BOEK IN DE KIJKER
RATIO ONTLEED:
Distributeur zkt. model vr. duurz. relatie
Irrational exuberance: herhaalt de geschiedenis zichzelf?
Return on Equity
P.8
P.26
P.30
MAGAZINE VAN BOLERO
RETAILSECTOR
ROLAND JUNCK
We moeten nu meer dan ooit ons model ďŹ nancieel valoriseren P.10
NOVEMBER 2014
#5
NOVEMBER 2014
EVENT IN DE KIJKER
Logistiek der dingen ONDER DE LOEP
Hou alle opties open COLUMN
Meerwaarde INDUSTRY WATCH
Distributeur zkt. model vr. duurz. relatie HET GESPREK
Roland Junck
04 06 07 08 10
UITGELICHT
Crowdfunding FOCUS OP GRONDSTOFFEN
Grondstoffen relatief onverschillig tegenover Rusland-crisis
ACHTER DE BEURSSCHERMEN
Iconische merken op de beurs TIMELINE
Dit is 2014 ... in woord en beeld BOEK IN DE KIJKER
Irrational exuberance Hou uzelf onder controle
to the metal Er beweegt wat bij Bolero
Platform Innovation & Development team
BEURSWIJSHEDEN
ceo Nyrstar, The pedal
EVENT NEWS
GESPOT
14
WAARDERINGSRATIO’S
Return on Equity
20 22 24 26 28 30
16 18
COLOFON INDX INDX is een magazine van Bolero (KBC Securities) Verantwoordelijke uitgever: Bart Vanhaeren, Havenlaan 12, 1080 Brussel Bladmanagement, realisatie, vormgeving: Kunstmaan Redactie: Sarah De Pauw, Tom Simonts, Bart Vanhaeren, Maarten Stroobants, Steven Vandenbroeke Fotografie: Istock, Shutterstock Contact: Bolero (KBC Securities), www.bolero.be, Havenlaan 12, 1080 Brussel
DISCLAIMER - Aan deze publicatie werd de grootst mogelijke zorg besteed. Noch de mate waarin de voorgestelde scenario’s, risico’s en prognoses de marktverwachtingen weerspiegelen, noch de mate waarin zij in de realiteit tot uiting zullen komen, kunnen echter worden gewaarborgd. De prognoses zijn indicatief. De gegevens in deze publicatie zijn algemeen en louter informatief. Ze mogen niet worden beschouwd als beleggingsadvies conform de Wet van 6 april 1995 inzake secundaire markten, het statuut van en het toezicht op beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en beleggingsadviseurs. KBC Securities kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de juistheid of de volledigheid ervan. De beschreven meningen en vooruitzichten zijn die zoals ze gelden op datum van de redactie.
IN BEELD
GREENBACK Oktober. De zomer is voltooid verleden tijd. Een zonovergoten periode was het niet, maar ze leverde wel spannende herinneringen op. Mogelijk vanop vakantie, maar zeker vanop de aandelen- en obligatiebeurzen. Beide schakelden in augustus in een hogere volatiliteitsversnelling. Bye bye, zorgeloze “the only way is up” sfeer van de voorbije jaren. Ondertussen blies de robuuste Amerikaanse groei het rentespook weer wat nieuw leven in, terwijl beleggers zich ook niet langer tevreden tonen met de belofte van winstgroei. Ze willen die ook effectief zien. En daar knelt het schoentje. Sinds het vorige INDX-nummer verzwakten de voorlopende Europese indicatoren immers onafgebroken en schoven daardoor de langverwachte Europese groeispurt opnieuw verder voor zich uit. Neen, van een aantrekkende groei is er in deze contreien en in Azië vooralsnog geen sprake. En dat weet Mario Draghi ook maar al te goed. Zonder groei, geen inflatie en dus vuurde de ECB-voorzitter kort na het zomerreces herhaaldelijk enkele liquiditeitssalvo’s op het gevreesde deflatiespook af. Negatieve Europese depositorentes deden de kortetermijnrentes in onder meer België en Duitsland onder nul duiken. Opvallend genoeg zorgde die toenemende beleidspaniek niet voor al te veel beursaverij. Het nog goedkopere geld gaf beleggers een strohalm houvast: “Alweer goedkopere financiering voor bedrijven!”, luidt het, al genereren die nu al jarenlang stijgende hoeveelheden vrije cash flows. De échte winnaar is de Amerikaanse dollar. De ’greenback’ zette vanaf juli eindelijk zijn langverwachte remonte in en ruilde daardoor een laagtepunt van net onder de 1,40 tegenover de euro voor een (tijdelijke?) evenwichtskoers van ongeveer 1,26. Draghi’s bazooka’s hebben ‘s mans legendarische woorden “We will do whatever it takes to save the euro” daardoor bijgesteld naar “We will do whatever it takes to destroy the euro”. Een goedkope euro maakt onze exporten goedkoper en importen duurder. Meer winst uit het buitenland en tegelijkertijd een reden om ‘Europees te kopen’. De Duitse haviken zien een en ander met lede ogen aan, maar beleggers zien er wel brood in. Afwachten of die muntmeevaller volstaat om de huidige waarderingen als ‘normaal’ te bestempelen en het Amerikaanse rentespook tot diep in 2015 in de kast te houden.
TOM SIMONTS Marktenspecialist Bolero, KBC Securities 3
EVENT IN DE KIJKER
Logistiek der dingen Een verslag van de tweede Bolero Tips & Trends Zaterdag 13 september 2014. Bolero-klanten blazen opnieuw verzamelen in het hart van “de koekenstad” voor de tweede editie van Bolero Tips & Trends. Een goedgevuld programma met drie centrale thema’s: fusies en overnames, het Internet of Things en logistiek.
— Tom Simonts
4
— Steven Van Belleghem
E
dwin De Boeck, hoofdeconoom van KBC Groep, bracht een helder inzicht in de gezondheidstoestand van de wereldeconomie. De Amerikaanse locomotief is onder stoom gekomen en deed de barometer begin 2014 overslaan van ‘barre winter’ naar ‘zomerweer’. Ondanks de groeivertraging in Europa en een flinke portie geopolitieke zorgen blijven de VS ook in het najaar dé motor van de wereldeconomie. De kans op een aantrekkende rente blijft in 2015 niettemin bijzonder klein, wat het pad naadloos effende voor het betoog van KBC Securities ceo Koen Hoffman. Hij ziet in de lage rente zowel de verklaring als de belangrijkste impuls voor de forse stijging van de fusie- en overnameactiviteit op de aandelenbeurzen. Aangetrokken door de huidige waarderingen zet heel wat ondernemend jong geweld de stap naar de beursvloer, al blijft het op Euronext Brussel opvallend stil. Maar er zijn ook fusies. Terwijl de wereldwijde overnametrend in 2014 vooral megadeals baarde, is de verwachting dat de lage rente in 2015 heel wat kleinere bedrijven op het menu van overnamehongerige en cashrijke jagers zal brengen. Het staat in de sterren geschreven dat ook Google een cruciale rol zal spelen bij dat fusie- en overnamegeweld. Voor aandelentips moest u dan misschien niet bij gastspreker Steven Van Belleghem zijn, in zijn presentatie When digital becomes human toonde hij wel aan dat het zoekmachinebedrijf niet om overnamedossiers verlegen zit. Daarmee
zet Google grof in op The Internet of Things dat “connectie van alles met alles” mogelijk maakt. Menselijke tussenkomst wordt almaar minder belangrijk: vanuit uw wagen via gps-signaal domotica aan het werk zetten voor een verse kop koffie als u thuiskomt, een bril om uw Facebook-account te bekijken, slimme horloges en sportschoenen die met uw smartphone ‘communiceren’, … In een dynamische en entertainende stijl toonde de auteur van onder meer de The Conversation Manager aan waar die digitalisering toe leidt. Menselijke robots, waarom niet? Zolang mensen maar geen robots worden, want de winnaars op lange termijn zijn de bedrijven die de perfecte symbiose kunnen creëren tussen het digitale en het menselijke. Bolero-marktenspecialist Tom Simonts koppelde deze inzichten aan concrete tips en keek daarbij vooral naar bedrijven die vandaag hard aan de weg timmeren om stukjes van de puzzel van de toekomst op hun plaats te krijgen. De rode draad in deze trend zijn chips. Meer bepaald kleinere, meer functionele en energiezuinige bouwstenen die toelaten om te communiceren, te inventariseren, te beveiligen, te programmeren, data op te slaan en/ of te sturen, ... Vergeet megabytes. Gebruik voortaan exabytes en yottabytes als u het over Dropbox of OneDrive hebt. Dataopslag die ook betaald en beveiligd moet worden. De toekomstige huisleveranciers van digitale sloten zouden te vinden moeten zijn onder Check Point Software, Fortinet, Palo Alto Networks en, ja hoor, Microsoft.
— Edwin De Boeck
Inspelen kunt u rechtstreeks, maar waarom niet via trackers, die bijvoorbeeld alleen investeren in robotica en automatisatie? Gastspreker Alex van Breedam - die kort na het evenement de European Logistics Professional 2014 Award in de wacht sleepte - loodste een aandachtig publiek na de pauze door de problemen van de klassieke supply chain. Dichtslibbende wegen, weet u wel, waardoor u te laat op het werk komt, bedrijven goederen niet tijdig in ontvangst kunnen nemen en afgewerkte producten niet snel genoeg bij de klant geraken.
“De winnaars op lange termijn zijn de bedrijven die de perfecte symbiose kunnen creëren tussen het digitale en het menselijke.” Mogelijke oplossingen? Het aantal lege auto’s en vrachtwagens verminderen door carpooling, voor mensen en goederen welteverstaan. Of de kost voor transport verhogen, bijvoorbeeld door de invoering van een CO2-taks. Die maatregelen moeten helpen om de toegenomen verzadiging, onder meer als gevolg van de e-commerce trend, in goede banen te leiden. Maar technologische ontwikkelingen in 3D-printing bieden mogelijk nog een grotere waaier aan mogelijkheden. In plaats van stukvervoer over lange afstanden, zouden
onderdelen lokaal en op industriële schaal geproduceerd kunnen worden. Ondertussen blijft logistiek een groot probleem. Oplossingen om het transport van de havens naar het hinterland te optimaliseren zijn noodzakelijk, maar zijn de klassiek geschoolde ondernemersgeesten daar wel rijp voor? Tom Simonts concludeerde dat de online retailmarkt dan wel snel groeit, maar vooral gedreven wordt door de klassieke kleinhandelaars. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de inspanningen van Colruyt en Ahold om de klant ook via de smartphone en andere elektronische kanalen aan zich te blijven binden. Wie op de lange termijn ook de winnaar mag zijn, hij zal alleszins fris van geest moeten zijn en een goedgevulde bankrekening hebben. Ook hier biedt een tracker zoals Market Vectors Retail ETF een interessant alternatief voor individuele aandelen. Ook in de razendsnel evoluerende 3D-sector is het specifieke aandelenrisico van printerproducenten zoals Stratasys, ExOne, 3D Systems en Voxeljet niet bepaald klein. Een tracker zoals de Solactive 3D Printing Index combineert alvast diversificatie en risicobeheersing. Het tweede Bolero Tips & Trends evenement werd afgesloten met een babbel, het uitwisselen van de nodige opinies en het vaste voornemen om in 2015 voor een derde editie te gaan. Benieuwd welke trends er dan aan bod komen? We houden u op de hoogte!
