Rotterdammers Maken Stad

ROTTERDAMMERS MAKEN STAD VERDICHTEN + VERGROENEN =

DUURZAME STAD

5

INHOUD

>

06

INLEIDING

ROTTERDAMMERS MAKEN STAD

ZEVEN

10 HOOFDSTUK 1

VERDICHTINGSSTRATEGIEﾃ起 10

42 HOOFDSTUK 2

ZEVEN

> GRONDGEBONDEN > WATERGEBONDEN > HOOGBOUW

46 50 > PLEINEN 54 > PARKEN 58 > SPEELPLEKKEN 62 > GROENE DAKEN & GEVELS 66 > GLAMOROUS GREEN 70

24

> TRANSFORMEREN

42 GROENSTRATEGIEﾃ起

> LUCHTGEBONDEN > INBREIEN

WONINGEN 18 WONINGEN 20

26 WONINGEN 30

32

> KLUSWONINGEN

36

> BOULEVARDS > KADES

80 HOOFDSTUK 3

DUURZAAMHEIDSPROFIEL > LICHAAMSBEWEGING > VOORZIENINGEN > GELUID

86

88

92

> WERKGELEGENHEID

94 96 > MARKTWAARDE VAN HUIZEN 100 > HITTEONTWIKKELING 102 > ENERGIEVERBRUIK 104 > STEDELIJK GROEN 108 > CONGESTIE

112 HOOFDSTUK 4

RUIMTE VOOR 112 ONTWIKKELING COLOFON 118

REFERENTIES 116

80

ROTTERDAMMERS MAKEN STAD VERDICHTEN + VERGROENEN =

DUURZAME STAD WATERGEBONDEN WONINGEN

TRANSFORMEREN

LUCHTGEBONDEN WONINGEN

GRONDGEBONDEN WONINGEN

HOOGBOUW

INBREIEN

KLUSWONINGEN

2

VOORWOORD

>

VOORWOORD HAMIT KARAKUS, Wethouder Wonen, Ruimtelijke Ordening, Vastgoed en Stedelijke Economie ALEXANDRA VAN HUFFELEN, Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte

Als wereldhavenstad in een dynamische delta is Rotterdam gewend grote uitdagingen aan te gaan. Al eeuwenlang weet de stad zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.

Dit heeft bijzondere stedelijke innovaties metzich mee gebracht. Denk aan het Waterplan Rose dat waterkwaliteitsverbetering wist te koppelen aan het maken van een aantrekkelijk groen woonmilieu met singels. De bijzondere architectuur van het Groothandelsgebouw als eerste multifunctionele bedrijvengebouw.

Denk ook aan waterpleinen en ondergrondse waterberging voor klimaatadaptatie en de succesvolle kluswoningen waarin bewoners hun eigen droomhuis kunnen realiseren.

Het vermogen om van een probleem een kans te maken, is de kracht van Rotterdam.

De laatste jaren is ’het maken van de stad’ in een ander daglicht komen te staan. Door de crisis is de teloorgang van het blauwdruk- en top down planningsdenken naar voren gekomen.

Daarnaast vraagt het schaarser worden van fossiele energie en andere grondstoffen steeds meer om het creëren van duurzame steden, die een hoge kwaliteit van leven bieden.

Steden die veerkrachtig zijn ten aanzien van klimaatverandering en energievoorziening.

Steden die ruimte bieden aan nieuwe verdienmodellen en economische activiteiten.

Hoe nu deze gigantische opgave aan te pakken?

Veel van deze vragen komen samen in de verdichting- en vergroeningsopgave van de Rotterdamse Binnenstad. Wat zou een nieuwe strategie kunnen zijn om 30.000 bewoners extra te kunnen opnemen? En, leidt dit ook tot een kwalitatief nog betere en dus duurzame stad?

De 5e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, creëert een platform om dit te onderzoeken en om met bewoners en ondernemers te verbeelden hoe een attractieve duurzame binnenstad eruit zou kunnen zien.

Maar ook om wetenschappelijk te toetsen of deze visie oplevert wat ervan verwacht wordt.

Dit ontwerpend onderzoek laat zien dat verdichting en vergroening een nog aantrekkelijkere, duurzame binnenstad kunnen opleveren. Het tracht de energie in de stad te bundelen en creëert een voedingsbodem voor initiatieven, waar kansen en initiatiefnemers gekoppeld worden.

Deze mogelijke toekomst is gebaseerd op al gerealiseerde projecten en strategieën waarbij Rotterdammers stad maken en waar Rotterdam ‘the place to be is ’. De toekomst is al in volle gang en u bent van harte uitgenodigd mee te doen.

4

INHOUD

>

SKYLINE ROTTERDAM, FOTO Gemeente Rotterdam

6

INLEIDING

>

ROTTERDAMMERS MAKEN STAD “IN SUCCESVOLLE STEDEN DRAAIT ALLES OM MENSEN DIE ELKAAR UITDAGEN, MET ELKAAR WEDIJVEREN EN ELKAAR STIMULEREN ZODAT INNOVATIES TOT ONTWIKKELING KOMEN.” Jane Jacobs, Economy of Cities, 1973

Stedelijke regio’s vormen de motor van onze economie. Binnensteden spelen daarin een hoofdrol. De potentie van de Rotterdamse binnenstad is nog niet volledig benut. Dit heeft voornamelijk te maken met het relatief geringe aantal binnenstadbewoners. Wie de geschiedenis van Rotterdam kent, begrijpt dat. In de grote steden van Nederland woont zo’n tien procent van de stedelijke bevolking in de binnenstad (Engelsdorp-Gastelaars, 1988). In Rotterdam is dit, ondanks de stijgende lijn, iets meer dan vijf procent. Dat is de reden waarom de gemeente het verdichten van de binnenstad zo belangrijk vindt. Onderzoek (Marlet, 2009) laat zien dat het gaat om de synergie tussen ondernemende bewoners en werkgelegenheid, cultuur en bijvoorbeeld hoogwaardige horeca. Deze bewoners wonen bij uitstek in binnensteden. En dus betekent meer bewoners in de binnenstad ook meer synergie. Een overtuigende binnenstad is volgens Marlet (2009) ook maatgevend voor de veerkracht van de stad als geheel.

7

INLEIDING

INLEIDING

Binnenstad maken Op 17 mei 2011 werd het startsignaal gegeven voor een onderzoek naar verdere verdichtingsmogelijkheden van de Rotterdamse binnenstad. De Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2012 en het Europese Interreg IVB project MUSIC waren de aanleiding hiervoor. MUSIC gaat over de transitie naar een duurzame stad en wordt geleid door de gemeente Rotterdam. De Biënnale stelt de centrale vraag: hoe maken we stad? Die vraag kwam op een moment dat de financiële crisis niet meer als tijdelijk werd gezien, maar als de start van een nieuw tijdperk waarin steden, zowel economisch als op het gebied van een duurzame samenleving, de toekomst gaan bepalen. De tijd besteed aan dit onderzoek was dan ook een moment van reflectie op de vraag in hoeverre de gemeente anticipeert op de nieuwe situatie. De toekomst van de binnenstad speelt daarin een belangrijke rol. In dit kader zijn al maatregelen genomen om ambitieuze grote woningbouwprojecten te stimuleren, terwijl ondertussen ook op kleine schaal is geëxperimenteerd met bijvoorbeeld kluswoningen.

De betrokken specialisten zijn het erover eens dat de bewoner centraal komt te staan. Ook wordt onderstreept dat mensen die in de binnenstad willen wonen niet alleen ondernemende mensen zijn, maar ook vaak ondernemers zijn. Verder komt naar voren dat het belangrijk is om aantrekkelijke condities te creëren voor gezinnen.

Ook al maken deze na verdichting maar 20% van het totale aantal inwoners uit. Wat wil de consument? Het antwoord is grondgebonden woningen. Maar deze vraag kent ook een Steve Jobs-achtige tegenvraag. Hoe kunnen consumenten weten wat ze willen als ze niet weten wat er allemaal mogelijk is. Verschillende architectenbureaus hielden daarom een presentatie waaruit bleek dat er naast hoogbouw zes alternatieve strategieën te onderscheiden waren.

