ROTTERDAMMERS MAKEN STAD VERDICHTEN + VERGROENEN =
DUURZAME STAD
5
INHOUD
>
06
INLEIDING
ROTTERDAMMERS MAKEN STAD
ZEVEN
10 HOOFDSTUK 1
VERDICHTINGSSTRATEGIEﾃ起 10
42 HOOFDSTUK 2
ZEVEN
> GRONDGEBONDEN > WATERGEBONDEN > HOOGBOUW
46 50 > PLEINEN 54 > PARKEN 58 > SPEELPLEKKEN 62 > GROENE DAKEN & GEVELS 66 > GLAMOROUS GREEN 70
24
> TRANSFORMEREN
42 GROENSTRATEGIEﾃ起
> LUCHTGEBONDEN > INBREIEN
WONINGEN 18 WONINGEN 20
26 WONINGEN 30
32
> KLUSWONINGEN
36
> BOULEVARDS > KADES
80 HOOFDSTUK 3
DUURZAAMHEIDSPROFIEL > LICHAAMSBEWEGING > VOORZIENINGEN > GELUID
86
88
92
> WERKGELEGENHEID
94 96 > MARKTWAARDE VAN HUIZEN 100 > HITTEONTWIKKELING 102 > ENERGIEVERBRUIK 104 > STEDELIJK GROEN 108 > CONGESTIE
112 HOOFDSTUK 4
RUIMTE VOOR 112 ONTWIKKELING COLOFON 118
REFERENTIES 116
80
ROTTERDAMMERS MAKEN STAD VERDICHTEN + VERGROENEN =
DUURZAME STAD WATERGEBONDEN WONINGEN
TRANSFORMEREN
LUCHTGEBONDEN WONINGEN
GRONDGEBONDEN WONINGEN
HOOGBOUW
INBREIEN
KLUSWONINGEN
2
VOORWOORD
>
VOORWOORD HAMIT KARAKUS, Wethouder Wonen, Ruimtelijke Ordening, Vastgoed en Stedelijke Economie ALEXANDRA VAN HUFFELEN, Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte
Als wereldhavenstad in een dynamische delta is Rotterdam gewend grote uitdagingen aan te gaan. Al eeuwenlang weet de stad zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Dit heeft bijzondere stedelijke innovaties metzich mee gebracht. Denk aan het Waterplan Rose dat waterkwaliteitsverbetering wist te koppelen aan het maken van een aantrekkelijk groen woonmilieu met singels. De bijzondere architectuur van het Groothandelsgebouw als eerste multifunctionele bedrijvengebouw. Denk ook aan waterpleinen en ondergrondse waterberging voor klimaatadaptatie en de succesvolle kluswoningen waarin bewoners hun eigen droomhuis kunnen realiseren. Het vermogen om van een probleem een kans te maken, is de kracht van Rotterdam. De laatste jaren is ’het maken van de stad’ in een ander daglicht komen te staan. Door de crisis is de teloorgang van het blauwdruk- en top down planningsdenken naar voren gekomen. Daarnaast vraagt het schaarser worden van fossiele energie en andere grondstoffen steeds meer om het creëren van duurzame steden, die een hoge kwaliteit van leven bieden. Steden die veerkrachtig zijn ten aanzien van klimaatverandering en energievoorziening. Steden die ruimte bieden aan nieuwe verdienmodellen en economische activiteiten. Hoe nu deze gigantische opgave aan te pakken?
Veel van deze vragen komen samen in de verdichting- en vergroeningsopgave van de Rotterdamse Binnenstad. Wat zou een nieuwe strategie kunnen zijn om 30.000 bewoners extra te kunnen opnemen? En, leidt dit ook tot een kwalitatief nog betere en dus duurzame stad? De 5e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, creëert een platform om dit te onderzoeken en om met bewoners en ondernemers te verbeelden hoe een attractieve duurzame binnenstad eruit zou kunnen zien. Maar ook om wetenschappelijk te toetsen of deze visie oplevert wat ervan verwacht wordt. Dit ontwerpend onderzoek laat zien dat verdichting en vergroening een nog aantrekkelijkere, duurzame binnenstad kunnen opleveren. Het tracht de energie in de stad te bundelen en creëert een voedingsbodem voor initiatieven, waar kansen en initiatiefnemers gekoppeld worden. Deze mogelijke toekomst is gebaseerd op al gerealiseerde projecten en strategieën waarbij Rotterdammers stad maken en waar Rotterdam ‘the place to be is ’. De toekomst is al in volle gang en u bent van harte uitgenodigd mee te doen.
4
INHOUD
>
SKYLINE ROTTERDAM, FOTO Gemeente Rotterdam
6
INLEIDING
>
ROTTERDAMMERS MAKEN STAD “IN SUCCESVOLLE STEDEN DRAAIT ALLES OM MENSEN DIE ELKAAR UITDAGEN, MET ELKAAR WEDIJVEREN EN ELKAAR STIMULEREN ZODAT INNOVATIES TOT ONTWIKKELING KOMEN.” Jane Jacobs, Economy of Cities, 1973
Stedelijke regio’s vormen de motor van onze economie. Binnensteden spelen daarin een hoofdrol. De potentie van de Rotterdamse binnenstad is nog niet volledig benut. Dit heeft voornamelijk te maken met het relatief geringe aantal binnenstadbewoners. Wie de geschiedenis van Rotterdam kent, begrijpt dat. In de grote steden van Nederland woont zo’n tien procent van de stedelijke bevolking in de binnenstad (Engelsdorp-Gastelaars, 1988). In Rotterdam is dit, ondanks de stijgende lijn, iets meer dan vijf procent. Dat is de reden waarom de gemeente het verdichten van de binnenstad zo belangrijk vindt. Onderzoek (Marlet, 2009) laat zien dat het gaat om de synergie tussen ondernemende bewoners en werkgelegenheid, cultuur en bijvoorbeeld hoogwaardige horeca. Deze bewoners wonen bij uitstek in binnensteden. En dus betekent meer bewoners in de binnenstad ook meer synergie. Een overtuigende binnenstad is volgens Marlet (2009) ook maatgevend voor de veerkracht van de stad als geheel.
7
INLEIDING
INLEIDING
Binnenstad maken Op 17 mei 2011 werd het startsignaal gegeven voor een onderzoek naar verdere verdichtingsmogelijkheden van de Rotterdamse binnenstad. De Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2012 en het Europese Interreg IVB project MUSIC waren de aanleiding hiervoor. MUSIC gaat over de transitie naar een duurzame stad en wordt geleid door de gemeente Rotterdam. De Biënnale stelt de centrale vraag: hoe maken we stad? Die vraag kwam op een moment dat de financiële crisis niet meer als tijdelijk werd gezien, maar als de start van een nieuw tijdperk waarin steden, zowel economisch als op het gebied van een duurzame samenleving, de toekomst gaan bepalen. De tijd besteed aan dit onderzoek was dan ook een moment van reflectie op de vraag in hoeverre de gemeente anticipeert op de nieuwe situatie. De toekomst van de binnenstad speelt daarin een belangrijke rol. In dit kader zijn al maatregelen genomen om ambitieuze grote woningbouwprojecten te stimuleren, terwijl ondertussen ook op kleine schaal is geëxperimenteerd met bijvoorbeeld kluswoningen. De betrokken specialisten zijn het erover eens dat de bewoner centraal komt te staan. Ook wordt onderstreept dat mensen die in de binnenstad willen wonen niet alleen ondernemende mensen zijn, maar ook vaak ondernemers zijn. Verder komt naar voren dat het belangrijk is om aantrekkelijke condities te creëren voor gezinnen.
Ook al maken deze na verdichting maar 20% van het totale aantal inwoners uit. Wat wil de consument? Het antwoord is grondgebonden woningen. Maar deze vraag kent ook een Steve Jobs-achtige tegenvraag. Hoe kunnen consumenten weten wat ze willen als ze niet weten wat er allemaal mogelijk is. Verschillende architectenbureaus hielden daarom een presentatie waaruit bleek dat er naast hoogbouw zes alternatieve strategieën te onderscheiden waren. De grote vraag was dan ook volgens Larry Beasley, voormalig Directeur Stedelijke Planning in Vancouver en betrokken bij de startbijeenkomst op 17 mei 2011, of deze ‘bottom-up-initiatieven’ naast enthousiasme ook een robuuste bijdrage zouden kunnen leveren aan de gewenste aantrekkelijkheid van de binnenstad. Daarmee was voor Rotterdam het eerste ontwerpend onderzoek gedefinieerd. Al snel rees de vraag of het dan niet een heel ‘stenige’ stad zou worden. Hiermee kwam gelijk de tweede onderzoeksvraag op tafel. Welke groenstrategieën zijn er om Rotterdam een (nog) groenere stad te laten worden?
