CENTRALA Zeszyty ćwiczeń Exercise books
Woda Water
Warszawa / Warsaw 2024
↑ Ulewa na ulicy Puławskiej, fot. Zbyszko Siemaszko, 1968, Narodowe Archiwum Cyfrowe.
↑ A downpour on Puławska Street, photo: Zbyszko Siemaszko, 1968, National Digital Archives.
↑ Weavers’ houses in Chełmsko Śląskie, photo: Stefan Arczyński, 1966.
↑ Domy tkaczy w Chełmsku Śląskim, fot. Stefan Arczyński, 1966.
Wstęp Introduction
W koncepcji czterech żywiołów Empedoklesa humidum to zmienność wynikająca z mieszania się wody i powietrza. „Mieszkamy na dnie oceanu powietrznego. Jesteśmy zanurzeni w wodzie o stanie lotnym, pogrążeni w materii, która jest w ciągłym ruchu”, pisał w XVII w. włoski fizyk, Evangelista Torricelli.
Architektura, która zwykle chroni nas przed zjawiskami atmosferycznymi, może też otwierać nas na ich pełniejsze doświadczanie. Witruwiusz pisał, że architekt powinien „znać nachylenie nieba, które Grecy nazywają ηθίιαηα – klimata”, właściwości powietrza oraz wód. Architektura może wchodzić w dialog z wodą o różnych stanach skupienia. Współtworzą ją opady, opary, osady, opryski, zroszenia, chmury czy mgły.
Woda może być ulotnym komponentem formy. Gdy w Rzymie pada deszcz, dostaje się on do środka Panteonu przez znajdujący się w kopule oculus i tworzy kroplisty słup. Dzięki wypukłości posadzki deszczówka trafia do ukrytych w marmurze otworów, a przez nie dostaje się do Tybru.
In Empedocles’s concept of the four elements, humidum represents the variability that arises from the mixing of water and air. “We live submerged at the bottom of an ocean of the element air. We are immersed in water in a volatile state, submerged in matter that is in constant motion”, wrote the 17th-century Italian physicist Evangelista Torricelli.
Architecture, which typically shields us from atmospheric phenomena, can also open us to experiencing them more fully. Vitruvius wrote that an architect should “know the inclination of the heavens, which the Greeks call ηθίιαηα – klimata”, and understand the properties of air and water. Architecture can engage in a dialogue with water in its various states. Precipitation, vapour, sediment, spray, dew, clouds, and fog all play a part in shaping it.
Water can be an ephemeral component of form. When it rains in Rome, water enters the Pantheon through the oculus in the dome, creating a column of droplets. The convex floor directs the rainwater into holes hidden in the
W przestrzeni świątyni woda opada swobodnie, nie gromadzi się. Podobnie było w rzymskich domach – w ich centrum znajdowało się impluvium, otwarty basen, w którym zbierały się wody opadowe. Dziś trudno sobie wyobrazić, byśmy zapraszali deszcz do wnętrza budynku.
Od XII wieku robili to cystersi. Nazwa ich zakonu pochodzi od Citeaux, po łacinie Cisterium, lokalizacji pierwszego klasztoru, ta zaś od łacińskiego cisternae, czyli terenów podmokłych, miejsc, „w których osadza się woda”. W domach tkaczy, zbudowanych przez cystersów w Chełmsku Śląskim w 1707 roku, woda pojawia się cyklicznie. Gdy wiosną topnieje śnieg, wody roztopowe przelewają się przez stojące na stoku domy i zasilają strugę wykorzystywaną podczas procesu tkackiego – dzięki wyniesionym wyżej podłogom izby pozostają suche.
Inspiracją do projektowania z wodą może być japoński zwyczaj kawadoko. Polega na biesiadowaniu na podestach stojących w wodzie płynącej. Hiroshige Andō Utagawa, twórca ukiyo-e, „obrazów przepływającego, ulotnego świata”, uwiecznił na drzeworytach te małe enklawy przyjemności. Osadzano je na przykład na mieliznach rzeki Kamo, a przypływ zamieniał je tymczasowo w wyspy. Celebrowano na nich przejściową naturę życia i zjawisk przyrody.
Dawniej w bliskiej relacji z wodą żyli Olędrzy na podmokłych terenach podwarszawskiego Urzecza. Ich rytm życia wyznaczały dwukrotne w ciągu roku rozlewy Wisły, której wody, przelewając się przez partery domów, pomagały im w wiosennych i letnich porządkach.
Od wody, która cyrkuluje w różnych stanach skupienia w globalnej skali, możemy uczyć się uważności. Obserwując bieg wody opadowej,
marble, through which it flows to the Tiber River. Within the temple, the water falls freely without accumulating. Similarly, Roman houses featured an impluvium at their centre, an open basin designed to collect rainwater. Today, it is difficult to imagine inviting rain into the interior of a building.
Yet, since the 12th century, the Cistercians have done just that. The name of their order comes from Cîteaux – Cistercium in Latin – the location of their first monastery. This, in turn, derives from the Latin cisternae, meaning wetlands or “places where water settles”. In the weavers’ houses built by the Cistercians in Chełmsko Śląskie in 1707, water makes a cyclical appearance. When the snow melts in spring, the meltwater flows through the houses, which stand on a slope, and feeds a stream used in the weaving process. Thanks to their raised floors, the living areas remain dry.
The Japanese custom of kawadoko can serve as inspiration for designing with water. It involves feasting on platforms erected over flowing water. Hiroshige Andō Utagawa, a creator of ukiyo-e – “pictures of the floating, fleeting world” – immortalised these small enclaves of pleasure in his woodblock prints. They were erected, for example, on the shoals of the Kamo River, where the tide would temporarily transform them into islands. These settings became spaces for celebrating the transient nature of life and natural phenomena.
Historically, Olenders lived in close relationship with water, inhabiting the wetlands of the Urzecze region near Warsaw. Their rhythm of life was determined by the Vistula River’s biannual floods. As the floodwaters flowed through the ground floors of their homes, they aided in spring and summer cleaning.
szybko wskażemy lokalne pochyłości. Lokalizacja dawnych urządzeń wodnych podpowie nam zaś, gdzie znajdują się najwyższe punkty w mieście. Będąc z ciągłym ruchu, woda z łatwością poddaje się zmiennej topografii terenu. Dzięki pamięci krajobrazu podczas powodzi wraca do dawnych koryt. Z drobnych pofałdowań, smug, odblasków i zawirowań na powierzchni rzek i jezior możemy odczytywać dynamikę wody: strugi prądowe, przepływy, różne typy nurtów, a także ukształtowanie dna.
There is mindfulness to be learnt from water, which circulates globally in its various states. Observing the flow of rainwater immediately reveals the subtle slopes of the land. The placement of old water infrastructure points to the highest elevations in a city. In its constant motion, water easily adapts to the terrain. Thanks to landscape memory, floodwaters return to old channels. Even the smallest ripples, streaks, reflections, and eddies on the surface of rivers and lakes speak to the dynamic nature of water: its streams, flows, various types of currents, and the contours of the riverbed.
