Wiatr Wind
↑ Opadanie form. Zapis różnych trajektorii lotu. Wspólny rysunek osób uczestniczących w warsztatach „o wietrze”, Warszawa, 2024.
↑ Falling forms. Record of different flight paths. Joint drawing by participants of the “wind” workshop, Warsaw, 2024.
CENTRALA to warszawskie studio projektowo-badawcze, które prowadzą Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis. Tworzą projekty oparte na badaniach relacji pomiędzy architekturą i procesami przyrodniczymi. Architektura jest dla nich przepływem, a nie statyczną formą, zaś grawitacja, cyrkulacja wody, zjawiska atmosferyczne czy astronomiczne – jej budulcem. W architekturze łączącej intymną, ludzką skalę ze skalą planety widzą narzędzie, które pomaga dostroić się do rytmu otaczającego nas świata.
CENTRALA is a Warsaw-based design and research studio, run by Małgorzata Kuciewicz and Simone De Iacobis, who create projects based on exploring the relationship between architecture and natural processes. For them, architecture is a flow, not merely a static form; and gravity, water circulation as well as atmospheric and astronomical phenomena are its building blocks. CENTRALA see architecture that combines the intimate, human scale with the scale of the planet as a means of tuning us into the rhythm of the world around us.
CENTRALA prezentowała swoje projekty m.in. na Biennale Architektury w Wenecji (2018, 2023), London Design Biennale (2021), Triennale Architektury w Lizbonie (2022), Gwangju Biennale (2023). Od 2017 stale współpracuje z Charkowską Szkołą Architektury.
CENTRALA have presented their projects at the International Architecture in Venice (2018, 2023), London Design Biennale (2021), Lisbon Architecture Triennale (2022), Gwangju Biennale (2023). They have maintained an ongoing partnership with the Kharkiv School of Architecture since 2017.
www.centrala.net.pl
www.centrala.net.pl
CENTRALA Zeszyty ćwiczeń Exercise books
Wiatr Wind
Warszawa / Warsaw 2024
↑ Opadanie form. Warsztaty o wietrze, fot. Simone De Iacobis, 2024.
↑ F alling forms. Wind workshop, photo: Simone De Iacobis, 2024.
Spis treści
Table of Contents
Wstęp
Introduction
9
Esej wizualny
Visual Essay
15
Glosariusz
Glossary
36
Ćwiczenia
Exercises
39
Narzędziownik
Toolbox
51
Powietrze jest architekturą. Air is Architecture. Warszawa mikroklimatów Microclimatic Warsaw Wywiad
Interview
63
71
Wstęp
Introduction
„Zawsze jest coś głęboko poruszającego nie tylko w szumie wiatru w lesie… ale i w jego zmiennym, wodnym przepływie, objawiającym się w ruchach drzew… Młode sosny cukrowe, lekkie i pierzaste niczym wiewiórcze ogony, kłaniały się niemal do samej ziemi, podczas gdy starzy, majestatyczni patriarchowie, których potężne pnie zahartowały się w setkach burz, kołysały się dostojnie nad nimi. Ich długie, łukowato wygięte gałęzie płynęły w szalejącym wichrze, a każda igła drżała i śpiewała, ciskając iskry niczym diamentowe sztylety”. W opisach wietrznych krajobrazów John Muir, szkocko-amerykański przyrodnik i pisarz, często nawiązywał do morskich fal lub wodnych przepływów. Jeśli przypomnimy sobie, że żyjemy na dnie oceanu powietrznego składającego się z wody o stanie lotnym, szybko skojarzymy poruszanie się drzew na wietrze z ruchem roślin muskanych pod wodą przez prądy morskie. W 1854 roku dr Hermann Brehmer otworzył pierwsze w Europie sanatorium prowadzące terapię „środkami klimatycznymi”. Na jego siedzibę wybrał Göbersdorf (dziś Sokołowsko), miejsce osłonięte wzgórzami od silnych
“There is always something deeply exciting, not only in the sounds of the wind in the woods… but in their varied waterlike flow as manifested by the movements of the trees… Young sugar pines, light and feathery as squirrel-tails, were blowing almost to the ground, while the grand old patriarchs, whose massive boles had been tried in a hundred storms, waved solemnly above them, their long, arching branches streaming fluently on the gale, and every needle thrilling and ringing and shedding off keen lances like a diamond”. In his descriptions of windswept landscapes, John Muir, the Scottish-American naturalist and writer, often evoked the imagery of ocean waves or flowing water. If we recall that we live at the bottom of an ocean of air, composed of water in its gaseous state, we can readily imagine the movement of trees in the wind as analogous to the swaying of aquatic plants under the influence of ocean currents. In 1854, Dr. Hermann Brehmer opened Europe’s first sanatorium to offer therapy based on “climatic means”. He chose Göbersdorf (present-day Sokołowsko) for its location,
9
WSTĘP / INTRODUCTION
wiatrów. Gdy w 1868 roku przez Sudety przeszedł orkan, wyrwał prawie cały okoliczny las; jedynie drzewa w Göbersdorfie pozostały nienaruszone. W tej bezwietrznej enklawie Brehmer założył park spacerowy i obsadził go jodłami, by „napoiły powietrze wonią drzew iglastych”. Terapie Brehmera polegały na wysiłku fizycznym, którego intensywność była dobierana odpowiednio do stanu zdrowia pacjentów. Można było spacerować po obszarze bezwietrznym, a także wspinać się na stromizny, by doświadczać nieregularnych przepływów powietrza, silnych przewiewów lub oporu wietrzysk. Najsilniejsze bodźce zapewniała wysokogórska polana – wiatr bywał tam tak silny, że „zawiewał dźwięk”. Spacerując dziś śladami kuracjuszy, możemy doznawać zróżnicowanych kompozycji mikroklimatycznych i obserwować zjawiska związane ze zmienną siłą wiatru. Architektura może również budować mozaikę mikroklimatów. Zanurzona w wiatrach owiewających, współtworzy aerodynamikę miasta. Układ brył architektonicznych wpływa na prądy powietrza. Może je przyspieszać i kierować nimi w taki sposób, by tworzyły się naturalne przewietrzenia lub miejsca silnie nawietrzone. Może też działanie wiatru łagodzić i przez ukształtowanie terenu i nasadzenia wiatrochłonnej zieleni stwarzać miejsca ciszy wiatrowej. Wprowadzenie do przestrzeni miasta wody sprawia, że powietrze porusza się nawet przy bezwietrznej pogodzie. Projektowanie urbanistyczne oparte na uważnej obserwacji zjawisk atmosferycznych może niektóre ich aspekty potęgować, a inne łagodzić. Owiewana z każdej strony, architektura może tworzyć miejsca dla aeronautów, organizmów wędrujących z wiatrem. W chropowatości fasad osa-
10
nestled amongst hills that shielded it from strong winds. When a windstorm ripped through the Sudetic Mountains in 1868, it uprooted nearly the entire surrounding forest; only the trees in Göbersdorf remained unscathed. Within this windless enclave, Brehmer established a park and planted it with fir trees, intending to “imbue the air with the fragrance of conifers”. Brehmer’s therapies were based on physical exercise, the intensity of which was tailored to patients’ health. They could stroll through windless areas or ascend steep slopes to experience irregular air currents, strong gusts, or the resistance of the wind. The most intense stimuli were provided by a high-mountain meadow where the wind could be so fierce that it “drowned out all sound”. Today, as we walk in the footsteps of those patients, we can experience a variety of microclimatic compositions and observe phenomena related to the fluctuating force of the wind. Architecture too can contribute to a mosaic of microclimates. Immersed in winds, it plays a role in shaping the city’s aerodynamics. The arrangement of architectural forms influences air currents. It can accelerate and direct them to create natural ventilation or areas exposed to strong winds. It can also mitigate the effects of the wind and, through the shaping of the terrain and the planting of wind-absorbing vegetation, create havens of windless tranquillity. Introducing water into urban spaces causes air movement even in windless conditions. Urban design based on careful observation of atmospheric phenomena can amplify some of their aspects and soften others. Exposed to the wind from all sides, architecture can create habitats for “aeronauts”, organisms that travel
↑ Makroinstalacja Chmura (1994) Jacka Damięckiego powstała na placu Teatralnym w Warszawie z okazji 50. rocznicy zakończenia powstania warszawskiego. Pozwalała doświadczyć symulacji chmury burzowej. Pasy czarnego jedwabiu spadochronowego rozpięto na drewnianych żerdziach. Konstrukcja opierała się na wynikach badań modelu w tunelu aerodynamicznym. Archiwum Jacka Damięckiego, Biuro Wystaw / Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej.
11
↑ J acek Damięcki’s macro-installation Cloud (1994) was created in Warsaw’s Theatre Square on the occasion of the 50th anniversary of the end of the Warsaw Uprising. It allowed viewers to experience a simulation of a storm cloud. Strips of black parachute silk were stretched on wooden poles. The construction was based on the results of model testing in a wind tunnel. Jacek Damięcki Archive, Exhibition Bureau / Polish Modern Art Foundation.
