Հույսի պատմություն

ՀՈՒՅՍԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Է. Գ. Ո­ւայթ

Բովանդակություն Գլուխ 1. Ներածություն................................................4 Գլուխ 2. Ապստամբությունը.......................................5 Գլուխ 3. Ա­րա­րու­մը....................................................10 Գլուխ 4. Ողբերգությունը...........................................13 Գլուխ 5. Փրկության ծրագիրը...................................24 Գլուխ 6. Ազատագրումը............................................29 Գլուխ 7. Ա­ստծո օրենքը.............................................39 Գլուխ 8. Փրկիչը.........................................................53 Գլուխ 9. Պատարագը................................................63 Գլուխ 10. Հաղթանակը...............................................81 Գլուխ 11. Զորությունը.................................................89 Գլուխ 12. Մեծ ուրացությունը.....................................95 Գլուխ 13. Սր­բա­րա­նը.................................................109 Գլուխ 14. Փրկագնումը..............................................113 Գլուխ 15. Դատավճիռը.............................................122 Գլուխ 16. Նոր սկիզբը................................................133

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ Ինչ­պե՞ս պա­տա­հեց, որ մեր եր­կի­րը հայտն­վեց այս­պի­սի սար­ սա­փե­լի խառ­նաշ­փո­թի մեջ: Ո՞րն է տա­ռա­պան­քի գո­յութ­յան պատ­ ճա­ռը: Որ­տե­ղի՞ց է ծա­գել չա­րը: Երբ­ևէ կգա՞ դրա վեր­ջը: Այս և ն­մա­նա­տիպ շատ հար­ցեր են ան­հանգս­տաց­նում մտա­ ծող մար­դուն: Գի­տու­թյունը սրանց պա­տաս­խան չի տա­լիս, իսկ փի­լի­սո­փա­նե­րի պա­տաս­խան­նե­րը բա­վա­կա­նին շփո­թեց­նող են: Որ­տե՞ղ գտնենք ճշմար­տու­թյունը: Այս գրքի նյու­թը ընտր­վել և պատ­րաստ­վել է «Փր­կութ­յան պատ­ մութ­յուն» գրքի հի­ման վրա: Հե­ղի­նա­կի՝ Է. Գ. Ո­ւայ­թի, ա­նունն ընդգրկ­ված է Ս­միթ­սոն­յան հան­դե­սի հա­տուկ հա­մա­րի բո­լոր ժա­ մա­նակ­նե­րի 100 ա­մե­նա­հայտ­նի ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի ան­վա­նա­ցան­ կում (գա­րուն, 2015 թ.): Ո­ւայ­թի աշ­խա­տութ­յուն­նե­րը թարգ­ման­վել են ա­վե­լի քան 160 լե­զու­նե­րով, որն ա­վե­լին է, քան որ­ևէ կնոջ գոր­ծ աշ­խար­հում: Շա­տե­րին են օգ­նել նրա խո­րա­թա­փան­ցութ­յունն ու ո­գեշնչ­վա­ծու­թյունը: «­Հույ­սի պատ­մու­թյունը» նույն­պի­սի հնա­րա­վո­րու­թյուն է քո հա­ մար:

•4•

Գլուխ 1

ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹՅՈՒՆԸ* Նախ­քան ապս­տամ­բե­լը Ա­րուս­յա­կը երկնքում բարձր դիրք ու­ նե­ցող ու մե­ծար­ված մի հրեշ­տակ էր` ա­մե­նա­հարգ­վա­ծը Աստ­ծո Որ­դուց հե­տո: Նրա դեմքը, ինչ­պես և մյուս հրեշ­տակ­նե­րի դեմ­ քե­րը, հե­զու­թյուն ու եր­ջանկու­թյուն էր ար­տա­հայ­տում: Նրա ճա­ կա­տը լայն էր ու վեհ, որ ցույց էր տա­լիս նրա մե­ծա­զոր բա­նա­ կա­նու­թյու­նը: Նրա տես­քը կա­տար­յալ էր, պահվածքը՝ ազնիվ ու վե­հա­պանծ: Նրա դեմ­քը մի յու­րա­հա­տուկ լույ­սով էր ո­ղող­ված, ո­րը շողեր էր ար­ձա­կում նրա շուրջ­բո­լո­րը` ա­վե­լի պայ­ծառ ու գե­ ղե­ցիկ, քան մյուս հրեշ­տակ­նե­րի­նը: Սա­կայն Քրիս­տո­սը` Աստ­ծո Որ­դին, ա­ռա­վե­լու­թյուն ու­ներ բո­լոր հրեշ­տակ­նե­րի նկատ­մամբ: Նա մի էր Հոր հետ` նախ­քան հրեշ­տակ­նե­րի ա­րա­րու­մը: Ա­րու­ սյա­կը նա­խանձում էր Քրիս­տո­սին և­ աս­տի­ճա­նա­բար իր ձեռքն էր առ­նում այն իշ­խա­նու­թյու­նը, ո­րը միայն Քրիս­տո­սին էր շնորհ­ ված: Հրեշտակները Քրիս­տոսին ճանաչում էին որ­պես երկնքի տի­րա­կալ` օժտ­ված նույն զո­րու­թյամբ ու իշ­խա­նու­թյամբ, ինչ Աստ­ված Ինքը: Իր մա­սին Ա­րուս­յակն այն կար­ծի­քին էր, թե ինքը սի­րե­լին է հրեշ­տակ­նե­րի մեջ: Ա­յո, Աստված նրան բարձր դիրք էր տվել, բայց նա ե­րախ­տա­մոռ էր ու չէր փա­ռա­բա­նում Ա­րար­չին ի­րեն շնորհ­ված այդ մեծ պատ­վի հա­մար: Նա տենչում էր Աստ­ ծո բարձ­րու­թյանը հասնել: Եվ Արուսյակը հպար­տա­ցավ իր վա­ յել­չու­թյամբ: Նա գի­տեր, որ հրեշ­տակ­նե­րը հար­գում են ի­րեն: Նա հա­տուկ ա­ռա­քե­լու­թյու­ներ իրականացնելու: Նա մեծ Ա­րար­չի կող­ քին էր ե­ղել, և հատ­կա­պես նրա վրա էին ընկել հա­վի­տե­նա­կան Աստ­ծուն պա­տող մե­ծա­փառ լույ­սի շողե­րը: Նա մտածում էր, թե ինչ հա­ճույ­քով և ինչ պատ­րաս­տա­կա­մու­թյամբ են հրեշ­տակ­նե­րը կա­տա­րում իր հրա­մաննե­րը: Մի՞­թե նրա հանդեր­ձանքը լու­սա­վոր ու գե­ղե­ցիկ չէր: Ինչո՞ւ պի­տի Քրիս­տոսը, և ոչ թե ինքը, այդ­պի­սի պա­տվի ար­ժա­նա­նա: Այս գլուխր հիմնված է Եսայիա 14.12-14-ի, Եզեկիէլ 28.12-17-ի և Հայտնություն 12.7-9-ի վրա: •5•

Հույսի պատմությունը

Դժ­գոհ և Հիսուս Քրիս­տո­սի հանդեպ նա­խանձով լցված` նա հե­ռա­ցավ Հոր անմի­ջա­կան ներ­կա­յու­թյունից: Թաքց­նե­լով իր իրա­ կան նպա­տակ­նե­րը` նա հավաքեց հրեշ­տակ­նե­րին իր շուրջը և ներ­կա­յաց­րեց քննարկ­վե­լիք հար­ցը, որը և հենց իր մա­սին էր: Սա­տա­նան ա­սաց, որ Աստ­ված մերժել է իրեն և նա­խա­պատ­ վություն է տվել Հի­սու­սին: Նա նաև ասաց, որ այլևս վերջ է տրված այն ե­րա­նե­լի ա­զա­տու­թյա­նը, որ վա­յե­լում էին հրեշ­տակ­նե­րը. չէ՞ որ նրանց գլխին տի­րա­կալ է նշա­նակ­ված մե­կը, ո­րին նրանք պար­ տա­վոր են հավերժ ենթարկ­վել ստրուկ­նե­րի նման: Նա հրեշ­տակ­նե­րին ասաց, որ հա­վա­քել է նրանց տեղ­յակ պա­ հե­լու, որ ինքն այլևս չի հանդուր­ժի իր և նրանց ի­րա­­վունք­նե­րի այս ոտ­նա­հա­րու­մը, և­որ այլևս եր­բեք չի խո­նարհ­­վի Քրիս­տո­սի ա­ռաջ: Փոխարենը նա կնվա­ճի այն պա­տի­վը, որ ի­րե­նը պի­տի լի­նի, և հ­րա­մա­նա­տա­րը կլի­նի բո­լոր նրանց, ով­քեր հա­մա­ձայն են հետևել իրեն ու ենթարկվել իր հրա­մաննե­րին: Հրեշ­տակ­նե­րի մեջ սուր վեճ ծա­գեց: Ա­րուս­յա­կը և նրա հա­մա­ կիր­նե­րը ցանկա­նում էին փո­փո­խու­թյուններ մտցնել աստ­վա­ծա­ յին կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գում և նրանք ապս­տամ­բե­ցին Որ­դու իշ­խա­նու­թյան դեմ: Այն հրեշ­տակ­նե­րը, ով­քեր հնա­զանդ ու հա­վա­տա­րիմ էին, ջա­ նում էին հաշ­տեց­նել այս հզոր, ըմ­բոստ հրեշ­տա­կին իր Ա­րար­չի կամ­քի հետ: Նրանք պարզորոշ ցույց տվեցին, որ Քրիս­տոսն Աստ­ծո Որ­դին է, Ով գո­յու­թյուն է ու­նե­ցել Աստծո հետ նախ­քան հրեշ­տակ­նե­ րի ստեղծ­վե­լը և միշտ կանգ­նած է ե­ղել Աստ­ծո աջ կող­մում: Մինչ այդ Նրա հա­մեստ ու սի­րով լցված ղե­կա­վա­րու­թյու­նը եր­բեք կաս­կած չի հա­րու­ցել: Նա միայն այնպի­սի հրա­մաններ է ար­ձա­կել, ո­րոնց կա­ տա­րու­մը մեծ ու­րա­խու­թյուն էր պարգևել երկ­նա­յին զոր­քին: Նրանք հա­վա­տաց­նում էին, որ Քրիս­տո­սին հա­տուկ պա­տիվը մա­զա­չափ անգամ չի նվա­զեց­նում այն հար­գանքը, որ վա­յե­լում էր Ա­րու­սյա­կը մինչ այդ: Հրեշ­տակ­նե­րը լաց էին լի­նում: Նրանք անկեղծորեն փոր­ձում էին հա­մո­զել Ա­րու­սյա­կին հրա­ժար­վել չա­ր մտադ­րու­թյունից և հ­նա­զանդ­վել ի­րենց Ա­րար­չին: Մինչ այդ ա­մե­ նուր խա­ղա­ղու­թյուն ու հա­մե­րաշ­խու­թյուն էր տի­րում: Ինչո՞վ կա­ րող էր պատ­ճա­ռա­բանված լի­նել այդ այ­լա­խոհ, ապս­տամբ ձայ­նը: Ա­րուս­յա­կը հրա­ժար­վեց լսել նրանց և, մեջ­քով շրջվելով դե­պի հնա­ զանդ ու հա­վա­տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րը, նրանց ստրուկ­ներ անվա­նե­ց: •6•

Ապստամբությունը

Աստ­ծուն նվիր­ված հրեշ­տակ­նե­րը զար­մա­ցած էին` տես­նե­լով, թե ինչ հա­ջո­ղու­թյամբ է Ա­րուս­յա­կն ապս­տամ­բու­թյուն հրահ­րում: Նա հրեշ­տակ­նե­րին նոր ու ա­վե­լի լավ կա­ռա­վա­րու­թյուն էր խոս­տա­նում, քան այն, ինչ ու­նեին մինչ այդ, կա­ռա­վա­րու­թյուն, ուր լիա­կա­տար ա­զա­տու­թյուն կլի­ներ: Շա­տե­րը ո­րո­շե­ցին ընդու­նել նրան որ­պես ա­ռաջ­նորդ ու գլխա­վոր հրա­մա­նա­տար: Տես­նե­լով, որ իր ջանքերը հա­ջո­ղու­թյամբ են պսակ­վում, նա հույս ուներ, թե բո­լոր հրեշ­տակ­նե­ րին իր կողմը կգրա­վեի և Աստ­ծուն կհա­վա­սարվի: Այդ դեպքում իր ազ­դե­ցիկ ձայնը կլսվի երկնքի բոլոր բնակ­չու­թյանը կա­ռա­վա­րե­լիս: Հա­վա­տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րը նրան նո­րից զ­գու­շաց­րին, որ հա­ մա­ռելու դեպքում հետևանքները վատը կլի­նեն: Նա, Ով Իր զո­րու­ թյամբ հրեշ­տակ­ներ է ա­րա­րել, կա­րող է նաև խոր­տա­կել նրանց հե­ղի­նա­կու­թյու­նը և պատ­ժել այս հանդգ­նու­թյան ու սար­սա­փե­լի ապս­տամ­բու­թյան հա­մար: Մտա­ծելն իսկ ա­հա­վոր է, թե ինչ­պե՞ս կա­րող է հրեշ­տա­կը դեմ դուրս գալ Աստ­ծո սահ­մա­նած օ­րենքին, ո­րը նույնքան սրբա­զան է, որ­քան Ինքը` Աստված: Նրանք ապստամբ հրեշ­տակ­նե­րին կոչ ա­րե­ցին ա­կանջ չդնել Ա­րուս­յա­կի կեղծ փաս­ տարկ­նե­րին, խոր­հուրդ տվե­ցին նրան և բո­լոր նրանց, ով­քեր ընկել էին նրա ազ­դե­ցու­թյան տակ, գնալ Աստ­ծո մոտ և խոս­տո­վա­նել ի­րենց սխա­լը, այն, որ թույլ են տվել ի­րենց մի պահ անգամ կաս­կա­ ծի տակ առ­նել Նրա հե­ղի­նա­կու­թյու­նը: Ա­րուս­յա­կի հա­մա­կիր­նե­րից շա­տե­րը հակ­ված էին լսե­լու հա­վա­ տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րի խոր­հուր­դը, ա­պաշ­խա­րե­լու ի­րենց դժգո­հու­ թյան հա­մար և վերս­տին շա­հե­լու Հոր և Նրա Որ­դու վստա­հու­թյու­ նը: Սա­կայն զո­րեղ խռո­վա­րա­րը հայ­տա­րա­րեց, որ ծա­նոթ է Աստ­ծո օ­րենքին և­ ե­թե հա­մա­ձայնվի այդ ստրկա­կան հնա­զանդու­թա­նը` կզրկվի իր պատ­վից: Նրան այլևս չեն վստա­հի այն վսեմ ա­ռա­ քե­լու­թյու­նը, ո­րը նախ­կի­նում կա­տա­րել է: Նա ա­սաց, որ ինքն ու իր հա­մա­կիր­նե­րը շա՜տ հե­ռու են գնա­ցել և­ որ ինքը խի­զա­խո­րեն կկրի հետևանքները, բայց եր­բեք ստրկա­կան երկր­պա­գու­թյամբ չի խոնարհ­վի Աստ­ծո Որ­դու ա­ռաջ: Նա հայտարարեց, որ Աստ­ված ի­րենց չի նե­րի, ուս­տի այժմ ի­րենք պետք է պաշտ­պա­նեն ի­րենց ա­զա­տու­թյու­նը և­ ու­ժով նվա­ճեն այն դիրքն ու հե­ղի­նա­կու­թյու­նը, ո­րոնք ոչ ոք կա­մա­վոր չի տա ի­րենց: Այսպիսով Արուսյակը՝ «լույսի կրողը», ով Աստծո փառքն էր կիսում, մեղքի հետևանքով դարձավ սատանա՝ «հակառակորդ»: •7•

Հույսի պատմությունը

Հա­վա­տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րը շտա­պե­ցին Աստ­ծո Որ­դու մոտ և պատ­մե­ցին Նրան, թե ինչ է տե­ղի ու­նե­նում հրեշ­տակ­նե­րի շրջանում: Նրանք տեսան, որ Հայ­րը խորհր­դակ­ցում է Որ­դու հետ, որ­պես­զի ո­րո­շի, թե ինչպես կա­րե­լի է մե­կընդ­միշտ վերջ դնել սա­տա­նա­յի՝ իրեն վերագրած հեղինակությանը՝ ի բա­րօ­րու­թյուն հա­վա­տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րի: Մեծ Աստ­վա­ծը կա­րող էր մեծ խա­բե­բա­յին անմի­ ջա­պես դուրս վռնդել երկնքից, բայց դա չէր Նրա նպա­տա­կը: Նա ցանկա­նում էր հնա­րա­վո­րու­թյուն տալ ապս­տամբ­նե­րին` ի­րենց ու­ ժե­րը չա­փե­լու Իր Որ­դու ու Նրա հա­վա­տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րի հետ: Այս պայքարում յու­րա­քանչ­յուր հրեշ­տակ ինքը պետք է բացահայտորեն ընտ­րեր, թե ում կող­մը կանգ­նել և­ ի­րեն ինչ­պես դրսևո­րել բո­լո­րի աչ­քի ա­ռաջ: Վ­տանգա­վոր կլի­ներ թույլ տալ ցանկացած մե­կին, ով ներ­քաշ­վել էր սա­տա­նա­յի ապս­տամ­բու­ թյան մեջ, մնալ բնակվելու երկնքում: Նրանք Աստ­ծո անփո­փոխ օ­րենքի դեմ իս­կա­կան ապս­տամ­բու­թյան դաս էին ա­ռել, և կանգ առնել այլևս հնարավոր չէր: Ե­թե Աստ­ված ցույց տար Իր զո­րու­ թյու­նը և պատ­ժեր գլխա­վոր ապս­տամ­բին, չէր բա­ցա­հայտ­վի դժգոհ հրեշ­տակ­նե­րի էու­թյու­նը: Ուս­տի Աստ­ված այլ ճա­նա­պարհ ընտ­րեց, քա­նի որ Նա ցանկա­նում էր երկնքի բո­լոր բնա­կիչ­նե­րին բացահայտորեն ցույց տալ Իր ար­դա­րու­թյունն ու դա­տաս­տա­նը: Պա­տե­րազմ երկնքում Մե­ծա­գույն ո­ճիր էր Աստ­ծո կա­ռա­վա­րու­թյան դեմ ապս­տամ­բե­ լը: Ամբողջ եր­կինքն ա­սես ի­րար էր անցել: Հրեշ­տակ­նե­րը հա­վաք­ վում էին վաշ­տե­րով, վաշ­տե­րից դի­վի­զիա­ներ էին կազմ­վում, և յու­ րա­քանչ­յուր դի­վի­զիա­յի հրա­մա­նա­տար հրեշ­տակ էր կարգ­վում: Սա­­տա­նան պա­տե­րազ­մում էր Աստ­ծո օ­րենքի դեմ: Պա­տե­րազ­մում էր, քա­նի որ ինք­նա­մե­ծար­ման կրքով էր ար­բած և չէր ցանկա­նում են­թարկ­վել Աստ­ծո Որ­դու` երկնքի մեծ հրա­մա­նա­տա­րի իշ­խա­նու­ թյանը: Երկ­նա­յին հրեշտակների ողջ բազ­մու­թյու­նը կանչ­վեց` ներ­կա­ յա­նա­լու Հոր առջև: Սա­տա­նան անամոթաբար իր դժգո­հու­թյու­նը հայտ­նեց, թե ինչո՞ւ պետք է Քրիս­տո­սն ա­ռա­վե­լու­թյուն ու­նե­նա իր հանդեպ: Նա հպար­տո­րեն ոտ­քի կանգ­նեց ու պա­հանջեց, որ ինքը հա­վա­սար լի­նի Աստ­ծուն: Բա­րի հրեշ­տակ­նե­րը ողբում էին` լսե­լով սա­տա­նա­յի խոս­քերն ու մե­ծա­միտ պո­ռո­տա­խո­սու­թյու­նը: Աստ­ •8•

Ապստամբությունը

ված հայ­տա­րա­րեց, որ ապ­ստամբ­ներն այլևս չպետք է երկնքում մնան, քանի որ նրանց եր­ջա­նիկ կյանքը պայ­մա­նա­վոր­ված էր հնա­ զանդու­թյամբ այն օ­րենքին, որ Ինքը սահ­մա­նել է կառավարելու գե­րա­գույն բա­նա­կանությամբ օժտված ա­րա­րած­նե­րին: Սա­կայն ոչ մի մի­ջոց չի նա­խա­տես­ված` փրկե­լու հա­մար նրանց կյանքը, ով­քեր կհա­մար­ձակ­վեն խախ­տել Իր օ­րենքը: Սա­տա­նան գնալով ավելի հա­մար­ձա­կ էր դառնում՝ արտա­հայ­ տելով իր ար­հա­մար­հանքը Ա­րար­չի օ­րենքի հանդեպ: Նա պնդում էր, թե հրեշ­տակ­նե­րը ոչ մի օ­րենքի կա­րիք չու­նեն, այլ որ նրանք պետք է ա­զատ լի­նեն` գոր­ծե­լու ի­րենց կամ­քի թե­լադ­րանքով, որն իբր միշտ ճշմա­րտապես կա­ռաջ­նորդի նրանց: Իսկ օ­րենքը սահ­ մա­նա­փա­կում է հրեշ­տակ­նե­րի ա­զա­տու­թյու­նը, և­ այն ա­մենն, ինչ նա ա­նում է, հե­տապնդում է մի մեծ նպա­տակ` վե­րաց­նել օ­րենքը: Հրեշ­տակ­նե­րի եր­ջանկու­թյու­նն օ­րենքին ­կա­տա­րե­լա­պես են­ թարկ­­վե­լու մեջ էր: Յու­րա­քանչ­յուրն իր ո­րո­շա­կի գործն ու­ներ, և մինչ սա­տա­նա­յի ապս­տամ­բե­լը բո­լո­րի գոր­ծո­ղու­թյուննե­րը ներ­դաշ­­նակ էին միմ­յանց, և­երկնքում էլ կա­տար­յալ կարգ ու կա­նոն էր տի­րում: Հե­տո պա­տե­րազմ ե­ղավ երկնքում: Աստ­ծո Որ­դին` երկնքի Իշ­ խա­նը, և Նրան հա­վա­տա­րիմ հրեշ­տակ­նե­րը կռվում էին գե­րա­գույն ապս­տամ­բի և նրանց դեմ, ովքեր միացել էին նրան: Աստ­ծո Որ­դին և նվիր­ված, հավատարիմ հրեշ­տակ­նե­րը հաղ­թե­ցին, իսկ սա­տա­նան ու նրա հա­մա­կիր­նե­րը վտար­վե­ցին երկնքից: Մնացած բո­լոր հրեշ­ տակները ընդունեցին և երկրպագեցին ար­դա­րա­դատ Աստ­ծուն: Երկնքում ապս­տամ­բու­թյան ստվեր անգամ չմնաց: Ա­մե­նուր դարձ­ յալ ա­ռաջ­վա նման խա­ղա­ղու­թյուն ու հա­մե­րաշ­խու­թյուն տի­րեց: Երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րը սգում էին ի­րենց եր­բեմ­նի եր­ջա­նիկ ըն­կեր­ նե­րի չար բախ­տը: Ամբողջ երկինքն էր զգում նրանց պա­կա­սը: Հայ­րը խորհր­դակ­ցեց Որ­դու հետ, որ­պես­զի անմի­ջա­պես ի­րա­ կա­նաց­նեն մար­դուն ա­րա­րե­լու և նրա­նով եր­կի­րը բնա­կեց­նե­լու մտադ­րու­թյու­նը: Նա մար­դուն փորձ­նա­կան ժա­մա­նակ էր տա­ լու` նրա հա­վա­տար­մու­թյու­նը ստու­գե­լու նպատակով, նախ­քան նա կար­ժա­նա­նար հա­վի­տե­նա­կան վստա­հու­թյանը: Նա կվա­յե­լեր Աստ­ծո բա­րե­հա­ճու­թյու­նը, շփման մեջ կգտնվեր հրեշ­տակ­նե­րի հետ: Նա մար­դուն ա­րա­րեց ա­զատ ընտ­րու­թյան ի­րա­վունքով:

•9•

Գլուխ 2

Ա­ՐԱ­ՐՈՒ­ՄԸ* Հայրը և Որ­դին սկսեցին նախօրոք ծրագրած աշ­խարհս­տեղծ­ ման հզոր ու զար­մա­նահ­րաշ գործը: Երբ եր­կի­րը դուրս ե­կավ Ա­րար­չի ձեռ­քի տա­կից, այն չա­փա­զանց գե­ղե­ցիկ էր: Այն պա­ տած էր լեռ­նե­րով, բլուր­նե­րով ու հար­թա­վայ­րե­րով, ո­րոնց միջև տա­րած­վում էին գե­տերն ու ջրային զանգ­ված­նե­րը: Եր­կի­րը մի ընդար­ձակ հար­թա­վայր չէր: Նրա միօ­րի­նա­կու­թյու­նը խախտ­վում էր լեռ­նե­րով ու բլուր­նե­րով: Դ­րանք բարձր ու խոր­դու­բորդ չէին, ինչ­պես հի­մա են, այլ բա­րե­գեղ ու գե­ղե­ցիկ էին: Նրանց վրա լերկ, բարձր ժայ­ռե­ր չէին: Դրանք ընդեր­քում էին` երկ­րի հա­մար որ­պես կմախք ծա­ռա­յե­լով: Ջրե­րը հա­վա­սա­րա­չափ էին բաշխ­ված: Սա­րե­րը, լեռ­ներն ու չքնաղ հար­թա­վայ­րե­րը զար­դար­ված էին բույ­սե­րով ու ծա­ղիկ­նե­ րով: Ինչ ծա­ռ ա­սես որ չկար` վե­հա­նիստ, փա­ռա­հեղ, ո­րոնք ա­վե­լի մեծ և գե­ղե­ցիկ էին, քան այ­սօր: Օ­դը մա­քուր էր ու ա­ռող­ջա­րար, և­ եր­կիրն, ա­սես, մի հո­յա­կերտ պա­լատ լի­ներ: Հրեշ­տակ­նե­րը տես­ նում էին Աստ­ծո գե­ղե­ցիկ ու հրա­շա­լի գոր­ծերն ու հրճվում: Եր­կի­րը և կենդա­նա­կան աշ­խար­հն ստեղծելուց հետո Հայրն ու Որ­դին ի­րա­կա­նաց­րին Ի­րենց մտադ­րու­թյու­նը` ստեղ­ծել մար­դուն Ի­րենց պատ­կե­րով, ո­րը նա­խա­տե­սել էին մինչ սա­տա­նա­յի մեղ­ սա­գոր­ծու­թյու­նը: Նրանք միա­սին էին ստեղ­ծել եր­կի­րը և նրա վրա գտնվող բո­լոր շնչա­վոր ա­րա­րած­նե­րին: Այդ ժա­մա­նակ էր, որ Աստ­ ված ա­սաց Որ­դուն` «­Մեր պատ­կե­րով մարդ շի­նենք»: Երբ Աստ­ված ստեղ­ծեց Ա­դա­մին, վեր­ջինս բարձ­րա­հա­սակ էր ու բա­րե­տես: Նրա կազմ­ված­քը կա­տար­յալ էր: Դի­մագ­ծե­րը նույնպես կա­տար­յալ էին ու գե­ղե­ցիկ: Դեմ­քի գույ­նը ոչ սպի­տակ էր, ոչ դժգույն, այլ շա­ռա­գու­նած էր` ա­ռող­ջու­թյան ու ե­ռանդի հոր­դու­մից: Ե­վան այնքան բարձ­րա­հա­սակ չէր, որ­քան Ա­դա­մը: Նրա գլու­խը Ա­դա­մի ու­սից մի փոքր էր բարձր: Նա նույնպես ազնվա­զարմ տեսք ու­ներ, հա­մա­չափ կազմ­վածքով ու շատ գե­ղե­ցիկ էր: Այս գլուխը հիմնված է Ծննդոց 1-ի վրա: • 10 •

Ա­րա­րու­մը

Եվ թեև այն ա­մենն, ինչ Աստ­ված ստեղ­ծել էր, կա­տար­յալ էր իր գե­ղեց­կու­թյամբ, ու կար­ծես ո­չինչ չէր պա­կա­սում Աստ­ծո ստեղ­ծած երկ­րում Ա­դա­մի ու Ե­վա­յի լիա­կա­տար եր­ջանկու­թյան հա­մար, այ­ նո­ւա­մե­նայ­նիվ, Աստված Իր մեծ սե­րը նրանց հանդեպ ցու­ցա­բե­րեց ա­ռանձ­նա­հա­տուկ կերպով` նրանց հա­մար մի պար­տեզ տնկե­լով: Նրանք ի­րենց ժա­մա­նա­կի մի մա­սը պետք է անցկացնեին այն մշա­կե­լու վրա, իսկ մյու­սը մա­սը` հրեշ­տակ­նե­րին հյու­րընկա­լե­լու, նրանց հրա­հանգ­նե­րը լսե­լու և­ ու­րախ մտո­րում­նե­րի վրա: Նրանց աշ­խա­տանքը հոգ­նե­ցու­ցիչ չէր: Այն հա­ճե­լի ու կազ­դու­րիչ էր: Այս չքնաղ պար­տե­զը պետք է նրանց տու­նը լի­ներ: Պար­տե­զում Աստ­ված ա­մեն տե­սա­կի ծա­ռեր տնկեց` ինչ­պես օգ­տա­կա­րու­թյան, այնպես էլ գե­ղեց­կու­թյան հա­մար: Աչք էին շո­յում ա­նու­շա­համ ու բու­րա­վետ պտուղ­նե­րը, ո­րոնցով ծանրա­բեռնված էին պտղա­տու ծա­ռե­րը: Դ­րանք պետք է կե­րա­կուր ծա­ռա­յեին սուրբ զույ­գի հա­մար: Ս­քանչե­լի խա­ղո­ղի որ­թե­րը, որ ուղ­ղա­ձիգ դե­պի վեր էին ձգվում, ծանրա­բեռնված էին հյու­թա­լի ող­կույզ­նե­րով: Ա­դա­մի ու Ե­վա­յի սի­րած զբաղ­մունքն էր` տա­ղա­վար­ներ հյու­սել խա­ղո­ղի ճյու­ղե­րից ու մշա­կել դրանք: Նրանք ի­րենց հա­մար բնա­կան կա­ցա­ րաններ էին սար­քում ա­նու­շա­համ պտուղ­նե­րով ծանրա­բեռնված գե­ղե­ցիկ ծա­ռե­րից ու սա­ղարթ­նե­րից: Եր­կի­րը գե­ղե­ցիկ, կա­նաչ խո­տով էր պատ­ված: Նրանց շուրջ­բո­ լորն ա­ռա­տո­րեն ա­ճում էին անթիվ, անհա­մար երփ­նե­րանգ ծա­ ղիկ­ներ` օ­դը լցնե­լով ի­րենց նուրբ բուր­մունքով: Ա­մեն ինչ հիա­նա­լի ու ճա­շա­կով էր դա­սա­վոր­ված: Պար­տե­զի մեջ­տե­ղում վեր էր խո­յա­ նում կե­նաց ծա­ռը, որն իր շքե­ղու­թյամբ գե­րա­զանցում էր մնա­ցած բո­լոր ծա­ռե­րին: Նրա պտուղ­նե­րը անմա­հու­թյուն էին պարգևում: Տերև­նե­րը բու­ժիչ հատ­կու­թյուն ու­նեին: Ա­դամն ու Ե­վան` Ե­դե­մում Սուրբ զույ­գը Ե­դե­մում շատ եր­ջա­նիկ էր: Նրանց անսահ­մա­նա­ փակ իշ­խա­նու­թյուն էր տրված այն ա­մե­նի վրա, ինչ կար, շնչում էր: Առ­յուծն ու գա­ռը հա­մե­րաշխ ու անվ­նաս խա­ղում էին նրանց շուր­ ջը, կամ ննջում` նրանց ոտ­քե­րի մոտ: Երփ­նե­րանգ փե­տուր­նե­րով բազ­մա­տե­սակ թռչուննե­րը ճախ­րում էին ծա­ռե­րի ու ծա­ղիկ­նե­րի մեջ, Ա­դա­մի ու Ե­վա­յի շուր­ջը, և նրանց ա­նուշ երգն ար­ձա­գանք­վում էր ծա­ռե­րի մեջ` փա­ռա­բա­նե­լով ի­րենց Ա­րար­չին: • 11 •

Հույսի պատմությունը

Ա­դամն ու Ե­վան հմայ­ված էին ի­րենց Ե­դե­մի տան գե­ղեց­կու­ թյամբ: Նրանց ու­րա­խաց­նում էին ի­րենց շուր­ջը գտնվող հիաս­ քանչ վառ փե­տուր­նե­րով եր­գող փոք­րիկ թռչուննե­րը, ո­րոնք ի­րենց ու­րախ ու անհոգ դայ­լայ­լով լցնում էին օ­դը: Սուրբ զույ­գը նրանց դայ­լայ­լին էր միաց­նում իր ձայ­նը և Աստ­ծո ու Նրա թանկա­գին Որ­ դու գովքն ա­նում, փա­ռա­բա­նում սի­րո այն նշաննե­րի հա­մար, ո­րով շրջա­պատ­ված էին ի­րենք: Նրանք տես­նում ու հաս­կա­նում էին ա­րար­չա­գոր­ծու­թյան հա­մա­չա­փու­թյունն ու ներ­դաշ­նա­կու­թյու­նը, ո­րոնք ա­պա­ցույց էին անսահ­ման ի­մաս­տու­թյան ու գի­տու­թյան: Նրանք ա­նընդ­հատ նո­րա­նոր զար­մա­նահ­րաշ ու հիաս­քանչ բա­ներ էին հայտ­նա­բե­րում դրախ­տի ի­րենց տա­նը, որն ա­վե­լի խո­րը սի­րով էր լցնում նրանց սրտե­րը և­ ե­րախ­տա­գի­տու­թյան ու ակ­նա­ծանքի ար­տա­հայ­տու­թյուններ պո­կում նրանց շուր­թե­րից` ուղղ­ված ի­րենց Ա­րար­չին:

• 12 •

Գլուխ 3

ՈՂԲԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆԸ* Պար­տե­զի մեջ­տե­ղում` կե­նաց ծա­ռի մոտ, ա­ճում էր բա­րու և չա­րի ի­մա­ցու­թյան ծա­ռը: Աստ­ված այս ծա­ռը նա­խա­տե­սել էր որ­ պես գրա­վա­կան Իր հանդեպ տա­ծած Ա­դա­մի և Ե­վա­յի հնա­զանդու­ թյան, հա­վա­տի և սի­րո: Տե­րը պատ­վի­րել էր մեր նա­խած­նող­նե­րին չու­տել այդ ծա­ռից, որ չմեռ­նեն: Նա ա­սաց, որ կա­րող են պար­տե­զի ա­մեն ծա­ռից հա­մար­ձակ ու­տել, բա­ցի սրա­նից: Բայց ե­թե ու­տեն ար­գել­ված ծա­ռից` մա­հով պի­տի մեռ­նեն: Երբ Ա­դամն ու Ե­վան հաս­տատ­վե­ցին այդ գե­ղե­ցիկ պար­տե­ զում, նրանք ի­րենց եր­ջանկու­թյան հա­մար ու­նեին այն ա­մե­նը, ինչ կցանկա­նա­յին: Սա­կայն Աստ­ված Իր անհուն ի­մաս­տու­թյամբ ո­րո­շեց փոր­ձել նրանց հա­վա­տար­մու­թյու­նը` նախ­քան նրանց հա­ վերժ վստա­հե­լը: Նրանք պի­տի վա­յե­լեին Տի­րոջ բա­րե­հա­ճու­թյու­նը և­ անմի­ջա­կան շփում հաս­տա­տեին Նրա հետ: Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ Տե­րը չա­րը ընտ­րե­լու ի­րա­վունք էր տվել: Սա­տա­նա­յին հնա­րա­վո­ րու­թյուն տրվեց գայ­թակ­ղե­լ նրանց: Ե­թե նրանք հա­ջո­ղու­թյամբ անց­նեին փոր­ձու­թյան մի­ջով, կար­ժա­նա­նա­յին Աստ­ծո և­երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րի հա­վերժ բա­րե­հա­ճու­թյանը: Սա­տա­նան շվա­րել էր` հայտնվե­լով այս նոր ի­րա­վի­ճա­կում: Հետք անգամ չէր մնա­ցել նրա եր­բեմ­նի եր­ջանկու­թյունից: Նա նա­ յում էր այն հրեշ­տակ­նե­րին, ո­րոնք մի ժա­մա­նակ այնքան եր­ջա­նիկ էին իր հետ ու իր հետ միա­սին էլ վտար­վել էին երկն­քից: Տա­րա­ ձայ­նու­թյուն էր ծա­գել նրանց մեջ, անպա­կաս էին վե­ճերն ու փո­ խա­դարձ հանդի­մա­նանքը: Նախ­քան ապս­տամ­բու­թյու­նը երկնքին անծա­նոթ էր այս ա­մե­նը: Այժմ սա­տա­նան տես­­նում էր իր ապստամ­ բու­թյան ա­հա­վոր հետևանք­նե­րը: Ե­թե կա­րո­ղա­նար նո­րից այնպի­սին դառ­նալ, ինչ­պի­սին այն ժա­մա­նակ էր, երբ ա­նա­րատ էր, հա­վա­տա­րիմ ու նվիր­ված` նա ու­­րա­խու­թյամբ կհրա­ժար­վեր իշ­խա­նու­թյան պա­հանջ­նե­րից: Բայց իր անհիմն, հանդուգն ապս­տամ­բու­թյան պատ­ճա­ռով նա առ­­ Այս գլուխը հիմնված է Ծննդոց 2.15-17-ի և 3-ի վրա: • 13 •

Հույսի պատմությունը

հավետ կորստ­յան էր մատնվել: Փակ էին փրկու­թյան բո­լոր ու­ղի­ նե­րը: Եվ սա դեռ բո­լո­րը չէ: Նա ու­րիշ­նե­րին էլ էր մղել ապս­տամ­բու­ թյան և նույն կո­րուս­յալ վի­ճա­կին, ո­րում ինքն էր հայտնվել: Նրա զոհն էին դար­ձել հրեշ­տակ­նե­րը, ո­րոնց մտքով անգամ չէր անցել կաս­կա­ծի տակ առ­նել Երկնքի կամ­քը, կամ հրա­ժար­վել Աստ­ծո օ­րենքին ենթարկ­վե­լուց, քա­նի դեռ ինքը չէր ներշնչել նրանց այդ միտ­քը: Չի­րա­կա­նաց­ված հույ­սե­րից խռո­վա­րար էին դար­ձել նրանք: Ա­վե­լի մեծ բա­րիք­նե­րի փո­խա­րեն նրանք դի­մագ­րա­վում էին ան­ հնա­զանդու­թյան ու օ­րենքն անտե­սե­լու տխուր հետևանքները: Սա­տա­նան փոր­ձում է վե­րա­կանգ­նել իր դիր­քը Սա­տա­նան սարս­ռաց` տես­նե­լով իր ա­րա­ծը: Նա խոր­հում էր անց­յա­լի, ներ­կա դեպ­քե­րի և­ ա­պա­գա ծրագ­րե­րի մա­սին: Նրա ապս­տամ­բու­թյու­նը ոչնչով պատ­ճա­ռա­բանված չէր, և նա անհույս կեր­պով կոր­ծա­նել էր ոչ միայն ի­րեն, այլ նաև հրեշ­տակ­նե­րի մի մեծ բազ­մու­թյան, ո­րոնք եր­ջա­նիկ կյանք կվա­յե­լեին երկնքում, ե­թե նա հավատարիմ մնար: Աստ­ծո օ­րենքը կա­րող էր դա­տա­պար­տել, սա­կայն` ոչ նե­րել: Նրա վի­ճա­կի այս կտրուկ փո­փո­խու­թյու­նը չէր ա­վե­լաց­րել նրա սե­րը ոչ Աստ­ծո, ոչ էլ Նրա ի­մաս­տուն ու ար­դար օ­րենքի նկատ­մամբ: Երբ սա­տա­նան վերջ­նա­կա­նա­պես հա­մոզ­վեց, որ անհ­նար է վերս­ տա­նալ Աստ­ծո բա­րե­հա­ճու­թյու­նն իր նկատ­մամբ, նոր ե­ռանդով ու կա­տա­ղու­թյամբ անցավ գոր­ծի` դրսևո­րե­լով իր չա­րու­թյունն ու քի­ նախնդ­րու­թյու­նը: Աստ­ված գի­տեր, որ այս­պիսի վճռա­կան ապս­տամ­բու­թյու­նը չի կա­րող անհետևանք մնալ: Սա­տա­նան նոր մի­ջոց­ներ կփնտրի` երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րին անհանգս­տու­թյուն պատ­ճա­ռե­լու և Տի­րոջ հե­ղի­նա­կու­թյան նկատ­մամբ իր ար­հա­մար­հանքը ցույց տա­լու հա­մար: Ե­թե նա չի կա­րող երկնքի դար­պաս­նե­րից ներս մտնե­լու թույլտ­վու­թյուն ստա­նալ, ա­պա կսպա­սի հենց մուտ­ քի մոտ՝ ծաղր ու ծա­նա­կի ենթար­կելով հրեշ­տակ­նե­րին, նրանց հետ վե­ճի մեջ մտնե­լու ա­ռիթ կո­րո­նի` այն ժա­մա­նակ, երբ վեր­ ջիններս ներս ու դուրս են ա­նում: Նա կփոր­ձի խոր­տա­կել Ա­դա­մի ու Ե­վա­յի եր­ջա­նկությունը: Ա­մեն ինչ կա­նի` նրանց ապս­տամ­ • 14 •

Ողբերգությունը

բու­թյան մղե­լու հա­մար` գի­տե­նա­լով, որ դա կվշտաց­նի երկնքի բնա­կիչ­նե­րին: Դա­վը մարդ­կա­յին ընտա­նի­քի դեմ Սա­տա­նա­ն իր հետևորդներին հայ­տա­րա­րեց, որ պատ­րաստ­ վում է Աստ­ծուց խլել ազնվա­հո­գի Ա­դա­մին ու նրա ընկե­րու­հուն` Ե­վա­յին: Ե­թե նա կա­րո­ղա­նար նրանց որևէ կերպ մո­լո­րեց­նել ու անհ­նա­զանդու­թյան մղել, Աստ­ված ո­րոշ նա­խա­պայ­մաններ կստեղ­ծեր, ո­րոնց օգ­նու­թյամբ նրանք կա­րող էին ներ­ման ար­ժա­ նա­նալ: Եվ այդ դեպ­քում սա­տա­նան ու բոլոր ընկած հրեշ­տակ­նե­րը հիա­նա­լի հնա­րա­վո­րու­թյուն կու­նե­նա­յին կի­սե­լու նրանց հետ Աստ­ ծո ո­ղոր­մա­ծու­թյու­նը: Իսկ ե­թե Աստ­ված գթա­սիրտ չգտնվեր նրանց հանդեպ, նրանք կա­րող էին միա­նալ Ա­դա­մին ու Ե­վա­յին, քա­նի որ մեկ անգամ խախ­տե­լով Աստ­ծո օ­րենքը, նրանք էլ` սատանայի և նրա հրեշ­ տակների նման, Աստ­ծո բար­կու­թյանն էին ար­ժա­նա­նա­լու: Օ­րի­նա­ զանցու­թյան հետևանքով նրանք էլ կհայտնվեին նույն ապս­տամբ վի­ճա­կում: Նրանք կա­րող էին միա­նալ Ա­դա­մին ու Ե­վա­յին, նվա­ճել Ե­դե­մը և­այն ի­րենց տու­նը դարձ­նել: Իսկ ե­թե կա­րո­ղա­նա­յին մո­տե­ նալ կե­նաց ծա­ռին, ո­րը գտնվում էր պար­տե­զի մեջ­տե­ղում, ապա կար­ծում էին, թե ի­րենց զո­րու­թյամբ կհա­վա­սար­վեին սուրբ հրեշ­ տակ­նե­րին, և Ինքն` Աստ­ված, անգամ չէր կա­րող վտա­րել նրանց այնտե­ղից: Ա­դամն ու Ե­վան նա­խազ­գու­շաց­վում են Աստ­ված իր մոտ հա­վա­քեց հրեշ­տակ­նե­րին, որ­պես­զի մի­ջոց­ներ ձեռք առ­նեն սպառ­նա­ցող չա­րի­քը կանխե­լու հա­մար: Երկ­նա­յին խոր­հուր­դը ո­րո­շեց, որ հրեշ­տակ­նե­րը գնան Ե­դեմ և զ­գու­շաց­նեն Ա­դա­մին, որ նրան վտանգ է սպառ­նում ո­սո­խից: Հրեշ­տակ­նե­րը պատ­մե­ցին զույ­գին սա­տա­նա­յի ապս­տամ­բու­ թյան և­անկ­ման տխուր պատ­մու­թյու­նը: Հե­տո պարզորոշ կերպով տեղեկացրին, որ բա­րու և չա­րի ի­մա­ցու­թյան ծա­ռը պարտեզում է գտնվում որ­պես գրա­վա­կան նրանց հնա­զանդու­թյան և սի­րո` առ Աստ­ված, և որ սուրբ հրեշ­տակ­նե­րի վեհ ու եր­ջա­նիկ կյանքը պայ­մա­նա­վոր­ված է նրանց հա­վա­տար­մու­թյամբ, և­որ նրանց հա­ մար էլ են գոր­ծում նույն պայ­մաննե­րը, այ­սինքն` նրանք կա­րող են • 15 •

Հույսի պատմությունը

ենթարկ­վել Աստ­ծո օ­րենքին ու աննկա­րագ­րե­լի եր­ջանկու­թյուն վա­ յե­լել, կամ չենթարկ­վել և կորց­նել ի­րենց բարձր դիր­քը և մատնվել անհույս վհա­տու­թյան: Հրեշ­տակ­նե­րն ա­սա­ցին Ա­դա­մին ու Ե­վա­յին, որ ա­մե­նա­­­բարձր դիրք զբա­ղեց­նող հրեշ­տա­կը, ով Քրիս­տո­սին էր միայն զի­ջում, հրա­ ժար­վեց հնա­զանդ­վել Աստ­ծո օ­րենքին, որ Նա սահմանել էր երկ­նա­ յին ա­րա­րած­նե­րին կա­ռա­վա­րե­լու հա­մար, որ այդ ապստամ­բու­ թյու­նը պա­տե­րազմ ծնեց երկնքում, ինչի հետևանքով ապստամ­ բները վտար­վեցին երկնքից՝ յուրաքանչյուր հրեշտակ, ով միա­ցել էր այս առաջնորդին և կաս­կա­ծի տակ ա­ռել մեծ Ե­հո­վա­յի հե­ղի­նա­ կու­թյու­նը: Այս ընկած հրեշտակն այժմ թշնա­մանքով է լցված այն ա­մե­նի հանդեպ, ինչը թանկ է Աստծո և Նրա Որ­դու համար: Նրանք հայտ­նե­ցին Ա­դա­մին ու Ե­վա­յին, որ սա­տա­նան մտա­դիր է վնա­սել նրանց, և հար­կա­վոր է զգոն լի­նել, քա­նի որ նա կա­րող է փորձել շփման մեջ մտնել նրանց հետ: Բայց սա­տա­նան նրանց ոչ մի վնաս չի կա­րող պատ­ճա­ռել այնքան ժամանակ, քա­նի դեռ նրանք հնա­զանդ են Աստ­ծո խոս­քին, ո­րով­հետև ե­թե անհ­րա­ժեշտ լի­նի, երկնքի յու­րա­քանչ­յուր հրեշ­տակ նրանց օգ­նու­թյան կգա և թույլ չի տա, որ ո­սո­խը վնա­սի նրանց: Բայց ե­թե նրանք չհնա­զանդ­ վեն Աստ­ծո պատ­վե­րին, այդ ժա­մա­նակ սա­տա­նան իշ­խա­նու­թյուն կու­նե­նա նրանց միշտ անհանգս­տաց­նե­լու, շփո­թեց­նե­լու և նե­ղե­ լու: Ե­թե նրանք կա­յուն մնան ու դի­մադ­րեն սա­տա­նա­յի ա­ռա­ջին զրպար­տու­թյուննե­րին, նրանք ա­պա­հով կլի­նեն ինչ­պես երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րը: Սա­կայն ե­թե ենթարկ­վեն գայ­թակ­ղի­չին, Նա, Ով չխնա­յեց վե­հա­ պանծ հրեշ­տակ­նե­րին, չի խնա­յի և­ ի­րենց: Նրանք պա­տիժ կկրեն ի­րենց գոր­ծած մեղ­քի հա­մար, քա­նի Աստ­ծո օ­րենքը նույնքան սուրբ է, որ­քան Ինքը` Տե­րը, և Նա անվե­րա­պահ հնա­զանդու­թյուն է պա­ հանջում բո­լո­րից` լի­նի դա երկնքում, թե երկ­րի վրա: Հրեշ­տակ­նե­րը զգու­շաց­րին Ե­վա­յին, որ պարտեզում աշ­խա­տե­ լիս չհե­ռա­նա ա­մուս­նուց, քա­նի որ այդ ընկած ա­խո­յա­նը կա­րող էր շփման մեջ մտնել նրա հետ: Ա­ռանձին նրանք ա­վե­լի մեծ վտանգի մեջ կլի­նեն, քան միա­սին: Ա­դամն ու Ե­վան հա­վաս­տիաց­րին հրեշ­տակ­նե­րին, որ ի­րենք եր­ բեք չեն խախ­տի Աստ­ծո հրա­մա­նը: Ավելին՝ ի­րենց հա­մար գե­րա­ գույն հա­ճույք է Նրա կամ­քը կա­տա­րե­լը: • 16 •

Ողբերգությունը

ՓՈՐ­ՁՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ ԵՎ­ԱՆԿՈՒ­ՄԸ Սա­տա­նան օ­ձի կեր­պա­րանք ընդու­նած մտավ Ե­դեմ: Նա դիրք գրա­վեց բա­րու և չա­րի ի­մա­ցու­թյան ծա­ռի վրա` սկսե­լով անշ­տապ ու­տել նրա պտու­ղը: Ե­վան, զբաղ­ված լի­նե­լով, սկզբում անգի­տակ­ցա­բար հե­ռա­ցավ ա­մուս­նուց: Երբ նկա­տեց, որ հե­ռա­ցել է, զգաց, որ կա­րող է ի­րեն վտանգ սպառ­նալ, բայց հե­տո հանգս­տաց­րեց ի­րեն` մտա­ծե­լով, որ ինքն ա­ռանց նրա էլ է ա­պա­հով: Նա այնքան ի­մաս­տու­թյուն ու զո­ րու­թյուն ու­նի, որ կճա­նա­չի, երբ հանդիպի չա­րի­ն ու կկա­րո­ղա­նա դի­մադ­րել դրան: Հենց սա էր, ո­րի հա­մար հրեշ­տակ­նե­րը զգու­շա­ ցել էին նրան: Հանկարծ Ե­վան սթափ­վեց և բռ­նեց ի­րեն այն բա­ նում, որ հե­տաքրք­րա­սի­րու­թյան ու հիաց­մունքի խա­ռը զգա­ցու­մով հա­յաց­քը սևե­ռել է ար­գել­ված ծա­ռի պտու­ղին: Նա տես­ավ, թե ինչ հա­ճե­լի տեսք ու­նի այն, և մ­տո­րում էր ինքն ի­րեն, թե ինչո՞ւ է Աստ­ված այդ­քան կտրա­կա­նա­պես ար­գե­լել ի­րենց ու­տել դրա պտղից: Հենց դրան էլ սպա­սում էր սա­տա­նան: Նա դի­մեց Ե­վա­յին` ա­սես կար­դա­լով նրա մտքե­րը. «Ի­րա՞վ Աստ­ված ա­սաց, որ պար­տե­զի ոչ մի ծա­ռից չու­տեք»: Այս քաղցր ու հա­ճե­լի բա­ռե­րով ու եր­գե­ցիկ ձայ­նով նա դի­մեց զար­մա­ցած Ե­վա­յին: Ե­վան ցնցվեց` լսե­լով, որ օ­ձը խո­սում է, քանի որ գի­տեր, որ Աստ­ված օ­ձին խո­սե­լու կարողություն չի տվել: Ե­վա­յի հե­տաքրք­րա­սի­րու­թյու­նը բոր­բոք­վեց: Փո­խա­նակ անմի­ ջա­պես փա­խուս­տի դի­մե­լու՝ նա ոտ­քը կախ գցեց ու սկսեց լսել, թե ինչ­է օ­ձը խո­սում: Նրա մտքովն անգամ չէր անց­նում, որ դա կա­րող է չա­րա­գոր­ծը լի­նել, որ նա կա­րող է օ­ձին օգ­տա­գոր­ծել որ­պես իր միջ­նոր­դը: Բայց խո­սո­ղը սա­տա­նան էր, ոչ թե օ­ձը: Նա գլխա­հան էր ա­րել Ե­վա­յին իր քաղցր հա­ճո­յա­խո­սու­թյուննե­րով: Ե­թե Ե­վա­յին հանդի­պեր հրեշ­տակ­նե­րին նման մի հզոր անձ­նա­վո­րու­թյան, նա չէր կորց­նի զգո­նու­թյու­նը: Օ­ձի տա­րօ­րի­նակ ձայ­նը լսե­լով՝ նա պի­տի վա­զեր ա­մուս­նու մոտ և հարց­ներ, թե ինչ­պե՞ս կա­րող է նրա­նից զատ որևէ մեկն այդ­ քան ա­զատ խո­սել իր հետ: Բայց նա բա­նա­վե­ճի մեջ մտավ օ­ձի հետ: Նա պա­տաս­խա­նեց. «­Պար­տե­զի ծա­ռե­րի պտղից ու­տում ենք. Բայց այն ծա­ռի պտղից, որ պար­տե­զի մեջ­տեղն է, Աստ­ված ա­սաց. մի կե­րեք նրա­նից, և նրան մի դիպ­չեք, որ չմեռ­նեք»: Օձն ա­սաց. «Բնավ չեք մեռ­նի: Քանզի Աստ­ված գի­տի, թե այն օ­րը, որ նրա­նից • 17 •

Հույսի պատմությունը

ու­տեք, ձեր աչ­քե­րը կբաց­վեն, և Աստ­ծո պես կլի­նեք` բա­րին և չա­րը գի­տա­ցող»: Սա­տա­նան ցանկա­նում էր նրան այն միտ­քը ներշնչել, որ ճա­շա­ կե­լով ար­գել­ված պտու­ղը` նրանք ձեռք կբե­րեն նոր ու ավելի վեհ գիտություն­, քան այն, ինչ ու­նեին մինչ այդ: Սա նրա հա­տուկ աշ­ խա­տանքն է, որ նա մեծ հա­ջո­ղու­թյամբ կա­տա­րում է իր մե­ղանչե­լու պա­հից սկսած. նա մղում է մարդ­կանց այն բա­նին, որ ա­նընդ­հատ փոր­ձեր ա­նեն թա­փանցե­լու ա­մե­նա­կա­րող Աստ­ծո գաղտ­նիք­ների մեջ` չբա­վա­րար­վե­լով նրա­նով, ինչ Նա բա­ցա­հայ­տել է, և չհ­նա­ զանդ­վե­լով Նրա հրա­մաննե­րին: Նա մղում է մարդ­կանց չենթարկ­ վե­լու Աստ­ծո հրա­հանգ­նե­րին, այ­նու­հետև այն տպա­վո­րու­թյունն է ստեղ­ծում նրանց մոտ, թե իբր մուտք են գոր­ծում գի­տե­լիք­նե­րով լի հրա­շա­լի աշ­խար­հը: Սա պար­զա­պես պատ­րանք էր, ո­ղոր­մե­լի կեղ­ծիք: Նրանք չեն կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ այն, ինչն Աստ­ված բա­ցա­ հայտել է, ա­նու­շադ­րու­թյան են մատ­նում Նրա պարզ ու ո­րո­շա­կի պատ­գամ­նե­րը և տենչում են ի­մաս­տու­թյան` Աստ­ծուց անկախ: Նրանք փոր­ձում են հա­սու լի­նել այն գաղտ­նիք­նե­րին, ո­րոնք Տե­րը ծա­ծուկ է պա­հել մահ­կա­նա­ցու­նե­րից: Նրանք խանդա­վառ­ված են ա­ռա­ջընթա­ցի ի­րենց գա­ղա­փար­նե­րով, հմայ­ված են ի­րենց ու­նայն ի­մաս­տու­թյամբ, բայց խար­խա­փում են գի­շեր­վա խա­վա­րում` ինչ վե­րա­բե­րում է ճշմա­րիտ գի­տե­լի­քին: Աստ­ված չէր ցանկա­նում, որ այս անմեղ զույ­գը ճա­նա­չի չա­րի­քը: Նա նրանց ա­ռա­տո­րեն բա­րիք էր շնոր­հել` զերծ պա­հե­լով չա­րի­քից: Ե­վա­յին շատ ի­մաս­տուն թվա­ ցին օ­ձի խոս­քե­րը և նա հա­լած յու­ղի տեղ ընդու­նեց նրա հայ­տա­ րա­րու­թյու­նը. «Բ­նավ չեք մեռ­նի: Այլ Աստ­ված գի­տի, թե այն օ­րը, որ նրա­նից ու­տեք, ձեր աչ­քե­րը կբաց­վեն և Աստ­ծո պես կլի­նեք` բա­ րին և չա­րը գի­տե­ցող»: Սա Աստ­ծուն ստա­խոս էր դարձ­նում: Սա­ տա­նան հանդգ­նո­րեն ակ­նար­կում էր, որ Աստ­ված խա­բել է նրանց, որ­պես­զի թույլ չտա մարդ­կանց ի­մաս­տու­թյամբ հա­վա­սար­վե­լու Աստ­ծուն: Աստ­ված ա­սում էր. Ե­թե ու­տես` անպատ­ճառ կմեռ­նես: Օձն ա­սում էր. Ե­թե ու­տես` բնավ չես մեռ­նի: Սա­տա­նան հա­վա­տաց­րեց Ե­վա­յին, որ պտուղն ու­տե­լուն պես նա նոր ու խոր գի­տե­լիք­ներ ձեռք կբե­րի, ո­րոնք նրան հա­վա­սար կդարձ­նեն Աստ­ծուն: Նա իր վրա հրա­վի­րեց Ե­վա­յի ու­շադ­րու­թյու­ նը: Նա նշեց, որ հենց այս ար­գել­ված պտուղն ու­տե­լով է ինքը խո­ • 18 •

Ողբերգությունը

սե­լու կա­րո­ղու­թյուն ձեռք բե­րել, ա­սաց, որ Աստ­ված չի կա­տա­րի իր սպառ­նա­լի­քը, որ Նա միայն վա­խեց­րել է զույ­գին, որ­պես­զի հե­ռու պա­հի նրանց այդ մե­ծա­գույն բա­րի­քից: Նա նաև ասաց, որ նրանք բնավ չեն մեռնի: Մի՞թե նրանք չեն կերել կյանքի ծառի պտղից, որն անմահություն է պարգևում: Նա ասաց, որ Աստված պարզապես խաբում է, չցանկանալով, որ նրանք ավելի բարձր զարգացած էակներ դառնան և լինեն ավելի երջանիկ: Սա­տա­նան քա­ղեց պտուղն ու տվեց Ե­վա­յին: Ե­վան վերց­րեց այն իր ձեռքերի մեջ: Տե՛ս,- ա­սաց սա­տա­նան,- չէ՞ որ պի­տի մեռ­նեիր, ե­թե անգամ դիպ­չեիր դրան: Նա հա­վաս­տիաց­րեց, որ պտուղն ու­ տելն ա­վե­լի մեծ չա­րիք կամ մահ չէր բե­րի, քան նրան դիպ­չե­լը, կամ ձեռ­քում պա­հե­լը: Ե­վան քա­ջա­լեր­վեց, քա­նի որ չզգաց Աստ­ծո բար­ կու­թյան անմի­ջա­կան նշաննե­րը: Նա հա­վա­տաց, որ ճշմա­րիտ են օ­ձի խոս­քե­րը և­ ի­մաս­տուն: Նա կե­րավ պտուղն ու մեծ հա­ճույք ստա­ցավ: Այն շատ հա­մեղ թվաց նրան և նա երևա­կա­յեց, թե զգում է իր վրա պտղի հրա­շա­գործ ազ­դե­ցու­թյու­նը: Ե­վան դառ­նում է փոր­ձիչ Հե­տո Եվան իր ձեռ­քով քա­ղեց պտուղն ու կե­րավ` երևա­կա­յե­ լով, թե զգում է մի նոր ու վսեմ գո­յու­թյան կե­նա­րար ու­ժը` որ­պես հետևանք ար­գել­ված պտղի թար­մաց­նող ազ­դե­ցու­թյան: Նրան մի տա­րօ­րի­նակ ու անբ­նա­կան հուզ­մունք էր հա­մա­կել, երբ ա­մուս­ նուն էր փնտրում` ար­գել­ված պտուղ­նե­րը ձեռ­քին: Նա հա­ղոր­դեց ա­մուս­նուն օ­ձի ի­մաս­տուն խոս­քե­րը և ցանկա­նում էր նրան անմի­ ջա­պես տա­նել բա­րու և չա­րի ի­մա­ցու­թյան ծա­ռի մոտ: Ա­սաց, որ ինքը կե­րել է պտղից և մահ­վան զգա­ցում ու­նե­նա­լու փո­խա­րեն՝ զգում է նրա հա­ճե­լի, զո­վա­ցու­ցիչ ազ­դե­ցու­թյու­նը: Մե­ղանչե­լուն պես Ե­վան մի հզոր միջ­նորդ էր դար­ձել, ում օգ­նու­թյամբ կա­րե­լի էր մեղ­սա­գոր­ծու­թյան մղել նրա ա­մուս­նուն: Ա­դամն իս­կույն հաս­կա­ցավ, որ իր ընկե­րու­հին խախ­տել է ի­րենց վրա դրված միակ ար­գել­քը, ո­րով պետք է ստուգ­վեր ի­րենց հա­վա­ տար­մու­թյունն ու սե­րը: Ե­վան պատճառաբանեց, որ օ­ձի խոս­քե­ րը, թե ի­րենք բնավ չեն մեռ­նի, պի­տի որ ճշմա­րիտ լի­նեն, քա­նի որ նա չզգաց Աստ­ծո բար­կու­թյան նշաննե­րը, ընդ­հա­կա­ռա­կը` զգաց միայն հա­ճե­լի ներ­գոր­ծու­թյուն: Նրա պատ­կե­րաց­մամբ հենց այդ են զգում հրեշ­տակ­նե­րը: • 19 •

Հույսի պատմությունը

Ա­դա­մը շատ էր ցա­վում, որ Ե­վան հե­ռա­ցել էր իր կող­քից, սա­ կայն ուշ էր՝ նա ար­դեն մեղ­ք է գոր­ծել: Ու­րեմն նա պիտի բա­ժանվի այն էա­կից, ո­րի ընկե­րակ­ցու­թյունն այդ­քան թանկ էր իր հա­մար: Ինչ­պե՞ս կա­րող էր նա թույլ տալ, որ այս պատահի: Մեծ էր նրա սե­րը Ե­վա­յի հանդեպ: Եվ կա­տար­յալ վհա­տու­թյան մեջ նա ո­րո­շեց կի­սել Ե­վա­յի ճա­կա­տա­գի­րը: Ե­վան իր մի մասն էր, և­ ե­թե նա մեռ­ նի, ինքն էլ կմեռ­նի նրա հետ, քա­նի որ նրա­նից բա­ժանվե­լու միտքն անգամ անտա­նե­լի է: Նա չէր հա­վա­տում իր Ա­րար­չի ո­ղոր­մու­թյանն ու բա­րու­թյանը և չէր մտա­ծում, որ Աստ­ված, որ ստեղ­ծել է ի­րեն հո­ղից ու կենդա­նի, գե­ղե­ցիկ մար­մին տվել, և Ե­վա­յին է ստեղ­ծել, որ ընկեր լի­նի ի­րեն, կա­րող է լրաց­նել Ե­վա­յի պա­կա­սող տե­ղը: Եվ, ի վեր­ջո, կա­րող էին և ճիշտ լի­նել այդ ի­մաս­տուն օ­ձի խոս­քե­րը: Ե­վան կանգ­նած է իր ա­ռաջ` նույնքան հմա­յիչ ու գե­ղե­ցիկ, և­ նույնքան անմեղ, որ­քան մինչև մե­ղանչելն էր: Այդ պտղի ազ­դե­ցու­թյան տակ նա ա­վե­լի մեծ ու խո­րը սեր էր ցու­ցա­բե­րում Ա­դա­մի հանդեպ, քան մինչ մե­ղանչե­ լը: Նրա­նում Ա­դա­մը մահ­վան ոչ մի նշան չէր տես­նում: Նա որոշեց ռիսկի դիմել: Ադամը հափշտակեց պտուղն ու ա­րագ կե­րավ, և Ե­վա­յի նման` ինքն էլ անմի­ջա­պես չզգաց դրա վնա­սա­ կար ազ­դե­ցու­թյու­նը: Մար­դուն տրված ընտ­րու­թյան ա­զա­տու­թյու­նը Աստ­ված մեր նա­խած­նող­նե­րին ո­րո­շա­կի ցու­ցում­ներ էր տվել ի­մա­ցու­թյան ծա­ռի կա­պակ­ցու­թյամբ: Նրանք գի­տեին սա­տա­նա­ յի անկ­ման ողջ պատ­մու­թյու­նը, գի­տեին, թե ինչ­պի­սի վտանգի են ենթարկ­վում` լսե­լով նրա խոր­հուրդ­նե­րը: Աստված նրանց չէր զրկել ար­գել­ված պտուղն ու­տե­լու հնա­րա­վո­րու­թյունից: Նա կամ­քի ա­զա­տու­թյուն էր շնոր­հել մարդ­կանց: Նրանք կա­րող էին հա­վա­տալ Իր խոս­քին, ենթարկ­վել Իր պատ­վի­րաննե­րին և­ ապ­րել, կամ` հա­ վա­տալ սա­տա­նա­յին, չհնա­զանդ­վել Իր խոս­քին ու մեռ­նել: Կար­ծես անհետ կո­րել էին քաղցր սե­րը, խա­ղա­ղու­թյու­նը և­ ե­րա­նու­թյու­նը: Նման զգա­ցում նրանք եր­բեք չէին ու­նե­ցել: Հե­տո, նրանք ա­ռա­ջին անգամ ու­շադ­րու­թյուն դարձ­րե­ցին ի­րենց մեր­ կու­թյանը: Մինչ այդ նրանք հա­գուստ չու­նեին, սա­կայն լույ­սով էին պա­րուր­ված` ինչ­պես երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րը: Այժմ ի­րենց ծած­կող այդ լույսն անհե­տա­ցել էր: Որ­պես­զի ա­զատ­վեն կա­րի­քի • 20 •