Simone
De
Iacobis Małgorzata Kuciewicz
Spisała i zredagowała: Aleksandra Kędziorek
Simone De Iacobis Małgorzata Kuciewicz
Compiled and edited by Aleksandra Kędziorek
↑ Mapa cieków na terenie Warszawy. Stan z 1870 oraz 2015 i widoczny efekt osuszania gruntów pod zabudowę, melioracji i ujmowania wody w podziemne kanały oraz regulacji i zwężenia koryta Wisły. Ilustracja: CENTRALA, 2018.
↑ Warsaw hydrological system in 1870 and 2015, with visible results of dehydration and drying of the soil for development, drainage and construction of underground canals, as well as regulation and narrowing of the Vistula riverbed. Illustration: CENTRALA, 2018.
Esej wizualny
Visual Essay
↑ Jedną z najmroźniejszych zim w Europie w ciągu ostatnich 500 lat była zima 1708/1709. Anonimowy malarz wenecki uwiecznił ją na obrazie Zamarznięta laguna przy Fondamenta Nuove w 1708 (La laguna ghiacciata alle Fondamenta Nuove nel 1708), 1709. Fondazione Querini Stampalia, Wenecja.
↑ One of the coldest winters in Europe in the last five hundred years was the winter of 1708/1709. An anonymous Venetian painter immortalized it in the painting Frozen Lagoon at the Fondamente Nuove in 1708, 1709. Fondazione Querini Stampalia, Venice.
↑ Projekt tablicy poglądowej Hydrologia proj. Wojciecha Zamecznika na wystawę Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego, Międzynarodowe Targi Poznańskie, 1949. J.S. Zamecznik / Fundacja Archeologia Fotografii.
↑ Design of an educational board titled Hydrology, designed by Wojciech Zamecznik for the exhibition of the State Institute of Hydrology and Meteorology, Poznań International Fair, 1949. J. S. Zamecznik / The Archaeology of Photography Foundation.
↓ Stratus silvagenitus to nowa chmura zaobserwowana w Sokołowsku, dodana w 2017 r. do Międzynarodowego Atlasu Chmur. Fot. Simone De Iacobis, 2021.
↓ Stratus silvagenitus – a new cloud, added in 2017 to the International Cloud Atlas, observed in Sokołowsko, Poland, photo: Simone De Iacobis, 2021.
↓ Blur, budynek chmura, powstał z okazji Szwajcarskiej Wystawy Narodowej na jeziorze Neuchâtel w Yverdon-les-Bains. Proj. Diller Scofidio + Renfro, 2022, fot. Norbert Aepli, Wikimedia Commons, CC BY.
↓ Blur, the cloud-building, was created for the Swiss National Exhibition on Lake Neuchâtel in Yverdon-les-Bains. Design: Diller Scofidio + Renfro, 2022, photo: Norbert Aepli, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Dom mgielny naokoło stawu, proj. CENTRALA, 2022.
→ Ludzie stale żyjący na wodzie potrafią odczytywać stopnie mokrości, odróżniają opad od oprysku (zjawiska unoszenia pyłu wodnego przez wiatr) czy zroszenia (osadu wynikającego z kondensacji pary). Arabowie błotni w delcie rzek Tygrys i Eufrat, Irak, fot. Wilfred Thesiger, 1950, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ House Around a Pond, design: CENTRALA, 2022.
→ People who live permanently on water can read degrees of wetness, distinguish between precipitation and spray (the phenomenon of water dust being lifted by the wind) or dew (sediment resulting from the condensation of vapor). Marsh Arabs in the delta of the Tigris and Euphrates rivers, Iraq, photo: Wilfred Thesiger, 1950, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Utagawa Hiroshige, Ciesząc się chłodem wieczoru w korycie rzeki w Shijō (Shijogawara yusuzumi), z serii Słynne miejsca w Kioto (Kyoto meisho no uchi), ok. 1834, Art Institute of Chicago, Clarence Buckingham Collection, domena publiczna.
→ Koreańczyk w kapeluszu z natłuszczonego papieru, chroniącym od deszczu, fot. nieznany, 1935, Narodowe Archiwum Cyfrowe.
↑ Utagawa Hiroshige, Enjoying the Evening Cool on the Riverbed at Shijō (Shijogawara yusuzumi), from the series Famous Places in Kyoto (Kyoto meisho no uchi), ca. 1834, Art Institute of Chicago, Clarence Buckingham Collection, public domain.
→ A Korean man wearing a hat made of oiled paper, which protects from the rain. Photo: unknown, 1935, National Digital Archives.
↑ Choć ostatni lądolód północnoeuropejski wycofał się z terenów dzisiejszej Polski 12 tys. lat temu, parametry fundamentów tutejszej architektury wciąż są nośnikiem pamięci o nim. Lądolód zostawił po sobie akumulowane w czasie transgresji i recesji warstwy glin, żwirów i piasków, zbite ciężarem kilometrowej warstwy lodu, co dziś ułatwia nam fundamentowanie budynków. Mapa zlodowaceń, za: William Bourke Wright, The Quaternary Ice Age, London 1914.
↑ Although the last Northern European ice sheet retreated from the area of present-day Poland twelve thousand years ago, the parameters of the foundations of local architecture still bear traces of its influence. The ice sheet left behind layers of clay, gravel, and sand, accumulated during transgressions and recessions, compacted by the weight of a kilometre-thick layer of ice. These layers facilitate the laying of building foundations today. Glaciation map, from: William Bourke Wright, The Quaternary Ice Age, London 1914.
↑ Pradawne doliny rzek polodowcowych, które powstawały podczas cofania się lądolodu. Ze względu na „pamięć krajobrazu” przy ekstremalnych zjawiskach pogodowych takich jak powódź wody często odnajdują stare koryta. Rycina, autor nieznany, 1903, z archiwum CENTRALI.
↑ Ancient valleys of glacial rivers, formed during the retreat of the ice sheet. Due to the “memory of the landscape”, during extreme weather events such as floods, water often returns to these old riverbeds. Engraving, author unknown, 1903, from the CENTRALA archive.
↑ Zmienność kropli deszczu podczas opadu. Iza Tarasewicz, studium do instalacji Deszcz prezentowanej na wystawie Amplifikacja natury w Pawilonie Polskim na 16. Międzynarodowej Wystawie Architektury – La Biennale di Venezia, 2018.
↑ Variability of raindrops during rainfall. Iza Tarasewicz’s study for the installation Rain presented at the exhibition Amplifying Nature in the Polish Pavilion at the 16th International Architecture Exhibition – La Biennale di Venezia, 2018.
↑ Gdy w Rzymie padał deszcz, woda dostawała się swobodnie do wnętrza Panteonu przez ogromny oculus. Giovanni Battista Piranesi, przekrój podłużny Panteonu, 1756, domena publiczna, rys. wody: CENTRALA.
↑ Wodozbiór w Łazienkach Królewskich w Warszawie, fot. Bartosz Wronka, 2019.
