N A T I O N A A L
P A R K
GROOT VELUWE AFSTUDEERPLAN ACADEMIE VAN BOUWKUNST JAN EITING
ACADEMIE VAN BOUWKUNST AFSTUDEERPLAN LANDSCHAPSARCHITECTUUR JAN EITING RJEITING@GMAIL.COM AUGUSUSTUS 2020
Ivan Sjisjkin- A Walk in the Forest, 1869
De Veluwe zag ik tot enkele jaren geleden als iets vanzelfsprekends. Ik moest ervoor naar Rotterdam verhuizen om erachter te komen dat de eindeloze bossen op de Veluwe uniek zijn in Nederland, en het een voorrecht is om er in de buurt te kunnen wonen. De hoogteverschillen, eindeloze zichten en de verhalen over bijvoorbeeld de dorpen die onder het stuifzand zijn verdwenen fascineren mij.
Vlak voor het afstuderen terug verhuisd naar Arnhem, waar ik dagelijks een stukje
van de Veluwe ervaar. De achteruitgang van de natuur die ik voornamelijk uit de media en onderzoeksrapporten meekreeg heeft mij sinds het begin van mijn studie verbaasd en is mij steeds meer in het veld op gaan vallen, dode bomen in het bos,verdroogde ‘natte’ natuur en vergrasde heide. Waarom doen we hier zo weinig aan? Wat zijn de oplossingen, en wat zou het ruimtelijk op kunnen leveren ? De focus was daarom vanaf het begin van het afstuderen helder: Met een integraal ontwerp het ecosysteem van de Veluwe toekomstbestendig maken en zorgen voor maximale biodiversiteit en belevingswaarde.
INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding �����������������������������������������������������������������������������������������������9 2. Samenvatting ��������������������������������������������������������������������������������������11 3. Probleemstelling ���������������������������������������������������������������������������������13 4. Doelstelling �����������������������������������������������������������������������������������������15 5. Opgave �����������������������������������������������������������������������������������������������17 6. Geschiedenis van de veluwe �����������������������������������������������������������������19 7. Visie ���������������������������������������������������������������������������������������������������21 8. Nationaal Park Groot-Veluwe ��������������������������������������������������������������41 9. ‘t Groote zand �����������������������������������������������������������������������������������45 10. Droogdal heideverbinding �����������������������������������������������������������������57 11. Zilvense heide poort ��������������������������������������������������������������������������69 12. Eerbeekse moerassen en bossen ���������������������������������������������������������81 13. Realisatie van het park �����������������������������������������������������������������������92 14. Bronnen ��������������������������������������������������������������������������������������������97 Bijlages �������������������������������������������������������������������������������������������������101
DE VELUWE
8
1. INLEIDING De Veluwe zijn de groene longen van ons land. Met
bijna 100.000 hectare aan natuur is het het grootste
de wetenschap om het ecosysteem te hersllen op
aaneengesloten laagland natuurgebied van Europa. Een
systeemniveau, zijn in dit plan gekoppeld aan andere
stukje Nederland waar je als mens nog kan verdwalen en
disciplines en belangen die spelen op de Veluwe zoals:
soms echte stilte kan ervaren.
recreatie, cultuurhistorie, wonen en bos en landbouw.
De oplossingen die voor handen liggen vanuit
Dit heeft geresulteerd een integraal plan op
Maar ondanks dat de Veluwe grotendeels beschermd
basis van toekomstvisie en strategische ingrepen voor de
natuurgebied is functioneert het ecosysteem van het
gehele Veluwe. Dit wordt in hoofdstuk 7 en 8 toegelicht.
Veluwemassief niet goed, en is het eigenlijk helemaal
Daarna wordt er in vanaf hoofdstuk 9 vier deelontwerpen
niet zo aaneengesloten als het lijkt. Door verdroging en
verbeeld en wat dit betekend voor op de schaal van de
stikstofdeposities neemt de biodiversiteit af en raakt het
belevingswereld van de mens. De ruimtelijke uitwerkingen
regionale watersysteem uit balans.
zijn plekspecifiek maar doordat alle landschapstypen worden behandeld kunnen ze represenatief zijn voor elders
Om het ecosysteem van de Veluwe robuust te maken is er
op de Veluwe.
een visie nodig op het gehele ecosysteem. Een nationaal park kan hierbij dienen als kapstok voor de ontwikkeling en voor de eenheid. In dit afstuderen staat het ontwerp van een robuust nationaal park centraal.
9
recreeren op de Hoge Veluwe (bron:onbekend)
10
2. SAMENVATTING Met het voorstel om van de Veluwe één groot Nationaal
Op de hogere delen in dit landschap, zal ruimte worden
Park te maken wordt een integrale oplossing gegeven op
gemaakt voor grondgebonden landbouw, én voor diverse
een van de meest urgente problemen in Nederland: de
bossen die hard nodig zijn om de klimaatdoelen te
afname van biodiversiteit in natuurgebieden op de hogere
halen. Deze landschappelijke transitie zal samengaan met
zandgronden. De Veluwse natuur verslechtert door verdroging
een warme sanering van de intensieve veehouderij, die
en stikstofdeposities, die grotendeels veroorzaakt wordt
mogelijk gemaakt wordt door het realiseren van woningen
door menselijk handelen. Als we de bijzondere natuur aan
op bestaande erven. Op deze met hout gebouwde
toekomstige generaties willen overdragen is het nu het moment woonensembles woon je straks midden in de natuur aan de om de balans tussen mens en natuur te herstellen.
rand van het bos met uitzicht op een beekmoeras.
In de afgelopen 150 jaar is de Veluwe sterk verdroogd.
laag zitten, zorgen voor maximale biodiversiteit op
Bufferende kwelmoerassen zijn ontwaterd ten behoeve van
de bloemrijke heide, hooilanden en akkers met het
de landbouw en naaldbossen verdampen veel regenwater,
heidelandbouwsysteem, waarbij schaapskuddes de natuur
waardoor het grondwater niet genoeg wordt aangevuld.
begrazen en de mest van schapen, wordt gebruikt op de
Dit grondwater is niet alleen voor de natuur, maar ook
akkers. Een logische vorm van kringlooplandbouw in
Boeren die op de overgang van hoog naar
voor de landbouw en voor onze drinkwatervoorziening van combinatie met natuurbeheer op de hogere zandgronden, essentieel belang. Door de verwachtte toenemende droogte waarbij de boer weer het boegbeeld van het landschap in de zomer zal de vraag naar water nog groter worden.
wordt. Het ecosysteem van de Veluwe zal door de
Door het omvormen van naaldbos naar loofbos,
transitie, na enkele decennia weer in balans komen en de
heide en stuifzand, wordt de grondwaterbel duurzaam
biodiversiteit explosief toenemen. Een aantrekkelijk en
aangevuld en geïsoleerde natuur verbonden. Gesloten,
eindeloos natuurrijk landschap van wel 2000km2 , waar
donker naaldbos, wordt omgevormd in een open heide
mensen en dieren, nog generaties van kunnen genieten:
en stuifzandlandschap waarmee spectaculaire visuele
Nationaal Park Groot-Veluwe!
verbindingen vanuit de natuur met de bewoonde wereld wordt gelegd en bijzondere landschapselementen gecreëerd en tentoongesteld worden, zoals sterrenbosen en prehistorisch droogdalen. Het kwelwater dat omhoog komt aan de flanken wordt in de toekomst niet meer afgevoerd naar zee, maar zal worden gebufferd in natuurrijke moerassen. Een aantrekkelijk landschap, met een rijke flora en fauna, waar ook topkwaliteit drinkwater gewonnen wordt.
