital Air System SMART is in drie varianten toepasbaar: 1. VAS SMART BASE: afvoer uit keuken, badkamer en toilet 2. VAS SMART SENSE: afvoer uit keuken, badkamer, toilet en slaapkamers gecombineerd 3. VAS SMART LUX: afvoer uit keuken, badkamer, toilet en alle slaapkamers

Onzichtbaar ventileren

Hang- en sluitwerk uit de BUVA PreSets

BUVA Vital Air System Q: traditioneel afvoeren met nieuwe techniek Een combinatie van BUVA toevoerroosters uit de Stream-serie met de BUVA Q-Stream woonhuisventilator. Het Vital Air System Q is in vier varianten toepasbaar: 1. VAS Q Picto: handbediend ventileren met behulp van duidelijke pictogrammen 2. VAS Q Time: tijdgestuurd ventileren 3. VAS Q Quali: sensorgestuurd ventileren op basis van luchtkwaliteitsensoren 4. VAS Q H2O: energie terugwinning uit ventilatielucht voor warm tapwater

SusStream HD: de oplossing voor ventileren in een hellend dak. FireStream: 30 en 60 minuten brandwerende ventilatieoplossingen voor verdekte plaatsing. SunStream: ventilatie en zonwering in één. Ventileren boven een schuifpui

BUVA EPC 0,6 met natuurlijke ventilatie

Licht geluiddempend

Theorie vs praktijk Uiteraard is ook de nieuwe NEN 7120, net als de huidige NEN 5128, gebaseerd op rekenmodellen. En ondanks het feit dat deze beter aansluiten op de actuele klimaatomstandigheden en stand der techniek, is de bewoner nog steeds degene die bepaalt of er echt energiezuinig geleefd kan worden in een moderne lage EPC-woning. Het gebruikersgedrag is en blijft van grote invloed op het echte energiegebruik. Intelligentie in de systemen voorkomt dat er onnodig veel energie verloren gaat voor ventilatie of verwarming, maar de individuele voorkeur van bewoners blijft van grote invloed op energieverbruik. Handhaving van een bepaalde binnentemperatuur, of gebruik van de hoeveelheid warmtapwater, zijn zomaar wat praktische voorbeelden die een (veel) hogere of lagere energierekening kunnen opleveren. De EPC is, ook in de nieuwe situatie, een berekening, waarin tot in de kleinste details zaken kunnen worden doorgerekend. Het invoeren van de lineaire koudebruggen in de EPC is daar een voorbeeld van. Of de lengte van de warmtapwaterleiding, met de bijbehorende diameter. De bouwkwaliteit is van cruciaal belang voor het realiseren van de EPC-woning die doorgerekend is. De bouwer moet het EPC-rapport respecteren, en tot in detail (laten) uitvoeren. Onschuldig lijkende afwijkingen

Ventilatie en zonwering in één

BUVA EPC 0,6 met natuurlijke ventilatie

ten opzichte van het rapport, of kleine onvolkomenheden in de uitvoering kunnen leiden tot grote faalkosten!

De toekomst De EPC gaat verder omlaag, installaties gaan een steeds belangrijker rol spelen in woningen. De opdrachtgever moet zeer bewust keuzes maken met betrekking tot het pakket EPC-maatregelen. De eindgebruiker mag geen last van installaties hebben, en moet ze intuïtief kunnen bedienen, maar ook de vrijheid hebben om zelf aan de knoppen te zitten. Systemen werken volautomatisch zo energie-efficiënt mogelijk. Domotica gaat ervoor zorgen dat systemen onderling kunnen communiceren, waarmee ze nog energiezuiniger worden. De eindgebruiker moet ook energiebewust met de moderne woning om gaan. Het ‘nieuwe rijden’ is onderdeel van energiezuinig autorijden. Ramen openen tijdens het rijden levert een aanzienlijk extra brandstofverbruik op. Net als vol gas optrekken. Voor de energiebewuste bewoner moet het ‘nieuwe wonen’ ook onderdeel worden van energiezuinige woningen. Zodat de verwachtingen vanuit de EPC-rapporten ook daadwerkelijk waargemaakt worden. Er is voorlopig genoeg stof tot nadenken, en er zijn volop uitdagingen voor de woningbouw! ■

105 e Jaargang september 2012

Klimaatvak DĂŠ vakbeurs voor airconditioning, luchtbehandeling en koudetechniek

Gorinchem ertijd dt tegelijkurs en in v s r u e e b Deze vak t Installatie Vakb e plaats manitair Gorinchem S

29, 30 en 31 januari 2013

Openingstijden 13.00-21.00 uur

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 F 0183 - 68 06 00 I www.evenementenhal.nl E gorinchem@evenementenhal.nl

Ons evenement. UW MOMENT.

Bedrijfsbezoek Koude & luchtbehandeling RCC

Door ing. Dick Havenaar Voorzitter redactieraad RCC Koude & Luchtbehandeling

De Viessmann Group is een internationaal toonaangevende fabrikant van verwarmingssystemen. Het familiebedrijf is in 1917 opgericht en wordt door een raad van bestuur geleid met als voorzitter de directeur eigenaar, Dr. Martin Viessman. De omzet van de groep is meer dan 1,7 miljard euro en er zijn circa 9.400 medewerkers bij de onderneming in dienst. Het bedrijf is gevestigd in Allendorf (Eder) in de omgeving van Winterberg. Met 23 bedrijven voor productie van verwarmingsapparatuur in elf landen, verkoopactiviteiten in 74 landen met 32 eigen bedrijven en wereldwijd 120 verkoopkantoren, is Viessmann internationaal georiënteerd. Het exportaandeel is 56 procent.

De duurzame energiesystemen van Viessmann

Peter Cornelissen (rechts op de foto) geeft uitleg over energievoorziening.

n Duitsland is Viessman een belangrijke en gerenommeerde producent en leverancier van verwarmingssystemen. Het thermisch vermogen van verwarmingssystemen bedraagt 1,5 tot 116.000 kW en zijn inzetbaar voor woningen, grote wooncomplexen, utiliteit, industrie of stadsverwarming. Voor elke toepassing is de juiste systeemoplossing met energiedragers als olie, gas, zon, biomassa en omgevingswarmte leverbaar. Het leveringsprogramma duurzame energiesystemen omvat thermische zonne-energie-installaties met vlakke plaat en vacuüm-buiscollectoren voor tapwaterverwarming, verwarmingsondersteuning en koeling voor gebouwen, speciale verwarmingsketels en stookinstallaties met een thermisch vermogen van 4 tot 13.000 kW met als brandstof kloofhout, houtsnippers en houtpellets. En natuurlijk ook warmtepompen met

een thermisch vermogen van 1,5 tot 2.000 kW voor gebruik van warmte uit de aarde, het grondwater of de omgevingslucht. Voor opwekking van elektrische energie zijn er ook fotovoltaïsche systemen leverbaar. Daarnaast beschikt Viessmann over een compleet leveringsprogramma op het gebied van biogastechnologie, met bijbehorende projectontwikkeling en engineering, tot ressource management en bedrijfsvoering. Met een volledig nieuw concept biedt de onderneming haar WKK’s Vitobloc nu ook aan met een leveringsovereenkomst voor milieuvriendelijk bioaardgas. Dit levert economische voordelen op maar ook wordt vooral het milieu hierdoor veel minder belast. Regeltechniek en datacommunicatie voor besturing van deze processen als ook de totale systeemperiferie van brandstofopslag tot radiatoren en vloerverwarming worden meegeleverd.

Duurzaamheidsproject Efficiency Plus De derde generatie van de familieonderneming richt zich niet alleen op maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar schenkt ook veel aandacht aan het milieu. Door milieuverantwoord ondernemen wordt gezorgd voor voldoende

COP-waarde bepaling.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

Bedrijfsbezoek RCC Koude & luchtbehandeling

toekomstperspectief voor de komende generaties. De continue verbetering van ressources en duurzaam handelen zijn een wezenlijk onderdeel van de ondernemingsfilosofie. Het duurzaamheidsproject Efficiency Plus speelt daarin een leidende rol. De energie- en klimaatdoelstellingen voor 2050 (reductie van het primaire energiegebruik ten opzichte van 2008 met 50 procent, verhoging van het aandeel hernieuwbare energie tot 60 procent, alsook de verlaging van de CO2-uitstoot met 80 procent – gerelateerd aan de waarden van 1990) is met beschikbare techniek haalbaar. Viess mann won in 2009 de Duitse duurzaamheidsprijs in de categorie voor de meest duurzame productie en in 2010 de Energy Efficiency Award. In 2011 onderscheidden ze zich met de titel ‘Duitslands meest duurzame merk’, een onderscheiding op merkniveau. Efficiency Plus toont aan dat in de hoofdvestiging in Allendorf (Eder), de energie- en klimaatpolitieke doelstellingen voor 2020 nu al kunnen worden

bereikt. Na de complete nieuwbouw conform het efficiencybeleid, en de realisering van een innovatief energieconcept met een nieuwe energiecentrale, kon de energie-efficiency met 22 procent verhoogd worden. Het aandeel hernieuwbare energie werd tot meer dan 20 procent uitgebreid en de CO2-uitstoot met een derde gereduceerd. Uiteindelijk werd het verbruik van fossiele energie met 40 procent gereduceerd. Efficiency Plus wordt nu continu verder ontwikkeld. Naast de stijging van het aandeel biomassa in de energiecentrale, wordt nu ook ecostroom uit waterkracht benut. Het doel is om de warmte-energiebehoefte compleet zelf af te dekken en steeds slechts zoveel biomassa te benutten, als in hetzelfde tijdsbestek groeit. Om deze reden worden door Viessmann op 180 hectare snelgroeiende energieplanten geplant en wekken ze in de biogasinstallatie energie op uit snoeihout. De energiecentrale dient ook als bezichtigingobject voor scholingen en informatiebijeenkomsten.

Warmtepompen Warmtepompen zijn leverbaar in de uitvoeringen lucht/lucht, splituitvoering en als lucht/water en water/water. De laatste jaren heeft vooral in Duitsland een enorme ontwikkeling in het gebruik van warmtepompen plaatsgevonden. Dit is het gevolg is van de hoge olieprijzen. Deze leidden in 2008 tot een verkoop van 60.000 warmtepompen. Een conventionele verwarmingsinstallatie bestaat uit een ketel, hydraulisch systeem en radiatoren. De radiatoren worden in de meeste gevallen uitgelegd op een ∆T van 20K. Het thermisch verwarmingsvermogen wordt berekend door Q = m x C x ∆T. De massastroom m wordt dan bepaald door m = Q/C x ∆T. Het temperatuurverschil met een vloerverwarmingssysteem, aangesloten op een warmtepomp, wordt in de meeste gevallen gebaseerd op een ∆T van 5K. Een vier maal zo grote massastroom moet circuleren om een even zo grote hoeveelheid warmte toe te voeren. Een verwarmingsketel met een vermogen

- Een compleet pakket voor installatie en onderhoud aan klimaatbeheersingsinstallaties - Reinigt, onderhoudt en renoveert alle systemen op het gebied van luchtbehandeling, koeling en ventilatie - Inspecties - Desinfecteren - Legionellabestrijding - Vermindering bedrijfskosten en lager ziekteverzuim - VCA gecertificeerd - Milieubewust door professioneel onderhoud - Gericht op een inspirerende en comfortabele leef- en werkomgeving, waarin gezondheid, veiligheid en duurzaamheid zijn verankerd

Expert op het gebied van conditioneren van water- en luchtgekoelde systemen roch-ad 131x185 niet aflopend.indd 1

www.rochema.nl Tel: (010) 521 74 02 1/07/11 14:44

Bedrijfsbezoek Koude & luchtbehandeling RCC

Boven: bepaling van het rendement. Rechts: water-warmtepomp Vitocal 300.

van 18 kW levert ook altijd 18 kW, terwijl een warmtepomp met een verwarmingsvermogen van 18 kW niet altijd 18 kW levert. Bijverwarming door een ketel of door elektrische verwarming kan er voor zorgen dat het verwarmingsvermogen van de warmtepomp bij lage luchtintredetemperatuur wordt verhoogd. De inzet van warmtepompen heeft veel voordelen, omdat de bedrijfskosten

Warmteafgifte aan het verwarmingssysteem.

circa 40 tot 50 procent lager zouden zijn dan met conventionele verwarmings techniek. Energiebesparing door de toepassing van het energiebesparingsreglement en de invoering van het energiepaspoort waren in Duitsland redenen om een WP aan te schaffen. Tevens wordt aan de EU- eis voor toepassing van hernieuwbare energie voldaan. Onderzoek verricht door Viessman toont aan dat de water/water-warmtepomp

Nederlandse markt In Nederland is Viessmann gevestigd in Capelle a/d IJssel. Het bedrijf wordt geleid door directeur Peter Cornelissen. In een beschouwing over de groei van de Nederlandse vestiging en de afzet van de producten constateert hij dat de verkoop van hangende gaswandketels nog steeds een goed lopend product is van Viessmann. De vervangingsmarkt voor deze ‘conventionele systemen’ blijft vooralsnog interessant. De introductie van nieuwe duurzame systemen is daardoor niet eenvoudiger geworden, ondanks dat er toch wel veel warmtepompen in nieuwbouw woningbouwprojecten worden toegepast. Bij renovatieprojecten in de woningbouw en in de utiliteit worden vaak split warmtepompsystemen toegepast. Bij renovatieprojecten blijkt in de woningbouw de inzet van de WP niet altijd gemakkelijk is te realiseren. Het gaat dan vaak over WP-en met een verwarmingsvermogen van 6-810 kW. Voor nieuwe projecten heeft de onderneming echter veel te bieden. Ook in het middelgrote en grote segment in de utiliteit en industrie heeft Viessman ambitie om groei te realiseren. Het gaat dan ook om duurzame oplossingen bijvoorbeeld warmtepompen in combinatie met zonnepanelen. Ook de levering van biogasinstallaties gekoppeld aan warmtekracht en opwekking van elektrische energie en levering van warmte als energiebron is een belangrijke ontwikkeling die in ook in Nederland succesvol zou kunnen worden toegepast.

het minste aan energie vergt en ook de hoogste COP levert.

Vitocal De uitgebreide serie Vitocal warmtepompen biedt voor elke toepassing een perfecte keuze. De warmtepompen maken gebruik van natuurlijke warmte uit de omgeving. De modellen 350-300 en 222 worden veelvuldig toegepast in woningen; 50 procent als water/waterwarmtepomp (zie afb. midden boven). De overigen als lucht/water. Een warmtepomp bestaat uit vier onderdelen, namelijk twee warmtewisselaars (verdamper en condensor), een compressor en een expansieventiel. Voorbeeld: Een warmtepompsysteem werkt met grondwater of brine als warmtebron en levert aan de verbruikerszijde warm water van 35°C. In de verdamper wordt het grondwater of de brine afgekoeld van 0 naar -4°C bij

Principeschema warmtepompsysteem in de kringloop.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

Bedrijfsbezoek RCC Koude & luchtbehandeling

Links: Principeschema warmtepompsysteem aangegeven in log P-h diagram. Boven: Biogasinstallatie als energiebron voor WKK. een verdampingstemperatuur in het warmtepompsysteem van -3°C en bij een druk van 3,2 bar. Het verdampende koudemiddel wordt door de compressor als damp aangezogen en gecomprimeerd van -3°C bij 3,2 bar naar +80°C en 18 bar. Vervolgens staat het in de condensor warmte af en brengt het naar het warmwatercircuit over (zie afb. linksboven) in de woning. Dit levert dan warm water op van +35°C. Met een ∆T van 7K wordt een warmwatercircuit van +35/+28°C onderhouden. Gedurende dit proces condenseert het dampvormige koudemiddel in de condensor tot vloeistof van 41°C bij een druk van 18 bar. Het vloeibare koudemiddel wordt daarna door het expansieventiel geëxpandeerd en als vloeistof bij een druk van 3,2 bar en -14°C ingespoten in de verdamper. Daar

De Viessmann academie De verandering in de verwarmingsmarkt gaat richting efficiënte technologieën en duurzame energiesystemen. Daardoor is meer technische kennis en kwalificatie van de afnemers nodig. Viessmann biedt verwarmingsinstallateurs, adviseurs, architecten, woningbouwverenigingen, technische opleidingsinstituten en ook eigen medewerkers een omvattend scholingsen opleidingsprogramma. Wereldwijd nemen jaarlijks 92.000 technici deel aan de opleidingen van de Viessmann academie in Allendorf. De ontwikkeling van duurzaamheidsprojecten en actuele ontwikkelingen op het gebied van energieopwekking, transitie en distributie worden door de onderzoekers en ingenieurs die verbonden zijn aan de academie dan ook vertaald naar praktijkvoorbeelden.

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

verdampt het koudemiddel en wordt het grondwater of de brine door warmteuitwisseling afgekoeld van 0°C naar -4°C. Het beste rendement van een warmtepomp wordt behaald als het temperatuurverschil tussen het lage temperatuurniveau (LT) en het hoge temperatuurniveau (HT) zo klein mogelijk is. In een log P-h diagram wordt dit aangegeven. Het hart van de Vitocal warmtepompen is de krachtige Compliant Scrollcompressor. De toegepaste scrollcompressor onderscheidt zich door zijn hoge bedrijfszekerheid, betrouwbaarheid en bijzonder stille werking. Dit is onder andere het resultaat van de geheel hermetische afdichting en de dubbele trillingsdemping: van het inwendige geluid van het warmtepompproces en van de bewegende delen. De units zijn daarvoor voorzien van mantelisolatie, impulsdempers en opsteltrillingdempers. Het toegepaste koudemiddel is R407C of R410a.