↑ When it rained in Rome, water freely entered the interior of the Pantheon through the enormous oculus. Giovanni Battista Piranesi, longitudinal section of the Pantheon, 1756, public domain, drawing of water: CENTRALA.
↑ The Water Reservoir in the Royal Łazienki Park in Warsaw, photo: Bartosz Wronka, 2019.
↓ Projekt twierdzy nadrzecznej w Czartorysku nad Styrem, proj. Tadeusz Kościuszko dla Adama Kazimierza Czartoryskiego, 1775, akwarela, Muzeum Książąt Czartoryskich, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie.
↓ Design of a riverside fortress in Chortoryisk on the bank of the Styr River, designed by Tadeusz Kościuszko for Adam Kazimierz Czartoryski, 1775, watercolour, Czartoryski Museum, branch of the National Museum in Kraków.
↓ Pod koniec lat 60. XX w. rodzina Hansenów spędzała wakacje w Kaszubskim Parku Etnograficznym im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich. Mapa batymetryczna jeziora pomagała Oskarowi Hansenowi w nawigacji pomiędzy podwodnymi wyspami. Jezioro Wdzydze – orientacyjna mapa osadów dennych, kolorowana odbitka fotograficzna, 1966, z archiwum CENTRALI.
↓ In the late 1960s, the Hansen family spent their holidays in the Kashubian Ethnographic Park named after Teodora and Izydor Gulgowski in Wdzydze Kiszewskie. The bathymetric map of the lake helped Oskar Hansen navigate between underwater islands. Lake Wdzydze, approximate map of bottom sediments, coloured photographic print, 1966, from the CENTRALA archive.
↑ Stawy tarasowe na dziedzińcu ambasady Polski w Phenianie (Pjongjangu), zaprojektowanym przez Alinę Scholtz w 1966 r., po ulewie zbierają deszczówkę, tworząc kilka poziomych wodnych płaszczyzn w obrębie jednej niecki. Makieta na podstawie fotografii archiwalnych: Onimo, 2021, z archiwum CENTRALI.
↑ The terraced ponds in the courtyard of the Polish embassy in Pyongyang, designed by Alina Scholtz in 1966, collect rainwater after a downpour, creating several horizontal water planes within one basin. Model based on archival photographs: Onimo, 2021, from the CENTRALA archive.
↑ Osiedle mieszkaniowe przy ul. Długiej w Warszawie, fot. Zbyszko Siemaszko, 1965, pocztówka Biura Wydawniczego „RUCH”, z archiwum CENTRALI.
↑ Housing estate on Długa Street in Warsaw, photo: Zbyszko Siemaszko, 1965, postcard from the “RUCH” publishing house, from the CENTRALA archive.
Oprysk, pył wodny – zbiór kropli wody porwanych przez wiatr z powierzchni rozległego zbiornika wodnego.
Spray, water dust – water droplets blown by the wind from the surface of a large body of water.
Biała tęcza – tęcza, która tworzy się we mgle. Jest znacznie szersza od zwykłej tęczy, ale ma mniej wyraźne barwy.
White rainbow – a rainbow that forms in fog. It is much wider than a regular rainbow, but has less distinct colours.
Pył diamentowy – opad niewielkich kryształków lodu o formie słupków, blaszek, igiełek. Skrzące się punkciki opadają tak wolno, że sprawiają wrażenie zawieszonych w powietrzu.
Diamond dust – a precipitation of tiny ice crystals in the form of columns, plates, and needles. The sparkling points fall so slowly that they seem to be suspended in the air.
Virga – smugi opadów, które wyparowują przed dotarciem do powierzchni Ziemi.
Virga – streaks of precipitation that evaporate before reaching the ground.
Ćwiczenia Exercises
Ćwiczenia możecie wykonywać samodzielnie lub w grupach. Nie mają z góry określonych rezultatów –ich celem są obserwacja, doświadczenie i zrozumienie różnorodności zjawisk związanych z danym żywiołem. Dzięki spacerowi i kolejnym ćwiczeniom wyostrzycie zmysł obserwacji i zyskacie śmiałość w eksperymentowaniu. Stworzona na koniec makieta dynamiczna będzie zapisem Waszych doświadczeń i instrumentem do dalszych badań.
You can do the exercises individually or in groups. They do not have predetermined outcomes – their goal is to observe, experience, and understand the diversity of phenomena related to a given element. Thanks to the walk and subsequent exercises, you will sharpen your sense of observation and gain boldness in experimenting. The dynamic model created at the end will become a record of your experiences and an instrument for further research.
Dynamic model Makieta dynamiczna
Polejcie wodą obiekty o różnych formach i fakturach. Zaobserwujcie, jak woda je obmywa, spływa po nich, zbiera się w zagłębieniach oraz kiedy się przelewa. Sprawdźcie, na ile jesteście w stanie kierować spływem wody przez manipulowanie obiektem. Możecie modyfikować jego formę, by stworzyć w nim koryto lub nieckę. Odnotujcie, jak różne rodzaje i szerokości dna wpływają na przepływ wody oraz kiedy tworzą się wiry lub zastoiska. Po wykonaniu obserwacji wody płynącej po obiekcie możecie przeprowadzić dalsze eksperymenty: testować lepkość i gęstość wody, jej nasiąkanie, parowanie, wytrącanie się w postaci wilgoci, zamarzanie, odwilż. Nie zapomnijcie o erozji, niszczącej sile wody, oraz wyporności umożliwiającej dryfowanie po jej powierzchni. Pracujcie z różnymi obiektami, wybierając takie, które pozwalają wodzie na swobodny przepływ, a nie zamykają ją w formie. Eksperymentujcie tak długo, aż zaobserwujecie fenomen, który wywoła w Was zadziwienie. W końcowym projekcie odnieście się do tego zjawiska i stwórzcie makietę dynamiczną, która pozwoli innym pełniej go doświadczać.
Pour water over objects with various forms and textures. Observe how the water washes over them, flows down them, gathers in depressions, and when it overflows. Check how much you can direct the flow of water by manipulating the object. You can modify its form to create a channel or basin in it. Observe how different types and widths of the bottom influence the water flow and when swirls or stagnation occur. After making observations of the water flowing over the object, you can conduct further experiments: test the viscosity and density of the water, its absorption, evaporation, condensation as moisture, freezing, thawing. Don’t forget about erosion, the destructive force of water, and the buoyancy that allows for drifting on its surface. Work with various objects, choosing those that allow water a free flow and don’t close it in a form. Experiment until you observe a phenomenon that surprises you. In the final project, refer to this phenomenon and create a dynamic model that will allow others to experience it.
Narzędziownik
Jak pogłębić doświadczenie pracy z żywiołami? Jak przekuć zebrane obserwacje w narzędzia projektowe? W tej części dzielimy się sposobami na budowanie oddolnych odpowiedzi na skutki zmiany klimatu w najbliższym otoczeniu. Podpowiadamy, jak zostać wodnym ogrodnikiem. Dzięki cyrkulacji wody donica z roślinami wodnymi nie tylko zwiększa bioróżnorodność w naszym sąsiedztwie, ale również wpływa na lokalny mikroklimat. Nawiązując do wcześniejszego ćwiczenia, pokazujemy także różne sposoby na tworzenie łańcuchów deszczowych.