De onderzoekshypothese is dat bij voldoende dichtheid in een aangename groene ambiance de kwaliteit van leven verbetert en ook een meer duurzame binnenstad oplevert.
>
14 HOOFDSTUK 01 >
AFNAME HITTESTRESS
ZEVEN VERDICHTINGSSTRATEGIEËN
De toename van hittestress door bouwmassa toe te voegen wordt gecompenseerd met meer schaduweffecten als gevolg van de toename van hoogbouw en stedelijk groen.
DIVERSITEIT AAN WONINGTYPOLOGIEËN
GELUID
Nieuwe ontwikkelingen kunnen verbeteringen aan de gevels van de bestaande woningvoorraad meenemen om aan de nieuwe norm van 48 dB te voldoen.
PRIVÉ EN GEZAMENLIJKE TUINEN
GEZAMENLIJKE PARKEERVOORZIENINGEN & AUTOVRIJE ZONES
ENERGIEGEBRUIK
Een verdubbeling van het aantal woningen zal het totale energieverbruik per woning verminderen. De stad is compacter en warmte-uitwisseling en cascadering zijn mogelijk tussen bestaande en nieuwe energie neutrale woningen.
40 70
30
90
PRIVACY & TOEGANG Slim op maat gemaakt inbreien levert individuele toegang vanaf de straat en een eigen buitenruimte georiënteerd op de zon.
WATERPLEIN
Regenwater opvangen tijdens hevige regenbuien vermindert de druk op het riool. Het water komt na de regenbui weer langzaam vrij.
SLIMME EN BIOKLIMATISCHE VERDICHTING, Doepel Strijkers, 2012
15 HOOFDSTUK 01 >
ZONNERECHTEN
Nieuwe woningen optimaal georiënteerd op de zon met woon-en buitenruimtes gericht op het zuiden en westen waar mogelijk.
WIND
Het toevoegen van volume afgestemd op de heersende windrichtingen en stedelijke groen kan de natuurlijke koeling van het stedelijk weefsel verbeteren.
HOGERE DICHTHEDEN IN DE BUURT VAN OPENBAAR VERVOER
STADSLANDBOUW
MEER EN AANTREKKELIJKERE OPENBARE GROENE RUIMTE
AANTREKKELIJKE VOETGANGERS- EN FIETSROUTES
DAGLICHT TOETREDING & FLEXIBELE PLINTEN Hogere plafonds op de lagere niveaus van de nieuwe gebouwen zorgen voor meer daglichttoetreding en een flexibele plint. Nieuwe toevoegingen houden rekening met bestaande daglichttoetreding van de bestaande gebouwen.
TOEGENOMEN VRIJETIJDSVOORZIENINGEN EN WERKGELEGENHEID CONTINUÏTEIT EN IDENTITEIT
UITZICHT
Nieuwe toevoegingen houden rekening met bestaande uitzichten. 20%
80˚
02
VERDICHTEN + VERGROENEN =
20 HOOFDSTUK 01 >
ground based
VERDICHTINGSSTRATEGIE
waterdwelling
DUURZAME STAD WATERGEBONDEN WONINGEN
WATERGEBONDEN WONINGEN POTENTIEELKAART, 2040
TRANSFORMEREN
INBREIEN
TOTAL in 2040
HOOGBOUW
LUCHTGEBONDEN WONINGEN
De Rijnhaven en het gebied tussen de Oude Haven en Boompjes vormen vanzelfsprekende, potentiĂŤle locaties voor watergebonden woningen. Wonen aan een grootse landschappelijke structuur maakt een nieuwe beleving van rivier en oude havens mogelijk. Ongehinderd door kadastrale kavels en al bestaande rooilijnen is een veelheid aan verschillende woningtypen mogelijk. Kadeblokken op de grens tussen stad en water, steiger- en paalwoningen en drijvende woningen maken optimaal gebruik van deze dynamische omgeving.
GRONDGEBONDEN WONINGEN
CS-KWARTIER 0
CS-KWARTIER 0
OUDE WESTEN 210
OUDE WESTEN 0
KLUSWONINGEN LIJNBAANKWARTIER 60
LIJNBAANKWARTIER 0
LAURENSKWARTIER 1.110
LAURENSKWARTIER 10
HOBOKEN 600
HOBOKEN 0
COOL 50
COOL
WATERSTAD 110
WATERSTAD 120
NIEUWE WERK 500
NIEUWE WERK 0
KOP VAN ZUID 260
KOP VAN ZUID 310
2.900
0
440 NIEUWE 440 WONINGEN
De locaties van deze woongebieden voldoen aan de criteria van de externe veiligheidszones, waterdiepte, getijden en vaarroutes. Afgelegen van de drukte van verkeer, profiteren de woongebieden van de nabijheid van hoogwaardige stedelijke voorzieningen. De woningen worden ontsloten op maaiveldniveau, vlak boven de waterspiegel. Een drijvende infrastructuur verbindt de waterwoningen met de bestaande stad.
11
21
DRIJVENDE PAVILJOENS, Kop van Zuid, Public Domain Architecten, FOTO gemeente Rotterdam
PAALWONINGEN, Nesselande, Attica Architecten, FOTO Attica Architecten
>
ground based
VERDICHTINGSSTRATEGIE
high rise
TRANSFORMEREN POTENTIEELKAART, 2012 (Mede op basis van studie door Zandbelt & van der Berg, 2011)
transformation
04 waterdwelling
26 HOOFDSTUK 01 >
DUURZAME ST
TRANSFORMEREN
CS-KWARTIER 0
CS-KWARTIER 0
CS-KWARTIER 1.870
OUDE WESTEN 210
OUDE WESTEN 0
OUDE WESTEN 200
OUDE WESTEN 170
LIJNBAANKWARTIER 60
LIJNBAANKWARTIER 0
LIJNBAANKWARTIER 1.580
LIJNBAANKWARTIER 830
LAURENSKWARTIER 1.110
LAURENSKWARTIER 10
LAURENSKWARTIER 1.870
LAURENSKWARTIER 610
HOBOKEN 600
HOBOKEN 0
HOBOKEN 260
HOBOKEN 130
COOL 50
COOL
COOL 90
COOL 290
WATERSTAD 110
WATERSTAD 120
WATERSTAD 1.690
WATERSTAD 1.280
NIEUWE WERK 500
NIEUWE WERK 0
NIEUWE WERK 740
NIEUWE WERK 290
KOP VAN ZUID 260
KOP VAN ZUID 310
KOP VAN ZUID 2.750
KOP VAN ZUID 0
2.900
0
440
11.050
De huidige leegstand van kantoren in de binnenstad is in kaart gebracht door Bureau Zandbelt&van der Berg. Verspreid over de stad, maar geconcentreerd in de wederopbouw kantoorwijken, staat een zee aan vierkante meters kortdurend, maar vaker langdurig leeg. Minder gevoelig voor de economische conjunctuurbewegingen vormen een mix van woningen en kantoren een stabielere ruggengraat voor een aantrekkelijke binnenstad. Gelegen op de, vanuit economisch oogpunt, meest aantrekkelijk plekken in de stad, voorzien van ruime parkeergelegenheden, bieden deze panden optimale kansen voor een hoogwaardig woonmilieu. De schaal en constructietypologieën
HOOGBOUW
CS-KWARTIER 90
3.690 NIEUWE WONINGEN 3.690
van kantoorpanden lenen zich voor het realiseren van aantrekkelijke vide-woningen en ruime, flexibele woningen met inpandige collectieve ruimten. Ontsluiting vindt plaats via bestaande trappenhuizen die rechtstreeks aansluiten op de levendige stedelijke omgeving. De overmaat aan parkeer-gelegenheid en dakruimte maken groene terras- en binnentuinen mogelijk. Een Rotterdams voorbeeld is Parksite, de door Doepel Strijkers in samenwerking met Lex Architects getransformeerde ambulancegarage. Deze luxueuze stadswoning met privépark biedt het gezin suburbane ruimtelijkheid in het hart van de stad.
