INDX, Bolero client magazine June 2017, Dutch by Bolero

INDUSTRY WATCH

TRENDS

De ‘Trump Rally’

Zelfrijdende auto’s

Mijn collega, de cobot

P.03

P.12

P.30

MAGAZINE VAN BOLERO

IN BEELD

EDDY DUQUENNE (CEO KINEPOLIS)

“De basis voor onze waardecreatie is een zelflerende organisatie” P.14

JUNI 2017 1

JUNI 2017

IN BEELD

De ‘Trump Rally’ ONDER DE LOEP

Vers bloed op de beurs ACTUALITEIT

Make Bud Great Again COLUMN

Het frietkot van Apple DE SPECIALIST

Impact verkiezingen op financiële markten FOCUS OP GRONDSTOFFEN

Lithium en kobalt: sterk in energie-opslag? INDUSTRY WATCH

Zelfrijdende auto’s HET GESPREK

Eddy Duquenne, CEO Kinepolis UITGELICHT

Tax shelter voor crowdfunding ACHTER DE BEURSSCHERMEN

Iconische merken op de beurs

03 04 06 07 08

TIMELINE

Dit was 2017 … tot nu toe WIST JE DAT…

De aristocraten en koningen van het dividend BOEK IN DE KIJKER

De bakermat van de beurs GESPOT

Apple TRENDS

Mijn collega, de cobot

STRATEGIE

Beleggingsanomalieën TIPS & TRICKS

Bolero tips TUTORIAL

De pro’s en contra’s van ordertypes

Van fan tot medewerker

PASSIE VOOR DE BEURS

22 24 26 28 30 32 33 34 35

COLOFON INDX INDX is een magazine van Bolero (KBC Securities) Verantwoordelijke uitgever: Bart Vanhaeren, Havenlaan 2, 1080 Brussel Bladmanagement, realisatie, vormgeving: Kunstmaan Redactie: Sarah De Pauw, Jan Van Roy, Maurice Muraille, Kjell Coel, Thomas Scheire, Katrien Rasschaert, Koen Lauwers, Tom Simonts en Gertjan Verdickt Fotografie: Jan Pollers en Edwin Donvil Contact: Bolero (KBC Securities), www.bolero.be, Havenlaan 2, 1080 Brussel DISCLAIMER - Aan deze publicatie werd de grootst mogelijke zorg besteed. Noch de mate waarin de voorgestelde scenario’s, risico’s en prognoses de marktverwachtingen weerspiegelen, noch de mate waarin zij in de realiteit tot uiting zullen komen, kunnen echter worden gewaarborgd. De prognoses zijn indicatief. De gegevens in deze publicatie zijn algemeen en louter informatief. Ze mogen niet worden beschouwd als beleggingsadvies conform de Wet van 6 april 1995 inzake secundaire markten, het statuut van en het toezicht op beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en beleggingsadviseurs. KBC Securities kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de juistheid of de volledigheid ervan. De beschreven meningen en vooruitzichten zijn die zoals ze gelden op datum van de redactie.

IN BEELD

DE ‘TRUMP RALLY’ Tot en met de publicatie van het vorige INDX-magazine van Bolero bevond de financiële wereld zich nog in het “Pre-Trump”-tijdperk. Ze surfte zijdelings verder op dezelfde trends van de eerdere 44 weken, zijnde aanmodderende economische groei, absurd lage intrestvoeten, een ECB en Bank of Japan die indrukwekkende hoeveelheden obligaties bleven inkopen, aandelenmarkten waarop stieren regeren die de waarderingen tot historisch hoge niveaus opdreven en een quasi onbestaande volatiliteit. De verwachting voor blijvend lage interestvoeten werd onder meer in de verf gezet door de uitspraak van een directeur van de Bank of England dat “Quantitative easing here to stay” is. De verkiezing van Trump was onverwacht, maar leverde paradoxaal genoeg wel de noodzakelijke ingrediënten voor een maandenlange periode van euforie. Tot het pakket van beloftes behoren lagere personen- en vennootschapsbelastingen, het stopzetten van voor de VS nadelige handelsakkoorden, een slot op de Mexicaanse deur, het afschaffen van grensheffingen allerhande, een massa infrastructuurwerken en een belangrijke vermindering van allerhande regels. Zonder veel zin voor risico werd Trumps uitgesproken vastberadenheid om de economie (nog meer) nieuw leven in te blazen vertaald in forse beurswinsten. De nieuw verkozen president realiseerde met zijn retoriek waar de centrale banken wereldwijd al jaren niet in slaagden: inflatie creëren. Of tenminste de inflatieverwachtingen aanvuren op basis van groeihoop. De langetermijnrentes gingen voor het eerst sinds lang met ‘panache’ de hoogte in. De reflatietrade was geboren. Winnaars vinden we vooral in de technologiesfeer, de financiële aandelen en het cyclische kamp, terwijl de rentegevoelige sectoren zoals vastgoed- en nutsbedrijven de rode lantaarn dragen. Tegen het jaareinde noteerde de S&P 500 12% boven de jaarstart en won de small- en midcap index Russell 2000 zelfs 21% (beide inclusief betaalde dividenden). De grootste verliezers waren de obligatiemarkten en munten van landen waarop Trump zijn pijlen richtte: de Mexicaanse peso en de Chinese yuan. Los van de gecreëerde hoop en verwachting bleef de Amerikaanse economie trouwens stevig op groeitempo. In die mate zelfs dat de Fed in maart een derde opeenvolgende keer de beleidsrente op kon trekken om er nog twee meer aan te kondigen voor 2017. De dollar kreeg al snel vleugels. Recent kwam echter sleet op de ‘Trump Rally’. Niet alleen de groei stagneert en laaien geopolitieke conflicten weer op maar vooral de groeiende interne politieke weerstand in de VS kwam op het voorplan. Samen met groeiende twijfels over de nationalistische koers, leverden de rentemarkten in het begin van het tweede kwartaal het gewonnen renteterrein weer in. De aandelenindexen noteren wel nog op piekniveaus maar kunnen niet verhullen dat de Trumptrein duidelijk verse kolen nodig heeft. En die kunnen er enkel komen door de bevestiging dat het groeitempo effectief zal toenemen en de neveneffecten van het beleid (schulden) onder controle blijven. En dat wordt dan weer bemoeilijkt door toenemende globale politieke spanningen en voortschrijdende deglobalisatie. Laat ons hopen dat de euforie niet omslaat in teleurstelling, want daar zijn de aandelenwaarderingen simpelweg niet op voorbereid. Net zomin als ze voorbereid zijn op een mogelijke renteverhoging van de ECB later in 2017.

TOM SIMONTS Senior Financial Economist KBC Groep

ONDER DE LOEP

Vers bloed op de beurs Toegepast op de recente beursgang van Snapchat

Snapchat trok op 2 maart naar de beurs onder de naam ‘Snap’. Een beursgang die heel wat stof deed opwaaien. Deze beursintroductie was zo’n succes dat er zelfs 10 keer meer vraag was dan aanbod. Snap belandde zo in het lijstje van de grootste IPO’s (Initial Public Offering) van de laatste jaren na Alibaba en Facebook. Verwacht wordt dat het ook de aanzet is voor andere bedrijven om het beurspad in te slaan. Maar waarom gaan bedrijven eigenlijk naar de beurs? Waarom kiezen ze niet voor een extra bankfinanciering? Wij gingen op zoek naar antwoorden.

Eerdere investering, een stapje vóór de IPO Bedrijven zouden in principe kunnen kiezen om extra bankschulden aan te gaan Wanneer het bedrijf al te veel schulden heeft of simpelweg geen extra schuldenfinanciering wil aangaan, kan het aankloppen bij privé-investeerders om het eigen vermogen aan te dikken. In het geval van Snapchat zag wiskundig genie en partner van venture capital bedrijf ‘Lightspeed Venture’ Jeremy Liew het potentieel snel. Hij leerde Evan Spiegel en Bobby Murphy (oprichters van Snapchat) al kennen toen beide heren nog op de Stanford University zaten en investeerde toen al 485 duizend US dollar. Daarna stapte het in Silicon Valley vermaarde ‘Benchmark Capital’ in, gevolgd door andere investeerders zoals General Catalyst en SV Angel.

Waarom naar de beurs? Wanneer gaat een bedrijf dan wel best publiek om kapitaal aan te trekken? Kapitaal blijven ophalen bij privé-investeerders en dus de schuldenberg laten ophopen, is niet altijd de beste optie. Dan kan de stap naar de beurs een logische volgende zijn, ook al is kapitaal bijtanken vaak niet de enige reden. Ziehier een overzicht:

1. Vers kapitaal ophalen of (een deel van de) vruchten plukken Door “publiek te gaan” kan een bedrijf een maximum aantal potentiële investeerders aanspreken. Een deel van het eigen vermogen wordt voor hen opengesteld door nieuwe aandelen te verkopen, die achteraf vrij verhandeld worden op een beurs zoals Euronext of Nasdaq. Aandeelhouders die al aan boord zijn, kunnen van de beursgang gebruik maken om hun investering, of een deel daarvan, te gelde te maken. Bij Snapchat verkochten eigenaars Spiegel en Murphy elk 16 miljoen aandelen voor 272 miljoen US dollar, Lightspeed Venture verkocht voor 78,8 miljoen dollar aan aandelen en Benchmark Capital Partners voor 181,8 miljoen dollar.

Wat is een IPO? IPO staat voor ‘Initial Public Offering’ of ‘eerste publieke aanbieding’. Hierbij trekt het bedrijf voor de eerste keer naar de beurs. Noteer het verschil met een SPO, een Secondary Public Offering, waarbij het bedrijf kapitaal wenst aan te trekken door de uitgifte van nieuwe aandelen bij het grote publiek.

waardering toegedicht door naar de markt te trekken dan wanneer het zich laat overnemen als niet-genoteerd bedrijf. Een beursnotering zou dat tastbaar moeten maken. 4. Aantrekkelijke voorwaarden Omdat de aandelen na een beursgang vrij verhandelbaar worden, komt dit de aantrekkelijkheid van het bedrijf ten goede en dat moet zich vertalen in een hogere beurskoers. Typisch is de lokroep van de beurs interessanter in tijden van hoogconjunctuur, omdat de waarderingen het dan interessanter maken om kapitaal op te halen. De beursgang van Snapchat verliep onder een gunstig gesternte. Het aandeel schoot mooi uit de startblokken. Na een introductie van 17 US dollar noteerde het al snel 40% hoger. Een dag later lukte het zelfs om tot 29 dollar te koersen. Dit zorgde ervoor dat Snap een marktkapitalisatie had van bijna 35 miljard US dollar. 5. Overnames betalen met aandelen 2. Voorzien in toekomstige kapitaalbehoeften Voor snelgroeiende bedrijven is het waarschijnlijk dat de behoefte aan kapitaal evenredig mee zal evolueren. Indien de onderneming nog in privéhanden is, dienen de bestaande aandeelhouders telkens weer te investeren. Dat is voor financiële redenen niet altijd een optie: bestaande aandeelhouders zijn immers niet onbeperkt kapitaalkrachtig en de onderhandeling over de waardering van een privébedrijf kan lastig blijken. Een beursgenoteerd bedrijf kan dan weer gemakkelijk nieuwe aandelen uitgeven als dat nodig is. In de cijfers van Snapchat vonden we bij het 5 jaar oude bedrijf een revenue van 404,5 miljoen US dollar terug, een zevenvoud van 2015. Het bedrijf had 158 miljoen dagelijkse gebruikers in het vierde kwartaal, wat adverteerders aantrok, vooral voor het nichepubliek. Het nettoverlies liep daarentegen op tot 514 miljoen dollar omdat het social media bedrijf zwaar in data-opslag, marketing en onderzoek investeerde. 3. Aandeelhouderswaarde maximaliseren Een bedrijf dat van zichzelf vindt dat het een uitzonderlijke marktpositie heeft en het verschil kan maken, wordt normaal een hogere

Heel wat bedrijven zijn uitgegroeid tot topspelers in hun sector en hebben dat – naast goed management – ook grotendeels te danken aan overnames. Een bedrijf kan het eigen aandeel namelijk ook als pasmunt gebruiken om overnames te doen. Die praktijk zien we vaak bij vastgoedondernemingen, maar ook Omega Pharma maakte er in zijn voormalige beurscarrière gretig gebruik van. Die optie wordt mogelijk gemaakt door de objectieve waardering dat een beurskoers met zich meebrengt.

VOORDELEN • Alle financiële gegevens liggen op tafel door middel van een volledig uitgewerkt prospectus. • Veelheid aan details maakt het bedrijf heel transparant en vermijdt verrassingen achteraf. • Interim auditverslagen verminderen het risico. • Juridische due diligence geeft bepaalde garanties naar zekerheid over de kwaliteit van de cijfers. • Liquiditeitsvenster laat grote investeerders toe om mee in te stappen. • Verschillende beurshuizen nemen het tegen elkaar op om de beursgang te mogen begeleiden. Deze ‘gaming’ levert interessante emissievoorwaarden op voor de belegger. • Notering levert naamsbekendheid en eventueel een groeiversnelling op. • Bankiers hebben belang bij het welslagen van een IPO, omwille van hun reputatie.

6. Zichtbaarheid Een beursnotering geeft een bedrijf in één klap ook een grote zichtbaarheid, onder meer omwille van de persoonlijkheid van de CEO. Die naamsbekendheid straalt immers vaak positief af op de bekendheid van de onderliggende merkenportefeuille. We denken daarbij vooral aan Facebook en Marc Zuckerberg. Het jonge dynamische Snapchat duo CEO Evan Spiegel en CTO Bobby Murphy heeft dit potentieel ook. Al wordt vooral de eerste als een ‘glamour boy’ afgeschilderd die de spotlights opzoekt en in het verleden resoluut het bod van Facebook (3 miljard) en Google (4 miljard) afwees.

Illustratie: Jan Van Der Veken

NADELEN • De waardering is onderhevig aan het marktsentiment. • De waarderingen van een beursgenoteerd bedrijf zijn niet stabiel in de tijd. • Doorgedreven focus op IPO kan de normale zaakvoering doen verwateren. • Beursgenoteerde bedrijven staan onder hoge druk om de verwachtingen op korte termijn ‘op te leveren’. • Soms zijn bedrijven “too dressed up for the occasion”. Met andere woorden: de realiteit is soms wat minder fraai dan de beloftes. • Soms is de prijsvork zeer breed, waardoor het op voorhand moeilijk is om de uiteindelijke prijs in te schatten.