Gaswandketels Dankzij de efficiëntie en het rende-

WKK voor productie van elektrische en thermische energie. ment van 98 procent bij de omzetting van aardgas in warmte, levert een HR-ketel een actieve bijdrage aan de klimaat- en milieubescherming.Oude verwarmingsketels maken geen gebruik van de warmte in de rookgassen. Die rookgassen ontstaan bij de verbranding en verdwijnen samen met de warmte via de schoorsteen. Dat geldt niet voor condensatieketels van Viessmann. Zij benutten de warmte in de rookgassen en maken hierdoor een duidelijk hoger rendement mogelijk. Condensatietechniek is een beproefde technologie en met afstand de efficiëntste techniek om gas om te zetten in energie. Condensatietechniek benut tot 98 % (Hs) van de energie (bovenwaarde). Condensatieketels benutten bijna alle warmte die nog in de rookgassen aanwezig zijn en zetten ook deze warmte om in stookwarmte. Het verbruik kan in vergelijking met de oude verwarmingsinstallatie met ongeveer 35 procent worden verminderd. De condensatieketels van Viessmann zijn uitgerust met Inox-Radiaalwarmtewisselaars van roestvast staal die de rookgassen, nog voor ze via de schoorsteen worden afgevoerd, dermate afkoelen dat de waterdamp erin doelgericht condenseert. De warmte die daarbij vrijkomt, wordt teruggevoerd naar het verwarmingssysteem. ■

Meer informatie:

Compliant scrollcompressor.

Viessmann Nederland B.V. Postbus 332, 2900 AH, Capelle a/d IJssel Lisbaan 8, 2908 LN, Capelle a/d IJssel T: 010 – 4584444 F: 010 – 4587072 E: info-nl@viessmann.com I: www.viessman.nl

INVERTER GESTUURDE WATERGEKOELDE CONDENSINGUNITS

NIE

Energie en water besparing d.m.v. inverter technologie Geschikt voor binnenopstelling, dus altijd een koeltechnische oplossing als u geen buitenunit kunt of mag plaatsen Zeer laag geluidsniveau Te combineren met Fuji Electric binnendelen:

ALTENA CLEANING B.V. Componenten vervangen van luchtbehandelingkasten

www.facebook.com/FujiElectricAirco

www.twitter.com/@FujiElectricNL

Voor meer informatie of voor een afspraak met een adviseur: 0183-616633

• Wij kunnen voor u voor ieder merk en type luchtbehandelingkast de componenten vervangen waaronder: Kleppen (Kunststof, Aluminium en Staal gegalvaniseerd), Koelers, Verwarmers, Kruisstroomwisselaars, Warmtewielen, Bevochtigers, Druppelvangers en Ventilatoren • Levering en de/montage • Gratis inmeetservice • Snelle levering • 24/7 bereikbaar

Bel: +31(0)416-670700 WWW.ALTENA.COM

ALS KWALITEIT VOOROP STAAT

ro ke rs r uimt e

BRANDSLANG

ENTREE 3

IN- / UITGANG

Koude- en Klimaatstraat KOUDE & KLIMAATSTRAAT tijdens Installatie Vakbeurs NOODUITGANG

KLEIN TRANSPORT PLEIN De veertiende editie van Installatie Vakbeurs Hardenberg vindt plaats op 11, 12 en 13 september 2012. Vorig jaar hebben maar liefst 400 exposanten meegedaan in Hardenberg en hebben meer dan 15.000 bezoekers de Vakbeurs bezocht. Deze vakbeurs is met name bedoeld voor directie en medewerkers van installatiebedrijven, maar ook inkopers, vertegenwoordigers, hoofden van technische diensten, adviesbureaus en gemeenten. De Koude & Klimaatstraat, die op initiatief van de NVKL wordt georganiseerd, staat vol met bedrijven uit de koudesector. De nieuwste ontwikkelingen en noviteiten binnen de branche worden uitgelicht. Valt u onder deze doelgroep? Dan bent u van harte welkom op Installatie Vakbeurs Hardenberg 2012! Door de vakbeurs te bezoeken kunt u efficiĂŤnt in een korte tijd veel indrukken op doen. In de stands staan medewerkers u graag te woord staan. 143 AAF International bv 145 ACIN instrumenten bv 523 ACO bv 524 Acoustair 108 ACR bv 247 Aeroflex Benelux bv 539 AGP Business Software 640 Air Quality 316 Air Trade Centre Nederland bv 224 AirFan bv 425 Airosonic Int. Bv 657 Airview Luchtbehandeling bv 204 Aitec bv 235 Akatherm bv 464 Alklima bv 219 AL-KO Luchttechniek bv 406 Altena Cleaning bv 432 Alusta Natuurlijke Ventilatietechniek bv 222 Ambrava 540 Anamet Europe bv 106 APAC Airconditioning bv 708 APS bv 643 Aqua Chain Holland bv 575 Aquaberg Vloerputten 624 Aqualectra 629 Aralco Natural Ventilation Systems 541 Arkey Sales bv 641 Armacell 32

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

133 Arnold Lammering bv 142 ATAG Verwarming 151 Auerhaan bv 129a Avans+ 658 Avf Water 220 AVU klimaatbeheer bv 410 AWB 644 B&B Water 166 BBM Ledlight Products bv 704 Bedrijfswageninrichtingen Nederland bv 232 Belimo Servomotoren bv Benelux 215 Belparts nv 321 BenDit Isolatietechniek 233 Bepacom bv 103 Bergschenhoek Luchtcomfort 435 Betec Controls bv 417 Bevico bv 311 Biddle bv 240 BINK software bv 611 Bio Energy Solutions 309 Biral Pompen bv 662 Bitzer Benelux bvba 404 BLT Luchttechniek 147 Blygold Nederland bv 414 Bo-Air Luchtbehandeling 613 Bonfix bv 443 Bosch Thermotechniek bv 429 Bosta bv

707 Bott Vario 578 Bouwinfosys 236 BRControls (Projects) 532 Breezair Nederland bv 110 Burgerhout bv 426 Buurs 462 BWT Nederland bv 238 Cadac Group AEC bv 453 Caleffi International nv 223 Caradon Stelrad 157 Carrara & Matta 568 Carrier Airconditioning bv 207 Celsius Benelux 506 Ciat Nederland bv 563 ClimaLevel Nederland bv 658 Climalife 441 ClimaRad bv 213 C-mark bv 579 Colt International 149 Comap nv 127 ComforTrend Nederland bv 416 Compano bv 448 Conpro 606 Conval Nederland bv 574 Coolag Hamar bv 625 CoolEnergy bv 701 Cosmo Trucks 577 Cox Geelen

installatie vakbeurs hardenberg Koude & luchtbehandeling RCC

Evenementenhal Hardenberg Energieweg 2 , NL-7772 TV Hardenberg T +31 (0) 523 - 28 98 98 F +31 (0) 523 - 28 98 00 I www.evenementenhal.nl E hardenberg@evenementenhal.nl

DĂŠ vakbeurs voor de installatie en sanitairbranche

Evenementenhal Hardenberg Energieweg 2 , NL-7772 TV Hardenberg T +31 (0) 523 - 28 98 98 F +31 (0) 523 - 28 98 00 I www.evenementenhal.nl E hardenberg@evenementenhal.nl

RECEPGARDEROBE TIE

ENTREE 1

154 Daikin 141 Dales Sanitair bv 303 Danfoss bv (District Energy Division) 436 De Melker Sanitair 667 Delta Technics Engineering bv 586 Deltion College 572 DEOS control systems 552 Dero Uitgevers 419 DeWALT 113 DHS 648 Digitaal Schrijven bv 549 Doornekamp bv 548 Double Energy GmbH 460 Dreizler Benelux bv 607 DRU 418 Duco Ventilation & Sun Control 561 Duijvelaar Pompen 302 Duratherm 227 Dyka bv 576 Easy-Fitt 630 Eberle Controls GmbH 437 Eco Heating Systems 528 Econosto Nederland bv 668 ECR - Nederland bv 535 Elcee Holland bv 319 Electro Drive bv 640 Elektrospekt 615 Emondt Multiclima bv

455 Energynova 451 Enerso bv 528 Eriks 129 ESBE GmbH 564 Euroclima.nl 702 Europa Garage Coevorden 132 ExcelAir 542 Finder Relais Nederland bv 140 Flamco bv 706 FleetSat 237 FNF-Metaal bv 303 Fortes Import bv 654 Freddomatic bv 582 G2 energy bv 672 Gafco Altron bv 670 Gasco Nederland nv 659 GEA Goedhart bv 234 GEA Happel Nederland bv 306 Geberit 244 GeoComfort bv 405 Georg Fischer nv 338 Geveke Technical Solutions 508 Gilde Software bv 430 Glen Dimplex Benelux bv 457 GP Technics Luchtbehandeling 705 GPS-Buddy Nederland 646 Grand Innovation bv 310 Griffon

kaartcontr.

IN- / 526 UITGANG Grondboorbedrijf Klinge 442 Grundfos 226 H en K Technische Groothandel bv 340 Hattemleeuw 454 Have Verwarming bv 552 Havobol 459 HCS Building Automation bv 447 Heatex 107 Heating Direct 511 HekonValentijn bv 438 Henco Industries nv 223 Henrad nv 449 Hermans Techniek Energy bv 118 Hessenpoort Engineering bv 585 Het opleidingsplein 557 Hitma Instrumentatie 164 Holland Ventilatie Groep bv 221 Honeywell 225 Horos Klimaattechniek 411 HR Solar 520 HRM@Work 148 Hummel AG 303 Hydrometer GmbH 144 HygroTemp bv 507 I.C.Y. bv 675 IBK Groep bv 543 Imbema van Vugt 536 Imso Waterabsorbents 105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

installatie vakbeurs hardenberg RCC Koude & luchtbehandeling 463 Inatherm 587 Installatiewerk Oost 208 Interalu 573 Intercool Technics bv 117 Intergas Verwarming bv 524 Interko 554 Iso Bakker Isolatie bv 333 Isoplus Benelux bv 322 Itho Daalderop 136 Jacosol Nederland bv 146 Jaga Konvektco Nederland bv 228 Jakon Air bv 109 jb-isolatie bv 304 JK Comfortsystems bv 243 JK vloerverwarming 231 Johnson Controls Systems & Service bv 460 K.K. Brandertechniek 434 Kamstrup bv 532 KE Fibertec bv 305 Kemper, Gebr. GmbH + Co. KG. 558 Kieback & Peter 420 Kiwa 324 Kleventa bv 626 Klimaconnect 618 KoelGroep Dorenbos 533 Koelplan 401 KSB Nederland bv 634 KTC 707 Lansing Unitra bv 122 Lennox Benelux bv 128 LSA Frico bv 567 LTM Ventilation 111 Lubron Waterbehandeling bv 517 Magnum Heating 242 Mark bv 651 MB-Buis bv 317 Menerga klimaattechnologie 632 Metabo Nederland bv 205 Metzerplas, Superpipe 509 Micronevel 104 Mijn Energiefabriek 605 Mijndak Folie 246 Monair Luchttechniek 160 Monarch Nederland bv 209 MRC Klimaatservice 510 Multi-import 557 MW-Instruments 126 Nathan Import/Export bv 501 Natufog bv 538 Natutech bv 456 Ned Air bv 642 Nedco Kunststoffen bv 530 Nefit 465 New Heating Solutions bv 408 NIBE Energietechniek bv 515 Nicomax bv 637 NKI Neede bv 332 Numan en Kant bv 661 NVKL 585 OTIB 412 Panatron 34

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

139 Panflex bv 614 Pentec Snelrewaard bv 137 Phoenex bv 570 Pietro e Calore 537 Plieger bv 218 Priva 102 Probeg 241 Promat 665 PTC+ 201 Rada Sanitairtechniek bv 413 Radson 560 Raminex bv 130 Re3com Solutions bv 339 Redenko bv 601 Rehau nv 452 Remeha bv 645 Remon Aardwarmte bv 534 Rems 444 Rensa bv 217 Rensen Regeltechniek bv 512 Reteg 203 REZNOR Europe nv 450 RGB Trading bv 158 Riho Techniek 116 Rittal bv 230 RM & CØ Sanitair 246 Robatherm Nederland 628 Robot Vloerverwarming bv 584 ROC Rijn Ijssel 417 Rochema bv 105 Roestvrij bv 315 Rosenberg 124 Roswel 120 Rothenberger Nederland bv 336 Rucon Systemair bv 123 RWB Water Services bv 609 Safeinspect bv 303 SANHA Kaimer Gmbh & Co. KG 301 Sauter Building Control Nederland bv 546 Schütz GmbH & KGaA 503 Schwank bv 427 SFA Benelux bv 138 Siemens 101 Simon de Haas bv 325 Smitsair bv 165-216-522 Solar Nederland bv 131 Solen Energy Nederland bv 407 Spirair Luchttechniek 439 Spirotech bv 634a S-S-E.nl 307 St. Collegiale In/Uitleen 112 Stabiplan 581 Stiebel Eltron Nederland bv 241 Stiso Isolatiewerken bv 674 Stulz Groep bv 529 Subvention 580 Sumner Netherlands 114 Syntess Software 314 TA Hydronics bv 514 TBB-Stadex 531 TECE Nederland

627 Technea Duurzaam 202 Techneco Energiesystemen 638 Technische Unie 239 Technofil bv 525 Tema Techniek bv 159 Ten Broeke Technische Groothandel 555 Testo bv 603 Thermaflex 153 Thermagas Oost 513 Thermo Air 602 Thermofrost bv 121 Thermo-Garant vof 320 ThermoNoord 134-135 TIB Groep 617 Tilmar bv 608 Toby Trading Company bv 433 Traditech 150 TROX Nederland 588 Tutorial 445 Ubbink bv 403 Ubel 545 UNETO-VNI 660 Uniechemie bv 156 UniWarm 458 V en M bv 620 V.G. Emmen 155 Vaillant 418-419 Van Buuren 162 Van den Berg Afvoerputten bv 313 Van Walraven 330 Vedotec bv 329 Velu Ventilatietechniek bv 428 Verholt bv 337 Verhulst Klimaattechniek bv 519 VHV Energy Systems bv 559 Viamet 440 Viega Nederland bv 604 Viessmann Nederland bv 335 Vihamij Handel bv 655 Vink Kunststoffen 163 Vortvent bv 245-248 VSH 402 Warmteservice 424 Wasco 115 Waterloo bv 152 Watts Industries Netherlands bv 312 Wavin Nederland bv 211 Webeasy bv 653 Wecycle 161 Western Airconditioning bv 635 Wildkamp bv 639 Wilo Nederland 423 Wilpro 521 Wöhler MGKG GmbH 323 Wolf Energiesystemen 461 Xchangers 446 Zehnder - J.E. StorkAir 446 Zehnder Group Nederland 551 Zewotherm bv 502 Zinkunie bv

www.DElTaTEchnics.nl • Koelers • Condensors • Gevinde warmtewisselaars • Platenwisselaars • Shell & tube wisselaars

• Regeltechniek • Dataloggen • Monitoring oplossingen • Compressoren • Gasdetectie

• Koeltorens • Drycoolers • Centrale systemen • Chillers

Delta Technics Engineering B.V. Konijnenberg 53 4825 BC Breda 076-5720220 info@deltatechnics.nl

»Hogedrukgebied« in zicht! Platenwarmtewisselaars die bij uitstek geschikt zijn voor toepassingen met hoge of wisselende drukken Speciaal ontwikkeld voor NH3/CO2 Cascadetoepassingen Lasergelaste modules voor hoge drukvastheid Efficient, onderhoudsvriendelijk, aantrekkelijk geprijsd

thermowave is gespecialiseerd in de ontwikkeling en produktie van hoogwaardige klantspecifieke platenwarmtewisselaars voor industriele- en procestoepassingen. thermowave platenwarmtewisselaars zijn bijzonder geschikt wanneer betrouwbaarheid en bedrijfszekerheid op de eerste plaats staan. thermowave is onderdeel van de Güntner Groep en produceert in Duitsland. Bezoekt u ons op de ››Installatievakbeurs te Hardenberg (standnr. 447) ››Energiebeurs te ’s Hertogenbosch (Hal 5, standnr. E021) thermowave Gesellschaft für Wärmetechnik mbH Head office: Eichenweg 4 · 06536 Berga · Germany T: +49 34651 418-0 · F: -13 · E: info@thermowave.de

thermowave Nederland Zwanenkade 146 · 2925 AV Krimpen aan den IJssel · NL T: +31 (0)87-784 2 641 · F: +31 (0)180-51 37 82 M: +31 (0)6-342 18 782 · E: michel@thermowave.nl

www.thermowave.de

Klimaattechniekopleiding.nl “Veel van onze medewerkers hebben met succes de opleiding MRKA en MRKC gevolgd.”