LUCHTGEB
INBREIEN
1
27
VOPAK, Nieuwe Werk, Ector Hoogstad Architecten, FOTO gemeente Rotterdam
PARKSITE, Provenierswijk, Doepel Strijkers i.s.m. Lex Achitecten, FOTO Maarten Laupman
>
28
“KINDEREN MOETEN NAAR BUITEN KUNNEN OM TE SPELEN. OOK IN DE BINNENSTAD.” Roger Tan (bewoner), foto gemeente Rotterdam
29 HOOFDSTUK 01 >
“OP ZELFKENNIS KUN JE EEN STAD BOUWEN.” Henk Hartzema (Studio Hartzema), foto gemeente Rotterdam
05
VERDICHTINGSSTRATEGIE TRANSFORMEREN
transformation
waterdwelling
30 HOOFDSTUK 01 >
WATERGEBONDEN
LUCHTGEBONDEN WONINGEN
HOOGBOUW
skyborn
POTENTIEELKAART, 2040
high rise
LUCHTGEBONDEN WONINGEN CS-KWARTIER 1.870
OUDE WESTEN 0
OUDE WESTEN 200
OUDE WESTEN 170
OUDE WESTEN 440
LIJNBAANKWARTIER 0
LIJNBAANKWARTIER 1.580
LIJNBAANKWARTIER 830
LIJNBAANKWARTIER 180
LAURENSKWARTIER 10
LAURENSKWARTIER 1.870
LAURENSKWARTIER 610
LAURENSKWARTIER 470
HOBOKEN 0
HOBOKEN 260
HOBOKEN 130
HOBOKEN 10
COOL
COOL 90
COOL 290
COOL 30
WATERSTAD 120
WATERSTAD 1.690
WATERSTAD 1.280
WATERSTAD 370
NIEUWE WERK 0
NIEUWE WERK 740
NIEUWE WERK 290
NIEUWE WERK 20
KOP VAN ZUID 310
KOP VAN ZUID 2.750
KOP VAN ZUID 0
KOP VAN ZUID 0
440
11.050 Bestaande gebouwen waarvan de draagconstructie het toelaat zijn geschikt voor verdichten door optoppen. Dit wordt overwegend toegepast op huizen gebouwd na 1950 met een beton- of staalconstructie en platte daken. Woningen geschikt voor deze vorm van verdichting zijn veelal in eigendom van corporaties en beleggers wat ontwikkeling vanuit de markt eenvoudiger maakt dan in het geval van particulier woningbezit. Een luchtgebonden verdichtingsstrategie benut de nabijheid van stedelijke voorzieningen en groen optimaal. Omdat nieuwe woningen zich moeten aanpassen aan de bestaande onderbouw, kenmerkt deze strategie zich door veel verschillende typen;
CS-KWARTIER 90
INBREIEN
CS-KWARTIER 0
0
GRONDGEBONDEN
3.690
CS-KWARTIER 0
1.5201.520 NIEUWE WONINGEN
van dakdorpen met een collectief karakter, individuele penthouses, tot bouwblok-opbouwblokconstructies. Gemeenschappelijke groene buitenruimte kan gerealiseerd worden op dakniveau aangevuld door privé buitenruimte in de vorm van grote balkons of patio’s. Archipel Architects zijn bekend om hun luchtgebonden woningen in Den Haag en ontwerpvoorstellen voor de Wijnhaven. Huis Didden in hartje Rotterdam, ontworpen door MVRDV, vormt een sprekend voorbeeld van de kleinschalige toevoeging van woonoppervlakte aan de stad. Deze luchtgebonden toevoeging combineert riante buitenruimte met de nabijheid van stedelijkheid.
KLUSWONINGEN
31 HOOFDSTUK 01 >
FOTO ????
DIDDEN VILLAGE, Middelland, MVRDV, FOTO’S Rob ‘t Hart
LUCHTGEBONDEN WONINGEN
GRONDGEBONDEN WONINGEN
transformation
VERDICHTINGSSTRATEGIE
POTENTIEELKAART, 2012
INBREIEN
KLUSWONINGEN
infill
HOOGBOUW
skyborn
KLUSWONINGEN
do it yourself
07
TRANSFORMEREN 36 HOOFDSTUK 01 >
CS-KWARTIER 90
CS-KWARTIER 0
CS-KWARTIER 0
CS-KWARTIER 0
OUDE WESTEN 170
OUDE WESTEN 440
OUDE WESTEN 100
OUDE WESTEN 110
LIJNBAANKWARTIER 830
LIJNBAANKWARTIER 180
LIJNBAANKWARTIER 120
LIJNBAANKWARTIER 0
LAURENSKWARTIER 610
LAURENSKWARTIER 470
LAURENSKWARTIER 120
LAURENSKWARTIER 0
HOBOKEN 130
HOBOKEN 10
HOBOKEN 0
HOBOKEN 0
COOL 290
COOL 30
COOL 30
COOL 0
WATERSTAD 1.280
WATERSTAD 370
WATERSTAD 150
WATERSTAD 0
NIEUWE WERK 290
NIEUWE WERK 20
NIEUWE WERK 20
NIEUWE WERK 0
KOP VAN ZUID 0
KOP VAN ZUID 0
KOP VAN ZUID 0
KOP VAN ZUID 0
3.690
1.520 Met hun karakteristieke gevels valt de negentiende-eeuwse woningvoorraad in de smaak bij een grote groep huizenkopers. Vaak in slechte technische staat en te klein om te voldoen aan de hedendaagse woonvraag, kan deze bestaande typologie aangepast worden om aan te sluiten bij de levensstijl van jonge ambitieuze starters en gezinnen. Het gaat in dit geval niet om het verdichten in vierkante meters, maar om het geschikt maken van woonblokken voor meerdere bewoners per woning. Woningbouwcoรถperaties en ontwikkelaars dragen zorg voor een stabiele en waterdichte constructieve schil. De nieuwe huiseigenaren zijn
540
110 NIEUWE 110 WONINGEN
verantwoordelijk voor het interieur dat aansluit bij hun individuele lifestyle. Omdat deze woningen oorspronkelijk grondgebonden waren, zijn ze altijd gelegen in de nabijheid van voorzieningen zoals scholen en speeltuinen, wederom een meerwaarde voor jonge gezinnen. In het Wallisblok in Spangen is de binnenplaats ontworpen als een collectieve tuin, compleet met een meer private zone aan de randen voor de individuele woningen. De door Hulshof Architecten ontworpen binnengevels weerspiegelen het collectieve karakter van dit project.
37 HOOFDSTUK 01 >
WALLISBLOCK, Spangen, Hulshof Architecten, FOTO’S Jeroen Musch
38 HOOFDSTUK 01 > TOTAAL POTENTIEEL, 2040
LUCHTGEBONDEN WONINGEN
INBREIEN
KLUSWONINGEN
0
0
1.870
90
0
0
0
OUDE WESTEN
210
0
200
170
440
100
110
60
0
1.580
830
180
120
0
1.110
10
1.870
610
470
120
0
600
0
260
130
10
0
0
50
0
90
290
30
30
0
WATERSTAD
110
120
1.690
1.280
370
150
0
NIEUWE WERK
500
0
740
290
20
20
0
KOP VAN ZUID
260
310
2.750
0
0
0
0
2.900
440
11.050
3.690
1.520
540
110
LIJNBAANKWARTIER
LAURENSKWARTIER
HOBOKEN
COOL
TOTAAL IN 2040
TOTAAL POTENTIEEL NIEUWE HUIZEN
20.250
OVERZICHT VAN POTENTIﾃ記E NIEUWE WONINGEN PER WIJK, 2040
TRANSFORMEREN
WATERGEBONDEN WONINGEN
CS-KWARTIER
HOOGBOUW
GRONDGEBONDEN WONINGEN
39 HOOFDSTUK 01 >
40 HOOFDSTUK 01 > OVERZICHT VAN POTENTIﾃ記E NIEUWE WONINGEN EN STEDELIJK GROEN IN DE BINNENSTAD, 2040
41 HOOFDSTUK 01 >
42 HOOFDSTUK 02 >
ZEVEN GROENSTRATEGIEËN HOOFDSTUK 2
Levendig en aantrekkelijk: dit zijn de sleutelwoorden om prettig te kunnen wonen, werken en recreëren in de binnenstad. Rotterdam wil de komende jaren meer inwoners en bezoekers krijgen in het centrum. Dat lukt alleen als het leefklimaat prettig is en meegroeit met de stad. De openbare ruimte speelt hierin een belangrijke rol. Uit onderzoek blijkt dat een aantrekkelijke openbare ruimte, waarvan groen het essentiële onderdeel is, een belangrijke voorwaarde is voor stedelijk leven in de dagelijkse woon- en werkomgeving en in vrijetijdsbestedingen. Hoe aantrekkelijker die openbare ruimte is, des te meer mensen deze willen gebruiken en hoe langer zij er verblijven. Rotterdam gaat deze uitdaging graag aan. In de komende jaren zullen er in de binnenstad vijfduizend bomen en 150 voetbalvelden groen bij komen.