11
Milieucondities bepaald door stikstofdeposities.Het speelt vooral op hogere zandgronden. (bron:pbl 2015)
Vochttekort in 2050. Het wordt waarschijnlijk steeds droger door klimaatsverandering. (bron:deltares)
Heide vergrast en eikenbomen sterven door verzuring.
Via sloten wordt in het voorjaar het overtollige water direct afgevoerd, waardoor het in de zomer uitdroogd.
Rammelende eieren en brekebenen bij de koolmees: verzuring terug bij af? De verzuring van de bodem zorgt voor een kalkgebrek, waardoor vogels met gebroken poten worden geboren. (bron:vakblad natuur en landschap 2017)
12
In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw was er de nodige ophef over kalkgebrek in Nederlandse bossen op de droge zandgronden, omdat koolmezen eieren legden met een te dunne schaal en er veel spontane botbreuken voorkwamen bij hun jongen. De neerslag van zwavelzuur, de oorzaak van deze problematiek, werd teruggedrongen en de problemen met de eischalen namen in frequentie af. Dit fenomeen steekt nu echter de kop weer op. Zijn we terug bij af?
— Arnold van den Burg (Stichting Biosfeer) > Als gevolg van stikstofdepositie in droge bossen op zandgrond treden bij sperwers aminozuurtekorten op. Met die kennis onderzoeken we nu of ook vertraagde veergroei bij jonge koolmezen veroorzaakt wordt door stikstofdepositie. Het huidige lopende onderzoek speelt zich af in de Noord-Ginkel op de Zuidwest-Veluwe, waar we tussen 2002 en 2004 ook aan koolmezen werkten, met als doel de productie en stroom van vitamine B2 door het ecosysteem te kwantificeren. Kennende de verhalen over kalkgebrek bij koolmezen hebben we toen onderzocht of er nog eieren gelegd werden met de voor kalkgebrek kenmer-
Naaldbomen verdampen meer dan de 50% van het regenwater, dit bereikt daardoor het grondwater niet.
kende afwijkende eipigmentatie. Maar nee, de calciumbehoefte van de mezen leek destijds geen knelpunt te zijn voor de eischaalproductie. Het succesvol terugdringen van de zwavelzuurdepositie had er blijkbaar voor gezorgd dat er weer meer calcium in de bomen, bladeren en insecten beschikbaar was en dat populaties van diersoorten met een hoog calciumgehalte, zoals miljoenpoten, opleefden. De accumulatie van calcium door boomwortels en toevoeging van calcium aan de toplaag van de bodem door bladval zullen aan dit herstel hebben bijgedragen. Er is geen beheer of beleid geweest om de door zwavelzuur opgeloste en uitgespoelde mineralen terug te brengen in het bosecosysteem.
juni 2017
3
3. PROBLEEMSTELLING Door verdroging en stikstofdeposities gaat het slecht met
de mijnbouw. De naaldbossen verdampen echter 50% van
de natuur in Nederland en sterven er vele soorten planten
het regenwater, wat daardoor niet infiltreerd en door een
en dieren. Met name de natuur op de hogere zandgronden, toename van ontrekking van water voor de landbouw en zoals de Veluwe lijdt hieronder.
voor drinkwater maakt de grondwaterbel steeds kleiner. De laatste jaren valt er ook nog eens steeds minder regen,
In Nederland is het verlies aan oppervlakte en kwaliteit
waardoor natuurgebieden in de zomer volledig uitdrogen
van oorspronkelijke natuur aanzienlijk groter geweest
en zeldzame planten en dieren op uitsterven staan.
dan gemiddeld in Europa of de wereld. De resterende biodiversiteit in nederland is slechts 15% van het
Verzuring en vermesting (stikstofdeposities)
oorspronkelijke. In 1900 was dit nog 40% (pbl 2017)
Stikstofdeposities in de vorm van ammoniak die voor 2/3 afkomstig zijn uit mest van de intensieve veehouderij
Verdroging
zorgen voor verzuring, waardoor heide vergrast,
De uitvinding van het kunstmest rond 1850 maakte
eikenbossen sterven,vogels worden geboren met gebroken
het mogelijk om ook de minder vruchtbare gronden
pootjes, de nutrientenbalans is ontregeld, en daardoor
te ontginnen. duizenden hectare natte heide werden
zullen veel planten en diersoorten verdwijnen, waardoor de
ontwaterd en in gebruik genomen voor de landbouw op
biodiversiteit nog verder afneemt.
en aan de randen van de Veluwe. Door het overtollige water direct af te voeren via sloten in het voorjaar, krijgen
Kortom, als we biodiversiteit willen, dan moeten we zo
we in de zomer een watertekort, waardoor natte natuur
snel mogelijk actie ondernemen tegen verdroging en
uitdroogd. De voormalige woeste gronden, de armste
stikstofdeposities.
zandgronden werden met dennenbossen ingepland voor
De resterende biodiversiteit in nederland is slechts 15% van het oorspronkelijke. (pbl 2017) 13
Deze integrale aanpak in dit afstudeerplan is relevant voor andere natuurgebieden/ nationale parken die onder druk staan.
NATIONAL PARK GROOT VELUWE
NATIONAAL PARK HOGE VELUWE
NATIONAAL PARK VELUWEZOOM
2020: Nationaal park Hoge Veluwe en Veluwezoom.
14
2035: 1 Nationaal Park Groot Veluwe
4. DOELSTELLING De doelstelling van dit afstudeerplan is om te laten zien hoe met een Nationaal Park de Veluwe een toekomstbestendige regio kan worden waarin naast robuuste natuur, ook fijn gewoond, gewerkt en gerecreĂŤerd kan worden. Het Nationale Park kan als kapstok dienen om een toekomstigbestendige regio te creĂŤren en om kansen te benutten zonder te versnipperen in individuele belangen. Het is daarbij belangrijk dat er een visie komt op de Veluwe als geheel en dat alle betrokken partijen dezelfde richting op willen gaan. Om dit te bereiken is de toekenning van de status Nationaal Park een middel om de visie te realiseren. De ontwerpende benadering in dit plan kan als voorbeeld dienen voor andere natuurgebieden in Nederland.
