ABC Projektariatu. O nędzy projektowego życia / Kuba Szreder

Kuba Szreder

ABC

projekTA– riatu o nędzy projektowego życia

ABC p roj e k ta r i at u

Kuba Szreder

ABC

projektari atu o n ę d z y p ro j e k t ow e g o ż yc i a

Spis tReści Wstęp 7 Podziękowania 10 część pierwsza. abc projektariatu A jak Ambiwalencja A jak Aplikowanie A jak Artyzol B jak Biedni (artyści, pracownicy sztuki, projektariusze itd.)

C jak Ciemna Materia D jak Deadline D jak Depresja i Wypalenie E jak Ekspansja (sieci) E jak Entuzjazm F jak Fabryki Kreatywności G jak Grantoza H jak Hazard I jak Inwestycja lub I jak Intuicja K jak Kontrola K jak Koopetycja L jak Liczby i Rozliczenia M jak Mikroprzedsiębiorczość N jak Neoliberalizm N jak Networker N jak „Niezależność” O jak Oportunizm, czyli Możliwości O jak Obieg O jak Okrutna Ekonomia O jak Opłacalność P jak Patainstytucje P jak Prekarność P jak Projektariat

15 20 24 26 29 32 34 37 40 44 47 52 54 56 60 63 67 70 76 79 82 84 85 87 89 91 97

P jak Projekt R jak Robotnicy Sztuki R jak Rozszerzone (Pole Sztuki) S jak Sieć S jak Swoboda T jak Tymczasowość U jak Urządzenia oraz Aparaty W jak Widoczność W jak Wykluczenie Z jak Zaangażowanie albo Zamiast Wstępu

99 103 107 109 111 113 116 118 120 123

część druga. radykalizacje Rozdział 1. W obronie projektu.

Czyli o roli projektu w rozszerzaniu pola sztuki Rozdział 2. Jak upolitycznić mysz?

O radykalnym oportunizmie Rozdział 3. Pochwała (po)wolności Rozdział 4. Radykalne balansowanie mikroekonomii projektariatu Rozdział 5. Od niezależności do współzależności

129 149 169 189 203

część trzecia. dialogi Upolitycznić ciemną materię! 223 Rozmowa z Gregorym Sholette’em 223 Kultura bez dowodu 241 Rozmowa z Pascalem Gielenem 241 Polityka użytkowania 251 Rozmowa ze Stephenem Wrightem 251 Projektariat fabryki sztuki 267 Rozmowa z Joanną Figiel 267 Zestawienie stron internetowych 279 Bibliografia 281

Wstęp

ABC Projektariatu jest sprawozdaniem z życia projektariatu1, czyli ludzi, którzy nie mają nic oprócz swojej gotowości do włączenia się w projekt. Książka jest próbą uchwycenia ryt­ mu projektowej maszynerii, która urządza życie projektariatu.

Realia pracy i życia w projekcie są pomijane w oficjalnych ka­ talogach, recenzjach czy materiałach prasowych. ABC Projek­ tariatu idzie na przekór tej tendencji. Jest książką o ludziach żyjących i pracujących w projekcie.

O życiu projektariatu nie piszę z lotu ptaka, tylko z przy­ ziemnej perspektywy osoby, która od ponad piętnastu lat pra­ cuje jako „niezależny” twórca kultury, bez stałego zatrud­ nienia. Freelancerzy tacy jak ja są uzależnieni od ciągłego wytwarzania projektów. Projekt jest naszym sposobem na przeżycie, nadaje rytm pracy, organizuje czas wolny, dostar­ cza dreszczyku emocji, pozwala zachować „niezależność”. Życie w projekcie, poza instytucjonalnym jarzmem, ma swój niezaprzeczalny urok. ABC Projektariatu czar projektowej eg­ zystencji rozkłada na części pierwsze. Życie w projekcie ozna­ cza przecież zarówno „niezależność” i niepewność, swobo­ dę i konkurencję, mobilność i ryzyko, kreatywność i depresję, podłączenie i wykluczenie.

Książka jest pomyślana nie tylko jako wgląd w świat sztuki współczesnej, chociaż jest to dziedzina zawodowo mi najbliż­ sza. Jest raczej wycieczką do świata bezustannej cyrkulacji.