ACTUALITEIT

“Make Bud Great Ag Oklahoma, 65 % Trump stemmers, 5 februari 2017. Joe Sixpack, met een kratje van zijn naamgenoot binnen handbereik, maakt zich op voor zijn tv-avond van het jaar: de Super Bowl. En er bestaat geen Super Bowl zonder commercials uiteraard. Vijf miljoen dollar per 30 seconden zendtijd en dan zwijgen we nog over de kostprijs.

eroemde acteurs worden ingehuurd. Hier moet je als bedrijf scoren. “Look”, zegt Joe tegen zijn eega naast hem in de sofa, “a Bud commercial, my favourite!” Amper één minuutje later zit Joe met open mond te staren naar de buis. “What the f%$* is this!?”, stamelt hij. Zijn eigenste Budweiser, op en top Amerikaans, toont het verhaal van twee Duitse immigranten Adolphus Bush en Eberhard Anheuser die de vreemdelingenhaat moeten doorstaan om hun American Dream waar te maken. Het kratje Bud kiepert hij in de vuilbak en vrouwlief moet naar de Wal Mart voor een kratje Yuengling beer (what’s in a name), een merk dat zijn liefde voor The Donald niet onder stoelen of banken steekt. Met een wrang gezicht kiepert hij het bittere gerstenat naar binnen. Het loopt werkelijk de spuigaten uit in de US. Als merk moet je je blijkbaar pro of contra Trump opstellen. Republikeinen laten hun bakje koffie bij Starbucks voor wat het is daar de ceo zich pro immigranten uitliet. Maar Bud en Starbucks trekken dan weer nieuwe klanten aan die het op prijs stellen dat Trump wordt geviseerd. Elke commercial wordt onder de loupe genomen. Waar zit de verborgen boodschap? Is het in de schijnwerper plaatsen van de gelijkheid tussen man en vrouw door Audi een sneer naar Trump? Heineken maakt de

Bud commercial: Adolphus Bush beruchte muur tussen de VS en Mexico dan weer belachelijk. Iedereen heeft zijn visie over de boodschap maar de gevolgen voor een merk in een afzetmarkt als de US kunnen wel degelijk groot zijn. Trouwens zijn eigenste Ivanka, First Lady, wordt ook niet gespaard. Winkelketen Nordstrom bant kledij en schoenen van het merk met haar naam. Een scheldtirade op Twitter was hun deel. In Little Italy, Manhattan, heeft Paolo andere zorgen. Zijn zaakje, importeur van Vespa’s uit zijn land van oorsprong, draait behoorlijk. Zo’n ‘Italiaanse wesp’ is wel handig in het drukke verkeer van New York en oogt nog ‘cool’ ook. Echter zijn product komt mogelijk op de lijst met hogere importtarieven. Krijgt de wesp haar eigen doodsteek in de VS? Protectionisme: velen probeerden, weinigen slaagden. Op korte termijn zijn er wel voordelen en dan vooral in de industriële sectoren. Na verloop

TOM SIMONTS Senior Financial Economist KBC Groep @TSimonts

HET FRIETKOT VAN APPLE

gain” van tijd stijgen de lonen, vervolgens de inflatie en rente met als gevolg een dalende koopkracht en stijgende financieringskosten. Zeg nooit ‘nooit’ met Trump maar we vermoeden niet dat hij de groeiende wereldeconomie gaat verstoren. Een echte handelsoorlog met China en/of de EU kan het fout doen lopen. Maar wie China tegen de schenen durft te schoppen die krijgt waarschijnlijk de iPhones terug naar zijn hoofd gekegeld. Pro-Trump, anti-Trump… maakt niet uit. Een Dow Jones die in januari een nieuw record vestigt, lusten ze allemaal. Enkele cijfertjes om van te duizelen: wie bij de start in 1896 100 dollar investeerde, ziet de teller gecorrigeerd op inflatie nu op 247.811 US dollar staan. Inclusief herbelegde dividenden betekent dit een jaarlijks rendement van 6,7%. De dividenden zijn goed voor 40% van het rendement. En doet de Dow het even goed als vorige eeuw dan staan we in 2099 rond 2 miljoen punten. We gaan ervan uit dat Trump dan nog maar een voetnoot in de geschiedenis is. Trouwens Bud, is dat niet in handen van een Belgische en – beetje chauvinisme mag – een klein stukje Braziliaanse bierbrouwer? Bad, really bad! Huge trouble. Everyone knows. Let’s build a wall around the Stella in Leuven and make Bud great again! Toch maar opletten… in mei was hij hier immers in de buurt.

Dit artikel is gebaseerd op een bijdrage van Michel Verdeyen, analist aandelen- en opties KBC Private Banking.

Enkele jaren geleden verloor Aartselaar een van zijn vele iconische monumenten. Het batiment was wat bouwvallig, maar bevond zich wel perfect centraal op de as die de A12 met de E19 verbindt en bood daar zichtbaarheid én een grote hoeveelheid parkeerplaats. De magneetfunctie werd kracht bijgezet door de wil van de uitbaters om tot diep in de nacht ten dienste te staan van hongerige passanten, die niet zelden kwamen aangewaaid uit rumoerige feestjes. Groots in nederigheid, want frietkot “Het Containerke” omvatte niet meer dan een stuk of drie scheepscontainers, die vakkundig naast elkaar geplaatst en met de lasbout versmolten werden. Een met vetdampen doorspekte atmosfeer niet te na gesproken was er decennia lang geen vuiltje aan de lucht in deze Culinaire Balzaal. Wel aan de vloer, want die bleek met goede bedoelingen maar zonder officiële goedkeuring vernieuwd te zijn. En dat mocht niet. Einde gedoogbeleid. Einde licentie. Einde monument. Zomaar, van de ene dag op de andere. Vandaag herinnert enkel een stuk braakliggende grond aan die mooie tijden. De teloorgang van het Containerke zet opnieuw de “Zwarte Zwaan”stelling van Nassim Nicholas Taleb in de kijker, die zijn magnum opus de ondertitel “De impact van het hoogst onwaarschijnlijke” meegaf. Hij doelt daarmee op staartrisico’s; gebeurtenissen waar de kans op realisatie zo klein is dat ze niet of nauwelijks als risico ingeprijsd worden. Maar eens ze zich manifesteren, hebben ze wel het potentieel om een volledig businessmodel in een oogwenk uit te vagen. Er zat dus een zwarte zwaan op de vloer. Enkele dagen later eenzelfde verhaal bij Dialog Semiconductor. Het aandeel dook ‘slechts’ 28% lager nadat een (terecht?) kritische analist een verkoopadvies gaf omwille van chipontwikkelingsplannen van Apple die goed blijken voor 74% van de omzet van Dialog! Het stopzetten zal niet enkel massa’s omzet doen verdampen, maar zal ook vraagtekens opleveren bij de technologie zelf. Hier is niet de vloer, maar de klant de zwarte zwaan. Klantenrisico werd door Apple plots weer heel reëel. Net omdat we als belegger zo graag naar EBITDA (bedrijfswinst), nettowinst en omzet kijken, en de jaar-op-jaar groeicijfers die daarmee hand in hand gaan, is het verhaal van Imagination een welgekomen wake up call om ook met extra kritische ogen door kwartaal- en jaarrapporten te dwalen. Ik raad graag alle jaarverslagen aan als leesvoer. Leest u specifiek ook die ondernemingen zoals Melexis, Picanol, ASM International, Barco en EVS, want dat zijn wat mij betreft goede voorbeelden van hoe het moet. Ze denken mee met de klant en door blijvend te investeren in technologie kunnen ze hen de nieuwste ontwikkelingstrends aanbieden. Als belegger moet u ook meedenken met uw bedrijf, maar evenzeer kritisch blijven. Want net zoals klanten mondiger werden in de winkel, zijn ze misschien ook wel mondiger dan u denkt voor wat betreft de leefbaarheid van het bedrijf waarin u investeerde. Laat de klant dus vooral geen staartrisico worden voor uw portefeuille, want die is en blijft koning. En zoals Apple aantoonde, is dat zeker het geval in het frietkot dat de beurs is.

DE SPECIALIST

Impact verkiezingen op financiële markten In tegenstelling tot de laatste opiniepeilingen, die een overwinning van het ‘bremain’kamp voorspelden, stemden de Britten op 23 juni 2016 voor de brexit, het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. De financiële markten waren volkomen verrast. In 2 dagen verloor de beursindex Eurostoxx 50 meer dan 11% en het Britse pond meer dan 8%.

stijging zien. Sinds het brexit-referendum is de Eurostoxx 50 met 29% gestegen en de S&P 500, de belangrijkste index van de Amerikaanse beurs, met 18%. De uitslag van de Amerikaanse verkiezingen zorgde voor een stijging van de Europese index met 15% en van de Amerikaanse index met 10%.

p 8 november 2016 werd de wereld opnieuw volledig verrast door een belangrijke verkiezingsuitslag, dit keer die van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Donald Trump verkeerde in een juichstemming en tijdens de uren die volgden op de uitslag vielen de Europese beurzen enkele procenten terug, om zich vervolgens geleidelijk te herstellen en de dag af te sluiten met een stijging! Negen maanden na de brexit en zes maanden na de Amerikaanse verkiezingen laten de beursindexen een behoorlijke

Wat kunnen we uit deze twee vrij recente voorbeelden leren en welke conclusies kunnen we eruit trekken? Kunnen we hieruit opmaken dat de Franse presidentsverkiezingen dezelfde impact op de markten zullen hebben? Afgezien van het emotionele aspect van de verrassende uitslag van de Britse en Amerikaanse verkiezingen, staat de ontwikkeling van de financiële markten in het teken van rationele onzekerheid! De financiële markten, en vooral de beurzen, hebben een hekel aan alles wat onzeker is, en dus niet of nauwelijks kan worden voorspeld, met name als het gaat om de resultaten van bedrijven. Een van de eerste gevolgen van deze onzekerheid is een

verhoogde nervositeit onder beleggers, die tot uitdrukking komt in meer volatiliteit op de beurs, die op zijn beurt het adrenalinegehalte van de beleggers nog verder opjaagt, wat resulteert in zichzelf versterkende ontwikkelingen. Een complete sprong in het duister!

De financiële markten, en vooral de beurzen, hebben een hekel aan alles wat onzeker is. En deze ‘financiële mist’ is des te dikker en, in principe, verontrustender als we bedenken dat sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog de zes Amerikaanse presidentsverkiezingen waarin de vertrekkende president geen kandidaat was, een gemiddelde daling van de S&P 500 hebben veroorzaakt van meer dan 3% tijdens het eerstvolgende beursjaar, tegenover een gemiddelde stijging van ongeveer 11% tijdens de andere jaren. En toch zijn de ‘waarheden’ van vroeger niet per se van toepassing op de toekomst. Het is bewezen dat, hoewel de aandelenmarkten op lange termijn rendement genereren en op korte tot middellange termijn sterker stijgen dan alle andere klassen van financiële activa, ze ook moeilijk te voorspellen zijn. Des te meer nu een aantal overtuigingen of ‘vanzelfsprekendheden’ onder vuur worden genomen: zo denken velen dat een republikeinse Amerikaanse president (‘rechts’) beter is voor de markten dan een democratische (‘links’). Toch blijkt uit een in het gerenommeerde “Journal of Business & Economic Research” gepubliceerd onderzoek dat het gemiddelde beursrendement onder een democratische president ongeveer 15% bedraagt, tegenover bijna 8% onder een republikeinse president ... In Europa is het nog erg moeilijk om de impact van de brexit op de economie en de Europese markten te meten. Het vertrek van de Britten gaat pas over twee jaar in en de onderhandelingen tussen Europa en het Verenigd Koninkrijk over de afscheiding en de consequenties daarvan zijn nog maar

pas begonnen (de ‘vereffeningsrekening’ die de Britten moeten betalen, de nieuwe handelsovereenkomsten, enz.). Dus hebben de markten zich tot nu toe vrij neutraal opgesteld ten aanzien van de gevolgen van de brexit en een afwachtende houding aangenomen. De uitslag van de Franse presidentsverkiezingen daarentegen (nvdr. die op het moment van schrijven van dit artikel nog niet bekend is) zou een veel gevaarlijkere scheuring in de Europese Unie kunnen veroorzaken en de euro in gevaar brengen, mocht Marine Le Pen als winnaar uit de bus komen (wat vrij onwaarschijnlijk is – maar niet onmogelijk – aangezien de democratische partijen normaal gesproken zullen samenwerken om te voorkomen dat ze de macht in handen krijgt). Gezien haar beruchte eurofobische ideeën zal de leider van het Front National zeer waarschijnlijk een referendum over een ‘frexit’ uitschrijven, wat op economisch en financieel vlak veel gevaarlijkere consequenties zal hebben dan het vertrek van het Verenigd Koninkrijk, dat altijd maar met één been in Europa heeft gestaan. Op het eerste gezicht lijken de markten zich daarentegen (veel) minder zorgen te maken over de uitslag van de Duitse verkiezingen in de herfst van 2017. Het lijkt er namelijk op dat bondskanselier Angela Merkel en haar partij de eerder ingeslagen koers vast kunnen houden. De beoordeling van de impact die de verkiezing van de nieuwe Amerikaanse president de afgelopen maanden heeft gehad, levert op zijn minst een tegenstrijdig beeld op. Nadat de beurzen de eerste uren volgend op de verrassende verkiezing gedaald waren, wisten ze zich snel te herstellen doordat er gespeculeerd werd op de positieve impact van de door Donald Trump aangekondigde, vaak spectaculaire maatregelen om de economie te stimuleren: enorme investeringen in de infrastructuur, verhoging van de defensie-uitgaven, versoepeling van de regelgeving voor de bankensector, invoerrechten (vooral op Chinese producten) om Amerikaanse producten te bevoordelen, massale belastingverlaging voor bedrijven en particulieren, enz. Maar nu hij er niet in geslaagd is om snel een anti-immigratiewet in te voeren en Obamacare af te schaffen, beginnen de markten zich af te

vragen hoeveel macht de nieuwe president eigenlijk heeft, temeer omdat zelfs in het republikeinse kamp een aantal volksvertegenwoordigers zich verzetten tegen de radicale voorstellen van Trump.

De uitslag van de Amerikaanse verkiezingen zorgde voor een stijging van de Europese index. Kortom, na de euforie van de eerste maanden na de verkiezingen bevinden de markten zich weer in dezelfde onzekere situatie als daarvoor. Bovendien leert de geschiedenis ons dat als het overdreven protectionisme waar de Amerikaanse president voorstander van is volgens plan wordt toegepast, dit vrijwel zeker een vertraging van de wereldeconomie zal veroorzaken, aangezien de andere handelsblokken (met name Azië en Europa) ook maatregelen zullen nemen om zich tegen hun handelspartners te beschermen. Daardoor zullen handelstransacties gecompliceerder worden, langer gaan duren en meer kosten veroorzaken, en zullen bedrijven hun investeringen en hun rentabiliteit in vraag stellen, wat ook gevolgen zal hebben voor de financiële markten. Maar om op een positieve noot te eindigen: voor aandelenportefeuilles met een langetermijnhorizon die belegd zijn in effecten met sterke kerncijfers zijn de risico’s beperkt. Zoals Duncan Rolph terecht opmerkte in Forbes: “Vergeet niet dat een president (in de Verenigde Staten) voor maximaal acht jaar (twee mandaten van vier jaar) gekozen kan worden, terwijl u belegt voor de rest van uw leven!”

