Sergio van der Pluijm - Win tijd tijdens het coachen door samen te focussen

Als coach is het makkelijk om tijd te besteden aan iets dat voor je coachee minder relevant is. Gelukkig is er al veel kennis over het vinden en behouden van de juiste focus in coachgesprekken. In dit artikel deelt Sergio van der Pluijm zijn belangrijkste inzichten. Ook geeft hij enkele praktische tips om een betere, want gedeelde, focus te vinden in je coachgesprekken.

Laatst coachte ik een vrouw met beginnende burn-outklachten. Ik neem je even mee naar het begin van het derde gesprek. Ze vertelt me over een lastig dilemma waar ze mee zit. Ik vraag wat door om haar beter te begrijpen en ze geeft wel antwoord, maar ik merk ook een zekere stroefheid in het gesprek.

Terwijl ze vertelt, vraag ik me af wat die stroefheid zou kunnen betekenen. Opeens realiseer ik me dat dit dilemma totaal losstaat van haar oorspronkelijke coachvraag. Dat was namelijk: ‘rust vinden, nieuwe energie opdoen en leren loskomen van mijn sterke neiging tot pleasen’.

Zodra ze even stil is, vraag ik haar of ze eigenlijk wel onze kostbare tijd aan dit dilemma wil besteden en haar antwoord luidt: ‘Nee, liever niet. Ik wil eigenlijk terug naar het oorspronkelijke thema, want hier kom ik zelf wel uit.’ Ik ben blij met haar eerlijkheid. En even later kunnen we zelfs hartelijk lachen om het feit dat ze mij misschien ook wel een beetje aan het pleasen was, door braaf antwoord te geven op de onhandige vragen die ik stelde …

Wat we kunnen leren van effectieve therapeuten

Dit voorbeeld laat mooi zien hoe gemakkelijk je als coach tijd besteedt aan iets dat voor je coachee niet of minder relevant is. En aangezien je tijd samen per definitie schaars en dus kostbaar is, loont het enorm de moeite om je te bekwamen in de vaardigheid ‘focussen’ zoals dit onder andere bij motiverende gespreksvoering wordt beoefend.

Ze was mij misschien ook wel een beetje aan het pleasen

Ook de psychologen en therapeuten William Miller en Theresa Moyers benadrukken dit in hun prachtige boek Effective psychotherapists (2021).

Drie mogelijke situaties rondom het vinden van de juiste focus

Soms is de focus van begin af aan helder. Stel dat jij mensen begeleidt met overgewicht, burn-outklachten of een verslaving. Dan snapt iedereen die bij jou naar binnen stapt wat de globale focus van het gesprek zal zijn. Natuurlijk kun je dan nog steeds van mening verschillen over de ernst van het probleem, de beste aanpak, het tijdspad en dergelijke, maar de globale richting is helder.

Soms is het echt even zoeken naar de juiste focus, bijvoorbeeld als er meerdere problemen spelen. Of als één probleem meerdere gedragsveranderingen vraagt. De dame uit het voorbeeld hiervoor had beginnende burn-outklachten. We vermoedden beiden een verband met haar perfectionisme en sterke neiging tot pleasen. Ook vond ze heel veel dingen interessant en wilde ze zich graag verder ontwikkelen. Daar kwam bij dat ze zowel een veeleisende baan had als een veeleisende partner. Ten slotte twijfelde ze enorm over het wel of niet invulling geven aan haar kinderwens. Je begrijpt dat deze situatie vraagt om het maken van een keuze: wat heeft als eerste prioriteit?

Soms zijn doelen conflicterend. Een nog grotere uitdaging doet zich voor wanneer de doelen van de coach en coachee conflicterend zijn. Een bekend voorbeeld uit de medische context is dat iemand bepaalde gezondheidsklachten heeft die gelinkt zijn aan overmatig alcoholgebruik. De arts ziet dit verband en wil graag het probleem bij de wortel aanpakken. De patiënt wil slechts van de klachten afkomen. Dit vraagt naast medische expertise veel van de gespreksvaardigheden van de arts. Gelukkig worden steeds meer artsen getraind in zaken als motiverende gespreksvoering en shared decision-making.