W takim społeczeństwie żadna pozycja nie jest dana raz na zawsze, wszyscy przemieszczają się pomiędzy jedną pracą a drugą, przeskakują z projektu w projekt.

1

Pojęcie „projektariatu” zawdzięczam słowotwórczemu geniuszowi Szymona Żydka, który mi je podsunął w jednej z naszych rozlicznych rozmów o nędzy projektowego życia.

7

Ws tęp

ABC Projektariatu jest medytacją nad tym, „Co robić?” jako osoba buntująca się przeciwko nędzy projektowego ży­ cia. Nie znajdzie jednak tutaj Czytelnik czy Czytelniczka wi­ zji postkapitalistycznej przyszłości ani wezwań do światowej rewolucji. Zamysł mojego przedsięwzięcia jest skromniej­ szy. Moja książka jest pisana z pozycji praktyka, który stawia pytanie, jak własne projekty urządzać wedle ideałów równo­ ści, samorządności czy solidarności w sytuacji, kiedy prze­ trwanie w projektowym świecie wymaga od nas podejmo­ wania działań zupełnie z tymi ideałami sprzecznych. Łatwo jest robić projekty o równości, o wiele trudniej jest równoś­ ciowo je organizować. Lewicowe poglądy nie zapewniają od­ porności na neoliberalne formatowanie naszych pragnień, planów na przyszłość, sposobów postrzegania nas samych i innych. Neoliberalizm premiuje cynizm, egoistyczną afir­ mację własnego interesu kosztem innych i bezwzględne dą­ żenie do celu. Wymusza ciągłą konkurencję o dostęp, zaso­ by, projekty, stanowiska. Jednak neoliberalny kapitalizm nie jest mono­litem. Jakakolwiek forma władzy, nawet zinternali­ zowana hegemonia świata sieci, wywołuje opór. ABC Projekta­ riatu szkicuje mapę nieciągłości i pęknięć, które wykorzystują krytyczni projektariusze w swoich dążeniach do bardziej wspól­ notowych, równościowych i solidarnych modeli pracy i życia w projekcie.

Książka jest zorganizowana następująco. Pierwsza część – ABC Projektariatu – jest diagnozą sytuacji. Jest zaaranżowa­ na jako leksykon, który w trzydziestu ośmiu hasłach pro­ wadzi nas przez meandry projektowego życia – od A jak Ambiwalencja, przez D jak Deadline, N jak Niezależność, do Z jak Za­angażowanie. Część druga Radykalizacje opowiada o sposobach nawigowania w świecie sieci. W poszczegól­ nych rozdziałach zastanawiam się nad tym, jak zradyka­ lizować oportunizm, rozumiany tutaj jako fundamentalna kondycja projektariatu. Piszę o odmowie projektowej pracy,

8

Ws tę p

balansowaniu mikrogospodarek patainstytucji2 czy też o po­ litycznym postulacie uznania współzależności za podstawo­ wy wymiar życia i pracy w projekcie. Trzecia część książki Dialogi oddaje głos tym, którzy wpłynęli na moje postrzega­ nie projektariackiego losu.

Czytelnicy i Czytelniczki zauważą niechybnie, że w róż­ nych częściach książki powracam do tych samych kwestii czy też opowiadam o podobnych mechanizmach, artykułując jedy­ nie ich odmienne aspekty. Taka cyrkularność narracji jest nie tylko skutkiem przyjętej przeze mnie formuły literackiej, lecz ma także na celu ujawnienie systemowego i wzajemnie zapo­ średniczonego charakteru urządzeń projektowych. Celem tej książki jest pokazanie, że nie mamy do czynienia z serią od­ rębnych problemów, lecz raczej z ustabilizowanym systemem produkcji i reprodukcji, w którym poszczególne elementy się wspierają i warunkują.

2

Neologizm patainstytucje jest wzorowany na terminie patafizyka, fikcyjnej dziedzinie nauki wymyślonej przez Alfreda Jarry’ego, o której pisze, że „patafizyka stanowi teorię urojonych rozwiązań przypisujących symbolicznie zarysom rzeczy, za sprawą tychże, wartości potencjalne” (Alfred Jarry, Czyny i myśli doktora Faustrolla.

