CENTRALA Zeszyty ćwiczeń Exercise books
Światło Light
Warszawa / Warsaw 2024
↑ Jan Heweliusz, Selenographia: sive Lunae Descriptio (Selenografia, lub Opisanie Księżyca), 1647, domena publiczna.
↑ Johannes Hevelius, Selenographia, sive Lunae Descriptio (Selenography, or A Description of the Moon), 1647, public domain.
Wstęp
„Człowiek musi otulić się wizją, zbudować dom z pozornej formy i stabilności, znieruchomienia. W przerażeniu chaosem zaczyna od rozpostarcia parasola między sobą a wiecznym chaosem. Potem maluje spód swojego parasola jak firmament. Następnie paraduje, żyje i umiera pod swoim parasolem. Przekazany potomkom, parasol staje się kopułą, sklepieniem, a ludzie w końcu zaczynają czuć, że coś jest nie tak“.
To fragment eseju Chaos in poetry D. H. Lawrence’a. Zacytował go Jean-Baptiste Joly, dyrektor Akademie Schloss Solitude, gdy w 2015 roku po raz pierwszy opowiedzieliśmy mu o koncepcji architektury chronobiologicznej. Mówiąc o niej, mamy na myśli architekturę, która zamiast izolować nas od otoczenia wzmacnia poczucie bycia częścią cyklicznych zdarzeń: rytmów dnia i nocy, pór roku, zjawisk atmosferycznych i astronomicznych. Pomaga kalibrować naszą uważność na zmiany, świadomie zamieszkiwać świat i dostrzegać różnorodne, często zanikające zjawiska: rytmy dobowe i okołodobowe, cykle księżycowe czy trzecią porę dnia.
By projektować z żywiołami i lepiej je rozumieć, szukamy notacji dla zja-
Introduction
“Man must wrap himself in a vision, make a house of apparent form and stability, fixity. In his terror of chaos, he begins by putting up an umbrella between himself and the everlasting chaos. Then he paints the underside of his umbrella like a firmament. Then he parades around, lives, and dies under his umbrella. Bequeathed to his descendants, the umbrella becomes a dome, a vault, and men at last begin to feel that something is wrong.”
This is a fragment from D.H. Lawrence’s essay “Chaos in Poetry”, quoted by Jean-Baptiste Joly, the director of Akademie Schloss Solitude, when we first discussed the concept of chronobiological architecture with him in 2015. By this, we refer to architecture that, instead of isolating us from our surroundings, strengthens our sense of connection to cyclical phenomena: the rhythms of day and night, the seasons, atmospheric and astronomical occurrences. It helps to attune our awareness to these changes, allowing us to inhabit the world consciously and perceive various, often elusive phenomena: circadian and ultradian rhythms, lunar cycles, and even the “third time of day”.
wisk ulotnych: światła zmieniającego się w ciągu dnia i roku, oraz ciemności, która ma różne oblicza. Zastanawiamy się, jak przedstawiać je w sposób dynamiczny, a nie statyczny. Kreślimy rytmy jako wykresy sinusoidalne, a trajektorie ciał niebieskich przedstawiamy za pomocą eliptycznych orbit. Dla cykli pór roku rysujemy helisy, a dla cyrkulacji wody – większe i mniejsze pętle. Czasami wybieramy pierścień, a czasami torus, aby przedstawić cyrkularność. Ale jak przedstawić na rysunku lub w makiecie oscylacje, przepływy i pływy? Jak uwidocznić za pomocą linii złożoność i ogrom zjawisk, w które wikła nas architektura?
Prowadzimy obserwacje terenowe. Świadome zamieszkiwanie świata oznacza dla nas umiejętność odczytania pory dnia z własnego cienia czy pory roku z konstelacji na niebie. Architektura może wspomagać czytanie wyglądu nieba, a tym samym przyrodniczych zmian, które się na nim obrazują. Woda zawieszona w przestrzeni rozprasza, pochłania, załamuje lub odbija promienie słoneczne i wywołuje malownicze efekty. Zniekształcenia tarczy Słońca ujawniają niewidoczne uwarstwienia atmosfery, jej budowę, rozkład temperatur i gęstości powietrza. Kolory chmur informują o mroźności powietrza w górnych warstwach atmosfery (obłoki srebrzyste) lub jego suchości nad miastem (blask alpejski). Dostrzegamy niuanse światła odksiężycowego i odczytujemy z nich, w którym momencie cyklu lunarnego się znajdujemy. Podczas spacerów zmierzchowych spoglądamy w przeciwną stronę do zachodu Słońca – pojawiający się na horyzoncie cień Ziemi pomaga nam budować poczucie jedności z planetą.
Obserwujemy, jak słońce w ciągu dnia oświetla miasto. Promienie słoneczne napotykają na swojej
To design with the elements and understand them better, we seek a notation for ephemeral phenomena: for light that shifts throughout the day and across the seasons, and for darkness, which has many guises. We contemplate how to represent these dynamically, not statically. We depict rhythms as sine waves and trace the trajectories of celestial bodies through elliptical orbits. For the cyclical progression of the seasons, we draw helixes, and for the circulation of water – loops of varying sizes. Sometimes we choose a ring, sometimes a torus, to represent circularity. But how can we depict oscillations, flows, and tides in a drawing or model? How can we use lines to visualise the complexity and vastness of the phenomena that architecture entwines us with?
We conduct field observations. For us, consciously inhabiting the world also means possessing the ability to discern the time of day from the length and direction of our shadows or to determine the season from the constellations above. Architecture can facilitate this reading of the sky and, therefore, an awareness of the natural changes reflected in it. Water suspended in the atmosphere scatters, absorbs, refracts, or reflects the sun’s rays, creating picturesque effects. Distortions of the solar disc reveal the invisible layers of the atmosphere, its structure, temperature gradients, and air density. The colours of clouds inform us about the freezing temperatures in the upper atmosphere (noctilucent clouds) or the dryness of the air over the city (alpenglow). We perceive the nuances of moonlight and deduce from them our position within the lunar cycle. During twilight walks, we gaze in the direction opposite the setting sun – the Earth’s shadow rising on the horizon helps
↑ Szare słońce (1967) Isamu Noguchiego odzwierciedla przekonanie artysty, że rzeźba powinna odpowiadać siłom i formom natury. The Isamu Noguchi Foundation and Garden Museum, New York.
↑ Isamu Noguchi’s Grey Sun (1967) embodies the artist’s conviction that sculpture should be a harmonious reflection of the forces and forms found in nature. The Isamu Noguchi Foundation and Garden Museum, New York.
drodze bryły architektoniczne, terenowe i roślinne, które odpowiadają za przesuwanie się i zasięg cieni. Materiały wykorzystane do budowy miasta różnie się nagrzewają, a powstające kontrasty termiczne wprowadzają powietrze w ruch. Nocą, gdy miasto się wystudza, materiały oddają ciepło i powietrze nagrzewa się od podłoża. Znając różne odpowiedzi termiczne materiałów, możemy je świadomie zestawiać i w ten sposób projektować mikroklimaty – oddolne odpowiedzi na zmiany klimatyczne w naszym najbliższym otoczeniu.
us cultivate a sense of unity with the planet.
