GETEKEND VERLEDEN

Verzamelen zit in ons bloed. Van postzegels tot voetbalplaatjes en oude ansichtkaarten. In de 18e eeuw waren ra he a eeldin en e ilde ver a el je en. De douairière Van Delen uit Druten was bijvoorbeeld een verwoede verzamelaarster van prenten. Zij nodigde op haar ka eel en en i haar ren en e ekijken e ruilen. Terwijl in de 17e eeuw vooral stadsbeschrijvingen en stadsgezichten populair waren, legden de tekenaars in de 18e eeuw de nadruk op kastelen, buitenplaatsen en ruïnes in het buitengebied. De achttiende eeuwers verzamelden losse tekeningen, maar daarnaast waren ook ra he a la en en eken e e ekende ren- ten gewild. Ook verschenen er veel gravures. De makers gebruikten eigen werk, maar ook dat van anderen.

CORNELIS PRONK (1691-1759)

Cornelis Pronk was een van de bekendste tekenaars uit zijn tijd. Cornelis was de zoon van een Amsterdamse korenhandelaar. Hij ging in de leer bij Jan van Houten en bij portretschilder Arnold Boonen. Aanvankelijk maakte hij vooral veel portretten. Pronk legde zich later toe op he aken van ra he ekenin en. ijn erk erd veelvuldig gekopieerd. Dat was in die tijd een normaal verschijnsel. Veel tekenaars maakten hun tekeningen niet ter plekke, maar tekenden bestaande prenten na.

Pronk tekende veel in opdracht van Andries Schoemaker, een rijke lakenkoopman en grote verzamelaar van topora he ekenin en. ijn ver a elin eva e n ren en aarvan er in ekle rd aren.

i eindelijk aak e h e aker een a la van ijn renen al a e i h er r vin ie e rdend. a ijn d d viel de e a la i een en k a en delen van de lle ie ij veel Nederlandse musea terecht.

Zelfportret van Cornelis Pronk. (Bron Wikimedia Commons)

Pronk maakte veel tekenreizen binnen onze landsgrenzen. Hij maakte ter plaatse schetsen en werkte ze later e een ijna ra he na ke ri heid i . He ebied tussen Maas en Waal werd meerdere keren door hem bezocht, o.a. in 1732, want veel prenten zijn in dat jaar gemaakt. Hij tekende kastelen, landhuizen, kerken en dorpsgezichten. Pronk reisde meestal samen met anderen. Andries Schoemaker, die toen de zestig al gepasseerd was, reisde vaak met hem mee. Schoemaker aak e k el ra he ekenin en aar a een minder begenadigd tekenaar. De verhoudingen en het perspectief klopten bij hem niet altijd. r nk i h e een nie e ra he eken h l en kreeg leerlingen als Abraham de Haen en Jan de Beijer.

ABRAHAM DE HAEN (1707-1748)

De Haen was een van de leerlingen en reisgenoten van Pronk. Hij reisde mee door het gebied tussen Maas en Waal. Hij tekende o.a. de Doddendael in Ewijk (1731) en de Blankenburgh in Beuningen (1740)

De Haen was behalve tekenaar ook dichter. Uit zijn gedichten blijkt dat er een diepe vriendschap tussen hem en Pronk bestond.

JAN DE BEIJER (1703 – 1780)

De in Zwitserland geboren Jan de Beijer woonde o.a. in Amsterdam, Vierlingsbeek en Emmerik. Hij reisde veel om zijn stads- en dorpsgezichten te maken. Hij maakte tekeningen, aquarellen en gravures.

Jan de Beijer was een begenadigd tekenaar en was in zijn tijd erg beroemd. Zijn werk werd goed verkocht. Hij was een leerling van Cornelis Pronk. De Beijer richtte later zijn eigen tekenacademie op. Zijn werk werd, net als dat van Pronk, vaak gekopieerd. De Beijer tekende in onze streek o.a. het kasteel in Heumen (1741) en in Batenburg (1742).

Van Jan de Beijer zijn meer dan 1500 tekeningen bewaard gebleven. Van 600 ervan zijn door Hendrik Spilman en anderen gravures gemaakt.