— Alex Van Breedam
Programma Bolero Tips & Trends
EDWIN DE BOECK Hoofdeconoom KBC Groep Conjunctuur en beleggingsklimaat: Kwetsbaar vertrouwen
KOEN HOFFMAN Ceo KBC Securities Mergers & Acquisitions en IPO’s: Een doelrijke omgeving
TOM SIMONTS Marktenspecialist Bolero Praktische tips om in te spelen op de trends
STEVEN VAN BELLEGHEM Inspirational business coach When digital becomes human
ALEX VAN BREEDAM Ceo TRI-VIZOR NV E-commerce: gevaar of opportuniteit voor Vlaanderen als logistieke draaischijf?
5
ONDER DE LOEP
Hou alle opties open Opties kunnen een mooie aanvulling zijn op uw portefeuille: voor wat extra rendement of als bescherming. Maar het zijn zeker niet de eenvoudigste beleggingsproducten en u hebt ze dus maar beter onder de knie voor u erin begint te beleggen. Tijd om de opties eens onder de loep te nemen!
AAN DE SLAG MET OPTIES Is uw kennis over opties voldoende (bijgewerkt), dan kunt u aan de slag. Het vernieuwde Bolero-platform biedt heel wat mogelijkheden voor optiebeleggers.
NIET VOOR BEGINNERS?
HOE VINDT U EEN OPTIE?
Een optie is het recht iets te kopen (callopties) of verkopen (putopties) gedurende een bepaalde periode tegen een vooraf bepaalde prijs. Dat “iets” is een afgesproken hoeveelheid van een onderliggende waarde zoals aandelen, indices of valuta. Voor dat recht om te (ver)kopen betaalt de belegger een optiepremie.
U zoekt eerst naar de onderliggende waarde van de optie. Zoekt u naar een optie op het aandeel KBC, dan zoekt u eerst naar KBC. Klik op “Alle resultaten” en dan vindt u alle zoekresultaten gegroepeerd per type effect. Klik in de rubriek ‘Opties’ op het paarse icoon voor de juiste onderliggende waarde (KBC). Onmiddellijk opent zich het overzicht van alle optiereeksen op KBC. Daarbij kunt u filteren op de markt, de vervaldag, de uitoefenprijs en op calls of puts. Zo kunt u snel de optiereeksen terugvinden waarin u geïnteresseerd bent. Het paarse optie-icoon verschijnt ook in uw portefeuille voor de effecten waarvoor
Tegenover een koper van een optie, staat een verkoper of schrijver. Bij een calloptie neemt de schrijver de plicht op zich om de onderliggende waarde te verkopen. De schrijver van een putoptie neemt de plicht op zich
Hoe vindt u een optie op het Bolero-platform? p in de hotspot van een aandeel
p in uw portefeuille overzicht
p via de zoekfunctie Bolero biedt opties aan op Euronext, Londen, Eurex en USA.
6
om de onderliggende waarde te kopen tegen de vooraf bepaalde prijs. In ruil ontvangt de schrijver de optiepremie. Tot zover de eerste basisles over opties. In de Bolero Academy komen opties uitgebreid aan bod. Stap voor stap voor de beginnende optiebelegger of al wat diepgaander voor meer gevorderde beleggers. U leert er ook hoe en wanneer u welke optiestrategie kunt toepassen. Neem zeker een kijkje!
opties bestaan. En bevindt u zich in de Hotspot van een effect, dan vindt u alle optiereeksen ook verzameld onder de tab “Opties”.
De optiemodule is niet standaard geactiveerd. U moet eerst een optiecontract tekenen. Download het formulier uit het documentcenter*. Klik op een bepaalde optiereeks voor nog meer details: de stijl, lot size, evolutie van de onderliggende waarde, de belangrijkste grieken,… Wilt u een order plaatsen, dan hoeft u alleen nog op het +/- symbool te klikken. U kiest welke transactie u wilt uitvoeren, het aantal contracten, de munt van afrekening en een eventuele limietkoers. Handig: u kunt altijd het orderboek raadplegen met de actuele bied- en laatkoersen.
* Documentcenter op www.bolero.be onder ‘Support’
TOM SIMONTS Marktenspecialist Bolero, KBC Securities @TSimonts
MEERWAARDE
H
Waarom in opties beleggen? p Hebt u geen aandelen...
… dan kunt u inspelen op een verwachte koersstijging of -daling van een aandeel.
p Hebt u wel aandelen... … dan kunt u met opties uw portefeuille beschermen tegen een koersdaling. … en/of extra rendement op uw aandelenportefeuille realiseren.
p Wilt u aandelen kopen... … dan kunnen opties helpen om de aankoopkoers van een aandeel te verlagen. … of u gebruikt ze om de aankoopkoers van een aandeel op termijn vast te leggen.
et aantal voetbalcoaches dat in de loop van vorig seizoen vervangen werd, was alweer niet bij te houden. Glen De Boeck, Emilio Ferrera, Mario Been en ga zo maar door. Aan de kant geschoven wegens “beperkte meerwaarde”. En ook in het huidige seizoen mochten de nodige Panini-stickers al vervangen worden, niet in het minst in Luik. De houdbaarheidsdatum van een voetbalcoach is beperkt: enkele verliesmatchen zijn soms al voldoende om de ballon van de soms overdreven klassementsambities te doorprikken. De coach als evidente zondebok voor een misnoegde fanbasis, die daarmee een blind geloof etaleert in het heilzame effect van vers bloed voor de dug-out. Ander en beter! Maar of zo’n changement en cours de route de onderliggende oorzaak van het falen van de voorganger aanpakt, is nog maar zeer de vraag. De meer- of minderwaarde van een coach kan maar moeilijk gemeten worden. Het mirakel van de Wissel van de Wacht is dus gebouwd op hoop eerder dan op inzicht. En hoop, zoals u weet, is een slechte strategie. Dat concludeert ook academisch onderzoek. De coach blijkt zelden een tactisch meesterbrein, maar in de beste gevallen wel een heel goede people manager. Uitzonderingen zoals Mourinho en Ferguson combineren beide kwaliteiten moeiteloos, met inbegrip van fabelachtige budgetten. Maar diepe zakken zijn geen noodzakelijke vereiste voor mirakels, kijkt u daarvoor maar naar Peter Maes of Franky Dury. Die vaststelling verfijnt de meerwaardedefinitie tot kwaliteiten die erg vergelijkbaar zijn met die van een topchef: het maximum halen uit de ter beschikking zijnde ingrediënten, ongeacht de intrinsieke kwaliteit ervan. In economische termen heet dat “de resultaten afwegen ten opzichte van het beschikbare budget”. Of ook, het rendement op beschikbaar vermogen maximaliseren. Ziehier de verklaring waarom het onderzoek dat gedaan wordt naar het presteren van een voetbalcoach, vooral economisch van aard is. De overeenkomst met het bedrijfsleven is overduidelijk: de fanbasis zwijgt in alle landstalen zolang de aandelenkoers stijgt, maar mort luid bij een daling. Geen van beide kan zonder professioneel uitgebouwde structuren, die toelaten om van talentscouting een kunst te maken, terwijl de langetermijnvisie aan de strategie gekoppeld moet zijn door middel van een solide business plan. Zelfs de meerwaarde van de ceo als persoon is moeilijk aantoonbaar. Algemeen geldt dat de groei van het eigen vermogen een aanvaardbare benadering is, maar ‘veel’ is in dat opzicht natuurlijk nooit genoeg. Hoewel de rotatiesnelheid van ceo’s (gelukkig) beduidend lager is, is de vermogensevolutie wel de voornaamste reden om toplui te bedanken voor bewezen diensten. Verschillen in strategische visie, een onvoldoende scherpe visie of een vertrouwensbreuk met de Raad van Bestuur? Of misschien is er een consensus dat het simpelweg beter kan: meer winst in plaats van veel winst, of hetzelfde resultaat maar met minder middelen? Tot de recente lotgevallen behoren onder meer Joop Jansen bij EVS en Pierre-Olivier Beckers bij Delhaize. Maar of de Raden van Bestuur en/of activistische investeerders met zo’n demarche hun gelijk halen, wordt meestal pas op de middellange termijn duidelijk. Het creëren van structurele meerwaarde vraagt nu eenmaal tijd. Maar anders dan bij voetbalclubs vergroot de ‘juiste’ ceo aan het roer van een zwalpend bedrijf de kans op groei wel significant. Omwille van diens mandaat om het zwalpende schip effectief en doortastend bij te sturen. Net daarom markeert een Wissel van de Wacht mijns inziens een potentieel bijzonder interessant instapmoment voor beleggers op langere termijn. Denkt u ook aan EVS? Of aan D’Ieteren? Diezelfde logica maakt dat een performant management bovengemiddeld veel beleggersliefde verdient, ook al noteert zo’n bedrijf structureel aan een premie ten opzichte van de brede markt. Een premie, of anders gezegd de spiegel van de meerwaarde.
7
INDUSTRY WATCH
Distributeur zkt. model vr. duurz. relatie Een uitdagende toekomst voor de retailsector De Nederlandse distributiegroep Ahold trekt met Peapod en Bol.com voluit de kaart van e-commerce. Walmart investeert dit jaar 600 miljoen dollar in kleine winkelformats als Neighborhood Market en Express. De Franse distributeurs E-Leclerc en Auchan zetten volop in op drive-in. En de Colruyt Groep steekt met de overname van ZEB een extra kaart in zijn portefeuille. Retailers over de hele wereld zijn op zoek naar het juiste model om relevant te blijven. Want consumenten zijn meer dan ooit aan zet. Zij willen alles op elk moment kunnen kopen en dat natuurlijk aan de laagste prijs. En de levering aan huis? Die moet vanzelfsprekend ook gratis. Is dat houdbaar voor een sector die al enkele jaren met afbrokkelende marges worstelt?