Dit artikel is een bijdrage van Michel Ernst, senior aandelenadviseur Private Banking CBC. Illustratie: Jan Van Der Veken

FOCUS OP GRONDSTOFFEN

Lithium en kobalt: sterk in energieopslag? De vraag naar lithium en kobalt, twee grondstoffen die gebruikt worden voor de opslag van energie, scheert hoge toppen. Dit is ook zo wat de prijs van beide metalen betreft.

Nieuwe batterijtechnologie maakt het mogelijk om tijdelijke energie-overschotten op te slaan. Met de groei van alternatieve energiebronnen als wind en zon is de behoefte aan energie-opslag sterk toegenomen. Naast het industriële gebruik neemt ook het private gebruik van batterijpacks toe. Het segment van hybride en elektrische voertuigen groeit eveneens spectaculair. Het voorbije decennium hebben Lithium-ion batterijen de plaats ingenomen van de zwaardere en minder performante Nikkel-metaal hybride (NiMH) exemplaren.

Lithium is een extreem licht en zacht metaal en is door de chemische samenstelling erg geschikt als energiebron. Lithium is een extreem licht en zacht metaal en is door de chemische samenstelling erg geschikt als energiebron. Lithium kent verschillende verschijningsvormen waarvan lithiumcarbonaat en lithiumhydroxide de belangrijkste zijn. Het metaal is niet schaars maar er zijn weinig plaatsen waar het op een economisch rendabele

manier te ontginnen valt. De lithiumprijs is sinds eind 2015 al verdrievoudigd. Bijna 90 procent van de mondiale lithiumreserves bevindt zich in zout water (pekel). Lithium wordt gewonnen door dit zout water in grote bassins te pompen en dit te laten verdampen tot de zoutoplossing en lithium volledig van elkaar gescheiden zijn. De lithiumsector is geografisch sterk geconcentreerd waarbij drie kwart van de reserves zich in grote zoutmeren in Zuid-Amerika bevinden. Argentinië, Bolivië en Chili worden daarom ook wel de lithiumtriangel genoemd. Het Atacama zoutmeer in Chili bevat 30 procent van de op dit moment gekende lithiumreserves. Ook in China en de Amerikaanse staat Nevada wordt lithium uit zout water gewonnen. De rest komt uit vaste ertsen die mineralen met lithium bevatten. Deze productiemethode is echter veel duurder. Aan de aanbodzijde is de lithiummarkt in handen van slechts een handvol bedrijven. Het Amerikaanse Albermarle Corp., Sociedad Quimica y Minera (SQM) de Chile uit Chili, FMC Lithium uit Argentinië en Tianqi Lithium zijn de 4 grootste spelers in de sector. Deze mijngroepen hebben nog andere activiteiten en zijn dus geen ‘pure plays’ op lithium. Dit is wel het geval bij Galaxy Resources en Orocobre die nu al operationeel zijn. Pilbara Metals, Altura Mining en Lithium X starten de komende jaren met de commerciële productie van lithium.

Lithium [He]2s1

6,941

Cobalt

[Ar]3d74s2

58,93

Kobalt is in drie kwart van alle lithium-ion batterijen aanwezig.

Kobalt is een metaal dat meestal in legeringen wordt gebruikt om deze hitte- en corrosiebestendig te maken. Er zijn erg weinig pure kobaltmijnen. Meer dan 90 procent wordt als bijproduct van koper, nikkel en molybdeen geproduceerd. Kobalt wordt gewonnen uit ertsen die daarna verder worden geraffineerd en is in drie kwart van alle lithium-ion batterijen aanwezig. Marktonderzoeker CRU verwacht dat de vraag naar kobalt in 2017 voor het eerst in 7 jaar het aanbod zal overstijgen en mikt op een deficit van 3000 ton. Kobalt werd vorig jaar de helft duurder en tijdens het eerste kwartaal van 2017 klom de prijs opnieuw met 50 procent. De output staat sinds begin dit jaar onder druk door sociale onrust bij Escondida en Grasberg, 2 van de grootste kopermijnen ter wereld. In de Filippijnen wordt het nikkelaanbod verstoord (en dus ook dat van kobalt als bijproduct) wegens het verbod op de uitvoer van onbewerkte ertsen. China Moly, Glencore en Sherritt International zijn enkele voorbeelden van bedrijven die kobalt als bijproduct produceren. eCobaltSolutions, het voormalige Formation Metals, plant de bouw van een kobaltmijn in de Amerikaanse staat Idaho. Ondanks alle optimistische prognoses rond lithium en kobalt doen investeerders er goed aan om deze niet al te ver in de toekomst te extrapoleren. De voorspelde groei van de vraag naar batterijen moet zich ook effectief doorzetten en dit hangt van veel factoren af (prijs, subsidies,..).

Marktonderzoeker CRU verwacht dat de vraag naar kobalt in 2017 voor het eerst in 7 jaar het aanbod zal overstijgen en mikt op een deficit van 3000 ton. Toch vormt dit niet het grootste gevaar. Dit schuilt vooral in de razendsnelle evolutie van de batterijtechnologie. Daarbij kunnen materialen, die op dit moment onontbeerlijk zijn, binnen enkele jaren overbodig worden of kunnen er goedkopere alternatieven beschikbaar komen. Batterijproducenten experimenteren nu al met andere grondstoffen die goedkoper zijn en meer energie kunnen opslaan. Zo worden nieuwe batterijen getest waarin lithium wordt vervangen door sodium, een alkalimetaal dat onder meer uit zeewater kan worden gewonnen. Dit is in massale hoeveelheden beschikbaar en ook veel eenvoudiger en vooral goedkoper te produceren. De nieuwe batterijen zouden veel sneller opladen en zijn ook krachtiger door een hogere energiedichtheid. Daarnaast

zijn batterijen op basis van sodium ook veiliger omdat deze geen kortsluiting kunnen veroorzaken. De recente problemen met ontploffende batterijen van smartphones onderstreepten dat dit een probleem blijft bij lithium-ion batterijen. Niemand weet met zekerheid hoe de markt van batterijen voor energie-opslag er het komende decennium zal uitzien. Investeerders kunnen lessen trekken uit de hype rond zeldzame aardmetalen of Rare Earth Elements (REE) van enkele jaren geleden. In 2010 schoten de prijzen de hoogte in op basis van verwachte aanbodtekorten. Maar de industrie zocht en vond alternatieven voor de dure REE waarna de prijzen kelderden. Een meerderheid van investeerders die pas in de laatste fase van de hype op de kar sprong, bleef achter met een kater. Het valt af te wachten of lithium en kobalt de hype wel kunnen waarmaken. Beleggers doen er daarom verstandig aan om investeringen in beide metalen kritisch te benaderen en niet alle eieren in dezelfde mand te leggen.

Dit artikel is een bijdrage van Koen Lauwers, onafhankelijk grondstoďŹ&#x20AC;enexpert.

INDUSTRY WATCH

Baby you can drive my car… De zelfrijdende auto is volop in evolutie en zal impact hebben op de automobielsector.

We staan jaar na jaar langer in de file maar Koning Auto aan de kant laten blijft moeilijk. De elektrische wagen wint met mondjesmaat terrein, maar hoe zit het met de zelfrijdende wagen? Laten we ons binnen enkele jaren rondrijden terwijl we aan een drankje nippen of onze mails lezen in de wagen?

Zelfrijdende wagens bestaan al. Het is geen kwestie meer ‘of’ autonome wagens er komen maar wel ‘wanneer’. De technologie is er, alleen is het een kwestie van prijs en veiligheid voor we ze op de wegen zullen zien. We beschikken trouwens al over heel wat technologische snufjes. De evolutie kunnen we in vijf fases indelen, gaande van alles in eigen handen houden tot volledige automatisatie. Momenteel bevinden we ons nog maar op niveau 2 waar in bepaalde omstandigheden de besturing kan worden overgelaten aan de wagen (bv. automatisch parkeren). Niveau 3, automatisatie maar met monitoring door de bestuurder, wordt bereikt tussen 2018 en 2022 terwijl de hoogste niveaus, waarbij de bestuurder zich met andere zaken kan bezighouden, ten vroegste in 2022 zal plaatsvinden. Voor de grote massa worden volledig autonome wagens pas in 2035 voorzien.

WELKE DREMPELS ZIJN ER NOG? • PRIJS: de Google testwagen kost nu 80.000 euro en zoals zo vaak zullen schaalvoordelen de prijs mettertijd drukken. Op termijn schat men de extra kostprijs aan technologie op 3.000 euro. • TECHNISCH: veel wagens zijn nu al geavanceerd. Zo bevat de laatste Mercedes S-klasse 15 keer meer softwarecode dan een Boeing 787. Analisten zijn het er wel nog niet over eens of communicatie tussen wagens een struikelblok kan zijn. Sommigen beweren dat communicatie tussen wagens en de omliggende infrastructuur noodzakelijk is om wagens autonoom te laten rijden. Anderen zijn dan weer overtuigd dat eigen sensoren en lasers voldoende zullen

zijn. We verwachten dat in een eerste fase de wagen compleet zal vertrouwen op eigen systemen en in een later stadium de wagens communiceren met elkaar. Hiervoor is wel communicatieapparatuur onder een uniforme communicatiestandaard vereist. • JURIDISCH: volgens de huidige Conventie van Wenen moet iedere bestuurder altijd de controle houden. De wetgeving moet in 69 landen worden aangepast. Wie is aansprakelijk bij een ongeval: de eigenaar of de constructeur? • PRIVACY: alle data verzamelen is belangrijk bij ongevallen maar we kunnen ook achterhalen wie waar op welk moment rijdt. Onderzoeken wijzen uit dat bestuurders bereid zijn hun data af te staan in ruil voor een daling van de kosten.

• MOREEL: de software moet soms snel moeilijke beslissingen nemen. Tegen een muur rijden en de bestuurder zwaar verwonden of het overstekende kind aanrijden? • VEILIGHEID: één te vermijden ongeval kan het vertrouwen onderuit halen. Ook hacking is een belangrijk veiligheidsrisico. Stel dat de besturing vanop afstand wordt overgenomen. Theoretisch is een zelfrijdende auto zeer veilig want deze is in staat gepast te reageren en raakt niet vermoeid. Echter, een onfeilbaar backupsysteem is hiervoor noodzakelijk. Momenteel wordt meer dan 90% van de ongevallen veroorzaakt door menselijke fouten.

Google heeft al een zelfrijdende auto in Californië rondrijden.

MAATSCHAPPELIJKE IMPACT • Het aantal afgelegde kilometers zal toenemen aangezien autorijden minder als tijdverlies wordt beschouwd. Niettemin zal het aantal files dalen omdat auto’s veel dichter tegen elkaar kunnen rijden en anticiperen op situaties. Aangezien een gemiddeld gezin amper 5 % van de tijd in de wagen doorbrengt, zijn er mogelijkheden voor autodelen (zoals Cambio nu). De toename van autodelen heeft een negatieve impact op het openbaar vervoer. • Het brandstofverbruik zal verminderen voor zover we met zijn allen nog niet elektrisch rijden. We zullen immers efficiënter rijden, met lichtere en energiezuinigere wagens. Minder veiligheidsuitrusting zal tot 20% aan gewicht besparen. • Het aantal garagisten zal afnemen en hun invulling zal wijzigen: minder reparaties door ongevallen maar meer onderhoud door intenser gebruik. • Taxi-industrie: een chauffeur is niet meer nodig, dus jobverlies.

IMPACT OP DE AUTOMOBIELSECTOR Geen enkele constructeur kan het zich permitteren geen onderzoek te doen maar het zijn de Europese luxeconstructeurs die een voorsprong hebben. Analisten verwachten dat eigenaars van luxewagens de meeste interesse hebben in autonoom rijden en hier het meeste geld voor over hebben. Tesla wakkerde vooral de ‘buzz’ aan met recent de lancering van de autopiloot voor

de snelweg. Echter, deze autopiloot is al twee jaar beschikbaar op de Mercedes S-klasse maar in Europa moet men conform de wet de handen nog op het stuur houden. Autoconstructeurs die zowel massa als luxemerken in portefeuille hebben kunnen hun technologie snel transfereren, wat een competitief voordeel oplevert. Een efficiëntere benutting zou op termijn de autovraag wel doen dalen met als slachtoffer de massaproducenten. De technologiesector kan wel garen spinnen bij de evolutie. Apple heeft zijn plannen voor een zelfrijdende wagen in de koelkast gestopt en zal zich toeleggen op diensten en producten die tijdens het rijden worden gebruikt. Producenten van halfgeleiders en sensoren zien de vraag toenemen. Autoconstructeurs zullen zich minder onderscheiden op het vlak van motorkracht en design maar de aandacht zal verschuiven naar verbruik, connectiviteit en infotainment. Google heeft al een zelfrijdende auto in Californië rondrijden. We betwijfelen of deze technologiegigant zelf een autoproducent wil worden. Het uiteindelijke doel, vermoeden we, is ervoor te zorgen dat de inzittenden met een zee van tijd zoveel mogelijk diensten van Google zullen gebruiken tijdens de autorit. Nog meer data over internetgebruikers worden verzameld vermits deze nu permanent online zullen zijn in de wagen. Apple lijkt stilaan de plannen om een zelfrijdende wagen te ontwikkelen op te bergen en de aandacht te richten naar toepassingen die in de wagen kunnen worden gebruikt.

Ook de verzekeringsindustrie wordt door elkaar geschud. Als de menselijke factor verdwijnt neemt men een grote risicofactor weg. Het aantal ongevallen zal significant verminderen als de technologie onfeilbaar wordt. Op korte termijn is dit voordelig voor de verzekeraars maar de bestuurders zullen mettertijd lagere tarieven gaan eisen. In de laatste fase zal de bestuurder geen enkele handeling meer hoeven te verrichten en hij/zij kan dan ook niet aansprakelijk worden gesteld voor een fout van de wagen. Een deel van de mindere inkomsten zal worden opgevangen door de autoproducenten die zich willen indekken tegen mechanisch of softwarefalen van de zelfrijdende wagen.