Vergroenen als uitdaging De gemeente Rotterdam heeft in 2008 onderzoeken laten uitvoeren naar het gebruik, de beleving en het functioneren van het groen in en om Rotterdam. Hieruit is gebleken dat er in de stad behoefte is aan meer groen, meer variatie in het groen en een hogere kwaliteit van groeninrichting en -beheer. Dat betekent dus dat er met de komst van extra woningen ook een inhaalslag moet worden gemaakt op het gebied van stedelijk groen. Om de nieuwe aanwas van bewoners te verwelkomen is meer en beter groen nodig. Een aantrekkelijke groenstructuur in de binnenstad is een voorwaarde voor de populariteit van wonen in de binnenstad. De bestaande groene kwaliteiten moeten worden uitgebreid en aangevuld met nieuwe kwaliteiten. De stad is
hier druk mee bezig en de resultaten beginnen al zichtbaar te worden. De aanpak is te omschrijven aan de hand van zeven groenstrategieën. Met de inzet hiervan worden kansen gecreëerd en benut. Daarmee is de Rotterdamse binnenstad klaar om mee te groeien in kwantiteit en kwaliteit. De binnenstad heeft een potentieel voor 60.000 inwoners in 2040. Dit betekent dus een verdubbeling van het huidige aantal inwoners. Het streven is om kwalitatief hoogwaardig groen te ontwikkelen en per inwoner zo veel mogelijk dezelfde hoeveelheid groen te houden als nu het geval is. Daarom zal het areaal openbaar groen flink moeten groeien. Het gaat echter niet alleen om de aantallen m2 groen per inwoner maar ook om een goede beleving van het groen. Daarvoor is
Infographic: Additional Green spaces 2040
43 HOOFDSTUK 02 >
EXTRA GROEN 2040, 150 VOETBALVELDEN GROEN + 5.000 BOMEN
=6
150 football pitches greenery+ 5.000 trees
een goede verdeling van het groen noodzakelijk, met meer differentiatie in beeld en gebruik en een kwalitatief hoogwaardiger inrichting. Met deze inhaalslag is Rotterdam al begonnen. In de afgelopen twintig jaar zijn een paar grote stappen gezet richting een hogere kwaliteit van de openbare ruimte in de binnenstad. Aan het eind van de vorige eeuw zijn een aantal ambitieuze herinrichtingprojecten gerealiseerd zoals het Schouwburgplein, de Culturele As, het 150 Skatepark Westblaak, football pitches greeneryhet Museumpark en het Koninginnehoofd. Deze pleksgewijze benadering is deze eeuw aangevuld door een centrumbrede aanpak. In 2008 is de Visie Openbare Ruimte Binnenstad vastgesteld. Daarin wordt ingezet op een verbonden stad, waarin plekken via aantrekkelijke routes op elkaar worden aangesloten. Met het versterken van de relaties tussen plekken wordt ervoor gezorgd dat de stedelijker wordende omgeving niet alleen plaatselijk een intensivering van de openbare ruimte oplevert. Naast deze Visie is voor de inrichting van de buitenruimte de Rotterdamse Stijl ontwikkeld. Belangrijke principes daarvan zijn het gebruik van kwalitatief hoogwaardige inrichtingselementen (bestrating, meubilair, groen), het toepassen van meer groen en een goede balans tussen de verschillende gebruiksvormen van de buitenruimte (verblijf, spelen, verkeer) met als voorbeeld het
= 10
Terrassenbeleid met het doel de buitenruimte tot een aantrekkelijker verblijfsgebied te maken. Het is niet bij beleid en het maken van plannen gebleven. Vooral de laatste drie jaar is ook de uitvoering enthousiast ter hand genomen. Er is stevig geĂŻnvesteerd en op het Binnenwegplein, de Lijnbaan, de Westerkade en het Leuvehoofd is de Rotterdamse Stijl gerealiseerd, wat door bewoners en bezoekers van de binnenstad positief is ontvangen. De bovengenoemde = 10 principes zijn goed te herkennen in de gekozen materialen en het toepassen van meer groen. De gewenste vergroening is ook gerealiseerd door het uitbreiden van het aantal bomen verspreid door de binnenstad. Op diverse plekken is het bomenbestand aangevuld of verbeterd. Voorbeelden hiervan zijn de randen van het Schouwburgplein en de vernieuwde Kruiskade. Het gaat hierbij overigens ook om een kwalitatieve verbetering, omdat grotere bomen zijn aangeplant dan gebruikelijk is. De groenstrategieĂŤn zijn ontwikkeld om op duurzame wijze de binnenstad te vergroenen en daarmee de leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van de binnenstad te verbeteren. Rotterdam bouwt door op bestaande kwaliteiten en kijkt vooruit naar de verdere verdichting. Door te blijven investeren in een goede, groene buitenruimte ontstaat ook een meerwaarde voor (toekomstig) vastgoed. Hierdoor zullen private partijen
boulevards
PLEINEN
GROENSTRATEGIE
GROENE DAKEN & GEVELS
SPEELPLEKKEN
POTENTIEELKAART, 2040
green roofs
playgrounds
54 HOOFDSTUK 02 >
BOULEVARDS
PLEINEN
squares
03 PARKEN
KADES
CS-KWARTIER 10.400
CS-KWARTIER 2.570
CS-KWARTIER 39.500
CS-KWARTIER 34.900
OUDE WESTEN 13.600
OUDE WESTEN 0
OUDE WESTEN 172.600
OUDE WESTEN 0
LIJNBAANKWARTIER 7.700
LIJNBAANKWARTIER 4.500
LIJNBAANKWARTIER 119.300
LIJNBAANKWARTIER 21.300
LAURENSKWARTIER 35.900
LAURENSKWARTIER 4.500
LAURENSKWARTIER 155.200
LAURENSKWARTIER 42.700
HOBOKEN 6.500
HOBOKEN 0
HOBOKEN 113.200
HOBOKEN 6.000
COOL 8.300
COOL 4.500
COOL 41.200
COOL 4.600
WATERSTAD 30.000
WATERSTAD 0
WATERSTAD 122.900
WATERSTAD 0
NIEUWE WERK 11.300
NIEUWE WERK 2.500
NIEUWE WERK 59.900
NIEUWE WERK 0
KOP VAN ZUID 6.700
KOP VAN ZUID 6.000
KOP VAN ZUID 46.500
KOP VAN ZUID 3.000
30.400
24.500 Pleinen zijn de huiskamers van de stad
Met het vernieuwde Stationsplein/Kruisplein, dat in 2014 gerealiseerd zal zijn, biedt Rotterdam een warm welkom aan de grote stroom bewoners en bezoekers die op deze plek de stad binnenkomen. Dit plein en vier andere pleinen – Schouwburgplein, Stadhuisplein, Binnenrotte en 5.700/ 140,6 ha Plein 1940 – zijn de brandpunten van de binnenstad. Naast deze stadspleinen kent de binnenstad ook een groot aantal kleinere pleinen. Deze pleinen hebben de potentie om sterke herkenningspunten te zijn in de stad, doordat ze gekoppeld zijn aan specifieke functies zoals horeca, een kerk of museum. De opgave van de pleinenstrategie is
213.200 M² GROEN, WAARVAN 112.500 M² NIEUW 870.300 109.500
om de verschillende pleinen een eigen karakter te geven en een divers gebruik; een palet aan pleinen. Pleinen functioneren het best als zij omringd zijn door gebouwen met een gemengd programma in de plinten. Dit kunnen zowel terrassen zijn als goed ingerichte openbare verblijfsplekken. Bomen en aantrekkelijk groen in de vorm van bloeiende en geurende struiken en planten nemen een belangrijke plaats in bij het bieden van een hogere verblijfskwaliteit en het verschaffen van identiteit en karakter aan het plein. Beeldende kunst en speelmogelijkheden dragen daar ook sterk aan bij. Door een flexibele inrichting ontstaat er ook ruimte voor bewonersinitiatieven als een barbecue, kinderfeestje of ander evenement.