Klimaattechniek De klimaattechniek biedt veel carrièremogelijkheden. Wil je alleen meer basiskennis opdoen of installaties leren ontwerpen? Voor elke ambitie hebben wij de juiste opleiding.

Al 40 jaar ervaring Compleet aanbod Praktijkgericht Diploma van Koninklijke PBNA

Eerstvolgende starts van onze klimaattechniek opleidingen • Klimaattechniek algemeen: 1 oktober Rotterdam, 4 oktober Eindhoven, 8 oktober Amsterdam, 10 oktober Nieuwegein, 11 oktober Zwolle • Klimaattechniek in praktijk: 5 oktober Tilburg • Klimaatbeheersingsinstallaties ontwerpen: 6 november Rotterdam en Amsterdam • Meet- en regeltechniek in de klimaatbeheersing: 2 oktober Zwolle, 4 oktober Eindhoven, 9 oktober Amsterdam, 11 oktober Rotterdam • Praktijk meet- en regeltechniek in de klimaatbeheersing: 7 november Tilburg • Ontwerpen van de regel-, besturings- en beveiligingsstrategie voor klimaatregelinstallaties: 18/ 19 september utrecht, 20 september Den Bosch

Voor beschikbaarheid en inschrijven ga naar www.klimaattechniekopleiding.nl

Koeltechniekopleiding.nl Schrijf je nu in ontvang een welkomstpakket!

“De opleiding KTA heeft mijn wereld op koeltechniek geopend”

Koeltechniek Zoek je een praktische opleiding die aansluit op je huidige kennis of wil jij graag het F-gassendiploma halen? Bij ons ben je aan het juiste adres.

Hoog gewaardeerd Voor monteurs én ontwerpers Goedkoopste aanbieder F-gassen-diploma

Eerstvolgende starts van onze koeltechniek opleidingen • Basisopleiding koeltechniek: 3 oktober Rotterdam, 16 oktober Zwolle • Basisopleiding koeltechniek praktijk: 10 oktober Rotterdam • F-gassen Categorie I (theorie en praktijk): 27 september Utrecht • Koeltechnische installaties ontwerpen: 29 oktober Utrecht, 31 oktober Eindhoven

Persoonlijk advies nodig? 078 - 62 53 825 (Van 8:00 tot 22:00 uur)

of www.koeltechniekopleiding.nl

Patrick Hagenstein patrick.hagenstein@reedbusiness.nl

DE VAKBEURS VOOR OPTIMAAL BESPAREN

• Dé nationale energiebeurs • Alles over energie inkopen, duurzame energie en energiebesparing • Laatste nieuws over regelgeving, energiezuinige bouwconcepten en duurzame oplossingen

W NT NIEUU E WEN EV

PASSIEF

MA ROGRAM P IE IT S EXPO SHOPS & WORK

EN LT.NL T.N NV EE NEEVN EW O B WU F U O IE B S F S IE A ASS WWWP.P

9 - 11 OKT 2012 BRABANTHALLEN ‘S HERTOGENBOSCH REGISTREER MET CODE 10002574 VIA WWW.ENERGIEVAKBEURS.NL VOOR GRATIS TOEGANG Energie vakbeurs & Energie 2012 @Energievakbeurs (#energievakbeurs)

energiebeurs Koude & luchtbehandeling RCC

Locatie Brabanthallen, ’s-Hertogenbosch Openingstijden Dinsdag 9 oktober: 10.00 - 18.00 Woensdag 10 oktober: 10.00 - 18.00 Donderdag 11 oktober: 10.00 - 17.00

Vakbeurs voor duurzame energie

Prijsuitreikingen, dinsdag 9 oktober Spirit of Innovation Award Young Energy Award Congressen Woensdag 10 oktober: Energiebesparing door monitoring Donderdag 11 oktober: Succes met decentrale energie Toegangskosten per congres € 295 per persoon

Energie 2012, de enige nationale vakbeurs gericht op energiebesparing en duurzame energie, vindt plaats van 9 tot en met 11 oktober in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch. De beurs biedt alles op het gebied van slimme inkoop van energie, terugdringen van energieverbruik en energiebeheer.

De vakbeurs Energie 2012 in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch is een evenement voor energiemanagers, ingenieurs, technisch managers, gemeenten, bouwen vastgoedprofessionals en facilitymanagers. De beurs richt zich op energiebesparing in de brede zin van het woord, met de focus op industrie en bouw. De thema’s tijdens deze achtste editie jaar zijn inkoop van energie, energiebesparing, duurzame energie, en mobiliteit en smart grids. Dit laatste thema is voor het eerst vertegenwoordigd op de vakbeurs, waarbij elektrisch rijden centraal staat. Verder komen onderwerpen aan bod als energielabels, decentrale energieopwekking, zonne-energie en biomassa. Demissionair minister Spies

van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal de beurs openen. Ook nieuw tijdens Energie 2012 is het Passief Bouwen Event, een samenwerking tussen beursorganisator VNU Exhibitions Europe en Stichting PassiefBouwen.nl, een samenwerkings-

verband tussen particuliere partijen en overheden dat passief bouwen in Nederland moet stimuleren. Het is niet de eerste keer dat er tijdens de vakbeurs aandacht is voor dit onderwerp, maar dit jaar krijgt passief bouwen een eigen hal. Volgens de organisatie zal passief bouwen de komende jaren een enorme vlucht nemen. Dit evenement in het leven geroepen om te voldoen aan de informatiebehoefte van de beursbezoekers, die de keuze hebben uit 75 verschillende workshops en een gevarieerd expositieprogramma met zo’n 800 m² aan stands. Op het Stoomplatform besteden producenten en dienstverleners voor stoom- en stoomsystemen aandacht aan stoomtechniek. Hier hebben bezoekers de gelegenheid om van

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

energiebeurs RCC Koude & luchtbehandeling

De thema’s van Energie 2012

specialisten adviezen in te winnen over onder meer stoomketels, appendages, brandertechniek, waterbehandeling, onderhoud en keuringen. Nergens zijn er zoveel bedrijven bijeen op het gebied van stoom.

Congressen Bezoekers van Energie 2012 kunnen ook deelnemen aan twee congressen. Het congres ‘Energiebesparing door monitoring’, op woensdag 10 oktober, gaat over de voordelen van het goed monitoren van de meterstanden. Goede monitoring levert een helder beeld van het energieverbruik, mogelijke besparingsmaatregelen en de nodige duurzame keuzes. Het congres is interessant voor onder meer meetbedrijven, energiebeheerders, vastgoedbeheerders, adviseurs, installateurs en leveranciers. Op het congres ‘Succes met decentrale energie’ komen de mogelijkheden van decentrale elektriciteitsproductie aan bod, van klein tot groot, van semiparticulier tot bedrijfsmatig. Experts bespreken de weten regelgeving, het inpassen van decentrale elektriciteitsproductie in de bestaande (smart) netwerken en de lessen van de initiatieven die op dit gebied reeds zijn opgericht. Dit congres, op donderdag 11 oktober, is bedoeld voor onder andere medewerkers van gemeenten, pro-

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

vincies, advies- en installatiebureaus, woningcorporaties, verenigingen en stichtingen.

Innovaties Energiebesparende innovaties van exposanten van Energie 2012 worden in de schijnwerpers gezet met de uitreiking van de Spirit of Innovation Award en de Young Energy Award. De Spirit of Innovation Award is voor het product dat het meeste bijdraagt aan de Europese doelstellingen voor 2020 door fossiele brandstoffen te besparen. Bij de inzendingen let de jury ook op de voorbeeldfunctie die het product heeft voor andere bedrijven. Behalve publiciteit ontvangt de winnaar van de Spirit

of Innovation Award een mediacheque om de bekendheid van de innovatie in de markt te vergroten. Met de Young Energy Award wil de vakbeurs ondernemende studenten en onlangs afgestudeerden steunen die concrete ideeën voor duurzame energie-innovaties hebben ontwikkeld. Dit jaar wordt deze prijs voor de tweede

Inkoop van energie ● Energy contracting ● Risicomanagement ● Wet- en regelgeving Energiebesparing

● Duurzame energiesystemen ● Procesoptimalisatie ● Efficiency

Mobiliteit en smart grids

● Elektrisch rijden ● Infrastructuur ● Smart grids

Duurzame energie

● Duurzaam bouwen ● Zonne-energie ● Biomassa en biobased

economy

maal uitgereikt. De jury van de Young Energy Award 2012 kijkt vooral naar het innovatief vermogen, duurzaamheid of mate van energiebesparing, focus op de klant en marketingwaarde van het product. De winnaar van de Young Energy Award ontvangt een iPad. Inschrijven voor beide awards is mogelijk tot 1 september. ■

Expertisecentrum Koudetechniek

Trainen bij PTC+ is altijd ĂŠcht!

praktijktrainingen koude en klimaat

Doordat de praktijktrainingen bij PTC+ praktisch ingevuld worden zijn de trainingen echt zinvol. Technisch medewerkers zullen sneller en efficiĂŤnter werken na het volgen van onze praktijktrainingen. Onze trainers zijn afkomstig uit de praktijk en didactisch sterk waardoor de training naadloos aansluit aan uw behoefte.

PTC+ laat u niet in de kou staan! PTC+ Zandlaan 29, 6717 LN Ede Postbus 32, 6710 BA Ede

Tel: 0318 - 697111 Fax: 0318 - 634472 E-mail: info@ptcplus.com Internet: www.ptcplustechiek.nl

experts RCC Koude & luchtbehandeling

EXPERTS over

Groene entrees in winkels en openbare gebouwen

Luchtgordijnen. Ze hangen in entrees van openbaar gebouwen die de deuren graag open houden. De kosten voor koelen en verwarmen worden ermee gereduceerd en het comfort voor de werknemers verbetert. Ze creëren een luchtscherm boven de drempel dat niet alleen beschermt tegen koude en warmte, maar ook tegen windaanval. Bovendien minimaliseert het stof, rook, vervuiling en insecten. Bij het kiezen van een luchtgordijn zijn factoren zoals design, sterke windaanval, tegenover elkaar gepositioneerde deuren en de montagehoogte van groot belang. RCC K&L lieten twee experts hierover aan het woord, namelijk Sander Hoogerboord BBA, directeur van luchtgordijnenfabrikant en importeur NHS Luchtgordijnen BV, en Louise van den Brink, Inkoop Coördinator Pedestrian Door Solutions van ASSA ABLOY Entrance Systems bij Besam Nederland BV. Wat zijn de voordelen van uw systeem?

Sander Hoogerboord: Met de gepatenteerde EVOLVENT® drukkamerdüse heeft NHS luchtgordijnen een systeem dat tegenover conventionele lamellenunits bijzonder zuinig functioneert. Bij een gelijke afschermende werking bespaart het systeem tot 40 procent aan energie. Traditionele units met conventionele luchtgeleiding leiden de luchtstroom over lamellen. Het ontstane luchtgordijn is relatief turbulent en enkel beperkt verstelbaar. Er is een groot luchtvolume en veel verwarmingsvermogen nodig om – in het bijzonder bij grote deuren – het noodzakelijke gordijn te creëren. Voordelen van ons systeem zijn energiebesparing tot 80 procent ten opzichte van open entrees; betere verkooppsychologie, want in een winkel met een aangename temperatuur stijgt de bereidheid om langer te blijven en wordt de koopneiging vergroot; goed voor het milieu, want er is minder energie nodig; afscherming, dus geen tocht en afscherming van onaangename geuren en insecten, en een aangenaam klimaat en daardoor een laag ziekteverzuim.

Louise van den Brink: Energiebesparing, een welkome entree, de reductie van milieuvervuiling en een bijdrage aan een duurzaam imago.

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

Wat zijn de belangrijkste kenmerken van uw systeem? Hoe efficiënt is de luchtstraal van het gordijn?

Sander Hoogerboord: Het luchtgordijn met EVOLVENT® drukkamerdüse maakt gebruik van het Venturi-principe. In het luchtgordijn wordt de luchtstroom in de drukkamer gecomprimeerd en door de uitblaasmond gelijkmatig verdeeld over de gehele uitblaasbreedte. Door de parabolische wangen van de uitblaasmond wordt de lucht-

stroom zodanig versneld dat een geconcentreerd luchtgordijn met weinig wervelingen en een groot effectief bereik ontstaat. Door het draaien van de uitblaasmond (+30º tot -30º) kan de uitblaasrichting exact worden ingesteld. In vergelijking met een conventioneel systeem is er duidelijk minder lucht en dus ook minder energie nodig. Dus: gebundelde, homogene luchtstraal met grote worpwijdte; hoog afschermvermogen; traploos exact instelbare uitblaashoek; geruisarm en tot 40 procent lagere energiebehoefte. Efficiëntie luchtstraal: tot 80 procent besparing ten opzichte van open entrees bij gebruik van NHS luchtgordijnen met EVOLVENT® systemen.

Louise van den Brink:

Sander Hoogerboord

"De benodigde lucht hoeveelheid is bij ons systeem lager dan bij een conventioneel systeem met lamellen"

Automatische deuren zijn gesloten voor verlies van gekoelde of verwarmde lucht, maar duidelijk geopend voor de bezoekers van de winkel. Kunnen worden uitgevoerd met speciale borstels, profielen en isolatieglas zodat de deur in gesloten stand nog minder verwarmde of gekoelde lucht doorlaat. Intelligente schakeling tussen automatische deur en luchtgordijn. Hoeveel bespaart uw systeem op het energiegebruik? Gaarne het

experts Koude & luchtbehandeling RCC

thermische en elektrisch energiegebruik tijdens verwarmen en tijdens koelen opgeven.

Sander Hoogerboord: De energiebesparing door het gepatenteerde drukkamerdüsesysteem EVOLVENT® ten opzichte van conventionele units zorgt voor een snelle terugverdientijd. De gebruikskosten worden langdurig gereduceerd. De benodigde luchthoeveelheid is bij het EVOLVENT®-systeem lager dan bij een conventioneel systeem met lamellen. Neem als voorbeeld een opening van 2 x 2,6m, hierbij is slechts 2500 m3/h benodigd i.p.v. 3600 m3/h. Het benodigd verwarmingsvermogen (warm water) voor een conventioneel systeem is 19 kW en voor een EVOLVENT®-systeem is dat 12 kW. Als het gaat om het benodigd elektrisch vermogen ventilatoren is dat bij het conventionele systeem 0,99 kW en bij ons systeem 0,58 kW. De terugverdientijd is daarmee van 2,6 jaar teruggebracht naar 2,1 jaar. De NHS luchtgordijnen met EVOLVENT®-systeem besparen bij eenzelfde afschermende werking tot 40 procent energie ten opzichte van conventionele luchtgordijnen.

Louise van den Brink: Dit verschilt per deursituatie. Door middel van geavanceerde en door Besam ontwikkelde calculatietools, welke zijn gebaseerd op jarenlange ervaring en onderzoek kan de exacte energiebesparing, de optimale uwaarde, maar ook de terugverdientijd worden gecalculeerd. Hoe groen of duurzaam is uw systeem?

Sander Hoogerboord: De NHS luchtgordijnen met EVOLVENT®-systeem worden onder de technologie GREENtec op de markt gebracht en hiermee bieden wij de hoogste efficiëntie. Zo zit in deze units het gepatenteerde drukkamerdüsesysteem EVOLVENT®. Door daarnaast de toepassing van EC-motoren met laagtemperatuurverwarmingsbatterijen en speciale regelingen wordt een significant hoge energiebesparing gerealiseerd bij gelijkblijvende afscherming en comfort.

Louise van den Brink

"Met door Besam ont wikkelde calculatie tools worden de exac te energiebesparing, de optimale u-waarde en de terugverdientijd gecalculeerd." Louise van den Brink: DA Pilot Z onderzoeksrapport Senternovum Z www.besam.nl • 43% energiebesparing • Geen negatieve invloed op verkoop • Minder last van uitstoot van uitlaatgassen en geluidsoverlast in de winkel. Kunt u dit kwalificeren aan de hand van een praktijkcasus? Wat is het effect van een duurzaam systeem op het klantenbezoek in de winkel of supermarkt? Hoe weet de klant dat er een duurzaam “groen” luchtgordijn is geïnstalleerd?

Sander Hoogerboord: Voorbeeld energiebesparing kledingwinkel, drukkamerdüsesysteem vs. conventionele lamellen. Uitgangspunten: Deurafmetingen 2,5 x 2,4 m (de gehele dag geopend); buitentemperatuur dalend tot -5 ºC; verwarmingsperiode 178 dagen (ca. 150 werkdagen); inbedrijfsperiode 80 dagen van 10 uur (+7 ºC/-5 ºC) en 70 dagen van 6 uur (+10 ºC / +7 ºC). Totaal: 1.220

uur. Luchtgordijnsysteem voorzien van drukkamerdüsesysteem EVOLVENT zorgt voor een verschil van 9.674 kWh (€ 0,08/ kWh) en dus een besparing van 773,92 euro, met een stijgende tendens, ten opzichte van een conventionele lamellenunit. Een NHS Luchtgordijn met het drukkamerdüsesysteem EVOLVENT® geeft duidelijk meer energiebesparing dan een conventionele lamellenunit met een vergelijkbaar afschermend vermogen. Een duurzaam systeem typeert de normen en waarden waar een bedrijf voor staat. Het geeft de maatschappelijke betrokkenheid van het bedrijf aan: het streven naar een beter milieu en meer welzijn van de medewerkers en de maatschappij. Klanten kunnen aan het GREENtec logo op de luchtgordijnen zien dat er een duurzaam groen luchtgordijn geïnstalleerd is. De GREENtec familie bevat series voor diverse toepassingen, zowel winkels en openbare gebouwen, design en industrie evenals speciale geluid geoptimaliseerde luchtgordijnen en tailormade units. Ze dekt nagenoeg alle deuren entreesituaties af.