I
n het maart-nummer van INDX legden we het boek The everything store van Brad Stone op jullie nachttafel. Een boek over Amazon.com en zijn bezieler/ceo Jeff Bezos. Zoals Steve Jobs in de computersector heeft de persoon Bezos ondertussen mythische proporties gekregen voor iedereen die met retail te maken heeft en dan vooral met e-commerce en e-tail. En daar is een reden voor. Was Amazon.com bij zijn lancering in 1994 alleen een online boekenwinkel, dan is het anno 2014 uitgegroeid tot een heuse online supermarkt. Een evolutie die zowel klanten als beleggers wisten te smaken, want sinds eind 2001 zijn de Amazon-aandelen met bijna 3 000% gestegen. Weinig retailers uit de oude wereld kunnen dergelijke cijfers voorleggen. En ook daar zijn een aantal goede redenen voor.
De problemen bij Tesco zijn symptomatisch voor een sector die te lang op zijn lauweren is blijven rusten. Sinds de ontwikkeling van het supermarktconcept teerde de distributiesector op een businessmodel dat in een omgeving van weinig of geen concurrentie garant stond voor hoge marges. Maar samen met de significante kasstromen die dat opleverde, sloop ook de zelfgenoegzaamheid in het model.
“Dankzij telecom, media en technologie heeft de consument de retailsector in z’n greep.” ZELFGENOEGZAME SECTOR Nemen we het voorbeeld van Tesco. Voor heel wat retailers op het Europese vasteland was de grootste Britse retailer lange tijd het schoolvoorbeeld van hoe het moest. Of wat denkt u van de titel van het boek Scoring Points: How Tesco Continues to Win Customer Loyalty dat in 2008 verscheen. Vandaag is het wel even anders. Geconfronteerd met een aanhoudende
8
daling van het marktaandeel, vooral in het VK, aan discounters Aldi en Lidl enerzijds en aan premiumretailer Waitrose anderzijds, spendeerde Tesco de voorbije jaren zo’n 1,7 miljard pond aan het opfrissen van z’n hypermarkets, het ontwikkelen van een online strategie en zelfs aan het introduceren van technologieproducten. En dan hebben we het nog niet over het budget voor prijsverlagingen, wat ze in de sector prijsinvesteringen noemen. Alle inspanningen bleven echter zonder resultaat. En dus moest ceo Phil Clarke in augustus 2014 na drie en een half jaar plaats ruimen. Het mandaat van opvolger Dave Lewis is even eenvoudig als voor de hand liggend: een duidelijk model zoeken dat de toekomst van de groep moet verzekeren.
De slogan Klant is Koning kwam bij alle supermarktketens weliswaar overvloedig in hun interne communicatie en opleidingen voor, in de praktijk bleef het vaak dode letter. TINA (There Is No Alternative) was daarvoor misschien niet de enige, maar toch een belangrijke schuldige. De grote spelers hadden de markt immers ‘verdeeld’ en
Marktkapitalisatie Bedragen in miljoen EUR
Tesco
Kroger Co.
Carrefour
Ahold
Delhaize
Colruyt
Gegevens per 19-09-2014
23 284
19 990
18 975
10 231
5 436
5 358
konden jaren rekenen op trouwe klanten die bij gebrek aan variatie in het aanbod wekelijks met een volle winkelkar tevreden naar huis terugkeerden. Gewoonte en de locatie waren de belangrijkste elementen die het verschil maakten of een klant naar winkel A, C of D ging. En imago. Want prijs maakte toen geen verschil. Het verschil was de prijs.
TELECOM, MEDIA EN TECHNOLOGIE ALS KATALYSATOR Vandaag liggen de kaarten anders. Enkele jaren van magere economische groei hebben ervoor gezorgd dat de klant zijn recht op de troon opnieuw heeft afgedwongen. De supermarktketens moeten als narren dansen naar de pijpen van de consument om te vermijden dat hun winkels leeg en de schappen vol met onverkochte producten blijven. Bovendien is het uitgavenpatroon van de gemiddelde consument grondig veranderd, waardoor consumenten minder centen in de supermarkt willen achterlaten. In 2012 gaven Amerikanen gemiddeld 6,4% van hun inkomen uit aan voeding. In de jaren 60 was dat nog 26%. Niet dat voeding in de VS zo goedkoop geworden is, maar Amerikanen hebben er de voorbije jaren meer uitgavenposten bij gekregen. Transport en reizen bijvoorbeeld. Sport. Maar ook telecom, media en technologie. Die laatste zijn meteen ook de belangrijkste katalysatoren voor de machtsverschuiving binnen de retailsector. Consumenten hebben dankzij de technologie een groot stuk van de macht naar zich toegetrokken. De tijd is voorbij dat ze gewapend met keukenschaar advertentiebladen uitvlooiden op zoek naar kortingsbonnen. Vandaag vergelijken ze prijzen en promoties met apps op hun smartphone. Smartphones en tablets zijn in de handen van de consument een veel
krachtiger wapen dan de schaar ooit is geweest. Nieuwe technologieën zorgen er ook voor dat overal en op elk moment van de dag gewinkeld kan worden. Een supermarkt in de hand. Voor klanten is online bestellen en levering aan huis vandaag voor heel wat producten zoals kleding, schoenen, elektronica de normaalste zaak ter wereld. En voor voeding is het dat tot op zekere hoogte ook. Denk bijvoorbeeld maar aan Caddy Home waarmee Delhaize al sinds enkele decennia boodschappen aan huis brengt. Verse voeding hoort daar, helaas voor de consument, niet bij. Vis, vlees en melkproducten vers en gekoeld aan huis geleverd krijgen, is voor voedingsdistributeurs een logistieke nachtmerrie. We hebben het nog niet over de manier waarop voedingsdistributeurs geld kunnen verdienen met die online activiteiten. De marges op kleding en schoenen zijn niet te vergelijken met de flinterdunne marges op vers fruit en groenten. En dan hadden we het nog niet eens over het effect van
het terugsturen van producten die niet voldoen aan de wensen van de klant. De (voedings)distributeurs leggen hun oor dus maar beter te luisteren bij de klant. Shoppen we binnenkort alleen nog van achter onze pc, smartphone of tablet? Is een bezoek aan een “echte” supermarkt nog nodig? Zal het aanbod meer gepersonaliseerd zijn? Alle voorspellingen van retail- en andere goeroes ten spijt, weet niemand hoe we morgen onze boodschappen zullen doen. Wat we wel weten, is dat de consument voor een groot deel de touwtjes in handen zal houden en niet van plan is om die snel af te geven. Ook niet aan zijn smartphone.
6
Netto operationele marge in %
5
Periode 2005-2013 4
3
2
1
0
-1
2005
Tesco
2006
2007
Ahold
2008
2009
Delhaize
2010
2011
Kroger
2012
2013
Carrefour
9
10
HET GESPREK
Nyrstar The pedal to the metal INDX sprak met Roland Junck, ceo van Nyrstar Met de afronding van de uitgebreide strategische financiering is Nyrstar klaar om een nieuwe stap voorwaarts te zetten in de uitvoering van zijn integratiestrategie. Ceo Roland Junck, deelt met ons zijn enthousiasme en zijn passie voor deze strategie die aan de basis ligt van het transformatieproces bij Nyrstar. Nyrstar was in september niet uit het nieuws weg te branden. Voor hen die het bedrijf niet kennen, kunt u ons een korte beschrijving van Nyrstar geven? Nyrstar is in 2007 ontstaan door de zinksmelteractiviteiten van Umicore en het Australische Zinifix samen te voegen. Dat verklaart meteen ook waarom we een sterke smeltergeschiedenis hebben die zich vanuit Europa uitstrekt helemaal tot in Azië en in de VS. Vandaag is Nyrstar echter een geïntegreerde producent van metalen en hebben we marktleidende posities in zink en zinkverwerking en hebben we groeiende marktposities in andere basismetalen, kostbare metalen en minor metals zoals lood, koper, goud, zilver en indium. In 2013 tekenden we voor een productievolume van ongeveer 1,1 miljoen ton zink (Market Metal), goed voor een marktaandeel van 8%. In termen van volumes is Nyrstar daarmee wereldwijd de grootste zinksmelter. Ik geef ook nog graag mee dat Nyrstar een belangrijke positie heeft in de wereldwijde productie van lood. In 2009 zijn we begonnen met een aanzienlijke strategische transformatie om onze activiteiten uit te breiden naar mijnbouw. Dankzij onze mijnactiviteiten zijn we in staat om de bevoorrading van grondstoffen aan onze smelters veilig te stellen en krijgen we een grotere blootstelling aan het meer winstgevende deel van de waardeketen van zink. Zinkmijnbouw is historisch winstgevender
dan het smelten van zink. Op volledige capaciteit en gebaseerd op de productiecijfers van 2013 is Nyrstar ’s werelds vijfde grootste zinkmijnbedrijf. En ik voeg er graag aan toe dat we, als de Century mijn in de zomer van 2015 sluit, een plaats zullen opschuiven.
In welke toepassingen vinden we zink terug? Voornamelijk bij het galvaniseren van staal, waardoor staal ongeveer 12 keer langer meegaat. Meer dan de helft van de zinkproductie ter wereld vindt zijn bestemming in de bouwsector en in de publiekelijk gefinancierde infrastructuur. Om het vervoer van de basisgrondstof en de verdeling van afgewerkte producten zo optimaal mogelijk te laten verlopen zijn onze mijnen, smelters en commerciële activiteiten zo dicht mogelijk bij onze klanten en bij de belangrijkste logistieke knooppunten terug te vinden.
Wat is de logica achter de beslissing van Nyrstar om recent opnieuw te investeren in smeltcapaciteit? De algemene strategie van ons bedrijf is niet gewijzigd en we investeren in onze smeltactiviteiten om onze missie uit te voeren: de maximale waarde uit onze minerale grondstoffen halen. Om dat te realiseren zijn we bezig met een aantal grote investeringsprojecten die de sleutel vormen tot onze strategie om via onze bestaande industriële voetafdruk meer waarde naar boven te halen. De belangrijkste investeringsprojecten in dit verband
zijn de herontwikkeling van Port Pirie en zo’n 25 andere projecten die we tijdens onze Strategische Smelter Review (SSR) hebben geïdentificeerd en die de nieuwe blauwdruk vormen voor de metaalverwerkende activiteiten van Nyrstar. Die investeringen in de smeltactiviteiten zullen de verwerkingscapaciteit van ons bedrijf verbeteren en uiteindelijk helpen om meer waarde te halen uit onze bevoorrading.