Toolbox
How can we deepen our experience of working with the elements? How can we transform our gathered observations into design tools? In this section, we share ways to develop grassroots responses to the effects of climate change within our immediate surroundings. We offer tips on how to become a water gardener. Through the circulation of water, a planter with aquatic plants not only increases biodiversity in our neighbourhood, but also influences the local microclimate. Referring to the previous exercise, we also show various ways to create rain chains.
ogrodnikiem?
Donicę z roślinami wodnymi można założyć na balkonie, w ogródku lub na osiedlowym podwórku. To nic trudnego! Najlepiej to zrobić po tak zwanych zimnych ogrodnikach, czyli ostatnich przymrozkach w połowie maja.
1. Poszukaj donicy. Sprawdzi się pojemnik o średnicy około 110 cm i wysokości 45 cm. Jeśli używasz starej betonowej donicy, warto ją najpierw uszczelnić – zatkać otwory i zabezpieczyć powierzchnię za pomocą hydroizolatu. Donicę umieść na podstawce – będzie ją łatwiej wypoziomować, a zimą nie przemarznie od gruntu. Nie stawiaj jej w pełnym słońcu, bo spowoduje to nadmierne parowanie wody.
2. Pozyskaj rośliny ze szkółki roślin wodnych. Nigdy nie przenoś roślin z naturalnych siedlisk – pamiętaj, że wiele gatunków jest pod ochroną!
3. Na dno donicy wsyp 5 litrów keramzytu, 10 litrów piasku i 20 litrów ziemi bez torfu. Obsadź ziemię roślinami, które zakorzeniają się w gruncie. Zalej donicę 80 litrami wody pobranej ze stawu lub jeziora, w którym rosną inne rośliny wodne, czyli hydrofity. Dzięki nim wiemy, że woda jest „żywa”, pełna mikroorganizmów. Wodę wlewaj przez sito lub delikatnie oblewaj spód miski, tak by nie powstał silny strumień – to grozi mieszaniem się warstw w donicy i wypłynięciem keramzytu. Dodaj rośliny pływające.
How do I become a water gardener?
You can put a pot with water plants on your balcony, in the garden, or in the courtyard of your housing estate. It’s not hard! It’s best to do it after the ‘Ice Saints’, the last frost in mid-May.
1. Look for a pot. We recommend a container around 110 cm in diameter and 45 cm tall. If you’re using an old concrete planter, you ought to seal it first – plug the openings and secure the surface with hydrolysate. Place the planter on a stand – it will be easier to level, and in the winter it will not freeze from the ground. Don’t place it in direct sunlight, because this will cause too much water to evaporate.
2. Get your plants from water plant nurseries. Never take plants from natural environments – remember that many species are protected!
3. At the bottom of the pot pour five litres of expanded clay aggregate, ten litres of sand, and twenty litres of peat-free soil. Choose plants that will take root in the soil. Fill the pot with eighty litres of water from a local pond or river where there are other water plants, or hydrophytes. They show that the water is ‘alive’, full of microorganisms. Pour the water through a sieve or gently onto the bed of the bowl, so that the stream is not too strong – otherwise the layers in the pot could mix and the clay aggregate could flow out. Add floating plants.
4. Wrzuć kilka szyszek olszy, by zmienić odczyn wody – wyeliminuje to larwy komarów. Bądź cierpliwy. Po obsadzeniu błoto przez kilka dni będzie się klarować. Przez pierwsze dwa tygodnie dolewaj wody jeziornej lub deszczówki. Później możesz używać deszczówki, ewentualnie kranówki.
5. Obserwuj swoją donicę, bo czasem wymaga pielenia. W przypadku rozrostu glonów zbierz ich nadmierną ilość i dodaj żywą rozwielitkę, dla której glony stanowią najsmaczniejszy pokarm.
6 W listopadzie przygotuj donicę na zimę. Nie spiesz się z tym, bo rośliny muszą dostać sygnał z zewnątrz, by hibernować. Wylej wodę, pozostawiając glebę mokrą i błotnistą. Następnie wsyp i ubij liście, na przykład lipy, kasztanowca czy olchy (unikaj liści dębowych). Przysyp liście warstwą ziemi, by nie wywiewał ich wiatr, oraz gałązkami iglaków.
7. W kolejnym sezonie opróżnij donicę z liści i zalej glebę z uśpionymi roślinami wodą jeziorną.
4. Throw in a few black alder cones to change the pH of the water –this eliminates mosquito larvae. Be patient. After putting in the mud, it will take a few days to clarify. For the first two weeks pour in lake or rain water. Later, you can use rain or tap water.
5. Observe your pot, because sometimes it needs weeding. If kelp should grow, remove the excess and add live daphnia, for which kelp is the tastiest of food.
6 In November, prepare the planter for winter. Take your time, because the plants need a signal from the outside to hibernate. Pour out the water, leaving wet, muddy soil. Then pour in and tamp down leaves, such as linden, chestnut or alder (avoid oak leaves). Pour a layer of earth over the leaves so the wind won’t blow them away; add coniferous branches.
7. In the next season, empty the pot of leaves and pour lake water on the soil with hibernating plants. Enjoy your hydrobotanical habitat for another season!
↑ Wazy na wodę, projekt rekonstrukcji rabat wodnych w modernistycznych prefabrykowanych donicach prowadzony przez CENTRALĘ i Aleksandrę Kędziorek od 2018 r. Rośliny wodne filtrują stojącą wodę i pomagają utrzymać ją w czystości. Fot. Simone De Iacobis, 2024.
↑ Water vases. Reconstruction project of water flower beds in modernist prefabricated planters led by CENTRALA and Aleksandra Kędziorek since 2018. Aquatic plants filter standing water and help keep it clean. Photo: Simone De Iacobis, 2024.
Grzybień biały (Nymphaea alba), inaczej nenufar lub lilia wodna, to rdzenny gatunek europejski, dziś chroniony. „Roślina nimf” (Nymphaea) była wykorzystywana w tradycyjnej medycynie, także jako afrodyzjak.
The white water-lily (Nymphaea alba), or white nenuphar, is a native European species that is now protected. The ‘plant of nymphs’ (Nymphaea) has been used in traditional medicine, and also as an aphrodisiac.
Rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) zanurzony pod powierzchnią wody natlenia ją i tworzy ostoję dla drobnych zwierząt wodnych (na jego łodygach składają jaja małe ważki).
The coontail (Ceratophyllum demersum) lives under the surface of the water, oxygenating it and creating shelter for small water creatures (small dragonflies lay their eggs on its stems).
Osoka aloesowata (Stratiotes aloides) zimuje na dnie stawu. Wynurza się wiosną, gdy woda zaczyna się ogrzewać, i wystawia nad jej powierzchnię sztywne, ostre liście.