Louise van den Brink: Calculatietools Besam door België universiteit: tot 60% energiebesparing. Indien er sprake is van een meer investering ten opzichte van een conventioneel luchtgordijn, wat is dan de terugverdientijd? Praktijkvoorbeeld?

Sander Hoogerboord: Zie antwoord vraag 3. De investering in een NHS luchtgordijn met het drukkamerdüsesysteem EVOLVENT® ligt iets hoger in vergelijking met een conventioneel luchtgordijn met lamellentechniek echter bespaart het EVOLVENT®systeem gelijk vanaf de installatie veel meer energie waardoor het NHS luchtgordijn met het drukkamerdüsesysteem EVOLVENT® zich sneller terugverdiend dan een conventioneel luchtgordijn.

Louise van den Brink: DA Pilot, per situatie verschillend. ■

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

ARENA RCC Koude & luchtbehandeling

Door Steffart Buijs, verbonden aan Leene Communicatie in Gouda

ArenA stapt over op duurzame koude en warmte De elektrische airco’s, koelmachines en verwarmingsketels van de Amsterdam ArenA gaan dit jaar de deur uit. Binnenkort schakelt de ArenA over op duurzame koude en warmte. IJskoud water uit de nabijgelegen Ouderkerkerplas fungeert voortaan als bron om de kantoren, vergaderzalen en andere ruimten in de voetbaltempel ’s zomers koel te houden. De CO2-uitstoot gaat er zo’n 75 procent door omlaag.

msterdam ArenA rondt komende zomer een modernisering af die ongeveer een jaar in beslag nam. Onderdeel daarvan is een verregaande CO2reductie van het zestien jaar oude stadion. Het doel van deze operatie: de ArenA moet in 2015 volledig klimaatneutraal zijn, terwijl de daarmee samenhangende kosten binnen tien jaar zijn terugverdiend. “De ArenA moet een echt duurzaamheidsicoon worden”, zegt Henk van Raan, directeur facility management van de voetbaltempel. Via een samenwerking met energiebedrijf Nuon is de ArenA de komende 25 jaar verzekerd van duurzame

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

warmte en koude, waardoor de CO2uitstoot tot 75 procent omlaag gaat. Daarnaast heeft de Arena ervoor gekozen om het elektriciteitsverbruik bij evenementen te vergroenen. Re-

cent is een contract afgesloten voor de levering van 8,5 Mw elektriciteit per jaar tot 2015. Om de uitstoot verder terug te dringen, wil de ArenA een deel van het

ARENA Koude & luchtbehandeling RCC

IJskoud water uit de nabijgelegen Ouderkerkerplas fungeert binnenkort als bron om de kantoren, vergaderzalen en andere ruimten in de ArenA’s zomers koel te houden.

Het water wordt opgepompt van 45 meter diepte en getransporteerd naar een warmtewisselaar in een koudecentrale. Via de warmtewisselaar koelt het koude meerwater het transportwater, dat zich bevindt in de leidingen van het koudenetwerk. Het opgewarmde meerwater gaat meteen weer terug naar de Ouderkerkerplas waar het zich mengt met het oppervlaktewater. De koude gaat met een temperatuur van circa zes graden Celsius via een gesloten leidingennet naar de ArenA, waar het gebruikt wordt in de kantoren, vergaderzalen en andere ruimten waar koeling nodig is.

Grasmatverwarming stadiondak voorzien van zonnepanelen en de groeiverlichting van de grasmat samen met Philips met superzuinige led-verlichting uitvoeren.

Maximale zekerheid, minimaal onderhoud Om de CO2-reductiedoelen van de ArenA te realiseren is klimaatvriendelijk verwarmen en koelen noodzakelijk, vertelt Van Raan. “Maar liefst 37 procent van de totale CO2-uitstoot van het stadion is daarop terug te voeren, zo bleek uit berekeningen die voor de renovatie zijn uitgevoerd.” Met duurzame warmte en koude kan de ArenA de CO2-uitstoot met zo’n 750 ton verminderen. Dat is

vergelijkbaar met de uitstoot die jaarlijks veroorzaakt wordt door ruim honderd keer met de auto de wereld rond te rijden. Amsterdam ArenA krijgt een aansluiting op het koudenet van Nuon met een jaarlijkse capaciteit van 2,4 Megawatt. De belangrijkste voordelen van koude zijn – naast het duurzame karakter – volgens Van Raan het minimaliseren van de kosten voor beheer en onderhoud en de leveringszekerheid. “We hebben immers geen koelmachines meer nodig. Bovendien zijn de kosten per saldo vergelijkbaar met de traditionele koelmethoden. Er is dus geen enkele reden om het niet te doen.”

Naast het gebruik van duurzame koude, gaat de ArenA ook intensiever gebruikmaken van stadswarmte. Daarmee wordt onder meer de grasmat verwarmd. De warmte is eveneens duurzaam omdat daarvoor gebruik gemaakt wordt van de restwarmte die vrijkomt bij de elektriciteitsproductie in de centrale van Nuon in Diemen. Deze restwarmte verwarmt transportwater dat zich bevindt in een gesloten stadswarmtenetwerk. Op deze manier verwarmen betekent een halvering van de CO2-uitstoot. Al voor de verbouwing van de ArenA werd een deel van de warmte van dit stadswarmtenetwerk afgenomen. Maar als er extra warmte nodig was,

Koudeproductie Nuon produceert de koude door gebruik te maken van het water onderuit de Ouderkerkerplas, waarvan de temperatuur enkele graden boven het vriespunt ligt. De plas ligt hemelsbreed circa drie kilometer bij de ArenA vandaan. Links: Henk van Raan, directeur facility management van Amsterdam ArenA: ‘De ArenA moet een echt duurzaamheidsicoon worden’. Rechts: Arno van Gestel, Nuon: ‘Conventionele manieren van koeling en verwarming hebben veel ruimte nodig en kennen een hoger elektriciteitsgebruik. Een koude-installatie gebaseerd op koud water uit een diepe plas kent die nadelen niet.’

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

ARENA RCC Koude & luchtbehandeling

Toekomst voor duurzaam koelen en verwarmen Naam: Cor Leguijt Functie: senior onderzoeker en themaleider ‘gebouwde omgeving’ bij energie adviesbureau CE Delft. • Noodzaak: ‘Vormen van collectieve koude- en warmtevoorziening hebben de toekomst. Op de langere termijn zie ik weinig toekomst voor verwarming met aardgas in individuele woningen en gebouwen. Daar komt bij dat de vraag naar koeling

toeneemt, niet alleen bij zakelijke gebruikers maar ook bij consumenten. Om te voorkomen dat de CO2uitstoot in de gebouwde omgeving hierdoor exponentieel toeneemt, is duurzame koude noodzakelijk.’ • Klimaatdoelen: ‘Dit heeft ook te maken met de klimaatdoelen van de EU, die ook voor Nederland gelden. Op termijn willen we naar tachtig tot 95 procent CO2-reductie. De consequentie daarvan is dat de gebouwde omgeving uiteindelijk emissieneutraal moet zijn, om voor de industrie nog enige speel-

bijvoorbeeld tijdens de koude wintermaanden, werden twee verwarmingsketels bijgeschakeld, vertelt Van Raan. “De levering van stadswarmte is uitgebreid tot 3,5 Megawatt, terwijl de behoefte aan warmte is teruggebracht door isolatie, een slim gebouwbeheerssysteem en betere inregeling van de installaties. Hierdoor hebben we die twee verwarmingsketels dus ook niet meer nodig. Dat scheelt kosten voor het ruimtegebruik, aardgas en onderhoud.”

ook andere organisaties bij de overgang van traditionele manieren van koelen en verwarmen. Van Gestel: “Qua installatie stappen organisaties natuurlijk het liefst in bij nieuwbouw of grootschalige renovatie. De uitgangspositie van de ArenA was met zo’n majeure modernisering dus ideaal. Maar ook andere gebouwen kunnen een aansluiting krijgen op het koude- of warmtenetwerk. Het kan ook als de bestaande koelinstallatie aan vervanging of uitbreiding toe is.”

Dubbele doelstelling

Niet alleen bij Amsterdam ArenA maar ook bij veel andere bedrijven spelen zaken als besparen op het energiegebruik en ruimtebeslag een belangrijke rol.

Commercieel Manager Arno van Gestel was namens Nuon betrokken bij het warmte- en koudeproject bij de Amsterdam ArenA. Hij begeleidt

ruimte te hebben. In grootstedelijke gebieden is stadsverwarming dan een uitstekende oplossing, zeker naarmate de warmtebronnen verder verduurzamen.’ • Onderzoek: ‘Uit onze berekeningen blijkt dat stadsverwarming via de traditionele AVI’s resulteert in een vermindering van de CO2-uitstoot van zo’n zestig procent.” De CO2-reductie bij duurzaam geproduceerde koude is circa 75 procent in vergelijking met traditionele koelmethoden zoals elektrische airconditioning en koelmachines.’

Organisaties leggen zichzelf steeds vaker een dubbele doelstelling op, weet Van Gestel. “Ze willen zowel de kosten beheersen als de CO2-voetafdruk verkleinen. Duurzaam gebouwbeheer staat daarom bij veel facility managers hoog op de agenda. Dat biedt kansen voor een kostenefficiënt, bedrijfszeker en duurzaam alternatief. Conventionele manieren van koeling en verwarming hebben veel ruimte nodig en kennen een hoger elektriciteitsverbruik. Bovendien bevatten ze milieuonvriendelijke koelmiddelen met Cfk’s. Een koudeinstallatie gebaseerd op koud water uit een diepe plas kent die nadelen niet.” ■

Twee grootschalige koudecentrales in Nederland In Nederland zijn nu twee grootschalige koudecentrales. Beide staan in Amsterdam. • In augustus 2006 is het eerste Nederlandse koudestation geopend: ‘Zuidas Koude’. Sindsdien levert deze centrale ‘koude’ aan bedrijven op de Amsterdamse Zuidas. Daarvoor maakt het gebruik van water uit De Nieuwe Meer, een zandwinningplas ten zuidwesten van Amsterdam. Deze koudecentrale heeft een capaciteit van 75 MW. Met een 5,5 kilometer lang leidingennetwerk wordt de koude geleverd aan gebouwen van ABN Amro, KPN en VU/VUmc. In 2010 hebben de verbruikers op de Zuidas samen ruim 3.200 ton CO2 bespaard op koeling. • In mei 2010 opende Nuon de tweede koudecentrale in Amsterdam Zuidoost. Deze produceert koude door jaarlijks 8 miljoen m3 liter koud water op te pompen uit de nabijgelegen Ouderkerkerplas. Via een transportleiding komt de koude bij de gebruikers terecht. Naast de Amsterdam ArenA worden op deze manier kantoren van onder andere ING en Atlas ArenA Amsterdam en de kantoren en studio’s van Endemol gekoeld.

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

PERFECTE LUCHTVERDELING MET EURO AIR LUCHTVERDEELSLANGEN HAL 4, STAND 404

ONTWERP INMETEN MONTAGE ONDERHOUD

EURO AIR LUCHTVERDEELSLANGEN AFZUIGSYSTEMEN VOOR LABORATORIA, INDUSTRIE, LASROOK EN UITLAATGASSEN

Luchtbehandelingsystemen

Verticale units

Close Control Airconditioning

Luchtbehandelingskasten

WWW.BLTLUCHTTECHNIEK.NL

Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder klimaatprobleem.

WTW-units

Hierboven illustreren wij graag de diverse producten uit de productcategorie Luchtbehandelingsystemen. Meer informatie over deze apparatuur kunt u eenvoudig opvragen via de QR-code hiernaast of door een bezoek aan onze website www.airview.nl.

Rooftops Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advisering en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing. Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden. ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Anders denken in klimaatoplossingen

Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

FLEXY EC

ZEER EFFICIËNTE ROOFTOP VOOR LANGDURIGE ENERGIEBESPARING

85 - 234 kW

Aandrijving met variabel toerental

CLIMATIC ™ geavanceerde regeling

lennoxemea.com Lennox Benelux • Watergoorweg 87 • P.O. BOX 1028 • 3860 BA NIJKERK Tel.: + 31 33 2471 800/Fax.: 31 33 2479 220/Email: info.nl@lennoxeurope.com

INNOVATIEF IN WARMTEWISSELAARS SPECIAALBOUW WARMTEWISSELAARS, KOELERS EN CONDENSORS Ontdek meer www.interko.com

PERSOONLIJKE AANDACHT

SNELLE LEVERING

INMEET SERVICE

OPLOSSINGEN OP MAAT

Nijverheidstraat 8 - 2751 GR Moerkapelle - Nederland - T + 31 79 593 25 81 - info@interko.com

cold stores Koude & luchtbehandeling RCC

Door Sietze van der Sluis Saint Trofee, Renesse

De auteur (Ir.) Sietze van der Sluis werkte van 1990 tot 2009 bij TNO onder andere aan de ontwikkeling van het EU-energielabel voor huishoudelijke koelapparatuur en aan een energielabel voor koelen vriesmeubelen. In 2008 startte hij een eigen bedrijf, Saint Trofee, dat partner is in enkele grote Europese onderzoeksprojecten op koeltechnisch gebied (Frisbee, Estore) en daarnaast consultancywerkzaamheden verricht voor Nederlandse en Belgische bedrijven. Saint Trofee is gevestigd in Renesse (Zeeland).

Energielabel voor cold stores Energielabels: voor velen het zoveelste voorbeeld van Europese regeldrift, en die regels brengen doorgaans vooral een vervelende hoop administratieve rompslomp met zich mee. Maar vergis u niet: energielabels zijn meermaals krachtige marktinstrumenten gebleken. Op de markt voor huishoudelijke koelapparatuur is het inmiddels onmogelijk om apparatuur met ‘slechte’ labels te verkopen.

en decennium geleden werd de Nederlandse markt voor supermarkt koelen vriesmeubelen zeer sterk beïnvloed door een EIA-subsidie op apparatuur met een A of B label. Ook in 2012 wordt binnen de EIA subsidie gegeven voor het verbeteren van het energielabel van bedrijfsgebouwen – dat is wellicht een aanknopingspunt met het energielabel voor cold stores.

Energielabel koelmeubelen In de jaren negentig was de auteur van dit artikel vanuit TNO betrokken bij de ontwikkeling van het eerste energielabel dat in Europa verscheen, het energielabel voor huishoudelijke koelen vriesapparatuur [1]. Het projectteam ging vervolgens verder met het ontwikkelen van een energielabel voor wasmachines, maar omdat

dat niet bij het werkgebied paste (de afdeling voor Warmte- en Koudetechniek), stortte TNO zich met steun van Novem (inmiddels omgedoopt tot Agentschap NL) en het EU-SAVEprogramma op het ontwikkelen van een energielabel voor supermarkt koelen vriesmeubelen. Dat resulteerde in een fraai rapport voor de EU [2], wat waarschijnlijk keurig ergens in een lade is verdwenen.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

cold stores RCC Koude & luchtbehandeling

Inmiddels waren de Nederlandse energiebedrijven begonnen met het subsidiëren van koelkasten met een energielabel A of B, ter ondersteuning van de introductie van het EU-energielabel, de zogenaamde STIMEKregeling (stimuleringsregeling milieuvriendelijke en energiezuinige koelkasten). Omdat de energielabels vaak nog ontbraken op de koelkasten zelf, maakte TNO elke maand een lijst met de producten die voor subsidie in aanmerking kwamen. Aanhakend op dit idee werd ook elke maand een lijst gemaakt met supermarkt koelen vriesmeubelen met label A of B, onder de naam STIMECK (stimuleringsregeling energiezuinige commerciële koeling). De subsidie voor de STIMECK werd gegeven via de EIAregeling. Alhoewel de subsidie alleen in Nederland werd gegeven, werkten vrijwel alle Europese fabrikanten mee door gegevens over hun meubelen aan te leveren aan TNO. Ook werkten de fabrikanten, verenigd in Eurovent, mee bij het verfijnen van de methodiek van de energielabelling [3]. Deze STIMECK-regeling had grote invloed op de Nederlandse markt; sommige importeurs vertelden dat in die tijd eigenlijk nog uitsluitend A- en B-meubelen werden verkocht. Na enkele jaren werd de regeling gestopt, om kort daarna in de UK opnieuw te verschijnen als onderdeel van de ECA (Enhanced Capital Allowance)regeling - een Britse versie van de EIA [4], die momenteel nog steeds actief is. In Nederland wordt het energielabel voor koelen vriesmeubelen momenteel gebruikt als onderdeel van BREEAM-NL, een keurmerk voor duurzame vastgoedobjecten.