Port Pirie is duidelijk een belangrijk element in de smelterstrategie. Kunt u uitleggen hoe lang u al bezig bent met dat project? De smelter in Port Pirie is gepositioneerd als een kernactiviteit van Nyrstar. Door Port Pirie om te vormen tot een geavanceerde faciliteit voor metaalrecuperatie en raffinaderij zijn er veel meer mogelijkheden om een grotere toegevoegde waarde te creëren uit de smeltactiviteiten en om de totale winstgevendheid te verbeteren. We hebben ongeveer drie jaar naarstig gewerkt aan de voorbereiding en aan de ontwikkeling van het project alvorens eerder dit jaar te beslissen om effectief over te gaan tot de uitvoering ervan. Daarnaast hebben we met succes onderhandelingen gevoerd met de Zuid-Australische regering over een financieringspakket om het project te ondersteunen. Om een dergelijke goedkeuring van de overheid te krijgen, moesten we er zeker van zijn dat alles goed zat, zowel vanuit het oogpunt van de gebruikte technologie, het kostenplaa tje als de bevoorrading. En terwijl we bezig waren met het uitwerken van het Port Pirie-project hebben we ons de volgende vraag gesteld: als de strategie werkt voor Port Pirie, kunnen we dan niet iets gelijkaardigs doen met onze andere smelters? We hebben dan parallel gewerkt aan een
11
Nyrstar in cijfers
1,1 9
Miljoen ton/jaar aan zinkproductie
5
Zinksmelters
11
Mijnen
1
Loodsmelter
7 000
Mining
Concentrates
Metals Processing
Commodity grade metals, alloys & by-products
Landen
Medewerkers
End user
Waardeketting
plan om ook uit die smelters meer waarde te halen, oefeningen die finaal hun weg vonden als de SSR-projecten die ik eerder vermeldde. Als beide investeringsprogramma’s afgerond zijn, moeten ze stevige rendementen voor onze aandeelhouders opleveren.
Kunt u misschien al iets meer zeggen over de vooruitzichten voor Port Pirie? Waar zal bijvoorbeeld de bevoorrading vandaan komen? We hebben nagedacht over hoe we Port Pirie strategisch kunnen koppelen aan onze zinksmelters. We zijn ervan overtuigd dat het niet-zink residu van die smelters daadwerkelijk kan worden behandeld in Port Pirie, waardoor we waarde toevoegen aan deze zinksmelters. Dergelijke residuen van ons zinksmelternetwerk, samen met de concentraten uit de eigen mijnen, zullen naar verwachting in eerste instantie verantwoordelijk zijn voor ongeveer 50% van de bevoorrading van Port Pirie. Het saldo zou dan bestaan uit allerlei bevoorrading die we geleidelijk zullen kunnen gebruiken omdat de technologie die we aan het werk zetten de deur opent naar een veel grotere verscheidenheid aan bevoorradingsmateriaal. Elektronisch afval zou bijvoorbeeld een bron kunnen zijn, maar ik denk ook aan loodhoudend glas. Vandaag verscheept Australië dit glasschroot naar het buitenland, maar wij zouden het lokaal kunnen verwerken. En dat brengt me op een ander punt. De capaciteit, momenteel ongeveer 50% uit eigen bevoorrading en 50% van de markt, kan ook op een andere manier worden verdeeld. We zouden capaciteit kunnen vrijmaken voor andere secundaire bevoorradingsbronnen om zodoende het deel van de markt in de capaciteit te vergroten door minder residuen van onze Europese smelterijen naar Port Pirie
12
te sturen, vooral dan zinkresiduen. Dat zou betekenen dat we deze residuen in Europa zullen moeten verwerken en we extra smeltcapaciteit nodig hebben. En dat is precies de volgende stap in een van de belangrijkste projecten van de SSR.
“Onze aandeelhouders die de kapitaalverhoging hebben gesteund, verdienen het om hun investeringen in waarde te zien toenemen. “ Klinkt veelbelovend. De voor de hand liggende vraag is dus waarom dit project niet vijf jaar geleden werd opgestart. Goede vraag, maar vijf jaar geleden was Nyrstar niet in de positie waarbij een dergelijk project zin zou hebben gehad. Toen we eigenaar werden van de zink- en loodsmelters, opereerden die volgens het traditionele bedrijfsmodel waarbij alleen het zuiverst mogelijke bevoorradingsmateriaal werd gebruikt. Er was met andere woorden geen ruimte voor complexe materiaalsoorten. We realiseerden echter snel dat we, als we aan de vraag van de eindverbruikers wilden voldoen, een alternatieve manier van werken moesten vinden. Zo zijn we tot het geïntegreerde businessmodel gekomen. Met een geïntegreerde activiteit heb je meer grip: niet alleen aan de linkerkant (de sourcing), maar ook aan de rechterkant (de marketing). De onlangs opgerichte marketing- en sourcingdivisie zal met andere woorden een zeer belangrijk team worden in de toekomst en we blijven de expertise daarvoor
binnenshuis opbouwen. Weet dat de markt vandaag op weg is naar een situatie waarin vraag en aanbod niet meer in evenwicht zullen zijn. Dus moeten we een betere controle over onze bevoorrading hebben, vooral voor zinkconcentraat. De Century Mine zal volgens plan sluiten in de zomer van 2015 en we moeten nu al compenseren voor de bevoorrading die niet meer van Century zal komen.
Vind u dat Nyrstar, als onderdeel van uw visie, genoeg mijnen heeft gekocht? Het korte antwoord op die vraag is, ja. Ik ben tevreden met de mijnen die we kochten, maar we moeten meer inspanningen doen om het volledige potentieel uit de verticale integratie te halen. We produceren ongeveer 300 000 ton zink in concentraat per jaar en zijn op dit moment bezig met de strategische herziening van de mijnbouwactiviteiten (MSR). Die moet de mogelijkheden blootleggen om een step change te maken voor de operationele en financiële prestaties van de mijnactiviteiten. Er wordt onder meer gewerkt aan de optimalisering van onze voetafdruk in de mijnbouw (inclusief het identificeren van niet-kernactiviteiten) en aan de inspanningen om verder te evolueren naar een geïntegreerde activiteit waarbij de mijnen geoptimaliseerd worden voor de interne metaalverwerking of om maximaal de hand te kunnen leggen op de marktwaarde. We blijven daarbij voorzichtig met het toewijzen van kapitaal. Het MSR-programma is overigens geen CAPEX intensief proces. De projecten binnen het Metaalverwerkend segment zouden daarentegen een aanzienlijk hoger rendement op de investering opleveren als ze geïmplementeerd zijn.
De markten lijken de neerwaartse trend te hebben ingezet. Is dit het moment om te verkopen?
20%
7%
Machinebouw
Transport
6% Consumentenproducten
15% Gegoten legeringen 57% Galvanisatie
10% Messing
halffabrikaten en gietstukken
8% Oxides en
16% Infrastructuur
chemicaliën
6% Halfafgewerkte 51% Bouw Zinkconsumptie 2012
De markten schommelen tussen bearish of bullish en het is niet altijd makkelijk om te begrijpen waardoor het gedrag van beleggers beïnvloed wordt. Een paar jaar geleden was het aantal believers niet erg hoog. Nu we een aantal bekommernissen hebben aangepakt, zoals het versterken van onze balans, lijkt een aantal onder hen het geloof te hebben teruggevonden. Het zet ons nu ook in een betere positie om door te gaan met onze verdere investeringsbehoeften.
Nu we het over geloof hebben. Zinkmijnen worden gesloten en er komt weinig of geen nieuwe capaciteit op de markt. Als ceo die nu toch al een tijdje met de uitdagingen van de markt worstelt, moet dit bijna als de hemel aanvoelen. Ik ben inderdaad blij met de huidige macroeconomische parameters. Bouwen aan een geïntegreerd businessmodel door het toevoegen van mijnen aan onze smeltcapaciteit, ondersteund door onze Marketing Sourcing & Sales functie, is waar het bij de transformatie van Nyrstar werkelijk om draait. Nu moeten we meer dan ooit ons model financieel valoriseren. We zullen onze omvang niet verdubbelen in de nabije toekomst, maar we zullen onze bestaande activa maximaliseren. Onze aandeelhouders, die bij ons gebleven zijn en de kapitaalverhoging hebben gesteund, verdienen het om hun investeringen in waarde te zien toenemen. Het transformatieproces van ons bedrijf is een noodzakelijke strategische verschuiving naar een beter rendement voor onze aandeelhouders.
Hoe precies zijn uw voorspellingen voor de toekomst? Er zijn verschillende indicatoren om de trends te herkennen. De eerste is dat er een lijst bestaat van mijnen over de hele wereld
producten
Waarvoor wordt zink gebruikt?
die gesloten zullen worden en dat proces ligt op schema. Voor de overige mijnen neemt de capaciteit af. De zinkprijs wordt bepaald door de hoeveelheid metaal en concentraat die de wereld nodig heeft. De smelters spelen daarin geen rol.
“We kunnen nu niet achterover leunen, maar moeten de beloofde plannen uitvoeren om rendement te realiseren.“ Dus welke andere scenario’s zijn er? Zou de smeltcapaciteit voor zink kunnen verminderen? Dat is weinig waarschijnlijk vermits de smeltcapaciteit voor zink, vooral in China, stijgt. Zou het concentraat aan de aanbodzijde kunnen verhogen? Er liggen een aantal projecten op tafel die daartoe zouden kunnen leiden. Maar dankzij onze overnames van mijnen kennen we die projecten en hebben we vandaag een goed idee wanneer ze naar boven zouden komen. Of niet. De incentive prijs is daarbij de bepalende factor. Aan 2 700 dollar per ton zouden ze een laag rendement opleveren. Onder die prijs? Dan is niemand geïnteresseerd. Boven die prijs? Dan is de vraag of je die hogere prijs wil vernietigen met een hogere capaciteit.
Door de aangekondigde zogenaamde globale strategische financiering kreeg Nyrstar flink wat belangstelling. Hoe kijkt u daar op terug? De kapitaaloperatie was een noodzakelijke stap voorwaarts om aan onze investeringsbehoeften te kunnen voldoen en vooral ook om onze balans weer op de rails te zetten. We moesten een aantal bezorgdheden van de beleggers aanpakken en de marktwaarde van
4% Andere
ons bedrijf verbeteren. Ik ben blij te kunnen melden dat het financieringsprogramma, met al zijn stappen zoals aangekondigd op 1 september, met succes werd afgerond. Maar we kunnen nu niet achterover leunen en ontspannen. We moeten nu aan het werk, onze plannen uitvoeren en het door de aandeelhouders gewenste resultaat opleveren.
Wat is uw perceptie over Trafigura, de wereldwijde grondstoffenhandelaar die onlangs een aanzienlijk belang in Nyrstar verwierf? We zijn blij met de komst van elke aandeelhouder die het potentieel van dit bedrijf ziet om op lange termijn waarde te creëren en die de strategie ondersteunt.
Een langetermijnvisie is cruciaal. Wat is uw ambitie als ceo voor Nyrstar? De visie van ons bedrijf is sinds de notering in 2007 ongewijzigd gebleven en ik ben vastbesloten om verder te gaan met de uitvoering van die missie: maximale waarde halen uit onze minerale bronnen. Als ceo wil ik vooral het transformatieproces van onze metaalverwerkende activiteiten afgerond zien en kijk ik uit naar het Port Pirie-project dat in 2017 volledig klaar moet zijn.