Op de Veluwe zijn nu twee nationale parken, voor de rest is de Veluwe verdeeld in vele grondeigenaren die elk
hun eigen ding doen. Steden en dorpen liggen met hun rug tegen de Veluwe aan, er is vrijwel geen samenwerking tussen bijvoorbeeld gemeente Harderwijk en Apeldoorn, terwijl ze toch een gedeeld belang hebben bij de Veluwe. Een integraal plan waarin het ecosysteemherstel bovenaan staat moet hier verandering in brengen. Internationaal belang Internationaal gezien is de Veluwe een belangrijk natuurgebied. Het gebied geniet grotendeels natura 2000 bescherming. Vanwege de te hoge stikstofdeposities halen we de doelen niet die verbonden zijn aan deze Europese regelgeving. Met het Nationale Park Groot-Veluwe zouden we de doelen wel kunnen halen, en krijgt het gebied ook meer internationale allure. Nationaal belang De grondwaterbel in de Veluwe is de grootste strategische grondwater reserves van Nederland en herbergt een enorme hoeveelheid drinkwater. Hier moeten we dus zuinig op zijn. De bosgebieden op de Veluwe kunnen in potentie veel C02 opslaan waarmee een bijdrage wordt geleverd om de klimaatdoelen te halen. Daarnaast is het een populair vakantie/ recreatie bestemming voor Nederlanders. Regionaal belang De Veluwe valt volledig binnen de provincie Gelderland. De provincie heeft als doel om de provincie mooier en duurzamer te maken.De provincie zal dus veel profijt hebben van een robuust Nationaal park Groot Veluwe. Regionale waterproblemen kunnen worden opgelost en de natuur levert aantrekkelijke woon en recreatieve gebieden. Lokaal belang De nieuwe toeristische economie zal waarschijnlijk nog groter worden. Hier profiteren alle lokale partijen van. Voor boeren die in hun huidige bedrijfsvoering vastzitten door regelgeving, kan de positie binnen een nationaal park een kans bieden om radicaal om te schakelen.Voor de huidige bewoners in het gebied zal het landschap aantrekkelijker worden en bovendien een gezondere leefomgeving om in te wonen.
15
16
5. OPGAVE De opgave is om een nationaal park ontwerp te maken waarbinnen de problematiek integraal wordt opgelost en kansen worden benut. Hoe kan er een gebalanceerd ecosysteem worden gecreĂŤerd met robuuste natuur en ultieme belevingen en hoe ziet dit er dan uit? Tevens zal er in dit afstuderen worden onderzocht wat dit betekend voor verschillende partijen in het gebied, en wat er nodig is om het park te realiseren. Hoofdvraag Hoe kan de Veluwe als geheel ecologisch robuust worden en hoe kan dit bijdrage aan een aantrekkelijke leefomgeving? Deelvragen Hoe kan het ecosysteem van de Veluwe in balans worden gebracht, en wat voor koppelkansen biedt dit ? Waar liggen kansen voor een ruimtelijke impuls, en daarmee een aantrekkelijkere regio? Hoe kan de beleving van de Veluwe als eindeloos natuurgebied worden versterkt? Wat voor economische strategie/verdienmodellen zijn er denkbaar voor het realiseren van een dergelijk park?
17
Een schematische tijdsbalk van de landschappelijke transformatie van de Veluwe.
18
6. GESCHIEDENIS VAN DE VELUWE De Veluwe kent een bijzondere geschiedenis en is door de natuur en de mens flink onder handen genomen. Nadat de stuwwallen zijn gevormd in de ijstijd, heeft de toendrawind het dekzand de tongbekkens opgevuld. Door een warmer wordend klimaat bestond heel Nederland en ook de Veluwe uit oerbossen. Pas in de middeleeuwen wordt de menselijke invloed groter,worden delen van het bos gekapt en ontstaat de heide waar de Veluwe nu bekend om staat. De randen van de Veluwe waar het kwel omhoog kwam waren eindeloze veenmoerassen. In de late middeleeuwen toen de bevolking groeide leidde dit tot overbegrazing en eindeloze stuifzanden en heidegebieden. Pas toen het kunstmest werd uitgevonden, werden de veenmoerassen ontwaterd en ontgonnen voor de landbouw. Schapenwol kon niet concurreren op de wereldmarkt en het heidelandbouwsysteem raakte uit de mode. Vanaf de 19de eeuw tot na de tweede wereld oorlog werd de Veluwe grotendeels van naaldbomen, vooral grove den, dat in de mijnbouw werd gebruikt. Tegenwoordig is dit de Veluwe die we kennen, een uitgestrekt bosgebied met heidevelden en enkele stukjes stuifzand.
De Veluwe is flink na 1850 flink gekrompen door de ontginning van natte heidegebieden op met name de randen. (bron: De Bosatlas van Ondergronds Nederland) 19
Problematiek Veluwe in schematische doorsnede.
20
7. VISIE INTEGRALE OPLOSSING ECOSYSTEEM In de doorsnede op de linkerpagina worden de problemen van het ecosysteem samengevat, in de doorsnede rechts worden de oplossingen die in dit voorstel zijn verwerkt toegelicht en de onderlinge relaties verbeeld. De doorsnede is schematische weergave van het Veluwse ecosysteem, dat gestuurd wordt door het grondwater. De gekozen oplossingen zijn tot stand gekomen met conclusies uit diverse onderzoeksrapporten en het raadplegen van experts op het gebied van water en ecologie.
Oplossingen in schematische doorsnede.
21
met het omvormen naar heide kunnen geisoleerde heidegebieden met elkaar worden verbonden, waardoor planten en dieren kunnen migreren.
met deze heideverbindingen ontstaan er ook kansen om de belevingswaarde van de veluwe te vergroten door nieuwe vergezichten en verbindingen met de stedelijke randen.
22
8 STRATEGISCHE INGREPEN NAAR EEN NATIONAAL PARK GROOT-VELUWE 1. Bevorderen van de infiltratie door het omvormen van naaldbos. Door het omvormen van de helft van het naaldbos naar heide, stuifzand en loofbos zal de infiltratiecapaciteit worden verhoogd en de grondwaterbel duurzaam worden aangevuld. De heideverbindingen verbinden geisoleerde heidegebieden met elkaar, waardoor planten en dieren kunnen migreren. Met de heideverbindingen ontstaan er ook kansen om de belevingswaarde van de veluwe te vergroten met vergezichten en verbindingen met de stedelijke randen. Het omvormen van ongeveer de helft van de naaldbossen, kan de infiltratie van regenwater worden bevorderd met meer dan 20 miljoen m3 water per jaar. Dat is bij een gemiddeld waterverbruik, drinkwater voor 429.000 mensen!
van ha naaldbos naar m3 water: 25.000 ha naaldbos naar loofbos 1.200 ha naaldbos naar heide 300 ha naaldbos naar stuifzand totaal:
18 miljoen m3 p.j. 2.2 miljoen m3 p.j. 1.25 miljoen m3 p.j. 21.45 miljoen m3 p.j.
23
de nu monofunctionele graslanden...
omvormen naar moerassen en hooilanden met een rijke flora en fauna.
24
2. Water bufferen in de natte laagtes Door het kwelwater in de winter niet af te voeren maar te bufferen in de lagere delen van het landschap, kan de sponswerking herstellen, en extreme droogtes worden voorkomen. Ongeveer een kwart van al het regenwater komt als kwelwater aan de randen omhoog, dit is in potentie 297 miljoen m3 liter schoon drinkwater. dat is drinkwater voor 6 miljoen mensen! Voorwaarde daarbij is dat het kwelwater schoon aan de oppervlakte kan komen, en niet wordt vervuild door het landgebruik van de bodem . Het landschap zal transformeren naar een zeer biodivers moeraslandschap waar met extensieve hooilanden landbouw mogelijk blijft.
25
Ruimte voor nieuwe productiebossen..
..boomkwekerijen of agroforerstry, voedselbossen..
..maar ook voor natuur en parkbossen.