BABY YOU CAN (STILL) DRIVE MY CAR … De trein, of beter de zelfrijdende wagen, lijkt niet meer te stoppen. Niet alleen de automobielmarkt zal danig worden verstoord, ook de impact op ons dagelijks leven zal enorm zijn. Het is moeilijk in te schatten hoe snel de evolutie zal gaan dus voorlopig blijft het in België dagelijks bumperen, sakkeren en hebben we een Bob nodig. De woorden van John & Paul uit Liverpool blijven nog een poosje relevant.

Dit artikel is gebaseerd op een bijdrage van Kurt Ruts, fondsbeheerder KBC Asset Management (Bron: Markt & Visie, 01/2017)

“De basis voor onze waardecreatie is een zelﬂerende organisatie” INDX sprak met Eddy Duquenne, CEO van Kinepolis

HET GESPREK

Volgend jaar staat Eddy Duquenne, ex-Fortis en Sunparks, 10 jaar aan het hoofd van Kinepolis als CEO. In april ontving hij de prestigieuze “International Exhibitor of the Year” award tijdens CineEurope, een Europees congres van bioscoopuitbaters. Een verhaal van zijn parcours bij een van de grootste en meest innovatieve bioscoopgroepen ter wereld en zijn blik op ondernemerschap.

Hoe stond Kinepolis ervoor toen u aan het roer kwam? Ik was eigenlijk de eerste niet-familiale CEO van het bedrijf. Een van de twee referentieaandeelhouders, de familie Claeys, verkocht toen haar aandelen na de mislukte acquisitie van CinemaXX in Duitsland. De familie Bert besloot in 2006 de raad van bestuur te defamiliariseren. Ik werd aan boord gehaald en zat ongeveer een jaar in de raad van bestuur alvorens de taak van CEO mij werd toevertrouwd. Er was een gebrek aan homogeniteit en accountability op dat moment: elke bioscoop werd gerund door een goede huisvader en iedereen hanteerde zijn eigen manier van werken. Wij gaven elke bioscoop dezelfde organisatiestructuur en budget ownership. We installeerden management reporting en voerden een belangrijke budgetteringstechniek in. Stel dat we volgend jaar 5 procent minder bezoekers hebben, wat doen we dan om dat bottom-line ongemerkt te laten passeren?

“Wij zijn als een restaurant dat zelf niet beslist wat er op de borden komt.” Jullie zijn inderdaad erg afhankelijk van het gedrag van jullie bezoekers… Tuurlijk, een avondje uit kan je tegenwoordig heel gevarieerd invullen. Mensen zijn op zoek naar een zekere ‘experience’, een beleving. De bevolking wordt ouder en de koopkracht is toegenomen. Ook de verkeerssituatie speelt een rol. Mensen rijden gemiddeld maximaal 20 minuten om naar een bioscoop te komen, maar tegenwoordig leg je op die 20 minuten minder afstand af dan 20 jaar geleden. En dan zijn er natuurlijk nog het weer en grote festiviteiten zoals het wereldkampioenschap voetbal die het uitgaansgedrag kunnen beïnvloeden. Wij zijn bovendien als een restaurant dat niet zelf beslist wat op het bord van de klant komt. Het is immers de verdeler die beslist welke films wij in onze zalen zullen tonen. Komt er een nieuwe James Bond uit dit jaar? Wij ondergaan dat. We kunnen alleen zorgen

voor een mooi decor en de optimale beleving. Gezien onze vaste kostenstructuur, komt de 5%-budgetteringsregel hier goed van pas.

En u merkt duidelijk resultaat van die budgetteringsoefening… We hebben de oefening nu voor het negende jaar op rij gemaakt. Dat heeft een bijzondere voorsprong gecreëerd op de markt qua knowhow. We werken slimmer: we stemmen ons beter af op het gedrag van de klant en kijken naar zijn/haar wensen. Zo halen wij de hoogste omzet én efficiëntie per bezoeker. Dat is een benadering op basis van opbrengsten en kosten die we bovendien combineren met het meten van de beleving, klanten- en medewerkerstevredenheid. Een bezoeker merkt het snel op als een medewerker tegen zijn zin werkt. Als de klant zich dan minder goed bediend of minder welkom voelt, zal dat impact hebben op zijn herhalingsaankoop en dus ook op het financiële resultaat. Dat alles maakt de eerste pijler van onze strategie: we willen de beste cinema-operator zijn.

Die ommezwaai moet niet makkelijk geweest zijn voor de mensen in het bedrijf? Ook voor de aandeelhouder niet. Maar hadden we die evolutie niet gedaan, dan was er van Kinepolis geen sprake meer. Ik vergelijk het nogal graag met het verhaal over de Titanic. Kinepolis heeft de juiste persoon op het juiste moment aan het roer gezet en het schip omgedraaid. Natuurlijk begint zo’n groot schip dan in zijn kielzog te zwalpen met als gevolg dat een aantal personen die op het bovendek zaten, overboord zijn gegaan en er ook een aantal zelf zijn afgesprongen. Het eerste jaar was er een grote leegloop van talent. We hadden een bepaalde benadering voor ogen en er is maar één manier om daarmee om te gaan en dat is volle gas. Dat bracht de boot terug stabiel. Na een jaar begon onze werkwijze vruchten af te werpen en werden de non-believers stilaan believers. Als je een kar moet trekken waar 5 mensen achteraan hangen, word je daar moe van. Als die dan allemaal met één hand beginnen mee te duwen, dan rijdt die kar vanzelf. Ik heb de ploeg vooral zien groeien. Ik heb teamleden zich zien ontpoppen van hoofdkassamede-

Kinepolis in cijfers (Bron: jaarverslag Kinepolis 2016)

23,8 miljoen

Bezoekers in 2016 (7,5% hoger dan 2015)

1,319 miljard

Beurskapitalisatie (euro)

324,9 miljoen

werker tot afdelingshoofd naar budget owner tot business owner.

De medewerkers zijn zelf een belangrijke motor geweest in de verandering. Ja natuurlijk, wij noemen onszelf een zelflerende organisatie, zelfs innoverende organisatie. Het is een 48-kleppenmotor en we trekken elke klep wat aan. Daar komen heel eenvoudige voorbeelden uit. In een boardroom ben je niet bezig met die details, maar die zijn wel belangrijk. Zo poppen wij bijvoorbeeld onze popcorn zelf en die kunnen we drie dagen vers houden. Een van de verantwoordelijken van de bioscopen in Frankrijk heeft dit nader onderzocht en kwam met een nieuwe verpakking waarmee we de popcorn tot tien dagen vacuüm kunnen bewaren. Die nieuwe verpakking leverde ons toen een mooie jaarlijkse marge op. Dat is de kracht van die benadering. Je komt tot een niveau van detail dat je anders nooit haalt. Ten tweede, het is ‘hun’ idee. Als er ergens een barrière is om het uit te voeren, zoeken ze naar een oplossing. Dat vind ik tof en daar ben ik fier op. Zo hebben we onze eerste pijler van ‘beste cinema-operator’ gerealiseerd.

Met uw tweede pijler wilt u de beste marketeer zijn. Waarom? Wij leven in een ‘shared revenue’ model. De helft van het filmticket gaat naar de filmdistributeur. Daar gaat bovendien btw en gemiddeld 10 procent stadstaks af. We zitten in een métier dat sinds de Tweede Wereldoorlog jaarlijks gemiddeld 0,3-0,5% verliest aan tickets. Maar mijn investeerders willen een stabiel resultaat en dividend.

In het begin keek Kinepolis enkel naar het aantal tickets en niet naar het concept ‘klant’. Nu hebben we geïdentificeerd wie onze klanten zijn en hun gedrag in kaart gebracht. Ondertussen weten we dat we vandaag 6,5 miljoen unieke klanten hebben. Vijf miljoen e-mailadressen. Van de helft kennen we het profiel. Die benaderen we actief via e-mail en sociale media om zo hun bezoekersfrequentie te verhogen. We nodigen hen als het ware uit om vaker te komen. Daarnaast zijn we ook begonnen met actieve programmatie. We wachten niet tot de film ons aangeboden wordt maar volgen die actief op. Ook op etnisch vlak. Zo programmeren wij bijvoorbeeld Turkse en Marokkaanse blockbusters in bioscopen in de regio waar die doelgroepen wonen. Wij zijn de eerste geweest om in onze klantentevredenheid een Net Promotor Score (nvdr. NPS is een methode om de loyaliteit van een klant te meten) te integreren. De juiste film voor de juiste doelgroep blijven we langer programmeren.

De derde pijler van Kinepolis Group is beste vastgoedexploitant zijn. Wij bezitten bijna al ons vastgoed, en dit reeds van vóór de uitbreiding van de bioscoopgroep. Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel complexen gebouwd door ondernemerschap, niet op basis van marktstudie. Een aantal van die bioscopen waren te groot geworden. Dat exces aan vastgoed proberen wij zo rendabel mogelijk te maken of een nieuwe bestemming te geven. Belangrijk is dat we ons op een positieve manier onderscheiden van bioscopen in shoppingcentra. Wij bevinden ons telkens op sites waar de klant specifiek naartoe moet komen om naar de bioscoop te gaan. Onze

Complexen (in 7 landen) omzet in euro (groei van 7,7% in 2016)

shops en restaurants leven van de trafiek die wij, als bioscoop, genereren terwijl dat voor bioscopen in een shoppingcenter vaak omgekeerd is. We zijn dan ook shops en restaurants beginnen te verhuren, onze concessies. In het begin haalden we daarmee vier miljoen euro inkomsten op waarvan de helft achterstallig. Nu zijn we gegroeid naar 12 miljoen euro en is er nog slechts een fractie achterstallig.

“Door onze knowhow werken we slimmer. Zo behalen we de hoogste omzet én efficiëntie per klant.” Wat heeft die driepijlerstrategie al opgebracht? Met die strategie wilden we onze ROCE (nvdr. ‘Return on Capital Employed’ of rendement op aangewend kapitaal) verbeteren. Door de beste marketeer/operator te zijn wilden we onze return verhogen. En met het vastgoed wilden we het niet-aangewende of onder-aangewende kapitaal heraanwenden of afwenden en zo het kapitaal recupereren. In 2007 was de ROCE in dit bedrijf minder dan acht procent. Nu halen we bijna 20 procent, voor een bedrijf dat een balans heeft die vergelijkbaar is met een vastgoedbedrijf. Een stevige performantie dus. In 2008 hadden we nog een heel grote schuld en drie jaar later stonden we aan een netto financiële schuld/EBITDA ratio die gelijk was aan 1. Als je dan niets doet, is

uw schuld een jaar nadien afbetaald, wat voor een beursgenoteerd bedrijf een zeer suboptimale situatie is voor de financiële hefboomwerking. Wij zijn toen gestart met kapitaaloptimalisatie. We wilden het bedrijf laten groeien maar waren er nog niet klaar voor. Het team was zich volop aan het ontplooien, er was nog zoveel ‘low hanging fruit’ in het bedrijf zelf. Er was ook weinig kapitaal voor nodig om die 5%oefening te realiseren. We hebben dan een kapitaalreductie doorgevoerd, o.a. door verschillende aandeleninkoopprogramma’s op te starten: voor zo’n 165 miljoen euro over 3,5 jaar tijd, een stevige oefening. Maar onze netto financiële schuld/EBITDA ratio is amper bewogen in die periode. Zo’n 3 jaar geleden zijn we dan overgegaan tot expansie.

Kinepolis is inderdaad in korte tijd sterk gegroeid en de laatste tijd horen we veel over expansie met recent nog de overname van Utopolis. We zijn van 23 naar 49 complexen gegaan. De expansie werd voorzichtig opgestart om het vertrouwen in de ploeg te herstellen na de vroegere vergissingen met CinemaXX. Nu zouden we ons huiswerk beter maken. Eerst verworven we 2 bioscopen en kochten grond voor een nieuwbouw in Breda. We namen o.a. de Wolff-bioscopen en enkele individuele bioscopen over in Frankrijk en vervolgens de groep Utopolis. We nemen over op verbeterpotentieel. Dat komt voort uit de knowhow die onze ploegen hebben opgebouwd uit de 5%-oefening. Integreren is voor ons nu copy paste geworden. Gemiddeld hebben we de EBITDA van alles wat we gekocht hebben verdubbeld in 1,5 jaar tijd en de maatregelen zijn nog niet uitgeput.

Waar stopt dat? Ondanks de recente groei is onze netto financiële schuld nog maar 1,8 x EBITDA vanuit die benadering om kleine bedrijven die undermanaged zijn, over te nemen en beter te managen. Dat vergt veel human capital maar eigenlijk weinig financieel kapitaal. Dat heeft natuurlijk een opportuniteitskost en daarom zijn we stilaan aan het kijken naar grotere bedrijven. We hebben een inventaris opgemaakt van onze targets: alles wat ons zou kunnen interesseren in de ruimere Westerse wereld. Ons speelveld zijn stabiele macro-economische markten waar men onze cultuur begrijpt. Eigenlijk moet ik de beste vriend worden van de toekomstige weduwe van de bioscoopeigenaar (lacht).

Wat zegt uw vrouw daarvan? Ik pak ze mee (lacht). Bij veel bedrijven van middelgrote taille zit de familie nog rond tafel, met de advocaat en boekhouder van om de hoek. Wij komen daar dan toe met ons advocatenkantoor en bedrijfsadviseurs. Zo’n verkoop of acquisitie is een kwestie van vertrouwen. Iedereen waarmee we gehandeld hebben, zijn vrienden gebleven. Voor veel familiebedrijven zijn het emotioneel zware beslissingen voor die tweede en derde generatie om het bedrijf te verkopen. Emotie kan je niet inkopen maar is even belangrijk bij acquisities als het technisch aspect. Daarom leid ik ook die gesprekken. Het is superbelangrijk om te detecteren en te herkennen wat de achterliggende motivatie is om te verkopen, want die vertellen ze je meestal niet meteen.

Hoe maakt Kinepolis werk van innovatie? De basis voor onze waardecreatie is een zelflerende organisatie en de innovatie die eruit ontstaat. Zo hebben we een ‘Innovation Lab’ in het leven geroepen. Mensen vanuit alle geledingen van de organisatie kunnen ideeën doorvoeren. Als het idee weerhouden wordt, stel je als initiator een projectgroep samen met alle afdelingen nodig voor de verwezenlijking. Het idee kan pas een succes genoemd worden wanneer het iets bijbrengt qua klantenbeleving, het financieel resultaat van het bedrijf verbetert en als het toepasbaar is in de andere bioscopen. Slaagt het, dan krijgt de medewerker een bonus. Heb je met passie je idee uitgevoerd, maar blijkt het geen succes, ook dan krijg je een ondernemersbonus.