Ik hoorde een wijze man ooit zeggen dat een ceo nooit met pensioen gaat, hij werkt gewoon minder. We zien wel wat dat voor mij betekent. Maar van een ding ben ik zeker: het Nyrstar-verhaal zal verder gaan lang nadat ik mijn laatste hoofdstuk heb geschreven. En het is een mooi verhaal, waarin ik een actieve rol zal blijven spelen.
13
EVENT NEWS
Er beweegt wat bij Bolero
99%
Tevredenheidsscore Tips & Trends event
Bolero Tips & Trends Wanneer? Waar? Wat?
13 september 2014 KBC-Toren, Antwerpen Meer dan 250 aandachtige toehoorders voor boeiende presentaties over economie en beurs, M&A, logistiek en de digitale evolutie. Het volledige verslag leest u in ‘Event in de kijker’ op p. 4.
2000e Twittervolger Wanneer? Waar? Wat?
25 september 2014 Knokke-Heist Bolero bracht een bezoek aan dhr. Morbee alias @socseckust, onze 2000e Twittervolger. Dhr. Morbee (midden vooraan, staand) en zijn collega’s van het Sociaal Secretariaat Van De Kust volgen Bolero nu op de voet.
VFB Dag van de tips Wanneer? Waar? Wat?
14
4 oktober 2014 Ghelamco Arena, Gent Een VFB-evenement staat altijd garant voor een boeiend en gevarieerd programma. Bolero is er een vaste waarde. Altijd welkom om kennis te maken, voor een demo van de Bolerowebsite of als u een vraag hebt die u graag wilt stellen.
Bedrijfsbezoek Agfa Wanneer? Waar? Wat?
7 oktober 2014 Agfa Gevaert, Mortsel Een exclusief bedrijfsbezoek met een blik achter de operationele schermen van de afdelingen Graphics en HealthCare. Enkele deelnemers hadden nog wat vragen voor het management van Agfa mee.
Beleggingsavond met KBC Wanneer? Waar? Wat?
8 oktober 2014 KBC-Arteveldetoren, Gent Bolero en KBC Bank organiseren in oktober en november samen heel wat evenementen voor beleggers. De vooruitblik op de financiĂŤle markten en het voorproefje van de Bolero-website werden er gesmaakt.
Webinars Waar? Wat?
Online Regelmatig organiseert Bolero webinars of onlineopleidingen. Dan kunt u van thuis uit achter uw computer een cursus volgen over Bolero, Bolero Trader of opties. Ook voor de KBC Beleggerskoers, het vroegere KBC-Beursspel, leert Bolero beleggers de beurs beter kennen.
Boeiende events, online opleidingen, beleggingsavonden,‌ Wilt u ook een Bolero-event bijwonen? Check de kalender op www.bolero.be
Volg ons op: @Bolero_BE BoleroOnlineBeleggen
15
De evolutie van Crowdfunding 1.
2.
Microfinanciering
3.
Microleningen
4.
Peer-to-peer lending
Crowdfunding
Crowdfunding omzet in 2013
NoordAmerika
Europa E uropa
1,06
2,9 miljard €
miljard €
Rest van de wereld
0,07
miljard €
2013 in Europa Verenigd Koninkrijk 679
miljoen €
Frankrijk 78
miljoen €
Duitsland 69
miljoen €
Nederland 32
miljoen €
België 1,1
miljoen €
Bronnen: massolution 2013CF Crowdfunding Market Outlook Report, crowdsourcing.org, kickstarter.com, businessinsider.com, KBC Securities - Bolero (eigen berekeningen), Douw & Koren
16
4 grote types Crowdfunding Crowdlending Crowdfunders lenen geld aan de campagne-eigenaars en verwachten de terugbetaling van het geleende bedrag. Sociaal gemotiveerde ‘lending’ gebeurt vaak renteloos.
28%
Schenkingen Crowdfunders schenken geld aan de campagne vanuit een intrinsieke of sociale motivatie zonder daarvoor een tastbaar rendement te verwachten.
26,4%
Beloning Investeerders verwachten een zekere – tastbare en/of ontastbare – return voor hun steun. Naast de hoop op een beloning kunnen ook intrinsieke en sociale motivatie een rol spelen.
3,2% Equity crowdfunding 1,4% Andere
Crowdfunders investeren in het project en ontvangen in ruil aandelen (of gelijkwaardig). De financiële motivatie is belangrijk, maar de investering kan ook sociaal/intrinsiek gedreven zijn.
Hoe werkt Crowdfunding?
Alles vertrekt vanuit een goed idee. Nu nog op zoek naar financiering.
Het crowdfunding platform analyseert het project en controleert de voorwaarden en documenten.
Potentiële investeerders beoordelen de campagne, nemen deel aan de conversatie en engageren zich om te investeren.
Als de financieringsdoelstelling wordt bereikt, ontvangt het project/bedrijf het geld en worden de crowdfunders investeerders.
KBC Securities Entrepreneurial Summit INVEST AND GROW TOGETHER - 13 december 2014, Antwerpen Op zaterdag 13 december 2014 brengt Bolero investeerders in contact met startende ondernemers. Op het programma staan boeiende lezingen over ondernemerschap. Een 40-tal innovatieve start-ups staan klaar om u kennis te laten maken met hun projecten. Ontdek meer informatie over dit event en Bolero Crowdfunding op www.bolero-crowdfunding.be
17
FOCUS OP GRONDSTOFFEN
Grondstoffen relatief onverschillig tegenover Rusland-crisis Er woeden vandaag verschillende geopolitieke conflicten op het wereldtoneel. Toch hebben ze verrassend weinig impact op de grondstoffenmarkten.
E
en gespannen situatie in het Midden-Oosten is traditioneel een bedreiging voor het evenwicht op de markt voor ruwe olie, maar toch viel de prijs van een vat ruwe Brent-olie onlangs terug tot het laagste peil in meer dan twee jaar! Een ander conflict met potentieel om de grondstoffenmarkt uit evenwicht te brengen, is dat tussen Rusland en Oekraïne. Bij de aanvang van het conflict, dat uiteindelijk uitdraaide op een klassieke oost-west tegenstelling, waren de grondstofmarkten effectief ook erg zenuwachtig met stijgende prijzen tot gevolg. Wederzijdse handelssancties konden niet beletten dat de meeste grondstoffen die winsten zo goed als volledig kwijtspeelden. Dat was te wijten aan een combinatie van factoren, zoals een duurdere dollar die voor neerwaartse prijsdruk zorgt en een fysiek overaanbod op bepaalde markten zoals olie, gas en granen.
DOMINANT IN ENERGIE
Gazprom beschikt over 168 300 kilometer aan gaspijplijnen.
18
Vooral op het vlak van energievoorziening neemt Rusland een vooraanstaande plaats in. Rusland is de grootste aanbieder van ruwe olie ter wereld. Met een productie tussen 10 en 10,5 miljoen vaten per dag gaat het net Saoedi-Arabië vooraf. Wat aardgas betreft, moet Rusland alleen de Verenigde Staten als producent laten voorgaan maar het land is wel de grootste gasexporteur. De productie en het transport zijn grotendeels in handen van bedrijven die gecontroleerd worden door de overheid. Gazprom heeft een quasi-monopolie op de aardgasmarkt en bij ruwe olie spelen
Lukoil (productie) en Rosneft (exploratie) een toonaangevende rol. Transneft is dan weer de beheerder van het pijpleidingnetwerk. Rusland voorziet in ongeveer een derde van het aardgas dat in Europa wordt verbruikt. Duitsland en Nederland zijn de twee grootste afzetmarkten voor Russisch aardgas. En daar stelt zich een probleem: 55 procent van alle aardgas voor de Europese markt moet door Oekraïne passeren. Rusland is zich bewust van die achilleshiel en stelde jaren geleden al het South Stream project voor dat de installaties van Gazprom direct moet verbinden met de Europese Unie. Rusland deinsde er in het verleden niet voor terug om aardgas als strategisch wapen in te zetten. De gaskraan werd in 2006 en 2009 al eens gedeeltelijk toegedraaid en de laatste keer had dit ook een grote impact op het zuidoosten van Europa, dat toen net een strenge winter beleefde. In de Balkan is men dus wel te vinden voor een verminderde afhankelijkheid van Oekraïne. Andere leden van de EU willen het prowesterse Oekraïne dan weer niet schofferen met de nieuwe pijpleiding. Oekraïne zou geopolitiek op slag een stuk minder relevant worden als er geen Russisch gas meer door het land zou vloeien.
“Rusland deinsde er in het verleden niet voor terug om aardgas als strategisch wapen in te zetten.”
70% van de Russische olie wordt geĂŤxporteerd. Rusland beschikt ook over de grootste aardgasvoorraden ter wereld terwijl er volgens specialisten onder de bevroren bodem van de Noordelijke IJszee flink wat ruwe olie te vinden is. Het land huisvest ook de op een na grootste steenkoolreserves terwijl via satellietstaat Kazachstan ook een groot deel van de uraniumbevoorrading onder controle van Rusland staat. Op energievlak is de positie van Rusland dus onaantastbaar.
METALEN EN LANDBOUW De mijnbouwindustrie is een andere sector waarin Rusland een toonaangevende rol speelt. Het land is de grootste aanbieder van palladium (43 procent van de wereldproductie) en nikkel (19 procent) en bekleedt de tweede plaats voor platina (12 procent) en aluminium (10 procent). Verder is Rusland ook goed vertegenwoordigd in de landbouwsector. De regio rond de Zwarte Zee wordt niet zonder reden de graanschuur van de wereld genoemd. Rusland zelf verbouwt vooral tarwe, gerst en zonnebloemolie, een plantaardige olie die een alternatief is voor palmolie en sojaolie. Samen met satellietstaat Wit-Rusland controleert Rusland ook ruim een kwart van
de wereldwijde productie van de meststof kaliumcarbonaat of potas. Uralkali en Belaruskali vormden tot vorig jaar zelfs een kartel. Een eventueel invoerverbod van potas uit beide landen zou het globale marktevenwicht drastisch verstoren. Verder is ook de activiteit van Rusland op de fysieke goudmarkt opvallend. Cijfers van het International Financial Statistics Report van het Internationaal Monetair Fonds tonen aan dat de centrale banken in de eerste jaarhelft gezamenlijk 113 ton goud kochten. Daarvan nam de Russische centrale bank 60 ton voor haar rekening. In juli en augustus dikte de totale goudreserve van Rusland verder aan tot 1 112,5 ton. De jongste vijf jaar zijn de Russische goudreserves bijna verdubbeld, terwijl de posities in Amerikaans overheidspapier fors afgebouwd werden. De Koude Oorlog wordt dus ook op het financiĂŤle slagveld uitgevochten.
Dit is een bijdrage van grondstoffen- en goudexpert Koen Lauwers.
Rusland is met 59 miljoen metrische ton de vierde grootste graanproducent ter wereld.