Nu de uitdaging helder is, geef ik je graag zeven tips om tot een gedeelde focus te komen.

Tip 1: Vind de ‘sweet spot’ tussen volgen en sturen

Een mooi oosters gezegde luidt dat een snaar enkel muziek kan voorbrengen onder de juiste spanning. Als hij te strak staat, dan knapt-ie en als hij te slap gespannen is, dan klinkt het nergens naar. Hetzelfde geldt eigenlijk voor het vinden van focus in coachende gesprekken. Als je té sturend of dwingend bent, dan geef je te weinig ruimte aan de autonomie van de coachee. Waarschijnlijk roep je dan alleen maar ‘weerstand’ op. En als je pech hebt, dan ‘knapt’ jullie relatie zelfs!

Als je daarentegen té volgend bent en ‘met alle winden meewaait’, dan is de kans groot dat het gesprek alle kanten op gaat. Wees dan niet verbaasd als de coachee te weinig nut ervaart en afhaakt (zichtbaar of onzichtbaar). Er blijkt een sweet spot te zijn tussen volgen en sturen. In motiverende gespreksvoering noemen we dat ‘gidsen’, wat inhoudt dat zowel coach als coachee invloed kan uitoefenen op de focus van het gesprek.

Tip 2: Zie focussen als een doorgaand, gezamenlijk proces

Uiteraard is het vinden van een gedeelde focus in het begin van een coachtraject extra belangrijk, maar daar stopt het zeker niet. Het leven gaat immers verder tijdens een coachtraject en er kunnen allerlei nieuwe, onverwachte dingen gebeuren op het levenspad van de coachee. Soms vragen die dingen echt even om voorrang, bijvoorbeeld als de emoties hoog oplopen of als er sprake is van een crisis. En soms is een empathische luisterreactie van jouw kant voldoende, waarna je terug kunt naar de oorspronkelijke focus. En bij twijfel kun je gewoon even kort overleggen wat er op dat moment om voorrang vraagt. De kunst is dus om regelmatig bij elkaar te checken of de focus nog voor beide partijen ‘klopt’ en om bij te sturen als dit niet het geval is.

Tip 3: Maak de opties visueel met een ‘bubble-sheet’

Een beproefde manier om focus aan te brengen wanneer er veel thema’s spelen, is middels een ‘bubblesheet’. Je ziet een voorbeeld hiervan in de figuur. Het fijne hiervan is dat je samen van een afstandje kunt kijken naar wat er allemaal speelt. Afstand geeft overzicht en vervolgens kun je samen een weloverwogen besluit nemen over wat nu voorrang heeft. Tip: zorg dat er altijd wat bubbles leeg blijven zodat je de coachee ruimte kunt geven om zelf met nieuwe thema’s te komen.

Als je té sturend bent, dan geef je te weinig ruimte aan de autonomie van de coachee

Tip 4: Besef dat je soms neutraal moet zijn en soms niet

Wanneer er sprake is van een ongezonde, risicovolle of destructieve leefstijl, dan mag je er in principe van uitgaan dat de coachee naar jou toekomt om hierin stappen te zetten. Vanuit motiverende gespreksvoering gaan we dan doorgaans op zoek naar verandertaal. Met andere woorden: in plaats van de coachee iets voor te schrijven proberen we ‘zelfmotiverende uitspraken’ te ontlokken. Toch kunnen zich ook situaties voordoen waarin neutraliteit geboden is. Stel je voor dat bovengenoemde vrouw met burn-outklachten overweegt om de relatie met haar veeleisende partner te beëindigen. Het kan best zijn dat je als coach van binnen een voorkeur voelt voor deze optie, maar uiteindelijk is het een heel persoonlijke keuze die de persoon zelf zal moeten maken. Jij gaat dan dus niet over de inhoud van het besluit, maar je kunt de ander nog steeds helpen om een eigen besluit te nemen.