60
55
BINNENROTTE, Laurenskwartier, FOTO Enith Stenhuijs
SCHOUWBURGPLEIN, Lijnbaankwartier, FOTO Sander Lap
>
GROENSTRATEGIE
POTENTIEELKAART, 2040
boulevards
quays
GROENE DAKEN & GEVELS SPEELPLEKKEN
GROENE DAKEN & GEVELS
BOULEVARDS
green roofs
06
playgrounds
66 HOOFDSTUK 02 >
PARKEN
KADES
PLEINEN
CS-KWARTIER 0
CS-KWARTIER 10.400
CS-KWARTIER 2.570
CS-KWARTIER 39.500
OUDE WESTEN 0
OUDE WESTEN 13.600
OUDE WESTEN 0
OUDE WESTEN 172.600
LIJNBAANKWARTIER 0
LIJNBAANKWARTIER 7.700
LIJNBAANKWARTIER 4.500
119.300
LAURENSKWARTIER 48.900
LAURENSKWARTIER 35.900
LAURENSKWARTIER 4.500
LAURENSKWARTIER 155.200
HOBOKEN 11.900
HOBOKEN 6.500
HOBOKEN 0
HOBOKEN 113.200
COOL
COOL 8.300
COOL 4.500
COOL 41.200
WATERSTAD 26.300
WATERSTAD 30.000
WATERSTAD 0
WATERSTAD 122.900
NIEUWE WERK 59.100
NIEUWE WERK 11.300
NIEUWE WERK 2.500
NIEUWE WERK 59.900
KOP VAN ZUID 64.400
KOP VAN ZUID 6.700
KOP VAN ZUID 6.000
KOP VAN ZUID 46.500
0
10.600
130.400
Groen in de derde dimensie
In 2040 zal de binnenstad vanuit de hoogbouw ogen als een stadspark. Groene daken en gevels zijn dan gemeengoed. Door de naoorlogse bebouwing met platte daken zijn er veel mogelijkheden om daken om te vormen. Het potentiële dakoppervlak (85 ha) dat ook gedeeld moet worden met zonnepanelen, is een kans om het oppervlakte aan OTAL NEW GREEN: 1.405.700/ 140,6 ha groen uit te breiden. Groene daken zorgen voor meer ecologische kwaliteit, afvang van fijnstof en CO2, kijkgroen (vanuit hoogbouw) en gebruiksgroen (zit- en speelplekken). Ze hebben een gunstig effect op het binnenklimaat en fungeren als waterbuffer
LIJNBAANKWARTIER
897.200 M² GROEN, WAARVAN 870.300 M² NIEUW 24.500 870.300
en leveren zodoende dus ook een bijdrage aan de wateropgave. Bovendien zijn daken en gevels in een verdichte stad locaties waar stadslandbouw kan worden toegepast. Relaties tussen het programma zoals een restaurant of school en het agrarische gebruik van gevels en daken heeft ook een sociaaleconomische meerwaarde. Groene daken zijn al zichtbaar op nieuwbouw van Erasmus MC. Op deze relatief eenvoudige manier kan de binnenstad zijn stenige uiterlijk snel en doeltreffend veranderen.
10
67 HOOFDSTUK 02 >
ENGELS, Groothandelsgebouw, CS-kwartier FOTO Maayke de Ridder
OPENBARE BIBLIOTHEEK ROTTERDAM, Laurenskwartier, FOTO gemeente Rotterdam
07
VERDICHTEN + VERGROENEN = 70 HOOFDSTUK 02 >
DUURZAME STAD GLAMOROUS GREEN GROENSTRATEGIE
GLAMOROUS GREEN
POTENTIEELKAART, 2040
KADES
PARKEN
BOULEVARDS
SPEELPLEKKEN
GROENE DAKEN & GEVELS
PLEINEN
Groene parels schitteren in de stad Er is simpelweg geen vervanging voor het fysieke ontmoeten in het publieke domein. Het internet is fantastisch maar het is niet Piazza Navona in Rome, met de vrije bewegingsruimte en verrassende ontmoetingen in de stedelijke open ruimte. Ondanks uitdagingen op het gebied van digitalisering, commercialisering, vandalisme en veiligheid zullen de mensen naar de binnenstad blijven komen, omdat hier het leven zich van alle kanten toont en zich ontwikkelt. De inrichting van dit publieke domein bepaalt de sfeer en verleidt tot een langduriger verblijf en uiteindelijk tot een grotere verbondenheid met de stad. Excellente kwalitatieve buitenruimte,
‘Glamorous Green’, is nodig op de drukste en meest representatieve plekken van de stad. Het Stationsplein met dagelijks meer dan 70.000 passanten, de aanlandingen van Rotterdams stadsicoon Erasmusbrug, het Schouwburgplein en de Coolsingel zijn plaatsen waar Rotterdam moet schitteren. Hier toont de stad alle grootsheid die bij een metropool thuishoort. Internationale allure voor een internationale ambitieuze stad moet hier zichtbaar gemaakt worden. Hiermee is al een goede start gemaakt met de herinrichting van het Leuvehoofd en in 2014 zal het heringerichte Stationsplein/Kruisplein in volle glorie verrijzen en zich tonen aan de wereld.