19
GESPOT
Het Bolero-platform, altijd & overal uw toegang tot de beurs 2014 is een belangrijk jaar voor Bolero. In juni lanceerde Bolero een iPhone-app en nu is er ook een volledig vernieuwd beursplatform en een iPad-app. Drukke tijden dus voor het Platform Innovation & Development team! Samen met partners Kunstmaan en iCapps en de voltallige KBC Securities ICTploeg werkten ze keihard om dit ongeĂŤvenaarde beursplatform en twee handige apps klaar te stomen.
20
LAURENCE HILL
WIM VAN EYNDE
Business Architect & Program Manager
Business Data Analyst (consultant)
Met het nieuwe Bolero-platform zetten we een nieuwe standaard voor online beleggen in België, zowel inhoudelijk als op het gebied van gebruikservaring en look & feel. Vanaf nu hebben we alles in huis zodat klanten overal hun beleggingen kunnen opvolgen.
Voor goede beleggingsbeslissingen is correcte input nodig. Het Bolero-platform brengt heel wat data bij elkaar: koersgegevens, nieuws, financiële ratio’s, … Kwaliteitscontrole, evaluatie en herevaluatie van die gegevens zijn dan ook erg belangrijk.
JAN LENAERT
FILIP DE JONGHE
Application manager
Hoofd ICT Front-End Development
Betrouwbaarheid en snelheid zijn essentiële voorwaarden voor een beursplatform, zowel voor de heel actieve als de minder actieve belegger. We zoeken voortdurend naar verbeteringen in het proces van informeren tot verwerken.
Voor het nieuwe platform deden we ook beroep op externe partners. De planning en opvolging van een project van deze omvang was dan ook een hele uitdaging. Maar dankzij de vlotte samenwerking van de verschillende ICT-teams en de “business” zijn we erin geslaagd dit te realiseren.
KOEN COLEN
DAVID BELIËN
Agile Coach Kunstmaan
Application manager Mobile
Met Kunstmaan hebben we meegewerkt aan het design en de ontwikkeling van het nieuwe platform. Met een hecht projectteam zijn we erin geslaagd elke drie weken een stukje van het platform op te leveren; zo kon Bolero snel en efficiënt input geven en konden wij die verwerken. Een heel leerrijke ervaring en echt “agile” ten top.
Almaar meer klanten gebruiken een smartphone of tablet als toegang tot de beurs en tot Bolero. Onze trouwe en nieuwe klanten appreciëren de iPhone-app heel erg en we willen ook in de nieuwe iPad-app de beste functionaliteiten voor een mobiele app bieden.
MATTHEW VAN NIEKERK Hoofd Platform Innovation & Development
SOETKIN SCHUYESMANS Project manager
Het nieuwe Bolero-platform is het resultaat van de jongste ontwikkelingen in het onlinebeleggen en de vele inzichten en ideeën van onze klanten. Aangemoedigd door de positieve reacties na de lancering van onze iPhone-app willen we onze klanten met het nieuwe platform en de iPad-app een ongeëvenaarde gebruikerservaring bieden.
Ik leid als projectmanager de ontwikkeling van de nieuwe platformen en dan vooral de apps mee in goede banen. De lancering van onze iPhone-app was dan ook een topdag voor mij!
OLIVIER DUPONT
ARNE SCHELKENS
Managing Partner iCapps
Business Analyst (consultant)
Met iCapps stonden we mee in voor de ontwikkeling van de mobiele apps. Het vernieuwde Bolero-platform is het werk van verschillende partijen die individueel al heel sterk zijn, maar die zichzelf als team nog hebben overtroffen. “Teamwork makes the dream work”.
Het team werkt continu aan het verbeteren van de bestaande platformen zodat we zelfs de meest veeleisende belegger tevreden kunnen stellen. We volgen de laatste trends in technologie en beleggen dan ook op de voet. 21
ACHTER DE BEURSSCHERMEN
Iconische merken op de beurs INDX schetst het portret van vijf beursgenoteerde bedrijven met een iconisch merk in portefeuille.
Jaguar
Tata Motors TTM THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2014 DIVIDENDRENDEMENT
India 25,7 miljard USD 9,2 0,37%
Ahold (Koninklijke) AHO THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2014 DIVIDENDRENDEMENT
Nederland 10,8 miljard EUR 13,5 3,8%
Op sportief vlak heeft Team Sky in de jongste Tour de France geen hoge ogen gegooid, maar het wist zich in de tourkaravaan wel in de kijker te werken. Dat hadden ze dan vooral te danken aan de volgwagens waarmee Team Sky drie weken door Frankrijk raasde. Het team wordt immers gesponsord door het Britse automerk Jaguar. Al is de autofabrikant al lang niet meer Brits te noemen. Na een aantal moeilijke jaren kwam Jaguar in 1999 in de Premier Automotive Group van Ford terecht. Dat zette het merk in de zomer van 2007 in de etalage om uiteindelijk samen met Land Rover in de stal van het Indiase Tata Motors terecht te komen. Dat slaagt er voorlopig wel in om de mythische kat een nieuw leven te geven.
Bol.com Weinig merken wisten op zo’n korte tijd een plaats te veroveren in het bewustzijn van de Belgische consument als Bol.com. Komt het door de uitgekiende marketingstrategie, door de toegenomen belangstelling voor e-shoppen of door het gebruiksvriendelijke platform? Het antwoord is ongetwijfeld een combinatie van de drie. Niet voor niets sleepte Bol.com tijdens de Global E-commerce Summit in Barcelona The Entrepreneurial Award in de wacht en werd het zowel in Nederland als in BelgiÍ verkozen tot beste webshop. Allicht minder geweten is dat de Nederlandse distributiegroep Ahold (onder meer de eigenaar van Albert Heijn) eigenaar is van Bol.com. Ahold betaalde in 2012 een overnamebedrag van 350 miljoen euro.
Gegevens bedrijven per 20 oktober 2014
22
PayPal De online betaaldienst PayPal is ondertussen al 15 jaar oud. Het bedrijf uit Californië veroverde de wereld door online betalingen mogelijk te maken door enkel een e-mailadres op te geven. Het vernieuwende concept en het succes dat PayPal ermee oogstte, wekte de interesse van onder meer eBay dat PayPal al in 2002 inlijfde. En dat was opvallend, want eBay had op dat moment met BillPoint al een gelijkaardige dienst. PayPal bleek evenwel veel populairder bij eBay-gebruikers en BillPoint werd begin 2003 opgedoekt. PayPal blijft tot op vandaag razend populair. Elke seconde (!) verwerkt PayPal voor 7 000 dollar aan transacties. Eind september kondigde eBay aan dat het PayPal in de loop van 2015 als zelfstandige onderneming zal afsplitsen.
Digipass Bolero-klanten gebruiken ‘m om aan te melden op het Bolero-platform, maar u kunt er ook online bioscooptickets mee bestellen of een reis boeken: de Digipass. Sinds een aantal jaren een begrip in e-commerce, maar slechts weinig gebruikers hebben het toestelletje al eens omgedraaid om daar de naam van de producent terug te vinden: Vasco Data. Het Amerikaans-Zwitserse bedrijf (genoteerd op Nasdaq) ligt al sinds 1991 aan de basis van de (onzichtbare) sleutel en timmerde sindsdien aan een indrukwekkend marktaandeel. Meer dan de helft van de 100 grootste banken ter wereld rekenen op Vasco Data om mobiele applicaties en hun toepassingen voor onlinebankieren te beveiligen.
Booking.com Op de populaire, maar soms ook zwaar belaagde, reiswebsite Booking.com kunt u sinds 1996 (!) op zoek naar de laagste prijs voor uw vakantiebestemming. Booking.com verwerkt naar eigen zeggen dagelijks meer dan een half miljoen reservaties. Achter het van oorsprong Amsterdamse bedrijf gaat sinds de overname in 2005 de op Nasdaq genoteerde Amerikaanse groep Priceline.com schuil. Het Amerikaanse bedrijf zette zijn eerste stappen op het internet als veilingbedrijf waarbij vakantiegangers zelf de prijs voor vliegtuigtickets, hotelkamers, autoverhuur en vakantiepakketten konden bepalen. Opvallende aandeelhouder van Priceline.com is acteur William “Captain Kirk” Shatner die zich in ruil voor een optreden in een televisiereclame liet betalen in aandelen van Priceline.com.
eBay THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2014 DIVIDENDRENDEMENT
VS 60,8 miljard USD 16,6 n.v.t.
VASCO Data Security International VDSI THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2014 DIVIDENDRENDEMENT
VS 726 miljoen USD 37,9 n.v.t.
Priceline Group PCLN THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2014 DIVIDENDRENDEMENT
VS 56,09 miljard USD 20,7 n.v.t.
23
TIMELINE
Dit is 2014... in woord en beeld
Onstabiele zomer culmineert in hete herfst
4 SEPTEMBER De Europese Centrale Bank verlaagt onverwacht haar basisrente.
18 JUNI Telenet telt 58 miljoen euro neer voor participatie in VIER en Woestijnvis.
2 SEPTEMBER
1 SEPTEMBER
Een recordbedrag van 2,2 miljard euro aan transfers in Europese voetbalwereld.
Nyrstar voert kapitaalverhoging door.
11 SEPTEMBER Taminco wordt verkocht aan Eastman Chemical voor 2,2 miljard euro.
14 SEPTEMBER SABMiller probeert vrijage van AB InBev af te wenden met een bod op Heineken.
9 SEPTEMBER Apple lanceert zijn ‘slimme horloge’.
10 SEPTEMBER Microsoft heeft 2 miljard dollar veil voor de maker van Minecraft. 24
12 JUNI
11 JUNI
Ontex begint aan tweede beurscarrière.
Delhaize kondigt transformatieplan aan in België.
30 JULI Argentinië kan z’n schuldverplichtingen niet meer nakomen en gaat failliet.
26 JUNI Materialise beleeft eerste beursdag.
17 JULI Ramp met vlucht MH17 van Malaysia Airlines.
13 AUGUSTUS 25 AUGUSTUS
Bank of England zet als eerste in Europa de deur op een kier voor een renteverhoging.
Belgische tweejaarsrente wordt voor het eerst in de geschiedenis negatief.
17 SEPTEMBER 19 SEPTEMBER
Tessenderlo wil 200 miljoen euro vers kapitaal ophalen.
26 SEPTEMBER
Alibaba Group is na de beursgang 225 miljard dollar waard.
29 SEPTEMBER Barco verkoopt Defensie & Luchtvaartdivisie voor 150 miljoen euro.
Baudouin Prot stapt op als topman van BNP Paribas.
27 SEPTEMBER Bolero lanceert platform voor crowdfunding.
16 OKTOBER Op 16 oktober stond de Stoxx50-index ruim 12% lager dan het hoogste niveau op 19 september en was de correctie een feit.