We observe how the sun illuminates the city throughout the day. Sunlight, in its course, encounters architectural forms, the terrain, and vegetation, all of which influence the movement and extent of shadows. The materials used to construct the city heat up at varying rates, and the resulting thermal contrasts set air in motion. At night, as the city cools, these materials release their stored heat, and the air is warmed from below. By understanding the diverse thermal properties of materials, we can consciously combine them to design microclimates – grassroots responses to climate change in our immediate surroundings
Simone De Iacobis Małgorzata Kuciewicz
Spisała i zredagowała: Aleksandra Kędziorek
Simone De Iacobis Małgorzata Kuciewicz
Compiled and edited by Aleksandra Kędziorek
Esej wizualny
Visual Essay
↑ Dźantar Mantar to obserwatorium astronomiczne w New Delhi z 1724 r. Instrumenty terenowe, które Isamu Noguchi nazwał „użyteczną rzeźbą, bezużyteczną architekturą”, dają użytkownikom możliwość doświadczenia bezmiaru wszechświata za pomocą własnych ciał. Fot. Simone De Iacobis, 2016.
↑ Jantar Mantar, an astronomical observatory built in New Delhi in 1724, features a collection of architectural instruments that Isamu Noguchi described as “useful sculpture, useless architecture”. These structures offer visitors a unique opportunity to engage with the vastness of the universe through embodied experience. Photo: Simone De Iacobis, 2016.
↑ Cień Ziemi pojawiający się naprzeciwko wschodu i zachodu Słońca uwidacznia ruch obrotowy naszego globu. Niektórzy, obserwując to zjawisko, doświadczają tzw. efektu oglądu, czyli poczucia jedności z planetą. Fot. Małgorzata Kuciewicz, 3 czerwca 2023, godz. 20.40.
→ Zniekształcenie tarczy słońca pokazuje uwarstwienie atmosfery, jej budowę oraz rozkład temperatur i gęstości powietrza, które zwykle nie są widoczne gołym okiem. Fot. Simone De Iacobis, 25 lipca 2024, godz. 5.15.
↑ Earth’s shadow, cast in opposition to the rising and setting sun, visually demonstrates the planet’s rotation. Observing this phenomenon, some experience the “overview effect”, a profound sense of oneness with Earth. Photo: Małgorzata Kuciewicz, 3 June 2023, 8:40 PM.
→ The distortion of the sun’s disc reveals the intricate layering of Earth’s atmosphere, its complex structure, and the distribution of temperature and air density, typically invisible to the naked eye. Photo: Simone De Iacobis, 25 July 2024, 5:15 AM.
↓ Biała tęcza powstaje we mgle, jest znacznie szersza od zwykłej tęczy i pozbawiona wyraźnych efektów barwnych. Fot. Šime Barešcić, 2019, Flickr, domena publiczna.
↓ A white rainbow, formed within fog, appears much broader than a traditional rainbow and lacks the vibrant colours of its counterpart. Photo: Šime Barešić, 2019, Flickr, public domain.
↓ Światło zodiakalne to poświata ukazująca się na nocnym niebie w pasie przebiegającym wzdłuż ekliptyki (zodiaku). Jego najjaśniejszy obszar –przeciwblask – znajduje się naprzeciwko Słońca. Étienne Léopold Trouvelot, The Trouvelot Astronomical Drawings, 1881–1882, Crystal Bridges Museum of American Art, Bentonville, Arkansas, domena publiczna.
↓ Zodiacal light is a faint glow along the ecliptic (the zodiacal band) in the night sky. Its most luminous region, known as the gegenschein, appears opposite the sun. Étienne Léopold Trouvelot, The Trouvelot Astronomical Drawings, 1881–1882, Crystal Bridges Museum of American Art, Bentonville, Arkansas, public domain.
↑ Kościoły służyły za sekretne obserwatoria astronomiczne dekadę po śmierci Galileusza. W 1655 r. Giovanni Domenico Cassini obliczył i zaprojektował meridian (linię południkową) w bazylice św. Pietroniusza w Bolonii, by określić długość roku słonecznego. Giovanni Domenico Cassini, La meridiana del tempio di S. Petronio: tirata e preparata per le osservazioni astronomiche l'anno 1695, 1695, Bibliothèque nationale de France, domena publiczna.
→ Wzór rozgwieżdżonego nieba – detal fresku Giotta z kaplicy Scrovegnich w Padwie, 1305. Grafika: Kalina Soska, 2024.
↑ In the decade following Galileo’s death, churches became clandestine astronomical observatories. In 1655, within the Basilica of San Petronio in Bologna, Giovanni Domenico Cassini calculated and designed a meridian line to precisely determine the length of the solar year. Giovanni Domenico Cassini, La meridiana del tempio di S. Petronio: tirata e preparata per le osservazioni astronomiche l'anno 1695, 1695, Bibliothèque nationale de France, public domain.
→ The pattern of the starry sky – detail of Giotto’s fresco from the Scrovegni Chapel in Padua, 1305. Image: Kalina Soska, 2024.
↑ Od XVI w. w podparyskim Montreuil uprawy otaczano „murami owocowymi”. Mury, których w latach 70. XIX w. było ponad 600 km, w nocy oddawały skumulowaną w ciągu dnia energię słoneczną i tworzyły odpowiedni mikroklimat dla hodowanych roślin. Pocztówka, początek XX w., Wikimedia Commons, domena publiczna.
↑ Szklarnie takie jak The Case w Chatsworth projektu Josepha Paxtona (1838) to ewolucja „murów owocowych” – powstałe dzięki dodaniu przeszkleń do murów akumulują ciepło na dłużej. Fot. Daderot, 2016, Wikimedia Commons, domena publiczna.
↑ Beginning in the 16th century, the practice of encircling crops with “fruit walls” became common in Montreuil, located just outside of Paris. By the 1870s, these walls extended for over 600 kilometres and their surfaces radiated stored heat throughout the night to create a nurturing microclimate for the cultivated plants within. Postcard, early 20th century, Wikimedia Commons, public domain.
↑ Greenhouses, such as Joseph Paxton’s 1838 design for The Case at Chatsworth, represent an evolution of the “fruit wall” concept. By incorporating glazing into the walls, these structures can capture and retain solar heat for extended periods. Photo: Daderot, 2016, Wikimedia Commons, public domain.
↑ Dom-ogród stworzony przez Costantino Nivolę i Bernarda Rudofsky’ego w 1950 roku w amerykańskim Amagansett miał pokoje otwarte na niebo i solarium. Okładka „The Architectural Record”, kwiecień 1952, Fondazione Costantino Nivola.
↑ The innovative house-garden conceived by Costantino Nivola and Bernard Rudofsky in 1950 in Amagansett, New York featured rooms open to the sky and a sun-oriented space. Cover of The Architectural Record, April 1952, Fondazione Costantino Nivola.
↑ Baldachim osłania łóżko na czas snu. Dzięki temu pozostali użytkownicy tej samej przestrzeni, np. rośliny i zwierzęta, mogą dalej korzystać ze światła. Dom Uphagena w Gdańsku, fot. nieznany, 1916/1923, Bildarchiv Foto Marburg.
↑ A canopy, drawn around the bed at night, provides privacy for sleep while allowing other inhabitants of the space – plants and animals, for instance – to continue benefiting from the available light. Uphagen House in Gdańsk, photographer unknown, 1916/1923, Bildarchiv Foto Marburg.
↑ Białe polichromie w pierwotnie niezelektryfikowanym domu letnim Oskara i Zofii Hansenów w Szuminie przechwytują światło o zmierzchu i świcie. Fot. Anna Zagrodzka, 2018.
↑ The white polychrome surfaces within Oskar and Zofia Hansen’s summer house in Szumin, originally built without electricity, effectively capture the subtle light of dusk and dawn.
Photo: Anna Zagrodzka, 2018.