WSTĘP / INTRODUCTION
dza się detrytus, martwa materia organiczna. Następnie z wiatrem pojawiają się wiatrosiewne i wiatropylne rośliny. Wiatrosiewność najłatwiej zaobserwować na przykładzie dmuchawca – mniszka lekarskiego, którego nasiona są wyposażone w puch kielichowy, a dzięki temu mają większą powierzchnię lotną. Wiatropylność dotyczy bezwonnych kwiatów drzew iglastych i pylników trawy wypuszczających chmury lekkiego pyłu. Wiatr nanosi na architekturę również porosty, mszaki czy algi. Gdy przyzwolimy aeronautom zasiedlać nasze domy, uruchomi się naturalna sukcesja – zarastanie.
with the wind. Detritus, dead organic matter, settles in the rough textures of facades. Then, wind-dispersed and wind-pollinated plants appear, carried by the breeze. Wind dispersal is most easily observed in the example of the dandelion – Taraxacum officinale – whose seeds are equipped with a pappus, a parachute-like structure, which increases their surface area for flight. Wind pollination applies to the scentless flowers of coniferous trees and the anthers of grasses that release clouds of light pollen. The wind also deposits lichens, mosses, and algae onto buildings. If we allow aeronauts to colonise our homes, natural succession will begin – a process of gradual overgrowth.
Simone De Iacobis Małgorzata Kuciewicz
Simone De Iacobis Małgorzata Kuciewicz
Spisała i zredagowała: Aleksandra Kędziorek
Compiled and edited by Aleksandra Kędziorek
12
↑ CENTRALA, Najważniejsze jest to, co wokół, 2022.
13
↑ C ENTRALA, The Most important is what is around, 2022
WSTĘP / INTRODUCTION
Esej wizualny
Visual Essay
↑ Diagram wieży wiatrów (Torre dei venti) opublikowany w O architekturze ksiąg dziesięć Witruwiusza, wyd. Cesare Cesariano, 1521, domena publiczna.
16
↑ D iagram of the Tower of the Winds (Torre dei venti) published in Vitruvius’s Ten Books on Architecture, Cesare Cesariano edition, 1521, public domain.
↑ Park Wiatrów, pawilon na wiatrowej ścieżce sprawnościowej w lesie linearnym. Proj. Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
17
↑ Wind Park. Pavilion on a wind fitness trail in a linear forest. Design: Natalia Budnik and CENTRALA, 2019.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ Schemat dzielnic mieszkalnych i nawietrzających klinów zieleni w Warszawie, „Architektura i Budownictwo” 1928, nr 11.
18
↑ D iagram of residential districts and ventilating green wedges in Warsaw, Architektura i Budownictwo no. 11 (1928).
↑ W ola, najbardziej wysunięta na zachód dzielnica Warszawy, była niegdyś pełna młynów wiatrowych wzniesionych na niewielkich kopcach. Dominujące w tym regionie wiatry wieją z zachodu na wschód. Fot. Konrad Brandel, 1895, Muzeum Warszawy, domena publiczna.
19
↑ Wola, the westernmost district of Warsaw, was once full of windmills erected on small mounds. The prevailing winds in this region blow from west to east. Photo: Konrad Brandel, 1895, Museum of Warsaw, public domain.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↓ Z abawki wiatrowe Césara Manrique’a na Lanzarote są wykonane z żeliwa i złożone z licznych elementów, takich jak piramidy i kule, obracających się na wietrze. Manrique zaczął je tworzyć w latach 70. XX w. w odpowiedzi na zanik tradycyjnych młynów wiatrowych na wyspie. Chciał wykreować rzeźby poruszające się na wietrze, by zachować tamto doświadczenie. Fot. H. Zell, 2016, Wikimedia Commons, CC BY.
20
↓ César Manrique’s wind toys in Lanzarote are made of cast iron and composed of numerous elements, such as pyramids and spheres, which rotate in the wind. Manrique began creating them in the 1970s as a response to the disappearance of the island’s traditional windmills. He wanted to create sculptures that moved with the wind, preserving that particular experience. Photo: H. Zell, 2016, Wikimedia Commons, CC BY.
↓ O gród kaktusów był ostatnią realizacją Césara Manrique’a na wyspie Lanzarote. Powstał w 1991 r. w nieczynnym kamieniołomie. Artysta przekształcił zdegradowany teren w amfiteatr z tarasami na różnym poziomie. Częściowo zagłębiony ogród pozwala chronić kaktusy przed wiatrami owiewającymi wyspę przez cały rok. Fot. Małgorzata Kuciewicz, 2017.
21
↓ The Cactus Garden was César Manrique’s final project on the island of Lanzarote. It was created in 1991 in an abandoned quarry. The artist transformed this degraded space into an amphitheatre with terraces at various levels. The partially sunken garden protects the cacti from the winds that sweep across the island year-round. Photo: Małgorzata Kuciewicz, 2017.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ Wschodnia fasada Pałacu Wiatrów (Hawa Mahal) w Jaipurze, proj. Lal Chand Ustad, 1799. Pięciopiętrowa elewacja przypomina plaster miodu. Ma 953 małych okien (jharokhas), charakterystycznych dla architektury hinduskiej, ozdobionych misterną kratownicą. Wykorzystując tzw. efekt Venturiego, pozwalają na szybszy przepływ chłodnego powietrza do wnętrza, dzięki czemu przebywanie w budynku podczas upałów jest bardziej komfortowe. Fot. Chainwit, Wikimedia Commons, CC BY-SA.
22
↑ T he eastern facade of the Palace of Winds (Hawa Mahal) in Jaipur, India. Designed by Lal Chand Ustad in 1799, its five-storey facade resembles a honeycomb with 953 small windows called jharokhas. These windows, a distinctive feature of Hindu architecture, are decorated with intricate latticework. They utilise the Venturi effect to accelerate the flow of cool air into the building, making it more comfortable during intense heat. Photo: Chainwit, Wikimedia Commons, CC BY-SA.
↑ P ałac Pod Czterema Wiatrami w Warszawie zawdzięcza swą nazwę figurom czterech eoli na filarach ogrodzenia: Boreasza (wiatru z północy), Zefira (wiatru z zachodu), Notosa (wiatru z południa) i Eurosa (wiatru ze wschodu). Fot. nieznany, przed 1939. D. Kobielski, Warszawa międzywojenna, Warszawa 1969.
23
↑ The Palace of the Four Winds in Warsaw owes its name to the figures of the four wind gods on the pillars of its fence: Boreas (north wind), Zephyrus (west wind), Notus (south wind), and Eurus (east wind). Photo: unknown, before 1939. D. Kobielski, Warszawa międzywojenna (Interwar Warsaw), Warsaw, 1969.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ Maciej Nowicki na szkicach architektonicznych umieszczał strzałki wskazujące północ i kierunek dominującego wiatru. Rysunek terenów targowych stanu Karolina Północna, Raleigh, 2. połowa lat 40. XX w., Matthew Nowicki Drawings and Other Material, 1944–2011 (MC00190), Special Collections Research Center at NC State University Libraries.
24
↑ M aciej Nowicki included arrows on his architectural sketches indicating north and the direction of the prevailing wind. Drawing of the fairgrounds of North Carolina, Raleigh, second half of the 1940s, Matthew Nowicki Drawings and Other Material, 1944–2011 (MC00190), Special Collections Research Center at NC State University Libraries.
↑ Bertha Boynton Lum, Latawce, 1913, Library of Congress’s Prints and Photographs Division, Waszyngton, domena publiczna.
↑ Bertha Boynton Lum, Kites, 1913, Library of Congress’s Prints and Photographs division, Washington, D.C., public domain.
↑ Nasiona dmuchawca niesione przez wiatr, domena publiczna.
↑ Dandelion seeds carried by the wind, public domain.
25
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ R ośliny wiatrosiewne – typologia „uskrzydlonych” nasion. Anton Kerner von Marilaun, The natural history of plants, their forms, growth, reproduction, and distribution, London 1902, domena publiczna.
26
↑ Anemochorous plants – typology of “winged” seeds. Anton Kerner von Marilaun, The Natural History of Plants, Their Forms, Growth, Reproduction, and Distribution, London, 1902, public domain.
↑ S zkice babiego lata, unoszącej się w powietrzu nici przędnej pająków. Czarne punkty pokazują ciała pająków, czarne linie – nici przędne. Moonsung Cho, Peter Neubauer, Christoph Fahrenson, Ingo Rechenberg, An observational study of ballooning in large spiders: Nanoscale multifibers enable large spiders’ soaring fight, „PLOS Biology” 2018.
27
↑ Sketches of ballooning – releasing airborne gossamer threads by spiders. The black dots represent the spiders’ bodies, and the black lines represent the gossamer threads. Moonsung Cho, Peter Neubauer, Christoph Fahrenson, Ingo Rechenberg, “An observational study of ballooning in large spiders: Nanoscale multifibers enable large spiders’ soaring flight”, Plos Biology (2018).
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ Handlowa mapa wiatrów na Oceanie Atlantyckim, Bureau of Ordnance and Hydrography, Stany Zjednoczone, 1851, Wikimedia Commons, domena publiczna.
28
↑ Commercial wind chart of the Atlantic Ocean, Bureau of Ordnance and Hydrography, United States, 1851, Wikimedia Commons, public domain.
↑ P rofile lotnicze (obrysy przekroju skrzydła samolotu) zostały skodyfikowane przez National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) pod koniec lat 20. i w latach 30. XX w. Każdy otrzymał czterocyfrowe oznaczenie, które pomagało inżynierom dobrać profile tak, by odpowiadały pożądanym osiągom produkowanych samolotów. NASA on The Commons, domena publiczna.