Patafizyka: powieść neoscjentystyczna, tłum. Jan Gondowicz, Warszawa 2000, s. 89). Koncepcja patainstytucjonalizmu jest wytłumaczona w jednym z haseł leksykonu.

Podziękowania

Refleksja, na której bazuje niniejsza książka, jest mocno zako­ rzeniona nie tyle w moich indywidualnych doświadczeniach pracy i życia w projekcie, ile raczej w wielości kolektywnych relacji, które na życie i pracę w projekcie się składają. Biorąc to pod uwagę, chciałbym wyraźnie podkreślić swój dług wo­ bec tych wszystkich osób, z którymi współpracowałem, orga­ nizowałem projekty, zawiązywałem kolektywy, wymieniałem uwagi i doświadczenia, wzajemnie się krytykowaliśmy i sty­ mulowaliśmy. Nie sposób ich tu wszystkich wymienić – lista byłaby zbyt długa, by miała jakiekolwiek znaczenie. Dlatego też skupię się jedynie na wyrażeniu swoich podziękowań dla tych, których wkład subiektywnie uznałem za najbardziej zna­ czący dla tej książki. Podziękowań nie uznaję za formę spła­ cenia zaciągniętego przeze mnie długu, ale raczej za publicz­ ne uznanie jego istnienia.

Przede wszystkim chciałbym podziękować swoim współ­ pracownikom i współpracowniczkom z Wolnego Uniwersytetu Warszawy – formułowana w tym środowisku krytyczna reflek­ sja i eksperymentalna praktyka stanowi wyraźny punkt odnie­ sienia dla przedstawianych propozycji. Przede wszystkim dzię­ kuję Joannie Figiel, Michałowi Kozłowskiemu (który zgodził się także zredagować książkę i którego celne uwagi pozwoli­ ły na uniknięcie, niektórych przynajmniej, mielizn wywodu), Jankowi Sowie, Bognie Świątkowskiej i Szymonowi Żydkowi, z którymi współtworzyliśmy rdzeń WUW na przestrzeni ostat­ nich lat. Poza tym chciałbym też podziękować współpracow­ nikom WUW, z którymi udało nam się pracować nad poszcze­ gólnymi jego edycjami, odsłonami czy projektami: Katarzynie Chmielewskiej, Sebastianowi Cichockiemu, Mirkowi Filicia­ kowi, Agnieszce Kurant, Krystianowi Szadkowskiemu, Annie Zawadzkiej, Tomaszowi Żukowskiemu.

10

Po dz ięko wania

Chciałbym też podziękować ekipie Fundacji Bęc Zmiana (szczególne podziękowania należą się Eli Petruk i Magdzie Roszkowskiej), która nie tylko pracowała nad wydaniem tej książki, ale też opracowała wywiady w niej udostępnione oraz umożliwiała działanie WUW na przestrzeni lat.

Dług wdzięczności mam również wobec Metoda Blejeca, Neila Cummingsa, Cinzii Cremony, Karema Ibrahima, Amy McDonnel, członków i członkiń Critical Practice – kolektywu z Londynu, z którym aktywnie współpracowałem przy wielu istotnych projektach.

Specjalne podziękowania należą się Marshy Bradfield (również z Critical Practice) i Ewie Majewskiej, z którymi or­ ganizowaliśmy szereg wspólnych przedsięwzięć oraz nawią­ zaliśmy przyjaźń, która ukształtowała moje spojrzenie na nę­ dzę i ambiwalencję projektowego życia.

Książka jest zmodyfikowaną wersją doktoratu, obronio­ nego na Loughborough University School of the Arts (Wiel­ ka Brytania). Wyrazy wdzięczności należą się Jane Tormey, Mel Jordan i Gillian Whiteley, których opieka merytoryczna i skrupulatna krytyka pozwoliły na wypracowanie prezento­ wanej tutaj argumentacji. Świat sieci ma to do siebie, że przenika bariery pomiędzy aktywnością zawodową i życiem prywatnym, zatem podzię­ kowania osobom bliskim są nie tyle wyrazem mojej prywatnej wdzięczności, co raczej uznaniem ich wkładu w powstanie sze­ regu projektów i formułowanie przemyśleń, które są podstawą książki. Tym samym chciałbym podziękować za wszystko Na­ talii Romik, jej rodzicom Eli i Cyrylowi Romikom oraz mojej rodzinie: Agnieszce, Jolancie i Janowi Szrederom.