The water pineapple (Stratiotes aloides) hibernates at the bottom of a pond. It emerges in spring, when the water begins to heat, leaving stiff, sharp leaves on the surface.
Strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia) zawdzięcza nazwę kształtowi liści. Pod wodą tworzy jadalne bulwy korzeniowe.
The arrowhead (Sagittaria sagittifolia) owes its name to the shape of its leaves. Under the water it creates edible root bulbs.
Rzęsa drobna (Lemna minor) pokrywa zbiornik wodny gęstym kożuchem i wymaga częstego pielenia. Lubują się w niej kaczki.
The common duckweed (Lemna minor) covers a water planter with a thick skin and needs frequent pruning. Ducks are fond of it.
Salwinia pływająca (Salvinia natans), czyli paproć wodna, nie ma korzenia –jego funkcję pełni jeden z liści zanurzonych pod powierzchnią wody.
The floating fern (Salvinia natans) has no roots – this function is served by one of the leaves below the water’s surface.
Rdestnica pływająca (Potamogeton natans) kwitnie nad wodą, ale kwiat opada pod jej powierzchnię, gdy pojawiają się owoce. W przenoszeniu nasion pomagają ryby i ptaki wodne.
The floating pondweed (Potamogeton natans) blooms on the water, but the flower falls beneath its surface when its fruit appear. Fish and water birds help to carry its seeds.
Marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia) przypomina czterolistną koniczynę. W Polsce pod ścisłą ochroną, w wielu miejscach na świecie służy za pożywienie i lekarstwo.
The European waterclover (Marsilea quadrifolia) looks like a four-leaf clover. In Poland it is under strict protection, while in many places in the world it serves as food and medicine.
↑ Rysunek Mariusza Tarkawiana z książki Atlas wszystkich mieszkańców, dzięki uprzejmości Fundacji Puszka.
↑ Drawing by Mariusz Tarkawian from the book Atlas of All Inhabitants, courtesy of the Puszka Foundation.
Łańcuch deszczowy to nie tylko abstrakcyjne ćwiczenie. Może towarzyszyć nam na co dzień jako element architektury zamieszkiwanego przez nas budynku.
Dzięki niemu woda opadowa sprowadzana z rynny dachowej w dół jest widoczna i lepiej słyszalna.
Łańcuch deszczowy pozwala nam na jej obserwację i pełniejsze doświadczanie podczas każdego deszczu.
A rain chain is not just an abstract exercise. It can be a part of our everyday life as an element of the archi tecture of the building we inhabit. Thanks to it, rain water channelled down from the roof gutter is made visible and more audible. A rain chain allows us to observe the water and expe rience it more fully during every rainfall.
↑ Ilustracje: Karolina Borucka, 2024.
↑ Illustrations by Karolina Borucka, 2024.
siewka – siąpiąca rzęsistymi krótkotrwałymi falami
[shyevka] – a fine yet dense, intense brief rainfall
kapanina – pokrapiający drobny deszczyk, kroplisty, słychać osobne krople
[kāpaneena] – a fine dribbling rain, a mizzle
siekawica – chlastający deszcz przy dużym wietrze
[shyekavitsa] – a whipping rain with strong wind
chlapanina – pluszczący deszcz, rozchlapujący mokre powierzchnie
[khlapaneena] – a long heavy splashing rain, a pelter
dżdża – bezgłośny, drobniutki rozpylony deszczyk
[dzhjah] – a silent, very fine mist-like rain, a drizzle
ulewa – jednostajnie szumiący obfity deszcz
[ulēva] – a downpour
trzaskawica – nawałnica piorunowa
[tshaskavitsa] – a rainstorm with distant thunder
↖ Iza Tarasewicz, studium do instalacji Deszcz prezentowanej na wystawie Amplifikacja natury w Pawilonie Polskim na 16. Międzynarodowej Wystawie Architektury – La Biennale di Venezia, 2018.
↖ Iza Tarasewicz’s study for the installation Rain presented at the exhibition Amplifying Nature in the Polish Pavilion at the 16th International Architecture Exhibition – La Biennale di Venezia, 2018.
Subtelne przejście
A very nuanced shift
Z Hansem Ibelingsem rozmawia Aleksandra Kędziorek
Hans Ibelings in conversation with Aleksandra Kędziorek
↑ Warszawskie mokradła – wizja nawodnionej Warszawy, w której odtworzona sieć hydrologiczna reguluje mikroklimat miasta i otwiera je na dynamiczne przepływy. Proj. CENTRALA, 2018, fot. Michał Matejko.
↑ Warsaw Wetlands – a vision of a hydrated Warsaw in which the recreated hydrological network regulates the city’s microclimates and opens them up to dynamic flows. Project: CENTRALA, 2018, photo: Michał Matejko.
Zapytam najpierw o słownictwo. Czytałam Pana książkę Modern Architecture: A Planetary Warming History, ale oglądałam też wykłady, które poprzedziły jej powstanie. Zauważyłam, że zmienił Pan sposób formułowania poruszanych tam kwestii. Najpierw projekt dotyczył historii globalnego ocieplenia, a potem pojawiło się słowo „planetarne”. Dlaczego jest ono istotne?
Termin „zmiana klimatu” jest zbyt neutralny. Nie oddaje destrukcyjnego wpływu działalności człowieka na środowisko. „Globalne ocieplenie” też mi nie odpowiadało. Słowo „globalne” brzmi abstrakcyjnie, a ja potrzebowałem czegoś bardziej precyzyjnego. Pracując nad książką, uświadomiłem sobie, że tak naprawdę mówimy o planecie, skorupie ziemskiej, na której toczy się cała nasza działalność i gdzie istnieje życie. Wybrałem słowo „planetarne”, ponieważ w książce kładę nacisk na to, jak obraz i idea planety kształtowały myślenie architektów od XIX wieku. Uznałem, że najlepiej oddaje istotę problemu.
Publikacja dała możliwość ponownego przyjrzenia się niektórym projektom. Jakie przykłady znanych budynków okazały się najbardziej uderzające,
Let me ask you first about vocabulary. I have read your book Modern Architecture: A Planetary Warming History, but I also watched the lectures you gave while working on it. I noticed that you changed the way you formulated its theme. At first, the project was about the history of global warming, and then you started using the word ‘planetary’. Why is this word relevant?
The term ‘climate change’ is too neutral. It does not reflect the destructive impact of human activity on the environment. I didn’t like the term ‘global warming’ either. The word ‘global’ sounds abstract, and I needed something more specific. While working on the book, I realised it really is about the planetary aspect – the crust of the planet that we are talking about –that’s where all our activities take place and where all life is situated. I decided to use the word ‘planetary’ because my book emphasises how the image and idea of the planet have shaped the thinking of architects since the 19th century. I thought the word ‘planetary’ was the best way to make this point. The book provided an opportunity to revisit some of the projects. What examples of famous buildings did you
gdy spojrzał Pan na nie przez pryzmat historii ocieplenia planety?