29
↑ Airfoil profiles (outlines of the cross-section of an aircraft wing) were codified by the National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) in the late 1920s and 1930s. Each received a fourdigit designation, which helped engineers select airfoils to match the desired performance of the aircraft being produced. NASA on The Commons, public domain.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↓ L udzie stojący wewnątrz 16-metrowego naddźwiękowego tunelu aerodynamicznego AEDC. Fot. Phil Tarver, 1960, Wikimedia Commons, domena publiczna.
30
↓ People standing inside the 16-foot supersonic wind tunnel at AEDC. Photo: Phil Tarver, 1960, Wikimedia Commons, public domain.
↓ M odel „Advanced Supersonic Transport (AST)” w skali 1:1 wewnątrz tunelu aerodynamicznego w centrum badawczym NASA w Langley. Fot. nieznany, 1975, Wikimedia Commons, domena publiczna.
31
↓ A 1:1 scale model of the “Advanced Supersonic Transport (AST)” inside the wind tunnel at NASA Langley Research Center. Photo: unknown, 1975, Wikimedia Commons, public domain.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ Burza piaskowa zbliżająca się do Stratford w Teksasie, 1935. Fot. George Everett Marsh Jr., NOAA, George E. Marsh Album, Historic C&GS Collection, domena publiczna.
32
↑ D ust storm approaching Stratford, Texas, 1935. Photo: George Everett Marsh Jr., NOAA, George E. Marsh Album, Historic C&GS Collection, public domain.
33
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
↑ Zdjęcie lotnicze tunelu aerodynamicznego Unitary Plan wkrótce po jego otwarciu, Centrum Badawcze NASA Ames w Kalifornii, 1955. NASA on The Commons, domena publiczna.
34
↑ A erial photograph of the Unitary Plan Wind Tunnel shortly after its opening, NASA Ames Research Center in California, 1955. NASA on The Commons, public domain.
↑ Tunel do badań nad oblodzeniem samolotów, Airplane Engine Research Laboratory (AERL), NACA, Cleveland, Ohio, 1944. NASA on The Commons, domena publiczna.
35
↑ I cing research tunnel, Airplane Engine Research Laboratory (AERL), NACA, Cleveland, Ohio, 1944. NASA on The Commons, public domain.
ESEJ WIZUALNY / VISUAL ESSAY
Glosariusz
Glossary
Deszcz słoneczny – deszcz występujący przy słonecznej pogodzie, nawiewany z daleka na bezchmurny obszar.
Sun shower – rain falling while the sun is shining, blown in from a distance onto an area without clouds.
Zamieć śnieżna – unoszenie śniegu z powierzchni gruntu przez silny, porywisty wiatr.
Blizzard – the lifting of snow from the ground by a strong, gusty wind.
36
Wir pyłowy, tuman pyłu – krótkotrwały i niewielki wir powietrza, który staje się widoczny na skutek zasysania cząstek pyłu lub piasku. Tworzy się przy bezchmurnym niebie, w pogodzie bezwietrznej, nad silnie nagrzaną przez słońce powierzchnią, przy pionowym kontraście temperatur.
Dust devil – a short-lived and small whirlwind of air that becomes visible due to the suction of dust or sand particles. It forms under a cloudless sky, in windless weather, over a surface strongly heated by the sun, with a vertical temperature contrast.
Wir powietrza – rotujący, smukły lej tworzący się nad wodą, który jest jednocześnie w kontakcie z powierzchnią zbiornika wodnego i podstawą chmury.
Waterspout – a rotating, slender column of air forming over water that is simultaneously in contact with the surface of the body of water and the base of a cloud.
37
GLOSARIUSZ / GLOSSARY
Ćwiczenia
Exercises
Ćwiczenia możecie wyko- You can do the exercises individually or in groups. nywać samodzielnie lub w grupach. Nie mają z góry They do not have predetermined outcomes – their określonych rezultatów – goal is to observe, experiich celem są obserwacja, doświadczenie i zrozumie- ence, and understand the diversity of phenomena nie różnorodności zjawisk związanych z danym related to a given element. żywiołem. Dzięki spacerowi Thanks to the walk and subsequent exercises, you i kolejnym ćwiczeniom will sharpen your sense wyostrzycie zmysł obserof observation and gain wacji i zyskacie śmiałość boldness in experimenting. w eksperymentowaniu. The dynamic model creatStworzona na koniec makieta dynamiczna będzie ed at the end will become zapisem Waszych doświad- a record of your experiences and an instrument for czeń i instrumentem do further research. dalszych badań.
Obserwacja w terenie
Field observation
Spacer z prądem powietrza
Going with the flow of air
Wybierzcie się na spacer po najbliższej okolicy. Nie musicie czekać na wietrzny dzień, by obserwować ruch powietrza – ono nigdy nie jest nieruchome. Podczas spaceru zwróćcie uwagę na jego delikatne przepływy. Obserwujcie wiatr w różnych skalach – od tego, który delikatnie muska skórę i włosy, po ten widoczny w poruszających się koronach drzew i w chmurach. Przywiążcie nitkę do patyka lub kijka i spróbujcie podążać za wiatrem, odczytując jego kierunek. Możecie też chodzić pod wiatr, by poczuć jego opór – najlepiej z otwartym parasolem, który pokaże nagłe zmiany jego kierunku. Wiatr przenosi dźwięki i zapachy. Podczas spaceru spróbujcie odnotować te różne wrażenia zmysłowe i na ich podstawie odczytywać kierunek wiatru. Jeśli spacerujecie w centrum miasta, przejdźcie pod drapaczami chmur. Ich wertykalna forma powoduje występowanie prądów zstępujących – kolumn powietrza, w których pojawia się wyraźny ruch w stronę ziemi. Jeśli znajdziecie się w kompleksie wieżowców, sprawdźcie, czy przeciskające się pomiędzy nimi powietrze tworzy kanały (to pochodna efektu Venturiego). Jeśli macie taką możliwość, spróbujcie również przejść się po mieście nocą – po długim słonecznym dniu nagrzane chodniki będą emitować ciepło w postaci delikatnego podmuchu.
Take a walk in your area. You don’t have to wait for a windy day to observe air movement – air is never truly stationary. During your walk, pay close attention to its subtle flows. Observe the wind at different scales – from the kind that gently brushes your skin and hair, to the kind visible in the swaying crowns of trees and the movement of clouds. Attach a thread to a stick or small branch and try to follow the wind, interpreting its direction. You can also walk against the wind to feel its resistance – ideally with an open umbrella, which will reveal sudden shifts in its direction. Wind carries sounds and scents. As you walk, try to register these varied sensory experiences and use them to deduce the wind’s direction. If you are walking in a city center, stroll beneath the skyscrapers. Their vertical structure gives rise to downdrafts – columns of air with a pronounced downward motion. If you find yourself amidst a cluster of towers, observe whether the air squeezing between them forms channels (this is a result of the Venturi effect). If possible, also try walking through the city at night – after a long, sunny day, the heated pavements will radiate warmth in the form of a gentle upward current.
40
↑ Obserwacje cyrkulacji powietrza, prądów przyziemnych i owiewających. Spacer mikroklimatyczny w Sheffield, fot. Simone De Iacobis, 2023.
↑ O bservations of air circulation, ground-level and enveloping currents. Microclimatic walk in Sheffield, photo: Simone De Iacobis, 2023.
→ (Na następnej stronie) Karta do notatek synoptycznych, CENTRALA, 2024.
→ (On the next page) Synoptic weather chart, CENTRALA, 2024.
41
ĆWICZENIA / EXERCISES
42
43
ĆWICZENIA / EXERCISES
Ćwiczenie 1)
Exercise 1)
Opadanie form. Sprawianie, że powietrze staje się widoczne (Bruno Munari)
Falling forms. Making the air visible (Bruno Munari)
Pierwsze ćwiczenie nawiązuje do performansu Bruna Munariego z 1969 r. Podczas festiwalu Campo Urbano w Como artysta sprawił, że powietrze na centralnym Piazza Duomo stało się widoczne. Zaprosił ludzi do składania i cięcia kawałków papieru i zrzucania ich z wieży. Do wykonania tego zadania będziecie potrzebować arkuszy białego papieru, nożyczek i wysoko położonego okna, z którego będziecie zrzucać formy. Możecie podążyć za instrukcją Munariego i zacząć od wycięcia prostokątów o wymiarach 3 × 30 cm, a następnie lekko zagiąć je wzdłuż dłuższej osi, by po upuszczeniu swobodnie się obracały. Sprawdźcie też, jak zachowa się papier wycięty w kształt trójkąta prostokątnego (np. o wymiarach 9 × 18 × 20 cm) – ze względu na nierówne rozłożenie wagi powinien opadać stale, lecz nierównomiernie. Kwadrat złożony wzdłuż przekątnych w formę piramidki będzie za to spadać pionowo jak kamień. Poeksperymentujcie z różnymi formami i zbadajcie tarcie między papierem a powietrzem. Pamiętajcie, że w tym ćwiczeniu nie chodzi o wygląd form, ale o uzyskanie różnych trajektorii lotu.