ABC Część Pierwsza

Projektariatu

A jak Ambiwalencja

Życie każdego projektariusza naznaczone jest fundamentalną ambiwalencją. Spójrzmy na sam projekt. Z jednej strony jest to urządzenie pozwalające na działanie poza ścisłym nadzorem instytucji i dyscypliny biurokracji. Jest to sposób na podtrzyma­ nie → „niezależności”, zachowanie → swobody, pracę z ludźmi, których się lubi (→ E jak Entuzjazm). Z drugiej jednak, projekt jest sposobem na zarządzanie ludźmi, jest narzędziem roz­ proszonej władzy i sieciowej → kontroli. Projektariusze są pod­ dani presji → deadline’ów i → tymczasowości. Wystawieni na ryzyko → prekarności, wypalają (→ W jak Wypalenie) się w cią­ głym wyścigu o dostęp do możliwości (→ O jak Oportunizm).

Ta ambiwalencja jest wyczuwalna szczególnie w auto­ nomicznych przedsięwzięciach artystycznych. Urządzenia projektowe mają wiele pozytywnych aspektów. Projektariu­ sze zazwyczaj sami są właścicielami swoich warsztatów pra­ cy i samoorganizują się w celu osiągnięcia wspólnego celu.

System projektowy (→ P jak Projekt) jest wręcz warunkiem możliwości realizacji takich działań, zapewnia kody komuni­ kacyjne, organizuje podział pracy, dostarcza zasoby. „Biedni projektariusze” nie są zatrudniani przez „złych kapitalistów” w celu zagarnięcia owoców ich grupowego wysiłku. Praca w projekcie wydaje się sposobem na prowadzenie ciekawe­ go i kreatywnego życia poza reżimem instytucji. Początkowo projektariusze z zapałem angażują się w swoje projekty. Do­ piero po pewnym czasie odkrywają, że są zmuszeni do alie­ nującej nadprodukcji.

Tutaj dochodzimy do systemowego źródła dyskutowanej ambiwalencji. O ile zaangażowanie w poszczególne projekty może być rezultatem indywidualnego wyboru, to już organi­ zowanie jednego projektu za drugim albo dziesięciu projektów jednocześnie jest podyktowane koniecznością. W środowisku

15

A jak A MB I WA LE NCJA

sieci projekty zapewniają możliwość zarobkowania, uzyska­ nia → widoczności i utrzymania się w → obiegu. Z tej przyczy­ ny projektariusz, żeby przetrwać, musi je bezustannie organi­ zować. Systemowe uzależnienie projektariusza od projektów naznacza jego egzystencję i jest przyczyną mnóstwa zgryzot, wywołuje → grantozę, powoduje biedę (→ B jak Biedni), skut­ kuje → depresją, → prekarnością i → wykluczeniem.

Ambiwalencję projektu możemy rozpatrywać z wielu róż­ nych perspektyw. Ja proponuję dwie podstawowe. Pierwsza z nich to analiza elastycznych metod organizacji pracy cha­ rakterystycznych dla postfordyzmu. Druga to rekonstrukcja zawikłanych losów artystycznej krytyki kapitalizmu, która została zarysowana przez Luca Boltanskiego i Eve Chiapel­ lo w ich klasycznym już dziele The New Spirit of Capitalism [Nowy duch kapitalizmu]1.

W tym pierwszym wypadku na ambiwalencję projekto­ wego życia możemy spojrzeć przez pryzmat myśli Paola Vir­ na, wyłożonej w jego A Grammar of the Multitude [Gramaty­ ka wielości]2. Wymaga to pewnego przeskoku myślowego od pracy w projekcie, która nas tutaj interesuje, do ogólnej krytyki współczesnego kapitalizmu, którą wyprowadza Virno. Według Virna charakterystyczna dla postfordyzmu ambiwalencja wy­ łania się w „najbardziej różnorodnych kontekstach doświad­ czenia (pracy, rozrywki, emocji, polityki itd.)”3. Od mobilnych pracowników (czy, analogicznie, od projektariuszy) wymaga się wielu kompetencji intelektualnych, emocjonalnych oraz ko­ munikacyjnych. Z punktu widzenia przedsiębiorców gwaran­ tują one zwiększenie wydajności pracy. Umożliwiają obsługę skomplikowanych urządzeń czy orientację w rozległych łań­ cuchach logistycznych czy sieciach semantycznych. Elastycz­ ność takich form zatrudnienia jest atrakcyjna dla pracodawców, 1 2 3

Luc Boltanski, Eve Chiapello, The New Spirit of Capitalism, London 2005.