Breeam NL BREEAM is een instrument voor de beoordeling van de duurzaamheid van gebouwen. BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. BREEAM-NL wordt ontwikkeld en beheerd door de Dutch Green Building Council (DGBC) onder licentie van het Engelse BRE Global Ltd. Om te beoordelen of een (nog te bouwen) object in aanmerking komt voor een

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

BREEAM keurmerk, bestaat er een uitgebreide beoordelingsrichtlijn voor nieuwbouw [5]. Voor de beoordeling van een gebouw worden negen onderwerpen beoordeeld, waaronder energie. Afhankelijk van het type gebouw (kantoor, retail, school of bedrijfsgebouw) komen verschillende voorzieningen (liften, roltrappen, buitenverlichting, …) al dan niet in aanmerking voor een beoordeling. Energiezuinige koelen vriesopslag is één van de voorzieningen die kan worden beoordeeld in het geval van retail- of bedrijfsgebouwen. In het geval van retail wordt voor de beoordeling gebruik gemaakt van het energielabel voor de koelen vriesmeubelen: het gebruik van meubelen met een energielabel A wordt gewaardeerd met een ‘credit’. Voor de voorziening koelen vriesopslag in bedrijfsgebouwen – cold stores – is de waarderingsmethode gebaseerd op voorzieningen. Er is een lijst opgesteld met een zevental uiteenlopende voorzieningen die verplicht moeten zijn aangebracht (bijvoorbeeld elektronische expansieventielen, en een koeltoren of verdampingscondensors of hrcompressoren). Daarnaast is er een lijst met een tiental voorzieningen waarvan tenminste drie van de tien moeten zijn aangebracht. Het grote aantal (in totaal tien) voorzieningen die moeten zijn aangebracht hebben

vanzelfsprekend een kostenplaatje. Bovendien wordt door de lijst van verplichte voorzieningen – om de energiecredit te behalen - de systeemkeuze beperkt tot een R407C DX-systeem of een R507 pompsysteem. In de huidige praktijk valt voor cold stores vaak de keuze op ammoniak (NH3) als koudemiddel, of voor een CO2/NH3-cascade, en kan derhalve geen energiecredit worden behaald op de voorgeschreven manier. Hierdoor ontstaat de wens voor een alternatieve methode, om de BREEAM-NL-energiecredit te behalen voor cold stores; en vanzelfsprekend geniet daarbij een simpele methode de voorkeur. Het zou bijvoorbeeld logisch zijn om, net als bij koelen vriesmeubelen, de credit te kunnen verdienen voor een cold store met een energielabel A. Daarvoor is natuurlijk eerst wel een methode nodig om het energielabel voor een cold stores te bepalen.

Methodiek energielabel De methodiek voor het toewijzen van een energielabel aan een product komt er op neer dat het energiegebruik van het product (Eprod) wordt vergeleken met het (Europese) marktgemiddelde energiegebruik (Egem) voor soortgelijke producten. Deze vergelijking levert dan de energieefficiëntie-index (I = 100 * Eprod/Egem). Afhankelijk van het soort product (met name van de spreiding van het energiegebruik van soortgelijke producten op de markt) hoort bij een bepaalde energie-efficiëntie-index een energielabel, zoals geïllustreerd in Tabel 1: Relatie tussen energie-efficiëntie-index en energielabel (voorbeeld voor productgroep koel en vriesmeubelen).

Energie Efficiëntie Index (I) I < 55 55 ≤ I < 75 75 ≤ I < 90 90 ≤ I < 100 100 ≤ I < 110 110 ≤ I < 125 I ≥ 125

Energie Label A B C D E F G

cold stores Koude & luchtbehandeling RCC

tabel 1 voor koelen vriesmeubelen. Normaal gesproken is een product met een energie-efficiëntie-index van circa 100 (en een energielabel E of D) marktgemiddeld, en zijn producten met een energielabel A zeer zuinig. Het marktgemiddelde energiegebruik voor een bepaalde productgroep wordt ten behoeve van de energielabelling op één bepaald moment vastgesteld; bij huishoudelijke koelen vriesapparatuur is dit gedaan in 1992 [1]. Dit is een intensieve klus, omdat een gedegen beeld van de Europese markt moet worden geschetst. Het marktgemiddelde wordt (onder andere) daarom niet periodiek ‘ververst’, maar blijft de oorspronkelijke waarde houden. Dat leidt er wel toe dat na verloop van jaren producten met een F of G label uit het marktaanbod verdwenen zijn, en het marktaanbod vooral zal bestaan uit A labelproducten. Om toch weer onderscheid te kunnen maken tussen al die producten met een A label, zijn (voor koelkasten) extra labels toegevoegd, zoals A+, A++ etc. Bij de introductie vanuit de EU in de jaren negentig waren energielabels bestemd voor consumentenproducten, zoals koelkasten. In de methodiek voor de bepaling van het label was het belangrijk dat er een algemeen aanvaarde (EN)-norm was om het energiegebruik van de producten te meten. De EU verordonneerde dat de lidstaten verplicht waren de energielabels steekproefsgewijs te verifiëren (wat overigens alleen in Nederland en Denemarken serieus werd opgevolgd). Op ’t eerste gezicht lijkt het natuurlijk zo dat het meten van het energiegebruik volkomen eenduidig is, en de enige acceptabele manier om het energiegebruik van een product vast te stellen. Maar het bleek dat metingen aan hetzelfde product in verschillende laboratoria toch heel verschillende resultaten kon geven [6], waarop CECED aanvullende aanwijzingen opstelde voor het meten van het energiegebruik van huishoudelijke koelapparaten. Inmiddels is ‘meten’ niet meer de enige manier die acceptabel is voor

het vaststellen van het energiegebruik, als het om energielabellen gaat. Bij de bepaling van het energielabel van woningen en utiliteitsgebouwen wordt gebruik gemaakt van een rekenmethode, die in Nederland gedegen is vastgelegd in een tweetal ISSO-publicaties. Gebaseerd op deze publicaties zijn er diverse (gecertificeerde) software programma’s beschikbaar om de berekeningen gemakkelijk te kunnen uitvoeren. De grote voordelen van een rekenmethode zijn de lagere kosten en de kortere doorlooptijd. Daarnaast ontstaat een extra voordeel: het is zo niet alleen mogelijk om van reële bestaande producten (gebouwen) het energielabel te bepalen, maar het is ook mogelijk om al in de ontwerpfase het energielabel van een product (gebouw) te bepalen.

EU-project ICE-E Om koelen vrieshuizen (cold stores) te kunnen labellen, hebben we inzicht nodig in het huidige marktgemiddelde energiegebruik van koelen vrieshuizen in Europa. Hier biedt een lopend EU-project uitkomst. In het project, ICE-E, wordt een database opgebouwd met gegevens over het energiegebruik van Europese cold stores. Deze database bevat momenteel (februari 2012) gegevens van 236

cold stores. Via een interface op internet, de ‘Cold Store Energy Advisor’ [7], is het mogelijk om het energiegebruik van een door de gebruiker gespecificeerde cold store te vergelijken met de gegevens die in de database aanwezig zijn (afbeelding 1). Een goed doordacht aspect van de ICE-E-database is dat van een cold store niet alleen het energiegebruik kan worden opgenomen, maar ook een grote hoeveelheid andere informatie. Daardoor kan de gebruiker voor de vergelijking van het energiegebruik criteria opgeven, om te specificeren op welke basis een vergelijking moet worden gemaakt. Er kan een keuze worden gemaakt uit afmetingen (inhoud en oppervlak), jaarlijkse doorzet (Ton/jaar), koelceltemperatuur, vriesceltemperatuur of celfunctie (zie afbeelding 1). Bovendien kan de ‘range’ voor vergelijking bij de meeste van deze criteria door de gebruiker worden opgegeven (bijvoorbeeld: minimum inhoud – maximum inhoud). Bij een bepaalde criteriumkeuze meldt de interface terug hoeveel objecten in de database aanwezig zijn voor de vergelijking van de energiegebruiken.

Uitwerking energielabel voor cold stores Om een energielabel voor een cold

Afbeelding 1: Interface van de Cold Store Energy Advisor, met resultaten voor de vergelijking van het energiegebruik van een bepaalde cold store met dat van andere Europese cold stores met een vergelijkbare grootte.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

cold stores RCC Koude & luchtbehandeling

store te kunnen opstellen, zijn nodig: - een meet- of berekeningsmethode voor het (jaar)energiegebruik; - het (Europese) gemiddelde energiegebruik voor vergelijkbare cold stores; - een relatie tussen de energie-efficiëntie-index en een energielabel. Voor de berekening van het energiegebruik van een cold store wordt eerst de koellast berekend voor verschillende tijdvakken, met elk een eigen buitentemperatuur. Aanwijzingen hiervoor zijn te vinden in de cold store guide van het IIR [8]. Vervolgens wordt bij elke berekende koellast (en bijbehorende buitentemperatuur) het opgenomen elektrisch vermogen van de koelinstallatie berekend, op basis van de componenten en specificaties van de koel- of vriesinstallatie. Een optelling van de verschillende tijdvakken geeft dan het jaar energiegebruik. Er is op dit moment nog geen publicatie beschikbaar waarin deze rekenmethodiek eenduidig is vastgelegd, en evenmin is software beschikbaar om de berekeningen uit te voeren. Vandaar dat zo’n berekening nu nog door een koeltechnische deskundige gedaan moet worden. Ook voor het vergelijken van het berekende energiegebruik met de waarden uit de ICE-E-database is een zekere mate van vakkennis vereist, om een goede afweging te maken voor de vergelijkingsbasis. Voor het vergelijken van opslagcellen is bijvoorbeeld de inhoud een goed criterium bij het vergelijken van energiegebruiken, in combinatie met de temperatuur (koel-, diepvries- of gecombineerde opslag). Voor het vergelijken van het energiegebruik van een distributiecentrum met andere cold stores is daarentegen de doorzet een belangrijke vergelijkingsbasis om mee te nemen. Voor de relatie tussen energie-efficiëntie-index en het energielabel kan voor cold stores goed gebruik worden gemaakt van de gegevens zoals vermeld in tabel 1. Een indicatie voor de spreiding in het energiegebruik van verschillende cold stores wordt door de Cold Store Energy Advisor

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

energiezuinige cold stores te stimuleren.

Summary: Energy labeling for cold stores The article describes the possibility to calculate an energy label for cold stores. This possibility has arisen now that data on energy consumption of cold stores in Europe is becoming available through the European ICE-E project. In The Netherlands, Saint Trofee has now calculated the energy label for a large cold store which is to be built in the near future. Based on this calculation an energy credit has been awarded to the cold store within the BREEAM - NL assessment method for sustainable buildings. ■

Referenties gegeven, en is vergelijkbaar met de spreiding in het energiegebruik bij koelen vriesmeubelen. Via de hiervoor beschreven methodiek is in januari 2012 voor een nieuw te bouwen cold store door Saint Trofee het energielabel bepaald – in dit geval resulterend in een energielabel A. Het onderbouwde resultaat is als ‘Alternative Evidence’ voor de energiezuinigheid van de cold store aangeboden aan een BREEAM-NL-assessor , en geaccepteerd. Hiermee kon de BREEAMNL-energiecredit voor de cold store worden verzilverd op een integrale, simpele manier.

Verdere ontwikkeling Voor iemand met ervaring in de koeltechniek is het mogelijk om het energielabel te berekenen voor een cold store. Voor het breder beschikbaar maken van de methodiek is het nodig om deze uitvoerig te beschrijven en in een publicatie vast te leggen (bijvoorbeeld een ISSOpublicatie). Ook is het wenselijk om bijbehorende rekenprogramma’s beschikbaar te maken. Een energielabel voor cold stores is interessant voor het BREEAM-NL-keurmerk voor duurzame gebouwen. Ook binnen de EIA zou het energielabel gebruikt kunnen worden om de bouw van

[1] Study on Energy Efficiency Standards for Domestic Refrigeration Appliances, Final Report. Group for Efficient Appliances (GEA). Ademe, Valbonne (Fr), 1993. [2] Energy Labelling of supermarket refrigerated cabinets. Frank Elefsen (DTI), Andrew Gigiel (FR&PERC), Dorte Maimann (DEA), Sietze van der Sluis (TNO). TNO Report R95-164, 1995. [3] Eurovent Recommendation REC 05 on the calculation of Total Display Area (TDA) for refrigerated display cabinets. Eurovent, Paris, 1995. [4] ECA Energy Technology criteria list 2011 – refrigerated display cabinets. Enhanced Capital Allowance scheme, DEFRA / Carbon Trust (UK), download van http://etl.decc.gov.uk/etl [5] BREEAM-NL 2011 keurmerk voor duurzame vastgoedobjecten. Beoordelingsrichtlijn Nieuwbouw, versie 1.0 (augustus 2011). DGBC, Rotterdam, 2011. [6] Cold Appliance European Ringtest, S.M. van der sluis (TNO). Energy Efficiency in household Appliances and Lighting, p. 395 – 403. P. Bertoldi, A. Ricci & A de Almeida. ISBN 3-54041482-7 Springer Verlag. [7] Cold Store Energy Advisor: http:// coldstoresurvey.teknologisk.dk [8] Cold Store Guide, IIR, Paris, 3rd edition 1993.

Meer informatie: Saint Trofee Jan van Renesseweg 4 4325 GN Renesse T: 0111-795061

REINIGEN, RECONDITIONEREN EN CONSERVEREN VAN KLIMAATTECHNISCHE INSTALLATIES

Luchtbehandelingsinstallaties Conpro reinigt en reviseert luchtbehandelingsinstallaties, past levensduurverlengend onderhoud toe en vervangt diverse onderdelen. Zo bent u verzekerd van goed totaalonderhoud met een schoon resultaat.

Antibacterieel Levensduurverlengend Optimalisatie Alternatief voor vervangen

PROGREENÂŽ A-MIX

Oppervlaktebehandeling voor lamellenbatterijen

Kijk voor meer informatie op: WWW.CONPRO.NL Bunsenstraat 90 | 3316 GC Dordrecht | T 078 - 621 38 51

Conpro adv Luchtbehandeling.indd 1

Al 25 jaar een voorsprong in techniek APAC is een krachtige combinatie van drie zelfstandige opererende bedrijven, verbonden door hun vergaande specialisatie en hoge kwaliteitsnormen. APAC Airconditioning BV is dĂŠ specialist op het gebied van datacenterkoeling en koeling van computerruimtes. De missie van APAC is om met behulp van slimme technieken energiezuinige producten en installaties te leveren die bijdragen aan een beter milieu.

www.apac.nl

12-10-2010 13:17:55

gustav lorentzen conferentie RCC Koude & luchtbehandeling

Door ing. Dick Havenaar Voorzitter redactieraad RCC Koude & Luchtbehandeling Lid IIR commissies, E1 (Airconditioning) en B2 (Koelinstallaties)

De tiende IIR Gustav Lorentzen Conferentie (25-27 juni 2012 te Delft)

Gustav Lorentzen conferentie zorgt voor ontwikkeling van de branche Van groot belang voor de ontwikkeling van de koudetechniek, airconditioning en luchtbehandeling in de hele wereld, maar zeer zeker ook voor Nederland, zijn de door het IIR georganiseerde internationale congressen. Dat gold natuurlijk ook voor de tiende Gustav Lorentzen conferentie, die van 25 tot en met 27 juni in Delft werd gehouden. Tijdens congressen worden namelijk de recente resultaten van onderzoekers uit de gehele wereld, die zijn verbonden aan universiteiten en onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven gepresenteerd.

et IIR speelt vooral nu een belangrijke rol voor deze ontwikkeling in Nederland. Door bezuinigingen van de overheid is de leerstoel koudetechniek aan de Technische Universiteit in Delft een aantal jaren geleden helaas komen te vervallen. Het is daarom van groot belang dat er gebruik wordt gemaakt van de impact van het gehouden congres over de inzet en ontwikkeling van natuurlijke koudemiddelen. Dr. ir. Carlos Infante Ferreira is op dit moment nog een van de deskundigen in het vakgebied die aan de TU in Delft het onderzoek en de belan-

gen van de koudetechniek stimuleert en behartigt. Hij is bovendien actief binnen het IIR en heeft in samenwerking met de KNVvK een waardevolle bijdrage en initiatiefrijke rol gespeeld in het organiseren en welslagen van dit congres. Hoogtepunten waren onder andere de voordrachten van de keynote speakers, waarvan in dit artikel een aantal korte impressies zijn weergegeven, met verwijzing naar de bijdragen van Dr. Lambert Kuijpers van de Technische Universiteit Eindhoven, Dr. Andy Pearson, directeur, Star Refrigeration, Glasgow UK.