This first exercise draws inspiration from a 1969 performance by Bruno Munari. During the Campo Urbano festival in Como, Munari made the air in the central Piazza Duomo visible. He invited people to fold and cut pieces of paper and throw them from a tower. To carry out this task, you will need sheets of white paper, scissors, and a high window from which to release the shapes. You can follow Munari’s instructions and begin by cutting out rectangles measuring 3 × 30 cm, then slightly bend them along the longer axis so they rotate freely when dropped. Also, observe how a piece of paper cut in the shape of a right triangle (e.g., with dimensions 9 × 18 × 20 cm) behaves – due to the uneven weight distribution, it should descend continuously, but erratically. A square folded along the diagonals into a pyramid shape will, conversely, plummet vertically like a stone. Experiment with various shapes and investigate the friction between the paper and the air. Remember that this exercise is not about the appearance of the shapes, but about achieving different flight paths.
44
↑ Bruno Munari, perfomans podczas Campo Urbano, Como, fot. Ugo Mulas, 1969. Spadkobiercy Ugo Mulasa, wszystkie prawa zastrzeżone.
45
↑ B runo Munari, performance during Campo Urbano, Como, photo: Ugo Mulas, 1969. Ugo Mulas Heirs, all rights reserved.
ĆWICZENIA / EXERCISES
Ćwiczenie 2)
Exercise 2)
Tunel aerodynamiczny (cień wiatru), pchanie formy po wodzie (dryf od wiatru)
Wind tunnel (shadow of the wind), pushing a shape across water (wind drift)
Do drugiego ćwiczenia przygotujcie drewniane klocki (najlepiej o różnych kształtach i rozmiarach), mąkę lub kaszę jaglaną oraz coś, co będzie służyło za źródło powietrza (np. suszarkę lub wentylator). Będzie to ćwiczenie typowe dla badań urbanistycznych – jego celem jest zrozumienie, w jaki sposób wiatr przemieszcza się w miejskiej zabudowie. Rozstawcie drewniane klocki na stole, a następnie dmuchnijcie mąką w ich stronę, najlepiej w kierunku zgodnym z dominującymi wiatrami w Waszej okolicy. Powtórzcie to ćwiczenie, układając klocki na różne sposoby. Ustawiajcie je pionowo i poziomo, by obserwować, jak mąka wiruje wokół podstaw pionowych elementów i osadza się wzdłuż poziomych. Zobaczcie, czy powietrze uniesie mąkę ponad klockami, tworząc „cienie wiatru” po ich przeciwległych bokach. Sprawdźcie, czy ukośne i prostopadłe ustawienia pozwolą skierować wiatr w wybrane miejsca.
For the second exercise, prepare wooden blocks (ideally of various shapes and sizes), flour or millet groats, and something to serve as a source of air (a hairdryer or fan). A typical exercise in urban planning studies, the aim here is to understand how wind moves between buildings in an urban environment. Arrange the wooden blocks on a table, then blow the flour towards them, ideally in the direction of the prevailing winds in your area. Repeat this exercise, arranging the blocks in different ways. Position them vertically and horizontally to observe how the flour swirls around the bases of vertical elements and accumulates along horizontal ones. See if the air lifts the flour above the blocks, creating “wind shadows” on their leeward sides. Check whether angled and perpendicular arrangements allow you to direct the wind to chosen locations.
46
↑ Eksperymentalny tunel aerodynamiczny, Colorado State University. Na makietę miasta Houston wprowadzono dym, co pozwoliło naukowcom zbadać wpływ układu miasta na prędkość i kierunek rozprzestrzeniania się smogu. Fot. Bill Gillette, 1972. U.S. National Archives and Records Administration, National Archives at College Park, Maryland, domena publiczna.
47
↑ E xperimental wind tunnel, Colorado State University. Smoke was introduced into a model of the city of Houston, allowing scientists to study the influence of the urban layout on the speed and direction of smog spread. Photo: Bill Gillette, 1972. U.S. National Archives and Records Administration, National Archives at College Park, Maryland, public domain.
ĆWICZENIA / EXERCISES
Ćwiczenie 3)
Exercise 3)
Makieta dynamiczna
Dynamic model
Na koniec spróbujcie stworzyć makietę dynamiczną, która pomoże doświadczać zmienności wybranych zjawisk związanych z ruchem powietrza. Możecie eksperymentować z wiatrami owiewającymi, wietrzyskami, powiewami, ciszą atmosferyczną, sprawdzać różne sekwencje i prędkości wiatru, uwarstwienie powietrza czy tworzenie się turbulencji. Możecie skupić się na zjawiskach opartych na ciągłości przepływu powietrza, ale uwzględniających zmienność siły, zanikanie lub gwałtowne zrywy wiatru. Możecie prowadzić eksperymenty w terenie, badając wietrzność najbliższej okolicy, a także pracować ze sztucznie wygenerowanym wiatrem. Myślcie o przepływach powietrza, a nie o wyglądzie makiety. Sprawdźcie, jak wykorzystane w niej kształty przyspieszają ruch powietrza, tworząc naturalne przewietrzenia, lub układają się w kompozycje z cieniem aerodynamicznym i w obszary bezwietrzne. Gdy makieta dynamiczna będzie gotowa, wykorzystajcie wiatrak elektryczny lub suszarkę do włosów, by stworzyć dla niej tunel aerodynamiczny. Możecie ustawić w nim kilka brył, traktując je jako miniatury kwartałów miasta. Sprawdźcie, co się stanie, gdy obsypiecie makiety kontrastową posypką z kaszy, maku lub drobnego piasku.
Finally, try to create a dynamic model that will help you experience the variability of selected phenomena related to air movement. You can experiment with winds blowing from various directions, high winds, breezes, and air stillness; investigate different sequences and wind speeds, the layering of air, and the formation of turbulence. You can focus on phenomena based on the continuity of airflow but take into account variations in its strength, fading, or sudden gusts. You can conduct experiments in the field, studying the wind conditions in your immediate surroundings, and also work with artificially generated wind. Think about airflow, not the appearance of the model. Examine how the shapes used in it accelerate air movement, creating natural ventilation, or form compositions with aerodynamic shadows, and windless areas. Once you have created a dynamic model, use an electric fan or a hairdryer to create a wind tunnel for it. You can place several solid objects in it, treating them as miniature city quarters. See what happens when you sprinkle the models with a contrasting topping of groats, poppy seeds, or fine sand.
48
Narzędziownik
Toolbox
Jak pogłębić doświadczenie pracy z żywiołami? Jak przekuć zebrane obserwacje w narzędzia projektowe? W tej części dzielimy się sposobami na budowanie oddolnych odpowiedzi na skutki zmiany klimatu w najbliższym otoczeniu. Pokazujemy, jak moderować przepływ powietrza w domu za pomocą tkanin. Zachęcamy również do tworzenia własnych narzędzi do obserwacji wiatru.
How can we deepen our experience of working with the elements? How can we transform our gathered observations into design tools? In this section, we share ways to develop grassroots responses to the effects of climate change within our immediate surroundings. We demonstrate how to moderate airflow within your home using fabrics. We also encourage you to create your own tools for observing the wind.
Montując na balkonie wiatrowskaz, wiatromierz lub wiatraczek, możemy obserwować siłę i kierunek dominującego wiatru.
1,5 m/s
3 m/s
N W
52
E S
By installing a weather vane, anemometer, or pinwheel on your balcony, you can observe the strength and direction of the prevailing wind.
4,6 m/s
6,2 m/s
↑ Ilustracje: Karolina Borucka, 2024.
53
7,7 m/s
↑ Illustrations: Karolina Borucka, 2024.
NARZĘDZIOWNIK / TOOLBOX
0 m/s. Cisza. Hipotetyczna struktura Witruwiusza zorientowana wobec głównych kierunków wiatrów. 0 m/s. Silence. Vitruvius’s hypothetical structure points toward the main direction of the wind.
54
0,2 m/s. Pogoda prawie bezwietrzna. Roznoszą się zapachy. 0.2 m/s. The weather is practically windless. Smells carry.
0,3–1,5 m/s. Powiew. Dym z ognisk unosi się pod kątem. 0.3–1.5 m/s. A breeze. Campfire smoke rises at a slant.
↑ Skala wiatrowa dla Parku Wiatrów. Proj. Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
55
1,6–3,3 m/s. Słaby wiatr. Liście zaczynają szeleścić. Wiatrosiewne rośliny rozsiewają się. 1.6–3.3 m/s. Weak wind. Leaves begin to rustle. Wind-dispersing plants spread their seeds.
↑ Scale for the Wind Park. Design: Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
NARZĘDZIOWNIK / TOOLBOX
3,4–5,4 m/s. Łagodny wiatr. Na drzewach poruszają się liście i małe gałązki. Pojawiają się zmarszczki na wodzie. 3.4–5.4 m/s. Gentle wind. Leaves and small branches shake in the trees. Water ripples.
5,5–7,9 m/s. Umiarkowany wiatr. Poruszają się gałęzie. tkaniny powiewają. Wiatr unosi suche liście. 5.5–7.9 m/s. Moderate wind. Branches move, fabric flaps. The wind carries dry leaves.
13,9–17,1 m/s. Bardzo silny wiatr. Drzewa się kołyszą. Ludziom trudno chodzić pod wiatr. 13.9–17.1 m/s. Very strong wind. Trees rock back and forth. People have difficulty walking against the wind.