De grote vraag was dan ook volgens Larry Beasley, voormalig Directeur Stedelijke Planning in Vancouver en betrokken bij de startbijeenkomst op 17 mei 2011, of deze ‘bottom-up-initiatieven’ naast enthousiasme ook een robuuste bijdrage zouden kunnen leveren aan de gewenste aantrekkelijkheid van de binnenstad. Daarmee was voor Rotterdam het eerste ontwerpend onderzoek gedefinieerd. Al snel rees de vraag of het dan niet een heel ‘stenige’ stad zou worden. Hiermee kwam gelijk de tweede onderzoeksvraag op tafel.

Welke groenstrategieën zijn er om Rotterdam een (nog) groenere stad te laten worden?

De onderzoekshypothese is dat bij voldoende dichtheid in een aangename groene ambiance de kwaliteit van leven verbetert en ook een meer duurzame binnenstad oplevert.

>

14 HOOFDSTUK 01 >

AFNAME HITTESTRESS

ZEVEN VERDICHTINGSSTRATEGIEËN

De toename van hittestress door bouwmassa toe te voegen wordt gecompenseerd met meer schaduweffecten als gevolg van de toename van hoogbouw en stedelijk groen.

DIVERSITEIT AAN WONINGTYPOLOGIEËN

GELUID

Nieuwe ontwikkelingen kunnen verbeteringen aan de gevels van de bestaande woningvoorraad meenemen om aan de nieuwe norm van 48 dB te voldoen.

PRIVÉ EN GEZAMENLIJKE TUINEN

GEZAMENLIJKE PARKEERVOORZIENINGEN & AUTOVRIJE ZONES

ENERGIEGEBRUIK

Een verdubbeling van het aantal woningen zal het totale energieverbruik per woning verminderen. De stad is compacter en warmte-uitwisseling en cascadering zijn mogelijk tussen bestaande en nieuwe energie neutrale woningen.

40 70

30

90

PRIVACY & TOEGANG Slim op maat gemaakt inbreien levert individuele toegang vanaf de straat en een eigen buitenruimte georiënteerd op de zon.

WATERPLEIN

Regenwater opvangen tijdens hevige regenbuien vermindert de druk op het riool.

Het water komt na de regenbui weer langzaam vrij.

SLIMME EN BIOKLIMATISCHE VERDICHTING, Doepel Strijkers, 2012

15 HOOFDSTUK 01 >

ZONNERECHTEN

Nieuwe woningen optimaal georiënteerd op de zon met woon-en buitenruimtes gericht op het zuiden en westen waar mogelijk.

WIND

Het toevoegen van volume afgestemd op de heersende windrichtingen en stedelijke groen kan de natuurlijke koeling van het stedelijk weefsel verbeteren.

HOGERE DICHTHEDEN IN DE BUURT VAN OPENBAAR VERVOER

STADSLANDBOUW

MEER EN AANTREKKELIJKERE OPENBARE GROENE RUIMTE

AANTREKKELIJKE VOETGANGERS- EN FIETSROUTES

DAGLICHT TOETREDING & FLEXIBELE PLINTEN Hogere plafonds op de lagere niveaus van de nieuwe gebouwen zorgen voor meer daglichttoetreding en een flexibele plint. Nieuwe toevoegingen houden rekening met bestaande daglichttoetreding van de bestaande gebouwen.

TOEGENOMEN VRIJETIJDSVOORZIENINGEN EN WERKGELEGENHEID CONTINUÏTEIT EN IDENTITEIT

UITZICHT

Nieuwe toevoegingen houden rekening met bestaande uitzichten.

20%

80˚

02

VERDICHTEN + VERGROENEN =

20 HOOFDSTUK 01 >

ground based

VERDICHTINGSSTRATEGIE

waterdwelling

DUURZAME STAD WATERGEBONDEN WONINGEN

WATERGEBONDEN WONINGEN POTENTIEELKAART, 2040

TRANSFORMEREN

INBREIEN

TOTAL in 2040

HOOGBOUW

LUCHTGEBONDEN WONINGEN

De Rijnhaven en het gebied tussen de Oude Haven en Boompjes vormen vanzelfsprekende, potentiĂŤle locaties voor watergebonden woningen.

Wonen aan een grootse landschappelijke structuur maakt een nieuwe beleving van rivier en oude havens mogelijk.

Ongehinderd door kadastrale kavels en al bestaande rooilijnen is een veelheid aan verschillende woningtypen mogelijk. Kadeblokken op de grens tussen stad en water, steiger- en paalwoningen en drijvende woningen maken optimaal gebruik van deze dynamische omgeving.

GRONDGEBONDEN WONINGEN

CS-KWARTIER 0

CS-KWARTIER 0

OUDE WESTEN 210

OUDE WESTEN 0

KLUSWONINGEN LIJNBAANKWARTIER 60

LIJNBAANKWARTIER 0

LAURENSKWARTIER 1.110

LAURENSKWARTIER 10

HOBOKEN 600

HOBOKEN 0

COOL 50

COOL

WATERSTAD 110

WATERSTAD 120

NIEUWE WERK 500

NIEUWE WERK 0

KOP VAN ZUID 260

KOP VAN ZUID 310

2.900

0

440 NIEUWE 440 WONINGEN

De locaties van deze woongebieden voldoen aan de criteria van de externe veiligheidszones, waterdiepte, getijden en vaarroutes. Afgelegen van de drukte van verkeer, profiteren de woongebieden van de nabijheid van hoogwaardige stedelijke voorzieningen. De woningen worden ontsloten op maaiveldniveau, vlak boven de waterspiegel.

Een drijvende infrastructuur verbindt de waterwoningen met de bestaande stad.

11

21

DRIJVENDE PAVILJOENS, Kop van Zuid, Public Domain Architecten, FOTO gemeente Rotterdam

PAALWONINGEN, Nesselande, Attica Architecten, FOTO Attica Architecten

>

ground based

VERDICHTINGSSTRATEGIE

high rise

TRANSFORMEREN POTENTIEELKAART, 2012 (Mede op basis van studie door Zandbelt & van der Berg, 2011)

transformation

04 waterdwelling

26 HOOFDSTUK 01 >

DUURZAME ST

TRANSFORMEREN

CS-KWARTIER 0

CS-KWARTIER 0

CS-KWARTIER 1.870

OUDE WESTEN 210

OUDE WESTEN 0

OUDE WESTEN 200

OUDE WESTEN 170

LIJNBAANKWARTIER 60

LIJNBAANKWARTIER 0

LIJNBAANKWARTIER 1.580

LIJNBAANKWARTIER 830

LAURENSKWARTIER 1.110

LAURENSKWARTIER 10

LAURENSKWARTIER 1.870

LAURENSKWARTIER 610

HOBOKEN 600

HOBOKEN 0

HOBOKEN 260

HOBOKEN 130

COOL 50

COOL

COOL 90

COOL 290

WATERSTAD 110

WATERSTAD 120

WATERSTAD 1.690

WATERSTAD 1.280

NIEUWE WERK 500

NIEUWE WERK 0

NIEUWE WERK 740

NIEUWE WERK 290

KOP VAN ZUID 260

KOP VAN ZUID 310

KOP VAN ZUID 2.750

KOP VAN ZUID 0

2.900

0

440

11.050

De huidige leegstand van kantoren in de binnenstad is in kaart gebracht door Bureau Zandbelt&van der Berg. Verspreid over de stad, maar geconcentreerd in de wederopbouw kantoorwijken, staat een zee aan vierkante meters kortdurend, maar vaker langdurig leeg. Minder gevoelig voor de economische conjunctuurbewegingen vormen een mix van woningen en kantoren een stabielere ruggengraat voor een aantrekkelijke binnenstad.

Gelegen op de, vanuit economisch oogpunt, meest aantrekkelijk plekken in de stad, voorzien van ruime parkeergelegenheden, bieden deze panden optimale kansen voor een hoogwaardig woonmilieu. De schaal en constructietypologieën

HOOGBOUW

CS-KWARTIER 90

3.690 NIEUWE WONINGEN 3.690

van kantoorpanden lenen zich voor het realiseren van aantrekkelijke vide-woningen en ruime, flexibele woningen met inpandige collectieve ruimten. Ontsluiting vindt plaats via bestaande trappenhuizen die rechtstreeks aansluiten op de levendige stedelijke omgeving. De overmaat aan parkeer-gelegenheid en dakruimte maken groene terras- en binnentuinen mogelijk.