26
3. Klimaatbossen op de hogere delen Op de hogere gronden in de Gelderse Vallei en het Ijsselvallei zoals op de dekzandruggen wordt het landschap getransformeerd naar multifunctionele bossen. Hiermee wordt het gekapte bos op de Veluwe in viervoud teruggeplant en kunnen tevens de de klimaatsdoelen kunnen worden behaald door de hoge CO2 opname. Er zal een grote verscheidenheid aan bossen ontstaan vanuit verschillende initiatieven. De bossen dienen meerdere doelen waarbij het op accenten verschilt. Natuurbos, productiebos, voedselbos,of een boomkwekerij. Ze zullen wel allemaal multifunctioneel zijn, en vormen van recreatief medegebruik kennen. Het levert niet alleen een allerlei milieuvoordelen op, maar de nieuwe bossen zijn bovendien een kwaliteitsimpuls voor het landschap. Een 21ste eeuws Veluws coulissenlandschap.
27
0,8 HA
M 80
0M
10
grootschalige erven komen vrij door de sanering van 50% van de veehouderij.
veel erven in het buitengebied doen afbreuk aan de ruimtelijke kwaliteit in het buitengebied.
Met nieuwe woonerven met goede architectuur krijgt het buitengebied een kwaliteitsimpuls. 28
4. Woningbouw op erven in randzones Met woningbouw op bestaande erven, wordt een warme sanering van de intensieve veehouderij gerealiseerd, en aantrekkelijk wonen in het groen mogelijk gemaakt. Dit zal een belangrijke financieel middel worden om de transformatie van het buitengebied mogelijk te maken. Het is tevens een kans om de vaak rommelige erven om te vormen tot woonerven met een hoge ruimtelijke kwaliteit die het landschap versterkt. De zuidkant van de Veluwe bekend als het Gelders Arcadische landschap door de vele landgoederen, buitenhuizen en kastelen, zal zich met nieuwe architectuur op de erven uitbreiden rond de hele Veluwe.
RS A
GELDE
!
NDOM
IE RO RCAD
29
heidebegrazing met schapen zorgt voor de hoogste biodiversieit.
Bloemrijke akkers waar oude graansoorten worden geteeld voor brood en bier
Blauwgrasland beheert als hooiland
30
5. Natuurbeheer door Heideboeren Boeren die aan de Veluwe op de overgang van laag naar hoog zitten kunnen zorgen voor maximale biodiversiteit op de bloemrijke heide, hooilanden en akkers. Het potstalsysteem, waarbij schaapskuddes de open natuur begrazen en de mest van schapen wordt gebruikt op de akkers. Deze akkers op de enkeerdgronden zijn de beste landbouwgrond van de Veluwe en moeten we daarom ook exclusief gebruiken voor voedselproductie. Schapen begrazen de heide subtieler dan grote grazers waardoor deze vorm van beheer het meeste biodiversiteit op levert. Op enkele plekken aan de zuidzijde van de Veluwe is de heideboer al actief en een zeer succesvol concept gebleken. Dit hoeft alleen maar uitgerold te worden over de hele Veluwe. Met 25 heideboeren die elk zo’n 600 schapen hoed, kan de alle heide en stuifzandgebieden van de Veluwe worden begraasd. Dit is de logische stap naar kringlooplandbouw op de hogere zandgronden en maakt de boer weer het boegbeeld van het landschap.
Het potstalsysteem is de logische stap naar kringlooplandbouw op de Veluwe.
31
Hattemer poort
Wisselse poort Hierdense poort
Voorthuizense poort Beekbergse poort
Soerense poort Renkumse poort Haviker poort
De 8 ecologische verbindingen die de Veluwse natuur moeten verbinden met andere natuurgebieden in binnen en buitenland. Er zijn vele investeringen reeds gedaan, alleen de Renkumse poort is af. De rest moet snel volgen. 32
6. Maximaal natuurlijke Veluwe De natuurlijke moeraslandschappen en bossen aan de flanken zijn zeer geschikte verbindingen voor wilde dieren. Grote hoefdieren kwamen enkele eeuwen geleden hier dan ook van nature voor, totdat mensen ze hadden terugdrongen tot in de reservaten op het arme droge hart van de Veluwe. Wilde dieren kunnen in de toekomst van de droge Veluwe naar de natte Veluwe migreren. Minder jacht en minder ingezaaide graasweides zullen nodig zijn. We krijgen er Soortendiversificatie, meer biodiversiteit, en belevingswaarde er voor terug. Tevens wordt hiermee de nutriĂŤnten rijkdom van de Veluwe verhoogd doordat de dieren wanneer ze sterven nutrienten achterlaten vanuit de voedselrijke gebieden. De corridors worden ingericht voor het Edelhert, de rest van de dieren volgt vanzelf, doordat zij gebruik maken van het landschap wat zij achterlaten.
Het Edelhert maakt de weg vrij voor de meeste andere diersoorten, die letterlijk in zijn voetsporten treedt. 33
34
Het aantal paden en lokale wegen op de Veluwe is aanzienlijk hoger dan aan de randen. Dit is vanuit landgebruik misschien logisch, maar niet voor de natuur en de recreatieve mogelijkheden.
7. minder paden in het hart, meer paden aan de rand De vele kaarsrechte bospaden op de Veluwe aangelegd voor de bosbouw zijn recreatief nogal saai en bovendien versnipperen ze de natuur. De recreatieve druk in de bossen op de Veluwe is hoog. Het aantal paden kan hier flink lager worden zonder dat het de beleving aantast. De agrarische gebieden aan de randen zijn nu vaak niet toegankelijk, en recreatief oninteressant. Wanneer er in de toekomst grootschalige moeras en boslandschap zijn is het een kans om hier vele recreatieve paden toe te voegen. Hiermee wordt niet alleen de Veluwe recreatief interessanter. Doordat de recreatieve mogelijkheden veel groter zullen worden, zal de druk op natuurgebieden ook af nemen, gebruikersgroepen elkaar minder in de weg zitten en er voor zorgen dat dieren meer met rust gelaten worden.
35
Off-the-grid lodges.
georganiseerd wildkamperen.
36
8. unieke slaapmogelijkheden in de wilde natuur Het aanbod aan verblijfsrecreatie op de Veluwe is vrij eentonig. Enerzijds zijn er teveel campings met stacaravans, anderzijds worden er grote villas op vakantieparken bijgebouwd die niet misstaan hadden in Noord-Holland, maar een beetje vreemd zijn op de Veluwe en bovendien ten koste gaan van de oppervlakte natuur. In plaats daarvan moet er ruimte komen voor de echte natuurbeleving. Slapen midden in de natuur zonder de natuur te belasten. Op enkele plekken worden verplaatsbare off - the-grid lodges gepositioneerd , en gecontroleerd mogelijk gemaakt om te wildkamperen. Lage belasting voor de natuur, hoge belevingswaarde.
37
38
ECOSYSTEEMDIENSTEN EN NUTRIËNTEN KRINGLOOP VAN HOOG NAAR LAAG De toekomstige Veluwe herbergt een nog rijker palet aan ecosysteemdiensten: De heideboer creëert een nutrientenkringloop met het heidelandbouwsysteem, creëert biodiversiteit en beheert daarmee de open natuur met schaapskuddes en levert voedsel aan de bewoners, de bosbouwer levert hout voor de woningbouw en Co2 opslag, en de drinkwaterbedrijf levert schoon drinkwater.