Ողբերգությունը

ու մեր­կու­թյան այդ զգա­ցու­մից, նրանք սկսե­ցին մի բան փնտրել, ո­րով հնա­րա­վոր լի­ներ ծած­կել ի­րենց մեր­կու­թյու­նը: Չէ՞ որ նրանք չէին կա­րող Աստ­ծո և հ­րեշ­տակ­նե­րի աչ­քին երևալ ա­ռանց հա­ գուս­տի: Սա­տա­նան ցնծու­թյան մեջ էր: Հա­ջո­ղու­թյու­նը լիա­կա­տար էր: Նա գայ­թակ­ղել էր կնո­ջը, մղել նրան չվստա­հե­լու Աստ­ծուն, կաս­ կա­ծե­լու Նրա ի­մաս­տու­թյանը: Նրա դրդմամբ կի­նը փոր­ձել էր թա­ փանցել Աստ­ծո ի­մաս­տուն ծրագ­րե­րի մեջ: Եվ կնոջ մի­ջո­ցով նա կա­րո­ղա­ցել էր Ա­դա­մին նույնպես կոր­ծա­նել, ով ի սեր Ե­վա­յի` զանց էր ա­ռել Աստ­ծո հրա­մա­նը և մե­ղանչել` նրա հետ միա­սին: Տերն այ­ցե­լեց Ա­դա­մին ու Ե­վա­յին, որ հայտ­նի նրանց ի­րենց անհ­նա­զանդու­թյան հետևանք­նե­րի մա­սին: Լ­սե­լով Աստ­ծո փա­ռա­ հեղ ձայ­նը՝ նրանք փորձեցին թաքնվե­լ Տի­րոջ աչ­քից: Ի­րենց անմե­ ղու­թյան ու սրբու­թյան օ­րե­րին նրանց հա­մար բերկ­րանք էր Աստ­ ծուն հանդի­պե­լը: «Եվ Ե­հո­վա Աստ­վա­ծը կանչեց Ա­դա­մին, և­ա­սաց նրան. Ո՞ւր ես, Եվ նա ա­սաց. Քո ձայ­նը լսե­ցի պար­տե­զում, և վա­ խե­ցա, ո­րով­հետև ես մերկ էի, և թաքնվե­ցի: Ու ա­սաց. Ո՞վ ա­սաց քեզ, թե դու մերկ ես, արդ­յոք այն ծա­ռից, ո­րի հա­մար քեզ պատ­վի­ րե­ցի որ չու­տես, կե­րա՞ր»: Աստ­ված այս հար­ցը տվեց ոչ թե տե­ղե­կու­թյուն ստա­նա­լու հա­ մար, այլ այն բա­նի հա­մար, որ մե­ղանչած զույ­գը հա­մոզ­վի, որ մեղք է գոր­ծել: «Այդ ինչ­պե՞ս սկսե­ցիր ա­մոթ ու վախ զգալ»: Ա­դամն ընդու­նեց իր հանցանքը, բայց ոչ թե այն բա­նի հա­մար, որ զղջում էր իր ա­հա­վոր անհ­նա­զանդու­թյան հա­մար, այլ որ­պես­զի Աստ­ծո վրա գցի մեղ­քը: «Այն կի­նը, որ ինձ տվե­ցիր, նա տվեց ինձ այդ ծա­ ռից, և­ ես կե­րա»: Հե­տո Տե­րը դի­մեց կնո­ջը. «­Սա ի՞նչ ես ա­րել»: Կի­նը պա­տաս­խա­նեց. «Օձն ինձ խա­բեց, և­ես կե­րա»: Ա­նեծ­քը Հե­տո Տե­րը դի­մեց օ­ձին. «Ո­րով­հետև դու այդ ա­րե­ցիր` ա­նիծ­յալ լի­նես բո­լոր ա­նա­սուննե­րից և դաշ­տի բո­լոր կենդա­նի­նե­րից: Փո­րիդ վրա սո­ղաս, և հող ու­տես կյանքիդ բո­լոր օ­րե­րին»: Օ­ձը, որ վեր էր դաշ­տի բո­լոր կենդա­նի­նե­րից, այ­սու­հետև պետք է նրանցից ա­մե­ նաս­տո­րի­նը լի­ներ: Եվ մար­դիկ պետք է նող­կա­յին օ­ձից, քա­նի որ նրա մի­ջո­ցով էր սա­տա­նան գոր­ծել. «Եվ Ա­դա­մին ա­սաց, ո­րով­հետև դու լսե­ցիր քո կնո­ջը, և կե­րար այն ծա­ռից, ո­րի հա­մար պատ­վի­րե­ • 21 •

Հույսի պատմությունը

ցի քեզ` ա­սե­լով` նրա­նից չու­տես, ա­նիծ­յալ լի­նի եր­կի­րը քո պատ­ ճա­ռով, նե­ղու­թյունով ու­տես նրա­նից կյանքիդ բո­լոր օ­րե­րում: Եվ նա փուշ ու տա­տասկ բուսց­նի քեզ հա­մար, և դաշ­տի խոտն ու­տես: Ե­րե­սիդ քրտինքով հաց ու­տես, մինչև որ հետ դառ­նաս դե­պի եր­կի­ րը, ո­րով­հետև նրա­նից առնվե­ցիր. նրա հա­մար, որ հող էիր դու, և դե­պի հո­ղը դառ­նաս»: Աստ­ված ա­նի­ծեց եր­կի­րը, քա­նի որ նրանք մեղք էին գոր­ծել` ու­տե­լով ի­մա­ցու­թյան ծա­ռի պտու­ղը, և հայ­տա­րա­րեց. «­Նե­ղու­ թյունով ու­տես նրա­նից կյանքիդ բո­լոր օ­րե­րում»: Տե­րը նրանց բա­ժին էր հա­նել բա­րուց, բայց թաքց­րել էր նրան­ցից չա­րը: Այժմ Նա հայ­տա­րա­րում է, որ նրա­նից են ու­տե­լու, այ­սինքն ի­րենց ողջ կյանքի ընթաց­քում պետք է ճա­նա­չեն չարի­քը: Այդ օր­վա­նից մարդ­կա­յին ցե­ղը պետք է թի­րախ դառ­նար սա­ տա­նա­յի փոր­ձու­թյուննե­րին: Ա­դա­մի հա­մար սահ­մանվեց հա­վեր­ ժա­կան տքնանքով ու տա­ռա­պանքով լի մի կյանք` այն ու­րախ ու եր­ջա­նիկ աշ­խա­տանքի փո­խա­րեն, ո­րը վա­յե­լում էր մինչ այդ: Նրանք պետք է ենթա­կա լի­նեին վհա­տու­թյան, վշտի ու ցա­վի, և­ այդ բո­լո­րից հե­տո գե­րեզ­ման իջ­նեին: Նրանք ստեղծ­վել էին հո­ղից և հող էին դառ­նա­լու: Նրանց ասվեց, որ պետք է հե­ռա­նան ի­րենց դրախ­տա­յին կա­ ցա­րա­նից: Նրանք տե­ղի էին տվել սա­տա­նա­յի խա­բեու­թյանը, հա­ վա­տա­ցել նրա խոս­քե­րին, որ Աստ­ված կա­րող է ստել: Մե­ղանչե­լով` նրանք ճա­նա­պարհ էին հար­թել սա­տա­նա­յի հա­մար դե­պի ի­րենց սիրտը, և­ այժմ անվ­տանգ չէր նրանց Ե­դե­մի պար­տե­զում մնա­լը, քա­նի որ ի­րենց մե­ղա­վոր հո­գով կա­րող էին կե­նաց ծա­ռին մո­տե­ նալ և­անմա­հա­նալ` մեղ­քի հետ միա­սին: Նրանք ա­ղա­չե­ցին, որ Տե­ րը թույլ տա ի­րենց մնալ, չնա­յած գի­տակ­ցում էին, որ կորց­րել են ե­րա­նե­լի Ե­դե­մում մնա­լու ի­րա­վունքը: Նրանք խոս­տա­ցան, որ այ­ սու­հետև անվե­րա­պա­հո­րեն կհնա­զանդ­վեն Աստ­ծուն: Բայց Տերն ա­սաց, որ անմե­ղու­թյունից դե­պի մեղք ի­րենց անկու­մով նրանք ոչ թե ուժ են ձեռք բե­րել, այլ մեծ թու­լու­թյուն: Նրանք չէին պահ­պա­նել ի­րենց մաք­րու­թյու­նը, երբ սուրբ ու եր­ջա­նիկ անմե­ղու­թյան մեջ էին: Այժմ նրանք շատ ա­վե­լի փոքր զո­րու­թյուն ու­նեին, որ­պես­զի մե­ղա­ վոր վի­ճա­կում մնա­յին հա­վա­տա­րիմ ու հնա­զանդ: Ա­դամն ու Ե­վան տա­ռա­պում էին խղճի սուր խայ­թոց­նե­րից: Այժմ միայն նրանք հաս­ կա­ցան, որ մեղ­քի վարձ­քը մահ է: • 22 •

Ողբերգությունը

Հրեշ­տակ­նե­րին անմի­ջա­պես հանձ­նա­րար­վեց պահ­պա­նել դե­ պի կե­նաց ծա­ռը տա­նող ճա­նա­պար­հը: Սա­տա­նան էր կազ­մել այդ ծրա­գի­րը, ըստ ո­րի Ա­դամն ու Ե­վան պետք է զանց առ­նեին Աստ­ծո պատ­գա­մը, ար­ժա­նա­նա­յին Նրա բար­կու­թյանը, իսկ հե­տո ճա­շա­ կեին կե­նաց ծա­ռի պտու­ղը, որ­պես­զի անմա­հա­նա­յին` մեղ­քե­րով հանդերձ: Բայց սուրբ հրեշ­տակ­ներն ու­ղարկ­վե­ցին փա­կե­լու դե­պի կե­նաց ծա­ռը տա­նող ճա­նա­պար­հը: Այս հրեշ­տակ­նե­րի չորս բո­լո­րը լույ­սի շող­շո­ղուն ճա­ռա­գայթ­ներ էին փայ­լա­տա­կում, որ ա­սես բո­ցե­ ղեն սրեր լի­նեին:

• 23 •

Գլուխ 4

ՓՐԿՈՒԹՅԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ* Ամբողջ եր­կինքը վշտի մեջ էր. մար­դը կորստ­յան էր մատնվել, և­ աշ­խար­հը, որ ա­րա­րել էր Աստ­ված, պետք է լցվեր թշվա­ռու­թյան, հի­վանդու­թյուննե­րի ու մահ­վան դա­տա­պարտ­ված մահ­կա­նա­ցու­ նե­րով: Մե­ղա­վոր­նե­րի հա­մար չկար այս ա­մե­նից խույս տա­լու ոչ մի ճա­նա­պարհ: Ա­դա­մի ողջ ցե­ղը պետք է մեռ­ներ: Այ­նու­հետև Հիսուսը հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մու­թյանը հայտ­նեց, որ կո­րած մար­դու հա­մար փրկու­թյան ճա­նա­պարհ է պատ­րաստ­ վել: Նա ասաց, որ ա­ղա­չել է Հո­րը, ա­ռա­ջար­կել Իր կյանքը որ­պես փրկա­գին, հա­մա­ձայ­նել է Իր վրա վերց­նել մահ­վան դա­տավ­ճի­ռը, որ­պես­զի Իր մի­ջո­ցով մար­դը նե­րումն ստա­նա, որ­պես­զի Իր ար­յան ար­ժա­նիք­նե­րով և Աստ­ծո օ­րենքին հնա­զանդ­վե­լու մի­ջո­ցով մար­ դիկ կա­րո­ղա­նան ձեռք բե­րել Աստծո բա­րե­հա­ճու­թյու­նը, բեր­վեն հիաս­քանչ պարտեզ ու վա­յե­լեն կե­նաց ծա­ռի պտուղ­նե­րը: Հիսուսը նրանց ա­ռաջ բաց ա­րեց փրկու­թյան ծրա­գի­րը: Նա ա­սաց նրանց, որ Ինքը պի­տի կանգ­նի Իր Հոր բար­կու­թյան ու մե­ղա­վոր մար­դու միջև, ծաղր ու ա­նար­գանք կրի և­ այդ ա­մե­նից հե­տո քչերն են միայն ընդու­նե­լու, որ Նա Աստ­ծո Որ­դին է: Գրեթե բո­լորն ա­տե­լու ու մեր­ժե­լո­ւ են Նրան: Նա Իր ամբողջ փառ­քը թող­ նե­լու է երկնքում և հայտնվե­լու է երկ­րի վրա որ­պես մարդ, նվաս­ տա­նա­լու է որ­պես մարդ, սե­փա­կան փոր­ձով պի­տի ծա­նո­թա­նա այն բազ­մա­թիվ փոր­ձու­թյուննե­րին, որ կրելու է մար­դը, որ­պես­զի ի­մա­նա, թե ինչ­պես օգ­նի փորձ­վող­նե­րին: Վեր­ջա­պես, այն բա­նից հե­տո, երբ կա­վարտ­վի Նրա ա­ռա­քե­լու­թյու­նը որ­պես Ու­սու­ցիչ, Նա պետք է հանձնվի մարդ­կանց ձեռ­քը և կ­րի գրեթե այն բո­լոր դա­ ժա­նու­թյուններն ու տանջանք­նե­րը, ո­րոնց ենթար­կե­լու են Ի­րեն ամ­բա­րիշտ մար­դիկ սա­տա­նա­յի ու նրա հրեշ­տակ­նե­րի դրդմամբ: Նա պետք է մեռ­նի ա­մե­նա­դա­ժան մա­հով, որ երբևէ գո­յու­թյուն է ու­նե­ցել: Նրան մեղ­սա­գոր­ծի նման կա­խե­լու են երկնքի ու երկ­րի միջև, և Նա հո­գե­վար­քի զար­հու­րե­լի ժա­մեր է ապ­րե­լու, այնքան Այս գլուխը հիմնված է Ծննդոց 3.15,21-24-ի վրա: • 24 •

Փրկության ծրագիրը

զար­հու­րե­լի, որ հրեշ­տակ­ներն անգամ ծած­կե­լու են ի­րենց ե­րես­նե­ րը, որ­պես­զի չտես­նեն այդ տե­սա­րա­նը: Նա ոչ միայն մարմ­նա­կան տա­ռա­պանք է կրե­լու, այլ նաև հո­գե­կան, ո­րի ա­ռաջ չնչին բան են մարմ­նա­կան տանջանք­նե­րը: Նրա վրա է լի­նե­լու ամ­բողջ աշ­խար­ հի մեղ­քե­րի բե­ռը: Նա ա­սաց հրեշ­տակ­նե­րին, որ Ինքը մեռ­նե­լու և­ եր­րորդ օ­րը հա­րու­թյուն է առ­նե­լու եր­կինք համ­բարձ­վե­լու` Իր Հոր մոտ, որ­պես­զի բա­րե­խո­սի մո­լոր­ված, մե­ղա­վոր մար­դու հա­մար: Փր­կու­թյան միակ հնա­րա­վոր ու­ղին Հրեշ­տակ­նե­րը գետ­նա­տա­րած խո­նարհ­վե­ցին Նրա ա­ռաջ: Նրանք ի­րենց կյանքն էին ա­ռա­ջար­կում: Սա­կայն Հի­սու­սը բա­ ցատ­րեց նրանց, որ Իր մա­հով Նա կա­րող է շա­տե­րին փրկել, իսկ հրեշ­տակ­նե­րից որևէ մե­կի մահն անկա­րող էր հա­տու­ցել պարտ­քը: Մար­դու հա­մար միայն Իր անձը Հայ­րը կա­րող էր ընդու­նել որ­պես փրկա­գին: Հետագայում նրանք, ում Նա փրկե­լու է, Իր հետ պի­տի լի­նեն, ու Իր մա­հով Նա շա­տե­րին պի­տի ա­զա­տագ­րի և խա­փա­ նի սատանային՝ մա­հի իշ­խա­նու­թյունն ու­նե­ցո­ղին: Եվ Հայ­րը Նրան կտա թա­գա­վո­րու­թյունը և­համայն երկնքի տակ գտնվող թա­գա­վո­ րու­թյան հզո­րու­թյու­նը, և Նա տեր կլի­նի դրա ու կիշ­խի հա­վիտ­յանս հա­վի­տե­նից: Սա­տա­նան և բո­լոր մե­ղա­վոր­նե­րը կ­կոր­ծանվեն, որ­ պես­զի այլևս եր­բեք անհանգս­տու­թյուն չպատ­ճա­ռեն երկնքին կամ մաք­րա­գործ­ված նոր երկ­րին: Սա­կայն հրեշ­տակ­նե­րը նույնպես կարևոր ա­ռա­քե­լու­թյուն ու­ նեն: Նրանք պետք է ծա­ռա­յեն Աստ­ծո Որ­դուն երկ­րի վրա, պի­տի եր­կինք բարձ­րա­նա­ն ու այնտե­ղից ուժ տվող բա­լա­սան բե­րեն, որ­ պես­զի սփո­փեն Հի­սու­սին, թեթևաց­նեն Նրա տա­ռա­պանքը: Նրանց հանձ­նա­րար­ված էր նաև պաշտպա­նել Աստ­ծո բա­րե­հա­ճու­թյանն ար­ժա­նա­ցած մարդ­կանց, հե­ռու պա­հել նրանց չար հրեշ­տակ­նե­ րից և­այն խա­վա­րից, ո­րով սա­տա­նան մշտա­պես շրջա­պա­տում էր այդ մարդ­կանց: Աստ­ված անկա­րող է կոր­չող, կոր­ծանվող մար­դու փրկու­թյան հա­մար փո­խել կամ չեղ­յալ հայ­տա­րա­րել Իր օ­րենքը: Դա էր պատ­ճա­ռը, որ Նա տո­կաց Իր սի­րա­սուն Որ­դու մա­հը` մար­ դու մեղ­քի հա­մար: Սա­տա­նան ու նրա հրեշ­տակ­նե­րը նո­րից ցնծու­թյան մեջ էին: Մար­դուն մեղ­քի մղե­լով` նրանք կա­րո­ղա­ցան Աստ­ծո Որ­դուն ի­ջեց­ նել Իր բարձր դիր­քից: Սա­տա­նան ա­սաց իր հրեշ­տակ­նե­րին, որ • 25 •

Հույսի պատմությունը

երբ Հի­սուսն ընդու­նի ընկած մարդ­կա­յին բնու­թյունը, ինքը կկա­րո­ ղա­նա ընկ­ճել ու հաղ­թել Նրան ու խանգա­րել փրկու­թյան ծրագ­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նը: Ընկճված ու աննկարագրելի տխրությամբ՝ Ադամն ու Եվան հեռացան հիասքանչ պարտեզից, որտեղ այնքան երջանիկ էին եղել մինչև Աստծո պատվիրանը խախտելը: Մթնոլորտը փոխվել էր, օդի ջերմաստիճանն այլևս առաջվա նման չէր: Աստված նրանց կաշվե հանդերձներ հագցրեց, որպեսզի պաշտպանվեն ցրտից ու շոգից, որին ենթակա էին լինելու այսուհետև: Աստ­ծո անփո­փո­խե­լի օ­րենքը Համայն եր­կինքը սգի մեջ էր Ա­դա­մի և Ե­վա­յի անհ­նա­զանդու­ թյան ու անկ­ման պատ­ճա­ռով, ինչը Աստ­ծո ցա­սու­մը հա­րու­ցեց ամ­բողջ մարդ­կա­յին ցե­ղի վրա: Նրանք զրկվե­ցին Աստ­ծո հետ հա­ ղոր­դակց­վե­լու հնա­րա­վո­րու­թյունից և­ ընկղմ­վե­ցին անհույս թշվա­ ռու­թյան մեջ: Ե­հո­վա­յի օ­րենքը` Նրա կա­ռա­վար­ման հիմ­քը երկնքում և­երկ­րի վրա, նույնքան սրբա­զան էր, որ­քան Ինքն Աստ­ված, և­ այդ պատ­ ճա­ռով որևէ հրեշ­տա­կի կյանքը չէր կա­րող ընդունվել Աստ­ծո կող­ մից որ­պես զո­հա­բե­րու­թյուն այդ օ­րենքի խախտ­ման հա­մար: Նրա հա­մար ա­վե­լի կարևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նի Իր օ­րենքը, քան Իր գա­հը շրջա­պա­տող սուրբ հրեշ­տակ­նե­րը: Հայրն անկա­րող է չեղ­յալ հա­մա­րել կամ փո­խել Իր օ­րենքի որևէ պատ­վի­րան, որ­պես­զի հար­ մա­րեց­նի այն ընկած մար­դու վի­ճա­կին: Սա­կայն Աստ­ծո Որ­դին, Ով Հոր հետ միա­սին ստեղ­ծել է մար­դուն, կա­րող էր Աստ­ծուն ընդու­նե­ լի քա­վու­թյուն կա­տա­րել հա­նուն մար­դու` Իր կյանքը զո­հա­բե­րե­լով և Իր վրա վերց­նե­լով Աստ­ծո բար­կու­թյու­նը: Հրեշ­տակ­ներն ա­սա­ ցին Ա­դա­մին, որ նրա օ­րի­նա­զանցու­թյու­նը մահ ու թշվա­ռու­թյուն է բե­րել: Կյանքն ու անմա­հու­թյու­նը երևան կբեր­վեն Հի­սուս Քրիս­տո­ սի զո­հա­բե­րու­թյամբ: Ա­պա­գա­յի պատ­կե­րը Ա­դա­մին ցույց տրվե­ցին ա­պա­գա­յում տե­ղի ու­նե­նա­լիք կարևոր ի­րա­դար­ձու­թյուննե­րը` դրախ­տից իր վտա­րու­մից մինչև ջրհե­ղեղ, այ­նու­հետև` Քրիս­տո­սի ա­ռա­ջին գա­լուս­տը եր­կիր: Հի­սու­սի սերն Ա­դա­մի ու նրա սերնդի հանդեպ մղե­լու էին Նրան մարդ­կա­յին էու­ • 26 •

Փրկության ծրագիրը

թյուն առ­նել և Իր անձի նվաս­տաց­մամբ վեր հա­նել բո­լոր նրանց, ով­քեր կհա­վա­տա­յին Ի­րեն: Այսպիսի զո­հա­բե­րու­թյունն այնքան թանկար­ժեք էր, որ կա­րող էր փրկել ողջ աշ­խար­հը: Սակայն քչերն էին միայն ընդունե­լու այս զար­մա­նա­լի զո­հա­բե­րու­թյան մի­ջո­ցով ի­րենց շնորհ­ված փրկու­թյունը: Մարդ­կանց մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը չէր կա­տա­րե­լու ի­րե­նից պա­հանջ­վող պայ­մաննե­րը, որ­պես­զի ար­ժա­ նի լի­ներ Նրա մեծ փրկու­թյանը: Նրանք գե­րա­դա­սե­լու էին մեղքն ու Աստ­ծո օ­րենքի խախ­տու­մը, քան ա­պաշ­խա­րու­թյունն ու հնա­ զանդու­թյու­նը, հա­վա­տով ա­պա­վի­նե­լով այս թանկա­գին զո­հա­բե­ րու­թյան ար­ժա­նիք­նե­րին: Այնքան անգին էր այն, որ դրա­նից օգտ­ վող մարդ­կանց պի­տի մա­քուր ոս­կուց ա­վե­լի պատ­վա­վոր ա­ներ: Զո­հա­բե­րու­թյու­նը Երբ Ա­դա­մը Աստ­ծո հա­տուկ ցու­ցու­մով զոհ մա­տու­ցեց մեղ­քի հա­մար, նրա հա­մար չա­փա­զանց ծանր ու ճնշող էր այդ ա­րա­րո­ ղու­թյու­նը: Նա պետք է խլեր կյանք, ո­ր միայն Աստ­ված կա­րող է պարգևել, և­այն զո­հա­բե­րեր մեղ­քի հա­մար: Նա ա­ռա­ջին անգամ էր տես­նում մա­հը: Հո­գե­վար­քի մեջ գալարվող, ար­յու­նա­շա­ղախ զո­հին նա­յե­լով՝ նա պետք է հա­վա­տով նա­յեր Աստ­ծո Որ­դուն, Ում խորհր­ դանշում էր այդ զո­հը, և Ով պետք է զո­հա­բեր­վեր հա­նուն մար­դու: Աստ­ծո կող­մից հաս­տատ­ված այդ ծիսական զո­հա­բե­րու­թյունը իր գոր­ծած հանցանքի հա­վերժ հի­շե­ցում պետք է լի­ներ Ա­դա­մի հա­ մար, և­ա­մեն անգամ` զոհ մա­տու­ցե­լով, նա պետք է ա­պաշ­խա­րու­ մով նո­րից ու նո­րից գի­տակ­ցեր իր մեղ­քը: Կ­յանք խլե­լու այս ա­րա­ րո­ղու­թյու­նը Ա­դա­մին ա­վե­լի խորն ու լիար­ժեք պատ­կե­րա­ցում էր տա­լիս իր մեղ­քի մա­սին, մի մեղ­քի, որն անհ­նար էր քա­վել այլ բա­ նով, քան Աստ­ծո Որ­դու թանկա­գին ար­յամբ: Նա սքանչա­նում էր այն անսահ­ման բա­րու­թյամբ ու անհուն սի­րով, ո­րը կա­րող էր նման փրկա­գին վճա­րել մե­ղա­վոր­նե­րին փրկե­լու հա­մար: Երբ Ա­դա­մը մոր­թում էր անմեղ զո­հը, նրան թվում էր, թե իր սե­փա­կան ձեռ­քով Աստ­ծո Որ­դու ար­յունն է թա­փում: Նա գի­տեր, որ ե­թե Աստ­ծուն հա­ վա­տա­րիմ մնա­ցած լի­ներ ու խախ­տած չլի­ներ Նրա օ­րենքը, մահ չէր լի­նի ոչ մար­դու, ոչ էլ կենդա­նի­նե­րի հա­մար: Սա­կայն այս զո­ հա­բե­րու­թյուննե­րը, որ մատ­նանշում էին Աստ­ծո թանկա­գին Որ­դու մեծ ու կա­տար­յալ զո­հա­բե­րու­թյու­նը, հույ­սի մի կայծ էին վա­ռում, ո­րը լու­սա­վո­րում էր խա­վար ու զար­հու­րե­լի ա­պա­գան և փր­կու­ • 27 •

Հույսի պատմությունը

թյան դուռ բաց ա­նում նրա բե­րած բա­ցար­ձակ վհա­տու­թյունից ու կոր­ծա­նու­մից: Սկզ­բում յու­րա­քանչ­յուր տան գլու­խը հա­մար­վում էր այդ ընտա­ նի­քի ղե­կա­վարն ու քա­հա­նան: Հե­տա­գա­յում, երբ մարդ­կա­յին ցե­ղը շա­տա­ցավ ու տա­րած­վեց երկ­րի վրա, զո­հա­բե­րու­թյան հանդի­սա­ վոր ա­րա­րո­ղու­թյու­նը ի­րենց ժո­ղովր­դի հա­մար սկսե­ցին կա­տա­րել Աստ­ծո կող­մից նշա­նակ­ված հա­տուկ պաշ­տոնյա­ներ: Մորթ­վող կենդա­նու ար­յու­նը մե­ղա­վոր­նե­րին պետք է հի­շեց­ներ Աստ­ծո Որ­դու ար­յու­նը: Զո­հա­բեր­վող կենդա­նու մա­հը պետք է ա­պա­ցույց լի­ներ բո­լո­րին, որ մեղ­քը մա­հով է հա­տուց­վում: Զոհ մա­տու­ցե­լով` մե­ղա­ վորն ընդու­նում էր իր մե­ղա­վո­րու­թյու­նը և­ ար­տա­հայ­տում իր հա­ վա­տը՝ հու­սա­լով Աստ­ծո Որ­դու մեծ և կա­տար­յալ զո­հա­բե­րու­թյանը, ո­րը նա­խա­կեր­պար էր հանդի­սա­ցել կենդա­նի­նե­րի զո­հա­բե­րու­ թյանը: Ա­ռանց Աստ­ծո Որ­դու քա­վու­թյան անհ­նար կլի­ներ Աստ­ծո օրհ­նանքն ստա­նալ կամ Նրա փրկու­թյանն ար­ժա­նա­նալ: Աստ­ված բարձր է պա­հում Իր օ­րենքի պա­տի­վը: Օ­րի­նա­զանցու­թյու­նը սար­ սա­փե­լի անջր­պետ ստեղ­ծեց Աստ­ծո և մար­դու միջև: Իր անմե­ղու­ թյան օ­րե­րին Ա­դա­մին հնա­րա­վո­րու­թյուն էր տրված ուղ­ղա­կի հա­ ղոր­դակց­վե­լու իր Ս­տեղ­ծո­ղի հետ, ա­զատ ու անկաշ­կանդ վա­յե­լե­լու Նրա ընկե­րու­թյու­նը: Բայց մե­ղանչե­լուց հե­տո Աստ­ված Քրիս­տո­սի և հ­րեշ­տակ­նե­րի մի­ջո­ցով էր կապ պահ­պա­նում մար­դու հետ:

• 28 •

Գլուխ 5

ԱԶԱՏԱԳՐՈՒՄԸ* Աստված միշտ ունեցել է Իր ժողովուրդը, նույնիսկ եթե այն քանակապես քիչ է եղել նրանցից, ովքեր ապստամբել են Նրա դեմ: Օրինակ, միայն ութ մարդ՝ Նոյը և նրա ընտանիքը, մտան այն տապանը, որն Աստված էր պատվիրել Նոյին կա­ռուցել ջրհեղեղից փրկվելու նպատակով: Ենովքն Աստծո հետ էր քայլում մեծապես անաստված ժամանակներում: Աստ­ված կանչեց Աբրահամին և պատվիրեց, որ նա հեռանա իր հայրենի երկրից ու գնա Քանան: Նրա սերունդները, որ հայտ­նի դարձան որպես իսրայելացիներ, ապրեցին այնտեղ այնքան ժամանակ, մինչև որ սաստիկ սովը նրանց քշեց Եգիպ­տոս, որտեղ նրանք հետագայում ստրկացվեցին: Ահա այն հրաշալի պատմությունը, թե ինչպես Աստված ազատա­ գրեց նրանց, ովքեր ապրում էին եգիպտական ստրկության ներքո ավելի քան հազար տարի Քրիստոսից առաջ: Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը եր­կար տա­րի­ներ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի ծա­ռա­ յու­թյան մեջ էին ե­ղել: Ե­գիպ­տոս էին մտել միայն մի քա­նի ընտա­ նիք, սա­կայն այժմ նրանք մի մեծ ազգ էին դար­ձել: Եվ շրջա­պատ­ ված լի­նե­լով կռա­պաշ­տու­թյամբ՝ նրանցից շա­տե­րը մո­ռա­ցել էին ճշմա­րիտ Աստ­ծուն ու Նրա օ­րենքը: Նրանք ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի նման արևը, լու­սինն ու աստ­ղերն էին պաշ­տում, ինչ­պես նաև` տար­բեր կենդա­նի­նե­րի ու ձեռակերտ կուռ­քե­րի: Սա­կայն հրեա­նե­րի մեջ կա­յին այնպի­սիք, ով­քեր պահ­պա­նել էին ճշմա­րիտ Աստ­ծո՝ երկնքի և­երկ­րի Ա­րար­չի ճա­նա­չողությունը: Հա­վա­տաց­յալ­նե­րը վշտա­ցած էին և մ­տա­հոգ­ված: Նրանք ա­ղա­ չում էին Տի­րո­ջը, որ ա­զա­տի ի­րենց ե­գիպ­տա­կան լծից, որ­պես­զի ա­զատ­վեն ի­րենց շրջա­պա­տող կռա­պաշ­տու­թյունից և­ այ­լա­սե­ րող ազ­դե­ցու­թյունից: Չ­նա­յած շատ իս­րա­յե­լա­ցի­ներ այ­լա­սեր­վել էին` կռա­պաշ­տու­թյուն դա­վա­նե­լով, սա­կայն հա­վա­տաց­յալ­ներն ա­մուր կանգ­նած էին ի­րենց դիր­քե­րում: Նրանք չէին թաքց­նում Այս գլուխը հիմնված է Ելից 5-15-ի վրա: • 29 •

Հույսի պատմությունը

ի­րենց հա­վա­տը և բա­ցա­հայ­տո­րեն խոս­տո­վա­նում էին ե­գիպ­ տա­ցի­նե­րին, որ ի­րենք ծա­ռա­յում են միակ ճշմա­րիտ և կենդա­նի Աստ­ծուն: Նրանք պատ­մում էին ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին Աստ­ծո գո­յու­ թյան և զո­րու­թյան ա­պա­ցույց­նե­րի մա­սին` ա­րա­րու­մից մինչև ի­րենց օ­րե­րը: Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նեին ծա­նո­ թա­նա­լու հրեա­նե­րի հա­վա­տին և նրանց Աստ­ծուն: Նրանք փոր­ ձում էին կտրել նվիր­ված հա­վա­տաց­յալ­նե­րին ի­րենց ճշմա­րիտ Աստ­ծուց, և գա­զա­զում էին, երբ դա նրանց չէր հա­ջող­վում ո՛չ սպառ­նա­լիք­նե­րով, ո՛չ պարգև­ներ խոս­տա­նա­լով և­ ո՛չ էլ դա­ժան վե­րա­բեր­մունքով: Ե­գիպ­տո­սի գա­հը զբա­ղեց­րած վեր­ջին եր­կու թա­գա­վոր­նե­րը դա­ ժան բռնա­պետ­ներ էին և­ ա­նո­ղո­քա­բար էին վար­վում հրեա­նե­րի հետ: Իս­րա­յե­լի ծե­րերն ա­մեն ինչ ա­նում էին` պահ­պա­նե­լու հա­մար իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի կորս­վող հա­վա­տը: Նրանք հի­շեց­նում էին իս­րա­ յե­լա­ցի­նե­րին, թե ինչ խոս­տում էր տվել Տերն Աբ­րա­հա­մին, ինչ մար­ գա­րեա­կան գու­շա­կու­թյուն էր ա­րել Հով­սե­փը մեռ­նե­լուց ա­ռաջ` կանխա­տե­սե­լով նրանց ա­զա­տագ­րու­մը Ե­գիպ­տո­սից: Ո­մանք լսում էին նրանց ու հա­վա­տում: Մյուս­նե­րը նա­յում էին ի­րենց թշվառ վի­ ճա­կին ու հույ­սի նշույլ անգամ չէին տես­նում: Փա­րա­վո­նը պար­ծե­նում էր՝ ա­սե­լով, որ շատ է ցանկա­նում տես­ նել, թե ինչ­պես է իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի Աստ­վածն ա­զա­տում նրանց իր ձեռ­քից: Այս բա­ռե­րը խոր­տա­կե­ցին Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րից շա­տերի հույ­սե­րը: Նրանք տես­նում էին, որ ա­մեն ինչ հենց այնպես է, ինչ­պես ա­սել էին թա­գա­վորն ու նրա խորհր­դա­կաննե­րը: Նրանք գի­տեին, որ ի­րենց հետ վե­րա­բեր­վում են ինչ­պես ստրուկ­նե­րի, և ս­տիպ­ված են կրե­լու այն լու­ծը, որն ի­րենց ու­սե­րին կդնեն վե­րա­կա­ցու­ներն ու տի­րա­կալ­նե­րը: Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը բռնում էին նրանց ա­րու զա­ վակ­նե­րին ու սպա­նում: Ն­րանց կյանքը տա­ռա­պանք էր, սակայն նրանք հա­վա­տում ու երկր­պա­գում էին երկ­նա­վոր Աստ­ծուն: Հե­տո նրանք հա­մե­մա­տում էին ի­րենց վի­ճա­կը ե­գիպ­տա­ցի­նե­ րի վի­ճա­կի հետ: Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը չէին հա­վա­տում կենդա­նի Աստ­ ծուն, Ով փրկե­լու կամ կոր­ծա­նե­լու զո­րու­թյուն ու­ներ: Նրանցից ո­մանք պաշ­տում էին կուռ­քե­րի, քա­րե կամ փայտե ար­ձա­նիկ­նե­րի, մյուս­նե­րը արևին, լուս­նին ու աստ­ղե­րին էին երկր­պա­գում, և­ այ­ նո­ւա­մե­նայ­նիվ նրանք հա­րուստ ու բա­րե­կե­ցիկ կյանք էին վա­րում: Եվ հրեա­նե­րից ո­մանք ե­կան այն եզ­րա­կա­ցու­թյան, որ ե­թե Աստ­ • 30 •

Ազատագրումը

ված վեր լի­ներ բո­լոր աստ­ված­նե­րից, Նա այս­պես չէր լքի ի­րենց, չէր թող­նի, որ ստրուկ լի­նեն կռա­պաշտ ժո­ղովր­դի ձեռքին: Ժա­մա­նա­կը ե­կել էր, որ Աստ­ված պա­տաս­խա­ներ իր կե­ղեք­ված ժո­ղովր­դի ա­ղոթք­նե­րին և նրանց դուրս բե­րեր Ե­գիպ­տո­սից Իր զո­ րու­թյան այնպի­սի հուժ­կու դրսևո­րում­նե­րով, որ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը ստիպ­ված լի­նեին ընդու­նե­լու, որ հրեա­նե­րի Աստ­վա­ծը, Ում ի­րենք ար­հա­մար­հել են, վեր է բո­լոր աստ­ված­նե­րից: Նա ցանկա­նում էր Իր ա­նու­նը փա­ռա­վո­րել, որ ու­րիշ ժո­ղո­վուրդ­ներ լսեին Իր զո­րու­ թյան մա­սին և դո­ղա­յին Իր հզոր գոր­ծե­րից, և­ որ Իր ժո­ղո­վուր­դը, ա­կա­նա­տես լի­նե­լով Իր հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­րին, ամ­բող­ջո­վին ե­րես թե­քեր կռա­պաշ­տու­թյունից ու երկր­պա­գեր Ի­րեն: Իս­րա­յե­լին Ե­գիպ­տո­սից ա­զա­տե­լով` Աստ­ված բո­լոր ե­գիպ­տա­ ցի­նե­րի ա­ռաջ բա­ցա­հայ­տո­րեն ցույց տվեց Իր ո­ղոր­մա­ծու­թյու­նն Իր ժո­ղովր­դի նկատ­մամբ: Աստ­ված փա­րա­վո­նի վրա ի­րա­գոր­ծեց Իր դա­տաս­տա­նը, որ­պես­զի վեր­ջինս իր դա­ռը փոր­ձով հա­մոզ­վեր, քա­ նի որ այլ կերպ անհ­նար էր նրան հա­մո­զել, որ Տի­րոջ զո­րու­թյու­նը բարձր է բո­լո­րից: Որ­պես­զի Իր ա­նու­նը բարձր հնչի ամ­բողջ երկ­րի վրա, Նա ցանկա­նում էր բո­լոր ժո­ղո­վուրդ­նե­րին Իր աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյան և­ար­դա­րու­թյան խո­սուն ու ակնհայտ ա­պա­ցույ­ցը տալ: Աստ­ծո նպա­տակն այն էր, որ գերբ­նա­կան ու­ժի այս դրսևո­րում­ նե­րը ամ­րապնդեն Իր ժո­ղովր­դի հա­վա­տը, և նրանց հետ­նորդ­նե­ րը անսա­սա­նո­րեն երկր­պա­գեն միայն Ի­րեն՝ Տի­րո­ջը, Ով այդ­պի­սի ո­ղոր­մած հրաշք­ներ է գոր­ծել հա­նուն ի­րենց: Այն բա­նից հե­տո, երբ փա­րա­վո­նը հրամայեց, որ հրեա­նե­րը աղ­ յուս­ներ պատ­րաս­տեն ա­ռանց հար­դի, Մով­սեսն ա­սաց նրան, որ Աստ­ված, Ում փա­րա­վո­նը ձևաց­նում է, թե չի ճա­նա­չում, կստի­պի նրան ենթարկ­վել Իր պա­հանջ­նե­րին և­ընդու­նել Ի­րեն որ­պես գե­րա­ գույն Տի­րա­կալ: Պա­տու­հաս­ները Փա­րա­վո­նի վրա ոչ մի ազ­դե­ցու­թյուն չգոր­ծե­ցին այն հրաշք­նե­րը, երբ որ գա­վա­զա­նը օձ դար­ձավ, իսկ գե­տը` ար­յուն: Դրանք միայն ա­վե­լի սաստ­կաց­րին նրա ա­տե­լու­թյու­նը իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի նկատ­ մամբ: Երբ նրա մո­գերն էլ նույնն ա­րե­ցին, նա կար­ծեց, թե դա ոչ այլ ինչ է, քան կա­խար­դանք: Սա­կայն նա բա­վա­րար չա­փով ա­պա­ցույց ու­ներ` հա­մոզ­վե­լու, որ գոր­տե­րին հե­ռաց­նելն այլևս կա­խար­դանք • 31 •

Հույսի պատմությունը

չէր: Աստ­ված կա­րող էր մի ակնթար­թում ոչնչաց­նել գոր­տե­րին, հող դարձ­նել, սա­կայն Նա չա­րեց այդ, քա­նի որ ե­թե գոր­տե­րը վե­րա­ նա­յին, թա­գա­վորն ու ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը կա­սեին, թե դա նույնպես կա­խար­դանք է, ճիշտ այնպի­սի մի կա­խար­դանք, ինչ­պի­սին մո­ գերն են գոր­ծում: Գոր­տե­րը սատ­կե­ցին, և­ մարդիկ կույտ-կույտ հա­վա­քե­ցին դրանց: Նրանց աչ­քի ա­ռաջ էին գոր­տե­րի նե­խող մար­ միննե­րը: Դ­րանց փտող մարմիններն ա­պա­կա­նում էին օ­դը: Ս­րանք այնպի­սի ա­պա­ցույց­ներ էին թա­գա­վո­րի և­ողջ Ե­գիպ­տո­սի հա­մար, որ նրանց ու­նայն փի­լի­սո­փա­յու­թյունն անկա­րող էր ժխտել, և պի­ տի ընդու­ներ, որ դա ոչ թե կա­խար­դանք է, այլ երկ­նա­յին Աստ­ծո դա­տաս­տան: Մո­գե­րը չկա­րո­ղա­ցան ստեղ­ծել մու­նը, որը հաջորդ պատուհասն էր: Տե­րը թույլ չտվեց անգամ, որ տե­սո­ղա­կան խաբ­կանքի մի­ջո­ցով թե՛ նրանց և թե՛ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին թվա, թե ի­րենք կա­րող են ստեղ­ ծել մու­նը: Նա ցանկա­նում էր վե­րաց­նել անհա­վա­տու­թյան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րը փա­րա­վո­նի հա­մար: Նա ստի­պեց անգամ մո­գե­րին հայ­տա­րա­րել. «­Սա Աստ­ծո մատն է»: Հե­տո Ե­հո­վան շնա­ճանճի պար­սեր ու­ղար­կեց Ե­գիպ­տո­սի վրա: Դ­րանք սո­վո­րա­կան ճանճեր չէին` այն անվ­նաս ա­րա­րած­նե­րին նման, որ ձանձ­րաց­նում են մեզ տար­վա ո­րոշ ա­միս­նե­րի, այլ մեծ ու թու­նա­վոր էին: Նրանք ցա­վոտ կերպով խայ­թում էին մարդ­կանց ու կենդա­նի­նե­րին: Աստ­ված բա­ժա­նեց Իր ժո­ղովր­դին ե­գիպ­տա­ցի­նե­ րից և թույլ չտվեց, որ ճանճե­րը ներ­խու­ժեն նրանց բնա­կա­վայ­րե­րը: Հա­ջորդ պա­տու­հա­սը դա­բաղն էր, որ կո­տո­րեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­ րի ա­նա­սուննե­րին, իսկ հրեա­նե­րի ա­նա­սուննե­րին չդի­պավ: Ոչ մի եբ­րա­յե­ցու ա­նա­սուն չսատ­կեց: Հե­տո Տե­րը թա­րա­խա­պա­լար­ներ ա­ռա­ջաց­րեց մարդ­կանց ու կենդա­նի­նե­րի վրա, և նույ­նիսկ մո­գե­ րը չկա­րո­ղա­ցան պաշտ­պանվել դրա­նից: Հա­ջորդ պա­տու­հա­սը, որ Տերն ու­ղար­կեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի գլխին` կար­կուտն էր, որ տե­ղում էր կրա­կի հետ խառնված, կայ­ծա­կով ու ո­րո­տով: Յու­րա­քանչ­յուր պա­տու­հա­սից ա­ռաջ Տե­րը հայտ­նում էր, թե այն երբ է գա­լու, որ­ պես­զի ոչ ոք չա­սեր, թե դա պա­տա­հա­կան բան է: Տե­րը ցույց տվեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին, որ ամբողջ եր­կի­րը հրեա­նե­րի Աստ­ծո իշ­խա­նու­ թյան տակ է, որ Նրա ձայ­նին են ենթարկ­վում ո­րո­տը, կար­կու­տը և փո­թո­րի­կը: Փա­րա­վո­նը՝ հպարտ ար­քան, ով մի ժա­մա­նակ ա­սում էր. «Ե­հո­վան ո՞վ է, որ նրա խոս­քին լսեմ», այժմ խո­նարհ­վեց և­ • 32 •

Ազատագրումը

ա­սաց. «­Մե­ղանչե­ցի. Ե­հո­վան ար­դար է, իսկ ես և­ իմ ժո­ղո­վուր­դը հանցա­վոր ենք»: Նա ա­ղա­չեց Մով­սե­սին, որ միջ­նոր­դի Աստ­ծո մոտ և խնդ­րի, որ այդ ա­հա­վոր ո­րոտն ու կայ­ծա­կը կտրվեն: Այ­նու­հետև Տե­րը սարսափելի մո­րեխ բե­րեց Ե­գիպ­տո­սի վրա: Սա­կայն թա­գա­վո­րը գե­րա­դա­սեց ընդու­նել մո­րե­խի պար­սե­րը, քան հնա­զանդ­վել Աստ­ծուն: Նա ա­ռանց խղճի խայթ զգա­լու նա­յում էր, թե ինչ­պես է իր ամբողջ թա­գա­վո­րու­թյու­նը ենթարկ­վում այդ ա­հա­ վոր պա­տիժ­նե­րին: Հե­տո Տե­րը խա­վար բե­րեց Ե­գիպ­տո­սի վրա: Մար­դիկ ոչ միայն լույ­սից կտրվե­ցին, այլ նաև հայտնվե­ցին հեղ­ձու­ ցիչ մի մթնո­լոր­տում, այնպես, որ դժվա­րու­թյամբ էին շնչում: Սա­ կայն հրեա­նե­րի մոտ մթնո­լոր­տը մա­քուր էր ու լու­յս կար նրանց տներում: Տե­րը մի ա­հա­վոր պա­տու­հաս ևս բե­րեց Ե­գիպ­տո­սի գլխին, ա­վե­լի դա­ժան մի ա­ղետ, քան մինչ այդ ե­ղած­նե­րը: Ար­քան ու կռա­ պաշտ քա­հա­նա­ներն էին, որ մեր­ժում էին բա­վա­րա­րել Մով­սե­ սի խնդրանքը: Ժո­ղո­վուր­դը ցանկա­նում էր, որ հրեա­նե­րին թույլ տրվի հե­ռա­նալ Ե­գիպ­տո­սից: Մով­սե­սը հայտ­նեց փա­րա­վո­նին ու Ե­գիպ­տո­սի ժո­ղովր­դին, ինչ­պես նաև իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րին, թե ինչ բնույ­թի էր լի­նե­լու այս վեր­ջին պա­տու­հա­սը և­ ինչ հետևանք­ներ էր ու­նե­նա­լու. ամեն տան առաջնեկը պիտի մեռնի: Ե­գիպ­տա­ ցի­նե­րի հա­մար այնքան ա­հա­վոր ու Աստ­ծո ժո­ղովր­դի հա­մար այնքան փա­ռա­վոր այդ գի­շե­րը հիմնվեց զատ­կի հանդի­սա­վոր ա­րա­րո­ղու­թյու­նը: Շատ դժվար էր Ե­գիպ­տո­սի ար­քա­յի և հ­պարտ ու կռա­պաշտ ժո­ղովր­դի հա­մար ենթարկ­վել երկ­նա­յին Աստ­ծո պա­հանջ­նե­րին: Պա­տու­հաս պա­տու­հա­սի հետևից գա­լիս էր Ե­գիպ­տո­սի գլխին, և փա­րա­վո­նը տե­ղի էր տա­լիս ոչ ա­վե­լի, քան ստիպ­ված էր լի­նում` տես­նե­լով Աստ­ծո ցաս­ման զար­հու­րե­լի ա­պա­ցույց­նե­րը: Յու­րա­քանչ­յուր հա­ջորդ պա­տու­հաս նա­խոր­դից ա­վե­լի դա­ժան էր լի­նում, իսկ այս վեր­ջի­նը պի­տի ա­մե­նաա­հա­վո­րը լի­ներ: Սա­կայն հպարտ ար­քան չա­փա­զանց զայ­րա­ցած էր և չէր ցանկանում հնա­ զանդ­վել: Երբ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը տե­սան, թե ինչ մեծ պատ­րաս­տու­ թյուն են տես­նում իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րը այդ ա­հա­վոր գի­շեր­վա հա­մար, սկսե­ցին ծաղ­րել դռնե­րի կո­ղա­փայ­տե­րին նրանց քսած ար­յան նշանը: Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը հետևել էին Աստ­ծո տված ցու­ցում­նե­ րին, և մինչ մահ­վան հրեշ­տա­կը մի ե­գիպ­տա­ցու տնից մյուս ե­գիպ­ • 33 •

Հույսի պատմությունը

տա­ցու տունն էր անց­նում, նրանք բո­լո­րն ար­դեն պատ­րաստ էին ճա­նա­պարհ ընկ­նե­լու և ս­պա­սում էին, թե երբ պետք է ապս­տամբ թա­գա­վորն ու իր մար­դիկ հրա­մա­յեն ի­րենց գնալ: «Եվ ե­ղավ, որ կես­գի­շե­րին Ե­հո­վան Ե­գիպ­տո­սի երկ­րում ա­մեն ա­ռա­ջի­նե­կին զար­կեց, իր ա­թո­ռի վրա նստող փա­րա­վո­նի ա­ռա­ջի­ նե­կից մինչև բանտում ե­ղած գե­րիի ա­ռա­ջի­նե­կը` և­ա­մեն ա­նա­սու­ նի ա­ռաջի­նե­կը: Եվ փա­րա­վո­նի գի­շե­րը վեր կա­ցավ և նրա բո­լոր ծա­ռա­նե­րը` և բո­լոր ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը, և Ե­գիպ­տո­սի մեջ մեծ ա­ղա­ ղակ կար, ո­րով­հետև տուն չկար, որ նրա մեջ մե­ռել չլի­ներ: Եվ այդ գի­շեր կանչեց Մով­սե­սին և Ա­հա­րո­նին և­ա­սաց. Վեր կա­ ցեք դուրս ե­լեք իմ ժո­ղովր­դի մի­ջից դուք էլ և Իս­րա­յե­լի որ­դիքն էլ, և գ­նա­ցեք պաշ­տե­ցեք Ե­հո­վա­յին՝ ինչ­պես որ ա­սա­ցիք: Ձեր հո­տերն էլ և ձեր ար­ջառ­ներն էլ ա­ռեք` ինչ­պես ա­սա­ցիք և գ­նա­ցեք և­ինձ էլ օրհ­նե­ցեք: Եվ ե­գիպ­տա­ցիք բռնա­դա­տե­ցին ժո­ղովր­դին, որ շու­տով այն երկ­րից դուրս ու­ղար­կեն նրանց, ո­րով­հետև ա­սա­ցին. Ա­մենքս էլ կմեռ­նենք»: «Եվ ժո­ղո­վուրդն ի­րենց զանգ­վա­ծը դեռ չխմո­րած, ի­րենց խմո­ րի տաշ­տե­րը ի­րենց կտավ­նե­րով չփա­թա­թած՝ ի­րենց ու­սե­րի վրա դրին: Եվ Իս­րա­յե­լի որ­դիք Մով­սե­սի խոս­քի պես ա­րին, և­ե­գիպ­տա­ ցի­նե­րից ար­ծա­թե­ղեն զար­դեր ու ոս­կե­ղեն զար­դեր և հանդերձ­ ներ ու­զե­ցին: Եվ Ե­հո­վան ժո­ղովր­դին շնորհ տվեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի ա­ռա­ջին, և­ ե­գիպ­տա­ցիք նրանց ու­զա­ծը տվին, և նրանք կո­ղոպ­ տե­ցին ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին»: Դ­րա­նից չորս հար­յուր տա­րի ա­ռաջ Աստ­ված այս ա­մե­նը հայտ­ նել էր Աբ­րա­հա­մին: «Եվ Ե­հո­վան ա­սաց Աբ­րա­մին. Ս­տույգ գի­տե­ նաս, որ քո սե­րունդը մի երկ­րում, որ ի­րենցը չէ, պանդուխտ կլի­նի, և ծա­ռա­յու­թյուն կա­նեն, և նրանց չորս հար­յուր տա­րի կչար­չա­րեն: Բայց այն ազգն էլ, ո­րին ար­դեն կծա­ռա­յեն, ես կդա­տեմ. և նրանցից հե­տո մեծ ստաց­ված­քով դուրս կգան» (Ծննդոց 15.13,14): «Եվ նրանց հետ խառն բազ­մու­թյուն էլ ե­լավ. և­ ոչ­խար­ներն ու ար­ջառ­նե­րը շատ մեծ հոտ էին»: Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը Ե­գիպ­տո­սից դուրս ե­կան` ի­րենց հետ տա­նե­լով ի­րենց ու­նեց­ված­քը, ո­րը փա­ րա­վո­նին չէր պատ­կա­նում, քա­նի որ նրանք չէին վա­ճա­ռել այն փա­րա­վո­նին: Հա­կոբն ու իր որ­դի­նե­րը ի­րենց հետ Ե­գիպ­տոս էին բե­րել ի­րենց հո­տերն ու ա­նա­սուննե­րը: Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը շատ էին բազ­մա­ցել, և խիստ ա­ճել էր նրանց հո­տե­րի ու ար­ջառ­նե­րի • 34 •

Ազատագրումը

քա­նա­կը: Աստ­ված դա­տել էր ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին` նրանց վրա պա­ տու­հաս­ներ ու­ղար­կե­լով, և­ այնպես ա­րել, որ նրանք շտա­պեց­նեն Իր ժո­ղովր­դին հե­ռա­նա­լու Ե­գիպ­տո­սից` ի­րենց ամբողջ ու­նեց­ված­ քի հետ միա­սին: Կ­րա­կի սյու­նը «Եվ Սոկ­քով­թից չվե­ցին և Ո­թո­մի մեջ ա­նա­պա­տի ծայ­րում իջևան ա­րին: Եվ Ե­հո­վան գնում էր նրանց առջևից ցե­րե­կը ամ­պի սյու­նով նրանց ճա­նա­պարհ ցույց տա­լու հա­մար, և գի­շե­րը՝ կրա­ կի սյու­նով, որ նրանց լույս տա, որ ցե­րեկ և գի­շեր գնան: Ցե­րե­կը ամ­պի սյու­նը` և գի­շե­րը կրա­կի սյու­նը` ժո­ղովր­դի առջևից չպա­ կա­սեց­րեց»: Եբ­րա­յե­ցի­նե­րի` Ե­գիպ­տո­սից դուրս գա­լուց մի քա­նի օր անց, ե­գիպ­տա­ցի­ներն ա­սա­ցին փա­րա­վո­նին, որ նրանք փա­խել են և­ այլևս հետ չեն դառ­նա­լու, որ ծա­ռա­յեն ի­րեն: Նրանք շատ էին վշտա­ցած, որ թույլ են տվել Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին հե­ռա­նալ Ե­գիպ­ տո­սից: Նրանց հա­մար մեծ կո­րուստ էր իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի ծա­ռա­յու­ թյուննե­րից զրկվե­լը, և խո­րա­պես զղջում էին, որ հա­մա­ձայ­նել են նրանց գնա­լուն: Չ­նա­յած այն ա­մե­նին, ինչ նրանք կրել էին` պատժ­ վե­լով Աստ­ծուց, ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի սրտե­րը այնքան էին կարծ­րա­ցել ի­րենց մշտա­կան ապս­տամ­բու­թյան հետևանքով, որ ո­րո­շե­ցին հե­ տապնդել Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին և­ ու­ժով նրանց հետ բե­րել Ե­գիպ­ տոս: Թա­գա­վո­րը մեծ բա­նակ հա­վա­քեց և, իր հետ վեց հար­յուր մար­տա­կառք վերց­նե­լով, ընկավ եբ­րա­յե­ցի­նե­րի հետևից ու հա­սավ նրանց, երբ վեր­ջիններս ճամ­բար էին խփել ծո­վի ա­փին: «Եվ փա­րա­վո­նը մո­տե­ցավ, և Իս­րա­յե­լի որ­դիքն ի­րենց աչ­քե­րը բարձ­րաց­րին, և­ ա­հա ե­գիպ­տա­ցիք գա­լիս էին ի­րենց հետևից, և շատ վա­խե­ցան. և Իս­րա­յե­լի որ­դիքն ա­ղա­ղա­կե­ցին Ե­հո­վա­յին և­ ա­սա­ցին Մով­սե­սին. Մի՞­թե Ե­գիպ­տո­սում գե­րեզ­մաններ չկա­յին, որ մեզ բե­րիր ա­նա­պա­տի մեջ մեռ­նե­լու. սա ի՞նչ է որ մեզ ա­րիր, որ մեզ Ե­գիպ­տո­սից հա­նե­ցիր: Սա այն խոս­քը չէ՞, որ քեզ ա­սում էինք Ե­գիպ­տո­սում. թե թող մեզ` որ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին ծա­ռա­յու­թյուն ա­նենք, ո­րով­հետև ա­վե­լի լավ է մեզ հա­մար ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին ծա­ ռա­յու­թյուն ա­նել, քան թե ա­նա­պա­տում մեռ­նել: Եվ Մով­սեսն ա­սաց ժո­ղովր­դին. Մի վա­խե­ցեք, կանգ­նե­ցեք, և տե­սեք Ե­հո­վա­յի փրկու­թյու­նը` որ այ­սօր կա­նի ձեզ հա­մար, ո­րով­ • 35 •

Հույսի պատմությունը

հետև ձեր այ­սօր­վա տե­սած ե­գիպ­տա­ցի­ներն այլևս պի­տի չտես­նեք հա­վիտ­յան: Ե­հո­վան ձեզ հա­մար պի­տի պա­տե­րազ­մի, և դուք լուռ կա­ցեք»: Փր­կու­թյու­նը Կար­միր ծո­վի ա­փին «Եվ Ե­հո­վան ա­սաց Մով­սե­սին. Ինչո՞ւ ես ինձ ա­ղա­ղա­կում, ա­սա Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին, որ չվեն, և դու գա­վա­զանդ բարձ­րաց­րու, և ձեռքդ մեկ­նիր ծո­վի վրա և ճեղ­քիր նրան, և Իս­րա­յե­լի որ­դի­քը ծո­ վի մի­ջով ցա­մա­քով գնան»: Աստ­ված ցանկա­նում էր Մով­սե­սին հաս­կաց­նել, որ Ինքը ջանք չի խնա­յի Իր ժո­ղովր­դի հա­մար, քա­նի որ նրանց կա­րիք­նե­րը հո­գալն Իր հա­մար հա­ճույք է: Երբ նրանք գնա­յին ցա­մա­քով մինչև ծո­վի ա­փը, Մով­սե­սը պետք է հրա­մա­յեր նրանց ա­վե­լի ա­ռա­ջա­նալ, որ­պես­զի օգ­տա­գոր­ծեր Աստ­ծո տված գա­վա­զա­նը և ճեղ­քեր ջրե­րը: «Եվ ես ա­հա ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի սիր­տը պի­տի կարծ­րաց­նեմ, և նրանց հետևից պի­տի գնան, և­ես փա­րա­վո­նի և նրա բո­լոր զոր­քե­ րի վրա` նրա կառ­քե­րի և նրա ձիա­վոր­նե­րի վրա պի­տի փա­ռա­վոր­ վեմ: Եվ ե­գիպ­տա­ցիք կի­մա­նան, թե ես եմ Ե­հո­վան, երբ որ ես Փա­ րա­վո­նի և նրա կառ­քե­րի և նրա ձիա­վոր­նե­րի վրա կփա­ռա­վոր­վեմ: Եվ Աստ­ծո հրեշ­տա­կը` որ Իս­րա­յե­լի բա­նա­կի առջևից գնում էր, ե­լավ և նրանց հետևից գնաց, և­ամ­պի սյու­նը ե­լավ նրանց առջևից և կանգ­նեց նրանց հետևից, և­ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի բա­նա­կի և Իս­րա­ յե­լի բա­նա­կի մեջ­տե­ղը ե­կավ, ու ամպ ու խա­վար ե­ղավ, բայց գի­շե­ րը լույս էր տա­լիս, և բո­լոր գի­շե­րը միմ­յանց չմո­տե­ցան»: Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը չէին կա­րող տես­նել հրեա­նե­րին, քա­նի որ նրանց ա­ռաջ թանձր խա­վա­րի ամպն էր, այն ամ­պը, որն ամ­բող­ ջո­վին լույս էր իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի հա­մար: Այս­պես Աստ­ված ցույց տվեց Իր զո­րու­թյու­նը՝ փոր­ձե­լու հա­մար Իր ժո­ղովր­դին, թե արդ­յո՞ք նրանք կա­պա­վի­նեն Ի­րեն այն բա­նից հե­տո, երբ այդ­պի­սի նշաններ էր տվել` նրանց հանդեպ ու­նե­ցած Իր սի­րո և հո­գա­տա­րու­թյան, և հանդի­մա­նե­լու հա­մար նրանց անհա­վա­տու­թյունն ու տրտունջ­նե­ րը: «Եվ Մով­սե­սը մեկ­նեց իր ձեռ­քը ծո­վի վրա. և Ե­հո­վան սաս­տիկ արևել­յան հո­վով քշեց ծո­վը բո­լոր գի­շե­րը և ծո­վը ցա­մա­քեց­րեց, և ջ­րե­րը նրանց աջ կող­մից և ձախ կող­մից պա­րիսպ ե­ղան»: Ջրե­ րը բարձ­րա­ցան և սառ­ցե պա­տե­րի նման քա­րա­ցան նրանց եր­կու կող­մում, մինչ Իս­րա­յե­լը քայ­լում էր ծո­վի մի­ջով` չոր գետ­նի վրա­յով: • 36 •

Ազատագրումը

Այդ գի­շեր Ե­գիպ­տո­սի զոր­քը հաղ­թա­նակ էր տո­նում. Իս­րա­յե­ լի որ­դի­նե­րը դարձ­յալ իրենց ձեռ­քում են: Նրանք հա­մոզ­ված էին, որ եբ­րա­յե­ցի­նե­րը փա­խուս­տի ոչ մի ճա­նա­պարհ չու­նեն, քա­նի որ նրանց առջևում փռված է Կար­միր ծո­վը, իսկ հետևում Ե­գիպ­տո­ սի հսկա­յա­կան բա­նակն է: Սա­կայն ա­ռա­վոտ­յան, երբ դե­պի ծո­վը շարժ­վե­ցին, նրանց աչ­քե­րի ա­ռաջ մի զար­մա­նա­լի տե­սա­րան բաց­ վեց. ծո­վի մի­ջով մի չոր ա­րա­հետ էր բաց­վել, ջրե­րը ճեղք­վել էին ու պա­րիսպ­նե­րի նման քա­րա­ցել նրա եր­կու կող­մե­րում, և Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը չոր գետ­նի վրա­յով քայ­լե­լով` ար­դեն հա­սել էին ծո­վի մեջ­ տե­ղը: Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը մի փոքր սպա­սե­ցին՝ ո­րո­շե­լու հա­մար, թե ինչ պետք է ա­նեն: Նրանք վհատ­վել էին ու զայ­րա­ցել այն բա­նից, որ չնա­յած եբ­րա­յե­ցի­նե­րը գրեթե ի­րենց ձեռ­քերում էին, ու ի­րենք հա­մոզ­ված էին, որ գերելու են նրանց, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ծո­վի մի­ ջով մի անս­պա­սե­լի ճա­նա­պարհ բաց­վեց նրանց հա­մար: Նրանք ո­րո­շե­ցին հե­տապնդել Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին: «Եվ ե­գիպ­տա­ցիք նրանց հետևից ընկան. և փա­րա­վո­նի բո­լոր ձիե­րը` կառ­քե­րը և ձիա­վոր­նե­րը, նրանց հետևից ծո­վի մեջ­տե­ղը գնա­ցին: Եվ ե­ղավ ա­ռա­վոտ­յան պա­հին, որ Ե­հո­վան ե­գիպ­տա­ցի­ նե­րի բա­նա­կին նա­յեց կրա­կի ու ամ­պի սյու­նից, և­ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի բա­նա­կը խռո­վու­թյան մեջ գցեց. և նրանց կառ­քե­րի ա­նիվ­նե­րը հա­ նեց, որ դժվա­րու­թյամբ էին ա­ռաջ գնում. այնպես որ ե­գիպ­տա­ցիք ա­սում էին. Փախ­չենք Իս­րա­յե­լի ե­րե­սից, ո­րով­հետև Ե­հո­վան նրանց հա­մար պա­տե­րազ­մում է Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի հետ»: Ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը հա­մար­ձակ­վե­ցին ոտք դնել այն ա­րա­հե­տը, ո­րը Տե­րը պատ­րաս­տել էր Իր ժո­ղովր­դի հա­մար, և Աստ­ծո հրեշ­ տակ­նե­րը, զոր­քի մեջ մտնե­լով, հա­նե­ցին նրանց կառ­քե­րի ա­նիվ­ նե­րը: Բա­նա­կում խու­ճապ ընկավ: Նրանք մեծ դժվա­րու­թյամբ էին ա­ռաջ շարժ­վում և սկ­սե­ցին անհանգս­տա­նալ: Նրանք հի­շե­ցին ի­րենց գլխին ե­կած ա­ղետ­նե­րը, ո­րոնցով եբ­րա­յե­ցի­նե­րի Աստ­վա­ծը ստի­պել էր նրանց թույլ տալ, որ Իս­րա­յե­լը հեռանա Ե­գիպ­տո­սից, և կար­ծում էին, թե այժմ Աստ­ված ի­րենց բո­լո­րին իս­րա­յե­լա­ցի­նե­ րի ձեռքն է հանձ­նե­լու: Նրանք տե­սան, որ Աստ­ված պա­տե­րազ­ մում է իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի հա­մար, և սար­սա­փա­հար շրջվում էին, որ փա­խուստ տան նրանցից, երբ «Ե­հո­վան ա­սաց Մով­սե­սին. Ձեռքդ մեկ­նիր ծո­վի վրա, որ ջրե­րը հետ դառ­նան ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի վրա` նրանց կառ­քե­րի և նրանց ձիա­վոր­նե­րի վրա»: • 37 •

Հույսի պատմությունը

«Եվ Մով­սե­սը մեկ­նեց ձեռ­քը ծո­վի վրա, և­ա­ռա­վոտ­յան դեմ ծովն իր ընթաց­քին դար­ձավ. և­ ե­գիպ­տա­ցիք նրա դի­մա­ցից փա­խան: Եվ Ե­հո­վան թո­թա­փեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին ծո­վի մեջ: Եվ ջրե­րը դար­ ձան և ծած­կե­ցին փա­րա­վո­նի կառ­քե­րը, և ձիա­վոր­նե­րը և բո­լոր զոր­քե­րը, ո­րոնք նրանց հետևից ծո­վի մեջ մտան. և նրանցից մեկն էլ չմնաց: Բայց Իս­րա­յե­լի որ­դիք ծո­վի մի­ջով ցա­մա­քով գնում էին, և ջ­րե­րը նրանց աջ կող­մից և ձախ կող­մից պա­րիսպ էին նրանց հա­մար: Եվ Ե­հո­վան այն օ­րը ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի ձեռ­քից ա­զա­տեց Իս­րա­յե­ լին. և Իս­րա­յե­լը մե­ռած տե­սավ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին ծո­վի ե­զեր­քում: Եվ Իս­րա­յե­լը տե­սավ այն մեծ ձեռ­քը, որ Ե­հո­վան ցույց տվեց ե­գիպ­ տա­ցի­նե­րի վրա. և ժո­ղո­վուր­դը վա­խեց Ե­հո­վա­յից, և հա­վա­տաց Ե­հո­վա­յին և նրա ծա­ռա Մով­սե­սին»: Եվ երբ եբ­րա­յե­ցի­նե­րը տե­սան, թե ինչ­պես Աստված իր հրա­շա­ գործ ձեռ­քով բնաջինջ արեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին, ո­գե­շունչ եր­գով ի­րենց ե­րախ­տա­գի­տու­թյու­նը հայտ­նե­ցին Աստ­ծուն ու Նրա գով­քը եր­գե­ցին:

• 38 •

Գլուխ 6

Ա­ՍՏԾՈ ՕՐԵՆՔԸ* ՏԱՍԸ ՊԱՏՎԻՐԱՆՆԵՐԸ Աստ­ված հռչա­կում է Իր օ­րենքը Սինա սարի վրա Այն բա­նից հե­տո, երբ Աստ­ված տվեց Իսրայել ժողովրդին Իր զո­ րու­թյան նշաննե­րը, Նա հայտ­նեց, թե Ով է Ինքը. «Ես եմ Ե­հո­վան քո Աստ­վա­ծը` որ քեզ Ե­գիպ­տո­սի երկ­րից` ծա­ռա­յու­թյան տնից հա­նե­ ցի»: Հենց այն Աստ­վա­ծը, Ով Իր զո­րու­թյու­նն էր ցույց տվել ե­գիպ­ տա­ցի­նե­րին, այժմ Իր օ­րենքն էր հռչա­կում: «­Բա­ցի ինձա­նից ու­րիշ աստ­ված­ներ չու­նե­նաս»: «­Քեզ հա­մար կուռք չշի­նես, և­ոչ վե­րը երկնքում՝ կամ ցա­ծը երկ­րի վրա՝ կամ երկ­րի տա­կի ջրե­րում ե­ղած բա­նե­րի մեկ նմա­նու­թյամբ. նրանց երկր­պա­գու­թյուն չա­նես և նրանց չպաշ­տես, ո­րով­հետև ես քո Ե­հո­վա Աստ­վա­ծը նա­խանձոտ Աստ­ված եմ, որ կհա­տու­ցա­նեմ հայ­րե­րի ա­նօ­րե­նու­թյու­նը որ­դի­նե­րի վրա` մինչև նրանց եր­րորդ ու չոր­րորդ ազ­գը, որ ա­տում են ինձ: Եվ կո­ղոր­մեմ նրանց մինչև հա­ զար ազգ, որ սի­րում են ինձ և­իմ պատ­վի­րաննե­րը պա­հում»: «­Քո Ե­հո­վա Աստ­ծո ա­նու­նը դա­տարկ տե­ղը չհի­շես, ո­րով­հե­ տև Ե­հո­վան` Իր ա­նու­նը դա­տարկ տե­ղը հի­շո­ղին անպա­տիժ չի թողնի»: «­Հի­շիր հանգս­տու­թյան օ­րը նրան սուրբ պա­հե­լու հա­մար: Վեց օր աշ­խա­տիր և քո բո­լոր գործն ա­րա. բայց յո­թե­րորդ օ­րը` քո Ե­հո­ վա Աստ­ծո հանգս­տու­թյան օրն է. ոչ մի գործ չգոր­ծես ոչ դու, ոչ քո որ­դին, ոչ քո աղ­ջի­կը, ոչ քո ծա­ռան ու ա­ղա­խի­նը, ոչ քո ա­նա­սու­ նը, ոչ էլ քո դռան օ­տա­րա­կա­նը: Ո­րով­հետև Ե­հո­վան վեց օր­վա մեջ ա­րեց եր­կինքն ու եր­կի­րը, ծովն ու բո­լոր նրանց մեջ ե­ղած­նե­րը, և յո­թե­րորդ օ­րը հանգս­տա­ցավ. նրա հա­մար Ե­հո­վան օրհ­նեց հանգս­ տու­թյան օ­րը և սր­բեց նրան»: «­Պատ­վիր քո հո­րը և քո մո­րը, որ քո օ­րե­րը եր­կա­րա­նան այն երկ­րի վրա, որ քո Ե­հո­վա Աստ­վա­ծը կտա քեզ»: «Ս­պա­նու­թյուն մի ա­նիր»: Այս գլուխը հիմնված է Ելից 19, 20, 25-40-ի վրա: • 39 •

Հույսի պատմությունը

«Շ­նու­թյուն մի ա­նիր»: «­Գո­ղու­թյուն մի ա­նիր»: «­Քո դրա­ցու դեմ սուտ վկա­յու­թյուն մի ա­նիր»: «­Մի ցանկա­նար քո դրա­ցու տա­նը, քո դրա­ցու կնո­ջը կամ նրա ծա­ռա­յին՝ կամ նրա ա­ղախ­նին՝ կամ նրա ե­զին՝ կամ նրա է­շին, և քո դրա­ցու ոչ մեկ բա­նին»: Ե­հո­վա­յի ա­ռա­ջին և­ երկ­րորդ պատ­վի­րաննե­րը կռա­պաշ­տու­ թյան դեմ են: Կ­ռա­պաշ­տու­թյու­նը մղում է մարդ­կանց մեծ մեղ­քեր գոր­ծել և­ ապս­տամ­բել: Արդ­յունքում` կռա­պաշտ­ներն սկսում են մարդ­կա­յին զո­հեր մա­տու­ցել ի­րենց կուռ­քե­րին: Աստ­ված ցանկա­ նում է նա­խազ­գու­շաց­նել Իր ժո­ղովր­դին, որ նման գար­շե­լի ա­րար­քի փորձ անգամ չկա­տա­րեն: Ա­ռա­ջին չորս պատ­վի­րաննե­րը ցույց են տա­լիս մարդ­կանց պար­տա­կա­նու­թյունն Աստ­ծո հանդեպ: Չոր­րոր­ դը` կա­պակ­ցող հանգույցն է մեծ Աստ­ծո և մար­դու միջև: Շա­բա­թը տրված էր` հատ­կա­պես հօ­գուտ մարդ­կանց և­ ի պա­տիվ Աստ­ծո: Վեր­ջին վեց պատ­վի­րաննե­րում խոս­քը դրա­ցու հանդեպ մար­դու ու­նե­ցած պար­տա­կա­նու­թյուննե­րի մա­սին է: Շա­բա­թը պետք է հա­վերժ նշան լի­ներ Աստ­ծո և Իր ժո­ղովր­դի միջև: Նշա­նը պետք է հաս­կաց­վի այս­պես. բո­լոր նրանք, ով­քեր կպա­հեն շա­բա­թը, ի­րենց այդ ա­րար­քով ցույց կտան, որ ի­րենք կենդա­նի Աստ­ծուն` երկ­րի և­ երկնքի Ա­րար­չին են պաշ­տում: Շա­ բա­թը պետք է այնքան ժա­մա­նակ նշան լի­նի Աստ­ծո և Նրա ժո­ ղովր­դի միջև, քա­նի դեռ Տե­րը երկ­րի վրա Ի­րեն ծա­ռա­յող ժո­ղո­ վուրդ կու­նե­նա: «Եվ բո­լոր ժո­ղո­վուր­դը տես­նում էին ո­րո­տում­նե­րը և կայ­ծակ­ նե­րը և փո­ղի ձայ­նը և սա­րի ծխե­լը: Եվ ժո­ղո­վուր­դը տե­սավ և հետ քաշ­վեց և հե­ռու կանգ­նեց. Եվ ա­սաց Մով­սե­սին. Դու խո­սիր մեզ հետ, և մենք կլսենք, բայց Աստ­ված թող չխո­սի մեզ հետ, որ չմեռնենք: Եվ Մով­սե­սը ա­սաց ժո­ղովր­դին. Մի վա­խեք, ո­րով­հետև Աստ­ված ձեզ փոր­ձե­լու հա­մար է ե­կել, այնպես որ Նրա վա­խը ձեր ա­ռա­ջին լի­նի, որ չմե­ղանչեք»: «Եվ Ե­հո­վան ա­սաց Մով­սե­սին. Այս­պես ա­սես Իս­րա­յե­լի որ­դի­ նե­րին. Դուք տե­սաք, որ երկնքից խո­սե­ցի ձեզ հետ»: Աստ­ծո փա­ ռա­հեղ ներ­կա­յու­թյու­նը Սի­նա լե­ռան վրա, և­ այդ ներ­կա­յու­թյամբ պայ­մա­նա­վոր­ված` ցնցում­ներն երկ­րի ընդեր­քում, ա­հար­կու կայ­ • 40 •

Ա­ստծո օրենքը

ծակ­ներն ու ո­րո­տում­նե­րը, ո­րոնցով ու­ղեկց­վում էր Տի­րոջ այդ այ­ ցե­լու­թյու­նը, այս ա­մենն այնպի­սի վա­խով ու ակ­նա­ծանքով լցրեց մարդ­կանց սրտե­րը Տի­րոջ սրբա­զան վե­հու­թյան հանդեպ, որ նրանք հետ քաշ­վե­ցին Աստ­ծո ա­հար­կու ներ­կա­յու­թյունից, որ­պես­ զի չլի­նի թե չդի­մա­նան Նրա զար­հու­րե­լի փառ­քին: Կ­ռա­պաշ­տու­թյան վտանգը Դարձ­յալ Տե­րը նա­խազ­գու­շաց­նում էր Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին, որ հե­ռու մնան կռա­պաշ­տու­թյունից: Նա ա­սաց նրանց. «Ինձ հետ հա­ վա­սար ար­ծա­թի աստ­ված­ներ չշի­նեք, ոչ էլ ոս­կի աստ­ված­ներ շի­ նեք ձեզ հա­մար»: Վ­տանգ կար, որ նրանք կհետևեին ե­գիպ­տա­ցի­ նե­րի օ­րի­նա­կին և­ ի­րենց հա­մար Աստ­ծուն փո­խա­րի­նող կուռ­քեր կպատ­րաս­տեին: Աստ­ված ցանկա­նում էր հաս­կաց­նել Իր ժո­ղովր­դին, որ Ինքը միայն պետք է պաշ­տա­մունքի ա­ռար­կա լի­նի, և­ երբ նրանք հաղ­ թեն ի­րենց շուր­ջը բնակ­վող կռա­պաշտ ժո­ղովր­դին, չպի­տի պահ­ պա­նեն նրանց կուռ­քե­րը, պի­տի ոչնչաց­նեն մինչև վեր­ջի­նը: Այդ հե­թա­նո­սա­կան աստ­ված­նե­րից շա­տե­րը բա­վա­կա­նին թանկար­ ժեք էին և մեծ հմտու­թյամբ պատ­րաստ­ված: Այս անզ­գա ա­ռար­կա­ նե­րը Ե­գիպ­տո­սի կռա­պաշ­տու­թյան ա­կա­նա­տես­նե­րին կա­րող էին ակ­նա­ծանք ներշնչել: Աստ­ված ցանկա­նում էր, որ­պես­զի Իր ժո­ղո­ վուր­դը գի­տե­նա, որ հենց այն պատ­ճա­ռով էր Ինքը իս­րա­յել­ցի­նե­ րին որ­պես Իր գոր­ծիք է օգ­տա­գոր­ծում, որ հե­թա­նոս­նե­րին պատ­ժի և նրանց աստ­ված­նե­րը ոչնչաց­նի, ո­րով­հետև այդ ժո­ղո­վուրդ­նե­րի կռա­պաշ­տու­թյու­նը հասց­րել էր նրանց ծայ­րա­հեղ ա­նօ­րի­նու­թյան ու ամ­բարշ­տու­թյան: Երբ Մով­սե­սը լսեց Աստ­ծո դա­տաս­տաննե­րը և գ­րի ա­ռավ դրանք ժո­ղովր­դի հա­մար, և խոս­տում­նե­րը նույնպես` հնա­զանդու­թյան պայ­մա­նով, Տերն ա­սաց նրան. «Ե­լիր Ե­հո­վա­յի մոտ դու և Ա­հա­րո­ նը, Նա­դա­բը և Ա­բիու­դը և Իս­րա­յե­լի ծե­րե­րից յո­թա­նա­սուն հո­գի, և հեռ­վից երկր­պա­գու­թյուն ա­րեք: Եվ միայն Մով­սե­սը մո­տե­նա Ե­հո­ վա­յին, իսկ նրանք չմո­տե­նան, և ժո­ղո­վուր­դը նրա հետ վեր չգնա: Եվ Մով­սե­սը ե­կավ, և Ե­հո­վա­յի բո­լոր խոս­քե­րը և բո­լոր դա­տաս­ տաննե­րը պատ­մեց ժո­ղովր­դին. և բո­լոր ժո­ղո­վուր­դը միա­ձայն պա­ տաս­խան տվին և­ ա­սա­ցին. Ե­հո­վա­յի բո­լոր խոս­քե­րը, որ խո­սել է, կա­նենք» (Ե­լից 24.1-3): • 41 •

Հույսի պատմությունը

Մով­սե­սը ոչ թե Տասը պատ­վի­րաններն էր գրի ա­ռել, այլ այն դա­ տաս­տաննե­րը, ո­րոնք Տե­րը ցանկա­նում էր, որ նրանք պա­հեն, և խոս­տում­նե­րը` այն պայ­մա­նով, որ հնա­զանդ լի­նեն Ի­րեն: Նա կար­ դաց դրանք ժո­ղովր­դին, և բո­լո­րը երդ­վե­ցին ենթարկ­վել այն ա­մե­ նին, ինչ Տերն էր ա­սել: Այ­նու­հետև Մով­սե­սը նրանց հանդի­սա­վոր եր­դու­մը գրի ա­ռավ գրքում և ժո­ղովր­դի հա­մար զոհ մա­տու­ցեց Աստ­ծուն: «Եվ ա­ռավ ուխ­տի գիր­քը և ժո­ղովր­դի ա­կանջ­նե­րի ա­ռա­ ջին կար­դաց. և նրանց ա­սա­ցին. Ե­հո­վա­յի բո­լոր ա­սա­ծը կա­նենք և կլ­սենք: Եվ Մով­սեսն ա­ռավ ար­յու­նը և ժո­ղովր­դի վրա սրսկեց և­ ա­սաց. Ա­հա այն ուխ­տի ար­յու­նը, որ Ե­հո­վան ա­րավ ձեզ հետ այս բո­լոր խոս­քե­րի հա­մե­մատ» (Ե­լից 24.7,8): Ժո­ղո­վուր­դը կրկնեց իր հանդի­սա­վոր եր­դու­մը, այ­սինքն` կա­տա­րել այն ա­մե­նը, ինչ որ Նա ա­սել էր, և լի­նել հնա­զանդ: Աստ­ծո հա­վեր­ժա­կան օ­րենքը Աստ­ծո օ­րենքը գո­յու­թյուն ու­ներ մար­դու ստեղծ­վե­լուց ա­ռաջ: Հրեշ­տակ­նե­րը դրա­նով էին կա­ռա­վար­վում: Սա­տա­նան անկում ապ­րեց, ո­րով­հետև խախ­տեց Աստ­ծո կառավարման սկզբունք­ նե­րը: Ա­դա­մի և Ե­վա­յի ա­րա­րու­մից հե­տո Աստ­ված ծա­նո­թաց­րեց նրանց Իր օ­րենքին: Օ­րենքն այն ժա­մա­նակ գրված չէր, այլ Ե­հո­վան բե­րա­նա­ցի սովորեցրեց այն նրանց: Չոր­րորդ պատ­վի­րա­նում նշված շա­բա­թը հաս­տատ­վել էր դրախ­տում: Աշ­խար­հը ստեղ­ծե­լուց, երկ­րի վրա մար­դուն ա­րա­րե­ լուց հե­տո, Նա մարդ­կանց հա­մար շա­բա­թը ստեղ­ծեց: Ա­դա­մի մեղ­ սա­գոր­ծու­թյունից և­ անկու­մից հե­տո Աստ­ծո օ­րենքը ոչ մի փո­փո­ խու­թյուն չկրեց: Տա­սը պատ­վի­րաննե­րի սկզբունք­նե­րը գո­յու­թյուն ու­նեին նախ­քան անկու­մը և­ ի­րենց բնույ­թով հար­մա­րեց­ված էին Աստ­ծո ա­րա­րած­նե­րի սուրբ կար­գու­կա­նո­նի պայ­մաննե­րին: Անկու­ մից հե­տո այդ պատ­վի­րաննե­րի սկզբունք­նե­րը մնա­ցին անփո­փոխ, սա­կայն նոր պատ­վի­րաններ ա­վե­լա­ցան` մար­դու ընկած վի­ճա­կին հա­մա­պա­տաս­խան: Այդ ժա­մա­նակ մի հա­մա­կարգ ստեղծ­վեց, ո­րը պա­հանջում էր կենդա­նի­նե­րի զո­հա­բե­րու­թյուն: Դա պետք է ընկած մար­դուն միշտ հի­շեց­ներ այն մասին, թե ինչի հանդեպ օ­ձը սա­սա­նեց Ե­վա­յի հա­ վա­տը. մար­դը պետք է միշտ հի­շեր, որ անհ­նա­զանդու­թյան պա­տի­ ժը մահն է: Աստ­ծո օ­րենքի ոտ­նա­հա­րու­մը ստի­պեց Քրիս­տո­սին Իր • 42 •

Ա­ստծո օրենքը

կյանքը զո­հել` այդ­պի­սով` մար­դու հա­մար պատ­ժից խու­սա­փե­լու ճա­նա­պարհ բա­ցե­լով և միև­նույն ժա­մա­նակ պահ­պա­նե­լով Աստ­ծո օ­րենքի պա­տի­վը: Զո­հա­բե­րու­թյան հա­մա­կար­գը պետք է մար­դուն խո­նար­հու­թյուն սո­վո­րեց­ներ, ո­րը հետևանք է սե­փա­կան ընկած վի­ճա­կի գի­տակց­ման, և մ­ղեր նրան ա­պաշ­խա­րե­լու և­ ա­պա­վի­ նե­լու միայն Աստ­ծուն` խոս­տաց­ված Փրկ­չի մի­ջո­ցով Նրա օ­րենքի անց­յա­լի ոտ­նա­հար­ման նե­րումն ստա­նա­լու հա­մար: Ե­թե Աստ­ծո օ­րենքը չխախտ­վեր, մահ չէր լի­նի, կա­րիք չէր լի­նի նոր պատ­վի­ րաննե­րի, որ­պես­զի Աստ­ծո օ­րենքը հար­մա­րեց­վի մար­դու ընկած վի­ճա­կին: Ա­դամն իր հետ­նորդ­նե­րին ու­սու­ցա­նում էր Աստ­ծո օ­րենքը, այդ օ­րենքը սերնդե-սերունդ փո­խանց­վում էր հա­վա­տաց­յալ­նե­րին: Աստ­ծո օ­րենքի մշտա­կան խախ­տու­մը ջրհե­ղեղ ա­ռաջ բե­րեց երկ­ րի վրա: Օ­րենքը պահ­պանվեց Նո­յի և նրա ընտա­նի­քի օգ­նու­թյամբ, ով­քեր ի­րենց բա­րե­պաշտ կյանքի շնոր­հիվ հրաշ­քով փրկվե­ցին տա­պա­նում: Նոյն իր հետ­նորդ­նե­րին փո­խանցեց Տասը պատ­վի­ րաննե­րը: Ա­դա­մից հե­տո Տե­րն Իր հա­մար պահ­պա­նեց մի ժո­ղո­ վուրդ, ում սրտում գրված էր Իր օ­րենքը: Աբ­րա­հա­մի մա­սին Նա ա­սում է. Նա «իմ ձայ­նին լսեց և պա­հեց իմ հրա­մաննե­րը և­ իմ պատ­վի­րաննե­րը, իմ կա­նոններն ու իմ օ­րենք­նե­րը» (Ծննդոց 26.5): Տե­րը հայտնվեց Աբ­րա­հա­մին և­ա­սաց նրան. «Ես եմ ա­մե­նա­կա­րող Աստ­վա­ծը. իմ առջև վար­վիր և կա­տար­ յալ ե­ղիր: Եվ ես իմ ու քո մեջ­տե­ղը իմ ուխ­տը կդնեմ, և քեզ խիստ շատ կշա­տաց­նեմ» (Ծննդոց 17.1,2): «Եվ կհաս­տա­տեմ իմ ուխ­ տը իմ ու քո մեջ­տե­ղը, և քե­զա­նից հե­տո՝ քո սե­րունդի մեջ­տե­ղը ի­րենց դա­րե­րի հա­մար որ հա­վի­տե­նա­կան ուխտ լի­նի, որ Աստ­ ված լի­նեմ քեզ հա­մար և քե­զա­նից հե­տո՝ քո սե­րունդի հա­մար» (Ծննդոց 17.7): Այ­նու­հետև նա պա­հանջեց Աբ­րա­հա­մից և նրա սերնդից, որ թլպատ­վեն: Դա մարմ­նի վրա մի կտրվածք է և նշան է այն բա­նի, որ Աստ­ված նրանց կտրել ու ա­ռանձ­նաց­րել է բո­լոր ժո­ղո­վուրդ­նե­ րից` որ­պես Իր հա­տուկ գանձ: Այդ նշա­նով Աբ­րա­հա­մի սե­րունդը հանդի­սա­վոր եր­դում էր տա­լիս, որ չի ա­մուս­նա­նա այլ ազ­գե­րի հետ, քա­նի որ այդ ա­նե­լով կկորց­նի ի­ր ակ­նա­ծանքն Աստ­ծո և Նրա սուրբ օ­րենքի հանդեպ ու կնմանվի ի­րեն շրջապ­ատող կռա­պաշտ ժո­ղո­վուրդ­նե­րին: • 43 •

Հույսի պատմությունը

Թլ­պատ­ման գոր­ծո­ղու­թյամբ նրանք հանդի­սա­վո­րա­պես հա­մա­ ձայ­նում էին ի­րենց կող­մից կա­տա­րել Աբ­րա­հա­մի կա­պած ուխ­տի պայ­մաննե­րը, ա­ռանձ­նաց­ված լի­նել բո­լոր ազ­գե­րից և լի­նել կա­ տար­յալ: Ե­թե Աբ­րա­հա­մի հետ­նորդ­նե­րը ա­ռանձ­նա­ցած ապ­րեին այլ ժո­ղո­վուրդ­նե­րից, նրանք չէին տրվի կռա­պաշ­տու­թյանը: Այլ ազ­ գե­րից հե­ռու մնա­լով` նրանք չէին ենթարկ­վի ի­րենց հարևաննե­րի մե­ղա­վոր գոր­ծերն ընդօ­րի­նա­կե­լու և Աստ­ծո դեմ ապս­տամ­բե­լու ա­հա­վոր գայ­թակ­ղու­թյանը: Շր­ջա­կա ազ­գե­րի հետ խառնվե­լով` նրանք կորց­րե­ցին ի­րենց ա­ռանձ­նա­հա­տուկ սուրբ բնա­վո­րու­ թյու­նը: Նրանց պատ­ժե­լու հա­մար Տե­րը սով ու­ղար­կեց նրանց եր­ կի­րը, ո­րը ստի­պեց Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին Ե­գիպ­տոս քո­չել` ի­րենց կյանքը պահ­պա­նե­լու հա­մար: Սա­կայն Տե­րը Ե­գիպ­տո­սում էլ չլքեց նրանց, քա­նի որ ուխտ ու­ներ կա­պած Աբ­րա­հա­մի հետ: Նա թույլ տվեց, որ ե­գիպ­տա­ցիք ճնշեն ու կե­ղե­քեն Իր ժո­ղովր­դին, որ­պես­զի նրանք դե­պի Ի­րեն ուղ­ղեն ի­րենց հա­յացք­նե­րը նե­ղու­թյան ժա­մին, ընտ­րեն Իր ար­դար ու ո­ղոր­մած իշ­խա­նու­թյու­նը և կա­տա­րեն Իր պահանջները: Սկզ­բում միայն մի քա­նի ընտա­նիք գնաց Ե­գիպ­տոս: Սա­կայն այդ ընտա­նիք­նե­րը բազ­մա­ցան ու մի մեծ ազգ դար­ձան: Ո­մանք մեծ հո­ գա­տա­րու­թյամբ դաս­տիա­րա­կում էին ի­րենց զա­վակ­նե­րին Աստ­ծո օ­րենքով: Սա­կայն իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րից շա­տերն այնքան կռա­պաշ­ տու­թյուն էին տե­սել, որ սկսել էին շփո­թել Աստ­ծո օ­րենքի սկզբունք­ նե­րը: Աստ­ծուց վա­խե­ցող­նե­րը ա­ղա­ղա­կում էին Նրան տա­ռա­պած հո­գով և­ ա­ղեր­սում, որ­պես­զի Տե­րը խոր­տա­կի դառն ստրկու­թյան ի­րենց շղթա­նե­րը և հա­նի ի­րենց ստրկու­թյան երկ­րից` հնա­րա­վո­ րու­թյուն տա­լով նրանց ա­զա­տու­թյան մեջ երկր­պա­գել Աստ­ծուն: Աստ­ված լսեց նրանց ա­ղա­ղա­կը և բարձ­րաց­րեց Մով­սե­սին, որ­ պես­զի նրա մի­ջո­ցով ա­զա­տագ­րի Իր ժո­ղովր­դին: Այն բա­նից հե­տո, երբ Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը հե­ռա­ցան Ե­գիպ­տո­սից, և նրանց ա­ռաջ ճեղք­վե­ցին Կար­միր ծո­վի ջրե­րը, Տե­րը ստու­գեց նրանց` տես­նե­լու հա­մար, թե արդ­յո՞ք Իր ժո­ղո­վուր­դը կա­պա­վի­նի Ի­րեն՝ ի­րենց Տի­րո­ ջը, Ով բազ­մա­թիվ նշաննե­րով, փոր­ձու­թյուննե­րով ու հրաշք­նե­րով ա­զա­տել էր ի­րենց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի ձեռ­քից: Սա­կայն նրանք չդի­ մա­ցան փոր­ձու­թյանը: Ճա­նա­պար­հի դժվա­րու­թյուննե­րը ստի­պե­ ցին նրանց տրտնջալ Աստ­ծո դեմ: Նրանք ցանկա­նում էին դարձ­յալ Ե­գիպ­տոս վե­րա­դառ­նալ: • 44 •

Ա­ստծո օրենքը

Քա­րե սա­լիկ­նե­րի վրա գրված Որ­պես­զի Իս­րա­յե­լի որ­դի­ներն այլևս ոչ մի ար­դա­րա­ցում չու­նե­ նան, Տերն Ինքը ո­րո­շեց իջ­նել Սի­նա լե­ռան գա­գա­թին: Նա, փառ­քով պա­րուր­ված և Իր հրեշ­տակ­նե­րի ու­ղեկ­ցու­թյամբ, վար ի­ջավ լե­ռան վրա և վ­սե­մա­գույն ու ա­հար­կու ձևով հայտ­նեց Իր Տասը պատ­վի­ րաննե­րը: Նա ոչ մե­կին, և­անգամ Իր հրեշ­տակ­նե­րին չվստա­հեց այդ կարևոր ա­ռա­քե­լու­թյու­նը, և Ինքը բո­լո­րին լսե­լի ձայ­նով հայտ­նեց Իր օ­րենքը: Բայց նույ­նիսկ դրա­նից հե­տո Նա հույս չդրեց մարդ­կանց կարճ հի­շո­ղու­թյան վրա, ո­րոնք հակ­ված էին մո­ռա­նա­լու Նրա պա­ հանջ­նե­րը, այլ Իր սե­փա­կան սուրբ մա­տով գրեց դրանք քա­րե սա­լե­ րի վրա: Նա ցանկա­նում էր Իր սուրբ օ­րենքի հետ որևէ ա­վանդույթ շփո­թե­լու, կամ Իր պա­հանջ­նե­րը մարդ­կա­յին սո­վո­րու­թյուննե­րի հետ խառ­նե­լու ա­մե­նաչնչին հնա­րա­վո­րու­թյունն անգամ բա­ցա­ռել: Այ­նու­հետև Նա ա­վե­լի մոտեցավ Իր ժո­ղովր­դին, որն այդ­քան հեշ­տու­թյամբ մո­լոր­վում էր, և­ո­րո­շեց չբա­վա­րար­վել միայն Տաս­նա­ բանյա պատ­վի­րաննե­րով: Նա հրա­մա­յեց Մով­սե­սին, որ գրի առ­նի Իր դա­տաս­տաններն ու օ­րենք­նե­րը, ո­րոնք մանրա­մասն ցու­ցում­ ներ էին տա­լիս այն մա­սին, թե ինչ է Տե­րը պա­հանջում կա­տա­րել, և­ այդ­պի­սով պահ­ել Աստ­ծո ձեռ­քով քա­րե սա­լիկ­նե­րի վրա գրված Տասը պատ­վի­րաննե­րը: Այս հա­տուկ ցու­ցում­ներն ու պա­հանջ­նե­ րը տրվե­ցին մար­դուն, որ­պես­զի նրան մղեն հնա­զանդ­վել բա­րո­յա­ կան օ­րենքին, մի օ­րենքի, ո­րը նա այնպես հակ­ված է խախ­տե­լու: Ե­թե մար­դը պա­հած լի­ներ Աստ­ծո օ­րենքը, ո­րը Նա տվեց Ա­դա­ մին նրա անկու­մից հե­տո, ո­րը պա­հեց Նո­յը տա­պա­նում, և­ ո­րին Աբ­րա­հա­մը հնա­զանդ­վում էր, ա­պա ոչ մի անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն չէր լի­նի թլպատ­ման ա­րա­րո­ղու­թյան: Եվ ե­թե Աբ­րա­հա­մի հետ­նորդ­նե­ րը պա­հեին ուխ­տը, ո­րի նշա­նը կամ գրա­վա­կանն էր թլփա­տու­մը, նրանք եր­բեք չէին տրվի կռա­պաշ­տու­թյան կամ ստիպ­ված չէին լի­ նի Ե­գիպ­տոս գնալ, և­ ոչ մի անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն չէր լի­նի, որ Աստ­ ված հայ­տա­րա­րեր Իր օ­րենքը Սի­նա լե­ռան գա­գա­թից, փո­րագ­րեր այն քա­րե սա­լիկ­նե­րի վրա և պահ­պա­ներ դրանք` Մով­սե­սին թե­ լադ­րած ո­րո­շա­կի դա­տաս­տաննե­րով ու կա­նոննե­րով: Դա­տաս­տաննե­րը և կա­նոննե­րը Մով­սեսն Աստ­ծո շուր­թե­րից լսում ու գրում էր այդ դա­տաս­ տաններն ու կա­նոննե­րը, երբ նա Նրա հետ Սինա լե­ռան վրա էր: • 45 •

Հույսի պատմությունը

Ե­թե Աստ­ծո ժո­ղո­վուր­դը հնա­զանդ­վեր Տասը պատ­վի­րաննե­րի սկզբունք­նե­րին, ա­պա կա­րիք չէր լի­նի Մով­սե­սին տալ այն հա­տուկ ցու­ցում­նե­րը Աստ­ծո և մե­կը մյու­սի հանդեպ ու­նե­ցած պար­տա­կա­ նու­թյուննե­րի մա­սին, ո­րոնք նա գրի ա­ռավ գրքում: Այդ հա­տուկ ցու­ցում­նե­րը, ո­րոնք Տե­րը տվեց Մով­սե­սին` մե­կը մյու­սի և­օ­տա­րա­ կա­նի նկատ­մամբ իր ժո­ղովր­դի ու­նե­ցած պար­տա­կա­նու­թյուննե­րի մա­սին, ոչ այլ ինչ էին, քան նույն Տասը պատ­վի­րաննե­րի սկզբունք­ նե­րը, բայց ա­վե­լի պար­զեց­ված և­ այնպես մա­տուց­ված, որ սխալ­ վելն անհ­նար լի­նի: Տե­րը Մով­սե­սին պար­զո­րոշ ցու­ցում տվեց զո­հա­բե­րու­թյան ա­րա­րո­ղու­թյուննե­րի մա­սին, ո­րոնք պետք է վերջ գտնեին Քրիս­ տո­սի մա­հով: Զո­հա­բե­րու­թյուննե­րի հա­մա­կար­գը խորհր­դանշում էր Քրիս­տո­սի զո­հա­բե­րու­թյու­նը` որ­պես անմեղ Գառ: Նախ Տերն Ա­դա­մի հետ հաս­տա­տեց զո­հա­բե­րու­թյուննե­րի հա­ մա­կար­գը վեր­ջի­նիս անկու­մից հե­տո, ո­րը նա սո­վո­րեց­րեց իր հետ­ նորդ­նե­րին: Այդ հա­մա­կար­գը պղծվեց ինչ­պես ջրհե­ղե­ղից ա­ռաջ, այնպես էլ այն մարդ­կանց կող­մից, ով­քեր հե­ռա­ցան Աստ­ծո նվիր­ ված հետևորդ­նե­րից ու սկսե­ցին կա­ռու­ցել Բա­բե­լո­նի աշ­տա­րա­կը: Նրանք ոչ թե այն բա­նի հա­մար էին զոհ մա­տու­ցում, որ հա­վա­տում էին Փրկ­չի գալստ­յա­նը, այլ ո­րով­հետև կար­ծում էին, թե պետք է գո­ հաց­նեն ի­րենց աստ­ված­նե­րին` պղծված կռա­պաշ­տա­կան զո­հա­սե­ ղաննե­րի վրա նրանց բազ­մա­թիվ կենդա­նի­ներ զո­հա­բե­րե­լով: Ս­նա­ հա­վա­տու­թյու­նը նրանց մղում էր մեծ խենթու­թյունների: Նրանք հա­վա­տաց­նում էին ժո­ղովր­դին, թե որ­քան ավելի թանկար­ժեք լի­նի զո­հը, այնքան ավելի մեծ հա­ճույք կպատ­ճա­ռի այն ի­րենց կուռ­քե­ րին, և­ այնքան ա­վե­լի կբար­գա­վա­ճի ու կհարս­տա­նա ի­րենց ազ­ գը: Դա հասց­րեց նրան, որ այդ անզ­գա կուռ­քե­րին սկսե­ցին մարդ­ կա­յին զո­հեր մա­տու­ցել: Այդ ժո­ղո­վուրդ­նե­րը ո­րո­շա­կի օ­րենք­ներ ու կա­նոններ ու­նեին` մարդ­կանց վար­քը վե­րահս­կե­լու հա­մար: Դրանք ա­նա­սե­լի դա­ժան օ­րենք­ներ էին: Այդ օ­րենք­նե­րը գրված էին այնպի­ սի առաջնորդների կող­մից, ում սրտե­րը եր­բեք չէին փափ­կել աստ­ վա­ծա­յին շնոր­հով և քա­րի նման կարծր էին: Նրանք կա­րող էին անտար­բեր անց­նել ա­մե­նաս­տոր ո­ճիր­նե­րի կող­քով, սա­կայն ա­մե­ նա­փոքր հանցանքի հա­մար մարդ­կանց դա­ժան պատ­ժի ենթար­կել: Սա նկա­տի ու­ներ Մով­սե­սը, երբ ա­սաց Իս­րա­յե­լին. «Ա­հա սո­վո­ րեց­րի ձեզ կա­նոններ և դա­տաս­տաններ, ինչ­պես որ իմ Ե­հո­վա Աստ­ • 46 •

Ա­ստծո օրենքը

վա­ծը պատ­վի­րեց ինձ, որ այնպես ա­նեք այն երկ­րում, ուր որ պի­տի մտնեք նրան ժա­ռանգե­լու հա­մար: Հի­մա պա­հե­ցեք և­ ա­րեք, ո­րով­ հետև նա է ձեր ի­մաս­տու­թյու­նը և հանճա­րը ազ­գե­րի առջև, ո­րոնք այս բո­լոր կա­նոննե­րը լսե­լով պի­տի ա­սեն. Ի­րավ այս մեծ ազ­գը մի ի­մաս­տուն և հանճա­րեղ ժո­ղո­վուրդ է: Ո­րով­հետև ո՞րն է այն մեծ ազ­գը, որ իր աստ­ված­նե­րը իր մոտ լի­նեն ինչ­պես մեր Ե­հո­վա Աստ­ վա­ծը ա­մեն բա­նում, որ Նրա­նից խնդրում ենք: Եվ ո՞րն է այն մեծ ազ­գը, որ ար­դար կա­նոններ ու դա­տաս­տաններ ու­նե­նա իմ այսօր ձեր առջև դրած այս բո­լոր օ­րենքի նման» (Երկ­րորդ Օ­րի­նաց 4.5-8): ԵՐԿՐԱՅԻՆ ՍՐ­ԲԱ­ՐԱ­ՆԸ Խո­րա­նը պատ­րաստ­վեց Աստ­ծո ցու­ցու­մով: Աստ­ված վեր հանեց այնպիսի արհեստավորների, ովքեր կա­րողացան ա­մե­նադժ­վար ու մեծ հմտու­թյուն պա­հանջող գործն անգամ կա­տա­րել: Ոչ Մով­սե­ սին, և­ ոչ էլ այն ար­հես­տա­վոր­նե­րին թույլ չտրվեց նա­խագ­ծել կա­ ռույ­ցը, կամ ծրագ­րել աշ­խա­տանք­նե­րը: Տերն Ինքը նա­խագ­ծեց այն ու հանձ­նեց Մով­սե­սին` մանրա­մասն ցու­ցում­ներ տա­լով նրա չա­փե­րի, ձևի և­ օգ­տա­գործ­վե­լիք շի­նանյու­թի վե­րա­բեր­յալ, և մեկ առ մեկ նշեց բո­լոր պի­տույք­նե­րը, ո­րոնք պետք է դրվեին սրբա­րա­ նում: Նա­ Մով­սե­սին ցույց տվեց երկ­նա­յին սրբա­րա­նի մի մանրա­ կերտ և հ­րա­մա­յեց ա­մեն ինչ ա­նել այնպես, ինչ­պես լե­ռան վրա ի­րենց ցույց տրված օրինակն էր: Մով­սե­սը բո­լոր ցու­ցում­նե­րը գրի ա­ռավ գրքում և կար­դաց դրանք Իս­րա­յե­լի ա­մե­նաազ­դե­ցիկ մարդ­ կանց համար: Այ­նու­հետև Տե­րը պա­հանջեց ժո­ղովր­դից, որ կա­մա­վոր նվի­ րատ­վու­թյուններ կա­տա­րեն` Իր սրբա­րա­նի կա­ռուց­ման հա­մար, որ­պես­զի Նա կա­րո­ղա­նա Իր ժո­ղովր­դի մեջ բնակվել: «Եվ Իս­րա­յե­ լի որ­դի­նե­րի բո­լոր ժո­ղով­քը Մով­սե­սի ա­ռա­ջին գնա­ցին: Եվ ա­մեն հո­ժա­րա­սիրտ ե­ղո­ղը և­ ա­մեն բո­լոր հո­գով կա­մե­ցո­ղը ե­կան, և ժո­ ղով­քի խո­րա­նի գոր­ծի հա­մար և նրա բո­լոր պաշ­տո­նի հա­մար և սուրբ զգեստ­նե­րի հա­մար Ե­հո­վա­յին ընծա բե­րեին: Եվ ե­կան մար­ դիկ և կա­նայք` ա­մեն ով որ սրտով կա­մե­ցող կար, և բե­րին գինդեր և­ օ­ղեր և մա­տա­նի­ներ և կշ­տա­պա­նակ­ներ` ա­մեն տե­սակ ոս­կի զար­դեր և­ա­մեն ով որ ոս­կի ընծա ընծա­յեց Ե­հո­վա­յին»: Նա­խա­պատ­րաս­տու­թյու­նը մեծ ծախ­սե­րի հետ էր կապ­ված: Պետք էր ընտիր ու թանկար­ժեք շի­նանյութ հա­վա­քել: Բայց Տե­րը • 47 •

Հույսի պատմությունը

միայն կա­մա­վոր ընծա­ներն էր ընդու­նում: Աստ­ծո հա­մար սրբա­ տեղի կա­ռու­ցե­լիս ա­ռա­ջին և­ ա­մե­նա­կարևոր պայ­մանն էր Աստ­ ծո գոր­ծին նվիր­վա­ծու­թյու­նը և սր­տից ե­կող զո­հա­բե­րու­թյու­նը: Եվ մինչ սրբա­րա­նը կա­ռուց­վում էր, և մար­դիկ ի­րենց ընծա­ներն էին բե­րում Մով­սե­սին, ու նա ար­հես­տա­վոր­նե­րին էր հանձ­նում դրանք, բո­լոր ի­մաս­տուննե­րը, ով­քեր աշ­խա­տում էին սրբա­րա­նի վրա, հաշ­վե­ցին ընծա­ներն ու ե­կան այն եզ­րա­կա­ցու­թյան, որ ընծա­ներն ար­դեն բա­վա­կան են կա­ռույցն ա­վար­տե­լու հա­մար, և դեռ ա­վե­լին են, քան ի­րենք կա­րող են օգ­տա­գոր­ծել: Եվ Մով­սե­սը հայ­տա­րա­րեց ճամ­բա­րով մեկ. «Այլևս ոչ մարդ, ոչ կին մի գործ չգոր­ծեն սրբա­րա­ նի ընծա­յի հա­մար: Եվ Ժո­ղո­վուր­դը բե­րե­լուց դա­դա­րեց»: Գ­րի է առնված հե­տա­գա սե­րունդ­նե­րի հա­մար Իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի անդա­դար տրտունջ­նե­րը, Աստ­ծո ցա­սումն ու պա­տի­ժը` նրանց օ­րի­նա­զանցու­թյուննե­րին ի պա­տաս­խան, գրի առնվե­ցին սրբա­զան պատ­մու­թյան է­ջե­րում` Աստ­ծո ժո­ղովր­ դի հա­մար, ո­րը պի­տի ապ­րեր երկ­րի վրա դրա­նից հե­տո: Ավելին, դրանք պետք է նա­խազ­գու­շա­ցում լի­նեն հատ­կա­պես նրանց հա­ մար, ով­քեր ապ­րե­լու են աշ­խար­հի պատ­մու­թյան վեր­ջում: Աստ­ծո ժո­ղովր­դի հա­մար են գրի առնված նաև նրանց նվիր­վա­ծու­թյունն ար­տա­հայ­տող ա­րարք­նե­րը, Մով­սե­սին ի­րենց կա­մա­վոր ընծա­նե­ րը բե­րե­լիս` նրանց ե­ռանդը ու ա­ռա­տա­ձեռ­նու­թյու­նը: Այն փաս­ տը, որ նրանք այդ­պի­սի ու­րա­խու­թյամբ ու հրճվանքով շի­նանյութ էին պատ­րաս­տում խո­րա­նի հա­մար, պետք է օ­րի­նակ լի­նի բո­լոր նրանց հա­մար, ով­քեր իս­կա­պես սի­րում ու երկր­պա­գում են Աստ­ ծուն: Նրանք, ով­քեր բարձր են գնա­հա­տում Աստ­ծո սուրբ ներ­կա­ յու­թյան պարգևած օրհ­նու­թյու­նը այնպի­սի մի կա­ռույց պատ­րաս­ տե­լիս, որ­տեղ Տե­րը կա­րող է հանդի­պել ի­րենց, պետք է հա­մե­մա­ տա­բար ա­վե­լի մեծ շա­հագրգռ­վա­ծու­թյուն ու ե­ռանդ դրսևո­րեն այդ սուրբ գոր­ծում, այնքան, որ­քան նրանք երկ­նա­յին օրհ­նանքը ա­վե­լի բարձր են դա­սում երկ­րա­յին հար­մա­րու­թյուննե­րից: Նրանք պետք է գի­տակ­ցեն, որ Աստ­ծո հա­մար են տուն պատրաստում: Շատ կարևոր է, որ շի­նու­թյու­նը, ո­րը հատ­կա­պես նա­խա­տես­ ված է այն բա­նի հա­մար, որ Աստ­ված այնտեղ Իր ժո­ղովր­դի հետ հանդի­պի, կա­ռուց­վի մեծ հո­գա­տա­րու­թյամբ. լի­նի հար­մա­րա­վետ, կո­կիկ ու պատ­շաճ, քա­նի որ այն պետք է ձոնվի Աստ­ծուն ու Նրան • 48 •

Ա­ստծո օրենքը

նվիր­վի, և­ ա­ղա­չանքով պետք է կանչեն Նրան, որ բնակ­վի այդ տա­նը և սր­բա­գոր­ծի այն Իր սուրբ ներ­կա­յու­թյամբ: Այնքան ընծա­ ներ պետք է կա­մա­վոր կեր­պով տրվեն Տի­րո­ջը, որ հնա­րա­վոր լի­նի հանգիստ ա­վար­տել աշ­խա­տանքը, և շի­նա­րար­ներն ի վի­ճա­կի լի­ նեն ա­սե­լու՝ այլևս ընծա­ներ մի բե­րեք: Օ­րի­նա­կին հա­մա­պա­տաս­խան Երբ ա­վարտ­վեց խո­րա­նի կա­ռու­ցու­մը, Մով­սե­սը ստու­գեց ամ­ բողջ աշ­խա­տանքը, հա­մե­մա­տեց այն օ­րի­նա­կի և Աստ­ծուց ստա­ ցած ցու­ցում­նե­րի հետ ու տե­սավ, որ նրա բո­լոր մա­սե­րը հա­մա­պա­ տաս­խա­նում են նմու­շին, և­օրհ­նեց ժո­ղովր­դին: Աստ­ված Մով­սե­սին տվել էր տա­պա­նա­կի ձևը՝ հա­տուկ ցու­ ցում­նե­րը տա­լով, թե ինչ­պես պատ­րաս­տի այն: Տա­պա­նա­կը պատ­րաստ­ված էր այն բա­նի հա­մար, որ նրա մեջ դրվեն այն քա­րե սա­լիկ­նե­րը, ո­րոնց վրա Աստ­ված Իր մա­տով փո­րագ­րել էր Տասը պատ­վի­րաննե­րը: Ձևով այն արկ­ղի նման էր և ներ­սից ու դրսից մա­քուր ոս­կով էր պատ­ված: Գա­գա­թի շուրջն այն ոս­կե շրջա­նակ­նե­րով էր զար­դար­ված: Այս սրբա­զան արկ­ղը ծածկ­ված էր ձու­լա­ծո ոս­կուց պատ­րաս­տած քա­վու­թյամբ: Քա­վու­թյան եր­ կու կող­մում կանգ­նած էր մա­քուր, ձու­լա­ծո ոս­կուց պատ­րաստ­ ված մե­կա­կան քե­րով­բե: Նրանց դեմ­քերն ի­րար էին ուղղ­ված և­ ակ­նա­ծանքով նա­յում էին ներքև` դե­պի քա­վու­թյու­նը: Քե­րով­բե­ նե­րը խորհր­դանշում էին բո­լոր երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րին, ով­ քեր հե­տաքրք­րու­թյամբ ու ակ­նա­ծանքով նա­յում են երկ­նա­յին սրբա­րա­նում` տա­պա­նա­կի մեջ տե­ղադր­ված Աստ­ծո օ­րենքին: Քե­րով­բե­նե­րը թևեր ու­նեին: Նրանց մի թևը դե­պի վեր էր տա­ րած­ված, իսկ մյու­սը ծած­կում էր նրանց մար­մի­նը: Երկ­րա­յին սրբա­րա­նի տա­պա­նա­կը երկնքում գտնվող իս­կա­կան տա­պա­ նա­կի ճշգրիտ նմա­նօ­րի­նակն էր: Այնտեղ` երկ­նա­յին տա­պա­նա­ կի կող­քին կենդա­նի հրեշ­տակ­ներ են կանգ­նած, յու­րա­քանչ­յու­րը՝ տա­պա­նա­կի մի կող­մում: Ի­րենց թևե­րից մե­կը նրանք տա­րա­ծել են դե­պի վեր` ստվե­րա­ծածկ ա­նե­լով քա­վու­թյու­նը, իսկ մյու­սը ծա­լել են` ծած­կե­լով ի­րենց մար­միննե­րը՝ ի նշան ակ­նա­ծանքի ու խո­նար­հու­թյան: Երկ­րա­յին տա­պա­նա­կի մեջ Մով­սե­սը պի­տի քա­րե սա­լիկ­նե­րը տե­ղադ­րեր: Դ­րանք կոչ­վե­ցին վկա­յու­թյան սա­լեր, իսկ տա­պա­նա­ • 49 •

Հույսի պատմությունը

կը՝ վկա­յու­թյան տա­պա­նակ, քա­նի որ դրանք պա­րու­նա­կում էին Աստ­ծո վկա­յու­թյու­նը` ամ­փոփ­ված Տասը պատ­վի­րաննե­րում: Եր­կու բա­ժիննե­րը Խո­րա­նը եր­կու բաժ­նից կամ սենյակից էր բա­ղ­կա­ցած, ո­րոնք միմ­յանցից բա­ժանված էին վա­րա­գույ­րով: Խո­րա­նի ողջ կա­հույ­քը ձու­լա­ծո ոս­կուց էր պատ­րաստ­ված կամ ոս­կեջ­րած էր: Խո­րա­նի վա­րա­գույր­նե­րը տար­բեր գույ­նե­րի էին՝ գե­ղե­ցիկ կեր­պով դա­սա­ վոր­ված, և նրանց վրա ոսկ­յա ու ար­ծաթ­յա թե­լե­րով քե­րով­բե­ներ էին ա­սեղ­նա­գործ­ված: Այդ քե­րով­բե­նե­րը պետք է խորհր­դանշեին հրեշ­տակ­նե­րի այն բազ­մու­թյու­նը, ով­քեր մաս­նակ­ցում են երկ­ նա­յին սրբա­րա­նի աշ­խա­տանքին և սր­բե­րի հա­մար սպա­սար­կու հրեշ­տակ­ներ են երկ­րի վրա: Երկ­րորդ վա­րա­գույ­րի կամ քողի հետևում տե­ղադր­ված էր վկա­ յու­թյան տա­պա­նա­կը, և գե­ղե­ցիկ ու շքեղ վա­րա­գույ­րը քաշ­ված էր սրբա­զան տա­պա­նա­կի ա­ռա­ջից: Վա­րա­գույ­րը չէր հաս­նում շի­նու­ թյան ա­ռաս­տա­ղին: Աստ­ծո փառ­քը, ո­րը քա­վու­թյան վերևում էր, տե­սա­նե­լի էր եր­կու բա­ժիննե­րից, սա­կայն ա­ռա­ջին բաժ­նից շատ ա­վե­լի քիչ էր երևում: Տա­պա­նա­կի դեմ-դի­մաց, բայց վա­րա­գույ­րով բա­ժանված, գտնվում էր խունկի ոս­կե սե­ղա­նը: Այս սե­ղա­նի վրա­յի կրա­կը Տերն Ինքն էր վա­ռել: Այն մեծ սրբու­թյամբ պահ­պանվում էր` նրա մեջ մշտա­պես խունկ դնե­լով, որն օր ու գի­շեր իր ա­նուշ բուր­ մունքով լցնում էր սրբա­րա­նը: Այդ բուր­մունքը խո­րա­նից մի քա­նի մղոն հե­ռա­վո­րու­թյան վրա անգամ զգաց­վում էր: Երբ քա­հա­նան խունկ էր ծխում Տի­րոջ առջև, նա նա­յում էր դեպի քա­վու­թյունը: Չ­նա­յած նա չէր տես­նում այն, բայց գի­տեր, որ դա այնտեղ է, և­ երբ խունկն ամ­պի նման վեր էր բարձ­րա­նում, Տի­րոջ փառ­քը իջ­ նում էր քա­վու­թյան վրա և լց­նում Սր­բու­թյուննե­րի Սր­բու­թյու­նը և տե­սա­նե­լի էր նաև ա­ռա­ջին բաժ­նից: Փառ­քը հա­ճախ այնպես էր լցնում եր­կու բա­ժիններն էլ, որ քա­հա­նան ի վի­ճա­կի չէր լի­նում ծա­ռա­յու­թյուն կա­տա­րել և ս­տի­պած էր լի­նում կանգ­նել խո­րա­նի դռան մոտ: Քա­հա­նան, ով հա­վա­տով իր ա­ղոթքն էր ուղ­ղում դե­պի անտե­ սա­նե­լի քա­վու­թյու­նը, խորհր­դանշում է Աստ­ծո ժո­ղովր­դին, ով­ ի­ր ա­ղոթք­ներն է ուղ­ղում Քրիս­տո­սին` երկ­նա­յին սրբա­րա­նի քա­վու­ • 50 •

Ա­ստծո օրենքը

թյան ա­ռաջ: Մարդիկ բնա­կան աչ­քե­րով չեն տես­նում ի­րենց Միջ­ նոր­դին, այլ հա­վա­տի աչ­քով են տես­նում Նրան` քա­վու­թյան ա­ռաջ կանգ­նած, ու Փրկ­չին են ուղ­ղում ի­րենց ա­ղոթք­նե­րը՝ վստա­հա­բար պա­հանջե­լով Նրա միջ­նոր­դու­թյան օրհ­նու­թյուննե­րը: Այս սրբա­զան բա­ժիննե­րը պա­տու­հաններ չու­նեին, որ­պես­ զի լույ­սը ներս մտներ: Զուտ ոս­կուց պատ­րաստ­ված աշ­տա­նա­կը գի­շեր ու ցե­րեկ վառ­վում էր ու եր­կու բա­ժինն էլ լու­սա­վո­րում: Աշ­ տա­նակ­նե­րի վրա տե­ղադր­ված ճրագ­նե­րի լույ­սը ար­տա­ցոլ­վում էր շի­նու­թյան պա­տե­րի, սրբա­զան կա­հույ­քի և հ­րա­շա­լի գույ­նե­րով պատ­րաստ­ված վա­րա­գույր­նե­րի վրա, ո­րոնց վրա­յի ոս­կե ու ար­ ծա­թե թե­լե­րով ա­սեղ­նա­գործ­ված քե­րով­բե­նե­րը աննկա­րագ­րե­լիո­ րեն փա­ռա­հեղ տեսք ու­նեին: Բա­ռե­րով անհ­նար է նկա­րագ­րել այդ բա­ժիննե­րի գե­ղեց­կու­թյու­նը, գրավ­չու­թյունն ու սրբա­զան շքե­ղու­ թյու­նը: Սր­բա­րա­նի ոս­կին ար­տա­ցո­լում էր վա­րա­գույր­նե­րի գույ­նե­ րը, ո­րոնք փայ­լում էին ծիա­ծա­նի բազ­մա­զան ե­րանգ­նե­րով: Տա­րին միայն մեկ անգամ քա­հա­նա­յա­պետն ի­րա­վունք ու­ներ մուտք գոր­ծել Սր­բու­թյուննե­րի Սր­բու­թյուն` ու­շա­դիր ու լուրջ նա­ խա­պատ­րաս­տու­թյունից հե­տո: Քա­հա­նա­յա­պե­տից բա­ցի ոչ մի ու­րիշ մահ­կա­նա­ցո­ւի աչք չէր կա­րող նա­յել այդ բաժ­նի սրբա­զան վե­հու­թյանը, քա­նի որ այն Աստ­ծո տե­սա­նե­լի փառ­քի հա­տուկ կա­ ցա­րանն էր: Քա­հա­նա­յա­պե­տը միշտ սարս­ռա­լով էր մտնում այդ սրա­հը` մինչ մար­դիկ հանդի­սա­վոր լռու­թյամբ սպա­սում էին նրա վե­րա­դար­ձին: Նրանց անկեղծ փա­փագն էր` Աստ­ծուց օրհ­նու­թյուն ստա­նալ: Քա­վու­թյան առջև Աստ­ված խո­սում էր քա­հա­նա­յա­պե­ տի հետ: Ե­թե քա­հա­նա­յա­պե­տը սո­վո­րա­կա­նից ա­վե­լի եր­կար էր մնում Սր­բու­թյուննե­րի Սր­բու­թյունում, մար­դիկ հա­ճախ սար­սա­փի էին մատնվում՝ մտա­ծե­լով, թե ի­րենց մեղ­քե­րի կամ քա­հա­նա­յա­պե­ տի որևէ մեղ­քի պատ­ճա­ռով Տի­րոջ փառ­քը սպա­նել է նրան: Սա­ կայն երբ լսվում էր նրա շո­րե­րի վրա­յի զանգակ­նե­րի ձայ­նը, նրանք թեթևա­ցած շունչ էին քա­շում: Հե­տո քա­հա­նա­յա­պե­տը դուրս էր գա­լիս և­օրհ­նում ժո­ղովր­դին: Երբ խո­րա­նի աշ­խա­տանք­ներն ա­վարտ­վե­ցին, «մի ամպ ծած­ կեց ժո­ղով­քի վրա­նը, և Ե­հո­վա­յի փառ­քը լցրեց խո­րա­նը: Եվ Մով­ սե­սը չէր կա­րո­ղա­նում մտնել ժո­ղով­քի վրա­նը, ո­րով­հետև ամ­պը նրա վրա էր նստել, և Ե­հո­վա­յի փառ­քը լցրել էր խո­րա­նը»: Ո­րով­ հետև «Ե­հո­վա­յի ամ­պը ցե­րե­կը խո­րա­նի վրա էր, և գի­շե­րը նրա • 51 •

Հույսի պատմությունը

վրա կրակ կար, Իս­րա­յե­լի բո­լոր ժո­ղովր­դի ա­ռա­ջին` ի­րենց բո­լոր ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուննե­րում»: Խո­րանն այնպես էր պատ­րաստ­ված, որ հնա­րա­վոր լի­ներ այն բա­ժա­նել մա­սե­րի ու ի­րենց հետ վերց­նել բո­լոր ճա­նա­պար­հոր­դու­ թյուննե­րի ժա­մա­նակ: Ա­ռաջ­նոր­դող ամ­պը Տե­րը ա­ռաջ­նոր­դում էր իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րին ա­նա­պա­տում կա­ տա­րած նրանց բո­լոր տե­ղա­շար­ժե­րի ժա­մա­նակ: Երբ անհ­րա­ժեշտ էր ժո­ղովր­դի օգ­տի ու Տի­րոջ փառ­քի հա­մար, որ նրանք ի­րենց վրաննե­րը որևէ կոնկ­րետ վայ­րում խփեին ու բնակ­վեին այն­տեղ, Աստ­ված Իր կամ­քը ար­տա­հայ­տում էր խո­րա­նի վրա ի­ջած ամ­պի սյու­նի տես­քով: Եվ այն մնում էր այդ­տեղ այնքան ժա­մա­նակ, մինչև դարձ­յալ Աստված ցանկա­նար, որ նրանք ճա­նա­պարհ ընկ­նեն: Այդ ժա­մա­նակ ամ­պը խո­րա­նի վրա­յից վեր էր բարձ­րա­նում ու կախ­ վում երկնքում, ու նրանք դարձ­յալ ճա­նա­պարհ էին ընկ­նում: Բո­լոր ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուննե­րի ժա­մա­նակ նրանք խիստ կար­գու­կա­նոն էին պահ­պա­նում: Ա­մեն մի ցեղ իր դրոշն էր կրում, ո­րի վրա պատ­կեր­ված էր իր հայ­րա­կան տան նշա­նը, և յու­րա­ քանչ­յուր ցեղ պետք է վրան խփեր իր դրո­շի մոտ: Եվ ճա­նա­պար­ հոր­դե­լիս ցե­ղերն ի­րար հետևից շարժ­վում էին ո­րո­շա­կի կար­գով յու­րա­քանչ­յուրն իր դրո­շի տակ: Երբ նրանք դա­դար էին առ­նում, կանգ­նեց­վում էր խո­րա­նը, և տար­բեր ցե­ղերն ի­րենց վրաննե­րը այն կար­գով էին դա­սա­վո­րում խո­րա­նի շուր­ջը՝ նրա­նից ո­րո­շա­կի հե­ռա­վո­րու­թյան վրա, ինչ­պես Տերն էր կար­գադ­րել: Ճա­նա­պար­հոր­դե­լիս ժո­ղո­վուրդն իր առջևից էր տա­նում ուխ­տի տա­պա­նա­կը: «Եվ Ե­հո­վա­յի ամ­պը նրանց վրա էր ցե­րեկ­նե­րը` երբ բա­նա­կից չվում էին: Եվ տա­պա­նա­կը չվե­լիս Մով­սեսն ա­սում էր. Վեր կաց, Ե­հո­վա, և ցր­վեն քո թշնա­մի­նե­րը, և փախ­չեն քեզ ա­տող­ նե­րը քո առջևից: Իսկ նա մնա­լիս` ա­սում էր. Դար­ձիր, Ե­հո­վա, դե­ պի Իս­րա­յե­լի հա­զար­նե­րի բյու­րա­վոր­նե­րը»:

• 52 •

Գլուխ 7

ՓՐԿԻՉԸ Եկավ Ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը, երբ Քրիս­տո­սը պետք է մարդ­կա­յին բնու­թյուն առ­ներ, նվաս­տաց­ներ Իր անձը` որ­պես մարդ և­ենթարկ­ վեր սա­տա­նա­յի փոր­ձու­թյուննե­րին: Նա երկ­րա­յին շքե­ղու­թյան մեջ չծնվեց, այլ ա­խո­ռում, ու մսու­րը ե­ղավ Նրա օ­րո­րո­ցը, սա­կայն Նրա ծնունդը շատ ա­վե­լի մե­ծար­վեց, քան մարդ­կանց որ­դի­նե­րից որևէ մե­կի­նը: Երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­ րը հո­վիվ­նե­րին տե­ղե­կաց­րին Հի­սու­սի գալստ­յան մա­սին, իսկ Տե­ րը, լույս ու փառք ու­ղար­կե­լով, հաս­տա­տեց նրանց վկա­յու­թյու­նը: Երկ­նա­յին բազ­մու­թյու­նը դի­պավ քնա­րի լա­րե­րին ու փա­ռա­բա­ նեց Աստ­ծուն: Նրանք ցնծու­թյամբ ազ­դա­րա­րե­ցին Աստ­ծո Որ­դու գա­լուս­տը կո­րուս­յալ աշ­խարհ` փրկու­թյան գործն իր ա­վար­տին հասց­նե­լու և Իր մահ­վամբ մար­դուն խա­ղա­ղու­թյուն, եր­ջանկու­ թյուն և հա­վի­տե­նա­կան կյանք պարգևե­լու հա­մար: Տե­րը պատ­վեց Իր Որ­դու գա­լուս­տը: Հրեշ­տակ­նե­րը երկր­պա­գե­ցին Նրան: Հի­սու­սի մկրտու­թյու­նը Մոտ երեսուն տարի անց, երբ Հի­սու­սը մկրտվում էր, Աստ­ծո հրեշ­տակ­նե­րը Նրա կող­քին էին: Սուրբ Հո­գին ա­ղավ­նու կեր­պա­ րանքով ի­ջավ երկնքից Նրա վրա: Եվ մինչ մար­դիկ զար­մանքով Հի­սու­սին էին հա­ռել ի­րենց աչ­քե­րը, երկնքից լսվեց Հոր ձայ­նը, որ ա­սում էր. «Դու ես Իմ սի­րե­լի որ­դին, Ես Քեզ հա­վա­նե­ցի» (Մարկոս 1.11): Հով­հաննե­սը հա­մոզ­ված չէր, որ իր մոտ` Հոր­դա­նան մկրտվե­ լու ե­կած այդ մարդն է Փր­կի­չը: Սա­կայն Աստ­ված նրան խոս­տա­ցել էր որևէ նշան տալ, ո­րով նա կճա­նա­չի Աստ­ծո Գա­ռին: Եվ նշա­ նը տրվեց, երբ երկ­նա­յին ա­ղավ­նին ի­ջավ Հի­սու­սի վրա, և Աստ­ ծո փառ­քը փայ­լա­տա­կեց Նրա շուր­ջը: Հով­հաննե­սը մեկնեց իր ձեռ­քը` մատ­նա­ցույց ա­նե­լով Հի­սու­սին, և բարձր ձայ­նով բա­ցա­ կանչեց. «Ա­հա Աստ­ծո Գա­ռը, որ վեր է առ­նում աշ­խար­հի մեղ­քը» (Հով­հաննես 1.29): • 53 •

Հույսի պատմությունը

Հով­հաննե­սի ծա­ռա­յու­թյու­նը Հով­հաննեսն իր ա­շա­կերտ­նե­րին հայտ­նեց, որ Հի­սուսն է խոս­ տաց­ված Մե­սիան՝ աշ­խար­հի Փր­կի­չը: Քա­նի որ նա ա­վար­տե­լու էր իր ա­ռա­քե­լու­թյու­նը, նա պատ­վի­րեց իր ա­շա­կերտ­նե­րին հա­յացք­նե­րը Հի­սու­սին ուղ­ղել և Նրան հետևել` որ­պես Մեծ Ու­սու­ցիչ: Հով­հաննե­սի կյանքը լի էր վշտով ու ինք­նու­րա­ցու­մով: Նա ազ­դա­րա­րեց Քրիս­տո­սի ա­ռա­ջին գա­լուս­տը, սա­կայն չտե­սավ Նրա հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­րը և չ­վա­յե­լեց Նրա զո­րա­վոր ու­ժը: Երբ Հի­սու­սը հաս­տատ­վեց որ­պես ու­սու­ցիչ, Հով­հաննե­սը գի­տեր, որ ինքը պետք է մեռ­նի: Նրա ձայ­ նը հիմ­նա­կա­նում լսվում էր ա­նա­պա­տում: Նրա ողջ կյանքն անցավ միայ­նու­թյան մեջ: Նա չմնաց հոր տա­նը, չվա­յե­լեց ընտա­նե­կան հար­ կի ջեր­մու­թյու­նը, այլ հե­ռա­ցավ տնից, որ­պես­զի կա­տա­րի իր ա­ռա­քե­ լու­թյու­նը: Բազ­մա­թիվ մար­դիկ թող­նում էին քա­ղաք­ներն ու գյու­ղե­րը ու հա­վաք­վում ա­նա­պա­տում, որ­պես­զի լսեն այդ հրա­շա­լի մար­գա­ րեի խոս­քե­րը: Հով­հաննե­սը թափանցում էր մարդկանց խնդիրների մեջ: Նա հանդի­մա­նում էր մեղ­քը` չվա­խե­նա­լով հետևանք­նե­րից, և ճա­նա­պարհ հար­թում Աստ­ծո Գա­ռան հա­մար: Հե­րով­դե­սի վրա մեծ ազ­դե­ցու­թյուն գոր­ծե­ցին Հով­հաննե­սի զո­ րա­վոր վկա­յու­թյուննե­րը, և մեծ հե­տաքրք­րու­թյամբ նա հարց­րեց, թե ինչ պի­տի ա­նի` նրա ա­շա­կեր­տը դառ­նա­լու հա­մար: Հով­հաննե­ սին հայտ­նի էր, որ Հե­րով­դե­սը պատ­րաստ­վում է կնու­թյան առ­նել եղ­բոր կնո­ջը, այն դեպ­քում, երբ նրա ա­մու­սի­նը դեռ կենդա­նի է, և հա­վա­տար­մո­րեն ա­սաց Հե­րով­դե­սին, որ դա օ­րի­նա­կան չէ: Հե­ րով­դե­սը չէր ցանկա­նում որևէ զո­հո­ղու­թյուն ա­նել: Նա ա­մուս­նա­ ցավ եղ­բոր կնոջ հետ, և թեև կի­նը ստի­պեց նրան ձեր­բա­կա­լել ու բանտար­կել Հով­հաննե­սին, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ մտա­դիր էր ա­զատ ար­ձա­կել նրան: Բանտում գտնված ժա­մա­նակ Հով­հաննեսն իր ա­շա­կերտ­նե­րից տե­ղե­կա­ցավ Հի­սու­սի հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­րի մա­սին: Նա ի վի­ճա­կի չէր լսե­լու Փրկ­չի գթա­ռատ խոս­քե­րը, սա­կայն ա­շա­կերտ­նե­րը փո­խանցում էին նրան այն ա­մենն, ինչ լսել էին, ու մխի­թա­րում էին նրան: Շու­տով Հե­րով­դե­սի կնոջ ջանքե­րի շնոր­ հիվ Հով­հաննե­սը գլխատ­վեց: Հի­սու­սին հետևող ա­մե­նանվաստ ա­շա­կերտ­ներն անգամ, ով­քեր ա­կա­նա­տես էին ե­ղել Նրա գոր­ծած հրաշք­նե­րին ու լսել Նրա շուր­թե­րից թափ­վող մխի­թա­րա­կան խոս­ քե­րը, ա­վե­լի «մեծ» էին, քան Հով­հաննես Մկր­տի­չը (տե՛ս՝ Մատթեոս 11.11), այ­սինքն` նրանք ա­վե­լի էին մե­ծար­ված ու հարգ­ված: • 54 •