Paolo Virno, A Grammar of the Multitude, Los Angeles 2004.

Ibidem, s. 84.

16

A jak AMB I WA LE NCJA

ponieważ obniża koszty i osłabia możliwości wysuwania ko­ lektywnych roszczeń przez uelastycznioną siłę roboczą. Vir­ no twierdzi, że elastyczne formy organizowania pracy wywo­ łują szereg „negatywnych stanów emocjonalnych”, a także takich postaw jak „oportunizm, cynizm, konformizm, nie­ ustanne wypieranie czy radosna rezygnacja”4. Z drugiej jed­ nak strony, intelektualizacja i mobilność siły roboczej tworzą strukturalny kontekst dla wyłonienia się nowych form kolek­ tywnej samoorganizacji i oporu, związanych z dostępem do kompetencji i infrastruktury, umożliwiających horyzontalną współpracę na skalę globalną.

Na ambiwalencję związaną z postfordyzmem nakłada się niejednoznaczność, specyficzna dla samego projektotwórstwa.

Projektariat to nieślubne dziecko kontrkultury i sieciowego za­ rządzania. Urządzenia projektowe wyłoniły się w procesie sy­ stemowej kooptacji artystowskiej krytyki kapitalizmu przez no­ wego ducha kapitalizmu. Ruchy społeczne lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku w swojej opozycji wobec kapi­ talizmu podjęły wątki sformułowane o wiele wcześniej. Już od połowy XIX wieku bohema punktowała przemysłową for­ mę kapitalizmu za miałkość, bezduszność i wyobcowanie in­ dustrialnego świata. Kapitalizm jest zły, ponieważ dusi ludz­ ką wolność, kreatywność i możliwości samorozwoju. Działając w imię podobnych ideałów, kontrkulturowi rewolucjoniści ka­ pitalizm zwalczali w imię kreatywnej samorealizacji. Dążyli do jego zniesienia poprzez indywidualne i kolektywne rewo­ lucjonizowanie życia codziennego. W Nowym duchu kapitali­ zmu Boltanski i Chiapello opisują, jak ten model krytyki uległ kooptacji przez dyskursy i praktyki nowego zarządzania, któ­ re wyłoniły się w latach siedemdziesiątych, w odpowiedzi na rewolucyjne postulaty, wyzwania globalizacji oraz nowe moż­ liwości technologiczne5.

4 5

Ibidem.

Boltanski, Chiapello, The New Spirit of Capitalism, op. cit., s. 97.

17

A jak A MB I WA LE NCJA

Projektowy system produkcji został sformalizowany w śro­ dowiskach menadżerskich, a nie w świecie sztuki czy oddol­ nych inicjatyw społecznych (chociaż to właśnie w środowi­ skach „niezależnych” były testowane protoprojektowe systemy samoorganizacji). Poza tym, system projektowy inkorporował część z postulatów artystowskiej krytyki kapitalizmu. Dlate­ go urządzenia projektowe są napędzane obietnicami swobody, elastyczności, samorealizacji, kreatywnego życia, dobrowol­ nej wspólnoty. Jednak same urządzenia projektowe zostały sformalizowane w celu podtrzymania raczej niż zniesienia kapitalizmu. Podniesienia wydajności pracy, a nie uwolnie­ nia ludzi od jej konieczności. Zwiększenia zysków, a nie ko­ lektywnego samostanowienia. Wciąż jednak, jak podkreślają Boltanski i Chiapello, kooptacja krytyki nie oznacza cynicz­ nego zniesienia jej postulatów6. Wręcz przeciwnie, sieciowy kapitalizm ewoluował pod naciskiem kolektywnych i indy­ widualnych roszczeń. Dlatego projektowe systemy organiza­ cji pracy i życia faktycznie powiększają zakres indywidualnej → swobody i → „niezależności”, jednocześnie uzależniając pro­ jektariuszy od ciągłej pogoni za tymczasowymi możliwościa­ mi (→ O jak Oportunizm).