↑ Spłaszczony obraz intensywności białego światła Słońca uchwycony przez Solar Dynamics Observatory, 2022. NASA/SDO, zespoły badawcze AIA, EVE i HMI, Wikimedia Commons, domena publiczna.
↑ A flattened image of the intensity of the sun’s white light, captured by the Solar Dynamics Observatory in 2022. NASA/SDO, AIA, EVE, and HMI science teams, Wikimedia Commons, public domain.
↑ Skala Bortle’a służy do pomiaru zanieczyszczenia nieba światłem. Fot. European Southern Observatory / P. Horálek, M. Wallner, 2022, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Blask Ziemi (światło popielate) to poświata widoczna na nieoświetlonej części Księżyca, pochodząca ze światła słonecznego odbitego od ziemskiej atmosfery. Monitorowanie zmienności tej poświaty pomaga śledzić albedo Ziemi, ważny wskaźnik globalnego ocieplenia. Fot. Bautsch, 2023, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ The Bortle scale is used to measure light pollution in the sky. Photo: European Southern Observatory / P. Horálek, M. Wallner, 2022, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Earthshine (ashen glow) is a faint illumination visible on the unlit portion of the Moon. This phenomenon results from sunlight reflected from Earth’s atmosphere. Monitoring variations in earthshine helps track our planet’s albedo, an important indicator of global warming. Photo: Bautsch, 2023, Wikimedia Commons, CC BY.
↓ Ilustracja z podręcznika astronomii Thoinota Arbeau z 1582 r. pokazuje, jak stworzyć zegar słoneczny za pomocą dłoni. Compot et manuel calendrier suivant la correction ordonnée par le pape Gregoire XIII, composé par Thoinot Arbeau, 1582, Bibliothèque nationale de France, domena publiczna.
↓ An illustration from Thoinot Arbeau’s 1582 astronomy textbook demonstrates how to create a sundial using your hand. Compot et manuel calendrier suivant la correction ordonnée par le pape Gregoire XIII, composé par Thoinot Arbeau, 1582, Bibliothèque nationale de France, public domain.
↓ Zegar słoneczny w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego zaprojektowany przez Wojciecha Jastrzębowskiego w 1828 r. za pomocą tzw. kompasu polskiego, urządzenia służącego do budowy zegarów słonecznych na dowolnych powierzchniach. Jastrzębowski wykonał go na prawdopodobnie najstarszym głazie narzutowym w Warszawie. Narodowe Archiwum Cyfrowe.
↓ The sundial in the University of Warsaw Botanical Garden, designed by Wojciech Jastrzębowski in 1828 using a “Polish compass”, a device for constructing sundials on any surface. Jastrzębowski made it on what is probably the oldest erratic boulder in Warsaw. National Digital Archives.
↑ Intihuatana (w języku keczua: „tarcza wiążąca słońce") w Machu Picchu to rytualny kamień związany z zegarem astronomicznym Inków. Inkowie wierzyli, że kamień utrzymuje Słońce na swoim miejscu podczas jego rocznej wędrówki po niebie. W południe równonocy Słońce znajduje się nad kamieniem i nie rzuca cienia. Fot. Jordan Klein, 2005, Wikimedia Commons, CC BY (fragment).
↑ Intihuatana (Quechua for “hitching post of the sun”) in Machu Picchu is a ritual stone associated with the Incas’ astronomical clock. The Incas believed that the stone held the sun in place during its annual journey across the sky. At noon on the day of the equinox, the sun stands directly above the stone and casts no shadow. Photo: Jordan Klein, 2005, Wikimedia Commons, CC BY (detail).
Cień Ziemi – cień planety padający na atmosferę podczas świtu i zmierzchu. Jest widoczny nad horyzontem jako ciemne pasmo zwieńczone różowym „rąbkiem” przeciwzorzy.
Earth’s shadow – the shadow our planet casts on its atmosphere at dawn and dusk. It appears as a dark band above the horizon, crowned with a pink “rim” of the antitwilight arch.
Śreżoga – promienie słoneczne przeświecające przez warstwę mgły, dymu lub zapylonego powietrza albo smugi światła widoczne zza chmur w porze zmierzchowej.
Crepuscular rays – sunbeams that shine through a layer of fog, smoke, or dusty air. They can also appear as streaks of light visible from behind clouds at twilight.
Światło popielate – blask
Ziemi odbity od nienasłonecznionej części tarczy Księżyca. Poświata jest szczególnie dobrze widoczna w fazie cienkiego sierpa.
Earthshine – the glow of Earth reflected from the unlit part of the Moon’s disc. Also known as ashen glow, it is especially visible during the crescent phase.
Iskrzenie, mruganie –migotanie światła z gwiazd lub naziemnych źródeł światła, często w formie pulsacji. Za mruganie odpowiada refrakcja (załamywanie) światła w uwarstwieniach termicznych powietrza.
Twinkling, scintillation –the flickering of light from stars or terrestrial light sources, often appearing as pulsations. It is caused by the refraction (bending) of light in the thermal layers of air.
Ćwiczenia Exercises
Ćwiczenia możecie wykonywać samodzielnie lub w grupach. Nie mają z góry określonych rezultatów –ich celem są obserwacja, doświadczenie i zrozumienie różnorodności zjawisk związanych z danym żywiołem. Dzięki spacerowi i kolejnym ćwiczeniom wyostrzycie zmysł obserwacji i zyskacie śmiałość w eksperymentowaniu. Stworzona na koniec makieta dynamiczna będzie zapisem Waszych doświadczeń i instrumentem do dalszych badań.
You can do the exercises individually or in groups. They do not have predetermined outcomes – their goal is to observe, experience, and understand the diversity of phenomena related to a given element. Thanks to the walk and subsequent exercises, you will sharpen your sense of observation and gain boldness in experimenting. The dynamic model created at the end will become a record of your experiences and an instrument for further research.
Dynamic model
Z dostępnych pod ręką materiałów stwórzcie makietę dynamiczną do obserwowania zjawiska światłocienia. Makieta ma Wam pomóc doświadczać zmienności światła i cienia w czasie – nie chodzi o zilustrowanie Waszych wcześniejszych wyobrażeń na ich temat, ale stworzenie narzędzia, które w drodze eksperymentów pomoże Wam zaobserwować coś nowego. Skupcie się nie na wyglądzie makiety, lecz na jej oddziaływaniu. Doświadczenia opierajcie na różnych proporcjach światła i cienia. Możecie światło przesiewać, odbijać, zabarwiać, matowić, odcinać. Możecie pracować w świetle słonecznym, księżycowym, sztucznym oraz w ciemności. Działajcie z myślą o procesach rozłożonych w czasie, zjawiskach przejściowych i cyklicznych (np. rytm dnia i nocy, rytm pór roku). Eksperymentując, nie bójcie się porażki. Praca metodą prób i błędów to trening uważności. Gdy zaobserwujecie coś, co pobudzi Wasz zmysł zachwytu, wykorzystajcie to jako punkt wyjścia do stworzenia finalnej dynamicznej kompozycji.
From the materials available at hand, create a dynamic model for observing the phenomenon of chiaroscuro. This model should help you experience the variability of light and shadow over time – it’s not about illustrating your prior conceptions about them, but about creating a tool that, through experimentation, will help you observe something new. Focus not on the model’s appearance, but on its effect. Base your experiments on varying proportions of light and shadow. You can filter light, reflect it, colour it, diffuse it, cut it off. You can work in sunlight, moonlight, artificial light, and darkness. Work with a focus on processes that unfold over time, on transient and cyclical phenomena (e.g., the rhythm of day and night, the rhythm of the seasons). While experimenting, don’t fear failure. Working by trial and error is a training in mindfulness. When you observe something that awakens your sense of wonder, use that as a starting point for creating the final dynamic composition.