Prof. Pega Hrnjak

september 2012 105 e Jaargang

Bijdrage van Dr. Lambert Kuijpers, Technische Universiteit Eindhoven Over het algemeen was de conferentie stimulerend en interessant, uitdagend en gedachtevormend. De presentatie van de keynote papers was afgewogen en hield zich bezig met research, research and development, development en commercialisatie en de ontwikkeling van de belangrijkste natuurlijke koudemiddelen, specifiek gedurende de laatste paar decades. Keynote speaker Prof. Pega Hrnjak presenteerde een lijst van de belangrijkste natuurlijke koudemiddelen

gustav lorentzen conferentie Koude & luchtbehandeling RCC

Didier Coulomb, directeur IIR.

die hij ook als concurrerend in de toekomst zag, waarbij koolwaterstoffen en ammoniak in het huidige beeld van toepassingen bovenaan staan, naast kooldioxide dat in waterverhitters in Japan veel wordt gebruikt. De twee hoofdthema’s waar het in zijn keynote paper over ging waren de R&D-vorderingen op het gebied van de vermindering van de hoeveelheid koudemiddel (voor alle mogelijke koudemiddelen) in verschillende soorten toepassingen. Dit wordt vaak gecombineerd met het verbeteren van warmtewisselaars, en de verbetering of optimalisatie van compressoren voor ammoniak en kooldioxide. Keynote speaker ir. David Bostock, die verantwoordelijk is voor de verkoop bij een van de grootste producenten en leveranciers van koude-installaties en koelmachines, ging specifiek in op de diverse ontwikkelingen ‘in het bredere plaatje’, zoals die bij natuurlijke koudemid-

delen momenteel plaats vinden. Hij bekeek in het bijzonder factoren zoals wetgeving, energieprijzen, de rol van de milieuorganisaties en, niet te vergeten, het belang van de consument. Gebaseerd op deze overwegingen gaf hij de accenten aan waar de huidige ontwikkeling van koudeapparatuur rekening mee moet houden, niet alleen voor vandaag, maar zeer zeker ook in de nabije toekomst. Keynote speaker Prof. Alberto Cavallini ging uitgebreid in op het thema van warmteoverdracht en drukval in mini-channel warmtewisselaars. Met name behandelde hij als hoofdthema het juiste ontwerp van deze warmtewisselaars. Dat is belangrijk voor natuurlijke koudemiddelen in verband met de vaak noodzakelijke reductie van de koelmiddelhoeveelheid, maar het kan in principe voor alle koudemiddelen worden toegepast. Hij ging verder in op de warmteoverdracht in het tweefasengebied en de daarbij

Ing. Menno van der Hof, Voorzitter werkgroep KANS NVKL

tie, absorptie koeling, onderzoek naar magnetische koeling, koelen met zonne-energie, vernieuwende componenten, compressoren, betere micro warmtewisselaars, optimalisatie van besturingen, de implementatie van concepten vooral in de retail, warmteoverdracht, warmtepompen, energiereductie, thermische opslag en met PCM. Ook was er veel aandacht voor regelgeving, veiligheid, normering en verhelderende plenaire presentaties waarin de niet meer te stuiten opmars van de natuurlijke

Deze 10e conferentie zette de balans tussen de belangrijkste natuurlijke koudemiddelen CO2, NH3 en HC weer op de kaart, aangevuld met innoverende technieken. Het spectrum van presentaties was zeer breed en vaak technisch diepgaand en er werden doorbraken en baanbrekende resultaten getoond. Onder andere op het gebied van koudetechniek, opwekking, implementa-

behorende drukvallen en concentreerde in het laatste gedeelte van zijn keynote op kooldioxide en de effectiviteit en optimalisatie van condensors. Keynote speaker Dr. Andy Pearson concentreerde zich in zijn keynote op de vijf soorten koudemiddelen lucht (gascycli), ammoniak, koolwaterstoffen (propaan), kooldioxide en water. Hij beschouwde ammoniak en propaan als ‘widespread’, kooldioxide als ‘commercialized’ voor een aantal toepassingen, gascycli geschikt voor ‘niche uses’ en water als ‘nog niet’. In zijn conclusies vermeldde hij dat er de laatste twintig jaar veel researchprojecten zijn uitgevoerd die te maken hadden met de aantasting van de ozonlaag en klimaatverandering, maar dat deze gedeeltelijk succesvol waren en dat zij fondsen hebben weggehaald voor andere onderzoeksthema’s, zoals het gebruik van grondstoffen en energetisch rendement. Hij besloot met de opmerking dat er nog veel koudemiddelen in ons vakgebied is toegelicht. Het mondiale probleem van de emissie van koudemiddelen, de implementatie van de F-gassenregeling in de EU, en de voordelen (lage GWP, onbrandbaar, stabiel) en nadelen van de nieuwste synthetische HF- koudemiddelen is ook besproken. Bij de afbraak van HFO blijkt in regenwater een sterke verhoging van trifluoroazijnzuur voor te komen, wat schadelijke effecten voor in het water levende organismen en vegetatie kan veroorzaken.

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

gustav lorentzen conferentie RCC Koude & luchtbehandeling

meer research te doen is en dat er zeker ook nog mogelijkheden voor succesverhalen zijn.

Percentages Van de ongeveer 150 papers had 33 procent kooldioxide als onderwerp, 12 procent koolwaterstoffen en 5 procent ammoniak. De overige 50 procent van de papers ging in op not-in-kind systemen (zoals absorptie) of op meer algemene researchonderwerpen. Het percentage papers over kooldioxide loopt (terecht) terug ten opzichte van vorige GL-conferenties; dit werd ook door keynote spreker Pearson opgemerkt. De focus bij de papers over kooldioxide komt meer en meer te liggen op de ontwikkeling richting commerciële systemen, waarbij supermarkten nog altijd een belangrijke rol spelen. Interessant was hier ook de gedetailleerde beschrijving van enkele

componentontwikkelingen. De beschrijving van de ontwikkeling van systemen met koolwaterstoffen was goed, mede omdat ook de veiligheidsaspecten de juiste aandacht kregen. De papers over ammoniak lieten een ontwikkeling naar kleinere units zien (dan tot dusverre gebruikelijk), een trend die wel eens heel belangrijk zou kunnen worden. In het algemeen waren de beschrijvingen van nieuwe compressorontwikkelingen (inclusief systemen met ejectoren voor kooldioxide) bijzonder stimulerend en interessant. Het laat zien dat er op dit gebied veel gebeurt. Overall was de kwaliteit van de papers goed, waarbij zeker ook moet worden vermeld dat de kwaliteit van de Chinese papers erg opviel. Een aantal papers waren wel wat overdreven (riepen hogere verwachtingen op), in zoverre dat de papers behoorlijk minder presenteerden

dan de abstracts deden vermoeden. Een strengere selectie zou waarschijnlijk tot een twintigtal minder papers hebben geleid. Concluderend, een goede conferentie hier in Delft, die het beste doet vermoeden voor het vervolg dat in 2014 in China gaat plaatsvinden.

Bijdrage van Dr. Andy Pearson, Star Refrigeration, Glasgow, UK Tijdens de Gustav Lorentzen conferentie in Delft was het aantal belangstellenden/deelnemers uit Nederland (zoals je mag verwachten), Duitsland en Noorwegen het grootst. China was ook goed vertegenwoordigd, met een aantal presentaties over onderzoek van koolwaterstoffen, waaronder een aantal papers met co-auteurs met Europese onderzoekers. De Verenigde Staten waren iets minder goed vertegenwoordigd, hetgeen misschien te wijten was aan

BEDRIJFSSOFTWARE VOOR DE INSTALLATIEBRANCHE

Grip op uw bedrijfsprocessen Snelheid en accuratesse zijn van essentieel belang. U wilt kunnen calculeren, beheren, plannen, offreren. En uiteraard nog veel meer. Zorgeloos, vanuit één krachtig systeem. Daarom kiest u voor bedrijfssoftware van Syntess. Want Syntess Software kent uw branche als geen ander en biedt u daardoor grip op uw bedrijfsprocessen.

ERVARING AR I JA

T VAK AL 2 5 HE ERVARING AR IN JA

K AL T VA 25 HE

gustav lorentzen conferentie Koude & luchtbehandeling RCC

de ASHRAE-zomerbijeenkomst in San Antonio. Prof. Pega Hrnjak van de Universiteit van Illinois gaf echter een inspirerend overzicht in zijn openingstoespraak van de noodzakelijke stappen om de toepassing van koolwaterstoffen, kooldioxide en ammoniak te bevorderen. Een gemeenschappelijke factor tussen deze drie natuurlijke koudemiddelen was de behoefte aan meer efficiënte systemen met een kleinere koudemiddelinhoud. De toepassing van kooldioxide zou ook profiteren van de ontwikkeling van meer geavanceerde expansiesystemen en de uitbreiding van ammoniak als koudemiddel door lagere materiaalkosten en hermetische systemen. Beide thema's werden later opgepikt door sprekers in de belangrijkste conferentiesessies, met een opmerkelijk aantal papers voorzien van omschrijvingen en gedetailleerd on-

derzoek naar ejectorsystemen. Met deze toepassing wordt het systeemrendement of de systeemefficiency verbeterd doordat de zuigdruk in de compressor wordt verhoogd ten opzichte van de gewenste verdampingsdruk.

Populair Zoals tijdens de meeste voorgaande Gustav Lorentzen conferenties is het koudemiddel kooldioxide het meest populaire onderwerp. Meer dan veertig procent van de papers ging hierover. Er waren meer dan ooit tevoren presentaties over warmtepomptechnologie, niet alleen met kooldioxide, maar ook met ammoniak, ammoniak/water-mengsels en koolwaterstoffen. Verschillende nieuwe compressortechnologieën werden gepresenteerd over hermetische, olievrije machines voor ammoniak en kooldioxide. Maar het was duidelijk dat deze technologieën

zich nog in een eerste ontwikkelingsfase bevinden. Een zeer interessante sessie papers werd gepresenteerd door UNEP Ozonaction, STEK, EPEE, Greenpeace en Shecco op het emissiebeleid en de initiatieven voor nieuwe wetgeving. Niet verrassend uit zo'n diverse groep was dat er geen consensus over de details werd gegeven, hoewel er een breed gedragen overeenstemming bestaat dat er binnen een paar jaar HFC-beperkingen zullen worden ingevoerd in Europa. Er was weinig of geen discussie over de nieuwe koudemiddelen die onverzadigde HFK's gebruiken om chemische producten te produceren met een zeer laag ozon deplation potential (ODP). Een discussie op de conferentie en een debat, over de voors en tegens van deze nieuwe koudemiddelen zou veel duidelijkheid hebben opgeleverd. Het was een goede conferentie. ■

Te c h n i s c h

Adv_KT_LC.indd 1

b e s t e

o p l e i d e r

5-7-2012 9:40:19

gustav lorentzen conferentie RCC Koude & luchtbehandeling

Conferentierapport opgesteld door Dr. ir. Carlos Infante Ferreira

Grootste aantal papers tijdens Delftse conferentie

International Institute of Refrigeration

De 10e IIR Internationale Gustav Lorentzen conferentie over natuurlijke koudemiddelen (25-27 juni 2012 te Delft) was het vervolg op de in Sydney gehouden GL-conferentie van april 2010. De conferentie in Delft werd geor足 ganiseerd door de KNVvK (Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Kou足 de), in nauwe samenwerking met de Technische Universiteit Delft en het IIR (International Institute of Refrigeration). De Delftse conferentie ontving in vergelijking met voorgaande conferenties het grootste aantal papers en vertegenwoordigde landen. 58

september 2012 105 e Jaargang

gustav lorentzen conferentie Koude & luchtbehandeling RCC

en aantal statistische gegevens in vergelijking met de twee voorgaande Gustav Lorentzen conferenties werd opgetekend in tabel 1. De Delftse conferentie bleek het grootste aantal papers en vertegenwoordigde landen te hebben. Opvallend is dat er bij de conferentie van Kopenhagen meer deelnemers waren dan bij de andere conferenties. Tabel 2 geeft de gerepresenteerde landen voor wat betreft de nationaliteit van de eerste auteur en voor wat betreft het land van herkomst van de deelnemers. De meeste auteurs en deelnemers waren afkomstig uit Midden-Europa maar ook Azië was goed vertegenwoordigd. Figuur 1 geeft een overzicht van de meest besproken onderwerpen tijdens de laatste zes Gustav Lorentzen Conferenties, die gehouden zijn in respectievelijk Guangzhou, Glasgow, Trondheim, Kopenhagen, Sydney en Delft. De conferentie in Azië resulteerde in een geringer aantal papers. Dit kan erop wijzen dat de toepassing van natuurlijke koudemiddelen nog een lage prioriteit heeft in die regio. De papers zijn onderverdeeld in de volgende categorieën: carbondioxide, sorptie, koolwaterstoffen (HC) en ammoniak voor wat betreft de vloeistoffen. Belangrijke onderwerpen zoals compressoren, warmtepompen, ejectoren (inclusief expanders) en supermarkten zijn ook opgenomen, omdat deze thema's zijn behandeld in alle zes conferenties.

Koolstofdioxide Het aantal papers over koolstofdioxide is teruggebracht, niet alleen in percentage van het aantal papers, maar ook in absolute aantallen: van 71 in 2006 naar 66 in 2008, 41 in 2010 en 57 in 2012. Het onderzoek naar CO2 is nu vooral gericht op de verbetering van de kringloop, onder andere door het opnemen van ejectoren om een deel van de expansieverliezen terug te winnen. Het gebruik van ejectoren in transkritische CO2-warmtepompsystemen blijkt de kringloop met 7 tot 14 procent te verbeteren. Voor koudemiddelkringlopen is een maximale verbetering van 7 procent gemeld. Het werkgebied van compressoren is uitgebreid tot hogere drukken en hogere temperaturen waardoor bedrijf met hogetemperatuurwarmtepompen ook mogelijk is met andere koudemiddelen. De prestaties van secundaire CO2- systemen, zowel met geforceerde circulatie als natuurlijke zwaartekrachtcirculatie was het onderwerp van een deel van de papers. De invloed van de circulatiestroomhoeveelheid was, onder andere, een van de onderwerpen die veel aandacht kreeg in de gepresenteerde papers.

Sorptiesystemen Er zijn veel papers over sorptiesystemen gepresenteerd. Figuur 1 laat een toename zien van sorptiegerelateerde onderwerpen. Sorptiesystemen in combinatie met zonne-energie werden ook in een

Conference Papers in Proceedings Participants GL-2008, Copenhagen GL-2010, Sydney GL-2012, Delft

135 86 143

Number of countries of participants

397 171 278

32 27 37

Tabel 1: Deelname en aantal papers tijdens de laatste drie Gustav Lorentzen conferenties. Tabel 2: Vertegenwoordigde landen tijdens de conferentie. Tussen haakjes het aantal papers of deelnemers.

aantal van de papers gepresenteerd, terwijl andere papers de warmte- en massaoverdracht in sorptiesystemen behandelden. Een aantal prototypes zijn in ontwikkeling en auteurs meldden vooruitgang. Het merendeel van de sorptiepapers ging over absorptiekringlopen, hoewel er ook een aantal papers werden gewijd aan de adsorptieprocessen. Experimentele gegevens zijn verstrekt over zonne-energiesystemen, waaruit werd geconcludeerd dat de hulpsystemen een groot deel van de energiebehoefte van de zonneenergiesystemen vertegenwoordigen. Een van de papers ging over dubbele output, dubbel effect chillers met een totale COP van 3,3. Deze machines zijn niet alleen getest in het laboratorium, maar ook geïmplementeerd in stadsverwarming. Een van de voorgestelde systemen verzorgde seizoensopslag zonnewarmte hetgeen, rekeninghoudend met het seizoensgedrag van zonneenergie, een interessante toepassing kan worden. Koolwaterstoffen zijn uitgebreid besproken in de conferenties van 2002 en 2004. De belangstelling heeft zich gestabiliseerd en was praktisch gelijk aan die van de laatste vier conferenties. De operationele eisen van compressoren voor koolwaterstoffen zijn gepresenteerd om identificatie van bedrijfscondities mogelijk te maken. Compressorontwerpen zijn verbeterd voor werking met koolwaterstoffen, waardoor er hogere isentropische efficiëntie mogelijk

Country first author

Country of participants

1 2 3 4 5 6 7 8

Netherlands (59) Germany (27) Italy (18) Denmark (17) South Korea (14) China (13) France (13) Norway (13)

Netherlands (14) Germany (14) Norway (11) Denmark (10) Italy (10) South Korea (10) Spain (10) USA (5)

105 e Jaargang september 2012

gustav lorentzen conferentie RCC Koude & luchtbehandeling

Figuur 1: Bediscussieerde koudemiddelen en onderwerpen tijdens de laatste zes Gustav Lorentzen conferenties. De staven geven een indicatie van de ratio aan papers per categorie ten opzichte van het totaal aantal papers tijdens de specifieke conferentie. Tussen haakjes staat het aantal papers opgenomen in de procedure.

is. Reductie van de koudemiddelinhoud en veiligheidsconcepten voor koolwaterstofsystemen zijn ook besproken.

Ammoniak Het kleine aantal papers over ammoniak is vergelijkbaar met eerdere conferenties. Al jaren is ammoniak het onderwerp van gespecialiseerde conferenties (International Institute of Ammonia Refrigeration, Industrial Refrigeration Conferences en de biennial IIR International Conference of Ammonia Refrigeration Technology, in Ohrid, Macedonië) en worden een beperkt aantal papers in Gustav Lorentzen conferenties gepresenteerd. Specifiek op het gebied van compressor ontwikkeling werden in verband met hoge druk en hoge temperatuur toepassingen gemeld. Ook de toepassing van ammoniak in een warmtepomp met kleine koudemiddelinhoud is gepresenteerd. Compressoren waren geen belangrijk onderwerp tijdens de vorige conferenties, maar tijdens de Delftse conferentie was tien procent van de papers gewijd aan compressoren en werd het nu dus wel een belangrijk onderwerp. Ontwikkelingen gerelateerd aan kooldioxidecompressoren gingen voornamelijk over tweetraps werking. Met toepassing van een economiser of een tussendrukafscheider aangesloten op tussendruk

september 2012 105 e Jaargang

wordt de prestatie van het systeem verbeterd. De persgastemperatuur van koolwaterstofcompressoren is aanzienlijk lager dan voor HFK's, waardoor het werkgebied is uitgebreid. Ontwerpaanpassingen zorgen voor een hogere efficiëntie. De combinatie van Vi-regeling met toerentalregeling maken deellastbedrijf van schroefcompressoren met een zeer hoge isentropische efficiëntie mogelijk.