56
8–10,7 m/s. Świeży wiatr. Małe drzewa się kołyszą. Wiatr gwiżdże w uszach.
10,8–13,8 m/s. Silny wiatr. Duże gałęzie w ruchu. Słychać świst wiatru.
8–10.7 m/s. Brisk wind. Saplings sway. The wind whistles in the ears.
10.8–13.8 m/s. Strong wind. Large branches move. The wind audibly blows.
17,2–20 m/s. Wicher. Wiatr ugina pnie, łamie gałęzie, unosi drobne przedmioty. 17.2–20 m/s. A gale. The wind bends trunks, breaks branches, picks up objects.
57
NARZĘDZIOWNIK / TOOLBOX
Dom nie musi być szczelny. Za pomocą tkanin możemy wpływać na cyrkulację powietrza: zimą zatrzymywać ciepło we wnętrzu, a latem korzystać z możliwości naturalnego przewietrzania. Przedstawiona typologia tkanin pochodzi z wystawy Dom Odziany. Dostrajanie się do sezonowej wyobraźni (Centrala, Alicja Bielawska, kuratorka: Aleksandra Kędziorek, organizator: Instytut Adama Mickiewicza, London Design Biennale 2021).
A house does not need to be airtight. We can influence air circulation using fabrics: retaining heat indoors during the winter and taking advantage of natural ventilation in the summer. The presented typology of fabrics comes from the exhibition The Clothed Home: Tuning in to the Seasonal Imagination (Centrala, Alicja Bielawska, curator: Aleksandra Kędziorek, organiser: Adam Mickiewicz Institute, London Design Biennale 2021).
→ Na następnych stronach rysunki Alicji Bielawskiej.
→ On the next pages: drawings by Alicja Bielawska.
58
Portiera zmniejsza utratę ciepła Portiera (a door curtain) reduces heat i zabezpiecza przed wpadaniem zimne- loss and prevents cold air entering the go powietrza do środka przy otwieraroom when the door is opened. niu drzwi.
59
NARZĘDZIOWNIK / TOOLBOX
Muchołap oddziela wnętrze domu od otoczenia podczas upałów. Chroni przed owadami i zapewnia prywatność, umożliwiając stałą cyrkulację powietrza.
Muchołap (a fly-catcher) separates the interior of the house from the outside during heatwaves. It protects from insects and provides privacy, while ensuring constant air circulation.
Parawan osłania przed przeciągami. Dzięki przenośnej konstrukcji pozwala na szybkie przearanżowanie przestrzeni.
Parawan (a screen) provides a screen against draughts. Its portable design facilitates quick rearrangement of the surrounding interior space.
60
Wałek umieszczony na parapecie zapobiega przedostawaniu się zimnego powietrza przez szczeliny w ramie okiennej.
61
Wałek (a draught excluder) placed on a window sill, prevents the intrusion of cold air through gaps in the window frame.
NARZĘDZIOWNIK / TOOLBOX
Powietrze jest architekturą. Air is Architecture. Warszawa mikroklimatów Microclimatic Warsaw
↑ Park Wiatrów, schemat rozrastania się lasu linearnego dzięki odpowiedniemu dobraniu gatunków wiatrosiewnych i wiatropylnych. Proj. Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
↑ W ind Park. Diagram of the growth of a linear forest through appropriate selection of anemochorous and anemophilous species. Design: Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
2022
Nasze relacje ze środowiskiem możemy pogłębiać i pielęgnować poprzez obserwowanie zmian temperatury, stopnia nasłonecznienia, wilgotności oraz siły prądów konwekcyjnych. Nowe budynki przyczyniają się do modyfikacji tych efemerycznych zjawisk, ale robią to bezrefleksyjnie. Za sprawą materialności stolicy niepostrzeżenie zmienia się klimat w mieście. Place, budynki, ulice i skwery przekształcają rozkład ciepła w przylegającej do nich warstwie powietrza. W upalne dni, gdy idziemy po przegrzanym betonie, nasza świadomość złożonej aerodynamiki miasta rośnie. Zapamiętujemy, które kształty są światłochłonne oraz jakie albedo mają poszczególne powierzchnie, czyli co emanuje ciepłem, a co zimnem. Intuicyjnie uczymy się wyszukiwać strefy chłodu: wiemy, przy którym wieżowcu przejść, by owiał nas wiatr z przeciągu, gdzie zjechać ze skarpy rowerem, by poczuć przekraczanie inwersji. Subtelne różnice z każdym sezonem stają się istotniejsze, choć wciąż tego nie dostrzegamy.
65
Our relations with the environment can be deepened and cultivated by observing changes in temperature, insolation levels, humidity, force of convection currents. New buildings modify these ephemeral phenomena, but do so unreflectively. The materiality of the capital city imperceptibly changes the climate in the metropolis. Squares, buildings, streets and greens transform the distribution of heat in the adjacent layer of air. On sweltering days, when we step on overheated concrete, our awareness of the city’s complex aerodynamics increases. We remember which shapes are light-absorbing and what albedo surfaces possess, that is which of them emanate heat and which emanate chill. We intuitively learn where to find zones of coolness, which skyscraper to pass on our way in order to experience draught, where to go down the scarp slope on a bike to feel the crossing of a temperature inversion point. Subtle differences become more and more significant with every new season, although we still fail to respect them.
MANIFEST / MANIFESTO
2050
Działania warszawskiej wspólnoty są podporządkowane kształtowaniu mozaiki mikroklimatów. Zamieszkujemy ją świadomie razem z innymi bytami. Termodynamiczne współzależności różnych form życia lub trwania tworzą naszą meteopolię. Analizowane są zwartość zabudowy, materia naszych domostw, promieniowanie cieplne materiałów, przepływy energii i wilgoci, dominujące wiatry. Na predykcję, rejestrowanie niuansów, przypadkowości, wartości chwilowych i miejsc zaburzeń pozwala nam mikrometeorologia, możliwa dzięki zbieraniu olbrzymiej ilości bieżących danych. Gdy światło odbijające się od fasady naraża sąsiadów na dodatkowe nagrzanie, rozważa się obsadzenie jej pnączami. Flora, fauna i funga są naszymi partnerkami w modyfikowaniu warunków życia. Drzewa nasycają wiatr terpenami oraz parą wodną. Bobry zarządzają cyklami zalań terenów nasiąkliwych. Dżdżownice tworzą w glebie kieszenie powietrzne, zatrzymują w nich ciepło, by przy gruncie wystąpił szron. Transpirację oraz rozgrzanie kompostujących glebariów uwzględnia się
66
Activities of the Warsaw community serve the goal of shaping a mosaic of microclimates. This is what we consciously inhabit, along with other entities. Thermodynamic interdependencies between various forms of life and existence build our meteopolis. Subject to analysis is the density of housing, the materials that build our houses, the thermal radiation of materials, energy and humidity flows, prevailing winds. Making predictions and records of nuances, effects of chance, momentary values and sites of disturbance is made possible by micrometeorology, which relies on collecting a boundless mass of current data. Whenever reflective facades expose neighbours to the risk of extra heat, planting climbers is considered. Flora, fauna and funga are our partners in modifying the existing conditions. Trees saturate wind with terpenes and water vapour. Beavers manage flooding cycles in wetlands. Earthworms create air pockets in the soil, where heat is stored, so that hoar frost can form on the surface. Transpiration and warmth of composting prisms are included in climate models. Subject to mapping
w modelach klimatycznych. Mapujemy czynnik czasu, okresy trwania kompozycji mikroklimatycznej, powtarzalność w cyklach dobowych i rocznych oraz trwałość w zależności od zmian rozrostu roślinności czy zaniku wód gruntowych. Sprawdzamy, jak miejski organizm i jego metabolizm ograniczają ujemne cechy pogody oraz jak mogą potęgować te dodatnie, by przeciwdziałać przyszłym problemom. Bryły architektoniczne, terenowe i roślinne odpowiadają za przesuwanie się i zasięg cieni. Gdy zapewniają odpowiednie kontrasty termiczne, wprowadzają w ruch także powietrze oraz parę wodną. Kształty deformują wiatr, warunkując strefy wirów i różnice pomiędzy stronami nawietrznymi a odwietrznymi. Kierowana odpowiednią kompozycją urbanistyczną cyrkulacja usypuje pryzmy śniegu lub wymienia powietrze, bo zaciąga je znad zieleni nad zabudowę. Posadzkom nadano trzyprocentowy spadek, więc pozwalają prądom ślizgowym usuwać chłodne warstwy przyziemne. Wilgoć z miejskich stawów regeneruje powietrzne prądy odbite i powrotne. Niewielkie wklęśliny umożliwiają tworzenie się zastoisk zimna, a wypukłości terenu rzucają aerodynamiczny cień. U podnóża południowych stoków specjalnie uformowane fałdy krajobrazu kierują wodą roztopową. Dalej są pochyłości zniwelowane w geometryczne wypłaszczenia, by równomiernie rozprowadzać opady. Dla podtrzymywania mikroklimatów Warszawy wzmacniamy zjawiska naturalne. Temu celowi podporządkowujemy inwestycje, technologię asystującą i zabiegi pielęgnacyjne. Czasami zadanie polega na otwieraniu prześwitów w zwartych grupach krzewów, by chłodne powietrze mogło spłynąć nad wodę; gdzie indziej swobodnie rosnąca
67
is the factor of time, the duration of a microclimatic composition, repeatability in circadian and annual cycles, permanency depending on changes, such as vegetation growth and disappearance of groundwater. It is checked how the organism of the city and its metabolism limits negative weather effects, amplifies positive ones, slows down future problems. Architectural, land and vegetation forms are responsible for the movement and reach of shadows. When they ensure appropriate thermal contrasts, they also set in motion air and water in vapour state. Shapes deform winds, conditioning whirlwind zones and differences between windward and leeward sides. Circulation shaped by appropriate urban composition forms prisms of snow or conducts air exchange by dragging it from over greenery to built-up areas. Exterior flooring with a three-percent gradient allows sliding currents to remove cool layers near the ground. Deflected and return air currents are regenerated by urban ponds, which saturate them with humidity. Small recesses allow pools of cold air to form, while elevated landforms cast aerodynamic shadows. Landscape folds deliberately formed at the foot of southern slopes guide meltwaters. Declivities levelled to form geometrical flat areas evenly distribute precipitation further. Natural phenomena are amplified in order to sustain Warsaw’s microclimates. This is what infrastructural projects, auxiliary technology and maintenance procedures are subordinated to. Sometimes this means making openings in thick bushes to allow cool air to descend above water; in other cases free-growing thicket forms windbreaks. An age-long rule is tapped into: the Vistula valley channels the air that settles over the city even when the weather is wind-
MANIFEST / MANIFESTO
↑ Park Wiatrów, schematy wzmacniania i wyciszania wiatrów poprzez ukształtowanie terenu i zabudowy; schematy przepływu powietrza przy wietrze wiejącym z zachodu i południowego wschodu. Proj. Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
68
↑ W ind Park. Diagrams of wind amplification and attenuation through landform and building design. Airflow diagrams for winds from the west and southeast. Design: Natalia Budnik, CENTRALA, 2019.