Narzędziownik
Jak pogłębić doświadczenie pracy z żywiołami? Jak przekuć zebrane obserwacje w narzędzia projektowe? W tej części dzielimy się sposobami na budowanie oddolnych odpowiedzi na skutki zmiany klimatu w najbliższym otoczeniu.
Pokazujemy katalog rozwiązań architektonicznych, które pozwalają na manipulowanie światłem i cieniem, a przez to wspierają budowanie osobistych mikroklimatów. Zachęcamy do kąpieli słonecznych, cieniowych i księżycowych oraz obserwacji zwierząt zmierzchowych i nocnych.
Toolbox
How can we deepen our experience of working with the elements? How can we transform our gathered observations into design tools? In this section, we share ways to develop grassroots responses to the effects of climate change within our immediate surroundings. We present a catalogue of architectural solutions that allow us to manipulate light and shadow, thereby supporting the creation of personalised microclimates. We encourage engaging in sunbathing, seeking shade, and basking in moonlight, as well as observing crepuscular and nocturnal animals.
Osłony przeciwsłoneczne to elementy architektoniczne takie jak daszki, ścianki, żaluzje lub nieruchome „łamacze światła” (brise-soleil). Rzucają na elewacje twarde cienie.
Sunscreens are architectural elements such as canopies, screens, louvers, or fixed “light breakers” (brise-soleil). They cast hard shadows on facades.
Migotki to odbicia światła od powierzchni wody widoczne na powierzchniach architektonicznych. Dodatkowo rozjaśniają przestrzeń.
Shimmers are reflections of light from water surfaces, visible on architectural surfaces. They further brighten the space.
Doświetlacze to jasne płaszczyzny (np. biały żwir), które odbijają światło i doprowadzają je do zacienionych pomieszczeń.
Illuminators are bright surfaces (e.g. white gravel) that reflect light and direct it into shaded spaces.
Zasłony przepuszczają światło, ale blokują widok. Dyskretki odcinają go na poziomie wzroku.
Curtains transmit light but block the view. Café curtains block sight at eye level.
Rozpraszacz to materiał dyfuzyjny o gładkiej, półprzezroczystej powierzchni. Zmiękcza światło i zmniejsza jego odblaski.
Diffusers are translucent materials with a smooth surface. They soften light and reduce glare.
Cieniówki to tekstylia (np. tkanina o luźnym splocie) lub plecionki (np. panel z wikliny), które filtrują światło i zapewniają łagodny, jednorodny cień.
Shade cloth are textiles (e.g. loosely woven fabric) or wickerwork (e.g. wicker panels) that filter light and provide soft, uniform shade.
Zaciemniacze to płaszczyzny odcinające światło, zapewniające mrok.
Blackouts are surfaces that block light, ensuring darkness.
↑ Ilustracje: Karolina Borucka, Zofka Kofta, 2024. ↑ Illustrations: Karolina Borucka, Zofka Kofta, 2024.
Kąpiele słoneczne rozgrzewają i pobudzają ciało. Podczas upałów można je zastąpić spacerami cieniowymi. Warto je odbywać w różnych rodzajach światła i cienia – w świetle przesianym, smugach śreżogi lub tańczących cieniach komorebi (to w japońskiej tradycji światło słoneczne przesączające się przez drzewa). Nocą można praktykować kąpiele księżycowe, które mają uspokajające i wychładzające działanie.
Sunbathing warms and invigorates the body. During hot weather, one can opt for walks in the shade. It is worthwhile to experience these walks in various kinds of light and shadow – in dappled light, crepuscular rays, or the dancing shadows of komorebi (which in Japanese tradition refers to sunlight filtering through trees). At night, one can practice moon bathing, which has a calming and cooling effect.
← Kąpiel słoneczna. Szkoła na świeżym powietrzu w Rochester, 1912, Library of Congress, domena publiczna.
↑ Światło przesiane, fot. Jeanmass, 2004, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Śreżoga, fot. Oleksander P., Wikimedia Commons, CC BY.
← Sun bath. Open Air School, Rochester, 1912, Library of Congress, public domain.
↑ Dappled light, photo: Jeanmas, 2004, Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Crepuscular rays, photo: Oleksander P., Wikimedia Commons, CC BY.
↑ Dwie osoby na łodzi w świetle księżyca, z kolekcji widoków stereoskopowych Roberta N. Dennisa, lata 50.–90. XIX w.
→ (Na następnej stronie) Polskie zwierzęta zmierzchowe i nocne, il. Ola Niepsuj, 2019.
↑ Two people on a boat in the moonlight, from Robert N. Dennis’s collection of stereoscopic views, 1850s–90s.
→ (On the next page) Crepuscular and nocturnal animals. Illustration by Ola Niepsuj, 2019.
Dynamika zjawisk ulotnych
The Dynamics of Ephemeral Phenomena
Z Małgorzatą Kuciewicz i Simone De Iacobisem z grupy projektowej
CENTRALA rozmawia
Aleksandra Kędziorek
Małgorzata Kuciewicz and Simone De Iacobis from CENTRALA architecture studio in conversation with Aleksandra Kędziorek
↑ Dom cabrio to przykład architektury chronobiologicznej, która wzmacnia poczucie bycia częścią cyklicznych zjawisk: rytmów dobowych (circadian – np. następowania po sobie dnia i nocy) oraz okołodobowych (infradian – dłuższych od doby, np. sezonowych migracji i hibernacji w przyrodzie, ultradian – krótszych od doby, np. obiegu krwi, zmian hormonalnych), a także pogody. Pomaga świadomie zamieszkiwać świat i kalibrować naszą uważność na zanikające zjawiska i zachodzące w nich zmiany. Diagram pokazuje plan i rzut domu, pierwotne i wtórne pory roku w strefie klimatu umiarkowanego (efekt ruchu obiegowego Ziemi), dobowy rytm światła i ciemności (dzień, noc, zmierzch, świt – efekt ruchu obrotowego Ziemi) oraz kalendarz księżycowy: miesięczny cykl jasnych i ciemnych nocy związany z fazami Księżyca oraz miesięczny cykl przyciągania grawitacyjnego Księżyca związany z jego kursem i położeniem względem Ziemi (miesiąc gwiazdowy). Proj. CENTRALA, 2018.
↑
The Cabrio House exemplifies chronobiological architecture, which strengthens the feeling of being part of cyclical phenomena: circadian rhythms (e.g., the succession of day and night), infradian rhythms (longer than a day, e.g., seasonal migrations and hibernation in nature), and ultradian rhythms (shorter than a day, e.g., blood circulation, hormonal changes), as well as weather patterns. It helps to consciously inhabit the world and calibrate our awareness of disappearing phenomena and the changes taking place within them. The diagram shows the plan and section of the house, the primary and secondary seasons in the temperate climate zone (the effect of Earth’s orbital motion), the daily rhythm of light and darkness (day, night, dusk, dawn – the effect of Earth’s rotation), and the lunar calendar: the monthly cycle of bright and dark nights associated with the phases of the moon, and the monthly cycle of the Moon’s gravitational pull related to its course and position relative to the Earth (sidereal month). Designed by CENTRALA, 2018.
Często powtarzacie, że architektura jest czasownikiem, a żywioły i zjawiska naturalne jej komponentem. Te założenia stoją u podstaw warsztatów, które prowadzicie w Charkowskiej Szkole Architektury (KhSA) i różnych miejscach w Polsce, między innymi w ramach Ogólnopolskich Spotkań Studentów i Studentek Architektury (OSSA). Czym wyróżnia się wasze podejście do architektury?