39
40
8. NATIONAAL PARK GROOT-VELUWE Het toekomstige Nationaal Park Groot-Veluwe zal een rijke afwisseling van natuurlijke landschappen kennen. Eindeloze heide en stuifzandgebieden die verbonden zijn met de dorpen en steden aan de rand en overvloeien in de natte moeraslandschappen aan de randen. Daaromheen lopen de bossen van de Veluwe door tot aan Deventer en Zutphen. Het wordt een on-nederlands groot natuurpark, met 180.000 hectare, groter dan alle Nationale parken samen.
VELUWEMASSIEF: INFILTRATIE BEVORDEREN, NATUUR VERBINDEN Heidecorridors verbinden heidegebieden Stuifzanden op duinvaaggronden Loofbos op oude bosgronden
FLANKEN VAN DE VELUWE: KWELMOERASSEN, HOOILAND, BOSSEN & NIEUWE WOONENCLAVES Kwelmoerassen en hooilanden in de natte delen van het landschap Bossen en woonenclaves op de drogere delen Heideboeren: kringlooplandbouw op de enkeerdgronden 41
1. Grootte zand 4. Eerbeekse bossen en moerassen
3. Zilvense heidepoort
2. Droogdal heideverbinding
42
DEELUITWERKINGEN In de volgende hoofdstukken zullen ontwerp uitwerkingen van het park worden toegelicht. Er is gekozen voor deeluitwerkingen in 1 gebied van hoog naar laag waarin alle onderwerpen terug te vinden zijn, die door hun landschappelijke ligging representatief zijn voor de hele Veluwe. Het gebied waarin de uitwerkingen zijn gedaan ligt onder Apeldoorn, vanuit het hart van de Veluwe, Het droge voormalige stuifzandgebied in de Boswachterij Ugchelen-Hoenderloo, via de heidegebieden rond de Loenermark naar de bewoonde wereld tussen Loenen en Eerbeek, tot aan het natte natuurgebied de Empesche en Tondense heide. De deeluitwerkingen: 1. Grootte zand 2. Droogdal Heideverbinding 3. Zilvense Poort 4. Eerbeeks bossen en moerassen
43
1850: grootschalige stuifzandvlakte.
1940: productiebos met stervormige lanen.
2020: restanten van lanen tussen naaldbos.
44
9. ‘T GROOTE ZAND MIDDELEEUWSE ATLANTISCHE WOESTIJN TOT LEVEN GEWEKT Midden op de Veluwe ligt een voormalig stuifzandgebied wat halverwege 19de eeuw wel 500 hectare groot moet zijn geweest. Dit werd dan ook het ’T Groote Zand genoemd. Rond 1940 zijn, net als op de rest van de Veluwe het stuifzand vastgelegd met naaldbomen. In 2020 bestaat nog steeds zo’n 90% van dit gebied uit monofunctioneel dennenbos. Karakteristiek van deze heideontginning zijn de stervormige lanen van loofbomen, die voor de sier, voor de jacht en als brandgangen diende tussen de naaldhout percelen. Bij het omvormen naar stuifzand en heidevegetatie zullen deze stervormige lanen worden beschermd door ze in te kapselen met loofbos. De sterren worden daarmee majeusteuze levende relicten, temidden van een verder uitgestrekt open en dynamisch zand en heidenatuurlandschap.
Het landschap zal hier in de toekomst wild en ruig ogen, waarbij de dynamiek
volledig zal worden gestuurd door wilde grazers en recreatief gebruik. Door midden in de sterren drinkvijvers te realiseren, zullen wanneer de zon ondergaat, de wilde dieren uit de omliggende bossen zich door het open landschap verplaatsen richting de vijvers. Dit spektakel zal waarneembaar zijn vanaf paalkampeerplekken in het open zand,waarmee stuifplekken worden opgehouden en het zand zoveel mogelijk door het gebied kan waaien.
45
doorsnede
46
STERRENBOSSEN IN UITGESTREKTE STUIFZAND LANDSCHAP Aan de noordzijde en de zuidzijde zijn twee voormalige stuifbanen te herkennen, door het relief in combinatie met de duinvaaggrond. Uit onderzoek is gebleken dat hier het meest potentie is voor het reactiveren van het stuifzand. In de eerste 15 jaar zullen de stronken van de gekapte bomen nog in de bodem wegrotten. Door flink te begrazen met wilde dieren en met schapen en her en der te plaggen kan het stuifzand worden gereactiveerd. Het zand zal hoofdzakelijk in noordoostelijke richting waaien, de hoofdwindrichting. Door in de zuidwest hoek van de stuifbaan recreatie te bevorderen blijft het open en maximaal stuiven. De ingekapselde beukenlanen liggen na 15 jaar als mega relicten in een uitgestrekt stuifzand en heidevegetatie landschap van wel 500 hectare.
loofsterrenbos gemengd bos stuifzand heidevegetatie uitkijktoren
100m
500m
1000m
47
GROENSTRUCTUUR In de open heide en stuifzandbvlakte zullen enkele robuuste sterrenbossen ontwikkelen. Door de vegetatie aan de luwe zijde te behouden, zal het stuifduinlandschap zich beter ontwikkelen.
gemengd bos stuifzand en heidevegetatie begroeiing noordwesthelling karakteristieke bomen
PADEN EN KNOOPPPUNTEN Een struinnetwerk zal vanzelf ontstaan en het rechte padennetwerk vervangen. De sterren met drinkvijvers zijn verbonden door een bestaand hoofdpaden netwerk. Op de hoogste stuifduin waar vroeger een brandtoren stond, wordt een nieuwe toren gebouwd die uitzicht geeft over het hele gebied.
drinkvijver hoofdpaden struinpaadjes uitkijktoren ecologische verbinding
48
STUIFCELLEN OPEN HOUDEN MET RECREATIE Door op enkele plekken kamperen toe te staan, zal de ondergrond plaatselijk veel worden betreden, en zand blijven stuiven in N/O richting.
stuifbaan N/O richting hoge recreatie drukzones met stuifzandvoorraad
49
50
Overdag kunnen bezoekers water oppompen voor de drinkvijvers.Tegen het eind van de dag wanneer de mens zich uit het gebied trekt, zullen de dieren zich naar de sterren begeven om te drinken. Als je geluk hebt zie je ze er heen lopen! 51
‘T GROOTE ZAND NA 15 JAAR
2020: 70 jaar oude beuken laanbomen in het naaldbos verscholen.
2025: De ruimte direct rondom de laanbomen wordt ingeplant met loofbos. buiten 50m zone worden de naaldbomen gefaseerd gekapt.
na 15 jaar zullen de boomresten zijn weggerot en gaat het zand weer stuiven.
2035: Sterenbos met drinkvijver temidden van stuifzand en heidelandschap.
52
het bos remt he zand af en er ontstaan nieuw randwallen.
et
we
+70 jaar oude dubbele beukenlanen.
het water in de drinkvijver kan door bezoekers zelf worden opgepompt.
hol staand dennenbos.
aanplant van loofbomen voorkomt zonnebrand van bestaande laan.
de gekapte bomen zien er natuurvernietigend en dramatisch uit. Echter ontstaat er juist veel nieuw leven in de oude boomstronken en het dode hout.