Een Rotterdams voorbeeld is Parksite, de door Doepel Strijkers in samenwerking met Lex Architects getransformeerde ambulancegarage.

Deze luxueuze stadswoning met privépark biedt het gezin suburbane ruimtelijkheid in het hart van de stad.

LUCHTGEB

INBREIEN

1

27

VOPAK, Nieuwe Werk, Ector Hoogstad Architecten, FOTO gemeente Rotterdam

PARKSITE, Provenierswijk, Doepel Strijkers i.s.m. Lex Achitecten, FOTO Maarten Laupman

>

28

“KINDEREN MOETEN NAAR BUITEN KUNNEN OM TE SPELEN. OOK IN DE BINNENSTAD.” Roger Tan (bewoner), foto gemeente Rotterdam

29 HOOFDSTUK 01 >

“OP ZELFKENNIS KUN JE EEN STAD BOUWEN.” Henk Hartzema (Studio Hartzema), foto gemeente Rotterdam

05

VERDICHTINGSSTRATEGIE TRANSFORMEREN

transformation

waterdwelling

30 HOOFDSTUK 01 >

WATERGEBONDEN

LUCHTGEBONDEN WONINGEN

HOOGBOUW

skyborn

POTENTIEELKAART, 2040

high rise

LUCHTGEBONDEN WONINGEN CS-KWARTIER 1.870

OUDE WESTEN 0

OUDE WESTEN 200

OUDE WESTEN 170

OUDE WESTEN 440

LIJNBAANKWARTIER 0

LIJNBAANKWARTIER 1.580

LIJNBAANKWARTIER 830

LIJNBAANKWARTIER 180

LAURENSKWARTIER 10

LAURENSKWARTIER 1.870

LAURENSKWARTIER 610

LAURENSKWARTIER 470

HOBOKEN 0

HOBOKEN 260

HOBOKEN 130

HOBOKEN 10

COOL

COOL 90

COOL 290

COOL 30

WATERSTAD 120

WATERSTAD 1.690

WATERSTAD 1.280

WATERSTAD 370

NIEUWE WERK 0

NIEUWE WERK 740

NIEUWE WERK 290

NIEUWE WERK 20

KOP VAN ZUID 310

KOP VAN ZUID 2.750

KOP VAN ZUID 0

KOP VAN ZUID 0

440

11.050 Bestaande gebouwen waarvan de draagconstructie het toelaat zijn geschikt voor verdichten door optoppen. Dit wordt overwegend toegepast op huizen gebouwd na 1950 met een beton- of staalconstructie en platte daken. Woningen geschikt voor deze vorm van verdichting zijn veelal in eigendom van corporaties en beleggers wat ontwikkeling vanuit de markt eenvoudiger maakt dan in het geval van particulier woningbezit.

Een luchtgebonden verdichtingsstrategie benut de nabijheid van stedelijke voorzieningen en groen optimaal. Omdat nieuwe woningen zich moeten aanpassen aan de bestaande onderbouw, kenmerkt deze strategie zich door veel verschillende typen;

CS-KWARTIER 90

INBREIEN

CS-KWARTIER 0

0

GRONDGEBONDEN

3.690

CS-KWARTIER 0

1.5201.520 NIEUWE WONINGEN

van dakdorpen met een collectief karakter, individuele penthouses, tot bouwblok-opbouwblokconstructies. Gemeenschappelijke groene buitenruimte kan gerealiseerd worden op dakniveau aangevuld door privé buitenruimte in de vorm van grote balkons of patio’s.

Archipel Architects zijn bekend om hun luchtgebonden woningen in Den Haag en ontwerpvoorstellen voor de Wijnhaven. Huis Didden in hartje Rotterdam, ontworpen door MVRDV, vormt een sprekend voorbeeld van de kleinschalige toevoeging van woonoppervlakte aan de stad.

Deze luchtgebonden toevoeging combineert riante buitenruimte met de nabijheid van stedelijkheid.

KLUSWONINGEN

31 HOOFDSTUK 01 >

FOTO ????

DIDDEN VILLAGE, Middelland, MVRDV, FOTO’S Rob ‘t Hart

LUCHTGEBONDEN WONINGEN

GRONDGEBONDEN WONINGEN

transformation

VERDICHTINGSSTRATEGIE

POTENTIEELKAART, 2012

INBREIEN

KLUSWONINGEN

infill

HOOGBOUW

skyborn

KLUSWONINGEN

do it yourself

07

TRANSFORMEREN 36 HOOFDSTUK 01 >

CS-KWARTIER 90

CS-KWARTIER 0

CS-KWARTIER 0

CS-KWARTIER 0

OUDE WESTEN 170

OUDE WESTEN 440

OUDE WESTEN 100

OUDE WESTEN 110

LIJNBAANKWARTIER 830

LIJNBAANKWARTIER 180

LIJNBAANKWARTIER 120

LIJNBAANKWARTIER 0

LAURENSKWARTIER 610

LAURENSKWARTIER 470

LAURENSKWARTIER 120

LAURENSKWARTIER 0

HOBOKEN 130

HOBOKEN 10

HOBOKEN 0

HOBOKEN 0

COOL 290

COOL 30

COOL 30

COOL 0

WATERSTAD 1.280

WATERSTAD 370

WATERSTAD 150

WATERSTAD 0

NIEUWE WERK 290

NIEUWE WERK 20

NIEUWE WERK 20

NIEUWE WERK 0

KOP VAN ZUID 0

KOP VAN ZUID 0

KOP VAN ZUID 0

KOP VAN ZUID 0

3.690

1.520 Met hun karakteristieke gevels valt de negentiende-eeuwse woningvoorraad in de smaak bij een grote groep huizenkopers. Vaak in slechte technische staat en te klein om te voldoen aan de hedendaagse woonvraag, kan deze bestaande typologie aangepast worden om aan te sluiten bij de levensstijl van jonge ambitieuze starters en gezinnen.

Het gaat in dit geval niet om het verdichten in vierkante meters, maar om het geschikt maken van woonblokken voor meerdere bewoners per woning. Woningbouwcoรถperaties en ontwikkelaars dragen zorg voor een stabiele en waterdichte constructieve schil. De nieuwe huiseigenaren zijn

540

110 NIEUWE 110 WONINGEN

verantwoordelijk voor het interieur dat aansluit bij hun individuele lifestyle. Omdat deze woningen oorspronkelijk grondgebonden waren, zijn ze altijd gelegen in de nabijheid van voorzieningen zoals scholen en speeltuinen, wederom een meerwaarde voor jonge gezinnen.

In het Wallisblok in Spangen is de binnenplaats ontworpen als een collectieve tuin, compleet met een meer private zone aan de randen voor de individuele woningen. De door Hulshof Architecten ontworpen binnengevels weerspiegelen het collectieve karakter van dit project.

37 HOOFDSTUK 01 >

WALLISBLOCK, Spangen, Hulshof Architecten, FOTO’S Jeroen Musch

38 HOOFDSTUK 01 > TOTAAL POTENTIEEL, 2040

LUCHTGEBONDEN WONINGEN

INBREIEN

KLUSWONINGEN

0

0

1.870

90

0

0

0

OUDE WESTEN

210

0

200

170

440

100

110

60

0

1.580

830

180

120

0

1.110

10

1.870

610

470

120

0

600

0

260

130

10

0

0

50

0

90

290

30

30

0

WATERSTAD

110

120

1.690

1.280

370

150

0

NIEUWE WERK

500

0

740

290

20

20

0

KOP VAN ZUID

260

310

2.750

0

0

0

0

2.900

440

11.050

3.690

1.520

540

110

LIJNBAANKWARTIER

LAURENSKWARTIER

HOBOKEN

COOL

TOTAAL IN 2040

TOTAAL POTENTIEEL NIEUWE HUIZEN

20.250

OVERZICHT VAN POTENTIﾃ記E NIEUWE WONINGEN PER WIJK, 2040

TRANSFORMEREN

WATERGEBONDEN WONINGEN

CS-KWARTIER

HOOGBOUW

GRONDGEBONDEN WONINGEN

39 HOOFDSTUK 01 >

40 HOOFDSTUK 01 > OVERZICHT VAN POTENTIﾃ記E NIEUWE WONINGEN EN STEDELIJK GROEN IN DE BINNENSTAD, 2040

41 HOOFDSTUK 01 >

42 HOOFDSTUK 02 >

ZEVEN GROENSTRATEGIEËN HOOFDSTUK 2

Levendig en aantrekkelijk: dit zijn de sleutelwoorden om prettig te kunnen wonen, werken en recreëren in de binnenstad. Rotterdam wil de komende jaren meer inwoners en bezoekers krijgen in het centrum.