Փրկիչը

Հով­հաննեսը ե­կավ Ե­ղիա­յի հո­գով ու զո­րու­թյամբ, որ­պես­զի հայ­տա­րա­րի Քրիս­տո­սի ա­ռա­ջին գա­լուս­տը (Ղուկաս 1.17): Հով­ հաննե­սը խորհր­դանշում է նրանց, ով­քեր աշ­խար­հի վեր­ջին օ­րե­ րում պետք է դուրս գան Ե­ղիա­յի հո­գով ու զո­րու­թյամբ, որ­պես­զի ազ­դա­րա­րեն ցաս­ման օ­րը և Քրիս­տո­սի երկ­րորդ գա­լուս­տը: Փոր­ձու­թյու­նը Հոր­դա­նա­նում Հի­սու­սի մկրտու­թյունից հե­տո` Հո­գին Նրան ա­նա­պատ տա­րավ, որ­տեղ Նա պետք է փորձ­վեր սա­տա­նա­յի կող­ մից: Սուրբ Հո­գին Նրան պատ­րաս­տել էր այդ կա­տա­ղի փոր­ձու­ թյուննե­րին: Քա­ռա­սուն օր սա­տա­նան փոր­ձում էր Հի­սու­սին, և քա­ռա­սուն օր Նա ո­չինչ չկե­րավ: Նրա շուրջն ա­մեն ինչ այնքան տհաճ էր, որ մարդ­կա­յին բնու­թյու­նը կընկր­կեր անմի­ջա­պես: Նա գտնվում էր մի ա­մա­յի, աշ­խար­հից կտրված վայ­րում` վայ­րի կենդա­նի­նե­րի ու սա­տա­նա­յի հետ: Ծո­մից ու տանջանք­նե­րից Աստ­ ծո Որ­դին գու­նատ­վել ու հյուծ­վել էր: Սա­կայն Նրա ու­ղին ի վե­րուստ էր սահ­մանված, և Նա պետք է կա­տա­րեր այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար աշ­խարհ էր ե­կել: Սա­տա­նան օգտ­վեց Աստ­ծո Որ­դու տանջանք­նե­րից ու պատ­ րաստ­վեց պա­շա­րել Նրան բազ­մա­թիվ փոր­ձու­թյուննե­րով` հույս ու­նե­նա­լով հաղ­թել մարդ­կա­յին կեր­պա­րանքով նվաս­տա­ցած Փրկ­ չին: Ծ­րագ­րե­լով իր փոր­ձու­թյու­նը` սա­տա­նան դի­մեց Հի­սու­սին. «Ե­թե Աստ­ծո Որ­դի ես, ա­սա այս քա­րին, որ հաց լի­նի»: Նա մղում էր Հի­սու­սին Իր աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյու­նը ցու­ցադ­րե­լով ա­պա­ցույց տալ ի­րեն, որ Ինքն է Մե­սիան: Հի­սու­սը հանգիստ պա­տաս­խա­նեց նրան. «Գր­ված է, թե ոչ միայն հա­ցով կապ­րի մարդ, այլ Աստ­ծո ա­մեն խոս­քով» (Ղուկաս 4.3,4): Սա­տա­նան ցանկա­նում էր վե­ճի մեջ մտնել Հի­սու­սի հետ այն մա­սին, թե Նա՞ է իրոք Աստ­ծո Որ­դին: Նա մատ­նա­ցույց ա­րեց Հի­ սու­սի թու­լա­ցած ու տանջ­ված վի­ճա­կը և պար­ծե­նա­լով ա­սաց, որ ինքը Նրա­նից ու­ժեղ է: Սա­կայն երկնքից հնչած խոս­քը` «­Դու ես իմ սի­րե­լի Որ­դին, ես քեզ հա­վա­նե­ցի» (­Ղու­կաս 3.22), բա­վա­կան էր, որ­պես­զի Հի­սու­սը տո­կար բո­լոր տանջանք­նե­րը: Քրիս­տո­սը կա­րիք չու­ներ սա­տա­նա­յին ցույց տա­լու իր զո­րու­թյու­նը կամ հա­մո­զե­լու, որ Ինքն է աշ­խար­հի Փր­կիչր: Սա­տա­նան բա­վա­րար չա­փով ա­պա­ ցույց­ներ ու­ներ Աստ­ծո Որ­դու բարձր դիր­քի ու իշ­խա­նու­թյան վե­րա­ • 55 •

Հույսի պատմությունը

բեր­յալ: Քրիս­տո­սի իշ­խա­նու­թյու­նը ճա­նա­չե­լու նրա դժկա­մու­թյունն էր երկնքի դռնե­րը փա­կել նրա ա­ռաջ: Իր զո­րու­թյու­նը ցույց տա­լու հա­մար սա­տա­նան Հի­սու­սին Ե­րու­ սա­ղեմ տա­րավ ու կանգ­նեց­րեց տա­ճա­րի աշ­տա­րա­կի վրա: Նա Հի­սու­սին դրդում էր, որ Ի­րեն վայր նե­տի այդ գլխապ­տույտ բարձ­ րու­թյունից ու դրա­նով ա­պա­ցու­ցի, որ Ինքն է Աստ­ծո Որ­դին: Սա­ տա­նան մեջ­բե­րեց աստվածաշնչյան ո­գե­շունչ խոս­քե­րը. «Ո­րով­ հետև գրված է, թե իր հրեշ­տակ­նե­րին կհրա­մա­յի քեզ հա­մար, որ քեզ պա­հեն. և­որ ձեռ­քե­րի վրա քեզ վեր առ­նեն, որ եր­բեք քո ոտ­քը քա­րին չդիպց­նես»: Հի­սու­սը պա­տաս­խա­նեց. «Աս­ված է` մի փոր­ ձիր քո Տեր Աստ­ծուն» (Ղուկաս 4.10-12): Սա­տա­նան ցանկա­ցավ մղել Հի­սու­սին չա­րա­շա­հե­լու Հոր ո­ղոր­մու­թյու­նը ու վտանգե­լու կյանքը` նախ­քան Իր ա­ռա­քե­լու­թյու­նը կա­տա­րե­լը: Նա հույս ու­ներ, որ փրկու­թյան ծրա­գի­րը կձա­խող­վի: Սա­կայն փրկու­թյան ծրա­գիրն այնքան խորն էր, որ սա­տա­նան անկա­րող էր ձա­խո­ղել կամ խո­ չընդո­տել այն: Քրիս­տոսն օ­րի­նակ է բո­լոր քրիս­տոնյա­նե­րի հա­մար: Երբ նրանք փոր­ձու­թյան են ենթարկ­վում, կամ քննարկման ա­ռար­ կա են դառ­նում նրանց ի­րա­վունք­նե­րը, ա­պա հար­կա­վոր է համ­ բե­րա­տար կեր­պով տա­նել այդ ա­մե­նը: Նրանք չպետք է մտա­ ծեն, թե ի­րենց ի­րա­վունք է վե­րա­պահ­ված օգ­նու­թյան կանչե­լու Աստ­ծուն, որ­պես­զի Նա ցույց տա Իր զո­րու­թյու­նը` ա­պա­հո­վե­լով նրանց հաղ­թա­նա­կը թշնա­մի­նե­րի հանդեպ, որ­պես­զի Աստ­ված մե­ծար­վի ու փա­ռա­վոր­վի դրա­նով: Ե­թե Հի­սու­սը վայր նե­տեր Ի­րեն տա­ճա­րի աշ­տա­րա­կից, դրա­նով Հայ­րը չէր փա­ռա­վոր­վի, քա­նի որ սա­տա­նա­յից ու Աստ­ծո հրեշ­տակ­նե­րից բա­ցի, ոչ ոք չէր տես­նի այդ: Եվ դա ոչ այլ ինչ կլի­ներ, քան հենց Իր՝ Աստ­ծո փոր­ձու­թյու­նը, որ­պես­զի Իր զո­րու­թյու­նը ցույց տա Իր ա­մե­նա­կա­ տա­ղի թշնա­մուն: Հի­սու­սը դրա­նով կցած­րա­նար նրա ա­ռաջ, ում հաղ­թե­լու էր ե­կել: «Եվ սա­տա­նան նրան մի բարձր սար հա­նեց և­ աշ­խար­հի բո­ լոր թա­գա­վո­րու­թյուննե­րը ցույց տվեց նրան մի վայրկ­յա­նում: Եվ սա­տա­նան ա­սաց նրան. Այս բո­լոր իշ­խա­նու­թյու­նը և ս­րանց փառ­ քը քեզ կտամ, որ ինձ է տրված. և­ ում որ կա­մե­նում եմ, տա­լիս եմ նրան: Արդ դու, ե­թե իմ ա­ռաջ ընկած երկր­պա­գու­թյուն ա­նես, բո­լո­ րը քո­նը կլի­նի: • 56 •

Փրկիչը

Եվ Հի­սու­սը նրան պա­տաս­խա­նեց և­ա­սաց. Գ­նա հետս, սա­տա­ նա, ո­րով­հետև գրված է, թե քո Տեր Աստ­ծուն պետք է երկր­պա­գու­ թյուն ա­նես, և նրան միայն պաշ­տես» (Ղուկաս 4.5-8): Սա­տա­նան Հի­սու­սին ցույց տվեց աշ­խար­հի թա­գա­վո­րու­ թյուններն ա­մե­նահ­րա­պու­րիչ լույ­սի ներ­քո: Սա­տա­նան հայտ­նեց իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը` հրա­ժար­վե­լու աշ­խար­հը տի­րե­լու իր պա­հանջ­նե­րից, ե­թե Հի­սու­սը երկր­պա­գեր ի­րեն: Ե­թե ի­րա­գործ­ վեր փրկու­թյան ծրա­գի­րը, և Հի­սու­սը մեռ­ներ մար­դու փրկու­թյան հա­մար, սա­տա­նան գի­տեր, որ իր իշ­խա­նու­թյու­նը կսահ­մա­նա­ փակ­վեր, իսկ վեր­ջում` կվերց­վեր ի­րե­նից, ու ինքը կկոր­ծանվեր: Ուս­տի Նա մանրա­մաս­նո­րեն մի ծրա­գիր էր մշա­կել, ո­րով պետք է կանխեր, ե­թե հնա­րա­վոր լի­ներ, այն մեծ գոր­ծի ի­րա­կա­նա­ցու­ մը, ո­րը սկսել էր Աստ­ծո Որ­դին: Ե­թե մար­դու փրկու­թյան ծրա­գի­րը ձա­խող­վեր, սա­տա­նան կպահ­պա­ներ այն թա­գա­վո­րու­թյու­նը, ո­րը պա­հանջում էր: Եվ նա ի­րեն հույս էր տա­լիս այն մտքով, որ ե­թե ինքը հա­ջո­ղու­թյան հաս­նի, ա­պա ինքը կթագավորի ընդ­դեմ երկ­ նա­յին Աստ­ծո: Փոր­ձի­չը հանդի­մանվում է Սա­տա­նան ցնծու­թյան մեջ էր, երբ Հի­սու­սը մի կողմ դրեց Իր զո­րու­թյունն ու փառքն ու ի­ջավ երկնքից: Նա կար­ծեց, թե այժմ ար­դեն Աստ­ծո Որ­դին իր իշ­խա­նու­թյան տակ է: Դ­րախ­տում բնակ­ վող սուրբ զույգն այնքան հեշ­տու­թյամբ էր ենթարկ­վել գայ­թակ­ ղու­թյանը, որ նա հույս ու­ներ իր սա­տա­նա­յա­կան ու­ժով ու խո­րա­ մանկու­թյամբ անգամ Աստ­ծո Որ­դուն հաղ­թել ու դրա­նով փրկել իր կյանքն ու թա­գա­վո­րու­թյու­նը: Ե­թե նա կա­րո­ղա­նար ստի­պել Հի­ սու­սին բա­ժանվել Հոր կամ­քից, ա­պա կհաս­ներ իր նպա­տա­կին: Սա­կայն Հի­սու­սը կշտամ­բանքով դի­մա­վո­րեց սա­տա­նա­յին. «­Հետս գնա, սա­տա­նա»: Նա միայն Իր Հոր ա­ռաջ պի­տի խո­նարհ­վեր: Սա­տա­նան ի­րեն էր հա­մա­րում երկ­րի տի­րա­կա­լը և­ակ­նար­կում էր Հի­սու­սին, որ Նա կա­րող է չկրել բո­լոր այդ տանջանք­նե­րը, որ աշ­խար­հի թա­գա­վո­րու­թյուննե­րին տի­րե­լու հա­մար Նա կա­րիք չու­ նի մեռ­նե­լու, այլ այդ ա­մենն ի­րեն կտրվի` դրանց իշ­խե­լու փառ­քի հետ միա­սին, ե­թե Հի­սու­սը երկր­պա­գի ի­րեն: Բայց Հի­սուսն անսա­ սան էր: Նա գի­տեր, որ գա­լու է ժա­մա­նա­կը, երբ Նա Իր կյանքի գնով պի­տի փրկի երկ­րի իշ­խա­նու­թյու­նը սա­տա­նա­յի ձեռ­քից, և­որ ո­րոշ • 57 •

Հույսի պատմությունը

ժա­մա­նակ անց ողջ եր­կինքն ու եր­կի­րը Ի­րեն կենթարկ­վի: Նա ընտ­ րեց տանջանքով լե­ցուն Իր կյանքը և­ զար­հու­րե­լի մա­հը` որ­պես Հոր կող­մից սահ­մանված ճա­նա­պարհ, ո­րով Նա կա­րող էր դառ­նալ երկ­րային թա­գա­վո­րու­թյուննե­րի օ­րի­նա­վոր ժա­ռանգոր­դը: Դ­րանք Իր ձեռ­քը կտրվեն հա­վիտ­յան: Սա­տա­նան նույնպես կհանձնվի Հի­սու­սի ձեռ­քը ու մահ­վան կդա­տա­պարտ­վի, և­ այլևս եր­բեք չի անհանգս­տաց­նի Հի­սու­սին և սր­բե­րին` ի­րենց փառ­քի մեջ: ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՍԻ ԾԱ­ՌԱ­ՅՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ Իր փոր­ձու­թյուննե­րը վեր­ջաց­նե­լուց հե­տո սա­տա­նան միառ­ժա­ մա­նակ հե­ռա­ցավ Հի­սու­սից: Հրեշ­տակ­նե­րը Նրա հա­մար ու­տե­լիք պատ­րաս­տե­ցին ա­նա­պա­տում և զո­րաց­րին Նրան, և Քրիս­տոսն ար­ժա­նա­ցավ Իր Հոր օրհ­նություններին: Չ­նա­յած իր կա­տա­ղի ջանքե­րին` սա­տա­նա­յին չէր հա­ջող­վել գայ­թակ­ղել Հի­սու­սին: Այ­ նո­ւա­մե­նայ­նիվ նա սպա­սում էր Հի­սու­սի ծա­ռա­յու­թյան շրջա­նին, որ­պես­զի նո­րից փոր­ձի Նրա դեմ գոր­ծադ­րել իր նենգու­թյունն ու դա­վե­րը: Նա դեռ հույս ու­ներ Հի­սու­սին հաղ­թել` դրդե­լով այն մարդ­ կանց, ով­քեր չէին կա­մե­նա ընդու­նել Նրան, որ ա­տեն Փրկ­չին ու ջա­նան կոր­ծա­նել Նրան: Քրտնա­ջան աշ­խա­տանք էին տա­նում սա­տա­նան ու նրա հրեշ­ տակ­նե­րը Քրիս­տո­սի ծա­ռա­յու­թյան ժա­մա­նակ` մարդ­կանց մեջ անհա­վա­տու­թյուն, ա­տե­լու­թյուն ու ար­հա­մար­հանք սեր­մա­նե­ լով: Հա­ճախ, երբ Հի­սու­սը որևէ խո­ցող ճշմար­տու­թյուն էր ա­սում՝ հանդի­մա­նե­լով նրանց մեղ­քե­րը, մար­դիկ խիստ զայ­րա­նում էին: Սա­տա­նան ու նրա հրեշ­տակ­նե­րը դրդում էին նրանց խլել Աստ­ծո Որ­դու կյանքը: Շատ անգամ մո­լեգ­նած ամ­բո­խը քա­րե­րը ձեռ­քին պատ­րաստ­վում էր քար­կո­ծել Հի­սու­սին, սա­կայն հրեշ­տակ­նե­ րը պահ­պա­նում էին Նրան ու տա­նում գա­զա­զած ամ­բո­խի աչ­քից հե­ռու մի ա­պա­հով տեղ: Մեկ անգամ, երբ Նրա սուրբ շուր­թե­րից ճշմար­տու­թյունն էր հնչում, ամ­բո­խը բռնեց Նրան ու տա­րավ կանգ­ նեց­րեց սա­րի գա­գա­թին, որ­պես­զի ներքև գցի: Նրանց մեջ վեճ ծա­ գեց, թե ինչ պի­տի ա­նեն Քրիս­տո­սի հետ, երբ հեր­թա­կան անգամ հրեշ­տակ­նե­րը թաքց­րե­ցին Նրան մո­լեգ­նած ամ­բո­խի աչ­քից, Նա` նրանց մի­ջով անց­նե­լով, գնաց Իր ճա­նա­պար­հով: Սա­տա­նան դեռ հույս ու­ներ, որ փրկու­թյան մեծ ծրա­գի­րը կձա­ խող­վի: Նա իր ողջ ու­ժե­րը լա­րում էր, որ­պես­զի կարծ­րաց­նի մարդ­ • 58 •

Փրկիչը

կանց սրտե­րը ու նրանց տրա­մադ­րի Հի­սու­սի դեմ: Նա հույս ու­ներ, որ Հի­սու­սին որ­պես Աստ­ծո Որ­դի ընդու­նող­ներն այնքան սա­կա­վա­ թիվ կլի­նեն, որ Նա չա­փա­զանց շատ կհա­մա­րի Իր տանջանք­ներն ու զո­հը այդ հա­տու­կենտ մարդ­կանց հա­մար: Սա­կայն ե­թե անգամ ընդա­մե­նը եր­կու հո­գի ընդու­նեին Հի­սու­սին որ­պես Աստ­ծո Որ­դի ու հա­վա­տա­յին Նրան` ի­րենց հո­գի­նե­րի փրկու­թյան հա­մար, Հի­սու­սը կի­րա­գոր­ծեր Իր ծրա­գի­րը: Տա­ռա­պյալ­նե­րի օգ­նա­կա­նը Հի­սուսն Իր գործն սկսեց` տա­ռա­պյալ­նե­րի վրա ու­նե­ցած սա­ տա­նա­յի իշ­խա­նու­թյու­նը վե­րաց­նե­լով: Նա բժշկում էր հի­վանդ­ նե­րին, տե­սո­ղու­թյուն պարգևում կույ­րե­րին, բու­ժում կա­ղե­րին՝ ստիպելով նրանց թռչկո­տել ու­րա­խու­թյունից և փա­ռա­բա­նել Աստ­ ծուն: Նա ա­ռող­ջու­թյուն էր պարգևում այն մարդ­կանց, ով­քեր տա­ րի­ներ շա­րու­նակ տկար էին ե­ղել և գտնվել էին սա­տա­նա­յի դա­ժան իշ­խա­նու­թյան տակ: Կա­րեկ­ցանքի խոս­քե­րով Նա մխի­թա­րում էր տկար­նե­րին, վա­խե­ցած­նե­րին ու վհատ­ված­նե­րին: Հի­սու­սը սա­ տա­նա­յի ճի­րաննե­րից խլում էր թույ­լե­րին ու տա­ռապ­յալ­նե­րին` նրանց մարմ­նա­կան ա­ռող­ջու­թյուն, հրճվանք ու եր­ջանկու­թյուն պարգևե­լով: Նա հա­րու­թյուն էր տա­լիս մե­ռել­նե­րին, ով­քեր փա­ռա­ բա­նում էին Աստ­ծուն` Նրա զո­րու­թյան այդ հզոր դրսևոր­ման հա­ մար: Նա հրաշք­ներ էր գոր­ծում բո­լոր նրանց հա­մար, ով­քեր հա­վա­ տում էին Ի­րեն: Քրիս­տո­սի կյանքը լի էր բա­րու­թյան, գթասր­տու­թյան և սի­րո խոս­քե­րով ու ա­րարք­նե­րով: Նա միշտ ու­շա­դիր լսում և մեղ­մաց­նում էր բո­լոր Իր մոտ ե­կող­նե­րի վշտե­րը: Բուժ­ված­ների բազմությունը Նրա աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյան ա­պա­ցույց­ներն էին կրում ի­րենց անձե­րում: Բայց երբ գործն ա­վարտ­վում էր, շա­տերն ա­մա­չում էին այդ խո­նարհ, սա­կայն հզոր Քա­րոզ­չից, և քա­նի որ իշ­խա­նա­վոր­ նե­րը չէին հա­վա­տում Քրիս­տո­սին, ժո­ղո­վուր­դը չէր ցանկա­նում ընդու­նել Նրան: Նա վշտե­րի մարդ էր ու ցա­վե­րի տեղ­յակ: Մար­ դիկ չէին ցանկա­նում հետևել Նրա զուսպ ու անձ­նու­րաց կյանքին: Նրանք ցանկա­նում էին վա­յե­լել միայն այն փառ­քը, ո­րը շնոր­հում էր աշ­խար­հը: Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ շա­տե­րը հետևում էին Աստ­ծո Որ­դուն ու լսում Նրա խրատ­նե­րը` հա­գե­նա­լով Նրա շուր­թե­րից ո­ղոր­մա­ծա­ բար թափ­վող յու­րա­քանչ­յուր բա­ռով: Նրա խոս­քե­րը խո­րի­մաստ • 59 •

Հույսի պատմությունը

էին, սա­կայն այնքան պարզ, որ ա­մե­նատ­կար մար­դիկ անգամ ընդու­նակ էին հաս­կա­նա­լու: Ա­պարդ­յուն դի­մադ­րու­թյուն Սա­տա­նան ու նրա հրեշ­տակ­նե­րը կու­րաց­րին հրեա­նե­րին ու խա­վա­րով պա­տե­ցին նրանց գի­տակ­ցու­թյու­նը: Նրանք մղե­ցին ժո­ղովր­դի ղե­կա­վար­նե­րին ու իշ­խա­նա­վոր­նե­րին խլե­լու Փրկ­չի կյանքը: Մար­դիկ ու­ղարկ­վե­ցին` Հի­սու­սին նրանց մոտ բե­րե­լու, բայց մո­տե­նա­լով այն վայ­րին, որ­տեղ Նա էր, շատ զար­մա­ցան: Նրանք տե­սան, թե ինչ­պես, մարդ­կա­յին ող­բը տես­նե­լով, Նա կա­ րե­կից է ու գթա­սիրտ: Լ­սե­ցին, թե նա ինչ­պես է հույս տա­լիս թույ­լե­ րին ու տրտմած­նե­րին` սի­րով ու քնքշու­թյամբ: Լ­սե­ցին նաև, թե Նա ինչ­պես է ազ­դե­ցիկ ձայ­նով պար­սա­վում սա­տա­նա­յի ու­ժը և հ­րա­ մա­յում նրա գե­րի­նե­րին ա­զատ­վել նրա իշ­խա­նու­թյունից: Նրանք ի­մաս­տուն խոս­քեր լսե­ցին Հի­սու­սի շուր­թե­րից ու գեր­վե­ցին, և չ­կա­ րո­ղա­ցան ձեռք բարձ­րաց­նել Նրա վրա: Նրանք վե­րա­դար­ձան քա­ հա­նա­նե­րի ու ծե­րե­րի մոտ ա­ռանց Հի­սու­սի: Երբ նրանց հարց­րե­ցին. «Ինչո՞ւ նրան չբե­րե­ցիք», նրանք պատ­ մե­ցին, թե ինչ հրաշք­նե­րի են ա­կա­նա­տես ե­ղել, ի­մաս­տու­թյան, սի­րո և գի­տու­թյան ինչ­պի­սի սուրբ խոս­քեր են լսել, և վեր­ջում էլ ա­սա­ցին. «Եր­բեք մի մարդ այս­պես չխո­սեց՝ ինչ­պես այս մար­դը» (Հովհաննես 7.45, 46): Քա­հա­նա­յա­պե­տե­րը մե­ղադ­րե­ցին նրանց այն բա­նում, որ ի­րենք էլ են խաբ­վել, և ս­պա­սա­վոր­նե­րից մի քա­նի­ սը ա­մա­չե­ցին, որ չեն ձեր­բա­կա­լել Հի­սու­սին: Քա­հա­նա­նե­րը ծաղ­ րանքով հարց­րե­ցին, թե արդ­յո՞ք իշ­խաննե­րից որևէ մե­կը հա­վա­ տա­ցել է Նրան: Պաշ­տոնյա­նե­րից ու ծե­րե­րից շա­տերն իս­կա­պես հա­վա­տում էին Հի­սու­սին, սա­կայն սա­տա­նան թույլ չէր տա­լիս նրանց ընդու­նել այդ: Նրանք մարդ­կանց նա­խա­տինքից ա­վե­լի էին վա­խե­նում, քան Աստ­ծուց: Սա­տա­նա­յի նենգու­թյունն ու ա­տե­լու­թյու­նը մինչ այս չէին կա­ րո­ղա­ցել ձա­խո­ղել փրկու­թյան ծրագ­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը: Մո­տե­նում էր այն ժա­մա­նա­կը, երբ պետք է ի­րա­գործ­վեր այն, ինչի հա­մար Հի­սուսն աշ­խարհ էր ե­կել: Սա­տա­նան խորհր­դակ­ցեց իր հրեշ­ տակ­նե­րի հետ, և նրանք ո­րո­շե­ցին դրդել Քրիս­տո­սի ժո­ղովր­դին, որ նրանք ա­ղա­ղա­կեն` տենչա­լով Փրկ­չի ար­յու­նը ու Նրա գլխին դա­ժա­նու­թյուն ու ծաղր թա­փեն: Նրանք հույս ու­նեին, որ Հի­սու­սը • 60 •

Փրկիչը

կվրդով­վի նման վե­րա­բեր­մունքից ու չի կա­րո­ղա­նա պահ­պա­նել Իր խո­նար­հու­թյունն ու հե­զու­թյու­նը: Մինչ սա­տա­նան կազ­մում էր իր ծրագ­րե­րը, Հի­սու­սը պատ­­մում էր Իր ա­շա­կերտ­նե­րին, թե ինչ տանջանք­նե­րի մի­ջով է Ինքն անց­ նե­լու` որ պի­տի խաչ­վի և հա­րու­թյուն առ­նի եր­րորդ օ­րը: Սա­կայն ա­շա­կերտ­նե­րը դժվա­րու­թյամբ էին հաս­կա­նում Նրան ու չէին կա­ րո­ղա­նում ըմբռ­նել Նրա խոս­քե­րի ի­մաս­տը: Կեր­պա­րա­նա­փո­խու­թյու­նը Ա­շա­կերտ­նե­րի հա­վա­տը շատ մե­ծա­ցավ, երբ նրանք ա­կա­նա­ տես ե­ղան Փրկ­չի կեր­պա­րա­նա­փո­խու­թյանը` տես­նե­լով Նրա փառ­ քը և լ­սե­լով երկնքից ե­կող ձայ­նը, ո­րը վկա­յում էր Փրկ­չի աստ­վա­ծա­ յին էու­թյան մա­սին (տե՛ս՝ Մատթեոս 17.1-8): Տե­րը ցանկա­նում էր մի զո­րեղ ա­պա­ցույց տալ Հի­սու­սի հետևորդ­նե­րին այն մա­սին, որ հենց Նա է խոս­տաց­ված Մե­սիան, որ­պես­զի դառը վշտից ու Նրա խա­չե­լու­թյան պատ­ճա­ռով ա­ռա­ջա­ցած հիաս­թա­փու­թյունից ամ­ բող­ջո­վին չկորց­նեին ի­րենց վստա­հու­թյու­նը: Կեր­պա­րա­նա­փո­խու­ թյան ժա­մա­նակ Տե­րը Մով­սե­սին ու Ե­ղիա­յին ու­ղար­կեց, որ­պես­զի խո­սեն Հի­սու­սի հետ Իր տանջանք­նե­րի ու մահ­վան մա­սին: Հրեշ­ տակ­նե­րի փո­խա­րեն Աստված այնպի­սի ա­րա­րած­նե­րի ու­ղար­կեց Իր Որ­դու հետ զրու­ցե­լու, ով­քեր ի­րենց հեր­թին նույնպես ենթարկ­ վել էին երկ­րա­յին փոր­ձու­թյուննե­րի: Ե­ղիան Աստ­ծո հետ էր քայ­լել: Նրա աշ­խա­տանքը լի էր ցա­վով ու փոր­ձու­թյուննե­րով, քա­նի որ Տե­րը նրա մի­ջո­ցով հանդի­մա­նել էր Իս­րա­յե­լի մեղ­քե­րը: Ե­ղիան ե­ղել էր Աստ­ծո մագ­րա­րե, սա­կայն ստիպ­ված էր ե­ղել փա­խչել տե­ղից տեղ` կյանքը փրկե­լու հա­մար: Նրա սե­փա­կան ժո­ղո­վուր­դը հա­լա­ծում էր նրան վայ­րի կենդա­նու նման, որ­պես­զի սպա­նի: Սա­կայն Աստ­ված իր մոտ տա­րավ Ե­ղիա­ յին: Հրեշ­տակ­նե­րը նրան փառ­քով ու ցնծու­թյունով տա­րան եր­ կինք, և նա մահ չճաշակեց: Մով­սե­սը մեծ էր ա­վե­լի, քան մինչ ինքն ապ­րած որևէ մահ­կա­նա­ ցու: Տե­րը նրան մեծ պատ­վի էր ար­ժա­նաց­րել` ար­տո­նե­լով խո­սել Իր հետ ե­րես առ ե­րես, ինչ­պես մար­դը՝ իր բա­րե­կա­մի հետ: Նրան թույլ էր տրված տես­նել Հո­րը պա­րու­րող պայ­ծառ լույսն ու սքանչե­ լի փառ­քը: Մով­սե­սի մի­ջո­ցով Տերն ա­զա­տեց Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րին Ե­գիպ­տո­սի ստրկու­թյունից: Մով­սե­սը միջ­նորդ էր իր ժո­ղովր­դի հա­ • 61 •

Հույսի պատմությունը

մար և հա­ճախ էր կանգ­նել նրանց ու Աստ­ծո զայ­րույ­թի միջև: Երբ բոր­բոք­վում էր Տի­րոջ բար­կու­թյու­նը Իս­րա­յե­լի վրա` նրանց անհա­ վա­տու­թյան, տրտունջ­նե­րի ու ծանր հանցանք­նե­րի պատ­ճա­ռով, այդ ժա­մա­նակ փոր­ձու­թյան էր ենթարկ­վում Մով­սե­սի սերն իր ժո­ ղովր­դի հանդեպ: Աստ­ված ա­ռա­ջար­կեց Մով­սե­սին կո­տո­րել Իս­րա­ յե­լի որ­դի­նե­րին և­ ի­րենց մեծ ազգ դարձ­նել: Սա­կայն Մով­սեսն իր անձ­նու­րաց սե­րը ցու­ցա­բե­րեց նրանց նկատ­մամբ` թա­խանձա­գին նե­րում խնդրե­լով նրանց հա­մար: Ծայ­րա­հե­ղո­րեն մտա­հոգ­ված` նա ա­ղա­չեց Աստ­ծուն` կամ զսպել Իր սաս­տիկ ցա­սումն ու նե­րել Իս­րա­յե­լին, կամ ջնջել իր ա­նու­նը Տի­րոջ երկ­նա­յին գրքից: Մով­սե­սը մահ ճա­շա­կեց, սա­կայն Մի­քա­յե­լը ի­ջավ և կ­յանք պարգևեց նրան` նախ­քան նրա մար­մի­նը կսկսեր փտել: Սա­տա­ նան փոր­ձեց պա­հել նրա մար­մի­նը՝ պնդե­լով, որ այն ի­րեն է պատ­ կա­նում, բայց Մի­քա­յե­լը հա­րու­թյուն տվեց Մով­սե­սին ու եր­կինք տա­րավ նրան: Սա­տա­նան չարությամբ հայ­հո­յեց Աստ­ծուն՝ հայ­ տա­րա­րե­լով, որ Նա անդա­դար խլել է իր ա­վա­րը: Սակայն Քրիս­ տո­սը չկշտամ­բեց ո­սո­խին, չնա­յած սա­տա­նան էր գայ­թակ­ղեց­րել Աստ­ծո ծա­ռա­յին: Նա հա­մես­տո­րեն Հո­րը հանձ­նեց սա­տա­նա­յի դա­տաս­տա­նը` ա­սե­լով. «­Տե­րը քեզ հանդի­մա­նի» (Հու­դա 9): Հի­սուսն Իր ա­շա­կերտ­նե­րին ա­սում էր, որ Իր հետ կանգ­նող­նե­ րից ո­մանք մահ չեն ճա­շա­կի, մինչև որ տես­նեն Աստ­ծո ար­քա­յու­ թյան գա­լը, և Հի­սու­սի կեր­պա­րա­նա­փո­խու­թյան ժա­մա­նակ այս խոս­տումն ի կա­տար ած­վեց: Հի­սու­սի դեմ­քը փոխ­վեց ու սկսեց փայ­լել արևի նման: Նրա հա­գուս­տը սպի­տակ էր ու շող­շո­ղուն: Մով­սեսն այնտեղ պետք է խորհր­դանշեր նրանց, ով­քեր հա­րու­ թյուն են առ­նե­լու մե­ռել­նե­րից` Հի­սու­սի երկ­րորդ գալստ­յան ժա­մա­ նակ: Իսկ Ե­ղիան, ով եր­կինք փո­խադր­վեց ա­ռանց մահ տես­նե­լու, խորհր­դանշում էր նրանց, ով­քեր պետք է ա­ռանց մահ տես­նե­լու փո­խադր­վեն եր­կինք: Ա­շա­կերտ­ներն ապ­շած ու երկ­յու­ղած տե­սան Հի­սու­սի հո­յա­կապ շքե­ղու­թյու­նը, և­ ամ­պը, որ պա­րու­րեց նրանց, և լ­սե­ցին Աստ­ծո ձայ­նը, որն ա­սում էր սոս­կում ա­ռա­ջաց­նող վե­հու­ թյամբ. «­Դա է իմ սի­րե­լի Որ­դին,… դ­րան լսե­ցեք»:

• 62 •

Գլուխ 8

ՊԱՏԱՐԱԳԸ ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՍԻ ՄԱՏ­ՆՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ Սա­տա­նան խա­բել էր Հու­դա­յին` ներշնչե­լով նրան, որ ինքը Քրիս­տո­սի հա­վա­տա­րիմ ա­շա­կերտ­նե­րից մեկն է, բայց նրա սիր­ տը միշտ մարմ­նա­վոր էր ե­ղել: Նա տե­սել էր Հի­սու­սի հրա­շա­գոր­ ծու­թյուննե­րը, Նրա հետ էր ե­ղել Նրա ծա­ռա­յու­թյան ժա­մա­նակ, անժխ­տե­լի ա­պա­ցույց­նե­րով հա­մոզ­վել, որ Նա է Մե­սիան, սա­կայն Հու­դան ժլատ էր ու ա­գահ: Նա սի­րում էր փո­ղը: Նա բար­կա­ցած դժգո­հեց, որ Հի­սուսն օծ­վեց թանկար­ժեք յու­ղով: Մա­րիա­մը սի­րում էր իր Տի­րո­ջը: Տե­րը նե­րել էր նրա բազ­մա­թիվ մեղ­քե­րը և հա­րու­թյուն էր տվել նրա սի­րա­սուն եղ­բո­րը, և նա ա­մե­ նա­թանկար­ժեք յուղն անգամ չէր ափ­սո­սի Հի­սու­սին օ­ծե­լու հա­ մար: Որ­քան թանկար­ժեք լի­ներ յու­ղը, այնքան ա­վե­լի լավ նա կա­ րող էր ար­տա­հայ­տել իր ե­րախ­տա­գի­տու­թյու­նը Փրկ­չին` այն Նրան նվի­րե­լով: Հու­դան իր ընչա­քաղ­ցու­թյունն ար­դա­րաց­նե­լու հա­մար ա­­ սաց, որ յու­ղը կա­րե­լի էր վա­ճա­ռել և փողն աղ­քատ­նե­րին բա­ ժա­նել: Բայց Հու­դան աղ­քատ­նե­րի մա­սին չէ, որ մտա­ծում էր, քա­նի որ նա ե­սա­սեր էր և հա­ճախ սե­փա­կա­նաց­նում էր այն, ինչն ի­րեն էր վստահ­ված աղ­քատ­նե­րին բա­ժա­նե­լու հա­մար: Հու­ դան անտարբեր էր ե­ղել Հի­սու­սին մխի­թա­րե­լու մեջ և նույ­նիսկ Նրա կա­րիք­նե­րի նկատ­մամբ, և­իր ա­գա­հու­թյունն ար­դա­րաց­նե­ լու հա­մար հա­ճախ խո­սում էր աղ­քատ­նե­րի մա­սին: Մա­րիա­մի ա­ռա­տա­ձեռ­նու­թյու­նը խո­ցում էր նրա ա­գահ բնա­վո­րու­թյու­նը: Եվ դա ճա­նա­պարհ հար­թեց սա­տա­նա­յի հա­մար դե­պի Հու­դա­­յի սիր­տը, ով և պատ­րաս­տա­կա­մո­րեն ընդու­նեց գայ­թակ­­ղու­թյու­ նը: Հրեա քա­հա­նա­ներն ու ղե­կա­վար­նե­րը ա­տում էին Հի­սու­սին, սա­կայն ժո­ղո­վուր­դը Նրա շուրջն էր հա­վաք­վում, որ­պես­զի լսի Նրա ի­մաս­տուն խոս­քերն ու տես­նի Նրա հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­ րը: Մար­դիկ մեծ հե­տաքրք­րու­թյամբ հետևում էին Հի­սու­սին, որ­ • 63 •

Հույսի պատմությունը

պես­զի լսեն այդ հրա­շա­լի Ու­սուց­չի խրատ­նե­րը: Շատ ղե­կա­վար­ ներ հա­վա­տում էին Նրան, սա­կայն չէին հա­մար­ձակ­վում խոս­ տո­վա­նել դա, որ­պես­զի չվտար­վեն ժո­ղո­վա­րա­նից: Քա­հա­նա­ ներն ու ծե­րե­րը ո­րո­շե­ցին, որ պետք է որևէ բան ա­նել` ժո­ղովր­դի ու­շադ­րու­թյու­նը Հի­սու­սից շե­ղե­լու հա­մար: Նրանք վա­խե­նում էին, որ բո­լո­րը կսկսեն հա­վա­տալ Նրան, և­ ի­րենց ա­պա­հով չէին զգում: Կամ նրանք պետք է կորց­նեին ի­րենց դիր­քը, կամ` մահ­ վան մատ­նեին Հի­սու­սին: Բայց ե­թե անգամ Հի­սու­սին սպա­նեին, դեռ կմնա­յին այնպի­սիք, ով­քեր նրա զո­րու­թյան կենդա­նի հու­ շար­ձաններն էին: Հի­սու­սը հա­րու­թյուն էր տվել Ղա­զա­րո­սին, և քա­հա­նա­նե­րը վա­ խե­նում էին, որ ե­թե սպա­նեն Հի­սու­սին, Ղա­զա­րո­սը կվկա­յի Նրա զո­րա­վոր ու­ժի մա­սին: Բազ­մա­թիվ մար­դիկ գա­լիս էին տես­նե­լու մե­ ռել­նե­րից հա­րու­թյուն ա­ռած այդ մար­դուն, և ղե­կա­վար­նե­րը ո­րո­ շե­ցին Ղա­զա­րո­սին նույնպես սպա­նել ու հանդար­տեց­նել կրքե­րը: Հե­տո նրանք ժո­ղովր­դին կդարձ­նեին դե­պի մարդ­կա­յին սո­վո­րույթ­ ներն ու վար­դա­պե­տու­թյուննե­րը, և­ա­նա­նու­խի ու չա­մա­նի տա­սա­ նոր­դին, ու դարձ­յալ ազ­դե­ցու­թյուն կու­նե­նա­յին նրանց վրա: Նրանք ո­րո­շե­ցին ձեր­բա­կա­լել Հի­սու­սին այն ժա­մա­նակ, երբ Նա միայ­նակ կլի­նի, քանզի, ե­թե փոր­ձեին ժո­ղովր­դի հետ ե­ղած ժա­մա­նակ ձեր­ բա­կա­լել, երբ մարդ­կանց մտքե­րը Նրա­նով էին տար­ված, ժո­ղո­ վուր­դը կքար­կո­ծեր նրանց: Հու­դան գի­տեր, թե որ­քան են նրանք փա­փա­գում ձեռք գցել Հի­սու­սին, և հա­մա­ձայ­նեց մի քա­նի ար­ծա­թով մատ­նել Նրան իշ­ խա­նա­վոր­նե­րին ու քա­հա­նա­նե­րին: Փո­ղի նկատ­մամբ սե­րը դրդեց Հու­դա­յին մատ­նել իր Տի­րո­ջը Նրա ա­մե­նա­կա­տա­ղի թշնա­մի­նե­րի ձեռ­քը: Սա­տա­նան ուղ­ղա­կիո­րեն Հու­դա­յի մի­ջո­ցով էր գոր­ծում, և վեր­ջին տպա­վո­րիչ ընթ­րի­քի ժա­մա­նակ մատ­նիչն իր Տի­րո­ջը մատ­ նե­լու ծրա­գիր էր մշա­կում: Հի­սու­սը տրտում ձայ­նով ա­սաց Իր ա­շա­ կերտ­նե­րին, որ այդ գի­շեր նրանք բո­լո­րը կգայ­թակղ­վեն Ի­րե­նից: Սա­կայն Պետ­րո­սը ե­ռանդուն կեր­պով ա­ռար­կեց՝ ա­սե­լով, որ ե­թե անգամ բո­լո­րը գայ­թակղ­վեն Նրա­նից, միև­նույնն է, ինքը չի գայ­ թակղ­վի: Հի­սուսն ա­սաց Պետ­րո­սին. «­Սա­տա­նան ձեզ ու­զեց, որ մա­ղի ցո­րե­նի պես, բայց Ես ա­ղա­չե­ ցի քեզ հա­մար, որ քո հա­վա­տը չպա­կա­սի. և դու երբ որ դառ­նաս, եղ­բայր­նե­րիդ հաս­տա­տիր» (Ղուկաս 22.31,32): • 64 •

Պատարագը

Պար­տե­զում Հի­սու­սը Գեթսեմանի պարտեզում էր` Իր ա­շա­կերտ­նե­րի հետ: Խո­րը վշտով լցված` Նա պատ­վի­րեց ա­շա­կերտ­նե­րին ար­թուն լի­ նել և­ ա­ղո­թել, որ­պես­զի փոր­ձու­թյան մեջ չընկ­նեն: Նա գի­տեր, որ նրանց հա­վա­տը պետք է փորձ­վի, իսկ հույ­սե­րը` խոր­տակ­վեն, և նրանք կա­րիք կու­նե­նան այն լիար­ժեք զո­րու­թյանը, ո­րը կա­րե­լի է ձեռք բե­րել միայն ծայ­րա­հեղ զգո­նու­թյամբ ու ջեր­մե­ռանդ ա­ղոթ­ քով: Հի­սու­սը սաս­տիկ ա­ղա­ղա­կով ու ար­տա­սու­քով ա­ղո­թում էր. «­Հայր, ե­թե կա­մե­նում ես, այս բա­ժա­կը վերց­րու ինձա­նից. սա­կայն ոչ թե իմ կամ­քը, բայց քո կամ­քը լի­նի» (Ղուկաս 22.42): Աստ­ծո Որ­ դին ա­ղո­թում էր ա­սես հո­գե­վար­քի մեջ: Արյան խոշոր կաթիլներ էին հայտնվում Նրա դեմքին ու գետին ընկնում: Հրեշտակները ճախրում էին այդ վայրի վրայով ու տեսնում այդ ամենը, սակայն նրանցից մեկին էր միայն թույլ տրված իջնել ու զորացնել Աստծո Որդուն՝ Իր հոգեվարքի մեջ: Ա­ղո­թե­լուց հե­տո Հի­սուսն Իր ա­շա­կերտ­նե­րի մոտ ե­կավ, սա­ կայն նրանք քնած էին: Այդ զար­հու­րե­լի ժա­մին անգամ ա­շա­կերտ­ նե­րի կա­րեկ­ցանքն ու ա­ղոթք­նե­րը սա­տար չե­ղան Նրան: Պետ­րո­սը, որ քիչ ա­ռաջ ե­ռանդով լի էր, այժմ խո­րը քնած էր: Հի­սու­սը հի­շեց­ րեց նրան իր խոս­քե­րը և­ ա­սաց. «Այդ­պես` մեկ ժամ է՞լ չկա­րո­ղա­ ցար ինձ հետ ար­թուն կե­նալ»: Հո­գե­վար­քի մեջ Աստ­ծո Որ­դին ե­րեք անգամ ա­ղոթք ա­րեց: Հու­դան մատ­նում է Հի­սու­սին Հե­տո Հու­դան ե­կավ` զինված մարդ­կանց գնդով: Նա սո­վո­րա­ կա­նի նման մո­տե­ցավ ող­ջու­նե­լու իր Տի­րո­ջը: Գունդը շրջա­պա­տեց Հի­սու­սին, բայց Նա, Իր աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյու­նը ցույց տա­լով, ա­սաց. «Ո՞ւմ եք ու­զում»: «Ես եմ»: Զինվոր­նե­րը գետ­նին ընկան: Հի­սուսն այս հար­ցը տվեց, որ­պես­զի նրանք տես­նեն Իր զո­րու­թյու­ նը և­ ա­պա­ցույց ու­նե­նան, որ Նա կա­րող է Իր ու­ժե­րով ա­զատ­վել նրանց ձեռ­քից, ե­թե ցանկա­նա: Տես­նե­լով, որ մա­հակ­նե­րով ու սրե­րով զինված այդ ամ­բո­խը այդ­ քան շուտ ընկավ, ա­շա­կերտ­նե­րը հույ­սով լցվե­ցին: Եվ երբ ամ­բո­խը վեր կա­ցավ և շր­ջա­պա­տեց Աստ­ծո Որ­դուն, Պետ­րո­սը դուրս քա­ շեց սուրն ու զար­կեց քա­հա­նա­յա­պե­տի ծա­ռա­նե­րից մե­կին` կտրե­ լով ա­կանջը: Հի­սու­սը հրա­մա­յեց նրան տե­ղը դնել սու­րը` ա­սե­լով.

• 65 •

Հույսի պատմությունը

«­Կար­ծում ես, թե չե՞մ կա­րող հի­մա իմ Հորն ա­ղա­չել, որ հասց­ նի ինձ ա­վե­լի քան տաս­ներ­կու գունդ հրեշ­տակ­ներ» (Մատ­թեոս 26.53): Երբ Հի­սուսն ար­տա­սա­նեց այս բա­ռե­րը, հույ­սի շող փայ­ լեց հրեշ­տակ­նե­րի դեմ­քե­րին: Նրանք ցանկա­նում էին անմի­ջա­պես շրջա­պա­տել ի­րենց Հրա­մա­նա­տա­րին ու ցրիվ տալ այդ գա­զա­զած ամ­բո­խը: Սա­կայն նրանք նո­րից տրտմե­ցին, երբ Հի­սու­սը շա­րու­ նա­կեց. «­Բայց ինչ­պե՞ս կկա­տար­վեն գրքե­րը, թե այս­պես պետք է լի­նի» (Մատ­թեոս 26.54): Ա­շա­կերտ­նե­րի սրտե­րն էլ նվա­ղե­ցին հու­ սա­հա­տու­թյունից և հիաս­թա­փու­թյունից, երբ Հի­սու­սը թույլ տվեց թշնա­մի­նե­րին տա­նել Ի­րեն: Ա­շա­կերտ­ներն ի­րենց սե­փա­կան կյանքի հա­մար էին վա­խե­ նում: Նրանք բո­լո­րը թո­ղե­ցին Հի­սու­սին ու փա­խուս­տի դի­մե­ցին: Հի­սու­սը մնաց մե­նակ` ար­յան ծա­րավ ամ­բո­խով շրջա­պատ­ված: Ինչ­պե՜ս էր ցնծում սա­տա­նան, և­ ի՜նչ վիշտ ու թա­խիծ էր պա­տել Աստ­ծո հրեշ­տակ­նե­րին: Սուրբ հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մա­թիվ խմբեր` յու­րա­քանչ­յու­րը մի հրա­մա­նա­տար հրեշ­տա­կի գլխա­վո­րու­թյամբ, ու­ղարկ­վե­ցին, որ­պես­զի ա­կա­նա­տես լի­նեն այդ տե­սա­րա­նին: Նրանք պետք է ար­ձա­նագ­րեին Աստ­ծո Որ­դուն հասց­ված յու­րա­ քանչ­յուր վի­րա­վո­րանք, Նրա դեմ գոր­ծած յու­րա­քանչ­յուր դա­ժան ա­րարք, գրի առ­նեին Հի­սու­սի կրած տա­ռա­պանքի ա­մեն մի սուր ցա­վը, քա­նի որ ժա­մա­նա­կը կգա, երբ այդ զար­հու­րե­լի տե­սա­րա­ նին մաս­նակ­ցած յու­րա­քանչ­յուր ոք կենդա­նի պատ­կեր­նե­րով նո­ րից կտես­նի այդ ա­մե­նը: ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՍԻ ԴԱ­ՏԸ Դա­տա­վա­րու­թյան դահ­լի­ճում սա­տա­նան ու իր հրեշ­տակ­նե­ րը ե­ռանդով գոր­ծի էին անց­նել` ոչնչաց­նե­լով մարդ­կա­յին բո­լոր զգաց­մունք­ներն ու կա­րեկ­ցանքը: Մթ­նո­լոր­տը ծանր էր ու նրանց ազ­դե­ցու­թյամբ հա­գե­ցած: Սա­տա­նան հրահ­րում էր քա­հա­նա­յա­ պե­տե­րին ու ծե­րե­րին այնպի­սի ա­նար­գանք ու վի­րա­վո­րանք­ներ տե­ղալ Հի­սու­սի գլխին, որ անտա­նե­լի են մարդ­կա­յին բնու­թյան հա­մար: Նա հույս ու­ներ, որ այդ­պի­սի ծաղ­րու­ծա­նա­կը և բռ­նու­ թյու­նը գո­նե մի չնչին գանգատ կամ տրտունջ կպո­կի Հի­սու­սի շուր­թե­րից, կամ կստի­պի Նրան, որ ցույց տա Իր աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյունն ու ա­զատ­վի ամ­բո­խի ձեռ­քից, ո­րով և կ­ձա­խո­ղվի փրկու­թյան ծրա­գի­րը: • 66 •

Պատարագը

Պետ­րո­սի ու­րա­ցու­մը Իր Տի­րոջ մատ­նու­թյունից հե­տո Պետ­րո­սը հետևեց Նրան: Նա, մտա­հոգ­ված դա­ժան ի­րա­կա­նու­թյամբ, ու­զում էր տես­նել, թե ինչ պի­տի ա­նեն Հի­սու­սի հետ: Բայց երբ նրան մե­ղադ­րե­ցին այն բա­ նում, որ ինքը Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­նե­րից մեկն է ե­ղել, Պետ­րո­սը, վա­ խե­նա­լով իր կյանքի հա­մար, հայ­տա­րա­րեց, որ չի ճա­նա­չում այդ Մար­դուն: Ա­շա­կերտ­նե­րը մա­քուր լեզ­վով էին խո­սում, և համ­բավ էին ձեռք բե­րել այդ ա­ռի­թով, և Պետ­րո­սը, որ­պես­զի հա­մո­զի ի­րեն մե­ղադ­րող­նե­րին, որ ինքը Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­նե­րից չի ե­ղել, եր­ րորդ անգամ ա­նեծ­քով ու եր­դու­մով հեր­քեց մե­ղադ­րանքը: Հի­սու­ սը, Ով Պետ­րո­սից ո­րոշ հե­ռա­վո­րու­թյան վրա էր կանգ­նած, վշտով ու հանդի­մա­նու­թյամբ լի հա­յացք գցեց նրա վրա: Հե­տո Պետ­րո­սը հի­շեց Հի­սու­սի խոս­քե­րը, որ Նա ա­սել էր ի­րեն վեր­նա­հար­կում, և հի­շեց նաև իր ե­ռանդուն խոս­տում­նե­րը. «­Թեև ա­մենքը գայ­թակղ­ վեն քե­զա­նից, ես եր­բեք չեմ գայ­թակղ­վի» (Մատ­թեոս 26.33): Նա ու­րա­ցել էր իր Տի­րո­ջը, անգամ երդ­վել, որ չի ճա­նա­չում Նրան: Սա­կայն Քրիս­տո­սի հա­յաց­քից հալ­վեց նրա սիր­տը, ու այն փրկեց նրան: Նա դառն ար­տա­սուք թա­փեց ու ա­պաշ­խա­րեց իր ծանր մեղ­քի հա­մար, ա­պա դար­ձի ե­կավ ու պատ­րաստ­վեց իր եղ­բայր­ նե­րին զո­րաց­նել: Դա­տա­վա­րու­թյան դահ­լի­ճում Ամ­բոխն ա­ղա­ղակ­նե­րով Հի­սու­սի ար­յունն էր պա­հանջում: Նրանք դա­ժա­նո­րեն մտրա­կա­հար ա­րին Հի­սու­սին, Նրան ար­քա­ յա­կան մի հին ծի­րա­նի հագց­րե­ցին ու սուրբ գլխին փշե պսակ դրե­ ցին: Նրա ձեռ­քը մի ե­ղեգ տվե­ցին ու խո­նարհ­վե­լով` ծաղ­րա­բար ող­ջու­նե­ցին՝ ա­սե­լով. «Ողջ կաց, ով Հրեա­նե­րի թա­գա­վոր» (Հով­ հաննես 19.3): Այ­նու­հետև նրանք Հի­սու­սի ձեռ­քից ա­ռան ե­ղեգն ու սկսե­ցին դրա­նով Նրա գլխին հար­վա­ծել: Այնքան հար­վա­ծե­ցին, որ փշե պսա­կը մխրճվեց Նրա քունքե­րի մեջ, ու ար­յու­նը հոր­դեց ներքև` դեմ­քին ու մո­րու­քին: Հի­սու­սը գի­տեր, որ հրեշ­տակ­նե­րը վկա են ա­նար­գանքի այս տե­սա­րա­նին: Ա­մե­նա­թույլ հրեշ­տակ­ն անգամ կա­րող էր գե­տին տա­պա­լել այդ ծաղ­րու­ծա­նակ ա­նող բազ­մու­թյանն ու ա­զա­տել Հի­ սու­սին: Նա գի­տեր, որ ե­թե խնդրի Հո­րից, ա­պա հրեշ­տակ­նե­րը վայր­կե­նա­պես կա­զա­տեն Ի­րեն: Սա­կայն անհ­րա­ժեշտ էր, որ Նա • 67 •

Հույսի պատմությունը

կրեր ամ­բա­րիշտ­նե­րի հա­լա­ծանքն ու բռնու­թյուննե­րը, որ­պես­զի ի կա­տար ած­վեր փրկու­թյան ծրա­գի­րը: Հի­սու­սը հեզ ու խո­նարհ կանգ­նած էր մո­լեգ­նած ամ­բո­խի ա­ռաջ, ով­քեր Նրան ստո­րա­բար տանջում ու խոշ­տանգում էին: Նրանք թքում էին Հի­սու­սի ե­րե­սին` այն ե­րե­սին, ո­րից մի օր պի­տի տենչան թաքնվել, ո­րը պի­տի լու­սա­վո­րի Աստ­ծո քա­ղաքն ու արևից ա­վե­լի պայ­ծառ փայ­լի: Քրիս­տոսն Ի­րեն ա­նար­գող­նե­րի վրա բար­կա­ցած հա­յացք չէր գցում: Նրանք Հի­սու­սի գլու­խը մի հին կտո­րով ծած­կե­ ցին, և դեմ­քին զար­կե­լով` հարց­նում էին. «­Մար­գա­րեա­ցիր` ո՞վ է նա, որ քեզ զար­կեց» (Ղուկաս 22.64): Ա­շա­կերտ­նե­րից ո­մանք կա­րո­ղա­ցել էին վստա­հու­թյուն շա­հել ու մտնել այնտեղ, որ­տեղ Հի­սուսն էր: Նրանք ա­կա­նա­տես էին Հի­սու­ սի դա­տա­վա­րու­թյանը: Նրանք սպա­սում էին, որ ուր որ է Հի­սու­սը ցույց կտա Իր աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյու­նը, կա­զատ­վի իր թշնա­մի­ նե­րի ձեռ­քից ու կպատ­ժի բո­լո­րին` Իր նկատ­մամբ ցու­ցա­բե­րած դա­ժա­նու­թյան հա­մար: Նրանք մեկ հույ­սով էին լցվում, մեկ՝ կորց­ նում հույ­սը, նա­յած թե ինչ ընթացք էին ընդու­նում դեպ­քե­րը: Եր­ բեմն նրանք կաս­կա­ծում էին և վա­խե­նում, թե խաբ­ված են ե­ղել: Սա­կայն, հի­շե­լով լե­ռան վրա Քրիս­տո­սի կեր­պա­րա­նա­փո­խու­թյու­ նը, երկնքից լսվող ձայ­նը և­այնտեղ տե­սած փառ­քը, նրանք նո­րից հա­վա­տով էին լցվում, և­ ոչ մի կաս­կած չէր մնում, որ Քրիս­տոսն է Աստ­ծո Որ­դին: Նրանք վեր­հի­շում էին այն տե­սա­րաննե­րը, ո­րոնց ա­կա­նա­տես էին ե­ղել, այն բո­լոր հրաշք­նե­րը, ո­րոնք Հի­սու­սը գոր­ ծել էր ի­րենց աչ­քե­րի ա­ռաջ` բժշկե­լով հի­վանդ­նե­րին, բա­ցե­լով կույ­ րե­րի աչ­քե­րը և խու­լե­րին լսո­ղու­թյուն պարգևե­լով, կշտամ­բե­լով ու հա­նե­լով դևե­րին, հա­րու­թյուն տա­լով մեռ­յալ­նե­րին և նույ­նիսկ զսպե­լով քա­մին ու փո­թոր­կոտ ծո­վը: Նրանք չէին կա­րո­ղա­նում հա­վա­տալ, որ Հի­սու­սը մեռ­նե­լու է: Նրանք հույս ու­նեին, թե Նա դեռ ցույց կտա Իր զո­րու­թյունն ու Իր իշ­խող ձայ­նով ցրիվ կտա ար­յու­նար­բու այդ խառ­նամ­բո­խին այնպես, ինչ­պես Նա դուրս էր հա­նել տա­ճա­րից այն մարդ­կանց, ով­քեր ա­ռու­ծա­խի վայր էին դարձ­րել Աստ­ծո տու­նը, և մար­դիկ այնպես էին փա­խել Նրա­նից, ա­սես զինված ջո­կա­տից հա­լած­վե­ լիս լի­նեին: Ա­շա­կերտ­նե­րը սպա­սում էին, որ Հի­սու­սը ցույց կտա Իր զո­րու­թյունն ու կա­պա­ցու­ցի բո­լո­րին, որ Ինքն է Իս­րա­յե­լի թա­ գա­վո­րը: • 68 •

Պատարագը

Հու­դա­յի խոս­տո­վա­նու­թյու­նը Ա­մոթն ու խղճի խայ­թը կրծում էին Հու­դա­յի հո­գին: Նրան հանգիստ չէր տա­լիս իր գոր­ծած դա­վա­ճա­նու­թյան զգա­ցու­մը: Եվ տես­նե­լով, թե ինչ տանջանք­նե­րի է ենթարկ­վում Հի­սու­սը, նա չկա­րո­ղա­ցավ դի­մա­նալ: Նա սի­րել էր Հի­սու­սին, սա­կայն Նրա­նից ա­վե­լի` փողն էր սի­րել: Նրա մտքով չէր անցել, որ Հի­սու­սը պի­տի տանջանք­ներ կրի այն ամ­բո­խի ձեռ­քից, ո­րին ինքն ա­ռաջ­նոր­դել էր Նրա մոտ: Նա կար­ծել էր, թե Հի­սու­սը հրաշք կգոր­ծի ու կա­զատ­ վի նրանցից: Բայց երբ նա տե­սավ ար­յու­նար­բու կա­տա­ղած բազ­ մու­թյու­նը դա­տա­վա­րու­թյան դահ­լի­ճում, խո­րա­պես գի­տակ­ցեց իր հանցանքը, և մինչ շա­տե­րը կրքոտ կեր­պով ամ­բաս­տա­նում էին Հի­սու­սին, նա նետ­վեց բազ­մու­թյան մեջ` խոս­տո­վա­նե­լով, որ ինքն է մե­ղանչել` անմեղ ար­յուն մատ­նե­լով: Նա քա­հա­նա­նե­րին տվեց այն փո­ղը, ո­րը նրանք ի­րեն էին տվել, և­ ա­ղա­չեց ա­զատ ար­ձա­կել Հի­սու­սին` հայ­տա­րա­րե­լով, որ Նա կա­տա­րե­լա­պես անմեղ է: Բար­կա­ցած ու շփոթ­ված քա­հա­նա­նե­րը մի կարճ ժա­մա­նակ լուռ էին: Նրանք չէին ցանկա­նում, որ ամ­բոխն ի­մա­նա այն մա­ սին, որ ի­րենք վար­ձել են Հի­սու­սի հետևորդ­նե­րից մե­կին, որ­պես­զի ի­րենց ձեռ­քը մատ­նի Նրան: Նրանք ցանկա­նում էին գաղտ­նի պա­ հել այն, որ ի­րենք հե­տապնդել են Հի­սու­սին ինչ­պես գո­ղի ու թա­ քուն ձեր­բա­կա­լել Նրան: Սա­կայն Հու­դա­յի խոս­տո­վա­նու­թյու­նը ու նրա տանջա­հար, մե­ղա­վոր տես­քը մեր­կաց­րե­ցին քա­հա­նա­նե­րին ամ­բո­խի ա­ռաջ` ցույց տա­լով, որ ա­տե­լու­թյունն էր ստի­պել նրանց ձեր­բա­կա­լել Հի­սու­սին: Երբ Հու­դան բարձ­րա­ձայն հայ­տա­րա­րեց, որ Հի­սուսն անմեղ է, քա­հա­նա­նե­րը պա­տաս­խա­նե­ցին. «­Մե՞զ ինչ, դու տես» (Մատ­թեոս 27.4): Այժմ Հի­սու­սը նրանց ձեռ­քում էր ար­ դեն, և նրանք վճռել էին բաց չթող­նել Նրան: Վշ­տից ընկճ­ված ու հու­սա­հատ­ված` Հու­դան նե­տեց փո­ղը, որն այժմ ար­հա­մար­հում էր, քա­հա­նա­նե­րի ոտ­քե­րի տակ և տա­ռա­պանքով ու սար­սա­փով հա­մակ­ված գնաց ու կախ­վեց: Իր շուր­ջը գտնվող­նե­րի մեջ Հի­սու­սը բազ­մա­թիվ հա­մա­կիր­ներ ու­ներ, ով­քեր զար­մա­նում էին, թե ինչու Նա չի պա­տաս­խա­նում Ի­րեն տրված բազ­մա­թիվ հար­ցե­րին: Չ­նա­յած ամ­բո­խի ծաղ­րու­ծա­ նա­կին ու դա­ժան չար­չա­րանք­նե­րին, Նրա դեմ­քին անհանգս­տու­ թյան ոչ մի նշան, խռով­քի ոչ մի հետք չկար: Նա վե­հանձն էր ու հանգիստ: Ա­կա­նա­տես­նե­րը զար­մանքով էին նա­յում Նրան: Նրանք • 69 •

Հույսի պատմությունը

հա­մե­մա­տում էին Հի­սու­սի կա­տար­յալ տեսքն ու վճռա­կան, ար­ ժա­նա­պա­տիվ վար­քը այն մարդ­կանց տես­քի հետ, ով­քեր դա­տում էին Նրան, և­ ա­սում մե­կը մյու­սին, որ Նա ա­վե­լի է նման թա­գա­վո­ րի, քան ցանկա­ցած տի­րա­կալ: Հանցա­գոր­ծի հետ­քի նշույլ անգամ չկար Նրա դեմ­քին: Նրա հա­յաց­քը մեղմ էր, ջինջ ու անվե­հեր, ճա­ կա­տը` լայն ու բարձր: Դեմ­քի ա­մեն մի գի­ծը վե­հանձ­նու­թյուն ու բա­րու­թյուն էին ար­տա­հայ­տում: Նրա համ­բե­րա­տա­րու­թյունն ու զսպվա­ծու­թյունն այնքան գե­րա­մարդ­կա­յին էին, որ շա­տե­րը սարս­ ռա­ցին: Անգամ Հե­րով­դեսն ու Պի­ղա­տոսն էին խիստ անհանգս­տա­ ցած` տես­նե­լով Նրա վե­հանձն, աստ­վա­ծանման կեց­ված­քը: Հի­սու­սը Պի­ղա­տո­սի ա­ռաջ Սկզ­բից ևեթ Պի­ղա­տո­սը հա­մոզ­ված էր, որ Հի­սու­սը սո­վո­րա­կան մարդ չէ: Նա հա­մոզ­ված էր, որ Հի­սու­սը վսեմա­գույն անձ­նա­վո­ րու­թյուն է և­ ոչ մի կապ չու­նի Իր դեմ հա­րու­ցած մե­ղադ­րանք­նե­ րի հետ: Այդ տե­սա­րա­նին ա­կա­նա­տես հրեշ­տակ­նե­րը կար­դա­ցին հռո­մեա­ցի կու­սա­կա­լի մտքե­րը, և` որ­պես­զի փրկեն նրան Քրիս­ տո­սի խա­չե­լու­թյան դա­տա­պար­տե­լու ծանր մեղ­քից, մի հրեշ­տակ ու­ղարկ­վեց նրա կնոջ մոտ, որ ե­րա­զում հայտնվե­լով՝ ա­սաց, որ իր ա­մու­սինն Աստ­ծո Որ­դուն է դա­տում, Ով անմեղ զոհ է: Կինն անմի­ ջա­պես նա­մակ ու­ղար­կեց ա­մուս­նուն՝ հայտ­նե­լով, որ ե­րա­զում ինքը շատ բա­ներ է քա­շել և տանջ­վել Հի­սու­սի հա­մար, և­ ա­սաց, որ մա­տով չդիպ­չի այդ սուրբ Մար­դուն: Սուր­հանդակն ա­րա­գո­րեն ամ­բո­խը ճեղ­քե­լով մո­տե­ցավ Պի­ղա­տո­սին և նրա ձեռ­քը տվեց նա­ մա­կը: Նա­մա­կը կար­դա­լով` Պի­ղա­տո­սը սարս­ռաց ու գույ­նը գցեց, և միանգա­մից ո­րո­շեց հե­ռու կե­նալ Քրիս­տո­սին մահ­վան դա­տա­ պար­տե­լու փոր­ձից: Նա ո­րո­շեց, որ ե­թե հրեա­նե­րը պա­հանջեն Հի­ սու­սի ար­յու­նը, նա կփոր­ձի ներ­գոր­ծել ամ­բո­խի վրա ու փրկել Հի­ սու­սին: Ու­ղարկ­վում է Հե­րով­դե­սի մոտ Պի­ղա­տո­սը շատ ու­րա­խա­ցավ, երբ ի­մա­ցավ, որ Հե­րով­դե­սը Ե­րու­սա­ղե­մում է: Նա ցանկա­նում էր իր անձն ա­զա­տել Քրիս­տո­սին դա­տե­լու ու դա­տավ­ճիռ կա­յաց­նե­լու պա­տաս­խա­նատ­վու­թյունից: Նա անմի­ջա­պես Հի­սու­սին Իր մե­ղադ­րող­նե­րի հետ միա­սին Հե­րով­ դե­սի մոտ ու­ղար­կեց: Այս իշ­խա­նա­վո­րի սիր­տը քա­րա­ցել էր մեղ­քի • 70 •