Aan welke innovaties werkt u nog bij Kinepolis? Artificiële intelligentie? We nemen momenteel de big data problematiek onder de loep. We hebben onwaarschijnlijk veel data en daaruit willen we tendenzen distilleren, actief verbanden zoeken en een voorloper zijn om te detecteren wat er gaande is in onze klantensamenleving. Heel binnenkort moet je jouw gsm niet meer uit je zak halen om een ticket of popcorn te kopen. De tijd die we aan administratie uitsparen, gaan we kunnen besteden aan service. We kunnen de klant beter begeleiden naar de juiste film voor hem/haar. Iedereen heeft andere verwachtingen van een bioscoopbezoek. Zo denken wij aan ‘white rooms’, kamers met retroprojectie, met een knip op de knop kan je een andere sfeer creëren. Ik ben in Las Vegas naar een nieuw center gaan kijken voor Virtual Reality. Als dat de sfeer van de film kan versterken, dan kijken we ernaar.

Zijn er tips die u aan onze beleggers wilt meegeven? Je moet beleggen in wat je kent. En als je denkt te begrijpen wat er zich in de wereld afspeelt, surf dan mee op die golven met een beetje visie en stap er ook op tijd uit. En als je op de beurs belegt, moet je natuurlijk op de lange termijn beleggen.

Moet het beste nog komen voor Kinepolis? Ik hoop het, we werken er hard aan en doen ons best. Maar de toekomst kunnen we niet voorspellen.

DE KEUZE VAN DUQUENNE

Harry Potter 2D Cosy seat Zoete popcorn Gent Taco’s Scarlett Johansson Sunparks Zon

OF OF OF OF OF OF OF OF OF

Lord of the Rings? 3D? Gewone seat? Zoute popcorn? Madrid? Sushi? Natalie Portman? Kinepolis? Regen?

da’s beter voor onze business

Tax Shelter voor crowdfunding... 1.000 Investeer tot 100.000 euro in start-ups en recupereer tot 45% van uw investering via uw personenbelasting. investering

MICRO-ONDERNEMING

450

Tot

45%

1.000

bedrijf jonger dan 4 jaar

300

van het geïnvesteerde kapitaal is aftrekbaar van de personenbelasting”

investering belastingvermindering

Tot

30%

belastingvermindering

van het geïnvesteerde kapitaal is aftrekbaar van de personenbelasting”

bedrijf jonger dan 4 jaar

KMO

Een MICRO-ONDERNEMING mag niet meer dan een van de volgende criteria overschrijden:

Een KMO (kleine en middelgrote onderneming) is een onderneming die niet meer dan een van de volgende criteria overschrijdt:

balanstotaal 350.000

balanstotaal 4.500.000

jaaromzet 700.000

werknemers maximaal 10

jaaromzet 9.000.000

werknemers maximaal 50

Wanneer krijgt u de belastingvermindering? De belastingplichtige moet bij zijn aangifte van de personenbelasting bewijsstukken voegen die aantonen dat men rechtstreeks of onrechtstreeks heeft geïnvesteerd in aandelen van een kwalificerende starter. De volgende 4 jaar dient men aan te tonen dat men deze aandelen of beleggingsinstrumenten nog steeds in zijn bezit heeft.

Opportuniteit − ontvangst van een eventueel dividend − verkoop van aandelen tegen een hogere prijs dan de aankoopprijs 18

De starter of het financieringsvehikel moet gedurende 5 jaar documenten bezorgen aan de investeerder waaruit blijkt dat de voorwaarden voor belastingvermindering voldaan zijn. Uw investering is rond zodra Bolero Crowdfunding het geld investeert in de onderneming en de transactie is ondertekend bij de notaris, dus niet op de datum dat u hebt geïnvesteerd.

Risico − gedeeltelijk of zelfs compleet waardeverlies van het aandeel − geen uitkering van dividend − onduidelijk wanneer het aandeel te gelde kan worden gemaakt (illiquid product)

... en voor crowdlending Nieuw wettelijk kader Leningen aan een starter via een crowdfundingplatform kunnen in aanmerking komen voor vrijstelling roerende voorheffing gedurende 4 jaar. Standaardtarief roerende voorheffing bedraagt 30%. Dat betekent dat, wanneer u uw geld uitleent en daarop interesten int, de Staat 30% van de interesten op

uw lening inhoudt. Uw leningen aan jonge bedrijven via crowdfunding worden daarvan vrijgesteld. Want het nieuwe wettelijke kader voor crowdfundingplatformen bevoordeelt ook crowdlending. Zo komen sinds 1 februari beleggingen via obligatieleningen in aanmerking voor vrijstelling van roerende voorheffing op de interesten die de leningen opbrengen.

Standaard

1.000

Starter

1.000

jaarlijkse rentevoet

interest investering

investering

voor de investeerder

voor de staat

interest voor de investeerder

Om aanspraak te kunnen maken op die vrijstelling zijn verschillende voorwaarden te vervullen: looptijd

≥ 4 jaar

jaarlijkse interesten

vennootschap

KMO of MICRO-ONDERNEMING

Opportuniteit − ontvangst van interesten op de toegekende lening − duidelijkheid over terugbetalingsplan

vrijstelling van roerende voorheffing geldt slechts op de interesten van de eerste uitgeleende schijf van

15.000

per jaar

Risico − de onderneming is niet in staat om de lening (hoofdsom en/of interesten) terug te betalen

Projecten op Bolero Crowdfunding die in aanmerking voor de Tax Shelter hebben een Tax Shelter logo bij hun project staan. Download gratis het Tax Shelter e-book op www.bolero-crowdfunding.be. 19

ACHTER DE BEURSSCHERMEN

Iconische merken op de beurs INDX schetst het portret van vijf beursgenoteerde bedrijven met een iconisch merk in portefeuille.

The Swatch Group THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2016 DIVIDENDRENDEMENT

Zwitserland 8 535,72 miljoen USD 4,56 1,95%

MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2016 DIVIDENDRENDEMENT

In 1853 besloten Charles-Félicien Tissot en zijn zoon samen de onderneming ‘Charles-Félicien Tissot & Fils’ op te richten in Zwitserland. Hun horloges waren van zo’n hoge kwaliteit dat ze diverse malen bekroond werden. De horloges van Tissot waren hoofdzakelijk bedoeld voor de export en werden dan ook al in 1853 verkocht in de Verenigde Staten, en in het Russische Rijk vanaf 1858. Al snel groeide het Russische Rijk uit tot de belangrijkste markt voor Tissot, en hun horloges werden zelfs aan het hof van de tsaar gedragen. In 1930 fusioneerden de ondernemingen Tissot en Omega om hun marktpositie te versterken en om hun klanten een vollediger assortiment te kunnen aanbieden. Deze nieuwe entiteit, SSIH (Société Suisse pour l’Industrie Horlogère), was daarmee de eerste grote Zwitserse horlogegroep. In 1983 had de Zwitserse horlogesector zwaar te lijden onder de zogenaamde kwartscrisis, en Nicolas G. Hayek besloot over te gaan tot de fusie van de belangrijkste horlogegroepen uit die tijd. Daardoor werd Tissot deel van de nieuwe groep SMH, die in 1998 omgedoopt werd tot ‘The Swatch Group’. Vandaag verkoopt Tissot jaarlijks meer dan 4 miljoen horloges over de hele wereld.

Chivas Regal

Pernod Ricard THUISBASIS

Tissot

Frankrijk 8 682 miljoen EUR 19,44 1,71%

Het verhaal van deze whisky begint in Aberdeen, in hartje Schotland. Aan het begin van de 19e eeuw besloten de broers James en John Chivas een delicatessenzaak over te nemen die bekendstond om zijn grote voorraad oude whisky. In de jaren 1830 besloten de broers enkele grote whisky’s samen te voegen, om zo een perfect evenwichtige mengeling te verkrijgen. In 1843 kregen ze de titel van officiële hofleverancier voor koningin Victoria toegekend. Dankzij de Spirits Act van 1860 werd de edele kunst van het whiskymengen – waarvan de broers Chivas de pioniers waren – uiteindelijk ook legaal en officieel. In 1909 creëerden de broers de allereerste luxescotch ter wereld, een blend van 25 jaar oud die ze Chivas Regal doopten. De onderneming werd in 1949 overgekocht door Seagram, waardoor het merk plots toegang kreeg tot een groter distributienet en een exponentiële groei meemaakte. In 2000 werd Chivas Regal overgekocht door Pernod Ricard, ten gevolge van de uiteenspatting van de Seagram-groep.

Burger King Burger King is een keten van fastfoodrestaurants van Amerikaanse oorsprong. David Edgerton en James McLamore openden het eerste restaurant in 1954 in Miami, en noemden het ‘Insta Burger’. Het was McLamore die het idee kreeg voor het restaurant, nadat hij in Californië gezien had hoe succesvol de broers McDonald’s waren. Hij herkende onmiddellijk het enorme potentieel van het concept. Burger King zette haar eerste internationale stappen met de opening van een eerste restaurant in Puerto Rico. Vervolgens investeerden ze ook o.a. in Canada en in Frankrijk in 1980. Hoewel het de onderneming niet aan goede wil ontbrak, slaagde Burger King er nooit in het ongehoorde succes van concurrent McDo te evenaren. In 1979 besloot de groep Frankrijk te verlaten en verkocht ze al haar restaurants. In 2012 maakte ze echter een succesvolle comeback, met haar wereldberoemde Whopper. Restaurant Brands International, het moederhuis van BK, beschikt op dit moment over meer dan 20 000 restaurants in meer dan 100 landen verspreid over de hele wereld.

Fisher Price Fisher-Price werd geboren in de jaren 30 van de vorige eeuw, en was een samenwerking tussen Herman Fisher en Irving Price. Samen wilden ze speelgoed ontwikkelen dat “de fantasie stimuleert en dat nieuw, verrassend en grappig is”. Het eerste speelgoedgamma heette ‘16 hopefuls’ (16 optimisten) en omvatte een koppel houten eenden. In 1943, tijdens de Tweede Wereldoorlog, werden de fabrieken van Fisher Price gevorderd voor de productie van vliegtuigonderdelen, stootkussens voor schepen en medische voorraadkisten. In de jaren 50 leidde de enorme ontwikkeling van de vastgoedsector tot een houttekort, waardoor de ingenieurs verplicht waren zich aan te passen en nieuwe materialen te vinden. Kunststof was de meest logische keuze. Aan het begin van de jaren 60 ontwikkelde Fisher Price een ‘Speellab’, met de bedoeling om zijn speelgoed te verbeteren door te observeren hoe kinderen spelen. In 1969 ging Herman Fisher met pensioen, en werd de onderneming overgekocht door Quaker Oats Company. In 1991 werd Fisher-Price opnieuw onafhankelijk, en sinds de overname door Mattel in 1993 is de onderneming ook op de beurs genoteerd.

Lay’s In 1853 creëerde de Amerikaanse chef-kok George Crum de eerste chips louter per ongeluk. Een klant klaagde dat zijn aardappelen te dik gesneden waren. Crum was geïrriteerd en besloot zijn aardappelen in zó dunne schijfjes te snijden dat ze helemaal krokant zouden worden tijdens het bakken. Tot de tijd van de drooglegging in de Verenigde Staten (jaren 1930) bleven de chips van de heer Crum een lokale specialiteit, maar toen besloot een ondernemende verkoper, Herman Lay, het product in het hele land populair te maken. Hij richtte zijn eigen onderneming (HW Lay & Company) op in 1932 in een klein stadje in de Verenigde Staten. Vijf jaar later telde zijn bedrijf al 25 werknemers en het bleef razendsnel groeien. Pas in de jaren 1950 kwamen de chips ook in Europa aan en begon het concept echt goed te boomen. De huidige vorm van de onderneming is het resultaat van een fusie in 1965 tussen Frito-Lay Inc. en de onderneming Pepsi-Cola, die leidde tot de oprichting van PepsiCo Inc.

Restaurant Brands International Inc. THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2016 DIVIDENDRENDEMENT

VS 4 145,8 miljoen USD 30,01 1,32%

Mattel Inc. THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2016 DIVIDENDRENDEMENT

VS 5 456,65 miljoen USD 17,22 6,09%

Pepsico THUISBASIS MARKTKAPITALISATIE KOERS-WINSTVERHOUDING 2016 DIVIDENDRENDEMENT

VS 62 799 miljoen USD 21,82 2,69%

Gegevens bedrijven april 2017

TIMELINE

2017 in beeld ... tot nu toe

Verkiezingen brengen hoop en groei. 2 JANUARI Oude zijderoute tussen China en Londen wordt nieuw leven ingeblazen.

10 JANUARI iPhone blaast 10 kaarsjes uit.

13 JANUARI Na Volkswagen wordt een onderzoek geopend naar Renault. Wat resulteert in een daling van het aandeel.

20 JANUARI

25 JANUARI Dow Jones stijgt naar hoogste niveau ooit.

Donald J. Trump wordt ingeleid als de 45e president van de Verenigde Staten van Amerika.

17-20 JANUARI The World Economic Forum vindt plaats in Davos, Zwitserland met als thema: duurzaam investeren.

27 JANUARI Tienjaarsrente BelgiĂŤ breekt door de 1 procent.

8 FEBRUARI 2 FEBRUARI Strijd om waardevolste bedrijf geopend. Is het nu Alphabet (Google) of Apple?

5 FEBRUARI Boeing en Qatar Airways schrijven record van langste lijnvlucht ooit op hun naam (16u. en 20 minuten).

Britse Lagerhuis keurt Brexit goed.

17 FEBRUARI

14 FEBRUARI

15 FEBRUARI

Het hart van beleggers klopt vol opwinding op Valentijn nadat Yellen spreekt.

Nokia brengt iconische 3310 opnieuw uit.

Unilever slaat de avances van Kraft Heinz af.

26 FEBRUARI

6 MAART

Was het nu Moonlight of La La Land die als beste film op het Oscartoneel verscheen?

Peugeot CitroĂŤn (PSA) neemt Opel over.

15 MAART

2 MAART

Verkiezingen Nederland. VVD wordt met 33 zetels de grootste partij in de Tweede Kamer.

Snap trekt naar de beurs.

23 MAART Generali zet Belgische tak te koop.

28 MAART Vlaamse chipmaker ICsense komt in Japanse handen. Ze ontwikkelen onder meer chips voor de afstandsbedieningen van Wii.

20 MAART Sofina en Aperam treden toe tot de BEL20.

3 APRIL John De Mol koopt via Talpa nog aandelen van Telegraaf Media Groep (TMG) en blijft de handschoen opnemen in overnamestrijd met Mediahuis.