Dat lukt alleen als het leefklimaat prettig is en meegroeit met de stad.

De openbare ruimte speelt hierin een belangrijke rol. Uit onderzoek blijkt dat een aantrekkelijke openbare ruimte, waarvan groen het essentiële onderdeel is, een belangrijke voorwaarde is voor stedelijk leven in de dagelijkse woon- en werkomgeving en in vrijetijdsbestedingen.

Hoe aantrekkelijker die openbare ruimte is, des te meer mensen deze willen gebruiken en hoe langer zij er verblijven. Rotterdam gaat deze uitdaging graag aan. In de komende jaren zullen er in de binnenstad vijfduizend bomen en 150 voetbalvelden groen bij komen.

Vergroenen als uitdaging De gemeente Rotterdam heeft in 2008 onderzoeken laten uitvoeren naar het gebruik, de beleving en het functioneren van het groen in en om Rotterdam. Hieruit is gebleken dat er in de stad behoefte is aan meer groen, meer variatie in het groen en een hogere kwaliteit van groeninrichting en -beheer. Dat betekent dus dat er met de komst van extra woningen ook een inhaalslag moet worden gemaakt op het gebied van stedelijk groen. Om de nieuwe aanwas van bewoners te verwelkomen is meer en beter groen nodig. Een aantrekkelijke groenstructuur in de binnenstad is een voorwaarde voor de populariteit van wonen in de binnenstad. De bestaande groene kwaliteiten moeten worden uitgebreid en aangevuld met nieuwe kwaliteiten. De stad is

hier druk mee bezig en de resultaten beginnen al zichtbaar te worden. De aanpak is te omschrijven aan de hand van zeven groenstrategieën. Met de inzet hiervan worden kansen gecreëerd en benut.

Daarmee is de Rotterdamse binnenstad klaar om mee te groeien in kwantiteit en kwaliteit.

De binnenstad heeft een potentieel voor 60.000 inwoners in 2040. Dit betekent dus een verdubbeling van het huidige aantal inwoners.

Het streven is om kwalitatief hoogwaardig groen te ontwikkelen en per inwoner zo veel mogelijk dezelfde hoeveelheid groen te houden als nu het geval is. Daarom zal het areaal openbaar groen flink moeten groeien. Het gaat echter niet alleen om de aantallen m2 groen per inwoner maar ook om een goede beleving van het groen. Daarvoor is

Infographic: Additional Green spaces 2040

43 HOOFDSTUK 02 >

EXTRA GROEN 2040, 150 VOETBALVELDEN GROEN + 5.000 BOMEN

=6

150 football pitches greenery+ 5.000 trees

een goede verdeling van het groen noodzakelijk, met meer differentiatie in beeld en gebruik en een kwalitatief hoogwaardiger inrichting.

Met deze inhaalslag is Rotterdam al begonnen.

In de afgelopen twintig jaar zijn een paar grote stappen gezet richting een hogere kwaliteit van de openbare ruimte in de binnenstad. Aan het eind van de vorige eeuw zijn een aantal ambitieuze herinrichtingprojecten gerealiseerd zoals het Schouwburgplein, de Culturele As, het 150 Skatepark Westblaak, football pitches greeneryhet Museumpark en het Koninginnehoofd. Deze pleksgewijze benadering is deze eeuw aangevuld door een centrumbrede aanpak. In 2008 is de Visie Openbare Ruimte Binnenstad vastgesteld. Daarin wordt ingezet op een verbonden stad, waarin plekken via aantrekkelijke routes op elkaar worden aangesloten. Met het versterken van de relaties tussen plekken wordt ervoor gezorgd dat de stedelijker wordende omgeving niet alleen plaatselijk een intensivering van de openbare ruimte oplevert.

Naast deze Visie is voor de inrichting van de buitenruimte de Rotterdamse Stijl ontwikkeld.

Belangrijke principes daarvan zijn het gebruik van kwalitatief hoogwaardige inrichtingselementen (bestrating, meubilair, groen), het toepassen van meer groen en een goede balans tussen de verschillende gebruiksvormen van de buitenruimte (verblijf, spelen, verkeer) met als voorbeeld het

= 10

Terrassenbeleid met het doel de buitenruimte tot een aantrekkelijker verblijfsgebied te maken.

Het is niet bij beleid en het maken van plannen gebleven. Vooral de laatste drie jaar is ook de uitvoering enthousiast ter hand genomen. Er is stevig geĂŻnvesteerd en op het Binnenwegplein, de Lijnbaan, de Westerkade en het Leuvehoofd is de Rotterdamse Stijl gerealiseerd, wat door bewoners en bezoekers van de binnenstad positief is ontvangen. De bovengenoemde = 10 principes zijn goed te herkennen in de gekozen materialen en het toepassen van meer groen.

De gewenste vergroening is ook gerealiseerd door het uitbreiden van het aantal bomen verspreid door de binnenstad. Op diverse plekken is het bomenbestand aangevuld of verbeterd.

Voorbeelden hiervan zijn de randen van het Schouwburgplein en de vernieuwde Kruiskade.

Het gaat hierbij overigens ook om een kwalitatieve verbetering, omdat grotere bomen zijn aangeplant dan gebruikelijk is.

De groenstrategieĂŤn zijn ontwikkeld om op duurzame wijze de binnenstad te vergroenen en daarmee de leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van de binnenstad te verbeteren. Rotterdam bouwt door op bestaande kwaliteiten en kijkt vooruit naar de verdere verdichting. Door te blijven investeren in een goede, groene buitenruimte ontstaat ook een meerwaarde voor (toekomstig) vastgoed. Hierdoor zullen private partijen

boulevards

PLEINEN

GROENSTRATEGIE

GROENE DAKEN & GEVELS

SPEELPLEKKEN

POTENTIEELKAART, 2040

green roofs

playgrounds

54 HOOFDSTUK 02 >

BOULEVARDS

PLEINEN

squares

03 PARKEN

KADES

CS-KWARTIER 10.400

CS-KWARTIER 2.570

CS-KWARTIER 39.500

CS-KWARTIER 34.900

OUDE WESTEN 13.600

OUDE WESTEN 0

OUDE WESTEN 172.600

OUDE WESTEN 0

LIJNBAANKWARTIER 7.700

LIJNBAANKWARTIER 4.500

LIJNBAANKWARTIER 119.300

LIJNBAANKWARTIER 21.300

LAURENSKWARTIER 35.900

LAURENSKWARTIER 4.500

LAURENSKWARTIER 155.200

LAURENSKWARTIER 42.700

HOBOKEN 6.500

HOBOKEN 0

HOBOKEN 113.200

HOBOKEN 6.000

COOL 8.300

COOL 4.500

COOL 41.200

COOL 4.600

WATERSTAD 30.000

WATERSTAD 0

WATERSTAD 122.900

WATERSTAD 0

NIEUWE WERK 11.300

NIEUWE WERK 2.500

NIEUWE WERK 59.900

NIEUWE WERK 0

KOP VAN ZUID 6.700

KOP VAN ZUID 6.000

KOP VAN ZUID 46.500

KOP VAN ZUID 3.000

30.400

24.500 Pleinen zijn de huiskamers van de stad

Met het vernieuwde Stationsplein/Kruisplein, dat in 2014 gerealiseerd zal zijn, biedt Rotterdam een warm welkom aan de grote stroom bewoners en bezoekers die op deze plek de stad binnenkomen. Dit plein en vier andere pleinen – Schouwburgplein, Stadhuisplein, Binnenrotte en 5.700/ 140,6 ha Plein 1940 – zijn de brandpunten van de binnenstad.