25
BOEK IN DE KIJKER
Irrational exuberance Herhaalt de geschiedenis zich? Wat leren beleggers uit de crashes van het verleden? Weinig allicht. En dat maakt van Irrational Exuberance van Robert J. Shiller zo’n boeiend boek. Een boek met een wat meer theoretische invalshoek, dat vandaag misschien wel actueler zou kunnen zijn dan u denkt...
Grafiek 2. Shiller P/E of CAPE-ratio
We schrijven 5 december 1996. Die dag neemt de toenmalige Fed-voorzitter Alan Greenspan in een toespraak voor het American Enterprise Institute de legendarische en beladen woorden Irrational exuberance in de mond. Vrij vertaald: de klim van de aandelenmarkten was niet meer rationeel te verklaren en bovendien overdreven. Het was hoogst ongewoon dat een centrale bankier, waarvan elk woord, elke lettergreep, elke komma en elke pauze in een toespraak vakkundig geanalyseerd worden, zich aan een dergelijke uitspraak waagde. De gevolgen lieten zich raden. Wall Street was op het moment van de toespraak al dicht, maar de beurs van Tokio nam prompt een duik van 3%. De Europese en Amerikaanse aandelen-
50 45
2000
40
PERFECTE TIMING “Onbegrijpelijk” vond Robert James Shiller, hoogleraar economie aan Yale University. Vier jaar later resulteerde dat in het boek Irrational Exuberance. Het blijft onduidelijk of het Shiller was die Alan Greenspan de woorden destijds influisterde of omgekeerd, maar zeker is dat het boek nooit zoveel weerklank had gevonden zonder de megafoon van Greenspan. De timing van Shiller was in ieder geval een stuk beter dan die van Greenspan. Het boek kwam uit enkele maanden voordat onder meer technologiebeurs Nasdaq de rekening van de irrationele overdrijving voorgeschoteld kreeg. De dotcomcrash was een feit en de ster en reputatie van Shiller stegen razendsnel.
BEHAVIOURAL FINANCE
35 30
1929
25
1966
1901
20 15
Gemiddelde CAPE (16,6)
10 5
1981
1921
0 1880
26
markten volgden nadien het Aziatische voorbeeld, maar nadat ze bekomen waren van de schok zetten beleggers het sinterklaasfeestje rond Kerstmis onverminderd voort.
1900
1920
1940
1960
1980
2000
2020
Shiller gaat in Irrational Exuberance in tegen de gangbare theorie dat de markt ‘efficiënt’ is. Zijn onderzoek wees uit dat de volatiliteit van de markten veel te groot is en dat ze niet rationeel verklaard kan worden. Dat sluit aan bij de stroming van behavioural finance. Shillers onderzoek leverde hem in 2013 samen met Eugene Fama en Lars Peter Hansen de Nobelprijs op voor hun empirische analyse van de prijzen van activa en het ontstaan van zeepbellen in de economie. In het boek toont Shiller de duidelijke overwaardering van de aandelen- en vastgoedmarkt in hun historisch perspectief aan. En of er sprake was van ‘exuberantie’: de waarderingen, uitgedrukt door de koers-winstverhouding, liepen ver voor op
450 400
2000
350
1500
Koersen
300
Bedrijfswinsten
250
Bedrijfswinsten (S&P 500)
Koersontwikkeling S&P 500 (prijsindex)
2500
Grafiek 1. Koersontwikkeling versus bedrijfswinsten
200 1000 150 100
500
50 0
0 1880
1900
1920
1940
de groei van de bedrijfswinsten (zie grafiek 1). De beurskoersen moesten dus wel verklaard worden door niet-rationele factoren, die de bedrijfstechnische realiteit wisten te overstijgen. Shiller besloot dat de aandelenkoersen mee bepaald worden door structurele, culturele en psychologische variabelen. Hij wijkt daarmee af van de rationele en analytische argumenten van Fama’s efficiëntemarktentheorie.
1960
1980
2000
2020
leiden. De auteur verwoordt het als volgt: “price increases beget then further price increases and may as such cause a speculative bubble”.
CULTURELE FACTOREN De rol van de media was anno 2000 al groot, maar is sindsdien alleen maar toegenomen. Er zijn voldoende voorbeelden waarbij aandelenkoersen onderhevig zijn aan een al dan niet via sociale media opgeklopte berichtgeving. Ook regelmatig opduikende ‘new era’ theorieën kunnen een speculatieve zeepbel veroorzaken of verder opblazen. In de aanloop naar de dotcomcrash volstond het aantal ‘clicks’ om hoge aandelenkoersen te verantwoorden, terwijl cashflows als “overbodig” en “niet ter zake doend” werd afgedaan. Shiller gaat uitvoerig in op de belangrijkste zeepbellen van de voorbije 50 jaar en op de theorie die eraan ten grondslag ligt.
PSYCHOLOGISCHE FACTOREN
STRUCTURELE FACTOREN Onder meer politieke veranderingen, technologische vooruitgang, demografische ontwikkelingen, de vastgoedmarkt, … zijn structurele factoren die de prijzen van activa kunnen beïnvloeden. Hun effect wordt versterkt door bepaalde mechanismen die op hun beurt tot nieuwe koersstijgingen of -dalingen kunnen
Ook psychologie speelt een rol op de financiële markten. Shiller is ervan overtuigd dat beleggers heel vaak intuïtieve beslissingen nemen in plaats van zich te baseren op cijfers en bewijzen. Beleggen op basis van de mening van anderen, goed klinkende verhalen of groeiverwachtingen die ogenschijnlijk logisch en ondoorprikbaar lijken. Kuddegedrag dus.
SHILLERS EIGEN WAARDERINGSRATIO
zijn eigen Shiller koers-winstverhouding of CAPE-ratio (Cyclically Adjusted Price Earnings) voor. Die wordt berekend op basis van de gemiddelde winst over de afgelopen tien jaar en gecorrigeerd voor inflatie. Daarmee worden onder meer de effecten van de economische cyclus uitgevlakt (zie grafiek 2).
“Shiller besloot dat de aandelenkoersen mee bepaald worden door structurele, culturele en psychologische variabelen.” Hopelijk hebben we met z’n allen geleerd uit de crashes van het verleden, al is dat verre van zeker. In feite is het zelfs erg onwaarschijnlijk en dat is net wat van Irrational Exuberance zo’n mooi werk maakt. De geschiedenis herhaalt zich op de financiële markten. Vandaag noteert de Shiller P/E ratio op 26x tegenover een historisch gemiddelde van 16,6x. Dat is alvast veel hoger dan de score die Amazon. com aan dit klassieke werk geeft, al is een 4,5 op 5 zonder meer uitstekend (ook al is dat gebaseerd op amper 9 opinies).
BART VANHAEREN General Manager Bolero, KBC Securities
Shiller sluit af met de mogelijke implicaties van zeepbellen op de maatschappij in het algemeen en hij schuwt daarbij enkele aanbevelingen niet. Hij ijvert voor het gebruik van objectieve waarderingsmaatstaven en stelt
27
BEURSWIJSHEDEN
Hou uzelf onder controle Eerst handelen en daarna pas nadenken. In de oertijd hielp intuïtie ons te overleven, maar beleggers vertrouwen best niet teveel op hun “buikgevoel”. En al evenmin op hun eigen intellectuele vaardigheden. Behavioural Finance stelt dat beleggers niet volledig rationeel handelen, maar zich voortdurend laten leiden door menselijke emoties.
“We hebben een hekel aan verliezen.” Negatieve ervaringen wegen sterker door dan positieve Onderzoek wijst uit dat beleggers twee keer vaker aandelen verkopen met winst, dan dat ze afscheid nemen van aandelen met eenzelfde verlies. Bovendien treedt ook een zekere gewenning op. Naarmate een belegger meer winst of verlies heeft, neemt het extra plezier van winst of de extra pijn van verlies snel af. Ook dat zorgt ervoor dat beleggers te lang blijven vasthouden aan verliezers.
28
De mens is een gewoontedier
We hebben liever geen spijt
Stel, u moet kiezen tussen zes aandelen met volgende tickers: EWN, CLEM, BAAN, MXY, XGY en TEN. Welke kiest u? De meeste mensen kiezen CLEM, BAAN of TEN omdat ze het meest herkenbaar zijn en dus het meeste vertrouwen oproepen. Gevaarlijk voor beleggers, want een tickersymbool zegt niets over de intrinsieke waarde van een onderneming. Toch toonde onderzoek aan dat deze aandelen bij hun beursintroductie beter presteerden dan die met onuitspreekbare namen omdat ze op een grotere interesse konden rekenen vanwege het brede publiek?
Stel: u hebt belegd in aandeel A, maar niet in aandeel B. Uw buurman heeft aandeel B, maar stapt over naar aandeel A. Nadien stijgt de koers van aandeel B met 60%. U hebt allebei dezelfde stijging gemist, maar onderzoek wijst uit dat uw buurman het meeste spijt heeft omdat hij een verkeerde beslissing nam. Spijt is dus het gevolg van iets ‘verkeerds’ doen. En om dat onaangename gevoel te voorkomen, doen veel beleggers vaak niets.
Als iets goed aanvoelt en vertrouwen schept, maakt dat in onze hersenen de stof dopamine vrij die ervoor zorgt dat we ons goed voelen. Maar onze voorkeur voor vertrouwde dingen zorgt er ook voor dat de mens steevast teruggrijpt naar merknamen en niet snel geneigd is om nieuwe dingen te proberen. Dat maakt van de mens een gewoontedier dat vasthoudt aan een rotbaan, een tegenvallend huwelijk en … een slechte belegging.
Veroordeeld tot kuddegedrag “Er is niets zo storend voor iemands welzijn en beoordelingsvermogen als een vriend rijk zien worden”, stelde de Amerikaanse econome A. Schwartz. Weinig beleggers blijven langs de zijlijn staan als de sirenenzang van oplopende beurswinsten weerklinkt. Kuddegedrag leidt tot overdrijvingen … en overdreven paniekreacties: liever met z’n allen fout, dan alleen vasthouden aan een afwijkende mening.
Geluk is geen verklaring voor succes Gevraagd naar de belangrijkste waarheid, antwoordde Nobelprijswinnaar Daniël Kahneman dat succes de som is van talent en geluk. Veel succes is het resultaat van een beetje meer talent en veel meer geluk. Mensen aanvaarden dat maar moeilijk en willen een andere verklaring voor succes dan toevallig geluk. Vraag uzelf bij een succesvol bedrijf dus altijd af of er bepaalde factoren zijn die het succes voorspelbaar maken.