Պատարագը

մեջ: Հով­հաննես Մկրտ­չի սպա­նու­թյունն այնպի­սի մի բիծ էր թո­ղել նրա խղճի վրա, ո­րից նա անկա­րող էր ա­զատ­վել: Լ­սե­լով Հի­սու­սի ու Նրա հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­րի մա­սին` Հե­րով­դե­սի սիրտն ա­հու­ դո­ղով լցվեց: Նա կար­ծեց, թե դա հա­րու­թյուն ա­ռած Հով­հաննես Մկր­տիչն է: Երբ Պի­ղա­տո­սը Հի­սու­սին նրա ձեռ­քը հանձ­նեց, նա ընդու­նեց դա որ­պես Պի­ղա­տո­սի կող­մից իր զո­րու­թյունն, իշ­խա­ նու­թյունն ու հե­ղի­նա­կու­թյունն ընդու­նե­լու նշան: Սա բա­րե­կա­մաց­ րեց այդ եր­կու իշ­խա­նա­վոր­նե­րին, որ նախ­կի­նում թշնա­մի­ներ էին: Հե­րով­դեսն ու­րախ էր Հի­սու­սին տես­նե­լու հա­մար և հույս ու­ներ, որ Նա ի­րեն գո­հաց­նե­լու հա­մար մի աննա­խա­դեպ հրաշք կգոր­ծի: Սա­ կայն Հի­սու­սը բո­լո­րո­վին մտա­դիր չէր բա­վա­րա­րել նրա հե­տաքրք­ րա­սի­րու­թյու­նը կամ փոր­ձել փրկե­լու Իր անձը: Նրա աստ­վա­ծա­յին, հրա­շա­գործ զո­րու­թյու­նը պետք է ու­րիշ­նե­րին փրկեր, այլ ոչ Ի­րեն: Հի­սու­սը ո­չինչ չպա­տաս­խա­նեց Հե­րով­դե­սի տված բազ­մա­թիվ հար­ցե­րին: Նույն կերպ` Նա ո­չինչ չպա­տաս­խա­նեց Իր թշնա­մի­ նե­րին, ով­քեր ստո­րա­բար ամ­բաս­տա­նում էին Նրան: Հե­րով­դե­ սը զայ­րա­ցավ` տես­նե­լով, որ Հի­սու­սը չի վա­խե­նում իր ու­ժից, և­ իր զինվոր­նե­րի հետ ծաղ­րու­ծա­նա­կի ենթար­կեց, ա­նար­գեց ու տանջեց Աստ­ծո Որ­դուն: Բայցևայնպես նրան ապ­շեց­րեց Հի­սու­սի վե­հանձն, աստ­վա­ծանման տես­քը, ո­րը մա­զա­չափ անգամ չէր տու­ ժում` չնա­յած Նրա կրած ա­նար­գանքին ու ա­մո­թա­լի տանջանք­նե­ րին: Եվ` վա­խե­նա­լով Հի­սու­սին դա­տա­պար­տել՝ Հե­րով­դե­սը Նրան դարձ­յալ հետ՝ Պի­ղա­տո­սի մոտ ու­ղար­կեց: Սա­տա­նան և նրա հրեշ­տակ­նե­րը գայ­թակ­ղեց­նում էին Պի­ղա­ տո­սին ու ջա­նում մղել նրան իր անձը կոր­ծա­նե­լու: Նրանք փոր­ձում էին հա­մո­զել Պի­ղա­տո­սին, որ ե­թե նա մաս­նակ­ցու­թյուն չու­նե­նա Հի­սու­սի դա­տավճ­ռին, ու­րիշ­նե­րը կկա­յաց­նեն դա­տավ­ճի­ռը: Ամ­բո­ խը ծա­րավ էր Նրա ար­յա­նը, և­ ե­թե նա Հի­սու­սին չհանձ­նի նրանց ձեռ­քը, որ խա­չեն, կկորց­նի իր իշ­խա­նու­թյունն ու աշ­խար­հիկ պա­ տի­վը, ու նրան կմե­ղադ­րեն խա­բե­բա­յին հա­վա­տա­լու մեջ: Իր իշ­ խա­նու­թյունն ու հե­ղի­նա­կու­թյու­նը կորց­նե­լու վա­խից դրդված` Պի­ղա­տո­սը հա­մա­ձայ­նեց Հի­սու­սի մահ­վա­նը: Եվ չնա­յած նա լվաց իր ձեռ­քերն ու մե­ղադ­րող­նե­րի խղճին թո­ղեց Հի­սու­սի ար­յու­նը, և­ ամ­բոխն ընդու­նեց այն` բղա­վե­լով. «Դ­րա ար­յու­նը մեզ վրա և մեր որդ­կանց վրա» (­Մատ­թեոս 27.25), միև­նույնն է, Պի­ղա­տո­սը մա­ քուր չէր, նա էլ կրեց Քրիս­տո­սի ար­յան մեղ­քը: Իր սե­փա­կան պատ­ • 71 •

Հույսի պատմությունը

վի սի­րույն, աշ­խար­հի մե­ծե­րի կող­մից հարգ­ված լի­նե­լու սի­րույն՝ նա անմեղ մար­դու մահ­վան մատ­նեց: Ե­թե Պի­ղա­տոսն իր հա­մոզ­ մունք­նե­րով ա­ռաջ­նորդ­վեր, ա­պա ոչ մի կապ չէր ու­նե­նա Քրիս­տո­ սի դա­տա­պար­տու­թյան հետ: Դա­տա­վա­րու­թյան ժա­մա­նակ Քրիս­տո­սի տեսքն ու բա­ռե­րը խորն ազ­դե­ցու­թյուն գոր­ծե­ցին շա­տե­րի վրա, ով­քեր ներ­կա էին այնտեղ: Այդ ազ­դե­ցու­թյան արդ­յունք­նե­րը երևան ե­կան Հի­սու­սի հա­րու­թյունից հե­տո: Հե­տա­գա­յում դար­ձի ե­կած­նե­րից շա­տե­րը հա­մոզ­վել էին հենց դա­տա­րա­նի դահ­լի­ճում: Սա­տա­նան մո­լեգ­նել էր՝ տես­նե­լով, որ իր դրդմամբ Հի­սու­սի դեմ հրեա­նե­րի գոր­ծած դա­ժա­նու­թյուննե­րը ա­մե­նաչնչին տրտունջ անգամ չպո­կե­ցին Նրա շուր­թե­րից: Չ­նա­յած Հի­սու­սը մարդ­կա­յին էու­թյուն էր ա­ռել, Նա աստ­վա­ծանման տո­կու­նու­թյամբ տա­նում էր բո­լոր տանջանք­նե­րը և մա­զա­չափ անգամ չէր կտրվել Իր Հոր կամ­քից: ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՍԻ ԽԱ­ՉԵ­ԼՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ Քրիս­տո­սին` Աստ­ծո թանկա­գին Որ­դուն, հանձ­նե­ցին ժո­ղովր­դի ձեռ­քը, որ­պես­զի խա­չեն Նրան: Նրա ա­շա­կերտ­ներն ու այդ կող­մե­ րում գտնվող հա­վա­տաց­յալ­նե­րը միա­ցան այն ամ­բո­խին, ո­րը Հի­ սու­սի հետևից դե­պի Գող­գո­թա էր գնում: Այնտեղ էր նաև Հի­սու­սի մայ­րը, ով Հով­հաննե­սի` Հի­սու­սի սի­րե­լի ա­շա­կեր­տի օգ­նու­թյամբ մի կերպ ա­ռա­ջա­նում էր ամ­բո­խի հետևից: Նրա սիր­տը նվա­ղել էր ա­նա­սե­լի վշտից: Սա­կայն նա էլ, ինչ­պես ա­շա­կերտ­նե­րը, հույ­սով սպա­սում էր, որ այդ ցա­վա­գին տե­սա­րա­նը կփոխ­վի, և Հի­սուսն, Իր զո­րու­թյու­նը ցույց տա­լով, կկանգ­նի Իր թշնա­մի­նե­րի առջև` որ­ պես Աստ­ծո Որ­դի: Հե­տո նո­րից նրա մայ­րա­կան սիր­տը նվա­ղում էր, երբ նա հի­շում էր, թե Հի­սուսն ինչ­պես էր նկա­րագ­րել այդ օր­վա դեպ­քե­րը: Հա­զիվ էր Հի­սու­սը դուրս ե­կել Պի­ղա­տո­սի պա­լա­տի դար­պա­ սից, երբ Բա­րաբ­բա­յի հա­մար նա­խա­տես­ված խա­չը բե­րե­ցին ու դրե­ցին Նրա տանջա­հար, ար­յու­նոտ ու­սե­րին: Բա­րաբ­բա­յի եր­ կու ընկերակիցների ու­սե­րին նույնպես խա­չեր դրե­ցին: Նրանք էլ պետք է խաչ­վեին Հի­սու­սի հետ միա­սին: Փր­կի­չը մի քա­նի քայլ էլ չէր ա­րել Իր բե­ռան տակ, երբ ար­յուն կորց­նե­լուց և չա­փա­զանց հյուծ­վա­ծու­թյունից ու ցա­վից ու­շա­կո­րույս վայր ընկավ: • 72 •

Պատարագը

Երբ Հի­սուսն ուշ­քի ե­կավ, խա­չը դարձ­յալ դրե­ցին Նրա ու­սե­րին ու ա­ռաջ հրե­ցին: Նա ե­րե­րա­լով մի քա­նի քայլ ա­րեց` տա­նե­լով Իր ծանր բե­ռը, ու մե­ռա­ծի նման նո­րից վայր ընկավ: Սկզ­բում կար­ ծե­ցին, թե Նա մե­ռած է, սա­կայն, ի վեր­ջո, Նա նո­րից ուշ­քի ե­կավ: Քա­հա­նա­ներն ու իշ­խաննե­րը ոչ մի խղճա­հա­րու­թյուն չէին զգում ի­րենց տանջա­հար զո­հի նկատ­մամբ, բայց տե­սան, որ Նա ի վի­ճա­ կի չէ այլևս տա­նե­լու խա­չը՝ տանջանքի այդ գործիքը: Մինչ նրանք մտա­ծում էին, թե ինչ ա­նեն, Սի­մոն Կ­յու­րե­նա­ցին, ով գա­լիս էր դի­ մա­ցից, հանդի­պեց քա­հա­նա­նե­րի սադ­րանքին ենթարկ­ված ամ­բո­ խին: Տես­նե­լով նրան՝ ստի­պեցին խա­չը տա­նել: Սի­մո­նի որ­դի­նե­րը Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­նե­րից էին, բայց նա ինքը եր­բեք չէր շփվել Հի­ սու­սի հետ: Փրկ­չին մի հսկա­յա­կան բազ­մու­թյուն էր ու­ղեկ­ցում դե­պի Գող­գո­ թա: Շա­տե­րը ծաղ­րու­ծա­նակ էին ա­նում, սա­կայն կա­յին մար­դիկ, ով­քեր ար­տաս­վում էին ու Նրա գովքն ա­նում: Նրանք, ում Հի­սու­ սը բու­ժել էր տար­բեր հի­վանդու­թյուննե­րից ու հա­րու­թյուն էր տվել, շա­րու­նակ պատ­մում էին Նրա հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­րի մա­սին և պա­հանջում ա­սել ի­րենց, թե ի՞նչ է ա­րել Հի­սու­սը, որ ոճ­րա­գոր­ծի նման մահ­վան են դա­տա­պար­տում: Դեռ մի քա­նի օր ա­ռաջ նրանք ցնծա­գին, ու­րա­խա­լի օվ­սաննա­նե­րով և­ ար­մա­վենու ճյու­ղեր թա­ փա­հա­րե­լով ու­ղեկ­ցում էին Հի­սու­սին, երբ Նա հաղ­թա­կա­նո­րեն դե­ պի Ե­րու­սա­ղեմ էր շարժ­վում: Բայց շա­տե­րը, ով­քեր այն ժա­մա­նակ Նրա գովքն էին ա­նում, տրվե­լով հա­մընդ­հա­նուր ոգևո­րու­թյանը, այժմ միա­նում էին ամ­բո­խի ա­ղա­ղա­կին. «­Խա­չի՛ր դրան, խա­չի՛ր դրան»: Բևեռում են խա­չին Ժա­մա­նե­լով մա­հա­պատ­ժի վայ­րը՝ մա­հա­պարտ­նե­րին կա­պե­ ցին տանջանքի գործիքներին՝ խա­չին: Եր­կու ա­վա­զակ­նե­րը դի­ մադ­րում էին, ու նրանց մի կերպ կա­պե­ցին խա­չե­րին, իսկ Հի­սու­սը ոչ մի դի­մադ­րու­թյուն ցույց չտվեց: Հի­սու­սի մայ­րը հու­զում­նա­լից տագ­նա­պով նա­յում էր այդ տե­սա­րա­նին՝ սպա­սե­լով, որ Նա հրաշք կգոր­ծի ու կա­զատ­վի: Նա տե­սավ, թե Հի­սու­սի ձեռ­քերն ինչ­պես են տա­րած­ված խա­չի վրա, այն թանկա­գին ձեռ­քե­րը, որ մշտա­պես օրհ­նանք են շնոր­հել, որ բա­զում անգամ հպվել են բժշկե­լու տա­ ռապ­յալ­նե­րին: Մուրճ ու մե­խեր բե­րե­ցին, և­ երբ մե­խե­րը խրվե­ցին • 73 •

Հույսի պատմությունը

Հի­սու­սի նուրբ մարմ­նի մեջ ու Նրան խա­չին ամ­րաց­րե­ցին, Հի­սու­սի սրտա­բեկ ա­շա­կերտ­նե­րը Նրա ու­շա­թափ մո­րը հե­ռու տա­րան այդ դա­ժան տե­սա­րա­նից: Հի­սու­սի շուր­թե­րից ոչ մի տրտունջ, բո­ղո­քի ոչ մի բառ չլսվեց: Նրա դեմքն ա­ռաջ­վա նման գու­նատ էր և խա­ղաղ, սա­կայն ճա­կա­ տը պատ­վել էր քրտինքի խո­շոր կա­թիլ­նե­րով: Չ­կար մի կա­րե­կից ձեռք, որ մաք­րեր մահ­վան ցո­ղը Նրա դեմ­քից, չէին լսվում կա­րեկ­ ցանքի և­ անսա­սան հա­վա­տար­մու­թյան խոս­քեր, որ­պես­զի զո­ րաց­նեին Նրա մարդ­կա­յին սիր­տը: Նա միայ­նակ էր կո­խում հնձա­ նը և ժո­ղովր­դից ոչ մե­կը չկար Նրա հետ: Մինչ զինվոր­ներն ի­րենց զար­հու­րե­լի գործն էին ա­նում, և Հի­սուսն ա­նա­սե­լի ցավ էր կրում, Նա ա­ղո­թում էր Իր թշնա­մի­նե­րի հա­մար. «­Հայր, նե­րիր դրանց, ո­րով­հետև չգի­տեն, թե ինչ են ա­նում» (Ղուկաս 23.34): Թշ­նա­մի­նե­ րի հա­մար ար­ված Քրիս­տո­սի այդ ա­ղոթքն ընդգր­կում էր ամբողջ աշ­խար­հը՝ նե­րա­ռե­լով բո­լոր մե­ղա­վոր­նե­րին, ով­քեր ապ­րե­լու են մինչև աշ­խար­հի վեր­ջը: Երբ Հի­սու­սը բևեռվեց խա­չին, մի քա­նի ու­ժեղ տղա­մարդ բարձ­ րաց­րե­ցին խաչն ու սաս­տիկ ու­ժով խրե­ցին դրա հա­մար պատ­ րաստ­ված փո­սի մեջ` անտա­նե­լի ցավ պատ­ճա­ռե­լով Աստ­ծո Որ­ դուն: Եվ այդ ժա­մա­նակ մի զար­հու­րե­լի տե­սա­րան տեղի ունեցավ: Քա­հա­նա­նե­րը, իշ­խա­նա­վոր­նե­րը և դ­պիր­նե­րը միա­ցան խառ­նամ­ բո­խին և, մո­ռա­նա­լով ի­րենց սրբա­զան պաշ­տո­նին վա­յել ար­ժա­ նա­պատ­վու­թյու­նը, սկսե­ցին ծաղ­րել, ձեռք առ­նել Աստ­ծո Որ­դուն` ա­սե­լով. «Ե­թե դու ես Հրեա­նե­րի թա­գա­վո­րը, փրկիր քո անձը» (Ղուկաս 23.37): Իսկ ո­մանք ծաղ­րա­բար կրկնում էին. «Ու­րիշ­նե­րին ապ­րեց­րեց` իր անձը չի կա­րո­ղա­նում ապ­րեց­նել» (Մարկոս 15.31): Տա­ճա­րի բարձ­րաս­տի­ճան սպա­սա­վոր­նե­րը, քար­սիրտ զինվոր­նե­ րը, խա­չի վրա­յի ա­նարգ ա­վա­զա­կը և ս­տոր ու դա­ժան մար­դիկ` ամ­բո­խի մի­ջից, բո­լո­րը միա­հա­մուռ տանջում ու ծաղ­րու­ծա­նա­կի էին ենթար­կում Քրիս­տո­սին: Հի­սու­սի հետ միա­սին խաչ­ված ա­վա­զակ­նե­րը նույն ֆի­զի­կա­կան տանջանքն էին կրում, նույն ցավն զգում, ինչ Նա: Սա­կայն նրանցից մեկն էր միայն դա­ժան ու ա­նո­ղոք վի­ճա­կում: Անտա­նե­լի ցա­վից նա վհատ­վել էր ու հանդուգն դար­ձել: Նա սկսեց հայ­հո­յել Քրիս­տո­սին ու կրկնել քա­հա­նա­յի խոս­քե­րը. «Ե­թե դու ես Քրիս­տո­սը, փրկիր քո անձը և մեզ» (Ղուկաս 23.39): Մյուս չա­րա­գոր­ծը ա­ռա­ջի­նի նման • 74 •

Պատարագը

դա­ժան չէր: Լ­սե­լով իր գոր­ծակ­ցի հեգ­նա­կան բա­ռե­րը՝ նա «պա­ տաս­խա­նեց՝ սաս­տե­լով նրան և­ ա­սաց. «Եվ դու չե՞ս վա­խե­նում Աստ­ծուց, որ հենց նույն պատ­ժի մեջ ես: Ու մենք` ի­րա­վունքով ենք պատժ­ված, ո­րով­հետև մեր ա­րած գոր­ծե­րին ար­ժա­նի հա­տու­ ցում ենք առ­նում. իսկ սա ոչ մի անտե­ղի բան չգոր­ծեց» (Ղուկաս 23.40,41): Երբ նրա սրտում սեր ծնվեց դե­պի Քրիս­տո­սը, երկ­նա­յին լույ­սը ո­ղո­ղեց նրա միտ­քը: Ծեծ­ված, ծաղր­ված և խա­չի վրա կախ­ ված Քրիս­տո­սի մեջ նա տե­սավ իր Փրկ­չին, իր միակ հույ­սին ու խո­ նարհ հա­վա­տով դի­մեց Նրան. «­Տեր, ինձ հի­շիր, երբ որ գաս քո թա­ գա­վո­րու­թյունով: Եվ Հի­սու­սը ա­սաց նրան. Ճշ­մա­րիտ եմ ա­սում քեզ, դու այ­սօր* ինձ հետ դրախ­տում կլի­նես» (Ղուկաս 23.43): Հրեշ­տակ­նե­րը զար­մանքով տես­նում էին Հի­սու­սի անսահ­ման սե­րը, Նրա, Ով հո­գե­կան և մարմ­նա­կան ծանր տանջանք­ներ կրե­ լով, միայն ու­րիշ­նե­րի մա­սին էր մտա­ծում և հա­վա­տի էր մղում ա­պաշ­խա­րող հո­գուն: Մահ­վան ճի­րաննե­րի մեջ անգամ մար­դու հանդեպ Նրա սե­րը գե­րա­զանցեց մահ­վան զո­րու­թյանը: Շա­տե­րը, ով­քեր ա­կա­նա­տես ե­ղան Գող­գո­թա­յի այդ տե­սա­րաննե­րին, հե­տա­ գա­յում դար­ձի ե­կան` Քրիս­տո­սին հա­վա­տա­լով: Հի­սու­սի թշնա­մի­ներն անհամ­բեր սպա­սում էին Նրա մահ­վա­նը` մեծ հույ­սեր փայ­փա­յե­լով: Նրանք կար­ծում էին, թե Հի­սու­սի մա­ հը առ­հա­վետ կվե­րաց­նի Նրա աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյան և հ­րա­ շա­գոր­ծու­թյուննե­րի մա­սին շրջող լու­րե­րը: Նրանք հա­մոզ­ված էին, որ ի­րենք այլևս չեն սար­սա­փի Հի­սու­սի ազ­դե­ցու­թյունից: Անզ­գամ զինվոր­ներն, ով­քեր Հի­սու­սի մար­մի­նը խա­չին էին գա­մել, Նրա շո­ րերն ի­րար մեջ բա­ժա­նե­ցին, իսկ պատ­մու­ճա­նի պատ­ճա­ռով վի­ճե­ ցին, ո­րով­հետև ա­ռանց կա­րի էր՝ վե­րից վայր հյուս­ված: Վեր­ջա­պես լու­ծե­ցին այդ հար­ցը` վի­ճակ գցե­լով: Ո­գեշնչ­ված մար­գա­րեն դրա­ նից հար­յու­րա­վոր տա­րի­ներ ա­ռաջ ճշգրիտ կեր­պով նկա­րագ­րել է այդ տե­սա­րա­նը. «Ո­րով­հետև շնե­րը պա­տե­ցին ինձ, և չար ժո­ղո­վը շրջա­պա­տեց ինձ. իմ ձեռ­քերն ու ոտ­քե­րը ծա­կե­ցին… Շո­րերս բա­ ժա­նում են ի­րենց մեջ, և պատ­մու­ճա­նիս վրա վի­ճակ են գցում» (Սաղ­մոս 22.16-18): * Բնագրում և մյուս բոլոր թարգմանություններում բացակայում է «դու» բառը։ Տե՛ս, օրինակ, Էջմիածնի 1994 թվականի թարգմանությունը։ Բնագրում կետադրական նշաններ չեն օգտագործվել։ Ուստի ստորակետի տեղի հարցը կատարվում է ելնե­ լով համատեքստից։ Իսկ տվյալ համատեքստը հուշում է, որ այն պետք է դնել «այսօր» բառից հետո, որպեսզի չհակասի Աստվածաշնչին։ Քրիստոսը նույն օրը դրախ­տում չի եղել։ Տե՛ս Հովհաննես 20.17։ Խմբագիր

• 75 •

Հույսի պատմությունը

Որ­դիա­կան սի­րո դաս Հի­սու­սի հա­յաց­քը շրջում էր Իր մա­հը տես­նե­լու հա­մար հա­վաք­ ված ամ­բո­խի վրա: Խա­չի պատ­վանդա­նի մոտ Նա նկա­տեց իր մո­ րը` Մա­րիա­մին և նրան նե­ցուկ ե­ղած Հով­հաննե­սին: Անկա­րող լի­ նե­լով հե­ռու գտնվել իր Որ­դուց՝ մայ­րը վե­րա­դար­ձել էր խա­չի այդ ա­հա­վոր տե­սա­րա­նի մոտ: Վեր­ջին դա­սը, որ Քրիս­տո­սը տվեց, որ­ դիա­կան սի­րո դասն էր: Նա նա­յեց Իր մոր վշտա­բեկ դեմ­քին, ա­պա Հով­հաննե­սին և­ ա­սաց` դի­մե­լով ա­ռա­ջի­նին. «Ով կին, ա­հա քո որ­դին»: Ա­պա դի­մեց ա­շա­կեր­տին. «Ա­հա քո մայ­րը» (Հով­հաննես 19.26, 27): Հով­հաննե­սը շատ լավ հաս­կա­ցավ Հի­սու­սի խոս­քե­րը, և թե ինչ սրբա­զան պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն է վստահ­վում ի­րեն: Նա անմի­ջա­պես հե­ռու տա­րավ Քրիս­տո­սի մո­րը Գող­գո­թա­յի այդ զար­հու­րե­լի տե­սա­րա­նից: Նա Հի­սու­սի մորն իր տուն տա­րավ և­ այդ պա­հից սկսեց խնա­մել նրան այնպես, ինչ­պես իր մո­րը կխնա­ մեր պար­տա­ճա­նաչ որ­դին: Քրիս­տո­սի որ­դիա­կան կա­տար­յալ սի­ րո օ­րի­նա­կը չխամ­րող փայ­լով մեզ է հա­սել դա­րե­րի խոր­քից: Ա­մե­ նա­սաս­տիկ տա­ռա­պանք­նե­րի մեջ անգամ Նա չմո­ռա­ցավ Իր մո­րը և նրա ա­պա­գա­յի հա­մար անհ­րա­ժեշտ ա­մեն ինչ ա­րեց: Այժմ Քրիս­տո­սի երկ­րա­յին ա­ռա­քե­լու­թյու­նը հա­մար­յա ա­վարտ­ ված էր: Նրա լե­զուն չո­րա­ցել էր, և Նա ա­սաց. «Ծա­րավ եմ»: Նրանք սպունգը թա­թա­խե­ցին քա­ցա­խի ու լե­ղիի մեջ ու տվե­ցին Նրան խմե­լու: Հա­մը տես­նե­լով` Քրիս­տո­սը հրա­ժար­վեց: Հա­սել էր ժա­մը: Մեռ­նում էր կյանքի ու փառ­քի Տե­րը` Իր կյանքը որ­պես փրկա­գին տա­լով մարդ­կա­յին ցե­ղի հա­մար: Նա` որ­պես մար­դու փո­խա­րի­ նող, Իր վրա վերց­րեց Հոր ցա­սու­մը: Եվ մեղ­քի զգա­ցումն էր, որ Նրա խմած բա­ժա­կը դարձ­րեց այդ­քան դառն ու կոտ­րեց Նրա սիր­ տը: Որ­պես մար­դու փո­խա­րի­նող և­ե­րաշ­խա­վոր` մարդ­կանց ա­նօ­ րե­նու­թյուննե­րը դրվե­ցին Քրիս­տո­սի ու­սե­րին: Նա հա­մար­վեց մե­ ղա­վոր, որ­պես­զի փրկի մարդ­կանց օ­րենքի ա­նեծ­քից: Բո­լոր դա­ րե­րում ապ­րած Ա­դա­մի հետ­նորդ­նե­րի մեղ­քե­րը ճնշում էին Նրա հո­գին: Աստ­ծո ցա­սումն ու մարդ­կանց ա­նօ­րե­նու­թյան պատ­ճա­ ռով Աստ­ծո դժգո­հու­թյան ա­հա­­վոր դրսևո­րու­մը սար­սա­փով էր լցնում Տի­րոջ Որ­դու սիր­տը: Ծանր վշտի այս ժա­մին, երբ Աստ­ված ծած­կեց Իր դեմ­քը Փրկ­չից, Նրա սիրտն այնպես խոց­վեց, այնպի­ սի մի վշտով լցվեց, ո­րը մարդն անկա­րող է երբևէ ըմբռ­նել: Ա­մեն • 76 •

Պատարագը

մի խայ­թոց, ո­րին ենթարկ­վեց Աստ­ծո Որ­դին խա­չի վրա, ար­յան ա­մեն մի կա­թիլ, որ հո­սում էր Նրա գլխից, ձեռ­քե­րից ու ոտ­քե­րից, հո­գե­վար­քի ցնցում­նե­րը, որ ու­ժաս­պառ էին ա­նում Նրա մար­մի­նը, և­ այն աննկա­րագ­րե­լի վիշ­տը, ո­րը լցրեց Նրա հո­գին, երբ Հայ­ րը թաքց­րեց Իր դեմ­քը Նրա­նից` այս բո­լո­րը ա­սում է մարդ­կանց. Ձեր սի­րուց էր, որ Աստ­ծո Որ­դին հա­մա­ձայ­նեց Իր ու­սե­րին վերց­ նել այդ նող­կա­լի ոճ­րա­գոր­ծու­թյուննե­րը, ձեզ հա­մար Նա խոր­տա­ կում է մահ­վան տի­րա­պե­տու­թյու­նը ու բաց ա­նում դրախ­տի և հա­վի­տե­նա­կան կյանքի դար­պաս­նե­րը: Նա, Ով կա­տա­ղի ա­լիք­նե­ րը սանձեց Իր խոս­քով ու քայ­լեց փրփրա­դեզ կո­հակ­նե­րի վրա­յով, մի հպու­մով ստի­պեց դևե­րին դո­ղալ ու ա­պա­քի­նեց մարդ­կանց, հա­րու­թյուն տվեց մե­ռել­նե­րին ու աչ­քի լույս պարգևեց կույ­րե­րին, այժմ զո­հում է Ի­րեն խա­չի վրա` որ­պես վեր­ջին զո­հա­բե­րու­թյու­ նը մար­դու հա­մար: Նա` մեղք կրո­ղը, դա­տա­կան պա­տիժ է կրում ա­նօ­րե­նու­թյան հա­մար, և հենց Ինքը մեղք է դառ­նում հանուն մարդկանց: Սա­տա­նան իր կա­տա­ղի փոր­ձու­թյուննե­րով խո­ցեց Հի­սու­սի սիր­տը: Նրան այդ­քան ա­տե­լի մեղ­քը դիզ­վեց Իր վրա, ու Նա հա­ ռա­չեց դրա ծանրու­թյան տակ: Զար­մա­նա­լի չէ, որ այդ զար­հու­րե­ լի ժա­մին Նրա մարդ­կա­յին էու­թյու­նը դո­ղաց: Հրեշ­տակ­նե­րը զար­ մանքով տես­նում էին Աստ­ծո Որ­դու հո­գե­կան տա­ռա­պանքը, որն այնքան էր գե­րա­զանցում մարմ­նա­կան ցա­վին, որ Նա հա­մար­յա չէր զգում վեր­ջի­նը: Երկ­նա­յին զոր­քե­րը ծած­կե­ցին ի­րենց դեմ­քե­րը, որ­պես­զի չտես­նեն այդ ա­հա­վոր տե­սա­րա­նը: Անշունչ բնու­թյունն անգամ կա­րեկ­ցանք էր զգում Իր հա­լած­ված ու մեռ­նող Հե­ղի­նա­կի նկատ­մամբ: Արևը հրա­ժար­վեց նա­յել այդ սոս­կա­լի տե­սա­րա­նին: Կե­սօ­րին նրա ա­ռատ, պայ­ծառ ճա­ռա­գայթ­ նե­րը լու­սա­վո­րում էին եր­կի­րը, երբ հանկարծ այն կար­ծես ջնջվեց երկնքից: Կա­տար­յալ խա­վա­րը մահ­վան քո­ղի նման ի­ջավ խա­չի ու նրա շրջա­կայ­քի վրա: Խա­վա­րը ամ­բողջ ե­րեք ժամ մնաց: Իննե­րորդ ժա­մին սար­սա­փե­լի խա­վա­րը ցրվեց մարդ­կանց վրա­յից, սա­կայն շա­րու­նա­կեց թիկ­նո­ցի նման պա­րու­րել Փրկ­չին: Երբ Նա գամ­ված էր խա­չի վրա, Նրան ա­սես կա­տա­ղի կայ­ծակ­ներ էին զար­կում: Հե­ տո «­Հի­սու­սը մեծ ձայ­նով ա­ղա­ղա­կեց և­ ա­սաց. «Է­լի է­լի լա­մա սա­ բաք­թա­նի», որ թարգ­մանվում է` «Իմ Աստ­ված, իմ Աստ­ված, ինչո՞ւ թո­ղե­ցիր ինձ» (Մարկոս 15.34): • 77 •

Հույսի պատմությունը

«Կա­տար­ված է» Մար­դիկ լռու­թյան մեջ սպա­սում են այս սար­սա­փե­լի տե­սա­րա­ նի ա­վար­տին: Արևը դարձ­յալ փայ­լում է, սա­կայն խա­չը խա­վա­րով է պատ­ված: Հանկարծ խա­վա­րը ցրվում է խա­չի վրա­յից, և շե­փո­րի հստակ ձայ­նի նման, որն ա­սես ար­ձա­գանքում է ողջ տիե­զեր­քով, լսվում է Հի­սու­սի ձայ­նը. «­Կա­տար­ված է»: «Հայր, հո­գիս քո ձեռքն եմ ա­վանդում» (Ղուկաս 23.46): Խա­չը ո­ղող­վեց լույ­սով, և Փրկ­չի դեմ­քը փայ­լեց փառ­քով, ա­սես արև լի­ներ: Հե­տո Նա գլու­խը խո­ նար­հեց կրծքին ու հո­գին ա­վանդեց: Այն պա­հին, երբ Քրիս­տո­սը հո­գին ա­վանդեց, տա­ճա­րում քա­հա­ նա­նե­րը սպա­սա­վո­րու­թյուն էին ա­նում Սր­բու­թյու­նը Սր­բու­թյուննե­ րի Սր­բու­թյունից բա­ժա­նող վա­րա­գույ­րի ա­ռաջ: Հանկարծ նրանք զգա­ցին, որ եր­կի­րը դո­ղում է ի­րենց ոտ­քե­րի տակ, և տա­ճա­րի վա­ րա­գույ­րը՝ մի ա­մուր ու շքեղ կտոր, ո­րը տա­րին մեկ փոխ­վում էր, վերևից ներքև բա­ժանվեց եր­կու մա­սի` նույն անմարդ­կա­յին ձեռ­ քով, ո­րը կոր­ծանման բա­ռերն էր գրել Բաղ­դա­սա­րի պա­լա­տի պա­ տե­րին: Հի­սուսն այնքան ժա­մա­նակ հո­գին չա­վանդեց, մինչև ամ­բող­ ջո­վին ա­վար­տեց այն աշ­խա­տանքը, որն ա­նե­լու հա­մար աշ­խարհ էր ե­կել: Եվ երբ Նա վեր­ջաց­րեց Իր գոր­ծը, Իր վեր­ջին շնչով բա­ ցա­կանչեց. «­Կա­տար­ված է»: Հրեշ­տակ­նե­րը ցնծու­թյան մեջ էին` լսե­լով այս բա­ռե­րը. փրկու­թյան ծրա­գիրն իր հաղ­թա­կան ա­վար­ տին էր հասց­վել: Եր­կինքը հրճվում էր, ու­րա­խա­նում, որ Ա­դա­մի որ­դի­ներն այժմ կա­րող են հնա­զանդ կյանքի մի­ջո­ցով վերջ­նա­կա­ նա­պես ար­ժա­նա­նալ Աստ­ծո ներ­կա­յու­թյու­նը վա­յե­լե­լու եր­ջանկու­ թյանը: Սա­տա­նան պարտ­ված էր և գի­տեր, որ իր ար­քա­յու­թյու­նը կոր­ծանվել է: Թա­ղու­մը Հով­հաննեսն ի­րեն կորց­րել էր՝ չի­մա­նա­լով, թե ինչ պի­տի ա­նի իր սի­րե­լի Տիրոջ մարմ­նի հետ: Նա սարս­ռում էր այն մտքից, որ անտաշ ու անզ­գամ զինվոր­նե­րը կա­րող են հա­նել Նրան խա­չից ու թա­ղել որևէ անպա­տիվ գե­րեզ­մա­նո­ցում: Նա գի­տեր, որ հրեա­կան իշ­խա­նու­թյուններն ի­րեն չեն տա Հի­սու­սի մար­մի­նը: Պի­ղա­տո­սից էլ նա մեծ սպա­սե­լիք­ներ չու­ներ: Սա­կայն Հով­սեփն ու Նի­կո­դե­մո­սը դի­ մե­ցին այդ քայ­լին: Նրանք եր­կուսն էլ ատ­յա­նի անդամ էին, ծա­նոթ • 78 •

Պատարագը

էին Պի­ղա­տո­սի հետ, եր­կուսն էլ հա­րուստ ու ազ­դե­ցիկ մար­դիկ էին: Նրանք ո­րո­շել էին ար­ժա­նա­վա­յել ձևով թա­ղել Հի­սու­սի մար­մի­նը: Հով­սե­փը հա­մար­ձա­կո­րեն գնաց Պի­ղա­տո­սի մոտ ու խնդրեց Հի­սու­սի դին` թա­ղե­լու հա­մար: Այդ ժա­մա­նակ Պի­ղա­տո­սը պաշ­ տո­նա­պես հրա­մա­յեց, որ Հի­սու­սի մար­մի­նը տրվի Հով­սե­փին: Մինչ Հով­հաննե­սը տագ­նապ­ի մեջ էր` անհանգս­տա­նա­լով իր սի­րե­լի Ու­ սուց­չի աճ­յու­նի ճա­կա­տագ­րով, Ա­րի­մա­թա­ցի Հով­սե­փը վե­րա­դար­ ձավ կու­սա­կա­լի մո­տից` թույլտ­վու­թյու­նը ձեռ­քին, իսկ Նի­կո­դե­մո­ սը, որ կանխազ­գում էր Պի­ղա­տո­սի և Հով­սե­փի հանդիպման ար­ դյունքը, ե­կավ` հե­տը բե­րե­լով մոտ հար­յուր լիտ­րի չափ թանկար­ ժեք զմուռս ու հա­լվե: Ե­րու­սա­ղե­մի ա­մե­նա­պատ­վա­վոր քա­ղա­քա­ ցի­նե­րը նույ­նիսկ նման մեծ պա­տիվ­նե­րի չէին ար­ժա­նա­նում մահ­ վան մահ­ճում: Հով­սեփն ու Նի­կո­դե­մո­սը մեղ­մո­րեն ու ակ­նա­ծանքով` սե­փա­ կան ձեռ­քե­րի վրա ի­ջեց­րե­ցին Հի­սու­սին խա­չից: Նրանց ար­ցունքի դառն կա­թիլ­ներն ընկ­նում էին Փրկ­չի ծեծ­ված, բզկտված մարմ­նին: Նրանք լվա­ցին մար­մինն ու մաք­րե­ցին ար­յան բծե­րը նրա վրա­յից: Հով­սե­փը քա­րե մի նոր գե­րեզ­ման ու­ներ, որն իր հա­մար էր պա­ հում: Այն Գող­գո­թա­յի մոտ էր: Նա գե­րեզ­մանը պատ­րաս­տեց Հի­սու­ սի հա­մար: Մար­մի­նը` Նի­կո­դե­մո­սի բե­րած խնկե­րի հետ միա­սին, զգու­շու­թյամբ փա­թա­թե­ցին կտա­վե սա­վա­նով, և­ ե­րեք ա­շա­կերտ­ ներ տա­րան այդ թան­կար­ժեք մար­մի­նը գե­րեզ­ման, որ­տեղ նախ­կի­ նում ոչ մի հան­գուց­յալ չէր թաղ­վել: Այնտեղ նրանք ուղ­ղե­ցին Հի­սու­ սի խեղ­ված ոտ­քե­րը և խո­ցոտ­ված ձեռ­քե­րը ծա­լե­ցին Նրա անշունչ կրծքի վրա: Գա­լի­լեա­յի կա­նայք մոտ ե­կան՝ տես­նե­լու, թե արդ­յո՞ք ար­վել է այն ա­մե­նը, ինչ կա­րե­լի էր ա­նել ի­րենց սի­րե­լի Ու­սուց­չի անկենդան մարմ­նի հետ: Նրանք տե­սան, թե ինչ­պես գե­րեզ­մա­նի մուտ­քը փակ­վեց ծանր քա­րով, և Աստ­ծո Որ­դին մնաց գե­րեզ­մա­ նում: Կա­նայք վեր­ջինն էին, որ հե­ռա­ցել էին խա­չի մո­տից, և վեր­ջի­ նը հե­ռա­ցան Քրիս­տո­սի գե­րեզ­մա­նից: Չ­նա­յած հրեա իշ­խա­նա­վոր­ներն ի­րա­գոր­ծել էին ի­րենց սա­տա­ նա­յա­կան մտադ­րու­թյու­նը` մահ­վան մատ­նե­լով Աստ­ծո Որ­դուն, նրանց երկ­յու­ղը չէր անցել, և­ ոչ էլ մա­րել էր նա­խանձը Քրիս­տո­սի հանդեպ: Բա­վա­րար­ված վրե­ժի զգա­ցու­մը խառնված էր մի մշտա­ կան վա­խի հետ, որ Հով­սե­փի գե­րեզ­մա­նում զե­տեղ­ված Նրա մե­ ռած մար­մի­նը կա­րող է դարձ­յալ կենդա­նա­նալ: Դ­րա հա­մար էլ «քա­ • 79 •

Հույսի պատմությունը

հա­նա­յա­պե­տե­րը և փա­րի­սե­ցի­նե­րը հա­վաք­վե­ցին Պի­ղա­տո­սի մոտ և­ա­սա­ցին. Տեր, հի­շում ենք, որ այն մո­լո­րե­ցու­ցի­չը, դեռ կենդա­նի, ա­սում էր. Ե­րեք օ­րից հե­տո հա­րու­թյուն կառ­նեմ. ու­րեմն հրա­մա­ յիր, որ մինչև եր­րորդ օ­րը գե­րեզ­մանն զգու­շու­թյունով պա­հեն. մի­ գու­ցե ա­շա­կերտ­նե­րը գի­շե­րը գան` նրան գո­ղա­նան և ժո­ղովր­դին ա­սեն՝ Մե­ռել­նե­րից հա­րու­թյուն ա­ռավ, և հե­տին մո­լո­րու­թյու­նը չար լի­նի, քան թե ա­ռա­ջի­նը» (Մատ­թեոս 27.62-64): Պի­ղա­տո­սը նույն­ պես, ինչ­պես հրեա­նե­րը, չէր ցանկա­նում, որ Հի­սու­սը հա­րու­թյուն առ­նի զո­րու­թյամբ և պատ­ժի նրանց, ով­քեր մահ­վան են մատ­նել Ի­րեն: Եվ նա քա­հա­նա­նե­րի տրա­մադ­րու­թյան տակ դրեց հռո­մեա­ ցի զինվոր­նե­րի մի ջո­կատ: Հրեա­նե­րը հաս­կա­նում էին Հի­սու­սի գե­րեզ­մա­նի մոտ նման մի պա­հա­կա­խումբ ու­նե­նա­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նը: Նրանք կնիք դրե­ցին գե­րեզ­մա­նի մուտ­քը փա­կող քա­րի վրա, որ­պես­զի այն հնա­ րա­վոր չլի­նի ա­ռանց ի­մաց­վե­լու շար­ժել տե­ղից: Նրանք ա­մեն ինչ ա­րե­ցին, որ­պես­զի թույլ չտան, որ Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­նե­րը որևէ խա­բեու­թյան դի­մեն ի­րենց Ու­սուց­չի մարմ­նի վե­րա­բեր­յալ: Սա­կայն նրանց բո­լոր ծրագ­րերն ու նա­խազ­գու­շա­կան մի­ջոց­նե­րը ծա­ռա­յե­ ցին միայն այն բա­նին, որ ա­վե­լի կա­տար­յալ դարձ­նեն հաղ­թա­կան հա­րու­թյու­նը և­ա­վե­լի հաս­տա­տեն դրա ճշտու­թյու­նը:

• 80 •

Գլուխ 9

ՀԱՂԹԱՆԱԿԸ Ք­ՐԻՍ­ՏՈ­ՍԻ ՀԱ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ Ա­շա­կերտ­նե­րը հանգս­տա­նում էին շա­բաթ օ­րը՝ ող­բա­լով ի­րենց սի­րե­լի Տի­րոջ մա­հը, իսկ Հի­սու­սը` փառ­քի Ար­քան, պառ­կած էր գե­ րեզ­մա­նում: Երբ մութն ընկավ, զինվոր­նե­րը տե­ղա­վոր­վե­ցին Փրկ­չի գե­րեզ­մա­նը հսկե­լու հա­մար, իսկ անտե­սա­նե­լի հրեշ­տակ­նե­րը ճախ­ րում էին այդ սուրբ վայ­րի վերևում: Լույ­սը սկսվում էր բաց­վել, և­երբ դեռ մթնշաղ էր, պահ­պա­նող հրեշ­տակ­նե­րը գի­տեին, որ մոտ է Աստ­ ծո սի­րա­սուն Որ­դու՜ ի­րենց թանկա­գին Հրա­մա­նա­տա­րի ա­զատ­ման ժա­մա­նա­կը: Մինչ նրանք խո­րը հուզ­մունքով սպա­սում էին, որ Հի­ սու­սի հաղ­թա­նա­կի ժա­մը գա, երկնքից սրընթաց մի զոր­եղ հրեշ­տակ ի­ջավ: Նրա դեմ­քը կայ­ծա­կի նման էր, իսկ հա­գուստ­նե­րը՝ ձյան պես ճեր­մակ: Նրա լույ­սը ցրում էր խա­վա­րը նրա ա­ռա­ջից և ս­տի­պում հաղ­թա­կա­նո­րեն Հի­սու­սի մար­մի­նը պա­հանջող չար հրեշ­տակ­նե­ րին սար­սա­փով փա­խուստ տալ նրա պայ­ծա­ռու­թյունից ու փառ­ քից: Հրեշ­տակ­նե­րի խմբից մե­կը, ով ականատես էր ե­ղել Քրիս­տո­սի նվաս­տաց­մա­նը և հս­կում էր Նրա գե­րեզ­մա­նը, միա­ցավ երկ­նա­յին այս հրեշ­տա­կին և նրանք միա­սին ի­ջան գե­րեզ­մա­նի մոտ: Երբ նրանք մո­տե­ցան, եր­կի­րը դո­ղաց ու ցնցվեց, ու մեծ երկ­րա­շարժ ե­ղավ: Սար­սա­փը պա­տեց հռո­մեա­կան պա­հա­կագնդին: Ո՞ւր էր նրանց ու­ժը, ո­րով կկա­րո­ղա­նա­յին պա­հել Հի­սու­սի մար­մի­նը: Նրանք մո­ ռա­ցան ի­րենց պար­տա­կա­նու­թյու­նը, կամ այն, որ ա­շա­կերտ­նե­րը կա­րող են գո­ղա­նալ Հի­սու­սի մար­մի­նը: Երբ հրեշ­տակ­նե­րի լույ­սը արևից ա­վե­լի պայ­ծառ լու­սա­վո­րեց շրջա­կայ­քը, հռո­մեա­ցի պա­ հա­կա­խում­բը մե­ռա­ծի նման ընկավ գետ­նին: Հրեշ­տակ­նե­րից մե­կը այդ մեծ քա­րը հե­ռու գլո­րեց գե­րեզ­մա­նի մուտ­քից ու նստեց վրան: Մ­յու­սը մտավ գե­րեզ­ման ու Հի­սու­սի գլխից վեր ա­ռավ վար­շա­մա­կը: «Քո Հայ­րը կանչում է Քեզ» Այնուհետև երկ­նա­յին հրեշ­տա­կը եր­կի­րը ցնցող ձայ­նով կանչեց. «Աստ­ծո Որ­դի, քո Հայ­րը կանչում է Քեզ: Դուրս եկ»: Մահն այլևս • 81 •

Հույսի պատմությունը

չէր կա­րող իշ­խել Նրա վրա: Հի­սու­սը հաղ­թա­կան նվա­ճո­ղի նման հա­րու­թյուն ա­ռավ մե­ռել­նե­րից: Հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մու­թյու­նը ակ­ նա­ծանքով ու երկ­յու­ղա­ծու­թյամբ ակ­նա­պիշ դի­տում էր այդ տե­սա­ րա­նը: Եվ երբ Հի­սու­սը դուրս ե­կավ գե­րեզ­մա­նից, պայ­ծա­ռա­փայլ հրեշ­տակ­նե­րը փռվե­ցին գետ­նին` երկր­պա­գե­լով Նրան, ու հաղ­թա­ նա­կի և ցնծու­թյան եր­գե­րով ող­ջու­նե­ցին Աստ­ծո Որ­դուն: Հռո­մեա­կան պա­հա­կախմ­բի զե­կույ­ցը Երբ երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մու­թյու­նը հե­ռա­ցավ գե­րեզ­ մա­նի մո­տից, ու անցան լույսն ու փառ­քը, հռո­մեա­ցի պա­հակ­նե­ րը վեր­ջա­պես հա­մար­ձա­կու­թյուն ու­նե­ցան բարձ­րաց­նե­լու գլուխ­ ներն ու ի­րենց շուր­ջը նա­յե­լու: Նրանք ապ­շե­ցին՝ տես­նե­լով, որ հսկա­յա­կան քա­րը դռնից հե­ռու է գլոր­ված, և Հի­սու­սի մար­մի­նը գե­րեզ­մա­նում չէ: Նրանք շտա­պե­ցին քա­ղաք, որ­պես­զի տեղ­յակ պա­հեն քա­հա­նա­նե­րին ու ծե­րե­րին ի­րենց տե­սա­ծի մա­սին: Լ­սե­ լով նրանց զար­մա­նա­լի զե­կույ­ցը կա­տար­ված հրաշ­քի մա­սին՝ այդ մար­դաս­պաննե­րը գու­նատ­վե­ցին: Սար­սա­փը պա­տեց նրանց, երբ հաս­կա­ցան, թե ինչ են ա­րել: Ե­թե այն ա­մե­նը, ինչ ա­սում են պա­ հակ­նե­րը, ճիշտ է, ա­պա նրանք կո­րած են: Միառ­ժա­մա­նակ նրանք լուռ նստած ի­րար ե­րե­սի էին նա­յում՝ չի­մա­նա­լով ինչ ա­նել կամ ա­սել: Ընդու­նել պա­հակ­նե­րի բե­րած լու­րը` նշա­նա­կում է ի­րենք ի­րենց դա­տա­պար­տել: Նրանք հա­վաք­վե­ցին մի անկ­յու­նում, որ­ պես­զի ո­րո­շեն, թե ինչ­պես վար­վեն: Նրանք գի­տակ­ցում էին, որ ե­թե պա­հա­կախմ­բի բե­րած լու­րը տա­րած­վի ժո­ղովր­դի մեջ, ա­պա նրանք, ով­քեր մահ­վան են մատ­նել Հի­սու­սին, կսպանվեն` իբրև Նրա դա­հիճ­ներ: Ո­րոշ­վեց կա­շա­ռել զինվոր­նե­րին, որ թա­քուն պա­հեն այդ դեպ­ քը: Քա­հա­նա­ներն ու ծե­րե­րը նրանց մեծ գու­մար ա­ռա­ջար­կե­ցին` ա­սե­լով. «Ա­սեք, թե նրա ա­շա­կերտ­նե­րը գի­շե­րը ե­կան գո­ղա­ցան նրան, երբ որ մենք քնած էինք» (Մատ­թեոս 28.13): Իսկ երբ պա­ հակ­նե­րը հարց­րին, թե ինչ պա­տիժ է սպաս­վում ի­րենց ծա­ռա­յու­ թյան վայ­րում քնե­լու հա­մար, հրեա քա­հա­նա­յա­պե­տե­րը խոս­տա­ ցան հա­մո­զել կու­սա­կա­լին և­ա­պա­հո­վել նրանց անվ­տանգու­թյու­ նը: Հանուն փո­ղի հռո­մեա­ցի պա­հա­պաննե­րը վա­ճա­ռե­ցին ի­րենց պա­տի­վը և հա­մա­ձայ­նե­ցին հետևել քա­հա­նա­նե­րի ու ծե­րե­րի խորհր­դին: • 82 •

Հաղթանակը

Փր­կու­թյան ա­ռա­ջին պտուղ­նե­րը Երբ Հի­սու­սը խա­չի վրա կախ­ված ա­ղա­ղա­կեց՝ «­Կա­տար­ված է», ժայ­ռե­րը ճեղք­վե­ցին, եր­կի­րը ցնցվեց, և­ ո­րոշ գե­րեզ­մաններ բաց­ վե­ցին: Երբ Նա հա­րու­թյուն ա­ռավ որ­պես հաղ­թող` մահ­վան ու գե­ րեզ­մա­նի, մինչ եր­կի­րը ե­րե­րում էր, և­երկնքի փառ­քը լու­սա­վո­րում էր այդ սրբա­զան վայ­րը, շատ ար­դար մեռ­յալ­ներ, Նրա կո­չին հնա­ զանդ­վե­լով, դուրս ե­կան գե­րեզ­մաննե­րից, որ­պես­զի ականատես լի­նեն Նրա հա­րու­թյանը: Աստ­ծո բա­րե­հա­ճու­թյանն ար­ժա­նա­ցած այս սրբե­րը հա­րու­թյուն ա­ռան փա­ռա­վոր­ված: Դրանք ա­մեն մի դա­րում ապ­րած ընտր­յալ սրբերն էին` ա­րա­րու­մից մինչև Քրիս­ տո­սի օ­րե­րը: Եվ այս­պես, մինչ հրեա ա­ռաջ­նորդ­նե­րը փոր­ձում էին գաղտ­նի պա­հել Հի­սու­սի հա­րու­թյու­նը, Աստ­ված մարդ­կանց մի խումբ դուրս բե­րեց ի­րենց գե­րեզ­մաննե­րից, որ­պես­զի նրանք վկա­ յեն Հի­սու­սի հա­րու­թյու­նը ու ազ­դա­րե­րեն Նրա փառ­քը: Հի­սու­սի հա­րու­թյունից հե­տո գե­րեզ­մաննե­րից դուրս ե­կած սրբե­րը հայտնվե­ցին շա­տե­րին և­ ա­սա­ցին նրանց, որ զո­հա­բե­րու­ թյու­նը հա­նուն մար­դու ի կա­տար է ած­վել, որ Հի­սու­սը, Ում հրեա­ նե­րը խա­չել էին, հա­րու­թյուն է ա­ռել մե­ռել­նե­րից, և­ի հաս­տա­տումն ի­րենց բա­ռե­րի՝ ա­սա­ցին. «­Մենք էլ Նրա հետ հա­րու­թյուն ենք ա­ռել»: Նրանք բո­լո­րը վկա­յում էին, որ Տի­րոջ զո­րու­թյամբ են ի­րենք դուրս ե­կել գե­րեզ­մա­նից: Չ­նա­յած շրջող կեղծ լու­րե­րին, ո՛չ սա­տա­նան, ո՛չ նրա հրեշ­տակ­նե­րը, և­ ո՛չ էլ քա­հա­նա­յա­պե­տե­րը չկա­րո­ղա­ցան թա­քուն պա­հել Քրիս­տո­սի հա­րու­թյու­նը, քա­նի որ գե­րեզ­մաննե­րից դուրս ե­կած սրբե­րը տա­րա­ծե­ցին այդ զար­մա­նահ­րաշ ու ցնծա­գին լու­րը: Նաև Հի­սու­սը հայտնվեց Իր սգա­ցող, սրտա­բեկ ա­շա­կերտ­ նե­րին` ցրե­լով նրանց երկ­յու­ղը և հրճ­վանք ու ու­րա­խու­թյուն պատ­ ճա­ռե­լով նրանց: Կա­նայք գե­րեզ­մա­նի մոտ Շա­բաթ­վա ա­ռա­ջին օ­րը, ա­ռա­վոտ­յան, դեռ արևը չծա­գած, սուրբ կա­նայք ե­կան գե­րեզ­մա­նի մոտ՝ ա­նու­շա­հոտ խնկեր բե­րե­լով, որ­պես­զի օ­ծեն Հի­սու­սի մար­մի­նը: Նրանք տե­սան, որ ծանր քա­րը մի կողմ է գլոր­ված գե­րեզ­մա­նի մուտ­քի մո­տից, և Հի­սու­սի մար­ մինն այնտեղ չէ: Նրանց սրտե­րը թու­լա­ցան, և նրանք վա­խե­ցան, որ թշնա­մի­նե­րը գո­ղա­ցել են մար­մի­նը: Հան­կարծ նրանք սպի­տակ հա­գուստ­նե­րով եր­կու հրեշ­տակ տե­սան, ո­րոնց դեմ­քե­րը փայ­լում • 83 •

Հույսի պատմությունը

էին պայ­ծառ լույ­սով: Այդ երկ­նա­յին էակ­նե­րը հաս­կա­ցան, թե ում են փնտրում կա­նայք, և­ան­մի­ջա­պես հայտ­նե­ցին, որ Հի­սուսն այդ­ տեղ չէ, հա­րու­թյուն է ա­ռել, սա­կայն կա­նայք կա­րող են տես­նել այն տե­ղը, որ­տեղ Նա պառ­կած է ե­ղել: Հրեշ­տակ­նե­րը նրանց պատ­ վի­րե­ցին գնալ և­ ա­սել Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­նե­րին, որ Նա ի­րենցից ա­ռաջ կգնա Գա­լի­լեա: Երկ­յու­ղա­ծու­թյամբ ու մեծ ցնծու­թյամբ կա­ նայք շտա­պե­ցին վշտա­բեկ ա­շա­կերտ­նե­րի մոտ ու պատ­մե­ցին ի­րենց ամբողջ տե­սածն ու լսա­ծը: Ա­շա­կերտ­նե­րը չհա­վա­տա­ցին, որ Քրիս­տո­սը հա­րու­թյուն է ա­ռել: Լու­րը բե­րող կա­նանց հետ նրանք ա­րագ վա­զե­ցին դե­պի գե­րեզ­ ման և տե­սան, որ Հի­սուսն այնտեղ չէ, տե­սան Նրա պա­տա­նը, սա­ կայն չկա­րո­ղա­ցան հա­վա­տալ ու­րախ լու­րին, թե Նա հա­րու­թյուն է ա­ռել: Ի­րենց տե­սա­ծից և կա­նանց տված լու­րից ապ­շա­հար՝ նրանք տուն վե­րա­դար­ձան: Սա­կայն Մա­րիա­մը նա­խընտ­րեց հա­պա­ղել գե­րեզ­մա­նի մոտ` մտա­ծե­լով իր տե­սա­ծի մա­սին և վ­հատ­ված այն մտքից, որ ին­քը կա­րող է խաբ­ված լի­նել: Նա զգում էր, որ ի­րեն նոր փոր­ձու­թյուններ են սպա­սում: Նրա վիշ­տը կրկնա­պատկ­վեց, և նա սկսեց դառն ար­ ցունք թա­փել: Հե­տո նա ի­ջավ, որ­պես­զի մի անգամ ևս նա­յի գե­ րեզ­մա­նի ներ­սը, և տե­սավ եր­կու սպի­տա­կազ­գեստ հրեշ­տակ­նե­րի: Նրանցից մե­կը նստած էր այնտեղ, որ­տեղ հանգ­չած էր ե­ղել Հի­սու­ սի գլու­խը, իսկ մյու­սը՝ այնտեղ, որ­տեղ Հի­սու­սի ոտ­քերն էին ե­ղել: Նրանք գո­րո­վա­լից դի­մե­ցին Մա­րիա­մին` հարց­նե­լով, թե ինչո՞ւ է լա­լիս: Մա­րիա­մը պա­տաս­խա­նեց. «Իմ Տի­րո­ջը վերց­րին, և չ­գի­տեմ, թե ուր դրին նրան» (Հով­հաննես 20.13): «­Մի դիպ­չիր Ինձ» Շրջ­վե­լով գե­րեզ­մա­նից` Մա­րիա­մը տե­սավ իր կող­քին կանգ­նած Հի­սու­սին, սա­կայն չճա­նա­չեց Նրան: Հի­սու­սը քնքշանքով խո­սեց Մա­րիա­մի հետ՝ հարց­նե­լով, թե ի՞նչն է տանջում նրան, և­ո՞ւմ է նա փնտրում: Կար­ծե­լով, թե իր հետ խո­սո­ղը պար­տիզ­պանն է, Մա­ րիամն ա­ղա­չեց` ա­սե­լով, որ ե­թե նա է տա­րել իր Տի­րո­ջը, թող ա­սի, թե որ­տեղ է դրել, որ­պես­զի ինքը վերց­նի Նրան: Հի­սուսն Իր երկ­նա­ յին ձայ­նով խո­սեց Մա­րիա­մի հետ՝ ա­սե­լով` Մա­րիամ: Մա­րիա­մին ծա­նոթ էր այդ հա­ճե­լի ձայ­նը, և նա անմի­ջա­պես պա­տաս­խա­նեց` Վար­դա­պետ, և հրճ­վանքի մեջ ցանկա­նում էր վար­վել Նրան, սա­ • 84 •

Հաղթանակը

կայն Հի­սուսն ա­սաց. «Մի՛ դիպ­չիր ինձ, ո­րով­հետև դեռ չեմ վեր ե­լել իմ Հոր մոտ, բայց դու գնա իմ եղ­բայր­նե­րի մոտ, և նրանց ա­սա, ես վեր եմ ել­նում իմ Հոր մոտ և ձեր Հոր մոտ, Իմ Աստ­ծո մոտ և ձեր Աստ­ծո մոտ» (Հով­հաննես 20.17): Մա­րիամն ու­րա­խա­ցած շտա­ պեց ա­շա­կերտ­նե­րի մոտ` այս բա­րի լու­րով: Հի­սուսն ա­րա­գ Հոր մոտ բարձ­րա­ցավ, որ­պես­զի լսի Նրա շուր­թե­րից, որ Նա ընդու­նել է զո­հա­բե­րու­թյու­նը, և Իր ձեռքն առ­նի երկնքի և­երկ­րի ողջ իշ­խա­ նու­թյու­նը: Երկ­նա­յին պայ­ծառ բազ­մու­թյամբ շրջա­պատ­ված, Աստ­ծո առջև կանգ­նած և Նրա փառ­քով պա­րուր­ված Հի­սու­սը չէր մո­ռա­ցել երկ­րի վրա գտնվող Իր ա­շա­կերտ­նե­րին: Նա զո­րու­թյուն և­ ուժ ստա­ցավ Իր Հո­րից, որ­պես­զի վե­րա­դառ­նա եր­կիր և­ ուժ պարգևի նրանց: Նույն օ­րը Հի­սու­սը վե­րա­դար­ձավ և­երևաց Իր ա­շա­կերտ­նե­րին: Եվ այս անգամ Նա թույլ տվեց ա­շա­կերտ­նե­րին դիպ­չել Ի­րեն, քա­նի որ ար­դեն համ­բարձ­վել էր Իր Հոր մոտ և Նրա­նից զո­րու­թյուն ստա­ցել: Կաս­կա­ծա­միտ Թով­մա­սը Երբ Քրիս­տոսն հայտնվեց Իր ա­շա­կերտ­նե­րին, Թով­մասն այնտեղ չէր: Նա հա­վատ չընծա­յեց ա­շա­կերտ­նե­րի ա­սա­ծին և­ ինք­նավս­տահ ա­սաց, որ չի հա­վա­տա, մինչև սե­փա­կան ձեռ­քով չշո­շա­փի մե­խե­րի տե­ղը Հի­սու­սի ձեռ­քե­րին ու ձեռ­քը չմտցնի Նրա կո­ղը, որ­տեղ դա­ժա­նո­րեն խրել էին գե­ղար­դը: Ս­րա­նով նա անվս­ տա­հու­թյուն ցու­ցա­բե­րեց իր եղ­բայր­նե­րի նկատ­մամբ: Ե­թե բո­լո­րը այդ­պի­սի ա­պա­ցույց պա­հան­ջեին, ա­պա այժմ ոչ ոք չէր ընդու­ նի Հի­սու­սին և չէր հա­վա­տա Նրա հա­րու­թյանը: Սա­կայն Աստ­ ծո կամքն էր, որ այնպի­սի մար­դիկ հա­վա­տան ա­շա­կերտ­նե­րի ա­սած­նե­րին, ով­քեր ի­րենք չէին կա­րո­ղա­ցել տես­նել և լ­սել հա­րու­ թյուն ա­ռած Փրկ­չին: Աստ­ծուն հաճելի չէր Թով­մա­սի թե­րա­հա­վա­տու­թյու­նը: Երբ Հի­ սու­սը կրկին հանդի­պեց Իր ա­շա­կերտ­նե­րի հետ, Թով­մասն այնտեղ էր, և տես­նե­լով Հի­սու­սին՝ նա հա­վա­տաց: Սա­կայն նա հայ­տա­ րա­րել էր, որ աչ­քով տես­նե­լը իր հա­մար բա­վա­րար ա­պա­ցույց չի կարող լի­նել և­ա­վե­լին էր պա­հանջել: Հի­սու­սը տվեց Թով­մա­սին իր ցանկա­ցած ա­պա­ցույ­ցը: Թով­մա­սը բա­ցա­կանչեց. «Ով իմ Տեր, և­ ով իմ Աստ­ված»: Սա­կայն Հի­սու­սը կշտամ­բեց նրան իր թե­րա­հա­ վա­տու­թյան հա­մար` ա­սե­լով. «Ո­րով­հետև տե­սար ինձ` հա­վա­տա­ • 85 •