Herten zullen vanzelf naar de drinkplaats komen. een bijzonder schouwspel.
wanneer er een podzolvorming aanwezig is, en er heidezaad in de grond zit zal nieuwe heide ontstaan.
Veel bijzondere insecten, vogels en vlinders komen voor in de open heide en stuifzandgebieden.
53
Eindeloos ver kijken vanaf de uitkijktoren Brandtoren Beekbergen over de sterrenbossen en stuifzanden.
54
55
1850: heidegebied Terletsche Veld
1960: grote delen aangeplant naaldhout productiebos.
2020: droogdal verscholen in naaldbos.
56
10. DROOGDAL HEIDEVERBINDING GEOMORFOLOGISCHE LANDVORMEN WORDEN ZICHTBAAR. Vlakbij Terlet aan de randen van de Veluwezoom liggen vele hectare kaprijp naaldbos. Met het omvormen naar loofbos en heide is hier de kans om een ecologische verbinding te maken tussen de Terletsche heide en de heide van de Loenermark. In dit bos ligt een gaaf geomorfologisch patroon van een droogdal verborgen die nu vooral goed zichtbaar is op de hoogtekaart. Door de heideverbinding door het droogdal te leggen, wordt deze sierlijke vorm in het landschap beleefbaar.
Op de bestaande paden worden op bijzondere plekken, off the grid lodges
geplaatst,die een spectaculair uitzicht bieden over het dal. De saaie rechte boswegen kunnen dichtgroeien. In plaats daarvan komen zullen er smalle paadjes door het droogdal ontstaan door betreding van mensen en dieren die informele routes door het droogdal vormen. Het omliggende bos wordt in fases verloofd waarmee het een aantrekkelijk bosrijk gebied wordt met een bijzondere heideverbinding.
57
door
sned
58
e
HEIDEVERBINDING MAAKT DROOGDAL ZICHTBAAR Door het kappen van naaldbomen in het droogdal wordt een erosiepatroon zichtbaar van smeltend ijs uit de ijstijd en worden bestaande heidegebieden verbonden. Met een dertigtal lodges aan de randen van het dal wordt een unieke overnachting op de Veluwe mogelijk.
gemengd bos heidevegetatie off the grid houten lodges struinpad
100m
500m
1000m
59
GROENSTRUCTUUR Naaldbos wordt omgevormd tot heide in het droogdal. De omliggende bossen worden verloofd.
gemengd bos heidevegetatie karakteristieke bomen
LODGES OP BESTAANDE PADEN, PADEN VERDWIJNEN Op de bestaande paden worden op bijzondere plekken in of aan het dal, off the grid lodges geplaatst. De saaie rechte paden groeien dicht. ondanks wel 30 lodges is de impact minimaal.
bestaande paden en wegen paden dicht laten groeien off the grid lodge
60
RECREATIEVE EN ECOLOGISCHE VERBINDINGEN Meerdere geisoleerde heidegebieden worden nu verbonden waarmee dieren en mensen door het droogdal kunnen bewegen.
struinpaden ecologische verbinding
61
Midden in de wildernis aan de randen van het dal bieden lodges unieke zichten en belevingen. In het plan zijn nu 30 lodges opgenomen, maar vallen weg in het grootschalige landschap en zijn off the grid, daarmee hebben ze een minimale impact op de omgeving. 62
63
DROOGDAL HEIDEVERBINDING NA 15 JAAR hol staand naaldbos.
2020: droogdal met hol staand dennenbos, met een lage productivieit en lage natuurwaarde. aanplanten klimaatadaptievesoorten winterlinde,esdoorn en haagbeuk zorgen voor een rijkere strooisellaag.
2025: heideverbinding in droogdal en aanplant van klimaatadaptieve boomsoorten.
natuurbeheer door grote grazers als paarden en koeien of schapenkuddes.
2035: Aantrekkelijk heidecorridor door droogdal in gemengd bos, lodge geeft uniek uitzicht over dal. 64
struinpaden hebben een kruidenrijke vegetatie
saaie rechte boswegen.
off the grid lodge met uitzicht op het droogdal.
65
66
Wandelend door het glooiende droogdal naar je lodge. Een ultieme natuurbeleving.
67
1910: tussen het natte hooiland en droge heide liggen dorpen langs een lint aan de enken. de beste landbouwgrond in het gebied.
1970: functionele en ruimtelijke relatie tussen dorp, heide, akker en hooiland verdwenen.
2020: grote delen van de vruchtbare es zijn nu in gebruik als weiland.
68
11. ZILVENSE HEIDE POORT VELUWSE POORT VOOR MENS EN DIER OP DE OVERGANG VAN LAAG NAAR HOOG Op de overgang van het droge Veluwemassief en de natte randen kunnen boeren weer het boegbeeld van het landschap worden, door terug te grijpen op het middeleeuwse heidelandbouwsysteem. Met een combinatie van natuurbeheer en extensieve landbouw wordt maximale biodiversiteit op de heide, hooilanden en akkers gecreeerd. Met schaapskuddes wordt de natuur begraast en open gehouden, de mest wordt gebruikt op de akkers op de vruchtbare enken, de beste landbouwgronden van de Veluwe. Nabij Zilven ligt zo’n kans, om een boerenerf om te vormen tot poort naar de Veluwe voor mens en dier. De droge heide wordt via de heideverbinding verbonden aan de voedselrijke natte graslanden en akkers waar de wilde dieren van de Veluwe, die al decennia zijn ingesloten op de arme zandgronden, zich aan kunnen verorberen. Vanaf de Stuwwal heb je fenomenale zichten naar het lagere landschap. waar het een ruimtelijke verbinding aan gaat tussen de dorpen en de Veluwe. Je loopt hier straks zo vanuit het dorp langs de hooilanden bloemrijke akkers of de heide op!
69
doors
ned
70
BOSSEN, BLOEMRIJKE AKKERS, HEIDE EN HOOILANDEN Rondom de dorpen is de overgang tussen nat en droog goed zichtbaar. Hier komen meerdere landschappen samen: de droge heide en bos, de akkers, en de natte hooilanden. alle hebben ze een unieke biodiversiteit. Hier werken de heideboeren aan maximale biodiversiteit en lokale voedselsproductie, Ze zijn weer het boegbeeld van het landschap. Met het heidelandbouwsysteem komt er weer een nutrientenkringloop tussen akker, heide en hooiland, In deze uitwerking zitten twee heideboeren, direct aan het hooiland, akker en de heide verbonden. De heideboerderij aan de noordzijde is al een natuurboerderij van Natuurmonumenten en zal eenvoudig kunnen aanhaken op het initiatief.De boerderij aan de zuidwestkant van de plankaart is een bestaande nietgrondgebonden melkveehouderij die op een unieke plek aan de Veluwe ligt, waar de perfecte kans ligt om aan te haken op het initiatief.
heideboer heide hooiland
de
bloemrijke akkers gemengd bos
100m
500m
1000m
71
GROENSTRUCTUUR De bossen van de Veluwe worden op de drogere delen aan de randen van de dorpen doorgetrokken. daarbinnen ligt een open netwerk van akkers, heide en hooilanden.
gemengd bos heide hooiland bomenlanen akkers met hagen
HEIDEBOER BEHEERT HET NATUURRIJKE LANDSCHAP Schapen begrazen de heide en hooilanden de mest gaat over de akkers waar granen worden geteeld voor bier en brood. De boer is de belangrijkste schakel in het landschap.
heide hooiland granen
72
RECREATIEVE & ECOLOGISCHE VERBINDINGEN Vanaf de heide worden er recreatieve en ecologische verbindingen gelegd langs het erf van de heideboer, de akkers en naar de hooilanden en nieuwe bossen.
heideboer knooppunt ecologische verbinding recreatieve paden bestaande wegen
73
74
De Veluwse droge natuur wordt verbonden met de natte natuur langs de beekdalen, het boerenerf is hier het knooppunt.