Było ich wiele, bo to zupełnie inny sposób patrzenia na architekturę. Dotarło do mnie, że za abstrakcyjnymi projektami Miesa van der Rohe kryje się głęboka więź z naturą. Ich czyste, geometryczne formy na pozór ignorują otoczenie. Teraz dostrzegam, jak ważny był dla niego ten aspekt i jak bardzo wpływał na jego twórczość. Przyznam się do czegoś wstydliwego. Przez długi czas nie zauważałem, że w willi Tugendhatów w Brnie, tuż obok salonu, jest oranżeria. A przecież to kluczowy element całego projektu, choć nie wiadomo do końca, kto wpadł na ten pomysł – być może sami klienci. To jeden z projektów, który zmienił moje myślenie. Myślę, że również w przypadku Le Corbusiera często pomija się planetarny aspekt jego twórczości. Mógłbym tak wymieniać bez końca, bo niemal każdy architekt, którego badałem, miał w sobie tę wrażliwość. Weźmy Bruno Tauta, który w Architekturze alpejskiej pokazał planetę unoszącą się w przestrzeni kosmicznej. Odkrywanie tych mniej widocznych powiązań jest dla mnie fascynujące. Po publikacji książki trafiłem na kolejne projekty i zebrałem już około czterdziestu, które na pewno znajdą się w drugim wydaniu. Jednym z pominiętych przeze mnie przykładów są pałace lodowe budowane pod koniec XIX wieku w Montrealu. Teraz dostrzegam związek efemerycznych lodowych konstrukcji z Blur Building pracowni Diller i Scofidio + Renfro, który jest niczym innym jak mgłą i kropelkami wody. Żałuję, że wcześniej nie wpadłem na temat budowania z wody. Powinienem był, zwłaszcza że mieszkam w Montrealu.
find most striking when you looked at them anew through the lens of the planetary warming history?
There were many, as it is a different way of looking at architecture. I realised that behind Mies van der Rohe's abstract designs there was a deep connection with nature. Their pure, geometric forms were seemingly in opposition to the landscapes. Now I see how important landscape was for the architect and how it informed all his work. I will tell you something embarrassing. For a long time, I didn't realise there was a greenhouse in the Tugendhat villa in Brno, next to the living room. And yet, it is an essential element of the whole project, even though it is unclear who came up with it, I think maybe the client. This is one of the projects that changed my perspective. I also think Le Corbusier's work is often overlooked in terms of its planetary applications. I could go on endlessly, as almost every architect I have studied had this sensibility. Take Bruno Taut, who depicted the planet floating in space in his Alpine Architecture. I find the more implicit connections most fascinating to disentangle.
After I published the book, I came across more examples and have already collected about forty that could be included in the second edition. One project I missed was the construction of ice palaces in Montreal in the late nineteenth century. Now, I see that there is a beautiful link between those ephemeral ice structures and the Blur Building by Diller Scofidio + Renfro, which is nothing but fog and water droplets. I wish I had come across the theme of building with water sooner – I should have because I live in Montreal.
↑ Basen z wodą przepływającą dzięki modelunkowi niecki pozwala doświadczyć każdego z dziewięciu typów nurtu: wartkiego po obrzeżu (rynna), łagodnego (płań), laminarnego (ploso z głębiną), powracającego (odchyłka), stagnującego (zastoisko), przyspieszonego (zwężka), rwącego (bystrze nad wypłyceniem), wznoszącego (głęboczek), wsteczno-wirowego (pławisko). Proj. CENTRALA, 2024.
↑ Pool with Flowing Water, thanks to the modelling of its basin, allows one to experience one of nine types of currents: rapid along the fringe (channel), gentle (shallow), laminar (deep pool), reversing (flow deviation), stagnant (backwater), accelerated (narrowing), rapid (shallow with a fast current), rising (deep spots), swirling countercurrent (turbulent pool). Design: CENTRALA, 2024.
Książka wydobywa na światło dzienne postacie, które były dotąd pomijane. Spojrzenie z planetarnej perspektywy pozwoliło na zbudowanie nowych narracji i wskazanie prekursorów niektórych idei czasem o wiele wcześniej w historii, niż moglibyśmy przypuszczać. Ciekawym przykładem jest Georg Perkins Marsh i jego dzieło Człowiek i natura z 1864 roku. Okazuje się, że idea antropocenu, którą uznajemy za całkiem nową, sięga w rzeczywistości XIX wieku. Co było dla Pana największym odkryciem?
Marsh jest z pewnością niezwykle interesujący. Kiedy po raz pierwszy czytałem jego książkę, pomyślałem: wow, komuś udało się zebrać te wszystkie informacje w tak dziwnym momencie – w Stanach Zjednoczonych trwała przecież wojna secesyjna. Świetnym przykładem jest też Wladimiro Acosta i jego wcześnie wykształcona świadomość wpływu światła słonecznego na nowoczesną architekturę. Próbował znaleźć sposoby na wykorzystanie światła, a jednocześnie ochronę domów przed przegrzaniem. Pracował nad tym już w latach 30. XX wieku, ale ponieważ działał w Ameryce Południowej, nie zyskał takiej widoczności, jak osoby, które zapoczątkowały podobne prace w Stanach Zjednoczonych w latach 50. Uderzyła mnie też kwestia skali. Sporo miejsca poświęca Pan w książce takim projektom jak tamy czy elektrownie wodne. To wielkoskalowe przedsięwzięcia, w których wyraźnie widać destrukcyjny wpływ architektury na krajobraz. Z drugiej strony przywołuje Pan Bernarda Rudofsky’ego i jego Architekturę bez architektów, która w pozytywny sposób opisuje ingerencję w ziemię na mniejszą skalę. Pisze Pan nawet, że architektura powstająca
The book brings to light some overlooked figures. Looking from a planetary perspective has enabled the creation of new narratives and identifying the precursors of ideas that are sometimes far more rooted in history that we might think. An interesting example is George Perkins Marsh and his 1864 work Man and Nature. It turns out that the idea of the Anthropocene, which we consider quite new, actually dates back to the 19th century. What was the biggest discovery for you?
Marsh is certainly super interesting. When I first read his book, I thought: Wow, someone was able to bring all this information together at the strange moment – it was still the Civil War in the United States. Wladimiro Acosta and his very early awareness of the impact of sunlight on modern architecture is another example. He was trying to find ways to harness the benefits of sunlight and at the same time to protect houses from overheating. Acosta was already working on this in the 1930s, but due to his geographical location in South America, he was less visible than some of the individuals who initiated similar work in the United States in the 1950s. I was also struck by the question of scale. You dedicated a large part of the book to terraforming projects that involve dams or hydropower plants. In these large-scale projects, the destructive effect of architecture on the landscape is clearly visible. On the other hand, you also refer to Architecture Without Architects by Bernard Rudofsky, who described smaller-scale land interventions in a positive way. You even note that the architecture created in the so-called traditional societies Rudofsky studied and described is
↑ Pawilon deszczy pomaga doświadczyć zróżnicowania siedmiu typów opadów, ich odmiennych rytmów i kształtów. Struktura, w której woda opadowa to okresowy komponent formy architektonicznej, pozwala cieszyć się deszczem. Jest medium zjawisk hydrologicznych we wszystkich możliwych skalach – od kropel do układów, w których niebo styka się z ziemią. Pawilon nie chroni przed deszczem, ale organizuje dźwiękowe, wizualne i dotykowe doświadczenie obiegu wody. Proj. CENTRALA, 2018, fot. Michał Matejko.