Zdanie sobie sprawy z ambiwalentnej kondycji projekta­ riatu uniemożliwia sformułowanie jednoznacznej, negatyw­ nej oceny urządzeń projektowych. Osoby, które projektowe systemy organizacji krytykują w czambuł, nie dość że pozna­ ją kompleksowość systemu projektowego, to jeszcze nie są w stanie wytłumaczyć jego atrakcyjności. Czasami krytycy ka­ pitalizmu mają tendencję do traktowania projektariuszy albo jako poszkodowanych ofiar systemu, albo jako cynicznych gra­ czy, którzy dążą jedynie do realizacji własnego interesu. ABC Projektariatu stawia tezę, że rozpoznanie i analiza konstytu­ tywnej ambiwalencji, która naznacza kondycję projektaria­ tu, jest warunkiem możliwości potencjalnej jego politycznej 6

Ibidem, s. 28–30.

18

A jak AMB I WA LE NCJA

radykalizacji. Takiego upolitycznienia nie da się osiągnąć przez moralistyczne potępianie dążenia do życia prowadzonego poza rutyną fabryk czy biur. Z drugiej strony zdanie sobie sprawy z ambiwalencji życia w projekcie nie oznacza jego bezwarun­ kowej afirmacji. Chociaż fiksacja na indywidualnej mobilno­ ści jest ideologicznym fałszem, który przesłania nierówności, ryzyko i alienację pracy w projekcie. Dopiero systemowa kry­ tyka urządzeń projektowych ujawnia, że gwarancją faktycznej niezależności jest współzależność, czy też, że jedynie budo­ wa i ciągłe podtrzymywanie systemów grupowej solidarności umożliwia emancypację.

19

Publikacje Fundacji Bęc Zmiana Seria KIESZONKOWA Markus Miessen, Koszmar partycypacji, Warszawa 2013 McKenzie Wark, Spektakl dezintegracji. Sytuacjonistyczne drogi wyjścia z XX wieku, Warszawa 2014 Kuba Snopek, Bielajewo. Zabytek przyszłości, Warszawa 2014 Karolina Ziębińska-Lewandowska, Między dokumentalnością a eksperymentem. Krytyka fotograficzna w Polsce w latach 1946–1989, Warszawa 2014 Deindywiduacja. Socjologia zachowań zbiorowych, red. Marek Krajewski, Warszawa 2014 Błażej Prośniewski, Gust nasz pospolity, Warszawa 2014 Paweł Mościcki My też mamy już przeszłość. Guy Debord i historia jako pole bitwy, współwydawca: Instytut Badań Literackich, Warszawa 2015 Andrzej Marzec, Widmontologia jako teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności, Warszawa 2015 Przewodnik dla dryfujących. Antologia sytuacjonistycznych tekstów o mieście, red. Mateusz Kwaterko, Paweł Krzaczkowski, Warszawa 2015 Koniec kultury – koniec Europy. O fundamentach polityki, red. Pascal Gielen, Warszawa 2015 Kuba Szreder, ABC Projektariatu. O nędzy projektowego życia, Warszawa 2016 Seria DESIGN / PROJEKTOWANIE Nerwowa drzemka. O poszerzaniu pola w projektowaniu, red.

Sebastian Cichocki, Bogna Świątkowska, Warszawa 2009 Jakub Szczęsny, Wyspa. Synchronizacja, red. Kaja Pawełek, Warszawa 2009 Handmade. Praca rąk w postindustrialnej rzeczywistości, red. Marek Krajewski, Warszawa 2010 Monika Rosińska, Przemyśleć u/życie. Projektanci. Przedmioty. Życie społeczne, Warszawa 2010 Redukcja / Mikroprzestrzenie. Synchronizacja, red. Bogna Świątkowska, Warszawa 2010 Artur Frankowski, Typespotting. Warszawa, Warszawa 2010 Coś, które nadchodzi. Architektura XXI wieku, red. Bogna Świątkowska, Warszawa 2011