dzicz tworzy wiatrochronne zarosty. Korzysta się ze starego prawidła: dolina Wisły odprowadza powietrze osiadające nad miastem nawet w czasie bezwietrznej pogody – ruch wywołany jest wówczas przez nurt rzeki. Na bieżąco aktualizowane są przewodniki po mikroklimatach Warszawy, z wykazem terenów sezonowo silnie nawietrzonych, tworzonych dla roślin wiatrosiewnych lub pajęczaków podróżujących z wiatrem. Informują o mikroklimatach oszczędzających, korzystnych dla ludzi, ale również o tych hartujących, podporządkowanych potrzebom innych mieszkańców. O mrozowiskach, gdzie nie dociera susząca bryza, zimne powietrze opada, a wilgoć utrzymuje się, wytrąca, a następnie zamarza. O strefach wiecznego cienia, przechłodzeniach i pomrokach – miejscach, w których przyroda bezpiecznie przechodzi w stan uśpienia. Ludzie doceniają brak wiecznego komfortu. Zjawiska pogodowe, na przykład rosa, mgła czy śreżoga, dają pretekst do urządzania pikników, a spektakularne osady atmosferyczne – szadź. Wilgoć z miejskich stawów regeneruje czy zamróz – są podziwiane jako miejska sztuka.
less, with air movement caused by the river current. Guides to Warsaw’s microclimates are updated on an ongoing basis. They indicate areas with high seasonal winds, created for wind-dispersed plants and arthropods carried by the wind. They offer information about gentle microclimates that are beneficial for people, but also about those with inuring effects, which respond to the needs of other inhabitants. About pools where cold air descends, drying breeze does not reach, humidity lingers and precipitates, and then freezes. About eternally overshadowed, supercooled areas, plunged in darkness, where nature can safely go into the state of dormancy. People appreciate this lack of constant comfort. Rare weather phenomena, such as dew, fog and crepuscular rays serve as a pretext for organising picnics. And spectacular atmospheric depositions, such as rime or hoar frost are admired as urban art.
CENTRALA, 2021
69
MANIFEST / MANIFESTO
↑ Dryfujący wzgórek (1992) Jacka Damięckiego to obiekt z materiału rozciągniętego nad jednoosobową łodzią. Siedząc w pływającym namiocie, wioślarz mógł poczuć siłę wiatru oraz doświadczyć wpływu powietrza na formę, której sam był częścią. Archiwum Jacka Damięckiego, Biuro Wystaw / Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej.
↑ J acek Damięcki’s Drifting Hillock (1992) is an object made of fabric stretched over a one-person boat. Sitting in the floating tent, the rower could feel the force of the wind and experience the influence of air on the form of which they were a part. Jacek Damięcki Archive, Exhibition Bureau / Polish Modern Art Foundation.
Tutaj nie chodzi o bryk
It’s not about having a study guide
Z Jackiem Damięckim, architektem i wynalazcą, rozmawiają Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis
Jacek Damięcki, architect and inventor, in conversation with Małgorzata Kuciewicz and Simone De Iacobis
↑ Pływające schronienie Jacka Damięckiego (1999) to ruchoma wyspa kotwiczona tak, aby zawsze ustawiała się dziobem do wiatru i fal. Wewnątrz tworzy spokojniejszą zatoczkę, w której można zacumować i się schronić. Fot. Igor Sawośko, Archiwum Jacka Damięckiego, Biuro Wystaw / Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej.
72
↑ J acek Damięcki’s Floating Shelter (1999) is a drifting peninsula anchored to face the wind and waves to create a calm interior gulf to dock and seek shelter. Photo: Igor Sawośko, Jacek Damięcki archive, Exhibition Bureau / Polish Modern Art Foundation.
W latach dziewięćdziesiątych nad swoją łodzią wioślarską rozpiąłeś membranę w kształcie liścia, by siedząc wewnątrz pływającego namiotu, móc poddać się sile wiatru. Dryfując, doświadczałeś wpływu powietrza na formę, sam będąc jej częścią. I rejestrowałeś. Tak, ten skiff [rodzaj łodzi – przyp. red.] leży w ogrodzie… Jeżeli wypływam na jezioro w takim garbie, który przypomina ślimaka, to wiatr mnie nie pcha jak w łodzi żeglarskiej, tylko dryfuję. Mam jedynie możliwość kontemplowania i obserwowania, co się dzieje. Dopiero wieczorem, gdy wiatr ustanie, mogę zacząć wiosłować, by wrócić do domu. Ten dryfujący namiot to dla ciebie sprzęt sportowy czy architektura? To filozofia bycia. A moja filozofia jest taka: świat znajduje się w ruchu i nawet jak przebywam w jednym miejscu, to jestem w podróży. Siedząc tu z wami, mam świadomość, że z dużą prędkością poruszamy się w kosmosie. Problemy z ruchem formy plastycznej, bezszelestne przemieszczanie się
73
In the 1990s, you stretched a leaf-shaped membrane over your rowing boat, creating a kind of floating tent. Sitting inside, you surrendered to the wind, drifting and experiencing the way the air interacted with the form, becoming part of it yourself. And you recorded it. Yes, that skiff [a kind of boat – ed. note] is still in the garden… If I go out on the lake in this shell, this form that resembles a snail, the wind doesn’t propel me like it would a sailboat, I simply drift. I am left only to contemplate and observe what happens around me. Only in the evening, when the wind dies down, can I begin rowing back home. Would you consider this drifting tent a piece of sports equipment or a work of architecture? I t is a philosophy of being. My philosophy is this: the world is in constant motion, and even when I remain in one place, I am still on a journey. Sitting here with you now, I am aware that we are hurtling through space at incredible speed.
WYWIAD / INTERVIEW
w pejzażu, obserwowanie oddziaływania przyrody na formę, w której obrysie się znajdowałem – to była dla mnie frajda, w trakcie zarówno wymyślania, jak i doświadczania. Te zagadnienia architektoniki czy tektoniki rozumiem też jako wstrząsowe. Świat leży na dryfujących płytach tektonicznych, które się ścierają. I na tej strukturze my, ludzie, coś stawiamy, szczególnie w Japonii. Wszystko drży, rusza się, pęka. Ulega zmianie lub rozpadowi. A wspomnisz jakiś inny projekt struktury do doznawania ruchliwości żywiołów? Zrobiłem takie szkice rzeźbiarskie, bozzetti [szkice do większych form wykonane w glinie – przyp. red.] kamiennych nisz. Na brzegu, frontem do morza, umieściłem płaszczyzny z wydrążonymi wnękami, negatywem człowieka. Jeżeli rozmyślasz, czym jest świat, jakie ma cechy i co się w nim dzieje, to wtedy przychodzą ci do głowy takie dziwne rzeczy. Normalne fale wznoszą się na pół metra lub metr, a co pewien czas przychodzi większa. Pomyślałem, że jeśli wzdłuż brzegu zrobię takie płyty, to ktoś, kto zechce doświadczyć, jak to jest, gdy wysoka fala przez niego przechodzi, podpłynie tam i oprze się o taką niszę. Będzie miał podparcie pod głowę, pod tułów i się nie ześlizgnie. Służyłoby to tylko do przeżywania przyrody. Mówisz, że będąc w partnerstwie z naturą, cały czas jesteś świadomy siedzenia na ruchomej planecie. „Płynięcie, dryf czy lot jako formy trwania” – mawiasz. Jak możemy trenować taki zmysł? W okolicach Warszawy jest tunel, gdzie od dołu dmucha wiatr i można fruwać. Dostajesz kask
74
The challenges of working with the movement of a form, moving silently through the landscape, observing the effects of nature on the form that enveloped me – these things brought me joy, both in the conception and the experience itself. I also see these questions of architectonics and tectonics as seismic. The world rests on drifting tectonic plates that grind against each other. And on this unstable structure, we humans build, especially in Japan. Everything trembles, shifts, cracks. It is subject to constant change and decay. Can you recall any other project where you designed a structure for experiencing the movement of the elements? I made some sculptural sketches, bozzetti [study for a larger form, made in clay – ed. note], of stone niches. On the shore, facing the sea, I placed planes with hollowed-out recesses, negatives of the human form. When you contemplate the nature of the world, its characteristics, and the events within it, such unusual ideas come to mind. Normal waves rise half a meter or a meter, but every so often a larger one comes along. I imagined creating these slabs along the shore, so someone who wanted to experience the sensation of a large wave passing over them could swim there and lean against a niche. They would have support for their head and torso and wouldn’t be swept away. It would serve solely as a way to experience nature. You say that being in partnership with nature, you are constantly aware of sitting on a moving planet: “floating, drifting, or flying as forms of existence”. How can we cultivate such a sense?