13 APRIL Tesla kondigt een vrachtwagen en pick-up aan.

19 APRIL Belfius denkt na over verdere stappen. Mogelijke piste van een beursgang ligt op tafel.

21 APRIL Beleggers blijven opvallend koel na aanslag in Parijs.

7 MEI Macron wint de Franse verkiezingen. 23

WIST JE DAT…

De aristocraten en koningen van het dividend De lage spaarrentes en de opflakkerende inflatie maken dividendaandelen erg geliefd bij beleggers. Een dividend zorgt voor een “matras” in de portefeuille: in afwachting van een eventuele koerswinst kan je als aandeelhouder immers rekenen op een (regelmatige) uitkering in cash (of aandelen) en dus wat extra rendement.

ZIJN DIVIDENDAANDELEN SAAI? Dividendaandelen worden nogal eens als “saai” bestempeld, maar het loont best wel de moeite om ze even beter onder de loep te nemen. Wist u immers dat dividendbetalers op lange termijn beter presteren dan de niet-betalers?

Het is belangrijk om na te gaan of het dividend op lange termijn stabiel is en eventueel zelfs toeneemt. Dividenden zijn geen zekerheid. Een bedrijf moet eerst winst maken om iets terug te kunnen laten vloeien naar de aandeelhouders. Ook niet elk bedrijf besluit om (een deel van) zijn winst als een dividend uit te keren. Jonge, startende bedrijven bijvoorbeeld hebben er meer nood aan om de behaalde winst opnieuw te investeren in hun groei,

nieuwe projecten,... Het zijn dan ook vooral de meer gevestigde, stabiele bedrijven (zogenaamde waardeaandelen of blue chips) met sterke fundamentals en redelijk voorspelbare kasstromen die een mooie dividendhistoriek kunnen voorleggen. Een gouden tip voor dividendzoekers: jaag niet alleen een hoog dividendrendement na, maar maak uw huiswerk. Zo is het belangrijk om na te gaan of het dividend op lange termijn stabiel is en eventueel zelfs toeneemt. Eens een bedrijf start met dividendcouponnetjes is het management minder geneigd om het terug te schroeven. Ze willen hun reputatie behouden en al zeker niet de aandeelhouders teleurstellen. Een schrapping of verlaging van een dividend kan immers een stevig teken aan de wand zijn dat de winstgevendheid van het bedrijf onder druk komt of dat het bedrijf genoodzaakt is erg grote investeringen te doen.

DE DIVIDENDTOPPERS Wilt u als belegger wat meer zekerheid over uw dividend, dan moet u zeker de “Dividend aristocrats” onder de loep nemen. Dat zijn

51 Amerikaanse aandelen uit de S&P 500 die al maar liefst meer dan 25 jaar opeen-

Als we de totale return in beschouwing nemen (koersen dividendrendement) outperformt de Aristocrats index zelfs de S&P 500 index. volgend erin slagen om hun dividend te laten aangroeien. Enkele namen klinken u

ongetwijfeld bekend in de oren: ExxonMobil, McDonald’s, Procter & Gamble, ColgatePalmolive, Coca-Cola,... De volledige lijst vindt u hiernaast. Een select aantal onder hen kan zelfs een onafgebroken historiek van dividendaangroei van maar liefst 50 jaar voorleggen! Die aandelen worden dan gekroond tot “Dividend kings”. Onder andere Coca-Cola, 3M, Johnson & Johnson,… kunnen zo’n superlange dividendgeschiedenis op hun conto schrijven. Tijdens de crisis van 2008-2009 vielen heel wat bedrijven uit het selecte kransje Dividend Aristocrats, omdat ze zich genoodzaakt zagen hun dividend te verlagen of zelfs te schrappen. Bank of America, General Electric en Pfizer waren enkele van de ongelukkigen. De Dividend Aristocrats zijn gegroepeerd in de S&P 500 Dividend Aristocrats index (ticker:

300 250

S&P ARISTO (REBASE 100) S&P (REBASE 100)

200 150 100

2017

2016

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

HISTORIEK & LIJST DIVIDENDARISTOCRATEN Naam

Ticker

Prijs

Dividend

Payout Ratio

K/W Ratio

ABBVIE INC

ABBV

$64

4,0%

53%

13,2

TARGET CORP

TGT

$55

4,3%

48%

11,2

AFLAC INC

AFL

$72

2,4%

25%

10,6

FRANKLIN RESOURCES INC

BEN

$42

1,9%

27%

14,3

CARDINAL HEALTH INC

CAH

$81

2,2%

35%

15,9

T. ROWE PRICE GROUP INC

TROW

$71

3,2%

47%

14,6

VF CORP

VFC

$53

3,2%

54%

16,9

LOWE'S COS INC

LOW

$81

1,7%

37%

21,6

HORMEL FOODS CORP

HRL

$35

1,9%

41%

21,2

W W GRAINGER INC

GWW

$251

1,9%

42%

21,8

WALGREENS BOOTS ALLIANCE

WBA

$86

1,8%

32%

18,4

GENERAL DYNAMICS

$191

1,8%

31%

17,5

AIR PRODUCTS AND CHEMICALS

APD

$140

2,7%

53%

19,3

AT&T INC

$42

4,7%

69%

14,8

ABBOTT LABORATORIES

ABT

$45

2,4%

48%

20,5

PENTAIR PLC

PNR

$59

2,3%

40%

17,2

MEDTRONIC INC

MDT

$81

2,1%

38%

18,0

PROCTER & GAMBLE CO

$90

3,0%

71%

24,0

JOHNSON & JOHNSON

JNJ

$124

2,6%

48%

18,5

BECTON DICKINSON AND CO

BDX

$184

1,6%

33%

20,6

EMERSON ELECTRIC CO

EMR

$60

3,2%

64%

20,3

MCDONALD'S CORP

MCD

$128

2,9%

68%

23,1

SHERWIN-WILLIAMS CO

SHW

$311

1,1%

28%

25,5

WAL-MART STORES INC

WMT

$70

2,9%

47%

16,1

ARCHER DANIELS MIDLAND CO

ADM

$44

2,9%

59%

20,6

LEGGETT & PLATT INC

LEG

$49

2,8%

55%

19,7

ILLINOIS TOOL WORKS INC

ITW

$134

1,9%

45%

23,3

COCA-COLA CO/THE

$42

3,5%

70%

20,1

GENUINE PARTS CO

GPC

$94

2,9%

59%

20,5

COLGATE-PALMOLIVE CO

$74

2,1%

57%

26,8

AUTOMATIC DATA PROCESSING

ADP

$104

2,2%

64%

29,3

PEPSICO INC

PEP

$109

2,8%

62%

22,6

ECOLAB INC

ECL

$125

1,2%

34%

28,6

KIMBERLY-CLARK CORP

KMB

$133

2,9%

64%

22,1

3M CO

MMM

$189

2,5%

58%

23,1

S&P GLOBAL

SPGI

$131

1,3%

31%

24,3

STANLEY BLACK & DECKER INC

SWK

$128

1,8%

36%

19,8

SYSCO CORP

SYY

$52

2,5%

56%

22,2

CINTAS CORP

CTAS

$118

0,9%

23%

25,9

PPG INDUSTRIES INC

PPG

$101

1,6%

27%

17,1

BROWN-FORMAN CORP

BF-B

$47

1,5%

43%

28,5

MCCORMICK & CO INC

MKC

$99

1,9%

50%

26,2

CLOROX CO

CLX

$137

2,3%

64%

27,5

C R BARD INC

BCR

$246

0,4%

10%

24,1

FEDERAL REALTY INV. TRUST

FRT

$133

2,9%

69%

23,7

CONSOLIDATED EDISON INC

$77

3,6%

69%

19,3

CINCINNATI FINANCIAL CORP

CINF

$73

2,7%

57%

20,8

DOVER CORP

DOV

$79

2,2%

59%

27,0

NUCOR CORP

NUE

$61

2,4%

66%

27,5

EXXON MOBIL CORP

XOM

$83

3,6%

155%

42,7

CHEVRON CORP

CVX

$112

3,8%

N/A

SPDAUDP). Niet alleen op het vlak van dividendrendement scoren de aandelen goed. Als we de totale return in beschouwing nemen (koersen dividendrendement) outperformt de Aristocrats index zelfs de S&P 500 index. Wilt u beleggen in dat mandje dividendaristocraten, dan kunt u ook een ETF kopen die de Dividend Aristocrats index volgt. Zijn er ook Europese dividendaristocraten? Ook al kunnen meer Amerikaanse aandelen op een rijke dividendhistoriek bogen, de S&P Dow Jones indices stelden ook een index S&P Europe 350 Dividend Aristocrats samen. Die bevat Europese bedrijven die voor minstens 10 onafgebroken jaren dividendgroei kunnen voorleggen (ticker: SDAEEP). Op het lijstje verschijnen bekende namen als Unilever, Novartis, Wolters Kluwers, Sanofi,… Voor wie graag gespreid belegt in deze Europese dividendkampioenen bestaan er ook ETF’s die de Europe 350 Dividend Aristocrats volgen. Als heuse dividendjager kunt u natuurlijk ook steeds de individuele dividendaandelen een plaatsje geven in uw portefeuille.

Illustratie: Jan Van Der Veken

BENIEUWD NAAR ALLE AMERIKAANSE DIVIDEND ARISTOCRATS? We lijsten ze machtig makkelijk voor u op in het Bolero Idea Center op de Bolero-website of onze tablet-app.

Bron: Morningstar, suredividend.com 25

BOEK IN DE KIJKER

Handel met voorkennis, nieuws onder de zon? Dit boek schudt u wakker…. Minister van justitie Koen Geens voert zwaardere straffen in voor misbruik van voorkennis (De Tijd, 20/04/2017). Een probleem dat zijn voorganger niet aanpakte? Dan moeten we wel heel ver terug in de tijd gaan, aldus Lodewijk Petram, econoom/historicus en auteur van het boek ‘De Bakermat van de beurs’. Niets nieuws onder de zon, als je ’t hem vraagt. Petram neemt ons mee naar het Amsterdam van de 17de eeuw dat ook niet vies was van speculatieve constructies, zo blijkt. Voor lezers van dit boek, zal de brug over het Damrak nooit meer dezelfde zijn.

e schrijven begin 17de eeuw. De Republiek der Verenigde Nederlanden staat op het punt een economische én militaire wereldmacht te worden. Hun overzeese handel via de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) speelt daarin een cruciale rol. Hun wereldfaam krijgt nog een duwtje in de rug wanneer de VOC als allereerste bedrijf aandelen uitgeeft die bovendien publiekelijk verhandelbaar zijn. Het hedendaagse concept van ‘de beurs’ was geboren.

Auteur Lodewijk Petram brengt in zijn boek ‘De bakermat van de beurs’ deze boeiende ontstaansperiode van de beurshandel opnieuw tot leven aan de hand van een aantal bijzonder kleurrijke personages die zo uit een schilderij van Rembrandt lijken te komen. Bovendien illustreert de auteur hoofdstuk na hoofdstuk dat optiestrategieën, handel in futures, financiële zeepbellen, handel met voorkennis en aandeelhouders die proberen wegen op het beleid van het bedrijf (niet altijd op een koosjere manier) al schering en inslag waren vanaf het prille begin. Het boek is een must voor iedereen die geïnteresseerd is in de financiële geschiedenis.

Van Os woonde in de Nes, een smalle straat vlak bij de Dam. In zijn huis konden investeerders in augustus 1602 intekenen op VOC-aandelen. Vlak voordat de inschrijving sloot, besloot zijn dienstmeid, Neeltgen Cornelis, voor een bedrag van ƒ100 in te tekenen op de VOC-emissie.

HENDRICK STAETS Makelaar die assisteerde

bij vele aandelentransacties. Staets en zijn collega-makelaars waren dagelijks op de beurs. Zij hadden een goed overzicht van de markt. Ze wisten wie er wilde handelen en welke prijs men bereid was te betalen. Staets woonde op de Herengracht, in de Gouden bocht.

“Wie denkt dat financiële spitstechnologie en ingewikkelde speculatieve constructies een recent fenomeen zijn, wordt door lezing van De bakermat van de beurs uit de droom geholpen.” (bron: De Standaard, 02/12/2011) JOSEPH DEUTZ Telg uit een schatrijk koopWe laten u ten slotte even kennismaken met enkele personages en locaties uit het boek. Veel leesplezier!

DE KLEURRIJKE PERSONAGES LIJKEN WEL ONTSNAPT UIT EEN SCHILDERIJ VAN REMBRANDT DIRCK VAN OS Koopman, initiatiefnemer van de inpoldering van de Beemster, maar bovenal één van de oprichters van de VOC.

mansgeslacht. Zelf was Deutz ook koopman — hij handelde in pek, teer en ossen — maar op latere leeftijd kwam hij voornamelijk op de beurs om aandelentransacties te doen. Deutz registreerde zijn transacties heel nauwgezet in zijn boekhouding. Die boeken zijn bewaard gebleven en tonen de werking van de handel in VOC-aandelen tot in alle details. Deutz woonde enkele deuren bij makelaar Staets vandaan.

Termijncontract Hendrick Staets

Dirck van Os

Dam

Inschrijvingsregister

Nieuwe Brug Joseph Deutz Beurs van Hendrick de Keyser

VOC aandeel

DE SETTING VAN HET 17DE-EEUWSE AMSTERDAM NIEUWE BRUG Brug over het Damrak,

tegenover waar nu het Centraal Station is. Op deze brug — in de open lucht! — kwamen aan het begin van de zeventiende eeuw de Amsterdamse kooplieden dagelijks bijeen voor hun handel. Het was ook op deze brug dat de handel in VOC-aandelen begon. Daarmee is deze brug de oudste aandelenbeurs ter wereld.

“De gepruikte figuren die we kennen van Rembrandts doeken veranderen in handelaren van vlees en bloed.” (Management Team, MT.nl, 11/11/2011) BEURS VAN HENDRICK DE KEYSER Dit beursgebouw werd in 1611 in gebruik genomen. Het was over de waterloop van het Rokin gebouwd. De beurs was dagelijks op gezette tijden open en dan kwamen

de koopmannen van de stad hier bijeen om partijen graan, hout en bier te verhandelen. Helemaal achter in de beurs werden VOC-aandelen verhandeld.

DAM De beurs was slechts een paar uur per dag open. Dit was niet genoeg voor de aandelenhandelaren. Zij wilden, als ze bijvoorbeeld nieuws uit Indië gekregen hadden, direct kunnen handelen. Daarom werd de aandelenhandel buiten beursuren voortgezet op de Dam. ’s Avonds gingen veel handelaren ook nog naar een herberg in de Kalverstraat om daar verder te handelen.

BEWIJSMATERIAAL VOOR ’S WERELDS OUDSTE AANDELEN VOC-AANDEEL Tussen 1602 en 1606

moesten mensen die ingetekend hadden op het kapitaal van de VOC hun investering in termijnen opbrengen. Als de laatste termijn voldaan was, kregen zij een bewijs dat zij in bezit waren van een volwaardig VOC-aandeel. Deze betalingsbewijzen staan bekend als ’s werelds oudste aandelen.