Piotr Bujas, Alicja Gzowska, Aleksandra Kędziorek, Łukasz Stanek, Postmodernizm jest prawie w porządku. Polska architektura po socjalistycznej globalizacji, partner: Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Warszawa 2012 Natalia Fiedorczuk, Wynajęcie, Warszawa 2012 Maciej Rawluk, Przystanki polskie. Element infrastruktury punktowej systemu transportu zbiorowego, współwydawca: Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2012 Chwała miasta, red. Bogna Świątkowska, Warszawa 2012 Piotr Korduba, Ludowość na sprzedaż, Warszawa 2013 TR Laszuk. Dizajn i rewolucja w teatrze, współwydawca: TR Warszawa, Warszawa 2013 Marek Krajewski, Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów, Warszawa 2013 Miasto-Zdrój. Architektura i programowanie zmysłów, red. Bogna Świątkowska, Joanna Kusiak, Warszawa 2013 TypoPolo. Album typograficzno-fotograficzny, red. Rene Wawrzkiewicz, Warszawa 2014 My i oni. Przestrzenie wspólne / projektowanie dla wspólnoty, red. Bogna Świątkowska, Warszawa 2014 Justin McGuirk, Radykalne miasta: przez Amerykę Łacińską w poszukiwaniu nowej architektury, współwydawca Respublica, Warszawa 2015 Clair Bishop, Sztuczne piekła. Sztuka partycypacyjna i polityka widowni, Warszawa 2015 Seria ORIENTUJ SIĘ Piotr Bazylko, Krzysztof Masiewicz, Podręcznik kolekcjonera sztuki najnowszej, Warszawa–Kraków 2008 Stadion X: miejsce, którego nie było, red. Joanna Warsza, Warszawa–Kraków 2008 (książka dostępna również w wersji angielskiej) Piotr Bazylko, Krzysztof Masiewicz, 77 dzieł sztuki z historią.

Opowiadania zebrane, Warszawa 2010 Mikołaj Długosz, 1994, Warszawa 2010 Rafał Drozdowski, Marek Krajewski, Za fotografię! W stronę radykalnego programu socjologii wizualnej, Warszawa 2010 Cecylia Malik, 365 drzew, Warszawa 2010 Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów, red. Maciej Frąckowiak, Krzysztof Olechnicki, współpraca wydawnicza: Instytut Socjologii UAM, Narodowy Instytut Audiowizualny, Warszawa 2011

Konrad Pustoła, Widoki władzy, Warszawa 2011 David Harvey, Bunt miast. Prawo do miasta i miejska rewolucja, Warszawa 2012 Niewidzialne miasto, red. Marek Krajewski, współpraca: Instytut Socjologii UAM, Warszawa 2012 Rafał Drozdowski, Maciej Frąckowiak, Marek Krajewski, Łukasz Rogowski, Narzędziownia, czyli jak badaliśmy (Niewidzialne) miasto, Warszawa 2012 Fanny Vaucher, Polskie pigułki / Polish pills / Pilules polonaises, wydane dzięki wsparciu Szwajcarskiej Fundacji dla Kultury Pro Helvetia oraz Instytutu Polskiego w Paryżu, współwydawca: Noir sur Blanc, Warszawa 2013 Janusz Minkiewicz (tekst), Eryk Lipiński (ilustracje), O piesku dziwaku, Warszawa 2014 Andrzej Tobis, A-Z Słownik ilustrowany języka niemieckiego i polskiego, współwydawca Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa 2014 Ha ha Ha-Ga, red. Anna Niesterowicz, Zuzanna Lipińska, Warszawa 2015 Gilles Deleuze, Félix Guattari Kapitalizm i schizofrenia II, Tysiąc plateau, Warszawa 2015 Harry Lehmann, Rewolucja cyfrowa w muzyce. Filozofia muzyki, Warszawa 2016 (ebook) Seria KULTURA NIE DLA ZYSKU Czytanki dla robotników sztuki. Zeszyt 1, red. zbiorowa, Warszawa 2009 Ivan Illich, Odszkolnić społeczeństwo, Warszawa 2010 Dragan Klaić, Mobilność wyobraźni. Międzynarodowa współpraca kulturalna. Przewodnik, współwydawca: Narodowy Instytut Audiowizualny, Warszawa 2011 Wieczna radość. Ekonomia polityczna społecznej kreatywności, red. zbiorowa, Warszawa 2011 Fabryka Sztuki. Podział pracy oraz dystrybucja kapitałów w polu sztuk wizualnych we współczesnej Polsce, raport Wolnego Uniwersytetu Warszawy, Warszawa 2014 (wersja polska i angielska) Seria EKSPERYMENT Znikanie. Instrukcja obsługi, red. zbiorowa, Warszawa 2009 Katarzyna Krakowiak, Andrzej Kłosak, Słuchawy. Projektowanie dla ucha, Warszawa 2009