i – tak jak spadochroniarze opadają – ty możesz tam wzlatywać. Czyli jest teraz takie miejsce, gdzie generują ruch powietrza, a ty się unosisz. I lecisz. Dla mnie tajemniczą sprawą jest fenomen przeżywania wzniosłości. Ten moment zachwytu obecny w twórczości. Przeżywa się wzruszenie, że się coś wynalazło. Dotknęło wyższego poziomu, wygrzebało z niemocy w obszar, kiedy to, co robimy, zaczyna coś znaczyć. I to zyskuje samodzielność, samo w sobie staje się wartością. Gdy czuję, że coś mi się udało, to mam dreszcze. C zy fakt, że masz przestronną pracownię i spory teren wokół, przekłada się na twój rozmach? Wiemy, że wielokrotnie budowałeś makiety w olbrzymiej skali, modele, które miały po kilka lub kilkanaście metrów, lub fragmenty w tzw. jedynce, skali 1 : 1. Jak one wpływały na same koncepcje? Tak, robiliśmy olbrzymie makiety, np. projektów cmentarzy wojennych w Katyniu, Miednoje i Charkowie, kamiennych fal, przez które przebijał się dynamizm samosiejek. Wycinałem nad Wisłą półtorametrowe łozy i przetykaliśmy nimi nawiercony blat, na którym stały makiety. Wiklinę wbijaliśmy w ziemię, by ją odpowiednio ustabilizować. Czyli witki wchodziły pod stół, by nad nim udawać drzewa w cmentarnych lasach. Makiety poprzebijane wierzbowymi gałązkami stały na zewnątrz, na terenie otwartym. Udzielał się w nich naturalny krajobraz Wisły. Do zdjęć komponowałem całość tak, by istniejące drzewa tworzyły tło. Zależało mi, żeby oddać skalę pejzażu, pierwszy plan i dal. W każdej fazie wymagana jest inna skala, od zasad generalnych przechodzi się do detalu, szczegółu, konstrukcji roboczej. Makieta
75
ear Warsaw, there is a wind tunN nel where air blows from below, and you can fly. You get a helmet and – just like parachutists descend – you can ascend. They generate air movement, and you are lifted. And you fly. For me, the phenomenon of experiencing the sublime is a mysterious thing. That moment of delight present in creative work. You are moved because you invented something. You touched a higher level, clawed your way out of helplessness into a realm where what you do begins to have meaning. And it gains independence, it becomes a value in itself. When I feel I have succeeded at something, I get goosebumps. Does having a spacious studio and a large area around it influence the scale of your work? We know that you have often built models on a massive scale, some several or even a dozen metres long, or fragments in 1:1 scale. How did they influence the concepts themselves? Yes, we made huge models, for example, for the war cemetery projects in Katyn, Mednoye, and Kharkiv. These were stone waves with the dynamism of self-seeded trees pushing through them. I cut meter-and-a-half-long willow branches by the Vistula River and used them to pierce the drilled tabletop on which the models stood. We drove the wicker into the ground to stabilize it. So the twigs went under the table to imitate trees in the cemetery forests above. The models, pierced with willow branches, stood outside in the open, resonating with the natural landscape of the Vistula. For photographs, I composed the scene so that the existing trees formed the background. I wanted to capture the scale of the landscape, the foreground, and the distance.
WYWIAD / INTERVIEW
Uniwersytetu w Kalabrii była całościowa, miała pięć czy sześć metrów długości. Przedstawiała liniowy obiekt w formie wiaduktu spinającego brzegi doliny rzeki Crati. Makieta ma takie wymiary, jakie musi mieć. Wynika to z tego, jak wyobrażam sobie uprawianie naszego zawodu na serio: robi się to, co jest niezbędne. Człowiek czasami znajduje się w sytuacji nie tylko twórcy, ale też niewolnika własnego systemu. Z tymi dreszczami – banalny przykład. Poszedłem na Cypel Czerniakowski i tam siedział wędkarz. Patrzę, a jego spławik nie spływa z prądem Wisły, tylko idzie w odwrotną stronę, pod prąd. I zorientowałem się, że w tym zakolu woda się cofa. A skoro ona się cofa, to ja to połączę i będzie można spływać Wisłą, wpływać w kanał i wracać z prądem powracającym. Taki paternoster [rodzaj windy okrężnej, składającej się z połączonych w pętlę otwartych kabin – przyp. red.] dla pływających. Po dostrzeżeniu ruchu spławika ewidentna staje się baza do projektu. Jan Lis, malarz, nazywał to „przyuważeniem”. Jest to osobliwe spojrzenie na jakąś całostkę i wyciągnięcie dla siebie wniosku, który uruchamia cały proces. Jak trenować ten zmysł? Tutaj nie chodzi o bryk. Nie da się przeczytać, co jakim sposobem się robi, nie działa podejście rzemieślnicze. Najlepsi pianiści nie grają z nut, tylko kreują muzykę dzięki zrozumieniu, jak została zapisana. Należy patrzeć okiem poszukującym, być w stanie osądu. To takie powiedzenie Le Corbusiera, które powtarzał mi Jerzy Sołtan: il faut être en état de jugement. Być nastawionym, że cokolwiek się zdarzy i nas poruszy, to
76
ach phase requires a different E scale; from general principles, one moves to detail, specifics, and working construction. The model of the University of Calabria was comprehensive, five or six metres long. It presented a linear structure in the form of a viaduct spanning the banks of the Crati River valley. A model has the dimensions it needs to have. This stems from how I envision practicing our profession seriously: you do what is necessary. One sometimes finds oneself not only a creator but also a slave to one’s own system. About those goosebumps – a trivial example. I went to Czerniakowski Cape, and there was an angler sitting there. I watched as his float didn’t flow with the current of the Vistula but went in the opposite direction, against the current. I realised that the water flows back in this bend. And since it flows back, I thought, I could connect it and it would be possible to float down the Vistula, enter the canal, and go back with the returning current. A kind of water paternoster lift [passenger elevator which consists of a chain of open compartments – ed. note]. After observing the movement of the float, the basis for the project became evident. Jan Lis, a painter, called this “noticing”. It is a particular way of looking at something as a whole and drawing a conclusion that sets the whole design process in motion. How can we cultivate this sense? It is not about having a study guide. You can’t just read instructions on how it is done; a craftsman’s approach won’t work. The best pianists don’t play from sheet music; they create music through an understanding of how it is written.
trzeba przyjąć to dogłębnie, zarezonować z tym. Dla mnie czymś takim było poznanie topologii, geometrii powierzchni jednostronnych i jej nadrzędnej zasady ciągłości. Nie ma negatywu i pozytywu, wnętrza i zewnętrza. Jest tylko jedna ciągłość przestrzenna, kontinuum. To mi pozwala marzycielsko kombinować. Szukam tego całe życie. Podczas remontu obserwowałem np. pył w powietrzu, drobinki waty szklanej, nici i powstające między nimi napięcia. To coś niezwykle delikatnego, coś, co płynie w przestrzeni, prawie nic nie waży. Jest tak rozległe, że istnieje i jednocześnie nie istnieje. Krąży i zawraca, szuka optymalnej drogi. Mogłem oglądać taki właśnie model kosmosu. My nie mamy bryka, ale dzięki tobie wiemy, jak ważne jest myślenie o tej rozciągłości. Niezależnie, w jakiej skali działamy, musimy widzieć zależności. D la mnie jest istotne, bym umiał myśleć o przestrzeni jako czymś samoprzenikalnym. By obiekt tracił swoją przedmiotowość i zaczynał być częścią większej całości. By osiągnąć nie statyczny przedmiot, ale przepływ form. Topologia nie znosi przedmiotów, preferuje ciągłość. Czyli nie redukować, nie upraszczać? Pokazałeś nam, że zamiast preparować koncept do schematu i sloganu, możemy obrastać nawarstwiającymi się referencjami, by projekt nasycać latami. S ynkretyzm ma konotacje negatywne, jako zbieranie byle czego. A ja go rozumiem jako pietyzm niewyrzucania niczego za burtę, żadnej idei. Latami zbieram, odkładam myśli, aż nadchodzi dzień, kiedy zaczynają pasować do mojej struktury.