71 HOOFDSTUK 02 >
BEURSTRAVERSE, Lijnbaankwartier / Laurenskwartier, FOTO gemeente Rotterdam
ERASMUSBRUG, Waterstad, FOTO Sander Lap
72 HOOFDSTUK 02 >
LEUVEHOOFD, Waterstad, FOTO Sander Lap
73
74 HOOFDSTUK 02 > TOTALE POTENTIEEL GROEN, 2040
PARKEN
GROENE DAKEN & GEVELS
0
34.900
2.500
0
39.500
OUDE WESTEN
13.600
0
0
0
0
172.600
7.700
0
21.300
4.500
2.300
119.300
35.900
48.900
42.700
4.500
5.100
155.200
HOBOKEN
6.500
11.900
6.000
0
0
113.200
COOL
8.300
0
4.600
4.500
7.000
41.200
WATERSTAD
30.000
26.300
0
0
25.800
122.900
NIEUWE WERK
11.300
59.100
0
2.500
0
59.900
6.700
64.400
3.000
6.000
29.000
46.500
130.400
210.600
112.500
24.500
69.200
870.300
LIJNBAANKWARTIER
LAURENSKWARTIER
KOP VAN ZUID
TOTAAL IN 2040
TOTAAL POTENTIEEL NIEUW GROEN
PLEINEN
10.400
KADES
CS-KWARTIER
BOULEVARDS
SPEELPLEKKEN
75 HOOFDSTUK 02 >
1.417.500 M²/ 141.7 HA
OVERZICHT OVER POTENTIEEL NIEUW GROEN PER WIJK, 2040
76 HOOFDSTUK 02 >
WESTBLAAK SKATEPARK, Cool, FOTO gemeente Rotterdam
77 HOOFDSTUK 02 > TOTAAL POTENTIEEL VERDICHTING EN GROEN, 2040
+ 20.000 WONINGEN + 140 HA GROEN + 5.000 BOMEN
78 HOOFDSTUK 02 >
VERDICHTEN + VERGROENEN IN CIJFERS
2010
2040
880
4.297 2.550
6.100
9.250 5.000
1.800 550
7.400 12.346 2.662
12.403 10.901
Bewoners > 10.000
1.958
1.800
5.000 – 10.000 4.267
870
3.000 – 5.000
4.694
2.000 – 3.000 1.000 – 2.000 < 1.000
BEWONERS
380
2.842 1.420
3.260
4.240 1.000
3.000
230
4.917
7.310
6.037 1.550
7.197
Woningen > 5.000
957
800
3.000 – 5.000
2.324
350
2.000 – 3.000 3.008
1.000 – 2.000 500 – 1.000 < 500
WONINGEN
2.753
42.814 8.490
30.118
58.490
102.118
77.253
16.264 13.649
55.649
5.596
70.372
58.254
Groengebieden [m²] > 100.000
131.357
317.883
2.774
50.000 – 100.000
419.486
20.000 – 50.000
53.104
10.000 – 20.000 5.000 – 10.000 < 5.000
GROENGEBIEDEN
2010
2040
0.19
0.20 0.40
0.26
0.41
0.38
0.30
0.38 0.40
0.26 0.06
0.26
0.41 0.31 0.11
0.30
GSI ≥ 0.40 0.30 – 0.40 0.20 – 0.30
317.883
2.774
419.486
20.000 – 50.000
53.104
10.000 – 20.000 5.000 – 10.000
02 > 79 <HOOFDSTUK 5.000 GROENGEBIEDEN
2010
2040
0.19
0.20 0.40
0.26
0.41
0.38
0.30
0.38 0.26
0.40 0.26
0.30
0.41
GSI ≥ 0.40
0.31
0.06
0.30 – 0.40
0.11
0.04
0.20 – 0.30
0.11
0.10 – 0.20 0.05 – 0.10 ≤ 0.05
GSI (Ground Space Index) (bebouwd oppervlak / gebiedsoppervlak)
1.8
2.5 3.2
1.9
4.4
1.9
2.4
2.6 3.2
1.9
2.4
4.4
2.4
≥ 4.0
2.6 0.8
3.0 – 4.0 2.0 – 3.0
1.0
1.0
FSI
2.0
1.0 – 2.0 ≤1.0
FSI (Floor Space Index) (bruto vloeroppervlak (bvo) / gebiedsoppervlak)
0.07
0.11 0.18
0.15
0.29
0.07
0.19
0.31 0.18
0.15
0.20 0.17
0.13
0.08
≥ 0.60
0.51 0.19
0.23
Familiefactor 0.40 – 0.60 0.20 – 0.40
0.40
0.15 – 0.20 0.10 – 0.15 ≤ 0.10
Aandeel gezinshuishoudens
80 HOOFDSTUK 03 >
DUURZAAMHEIDSPROFIEL HOOFDSTUK 3
Het concept duurzaamheid wordt vaak bekritiseerd vanwege zijn brede en niet helder gedefinieerde doelen. In dit hoofdstuk zal dit beeld worden bijgesteld door de belangrijkste indicatoren van stedelijke duurzaamheid te bespreken. Gegevens, software tools en wetenschappelijke kennis zijn ingezet om gedegen analyses van de belangrijkste duurzaamheidsaspecten van binnenstedelijke verdichting te kunnen presenteren. De resultaten wijzen uit dat binnenstedelijke verdichting duurzaamheid kan verbeteren. (TNO 2012) Duurzaamheid van de stad Diverse recente publicaties hebben de aandacht gevestigd op de invloed van stedelijke dynamiek op duurzaamheid, zowel in Europa als in Nederland. Vaak werd die dynamiek in Europese steden gekenmerkt door verstedelijking en herstructurering, toename van de mobiliteit, intensiever gebruik van de stedelijke ruimte voor vrije tijd, winkelen en andere functies, en toename in het gebruik van grondstoffen en bronnen zoals energie en water. In veel Europese steden resulteert deze dynamiek in hardnekkige problemen met lucht足-, geluid- en lichtvervuiling, een tekort aan water van goede kwaliteit, verergering van en kwetsbaarheid voor de gevolgen van klimaatverandering, kwalitatieve en kwantitatieve tekorten aan natuur en stedelijk groen, en een toenemende sociale polarisatie (EEA 2010). Voor Nederland concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat het proces van verstedelijking in de afgelopen decennia heeft bijgedragen aan een betrekkelijk schone,
groene en rustige woon-足en werkomgeving voor veel inwoners. Desondanks heeft verstedelijking ook negatieve gevolgen gehad zoals congestie, een lokaal gebrek aan milieukwaliteit en leefbaarheid in de stad, onvoldoende draagvlak voor stedelijke voorzieningen en achteruitgang van biodiversiteit en landschappelijke en cultuurhistorische waarden (PBL 2010). Tegelijkertijd is de potentie voor meer duurzaamheid in de stad enorm dankzij de schaalvoordelen voor duurzame investeringen en de concentratie van bewoners, resulterend in een stevige basis voor duurzame oplossingen voor energievoorziening en stedelijk vervoer.
Beleid en ambities Na raadpleging van belanghebbenden heeft de gemeente Rotterdam de ambities voor duurzaamheid geschetst in een uitgebreid programma (Gemeente Rotterdam, 2011), waarin eerdere beleidsinitiatieven zoals het Rotterdam Climate Initiative zijn opgenomen. De wens om op ecologisch verantwoorde wijze de duurzaamste havenstad van Europa te worden,
81 HOOFDSTUK 03 >
leidt in combinatie met de kwetsbaarheid van Rotterdam voor overstromingen, stijging van de zeespiegel en hevige neerslag, tot een breed scala aan beleidsmaatregelen. Deze maatregelen beogen vooral bestendigheid tegen klimaatverandering, lager gebruik van fossiele brandstoffen en een lagere uitstoot van CO2, minder geluidshinder en luchtvervuiling, duurzamer verkeer en vervoer, meer openbaar groen, een beter gebruik van restwarmte, een hoger aandeel van hernieuwbare energie, een efficiënter gebruik van energie en grondstoffen in gebouwen in de industrie en voor vervoer, en de afvang en opslag van CO2. Deze ambities vindt men terug in de gemeentelijke visie op de verdere ruimtelijke ontwikkeling van de stad, die zou moeten bijdragen aan een hogere kwaliteit van leven voor haar inwoners. De keuze voor een compacte stadsontwikkeling met functiemenging biedt veel voordelen, zoals minder verkeer en een groter draagvlak voor stedelijke voorzieningen, maar moet samengaan met een hogere kwaliteit van de leefomgeving, met name op het gebied van openbaar groen, schone lucht, minder geluidshinder en een efficiënt energieverbruik (Gemeente Rotterdam, 2007). Daarom is de hypothese die ten grondslag ligt aan dit boek dat een combinatie van haalbare opties voor verdichting én ontwikkeling van openbaar en privé groen kan resulteren in een meer duurzame, doch compacte stad.