TERMIJNCONTRACT De handel in VOC-

aandelen ontwikkelde zich razendsnel. Binnen enkele jaren na de oprichting van de VOC begon de derivatenhandel. De aandelenhandelaren uit de Gouden Eeuw waren al bekend met bijvoorbeeld opties, repo’s en termijncontracten. Deze financiële instrumenten maakten het mogelijk met beperkte inbreng van eigen geld deel te nemen aan de aandelenhandel. Door onvoorzichtig gebruik van deze derivaten liepen sommige handelaren enorme risico’s. Het was dan ook slechts een kwestie van tijd voordat de eerste beurscrises losbarstten.

Werd uw honger aangewakkerd over de ontstaansgeschiedenis van de beurs? Enkele tips voor extra leesvoer:

. Confusion des confusiones, 1688. no.13-17. . Penso de la Vega, Josef, 1650-1692 Dit boek werd ook vertaald naar het Engels met als titel ‘The World’s First Stock Exchange’.

GESPOT Voor deze reeks selecteren wij voor u telkens een beursgenoteerd bedrijf met een rijke historische achtergrond.

Apple Apple is een Amerikaans internationaal technologiebedrijf dat consumentenelektronica, computer software en online services ontwerpt, ontwikkelt en verkoopt.

Tot het gamma van hardware producten van het bedrijf behoren o.a. de iPhone smartphone, de iPad tablet, de Mac pc, de iPod draagbare media player, de Apple Watch en de Apple TV digital media player. Apple’s softwarepakket voor consumenten omvat o.a. het MacOS and iOS (Operating Systems), de iTunes media player en de Safari web browser. Enkele online services van Apple zijn ten slotte de iTunes Store, Apple Music, App Store en iCloud.

APPLE INC. S&P 500 INDEX. S&P Information Technology Index

$ 300

Dow Jones U.S. Technology Supersector Index

$ 250 $ 200 $ 150 $ 100

“Wij richten ons voortdurend op innovatie en geloven in het eenvoudige, niet het complexe. Wij geloven dat we ons de basistechnologieën achter de producten die we maken, eigen moeten maken en beheersen en dat we alleen moeten inzetten op die markten waaraan we een belangrijke bijdrage kunnen leveren. Wij geloven in nee zeggen tegen duizenden projecten, om op die manier te kunnen focussen op die projecten die echt belangrijk en betekenisvol zijn voor ons bedrijf.”

$ 50 $0

23/09/12

23/09/11

23/09/13

23/09/14

23/09/15

23/09/16

Evolutie aandelenprijs Apple vergeleken met S&P 500 Composite index.

TIM COOK CEO Apple

1985

Stap voor stap 1976 Apple werd opgericht door Steve Jobs en Steve Wozniak nadat ze vanuit de garage van Jobs’ vader hun eerste computer zelf in elkaar staken, de Apple I. Deze pc werd verkocht aan een lokale computerwinkel ‘the byte shop’ in oplage van 200 exemplaren.

1 april 1976 Het bedrijf werd ofﬁcieel Apple gedoopt omdat die naam in het telefoonboek alfabetisch vóór Atari zou komen. 1977 Apple lanceert de Apple II, de opvolger van Apple I. Deze pc was meteen een succes. Daarna draaien pogingen van Apple om met de dure Lisa computer de markt verder te veroveren, op een sisser uit.

1980 Apple gaat naar de beurs en verkoopt 4 miljoen aandelen.

Steve Jobs werd uit het bedrijf gezet en startte andere bedrijfjes, ook al was zijn rol bij Apple nog niet uitgespeeld. Ook partner Wozniak verlaat het bedrijf. 1984 Dankzij de succesvolle reclamecampagne rond hun Macintosh pc kwam het verhoopte succes voor Apple eindelijk terug binnen handbereik.

116.000

Medewerkers

215

Omzet per product (per sector, miljard USD)

137

Nettoresultaat

miljard USD

2,18

8,35

USD/aandeel

18.484 Mac

Europa (rest)

16%

13%

miljard USD

Japan

Azië (rest)

48% China

Brutodividend

Nettoresultaat

49%

Amerika

45.590 iPad

(aantal stuks per product)

86%

30.000

211.884 iPhone

Verkoop per product

Netto-omzet per segment

Boekwaarde

Marktkapitalisatie

748

24,03

Bron: jaarverslag Apple 2016

miljard USD

USD/aandeel

21 iPad

24 Diensten

Omzet 2016 (miljard USD)

Macintosh

137

Andere

iPhone

Jaren 90 Apple en andere concurrenten uit de business worden overklast door IBM wiens producten gestaag aan populariteit winnen.

1997

2012

Apple neemt NeXT over, waar Steve Jobs ondertussen de leiding had. Hij wordt opnieuw Apple CEO.

Apple haalt een beurswaarde van 620 miljard dollar, het hoogste bedrag dat een bedrijf tot dan toe ooit waard is geweest.

2001

Apple brengt de iPod op de markt. Het toestel zou een enorme revolutie in de muziekindustrie ontketenen. De lancering van de iPod bleek ook de voorbode voor de ontwikkeling van iTunes, iOS en zelfs de iPhone en iPad. Ook het concept van de ‘App Store’ gaat van start.

2017 Apple is het eerste bedrijf met een marktwaarde van 800 miljard dollar.

24 augustus 2011 Wegens gezondheidsredenen treedt Jobs af als CEO van Apple. Op 5 oktober van datzelfde jaar overlijdt hij aan de gevolgen van alvleesklierkanker. Tim Cook volgt hem op.

TRENDS

Mijn collega, de cobot

De cobot is de nieuwe ‘kid in town’. Op de grote industriebeurzen is het de jongste maanden niet alleen meer ‘internet of things’, industrie 4.0 en digitalisatie die de klok slaan, er gaat ook enorm veel aandacht naar de cobot of de ‘collaboratieve robot’. INDX ging op onderzoek uit.

Er is tevens gespecialiseerde programmeerkennis nodig om ze te kunnen instellen, wat hen minder flexibel inzetbaar maakt in tal van industriële processen. Robots zijn dan ook het meest geschikt voor zeer repetitieve taken in massaproductie waar ze jobs vervangen die saai, gevaarlijk en vuil zijn.

De robot uit de kooi gehaald en cobot is een robot die ontworpen is om met mensen samen te werken. Ze zijn eenvoudig te gebruiken en werken zij aan zij met mensen in klein seriewerk. En dat in alle veiligheid door het intrinsieke veiligheidssysteem en de visietechnologie (sensoren, camera’s) waarmee ze uitgerust zijn. Cobots zijn flexibel te gebruiken en makkelijk verplaatsbaar, wat hen inzetbaar maakt op verschillende plaatsen in de fabriek. Er kan ook snel met een cobot aan de slag gegaan worden. Traditionele robots daarentegen zijn heuse krachtpatsers. Ze zijn niet veilig om naast mensen te zetten en staan voor veiligheidsredenen meestal achter een apart hekwerk.

Cobots zijn ﬂexibel te gebruiken en makkelijk verplaatsbaar, wat hen inzetbaar maakt op verschillende plaatsen in de fabriek. Een traditionele robot heeft een levensduur van gemiddeld 12 à 15 jaar. Gemiddeld om de 5 jaar wordt er een groot onderhoud uitgevoerd, wat voor robotfabrikanten dan ook de meest winstgevende activiteit is. Een cobot wordt ontworpen om gemiddeld zo’n

30 000 uren mee te gaan, waarna hij wordt vervangen. Het is niet gebruikelijk voor de cobotfabrikanten om onderhoudsdiensten aan te bieden, ook al omdat, gezien de snelle technologische evolutie, een cobot na 3 à 5 jaar voorbijgestreefd is. Terwijl traditionele robots al snel een investering vragen van 300 000 EUR, kost een cobot minder dan 50 000 EUR. Er bestaan zelfs al modellen die voor de helft van de prijs worden verkocht. Dat maakt hen ook voor kleine en middelgrote bedrijven interessant, waar automatisering dikwijls niet doorgevoerd wordt omwille van de kostprijs, de problemen en de moeilijke integreerbaarheid.

Iedereen zijn cobot Cobots kunnen in elke bedrijfstak helpen bij het automatiseren en stroomlijnen van repetitieve en potentieel onveilige processen en zo de veiligheid en productiviteit op de werkplek verbeteren. De grootste opportuniteit ligt in taken die geen echte waarde toevoegen zoals materialen verplaatsen of het opzetten, plaatsen en configureren van onderdelen. Een ander groot voordeel is dat cobots precisiewerk kunnen leveren. Vandaag de dag worden cobots o.a. meer en meer ingezet voor het verpakken en bereiden van voedsel waar het risico op besmetting groot is. Ook voor het verpakken van medicijnen, in laboratoria, in de farmaceutische industrie en cleanrooms voor de productie van halfgeleiders zijn cobots een “cleane” oplossing. Buiten een productie-omgeving zijn er trouwens ook mogelijkheden: servicerobots die door de hallen van ziekenhuizen zwerven, autonome tractoren die landbouwgronden ploegen,…. In de logistiek komen er zogenaamde “spiderrobots” op, die automatisch dozen stapelen op paletten. Eerder dan dat technologie mensen zou vervangen, worden de sterke punten van mens en robot samengebracht om meer efficiëntie en productiviteit te bereiken dan elk apart kan worden verwezenlijkt.

Hoe groot is de markt? De cobotmarkt staat nog in zijn kinderschoenen en is qua omzet nog maar een fractie van de traditionele robotmarkt. Zo waren cobots in 2016 goed voor zo’n 170 miljoen EUR omzet, een stijging met 70% ten opzichte van 2015. De robotmarkt is volgens schattingen zo’n 12 miljard EUR waard.

Cobots kunnen in elke bedrijfstak helpen bij het automatiseren en stroomlijnen van repetitieve en potentieel onveilige processen. Als we ook de kosten van engineering, hardware, software, de veiligheidskooi en andere in rekening brengen loopt de waarde van de roboticamarkt op tot 32 miljard EUR. De globale robotverkopen klokten in 2016 af op zo’n 300 000 robots, een groei van 8 à 9% ten opzichte 2015. Vorig jaar werden er zo’n 3 750 cobots verkocht. Consultants en industriespecialisten voorspellen dat de groei in het aantal verkochte robots de komende 3 tot 5 jaar tussen de 8 en 10% zal liggen. De groei in de verkoop van cobots zal hiervan nog een veelvoud zijn. De cobot is het snelst groeiende segment binnen de robotica. De verwachting is dat de verkopen de komende 4 jaar jaarlijks met minstens 70 à 80% zullen toenemen en tegen 2020 al meer dan 2 miljard USD bedragen. Het Duitse onderzoeksbureau Marketsand-Markets voorspelt dat cobots tegen 2022 goed zijn voor meer dan 3 miljard USD. In 2025 zou de markt zelfs door de magische grens van 10 miljard USD kunnen breken. Het moge duidelijk zijn: het beste moet nog komen.

Wie zijn de spelers? De leider in collaboratieve robots is het Deense Universal Robots dat 2 jaar geleden overgenomen werd door het Amerikaanse technologieconcern Terradyne (Ticker TER US). Terradyne was bereid om een stevige prijs te betalen (5 x omzet). Universal Robots heeft vandaag ongeveer 60% marktaandeel in de cobotmarkt. Dankzij het uitgekiende productdesign en de gebruiksvriendelijkheid domineert Universal de markt van de cobots. Daarnaast heeft de Deense kampioen een ecosysteem ontwikkeld met zowel eigen hardals software als die van partners waardoor de cobots volledig kunnen worden aangepast op maat van de klant.

De klassieke robotmarkt wordt al jaren gedomineerd door vier grote producenten: Fanuc, Kuka, ABB en Yaskawa. ABB, Kuka, Fanuc hebben met respectievelijk de YuMi, LBR iiwa en CR-35iA een eigen cobot op de markt gebracht. Maar volgens kenners hinken die nog achterop. De ‘big 4’ zijn wel wakker geschoten en zouden in staat moeten zijn om een marktaandeel van 40% te verwerven in de cobotmarkt. Een andere speler die zijn focus heeft op de cobot is het Amerikaanse Rethink Robotics, dat gesteund wordt door enkele high profile investeerders zoals Jef Bezos van Amazon, GE Venture Capital, Goldman Sachs,... Dit bedrijf lanceerde de Baxter, een twee-armige cobot die later werd gevolgd door de éénarmige Sawyer. In tegenstelling tot Universal is Rethink eerder een softwarebedrijf voor cobotfabrikanten. De productie van de cobot zelf wordt volledig geoutsourced. Hun softwareplatform Intera maakt het eenvoudiger de Sawyer robot te programmeren en maakt de robot breder inzetbaar. Tot nu toe slaagt Rethink er niet in om zijn cobot vlot aan de man te brengen. Het is eerder een conceptverhaal. Op het gebied van cobots hebben de Chinezen nog een stevige achterstand. De Chinezen kunnen wel met laaggeprijsde cobots een deel van de markt inpalmen, maar we betwijfelen of ze in staat zullen zijn om qua productdesign, gebruiksgemak en software te kunnen concurreren met de Westerse spelers. Een indirecte manier om het thema van cobots als belegger te bespelen is via visietechnologiespelers: cobots zijn immers voorzien van camera’s en sensoren om dingen te doen zien in fabrieken, magazijnen,... Het Japanse Keyence bijvoorbeeld is marktleider en tevens de meest winstgevende. Deze favoriet van KBC Asset Management moet worden gezien als een mix van Apple (productdesign, software) en McKinsey of Accenture. Een tweede indirecte manier om het thema te bespelen is via het Nederlandse TKH Group, waarbij de machinevisiedivisie nog te weinig naar waarde wordt geschat door beleggers volgens KBC Asset Management.

Dit artikel is gebaseerd op een bijdrage van Alex Martens, analist Industrials KBC Asset Management.

STRATEGIE

Theorie op zijn kop Beleggingsfenomenen die het tegendeel bewijzen Beleggingsanomalieën zijn fenomenen. Ze zijn onverklaarbaar door financiële theorie en leveren rendementen op die hoger zijn dan wat traditionele financiële modellen voorspellen. Sinds 1970 zijn academici onderzoek gestart naar deze fenomenen. In deze INDX licht doctoraatsstudent en ex-collega Gertjan Verdickt de vijf meest prominente en persistente anomalieën toe. Hij reikt voorzichtig mogelijke verklaringen aan en bekijkt of en hoe beleggers hierop kunnen inspelen.

et onderzoek naar beleggingsanomalieën heeft geleid tot een “zoo van anomalieën”, aldus Verdickt. In die “dierentuin” worden de meest artificiële factoren in vaak vreemde statistische analyses gestopt. In verschillende studies wordt op die manier bekeken of er een link bestaat tussen de baan waarin de zon zich bevindt en het verwachte aandelenrendement.