↑ Rain Pavilion helps one experience the diversity of seven types of rainfall, their distinct rhythms and forms. The structure, in which rainwater is a periodic component of the architectural form, allows for enjoying the rain. It is a medium for hydrological phenomena at all possible scales – from raindrops to systems where the sky meets the earth. The pavilion does not offer protection from the rain, but rather organises the sonic, visual, and tactile experience of the water cycle. Design: CENTRALA, 2018, photo: Michał Matejko.
w tzw. społeczeństwach tradycyjnych, którą Rudofsky bada i opisuje, jest zazwyczaj częścią krajobrazu: jest w ziemię wkopana, w niej wydrążona, wtapia się w nią lub z niej wyłania.
Bardzo podoba mi się to zestawienie, którego sam nie dokonałem – minimalnej ingerencji w krajobraz opisanej przez Rudofsky'ego i moich wielkoskalowych tam. Myślę, że kluczowa jest skala. Dopóki projekty są niewielkie, jak argumentowali Rudofsky i wcześniej na przykład Erwin Anton Gutkind, to wydaje się, że jest zachowana równowaga. Tracimy ją w przypadku ogromnych projektów. Skala ma znaczenie. Mieszkam w Montrealu, w prowincji Quebec, która czerpie energię odnawialną z hydroelektrowni. Ich destrukcyjny wpływ na krajobraz jest szokujący.
Może chodzi o to, by wypracowywać różne rozwiązania o mniejszej skali zamiast szukać jednego uniwersalnego? Przywołuje Pan wiele projektów, które nie walczą z naturą, a przeciwnie – współpracują z nią, a to ważny element działalności Centrali. Poznał Pan ich twórczość na Biennale Architektury w Wenecji w 2018 roku, gdy w Pawilonie Polskim prezentowali wystawę
Amplifikacja natury. Wyobraźnia planetarna architektury w epoce antropocenu. Ciekawią mnie pańskie wrażenia z tej wystawy.
Byłem zachwycony! Podoba mi się to, co robi Centrala, czyli subtelne przechodzenie do zupełnie innego sposobu myślenia o architekturze poprzez dostrzeganie jej związków z opadami deszczu, światłem zmieniającym się o zmierzchu itd. Nie nazwałbym tego mniejszą skalą, to po prostu inna perspektywa. W działalności Centrali cenię to, że pokazują, jak różnorodnie
usually integrated with the landscape: dug in, carved out, merging with, or emerging from the land.
I really like this connection –one that I hadn’t made myself –between the minimal interventions in the landscape described by Rudofsky and my large-scale dams. It is mostly about the scale. As long as a project remains small, as Rudofsky, and earlier Erwin Anton Gutkind, argued, there seems to be a balance. As soon as it becomes one of these enormously large projects, it becomes unbalanced and out of control. Scale matters. I live in Montreal, in Quebec, a region that uses renewable energy thanks to all the hydroelectric dams. When you see how destructive those dams are to the landscape, it is shocking. Maybe it is more about finding different solutions on a smaller scale rather than looking for a universal one? You highlight many projects that do not fight against nature but, on the contrary, collaborate with it – a principal that is an important part of Centrala’s work. You met them at the 2018 Venice Architecture Biennale, where they presented the exhibition Amplifying Nature: A Planetary Imagination of Architecture in the Anthropocene in the Polish Pavilion. I am curious about your impressions of this show. I was very enthusiastic about it! I love what Centrala is doing, which is a very nuanced shift towards a different way of thinking about architecture by considering its relationship to rainfall, the changing light at dusk, etc.
I wouldn’t call it a smaller scale; it is just a different perspective. What I appreciate about Centrala’s work is that they show that there are different ways of reading everything that surrounds us and being more
można interpretować otaczającą nas rzeczywistość i jak zachować uważność na inne formy życia, by tworzyć architekturę, która – moim zdaniem – jest udana, choć niedoceniana, zwłaszcza w porównaniu z dorobkiem innych współczesnych twórców zajmujących się ekologią. To subtelne podejście zasługuje na większą uwagę. I mówię to zupełnie szczerze, a nie dlatego, że mój tekst znajdzie się w tej publikacji. W książce przywołuje Pan jeden projekt, który miałam przyjemność współtworzyć z Centralą – interwencję w pawilonie barcelońskim. Co było w niej interesującego?
Przyglądając się różnym interwencjom w tym pawilonie, zauważyłem, że sporo z nich próbuje wpłynąć na nasze postrzeganie tego kultowego budynku. Czasem wystarczy zmienić drobny szczegół, żeby zobaczyć go w zupełnie innym świetle. Przywracając lilie wodne do pawilonu, Centrala zwróciła uwagę na niuanse, które były kluczowe w projekcie Miesa van der Rohe i Lilly Reich. Ten aspekt był często pomijany przez historyków architektury, którzy zazwyczaj skupiali się na czystych formach, materiałach czy wkomponowaniu klasycznej rzeźby w projekt architektoniczny. Rola żywej materii w basenie czy donicach przed budynkiem nie była tak dokładnie analizowana. To po prostu piękna interwencja. I choć nie jest skromna, to jest w niej pewien rodzaj skromności – ingerencja jest tak subtelna, że wiele osób może jej nawet nie zauważyć. Co innego, gdy pokrywa się cały budynek białą płytą, żeby zrobić z niego model w skali 1:1 – to też był ciekawy projekt, trudno było go przegapić.
mindful of other life forms in order to create an architecture that, I think, is successful, although at the same time still undervalued if you compare it with the work of more contemporary figures who are dealing with ecology. This very nuanced take deserves more attention – and I am not just saying this because my text will be included in this booklet, I mean it.
In the book, you also included one project I had the pleasure of co-creating with Centrala – the intervention in the Barcelona pavilion. What was it about this project that interested you?
Looking at the various interventions in the Barcelona pavilion, I noticed that there are quite a few that are trying to change our perception of this iconic building – and changing just a little thing allows us to see it in a different way. By bringing the lilies back to the pond, Centrala has drawn attention to the nuance that was essential for the project of Mies van der Rohe and Lilly Reich. This aspect has been largely overlooked in the history of architecture, which has traditionally focused on the pavilion’s pure forms, the materials used, and the incorporation of a classical sculpture into the architectural design. The role of living matter in the pond or the planters in front of the building has not been as extensively studied. This is just a very beautiful intervention, and although it is not really modest, there is a certain modesty in making an interference that I think many people will not even notice. It is different when you cover the whole building with white board to make it into a model, 1:1 scale. That was also an interesting project, but that is something nobody will miss.