MK: Postrzegamy architekturę jako dynamiczną siłę. Skupiamy się raczej na tym, jak moderuje przepływy (na przykład mas powietrza), niż na jej formach. Materia budowlana to dla nas część metabolizmu planety. Podczas warsztatów staramy się zaszczepić podobne myślenie u studentów, poruszyć ich wyobraźnię. Najważniejsze jest dla nas, by rozwijać w nich zmysł zachwytu. Uruchamia się on często, gdy projektujemy we współpracy z naturą. Pomaga patrzeć na świat w sposób afirmatywny, dostrzegać w naszym otoczeniu potencjał na przyszłość i nie poddawać się lękom związanym z katastrofą klimatyczną. Dla nas sposobem na stawienie czoła wyzwaniom przyszłości jest wejście w partnerstwo z naturalnymi procesami.
You often say that architecture is a verb, with elements and natural phenomena as its components. This idea forms the foundation of the workshops you conduct at the Kharkiv School of Architecture (KhSA) and on various occasions in Poland, including the Polish Meetings of Architecture Students (OSSA). What distinguishes your approach to architecture?
MK: We see architecture as a dynamic force. Our focus lies in how it moderates flows – air currents, for instance – rather than on its static forms. We consider building materials to be intrinsically linked to the planet’s metabolism. In our workshops, we aim to instil this way of thinking in students, sparking their imagination and, most importantly, cultivating a sense of wonder. This sense often blossoms when we design in collaboration with nature. It fosters an affirmative perspective, allowing us to perceive the potential for the future within our surroundings and resist succumbing to anxieties related to the climate crisis. We believe that embracing a partnership with natural processes is crucial to confronting the challenges that lie ahead.
SDI: W szkołach architektonicznych zwykle uczy się, że istnieje określony moment, w którym budynek jest skończony. Myślenie o architekturze jako czasowniku podważa takie ujęcie.
Architektura jest w ciągłym ruchu – ziemia pod nią się porusza, wiatr ją owiewa, deszcz pada na elewację. Wszystkie te naturalne siły są jej integralną częścią. Architektura nie pozostaje wobec nich bierna, ale może wspierać ich obecność, przyjmować je, współdziałać z nimi. Postrzeganie jej w sposób dynamiczny pozwala jej doświadczać pełniej.
Również wasza praktyka architektoniczna polega na współdziałaniu z żywiołami.
MK: W naszych działaniach odnosimy się do różnorodności zjawisk przyrodniczych. Często prowadzimy poszukiwania etnolingwistyczne – staramy się odzyskać wiedzę zachowaną w języku danego regionu o tym, co jest wokół nas, ale czego nie dostrzegamy, bo nie potrafimy już tego nazwać. Tak powstał Pawilon deszczy, struktura do doświadczania różnorodności opadów. W innych projektach pokazujemy różnorodność pór roku, zjawisk niebnych, siły wiatru. Obecnie pracujemy nad strukturą do doświadczania różnorodności nurtów Wisły, rzeki roztokowej o szczególnym układzie strug wodnych. Zakładamy, że ich zrozumienie pomoże odbiorcom w wyobrażeniu sobie strug powietrznych – prądów, które tworzą termodynamikę miasta. To cała seria projektów pokazujących, z czym możemy się zestroić, na co uwrażliwić, z czego czerpać radość i siłę. Struktura warsztatów, dla których punktem wyjścia są obserwacje terenowe, odzwierciedla wasz sposób pracy. Wy też zaczynacie z pozycji niewiedzy, zanurzacie się w zjawiskach, których nie
SDI: Architecture schools typically teach that a building reaches a definitive point of completion. However, thinking of architecture as a verb challenges this notion. Architecture exists in a state of constant flux – the earth shifts beneath it, winds buffet it, rain lashes its facades. All these natural forces are integral to its being. Rather than remaining passive, architecture can embrace them, accommodate them, and even cooperate with them. This dynamic perspective allows for a more complete experience of architecture.
Your architectural practice also revolves around collaborating with the elements.
MK: Our work engages with the diversity of natural phenomena. We often conduct ethnolinguistic research, seeking to reclaim knowledge embedded within local languages about the nuances of our surroundings – nuances we often overlook simply because we lack the vocabulary to articulate them. This approach led to the creation of the Rain Pavilion, a structure designed to facilitate the experience of precipitation’s diverse forms. Other projects highlight the variety of seasons, sky phenomena, and the power of the wind. Currently, we are developing a structure that will allow people to experience the diversity of the currents of the Vistula River, a braided river with a unique network of channels. We believe that understanding them will help people visualise air currents – the flows that shape a city’s thermodynamics. This series of projects reveals what we can harmonise with, what we can become attuned to, and where we can find sources of joy and strength.
The structure of your workshops, which begin with field observations, mirrors your own working methods. You, too, embrace
↑ W Domu cabrio dzięki ruchomemu dachowi można godzić funkcję ochronną architektury z pragnieniem poczucia ogromu nieba i potrzebą jego kontemplacji, łączyć intymność z poczuciem bycia częścią wszechświata. Proj. CENTRALA, fot. Katarzyna Olechowska, 2018.
↑ In the Cabrio House, the movable roof allows one to reconcile the protective function of architecture with the desire for a sense of the vastness of the sky and the need for its contemplation, combining intimacy with the feeling of being part of the universe. Design: CENTRALA, photo: Katarzyna Olechowska, 2018.
↑ Astronomiczny zodiak jest widoczny na niebie w nierównych okresach. Słońce przebywa najdłużej w gwiazdozbiorze Panny (ok. 44 dni), a najkrócej w gwiazdozbiorze Skorpiona (około 6 dni). Łącznie z Wężownikiem jest 13 konstelacji. Grawerunek stołu, proj. CENTRALA, wystawa Schronienie: dobrostan w Oddziale Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku, 2023.
↑ The astronomical zodiac is visible in the sky for unequal periods. The sun spends the longest time in the constellation Virgo (approx. 44 days) and the shortest in the constellation Scorpio (approx. 6 days). Including Ophiuchus, there are 13 constellations. Engraving of the table, designed by CENTRALA, for the exhibition Shelter: wellbeing at the Ethnography Department of the National Museum in Gdańsk, 2023.
znacie, by powoli odkrywać ich różne aspekty.
MK: Ważne jest trenowanie zmysłu obserwacji. Prawideł związanych ze zjawiskami przyrodniczymi nie da się nauczyć raz na zawsze. Nieustannie można odkrywać coś nowego, trzeba być uważnym obserwatorem. Dla nas bardzo istotny jest kontekst: mieszkamy na Mazowszu, w bioregionie, który kiedyś składał się głównie z mokradeł, a dziś zmaga się z problemem suszy. To, że w naszych projektach chcemy nawadniać architekturę, a woda jest dla nas ważnym komponentem w każdym stanie skupienia, wynika właśnie z rozpoznania lokalnych potrzeb.
SDI: Inspirujące są dla nas tropy historyczne: jak ludzie dawniej współistnieli z żywiołami, jaką rolę odgrywała w tym architektura. Podczas warsztatów omawiamy przykłady z różnych bioregionów. Pokazujemy, że śnieg może być świetnym izolatorem termicznym, z czego korzystano na przykład w tradycyjnej architekturze japońskiej. Przypominamy ukraińskie ziemianki, które wykorzystywały właściwości termiczne ziemi do przechowywana żywności, a także tkaniny stosowane zamiast ścian w ciepłych strefach klimatycznych, by zapewnić lepszą cyrkulację powietrza.