Naast deze stadspleinen kent de binnenstad ook een groot aantal kleinere pleinen. Deze pleinen hebben de potentie om sterke herkenningspunten te zijn in de stad, doordat ze gekoppeld zijn aan specifieke functies zoals horeca, een kerk of museum. De opgave van de pleinenstrategie is

213.200 M² GROEN, WAARVAN 112.500 M² NIEUW 870.300 109.500

om de verschillende pleinen een eigen karakter te geven en een divers gebruik; een palet aan pleinen.

Pleinen functioneren het best als zij omringd zijn door gebouwen met een gemengd programma in de plinten. Dit kunnen zowel terrassen zijn als goed ingerichte openbare verblijfsplekken. Bomen en aantrekkelijk groen in de vorm van bloeiende en geurende struiken en planten nemen een belangrijke plaats in bij het bieden van een hogere verblijfskwaliteit en het verschaffen van identiteit en karakter aan het plein. Beeldende kunst en speelmogelijkheden dragen daar ook sterk aan bij. Door een flexibele inrichting ontstaat er ook ruimte voor bewonersinitiatieven als een barbecue, kinderfeestje of ander evenement.

60

55

BINNENROTTE, Laurenskwartier, FOTO Enith Stenhuijs

SCHOUWBURGPLEIN, Lijnbaankwartier, FOTO Sander Lap

>

GROENSTRATEGIE

POTENTIEELKAART, 2040

boulevards

quays

GROENE DAKEN & GEVELS SPEELPLEKKEN

GROENE DAKEN & GEVELS

BOULEVARDS

green roofs

06

playgrounds

66 HOOFDSTUK 02 >

PARKEN

KADES

PLEINEN

CS-KWARTIER 0

CS-KWARTIER 10.400

CS-KWARTIER 2.570

CS-KWARTIER 39.500

OUDE WESTEN 0

OUDE WESTEN 13.600

OUDE WESTEN 0

OUDE WESTEN 172.600

LIJNBAANKWARTIER 0

LIJNBAANKWARTIER 7.700

LIJNBAANKWARTIER 4.500

119.300

LAURENSKWARTIER 48.900

LAURENSKWARTIER 35.900

LAURENSKWARTIER 4.500

LAURENSKWARTIER 155.200

HOBOKEN 11.900

HOBOKEN 6.500

HOBOKEN 0

HOBOKEN 113.200

COOL

COOL 8.300

COOL 4.500

COOL 41.200

WATERSTAD 26.300

WATERSTAD 30.000

WATERSTAD 0

WATERSTAD 122.900

NIEUWE WERK 59.100

NIEUWE WERK 11.300

NIEUWE WERK 2.500

NIEUWE WERK 59.900

KOP VAN ZUID 64.400

KOP VAN ZUID 6.700

KOP VAN ZUID 6.000

KOP VAN ZUID 46.500

0

10.600

130.400

Groen in de derde dimensie

In 2040 zal de binnenstad vanuit de hoogbouw ogen als een stadspark. Groene daken en gevels zijn dan gemeengoed. Door de naoorlogse bebouwing met platte daken zijn er veel mogelijkheden om daken om te vormen. Het potentiële dakoppervlak (85 ha) dat ook gedeeld moet worden met zonnepanelen, is een kans om het oppervlakte aan OTAL NEW GREEN: 1.405.700/ 140,6 ha groen uit te breiden.

Groene daken zorgen voor meer ecologische kwaliteit, afvang van fijnstof en CO2, kijkgroen (vanuit hoogbouw) en gebruiksgroen (zit- en speelplekken). Ze hebben een gunstig effect op het binnenklimaat en fungeren als waterbuffer

LIJNBAANKWARTIER

897.200 M² GROEN, WAARVAN 870.300 M² NIEUW 24.500 870.300

en leveren zodoende dus ook een bijdrage aan de wateropgave. Bovendien zijn daken en gevels in een verdichte stad locaties waar stadslandbouw kan worden toegepast. Relaties tussen het programma zoals een restaurant of school en het agrarische gebruik van gevels en daken heeft ook een sociaaleconomische meerwaarde.

Groene daken zijn al zichtbaar op nieuwbouw van Erasmus MC. Op deze relatief eenvoudige manier kan de binnenstad zijn stenige uiterlijk snel en doeltreffend veranderen.

10

67 HOOFDSTUK 02 >

ENGELS, Groothandelsgebouw, CS-kwartier FOTO Maayke de Ridder

OPENBARE BIBLIOTHEEK ROTTERDAM, Laurenskwartier, FOTO gemeente Rotterdam

07

VERDICHTEN + VERGROENEN = 70 HOOFDSTUK 02 >

DUURZAME STAD GLAMOROUS GREEN GROENSTRATEGIE

GLAMOROUS GREEN

POTENTIEELKAART, 2040

KADES

PARKEN

BOULEVARDS

SPEELPLEKKEN

GROENE DAKEN & GEVELS

PLEINEN

Groene parels schitteren in de stad Er is simpelweg geen vervanging voor het fysieke ontmoeten in het publieke domein. Het internet is fantastisch maar het is niet Piazza Navona in Rome, met de vrije bewegingsruimte en verrassende ontmoetingen in de stedelijke open ruimte. Ondanks uitdagingen op het gebied van digitalisering, commercialisering, vandalisme en veiligheid zullen de mensen naar de binnenstad blijven komen, omdat hier het leven zich van alle kanten toont en zich ontwikkelt.

De inrichting van dit publieke domein bepaalt de sfeer en verleidt tot een langduriger verblijf en uiteindelijk tot een grotere verbondenheid met de stad. Excellente kwalitatieve buitenruimte,

‘Glamorous Green’, is nodig op de drukste en meest representatieve plekken van de stad.

Het Stationsplein met dagelijks meer dan 70.000 passanten, de aanlandingen van Rotterdams stadsicoon Erasmusbrug, het Schouwburgplein en de Coolsingel zijn plaatsen waar Rotterdam moet schitteren. Hier toont de stad alle grootsheid die bij een metropool thuishoort. Internationale allure voor een internationale ambitieuze stad moet hier zichtbaar gemaakt worden. Hiermee is al een goede start gemaakt met de herinrichting van het Leuvehoofd en in 2014 zal het heringerichte Stationsplein/Kruisplein in volle glorie verrijzen en zich tonen aan de wereld.