Warmtepompen Het percentage van papers met warmtepompen als onderwerp is iets lager dan in de voorgaande conferenties. Industriële warmtepompen, maar ook warmtepompen voor toepassingen in gerenoveerde gebouwen vereisen hoge temperaturen voor warmtelevering. Verscheidene papers introduceerden selectiemethoden om voor deze toepassingen het beste koudemiddel en het beste werkingsprincipe voor de gewenste bedrijfsomstandigheden te bepalen. Nieuwe compressorontwerpen die hogere werkdrukken en temperaturen leveren, vergroten het werkgebied van de compressoren aanzienlijk, waardoor meer toepassingen bij hogere temperaturen mogelijk zijn. Tijdens voorgaande conferenties ging het gebruik van CO2 in de supermarkten voornamelijk over CO2-systemen. In Delft lag echter de focus op de integratie van de

verschillende energiesystemen in de supermarkten. Systeemintegratie draagt bij aan significante energievoordelen. Een aparte sessie was gewijd aan het emissiebeleid. De meeste papers in deze sessie uitten bezorgdheid over het toenemende gebruik van HFK’s en het feit dat zij het effect op de opwarming van de aarde, dat het verbod op gechloreerde koudemiddelen heeft opgeleverd, teniet doet. Een marktonderzoek leverde factoren op die de introductie van natuurlijke koudemiddelen beperken. Onder andere het groeiend aantal normen en toename van regelgeving is niet gunstig voor het bevorderen van het gebruik van milieuvriendelijke, minder schadelijke stoffen.

Thermofysische eigenschappen Het volgende evenement, de 11e IIR Internationale Gustav Lorentzen conferentie over de natuurlijke koudemiddelen, zal worden gehouden in Hangzhou, China, in 2014. Maar voordat het zover is, wordt de vierde IIR Internationale Conferentie over thermofysische eigenschappen en overdrachtsprocessen van koudemiddelen gehouden in Delft, Nederland, op 17-19 juni 2013 (zie www. tptpr2013.nl). Mis het niet - veel papers zullen gaan over natuurlijke koudemiddelen. ■

185x131_NL_RCC_cool.indd 1

Notified Body voor Drukapparatuur (PED) GESPECIALISEERD IN KOUDETECHNIEK Alle PED modules (met of zonder ISO kwaliteitssysteem) Kostenbesparend EG-typekeur (met of zonder ISO kwaliteitssysteem) Soldeer- en laskwalificaties Keuring voor Ingebruikneming Beoordelingen PGS 13 Periodieke herkeuringen (volgens WBDA) Referenties:

Assumburg Koeltechniek, BDA Cooling B.V., Bort de Graaf Koel- en Klimaattechniek, Carrier Refrigeration Benelux B.V., De Baronie Koel- en Vriestechniek, De Laat Koudetechniek, ECR Nederland, Fridina B.V., Friga Systems, Frimex Retail Services BV, GEA Refrigeration Netherlands N.V., Govers Koeltechniek B.V., Hegeman Koudetechniek, IBK Compac, IBK Koudetechniek B.V., Ingenieurs- en Handelsburo Wijbenga, Koel en Airco Service KAS BV, Koelgroep Dorenbos, Koelplan Airconditioning B.V., Koeltechniek Verhoog B.V., Koeltechnisch Buro Raamsdonksveer, KOELTEX BV, Lassche & Keizer BV, Limburgse Koelindustrie Liko B.V., MUR Conditioning BV, Nijssen Koeling, NVKL Zoetermeer, Omega Engineering, PCT International, Pool Koudetechniek, Renselaar Koeltechniek, Romijnders Koudetechniek B.V., Rosval Production & Development B.V., Saval Airchilling & Freezing, Servex Koel- en Vriestechniek, T&S Klimaattechniek, Technicool B.V., Tolsma Techniek Emmeloord b.v., Trane Airconditioning B.V., Van Abeelen Koeltechniek b.v., Van den Reek Koeltechniek B.V., Van der Laan Koeltechniek B.V., Van Gerven Koeltechnische Unitbouw B.V., Van Kempen Koudetechniek B.V., Veld Koeltechniek BV, VHI Koudetechniek BV, Wolter & Dros TBI Techniek B.V., Wooning Airconditioning.

NoBo/AKI-nummer 1242 Hertzstraat 14, 6716 BT Ede Telefoon 0318 - 55 11 06, Fax 0318 - 55 13 22 E-mail: info@energieconsult.nl, www.energieconsult.nl

30.07.12 08:17

EEN NVKL INSTALLATEUR GAAT TOT HET GRAADJE

Om de vangst vers te houden wordt hij aan boord al gekoeld. Om die temperatuur constant te houden heb je installateurs nodig die technisch goed geschoold zijn en een servicegerichte mentaliteit hebben. Die installateurs hebben zich verenigd in de NVKL. De Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied van de Koudetechniek en Luchtbehandeling. Daâ&#x20AC;&#x2122;s een hele mond vol voor professionaliteit, zekerheid en kwaliteit. Ze zorgen ervoor dat de ideale temperatuur overal en altijd precies hetzelfde blijft. Let er dus op of uw installateur er een is waar de NVKL achter staat. www.nvkl.nl

Precies de goede temperatuur. Overal. Altijd. Gegarandeerd.

gustav lorentzen conferentie Koude & luchtbehandeling RCC

Door Prof. Dr. Peter Kes, voorzitter van de jury

Overwegingen van de jury

17e Kamerlingh Onnes Medaille voor Dr. Philippe Lebrun Het organisatiecomité van de Gustav Lorentzen conferentie was erg trots om aan te kondigen dat de Kamerlingh Onnes Medaille werd uitgereikt aan Dr. Philippe Lebrun van CERN. Deze zeventiende uitreiking vond plaats tijdens de maandagochtendsessie van de GL-conferentie. De medaille is een initiatief van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude (KNVvK) en wordt uitgereikt aan personen of instellingen met een extra buitengewone verdienste voor de ontwikkeling of toepassing in de koudetechniek. Prof. dr. Peter H. Kes van de Universiteit Leiden en voorzitter van de Kamerlingh Onnes Jury sprak de preambule uit.

rof. Dr. Kes: Het is voor mij een groot genoegen om met u de overwegingen van de jury voor de Kamerlingh Onnes Medaille 2012 te delen. De traditie schrijft voor dat de voorzitter van de jury hoogleraar in de natuurkunde aan de Universiteit Leiden is. Deze traditie dateert uit de tijd dat experimentele natuurkunde in Leiden equivalent was aan Lage Temperatuur Fysica. Ofschoon de meeste onderzoeksthema’s aan het Kamerlingh Onnes Laboratorium geen relatie meer hebben met dat veld, heb ik persoonlijk echter nog steeds sterke banden met de lage temperatuur fysica en technologie. Ik zou om te beginnen de namen van de andere juryleden willen laten

zien (zie kader). U ziet dat de jury bestaat uit vertegenwoordigers van zowel bedrijfsleven als academia, daarmee doet zij recht aan de filosofie behorende bij de Kamerlingh Onnes Medaille. Een interessant historisch overzicht daarover staat in het programma. Dit artikel is geschreven door Henk van der Ree, de huidige voorzitter van het International Institute of Refrigeration, die ook, al gedurende vele jaren, het secretariaat vervult van onze jury. Ik wil van deze gelegenheid gebruik maken om hem in het bijzonder, samen met de andere leden van de jury, te bedanken voor hun toewijding, werk en tijd die zij hebben gespendeerd aan het selecteren van de beste kandidaat uit de lijst van veertien genomineerden. Geheel conform de moderne communicatiemethodiek hebben wij elkaar alleen elektronisch geconsulteerd en geïnformeerd. Het resultaat van onze overwegingen is dat de Kamerlingh Onnes Medaille 2012 vandaag zal worden uitgereikt aan Dr. Philippe Lebrun van het CERN in Genève. Hij krijgt de prijs “For his groundbreaking contributions to the field of cryogenic science and technology, especially making the Large Hadron Collider possible.”

Jury Kamerlingh Onnes Medaille 2012 Prof. Ir. Henk van der Ree, Secretary Emeritus, Delft University of Technology Ir. René van Gerwen Unilever Research & Development Dr. Ir. Carlos A. Infante Ferreira Delft University of Technology Dr. Laure C.M. Itard Delft University of Technology Dr. Ir. Cees Keizer Carbobag Consultancy BV Ir. Gerrit Jan Koster Gea Grasso BV Dr. Ir. Leo J.S. Lukasse Wageningen University & Research Center Ir. Fons Pennartz KWA Business Consultants Prof. Dr. Fons.T.M.A de Waele Eindhoven University of Technology Prof. Dr. P.H. Kes, chair Emeritus, Kamerlingh Onnes Laboratory

105 e Jaargang SEPTEMBER 2012

gustav lorenzen conferentie RCC Koude & luchtbehandeling

bedrijf stelling van de ‘Large Hadron Collider (LHC)’, de krachtigste deeltjesversneller ter wereld met een omtrek van 27 kilometer en een bundel energie van 7TeV. Na een storing met fikse schade werkt de LHC nu fantastisch goed en betrouwbaar en we rekenen er op dat er vele interessante wetenschappelijke resultaten geboekt zullen worden.

Philippe Lebrun Voor ik hem vraag naar voren te komen, wil ik graag een paar woorden wijden aan zijn wetenschappelijke interesses en carrière. Philippe Lebrun behaalde zijn ingenieursdiploma aan de Ecole Nationale Supérieure des Mines in Parijs en verkreeg vervolgens zijn Mastersdiploma aan het California Institute of Technology in Pasadena. Hij is ‘Auditeur de l’Institut des Hautes Etudes pour la Science et la Technology’ en enkele jaren geleden ontving hij een Doctoraat honoris causa van de Technische Universiteit in Wroclaw. Wist u trouwens dat dit de universiteit is waar in 1883 zuurstof voor het eerst werd vloeibaar gemaakt door Zygmund von Wroblewski en Karol Olszewski? Zij waren later, samen met Dewar in Londen, de voornaamste concurrenten van Kamerlingh Onnes in de race om waterstof vloeibaar te maken. Dit eredoctoraat weerspiegelt de voornaamste beroepsmatige interesses van Philippe Lebrun, namelijk cryogene technieken, toegepaste supergeleiding en magneetbouw, tezamen de essentiële componenten vormend van de hedendaagse technologie van deeltjesversnellers. Het is duidelijk dat CERN voor hem de ideale werkplek is. Hij werd er in 1996 hoofd van de groep die zich bezig hield met de koudetechniek van versnellers, en vervolgens werd hij in 1999 hoofd van de afdeling versnellertechnologie. In die positie was hij verantwoordelijk voor het ontwerp, de constructie en het in werking stellen van de grootste cryogene heliuminstallatie in de wereld, uiteindelijk leidend tot de bouw en in

september 2012 105 e Jaargang

Meer prijzen Voor deze geweldige prestatie is hem onlangs de ‘Prix Ingénieur de l’Année 2010’ toegekend door het Franse tijdschrift ‘Usine Nouvelle’. Daarenboven is hij ‘Honorary Fellow of the Indian Cryogenic Society’, hij was President van Commissie A1 (voor Cryophysics and Cryoenginneering) van de ‘International Institute of Refrigeration’ waarin hij nu de functie vervult van Hoofd van Sectie A. Ten slotte is hij ook nog lid van het International Cryogenic Engineering Committee. Samenvattend, Philippe Lebrun is de voornaamste persoon achter de grootste deeltjesversneller ter wereld, de LHC. Deze machine bevat meer dan 1600 supergeleidende hoogveldmagneten die werken in 80.000 kg vloeibaar helium bij een temperatuur van 1,9 K. Bij die temperatuur is helium superfluïde (het heeft geen viscositeit), wat betekent dat elk minuscuul lekje desastreus zou zijn voor de vacuümisolatie om het vloeibare helium. Dit is een niet eerder vertoonde prestatie van formaat en een indrukwekkende demonstratie van hedendaagse ‘big science’. De Kamerlingh Onnes Medaille die wij vandaag aan hem uitreiken symboliseert de relatie tot ‘big science’ uit het verleden, want we mogen Heike Kamerling Onnes gerust beschouwen als de eerste wetenschapper die zijn successen verkreeg door een nauwkeurig uitgezet plan te volgen dat uiteindelijk resulteerde in het bereiken van vloeibaar helium temperaturen en de ontdekking van supergeleiding. Deze gelijkenis heeft de jury ervan overtuigd dat er geen meer toepasselijke winnaar van de Kamerlingh Onnes Medaille 2012 is dan Dr. Philippe Lebrun. ■

Dragers Kamerlingh Onnes Medaille 1950 Prof. Francis Simon, Oxford, Engeland. Zeer lage temperaturen; vl oeibaar waterstof en helium. 1955 Prof. R. Plank, Karlsruhe, Duitsland. Koudetechniek in brede zin. 1958 Prof. S.C. Collins, M.I.T.-U.S.A. Lage temperaturen, in het bijzonder m.b.t. appa ratuur voor de productie van vloeibaar helium. 1958 Philips Natuurkundig Laboratorium, Eindhoven, Nederland. Ontwikkeling koudgaskoelmachine. 1963 Dr. F. Kidd en Dr. C.West, Cambridge, Engeland. Onderzoek naar bewaaromstandigheden van fruit. Grondleggers CA-bewaring. 1968 Prof. P.L. Kapitza, Moskou, Rusland. Lage temperaturen; wetenschappelijk en technologisch. Expansiemachine. 1973 Mevr. Dr. A. Smith, Stanmore, Engeland. Introductie cryoprotectoren; cryobiologie. 1979 Dr. J.E. Kunzler, Bell Labs, U.S.A. Supergeleiding. 1983 Prof. Dr.-Ing. L. Vähl, Delft, Nederland. Koudetechniek in brede zin. 1988 Ir. T.A. van Hiele, Sprenger Instituut, Wageningen Toepassing van de koeltechniek op landen tuinbouwproducten 1989 Dr. T. Meryman, American Red Cross, U.S.A. Preserveren bloed, weefsels en organen. 1995 Prof. Dr. R. Cohen, Purdue University, U.S.A. Compressortechnologie en internationale kennisoverdracht (initiatief tot en succesvolle inspanningen m.b.t. de Purdue engineering conferences). 1995 Refrigeration Research Group at the Massey University, New Zealand. Under Prof. dr. Andrew C. Cleland. Food refrigeration processes and dissemination of knowledge. 2000 Prof. dr. G. Frossati, Kamerlingh Onnes Lab., Leiden. Ontwikkeling cryogene apparatuur, in het bijzonder mengkoelmachines. 2008 Prof. Dr.-Ing. Dr. h.c. Horst Kroese, FKW Hannover, Research Centre for Refrigeration Technology and Heat Pumps/en voorheen Technische Universiteit Hannover. Vele bijdragen aan technische vooruitgang, opleiding en kennisoverdracht en inspanningen voor verenigingen voor koude en warmtepompen. 2008 Prof. dr. A. I. M. de Waele, Technische Universiteit Eindhoven Optimalisering van pulsbuiskoelers voor tempera turen lager dan 4 K. 2012 Dr. P. Le Brun For his groundbreaking contributions to the field of cryogenic science and technology, especially making the Large Hadron Collider possible. Voor zijn baanbrekende bijdragen op het gebied van de cryogene wetenschap en technologie vooral gericht op de ontwikkeling van de Large Hadron Collider (deeltjes versneller).

‘de coolste smaak voor de zomer’

BESTEL NU 033 247 ! 78 0 0

Interessante acties! Scherpe prijzen!

S P L I T S Y S T E M E N c o o l i n g

12HG-02 - adv RCC 9

2-8-2012

16:43

h e a t i n g

www.western.nl 033 247 78 00 Hoevelaken

i n n o v a t i o n s

Pagina 1

Koeltechniek is nu compleet!