75
HEIDEBOER IN 15 JAAR TIJD.
intensieve melkveehouderij
2020: intensieve melkveehouderij met een rommelige uitstraling.
De potstal; waar de schapen overnachten en de mest wordt verzameld.
2025: Het slopen van de stallen maakt een open verbinding met de Veluwe mogelijk, het erf krijgt een poortfunctie.
parkeren bij de boer, om de Veluwe op te gaan.
2035: Het boerenerf is een toeristische bestemming geworden, de enk naast de Veluwe.
76
Met het slopen van de oude stal wordt een ruimtelijke verbinding gelegd naar de heide, de Zilvense Poort.
grasland
maisakker
bloemrijke akkers met winterrogge of zomergraan. Vegetatie van de Korenslaassociatie paadje langs de enk
Heideschaal grasland met bijzondere soorten als de patrijs, kwartel, geelgors en kleine parelmoervlinder
beetje gewas laten staan.hier kan het wild van eten in de winter
77
78
zicht vanaf de heide op de bewoonde wereld, met de bloemrijke akkers, hooilanden en bossen. De heideboerderij ligt als stip aan de horizon. 79
1910: een grillig landschap van natte heide en hooilanden.
1970: efficient agrarisch landschap, waar het water snel wordt afgevoerd, en natte natuur zeldzaam is geworden.
2020: De natte natuur ligt geisoleerd in een intensief agrarisch landschap.
80
12. EERBEEKSE MOERASSEN EN BOSSEN ARCADISCH LANDSCHAP VAN MOERAS EN BOS Waar het schone kwelwater omhoog borrelt aan de randen van de Veluwe zal dit in de toekomst in tegenstelling tot nu moeten worden gebufferd in een aantrekkelijk moeraslandschap. Dit open landschap herbergt de hoogste biodiversiteit die zeldzaam is geworden in bloemrijke graslanden met bijzondere orchideeen, vogels, vlinders en libelles. Dit is eenvoudig te realiseren door de sloten te dempen waardoor het water in de bodem kan blijven. Boeren beheren het landschap door de graslanden extensief te maaien.Enkele melkveehouderijen behouden een toekomst op de dekzandruggen, waar het droog genoeg is om de koeien in de wei te laten staan. Met multifunctionele bossen op de drogere delen ontstaat een bijzonder coulissenlandschap waarmee de klimaatdoelen kunnen worden behaald. Op de bestaande erven van veehouderijen die genoodzaakt zijn te stoppen worden woonerven gerealiseerd waarmee een warme sanering kan worden gerealiseerd en een zeer aantrekkelijk woonlandschap midden in de natuur mogelijk wordt. Een rijkdom aan verschillende woonclusters worden er gerealiseerd, van knarrenhofjes tot landgoederen, of een hotel voor toeristen, ĂŠn uiteraard gebouwd met hout! Met een recreatief netwerk door de nieuwe bossen worden erven verbonden en wordt het landschap toegankelijk gemaakt.
81
ede rsn doo
82
MOERASSEN EN BOSSEN OP BASIS VAN DE GRONDWATERTRAPPEN De grondwatertrappenkaart dicteert waar het natte moeraslandschap komt en waar de bossen komen. Het landschap krijgt daarmee automatisch een zwierige vormgeving die landgoedachtig aandoet. De meeste woonerven liggen als landgoederen verscholen in de bosranden en hebben een weids uitzicht op het beekmoeras. Het contrast tussen de open moerassen en de dichte bossen maakt van een nu weinig bijzonder landschap een bijzonder 21ste eeuws coulissenlandschap.
woonerven met gracht gemengd bos & mantel moeras hooiland grasland bomenlaan beek wandel/fietspad
100m
500m
1000m
83
GROENSTRUCTUUR Eindeloze bossen en natte graslanden geven een groot contrast tussen een open en gesloten landschap, een eigentijds coulissenlandschap.
gemengd bos moeras hooiland bomenlanen
WATERSYSTEEM STUREND Sloten en gegraven beken worden verondiept of gedempt.Hierdoor zal het kwelwater worden gebufferd in een beekmoeraslandschap. Rondom woonenclaves worden brede kavelgrachten gegraven die de kavel altijd droog houden.
sloten dempen gracht beek
84
RECREATIEF NETWERK Door het bos en het moeras worden nieuwe recreatieve routes uitgezet, waarbij erven worden verknoopt. Dit is goed te combineren met de bestaande rustige weggetjes in het gebied.
wandel/fietspaden ecologische verbinding bestaande wegen woonerf
85
86
Binnen dit arcadische landschap van moeras en bos ontstaan tientallen woonerven, voor verschillende doelgroepen,waarmee er langs de gehele veluwe ruimte komt voor wel 50.000 woningen in het groen.
87
WONEN IN HET BOS EN AAN HET BEEKMOERAS IN 15 JAAR
diepe sloot
2020: vergraven beekdal met grasland en diepe sloot.
multifunctionele bossen.
kavelsloten en gegraven verlegde beken worden gedempt.
2025: landschap buffert water in de winter. bossen aangeplant op de hogere delen.
beekmoeras ontstaat in laagte. waar het wild water komt drinken.
2035: bloemrijke hooilanden in de zomer. woonenclave in de bosrand. 88
boerenerf met intensieve melkveehouderij monofunctioneel grasland
nieuwe woonenclave.
bodem verschralen door 0,5-1m afgraven bouwvoor.
brede gracht houdt woonkavel droog.
bodem verschralen door 0,5-1m afgraven bouwv daarna ontwikkelen tot blauwgrasland.
brede gracht houdt woonkavel droog en vangt regenwater af.
woonenclave met bijzondere houten architectuur.
89
Bestaande erven worden getransformeerd tot woonenclaves, waar je kan wonen met uitzicht over een natuurrijk beekmoeras. 90
91
13. REALISATIE VAN HET PARK Het realiseren van het park zal idealiter binnen 15 - 25 jaar moeten plaatsvinden. Hoe sneller hoe beter, vanuit de natuur is er geen tijd meer te verliezen. De grootste uitdaging is om centrale regie te voeren op kwaliteit, ambities hoog te houden en geen concessies te doen, daarom stel ik een Kwaliteitscommissie Veluwe voor. Daarnaast is de noodzakelijke sanering van de intensieve veehouderij een grote uitdaging. Boeren moeten worden verleidt en meegevoerd worden naar een nieuwe toekomst.