Risico- en kansberekening zijn niet onze sterkste kant Kiest u voor a) een belegging met een 90% kans op 5 000 euro winst en 10% kans op 5 000 euro verlies of voor b) een zekere belegging die 2 000 euro oplevert? Puur rationeel zou een belegger voor optie a moeten kiezen, want de verwachte opbrengst van de eerste belegging is (90% x 5 000 euro) – (10% x 5 000 euro) = 4 000 euro. Toch verkiezen veel beleggers de tweede optie omdat ze risico’s willen mijden. Daardoor laten ze heel wat winstkansen liggen, maar diezelfde mensen doen dan weer wel mee aan kansspelletjes omdat ze de extreem kleine winstkans sterk overschatten.
“Had ik het niet gezegd?”
Alles is relatief Beleggers hanteren altijd een referentiepunt. Stel, u hebt vorig jaar het aandeel B gekocht aan 10 euro. Begin 2014 noteerde het aandeel even aan 50 euro, maar nu is het aandeel 20 euro waard. Uw winst bedraagt vandaag 100%! Hoe voelt u zich? Slecht, want u vindt dat u 30 euro verloren hebt. Uw referentiepunt is namelijk 50 euro en niet de 10 euro die u oorspronkelijk betaalde.
Liever het status quo Omdat verlies zwaarder doorweegt dan een even grote winst, valt het zwaar voor mensen iets in te ruilen (= verlies) voor iets dat mogelijk maar een beetje beter is (= winst). Ze verkiezen dan het status quo. Bovendien zullen beleggers een aandeel dat ze gekocht hebben plots een hogere waarde toekennen dan voor men het bezat. Vergelijk het met het cadeau geven van een fles wijn die u al jaren in uw kelder bewaart tegenover een even dure fles die u voor de gelegenheid in de winkel koopt. De fles die u koopt zal emotioneel het minste pijn doen om weg te geven: eens u iets in bezit hebt, weegt de verliesaversie onmiddellijk zwaar door in uw beslissingen.
1. Ik koop bij de volgende correctie.
3. Maar goed dat ik niet heb gewacht!
De wijsheid komt achteraf Mensen hebben last van ‘hindsight bias’: wijsheid achteraf. Zodra beleggers een koersbeweging zien, zijn ze geneigd te denken dat ze die uitkomst hadden voorzien. Met andere woorden, achteraf herzien ze hun overtuiging over wat ze dachten dat er zou gaan gebeuren en herinneren ze zich niet meer wat hun standpunt was net voor die correctie. En omdat ze hun vroegere visie over de feiten niet meer ‘herinneren’, kunnen ze er ook niets uit leren.
16. Ik stap weer in. Het is goedkoper dan de vorige keer.
5. Aan deze koers verdubbel ik mijn positie.
14. Nog meer gekken die geschoren worden.
7. Ik kan het niet geloven. Dit is de absolute bodem.
4. Deze correctie gebruik ik om mijn positie te vergroten.
15. Hè?
9. Nu is het genoeg. Ik stap eruit!
2. Ik koop! 6. Niets aan de hand. Het is een goed aandeel. 8. Bij het volgende herstel verkoop ik alles. 10. Maar goed dat ik alles heb verkocht.
13. Hoe kan dit? 11. Ach, het zakt toch weer in elkaar.
12. Had ik het niet gezegd... 29
WAARDERINGSRATIO’S
Ratio ontleed: Return on Equity
Het rendement op het eigen vermogen (Return on Equity, afgekort ROE) is een veelgebruikte maatstaf om in te schatten hoe efficiënt een onderneming de beschikbare middelen gebruikt. De ROE is vooral geschikt om bedrijven uit dezelfde sector met elkaar te vergelijken, omdat de verschillende sectoren nu eenmaal verschillende rendementen genereren. De bedrijven zijn bij voorkeur voldoende matuur. Technologie- en biotechbedrijven maken in hun beginjaren immers vaak verlies en worden dus beter met andere methodes gewaardeerd.
EENVOUD TROEF De ratio is eenvoudig te berekenen, met cijfers die gemakkelijk te vinden zijn in zowat elke financiële publicatie. In de teller gebruikt u de nettowinst (na belasting) en u deelt dat door het eigen vermogen. Anders dan bij ratio’s zoals koers/winst en koers/ boekwaarde geldt voor ROE het credo “hoe hoger, hoe beter”. Concreet: een onderneming met een rendement op het eigen vermogen van 20% maakt
30
20%
20 euro nettowinst voor elke 100 euro eigen vermogen. Op het nieuwe Bolero-platform bieden we een meer uitgebreide Dupont-analyse aan. Die belichten we in detail in de volgende INDX.
SCHULDGRAAD WERKT VERSTOREND Zoals alle ratio’s is ook de Return on Equity niet altijd eenduidig. De dividendpolitiek, aandeleninkoopprogramma’s, kapitaalverminderingen en boekhoudkundige regels kunnen het onderliggende beeld vertekenen. Maar de grootste verstoring komt van een eventueel overmatig gebruik van schulden, omdat de ratio geen rekening houdt met de manier waarop een onderneming zich financiert. Een onderneming met een grote schuldenlast in vergelijking met het eigen vermogen (bv. Telenet) kan het rendement op het eigen vermogen aanzienlijk opschroeven ten opzichte van zijn sectorgenoten. Maar een hogere schuldgraad brengt wel een toegenomen risico op een faillissement met zich mee, vooral wanneer een zwakke conjunctuur de winst fors kan doen terugvallen. Beleggers kijken daarom best ook naar de verhouding tussen schuld en eigen vermogen. Een gezonde balans tussen beide is wenselijk, al is die balans sterk afhankelijk van de sector in kwestie.
17%
Rendement op eigen vermogen (2015)
In deze INDX bekijken we een waarderingsmaatstaf die voornamelijk voor industriële bedrijven wordt gebruikt. Het is een gezondheidsindicator die meer gesofisticeerd is dan de K/W-methode en die vaak door professionele analisten wordt gebruikt. De ratio ontleent zijn populariteit aan de relatief gemakkelijke berekeningswijze en de mogelijkheid om industriële bedrijven, bij voorkeur uit dezelfde sector, met elkaar te vergelijken, maar ze heeft ook een aantal nadelen.
23%
14%
11%
8%
5% 1
30%
KAPITAALOVERSCHOT De ratio is vooral waardevol in een historische context. Een dalende trend is meestal een slecht teken, omdat het kan wijzen op afkalvende winstmarges. Maar het kan ook verklaard worden door een toename van het eigen vermogen. Normaal gezien moet dat extra kapitaal een evenredig extra rendement voor de aandeelhouder opleveren, maar dat is niet altijd het geval. Soms is er een gebrek aan voldoende interessante investeringsopportuniteiten. Denk bv. aan Ageas, D’Ieteren of holdings.
TERUGBETALINGEN Beleggers kunnen in dat geval hopen op een extra dividend of een aandeleninkoopprogramma. De daling van het eigen vermogen die daaruit voortvloeit, zal de ratio automatisch positief beïnvloeden. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het bedrijf plots efficiënter met zijn kapitaal omgaat, noch dat het winstgevender is geworden, maar het levert op korte termijn wel een hoog en mogelijk fiscaalvriendelijk rendement op.
25%
20%
15%
Rendement op eigen vermogen (2015)
Waarderingsratio’s zijn financiële kengetallen die eenvoudig en snel inzicht bieden in de relatieve waardering van een aandeel en worden vaak gebruikt om sectorgenoten of hele sectoren met elkaar vergelijken.
26%
10%
5%
0%
-5% 1
Ratioanalyse in de praktijk Waarderingsratio’s worden vooral gebruikt om in een oogopslag zicht te krijgen op de relatieve waardering van aandelen. Over het algemeen geldt: hoe hoger het cijfer, hoe duurder de waardering. En dat is voor een rendementsindicator zoals ROE niet anders. MATURE BEDRIJVEN Om de ROE-ratio in de praktijk om te zetten, hebt u een lijst van vergelijkbare bedrijven in een mature sector nodig. INDX focust op twee sectoren en selecteerde een handvol kleinhandelaars en telecombedrijven.
2
3
Koers/Boekwaarde 2015
Voor elk van deze bedrijven moeten we beschikken over het verwachte rendement op het eigen vermogen en de koers/boekwaarde (zie vorige INDX). We kozen cijfers voor 2015, aangezien het huidige fiscale jaar alweer op zijn laatste benen loopt en de markt altijd vooruit kijkt. We sorteerden de cijfers op boekwaarde (van laag naar hoog) om een visueel sterke grafiek te verkrijgen.
VERGELIJKBAAR RENDEMENT De rechte lijn is een visuele voorstelling van hetzelfde rendement bij verschillende niveaus van de koers/boekwaarde. Want als u twee keer de boekwaarde voor een bedrijf betaalt, verwacht u een dubbel zo hoog rendement als voor een bedrijf waarvoor u slechts een keer de boekwaarde betaalt. Voor de kleinhandelaars stelden we een koers/boekwaarde van 1 gelijk aan een rendement op eigen vermogen van 8,5%; voor de telecomsector kozen we 6,5%. Die keuze werd niet statistisch, maar puur op het gevoel gemaakt: hoe mooier de lijnen door de puntenwolk lopen, hoe makkelijker het resultaat af te lezen is. Bedrijven die boven de rechte lijn liggen, bieden meer waarde dan die onder de lijn en zijn dus relatief goedkoper. Hoe groter de afstand tot de lijn, hoe duurder of goedkoper het bedrijf.
KLEINHANDELAARS De Britse kleinhandelaars Marks & Spencer, Tesco, J. Sainsbury en het Nederlandse Ahold behoren duidelijk tot de goedkoopst gewaardeerde aandelen in de retailsector. Colruyt en Casino bengelen onderaan, maar het is opvallend dat de meeste spelers relatief dicht bij elkaar noteren.
TELECOMSPELERS
2
3
4
Koers/Boekwaarde 2015
In de telecomsector selecteerden we meer aandelen, maar we sloten wel bedrijven uit omwille van specifieke redenen. Op Ziggo, Jazztel en Altice loopt een overnamebod, terwijl Telenet en BT Group een negatief eigen vermogen hebben. De grafiek geeft duidelijk weer dat de goedkopere aandelen te vinden zijn onder TeliaSonera, TDC, Telenor en Telefonica. KPN, Mobistar en Telefonica Deutschland bieden aan de huidige beurskoers het minste waar voor hun koers. Gegevens per 22 oktober 2014. Bron: FactSet 31
Bolero lanceert de nieuwe standaard in online beleggen!
Machtig Makkelijk Voor elke belegger
Nieuw op de beurs? Ervaren belegger? Dankzij de unieke combinatie van gebruiksgemak en krachtige tools kan elke belegger meteen aan de slag op het vernieuwde www.bolero.be. Bovendien vindt u er de ruimste waaier van nuttige beursinformatie en concrete tips, voor u geselecteerd door ervaren beursexperts.
Ontdek het vernieuwde www.bolero.be: bekijk de demo! Met de beursexpertise van