Beoordelen van de duurzaamheid van een stad Het duurzaamheidbegrip komt oorspronkelijk uit de ecologie, waar het verwees naar de ecologische en milieutechnische grenzen die moeten worden gerespecteerd om bijvoorbeeld vispopulaties en bossen voor toekomstige generaties te behouden. Het Brundtland-rapport “Our Common Future” uit 1987 (WCED, 1987) verbreedde het begrip ‘duurzaamheid’ tot sociaaleconomische aspecten en een evenwichtige ontwikkeling van People (mensen), Planet (milieu) en Profit (winst). Net als in het Brundtland-rapport wordt duurzaamheid hier beschouwd als het doel om een hoge milieu-, sociale- en economische kwaliteit voor de toekomst zeker te stellen, zonder negatieve gevolgen van huidige keuzen voor productie en consumptie voor de toekomst en voor andere delen van de aarde. Als onderdeel van de ontwikkeling van het Duurzaamheidsprofiel, is in deze studie de invloed van verdichting van de binnenstad op duurzaamheid bestudeerd. Het modelraamwerk ‘Urban Strategy’ en bijbehorende Energiemodule zijn gebruikt om de invloed op acht duurzaamheidthema’s te bepalen (TNO, 2012). Daarnaast zijn andere modellen, zoals het economische model REGINA en het model SOLWEIG voor hitte ontwikkeling, instrumenten als het Hoogwater Informatie Systeem, en geodata gebruikt. De resultaten zijn geanalyseerd met
82 HOOFDSTUK 03 >
DUURZAAMHEIDSPROFIEL
Beter
DUURZAAMHEIDSPROFIEL, 2040
Neutraal Slechter Beter
2040 2040
Neutraal Slechter
GEZONDHEID LEEFOMGEVING demografische diversiteit LEEFOMGEVING goede woonomgeving zon in de woning / demografische diversiteit zichtbare lucht goede woonomgeving cultureel zon in de erfgoed woning / aanwezigheid zichtbare luchtvan voorzieningen cultureel erfgoed aanwezigheid van voorzieningen
VEILIGHEID verkeer VEILIGHEID overstromingsrisico verkeer externe veiligheid overstromings-
luchtkwaliteit GEZONDHEID geluid lichaamsbeweging luchtkwaliteit geluid 2 lichaamsbeweging 2 1 1 0 0 -1 -1 -2 -2
risico externe veiligheid
TOEGANKELIJKHEID aantal voetganger TOEGANKELIJKHEID en fietsgebruik congestie aantal voetganger autobereikbaarheid en fietsgebruik OV bereikbaarheid congestie parkeerdruk autobereikbaarheid OV bereikbaarheid parkeerdruk VITALITEIT M2 kantoren VITALITEIT werkgelegenheid bijdrage BRP M2 kantoren aantal winkels werkgelegenheid WOZ waarde bijdrage BRP per blok koopkracht aantal winkels per huishouden WOZ waarde per blok koopkracht per huishouden
ENERGIE
KLIMAAT & WATER
% hernieuwbare energie ENERGIE energieprestatie per woonblok energie % hernieuwbare
aanwezigheid van water KLIMAAT & WATER CO2-uitstoot hittebelasting aanwezigheid van water grondwater CO2-uitstoot economische hittebelastingschade door overstromingen grondwater bodemafdekking economische schade
energieprestatie per woonblok
NATUUR & GROEN biodiversiteit NATUUR &met GROEN verbinding ecologische netwerken biodiversiteit groene ruimte verbinding metper inwoner ecologische netwerken groene ruimte per inwoner
door overstromingen bodemafdekking
83 HOOFDSTUK 03 > INDICATOREN
PEOPLE
VEILIGHEID verkeer overstromingsrisico externe veiligheid
PLANET
LEEFOMGEVING demografische diversiteit goede woonomgeving zon in de woning / zichtbare lucht cultureel erfgoed aanwezigheid van voorzieningen GEZONDHEID luchtkwaliteit geluid lichaamsbeweging
KLIMAAT & WATER aanwezigheid van water CO2-uitstoot hittebelasting grondwater economische schade door overstromingen bodemafdekking NATUUR & GROEN biodiversiteit verbinding met ecologische netwerken groene ruimte per inwoner ENERGIE % hernieuwbare energie energieprestatie per woonblok
behulp van een Geografische Informatie Systeem (GIS). Als eerste stap is een raamwerk ontwikkeld dat bestaat uit 35 indicatoren binnen acht thema’s. Deze thema’s zijn grotendeels gebaseerd op ervaringen van TNO met eerdere duurzaamheidsbeoordelingen op regionaal niveau, zoals de benchmark van de Provincie Utrecht voor de nieuwe Structuurvisie (Borsboom-van Beurden, 2011a) en de visualisatie van kansen voor meer duurzaamheid in opdracht van de Provincie Overijssel (Borsboom-van Beurden, 2011b). De thema’s in het Rotterdam Resilience Profile dekken de brede definitie van het begrip duurzaamheid, dus inclusief sociale en economische aspecten, evenals ecologische en milieuaspecten. De selectie van de 35 indicatoren is gebaseerd op de mate waarin ze iets zeggen over stedelijke verdichting en de beschikbaarheid van data. Vervolgens is een nulmeting van het Rotterdam Resilience Profile bepaald voor deze thema’s voor de binnenstad van Rotterdam. Daarna zijn de verdichtingsstrategieën ingevoerd in ‘Urban Strategy’ en GIS en zijn de waarden van de 35 indicatoren berekend voor het jaar 2030. Om de invloed van de voorgestelde verdichting vast te stellen zijn de uitkomsten kwalitatief geïnterpreteerd dor middel van visuele vergelijking en kwantitatief door de resultaten samen te vatten en extra berekeningen uit te voeren. Uiteindelijk zijn de waarden van de individuele indicatoren gecombineerd voor alle
PROFIT
TOEGANKELIJKHEID aantal voetganger en fietsgebruik congestie autobereikbaarheid OV bereikbaarheid parkeerdruk VITALITEIT M2 kantoren werkgelegenheid bijdrage BRP aantal winkels WOZ waarde per blok koopkracht per huishouden
onderscheiden thema’s. Het duurzaamheidsprofiel van de situatie na verdichting is afgebeeld in bijgaand diagram.
Verdichten + Vergroenen + Duurzaam = Duurzame Stad De algemene conclusie die getrokken kan worden uit het duurzaamheidprofiel is dat verdichtingsstrategieën kunnen bijdragen aan meer duurzaamheid. Voor veiligheid wordt geconcludeerd dat de verkeersveiligheid verbetert door relatief minder autogebruik en dat het overstromingsrisico gelijk blijft: de risico’s op overstroming nemen niet toe, maar het aantal potentiële slachtoffers is hoger. Meer demografische diversiteit door de vestiging van gezinnen draagt bij aan een hogere tevredenheid met de leefomgeving. De problemen ten aanzien van gezondheid, luchtvervuiling en geluidshinder blijven bestaan. Er wordt verwacht dat de luchtkwaliteit enigszins zal verbeteren maar dat geluidsoverlast zal toenemen door grotere verkeersstromen. Echter, door verdichting worden meer mensen blootgesteld aan meer luchtvervuiling en geluidshinder. Tegelijkertijd zullen betere mogelijkheden voor lichaamsbeweging voor volwassenen en kinderen, gecombineerd met relatief lager autogebruik, resulteren in meer gezonde levensjaren ondanks meer luchtvervuiling en geluidshinder.
90
BINNENROTTE, Laurenskwartier, FOTO Sander Lap
91 HOOFDSTUK 03 >
“OM EEN INTERESSANTE DIVERSITEIT TE KRIJGEN IN DE STRATEN EN WIJKEN VAN EEN STAD, MOET ER EEN VOLDOENDE GROTE CONCENTRATIE VAN MENSEN ZIJN, DIE DAAR, OM WELKE REDEN DAN OOK, ZIJN. DIT IS INCLUSIEF EEN HOGE CONCENTRATIE MENSEN DIE DAAR WONEN.” Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities, 1961
92 HOOFDSTUK 03 >
INDICATOR
03
GELUID
New Existing = 5,000
Geluidshinder neemt nauwelijks toe maar meer mensen worden er aan blootgesteld De gevolgen van de toename van verkeer zijn beperkt doordat gebouwen werken als een akoestisch scherm. Desondanks zal meer dan de helft van de nieuwe bewoners geluidswaarden ervaren die liggen boven de strengere toekomstige beleidsnorm, Na de realisatie van de verdichtingstrategieën zullen ongeveer NOISE 18.000 nieuwe bewoners meer dan 48 dB op de buitenmuren van hun huis ervaren. Dat komt
NOISE
= 5,000New
vooral door het toegenomen aantal auto’s. De grens Existing van 48 dB loopt vooruit op een nieuw, strenger, = 5,000 beleidsdoel in de toekomst: 55 dB is de huidige = 5,000 norm. Wanneer uitgegaan wordt van de wettelijke norm, zijn er slechts weinig huizen die hier niet aan voldoen. Zowel nu als na de verdichting komen geluidsniveaus boven 50 dB voornamelijk voor langs wegen. De kaart laat het verschil in geluidsniveau in de binnenstad zien door de uitvoering van de verdichtingsstrategieën. Zoals ook geldt voor
48dB
48 dB drempel
Nieuwe inwoners Huidige bewoners
2012
= 5.000 48 dB drempel
48dB
Nieuwe inwoners Huidige bewoners
2012 2040
= 5.000
2040
Infographic: Increase of inhabitants above threshold of 48 dB after densification AANTAL BEWONERS BOVEN DREMPEL VAN 48 DB NA VERDICHTING
Infographic: Increase of inhabitants above threshold of 48 dB after densification
Infographic: possible improvement of noise situation with densification
MOGELIJKE VERBETERING VAN DE GELUIDSSITUATIE NA VERDICHTING
Infographic: possible improvement of noise situation with densification
Nieuwe gebouwen Bestaande gebouwen
Nieuwe gebouwen Bestaande gebouwen
93 HOOFDSTUK 03 >
NOISE
VERANDERING GELUIDSNIVEAU OP DE GEVEL WONINGEN, Change inVAN the noise level at the facade of dwellings,in measured in Decibel gemeten Decibel -15 -14 – -10 -9 – -5 -4 – 0 1–5 5 – 10
Change in the noise level at the facade of dwellings, measured in Decibel -15 -14 – -10 -9 – -5 NA VERDICHTING -4 – 0 1–5 5 – 10
congestie ziet men weinig veranderingen tussen de oude en de nieuwe situatie. Er zijn weinig plekken waar een toename van meer dan 5 dB zal plaatsvinden. Integendeel, er zijn veel plekken die een afname van geluidsbelasting laten zien door een relatief frequenter gebruik van openbaar vervoer, wandelen en fietsen voor verplaatsingen.