71 HOOFDSTUK 02 >

BEURSTRAVERSE, Lijnbaankwartier / Laurenskwartier, FOTO gemeente Rotterdam

ERASMUSBRUG, Waterstad, FOTO Sander Lap

72 HOOFDSTUK 02 >

LEUVEHOOFD, Waterstad, FOTO Sander Lap

73

74 HOOFDSTUK 02 > TOTALE POTENTIEEL GROEN, 2040

PARKEN

GROENE DAKEN & GEVELS

0

34.900

2.500

0

39.500

OUDE WESTEN

13.600

0

0

0

0

172.600

7.700

0

21.300

4.500

2.300

119.300

35.900

48.900

42.700

4.500

5.100

155.200

HOBOKEN

6.500

11.900

6.000

0

0

113.200

COOL

8.300

0

4.600

4.500

7.000

41.200

WATERSTAD

30.000

26.300

0

0

25.800

122.900

NIEUWE WERK

11.300

59.100

0

2.500

0

59.900

6.700

64.400

3.000

6.000

29.000

46.500

130.400

210.600

112.500

24.500

69.200

870.300

LIJNBAANKWARTIER

LAURENSKWARTIER

KOP VAN ZUID

TOTAAL IN 2040

TOTAAL POTENTIEEL NIEUW GROEN

PLEINEN

10.400

KADES

CS-KWARTIER

BOULEVARDS

SPEELPLEKKEN

75 HOOFDSTUK 02 >

1.417.500 M²/ 141.7 HA

OVERZICHT OVER POTENTIEEL NIEUW GROEN PER WIJK, 2040

76 HOOFDSTUK 02 >

WESTBLAAK SKATEPARK, Cool, FOTO gemeente Rotterdam

77 HOOFDSTUK 02 > TOTAAL POTENTIEEL VERDICHTING EN GROEN, 2040

+ 20.000 WONINGEN + 140 HA GROEN + 5.000 BOMEN

78 HOOFDSTUK 02 >

VERDICHTEN + VERGROENEN IN CIJFERS

2010

2040

880

4.297 2.550

6.100

9.250 5.000

1.800 550

7.400 12.346 2.662

12.403 10.901

Bewoners > 10.000

1.958

1.800

5.000 – 10.000 4.267

870

3.000 – 5.000

4.694

2.000 – 3.000 1.000 – 2.000 < 1.000

BEWONERS

380

2.842 1.420

3.260

4.240 1.000

3.000

230

4.917

7.310

6.037 1.550

7.197

Woningen > 5.000

957

800

3.000 – 5.000

2.324

350

2.000 – 3.000 3.008

1.000 – 2.000 500 – 1.000 < 500

WONINGEN

2.753

42.814 8.490

30.118

58.490

102.118

77.253

16.264 13.649

55.649

5.596

70.372

58.254

Groengebieden [m²] > 100.000

131.357

317.883

2.774

50.000 – 100.000

419.486

20.000 – 50.000

53.104

10.000 – 20.000 5.000 – 10.000 < 5.000

GROENGEBIEDEN

2010

2040

0.19

0.20 0.40

0.26

0.41

0.38

0.30

0.38 0.40

0.26 0.06

0.26

0.41 0.31 0.11

0.30

GSI ≥ 0.40 0.30 – 0.40 0.20 – 0.30

317.883

2.774

419.486

20.000 – 50.000

53.104

10.000 – 20.000 5.000 – 10.000

02 > 79 <HOOFDSTUK 5.000 GROENGEBIEDEN

2010

2040

0.19

0.20 0.40

0.26

0.41

0.38

0.30

0.38 0.26

0.40 0.26

0.30

0.41

GSI ≥ 0.40

0.31

0.06

0.30 – 0.40

0.11

0.04

0.20 – 0.30

0.11

0.10 – 0.20 0.05 – 0.10 ≤ 0.05

GSI (Ground Space Index) (bebouwd oppervlak / gebiedsoppervlak)

1.8

2.5 3.2

1.9

4.4

1.9

2.4

2.6 3.2

1.9

2.4

4.4

2.4

≥ 4.0

2.6 0.8

3.0 – 4.0 2.0 – 3.0

1.0

1.0

FSI

2.0

1.0 – 2.0 ≤1.0

FSI (Floor Space Index) (bruto vloeroppervlak (bvo) / gebiedsoppervlak)

0.07

0.11 0.18

0.15

0.29

0.07

0.19

0.31 0.18

0.15

0.20 0.17

0.13

0.08

≥ 0.60

0.51 0.19

0.23

Familiefactor 0.40 – 0.60 0.20 – 0.40

0.40

0.15 – 0.20 0.10 – 0.15 ≤ 0.10

Aandeel gezinshuishoudens

80 HOOFDSTUK 03 >

DUURZAAMHEIDSPROFIEL HOOFDSTUK 3

Het concept duurzaamheid wordt vaak bekritiseerd vanwege zijn brede en niet helder gedefinieerde doelen. In dit hoofdstuk zal dit beeld worden bijgesteld door de belangrijkste indicatoren van stedelijke duurzaamheid te bespreken. Gegevens, software tools en wetenschappelijke kennis zijn ingezet om gedegen analyses van de belangrijkste duurzaamheidsaspecten van binnenstedelijke verdichting te kunnen presenteren. De resultaten wijzen uit dat binnenstedelijke verdichting duurzaamheid kan verbeteren. (TNO 2012) Duurzaamheid van de stad Diverse recente publicaties hebben de aandacht gevestigd op de invloed van stedelijke dynamiek op duurzaamheid, zowel in Europa als in Nederland. Vaak werd die dynamiek in Europese steden gekenmerkt door verstedelijking en herstructurering, toename van de mobiliteit, intensiever gebruik van de stedelijke ruimte voor vrije tijd, winkelen en andere functies, en toename in het gebruik van grondstoffen en bronnen zoals energie en water. In veel Europese steden resulteert deze dynamiek in hardnekkige problemen met lucht足-, geluid- en lichtvervuiling, een tekort aan water van goede kwaliteit, verergering van en kwetsbaarheid voor de gevolgen van klimaatverandering, kwalitatieve en kwantitatieve tekorten aan natuur en stedelijk groen, en een toenemende sociale polarisatie (EEA 2010). Voor Nederland concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat het proces van verstedelijking in de afgelopen decennia heeft bijgedragen aan een betrekkelijk schone,

groene en rustige woon-足en werkomgeving voor veel inwoners. Desondanks heeft verstedelijking ook negatieve gevolgen gehad zoals congestie, een lokaal gebrek aan milieukwaliteit en leefbaarheid in de stad, onvoldoende draagvlak voor stedelijke voorzieningen en achteruitgang van biodiversiteit en landschappelijke en cultuurhistorische waarden (PBL 2010). Tegelijkertijd is de potentie voor meer duurzaamheid in de stad enorm dankzij de schaalvoordelen voor duurzame investeringen en de concentratie van bewoners, resulterend in een stevige basis voor duurzame oplossingen voor energievoorziening en stedelijk vervoer.

Beleid en ambities Na raadpleging van belanghebbenden heeft de gemeente Rotterdam de ambities voor duurzaamheid geschetst in een uitgebreid programma (Gemeente Rotterdam, 2011), waarin eerdere beleidsinitiatieven zoals het Rotterdam Climate Initiative zijn opgenomen. De wens om op ecologisch verantwoorde wijze de duurzaamste havenstad van Europa te worden,

81 HOOFDSTUK 03 >

leidt in combinatie met de kwetsbaarheid van Rotterdam voor overstromingen, stijging van de zeespiegel en hevige neerslag, tot een breed scala aan beleidsmaatregelen. Deze maatregelen beogen vooral bestendigheid tegen klimaatverandering, lager gebruik van fossiele brandstoffen en een lagere uitstoot van CO2, minder geluidshinder en luchtvervuiling, duurzamer verkeer en vervoer, meer openbaar groen, een beter gebruik van restwarmte, een hoger aandeel van hernieuwbare energie, een efficiënter gebruik van energie en grondstoffen in gebouwen in de industrie en voor vervoer, en de afvang en opslag van CO2.

Deze ambities vindt men terug in de gemeentelijke visie op de verdere ruimtelijke ontwikkeling van de stad, die zou moeten bijdragen aan een hogere kwaliteit van leven voor haar inwoners.

De keuze voor een compacte stadsontwikkeling met functiemenging biedt veel voordelen, zoals minder verkeer en een groter draagvlak voor stedelijke voorzieningen, maar moet samengaan met een hogere kwaliteit van de leefomgeving, met name op het gebied van openbaar groen, schone lucht, minder geluidshinder en een efficiënt energieverbruik (Gemeente Rotterdam, 2007).

Daarom is de hypothese die ten grondslag ligt aan dit boek dat een combinatie van haalbare opties voor verdichting én ontwikkeling van openbaar en privé groen kan resulteren in een meer duurzame, doch compacte stad.

Beoordelen van de duurzaamheid van een stad Het duurzaamheidbegrip komt oorspronkelijk uit de ecologie, waar het verwees naar de ecologische en milieutechnische grenzen die moeten worden gerespecteerd om bijvoorbeeld vispopulaties en bossen voor toekomstige generaties te behouden.

Het Brundtland-rapport “Our Common Future” uit 1987 (WCED, 1987) verbreedde het begrip ‘duurzaamheid’ tot sociaaleconomische aspecten en een evenwichtige ontwikkeling van People (mensen), Planet (milieu) en Profit (winst).

Net als in het Brundtland-rapport wordt duurzaamheid hier beschouwd als het doel om een hoge milieu-, sociale- en economische kwaliteit voor de toekomst zeker te stellen, zonder negatieve gevolgen van huidige keuzen voor productie en consumptie voor de toekomst en voor andere delen van de aarde.

Als onderdeel van de ontwikkeling van het Duurzaamheidsprofiel, is in deze studie de invloed van verdichting van de binnenstad op duurzaamheid bestudeerd. Het modelraamwerk ‘Urban Strategy’ en bijbehorende Energiemodule zijn gebruikt om de invloed op acht duurzaamheidthema’s te bepalen (TNO, 2012).