MK: Nasze warsztaty są wyzwaniem, szczególnie dla studentów, którzy już przeszli tradycyjną edukację architektoniczną i znają narzędzia do reprezentacji architektury w sposób statyczny. Wspólnie próbujemy znaleźć notację dla zjawisk ulotnych. Obserwujemy, a później próbujemy przełożyć nasze obserwacje na narzędzia projektowe, które wspierają dynamiczne myślenie o architekturze.
Przejdźmy w takim razie przez strukturę warsztatów.
a starting point of not knowing, immersing yourselves in unfamiliar phenomena to gradually uncover their multifaceted nature.
MK: Cultivating a keen sense of observation is essential. The principles governing natural phenomena cannot be learnt definitively; there is always something new to discover, demanding attentive observation. Context is paramount for us: we live in Mazovia, a bioregion once dominated by wetlands, now grappling with drought. Our focus on irrigating architecture and incorporating water in its various states stems directly from this understanding of local needs.
SDI: We draw inspiration from historical precedents: how people once coexisted with the elements, and the integral role architecture played in that relationship. In our workshops, we explore examples from diverse bioregions. We illustrate how snow can serve as exceptional thermal insulation, as seen in traditional Japanese architecture. We evoke the memory of Ukrainian dugouts, which harnessed the ground’s thermal properties for food preservation, and the use of fabrics in lieu of walls in warmer climates to optimise air circulation.
MK: Our workshops present a challenge, particularly for students steeped in traditional architectural education, who are accustomed to representing architecture in static terms. Together, we strive to develop a notation for ephemeral phenomena. We observe, then translate our observations into design tools that foster a dynamic understanding of architecture. Let’s go over the structure of the workshops then.
SDI: We begin by encouraging participants to venture outdoors and observe
SDI: Najpierw zachęcamy uczestników do wyjścia na zewnątrz i obserwacji zjawisk, będących tematem danych warsztatów. Obserwacje terenowe można wykonać w dowolnym miejscu. Ważne, żeby starać się doświadczać całym ciałem, wszystkimi zmysłami, spojrzeć z nowej perspektywy na to, co nas otacza. Na przykład, uczestnicy warsztatu dotyczącego światła często obserwują, że cienie nie są czarne i jednolite, mogą mieć kolory. Zaczynając obserwację wiatru, wiedzą zwykle, że wiatr ma jakiś kierunek, ale gdy starają się go zanotować, zauważają, że to nie takie proste. Ze spaceru dotyczącego grawitacji wracają z ziemią, z której robią później pierwszy model – żeby ją wybrać, muszą najpierw własnoręcznie zbadać plastyczność różnych rodzajów gleby. Pierwsza część warsztatów jest więc bardzo sensoryczna.
Następnie przechodzimy do dwóch ćwiczeń. Przynajmniej jedno z nich jest inspirowane ćwiczeniami historycznymi, działaniami ważnych dla nas artystów i projektantów. Trzecie, wieńczące warsztaty ćwiczenie – makieta dynamiczna – to podsumowanie procesu. Z obserwacji terenowych i poprzednich ćwiczeń uczestnicy wyciągają to, co było dla nich najbardziej intrygujące.
Kiedy pracują nad makietą dynamiczną, starają się przełożyć swoje doświadczenia na narzędzia projektowe.
MK: Natura jest tak bogata, że warsztatom zawsze towarzyszą nowe odkrycia, a uczestnicy są z nich bardzo dumni. Często zaskakuje nas to, co znaleźli.
SDI: Podam przykład. W 2018 roku prowadziliśmy pierwsze warsztaty w KhSA na temat wody. Przed wyjściem w teren zrobiliśmy krótki wykład, podczas którego pokazaliśmy, że jednym z efektów działania wody jest erozja. Podczas spaceru uczestnicy badali, jak wygląda ona w przestrzeni miejskiej. Na koniec
the specific phenomena explored in the workshop. These field observations can be conducted anywhere. The key is to engage the whole body, all the senses, to gain fresh perspectives on the surroundings. For instance, in the workshop devoted to light, participants often notice that shadows are not merely black and uniform, but can have hues. When they start observing the wind, they usually know that the wind has a direction, but when they try to record it, they see that it is not so simple. From the gravity walk, they return with soil samples, which they then use to create their first model –but first, they must explore the unique plasticity of each soil type with their own hands. This initial phase of the workshop is highly sensory.
Next, we introduce two exercises. At least one of these draws inspiration from historical exercises or practices employed by artists and designers important for us. The final exercise, the dynamic model, serves as a summary of the entire process. Participants distil their most intriguing observations from the field and previous exercises, translating these experiences into design tools as they craft their dynamic model.
MK: The natural world is so rich that new discoveries consistently emerge during the workshops, filling participants with a sense of accomplishment. We are often surprised by their findings.
SDI: To illustrate, in 2018, we conducted our first workshop at KhSA, focusing on water. Before venturing out, we presented a brief lecture highlighting erosion as one of water’s effects. During the field observation, participants explored how erosion manifested itself in the urban environment. Eventually, one group decided to investigate whether erosion could be intentionally programmed, and whether architec-
jedna z grup zdecydowała, że sprawdzi, czy da się erozję zaprogramować i czy architektura, zamiast biernie się jej poddawać, może być w pewnym sensie przez nią projektowana. Podczas pracy nad makietą dynamiczną starali się zrozumieć, w jaki sposób mogą celowo poddawać budynek erozji, by na koniec uzyskać określoną formę.
Co sprawia, że makieta jest dynamiczna, a nie statyczna?
MK: Nie chodzi w niej o zilustrowanie uprzednio przyjętych założeń, ale o stworzenie narzędzia do obserwacji metodą prób i błędów. Materialność makiety nie jest tak ważna jak jej działanie.
SDI: To, co uczestnicy analizują i prezentują na koniec warsztatu, to działanie siły naturalnej na pewną materialność. Robią to w małej skali, w krótkim czasie i za pomocą dostępnych na miejscu środków. Nie mogą pokazać na przykład wietrzenia budynku, które zajmuje 40 lat. Ale nawet w mniejszej skali mogą doświadczyć procesu –przejścia od punktu A do punktu B i bogactwa zdarzeń pomiędzy nimi.
MK: Świetnym przykładem jest makieta stworzona przez grupę, która badała wodoszczelność struktur tworzonych przez zwierzęta, między innymi tam budowanych przez bobry.
SDI: Starali się zrozumieć, jakie rodzaje naturalnych materiałów mogą zatrzymać wodę – co okazuje się nieoczywiste, gdy zaczynasz to samodzielnie testować. Znamy wiele sztucznych, stworzonych przez człowieka materiałów, które mają podobne właściwości, ale niekoniecznie pamiętamy o materiałach naturalnych. Sprawdzenie, że dzięki połączeniu małych pni drzew, patyków i liści można uzyskać całkowicie wodoszczelną tamę, było dla studentów bardzo
ture, rather than passively succumbing to this force, could be designed by it in a certain way. Through their dynamic model, they sought to understand how to deliberately subject a building to erosion to achieve a specific, predetermined form.
What makes a model dynamic, rather than static?
MK: Its aim is not to illustrate preconceived notions, but to create a tool for observation through a process of trial and error. The materiality of the model is secondary to the way it works.