Hoewel verdichting op zich de geluidsniveaus in de binnenstad niet wezenlijk zal doen verslechteren, moeten toch maatregelen worden genomen om in de toekomst aan de normen tegemoet te kunnen komen, bijvoorbeeld door terugdringing van het autoverkeer of door collectieve parkeerfaciliteiten te creëren.
“ALS WE NIET AAN DE VOLGENDE GENERATIES DENKEN, ZULLEN ZE ONS NOOIT VERGETEN.” Henrik Tikkanen, Kulosaarentie, 1976
94 HOOFDSTUK 03 >
INDICATOR
04
WERKGELEGENHEID Verdichting leidt tot meer werkgelegenheid in de dienstensector Een dichtere binnenstad leidt tot een hogere vraag naar diensten zoals winkels, restaurants, kappers en financiële- en administratieve diensten ter ondersteuning van die bedrijven. De werkgelegenheid en de toegevoegde waarde per vierkante meter zullen daarom toenemen EMPLOYMENT door stedelijke verdichting0en de toename van2.000 het aantal binnenstadsbewoners. De kaarten geven
een beeld van de huidige werkgelegenheid in de dienstensector in de binnenstad van Rotterdam per postcodegebied en van de extra werkgelegenheid in die sector die zal worden gegenereerd door verdichting. Omdat het hier banen in de dienstensector betreft, zal de arbeidsproductiviteit en daarmee de toegevoegde waarde per werknemer per jaar niet significant toenemen. Deze zijn afhankelijk van andere factoren die Totaal echter niet in aantal banen 4.000 6.000 deze berekeningen mee zijn genomen.
Retail
EMPLOYMENT
Horeca
Financiële dienstverlening
0
2.000
4.000
6.000
Verzekeringen en pensioenen Retail Beleggingen en transacties Horeca ICT Financiële dienstverlening Onderzoek Verzekeringen en pensioenen Commerciële dienstverlening Beleggingen en transacties Sectoren ICT Onderzoek Commerciële dienstverlening
Infographic: TotalSectoren of 30.000 jobs per sector after densification TOTAAL VAN 30.000 BANEN IN DE DIENSTENSECTOR UITGESPLITST NAAR TYPE
Infographic: Total of 30.000 jobs per sector after densification
Nieuw Bestaand = 5.000 TOENAME VAN 4.500 BANEN IN DE DIENSTENSECTOR NA VERDICHTING
= 5.000 Nieuw
Infographic: Increase of 4.500 jobs after densification
Bestaand = 5.000 = 5.000
Totaal aantal banen
Number of jobs
95 HOOFDSTUK 03 >
4.000 – 6.000 6.000 – 10.000
ADDED VALUE
> 10.000
ADDED VALUE
HUIDIG AANTAL BANEN IN DE of DIENSTENSECTOR Number jobs 4.000 – 6.000 6.000 – 10.000
8.692
9.355
9.3
9.355 30.389
26.010
30.389
26.010
4.969 4.969
> 10.000
32.437
13.554
27.193
13.554
5.455 8.692
9.31
8.692
9.31
Number of jobs 4.000 – 6.000 Number of jobs 6.000 – 10.000
5.45513.827
– 6.000 >4.000 10.000 6.000 – 10.000
32.437
27.193
> 10.000
VOOR VERDICHTING
TOEKOMSTIG AANTAL BANEN IN DE DIENSTENSECTOR (gecorrigeerd Extra number of jobs voor due to densification, andere corrected factoren) for any other factors 4.000 – 6.000 6.000 – 10.000
27.193 5.455
9.8
32.437 9.134 13.827 32.437
27.193
5.455
10.000 – 25.000 > 25.000
13.827 Extra number of jobs due to densification, corrected for any other factors
13.827
9.8
9.134
4.000 – 6.000 6.000 – 10.000 10.000 – 25.000
9.134
> 25.000
9.134
Extra number of jobs due to densification, corrected for any other factors Extra number jobs due to densification, 4.000 of – 6.000 corrected for any other factors 6.000 – 10.000 4.000 –– 6.000 10.000 25.000 – 10.000 >6.000 25.000 10.000 – 25.000 > 25.000
NA VERDICHTING
9.847 9.847
96 HOOFDSTUK 03 >
INDICATOR
05
CONGESTIE Congestie neemt relatief weinig toe omdat ze vooral wordt veroorzaakt door forensen en bezoekers van buiten de stad Nieuwe bewoners van de binnenstad zullen een auto willen gebruiken. Er is hier vanuit gegaan dat elke persoon één reis heen en terug vanuit huis per dag maakt. Desondanks heeft de toename van het aantal autobewegingen als gevolg hiervan slechts weinig effect op congestie. Congestie is hier uitgedrukt als de verhouding tussen de beschikbaarheid en het gebruik van wegen (intensiteit/capaciteit (I/C)-ratio) gedurende de spits.
verkeer in de agglomeratie Rotterdam is veel sterker dan die van het extra autoverkeer van nieuwe binnenstadsbewoners. Bovendien zullen deze bewoners meer gebruik maken van openbaar vervoer of gaan lopen of fietsen omdat er beperkte parkeervoorzieningen zijn en omdat de kwaliteit van het openbaar vervoer in de binnenstad hoog is. De kaart laat het verschil in congestie per wegsegment zien door uitvoering van de verdichtingstrategieën. Naast de aanname van één reis heen en terug, is er ook van uitgegaan dat ieder huishouden één auto bezit. Tegelijkertijd is er ongeveer een halve parkeerplaats per huishouden beschikbaar.
Het blijkt dat congestie maar beperkt toeneemt met verdichting. De invloed van het regionale
CONGESTION
Nieuw Bestaand = 5.000 = 5.000
TOENAME VAN 10.000 AUTO’S NA VERDICHTING
Infographic: Increase of 10.000 number of cars after densification
CONGESTION
97 HOOFDSTUK 03 >
VERANDERING IN DE VERHOUDING TUSSEN INTENSITEIT Increase (deterioration) of ratio between intensity and capacityVAN of roads EN CAPACITEIT WEGEN Lichte toename
Aanzienlijke toename
NA VERDICHTING
Increase (deterioration) of ratio between intensity and capacity of roads Lichte toename
Aanzienlijke toename
“CONGESTIE IS ONZE VRIEND, HET IS DE ENIGE MANIER OM DE AUTO TE LATEN BLIJVEN FUNCTIONEREN.”
wethouder Vancouver Gordon Price, 2010
110 HOOFDSTUK 03 >
“ROTTERDAM BESCHIKT OVER PRACHTIGE KRALEN, NU NOG EEN MOOIE KETTING OM ZE AAN ELKAAR TE RIJGEN. WE MOETEN DE LEESBAARHEID VAN DE STAD VERBETEREN!” Bianca Seekles (ERA Contour en initiatiefnemer N = 1), foto gemeente Rotterdam
111 HOOFDSTUK 03 >
“ER IS VEEL GEÏNVESTEERD IN DE KWALITEIT VAN DE STAD. LAAT DAT ZIEN! HET MAAKT NIEUWE INVESTERINGEN LOS.” Léon Heddes (Amvest en initiatiefnemer N = 1), foto gemeente Rotterdam