Daarnaast zijn andere modellen, zoals het economische model REGINA en het model SOLWEIG voor hitte ontwikkeling, instrumenten als het Hoogwater Informatie Systeem, en geodata gebruikt. De resultaten zijn geanalyseerd met

82 HOOFDSTUK 03 >

DUURZAAMHEIDSPROFIEL

Beter

DUURZAAMHEIDSPROFIEL, 2040

Neutraal Slechter Beter

2040 2040

Neutraal Slechter

GEZONDHEID LEEFOMGEVING demografische diversiteit LEEFOMGEVING goede woonomgeving zon in de woning / demografische diversiteit zichtbare lucht goede woonomgeving cultureel zon in de erfgoed woning / aanwezigheid zichtbare luchtvan voorzieningen cultureel erfgoed aanwezigheid van voorzieningen

VEILIGHEID verkeer VEILIGHEID overstromingsrisico verkeer externe veiligheid overstromings-

luchtkwaliteit GEZONDHEID geluid lichaamsbeweging luchtkwaliteit geluid 2 lichaamsbeweging 2 1 1 0 0 -1 -1 -2 -2

risico externe veiligheid

TOEGANKELIJKHEID aantal voetganger TOEGANKELIJKHEID en fietsgebruik congestie aantal voetganger autobereikbaarheid en fietsgebruik OV bereikbaarheid congestie parkeerdruk autobereikbaarheid OV bereikbaarheid parkeerdruk VITALITEIT M2 kantoren VITALITEIT werkgelegenheid bijdrage BRP M2 kantoren aantal winkels werkgelegenheid WOZ waarde bijdrage BRP per blok koopkracht aantal winkels per huishouden WOZ waarde per blok koopkracht per huishouden

ENERGIE

KLIMAAT & WATER

% hernieuwbare energie ENERGIE energieprestatie per woonblok energie % hernieuwbare

aanwezigheid van water KLIMAAT & WATER CO2-uitstoot hittebelasting aanwezigheid van water grondwater CO2-uitstoot economische hittebelastingschade door overstromingen grondwater bodemafdekking economische schade

energieprestatie per woonblok

NATUUR & GROEN biodiversiteit NATUUR &met GROEN verbinding ecologische netwerken biodiversiteit groene ruimte verbinding metper inwoner ecologische netwerken groene ruimte per inwoner

door overstromingen bodemafdekking

83 HOOFDSTUK 03 > INDICATOREN

PEOPLE

VEILIGHEID verkeer overstromingsrisico externe veiligheid

PLANET

LEEFOMGEVING demografische diversiteit goede woonomgeving zon in de woning / zichtbare lucht cultureel erfgoed aanwezigheid van voorzieningen GEZONDHEID luchtkwaliteit geluid lichaamsbeweging

KLIMAAT & WATER aanwezigheid van water CO2-uitstoot hittebelasting grondwater economische schade door overstromingen bodemafdekking NATUUR & GROEN biodiversiteit verbinding met ecologische netwerken groene ruimte per inwoner ENERGIE % hernieuwbare energie energieprestatie per woonblok

behulp van een Geografische Informatie Systeem (GIS).

Als eerste stap is een raamwerk ontwikkeld dat bestaat uit 35 indicatoren binnen acht thema’s. Deze thema’s zijn grotendeels gebaseerd op ervaringen van TNO met eerdere duurzaamheidsbeoordelingen op regionaal niveau, zoals de benchmark van de Provincie Utrecht voor de nieuwe Structuurvisie (Borsboom-van Beurden, 2011a) en de visualisatie van kansen voor meer duurzaamheid in opdracht van de Provincie Overijssel (Borsboom-van Beurden, 2011b). De thema’s in het Rotterdam Resilience Profile dekken de brede definitie van het begrip duurzaamheid, dus inclusief sociale en economische aspecten, evenals ecologische en milieuaspecten. De selectie van de 35 indicatoren is gebaseerd op de mate waarin ze iets zeggen over stedelijke verdichting en de beschikbaarheid van data. Vervolgens is een nulmeting van het Rotterdam Resilience Profile bepaald voor deze thema’s voor de binnenstad van Rotterdam. Daarna zijn de verdichtingsstrategieën ingevoerd in ‘Urban Strategy’ en GIS en zijn de waarden van de 35 indicatoren berekend voor het jaar 2030. Om de invloed van de voorgestelde verdichting vast te stellen zijn de uitkomsten kwalitatief geïnterpreteerd dor middel van visuele vergelijking en kwantitatief door de resultaten samen te vatten en extra berekeningen uit te voeren. Uiteindelijk zijn de waarden van de individuele indicatoren gecombineerd voor alle

PROFIT

TOEGANKELIJKHEID aantal voetganger en fietsgebruik congestie autobereikbaarheid OV bereikbaarheid parkeerdruk VITALITEIT M2 kantoren werkgelegenheid bijdrage BRP aantal winkels WOZ waarde per blok koopkracht per huishouden

onderscheiden thema’s. Het duurzaamheidsprofiel van de situatie na verdichting is afgebeeld in bijgaand diagram.

Verdichten + Vergroenen + Duurzaam = Duurzame Stad De algemene conclusie die getrokken kan worden uit het duurzaamheidprofiel is dat verdichtingsstrategieën kunnen bijdragen aan meer duurzaamheid. Voor veiligheid wordt geconcludeerd dat de verkeersveiligheid verbetert door relatief minder autogebruik en dat het overstromingsrisico gelijk blijft: de risico’s op overstroming nemen niet toe, maar het aantal potentiële slachtoffers is hoger.

Meer demografische diversiteit door de vestiging van gezinnen draagt bij aan een hogere tevredenheid met de leefomgeving. De problemen ten aanzien van gezondheid, luchtvervuiling en geluidshinder blijven bestaan. Er wordt verwacht dat de luchtkwaliteit enigszins zal verbeteren maar dat geluidsoverlast zal toenemen door grotere verkeersstromen. Echter, door verdichting worden meer mensen blootgesteld aan meer luchtvervuiling en geluidshinder.

Tegelijkertijd zullen betere mogelijkheden voor lichaamsbeweging voor volwassenen en kinderen, gecombineerd met relatief lager autogebruik, resulteren in meer gezonde levensjaren ondanks meer luchtvervuiling en geluidshinder.

90

BINNENROTTE, Laurenskwartier, FOTO Sander Lap

91 HOOFDSTUK 03 >

“OM EEN INTERESSANTE DIVERSITEIT TE KRIJGEN IN DE STRATEN EN WIJKEN VAN EEN STAD, MOET ER EEN VOLDOENDE GROTE CONCENTRATIE VAN MENSEN ZIJN, DIE DAAR, OM WELKE REDEN DAN OOK, ZIJN. DIT IS INCLUSIEF EEN HOGE CONCENTRATIE MENSEN DIE DAAR WONEN.” Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities, 1961

92 HOOFDSTUK 03 >

INDICATOR

03

GELUID

New Existing = 5,000

Geluidshinder neemt nauwelijks toe maar meer mensen worden er aan blootgesteld De gevolgen van de toename van verkeer zijn beperkt doordat gebouwen werken als een akoestisch scherm. Desondanks zal meer dan de helft van de nieuwe bewoners geluidswaarden ervaren die liggen boven de strengere toekomstige beleidsnorm, Na de realisatie van de verdichtingstrategieën zullen ongeveer NOISE 18.000 nieuwe bewoners meer dan 48 dB op de buitenmuren van hun huis ervaren. Dat komt

NOISE

= 5,000New

vooral door het toegenomen aantal auto’s. De grens Existing van 48 dB loopt vooruit op een nieuw, strenger, = 5,000 beleidsdoel in de toekomst: 55 dB is de huidige = 5,000 norm. Wanneer uitgegaan wordt van de wettelijke norm, zijn er slechts weinig huizen die hier niet aan voldoen. Zowel nu als na de verdichting komen geluidsniveaus boven 50 dB voornamelijk voor langs wegen.