SDI: What participants analyse and ultimately present is the impact of a natural force on a given materiality. This exploration unfolds on a small scale, within a limited timeframe, and using readily available resources. While they cannot, for instance, demonstrate the weathering of a building over forty years, they can still experience the essence of the process – the transition from point A to point B, and the rich tapestry of events that occur in between.
MK: A great example is the model created by a group researching the waterproofing capabilities of animal-built structures, like beaver dams.
SDI: They wanted to understand which natural materials could effectively hold back water –something that’s not immediately obvious when you begin experimenting. We’re familiar with many synthetic, human-made materials with similar properties, but we often overlook natural options. It was a fascinating discovery for them to find that a combination of small tree trunks, sticks, and leaves could create a completely watertight dam. They built a model the size of a shoebox, and even at that scale, the result was impressive.
interesującym doświadczeniem. Zrobili makietę wielkości pudełka po butach, a i tak wrażenie było potężne.
Warsztaty opierają się na wspólnych obserwacjach i eksperymentowaniu, bardzo dużo wnoszą do nich uczestnicy. Czy były jakieś pomysły studentów, które włączyliście do kolejnych warsztatów, lub obserwacje, które z wami zostały i potem znalazły odzwierciedlenie w waszej praktyce projektowej?
MK: To dobre miejsce, żeby podziękować wszystkim uczestnikom. Do warsztatów podchodzą zwykle bardzo entuzjastycznie, co jest ogromnie satysfakcjonujące dla nas jako tutorów. Traktujemy te warsztaty jako laboratorium i dokonane na nich odkrycia często z nami zostają. Niektóre z nich badamy później w pracowni w bardziej systematyczny sposób. Dużo się też uczymy, zwłaszcza kiedy mamy okazję działać ze studentami pierwszych lat, którzy nie są jeszcze przesiąknięci tradycyjnym podejściem do architektury. Kiedy mówimy im, że będziemy tworzyć makiety dynamiczne, czasem przychodzą z odpowiedziami, których nam brakuje. Na przykład studenci KhSA, tworząc makietę pokoju, wymodelowali także kształty cieni i snopów światła – wyszkoleni architekci nigdy by tego nie zrobili, a oni po prostu podążyli za naszą instrukcją, żeby odnotować w makiecie również te ulotne formy.
Inny przykład: w czasie pandemii prowadziliśmy warsztaty online. Zamknięci w domach studenci rozglądali się za wodą w swoim najbliższym otoczeniu. Dostrzegli, że kształty liści roślin stojących na parapatach wynikają z przepływu wody. Są rośliny, których trawy ściągają kroplę desz-
The workshops are based on collaborative observation and experimentation, with participants playing a crucial role. Were there any student ideas that you incorporated into subsequent workshops, or insightful observations that influenced your own design practice?
MK: This is a good opportunity to thank all the participants. Their enthusiasm for the workshops is incredibly rewarding for us as tutors. We view these workshops as a laboratory, and the discoveries made often stay with us. Some we explore further in our studio in a more systematic way. We learn a great deal too, particularly when working with fresh students who haven’t yet adopted traditional approaches to architecture. When we tell them we’ll be creating dynamic models, they sometimes offer solutions we’re lacking. For instance, while creating a room model, students from KhSA included the shapes of shadows and beams of light – something trained architects would never do. They simply followed our instructions to capture these ephemeral forms within the model.
Another example: during the pandemic, we held online workshops. Confined to their homes, students began observing water in their immediate surroundings. They noticed how the shapes of leaves on their houseplants were determined by water flow. There are plants with blades that channel raindrops to their roots, umbrella-like plants, and plants with leaves perforated to withstand heavy monsoon rains. Based on these observations, they created a dynamic model with potted plants: a striking cascade where a stream of water flowed through leaves touching each other.
↑ Model snopów światła, autorzy: Egor Nikolenko, Olga Demydyuk, Nazarii Tserna, warsztaty o świetle, Charkowska Szkoła Architektury, 2023.
↑ Model of light beams, created by Egor Nikolenko, Olga Demydyuk, and Nazarii Tserna during a light workshop at the Kharkiv School of Architecture, 2023.
czu do korzeni, rośliny-parasole oraz takie, których liście mają otwory, żeby nie złamały się podczas intensywnego, monsunowego deszczu. Po tych obserwacjach uczestnicy stworzyli makietę dynamiczną z roślin doniczkowych – spektakularną kaskadę wodną, w której strumień wody przepływał przez stykające się ze sobą liście.
SDI: Czasami studenci podsuwają nam proste narzędzia lub nowe sposoby notacji. W czasie spaceru o wietrze jedna z grup wzięła drewniany patyk i przywiązała do niego nitkę, a następnie podążała za uwidocznionym dzięki temu narzędziu wiatrem i narysowała jego mapę. Teraz często korzystamy z podobnego narzędzia podczas spacerów mikroklimatycznych, opisaliśmy je też w zeszycie ćwiczeń. Innym razem podczas rekonstruowania ćwiczenia Bruna Munariego, które polega na zrzucaniu lekkich obiektów z wysokości i obserwowaniu ich swobodnego lotu, powiedzieliśmy uczestnikom, że ważniejsza od formy lecącego obiektu jest jego trajektoria. Potraktowali to dosłownie i narysowali tylko ją, pomijając obiekt. Powstały piękne, poetyckie rysunki dokumentujące ślady spadania różnych rzeczy. Do kolejnych warsztatów włączyliśmy sugestię, by spróbować zrobić coś podobnego.
MK: Studenci uczą się też trochę od siebie nawzajem. Świetnym ćwiczeniem podczas spacerów jest rysowanie chmur – to jednocześnie trening percepcji, próba złapania ulotnego zjawiska i znalezienia dla niego zapisu. Widzimy, ile to sprawia radości. Przynosimy wtedy też rysunki z poprzednich warsztatów, które służą za inspirację.
SDI: Czasami praca ze zjawiskami naturalnymi przyjmuje nieocze-
SDI: They sometimes devise simple tools or new methods of notation. During a walk exploring wind, a group took a wooden stick, tied a string to it, and then traced the wind’s path by following the string’s movements, ultimately creating a map of the wind. This simple tool has become a regular feature of our microclimate walks, and we’ve even included it in our workbook. On another occasion, we were recreating Bruno Munari’s exercise of dropping light objects from a height and observing their free fall. We instructed the participants to focus on the trajectory of the falling object rather than its form. They took this instruction quite literally, drawing only the objects’ paths and omitting their physical shapes altogether. The results were striking: beautiful, poetic drawings that documented the traces of these falling objects. Inspired by this outcome, we encouraged participants in subsequent workshops to explore similar approaches.
MK: They also learn from one another. Cloud drawing is a wonderful exercise we do on our walks. It helps participants hone their perception, teaching them to capture fleeting moments and find ways to represent them. The joy it brings them is truly rewarding to see. We often bring along drawings from previous workshops to serve as inspiration.
SDI: Sometimes, exploring natural phenomena leads us in unexpected directions. Recently, one group began reflecting on personal memories associated with light. While we never prompted them to delve into their memories, this approach was interesting as it allowed them to bring a personal, multifaceted
wany dla nas obrót. Ostatnio jedna z grup zaczęła się zastanawiać nad osobistymi wspomnieniami dotyczącymi światła. Nigdy nie sugerowaliśmy im pracy ze wspomnieniami, ale był to bardzo ciekawy zabieg, bo dzięki niemu wprowadzili do ćwiczenia osobistą, wielowymiarową perspektywę. Inna grupa podczas warsztatów na temat mikroklimatu pracowała z pamięcią i zapachami. Robią więc krok dalej niż my – nie tylko rozumieją takie procesy jak dynamika parowania wody czy oscylacja światła, ale też łączą je z czymś bardzo osobistym. Zyskują nową wrażliwość, która pomaga im identyfikować się z doświadczanymi zjawiskami.