Հույսի պատմությունը

ցիր. ե­րա­նի նրանց, որ չեն տե­սել և հա­վա­տում են» (Հով­հաննես 20.28,29): Քրիս­տո­սին սպա­նո­ղի անհանգս­տու­թյու­նը Նո­րու­թյունն ա­րա­գո­րեն տա­րած­վում էր քա­ղա­քից քա­ղաք, գյու­ղից գյուղ: Հրեա­նե­րը, երկ­յուղ կրե­լով ի­րենց կյանքի հա­մար, թաքց­նում էին Քրիս­տո­սի ա­շա­կերտ­նե­րի հանդեպ ի­րենց տա­ ծած ա­տե­լու­թյունն ու թշնա­մանքը: Նրանց միակ հույ­սը կեղծ լու­րը տա­րա­ծելն էր: Եվ նրանք, ով­քեր ցանկա­նում էին, որ այդ սու­տը ճշմար­տու­թյուն լի­նի, ընդու­նում էին այն: Պի­ղա­տո­սը ա­հու­դո­ղի մեջ ընկավ՝ լսե­լով, որ Քրիս­տո­սը հա­րու­թյուն է ա­ռել: Նա չէր կաս­ կա­ծում, որ այս վկա­յու­թյու­նը ճշմա­րիտ է և­ այդ պա­հից ընդ­միշտ կորց­րեց հանգիս­տը: Հանուն աշ­խար­հիկ փառք ու պատ­վի, իր իշ­ խա­նու­թյունն ու կյանքը կորց­նե­լու վա­խից դրդված` նա մահ­վան էր մատ­նել Հի­սու­սին: Նա այժմ հաս­տատ հա­մոզ­ված էր, որ իր ձեռ­ քե­րը ոչ թե պար­զա­պես ինչ-որ անմեղ ար­յան մեջ են թա­թախ­ված, այլ` Աստ­ծո Որ­դու: Ո­ղոր­մե­լի օ­րեր էին նրա կյանքի վեր­ջին օ­րե­րը: Վ­հա­տու­թյունն ու տա­ռա­պանքը մթագ­նում էին հույ­սի և­ու­րա­խու­ թյան ա­մեն մի զգա­ցում: Նա հրա­ժար­վեց մխի­թար­վե­լուց ու մե­ռավ թշվառ մա­հով: Քա­ռա­սուն օր ա­շա­կերտ­նե­րի հետ Հի­սու­սը քա­ռա­սուն օր մնաց Իր ա­շա­կերտ­նե­րի հետ և նրանց հրճվանք և­ ու­րա­խու­թյուն պարգևեց` ա­վե­լի լիա­կա­տար բա­ցա­ հայ­տե­լով Աստ­ծո ար­քա­յու­թյան ճշմար­տու­թյուննե­րը: Նա պատ­վի­ րեց ա­շա­կերտ­նե­րին տեղ­յակ պա­հել ա­մենքին այն ա­մե­նի մա­սին, ինչ տե­սել ու լսել էին` Իր տա­ռա­պանք­նե­րի, մահ­վան և հա­րու­թյան վե­րա­բեր­յալ, այն մա­սին, որ Ինքը զո­հա­բե­րու­թյուն է կա­տա­րել մեղ­ քի հա­մար և, որ բո­լոր նրանք, ով­քեր ցանկա­նան, կա­րող են գալ Իր մոտ և կ­յանք գտնել: Անկեղծ սի­րով Հի­սուսն ա­սաց նրանց, որ ի­րենք հա­լած­վե­լու ու նե­ղու­թյուն են կրե­լու, սա­կայն, հի­շե­լով ի­րենց փոր­ձա­ռու­թյունն ու ի­րենց ուղղ­ված Իր խոս­քե­րը, մխի­թար­վե­լու են: Հի­սուսն ա­սաց, որ Ինքը հաղ­թա­հա­րել է սա­տա­նա­յի գայ­թակ­ ղու­թյուն­նե­րն ու փոր­ձու­թյուննե­րը և տա­ռա­պանքի գնով նվա­ճել հաղ­թա­նակ: Սա­տա­նան այլևս ոչ մի իշ­խա­նու­թյուն չէր կա­րող ու­ նե­նալ Իր վրա, սա­կայն այժմ նա ա­վե­լի կա­տա­ղի փոր­ձու­թյուննե­րի • 86 •

Հաղթանակը

կենթար­կի ա­շա­կերտ­նե­րին և բո­լոր նրանց, ով­քեր կհա­վա­տան Իր անվա­նը: Սա­կայն նրանք կա­րող են հաղ­թել, ինչ­պես Ինքը հաղ­ թեց: Հի­սուսն Իր ա­շա­կերտ­նե­րին հրաշք­ներ գոր­ծե­լու զո­րու­թյամբ օժ­տեց և­ա­սաց, որ չնա­յած ամ­բա­րիշտ մար­դիկ կհա­լա­ծեն նրանց, Ինքը ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ Իր հրեշ­տակ­նե­րին կու­ղար­կի, որ­ պես­զի փրկեն նրանց: Ա­շա­կերտ­նե­րին անհ­նար կլի­ներ սպա­նել այնքան ժա­մա­նակ, քա­նի դեռ չեն ա­վար­տել ի­րենց ա­ռա­քե­լու­թյու­ նը, իսկ հե­տո նրանցից պա­հանջ­վե­լու էր ի­րենց ար­յամբ հաս­տա­ տել այն վկա­յու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք տա­րել էին աշ­խար­հին: Հուզ­ված ա­շա­կերտ­նե­րը ու­րա­խու­թյամբ լսում էին Հի­սու­սի խրատ­ներն ու ցու­ցում­նե­րը` ա­գա­հու­թյամբ կլա­նե­լով ա­մեն մի բառ, որ դուրս էր գա­լիս Նրա սուրբ շուր­թե­րից: Այժմ նրանք հա­ մոզ­ված էին, որ Նա է աշ­խար­հի Փր­կի­չը: Հի­սու­սի խոս­քե­րը թա­ փանցում էին մինչև նրանց սրտի խոր­քը, և նրանք ցա­վում էին, որ շու­տով ստիպ­ված պի­տի լի­նեն բա­ժանվել ի­րենց երկ­նա­յին Ու­ սուց­չից և­ այլևս չեն լսե­լու այդ մխի­թա­րող ու կա­րե­կից բա­ռե­րը Նրա շուր­թե­րից: Սա­կայն դարձ­յալ նրանց սրտե­րը լցվում էին ջեր­ մու­թյամբ, սի­րով ու մեծ ու­րա­խու­թյամբ, երբ Հի­սուսն ա­սում էր, որ Ինքը պետք է գնա ու նրանց հա­մար բնա­կա­րաններ պատ­րաս­տի, այ­նու­հետև գա ու տա­նի նրանց, որ­պես­զի նրանք ընդ­միշտ Իր հետ լի­նեն: Հի­սու­սը խոս­տա­ցավ նաև ու­ղար­կել Մ­խի­թա­րի­չին` Սուրբ Հո­գուն, Ով նրանց կա­ռաջ­նոր­դի ա­մեն ճշմար­տու­թյան մեջ. «Եվ իր ձեռ­քե­րը բարձ­րաց­րեց և­օրհ­նեց նրանց» (Ղուկաս 24.50): ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՍԻ ՀԱՄ­ԲԱՐ­ՁՈՒ­ՄԸ Ամբողջ եր­կինքը սպա­սում էր այն հաղ­թա­կան ժա­մին, երբ Հի­ սու­սը պի­տի համ­բարձ­վեր Իր Հոր մոտ: Հրեշ­տակ­ներն ե­կան, որ­ պես­զի ընդու­նեն փառ­քի Ար­քա­յին և Նրան հաղ­թա­կա­նո­րեն եր­ կինք ու­ղեկ­ցեն: Իր ա­շա­կերտ­նե­րին օրհ­նե­լուց հե­տո Հի­սու­սը բա­ ժանվեց նրանցից ու վեր առնվեց: Նրա հա­րու­թյան ժա­մա­նակ գե­ րեզ­մաննե­րից դուրս ե­կած բազ­մա­թիվ սրբե­րը Նրա հետևից դե­պի եր­կինք գնա­ցին: Նրանց երկ­նա­յին մի մեծ բազ­մու­թյուն էր ու­ղեկ­ ցում, իսկ երկնքում Հի­սու­սի գալստ­յանն էր սպա­սում հրեշ­տակ­նե­ րի մի անհա­մար բազ­մու­թյուն: Այ­նու­հետև երկ­նա­յին բազ­մու­թյու­նը շրջա­պա­տեց իր հիա­ս­քանչ Հրա­մա­նա­տա­րին: Հրեշ­տակ­նե­րը խո­րա­գույն երկր­պա­գու­թյամբ • 87 •

Հույսի պատմությունը

խո­նարհ­վե­ցին Նրա ա­ռաջ և Նրա ոտ­քե­րի մոտ նե­տե­ցին ի­րենց շող­շո­ղուն պսակ­նե­րը: Հե­տո նրանք դի­պան ի­րենց ոս­կե տա­վիղ­նե­ րի լա­րե­րին, և­ողջ եր­կինքը լցվեց քաղցր մե­ղե­դու հնչյուննե­րով ու Գա­ռին ձոնված եր­գե­րով, Ով մորթ­վեց, սա­կայն ապ­րում է դարձ­յալ իշ­խա­նու­թյան ու փառ­քի մեջ: Վե­րա­դառ­նա­լու խոս­տու­մը Մինչ ա­շա­կերտ­նե­րը վշտա­բեկ սրտով հա­յացք­նե­րը եր­կինք էին հա­ռել, որ­պես­զի վեր­ջին անգամ տես­նեն ի­րենց համ­բարձ­վող Տի­ րո­ջը, սպի­տակ հանդերձ­նե­րով եր­կու հրեշ­տակ­ներ հայտնվե­ցին նրանց ա­ռաջ ու ա­սա­ցին. «Ով Գա­լի­լեա­ցի մար­դիկ, ի՞նչ եք կանգ­ նել և նա­յում դե­պի եր­կինք. այս Հի­սու­սը, որ ձե­զա­նից վե­րա­ցավ եր­ կինք, այնպես կգա ինչ­պես նրան տե­սաք եր­կինք գնա­լիս» (Գործք Ա­ռա­քե­լոց 1.11): Ա­շա­կերտ­նե­րը և Հի­սու­սի մայ­րը, ով նրանց հետ միա­սին ա­կա­նա­տես էր ե­ղել Աստ­ծո Որ­դու համ­բարձ­մա­նը, հա­ ջորդ գի­շերն անց­կաց­րե­ցին Նրա հրա­շա­գոր­ծու­թյուննե­րի և­ այդ կարճ ժա­մա­նա­կում տե­ղի ու­նե­ցած զար­մա­նահ­րաշ դեպ­քե­րի մա­ սին զրու­ցե­լով: Սա­տա­նա­յի ցա­սու­մը Սա­տա­նան կրկին խորհր­դակ­ցեց իր հրեշ­տակ­նե­րի հետ, և Աստ­ծո իշ­խա­նու­թյան դեմ ա­տե­լու­թյամբ լցված` ա­սաց նրանց, որ քա­նի դեռ նա պահ­պա­նում է իր զո­րու­թյունն ու իշ­խա­նու­թյու­ նը երկ­րի վրա, նրանք պի­տի տաս­նա­պա­տիկ ա­վե­լի ե­ռանդուն ջանքեր գոր­ծադ­րեն Հի­սու­սի հետևորդ­նե­րի դեմ: Նրանք չհաղ­ թե­ցին Հի­սու­սին, սա­կայն հնա­րա­վո­րու­թյան դեպ­քում պար­տու­ թյան կմատ­նեն Նրա հետևորդ­նե­րին: Յու­րա­քանչ­յուր սերնդի մեջ նրանք կփոր­ձեն ի­րենց ո­րո­գայ­թը գցել այն մարդ­կանց, ով­քեր կհա­ վա­տան Հի­սու­սին: Հե­տո սա­տա­նա­յի հրեշ­տակ­նե­րը, առ­յուծ­նե­րի նման մռնչա­լով, ցրվե­ցին ու անցան Հի­սու­սի հետևորդ­նե­րին կոր­ ծա­նե­լու ի­րենց գոր­ծին:

• 88 •

Գլուխ 10

ԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ* Երբ Հի­սուսն Իր ա­շա­կերտ­նե­րի միտ­քը բա­ցեց` Ի­րեն վե­րա­բե­ րող մար­գա­րեու­թյուննե­րի ի­մաս­տը հաս­կա­նա­լու հա­մար, Նա հա­ վա­ստիացրեց նրանց, որ ամբողջ իշ­խա­նու­թյունն Ի­րեն է տրված` երկնքում ու երկ­րում, և պատ­վի­րեց նրանց գնալ ու բո­լո­րին քա­ րո­զել Ա­վե­տա­րա­նը: Ա­շա­կերտ­նե­րը, ում սրտում դարձ­յալ նո­րոգ­վել էր նախ­կին հույ­սը, թե Հի­սու­սը պի­տի բազ­մի Դավ­թի գա­հին Ե­րու­ սա­ղե­մում, հարց­րե­ցին. «Տեր, այս ժա­մա­նա­կո՞ւմ ես կանգ­նեց­նում Իս­րա­յե­լի թա­գա­վո­րու­թյու­նը» (Գործք Ա­ռա­քե­լոց 1.6): Այս առ­թիվ Փր­կի­չը նրանց ա­նո­րո­շու­թյան մեջ թո­ղեց՝ ա­սե­լով, որ ի­րենց գոր­ծը չէ «գի­տե­նալ ժա­մե­րը և ժա­մա­նակ­նե­րը, որ Հայրն Իր իշ­խա­նու­ թյունում դրեց» (Գործք Ա­ռա­քե­լոց 1.7): Ա­շա­կերտ­նե­րը նորից հուսադրվեցին, որ Սուրբ Հո­գու զար­մա­ նահ­րաշ գա­լուս­տը կներ­գոր­ծի հրեա ժո­ղովր­դի վրա, որ նրանք ընդու­նեն Հի­սու­սին: Փր­կիչն Իր ա­շա­կերտ­նե­րին հե­տա­գա բա­ ցատ­րու­թյուններ չտվեց, քա­նի որ գի­տեր, որ երբ Սուրբ Հո­գին իջ­նի նրանց վրա, նրանց մտքերն ամ­բող­ջո­վին կլու­սա­վոր­վեն, և նրանք լիո­վին կհաս­կա­նան, թե ինչ պի­տի ա­նեն` շա­րու­նա­կե­լով Հի­սու­սի գոր­ծերն այն տե­ղից, որ­տեղ Նա թո­ղել էր դրանք: Ա­շա­կերտ­նե­րը հա­վաք­վե­ցին վեր­նա­տա­նը` ի­րենց ա­ղոթ­քը միաց­նե­լով հա­վա­տաց­յալ կա­նանց, Մա­րիա­մի` Հի­սու­սի մոր և Նրա եղ­բայր­նե­րի ա­ղոթ­քին: Եղ­բայր­նե­րը, ով­քեր անհա­վատ էին մի ժա­մա­նակ, այժմ դար­ձի էին ե­կել` տես­նե­լով Տի­րոջ խա­չե­լու­թյու­ նը, հա­րու­թյունն ու համ­բար­ձու­մը: Հա­վաք­ված­նե­րը մոտ հար­յուր քսան հո­գի էին: Սուրբ Հո­գու իջ­նե­լը «Եվ երբ որ Պենտե­կոս­տեի օ­րե­րը լրա­ցան, ա­մենքը միա­բան մեկ­տեղ էին: Եվ հանկար­ծա­կի երկնքից մի հնչյուն ե­ղավ` սաս­ տիկ փչող քա­մու պես, և լց­րեց բո­լոր տու­նը` ուր նստած էին: Եվ Այս գլուխը հիմնված է Գործք Առաքելոց 2-ի վրա: • 89 •

Հույսի պատմությունը

երևա­ցին նրանց բա­ժանված լե­զու­նե­րը ինչ­պես կրա­կից. և նս­տեց նրանց ա­մեն մե­կի վրա: Եվ ա­մենքը Սուրբ Հո­գով լցվե­ցին և սկ­սե­ ցին ու­րիշ լե­զու­նե­րով խո­սել, ինչ­պես որ Հո­գին նրանց խո­սել էր տա­լիս»: Սուրբ Հո­գին, ո­րը ծայ­րե­րից բա­ժանված կրա­կի լե­զու­նե­րի տեսք էր ընդու­նել և­իջ­նել հա­վաք­ված­նե­րի վրա, խորհր­դանշում էր այն պարգևը, ո­րը շնորհ­վեց նրանց` թույլ տա­լով սա­հուն խո­սել մի քա­նի լե­զու­նե­րով, ո­րոնց նրանք ա­ռաջ չէին տի­րա­պե­տում: Կ­րա­կը խորհր­դանշում էր այն կրա­կոտ ե­ռանդը, ո­րով նրանք պետք է գոր­ ծեին, և­այն զո­րու­թյու­նը, ո­րը պետք է ու­ղեկ­ցեր նրանց խոս­քին: Երկ­նա­յին լու­սա­վոր­վա­ծու­թյան ներ­քո` ա­շա­կերտ­նե­րի գի­տակ­ ցու­թյան մեջ պարզ ու զո­րեղ ճշմար­տու­թյան հմայ­քով ու վառ լույ­ սով տպա­վոր­վե­ցին Սուրբ Գր­քե­րի մեկ­նու­թյուննե­րը, ո­րոնք Քրիս­ տո­սը ա­սել էր նրանց: Նրանց աչ­քե­րից ընկավ այն քո­ղը, ո­րը թույլ չէր տա­լիս տես­նել խա­փանվե­լիք բա­նե­րի վախ­ճա­նը, և նրանք կա­տար­յալ պար­զու­թյամբ ըմբռ­նե­ցին Քրիս­տո­սի ա­ռա­քե­լու­թյան նպա­տակն ու Նրա ար­քա­յու­թյան բնույ­թը: Պենտե­կոս­տեի զո­րու­թյան ներ­քո Հրեա­նե­րը խառնվել էին հա­մար­յա բո­լոր ազ­գե­րին և տար­բեր լե­զու­նե­րով էին խո­սում: Նրանք հե­ռա­վոր վայ­րե­րից Ե­րու­սա­ղեմ էին ե­կել ու ժա­մա­նա­կա­վոր բնա­կու­թյուն հաս­տա­տել այնտեղ, որ­պես­զի մաս­նակ­ցեն այն օ­րե­րին ընթա­ցող կրո­նա­կան տո­նե­րին ու կա­տա­ րեն դրանց հետ կապ­ված պա­հանջ­նե­րը: Ե­րու­սա­ղե­մում հա­վաք­ վածները խո­սում էին հա­մար­յա բո­լոր հայտնի լե­զու­նե­րով: Լե­զու­ նե­րի այս բազ­մու­թյու­նը մեծ խո­չընդոտ էր Աստ­ծո ծա­ռա­նե­րի գոր­ծի հա­մար և դժ­վա­րաց­նում էր Քրիս­տո­սի վար­դա­պե­տու­թյունը երկ­ րի հե­ռա­վոր ծայ­րե­րում տա­րա­ծե­լը: Այն, որ Աստ­ված հրա­շա­գործ զո­րու­թյամբ վե­րաց­րեց այս խո­չընդո­տը` ա­ռաք­յալ­նե­րի տար­բեր լե­զու­նե­րով խո­սե­լու կա­րո­ղու­թյուն շնոր­հե­լով, ժո­ղովր­դի հա­մար ա­մե­նա­մեծ հաս­տա­տումն էր` Քրիս­տո­սի մա­սին նրանց ա­րած վկա­ յու­թյուննե­րի: Սուրբ Հո­գին նրանց փո­խա­րեն ա­րեց այն, ինչ ի­րենք անկա­րող էին ա­նել ամբողջ կյանքի ընթաց­քում: Այժմ նրանք կա­րող էին ա­մե­նուր տա­րա­ծել Ա­վե­տա­րա­նի ճշմար­տու­թյու­նը` ճշմա­րիտ կեր­պով խո­սե­լով այն մարդ­կանց լեզ­վով, ում հա­մար նրանք ճիգ էին թա­փում: Այս զար­մա­նահ­րաշ շնոր­հը մե­ծա­գույն ա­պա­ցույցն էր այն բա­նի, որ նրանց ա­ռա­քե­լու­թյու­նը երկնքի կնիքն է կրում: • 90 •

Զորությունը

«Եվ Ե­րու­սա­ղե­մում բնակ­ված էին հրեա­ներ` աստ­վա­ծա­վախ մար­դիկ` երկնքի ներ­քո ա­մեն ազ­գե­րից: Եվ երբ որ այս ձայ­նը ե­ղավ, բազ­մու­թյունն ե­կավ մեկ­տեղ և կիտ­վե­ցին, ո­րով­հետև ա­մեն մե­կը լսում էր նրանց, որ իր լեզ­վով խո­սում էին: Եվ ա­մե­նը հիա­նում էին և զար­մա­նում, և­ի­րար ա­սում էին. Չէ՞ որ ա­հա սրանք ա­մե­նը, որ խո­սում են, գա­լի­լեա­ցի են: Եվ ինչ­պե՞ս մենք ա­մեն մեկս մեր լեզ­ վով լսում ենք, որ նրա­նում ծնված ենք»: Քա­հա­նա­ներն ու կա­ռա­վա­րիչ­նե­րը մո­լեգ­նել էին` տես­նե­լով այդ զար­մա­նահ­րաշ դրսևո­րու­մը, ո­րի լուրն ա­րա­գո­րեն տա­րած­վեց ամբողջ Ե­րու­սա­ղե­մով ու նրա շրջա­կայ­քով մեկ, սա­կայն նրանք, վա­խե­նա­լով ժո­ղովր­դի բար­կու­թյունից, չէին հա­մար­ձակ­վում որևէ քայ­լի դի­մել: Նրանք Տի­րո­ջը մատ­նել էին մահ­վան, բայց ա­հա Նրա ծա­ռա­նե­րը` ա­նուս գա­լի­լեա­ցի­ներ, պատ­մում են աշ­խար­հին մար­ գա­րեու­թյան զար­մա­նահ­րաշ կա­տա­րու­մը և­այն օ­րե­րին գո­յու­թյուն ու­նե­ցող բո­լոր լե­զու­նե­րով ու­սու­ցա­նում Հի­սու­սի վար­դա­պե­տու­ թյու­նը: Նրանք մեծ զո­րու­թյամբ պատ­մում էին Փրկ­չի հրա­շա­գոր­ ծու­թյուննե­րի մա­սին և­ի­րենց ունկնդիր­նե­րի ա­ռաջ բա­ցա­հայ­տում փրկու­թյան ծրա­գի­րը, որն ի կա­տար էր ած­վել Աստ­ծո Որ­դու ո­ղոր­ մա­ծու­թյամբ ու զո­հա­բե­րու­թյամբ: Նրանց խոս­քե­րը հա­մո­զում և դար­ձի էին բե­րում նրանց լսող հա­զար հա­զա­րա­վոր­նե­րի: Նրանք մի կողմ էին նե­տում քա­հա­նա­նե­րի կող­մից ուսուցված սո­վո­րու­ թյուններն ու սնո­տիա­պաշ­տու­թյու­նը և­ ընդու­նում Աստ­ծո խոս­քի մա­քուր ուս­մունք­նե­րը: Պետ­րո­սի քա­րո­զը Պետ­րո­սը ցույց տվեց նրանց, որ այդ դրսևո­րու­մը Հո­վե­լի մար­ գա­րեու­թյան ուղ­ղա­կի կա­տա­րումն է, ո­րով նա ա­սել էր, որ այդ­պի­ սի մի զո­րու­թյուն կտրվի Աստ­ծո մարդ­կանց` հա­տուկ աշ­խա­տանք կա­տա­րե­լու հա­մար: Պետ­րո­սը Քրիս­տո­սի ազ­գա­բա­նու­թյունն ու ծա­գու­մը կա­պեց Դավ­թի պատ­վա­կան սերնդի հետ: Նա չօգ­տա­գոր­ծեց Հի­սու­սի որևէ խրատ` իր ար­դա­րա­ցի դիր­քորոշումը հաս­տա­տե­լու հա­մար, քա­նի որ գի­տեր, թե որ­քան խորն են նրանց նա­խա­պա­շա­րում­նե­րը և­իր ա­սա­ծը նրանց վրա ոչ մի տպա­վո­րու­թյուն չի գոր­ծի: Նա Դավ­թին վկա­յա­կո­չեց, ում հրեա­նե­րը հա­մա­րում են ի­րենց ազ­գի պատ­վե­լի նա­հա­պե­տը: Պետ­րոսն ա­սաց.

• 91 •

Հույսի պատմությունը

«­Վասնզի Դա­վիթն ա­սում է նրա հա­մար. Ա­ռա­ջուց տես­նում էի Տի­րոջն ա­մեն ժա­մա­նակ իմ ա­ռա­ջին, որ իմ աջ կողմն է, որ չսա­ սանվեմ: Ս­րա հա­մար իմ սիրտն ու­րախ ե­ղավ, և լե­զուս ցնծաց, և­ իմ մար­մինն էլ հույ­սով կբնակ­վի: Ո­րով­հետև իմ անձը չես թող­նի գե­րեզ­մա­նում, և­ոչ էլ քո Սուր­բին ա­պա­կա­նու­թյուն տես­նել կտաս»: Այս­տեղ Պետ­րո­սը ցույց է տա­լիս, որ Դա­վի­թը չէր կա­րող այս բա­ռերն իր վե­րա­բեր­յալ ա­սել: Դ­րանք ո­րո­շա­կիո­րեն վե­րա­բե­րում են Հի­սուս Քրիս­տո­սին: Դա­վի­թը բնա­կան մա­հով էր մա­հա­ցել` ինչ­պես բո­լո­րը: Նրա գե­րեզ­մա­նը, աճ­յու­նով հանդերձ, մեծ հո­գա­ տա­րու­թյամբ պահ­պանվել էր մինչև այդ օ­րե­րը: Դա­վի­թը` որ­պես Իսրայելի թագավոր և նաև որպես մար­գա­րե, հա­տուկ պա­տիվ­նե­ րի էր ար­ժա­նա­ցել Աստ­ծո կող­մից: Մար­գա­րեա­կան տե­սիլ­քի մեջ նրան ցույց էր տրվել ա­պա­գան և Քրիս­տո­սի ծա­ռա­յու­թյու­նը: Նա տե­սել էր Հի­սու­սի մեր­ժու­մը, դա­տա­վա­րու­թյու­նը, խա­չե­լու­թյու­նը, թա­ղու­մը, հա­րու­թյու­նը և համ­բար­ձու­մը: Դա­վի­թը վկա­յեց, որ Քրիս­տո­սի հո­գին չպետք է մնա դժոխ­քում (գե­րեզ­մա­նում), և­ոչ էլ Նրա մար­մի­նը պի­տի ա­պա­կա­նու­թյուն տես­ նի: Պետ­րո­սը ցույց է տա­լիս, որ այդ մար­գա­րեու­թյունն ի կա­տար է ած­վել նա­զով­րե­ցի Հի­սու­սով: Իս­կա­պես, Աստ­ված Նրան հա­նել էր գե­րեզ­մա­նից, նախ­քան Նրա մար­մինն ա­պա­կա­նու­թյուն կտես­ներ: Այժմ Նա վսե­մա­գույնն էր երկ­նա­յին ար­քա­յու­թյան մեջ: Այդ հի­շար­ժան օ­րը բազ­մա­թիվ մար­դիկ, ով­քեր նախ­կի­նում ծի­ ծա­ղում էին այն մտքից անգամ, որ Հի­սու­սի նման հա­մեստ մի անձ­ նա­վո­րու­թյուն կա­րող է Աստ­ծո Որ­դի լի­նել, խո­րա­պես հա­մոզ­վե­ ցին ճշմար­տու­թյան մեջ և ճա­նա­չե­ցին Նրան որ­պես ի­րենց Փրկիչ: Ե­րեք հա­զար հո­գի ա­վե­լա­ցավ ե­կե­ղե­ցուն: Ա­ռաք­յալ­նե­րը խո­սում էին Սուրբ Հո­գու զո­րու­թյամբ, և­ ոչ ոք չէր կա­րող ընդ­դի­մա­նալ նրանց խոս­քե­րին, քա­նի որ դրանք հաս­տատ­վում էին զո­րա­վոր հրաշք­նե­րով, ո­րոնք ա­ռաք­յալ­նե­րը գոր­ծում էին Սուրբ Հո­գու շնոր­ հիվ: Ա­շա­կերտ­ներն ի­րենք էլ էին ապ­շել Սուրբ Հո­գու այ­ցե­լու­թյան արդ­յունք­նե­րից` տես­նե­լով հո­գի­նե­րի այդ ա­րագ ու ա­ռատ հունձ­ քը: Զար­մանք էր պա­տել բո­լո­րին: Նրանք, ով­քեր չէին հրա­ժար­վել ի­րենց նա­խա­պա­շա­րում­նե­րից ու մո­լե­ռանդու­թյունից, այնքան էին սար­սա­փած, որ չէին հանդգ­նում որևէ խոս­քով կամ գոր­ծով դեմ դուրս գալ այդ հրաշք­նե­րին, և նրանց դի­մադ­րու­թյու­նը ո­րոշ ժա­ մա­նա­կով դա­դա­րեց: • 92 •

Զորությունը

Միայն ա­ռաք­յալ­նե­րի բե­րած փաս­տարկ­նե­րը, որ­քան էլ դրանք պարզ ու հա­մո­զիչ էին, չէին կա­րող ցրել հրեա­նե­րի նա­խա­պա­ շա­րում­նե­րը, ով­քեր այդ­քան շատ ա­պա­ցույց­ներ էին անտե­սել: Սա­կայն Սուրբ Հո­գին աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյամբ նրանց սրտե­րին էր հասց­նում այդ փաս­տարկ­նե­րը: Դ­րանք ա­սես ա­մե­նա­կա­րող Տի­րոջ սուր նե­տե­րը լի­նեին, որ խրվե­լով նրանց սրտե­րը` նրանց գի­տակ­ցել էին տա­լիս ի­րենց գոր­ծած ա­հա­վոր հանցանքը, այն` որ մեր­ժել և խա­չել են փա­ռաց Տի­րոո­ջը: «Եվ երբ որ այս լսե­ցին, ի­րենց սրտե­րում զղջա­ցին և­ ա­սա­ցին Պետ­րո­սին և մ­յուս ա­ռաք­ յալ­նե­րին: Ի՞նչ ա­նենք, մար­դիկ եղ­բայրք: Պետ­րոսն էլ նրանց ա­սաց. Ա­պաշ­խա­րե­ցեք` և ձե­զա­նից ա­մեն մե­կը թող մկրտվի Հի­ սուս Քրիս­տո­սի ա­նու­նով` մեղ­քե­րի թո­ղու­թյան հա­մար, և Սուրբ Հո­գու պարգևը կընդու­նեք»: Պետ­րո­սը հաս­կ աց­ր եց ար­դ են հա­մ ոզ­վ ած­ն ե­ր ին, որ ի­ր ենք մեր­ժ ել էին Քրիս­տ ո­ս ին, ո­ր ով­հ ետև խաբ­վ ել էին քա­հ ա­ն ա­ն ե­ր ի և կա­ռա­վա­րիչ­նե­ր ի կող­մ ից: Այժմ էլ ե­թ ե նրանք շա­ր ու­ն ա­կ են լսել քա­հա­նա­նե­րի խոր­հ ուրդ­ն ե­ր ը, սպա­ս են, որ առաջնորդներն ընդու­նեն Քրիս­տ ո­ս ին, նախ­ք ան ի­ր ենք կա­ն են այդ, ա­պ ա նրանք եր­բեք չեն ճա­ն ա­չ ի Քրիս­տ ո­ս ին: Չ­ն ա­յած այդ ազ­դե­ց իկ մար­դիկ ար­տաք­ն ա­պ ես Աստ­ծ ուն են ծա­ռա­յում, նրանք փա­ռ ա­ տենչ են, ծա­րավ հարս­տ ու­թ յան ու երկ­ր ա­յին փառ­քի: Նրանք եր­բեք չեն գա Քրիս­տ ո­ս ի մոտ՝ լույս ստա­ն ա­լու Նրա­ն ից: Հի­ սուսը կանխատեսել էր, թե ինչ սար­ս ա­փ ե­լի պա­տ իժ են կրե­լու այդ մար­դիկ, ով­քեր, չնա­յած ի­ր ենց տրված զո­ր եղ ա­պ ա­ց ույց­ն ե­ րին, որ Հի­սուսն Աստ­ծ ո Որ­դ ին է, հա­մ ա­ռո­ր են չեն հա­վ ա­տ ում դրան: Այդ օր­վա­նից ա­շա­կերտ­նե­րի լե­զուն դար­ձավ մա­քուր, պարզ և­ անս­խալ` անկախ այն բա­նից, թե նրանք ինչ լեզ­վով էին խո­սում` մայ­րե­նի՞, թե՞ օ­տար: Այդ հա­սա­րակ մար­դիկ, ով­քեր եր­բեք չէին ու­ սա­նել մար­գա­րե­նե­րի դպրոց­նե­րում, այնքան վեհ ու պարզ ճշմար­ տու­թյուններ էին ա­սում, որ ապ­շեց­նում էին ի­րենց բո­լոր ունկնդիր­ նե­րին: Նրանք անձամբ չէին կա­րող գնալ երկ­րի հե­ռա­վոր ծայ­րե­րը: Սա­կայն տո­նի ժա­մա­նակ աշ­խար­հի ա­մեն մի վայ­րից որ­քան ա­սես մար­դիկ էին ե­կել, ով­քեր տա­րան ի­րենց ընդու­նած ճշմար­տու­ թյուննե­րը ի­րենց երկր­նե­րը ու տա­րա­ծե­ցին մարդ­կանց մեջ` հո­գի­ ներ շահելով Քրիս­տո­սի հա­մար: • 93 •

Հույսի պատմությունը

Դաս մեր օ­րե­րի հա­մար Քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցու հիմ­նադր­ման այս վկա­յու­թյու­նը մեզ է փո­խանց­վել ոչ միայն որ­պես սրբա­զան պատ­մու­թյան մի կարևոր էջ, այլ նաև որ­պես դաս: Բո­լորն, ով­քեր դա­վա­նում են Քրիս­տո­սին, պետք է մի մար­դու նման, միասիրտ սպա­սեն, զգոն ու ար­թուն լի­ նեն և­ա­ղո­թեն: Պետք է մի կողմ դրվեն բո­լոր տա­րա­ձայ­նու­թյուննե­ րը, և­ իշ­խի միաս­նու­թյունն ու քնքուշ սե­րը միմ­յանց նկատ­մամբ: Այդ ժա­մա­նակ մեր ա­ղոթք­նե­րը միա­ձայն վեր կգնան մեր երկ­նա­ յին Հոր մոտ` զո­րա­վոր, ե­ռանդուն հա­վա­տով: Այդ դեպքում մենք կա­րող ենք համ­բե­րա­տար կեր­պով սպա­սել և հու­սալ խոստ­ման կա­տար­մա­նը: Պա­տաս­խա­նը կա­րող է գալ սրընթաց ա­րա­գու­թյամբ և գերբ­ նա­կան ու­ժով, կամ կա­րող է ձգձգվել օ­րե­րով ու շա­բաթ­նե­րով` փոր­ձու­թյան ենթար­կե­լով մեր հա­վա­տը: Բայց Աստ­ված գի­տի, թե ինչ­պես և­ երբ պա­տաս­խա­նի մեր ա­ղոթ­քին: Մեր պար­տա­կա­նու­ թյունն է` միա­նալ աստ­վա­ծա­յին աղբ­յու­րին: Աստ­ված պա­տաս­խա­ նա­տու է Իր բաժ­նի հա­մար: Հա­վա­տա­րիմ է խոս­տա­ցո­ղը: Մե­ծա­ գույն ու կարևոր բա­նը, ո­րը պա­հանջ­վում է մե­զա­նից, այն է, որ մեկ սիրտ ու մեկ հո­գի լի­նենք, մի կողմ դնենք ա­մեն տե­սա­կի նա­խանձ ու չա­րու­թյու­ն, խո­նարհ ա­ղեր­սող­նե­րի նման ար­թուն լի­նենք ու սպա­սենք: Հի­սու­սը` մեր Ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը և Գ­լու­խը, պատ­րաստ է մեզ հա­մար ա­նել այն, ինչ ա­րեց ա­ղո­թող ու ա­չա­լուրջ հա­վա­տաց­ յալ­նե­րի հա­մար Պենտե­կոս­տեի օ­րը:

• 94 •

Գլուխ 11

ՄԵԾ ՈՒՐԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ Երբ Հի­սուսն Իր ա­շա­կերտ­նե­րին ցույց էր տա­լիս Ե­րու­սա­ղե­մի ճա­կա­տա­գի­րը և Իր երկ­րորդ գալստ­յան պատ­կեր­նե­րը, Նա ա­սաց նաև, թե ինչ է սպաս­վում Իր ժո­ղովր­դին` այն պա­հից սկսած, երբ Ինքը հե­ռա­նա նրանցից, մինչև իր վե­րա­դար­ձը` փառ­քով և զո­ րու­թյամբ` Իր ժո­ղովր­դին ա­զա­տե­լու հա­մար: Ձի­թենյաց սա­րից Փր­կի­չը տես­նում էր այն փո­թո­րի­կները, որոնք պետք է պայ­թեն ա­ռա­­քյալ­ների հիմնած ե­կե­ղե­ցու գլխին: Թա­փանցե­լով ա­պա­գա­յի խոր­քը` Նա տես­նում էր այն կա­տա­ղի, կոր­ծա­նա­րար մրրի­կները, ո­րոնք պետք է հար­վա­ծեն Իր հետևորդ­նե­րին` խա­վա­րի ու հա­ լա­ծանքի գա­լիք դա­րե­րում: Մի քա­նի կարճ նա­խա­դա­սու­թյամբ, ո­րոնք սա­կայն հսկա­յա­կան նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն, Նա ա­սաց, թե աշ­խար­հա­կալ­ներն ինչ ճա­կա­տագ­րի էին ար­ժա­նաց­նե­լու Աստ­ծո ե­կե­ղե­ցուն: Քրիս­տո­սի հետևորդ­նե­րը պետք է անց­նեին այն նույն նվաս­տաց­ման, նա­խա­տինքի ու տա­ռա­պանքի ու­ղիով, ո­րով ի­րենց Տերն էր անցել: Այն թշնա­մանքը, ո­րը պայ­թել էր աշ­խար­հի Փրկ­չի դեմ, պետք է դրսևոր­վեր բո­լոր նրանց հանդեպ, ով­քեր կհա­վա­տա­ յին Նրա անվա­նը: Ե­կե­ղե­ցու վաղ շրջա­նի պատ­մու­թյու­նը Փրկ­չի խոս­քե­րի կա­տար­ ման ա­պա­ցույցն է: Երկ­րի և դ­ժոխ­քի ու­ժե­րը մար­տահ­րա­վեր նե­ տե­ցին Քրիս­տո­սին` ի դեմս Նրա հետևորդ­նե­րի: Հե­թա­նո­սու­թյան հա­մար պարզ էր, որ ե­թե Ա­վե­տա­րա­նը հաղ­թա­նա­կի, իր տա­ճար­ ներն ու զո­հա­սե­ղաննե­րը հո­ղին կհա­վա­սար­վեն: Ուս­տի նա հա­ վա­քեց իր ու­ժե­րը` քրիս­տո­նեու­թյու­նը կոր­ծա­նե­լու հա­մար: Վառ­ վե­ցին հա­լա­ծանքի խա­րույկ­նե­րը: Հափշ­տակ­վեց քրիս­տոնյա­նե­րի ու­նեց­ված­քը, նրանց դուրս հա­նե­ցին ի­րենց տնե­րից: Նրանք «շատ չարչարանքների ճիգերի համբերեցին», «նա­խա­տինք­նե­րի և ծե­ ծե­րի, կա­պանք­նե­րի և բանտի փոր­ձը ա­ռան» (Եբ­րա­յե­ցիս 10.32, 11.36): Շա­տերն ի­րենց ար­յամբ վա­վե­րաց­րին ի­րենց վկա­յու­թյու­նը: Ազնվա­կան թե ստրուկ, հա­րուստ թե աղ­քատ, ուս­յալ թե ա­նուս, բո­ լորն էլ սպանվե­ցին անխ­նա կեր­պով: • 95 •

Հույսի պատմությունը

Զուր էին բռնու­թյամբ Քրիս­տո­սի ե­կե­ղե­ցին կոր­ծա­նե­լու սա­ տա­նա­յի ջանքե­րը: Այն մեծ պայ­քա­րը, ո­րի ժա­մա­նակ ընկան Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­նե­րը, չա­վարտ­վեց այս հա­վա­տա­րիմ դրո­շա­ կա­կիր­նե­րի մահ­վամբ: Պարտ­վե­լով` նրանք հաղ­թե­ցին: Աստ­ծո ծա­ռա­նե­րը սպանվե­ցին, սա­կայն Նրա գոր­ծը հաս­տա­տուն քայ­ լե­րով ա­ռաջ շարժ­վեց: Ա­վե­տա­րա­նը շա­րու­նակ­վեց տա­րած­վել, իսկ դրա հա­մա­խոհ­նե­րի թի­վը` ա­ճել: Այն թա­փանցեց այնպի­սի տե­ղեր, ո­րոնք նախ­կի­նում անմատ­չե­լի էին անգամ Հռո­մի հա­ մար: Մի քրիս­տոնյա, դի­մե­լով հա­լա­ծանքի ու­ղին բռնած հե­թա­ նոս իշ­խա­նա­վո­րներին, ա­սել է. Դուք կա­րող եք «սպա­նել մեզ, տանջել մեզ, դա­տա­պար­տել… Ձեր ա­նար­դա­րու­թյունն ա­պա­ ցույց է այն բա­նի, որ մենք անմեղ ենք:… Եվ ոչ էլ ձեր դա­ժա­ նու­թյունը… կօգնի ձեզ»: Դա դարձավ ա­վե­լի հա­մո­զիչ հրավեր ու­րիշ­նե­րին Քրիստոսի հավատքին բերելու հա­մար. «Որ­քան շատ հնձեք մեզ, այնքան ա­վե­լի կա­ճենք ու կբազ­մա­նանք: Քրիս­ տոնյա­յի ար­յու­նը սերմ է»: Հա­զա­րա­վոր մար­դ իկ էին բանտարկ­վ ել ու մահ­վ ան մատն­ վել, սա­կայն հայտնվում էին ու­ր իշ­ն ե­ր ը, ով­քեր գրա­վ ում էին նրանց տե­ղ ը: Իսկ նրանք, ով­ք եր նա­հ ա­տ ակ­վ ել են հա­ն ուն հա­ վա­տի, հա­վա­տա­ր իմ են ե­ղել Քրիս­տ ո­ս ին, Նա նրանց հա­մ ա­ր ել է հաղ­թող­ներ: Նրանք պա­տ ե­ր ազ­մ ել են բա­ր ի պա­տ ե­ր ազ­մ ը և պետք է ընդու­նեն փառ­ք ի պսա­կ ը, երբ Քրիս­տ ո­ս ը գա: Նրանց կրած տա­ռա­պանք­ն երն ա­վ ե­լի մո­տ եց­ր ին քրիս­տ ոնյա­ն ե­ր ին ի­րար և­ ի­րենց Փրկ­չ ին: Նրանց կյանքը և մա­հ ը ճշմար­տ ու­թ յան հա­րատև ա­պա­ցույց են, և հենց այնտեղ, որ­տ եղ դա ա­մ ե­ն ա­ քիչն էր սպա­սե­լի, սա­տ ա­ն ա­յի իշ­խ ա­ն ու­թյան տակ գտնվող­ն ե­ր ը թող­ն ում էին նրան ծա­ռա­յե­լը ու հա­մ ախմբ­վ ում Քրիս­տ ո­ս ի դրո­ շի ներ­քո: Փոխ­զի­ջու­մը հե­թա­նո­սու­թյան հետ Սա­տա­նան ծրա­գիր կազ­մեց, ո­րով պի­տի ա­վե­լի մեծ հա­ջո­ղու­ թյամբ պայ­քա­րեր Աստ­ծո կա­ռա­վա­րու­թյան դեմ: Դա էր` իր դրո­ շը կանգ­նեց­նել քրիս­տոնյա ե­կե­ղե­ցում: Ե­թե հնա­րա­վոր լի­ներ մո­ լո­րեցնել Քրիս­տո­սի հետևորդ­նե­րին ու նրանց տա­նել Աստ­ծուն անհա­ճո ճա­նա­պար­հով, ա­պա տե­ղի կտար նրանց հաս­տա­տա­կա­ մու­թյու­նը, կնվա­զեր ու­ժը, ու նրանք շատ հեշտ զոհ կգնա­յին ի­րեն: • 96 •

Մեծ ուրացությունը

Ա­յս մեծ ախո­յա­նը այժմ փոր­ձեց խո­րա­մանկու­թյամբ հաս­նել նրան, ինչին չէր կա­րո­ղա­ցել ու­ժով հաս­նել: Հա­լա­ծանք­նե­րը վերջ գտան, և դ­րանց փո­խա­րեն ի հայտ ե­կան ժա­մա­նա­կա­վոր բա­ րե­կե­ցու­թյան և­ աշ­խար­հիկ պա­տիվ­նե­րի վտանգա­վոր գայ­թակ­ ղու­թյուննե­րը: Կռապաշտները ընդու­նե­ցին հա­վա­տի մի մա­սը` միև­նույն ժա­մա­նակ մեր­ժե­լով ընդու­նել մնա­ցա­ծը: Նրանք ա­սում էին, թե ընդու­նում են Քրիս­տո­սին որ­պես Աստ­ծո Որ­դի, հա­վա­ տում Նրա մահ­վա­նը և հա­րու­թյանը, սա­կայն չու­նեին մեղ­քի գի­ տակ­ցում և գտ­նում էին, որ կա­րիք չկա ա­պաշ­խա­րել կամ սիր­տը փո­խել: Ի­րենց կող­մից ո­րոշ զի­ջում­ներ կա­տա­րե­լով` նրանք ա­ռա­ ջար­կե­ցին քրիս­տոնյա­նե­րին ի­րենց հեր­թին զի­ջում­ների գնալ, որ­ պես­զի բո­լո­րը միա­նան Քրիս­տո­սին հա­վա­տա­լու հիմ­նա­կան գա­ ղա­փա­րի շուրջ: Ա­հա­վոր վտանգ կախ­վեց ե­կե­ղե­ցու գլխին: Բանտը, տան­ջան­ քը, խա­րույկն ու սու­րը օրհ­նու­թյուններ էին` հա­մե­մա­տած սրա հետ: Քրիս­տոնյա­նե­րի մի մասն անսա­սան մնաց` հայ­տա­րա­րե­լով, որ ոչ մի զիջ­ման չի կա­րող գնալ: Մ­յուս­նե­րը մտա­ծե­ցին, որ ե­թե զի­ջեն և ձևա­փո­խեն ի­րենց հա­վա­տի ո­րոշ սկզբունք­ներ` միա­վոր­ վե­լով նրանց հետ, ով­քեր մա­սամբ ընդու­նել են քրիս­տո­նեու­թյու­նը, դա նրանց կօգ­նեի ամ­բող­ջո­վին դար­ձի գալ: Դ­րանք խո­րը տա­ռա­ պանքով լի օ­րեր էին Քրիս­տո­սի նվիր­յալ հետևորդ­նե­րի հա­մար: Կեղծ քրիս­տո­նեու­թյան քո­ղով ծածկ­ված` սա­տա­նան ներ­խու­ժում էր ե­կե­ղե­ցի, որ­պես­զի պղծի նրանց հա­վատն ու շե­ղի նրանց մտքե­ րը ճշմար­տու­թյան խոս­քից: Ի վեր­ջո քրիս­տոնյա­նե­րի մեծ մասն ի­ջեց­րեց իր դրոշն, ու միու­ թյուն կազմ­վեց քրիս­տո­նեու­թյան և հե­թա­նո­սու­թյան միջև: Չ­նա­ յած կռա­պաշտ­նե­րը հայ­տա­րա­րում էին, թե դար­ձի են ե­կել և միա­ վոր­վել ե­կե­ղե­ցու հետ, ի­րա­կա­նում նրանք դեռ կառ­չած էին ի­րենց կուռ­քե­րին, մի տար­բե­րու­թյամբ, որ դրանց փո­խա­րեն պաշ­տե­ցին Քրիս­տո­սի, և­ անգամ Մա­րիա­մի ու սուր­բե­րի պատ­կեր­նե­րը: Այս­ պի­սով, թա­փանցե­լով ե­կե­ղե­ցի՝ կռա­պաշ­տու­թյան պիղծ թթխմո­ րը շա­րու­նա­կեց իր կոր­ծա­նա­րար գոր­ծը: Ե­կե­ղե­ցու հա­վա­տին ու պաշ­տա­մունքին խառնվե­ցին անհիմն տե­սու­թյուններ, սնա­հա­ վատ ծե­սեր ու կռա­պաշ­տա­կան ա­րա­րո­ղու­թյուններ: Երբ Քրիս­տո­ սի հետևորդ­նե­րը միա­ցան կռա­պաշտ­նե­րի հետ, քրիս­տո­նեա­կան կրոնն այ­լա­սեր­վեց, և­ ե­կե­ղե­ցին կորց­րեց իր մաք­րու­թյունն ու զո­ • 97 •

Հույսի պատմությունը

րու­թյու­նը: Սա­կայն կա­յին այնպի­սիք, ով­քեր չընդու­նե­ցին մո­լո­րու­ թյու­նը: Նրանք շա­րու­նա­կե­ցին հա­վա­տա­րիմ մնալ ճշմար­տու­թյան Հե­ղի­նա­կին և­երկր­պա­գել միայն Աստ­ծուն: Բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում Քրիս­տո­սի կո­չեց­յալ հետևորդ­նե­րը բա­ ժանվել են եր­կու դա­սա­կար­գի: Նրանցից մեկն ու­սում­նա­սի­րում է Փրկ­չի կյանքը ու լրջո­րեն ջա­նում ա­զատ­վել իր թե­րու­թյուննե­րից ու նմանվել Օ­րի­նա­կին, իսկ մյու­սը խու­սա­փում է պարզ, գործ­նա­ կան ճշմար­տու­թյուննե­րից, ո­րոնք ի ցույց են հա­նում ի­րենց սխալ­ նե­րը: Իր ա­մե­նա­լավ օ­րե­րին անգամ ե­կե­ղե­ցին բաղ­կա­ցած չի ե­ղել միայն նվիր­ված, մա­քուր և­անկեղծ մարդ­կանցից: Մեր Փր­կի­չը սո­ վո­րեց­նում էր, որ նրանք, ով­քեր կա­մո­վին հա­գուրդ են տա­լիս մեղ­ քին, չպետք է ընդունվեն ե­կե­ղե­ցում: Սա­կայն Նա Իր հետ կա­պեց մարդ­կանց, ով­քեր ա­րատ­ներ ու­նեին բնա­վո­րու­թյան մեջ, և նրանց թո­ղեց Իր խրատ­ներն ու անձ­նա­կան օ­րի­նա­կը՝ հնա­րա­վո­րու­թյուն տա­լով տես­նել և­ուղ­ղել ի­րենց սխալ­նե­րը: Սա­կայն չկա միու­թյուն լույ­սի Իշ­խա­նի և խա­վա­րի իշ­խա­նի միջև, և չի կա­րող միու­թյուն լի­նել նրանց հետևորդ­նե­րի միջև: Երբ քրիս­տոնյա­նե­րը հա­մա­ձայ­նե­ցին միա­վոր­վել այն մարդ­կանց հետ, ով­քեր կի­սով չափ էին միայն դար­ձի ե­կել հե­թա­նո­սու­թյունից, նրանք ոտք դրե­ցին մի ճա­նա­պար­հի, ո­րը գնա­լով ա­վե­լի ու ա­վե­լի է հե­ռաց­նում ճշմար­տու­թյունից: Սա­տա­նան ցնծում էր, որ ի­րեն հա­ջող­վել է Քրիս­տո­սի հետևորդ­նե­րի մի մեծ բա­նակ մո­լո­րեց­ նել: Այ­նու­հետև նա իր ու­ժերն ա­վե­լի լիար­ժեք կեր­պով նրանց վրա կենտ­րո­նաց­րեց ու դրդեց նրանց հա­լա­ծանքի ենթար­կել այն քրիս­տոնյա­նե­րին, ով­քեր հա­վա­տա­րիմ էին մնա­ցել Աստ­ծուն: Ոչ ոք չէր կա­րող ա­վե­լի լավ ի­մա­նալ, թե ինչ­պես կա­րե­լի է հա­կա­ռակ­ վել քրիս­տո­նեա­կան հա­վա­տին, որ­քան նրանք, ով­քեր մի ժա­մա­ նակ նրա պաշտ­պաններն են ե­ղել: Եվ այդ ուխ­տադ­րուժ քրիս­ տոնյա­նե­րը, միա­նա­լով ի­րենց կի­սա­հե­թա­նոս եղ­բայ­րա­կից­նե­րին, պա­տե­րազմ սկսե­ցին Քրիս­տո­սի գա­ղա­փար­նե­րի ա­մե­նա­կարևոր դրույթ­նե­րի դեմ: Դա­ժան պայ­քար էր պա­հանջ­վում նրանցից, ով­քեր հա­վա­տա­ րիմ կմնա­յին Աստ­ծուն ու անհող­դողդ կլի­նեին այն մո­լո­րու­թյուննե­ րի ու գար­շե­լի հնարք­նե­րի նկատ­մամբ, ո­րոնք սրբա­զան քո­ղի տակ ծպտված ներ­կա­յաց­վում էին ե­կե­ղե­ցում: Աստ­վա­ծա­շունչը չէր ընդունվում որ­պես հա­վա­տի չա­փա­նիշ: Կ­րո­նա­կան ա­զա­տու­թյան • 98 •

Մեծ ուրացությունը

վար­դա­պե­տու­թյու­նը հա­մար­վեց հե­րե­տի­կո­սու­թյուն, նրա պաշտ­ պաննե­րը վռնդվե­ցին և­ար­ժա­նա­ցան մյուս­նե­րի ա­տե­լու­թյանը: Անհրաժեշտ տարանջատում Եր­կար ու դա­ժան պայ­քա­րից հե­տո հա­վա­տարիմ փոք­րա­մաս­ նու­թյու­նը ո­րո­շեց խզել բո­լոր հա­րա­բե­րու­թյուննե­րը ուխ­տադ­րուժ ե­կե­ղե­ցու հետ, ե­թե վեր­ջինս հրա­ժար­վում էր ա­զատ­վել կեղ­ծի­քից ու կռա­պաշ­տու­թյունից: Նրանք հաս­կա­ցան, որ ե­թե ի­րենք ցանկա­նում են հնա­զանդ­վել Աստ­ծո խոս­քին, ա­պա բա­ժա­նու­մը բա­ցար­ձակ անհ­ րա­ժեշ­տու­թյուն է: Նրանք չհա­մար­ձակ­վե­ցին ի­րենց հո­գի­նե­րի հա­ մար ճա­կա­տագ­րա­կան այդ սխալ­նե­րը հանդուր­ժել և վատ օ­րի­նակ հանդի­սա­նալ` վտանգե­լով ի­րենց որ­դի­նե­րի և­ որդ­կանց որ­դի­նե­րի հա­վա­տը: Խա­ղա­ղու­թյու­նը և միաս­նու­թյու­նը պահ­պա­նե­լու հա­մար նրանք պատ­րաստ էին ցանկա­ցած զիջ­ման, ո­րը չէր խանգա­րի հա­ վա­տա­րիմ մնալ Աստ­ծուն: Սա­կայն հաս­կա­ցան, որ անգամ խա­ղա­ ղու­թյան հա­մար սկզբունքը զո­հաբերե­լը չա­փից ա­վե­լի մեծ գին է: Ե­թե միաս­նու­թյու­նը կա­րող է պահ­պանվել միայն ճշմար­տու­թյու­նը և­ար­դա­րու­թյու­նը զի­ջե­լու գնով, ա­պա թող բա­ժա­նում, թող պա­տե­ րազմ լի­նի: Ե­կե­ղե­ցու և­ աշ­խար­հի հա­մար մեծ օ­գուտ կլի­ներ, ե­թե այն սկզբունք­նե­րը, ո­րոնցով գոր­ծել էին այս անսա­սան հո­գի­նե­րը, վե­րա­կենդա­նա­նա­յին Աստ­ծո զա­վակ­նե­րի սրտե­րում: Պո­ղոս ա­ռաք­յա­լը հայ­տա­րա­րում է, որ «ա­մե­նը, որ կա­մե­նում են աստ­վա­ծա­պաշ­տու­թյամբ ապ­րել Քրիս­տոս Հի­սու­սում, հա­լա­ծանք պի­տի կրեն» (Բ Տի­մո­թեոս 3.12): Սա­կայն այդ դեպ­քում ինչ­պե՞ս է պա­տա­հել, որ հա­լա­ծանքը մե­ծա­պես նվա­զել է: Միակ պատ­ճառն այն է, որ ե­կե­ղե­ցին հար­մար­վել է աշ­խար­հի չա­փա­նիշ­նե­րին և­ այլևս ոչ մի ընդ­դի­մու­թյուն չի ծնում: Մեր օ­րե­րի հա­վա­տը այն մա­ քուր և սուրբ բնույ­թը չու­նի, ո­րը հա­տուկ էր քրիս­տո­նեա­կան հա­ վա­տին Քրիս­տո­սի և Նրա ա­ռաք­յալ­նե­րի ժա­մա­նակ: Միայն մեղ­քի հետ փոխ­զիջ­ման պատ­ճա­ռով է, որ Աստ­ծո խոս­քի մեծ ճշմար­տու­ թյուններն այդ­քան անտար­բեր վե­րա­բեր­մունքի են ար­ժա­նա­ցել, քա­նի որ ե­կե­ղե­ցում այնքան չնչին է կենդա­նի բա­րե­պաշ­տու­թյու­ նը, որ քրիս­տո­նեու­թյու­նը հանրա­մատ­չե­լի է դար­ձել աշ­խար­հում: Բա­վա­կան է հա­վա­տը վե­րած­նունդ ապ­րի, և­ ե­կե­ղե­ցին ստա­նա իր նախ­կին զո­րու­թյու­նը, անմի­ջա­պես գլուխ կբարձ­րաց­նի հա­լա­ ծանքի ո­գին, և խա­րույկ­նե­րը նո­րից կբոր­բոք­վեն: • 99 •

Հույսի պատմությունը

Ա­ՆՕ­ՐԵ­ՆՈՒ­ԹՅԱՆ ԽՈՐ­ՀՈՒՐ­ԴԸ Թե­սա­ղո­նի­կե­ցի­ն ե­ր ին գրած իր երկ­ր որդ նա­մ ա­կ ում Պո­ղ ոս ա­ռ աք­յա­լը կանխորոշել է այն մեծ նա­հ անջը, ո­ր ի հետևանքը պի­տի լի­նի պա­պա­կ ան իշ­խ ա­ն ու­թ յան հիմ­ն ու­մ ը: Նա հայ­տ ա­ րա­րում է, որ Քրիս­տ ո­ս ի օ­ր ը չի գա, «ե­թ ե ա­ռ աջ չգա ապս­տ ամ­ բու­թյու­նը, և հայտնվի ա­ն օ­ր ե­ն ու­թ յան մար­դը` կո­ր ուս­տ ի որ­ դին, այն հա­կա­ռ ա­կ որ­դ ը, որ գո­ռո­զա­ն ում է այն ա­մ ե­ն ի վրա, որ Աստ­ված կամ Աստ­ծ ո պաշ­տ ոնյա է անվանված. մինչև որ նա Աստ­ծ ո տա­ճ ա­ր ի մեջ (իբրև Աստ­վ ած) նստի, և­ իր անձը ցույց տա՝ թե Աստ­վ ած է»: Այ­ն ու­հ ետև ա­ռաք­յալն զգու­շաց­ն ում է իր եղ­բայր­նե­րին, որ «ա­ն օ­ր ե­ն ու­թ յան խոր­հ ուր­դը ար­դեն զո­ րա­նում է» (Բ Թե­ս ա­ղո­ն ի­կ ե­ց իս 2.3,4,7): Անգամ այն վաղ ժա­ մանակներում նա տես­ն ում էր, որ ե­կ ե­ղե­ց ու պա­տ ե­ր ից ներս սո­ ղոս­կող մո­լո­րու­­թյուննե­ր ը ճա­ն ա­պ արհ են հար­թ ե­լու պա­պ ա­կ ան իշ­խ ա­նու­թյան հա­մ ար: Փոքր առ փոքր, սկզբում ծա­ծուկ, լռու­թյան մեջ, հե­տո, երբ այն հզո­րա­ցավ ու սկսեց ղե­կա­վա­րել մարդ­կանց մտքե­րը, ա­վե­լի բա­ ցա­հայտ կեր­պով, ա­նօ­րե­նու­թյան խոր­հուրդն սկսեց ի­րա­կա­նաց­ նել իր մո­լո­րե­ցու­ցիչ աստ­վա­ծա­հայ­հո­յիչ գոր­ծը: Գրեթե աննկա­ տե­լի կեր­պով հե­թա­նո­սա­կան սո­վո­րույթ­նե­րը սկսե­ցին մուտք գոր­ծել քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցի: Փոխ­զիջ­ման և հար­մար­վո­ ղա­կա­նու­թյան ո­գին միառ­ժա­մա­նակ զսպված էր այն կա­տա­ղի հա­լա­ծանք­նե­րի պատ­ճա­ռով, ո­րոնց ե­կե­ղե­ցին ենթարկ­վում էր հե­թա­նոս­նե­րի կող­մից: Սա­կայն հա­լա­ծանք­նե­րը վերջ գտան, և ք­րիս­տո­նեու­թյու­նը մուտք գոր­ծեց թա­գա­վո­րա­կան պա­լատ­ ներ: Այն մի կողմ դրեց Քրիս­տո­սի և Նրա ա­ռաք­յալ­նե­րի հա­մեստ պար­զու­թյու­նը՝ փո­խա­րի­նե­լով դա հե­թա­նոս քա­հա­նա­նե­րի և­իշ­ խա­նա­վոր­նե­րի շքե­ղու­թյամբ ու գո­ռո­զու­թյամբ, իսկ Աստ­ծո պա­ հանջ­նե­րն այն փո­խա­րի­նեց մարդ­կա­յին տե­սու­թյուննե­րով և սո­ վո­րույթ­նե­րով: Երբ Կոնս­տանտի­նոսը պաշ­տո­նա­պես ընդու­նեց քրիս­տո­նեու­թյու­նը չոր­րորդ դա­րի սկզբնե­րին, դա մեծ հրճվանք ա­ռա­ջաց­րեց, և­ աշ­խար­հը, ար­դա­րու­թյան զգեստ­ներ հա­գած, մուտք գոր­ծեց ե­կե­ղե­ցի: Այդ դեպ­քից հե­տո ա­րա­գո­րեն ծաղ­կում ապ­րեց այ­լա­սե­րու­մը: Հե­թա­նո­սու­թյու­նը, չնա­յած ա­ռա­ջին հա­ յաց­քից պարտ­ված, հաղ­թա­նակ ձեռք բե­րեց: Նրա ո­գին սկսեց իշ­խել ե­կե­ղե­ցում: Նրա տե­սու­թյուննե­րը, ծե­սերն ու նա­խա­պա­ • 100 •

Մեծ ուրացությունը

շա­րում­նե­րը մուտք գոր­ծե­ցին Քրիս­տո­սի հետևորդ­նե­րի հա­վա­ տի և պաշ­տա­մունքի մեջ: Ի հետևանք փոխ­զիջ­ման քրիս­տո­նեու­թյան և հե­թա­նո­սու­թյան միջև, աշ­խարհ ե­կավ մար­գա­րեու­թյամբ նա­խա­գու­շակ­ված ա­նօ­ րե­նու­թյան մար­դը, ով հա­կա­ռակ­վում է Աստ­ծուն և­ ի­րեն վեր դա­ սում Նրա­նից: Կեղծ կրո­նի այդ հսկա հա­մա­կար­գը սա­տա­նա­յի գլուխ­գոր­ծոցն է: Դա մի հու­շար­ձան է նրա անդուլ ջանքե­րի` գահ բարձ­րա­նա­լու և­աշ­խար­հի վրա իր կամ­քի հա­մա­ձայն իշ­խե­լու: Կա­թո­լի­կու­թյան հիմ­նա­կան գա­ղա­փար­նե­րից մեկն այն է, որ պա­պը հա­մաշ­խար­հա­յին քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցու տե­սա­նե­ լի ղե­կա­վարն է, ով գե­րա­գույն իշ­խա­նու­թյամբ է օժտ­ված, և­ ում ենթարկ­վում են աշ­խար­հի բո­լոր ծայ­րե­րում գտնվող ե­պիս­կո­պոս­ ներն ու քա­հա­նա­նե­րը: Ա­վե­լին, պա­պը ի­րեն հանդգ­նա­բար աստ­ վա­ծա­յին տի­տղոս­նե­րով է մե­ծա­րել: Սա­տա­նան շատ լավ գի­տեր, որ Սուրբ Գիր­քը հնա­րա­վո­րու­ թյուն կտա մար­դուն երևան հա­նել իր խա­բեու­թյու­նը ու դի­մադ­րել իր ու­ժին: Անգամ աշ­խար­հի Փր­կի­չը խոս­քով էր դի­մադ­րում նրա հար­ձա­կում­նե­րին: Ա­մեն մի հար­ձա­կու­մից Քրիս­տո­սը պաշտ­ պանվում էր հա­վեր­ժա­կան ճշմար­տու­թյան վա­հա­նով՝ ա­սե­լով` գրված է: Թշ­նա­մու ա­մեն մի ա­ռա­ջար­կին Նա պա­տաս­խա­նում էր` հա­կադ­րե­լով Խոս­քի ի­մաս­տու­թյունն ու զո­րու­թյու­նը: Որ­պես­զի սա­տա­նան պահ­պա­նի իր զո­րու­թյու­նը մար­դու վրա և հաս­տա­տի պա­պա­կան բռնա­կա­լի իշ­խա­նու­թյու­նը, նա պետք է մարդ­կանց անտեղ­յակ պա­հի` այ­սինքն՝ Սուրբ Գր­քից հե­ռու: Աստ­վա­ծա­ շունչը փա­ռա­բա­նում է Աստ­ծուն և ցույց է տա­լիս սահ­մա­նա­փակ տղամարդկանց և կանանց ի­րենց իս­կա­կան դիր­քը: Ուս­տի Նրա սրբա­զան ճշմար­տու­թյուննե­րը հար­կա­վոր է թաքց­նել, լռու­թյան մատ­նել: Այս տրա­մա­բա­նու­թյունն էր որ­դեգ­րել կա­թո­լիկ ե­կե­ղե­ ցին: Հար­յու­րա­վոր տա­րի­ներ Աստ­վա­ծաշնչի տա­րա­ծու­մը ար­գել­ ված էր: Մարդ­կանց թույլ չեն տալիս կար­դալ այն կամ ու­նե­նալ ի­րենց հար­կի տակ: Բա­րո­յա­զուրկ քա­հա­նա­ներն ու հոգևո­րա­ կաննե­րը այնպես էին մեկ­նա­բա­նում այն, որ հա­մա­պա­տաս­խա­ նեց­նեն ի­րենց հա­վակ­նու­թյուննե­րին: Այս­պի­սով՝ պա­պը սկսեց հա­մար­յա ամբողջ աշ­խար­հում հա­մար­վել որ­պես Աստ­ծո փո­խա­ նորդ երկ­րի վրա՝ օժտ­ված գե­րա­գույն իշ­խա­նու­թյամբ ե­կե­ղե­ցու և պե­տու­թյան նկատմամբ: • 101 •