Magdalena Starska, Dawid Wiener, Komunikacja. Pogłębianie poczucia przestrzeni, Warszawa 2009 Aleksandra Wasilkowska, Andrzej Nowak, Warszawa jako struktura emergentna, Warszawa 2009 Janek Simon, Szymon Wichary, Zmaganie umysłu ze światem.

Gry losowe, Warszawa 2009 Grzegorz Piątek, Marek Pieniążek, Jan Dziaczkowski, Góry dla Warszawy!, Warszawa 2009 Kasia Fudakowski, David Álvarez Castillo, Pokonać obiekt.

W wypadku rzeźby, Warszawa 2009 Eksperyment. Leksykon. Zbiór tekstów, red. zbiorowa, Warszawa 2012 Formy przestrzenne jako centrum wszystkiego, red. Karolina Breguła, Warszawa 2012 Kwartalnik FORMAT P # 1 Piekło rzeczy, Warszawa 2009 # 2 Bóle fantomowe, Warszawa 2009 # 3 Manifesty, Precz z neutralnością!, Warszawa 2009 # 4 The Future of Art Criticism as Pure Fiction, Warszawa 2011 # 5 Wystawy mówione / Spoken Exhibitions, Warszawa 2011 # 6 Publiczna kolekcja sztuki XXI wieku m.st. Warszawy, Warszawa 2012 # 7 Ziemia pracuje! Wystawa o mauzoleach, ruinach i szlamie, Warszawa 2013 # 8 Nieposłuszeństwo. Teoria i praktyka, Warszawa 2013 # 9 W stronę leksykonu użytkowania, Warszawa 2014 # 10 Subterranea, Warszawa 2014

www.sklep.beczmiana.pl zamówienia: sklep@beczmiana.pl

ABC Projektariatu. O nędzy projektowego życia Kuba Szreder Warszawa 2016 ISBN 978-83-62418-52-7 © Kuba Szreder, Fundacja Bęc Zmiana Redakcja merytoryczna:

Michał Kozłowski Redakcja językowa:

Katarzyna Szaniawska korekta:

Paulina Bieniek Projekt graficzny i skład:

Grzegorz LaszukK+S, Anna HegmanK+S Koordynacja:

Ela Petruk Wydawca:

Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana ul. Mokotowska 65/7 00-533 Warszawa www.beczmiana.pl bec@beczmiana.pl zamówienia: www.sklep.beczmiana.pl, sklep@beczmiana.pl Druk:

Drukarnia Stabil ul. Nabielaka 16 41-310 Kraków Książka powstała dzięki stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Kuba Szreder niezależny kurator interdyscyplinarnych projektów łączących sztukę krytyczną refleksję i społeczne eksperymenty.

Redaktor wielu książek i katalogów oraz autor tekstów z zakresu socjologii i teorii sztuki.

Inicjator Wolnego Uniwersytetu Warszawy. W swojej pracy teoretycznej analizuje formy produkcji kulturowej w kontekście późnego kapitalizmu.

ABC Projektariatu jest raportem z życia projektariatu, czyli tych ludzi, którzy nie mają niczego oprócz swojej gotowości do włączenia się w projekt. Książka jest próbą oddania pomruku projektowej machiny, która choć urządza życie i pracę projektariatu, pozostaje na marginesach pola widzenia. Jej istnienie jest pomijane w katalogach czy materiałach prasowych. ABC Projektariatu jest zapisem podróży po świecie sieci, gdzie wszystko rozpływa się w ciągłej „między­projektowej” cyrkulacji. Autor rozważa, jak realizować własne projekty zgodnie z ideałami równości, samorządności czy solidarności w sytuacji, kiedy przetrwanie w projektowym świecie wymaga podejmowania działań z tymi ideałami sprzecznych.

ISBN 978-83-62418-52-7

9 788362 418527

cena 33 zł