To dobry sygnał, bo pokazuje, że trenowanie zmysłów obserwacji i zachwytu, o których mówiliście wcześniej, w połączeniu z osobistą wrażliwością może nam pomóc otworzyć się na pełniejsze doświadczanie naszego otoczenia.
MK: Widzimy także pewien wzorzec. Często na początku uczestnicy są zainteresowani szybkimi i spektakularnymi procesami, interesują się działaniem silnych wiatrów lub niszczeniem materii przez wodę, szukają wyrazu dla nieposkromionej potęgi natury. Po pewnym czasie koncentrują się na bardziej subtelnych zjawiskach. Wtedy jesteśmy najbardziej zadowoleni – widzimy, że są makietowo „rozgimnastykowani", tworzą dziesiątki propozycji, a zamiast spektakularnej burzy intryguje ich niepozorny strumień, w którego przepływie zaczynają dostrzegać wiele niuansów.
Podczas warsztatów o świetle zawsze mnie cieszy, gdy na koniec uczestnicy zaczynają zauważać bogactwo ciemności. Najbardziej poruszające było dla nas, gdy studenci KhSA,
perspective to the exercise. Another group, during a workshop focused on microclimates, began exploring memories and scents. They therefore went beyond our initial intentions, not only grasping concepts like the dynamics of water evaporation and the oscillation of light, but also connecting these concepts to deeply personal experiences. They’re developing a new sensitivity that allows them to identify more closely with the phenomena they encounter. This is a good sign, as it demonstrates that cultivating the senses of observation and wonder, as you previously mentioned, coupled with individual sensitivity can facilitate a richer experience of our environment.
MK: We’ve observed a recurring pattern. Initially, participants are often drawn to rapid, dramatic processes – the force of powerful winds, the erosion of matter by water – seeking to express nature’s raw power. However, over time, their focus shifts towards more subtle phenomena. This is incredibly rewarding. We witness their creative awakening in terms of the models as they generate a multitude of ideas, their fascination shifting from a spectacular storm to an unassuming stream, discovering intricate nuances within its flow.
In our workshops devoted to light, it’s always gratifying when participants ultimately recognise the richness of darkness. A particularly poignant moment occurred when students from KhSA, following the full-scale Russian invasion of Ukraine, shared how these workshops helped them come to terms with bomb shelters. They developed a beautiful exercise, “designing darkness”, which we’ve included in our publication.
↑ Skomplikowany cień prostej formy, autorzy: Egor Nikolenko, Olga Demydyuk, Nazarii Tserna, warsztaty o świetle, Charkowska Szkoła Architektury, 2023.
↑ Skomplikowany cień prostej formy, autorki: Sofia Kuzmychova, Anna Usikova, warsztaty o świetle, Charkowska Szkoła Architektury, 2021.
↑ A complex shadow of a simple form, created by Egor Nikolenko, Olga Demydyuk, and Nazarii Tserna during a light workshop at the Kharkiv School of Architecture, 2023.
↑ A complex shadow of a simple form, created by Sofia Kuzmychova, Anna Usikova during a light workshop at the Kharkiv School of Architecture, 2021.
już po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę, powiedzieli nam, że w jakiś sposób dzięki temu zaczęli oswajać się ze schronami. Stworzyli piękne ćwiczenie, które również zamieściliśmy w zeszytach: projektowanie ciemności.
SDI: Lęk przed ciemnością jest dość rozpowszechniony, więc ten temat rezonował też w Warszawie, choć oczywiście tu zestaw lęków, z którymi stykamy się na co dzień, jest nieporównywalnie mniejszy niż w objętej wojną Ukrainie. Na początku warsztatów o świetle mówimy dużo o zanieczyszczeniu światłem i tym, że w miastach nie doświadczamy już ciemności. Jednym z celów warsztatów jest jej ponowne doświadczenie. Wspólnie z uczestnikami zanurzamy się w mroku i obserwujemy tak długo, aż nasze oczy się do niego przyzwyczają – wtedy nawet bardzo wąska strużka światła przenikająca przez żaluzje staje się niesłychanym doświadczeniem.
Bardzo podoba mi się to docenianie niuansów.
MK: Nam również, a najbardziej satysfakcjonujące jest, gdy uczestnicy dzielą się z nami spostrzeżeniem, że po warsztatach zaczęli na co dzień traktować swoje ciała jak instrumenty do obserwacji. Kiedy przemieszczają się po mieście, czują, jakby płynęli przez dynamiczne środowisko. Bo to jest główny cel warsztatów: trenowanie zmysłów obserwacji i zachwytu oraz umiejętności postrzegania miasta w sposób dynamiczny. Dzięki nim będzie nam łatwiej projektować rozwiązania oparte na różnorodności zjawisk naturalnych i przygotować się na niepewną klimatycznie przyszłość.
SDI: Fear of the dark is prevalent, so this theme resonated in Warsaw as well, though the anxieties we face daily here are incomparable to those in war-torn Ukraine. Our light workshops begin by discussing light pollution and how urban environments deprive us of true darkness. Rediscovering darkness is a key objective. We guide participants through an immersive experience in darkness, allowing their eyes to adapt until even the faintest glimmer of light filtering through blinds becomes a profound experience. I truly appreciate this emphasis on nuance.
MK: We do as well. It’s particularly rewarding when participants share that the workshops have inspired them to view their bodies as instruments of observation in their daily lives. They describe moving through the city with a heightened awareness, as if navigating a dynamic environment. This is precisely the workshops’ core aim: cultivating a sense of observation and wonder, and fostering the ability to perceive the urban landscape dynamically. These skills will prove invaluable as we design solutions that embrace the diversity of natural phenomena and prepare for a future shaped by climate uncertainty.
CENTRALA. Zeszyty ćwiczeń / CENTRALA: Exercise Books Część 1: Światło / Part 1: Light
Publikacja powstała w ramach projektu Modelowanie miasta. Dynamika różnorodnej przestrzeni Fundacji Bęc Zmiana współfinansowanego przez m.st. Warszawa. / The publication was created as part of the Modelling the City. The Dynamics of Diverse Space project of the Bęc Zmiana Foundation, co-financed by the City of Warsaw.
Autorzy / Authors:
Małgorzata Kuciewicz, Simone De Iacobis Redakcja merytoryczna / Editing: Aleksandra Kędziorek Redakcja językowa i korekta / Copyediting and proofreading: Ewa Dąbrowska (eKorekta24), Aleksandra Kędziorek Tłumaczenie / Translation: Łukasz Mojsak Projekt graficzny i skład / Graphic design and typesetting: Zofka Kofta
Kroje pisma / Fonts: Uncut Sans (UNCUT.wtf), Stix Two Sans (by Tiro Hiperworks)
Wydawca / Publisher: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana
ul. Mokotowska 65/7 00-533 Warszawa www.beczmiana.pl www.sklep.beczmiana.pl
Druk / Printing: Read Me ul. Olechowska 83, 92-403 Łódź Nakład / Printrun: 600 egz. / copies
© Fundacja Bęc Zmiana & authors
Wydanie I / Edition I Warszawa / Warsaw 2024
ISBN: 978-83-66082-26-7
PUBLIKACJA BEZPŁATNA / FREE PUBLICATION dostępna również online / also available online: www.beczmiana.pl/modelowanie
partnerzy / partners