Հույսի պատմությունը

Փոխ­վում են ժա­մա­նակ­նե­րը և­օ­րենք­նե­րը Հե­ռաց­նե­լով մո­լո­րու­թյան չա­փա­նի­շը` սա­տա­նան սկսեց գոր­ ծել իր կամ­քի հա­մա­ձայն: Մար­գա­րեու­թյան մեջ աս­ված է, որ պա­ պա­կա­նու­թյու­նը «խոր­հե­լու է, որ ժա­մա­նակն ու օ­րենք­նե­րը փո­ խի» (Դա­նիել 7.25): Եվ դա չու­շա­ցավ: Որ­պես­զի քրիս­տո­նեու­թյուն ընդու­նած հե­թա­նոս­նե­րը կուռ­քե­րի պա­կա­սու­թյուն չզգան, և հեշ­ տա­նա նրանց ձևա­կան նո­րա­դար­ձը, քրիս­տո­նեա­կան պաշ­տա­ մունքն աս­տի­ճա­նա­բար սկսեց ընդու­նել սրբա­պատ­կեր­նե­րի երկր­ պա­գու­թյու­նը և մա­սունք­նե­րը: Եվ ընդ­հա­նուր ժո­ղո­վը վեր­ջա­պես հրա­մա­նով հաս­տա­տեց պա­պա­կան կռա­պաշ­տու­թյան հա­մա­կար­ գը: Ի լրումն այդ ա­մե­նի, ի­րենց սրբա­պիղծ գործն ա­վար­տին հասց­ նե­լու հա­մար, Հռո­մը հանդգ­նեց Աստ­ծո օ­րենքից ջնջել երկ­րորդ պատ­վի­րա­նը, որն ար­գե­լում է կուռք պաշ­տե­լը և, որ­պես­զի պատ­ վի­րաննե­րի թի­վը պահ­պանվի, եր­կու մա­սի բա­ժա­նեց տաս­նե­րորդ պատ­վի­րա­նը: Հե­թա­նո­սու­թյանը զի­ջում­ներ ա­նե­լու ո­գին դուռ բաց ա­րեց երկնքի իշ­խա­նու­թյունն ա­վե­լի անտե­սե­լու հա­մար: Սա­տա­նան դի­ պավ նաև չոր­րորդ պատ­վի­րա­նին և փոր­ձեց չեղ­յալ հայ­տա­րա­րել հին շա­բա­թը, այն օ­րը, որն Աստ­ված օրհ­նել ու սրբել էր, և դ­րա փո­ խա­րեն դնել հե­թա­նո­սա­կան տո­նը` «արևի պաշ­տա­մունքի օ­րը»: Այս փո­փո­խու­թյու­նը սկզբում բա­ցա­հայտ չար­վեց: Ա­ռա­ջին հար­յու­ րամ­յակ­նե­րում բո­լոր քրիս­տոնյա­նե­րը պա­հում էին ճշմա­րիտ շա­ բա­թը: Նրանք խանդոտ ե­ռանդով պա­հում էին Աստ­ծո պա­տի­վը` հա­մոզ­ված, որ Նրա օ­րենքն անփո­փոխ է, և նա­խանձա­վոր կեր­ պով պահ­պա­նում էին Նրա պատ­վի­րաննե­րի սրբու­թյու­նը: Սա­կայն սա­տա­նան գոր­ծում էր նրբո­րեն, խո­րա­մանկու­թյամբ, իր գոր­ծա­ կալ­նե­րի մի­ջո­ցով: Որ­պես­զի մարդ­կանց ու­շադ­րու­թյու­նը ուղղ­վի կի­րա­կի օր­վա վրա, այն դարձ­րե­ցին Քրիս­տո­սի հա­րու­թյանը նվիր­ ված տոն: Կ­րո­նա­կան ծա­ռա­յու­թյուններ սկսե­ցին կա­տա­րել կի­րա­ կի օ­րը: Այն հանգս­տի օր հռչակ­վեց: Սա­կայն շա­բա­թը դեռ սրբո­րեն պահ­վում էր: Կոնս­տանտի­նոսը, երբ դեռ հե­թա­նոս էր, հրա­ման ար­ձա­կեց, ըստ ո­րի կի­րա­կին հռչակ­վում էր ժո­ղովր­դա­կան տո­նի օր ողջ Հռո­ մեա­կան կայս­րու­թյունում: Քրիս­տո­նեու­թյուն ընդու­նե­լուց հե­տո էլ նա շա­րու­նա­կեց մնալ կի­րա­կի օր­վա ու­ժեղ պաշտ­պա­նը, և նրա հե­թա­նո­սա­կան հրո­վար­տա­կը ու­ժի մեջ մնաց` այժմ ի շահ նոր հա­ • 102 •

Մեծ ուրացությունը

վա­տի: Սա­կայն կի­րա­կի օր­վա նկատ­մամբ դեռևս այն աս­տի­ճա­նի պատ­կա­ռանք չկար, որ խանգա­րեր քրիս­տոնյա­նե­րին ճշմա­րիտ շա­բա­թը որ­պես Աստ­ծո սուրբ օր նշե­լուն: Հար­կա­վոր էր ա­նել հա­ ջորդ քայ­լը: Հար­կա­վոր էր բարձ­րաց­նել կեղծ շա­բա­թը և նույն մա­ կար­դա­կի վրա դնել, ինչ ի­րա­կա­նը: Կոնս­տանտի­նոսի հրո­վար­տա­ կից մի քա­նի տա­րի անց Հռո­մի ե­պիս­կո­պո­սը կի­րա­կի օ­րը հռչա­կեց Տի­րոջ օր: Այս­պի­սով՝ մար­դիկ սկսե­ցին հա­մա­րել կի­րա­կին որ­պես ո­րոշ չա­փով սրբված օր: Սա­կայն դեռևս պահ­վում էր ճշմա­րիտ շա­ բա­թը: Գեր­խա­բե­բան դեռ չէր ա­վար­տել իր գոր­ծը: Նա մտա­դիր էր իր դրո­շի ներ­քո հա­վա­քել քրիս­տոնյա աշ­խար­հը և­իր իշ­խա­նու­թյու­նը դրսևո­րել իր փո­խա­նոր­դի` գո­ռոզ պա­պի մի­ջո­ցով, ով պնդում էր, թե ինքը Քրիս­տո­սի ներ­կա­յա­ցու­ցիչն է: Կի­սով չափ դար­ձի ե­կած հե­թա­նոս­նե­րի, փա­ռա­սեր քա­հա­նա­նե­րի ու աշ­խար­հիկ հա­ճույք­ նե­րի գե­րի ե­կե­ղե­ցա­կաննե­րի մի­ջո­ցով նա ի­րա­գոր­ծեց իր նպա­տա­ կը: Ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ սկսե­ցին մեծ ժո­ղով­ներ գու­մար­վել, ո­րոնց մաս­նակ­ցում էին աշ­խար­հի բո­լոր ծայ­րե­րից հրա­վիր­ված ե­կե­ղե­ցու բարձ­րաս­տի­ճան պաշ­տոնյա­ներ: Հա­մար­յա յու­րա­քանչ­ յուր ժո­ղո­վին շա­բա­թը, որն Աստ­ված հիմ­նել էր, մի փոքր ա­վե­լի էր կորց­նում ի­մաս­տը, և դ­րա փո­խա­րեն ա­վե­լի մեծ կշիռ էր ձեռք բե­րում կի­րա­կին: Եվ այս­պես, հե­թա­նո­սա­կան տո­նը վերջ­նա­կա­ նա­պես դար­ձավ աստ­վա­ծա­յին օր, իսկ Աստ­վա­ծաշնչի շա­բա­թը սկսեց հա­մար­վել հու­դաիզ­մի մնա­ցուկ, և­ այն պա­հող­նե­րը հռչակ­ վե­ցին նզով­յալ­ներ: Այս­պի­սով՝ մեծ ու­րա­ցո­ղին հա­ջող­վեց վեր դա­սել ի­րեն «այն ա­մե­նի վրա, որ Աստ­ված կամ Աստ­ծո պաշ­տոնյա է անվանված» (Բ Թե­սա­ղո­նի­կե­ցիս 2.4): Նա հանդգ­նել էր փո­խել Աստ­ծո օ­րենքի այն միակ պատ­վի­րա­նը, ո­րն ամբողջ մարդ­կու­թյանը անս­խալ կեր­պով ցույց է տա­լիս ճշմա­րիտ և կենդա­նի Աստ­ծուն: Չոր­րորդ պատ­վի­րա­նում Աստ­ված ներ­կա­յաց­ված է որ­պես երկնքի և­ երկ­րի Ա­րա­րիչ և դ­րա­նով իսկ հա­տուկ կեր­պով ա­ռանձ­նաց­ված է բո­լոր տե­սա­կի կեղծ աստ­ված­նե­րից: Ի հի­շա­տակ ա­րար­չա­գոր­ծու­թյան էր, որ յո­թե­րորդ օ­րը սրբվել էր` որ­պես հանգստ­յան օր մարդ­կանց հա­մար: Այն նպա­տակ ու­ներ մարդ­կանց մտքե­րում հա­վերժ վառ պա­հել կենդա­նի Աստ­ծուն` որ­պես կյանքի աղբ­յուր և պաշ­տա­ մունքի ու երկր­պա­գու­թյան ա­ռար­կա: Սա­տա­նան ջանք չի խնա­ • 103 •

Հույսի պատմությունը

յում, որ­պես­զի մարդ­կանց շե­ղի Աստ­ծուն նվիր­վա­ծու­թյան և Նրա օ­րենքին հնա­զանդ­վե­լու ու­ղուց: Այդ իսկ պատ­ճա­ռով նա իր ջանք­ ներն ուղ­ղում է հատ­կա­պես այդ պատ­վի­րա­նի դեմ, ո­րը ներ­կա­յաց­ նում է Աստ­ծուն որ­պես Ա­րա­րիչ: Այ­սօր բո­ղո­քա­կաննե­րը պնդում են, թե Քրիս­տո­սի հա­րու­թյու­նը լի­նե­լով կի­րա­կի օ­րը, դարձ­րեց այդ օ­րը քրիս­տո­նեա­կան շա­բաթ: Սա­կայն Սուրբ Գր­քում դրա մա­սին ո­չինչ չի աս­ված: Ոչ Քրիս­տո­սը, ոչ էլ Նրա ա­ռաք­յալ­նե­րը նման պատ­վի չեն ար­ժա­նաց­րել այդ օ­րը: Կի­րա­կի օ­րը պա­հե­լը՝ որ­պես քրիս­տո­նեա­կան ա­վանդույթ, հանդի­ սա­նում է հենց «ա­նօ­րե­նու­թյան խոր­հուր­դի» ծնունդը, որն անգամ Պո­ղո­սի օ­րոք ար­դեն սկսել էր իր գոր­ծը: Որ­տե՞ղ և­ե՞րբ է Տե­րը որ­ դեգ­րել պա­պա­կա­նու­թյան այս ծնունդը: Ինչո՞վ կա­րե­լի է պատ­ճա­ ռա­բա­նել այս փո­փո­խու­թյու­նը, ո­րի մա­սին Սուրբ Գր­քում ո­չինչ չի աս­վում: Վե­ցե­րորդ դա­րում պա­պա­կա­նու­թյունն ա­մուր հաս­տատ­վեց: Նրա նստա­վայ­րը դար­ձավ կայ­սե­րա­կան քա­ղա­քը, և Հռո­մի ե­պիս­ կո­պո­սը հռչակ­վեց ամբողջ ե­կե­ղե­ցու գլուխ: Հե­թա­նո­սու­թյունն իր տե­ղը զի­ջել էր պա­պա­կա­նու­թյանը: Վի­շա­պը տվել էր գա­զա­նին «իր զո­րու­թյու­նը և­իր ա­թո­ռը և մեծ իշ­խա­նու­թյուն» (Հայտ­նու­թյուն 13.2): Եվ սկսվեց պա­պա­կան բռնա­տի­րու­թյան 1260 տա­րին, ո­րի մա­սին աս­ված է Դա­նիե­լի և Հով­հաննե­սի մար­գա­րեու­թյուննե­րում: (Դա­նիել 7.25, Հայտ­նու­թյուն 13.5-7): Քրիս­տոնյա­նե­րը ստիպ­ված էին ընտ­րու­թյուն կա­տա­րել: Նրանք պետք է կա՛մ զի­ջեին ի­րենց հա­ վա­տի մաք­րու­թյու­նը և­ընդու­նեին պա­պա­կան ծե­սերն ու երկր­պա­ գու­թյու­նը, կա՛մ ի­րենց կյանքը մա­շեին զնդաննե­րում, հանձնվեին մահ­վան, այր­վեին խա­րույ­կի վրա, գլխատ­վեին: Կա­տար­վե­ցին Հի­ սու­սի խոս­քե­րը. «Կ­մատնվեք ծնող­նե­րից և­եղ­բայր­նե­րից և­ազ­գա­ կաննե­րից և բա­րե­կամ­նե­րից էլ, և ձե­զա­նից կսպա­նեն: Եվ բո­լո­րին ա­տե­լի կլի­նեք իմ ա­նու­նի հա­մար» (Ղուկաս 21.16,17): Հա­վա­տաց­ յալ­ներն սկսե­ցին ա­վե­լի կա­տա­ղի հա­լա­ծանք­նե­րի ենթարկ­վել, քան երբևէ, և­աշ­խար­հը վե­րած­վեց մի ընդար­ձակ մար­տա­դաշ­տի: Հար­յու­րա­վոր տա­րի­ներ շա­րու­նակ Քրիս­տո­սի ե­կե­ղե­ցին ա­պաս­ տա­նեց ա­ռանձ­նու­թյան և­ անհայ­տու­թյան մեջ: Այս­պես է ա­սում մար­գա­րեն. «­Կի­նը փա­խավ ա­նա­պատ, ուր Աստ­ծուց պատ­րաստ­ ված տեղ ու­ներ, որ այնտեղ կե­րակ­րեն նրան հա­զար եր­կու հար­ յուր և վաթ­սուն օր» (Հայտ­նու­թյուն 12.6): • 104 •

Մեծ ուրացությունը

Խա­վար դա­րե­րը Հռո­մեա­կան ե­կե­ղե­ցու՝ իշ­խա­նու­թյան գլուխ անց­նե­լը նշա­նա­վո­ րեց խա­վար դա­րաշր­ջա­նի սկիզ­բը: Որ­քան ա­վե­լի էր տա­րած­վում նրա իշ­խա­նու­թյու­նը, այնքան թանձ­րա­նում էր խա­վա­րը: Հա­վա­տը Քրիս­տո­սից, իր ճշմա­րիտ հիմ­քից փո­խադր­վեց Հռո­մի պա­պի վրա: Մեղ­քե­րի թո­ղու­թյան և հա­վի­տե­նա­կան փրկու­թյան հա­մար Աստ­ծո Որ­դուն ա­պա­վի­նե­լու փո­խա­րեն՝ մար­դիկ սկսե­ցին ի­րենց հա­յաց­քը հա­ռել պա­պի, քա­հա­նա­նե­րի ու պրե­լատ­նե­րի վրա, ո­րոնց պապն իշ­խա­նու­թյամբ էր օժ­տել: Նրանց ա­սում էին, որ պապն է ի­րենց միջ­նոր­դը, և­ որ միայն նրա մի­ջո­ցով կա­րե­լի է մո­տե­նալ Աստ­ծուն, ա­վե­լին, սո­վո­րեց­նում էին, որ ի­րենց հա­մար պապն է կանգ­նած Աստ­ծո տե­ղում, և նրան հար­կա­վոր է անվե­րա­պա­հո­րեն ենթարկ­ վել: Նրա պա­հանջ­նե­րին չենթարկ­վե­լը բա­վա­րար հիմք էր տա­լիս ծանրա­գույն մարմ­նա­կան և հո­գե­կան պա­տիժ­նե­րի ենթար­կել մե­ ղանչող­նե­րին: Այս­պի­սով՝ մարդ­կանց մտքե­րը շեղ­վե­ցին Աստ­ծուց և սևեռ­վե­ցին մո­լոր­յալ, սխա­լա­կան ու դա­ժան մարդ­կանց վրա, և դեռ ա­վե­լին, հենց իր` խա­վա­րի իշ­խա­նի վրա, որն իր իշ­խա­նու­թյունն ի­րա­գոր­ ծում էր այդ մարդ­կանց մի­ջո­ցով: Մեղ­քը քո­ղարկ­վեց սրբու­թյան հա­ գուս­տի տակ: Երբ Սուրբ Գիր­քը թաքց­վում է ու լռու­թյան մատնվում, և մարդն սկսում է ի­րեն հա­մա­րել գե­րա­գույն էակ, այլ բան չի կա­րե­ լի սպա­սել, քան խար­դա­խու­թյուն, խա­բեու­թյուն ու ա­նօ­րե­նու­թյուն: Մարդ­կա­յին օ­րենք­նե­րի և սո­վո­րույթ­նե­րի մե­ծա­րու­մը բե­րում է այ­ լա­սե­րում, ո­րը միշտ Աստ­ծո օ­րենքի անտես­ման հետևանք է: Վ­տանգի օ­րե­րը Դ­րանք վտանգի օ­րեր էին Քրիս­տո­սի ե­կե­ղե­ցու հա­մար: Հա­ վա­տա­րիմ դրո­շա­կա­կիր­ներն իս­կա­պես չա­փա­զանց սա­կա­վա­ թիվ էին: Չ­նա­յած ճշմար­տու­թյունն ա­ռանց վկա­նե­րի չէր մնա­ցել, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, եր­բեմն թվում էր, թե մո­լո­րու­թյունն ու սնո­տիա­ պաշ­տու­թյունն ամ­բող­ջո­վին իշ­խե­լու են, իսկ ճշմա­րիտ կրոնն ար­ մա­տա­խիլ է ար­վե­լու երկ­րից: Ա­վե­տա­րա­նը լռու­թյան էր մատնվել ու կո­րել տե­սա­դաշ­տից, սա­կայն կրո­նի ձևերն ա­ճում էին, և մար­ դիկ ենթարկ­վում էին խիստ կե­ղեք­ման: Նրանց ու­սու­ցա­նում էին, որ ոչ միայն պա­պին ի­րենց միջ­նոր­ դը հա­մա­րեն, այլ նաև ա­պա­վի­նեն ի­րենց սե­փա­կան գոր­ծե­րին` • 105 •

Հույսի պատմությունը

մեղ­քե­րի թո­ղու­թյուն ստա­նա­լու հա­մար: Եր­կա­րատև ուխ­տագ­նա­ ցու­թյուննե­րը, ա­պաշ­խա­րանքի ա­րա­րո­ղու­թյուննե­րը, մա­սունք­նե­ րի պաշ­տա­մունքը, ե­կե­ղե­ցի­նե­րի, տա­ճար­նե­րի, զո­հա­սե­ղաննե­րի կա­ռու­ցու­մը, մեծ գու­մար­նե­րի նվի­րատ­վու­թյուննե­րը ե­կե­ղե­ցուն, այս և նման բազ­մա­թիվ գոր­ծո­ղու­թյուննե­րը նպա­տակ ու­նեին մեղ­ մել Աստ­ծո ցա­սու­մը կամ շա­հել Նրա բար­յա­ցա­կա­մու­թյու­նը, ա­սես Աստ­ված մարդ է, որ զայ­րա­նա մանրուք­նե­րի վրա կամ հանգս­տա­ նա ընծա­նե­րով ու ա­պաշ­խա­րանքի ա­րա­րո­ղու­թյուննե­րով: Հե­տա­գա դա­րե­րը հանդի­սա­նում են Հռո­մի կող­մից ա­ռաջ քաշ­ ված վար­դա­պե­տու­թյուննե­րի տա­րած­ման, մո­լո­րու­թյան ա­վե­լի խո­ րաց­ման ժա­մա­նա­կաշր­ջան: Անգամ պա­պա­կա­նու­թյան հիմ­նու­մից ա­ռաջ հե­թա­նոս փի­լի­սո­փա­նե­րի ուս­մունք­նե­րը ու­շադ­րու­թյան էին ար­ժա­նա­ցել ե­կե­ղե­ցու կող­մից և­ ի­րենց ազ­դե­ցու­թյու­նը թո­ղել այնտեղ: Շա­տե­րը, քրիս­տո­նու­թյուն ընդու­նե­լով, շա­րու­նա­կում էին կառ­չած մնալ ի­րենց հե­թա­նո­սա­կան հա­մոզ­մունք­նե­րին, և­ոչ միայն ի­րենք էին շա­րու­նա­կում այդ փի­լի­սո­փա­յու­թյունն ու­սում­նա­սի­րել, այլ նաև ու­րիշ­նե­րից էին պա­հանջում ա­նել այդ` որ­պես հե­թա­ նոս­նե­րի վրա ներ­գոր­ծե­լու մի­ջոց: Այս կերպ լուրջ մո­լո­րու­թյուններ մուտք գոր­ծե­ցին քրիս­տո­նեա­կան հա­վատ: Դ­րանցից ա­մե­նա­ վտանգա­վորն էր այն հա­վա­տը, որ մար­դը բնա­կա­նից անմահ է, և­ որ մե­ռել­նե­րը շա­րու­նա­կում են գի­տակ­ցել: Այս ուս­մունքը հե­նա­րան ծա­ռա­յեց, ո­րի վրա Հռո­մը հիմ­նեց սրբե­րին ա­ղո­թե­լը և կույս Մա­ րիա­մի պաշ­տա­մունքը: Դ­րա­նից ծա­գեց նաև չա­պաշ­խա­րած­նե­րի հա­վի­տե­նա­կան տանջանքի գա­ղա­փա­րը, ո­րը շատ վա­ղուց մուտք էր գոր­ծել կա­թո­լի­կա­կան հա­վատ: Այս ամենը ճա­նա­պարհ հարթեցին քրիս­տո­նեու­թյան մեջ հե­թա­ նո­սա­կան ևս մեկ հայտ­նա­գոր­ծու­թյան ներ­մուծ­ման հա­մար, ո­րը Հռո­մը կո­չեց քա­վա­րան և­ օգ­տա­գոր­ծեց դյու­րա­հա­վատ ու սնո­ տիա­պաշտ ամ­բո­խին սար­սա­փի մեջ պա­հե­լու հա­մար: Ըստ այս հե­րե­տի­կո­սու­թյան գո­յու­թյուն ու­նի մի տանջա­վայր, որ­տեղ, այն մարդ­կանց հո­գի­նե­րը, ով­քեր չեն ար­ժա­նա­ցել հա­վի­տե­նա­կան դա­ տա­պարտ­մա­նը, պետք է պա­տիժ կրեն ի­րենց մեղ­քե­րի հա­մար, և­ որ­տե­ղից` անմաք­րու­թյունից ա­զատ­վե­լուց հե­տո, նրանք մուտք են գոր­ծում եր­կինք: Եվս մի կեղ­ծիք պետք ե­ղավ, որ­պես­զի Հռո­մին հնա­րա­վո­րու­ թյուն տրվի օ­գուտ քա­ղե­լու իր հետևորդ­նե­րի վա­խի զգա­ցու­մից ու • 106 •

Մեծ ուրացությունը

մեղ­սա­լի գոր­ծե­րից: Դա ձեռք բեր­վեց ինդուլ­գենցիա­յի ուս­մունքով: Ներ­կա­յի, անց­յա­լի և­ա­պա­գա­յի մեղ­քե­րի լիա­կա­տար նե­րում, բո­լոր ցա­վե­րից ու մե­ղադ­րանք­նե­րից ա­զա­տում էր խոս­տաց­վում բո­լոր նրանց, ով­քեր կմաս­նակ­ցեին պա­պա­կան իշ­խա­նու­թյունն ընդար­ ձա­կե­լու, թշնա­մի­նե­րին պատ­ժե­լու կամ պա­պի հոգևոր գե­րիշ­խա­ նու­թյու­նը մեր­ժող­նե­րին կո­տո­րե­լու նպա­տա­կով Հռո­մի պա­պի վա­ րած պա­տե­րազմ­նե­րին: Մարդ­կանց հա­վա­տաց­նում էին նաև, թե ե­կե­ղե­ցուն դրա­մա­կան նվի­րատ­վու­թյուն կա­տա­րե­լով, նրանք կա­ րող են ա­զա­տագր­վել մեղ­քե­րից և­ա­զա­տագ­րել ի­րենց հանգուց­յալ մտե­րիմ­նե­րի հո­գի­նե­րը, ո­վքեր այր­վում են դժոխ­քի հա­վի­տե­նա­ կան կրակ­նե­րի մեջ: Այս մի­ջոց­նե­րով Հռո­մը լցրեց իր գանձա­րա­ նը ու ձեռք բե­րեց Նրա կեղծ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի շքե­ղու­թյունն ու հարս­տու­թյու­նը, Ով Իր գլու­խը դնե­լու տեղ անգամ չու­ներ: Տի­րոջ ընթ­րի­քի աստ­վա­ծաշնչ­յան ա­րա­րո­ղու­թյու­նը դուրս մղվեց. պա­տա­րա­գի կռա­պաշ­տա­կան ա­րա­րո­ղու­թյամբ պա­պա­ կան քա­հա­նա­նե­րը ձևաց­նում էին, թե ի­րենց ա­նի­մաստ մնջա­խա­ ղով սո­վո­րա­կան հացն ու գի­նին վեր են ա­ծում Քրիս­տո­սի ի­րա­կան մարմ­նի ու ար­յան: Հանդուգն ինք­նավս­տա­հու­թյամբ նրանք բա­ցա­ հայտ կեր­պով ի­րենց էին վե­րագ­րում «ի­րենց Ա­րար­չին ա­րա­րե­լու» զո­րու­թյու­նը: Մահ­վան սպառ­նա­լի­քով բո­լոր քրիս­տոնյա­նե­րից պա­ հանջ­վում էր ի­րենց հա­վատն ընդու­նել այդ սար­սա­փե­լի, եր­կինքն ա­նար­գող հե­րե­տի­կո­սու­թյան մեջ: Ով հրա­ժար­վում էր այդ ա­նել, խա­րույկ էր բարձ­րաց­վում: Կա­թո­լի­կու­թյան կե­սօրն աշ­խար­հի հա­մար հոգևոր կես­գի­շեր դար­ձավ: Սուրբ Գիր­քը հա­մար­յա անհայտ էր ոչ միայն ժո­ղովր­դին, այլ նաև քա­հա­նա­նե­րին: Ինչ­պես հին ժա­մա­նակ­նե­րի փա­րի­սե­ցի­ նե­րը, պա­պա­կան ղե­կա­վար­ներն ա­տում էին լույ­սը, ո­րը երևան կհա­ներ ի­րենց մեղ­քե­րը: Քա­նի որ վե­րաց­վել էր Աստ­ծո օ­րենքը` ար­դա­րու­թյան չա­փա­նի­շը, նրանք ձեռք բե­րե­ցին անսահ­մա­նա­ փակ իշ­խա­նու­թյուն և սկ­սե­ցին ա­զատ կեր­պով չա­րու­թյուն գոր­ծել: Սկ­սե­ցին իշ­խել կեղ­ծի­քը, ա­տե­լու­թյունն ու ա­նա­ռա­կու­թյու­նը: Ոչ մի հանցանք այլևս չէր սար­սա­փեց­նում մարդ­կանց: Նրանք ոչնչի ա­ռաջ կանգ չէին առ­նում` հարս­տու­թյուն և դիրք նվա­ճե­լու հա­մար: Պա­պե­րի և հոգևոր հո­վիվ­նե­րի պա­լատ­նե­րը դար­ձան սանձար­ձակ ա­նա­ռա­կու­թյան վայ­րեր: Պա­պե­րից ո­մանք այնքան զար­հու­րե­լի ո­ճիր­ներ էին գոր­ծում, որ թա­գա­վոր­նե­րը փոր­ձում էին պաշ­տո­ • 107 •

Հույսի պատմությունը

նազր­կել նրանց` որ­պես հրեշ­ներ, ո­րոնց ստո­րու­թյունն այնքան անսահ­ման է, որ գահն անգամ չի կա­րող հանդուր­ժել: Դա­րեր շա­ րու­նակ ոչ մի ա­ռա­ջընթաց չե­ղավ գի­տու­թյան, ար­վես­տի, քա­ղա­ քակր­թու­թյան բնա­գա­վառ­նե­րում: Քրիս­տո­նեու­թյու­նը ենթարկ­վել էր բա­րո­յա­կան և մ­տա­վոր կաթ­վա­ծի:

• 108 •

Գլուխ 12

ՍՐ­ԲԱ­ՐԱ­ՆԸ ­Բո­ղո­քա­կան բա­րե­նո­րո­գու­մը ծա­գեց, որ­պես­զի դի­մա­կա­ յի Հ­ռո­մի բազ­մա­թիվ մո­լո­րութ­յուն­նե­րին: ­Բա­րե­նո­րո­գիչ­նե­ րը վեր հա­նե­ցին այլ հար­ցեր ևս, ո­րոնք եր­կար ժա­մա­նակ մերժ­վում էին, և­ ո­րոնց մա­սին Աստ­վա­ծա­շուն­չը խո­սում էր: ­Մինչև 19-րդ ­դա­րը Ք­րիս­տո­սի երկ­րորդ գա­լուս­տի նկատ­ մամբ հե­տաքրք­րութ­յու­նը գնա­լով ա­ճում էր տար­բեր հա­ րան­վա­նութ­յուն­նե­րի և ­տար­բեր երկր­նե­րում Աստ­վա­ծա­ շունչն ու­սում­նա­սի­րող­նե­րի շրջա­նում: ­Շա­տե­րը սպա­սում էին, որ այս ի­րա­դար­ձութ­յու­նը տե­ղի կու­նե­նա դա­րի ա­ռա­ ջին կե­սին: ­Շար­ժու­մը հատ­կա­պես ու­ժեղ էր Ա­մե­րի­կա­յում, որ­տեղ դրա հետ­ևորդ­նե­րը հայտ­նի դար­ձան որ­պես «գալս­ տա­կան­ներ»: ­Հիմն­վե­լով ­Դա­նիել 8.14-ում ժա­մա­նա­կի մա­ սին մար­գա­րեութ­յան վրա, ո­րը խո­սում է Սր­բա­րա­նի ար­դա­ րա­նա­լու մա­սին, նրանք ակն­կա­լում էին, որ ­Հի­սու­սը կգա և ­կար­դա­րաց­նի եր­կի­րը 1844 թվա­կա­նին: Երբ սա տե­ղի չու­ նե­ցավ, նրան­ցից ո­մանք սկսե­ցին խո­րա­պես ու­սում­նա­սի­ րել Աստ­վա­ծա­շուն­չը, որ­պես­զի պար­զեն, թե դա ին­չու տե­ղի չու­նե­ցավ: Երկ­րա­յին և­երկ­նա­յին սրբա­րաննե­րը Ու­շա­դիր հե­տա­զո­տե­լով Սուրբ Գիր­քը՝ ջերմեռանդ ուսում­ նասիրողները ի­մա­ցան, որ երկ­րա­յին սրբա­րա­նը, ո­րը կա­ռու­ցել էր Մով­սե­սը Աստ­ծո հրա­մա­նով՝ լե­ռան վրա ի­րեն ցույց տրված օ­րի­նա­կին հա­մա­պա­տաս­խան, «օ­րի­նակ էր այն ա­ռա­ջի­կա ժա­ մա­նա­կի հա­մար, որ նրա­նում ընծա­ներ և զո­հեր էին մա­տուց­ վում», որ նրա եր­կու սուրբ սրահ­նե­րը «երկնքում ե­ղած բա­նե­րի օ­րի­նակ­ներն» էին, որ Քրիս­տո­սը մեր մեծ Քա­հա­նա­յա­պետն է «պաշ­տոնյա սրբու­թյուննե­րին և ճշ­մա­րիտ խո­րա­նին, որն որ Տե­ րը կանգ­նեց­րեց, և­ոչ թե մարդ», որ «ոչ թե ձե­ռա­գործ սրբա­տե­ղեր մտավ Քրիս­տո­սը, որ ճշմա­րի­տի օ­րի­նակ­ներն էին, այլ բուն իսկ • 109 •

Հույսի պատմությունը

երկնքի մեջ, որ հի­մա Աստ­ծո ե­րե­սի առջև երևա մեզ հա­մար» (Եբ­ րա­յե­ցիս 9.9,23, 8.2, 9.24): Երկնքում գտնվող սրբա­րա­նը, ո­րում Հի­սու­սը ծա­ռա­յում է հա­նուն մեզ, այն մեծ բնօ­րի­նակն է, ո­րի կրկնօ­րի­նակն է Մով­սե­ սի կա­ռու­ցած սրբա­րա­նը: Ինչ­պես երկ­րա­յին սրբա­րանն ու­նի եր­ կու բա­ժին` Սր­բու­թյու­նը և Սր­բու­թյուննե­րի Սր­բու­թյու­նը, այնպես էլ երկնքում գտնվող սրբա­րա­նում կա եր­կու բա­ժին: Եվ Աստ­ծո օ­րենքը պա­րու­նա­կող տա­պա­նա­կը, խնկի սե­ղա­նը և­ երկ­րա­յին սրբա­րա­նում գտնվող մնա­ցած ի­րե­րը նույնպես ի­րենց բնօ­րի­նակ­ ներն ու­նեն վե­րին սրբա­րա­նում: Սուրբ տե­սիլ­քի մեջ Հով­հաննես ա­ռաք­յա­լին թույլ էր տրվել եր­կինք մտնել, և­ այնտեղ նա տե­սել էր ճրա­գա­կա­լը ու խնկի սե­ղա­նը, իսկ երբ «Աստ­ծո տա­ճա­րը, որ երկնքումն էր, բաց­վեց», նա տե­սավ նաև «Աստ­ծո տա­պա­նա­կը» (Հայտ­նու­թյուն 4.5, 8.3, 11.19): Նրանք, ով­քեր ճշմար­տու­թյունն էին փնտրում, երկ­նա­յին սրբա­ րա­նի գո­յու­թյան անհեր­քե­լի ա­պա­ցույց­ներ գտան: Մով­սե­սը երկ­ րա­յին սրբա­րա­նը կա­ռու­ցել էր ի­րեն ցույց տրված օ­րի­նա­կի նմա­ նու­թյամբ: Պո­ղո­սը հայ­տա­րա­րել էր, որ այդ օ­րի­նա­կը այն իս­կա­ կան սրբա­րանն է, ո­րը երկնքում է (Եբ­րա­յե­ցիս 8.2,5): Հով­հաննե­սը վկա­յում էր, որ տե­սել է այն երկնքում: 2300 օր­վա ա­վար­տից հե­տո` 1844-ին, ար­դեն բազ­մա­թիվ դա­ րեր երկ­րի վրա ոչ մի սրբա­րան չկար, ուս­տի այդ հայ­տա­րա­րու­ թյան մեջ պի­տի որ խոս­քը վե­րա­բե­րեր երկ­նա­յին սրբա­րա­նին, երբ աս­վում է. «­Մինչև եր­կու հա­զար ե­րեք հար­յուր ի­րի­կուն-ա­ռա­վոտ. հե­տո սրբա­րա­նը պի­տի ար­դա­րա­նա» (Դանիել 8.14): Բայց ինչ­պե՞ս կա­րող է երկ­նա­յին սրբա­րանն ար­դա­րա­նալ, մաքր­վե­լու կա­րիք ու­ նե­նալ: Դարձ­յալ դի­մե­լով Սուրբ Գր­քին` մար­գա­րեու­թյուններն ու­ սում­նա­սի­րող­ներն ի­­մա­ցան, որ մաք­րա­գոր­ծու­մը մարմ­նա­կան անմաք­րու­թյան լվա­ցում չէ: Քա­նի որ այն պետք է ար­յամբ ի կա­ տար ած­վի, ա­պա նկա­տի է առնված մեղ­քից մաքր­վե­լը: Ա­ռաք­յալն այս­պես է ա­սում. «Արդ հար­կա­վոր էր, որ երկնքում ե­ղած բա­նե­րի օ­րի­նակ­ներն այս­պի­սի բա­նե­րով սրբվեն (կենդա­նի­նե­րի ար­յամբ), բայց բույն երկ­նա­վոր­նե­րը՝ նրանցից ա­վե­լի ազ­նիվ պա­տա­րագ­նե­ րով (այ­սինքն Քրիս­տո­սի թանկա­գին ար­յամբ)» (Եբ­րա­յե­ցիս 9.23): Այն մաք­րա­գործ­ման մա­սին ա­վե­լին ի­մա­նա­լու հա­մար, ո­րի վե­ րա­բեր­յալ խոս­վում է մար­գա­րեու­թյան մեջ, հար­կա­վոր էր հաս­կա­ • 110 •

Սր­բա­րա­նը

նալ երկ­նա­յին սրբա­րա­նի ծա­ռա­յու­թյան ի­մաս­տը: Սա կա­րե­լի է ի­մա­նալ միայն ծա­նո­թա­նա­լով երկ­րա­յին սրբա­րա­նում կա­տար­վող ծա­ռա­յու­թյանը, քա­նի որ, ըստ Պո­ղո­սի, այնտեղ պաշ­տո­նա­վո­րող քա­հա­նա­նե­րը «երկ­նա­վոր բա­նե­րի օ­րի­նա­կով և շու­քով էին ծա­ռա­ յում» (Եբ­րա­յե­ցիս 8.5): Սր­բա­րա­նի մաք­րա­գոր­ծու­մը Ինչ­պես ժո­ղովր­դի մեղ­քե­րը հնում խորհր­դանշո­րեն տե­ղա­փոխ­ վում էին երկ­րա­յին սրբա­րա­նի` մեղ­քի զո­հա­բե­րու­թյան ար­յամբ, այնպես էլ մեր մեղ­քերն ի­րա­կա­նում տե­ղա­փոխ­վում են երկ­նա­յին սրբա­րան` Քրիս­տո­սի ար­յամբ: Եվ ինչ­պես երկ­րա­յին սրբա­րա­նի խորհր­դանշա­կան մաք­րու­մը ի­րա­կա­նաց­վում էր այն մեղ­քե­րի հե­ ռա­ցու­մով, ո­րոնք ա­պա­կա­նել էին այն, այնպես էլ երկ­նա­յին սրբա­ րա­նի ի­րա­կան մաք­րու­մը պի­տի ի­րա­կա­նաց­վի այն մեղ­քե­րի հե­ ռա­ցու­մով կամ ջնջու­մով, ո­րոնք ար­ձա­նագր­ված են այնտեղ: Ուս­ տի հար­կա­վոր է քննել ար­ձա­նագ­րու­թյուննե­րի գիր­քը` ո­րո­շե­լու հա­մար, թե ով է մեղ­քի ա­պաշ­խա­րու­թյան և Քրիս­տո­սի հա­վա­տի մի­ջո­ցով ար­ժա­նա­ցել քա­վու­թյան օրհ­նանքին: Ուս­տի սրբա­րա­նի մաք­րա­գոր­ծու­մը պա­հանջում է քննա­կան դա­տաս­տա­նի աշ­խա­ տանք: Այս գոր­ծը պետք է կա­տար­վի նախ­քան Քրիս­տո­սի գա­լուս­ տը` Իր ժո­ղովր­դին փրկե­լու հա­մար, քա­նի որ երբ Նա գա, Նրա վարձ­քը Իր հետ է լի­նե­լու, «որ ա­մեն մե­կին հա­տու­ցա­նի ինչ­պես իր գոր­ծը կլի­նի» (­Հայտ­նու­թյուն 22.12): Այս­պի­սով, նրանք, ով­քեր հետևում էին մար­գա­րեա­կան խոս­ քի զար­գա­ցող լույ­սին, հաս­կա­ցան, որ 2300 օր­վա ա­վար­տին` 1844թ., եր­կիր գա­լու փո­խա­րեն, Քրիս­տո­սը մուտք է գոր­ծել երկ­ նա­յին սրբա­րա­նի Սր­բու­թյուննե­րի Սր­բու­թյու­նը՝ Աստ­ծո մոտ, որ­ պես­զի մինչև Իր գա­լուս­տը կա­տա­րի քա­վու­թյան ա­վար­տա­կան գոր­ծը: Հանդի­սա­վոր լու­րը Երբ Քրիս­տո­սը մտավ երկ­նա­յին սրբա­րա­նի Սր­բու­թյուննե­րի Սրբու­թյու­նը, որ­պես­զի ի կա­տար ա­ծի քա­վու­թյան եզ­րա­փա­կիչ փու­լի աշ­խա­տանքը, Նա Իր ծա­ռա­նե­րին ողորմության վեր­ջին ու­ ղեր­ձը հղեց, վեր­ջի­նը, որ պետք է տրվեր աշ­խար­հին: Դա Հայտ­ նու­թյուն 14-ում ար­ձա­նագր­ված եր­րորդ հրեշ­տա­կի լուրն է: Այդ • 111 •

Հույսի պատմությունը

հայ­տա­րա­րու­թյունից անմիջա­պես հե­տո մար­գա­րեն տես­նում է մար­դու Որ­դուն, որ գա­լիս է փառ­քով` հա­վա­քե­լու երկ­րի հունձ­քը: Մահ­կա­նա­ցու­նե­րին երբևէ ուղղ­ված ա­մե­նաա­հա­վոր սպառ­ նա­լիքն է պա­րու­նա­կում եր­րորդ հրեշ­տա­կի պատ­գա­մը (Հայտ­նու­ թյուն 14.9,12): Դա պի­տի որ ա­հա­վոր մի մեղք լի­նի, ո­րը Աստ­ծո ա­նո­ղորմ ցաս­ման պատ­ճառ է դառ­նում: Մար­դիկ չպետք է խա­վա­ րում մնան այս կարևոր հար­ցում, աշ­խար­հը պետք է զգու­շաց­վի այս մեղ­քից՝ նախ­քան Աստ­ծո դա­տաս­տաննե­րի այ­ցե­լու­թյու­նը, որ­ պես­զի բո­լորն ի­մա­նան, թե ինչո՞ւ են ի­րենք պատժ­վե­լու, և հ­նա­րա­ վո­րու­թյուն ու­նե­նան պատ­ժից խու­սա­փել: Մեծ պայ­քա­րի հետևանքով ա­ռա­ջա­նում է եր­կու հա­կա­դիր խմբա­վո­րում: Մե­կը երկր­պա­գու­թյուն է ա­նում «գա­զա­նին և նրա պատ­կե­րին և դ­րոշ­մը ընդու­նում»՝ դրա­նով իսկ իր վրա բե­րե­լով եր­ րորդ հրեշ­տա­կի նշած ա­հա­վոր դա­տաս­տաննե­րը: Մյուս խմբա­վո­ րու­մը` ի տար­բե­րու­թյուն աշ­խար­հի, պա­հում է «Աստ­ծո պատ­վի­ րաննե­րը և Հի­սու­սի հա­վա­տը» (Հայտ­նու­թյուն 14.9,12):

• 112 •

Գլուխ 13

ՓՐԿԱԳՆՈՒՄԸ Այս և հաջորդ գլուխներում հեղինակը գրում է այնպիսի բաների մասին, որոնք դեռ ապագայում պետք է կա­տարվեն: Սակայն նա դրանք ներկայացնում է անցյալ ժամանակով՝ որպես ականատես, որ պատմում է ար­դեն իսկ տեսած դեպքերի մասին: ՓՈՐՁՆԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏԻ ԱՎԱՐՏԸ Երբ ա­վարտ­վում էր եր­րորդ հրեշ­տա­կի լու­րը, Աստ­ծո զո­րու­ թյունն ի­ջել էր Իր ժո­ղովր­դի վրա, նրանք վեր­ջաց­րել էին ի­րենց գոր­ծը ու պատ­րաստ էին ի­րենց սպաս­վող փոր­ձու­թյան ժա­մին: Նրանք ստա­ցել էին վեր­ջին անձրևը` Տի­րոջ ե­րե­սի ու­րա­խու­թյու­նը, և մար­դիկ լսել էին կենդա­նի վկա­յու­թյու­նը: Ա­մե­նուր հնչել էր վեր­ ջին նա­խազ­գու­շա­ցու­մը: Այն խառ­նել ու կա­տա­ղեց­րել էր երկ­րի այն բնա­կիչ­նե­րին, ով­քեր չէին ցանկա­ցել լուրն ընդու­նել: Հրեշ­տակ­նե­րը հապ­ճեպ այս ու այն կողմ էին գնում երկնքում: Մի հրեշ­տակ, գոտ­կից գրագ­րի թա­նա­քա­ման կա­խած, վե­րա­դար­ ձավ երկ­րից ու Հի­սու­սին զե­կու­ցեց, որ իր գոր­ծը կա­տար­ված է, և սր­բե­րը հաշվ­ված ու կնքված են: Հե­տո Հի­սու­սը, որ սպա­սար­կու­ թյուն էր ա­նում Տասը պատ­վի­րաննե­րը պա­րու­նա­կող տա­պա­նա­կի առջև, վայր գցեց բուր­վա­ռը: Նա բարձ­րաց­րեց ձեռ­քե­րը և բարձր ձայ­նով ա­սաց. «­Կա­տար­ված է»: Եվ բո­լոր հրեշ­տակ­նե­րը հա­նե­ցին ի­րենց պսակ­նե­րը, երբ Հի­սու­սը հանդի­սա­վոր կեր­պով հայ­տա­րա­ րեց. «Ա­նի­րա­վու­թյուն գոր­ծո­ղը թող է՛լ ա­նի­րա­վա­նա, և կեղ­տո­տը թող է՛լ կեղ­տոտ­վի, և­ար­դա­րը թող է՛լ ար­դա­րա­նա, և սուր­բը թող է՛լ սրբվի» (Հայտ­նու­թյուն 22.11): Բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը ո­րոշ­ված էր` կյանք կամ մահ: Մինչ Հի­ սու­սը ծա­ռա­յու­թյուն էր կա­տա­րում սրբա­րա­նում, տե­ղի էր ու­նե­ նում ար­դար մե­ռել­նե­րի դա­տա­վա­րու­թյու­նը, իսկ հե­տո` կենդա­նի ար­դար­նե­րի­նը: Քրիս­տոսն ընդու­նել էր Իր ար­քա­յու­թյու­նը` քա­վու­ թյուն կա­տա­րե­լով Իր ժո­ղովր­դի հա­մար և ջնջե­լով նրանց մեղ­քե­ • 113 •

Հույսի պատմությունը

րը: Թա­գա­վո­րու­թյան հպա­տակ­նե­րը պատ­րաստ էին: Կա­յա­ցել էր Գա­ռի հար­սա­նի­քը: Հի­սու­սին և փր­կու­թյու­նը ժա­ռանգող­նե­րին էր տրվել թա­գա­վո­րու­թյու­նը և բո­լոր երկնքի տա­կի ե­ղող թա­գա­վո­ րու­թյուննե­րի մե­ծու­թյու­նը, և Հի­սու­սը պետք է թա­գա­վո­րեր որ­պես թա­գա­վոր­նե­րի Թա­գա­վոր և տե­րե­րի Տեր: Երբ Հի­սու­սը դուրս ե­կավ Սր­բու­թյուննե­րի Սր­բու­թյունից, լսվեց Նրա զգեստ­նե­րի վրա կախ­ված զանգակ­նե­րի ղո­ղանջը, իսկ երբ հե­ռա­ցավ, երկ­րի բնա­կիչ­նե­րին խա­վար ամպ պա­տեց: Չ­կար այլևս միջ­նորդ` մե­ղա­վոր մար­դու և­ա­նարգ­ված Աստ­ծո միջև: Քա­նի դեռ Հի­սու­սը կանգ­նած էր Աստ­ծո և մե­ղա­վոր մար­դու միջև, զսպող ազ­ դե­ցու­թյուն կար մարդ­կանց վրա: Բայց երբ Նա թո­ղեց միջ­նոր­դու­ թյու­նը, զսպող ու­ժը հե­ռա­ցավ, և սա­տա­նան կա­տար­յալ իշ­խա­նու­ թյուն ստա­ցավ չա­պաշ­խա­րած­նե­րի վրա: Քա­նի դեռ Հի­սու­սը ծա­ռա­յու­թյուն էր կա­տա­րում սրբա­­րա­նում, անհ­նար էր, որ պա­տու­հաս­նե­րը թափ­վեին մարդ­կանց վրա, բայց երբ Նրա գործն ա­վարտ­վեց այնտեղ, ու դա­դա­րեց Նրա բա­րե­խո­ սու­թյու­նը, այլևս ո­չինչ չկար, որ զսպեր Աստ­ծո ցա­սու­մը, և­այն մո­ լեգ­նո­րեն թափ­վեց մե­ղա­վոր­նե­րի անպաշտ­պան գլուխ­նե­րին, այն մարդ­կանց, ով­քեր ար­հա­մար­հել էին փրկու­թյու­նը և­ա­տել հանդի­ մա­նանքը: Այդ ա­հա­վոր ժա­մին, Հի­սու­սի միջ­նոր­դու­թյան ա­վար­ տից հե­տո, Աստծո ժողովուրդը, ում Աստվածաշունչն անվանում է սուրբե­ր, գտնվում էր սուրբ Աստ­ծո աչ­քի ա­ռաջ` ա­ռանց միջ­նոր­դի: Յու­րա­քանչ­յու­րի հար­ցը ո­րոշ­ված էր, յու­րա­քանչ­յուր թանկար­ժեք քար՝ հաշվ­ված: «Ուշ է, չափազանց ուշ» Հե­տո Հի­սու­սը հա­նեց Իր քա­հա­նա­յա­կան զգե­ստ­ն ու­թ­ա­գա­վո­ րա­կան պատ­մու­ճան հա­գավ: Ն­րա գլխին բազ­մա­թիվ պսակ­ներ կա­յին՝ պսակ պսա­կի մեջ: Հ­րեշ­տակ­նե­րի բազ­մութ­յամբ շրջա­ պատ­ված` Նա ի­ջավ երկն­քից: Պա­տու­հաս­ներ էին թափ­վում երկ­րի բնա­կիչ­նե­րի գլխին: Ո­մանք պար­սա­վում ու ա­նի­ծում էին Աստ­ծուն: Ու­րիշ­նե­րը վա­զում էին Աստ­ծո ժո­ղով­րդի մոտ ու ա­ղա­չում, որ սո­ վո­րեց­նեն ի­րենց, թե ինչ­պես կա­րող են փրկվել Ն­րա դա­տաս­տան­ նե­րից: Սա­կայն սրբե­րը նրանց ա­սե­լու ո­չինչ չու­նեին: Ար­դեն թափ­ վել էր վեր­ջին ար­տա­սու­քը մե­ղա­վոր­նե­րի հա­մար, կա­տար­վել էր վեր­ջին տա­ռա­պա­լից ա­ղոթ­քը, տար­վել էր վեր­ջին բե­ռը, և տրվել • 114 •

Փրկագնումը

էր վեր­ջին նա­խազ­գու­շա­ցու­մը: Ո­ղոր­մութ­յան քաղցր ձայնն այլևս եր­բեք չպի­տի հրա­վի­րեր նրանց: Երբ սրբերն ու ամբողջ եր­կին­քը շա­հագրգռ­ված էին նրանց փրկութ­յամբ, նրանք ի­րենք շա­հագրգռ­ ված չէին: Ն­րանց առջև ընտ­րու­թյուն էր ե­ղել` կյանք կամ մահ: Շա­տերն էին կյանք ցան­կա­նում, սա­կայն դրա հա­մար ոչ մի ջանք չէին թա­փում: Ն­րանք չէին ընտ­րել կյան­քը, իսկ այժմ չկար այլևս այն քա­վու­թյուն տվող ար­յու­նը, ո­րը պի­տի­մաք­րե­ր մ­ե­ղա­վոր­նե­րին, չկար այլևս այն կա­րե­կից ու գթա­սիրտ Փր­կի­չը, Ով պի­տի ա­ղեր­ սեր Աստ­ծուն` ա­սե­լով՝ «Խ­նա­յիր, մի փոքր էլ խնա­յիր մե­ղա­վո­րին»: Ամբողջ եր­կին­քը Հի­սու­սի հետ էր, երբ մար­դիկ լսե­ցին այս ա­հա­վոր բա­ռե­րը. «­Կա­տար­ված է: Վեր­ջա­ցած է»: Ա­վարտ­վել էր փրկութ­յան ծրա­գի­րը, սա­կայն քչերն էին ըն­դու­նել այն: Եվ երբ ո­ղոր­մութ­յան քաղցր ձայ­նը լռեց, ամ­բա­րիշտ­նե­րին ահ ու սա­րափ պա­տեց: Զար­ հու­րե­լի պար­զութ­յամբ նրանք լսե­ցին այս բա­ռե­րը. «Ուշ է, չա­փա­ զանց ուշ»: Ենթարկվելով իրենց գլխին թափվող պատուհասներին` ամբարիշտներից շատերը մոլեգնության մեջ էին ընկել: Ա­հա­ վոր մի տե­սա­րան էր: Ծ­նող­նե­րը զա­վակ­նե­րին էին պար­սա­վում, զավակները` ծնողներին, եղբայրները` քույ­րե­րին, իսկ քույրերը` եղբայրներին: Ամենուր բարձրաձայն ողբ ու ա­ղա­ղակ է­ր լս­վում, ա­մե­նո­ւր­` հա­նդի­մա­նանք. «­Դու էիր, որ հետ պա­հե­ցիր ինձ ճշմար­ տութ­յունն ըն­դու­նե­լուց, ո­րը կփրկեր ինձ այս ա­հա­վոր ժա­մին»: Մար­դիկ դառ­նում էին քահանաներին և դառն ա­տե­լութ­յամբ և հան­դի­մա­նան­քով ա­սում. «­Դուք մեզ չեք զգու­շաց­րել: Դուք ա­սել եք­ մ­եզ, որ ողջ աշ­խա­րհ­ը պ­իտ­ի դար­ձի գա, ու բղա­վել եք` խա­ղա­ ղութ­յուն, խա­ղա­ղութ­յուն, որ­պես­զի հանգս­տաց­նեք բո­լոր վա­խե­րը­: Դուք մե­զ չեք ա­սել­ ա­յս ժա­մ­ի­ հա­մար,­ իսկ այն մարդ­կա­նց­, ով­քեր զգու­շաց­նու­մ­էի­ն մեզ,­դ­ու­ք մո­լե­ռանդ ու չար եք կո­չել, ա­սել եք, որ նրանք կկոր­ծա­նեն մեզ»: Սա­կայն քահանաները նո­ւյնպես չխու­ սա­փե­ցին Աստ­ծո­ պատ­ժից: Ն­րանց տան­ջան­քը տասնապատիկ մեծ էր, քան ժողովրդինը: ՀԱԿՈԲԻ ՆԵՂՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԸ Սուրբերը­ հեռանում էին քաղաքներից ու գյուղերի­ց, հավաք­ վում խմբերով ու ապրում ամենամեկուսի վայրերում: Հրեշտակ­ ները նրանց ո­ւտելիք ու ջուր էին հասցնում, մինչ ամբարիշ­տները • 115 •

Հույսի պատմությունը

տանջվում էին քաղցից ու ծարավից: Հետո աշխարհի մեծերը հավաքվեցին խորհրդակցության, ու նրանց շուրջը սատանան էր իր հրեշտակներ­ի հետ միասին: Մի գրության օրինակները տա­րածվեց­ին երկրի բոլո­ր ծայրերում: Դա հրաման էր, ըստ­ որի, եթե սրբ­երը չհրաժարվեն իրենց առանձնահատուկ հավատից ու շաբաթվա փոխարեն կիրակին պահեն, ապա որոշ ժամանակ անց ժողովրդին ազատությո­ւն կտրվի նրանց կոտորելու: Սա­կայն փորձության ա­յդ ժամին սրբերը հանգիստ էին ու խաղաղ` ապա­ վինելով Աստծու­ն ու Նրա խոստմանը, որ իրենց համար փրկու­ թյան ճանապարհ է բացվելու: Ո­րոշ վայ­րե­րում, նախ­քան հրա­մա­նագ­րի ու­ժի մեջ մտնե­լը, ամ­ բա­րիշտ­նե­րը նետ­վե­ցին սրբե­րի վրա, որ­պես­զի սպ­ան ­ են նրանց, սա­կայն հրեշ­տակ­նե­րը ռազ­միկ­նե­րի տես­քո­վ հետ մղե­ցին նրանց: Սա­տա­նա­ն ցան­կա­նում էր բնաջն­ջել Ա­մե­նա­բարձր­յա­լի սրբե­րին, սա­կայն Հի­սուսն Իր հրեշ­տակ­նե­րին պատ­վի­րեց պահ­պա­նել նրանց: Աստ­ծո ա­նու­նը կփա­ռա­վոր­վեր, ե­թե Նա հե­թա­նոս­նե­րի ա­չք­ի ա­ռաջ Իր ուխ­տը կա­պեր այն մարդ­կանց հետ, ով­քեր պ­ահ­ել էին Իր օ­րեն­ քը, իսկ Հի­սու­սը կփա­ռա­վոր­վեր` եր­կինք փո­խադ­րե­լով այդ­քան եր­ կար Ի­րեն սպա­սած հա­վա­տաց­յալ­նե­րին` ա­ռանց մահ տես­նե­լու: Սուրբե­րը խոր­ը հո­գե­կան տա­ռա­պանք էին կրում: Ն­րանք շրջա­ պատ­ված էին ամ­բա­րիշտ­նե­րի ամ­բո­խով: Ա­սես ա­մեն ինչ նրանց դեմ էր: Ո­մանք սկսե­ցին վա­խե­նալ, թե Աստ­ված ի վեր­ջո թույլ է տվել, որ ի­րենք սպան­վեն ամ­բա­րիշտ­նե­րի ձեռ­քով: Սա­կայն ե­թե նրանց աչ­քե­րը կա­րե­լի լի­ներ բաց ա­նել, նրանք կտես­նեին, որ Աստ­ ծո հրեշ­տակ­նե­րով են շրջա­պատ­ված: Հ­րեշ­տակ­նե­րից հե­տո գա­լիս էր ամ­բա­րիշտ­նե­րի բազ­մու­թյունը, իսկ նրան­ցից հե­տո` չար հրեշ­ տակ­նե­րի­նը, ով­քեր շտա­պեց­նում­ էին ամ­բա­րիշտ­նե­րին, դրդում նրանց, որ սպա­նեն սրբե­րին:­Սա­կայն Աստ­ծո ժո­ղովր­դին հաս­նե­լու հա­մար­ ա­մբ­ա­րիշտ­նե­րը պի­տի ճեղ­քեին զո­րեղ, սուրբ հրեշ­տակ­ նե­րի օղ­ակ­ը:­Դա անհ­նարին էր: Աստ­ծո հրեշ­տակ­նե­րը նրանց հետ էին շպրտում` մի­ևնույն ժա­մա­նակ հետ շպրտե­լով նաև նրանց հետ­ևից հրող չար հրե­շտ­ակ­նե­րին: Փրկության աղաղակը Դ­րանք ա­հա­վոր, զար­հու­րե­լի տա­ռա­պան­քի ժա­մեր էին սրբե­րի հա­մար: Օր ու գի­շեր նրանք ա­ղա­ղա­կում էին Աստ­ծուն փրկութ­ • 116 •

Փրկագնումը

յան հա­մար: Ար­տա­քի­նից փրկությ­ան ոչ մի հնա­րա­վո­րու­թյուն չկար: Ամ­բա­րիշտ­ներն ար­դեն ի­րենց հաղ­թա­նակն էին տո­նում` գո­չե­լով. «Ին­չո՞ւ ձեր Աստ­վա­ծը ձեզ չի ա­զա­տում մեր ձեռ­քից: Ին­ չո՞ւ եր­կինք չեք գնում ու մեր ձեռ­քից ա­զատ­վում»: Ս­ա­կայն սրբե­ րը նրանց չէին լսում: Ն­րանք Հա­կո­բի նման մե­նա­մար­տում­ էին Աստ­ծո հետ (Ծննդոց 32.22-32): Հ­րեշ­տակ­նե­րը մեծ ցան­կու­թյուն ու­նեին նրանց ա­զա­տե­լու, բայց պի­տի մի փոքր էլ սպա­սեին: Աստ­ ծո ժո­ղո­վուր­դը պի­տի բա­ժա­կից խմեր ու մկրտութ­յամբ մկրտվեր: Հ­րեշ­տակ­նե­րը շա­րու­նա­կում էին պաշտ­պա­նել սրբե­րին: Աստ­ ված թույլ չէր տա, որ Իր ա­նունը պախարակվի հեթանոսների մեջ:­ Ա­րդ­են համարյա եկել էր ժամը, երբ­ նա պիտի ցույց տար Իր աստվածայ­ին զ­որությունը ու փառահեղ կերպով ազատեր Իր սրբերին: Նա փառավորելու էր Իր անունը` փրկելով բոլոր նրանց, ովքեր համբերատար կերպով սպասել էի­ն Ի­րեն, և ում անունները գրված էին գրքում: Այն նման է հավատարի­մ Նոյի փորձառությանը: Երբ անձրևը տեղաց, ու ջրհեղեղը սկսվեց, Նոյն ու իր ընտանիքը արդեն տապանում էին, և Աստված փակել էր տապանի դուռը: Նոյը հավատարմորեն զգուշացրել էր նախաջրհեղեղյան շրջանի մարդկանց, բայց վերջիններս ծաղրել, արհամարհել էին նրան: Եվ երբ ջրերն սկսեցին թափվել երկրի վրա, ու նրանք սկսե­ցին մե­կը մյու­սի հետ­ևից խեղդ­վել, իսկ տա­պանն անվ­նաս լո­ղում էր ջրե­րի վրա­յով` փրկե­լով հա­վա­տա­րիմ Նո­յին ու նրա ըն­տա­նի­քը: Նույն կերպ պետք է փրկվի Աստ­ծո ժո­ղո­վուր­դը, ո­րը հա­վա­տար­մո­ րեն զգուշացրել էր աշխարհին Աստծո ցասման մասին: Աստված թույլ չի տա ամբարիշտներին կործանել այն մարդկանց, ովքեր ա­կնկալում էին երկինք փո­խադրվել, ովքեր չէին խոնարհվել գազանի հրամանագրի­ առաջ կամ ընդունել նրա դրոշմը: Ե­թե ամ­բա­րիշտ­նե­րին թույլ տրվեր սպա­նել սրբե­րին, սա­տա­նան, նրա բա­նա­կը և բո­լորն, ով­քեր ա­տում էին Աստ­ծուն, կբա­վա­րար­վեին: Օ՜, ի՜նչ ցնծու­թյուն կլի­ներ սա­տա­նա­յի հա­մար՝ վեր­ջին, եզ­րա­փա­ կիչ ճա­կա­տա­մար­տում իշ­խա­նու­թյուն ու­նե­նալ այն մարդ­կանց վրա, ով­քեր եր­կար սպա­սել էին` տես­նե­լու ի­րենց սի­րե­լի Տի­րո­ջը: Ն­րանք, ով­քեր ծաղ­րել են սրբե­րի՝ եր­կինք բարձ­րա­նա­լու գա­ղա­ փա­րը, ա­կա­նա­տես կլի­նեն նրանց փա­ռա­հեղ­ ա­զա­տագր­մա­նը և կ­հա­մոզ­վեն, թե որ­քան է Աստ­ված սի­րում Իր ժո­ղովր­դին: • 117 •

Հույսի պատմությունը

Երբ ս­ր­բե­րը հե­ռա­ցան քա­ղաք­նե­րից ու գյու­ղե­րից, ամ­բա­րիշտ­ նե­րը սկս­եց­ին հե­տապն­դել նրանց, որ սպա­նեն: Սա­կայն Աստ­ծո ժո­ղովր­դի վրա բարձ­րաց­ված ս­րե­րը­ծղո­տի նման ջարդ­վում ու գե­ տի­ն­էին ընկ­նում: Աստ­ծո հրեշ­տակ­նե­րը վա­հան էին լի­նում սրբե­րի հա­մար: Սր­բերն օր ու գի­շեր Աստ­ծու­ն­ էին կան­չում` փրկու­թյուն ա­ղեր­սե­լով, և ն­րանց ա­ղա­ղա­կը հա­սավ Աստ­ծուն: Ս­ՐԲԵՐԻ ԱԶԱՏԱԳՐՈՒՄԸ Կեսգիշեր էր, երբ Աստված որոշեց ազատել Իր ժողովրդին: Ամբարիշտները դեռ ծաղրուծանակ էին անում նրանց, երբ հանկարծ արևը հայտնվեց պայծառ փայլով, իսկ լուսինը կանգ առավ: Ամբարիշտները զարմանքով վեր նայեցին, իսկ սրբերը հրճվան­քով տե­սան ի­րենց փրկութ­յան նշա­նը: Ա­րա­գո­րեն ի­րար հա­ջոր­դե­ցին նշան­ներ ու հրաշք­ներ: Ա­սես բնու­թյունը գլխի­վայր շրջվել էր: Գե­տե­րը դա­դա­րե­ցին հո­սե­լուց: Մութ, ծանր ամ­պե­րը պա­տե­ցին եր­կինքն ու ի­րար բախ­վե­ցին: Սա­կայն երկն­քում փառ­ քով ո­ղող­ված մի մա­քուր պա­տա­ռիկ­ մնաց, որ­տե­ղից գա­լիս էր Աստ­ծո ձայ­նը, ինչ­պես եր­կինքն ու եր­կի­րը ցնցող բազ­մա­թիվ ջրե­րի ձայն: Մեծ երկ­րա­շարժ ե­ղավ: Բա­ցվե­ցին գե­րեզ­ման­նե­րը, և ն­րանք, ով­քեր մե­ռել էին` հա­վա­տա­լով եր­րորդ հրեշ­տա­կի լ­ու­րին ու պա­հե­ լով շա­բա­թը, դուրս ե­կան փա­ռա­վոր­ված ի­րենց հո­ղե ան­կո­ղին­նե­ րից ու լսե­ցին խա­ղա­ղութ­յան ուխ­տը, որն Աստ­ված պի­տի կա­պեր նրանց հետ, ով­քեր պա­հել էին Իր օ­րեն­քը: Խ­ռով­ված եր­կին­քը բաց­վում ու փակ­վում էր: Լեռ­ներն այն­պես էին ցնցվում, ա­սե­ս քա­մուց օ­րոր­վող ե­ղեգ­ներ լի­նեին, ու ժայ­ռե­րի բե­կոր­նե­րը գլոր­վում էին ներքև: Ծո­վը ե­ռում էր և քա­րեր նե­տում ցա­մաք: Եվ երբ Աստ­ված հայտ­նում էր Հի­սու­սի գալստ­յան օրն ու­ ժա­մը և Իր ժո­ղովր­դին հանձ­նում հա­վի­տե­նա­կան ուխ­տը, Նա մի նա­խա­դա­սու­թյուն էր ա­սում, ա­պա դա­դար տա­լիս, մինչ Ն­րա խոս­ քե­րը ո­րո­տում էին երկ­րի վրա: Աստ­ծո Իս­րա­յե­լը հա­յաց­քը հա­ռել էր եր­կինք` լսե­լով այդ բա­ռե­րը, որ դուրս էին գա­լիս Ե­հո­վա­յի շուր­թե­ րից ու ո­րո­տում երկ­րի­ վ­րա­՝ նման հուժ­կու ամպրո­պի ճայթ­յու­նի: Դա սար­սափազ­դու ու հան­դի­սա­վոր մի տե­սա­րան էր:­Յ­ու­րա­քանչ­ յուր նա­խա­դա­սութ­յա­ն վեր­ջում սրբե­րը գո­չում էին. «­Փա՜ռք, Ա­լե­ լուիա՜»: Ն­րանց դեմ­քե­րը լու­սա­վոր­վել էին Աստ­ծո փառ­քով ու այն­ պես էին փայ­լում, ինչ­պես Մով­սե­սի դեմ­քը` Սի­նա սա­րից իջ­նե­լիս: • 118 •