Tip 5: Besef dat ‘het nemen van een besluit’ een focus op zichzelf kan zijn

Stel dat je spreekt met iemand die twijfelt over wel of niet uiting geven aan een kinderwens. Ook hier is neutraliteit geboden. Hierbij is het de kunst om in gelijke mate aandacht te geven aan beide opties en de antwoorden die je krijgt zo neutraal mogelijk samen te vatten. Je mag erop vertrouwen dat je coachee tijdens het verwoorden van diens overwegingen zelf begint te voelen wat het zwaarst weegt. Wellicht kan waardenonderzoek hier ook helpen om uiteindelijk een besluit te nemen. Maar let op: zorg dan wel dat dit proces gebaseerd is op hun eigen waarden en niet op de jouwe!

Tip 6: Wees bereid om te onderhandelen over de focus als daar een goede reden voor is

Soms komen coachees met een doel waar je welbeschouwd niet in mee kunt gaan. In ACT (acceptance and commitment therapy) maken we bijvoorbeeld onderscheid tussen emotionele doelen en gedragsdoelen. Emotionele doelen zijn – hoe begrijpelijk ook – geen goede doelen om in mee te gaan. Het  gedrag dat hopelijk tot die gewenste emotionele toestand zal leiden is wél bruikbaar als doel. Dus als een coachee nogal somber is en zegt ‘ik wil me weer gelukkig voelen’, dan kun je als volgt doorvragen ‘Dat is heel begrijpelijk … en stel dat jij je binnenkort inderdaad weer wat gelukkiger voelt … en ik zou je bijvoorbeeld laten filmen tijdens een goede week … Wat zie ik jou dan allemaal doen?’ Hopelijk komt hierop een antwoord als: ‘Dan zie je me elke dag wandelen en een goede vriendin opzoeken en misschien wel vrijwilligerswerk doen …’ Laten dit nu net de dingen zijn waarvan de positieve psychologie zegt dat een mens er gelukkiger door wordt …

Tip 7: Benadruk en ondersteun zo veel mogelijk de autonomie van de ander

Of we nu willen of niet: we zullen moeten accepteren dat mensen autonome wezens zijn. Miller en Moyers (2021) schrijven hierover: het erkennen van de autonomie is zowel effectief als ‘waarheidsgetrouw’. Wat we ook doen als coach, zorg- of hulpverlener, uiteindelijk bepalen mensen zelf of ze zich openstellen voor onze begeleiding. Het goede nieuws is dat wanneer we bereid zijn om de autonomie van coachees te erkennen, we hier heel veel goodwill en vaak een prettige samenwerking voor terugkrijgen. Een simpele tip hierbij is om dit regelmatig uit te spreken (en het te menen): ‘Wat ik ook zeg, onthoud alsjeblieft dat jij zelf bepaalt wat je ermee doet. Het gaat immers om jouw leven en hoewel ik je het beste gun, jij beslist!’

Wat we ook doen als coach, mensen bepalen zelf of ze zich openstellen voor onze begeleiding

Samenvatting

Als je geen heldere focus hebt in je coachgesprek, kun je gemakkelijk kostbare tijd verliezen door te vragen naar zaken die voor de coachee geen prioriteit hebben. Als we niet oppassen brengen we daarbij zelfs ongemerkt onze eigen belangen of stokpaardjes in. Het is dan ook de kunst om ‘samen focussen’ te zien als een noodzakelijk proces in ieder coachtraject. En zelfs aan het begin van ieder gesprek kun je weer even samen onderzoeken wat er op dat moment prioriteit heeft. Gelukkig zijn er eenvoudige tips en strategieën om te zorgen dat je als coach het gesprek leidt in de juiste richting. En helaas is dat niet altijd de richting die je zelf in je hoofd had …

Sergio is oprichter van Bureau Bewezen Effect en maakt als schrijver, trainer en coach drie evidence-based methoden uit de positieve psychologie toegankelijk voor een breed publiek: motiverende gespreksvoering, oplossingsgericht coachen en ACT. Over elk van deze methoden schreef hij een toegankelijk boek in de serie Coachen3.0. Momenteel schrijft hij aan een boek over wat effectieve coaches anders doen dan … je raadt het al.