De kaart laat het verschil in geluidsniveau in de binnenstad zien door de uitvoering van de verdichtingsstrategieën. Zoals ook geldt voor

48dB

48 dB drempel

Nieuwe inwoners Huidige bewoners

2012

= 5.000 48 dB drempel

48dB

Nieuwe inwoners Huidige bewoners

2012 2040

= 5.000

2040

Infographic: Increase of inhabitants above threshold of 48 dB after densification AANTAL BEWONERS BOVEN DREMPEL VAN 48 DB NA VERDICHTING

Infographic: Increase of inhabitants above threshold of 48 dB after densification

Infographic: possible improvement of noise situation with densification

MOGELIJKE VERBETERING VAN DE GELUIDSSITUATIE NA VERDICHTING

Infographic: possible improvement of noise situation with densification

Nieuwe gebouwen Bestaande gebouwen

Nieuwe gebouwen Bestaande gebouwen

93 HOOFDSTUK 03 >

NOISE

VERANDERING GELUIDSNIVEAU OP DE GEVEL WONINGEN, Change inVAN the noise level at the facade of dwellings,in measured in Decibel gemeten Decibel -15 -14 – -10 -9 – -5 -4 – 0 1–5 5 – 10

Change in the noise level at the facade of dwellings, measured in Decibel -15 -14 – -10 -9 – -5 NA VERDICHTING -4 – 0 1–5 5 – 10

congestie ziet men weinig veranderingen tussen de oude en de nieuwe situatie. Er zijn weinig plekken waar een toename van meer dan 5 dB zal plaatsvinden. Integendeel, er zijn veel plekken die een afname van geluidsbelasting laten zien door een relatief frequenter gebruik van openbaar vervoer, wandelen en fietsen voor verplaatsingen.

Hoewel verdichting op zich de geluidsniveaus in de binnenstad niet wezenlijk zal doen verslechteren, moeten toch maatregelen worden genomen om in de toekomst aan de normen tegemoet te kunnen komen, bijvoorbeeld door terugdringing van het autoverkeer of door collectieve parkeerfaciliteiten te creëren.

“ALS WE NIET AAN DE VOLGENDE GENERATIES DENKEN, ZULLEN ZE ONS NOOIT VERGETEN.” Henrik Tikkanen, Kulosaarentie, 1976

94 HOOFDSTUK 03 >

INDICATOR

04

WERKGELEGENHEID Verdichting leidt tot meer werkgelegenheid in de dienstensector Een dichtere binnenstad leidt tot een hogere vraag naar diensten zoals winkels, restaurants, kappers en financiële- en administratieve diensten ter ondersteuning van die bedrijven.

De werkgelegenheid en de toegevoegde waarde per vierkante meter zullen daarom toenemen EMPLOYMENT door stedelijke verdichting0en de toename van2.000 het aantal binnenstadsbewoners. De kaarten geven

een beeld van de huidige werkgelegenheid in de dienstensector in de binnenstad van Rotterdam per postcodegebied en van de extra werkgelegenheid in die sector die zal worden gegenereerd door verdichting. Omdat het hier banen in de dienstensector betreft, zal de arbeidsproductiviteit en daarmee de toegevoegde waarde per werknemer per jaar niet significant toenemen. Deze zijn afhankelijk van andere factoren die Totaal echter niet in aantal banen 4.000 6.000 deze berekeningen mee zijn genomen.

Retail

EMPLOYMENT

Horeca

Financiële dienstverlening

0

2.000

4.000

6.000

Verzekeringen en pensioenen Retail Beleggingen en transacties Horeca ICT Financiële dienstverlening Onderzoek Verzekeringen en pensioenen Commerciële dienstverlening Beleggingen en transacties Sectoren ICT Onderzoek Commerciële dienstverlening

Infographic: TotalSectoren of 30.000 jobs per sector after densification TOTAAL VAN 30.000 BANEN IN DE DIENSTENSECTOR UITGESPLITST NAAR TYPE

Infographic: Total of 30.000 jobs per sector after densification

Nieuw Bestaand = 5.000 TOENAME VAN 4.500 BANEN IN DE DIENSTENSECTOR NA VERDICHTING

= 5.000 Nieuw

Infographic: Increase of 4.500 jobs after densification

Bestaand = 5.000 = 5.000

Totaal aantal banen

Number of jobs

95 HOOFDSTUK 03 >

4.000 – 6.000 6.000 – 10.000

ADDED VALUE

> 10.000

ADDED VALUE

HUIDIG AANTAL BANEN IN DE of DIENSTENSECTOR Number jobs 4.000 – 6.000 6.000 – 10.000

8.692

9.355

9.3

9.355 30.389

26.010

30.389

26.010

4.969 4.969

> 10.000

32.437

13.554

27.193

13.554

5.455 8.692

9.31

8.692

9.31

Number of jobs 4.000 – 6.000 Number of jobs 6.000 – 10.000

5.45513.827

– 6.000 >4.000 10.000 6.000 – 10.000

32.437

27.193

> 10.000

VOOR VERDICHTING

TOEKOMSTIG AANTAL BANEN IN DE DIENSTENSECTOR (gecorrigeerd Extra number of jobs voor due to densification, andere corrected factoren) for any other factors 4.000 – 6.000 6.000 – 10.000

27.193 5.455

9.8

32.437 9.134 13.827 32.437

27.193

5.455

10.000 – 25.000 > 25.000

13.827 Extra number of jobs due to densification, corrected for any other factors

13.827

9.8

9.134

4.000 – 6.000 6.000 – 10.000 10.000 – 25.000

9.134

> 25.000

9.134

Extra number of jobs due to densification, corrected for any other factors Extra number jobs due to densification, 4.000 of – 6.000 corrected for any other factors 6.000 – 10.000 4.000 –– 6.000 10.000 25.000 – 10.000 >6.000 25.000 10.000 – 25.000 > 25.000

NA VERDICHTING

9.847 9.847

96 HOOFDSTUK 03 >

INDICATOR

05

CONGESTIE Congestie neemt relatief weinig toe omdat ze vooral wordt veroorzaakt door forensen en bezoekers van buiten de stad Nieuwe bewoners van de binnenstad zullen een auto willen gebruiken. Er is hier vanuit gegaan dat elke persoon één reis heen en terug vanuit huis per dag maakt. Desondanks heeft de toename van het aantal autobewegingen als gevolg hiervan slechts weinig effect op congestie.

Congestie is hier uitgedrukt als de verhouding tussen de beschikbaarheid en het gebruik van wegen (intensiteit/capaciteit (I/C)-ratio) gedurende de spits.

verkeer in de agglomeratie Rotterdam is veel sterker dan die van het extra autoverkeer van nieuwe binnenstadsbewoners. Bovendien zullen deze bewoners meer gebruik maken van openbaar vervoer of gaan lopen of fietsen omdat er beperkte parkeervoorzieningen zijn en omdat de kwaliteit van het openbaar vervoer in de binnenstad hoog is.

De kaart laat het verschil in congestie per wegsegment zien door uitvoering van de verdichtingstrategieën. Naast de aanname van één reis heen en terug, is er ook van uitgegaan dat ieder huishouden één auto bezit. Tegelijkertijd is er ongeveer een halve parkeerplaats per huishouden beschikbaar.

Het blijkt dat congestie maar beperkt toeneemt met verdichting. De invloed van het regionale

CONGESTION

Nieuw Bestaand = 5.000 = 5.000

TOENAME VAN 10.000 AUTO’S NA VERDICHTING

Infographic: Increase of 10.000 number of cars after densification

CONGESTION

97 HOOFDSTUK 03 >

VERANDERING IN DE VERHOUDING TUSSEN INTENSITEIT Increase (deterioration) of ratio between intensity and capacityVAN of roads EN CAPACITEIT WEGEN Lichte toename

Aanzienlijke toename

NA VERDICHTING

Increase (deterioration) of ratio between intensity and capacity of roads Lichte toename

Aanzienlijke toename

“CONGESTIE IS ONZE VRIEND, HET IS DE ENIGE MANIER OM DE AUTO TE LATEN BLIJVEN FUNCTIONEREN.”

wethouder Vancouver Gordon Price, 2010

110 HOOFDSTUK 03 >

“ROTTERDAM BESCHIKT OVER PRACHTIGE KRALEN, NU NOG EEN MOOIE KETTING OM ZE AAN ELKAAR TE RIJGEN. WE MOETEN DE LEESBAARHEID VAN DE STAD VERBETEREN!” Bianca Seekles (ERA Contour en initiatiefnemer N = 1), foto gemeente Rotterdam

111 HOOFDSTUK 03 >

“ER IS VEEL GEÏNVESTEERD IN DE KWALITEIT VAN DE STAD. LAAT DAT ZIEN! HET MAAKT NIEUWE INVESTERINGEN LOS.” Léon Heddes (Amvest en initiatiefnemer N = 1), foto gemeente Rotterdam