Testo BV, Randstad 21-53, 1314 BH Almere T 036 5487000 F 036 5487009 E info@testo.nl W www.testo.nl

www.testo.nl

23 0983 12HG-02

Testo 316-4: De eerste lekzoeker die voldoet aan de laatste norm. EN:14624:2012

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

WQ-serie water/water-chillers

Met de nieuwe WQ-serie water/water-chillers introduceert Airview Luchtbehandeling een nieuwe generatie hoogrendementkoudwatermachines. Deze nieuwe koudwatermachines zijn leverbaar in drie uitvoeringen: alleen koelen of alleen verwarmen (WQL), omkeerbaarcircuitwarmtepomp (WQH) en splitopstelling/ condensorloos (WQRC). De koudwatermachines uit de WQ-serie zijn uitgevoerd met scrollcompressoren en met enkel koudemiddelcircuit R410A. De machines zijn leverbaar in veertien modellen met een koelvermogen van 21,3 tot 193,3 kW en een verwarmingscapaciteit van 23,5 tot 211,0 kW. De units zijn ontworpen voor toepassing met een open of gesloten bron of in combinatie met een droge koeler. De WQ-serie koudwatermachines zijn uitgevoerd met een zeer compacte omkasting welke eenvoudig tegen de muur van een technische ruimte geplaatst kan worden. De energiezuinigheid van deze nieuwe machines komt ten slotte tot uitdrukking in de ESEER-waardes tot 6,62 en in de COP-waardes tot 4,23. Meer informatie: www.airview.nl

Hoogste energieefficiëntie met nieuwe CSV-serie

Variabel toerental middels geïntegreerde frequentieregelaar is de sleutel naar hoogste energie-efficiëntie in de nieuwe CSV-serie van BITZER. Met een ESEER (European Seasonal Energy Efficiency Ratio) >5 zet deze nieuwe intelligente compacte schroefcompressor de

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

nieuwe maatstaf bij DX-koelsystemen met luchtgekoelde condensatie. In de CSV-serie is de frequentieregelaar al in de compressor geïntegreerd, instellingen zorgvuldig afgestemd en voor de hoogste efficiëntie geprogrammeerd. De compacte eenheid benodigd weinig plaats en voldoet aan de EMC-richtlijnen voor industrie en optioneel voor woonomgevingen. Dankzij de koudemiddelgekoelde elektronica is een hoge bedrijfszekerheid en een onderhoudsvriendelijk bedrijf gewaarborgd. Zo worden de levenscycluskosten aanzienlijk verlaagd. Minimale netbelasting. Veelzijdig inzetbaar. Constante controle. De CSV-serie kan natuurlijk met conventionele CSH en CSW compacte schroefcompressoren van BITZER in een systeem worden gecombineerd. Hierdoor wordt de flexibiliteit met betrekking tot vol- en deellast tijdens ontwerp en in bedrijf verder verhoogd. Meer informatie: www.bitzer.de

Een greep uit ons productassortiment: Ontvochtigers; hoog rendement WTW units: Ecovent SU tot 1.500 m3/h en Ecovent III tot 15.000 m3/h; luchtbehandelingskasten op maat: ‘wat u wilt !’ Nieuw in het programma wordt de Ecovent RO WTW-units met warmtewiel. U vindt Bo-Air Luchtbehandeling BV op de Installatie Vakbeurs in Hardenberg 2012, hal 4 stand 414.

BOCK compressoren en aggregaten en SEARLE koelers

Gafco-Altron staat tijdens de Installatie Vakbeurs in Hardenberg op standnummer 672 met onder andere BOCK compressoren, maar ook SEARLE CO2-koelers. Laat u actueel informeren om u te motiveren BOCK compressoren http://www.bock.de/en/home.html en SEARLE koelers http://www.searle.co.uk/engb/Pages/default.aspx te gaan toepassen. Rutger van Halteren, Algemeen directeur, tel. 0182-642323 of fax. 0182-642346

Duurzame toepassingen van Hitachi Bo-Air: veelzijdig specialist

Bo-Air is al jarenlang een ervaren en veelzijdig specialist op het gebied van klimaatbeheersing. Niet alleen als leverancier van luchtbehandelingskasten maar ook als systeemleverancier voor het gehele traject in elke toepassing. De kracht van Bo-Air ligt in de deskundige ondersteuning tijdens het gehele trajact, van advies, ontwerp en engineering tot en met de oplevering en inbedrijfstelling van de complete installatie.

De Econofresh van Hitachi is een unieke en duurzame oplossing welke de gebruiker een aangenaam klimaat biedt door simpelweg gebruik te maken van de buitenlucht. De Econofresh is een aanzuigplenum, voorzien van luchtkleppen en twee kanaalaansluitingen, één voor de retourlucht en één voor de buitenlucht. Gemonteerd op een Hitachi kanaalunit zorgt de Econofresh voor vrije koeling en verfrissing van de ruimte, natuurlijk met backup van het koeltechnisch circuit. De Hitachi regeltechniek zorgt voor aansturing op temperatuur of op CO2. Vrije koeling betekent vanzelfsprekend een vermindering van compressor gebruik en dus minder opgenomen elektrisch vermogen en een langere levensduur. De Hitachi Econofresh zorgt voor een aangenamer klimaat en lagere kosten! Meer informatie: www.hdklimaatsystemen.nl

Koelproces onder controle! Regelventielen Airpurgers Handafsluiters Capacitieve niveauschakelaars

Natuurlijk de beste oplossing +31 (0)345 68 15 49, info@wijbenga.nl, www.wijbenga.nl

CELTIC COOLING IS OP ZOEK NAAR TALENT! Over Celtic Cooling Celtic Cooling is een professioneel koeltechnisch bedrijf met vier buitenlandse vestigingen. We zijn ervaren in het ontwerpen en installeren van maatwerk koelen vriesinstallaties, airconditioningsystemen en turnkey-oplossingen voor alle mogelijke doeleinden. Dit ten behoeve van opdrachtgevers uit diverse segmenten van het bedrijfsleven in zowel binnen- als buitenland.

Twee talenten gezocht Onze solide basis bestaat uit een team van circa 25 goed opgeleide en enthousiaste vakspecialisten die trots zijn op hun werk. Wegens uitbereiding zijn we voor ons hoofdkantoor in Nieuw-Vennep op zoek naar twee nieuwe medewerkers:

Sales engineer koeltechniek Verkoper binnendienst Onze arbeidsvoorwaarden: - uitstekend salaris, afhankelijk van prestatie; - goede secundaire arbeidsvoorwaarden; - prettige en collegiale werksfeer; - voldoende ontwikkelingsmogelijkheden.

Solliciteren? Ben je op zoek naar een gerenommeerde, internationale werkgever? Kom werken bij Celtic Cooling, een leuk en jong bedrijf met veel dynamiek. Stuur je motivatiebrief en CV naar info@celtic.nl t.a.v. Joost van Klink of kijk voor de uitgebreide functieomschrijvingen en meer informatie op www.celtic.nl.

Contact Celtic Cooling Luzernestraat 53 2153 GM Nieuw-Vennep

T +31 (0)252-240 950 F +31 (0)252-240 959 E info@celtic.nl

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Luchtverdeling zonder tocht

KE Fibertec, de specialist op het gebied van ontwerpen, leveren, monteren, onderhouden en reinigen van textiele luchtverdeelsystemen staat tijdens de Installatie Vakbeurs in Hardenberg in hal 5, stand 532. Het nieuwe Dual Arch rail systeem van KE Fibertec bespaart installatietijd, heeft maar één ophangpunt naar het plafond of dak en het zorgt voor een esthetisch goed uiterlijk. De prijs kan van invloed zijn in het beslissingstraject. KE Fibertec heeft de range aan materialen in hun productlijn, in samenwerking met de Deense fabrikant uitgebreid. Zij kunnen voor elk project een scherpe, concurrerende prijs aanbieden, zonder dat dit ten koste gaat van de hoge kwaliteit en eigenschappen van de producten. Juist als de klant te maken heeft met geringe budgetten, is het voor KE Fibertec een gegeven om samen met hem het verschil te maken bij de opdrachtgever. Meer informatie: www.ke-fibertec.nl

KVO EC, betaalbare centrifugaalventilator met EC-technologie

De 100 procent regelbare ventilatoren uit de KVO EC-serie worden aangedreven door energiebesparende en hoogrendement ECmotoren. Door EC-technologie toe te passen in plaats van de standaard AC-motoren,

kan er ruim 30 procent bespaard worden op het energiegebruik. EC-technologie is een intelligente technologie die gebruik maakt van de interne elektronische regeling om slipverliezen in de motor te elimineren. De motor draait altijd op de meest optimale snelheid om het gewenste debiet te krijgen. EC-motoren verbruiken weinig energie en zijn eenvoudig te regelen. Omdat de ECtechnologie het aansluiten van een regelaar op het stroomnet overbodig maakt, is geen extra bedrading nodig. Alle modellen uit de KVO EC-serie zijn enkelaanzuigend en hebben een onderhoudsvrije buitenpoolmotor (EC). De types 100-160 hebben voorovergebogen schoepen, de types 200-315 zijn voorzien van achterovergebogen schoepen. Door de thermische en akoestische isolatie van 40 mm steenwol heeft deze ventilator een gering geluids niveau. Meer informatie: www.ruconsystemair.nl

Bedieningsgemak met Samsung Smart Wifi

Design en innovatie gecombineerd in één unieke wandunit. Dat resulteert in Samsungs stijlvolle en sprankelende Jungfrau wandmodel met de Smart Wifi applicatie. Deze unit is, met zijn glossy zwart/paarse paneel, niet alleen een lust voor het oog. Maar door dit bijzondere design aan te vullen met een innovatieve bedieningsoptie in de vorm van Smart Wifi, zijn optimaal gebruiksgemak en comfort binnen handbereik. Met gebruikmaking van de Smart Air Conditioner applicatie, die vrij te downloaden is in zowel de android market als de iOS, kan de Jungfrau binnens- en buitenshuis aangestuurd worden. De gebruiker kan met zijn of haar smartphone of tablet de unit aan en uit zetten, een operation mode kiezen, de gewenste temperatuur instellen en zelfs een timer functie inschakelen. Hiermee is een goed geconditioneerde ruimte bij aankomst verzekerd. De Smart Air Conditioner app is voorzien van een uitgebreide demoversie. Leuk om samen met uw klanten te proberen!

WIE ZIJN WIJ ? AL 40 JAAR MARKTLEIDER OP HET GEBIED VAN VERHUUR VAN AIRCONDITIONING, VERWARMING, ONTVOCHTIGING EN VENTILATIE AAN DE ZAKELIJKE MARKT Met onze producten en diensten ondersteunen wij onze klanten bij de uitdagingen die zij in de dagelijkse praktijk tegenkomen. Of het nu gaat om een geplande situatie of een noodgeval, wij zorgen ervoor dat het zo snel, deskundig, professioneel en kostenbesparend mogelijk wordt opgelost.

AIRCONDITIONERS

CHILLERS

BOILERS

24/7 SERVICE

0900 26 37 397 andrewssykes.nl

105 e Jaargang september 2012

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Ontmoet Syntess Software op de Installatie Vakbeurs 2012

Syntess Software ontmoet u graag op de Installatie Vakbeurs, die gehouden wordt van 11 tot en met 13 september 2012 in de Evenementenhal te Hardenberg. Gepresenteerd wordt de nieuwste release van Syntess Atrium (in de edities Entry, Professional en Enterprise). Ook kunt u kennismaken met onder andere de werkvloerapplicaties uren en werkbonnen, die gedemonstreerd zullen worden met iPads. U vindt Syntess Software op stand nummer 114. De werkvloerapplicaties zijn gemaakt voor uitvoerend personeel. Monteurs worden vanuit kantoor gepland en aangestuurd en op locatie boekt de monteur materiaalverbruik en uren via de iPad of een andere tabletcomputer. Door de koppeling met Syntess Atrium worden deze boekingen automatisch in de administratie verwerkt. Met werkvloerapplicaties kan een forse besparing op administratief werk worden bereikt: boekingen worden direct doorgevoerd, dat spaart dubbel werk, en door de digitale verwerking is de papierwinkel verleden tijd. Bovendien verhoogt het werken met werkvloerapplicaties het imago van uw onderneming en wordt het gebruik ervan door woningbouwcoöperaties in toenemende mate vereist. Meer informatie: www.syntess.nl

Waterdichte klap thermometer met steek- en infrarood meting

Deze zomer verwelkomt Testo de 104-IR. Een nieuwe thermometer voor de levensmiddelensector met een ongekende veelzijdigheid. De vertrouwde, robuuste klapthermometer, de testo 104 is doorontwikkeld en uitgebreid met een nauwkeurige infraroodthermometer. Hierdoor is het instrument ideaal voor vele toepassingen, van het controleren van binnengekomen goederen tot de temperatuur van bereidde voedingswaren en alle stappen daar tussen in. De testo 104-IR maakt het controleren van

SEPTEMBER 2012 105 e Jaargang

onderhoud aan de apparatuur. Het 5-jaar garantiecontract kan worden afgesloten voor alle Western waterkoelmachines, close control airconditioners, rooftop units, warmtepompen, compressorcondensorunits en VRF-systemen. Mochten er gedurende de contractperiode van vijf jaar onderdelen vervangen moeten worden dan wordt dit gratis gedaan, onafhankelijk van het defecte onderdeel. Dus garantie op alle materialen én arbeidsloon. Meer informatie: 5jaargarantie@western.nl of bel 033-2477800

Optimale hygiëne en energiebesparende concepten temperatuur eenvoudiger en sneller. Voldoen aan de HACCP norm is nu eenvoudiger dan ooit, metingen kunnen worden uitgevoerd in enkele seconden en in een handomdraai worden geïntegreerd in uw werkprocessen. Meer informatie: www.testo.nl/testo104-IR

5 jaar zorgeloos onderhoud inclusief garantie?

Dat kan, want Western Airconditioning introduceert een geheel nieuwe contractvorm: Het 5-jaar garantiecontract! Met deze contractvorm verlegt Western Airconditioning de grenzen in de markt van service & onderhoudscontracten. Indien u een 5-jaar garantiecontract afsluit wordt de betreffende installatie gedurende deze periode periodiek preventief onderhouden waarbij als uitgangspunt de frequentie geldt zoals vastgelegd in de F-gassenverordening. Dit preventief onderhoud omvat de verplichte lekdetectie alsmede het technisch benodigde

Wolf energiesystemen presenteert tijdens de Installatie Vakbeurs in Hardenberg en de Energiebeurs naast de KG Top luchtbehandelingskast een uitgebreide range hoogrendement warmteterugwinunits. De serie bestaat uit de CGL, een staande unit met een regelbare capaciteit tot 1.100 m3/h. De CKL units zijn verkrijgbaar in verschillende luchthoeveelheden voor binnen- of buitenopstelling en daardoor geschikt voor centrale- of decentrale ventilatie. De CFLWTW voor plafondmontage is de nieuwste toevoeging aan het assortiment HR-WTW units. De klimaatoplossing voldoen aan de hoogste hygiëne eisen, zoals VDI 6022 of DIN 1946 T4. Op het gebied van energiebesparing worden hoog rendement warmteterugwinsystemen toegepast die voldoen aan energieklasse H1 of H2 conform EN 13053. Wolf behaalt hiermee probleemloos energieefficiëntieklasse A conform Eurovent of A+ conform RLT. Op de stand vindt u tevens de Wolf warmtepomp lucht/water (water/water) en de zonne-energiesystemen. Primeur: tijdens de beurs presenteert Wolf de toekomst qua luchtbehandeling, wilt u meer weten, bezoek dan onze stand! Meer informatie: Tel. 038-3336801, www.wolf-energiesystemen.nl of info@wolf-energiesystemen.nl

Alleen bij ECR !

Luchtgekoelde condensing units voor buitenopstelling!

)

ll d Scro

n Copela f o r e z r (Bit presso m o c 1 : reik e tuurbe cks On a a r p e o p b m u e C gt - en laa ! Midden gerust it u t e e Compl

)

ll d Scro

en ressor p m o c of 3 reik ulti: 2 M s k tuurbe c a a r p e o p b m u e C gt - en laa Midden ust! t uitger e e l p m Co ECR-Nederland BV ECR-Hoofddorp: ECR-Dordrecht: ECR-Nuenen: ECR-Deventer:

n Copela f o r e z (Bit

! w u e i N

www.ecr-nederland.nl

Parellaan 60, 2132 WS - Tel: 023-5573430 - E-mail: hoofddorp@ecr-nederland.nl Pascalstraat 85, 3316 GR - T.078-6530900 - E-mail: dordrecht@ecr-nederland.nl Collseweg 26, 5674 TR - T.040-2990600 - E-mail: nuenen@ecr-nederland.nl Danzigweg 6a, 7418 EN - T.0570-624200 - E-mail: deventer@ecr-nederland.nl

Shape The Future

Nieuwe EU Ecodesign richtlijn

De Europese Unie heeft ambitieuze doelen gesteld met betrekking tot klimaatbescherming. De CO2-uitstoot en het energieverbruik moeten tot het jaar 2020 met 20% verminderd worden. Vanaf 1 januari 2013 verandert het volgende voor warmtepomp systemen tot 12 kW koelvermogen: + seizoensgebonden aanduiding van de efficiëntie voor koeling en verwarming + hoge minimale efficiëntiewaarden en nieuwe efficiëntieklassen A+ tot A+++ + invoering van bovengrenzen voor het geluidsniveau

De Premium-wandunit (2,2 – 5,8 kW) biedt een combinatie van hoogste energie-efficiëntie met onberispelijk design.

-20%

CO2-uitstoot

-20%

Energieverbruik

+20%

Duurzame energie

Klimaattechniek is een vertrouwd onderdeel van onze alledaagse praktijk geworden. De eisen aan energie-efficiëntie van de producten neemt toe, net als de verantwoordelijkheid van de fabrikant. Mitsubishi Electric voldoet nu al, dankzij haar vernieuwende klimaattechniek, aan de hoge minimumeisen van de nieuwe ecodesign-richtlijn, geldig vanaf 01 januari 2013.

mitsubishi-climatecare.nl