JACOBUS STELLINGWERF (1667-1729)

De tekeningen van Pronk, De Haen en De Beijer zijn een betrouwbare weergave van de werkelijkheid. Anders ligt di ij he erk van a ellin er een n van een Amsterdamse knopenmaker. ellin er erd eleid al d id aar erd la ere lee ijd ekenaar. Hij rei de nie en aak e el geen schetsen. Hij kreeg ze aangeleverd en tekende ze na. Hij werkte in opdracht o.a. voor de Atlas van Brouërius van Nidek en voor de hierboven genoemde Andries Schoemaker. Hij tekende o.a. de kastelen in Ewijk, Heumen, Batenburg, Balgoy, Leeuwen en Dreumel. Op zijn werk kwam de kritiek dat het niet historisch betrouwbaar was. Dit kwam mede doordat de aangeleverde schetsen nd idelijk aren. ellin er aak e .a. in een tekening van het kasteel in Balgoy.

Jan de Beijer geportretteerd door Cornelis Pronk, 1750. (Bron: Beeldbasnk. amsterdam.nl).

Dit kasteel was toen al verwoest. Later bleek dat deze tekenin nie vereenk a e de e raven nderingen. Het kasteel is dus niet betrouwbaar weergegeven.

ABRAHAM RADEMAKER (1638-1735).

Rademaker was zowel landschapsschilder als tekenaar. Hij leverde ook prenten op bestelling. Daarnaast was hij handelaar in prenten. Rademaker tekende op locatie, maar gebruikte ook bestaande schetsen. Hij maakte eer dan ekenin en van ka elen .a. van he H in Bommel.

Zelfportret van Abraham Rademaker, zittende voor zijn schildersezel met daarop een tekening van een kasteel. (Bron: atlas van Splitberger).

Deze prent was gebaseerd op een prent van Cornelis Pronk. In Het Cabinet der Neederlandse Oudheeden en gesigten vervat in drie hondert konst plaaten staan veel tekeningen van Abraham Rademaker.

Tekenaars Kopieerden Elkaars Werk

H

Hendrik Spilman was een leerling van Abraham de Haen. Hij was tekenaar en graveur en maakte ook enkele schilderijen.

Topografische

Tekeningen Waren

Populair In De 18 E Eeuw

bruikte. Zijn belangrijkste werk zijn de schetsen in het uit delen e aande ra he erk Het Verheerlijkt Nederland. Hierv r aak e hij in aal n eveer ravures. Hij gebruikte ook werk van Jan de Beyer, Cornelis Pronk en Abraham de Haen.

H

Tavenier schetste en schilderde vooral natuurlijke landha en in a arelver en ndi he ink . Hij aake k veel ra he ekenin en en e r ik e daar ij o.a. schetsen van Cornelis Pronk en Abraham De Haen.

Tavenier

In onze streek is Spilman vooral bekend door een kopergravure van kasteel Heumen en een gravure van kasteel Hernen, waarvoor hij een schets van Jan de Beijer ge-

De in Amsterdam geboren Josua de Grave was eveneens een ekend ra h ekenaar. Hij ekende eeal op locatie. Hij maakte o.a. tekeningen in België en Noord-Frankrijk. In Maas en Waal tekende hij o.a. gezichten op Maasbommel, Appeltern en Horssen.

BRONNEN: e iki edia a ina ver Hendrik il an Cornelis Pronk, Hendrik Tavenier, Jan de Beijer en Josua de Grave.

.er ed he en.nl www.verhaaltussenmaasenwaal.nl www.balgoyseminse.blog/tag/kasteel/

.hi ri he ra e.nl.

A.G. Schulte, Het land van Maas en Waal ravenha e .

A.G. Schulte, Het Rijk van Nijmegen westelijk deel ravenha e .

Fotocollectie RKD. Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Den Haag.

Deze gravure van het kasteel in ‘Appeltheren’ kent vele vaders. Links onder de prent staat de naam Abraham de Haen, rechts de naam Hendrik Spilman en midden onder staat P. Fouquet. In Schulte lezen we dat Hendrik Spilman een gravure heeft gemaakt naar een prent van Abraham de Haen. Pieter Fouquet was een kunstschilder en prentenhandelaar in Amsterdam. Of hij deze gravure alleen verkocht heeft of er opnieuw een gravure van gemaakt heeft, is onduidelijk.

Er bestaan vele tekeningen en etsen van Batenburgs grootste monument, het kasteel, zowel in zijn volle glorie als later toen het een ruïne werd. Er zijn echter weinig a eeldingen van die andere historische attractie, de Oude of St. Victorkerk. Des te bijzonder is het daarom dat de bekende Haagse schilder Suze Robertson er twee schilderijen van maakte.