Widział Pan interwencję Centrali na różnych etapach, prawda?
Tak, widziałem ją na samym początku, w 2022 roku, i wtedy… no cóż, widać było spalone liście.
A potem rok później i rośliny wyglądały jeszcze gorzej…
Tak, to była ważna lekcja dla nas wszystkich. W pierwszym roku lilie wyglądały marnie, ponieważ Fundacja Miesa van der Rohe potrzebowała czasu, żeby pozbyć się chloru z wody. Opiekują się kultowym budynkiem, który jest licznie odwiedzany przez turystów, a ci oczekują, że pawilon będzie zawsze wyglądał tak samo. Jeśli wprowadza się naturę, trzeba jej pozwolić żyć własnym rytmem i zgodzić się na to, że nie zawsze będzie się miało nad wszystkim kontrolę. Teraz lilie mają się o wiele lepiej, bo w wodzie nie ma chloru, a w pawilonie pojawiło się mnóstwo nowych gości, na przykład kaczki.
To pocieszające. Czy zostały te same rośliny?
Większość z nich. Basen w pawilonie, który został odbudowany w latach 80., jest znacznie płytszy niż w pierwotnym projekcie. Dla niektórych roślin te warunki okazały się zbyt trudne, ale inne gatunki się przyjęły. Do nich dostosowaliśmy pierwotny zamysł –początkowo wszystkie lilie miały być białe, ale teraz mają kwiaty w różnych kolorach. To proces. Interwencja Centrali, opisana w Pana książce, wpisuje się w szerszy trend, który polega na włączaniu natury w proces projektowania. Myśląc o ewentualnym rozszerzeniu książki, czy dostrzega Pan jakieś inne inicjatywy, które reprezentują podobne podejście?
Ważnym ruchem jest Zoöp, który polega na budowaniu nowych modeli międzygatunkowej współpracy w organizacjach. Dołączył do niego Nieuwe Instituut
You saw the intervention by Centrala at different stages, didn’t you?
Yes, I saw it at the very beginning, in 2022, and then… well, you could see the burnt leaves… And then a year later, and the plants looked even worse…
Yes, it was an important lesson for all of us. The first year, the lilies looked poorly because the Mies van der Rohe Foundation needed time to remove the chlorine from the water. They take care of the iconic building that is visited in large numbers by tourists, and these tourists expect the pavilion to always look the same. If you introduce nature, you have to let it follow its own rhythm and accept that you won’t always be in control. Now the lilies are doing much better because there is no chlorine in the water, and there are many new visitors to the pavilion, including ducks. That’s a relief. And the plants are the same?
Most of them. The pool in the pavilion, which was rebuilt in the 1980s, is much shallower than in the original design. For some plants, these conditions were too difficult, but other species blossomed. To these, we have adapted the original idea – initially, we only wanted white lilies, but now there are flowers in different colours. It is a process. Centrala’s intervention, as you described in your book, is part of a wider trend of incorporating nature into the design process. Thinking about a possible extension of the book, do you see any other initiatives that represent a similar approach?
An important movement is Zoöp, which is a new model of interspecies collaboration in organisations. For instance, the New Institute in Rotterdam has become one. Its staff decided to have a spokesperson for life forms other than humans. They are really addressing
Rotterdamie. Jego pracownicy postanowili, że w instytucie będzie działał rzecznik form życia innych niż ludzkie. Podchodzą do tematu wielowątkowo: wycofują mięso ze stołówki, zwracają też uwagę na obecność owadów w budynku i nie tępią ich bezmyślnie. We wszystkim, co robią, biorą pod uwagę byt nie-ludzki. Można tego nie zauważyć, patrząc na sam budynek. Rośnie teraz wokół niego więcej roślin niż wcześniej, ale nie rzuca się to w oczy i nie jest jakoś szczególnie eksponowane. Dochodzimy do etapu, w którym zrównoważony rozwój, ekologia i inne podobne pojęcia, których używamy, nie muszą być już reklamowane, żeby stać się integralną częścią naszego bycia w świecie. A bycie w świecie obejmuje projektowanie, choć to tylko jeden z aspektów, nie najważniejszy.
the issue on a fundamental level: by getting rid of meat in the restaurant, or by paying attention to the presence of insects in the building and no longer automatically killing them off. Everything they do takes the morethan-human into consideration. You might not notice this when looking at the building itself. There are more plants growing around it than before, but this is not something that’s heavily advertised. We are getting to a stage where sustainability, ecology and all other related terms no longer need to be advertised in order to become an integral part of how we exist in the world. And existing in the world includes design, although it is just one aspect and not the most important.
↑ Rośliny wodne w pawilonie Miesa van der Rohe i Lilly Reich w Barcelonie. Lilie wodne przywrócone do pawilonu zgodnie z oryginalnym projektem w ramach interwencji artystycznej CENTRALI (kuratorka: Aleksandra Kędziorek) w 2022 r. zagościły już w nim na stałe. Fot. Anna Horolets, 2024.
↑ Aquatic plants in the Mies van der Rohe and Lilly Reich pavilion in Barcelona. Water lilies restored to the pavilion according to the original design as part of CENTRALA’s artistic intervention (curator: Aleksandra Kędziorek) in 2022 have already become a permanent fixture. Photo: Anna Horolets, 2024.
CENTRALA. Zeszyty ćwiczeń / CENTRALA: Exercise Books
Część 2: Woda / Part 2: Water
Publikacja powstała w ramach projektu Modelowanie miasta. Dynamika różnorodnej przestrzeni Fundacji Bęc Zmiana współfinansowanego przez m.st. Warszawa. / The publication was created as part of the Modelling the City. The Dynamics of Diverse Space project of the Bęc Zmiana Foundation, co-financed by the City of Warsaw.
Autorzy / Authors:
Małgorzata Kuciewicz, Simone De Iacobis Redakcja merytoryczna / Editing: Aleksandra Kędziorek Redakcja językowa i korekta / Copyediting and proofreading: Ewa Dąbrowska (eKorekta24), Aleksandra Kędziorek Tłumaczenie / Translation: Łukasz Mojsak Projekt graficzny i skład / Graphic design and typesetting: Zofka Kofta
Kroje pisma / Fonts: Uncut Sans (UNCUT.wtf), Stix Two Sans (by Tiro Hiperworks)
Wydawca / Publisher: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana
ul. Mokotowska 65/7 00-533 Warszawa www.beczmiana.pl www.sklep.beczmiana.pl
Druk / Printing: Read Me ul. Olechowska 83, 92-403 Łódź Nakład / Printrun: 600 egz. / copies
© Fundacja Bęc Zmiana & authors
Wydanie I / Edition I Warszawa / Warsaw 2024
ISBN: 978-83-66082-25-0
PUBLIKACJA BEZPŁATNA / FREE PUBLICATION dostępna również online / also available online: www.beczmiana.pl/modelowanie
partnerzy / partners