Փրկագնումը

Ամ­բա­րիշտ­նե­րը չէին կա­րո­ղա­նում նա­յել նրանց` այն­քան պայ­ծառ էր նրանց դեմ­քե­րին փայ­լող փառ­քը: Եվ երբ Տերն Իր հա­վեր­ժա­կան օրհ­նան­քը տվեց նրանց, ով­քեր շա­բա­թը սուրբ պա­հե­լով փա­ռա­ վո­րել էին Աստ­ծուն, հաղ­թա­նա­կի մի հզոր ա­ղա­ղակ բարձ­րա­ցավ, հաղ­թա­նա­կի, ո­րը նվաճ­վել էր գա­զա­նի ու նրա պատ­կե­րի հան­դեպ: Ք­րիստոսի երկրորդ գալուստը Շուտով հայտնվեց մեծ սպիտակ ամպը, որի վրա նստած էր մարդու Որդին: Երբ նա հեռվում­ երևաց, ամպը շատ փոքր էր թվում: Հրեշտակն ասաց, որ­ դա մարդու Որդու նշանն է: Երբ ամպը մոտե­ցավ երկրին, մենք տեսանք Հիսուսի գերազանց փառքն ու­վսեմությունը, որով Նա պիտի նվաճեր աշխարհը: Սուրբ հրեշտակների մի շքախումբ` գլուխներին պայծառ, շողշողացող պսակներ, ուղեկցում էր Նրան: Ոչ­ մ­ի լե­զու ան­գամ չի կա­րող նկա­րագ­րել այդ տե­սա­րա­նի վսե­մու­թյունը: Վեհության ու անգերազանցելի փառք­ի կեն­դա­նի ամպը ավելի մոտեցավ, որի վրա սիրելի Հիսուսն էր: Ն­րա գլխին ոչ թե փշե պսակ էր դրված, այլ` փա­ռապ­սակ: Ն­րա հան­դեր­ձին և­ ա­զդ­րի­ն մի ա­նուն էր գրված` թա­գա­վոր­նե­րի Թա­գա­վոր և տե­րե­ րի Տեր (Հայտնության 19.16): Ն­րա դեմ­քը կե­սօր­վա ար­ևի նման պա­յծ­ա­ռ էր­, աչքերը կրակի բոցերի նման էին, իսկ ոտքերն ասես ձուլածո պղնձից լինեին (Հայտնության 1.15,16): Նրա ձայնը հնչում էր բազմաթիվ երաժ­շտ­ակ­ան գործիքների նման: Երկիրը դողաց Նրա առաջ, երկինքը ճեղքվեց ու մագաղաթի նման գալարվեց,­բ­ո­ լոր­ լե­ռներ­ն ու կղզիներ­ը շարժվեցին իրենց տեղերից: «Եվ երկրի թագավորները և մեծամեծները, և հարուստները և հա­զա­րա­պե­ տե­րը,­ և զորավոր­ները և ամեն ծառա և ամեն ազատ թաքցրին իրենց անձերը այրերի ու սարերի ժայռերի մեջ, և ասում էին սարեր­ին և ժայռերին. Վայր ընկեք մեզ վրա, և ծածկեք մեզ աթոռի վրա նստողի երեսից, և Գառի բար­կու­թյունից,­որ նրա բա­ր­կության մեծ օրը եկել է, և ո՞վ կարող է կանգնել» (Հայտնություն 6.15-17): Նրանք, ովքեր դեռ քիչ առաջ ցանկանում էի­ն բնաջնջել Աստծո հավատարիմ որդիներին, այժմ ականատես էին լինում Աստծո փառքին, որ իջել էր նրանց վրա: Եվ սար­սա­փից կծկված լսում էին սրբերի հրճվագին ձայները. «Ահա մեր Աստվածը, ում մենք հուսացել ենք, և նա մեզ փրկեց» (Եսայիա 25.9): • 119 •

Հույսի պատմությունը

Առաջին հարությունը Երկիրն ահեղ կերպով ցնցվեց, երբ Աստծո Որդին կանչեց քնած սրբերին: Նրանք պատասխանեցին կանչին և հարություն առան` փառահեղ անմահությամբ օժտված ու գոչելով. «Հաղթանա՜կ, հաղթանակ մահվան ու գերեզմանի դեմ»: «­Ո՛վ մահ, ո՞ւր է քո խայթոցը, գերեզմա՛ն, ո՞ւր է քո հաղթությունը» (տե՛ս Ա Կորթնացիս 15.55): Այնուհետև կենդանի սրբերն ու հարություն առածները հաղթանակի երկարատև, խանդավառ աղաղակ բարձրացրեցին: Այն մարմինները, որ գերե­զմ­ան էին իջել հիվանդ­ու­թյ­ան ու մահվան հետքերով, դուրս էին եկել առողջ ու ժիր: Կենդանի մնացած սրբերը մի ակնթարթո­ւմ­ փ­ոխվում են ու հար­ու­թյ­ուն առածների հետ միասին հափշտակվելով՝ օդում հանդիպում են իրենց Տիրոջը: Օ՜, ի՜նչ փառահեղ հանդիպում: Ընկերներն ու բարեկամները, ում մահը­ բ­աժ­անել էր, այժմ միացել էին` այլևս երբեք չբաժա­նվ­ել­ու համար: Ամպոտ կառքի երկու կողքերին թևեր կային, իսկ տակը` կենդա­նի­ ա­նիվներ: Եվ ամպի միջից սրբերը գոչեցին. «Փառք, Ալելուիա՜»: Եվ կառքը վեր սլացավ դեպի Սուրբ Քաղաք: Նախքան քաղաք մտնելը սրբ­եր­ը կ­ատա­րյալ մի քառանկյուն կազմեցին, մեջտեղում՝ Հիսուսը: Նա կանգնած էր` մի գլուխ բարձր սրբերից ու հրեշտակներից: Բոլորին տեսանելի­ էի­ն Նրա վսեմ հասակն ու գեղեցիկ դեմքը: ՍՐԲԵՐԻ ՎԱՐՁՔԸ Հե­տո մեծ թվով հրեշտա­կները, ովքեր քաղաքից փա­ռապ­սակ­ ներ էին բերում, յուրաքանչյուր սրբին մի պսակ` անունը վրան գրված: Երբ Հի­սու­սը պա­հան­ջեց պսակ­նե­րը, հրեշ­տակ­նե­րը դրանք տվե­ցին Ն­րան,­ու Նա Իր աջ ձեռ­քով պսակ­նե­րը դրեց սրբե­ րի գլխնե­րին: Նույն կերպ հրեշ­տակ­նե­րը բե­րե­ցին քնար­նե­րը, ու Հի­սու­սը դրանք հանձ­նեց սրբե­րին: Ա­ռա­ջի­նը լա­րե­րին զար­կե­ցին հրա­մա­նա­տար հրեշ­տակ­նե­րը, ա­պա բո­լո­րը միա­ցան նրանց` ու­ րախ ու ե­րախ­տա­պարտ եր­գե­ցո­ղութ­յամբ Աստծո գովքն անելով: Նրանց մատները հմտորեն զարկում էին քնարների լարե­րին, ու չքնաղ մեղեդին տարածվում էր շուրջը: Հե­տո Հիսուսը փրկվածներին տարավ դեպի քաղաքի դար­պաս­ նե­րը: Նա հրեց դա­րպասն ու բաց ա­րեց, ա­պա հրա­մա­յեց ճշմար­ • 120 •

Փրկագնումը

տ­ու­թյու­նը պա­հած­նե­րի բազ­մութ­յա­նը, որ ներս մտնեն: Քաղաքի ներսում ամեն ինչ աչք էր շոյում: Ամենուր փառավոր շքեղություն էր: Հետո Հիս­ու­սը նայեց իր փրկված սրբերին: Նրանց դեմքերը շողշողում էին փառքից: Իր գորովագութ հայացքը հառելով նրանց` հարուստ, քաղցրալուր ձայնով Հի­սուսն ասաց. «Տեսնում եմ տառապանքիս արդյունքն ու գոհ եմ: Ձերն է այս ամբողջ փառքը­, վայելեցե՛ք հավերժ: Վերջ են գտել ձեր վշտերը: Չի լինի այլևս ոչ մահ, ոչ վիշտ ու արտասուք, և ոչ էլ ցավ»: Փրկվածները խոնարհվեցին ու Հի­սո­ւսի ոտքերի տակ նետեցին իրենց շողշողուն պսակները, իսկ հետո, երբ Հիսուսը բարձրացրեց նրանց, նրանք զար­կեցին ոսկե քնար­նե­րի լարերին ո­ւ ող­ջ եր­կինքը լցրեցին իրենց հարո­ւստ մեղեդիով ու Գառանը նվիրված երգերով: Հետո Հիսուսն Իր ժողովրդին տարավ կենաց ծ­առ­ի մո­տ,­ ո­ւ դարձյալ լսեցին Նրա անուշ ձայնը, որն ավելի հարուստ էր, քան երբևէ մահկանացուի լսած որևէ մեղեդի: Նա ասաց. «Այս ծառի տերևները ժողովուրդներին բժշկելու համար են: Կերե՛ք բոլորդ դրա պտուղը»: Կենաց ծառի վրա չքնաղ պտուղներ էին աճում, և սրբերը ազատ կարող էին ճաշակել դրանք: Քա­ղա­քում փա­ռա­հեղ մի գահ կար, ո­րից­կե­նաց ջրի զու­լալ գետ էր սկիզբ առ­նում: Ջու­րը բյու­րե­ղա­պա­կու նման մա­քուր էր: Գե­տի եր­կու կող­մե­րում ա­ճում էր կե­նաց ծա­ռը, և­ ա­փե­րին ու­րիշ գե­ղե­ցի­կ ծա­ռեր կա­յին` հա­մեղ պտուղ­նե­րով ծան­րա­բեռն­ված: Մարդ­կա­յին լե­զուն չ­ա­փա­զանց աղ­քատ է եր­կին­քը նկա­րագ­ րե­լու հա­մար: Մենք միայն կարող ենք բացականչել. «Ինչպիսի՜ սեր, ի՜նչ զարմանալի սեր»: Ամենապերճախոս լեզուն անգամ անկարող է նկարագրել երկնքի փառքը կամ Փրկչի սիրո անհուն խորությու­նը­:

• 121 •

Գլուխ 14

ԴԱՏԱՎՃԻՌԸ ՀԱԶԱՐԱՄՅԱԿԸ Ամբար­իշ­տները կործանվել էին, ու նրանց դիակները ընկած էին երկրի վրա: Աստծո ցասումն իջել էր երկրի վրա յոթ պատուհասների տեսքով` ստիպելով երկրի բնակիչներ­ին ցավից կրծել սեփական լեզուներն ու անիծել Աստծուն: Երբ սրբերն ազատագրվեցին Աստծո ձայնո­վ, ամբարիշտները սկսեցին միմյանց հոշոտել: Երկիրն ասես արյամբ էր հեղեղվել ու ծայրեծայր պատված էր դիակներով: Եր­կիրն ան­մար­դաբ­նակ ա­նա­պա­տի էր նման­: Ն­րա մա­կեր­ ևույ­թին կույտ-կույտ դիզ­վել էին երկ­րա­շար­ժից ա­վեր­ված քա­ղաք­ ներն ու գյու­ղե­րը: Լեռ­նե­րը տե­ղա­շարժ­վել էին, ու նրանց նախ­կին տե­ղում այժմ հսկա խո­ռոչ­ներ է­ին: Խոր­դու­բորդ ժայ­ռա­բե­կոր­նե­ րը, ո­րոնք ծո­վը դուրս էր նե­տել, կամ հենց երկ­րից էին պոկ­վել, ցիրուցան էին եղել երկ­րի մա­կեր­ևույ­թին: Ա­մե­նուր ար­մա­տա­խիլ ե­ղած հ­սկա­ծ­առ­եր էին ըն­կած: Այս­տեղ պետք է ապ­րի սա­տա­նան իր չար հրեշ­տակ­նե­րի հետ` հա­զար տա­րի: Այս­տեղ նա պի­տի բան­ տարկ­վի: Նա պի­տի թա­փա­ռի երկ­րի քա­րու­քանդ մա­կեր­ևույթի­ վ­րա­ ու տես­նի Աստ­ծո օ­րեն­քի դեմ իր խռո­վութ­յան արդ­յունք­նե­ րը: Հա­զար տա­րի նա պի­տի­ վա­յե­լի այն ա­նեծ­քի պտուղ­նե­րը, ո­րի պատ­ճառն ինքն է ե­ղել: Ն­րա գոր­ծու­նեութ­յան ո­լոր­տը երկ­րով պի­տի սահ­մա­նա­փակ­վի: Նա այլևս հնա­րա­վո­րու­թյուն չի ու­նե­նա այլ մո­լո­րակ­ներ մեկ­նե­լու, որ­պես­զի գայ­թակ­ղեց­նի, ան­հանգս­տու­թյուն պատ­ճա­ռի նրանց, ով­քեր չեն մե­ղան­չել: Այս ըն­թաց­քում սա­տա­նան ա­նա­սե­լի տա­ռա­ պանք է կրե­լու: Իր ան­կու­մից հե­տո նա միշտ հնա­րա­վո­րու­թյուն էր ու­նե­ցել դրսևո­րե­լու իր չա­րու­թյունը: Սա­կայն այժմ նա պետք է զրկվի իր զո­րու­թյունից ու հար­կա­դիր միայ­նո­ւթյան մեջ խոր­հի այն ա­մե­նի մա­սին, ինչ ա­րել է իր ան­կու­մից հե­տո, ահ ու սար­սա­փով նա­յի ա­պա­գա­յին, երբ պի­տի պա­տիժ կրի այն ամբողջ չա­րի­քի հա­ մար, որ գոր­ծել է, և բ­ոլ­որ­ ա­յն մեղ­քե­րի հա­մար, ո­րոնք գործ­վել են իր դրդմամբ: • 122 •

Դատավճիռը

Լս­վեց հրեշտակների ու փրկված սրբերի հաղթական ճիչը: Ասես տասը հազար երաժշտական գործիք միասին թնդացրե­ ցին օ­դը: Նրանք ցնծում էին, որովհետև սատանան այլևս չէր կարող վնասել, գայթակղել իրենց, որովհետև այլ աշ­խարհ­նե­րի բնակիչներն ազատվել էին նրա ներկայությունից ու գայ­թակ­ղութ­ յուն­նե­րից: Գահերի վրա բազմել էին Հիսուսն ու փրկված սրբերը: Սրբերն ի­շխում էին որպես թագավորներ և Աստծո քա­հա­նա­ներ: Քրիստոսը` Իր ժողովրդի հետ միասին, դատում էր ամ­բա­րիշտ մեռյալներին՝ համեմատելով նրանց արարքները Օ­րենսգր­քի` Աստծո խո­սքի հետ, յուրաքանչյուր դեպք ա­ռան­ձին քննե­լով (տե՛ս Հայտնություն 20.4-6): Հե­տո նրանք սահ­մա­նե­ցին յու­րա­քանչ­յուր ամ­բա­րիշ­տի պա­տի­ժը` իր գոր­ծե­րի հա­մա­պա­տաս­խան, ու գրե­ ցին նրա­նց անունների առաջ` մահվան գրքում: Սատանան ու նրա հրեշ­տակ­նե­րը նույն­պես դատ­վե­ցին Հի­սու­սի ու սրբե­րի կող­ մից: Սա­տա­նա­յի պա­տի­ժը պի­տի շատ ա­վե­լի մեծ լի­ներ, քան այն մարդկ­ան­ցը, ում նա մո­լո­րեց­րել էր: Անհ­նար է ան­գամ հա­մե­մա­ տութ­յա­ն­եզ­րեր գտնել նրա ու իր զո­հե­րի տա­ռա­պան­քի միջև: Երբ բո­լոր նրանք, ում նա մո­լո­րեց­րել է, ար­դեն մե­ռած կլի­նեն, սա­տա­ նան դեռ պի­տի ապ­րի ու տան­ջանք­ներ կրի: Երբ հա­զար տա­րին լ­րա­ցավ, ու ամ­բա­րիշտ մեռ­յալ­նե­րի դա­ տա­վո­րութ­յունն ա­վա­րտվեց, Հի­սու­սը դուրս ե­կավ քա­ղա­քից, և սրբեր­ն­ու հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մու­թյունը հետ­ևե­ցին Ն­րան: Հի­սուսն ի­ջավ մի մեծ լե­ռան վրա: Հենց որ Ն­րա ոտ­քը դի­պավ լե­ռա­նը, լե­ ռը եր­կու կես ե­ղավ ու­ դար­ձավ մի ըն­դար­ձակ հար­թա­վայր: Հե­տո­ ե­րևաց մեծ, գե­ղե­ցիկ քաղ­աք­ը`­տաս­ներ­կու հիմ­քե­րով ու տաս­ներ­ կու դար­պաս­նե­րով` յու­րա­քանչ­յուր կող­մում ե­րեք դար­պաս և յու­ րա­քանչ­յուր դար­պա­սի վրա` մի հրեշ­տակ: Սրբերն ա­ղա­ղա­կե­ցին. «­Քա­ղա՜­քը, մեծ քա­ղա՜­քը: Այ­ն­ իջ­նում է երկն­քից, Աստ­ծո մո­տից»: Քա­ղա­քը ի­ջավ իր ամբողջ շու­քով ու շլա­ցու­ցիչ փառ­քով և հաս­ տատ­վեց այն ըն­դար­ձակ հար­թա­վայ­րի վրա,­ ո­րը Հի­սու­սը պատ­ րաս­տել էր դրա հա­մար: Երկրորդ հարությունը Հե­տո Հի­սու­սը` սուրբ հրեշ­տակ­նե­րի շքախմ­բի և բո­լոր փրկված սրբե­րի հետ միա­սին, դուրս ե­կավ քա­ղա­քից: Հ­րեշ­տակ­ • 123 •

Հույսի պատմությունը

ներ­ը շրջա­պա­տե­ցին ի­րենց Հ­րա­մա­նա­տա­րին` ու­ղեկ­ցե­լով Ն­րան, իսկ փրկված սրբե­րը հետ­ևե­ցին նրանց: Ապա ա­հա­վոր, զար­հու­ րե­լի վե­հութ­յամբ Հի­սու­սը կյան­քի կո­չեց ամ­բա­րիշտ մե­ռել­նե­րին, ու նրանք դուրս ե­կան գե­րեզ­ման­նե­րից` նույն թույլ ու հի­վան­դոտ մար­մին­նե­րով, ինչ­պես գե­րեզ­ման էին մտել: Ինչ­պի­սի՜ տե­սա­րան էր: Ա­ռա­ջին հա­րութ­յան ժա­մա­նակ բո­լո­րը դուրս ե­կան գե­րեզ­ման­ նե­րից` ան­մա­հութ­յան շա­ռա­գույ­նը դեմ­քե­րին, սա­կայն երկ­րոր­դի ժա­մա­նակ բո­լո­րը ի­րենց վրա կրում են ա­նեծ­քի դրոշ­մը: Աշ­խար­ հի թա­գա­վոր­ներն ու ազն­վա­կան­նե­րը, մի­ջակ­ներն ու նվաստ­նե­րը, ուս­յալ­ներն ու ա­նուս­նե­րը, բո­լո­րը միա­սին դուրս են գա­լիս: Բո­լո­րը տես­նում են մար­դու Որ­դուն, նաև նրանք, ով­քեր ար­հա­մար­հել ու ծաղ­րել են Նրան, փշե պսակ դրել Ն­րա սուրբ ճա­կա­տին ու ծե­ծել ե­ղեգն­յա ճի­պո­տով: Բո­լո­րը տես­նում են Ն­րան` Իր ողջ վսե­մութ­ յամբ: Նրանք, ով­քեր թքում էին Ն­րա վրա` Ն­րա դա­տա­վա­րութ­ յան ժա­մա­նակ, այժմ թաքն­վում են Ն­րա թա­փան­ցող հա­յաց­քից ու փառ­քի ճա­ճանչ­նե­րի մեջ ո­ղող­ված ե­րե­սից: Ն­րանք, ով­քե­ր մե­խե­րը խրել էին Ն­րա ձեռ­քե­րի ու ոտ­քե­րի մեջ, այժմ տես­նում են Ն­րա խա­ չե­լութ­յան հետ­քե­րը: Ն­րանք, ով­քեր գե­ղար­դը խրել էին Ն­րա կո­ղը, այժմ տես­նում են Ն­րա մարմ­նի վրա ի­րենց դա­ժա­նութ­յան հետ­քե­ րը: Ու նրանք բո­լո­րը գի­տեն, որ Սա հենց Նա է, Ում ի­րենք խա­չել ու ծաղ­րել են` Իր ա­նա­սե­լի տա­ռա­պանք­նե­րի մեջ: Հե­տո տա­ռա­պան­ քի մի եր­կար ոռ­նոց է բարձ­րա­նում: Ն­րանք փա­խուստ են տա­լիս, որ­պես­զի թաքն­վեն թա­գա­վոր­նե­րի Թա­գա­վո­րի ու տե­րե­րի Տի­րոջ ե­րե­սից: Բո­լո­րը փոր­ձում են թաքն­վել ժայ­ռե­րի հետ­ևում, պատս­պար­ վել Ն­րա սար­սա­փե­լի փառ­քից, Ում ար­հա­մար­հել են մի ժա­մա­նակ: Ն­րա վսեմ տես­քից ու խիստ մեծ փառ­քից ընկճ­ված ու խոց­ված՝ նրանք միա­ձայն ա­ղա­ղա­կում են. «Օ­րհնյա՜լ է Տի­րոջ ա­նու­նով ե­կո­ ղը»: Հե­տո Հի­սու­սը` սուրբ հրեշ­տակ­նե­րի ու բո­լոր սրբե­րի հետ միա­ սին, վե­րա­դառ­նում է քա­ղաք, և դա­տա­պարտ­ված ամ­բա­րիշտ­նե­րի դառն հե­կե­կանքն ու ող­բը լցնում­ է օ­դը: Հե­տո սա­տա­նան նո­րից գո­րծի է անց­նում: Նա տո­ղան­ցում է իր հպա­տակ­նե­րի շար­քե­րի մի­ջով և­ու­ժե­ղաց­նում թու­յլե­րին ու տկար­նե­րին` ա­սե­լով նրանց, որ ին­քը և­իր հրեշ­տակ­նե­րը շատ զո­րեղ են: Նա մատնացույց է անում այն ան­թիվ մ­ի­լիոն­նե­րին, ով­քեր հա­րու­թյուն էին ա­ռել: Դ­րանց մեջ • 124 •

Դատավճիռը

կա­յին զո­րա­վոր ռազ­միկ­նե­ր­ ու թա­գա­վոր­ներ, ով­քեր կոփ­ված էին մար­տե­րում և թա­գա­վո­րութ­յուն­ներ էին նվա­ճել: Կա­յին նաև հզոր հսկա­ներ ու քա­ջա­րի մար­տիկ­ներ, ով­քեր ոչ մի կռիվ տա­նուլ չէին տվել: Այն­տեղ էր գո­ռոզ ու փա­ռա­սեր Նա­պո­լեո­նը, ում շնչից թա­գա­ վո­րութ­յուն­ներ էին դո­ղում: Այն­տեղ էին բարձ­րաս­տի­ճան և­ար­ժա­ նա­պատ­վութ­յամբ լի կեց­ված­քով մար­դիկ, ով­քեր ըն­կել էին մար­ տե­րում` նվա­ճե­լու ծա­րա­վը սրտե­րում: Գե­րեզ­մա­նից դուրս գա­լուն պես նրանք ան­մի­ջա­պես շա­րու­նա­ կում են մտա­ծել այն, ին­չը մեռ­նե­լիս նրանց մտքում է ե­ղել: Ն­րանք նույն նվա­ճո­ղա­կան տեն­չով են բռնված, որ­ը մեռ­նե­լիս իշ­խում էր նրանց վրա: Սա­տա­նան խոր­հուրդ է ա­նում իր հրեշ­տակ­նե­րի հետ, ա­պա այդ թա­գա­վոր­նե­րի, նվա­ճող­նե­րի ու զո­րա­վոր մարդ­կանց հետ: Հե­տո նա նա­յում է իր շուր­ջը գտնվող հսկա­յա­կան բա­նա­ կին ու ա­սում նրանց, որ քա­ղա­քում գտնվող­նե­րը փոք­րա­թիվ են ու թույլ, որ ի­րենք կա­րող են գրա­վել քա­ղա­քը, դուրս նե­տել նրա բնա­ կիչ­նե­րին ու տի­րել նրա հարս­տութ­յանն ու փառ­քին: Սա­տա­նա­յին հա­ջող­վում է նրանց խա­բել, և բո­լորն ան­հա­ պաղ սկսում են պատ­րաստ­վել ճա­կա­տա­մար­տի: Բա­նա­կում շատ հմուտ վար­պետ­ներ կան: Ն­րանք ա­մեն տե­սա­կի զեն­քեր են պատ­ րաս­տում: Հե­տո սա­տա­նա­յի գլխա­վո­րութ­յամբ այդ ամ­բո­խը ա­ռաջ է շարժ­վում: Սա­տա­նա­յի հետ­ևից քայ­լում են թա­գա­վոր­ներն ու զո­ րա­վար­նե­րը, իսկ նրանց հետ­ևից խումբ-խումբ գա­լիս է­ այդ բազ­ մու­թյունը: Յու­րա­քանչ­յուր խումբ իր ա­ռաջ­նորդն ու­նի: Ն­րանք, խիստ կարգ ու կա­նոն պահ­պա­նե­լով, քայ­լում են երկ­րի քա­րու­ քանդ մա­կեր­ևույ­թի վրա­յով դե­պի Սուրբ Քա­ղաքը: Հի­սու­սը փա­ կու­մ­է քա­ղա­քի դար­պաս­նե­րը: Եվ այդ ստվար բա­նակ­ը պա­շա­րում է այն` պատ­րաստ­վե­լով կա­տա­ղի ճա­կա­տա­մար­տի: ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԹԱԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ Ք­րիս­տո­սը նո­րից է հայտն­վում Իր թշնա­մի­նե­րի տե­սա­դաշ­տում: Քա­ղա­քի վեր­ևում՝ ո­ղորկ ոսկ­յա պա­տվան­դա­նի վր­ա, մի գահ է տե­ ղադր­ված: Գա­հի վրա նստած է Աստ­ծո Որ­դին, իսկ Նրա շուր­ջը` Ն­րա թա­գա­վո­րութ­յան հպա­տակ­նե­րը: Բա­ռե­րը կամ գրիչն ան­կա­ րող են պատ­կե­րել Ք­րիս­տո­սի հզո­րութ­յունն ու վս­ե­մու­թյունը: Հա­ վեր­ժա­կա­ն Հոր փառ­քը պա­րու­րել է Ն­րա Որ­դուն: Ն­րա ներ­կա­յութ­ • 125 •

Հույսի պատմությունը

յան պայ­ծա­ռու­թյունը լցնում է Աստ­ծո քա­ղա­քը ու տա­րած­վում նրա պա­րիսպ­նե­րից դուրս` իր ճա­ճանչ­նե­րով ո­ղո­ղե­լով ամբողջ եր­կի­րը: Գա­հին ա­մե­նա­մո­տը­ կ­անգ­նած են նրանք, ով­քեր մի ժա­մա­նակ սա­տա­նա­յի ե­ռան­դուն կա­մա­կա­տար­ներն են ե­ղել, բա­յց­հ­ետ­ո, ինչ­ պես խան­ձո­ղը կրա­կից փրկվե­լով,­ ա­նմ­նա­ցորդ նվիր­վա­ծութ­յամբ հետ­ևել են ի­րենց Փրկ­չին:­ Հե­տո գա­լիս են նրանք, ով­քեր կեղ­ծի­քի ու ան­հա­վա­տութ­յան հոր­ձա­նու­տում կա­տա­րե­լա­գոր­ծել են ի­րենց ք­րի­ստ­ոն ­ եա­կան բնա­վո­րութ­յուն­նե­րը, նրանք, ով­քե­ր­ ամ­են ին­չից բա­րձ­ր են դա­սում Աստ­ծո օ­րեն­քը, երբ քրիս­տոն­յա աշ­խարհն ար­ գե­լո­ւմ­էր այն, և բո­լոր դա­րե­րում ապ­րած այն մի­լիո­նա­վոր­նե­րը, ով­ քեր­նահ­ա­տակ­վել են հա­նուն ի­րենց հա­վա­տի: Ն­րան­ցից հե­տո գա­ լիս է «մի շատ ժո­ղո­վու­րդ­, որ ոչ ոք չէր կա­րող հա­մա­րել, ա­մեն ազ­ գից և ցե­ղե­րից և ժող­ո­վուրդ­նե­րից և լե­զու­նե­րից… ա­թո­ռի ա­ռա­ջին և Գա­ռի ա­ռա­ջին, և ս­պի­տա­կ հան­դերձ­ներ հա­գած, և­ ի­րենց ձեռ­ քե­րում ար­մա­վե­նի­ներ» (Հայտ­նու­թյուն 7.9): Ն­րանց պա­տե­րազմն ա­վարտ­ված է, հաղ­թա­նա­կը` նվաճ­ված: Ն­րանք վա­զել են ի­րենց աս­պա­րե­զը ու հաղթ­ա­նակ­ի հա­սել: Ն­րանց ձեռ­քի ար­մա­վե­նի­նե­րը նրանց հաղ­թա­նակն են խորհր­դանշ­ու­մ, իսկ սպի­տակ հան­դերձ­նե­ րը` Ք­րիս­տո­սի ան­բիծ ար­դա­րու­թյունը, որն այժմ ի­րենցն է: Փրկ­ված­նե­րը Տի­րոջ գովքն են եր­գում, ո­րը ար­ձա­գան­քում է­ ե­րկն­քի կա­մար­նե­րի տակ. «Փր­կո­ւթյ­ու­նը մեր Աստ­ծուն, որ նստում է ա­թո­ռի վրա, և Գա­ռին»: Հ­րեշ­տակ­ները նրանց են միաց­նում ի­րենց ձայ­նը: Տես­նե­լով սա­տա­նա­յի զո­րութ­յունն ու չա­րու­թյունը` փրկված­նե­րը այժմ ա­ռա­վել, քան եր­բեք, գի­տակ­ցո­ւմ­ են, որ ոչ մի ու­րիշ ուժ, բա­ցի Ք­րիս­տո­սի զո­րու­թյունից, չէր կա­րող ի­րենց հաղ­ թող­ներ դարձ­նել: Այդ ամ­բողջ բազ­մութ­յան մեջ չկա գեթ մե­կը, որ ի­րեն վե­րագ­րի իր փրկու­թյունը, մտա­ծի, թե սե­փա­կան ու­ժե­րով ու ա­ռա­քի­նութ­յամբ է նվա­ճել այն: Ոչ ոք չի խո­սում իր ա­րած­նե­րի կամ իր կրած տան­ջանք­նե­րի մա­սին: Բո­լոր եր­գե­րի բո­վան­դա­կու­թյունը, բո­լո­ր հիմ­նե­րի թե­ման մեկն է. «Փր­կու­թյունը մեր Աստ­ծուն… և Գա­ ռին» (Հայտ­նու­թյուն 7.10): Երկ­րի և­ երկն­քի­ բ­նա­կիչ­նե­րի ներ­կա­յութ­յամբ տե­ղի է ու­նե­նում Աստ­ծո Որ­դու վերջ­նա­կան թա­գադ­րու­թյունը: Եվ այժմ­` գե­րա­գույն իշ­խա­նութ­յամբ ու զո­րութ­յամբ օժտ­ված, թա­գա­վոր­նե­րի Թագա­ վոր­ը կար­դում է Իր իշ­խա­նութ­յան դեմ ապս­տամ­բած­նե­րի դա­տա­ վճի­ռը ու պատ­ժում նրանց, ով­քեր խախ­տել են Իր օ­րեն­քը ու հա­լա­ • 126 •

Դատավճիռը

ծել Իր ժո­ղովր­դին: Աստ­ծո մար­գա­րե­ն­ա­սում է. «Ես տե­սա մի սպի­ տակ ա­թոռ, և ն­րա վրա նստո­ղին, ո­րի ե­րե­սի­ց­ եր­կին­քը և­ եր­կի­րը փա­խան և տեղ չգտնվեց նրանց հա­մար: Եվ տե­սա մե­ռել­նե­րը մեծ և փոքր կանգ­նած ա­թո­ռի առջև, և գր­քեր բաց­վե­ցին, և մի ու­րիշ գիրք էլ բաց­վեց, որ է կյան­քի գիր­քը, և մե­ռել­նե­րը դատ­վե­ցին այն գրքում գրված­նե­րից ի­րենց գոր­ծե­րի հա­մե­մատ» (Հայտ­նու­թյուն 20.11,12): Հենց որ բաց­վում են հիշատակի գրքե­րը, ու Հի­սու­սը նա­յում է ամ­բա­րիշտ­նե­րին, նր­անք ան­մի­ջա­պես մեկ առ մեկ գի­տակ­ցում են ի­րենց բո­լոր մեղ­քե­րը: Ն­րանք տես­նում են, թե որ­տեղ է ի­րենց ոտ­ քը շեղ­վել ա­նա­րա­տութ­յան ու սրբութ­յան ա­րա­հե­տից, ուր է հասց­ րել ի­րենց գո­ռո­զութ­յունն ու խռո­վա­րա­րի ո­գին, ինչ աս­տի­ճա­նի են խախ­տել Աստ­ծո օ­րեն­քը: Հ­րա­պու­րիչ գայ­թակ­ղութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք նրանք­ի­րենց վրա են բե­րել մեղ­քին անձ­նա­տուր լի­նե­լով, օրհ­նանք­ նե­րը, որ ա­ղա­վա­ղել են, ո­ղոր­մա­ծութ­յան ա­լիք­նե­րը, որ հետ են մղել` հա­մառ, չա­պաշ­խա­րող սրտով, այս ա­մե­նը, կար­ծես բո­ցե­ղեն տա­ռե­րով գրված, հայտն­վում է նրանց աչ­քե­րի ա­ռաջ: Մեծ պայ­քա­րի հա­մայ­նա­պատ­կե­րը Գա­հի վեր­ևում նրանք տեսնում են խա­չը, ու հա­մայ­նա­պատ­ կե­րի նման սկսում են ի­րար հա­ջոր­դել Ա­դա­մի գայ­թակ­ղութ­յան և­ անկ­ման պատ­կեր­նե­րը, ա­պա փրկութ­յան ծրա­գր­ի մյ­ուս քայ­լե­ րը: Փրկ­չի հա­մեստ ծնուն­դը, Ն­րա պարզ ու հնա­զանդ երկ­րա­յին կյան­քը, Ն­րա մկրտու­թյունը Հոր­դա­նա­նում, ծոմն ու փոր­ձու­թյունը ա­նա­պա­տում, հրա­պա­րա­կա­յին ծա­ռա­յու­թյունը, ո­րի ըն­թաց­քում Նա տղամարդկանց ու կանանց բա­ցա­հայ­տում էր երկն­քի­ա­մե­նա­ թան­կար­ժեք օր­հնութ­յուն­նե­րը, Ն­րա օ­րե­րը` սի­րո ու գթասր­տութ­ յան ա­րարք­նե­րով լե­ցուն, սա­րե­րում` մե­նութ­յան մեջ ա­ղոթք­նե­րով և­արթ­նութ­յամբ անց­կաց­րած գի­շեր­նե­րը, նա­խան­ձի, ա­տե­լութ­յան ու չա­րութ­յան դա­վե­րը` ի պա­տաս­խան Ն­րա բա­րի գոր­ծե­րի, զար­ հու­րել­ի­խորհր­դա­վոր հո­գե­վար­քը Գեթ­սե­մա­նում` ամբողջ աշ­խար­ հի մեղ­քի ահ­ավ­որ­ ծան­րութ­յան տակ, Նրա մատ­նու­մը գա­զա­զած, ար­յա­ն ծա­րավ ամ­բո­խի ձեռ­քը, ա­հա­վոր գի­շեր­վա ըն­թա­ցքում տե­ղի ու­նե­ցած դեպ­քե­րը, չդի­մադ­րող բան­տարկ­յա­լը` Իր սի­րե­լի ա­շա­կերտ­նե­րի կո­ղմից լքված, Ն­րա ան­ցու­մը Ե­րու­սա­ղե­մի փո­ղոց­ նե­րով` ան­տաշ­ պա­հա­կնե­րի ու­ղեկ­ցութ­յամբ, Աստ­ծո Որ­դին Ան­ • 127 •

Հույսի պատմությունը

նայ­ի առջ­և,­ ք­ա­հա­նա­յա­պե­տի պա­լա­տում, Պի­ղա­տո­սի դա­տա­րա­ նի­ դահ­լի­ճում, վախ­կոտ ու դա­ժան Հե­րով­դե­սի ա­ռաջ՝ ծաղր­ված, ա­նարգ­ված, տանջ­ված­ ո­ւ դա­տա­պարտ­ված մահ­վան. այս ա­մե­նը վառ, կեն­դա­նի պատ­կեր­նե­րով­ի­րար էր հա­ջոր­դում: Ա­լե­կոծ­ված ամ­բո­խի ա­ռաջ հա­ջո­րդում են եզ­րափ­ակ­իչ պատ­ կեր­նե­րը` համ­բե­րա­տար Տա­ռապ­յա­լը, որ քայ­լում է Գող­գո­թա­յի ճա­նա­պար­հով, երկն­քի Իշ­խա­նը` խա­չի վրա կախ­ված, ամբ­ար­ տա­վան քա­հա­նա­ներն ու սան­ձար­ձակ ամ­բո­խը, որ ծաղ­րում են Ն­րա ա­նա­սե­լի տա­ռա­պանք­նե­րը, գերբ­նա­կան խա­վա­րը, ցնցվող գե­տի­նը, ճեղք­ված ժա­յռե­րը, բաց գե­րեզ­ման­նե­րը, որ նշա­նա­վո­ րում են այն պա­հը, երբ աշ­խար­հի Փր­կի­չը հո­գին է ա­վան­դում: Այս ա­հա­վոր տե­սա­րա­նը` մինչև վեր­ջին ման­րու­քը, վե­րար­ տադ­րում է այն ա­մենն, ինչ ե­ղել էր: Սա­տա­նան, նրա հրեշ­տակ­ ներն ու հպա­տակ­նե­րը ուժ չու­նեն շրջվե­լու ի­րենց գոր­ծե­րը պատ­ կե­րող այդ նկար­նե­րից: Յու­րա­քանչ­յուր գոր­ծող անձ հի­շում է իր կա­տա­րած գոր­ծը: Հե­րով­դե­սը, ով կո­տո­րեց Բեթ­ղե­հե­մի ան­մեղ ման­կանց, որ­պես­զի սպա­նի Իս­րա­յե­լի թա­գա­վո­րին, ստոր Հե­րով­ դիան, ում մե­ղա­վոր հո­գու վրա է ծան­րա­ցած Հով­հան­նես Մկրտ­չի ար­յու­նը, թու­լա­կամ, հար­մար­վո­ղա­կան Պի­ղա­տո­սը, ծաղ­րող­ զին­ վոր­նե­րը, քա­հա­նա­ներն ու իշ­խա­նա­վոր­նե­րը, և մո­լեգ­նած ամ­բո­ խը, ո­րը ա­ղա­ղա­կում էր. «Դ­րա ար­յու­նը մեզ վրա և մեր որդ­կանց վրա», բո­լորն էլ տես­նում են ի­րենց հան­ցան­քի ա­հա­վո­րու­թյունը: Ն­րանք ա­պար­դյուն փոր­ձում են թաքն­վել Ն­րա դեմ­քի աստ­վա­ ծա­յին պայ­ծառ­ու­թյունից, որ գե­րա­զան­ցում է ար­ևի փառ­քը: Իսկ փրկված­ներն ի­րենց պսակ­նե­րը նե­տում են Փրկ­չի ոտ­քե­րի տակ­` բա­ցա­կան­չե­լով. «Նա մե­ռավ ինձ հա­մար»: Փրկ­ված­նե­րի մեջ են Ք­րիս­տո­սի ա­ռաք­յալ­նե­րը` հե­րո­սա­կան Պո­ ղո­սը, կրա­կոտ Պետ­րո­սը, սիր­ված և սի­րող Հով­հան­նե­սը, նրանց նվիր­ված եղ­բայր­նե­րը, և ն­րանց հետ` նա­հա­տակ­նե­րի ստվար բազ­մու­թյունը, իսկ պա­րիսպ­նե­րից դուրս, ստո­րությամբ ու գար­ շան­քով շր­ջա­պատ­ված` կանգ­նած են նրանք, ով­քեր հա­լա­ծել, բան­տար­կել ու սպա­նել ե­ն Աստ­ծո ծա­ռա­նե­րին: Այն­տեղ է Նե­րո­ նը` դա­ժա­նութ­յան ու ա­նա­ռա­կութ­յան այդ հրե­շա­վոր տի­պա­րը, ով այժմ տես­նում է այ­ն մարդ­կանց ու­րա­խութ­յունն ու հրճվան­քը, ում մի ժա­մա­նակ տան­ջել է ու սա­տա­նա­յա­կան հա­ճույք զգա­ցել նրանց անն­կա­րագ­րե­լի տա­ռա­պանք­նե­րից: Այն­տեղ է նրա մայ­րը­, • 128 •

Դատավճիռը

և տես­նում է իր աշ­խա­տան­քի արդ­յուն­քը, տես­նում է, թե ինչ­պես է բնա­վո­րութ­յան չար դրոշ­մը փո­խանց­վե­լ­ իր որ­դուն, թե ինչ­պես իր ազ­դե­ցութ­յան տակ և­ իր օ­րի­նա­կով խրա­խուս­ված ու զար­գա­ցած կրքե­րը ծնել են այն­պի­սի ո­ճիր­ներ, որ սար­սուռ են պատ­ճա­ռել աշ­ խար­հին: Այն­տեղ են պա­պա­կան քա­հա­նա­ներն ու պրե­լատ­նե­րը, ո­րոնք պնդում էին, թե ի­րենք Ք­րիս­տո­սի լրա­բեր­ներն են, և միև­նո­ւյ­ն ժա­ մա­նակ տան­ջանք­ներ, զնդան ու խա­րույկ էին օգ­տա­գոր­ծում` բռնա­նա­լու հա­մար Տի­րոջ ժո­ղովր­դի խղճի­ վրա: Այն­տեղ են գո­ռոզ պա­պե­րը, ով­քեր ի­րենց Աստ­ծուց վեր էին դա­սում ու հանդգ­նում փո­խել Ա­մե­նա­բարձր­յա­լի օ­րեն­քը: Ե­կե­ղե­ցու այս կար­ծեց­յալ հայ­ րե­րը հա­շիվ ու­նեն Տի­րո­ջը տա­լու, ո­րից մեծ հա­ճույ­քով կա­զա­տեին ի­րենց: Չա­փա­զանց ուշ նրանք հաս­կա­ցան, որ Ա­մե­նա­գետ Տեր­ն Իր օ­րեն­քի խան­դոտ պաշտ­պանն է և­ ոչ մի դեպ­քում չի հան­դուր­ ժի հան­ցան­քը: Այժմ նրանք հաս­կա­նու­մ­ե­ն, որ Ք­րիս­տոսն Իր շա­հը նույ­նաց­նում է Իր տա­ռապ­յալ ժո­ղովր­դի շա­հի հետ, ու զգում են Ն­րա խոս­քե­րի զո­րու­թյունը. «Ո­րով­հետև այս իմ փոքր եղ­բայր­նե­ րից մե­կին ա­րիք, ինձ ա­րիք» (Մատ­թեոս 25­.40): Դա­տաս­տա­նի ա­թո­ռի մոտ Համայն ամ­բա­րի­շտ­ աշ­խար­հը կանգ­նած էր Աստ­ծո դա­տաս­ տա­նի ա­թո­ռի մոտ` երկն­քի իշ­խա­նութ­յան դա­վա­ճա­նութ­յան մե­ ղադ­րան­քով: Ոչ ոք չկա, որ պաշտ­պա­նի նրանց դա­տը, նրանք ար­ դա­րա­ցում չու­նեն, և կար­դաց­վում է նրանց հա­վի­տե­նա­կան մահ­ վան դա­տավ­ճի­ռը:­ Ա­յժ­մ բո­լո­րի հա­մար բա­ցա­հայտ է, որ­ մ­եղ­քի­ վ­արձ­քը ոչ թե փա­ռա­պանծ ան­կա­խութ­յունն ու հա­վի­տե­նա­կան կյանքն է, այլ ստրկու­թյունը, կոր­ծա­նումն ու մա­հը: Ամ­բա­րիշտ­նե­րը տես­նում են, որ հա­տու­ցում են ստա­նում ի­րենց ապ­րած ապս­տամբ կյան­քի հա­ մար: Երբ նրանց հա­վի­տե­նա­կան փառք էր ա­ռա­ջարկ­վել, նրանք ար­հա­մար­հել ու մեր­ժել էին այն: Բայց այժմ որ­քա՜ն փա­փա­գե­լի է այն: «Այս ա­մե­նը,- ա­ղա­ղա­կում է կո­րուս­յալ հո­գին,- ես կա­րող էի ու­նե­նալ, սա­կայն գե­րա­դա­սե­ցի վա­նել այն ին­ձա­նից: Ինչ կույր եմ ե­ղել: Ես խա­ղա­ղու­թյունը, եր­ջան­կութ­յունն ու փառ­քը փո­խել եմ թշվա­ռութ­յան, ստո­րութ­յան ու հու­սա­հա­տութ­յան հետ»: Բո­լո­րը տես­նում են, որ Տերն ար­դա­րա­ցի է` երկն­քի դռներն ի­րենց ա­ռաջ • 129 •

Հույսի պատմությունը

փա­կե­լով: Ի­րենց կյան­քի ըն­թաց­քում նրանք հայ­տա­րա­րել էին՝ «Մենք չենք ու­զում, որ այս Հի­սու­սը թա­գա­վո­րի մեզ վրա»: Ամ­բա­րիշտ­նե­րը զար­հու­րած դի­տում են Աստ­ծո Որ­դու թա­գադ­ րու­թյունը: Ն­րա ձեռ­քում նրանք տես­նում են աստ­վա­ծա­յին օ­րեն­ քը պա­րու­նա­կող սա­լիկ­ներ, այն օ­րեն­քը, որն ի­րենք ար­հա­մար­հել ու ոտ­նա­հա­րել են: Ն­րանք տես­նում են փր­կվ­ած­նե­րի հիաց­մուն­քը, բերկ­րանքն ու երկր­պա­գու­թյունը­, և­եր­բ­եր­գե­ցո­ղութ­յան ա­լիք­նե­րը տա­րած­վում են քա­ղա­քից դուրս գտնվող բազ­մութ­յան վրա, բո­լո­ րը միա­ձայն բա­ցա­կան­չում են. «­Զար­մա­նա­լի են քո­ գ­որ­ծե­րը, Տեր Աստ­ված Ա­մե­նա­կալ, ար­դար և ճշ­մա­րիտ են քո ճա­նա­պարհ­նե­րը, ով սուր­բե­րի Թա­գա­վոր» (­Հայտ­նու­թյուն 15.3), ու գետ­նա­տա­րած երկրպ­ագ­ու­մ կ­յան­քի Իշ­խա­նին: Երկրորդ մահը Տես­նե­լով Ք­րիս­տո­սի­ փառքն ու պայ­ծա­ռու­թյունը` սա­տա­նան կար­ծես կաթ­վա­ծա­հար է լի­նում: Եր­բեմ­նի ծա­ծկող քե­րով­բեն հի­ շում է, թե որ­տե­ղից է վայր ըն­կել: Մի ժա­մա­նակ նա պայ­ծառ սե­ րովբ­ե էր` «ա­ռա­վո­տը ծա­գող Ա­րուս­յակ»: Որ­քա՜ն է փոխ­վել, որ­ քա՜ն այ­լա­սեր­վել: Սա­տա­նան տես­նում է, որ կա­մա­վոր խռո­վութ­յունն իր­են ան­պի­ տան է դարձ­րել երկն­քում ապ­րե­լու հա­մար: Ն­րա հա­մար ան­տա­ նե­լի տան­ջանք կլի­նեին երկն­քում տի­րող մաք­րու­թյունը, խա­ղա­ ղութ­յունն ու հա­մե­րաշ­խու­թյունը: Այժմ նա դա­դա­րեց­րել է Աստ­ծո ո­ղոր­մութ­յան ու ար­դա­րութ­յան դեմ իր մե­ղադ­րանք­նե­րը: Այն նա­ խա­տին­քը, ո­րը նա փոր­ձել էր գցել Ե­հո­վա­յի վրա, ամ­բող­ջո­վին իր վրա է ծան­րա­ցած: Այժմ սա­տա­նան խո­նարհ­վում է ու խոս­տո­վա­ նում, որ իր դա­տավ­ճիռն ար­դար է: Այս եր­կա­րատև պայ­քա­րի ըն­թաց­քում ծա­գած բո­լոր հար­ցե­րի պա­տասխ­ա­նը պարզ է դառ­նում: Ակն­հայտ է դառ­նում, թե որն է ճիշտ, և­ ո­րը` սխալ: Աստ­ծո ար­դա­րութ­յունն այժմ կա­տա­րե­լա­պես պաշտ­պան­ված է­: Բովանդակ աշ­խար­հը պար­զո­րոշ տես­նում է Հոր և Որ­դու մեծ­ զ­ո­հա­բե­րու­թյունը` հա­նուն մար­դու: Ժա­մը հա­սել է: Ք­րիս­տո­սը գրա­վում է Իր օ­րի­նա­կան տե­ղը ու դաս­վում ա­մեն իշ­խա­ նու­թյունից և պե­տու­թյունից և­ա­մեն ա­նու­նից վեր, որ ան­վան­վում է: Չ­նա­յած սա­տա­նան հար­կադր­ված ճա­նա­չում է Աստ­ծո ար­դա­ րութ­յունն ու խո­նարհ­վում Ք­րիս­տո­սի գե­րա­գույն իշ­խա­նութ­յան • 130 •

Դատավճիռը

ա­ռաջ, նրա բնա­վո­րու­թյունը մնում է ան­փո­փոխ: Հե­ղե­ղի նման դարձ­յալ դուրս է հոր­դում խռո­վութ­յան ո­գին: Կա­տա­ղութ­յամբ լցված՝ նա ո­րո­շում է չհանձն­վել: Հաս­նում է երկն­քի Ար­քա­յի դեմ մի վեր­ջին հու­սա­հատ ճա­կա­տա­մար­տի ժա­մը: Նա նետ­վում է իր հպա­տակ­նե­րի մեջ ու փ­որ­ձո­ւմ­ իր կա­տա­ղու­թյունը նրանց փո­ խան­ցել ու ան­հա­պաղ մարտ մղել: Սա­կայն այդ ան­թիվ-ան­հա­մար մարդ­կանց մեջ, ո­րոնց նա խռո­վութ­յան է մղել, չի գտնվում գեթ մե­կը, որ ճա­նա­չի նրա իշ­խա­նու­թյունը: Ն­րա ու­ժե­րը վեր­ջա­նա­լու վրա են: Ամ­բա­րիշտ­նե­րը Աստ­ծո նկատ­մամբ նույն ա­տել­ութ­յամբ են լցված, ո­րը ներշ­նչ­ու­մ­է սա­տա­նան, սա­կայն նրանք հաս­կա­նում են, որ ա­նի­մաստ է ընդ­դի­մու­թյունը, որ ի­րենք ան­կա­րող են հաղ­թել Ե­հո­վա­յին: Նրանց կա­տա­ղութ­յունն այժմ բոր­բոք­ված է սա­տա­նա­յի ու նրա բո­լոր գոր­ծա­կալ­նե­րի դեմ: Դի­վա­յին մո­լեգ­նութ­յամբ նրանք դե­պի նրանց են շրջվում, ու սկ­ս­վո­ւմ­է մի կա­տա­ղի կռիվ: Հե­տո կա­տար­վում են մար­գա­րեի խոս­քե­րը. «­Տի­րոջ բար­կու­ թյունը բո­լոր ազ­գե­րի վրա է, և սրտմ­տու­թյունը` նրանց բո­լոր զոր­քե­ րի վրա: Նա նրանց նզո­վել է` սպան­ման է մատ­նել» (Ե­սա­յիա 34.2): «­Նա ամ­բա­րիշտ­նե­րի վրա ո­րո­գայթ­ներ` կրակ ու ծծումբ կտե­ղա, և ն­րանց բա­ժա­կի բա­ժի­նը այ­րող մրրիկ կլի­նի» (Սաղ­մոս 11.6): Աստ­ ված կրակ է թա­փում երկն­քից: Եր­կի­րը ճեղք­վում է: Դուրս են գա­ լիս նրա խոր­քե­րում թաքց­ված զեն­քե­րը: Ան­հա­տակ ան­դունդ­նե­րից կրա­կի բո­ցեր են ժայթ­քում: Ան­գամ ժայ­ռերն են այր­վում: Ե­կել է օ­րը, որ «վառ­ված է թո­նի­րի պես» (Մա­ղա­քիա 4.1): Հալ­վում են տա­րեր­ քը` կրա­կով վառ­ված, և­եր­կի­րը և ն­րա­նում ե­ղած բա­նե­րը նույն­պես (Բ Պետ­րոս 3.10): Երկ­րի մա­կեր­ևույթն ա­սես մի հա­լած զա­նգ­վա­ծ լի­նի, ե­ռա­ցող մի կրա­կե լիճ: Հա­սել է ամ­բա­րիշտ մարդ­կանց դա­ տաս­տա­նի ու կորստ­յան ժա­մը, «վրեժխնդ­րութ­յան օր է Տ­ի­րոջ հա­ մար, հա­տուց­ման տա­րի է Սիո­նի վեճ­ի հա­մար» (Ե­սա­յիա 34.8): Ամ­բա­րիշտ­նե­րը ստա­նում են հա­տու­ցու­մը երկ­րի վրա: Նրանք «հար­դի պես են լի­նում, և ն­րանց պետք է այ­րի այն ե­կող օ­րը, աս­ ու­մ­է Զո­րաց Տե­րը» (Մա­ղա­քիա 4.1): Ո­մանք ան­մի­ջա­պես մեռ­նում են, ու­րիշ­ներն` օ­րե­րով տա­ռա­պում: Բո­լո­րը պատժ­վում են ըստ ի­րենց գոր­ծե­րի: Ար­դար­նե­րի մեղ­քե­րը դրվու­մ­են սա­տա­նա­յի` չա­րի հե­ղի­նա­կի վրա, ով պի­տի կրի նրանց պա­տի­ժը: Նա պի­տի տա­ռա­ պի ոչ միայն իր խռո­վութ­յան, այլ նաև այն բո­լոր մեղ­քե­րի հա­մար, ո­րոնք նրա դրդմամբ գոր­ծել է Աստ­ծո ժո­ղո­վուր­դը: Ն­րա պա­տի­ժը • 131 •

Հույսի պատմությունը

պի­տի շատ ա­վե­լի ծանր լի­նի, քան այն մարդ­կանց պա­տի­ժը, ում նա մո­լո­րեց­րել է: Երբ բո­լոր նրանք, ով­քեր ըն­կել են նրա թա­կար­դը, արդ­են պատժ­ված կլի­նեն, նա դեռ կշա­րու­նա­կի ապ­րել ու տա­ռա­ պել: Վեր­ջա­պես բո­լոր ամ­բա­րիշտ­նե­րը մեռ­նում են մաք­րա­գոր­ծող բո­ցե­րի մեջ: Մեռ­նում է ար­մա­տը և­ ոս­տը: Ար­մա­տը սա­տա­նան է, ոս­տը` նրա հետ­ևորդ­նե­րը: Բա­վա­րար­ված է Աստ­ծո ար­դա­րու­ թյունը: Բո­լոր սրբերն ու հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մու­թյունը գո­չում են բարձ­րա­ձայն` ա­մե­ն:­ Մինչ եր­կի­րը բռնկված է Աստ­ծո վրեժխնդ­րութ­յան կրա­կով, ար­ դար­ներն ա­պա­հով ապ­րում են սուրբ քա­ղա­քում: Երկ­րորդ մահն իշ­խա­նու­թյուն չու­նի այն մարդ­կանց վրա, ով­քեր բա­ժին են ու­նե­ցել ա­ռա­ջին հա­րութ­յան մեջ (Հայտ­նու­թյուն 20.6): Ե­թե ամ­բա­րիշտ­նե­ րի հա­մար Աստ­ված փչաց­նող կրակ է, ա­պա Իր ժո­ղովր­դի հա­մար Նա արև է և վա­հան (Սաղ­մոս 84.11­):

• 132 •

ԳԼՈՒԽ 15

ՆՈՐ ՍԿԻԶԲԸ «Եվ տե­սա նոր եր­կինք և նոր եր­կիր, ո­րով­հետև ա­ռա­ջի եր­կին­քը և­ եր­կիրն ան­ցավ» (Հայտ­նու­թյուն 21.1): Ամ­բա­րիշտ­նե­րի­ն լա­փող կրա­կը մաք­րում է եր­կի­րը: Ա­նեծ­քի բո­լոր հետ­քե­րը մաքր­վում են: Չ­կա ոչ մի հա­վերժ այր­վող դժոխք, որ փրկված­նե­րին ան­դա­դար ներ­կա­յաց­նի մեղ­քի զար­հու­րե­լի հետ­ևանք­նե­րը: Մի­ բ­ան է մ­իայն հի­շեց­նե­լու դա, որ մեր Փր­կի­չը հա­վերժ պի­տի կրի Իր խա­չե­լութ­յան հետ­քե­րը: Ն­րա վի­րա­վոր գլխի, խոց­ված ձեռ­քե­րի և­ ոտք­եր­ի վրա միակ հետ­քերն են այն դա­ժա­նութ­յան, որ գոր­ծել է մեղ­քը: «Ով հո­տի աշ­տա­րակ, Սիո­նի աղջ­կա բլու­րը, մինչև քեզ է գա­ լու և հաս­նե­լու ա­ռա­ջի իշ­խա­նու­թյունը» (Մի­քիա 4.8): Ք­րիս­տո­սը հետ է նվա­ճել մեղ­քի կող­մից բռնագ­րավ­ված թա­գա­վո­րու­թյունը, և փրկ­ված­նե­րը պի­տի Ն­րա հետ միա­սին տի­րեն դրան: «Ար­դար­նե­րը եր­կի­րը կժա­ռա­նգեն և հա­վիտ­յան կբնակ­վեն նրա­նում» (Սաղ­մոս 37.29): Սր­բե­րի ժա­ռան­գու­թյունը չա­փա­զանց նյու­թա­կան դարձ­ նե­լու վախ­ը շա­տե­րին ստի­պել է այ­լա­բա­նո­րեն մեկ­նա­բա­նել այն տո­ղե­րը, ըստ ո­րոնց նոր եր­կի­րը պետք է լի­նի մեր տու­նը: Ք­րիս­ տո­սը հա­վա­տաց­նում էր Իր ա­շա­կերտ­նե­րին, որ գնում է նրանց հա­մար տներ պատ­րաս­տե­լու: Ն­րանք, ով­քեր ըն­դու­նում են Աստ­ծո խոս­քը, ամ­բող­ջա­պես ան­տեղ­յակ չեն լի­նի երկ­նա­յին բնա­կա­տե­ ղից: Սա­կայն Պո­ղոս ա­ռաք­յալն ա­սում է. «Ինչ որ աչք չտե­սավ, և­ ա­կանջ չլսեց և մար­դի սիրտ չըն­կավ, այն պատ­րաս­տեց Աստ­ված ի­րեն սի­րող­նե­րի հա­մար» (Ա Կորն­թա­ցիս 2.9): Մարդ­կա­յին լե­զուն չա­փա­զանց աղ­քատ է, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նա նկա­րագ­րել ար­դար­ նե­րի վարձ­քը: Դա միայն նրանք կի­մա­նան, ով­քեր կտես­նեն սե­փա­ կան աչ­քե­րով: Սահ­մա­նա­փակ միտ­քը ան­կա­րող է ըմբռ­նել Աստծո դրախ­տի փառ­քը: Փրկ­ված­նե­րի ժա­ռան­գու­թյունը Աստ­վա­ծաշն­չում կոչ­վում է հայ­ րե­նիք (Եբ­րա­յե­ցիս 11.14-16): Այն­տեղ մեծ Հո­վի­վը ա­ռաջ­նոր­դում է Իր հոտ­ը­ դ­ե­պի կեն­դա­նի ջրե­րի աղբ­յուր­ներ: Կե­նաց ծա­ռը ա­մի­սը մեկ պտուղ է տա­լիս, և ն­րա տերև­նե­րը ազ­գե­րի հա­մար են: Հա­ • 133 •

Հույսի պատմությունը

վերժ հո­սող գե­տեր կան այն­տեղ` բյու­րե­ղա­պա­կու նման մա­քուր ջրով, իսկ դրանց ա­փե­րին օ­րոր­վող ծա­ռե­րը ստվեր են գցում Աստ­ ծո­ փրկվա­ծնե­րի հա­մար պատ­րաստ­ված կա­ծան­նե­րի վրա: Այն­ տեղ լայ­նա­տա­րած դաշ­տե­րը դառ­նում ե­ն չք­նաղ բլուր­ներ, վեր են բարձ­րա­նում Աստծ­ո լեռ­նե­րի սի­գա­պանծ գա­գաթ­նե­րը: Այդ խա­ ղաղ դաշ­տե­րում, այդ կեն­դա­նի գե­տե­րի կող­քին Աստ­ծո ժո­ղո­վուր­ դը, որն այդ­քան եր­կար ժա­մա­նակ թա­փա­ռա­կան է ե­ղել, կգտնի իր տու­նը: Նոր Երուսաղեմը Այ­նտ­եղ է նոր Ե­րու­սա­ղե­մը, որ «Աստ­ծո փառքն» ու­նի, լույ­սը` «պատ­վա­կան ա­կուն­քի նման, ինչ­պես բյու­րե­ղա­ցած հաս­պիս քար» (Հայտ­նու­թյուն 21.11): Տերն ա­սում է. «Ես պի­տի ցնծամ Ե­րու­սա­ղե­մի վրա, և­ու­րա­խա­նամ իմ ժո­ղովր­դով» (Ե­սա­յիա 65.19): «Ա­հա Աստ­ծո խո­րա­նը մարդ­կանց հետ, և նա կբնակ­վի նրանց հետ, և ն­րանք կլի­նեն նրան ժո­ղո­վուրդ, և­ ինքն Աստ­ված նրանց հետ կլի­նի նրանց Աստ­ված: Եվ կջնջի Աստ­ված բո­լոր ար­տա­սու­քը նրանց աչ­քե­րից, և մահն այլևս չի լի­նի, ոչ սուգ, և­ ոչ ա­ղա­ղակ, և­ ոչ ցավ այլևս չի լի­նի, ո­րով­հետև ա­ռա­ջին­ներն ան­ցան» (Հայտ­նու­ թյուն 21.3,4): Աստ­ծո քա­ղա­քում «գի­շեր չի լի­նի»: Ոչ ոք հանգս­տի կա­րիք կամ ցան­կու­թյուն չի ու­նե­նա: Ոչ ոք չի հոգ­նի Աստ­ծո կամ­քը կա­տա­րե­ լիս կամ Ն­րա ան­վա­նը փառք տա­լիս: Մենք հա­վերժ կզգանք ա­ռա­ վոտ­վա թար­մու­թյունը ու եր­բեք չենք մո­տե­նա դրա ա­վար­տին: «Եվ ճրա­գի­և­ա­րե­գա­կի լույս պետք չէ նրանց­, ո­րով­հետև Տեր Աստ­վա­ծը լու­սա­վո­րում է նրանց» (Հայտ­նու­թյուն 22.5): Ար­ևի լույ­սը կփո­խա­ րին­վի մի փայ­լով, ո­րը կու­րա­ցու­ցիչ չէ, բայց ան­հա­մե­մատ գե­րա­ զան­ցում է կե­սօր­վա ար­ևի պայ­ծա­ռությ­ան ­ ը: Աստ­ծո և Գա­ռի փառ­ քը սուրբ քա­ղա­քը ո­ղո­ղում է ան­մար լույ­սով: Փրկ­ված­նե­րը քայ­լում են հա­վեր­ժա­կան օրվ­ա ա­նարև փառ­քի մեջ: «­Տա­ճար չտե­սա նր­ա մեջ, ո­րով­հետև Տեր Աստ­ված Ա­մե­նա­կա­ լը և Գառն է նրա տա­ճա­րը» (Հայտ­նու­թյուն 21.22): Աստ­ծո ժո­ղո­ վուրդն ար­տոն­ված է­ ա­զատ հա­ղոր­դակց­վե­լու Հոր և Որ­դու հետ: Այժմ­ մ­ենք «հա­յե­լու մեջ օ­րի­նա­կով ենք տես­նում» (Ա Կորն­թա­ցիս 13.12): Մենք Աստ­ծո պատ­կե­րի ար­տա­ցո­լումն ենք տես­նում, ա­սես հա­յե­լու մեջ: Այն ար­տա­ցոլ­վում է բնութ­յան եր­ևույթ­նե­րում ու մ­ար­ • 134 •

Նոր սկիզբը

դու հետ Ն­րա հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում: Բայց այն­տեղ կտես­նենք Ն­րան ե­րես առ ե­րես, ա­ռանց մի բա­ժա­նող վա­րա­գույր­ի:­ Մ­ենք կկանգ­նենք Ն­րա դի­մաց ու ակ­նա­պի­շ կ­նա­յենք Ն­րա դեմ­քի փառ­ քին: Այն­տեղ ան­մահ միտ­քը ան­սահ­ման հիաց­մուն­քով, ան­խոնջ բերկ­րան­քով կբա­ցա­հայ­տի Ա­րար­չի ու­ժի հրաշք­նե­րը, ա­զա­տագ­ րող սի­րո գաղտ­նիք­նե­րը: Չի լի­նի այլևս նե­նգ­ ու դա­ժան ո­սո­խը, որ­պես­զի ստի­պի մեզ մո­ռա­նալ Աստ­ծուն: Մար­դու բո­լոր ու­նա­կութ­ յուն­նե­րը կզար­գա­նան, բո­լոր հ­նա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րը կա­ճեն: Գ­ի­ տե­լիք­ներ ձեռք բե­րե­լը չի հոգ­նեց­նի ու­ղե­ղը և­ ու­ժե­րը չի սպա­ռի: Այն­տեղ հնա­րա­վոր կլի­նի ի­րա­կա­նաց­նել ա­մե­նա­մեծ ձե­ռնար­կում­ ներն ան­գամ, հաս­նել ա­մե­նա­բարձր ձգտում­նե­րի, ի կա­տար ա­ծել­ ա­մե­նա­վեհ նպա­տակ­նե­րը, և դեռ կլի­նեն նոր բար­ձունք­ներ, որ պետք է նվա­ճեն, նոր հրաշք­ներ, որ պի­տի հիաց­նեն, նոր ճշմար­ տութ­յուն­ներ, որ պետք է հաս­կաց­վեն, նոր նպա­տակ­ներ, որ­պի­տի բա­ցա­հայ­տեն մտքի, հո­գու և մարմ­նի ու­ժե­րը: Հա­վեր­ժու­թյուն գլոր­վող տա­րի­նե­րը Աստ­ծո և Քր­իս­տո­սի մա­ սին էլ ա­վե­լի հա­րուստ ու փա­ռա­հեղ հայտ­նութ­յուն­ներ կբեր­են: Գի­տո­ւթյան զար­գաց­ման հետ կա­ճեն սե­րը, ակ­նա­ծա­նք­ն ու եր­ ջան­կու­թյունը: Որ­քան ա­վե­լի լավ մար­դը ճա­նա­չի Աստ­ծուն, այն­ քան ա­վել­ի շատ կհիա­նա Ն­րա բնա­վո­րութ­յամբ: Երբ Հի­սուս­ը բաց է ա­նում նրանց ա­ռաջ փրկութ­յան հարս­տու­թյունը և սա­տա­նա­յի հետ վա­րած մեծ պայ­քա­րի զար­մա­նա­լի նվա­ճում­նե­րը, փրկված­ նե­րի սրտե­րը սկսում են ա­վե­լի մեծ նվիր­վա­ծութ­յամբ բաբ­ա­խել, ու նրանք ա­վե­լի ա­մու­ր­ են զար­կու­մ­ ոս­կ­ե քնար­նե­րին և հա­զար հա­զա­րա­վոր, բյուր բյու­րա­վոր ձայ­ներ միա­նում են Աստծ­ո գովքն ա­նե­լու հա­մար: «Եվ ա­մեն ստեղծ­ված, որ երկն­քումն է և­ երկ­րի վրա, և­ ե­րկ­րի տակ, և ծո­վում. և ն­րանք ա­մե­նը, որ նրա մեջ են, լսե­ցին, որ ա­սում էին. Ա­թո­ռի վրա նստո­ղին և Գա­ռին լի­նի օրհ­նու­թյունը, և փառ­քը, և կա­րո­ղու­թյունը հա­վիտ­յանս հավ­ի­տե­նից» (Հայտ­նու­թյուն 5.­13): Չ­կան այլևս ոչ մեղ­քը, ոչ մե­ղա­վո­րը, Աստ­ծո ողջ տիե­զեր­քը մա­ քուր է, և մեծ պայ­քարն ընդ­միշտ­ա­վա­րտ­ված է:

• 135 •