77
You need to have a searching eye, to be “in a state of judgment”. This is a saying of Le Corbusier that Jerzy Sołtan often repeated to me: “il faut être en état de jugement”. To be prepared so that whatever happens and moves us, we must accept it deeply, resonate with it. For me, discovering topology, the geometry of one-sided surfaces and its overarching principle of continuity, was such a moment. There is no negative and positive, no inside and outside. There is only one spatial continuity, a continuum. This allows me to engage in dreamlike speculations. I’ve been searching for this my whole life. During a renovation, for example, I observed dust in the air, tiny particles of glass wool, threads, and the tension arising between them. Something incredibly delicate, something that floats in space, weighing almost nothing. It is so vast that it both exists and doesn’t exist at the same time. It circles and turns, seeking the optimal path. I was able to observe this very model of the cosmos. We don’t have a study guide, but thanks to you we understand the importance of thinking about this vastness. Regardless of the scale we work at, we must see the interconnections. It is crucial for me to be able to think of space as self-penetrating, for an object to lose its objectivity and become part of a larger whole. To achieve not a static object, but a flow of forms. Topology doesn’t tolerate objects; it prefers continuity. So, no reduction, no simplification? You’ve shown us that instead of reducing a concept to a schema and a slogan, we can allow it to be overgrown with layers of references, to saturate the design over years.
WYWIAD / INTERVIEW
My wierzymy, że akumulować doświadczenia należy nie tylko w głowie, ale również w rękach, przez ćwiczenia manualne. Naturalnie. Ważne jest połączenie między głową i ręką. Należy ciągle robić. Nie tylko gadać, ale też rysować, modelować. Inaczej nie ma warsztatu. Nazywam to modelowaniem organicznym. Przykładowo, praca w glinie to kontakt z materiałem i szybka odpowiedź. Zadawałem studentom takie wprawki, by szukali środka wyrazu. By natychmiastową odpowiedzią znajdowali najlepszą konfigurację. Im to odpowiadało, że muszą się szybko na coś decydować. Na miejscu i od razu. Instant. Umiejętność natychmiastowej reakcji. Tu i teraz. Czasami walczysz ze sobą, by w możliwie krótkim czasie dotrzeć do konkluzji. I wtedy jesteś w „przejęciu”. Przejęcie jest dobre. Stan osądu również. Czy ta myśl jest dobra, czy jest warta pielęgnacji i rozwoju? Czy jest do odrzucenia? Po tych analizach idziesz w którąś stronę. Sołtan mówił, że nadrzędną rzeczą, której on poszukiwał w twórczości, jest poetyka. I ja to rozumiem jako ten dreszcz. Złapanie tego momentu, trafienie w punkt. Co do skali, co do decyzji, co do ilości formy, co do konfiguracji. Jak, po zakończeniu oficjalnej edukacji, zdobyciu dyplomów i wielu doświadczeń, kontynuujesz swój rozwój? Muszę mieć przy sobie pióro i szkicownik, bo myśl jest szalenie ulotna. Jeżeli obudzę się w nocy z jakąś myślą, to muszę ją natychmiast zanotować. Bo za chwilę zniknie na horyzoncie. Myśli są jak lecące ptaki, trzeba je sfotografować. Mam kontakt ze swoją podświadomością. I to się zaczyna w nocy,
78
Syncretism has negative connotations, as if it were just a random collection of things. But I understand it as conscientiousness in not throwing anything overboard, not a single idea. For years I gather and store thoughts until the day comes when they begin to fit into my structure. We believe that accumulating experience should happen not only in the mind but also in the hands, through manual exercises. Naturally. The connection between the head and the hand is crucial. You have to constantly do something. Not just talk, but also draw, model. Otherwise, you don’t develop your craft. I call this organic modelling. For example, working with clay is about contact with the material and a quick response. I used to give students exercises like this to help them find their means of expression, to find the best configuration through an immediate response. They liked that they had to decide on something quickly. On the spot and right away. Instantly. The ability to react immediately. Here and now. Sometimes you struggle with yourself to reach a conclusion in the shortest possible time. And then you are “in the zone”. Being in the zone is good. Being in a state of judgment is also good. Is this idea good, is it worth nurturing and developing? Or should it be discarded? After this analysis, you go in one direction or another. Sołtan used to say that the overarching thing he sought in creative work was poetics. And I understand that as this shiver, this goosebump feeling. Capturing that moment, hitting the nail on the head. Regarding scale, regarding decisions, regarding the amount of form, regarding configuration.
na wachcie. Teraz w zasadzie śpię tylko po to, żeby się obudzić i zanotować myśli. Tak wygląda początek, a potem do tego siadam. Niezłapane myśli przepływają. Wszystko ulega zmianie – jak kształt chmury. Wraz z końcem dnia kończy się termika, kończą się ruchy powietrza, słońce zachodzi, a stara chmura się rozpływa.
ow do you continue your H development after completing your formal education, obtaining diplomas, and gaining a wealth of experience? I must always have a pen and sketchbook with me because thoughts are incredibly fleeting. If I wake up in the night with an idea, I have to write it down immediately. Because in a moment it will disappear over the horizon. Thoughts are like flying birds; you have to photograph them. I have contact with my subconsciousness. And it starts at night, on watch. Now I basically only sleep to wake up and write down my thoughts. That’s how it begins, and then I get down to work. Uncaptured thoughts dissipate. Everything is subject to change – like the shape of a cloud. With the end of the day, the thermals end, the air movements cease, the sun sets, and the old cloud dissolves.
Fragment rozmowy opublikowanej w kwartalniku „Rzut”, nr 35 Kształcenie (3–4, 2023).
An excerpt of an interview published in Rzut quarterly, No. 35 Education (3–4, 2023).
79
WYWIAD / INTERVIEW
CENTRALA. Zeszyty ćwiczeń / CENTRALA: Exercise Books Część 3: Wiatr / Part 3: Wind Publikacja powstała w ramach projektu Modelowanie miasta. Dynamika różnorodnej przestrzeni Fundacji Bęc Zmiana współfinansowanego przez m.st. Warszawa. / The publication was created as part of the Modelling the City. The Dynamics of Diverse Space project of the Bęc Zmiana Foundation, co-financed by the City of Warsaw.
Autorzy / Authors: Małgorzata Kuciewicz, Simone De Iacobis Redakcja merytoryczna / Editing: Aleksandra Kędziorek Redakcja językowa i korekta / Copyediting and proofreading: Ewa Dąbrowska (eKorekta24), Aleksandra Kędziorek Tłumaczenie / Translation: Łukasz Mojsak Projekt graficzny i skład / Graphic design and typesetting: Zofka Kofta Kroje pisma / Fonts: Uncut Sans (UNCUT.wtf), Stix Two Sans (by Tiro Hiperworks) Wydawca / Publisher: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana
ul. Mokotowska 65/7 00-533 Warszawa www.beczmiana.pl www.sklep.beczmiana.pl Druk / Printing: Read Me ul. Olechowska 83, 92-403 Łódź Nakład / Printrun: 600 egz. / copies © Fundacja Bęc Zmiana & authors Wydanie I / Edition I Warszawa / Warsaw 2024 ISBN: 978-83-66082-27-4 PUBLIKACJA BEZPŁATNA / FREE PUBLICATION dostępna również online / also available online: www.beczmiana.pl/modelowanie
partnerzy / partners
CENTRALA Zeszyty ćwiczeń Exercise books Co woda, światło, wiatr i grawitacja mają wspólnego z architekturą? Zdaniem architektów z grupy projektowej CENTRALA, bardzo wiele. W czterech zeszytach ćwiczeń opartych na autorskim programie warsztatów szukają notacji dla zjawisk ulotnych. Zachęcają od wyjścia w teren: zanurzenia się w krajobrazie i uważnych obserwacji. Poprzez stworzone przez siebie zadania oraz rekonstrukcję wybranych ćwiczeń historycznych (m.in. Bruna Munariego, Freia Otto’a, Mieczysława Twarowskiego) pokazują, jak zmieniać zebrane obserwacje w narzędzia projektowe. Efektem tych działań są makiety dynamiczne – autorskie instrumenty do dalszego eksperymentowania.
What do water, light, wind, and gravity have in common with architecture? According to CENTRALA – quite a lot. In these four exercise books based on their original workshop program, they seek a notation for ephemeral phenomena. They encourage venturing out into the field: immersing oneself in the landscape and engaging in careful observation. Through tasks they designed and the reconstruction of selected historical exercises (including those by Bruno Munari, Frei Otto, and Mieczysław Twarowski), they demonstrate how to transform these observations into design tools. This process results in dynamic models – unique instruments for further experimentation.
Warsztaty są częścią stałego programu nauczania Charkowskiej Szkoły Architektury. W Polsce są organizowane w ramach oddolnej edukacji architektonicznej – Ogólnopolskich Spotkań Studentów i Studentek Architektury, Akademii Młodych Architektów i Architektek czy projektów Fundacji Bęc Zmiana.
The workshops are part of the regular curriculum at the Kharkiv School of Architecture. In Poland, they are organised through grassroots architectural education initiatives: Polish Meetings of Architecture Students, Young Architect Academy, and projects by the Bęc Zmiana Foundation.
partnerzy / partners
ISBN: 978-83-66082-27-4 PUBLIKACJA BEZPŁATNA
1