Het grootte-effect De eerste anomalie die het licht zag in de academische literatuur was het ‘size effect’ of grootte-effect. In 1980 ontdekten onderzoekers dat aandelen van bedrijven met een kleine marktkapitalisatie een significant hoger rendement opleverden dan aandelen van bedrijven met een hogere marktwaarde. Mogelijk is dit te wijten aan liquiditeit. Kleinere bedrijven hebben vaak te kampen met lagere liquiditeit en moeten daarom de hogere transactiekosten compenseren.

De waardepremie Studies tonen aan dat waarde-aandelen (met een lage koersboek- of koerswinstratio) op lange-termijn een hoger rendement opleveren dan groei-aandelen (die aan hogere multiples noteren). De onderliggende reden blijft tot op vandaag een vraagstuk. Er wordt vaak gewezen op het hogere risicoprofiel van waarde-aandelen, maar ook psychologische factoren zouden een rol spelen.

De ommekeer op korte termijn In deze ‘short term reversal’-strategie gaat men recente verliezers kopen en recente winnaars verkopen. Onderzoek toont aan dat de strategie een bovengemiddeld rendement oplevert, met name voor beleggers die een beleggingshorizon van een tot drie maanden hanteren. De reden van de tegenstrijdige relatie wordt voornamelijk toegeschreven aan psychologie, liquiditeit en transactiekosten.

Het momentumeffect Aandelen die het in de laatste 6 tot 12 maanden relatief goed deden, hebben historisch gezien een bovengemiddelde kans om ook in de (nabije) toekomst goed te blijven presteren. De verklaring wordt wederom in de psychologische sfeer gezocht. We

willen hier een belangrijke kanttekening bij maken, want recent onderzoek wijst ook duidelijk op “momentum crashes”. Dit zijn periodes van hogere volatiliteit en forse marktdalingen die heel snel gevolgd worden door een stijging van aandelenkoersen. Een gewaarschuwd belegger is er (minstens) twee waard.

Idiosyncratische volatiliteit Dit is de meest recente anomalie. Onderzoek toont aan dat aandelen met een hogere bedrijfsspecifieke volatiliteit (volatiliteit die niet toe te wijzen valt aan de globale markt) een veel lager dan gemiddeld rendement opleveren dan bedrijven waar die lager is. Vorsers stelden vast dat dit fenomeen zich voltrekt in zowel beren- als stierenmarkten. Oppassen met fel schommelende aandelen dus.

CONCLUSIE Een terechte vraag die beleggers zich kunnen stellen, is of deze anomalieën nog steeds van tel zijn. Naar schatting ging 58% van het extra gerealiseerd rendement verloren na de openbaarmaking van de anomalie door academici. Spijtig, maar helaas, al betekent dit niet dat beleggers eraan zijn voor de moeite. Wel dat deze fenomenen zich niet ieder jaar voltrekken, maar vooral bruikbaar zijn bij strategieën met een langere horizon. “Momentum” blijft zonder meer wel een erg interessante strategie die ook na transactiekosten positieve extra rendementen kan behalen. Goed voor traders, terwijl het voor beleggers een winstgevende zaak kan zijn om de bedrijfsspecifieke volatiliteit van aandelen in de gaten te houden.

Dit artikel is een bijdrage van Gertjan Verdickt, PhD in Finance aan de Universiteit Antwerpen.

TIPS &TRICKS

Bolero Tips De strafste weetjes over het machtigste platform. Makkelijk aan u uitgelegd. Dat u er niet alleen voor staat bij Bolero, wist u al langer. Bolero begeleidt u in elke fase van uw beleggingsparcours. Met inhoudelijke tips maar ook met handige weetjes om het Bolero-platform nog beter te gebruiken. Hierbij alvast 3 Bolero Tips voor u gebundeld.

Hoe zoekt u een ETF op

2 het Bolero-platform?

Hoe voegt u een effect toe aan uw watchlist?

Bolero beschikt over een krachtige, geavanceerde zoekmotor waarmee u snel en eenvoudig een bepaald effect kunt opzoeken, zoals een ETF (Exchange Traded Fund). Met een ETF, ook tracker genoemd, kunt u de koers volgen van een onderliggende waarde, zoals de BEL-20 of goud.

Met de watchlist of favorietenlijst kunt u de effecten van uw keuze makkelijk opvolgen in één lijst.

1. Zoek een eﬀect in de zoekbalk en klik erop. 2. Klik in de minihotspot op ‘Voeg toe aan watchlist’. 3. Selecteer vervolgens de lijst waarin u het eﬀect wilt plaatsen en klik op ‘Voeg toe’.

1. Klik op ‘Zoek per eﬀecttype’ naast de zoekbalk bovenaan uw scherm.

U vindt uw watchlist gemakkelijk terug in het linkermenu (4) onder , de tab Watchlists. U kunt die favorietenlijst op elk moment resetten ren. verwijde uit of n toevoege aan en kolomm er of exporteren in Excel

2. Klik vervolgens op ETF om de gewenste ETF te zoeken. 3. Selecteer een type onderliggende waarde (aandelen, obligaties, ...) en verﬁjn uw zoekopdracht met de verschillende beschikbare ﬁlters.

Waar vindt u de technische analyse van een effect?

bevat een schat Het beursplatform van Bolero verstandig te en help aan informatie die u kan de studie van is lyse ana he nisc tech beleggen. De toren om dica rsin koersgrafieken en diverse beu kelingen. twik kton mar te ach in te spelen op verw nische tech de u t Op het Bolero-platform vind listenana de , lyse ana e ntel analyse, de fundame gegetige nut ere verwachtingen en heel wat and ect. eff vens over een bepaald kbalk. 1. Zoek een eﬀect via de zoe op 2. Klik in de minihotspot ‘Volledige details’. 3. Klik ten slotte op de tab ‘Technische analyse’.

1 2

Vragen? In de overzichtelijke rubriek ‘Veelgestelde vragen’ hebben wij alle tips, weetjes, vragen en antwoorden voor u gebundeld. Makkelijk terug te vinden in het Helpcenter van het Bolero-platform. Klik op

TUTORIAL

Ordertypes: de pro‘s en contra’s opgelijst Met een beursorder laat u als belegger aan een broker weten dat u een bepaalde belegging wenst te kopen of verkopen. Op het eerste gezicht lijkt dat heel eenvoudig: u geeft als marktorder een kooporder wanneer het moment is om in te stappen en een verkooporder als het tijd is om de positie te sluiten. Het is echter niet heel efficiënt om op deze manier te handelen, want op deze manier moet u de zaken voortdurend in het oog houden. Bovendien is het gebruik van een marktorder in illiquide en volatiele markten een niet te onderschatten risico. Daarom sommen we hieronder enkele mogelijke alternatieve ordertypes en hun kenmerken op: €22

€72 €70

€20

€68

€18

Trigger

€16

€66 €64

€14

€62

€12

€60

€10

€58

€8

€56

HET LIMIETORDER

HET STOP-LOSS ORDER

HET STOP-LIMIT ORDER

Bij een limietorder geeft u een bepaalde koerslimiet op. Met die koerslimiet geeft u aan wat de maximale prijs is die u bij een aankoop wilt betalen of de minimale prijs die u bij een verkoop wilt ontvangen. Het order wordt pas uitgevoerd als de koers van het effect de limiet bereikt.

Een stop-loss order is een soort van “stop-market order”. Pas als de trigger bereikt wordt, wordt het order als een marktorder naar de beurs gestuurd. Als u een verkooporder ingeeft, dient het stoploss niveau lager te liggen dan de huidige koers van de te verkopen waarde.

Een stop-limit order heeft met het stoploss order gemeen dat het order pas naar de beurs wordt verstuurd als een trigger wordt bereikt. Een stop-limit order gaat evenwel niet als marktorder maar als limietorder naar de beurs. Als u een stop-limit order wilt ingeven, moet u twee parameters ingeven: de trigger en de limietkoers.

U hebt meer controle over de prijs. Uw order wordt nooit uitgevoerd aan een prijs die minder gunstig is dan uw ingestelde limiet.

Het order wordt meestal snel uitgevoerd wanneer de trigger bereikt is.

Bescherming tegen een koersdaling. Uw order gaat als limietorder naar de beurs.

De kans bestaat dat uw order nooit wordt uitgevoerd omdat de koers met de limiet flirt, maar hem niet overschrijdt.

Bij een illiquide handel in het aandeel kunnen grote prijsschommelingen voorkomen, de zogenaamde “slippage”.

Als de trigger en de limiet te dicht bij elkaar liggen en er zich een koersdaling voordoet, bestaat het risico dat het order toch niet uitgevoerd wordt.

Meer weten over de verschillende ordertypes? In de Bolero Academy vindt u hierover uitleg in woord en beeld. In het Bolero Uitgebreid webinar (online opleiding) bekijkt u de werking van alle ordertypes op een moment

dat voor u past. De Bolero-handleiding biedt dan weer een machtig makkelijk overzicht van alle ordertypes.

PASSIE VOOR DE BEURS

Van Fan tot Medewerker Dag Nicole, we kennen jou als een gepassioneerde belegger die steevast op de eerste rij zit wanneer beleggingstrends en –tips toegelicht worden op Bolero-events. Hoe is jouw voorliefde voor de beurs ontstaan?

Wie? Nicole Boons Leeftijd: 21 Geboren in Lommel Woont in Antwerpen Studeerde Bachelor Financie- en Verzekeringswezen aan de Karel De Grote Hogeschool in Antwerpen

Ik herinner me dat mijn vader wel eens de euro-dollarkoers bekeek op Teletekst. Als 7-jarige fascineerde het mij dat op die pagina de cijfers van de beursindices de ene dag groen waren en de andere dag rood. Ik wou weten wat dat betekende. Ook qua studies koos ik vol overtuiging voor economie. Dankzij mijn opleiding Financie- en Verzekeringswezen heb ik me nog meer kunnen verdiepen in beleggingen. Ik volgde niet alleen het vak aandelenanalyse, dat werd gegeven door een voormalige KBC Securities analist, maar woonde ook zoveel mogelijk financiële events bij. Ik ontdekte er hoe interessant de financiële markten zijn.

Sinds 2 november 2016 ben je aan het werk bij Bolero Orderdesk in Antwerpen. Wat doe je precies? De Bolero Orderdesk is een eerste aanspreekpunt voor onze klanten. Klanten kunnen bij ons terecht om een telefonisch order te plaatsen. Daarnaast geven wij ook praktische ondersteuning bij het gebruik van het platform en de aangeboden producten. Ook het openen van een Bolero-rekening kunnen wij faciliteren. We helpen alle klanten graag op weg, sinds kort zelfs via chat.

Hoe ervaar je de job tot nu toe? Deze job als broker bij de Orderdesk is het beste dat me is kunnen overkomen, “a dream come true”. Ik werk in een heel fijn team en elke dag is anders. Elk telefoontje is het begin van een nieuwe zoektocht naar oplossingen voor de klant. Dat maakt het boeiend.

Hoe stoomt Bolero jou klaar voor je job bij de Orderdesk? Alle collega’s van de Orderdesk zijn betrokken bij de opleiding van een nieuwe collega. Via een combinatie van uitleg door collega’s en zelfstudie leer je de aangeboden producten, het platform en de systemen waarmee je moet werken.Van zodra je die basiskennis onder knie hebt, kan je beginnen meeluisteren met collega’s die telefoongesprekken voeren. Na elk gesprek wordt er besproken wat er gezegd is geweest en welke oplossing er werd aangeboden aan de klant. Intussen kan je ook de mailende collega’s ondersteunen door de eenvoudigere e-mails van klanten te beantwoorden. Dan volgt het eerste zelfstandige telefoongesprek, onder begeleiding van een collega. De collega luistert mee, geeft tips en helpt een handje om alle nodige

informatie terug te vinden. Naarmate je meer gesprekken doet, loopt het vlotter en is de tussenkomst van de collega steeds minder nodig. Mijn opleidingstraject mag nu dan wel afgewerkt zijn, ik leer nog dagelijks bij. Bovendien toets ik nog regelmatig mijn antwoorden af aan de mening van collega’s met meer ervaring.

“Deze job als broker bij de Orderdesk is het beste dat me is kunnen overkomen.” Waarom koos je voor Bolero en niet voor de concurrentie? Ik ben sinds 2014 klant bij Bolero, dankzij mijn KBC-adviseur. Ik heb Bolero steeds ervaren als een professionele broker met een menselijk gezicht, mede dankzij de vele events. Tijdens mijn studie heb ik stage gelopen in 2 KBC-kantoren. Met mijn diploma op zak stelde ik mij kandidaat voor broker bij de Bolero Orderdesk. Toen ik te horen kreeg dat ik mocht beginnen, huilde ik tranen van geluk.

Waarom heb je een bear & bull tatoeage op jouw arm? Mijn tattoos geven weer wat een belangrijk deel uitmaakt van mijn leven en mijn liefde voor de beurs is daar zeker een element van. De stier en de beer zijn twee dieren die symbool staan voor de beurs en dus kwam het idee in me op om daarmee aan de slag te gaan.

Hoe zou je jezelf omschrijven als belegger? Waar haal je ideeën? Ik ben een actieve belegger en volg graag mijn portefeuille zelf op. De individuele aandelen in mijn portefeuille zijn overwegend Belgisch en ik heb ook enkele Nederlandse aandelen in portefeuille. Voor mij is het belangrijk dat als ik de krant of een Bolero-nieuwsbrief lees, ik daar nieuws in kan terugvinden over de bedrijven waarin ik beleg. Mijn ideeën vind ik voornamelijk in financiële publicaties en op events waar ik de mogelijkheid krijg om met het bedrijf kennis te maken. Een aandeel is voor mij niet iets om na drie dagen van de hand te doen. Daarom beleg ik graag in bedrijven waarvan ik weet wat ze doen en waarin ik kan geloven.

Bedankt voor het interview, Nicole! En uiteraard veel succes als broker in het Bolero-team.

Uw beleggingen altijd en overal bij de hand

Machtig Makkelijk

Even een blik werpen op uw portefeuille, snel inpikken op een opportuniteit of op de hoogte blijven van het belangrijkste aandelennieuwsâ&#x20AC;Ś dat wordt pas ĂŠcht machtig makkelijk met de Bolero-app. Zo houdt u werkelijk altijd de touwtjes in handen en volgt u uw beleggingen waar en wanneer het u het best past. Download ook de Bolero-app op uw smartphone of tablet en ontdek het gemak van de beurs op zak.

Met de beursexpertise van