Kwaliteitscommissie Groot-Veluwe Het realiseren van 1 nationaal park kan alleen als alle betrokken gemeentes meedoen en centraal worden aangestuurd. De regie komt moet worden gevoerd op nationaal niveau en ruimtelijke plannen voor de Veluwe moeten getoetst worden aan de kwaliteitseisen die stroken met de ambities van het Nationaal Park. Hierbij zal er gedacht kunnen worden aan 1 of meerdere onafhankelijke kwaliteitscommissies waarin, ontwerpers, ecologen en andere experts adviseren en plannen toetst.
Warme sanering intensieve veehouderij De grootste opgave naar realisatie is de sanering van 50% van de intensieve veehouderij. Een warme sanering waarbij boeren financieel worden gecompenseerd en/of worden geholpen in het maken van een transitie in de bedrijfsvoering, is het eerlijkst en zal kunnen zorgen voor een vreedzame transitie. Uit een inventarisatie van wensen en plannen zoals stoppende bedrijven, potentiele heideboeren en enkele grondgebonden veehouderijen, zal blijken welke bedrijven kansrijk zijn om te verplaatsen of (moeten) stoppen, en kan een masterplan worden opgesteld met een nieuwe ruilverkaveling. Met woningbouw op het erf zal de kosten van sanering gedekt kunnen worden, waarbij er, gefaciliteerd door de overheid de boeren verleid kunnen worden met aantrekkelijke architectonische ontwerpvoorstellen. Daarnaast zullen projectontwikkelaars die elders in het land woningen willen bouwen geneigd zijn om fosfaatrechten van boeren op te kopen. Hierbij is het van belang dat niet de markt, maar de centrale overheid de regie in handen houdt. Zodat de burger, die uiteindelijk de sanering zal moeten betalen, ook de baten ervaart in het krijgen van een geweldig landschap met een hoge biodiversiteit. 92
Financieren van het park De economische waarde van de Veluwe wordt nu geschat op 6 miljard per jaar. Helaas komt slechts een zeer klein deel ten goede van natuur en wordt er vaak gesugereerd dat natuur vooral veel geld kost, wat per saldo niet waar is. Voor dit plan zijn er verschillende financieringsmodellen denkbaar waarbij ze zijn onderverdeeld in het realiseren van het park en het toekomstige beheer ervan:
Sanering veehouderij en aanleg park: 1.
Nationale overheid
2.
Provincie en gemeentes
3.
Europese landbouwsubsidies
4
Woningbouw.
5.
Stikstofruimte projectontwikkelaars
6.
Tijdelijke zonnevelden.
Beheer van het park/natuurbeheer: 1. Drinkwaterproductie 2.
Lokale producten Veluwe box
3.
Hout voor woningbouw
4.
Natuurlodges
4.
WOZ belasting wonen in de natuur
5.
Betaald parkeren gehele veluwe
93
SANERING VEEHOUDERIJ EN AANLEG PARK 1.Nationale overheid De nationale overheid heeft de verantwoordelijkheid om de stikstofdeposities te verminderen en daarmee natura 2000 gebieden te beschermen. De belangrijkste geldstroom zal hier vandaan moeten komen. In de 20-50 jaar tijd dat het park gerealiseerd wordt kan het geld worden opgehaald met erfbelasting en WOZ belasting.
2. Provincie en gemeentes Provincie Gelderland heeft 5 miljard beschikbaar die ze willen inzetten om de klimaatdoelen te behalen. Deze reservering zal in z’n geheel naar het park kunnen gaan. Gemeentes profiteren van park omdat ze zich profileren als woon en recreatie gemeente aan de Veluwe.Toeristenbelasting moet direct in het park worden gestoken.
3. Europese landbouwsubsidies. In 2018 ontving Nederland 835 miljoen euro aan landbouwsubsidies, elk gezin in Nederland betaald 500 euro per jaar mee aan de boeren in Europa. Er komt op dit moment vrijwel niets bij de natuur terecht en dat moet anders. Alle landbouwsubsidies zouden moeten bijdrage aan een duurzame landbouw. Heideboeren zouden een basisinkomen moeten kunnen krijgen uit deze subsidiepot.
4. Stikstofruimte projectontwikkelaars. Op dit moment liggen veel bouwprojecten stil door de stikstofcrisis, wanneer ze veerechten kopen van boeren, lost de markt de crisis vanzelf op, win-win situatie.
5. Woningbouw. Wanneer 50% van de veehouders op de Veluwe stopt en gemiddeld 10 woningen op hun erf bouwt zouden er 50.000 woningen kunnen worden bijgebouwd. Wanneer er per woning 100.000 euro winst wordt behaald, dan maakt elke boer 1 miljoen winst. omgekeerd is er op deze manier een saneringsbudget van 5 miljard euro.
6. Tijdelijke zonnevelden. Zonnepanelen leveren zo’n 50.000 euro per hectare per jaar op. Voor boeren is dit een interessant verdienmodel, helaas zal het landschap hier niet beter van worden, maar als tijdelijke oplossing, waarbij landbouwgrond naar verloop van tijd alsnog wordt omgezet in moerasland is het een kansrijk model.
94
BEHEER VAN HET PARK/NATUURBEHEER 1.Drinkwaterproductie De Veluwe herbergt de belangrijkste drinkwaterbron voor het hele land. Jaarlijks kan er in de toekomst meer dan 300 miljoen m3 drinkwater extra aan de randen kunnen worden ontrokken aan de randen. bij een prijs van 0,79 euro per m3 gaat dit om 237 miljoen euro wat hiermee verdient kan worden.
2.Lokale producten Veluwe box Voedsel geproduceerd via de heideboeren kan via een Veluwe voedselpakket worden verkocht. Er is veel behoefte aan lokaal duurzaam geproduceerd voedsel.
3.Hout voor woningbouw In Finland groeit er elke 15 seconde hout bij in de bossen om een huis mee te bouwen. Teruggekend naar de oppervlakte toekomstige Veluwe zal dit betekenen dat er elk kwartier een huis aan hout bij komt. Voorwaarde is wel dat er kwaliteitshout wordt geproduceerd, dan kan het een interessant verdienmodel zijn.
4. Natuurlodges De vraag naar unieke slaapplekken in de natuur is hoog, en prijzen tussen de 100-200 euro voor een nachtje zijn goed mogelijk wanneer het gaat om unieke locaties.
5.Wonen in de natuur Betalen voor de omgeving waar je in woont, wanneer er die omgeving steeds mooier wordt door je eigen investering is een interessant verdienmodel voor de natuur. Mensen kunnen collectief natuur realiseren op voormalige landbouwgrond of natuurgebieden in de omgeving sponsoren.
5.Betaald parkeren gehele veluwe in 2015 waren er 1.771.000 bezoekers op de Veluwe, waarvan zeker de helft met de auto komt. Betaald parkeren op de Veluwe is een interessant verdienmodel waar de natuur direct van zou moeten profiteren.
95
14. BRONNEN BOEKEN Hegener, M. (2019) Ons Wilde Oosten 2.0, uitgeverij Stuifzand
RAPPORTEN,PRESENTATIES, & ARTIKELEN Nijhuis, K., B. Voortman en J.P.M. Witte (2018) Effecten van historische landgebruik op de waterbalans van de Veluwe. Witte f. (2017) presentatie Zonder grondwater geen beken. Fanta J. en Siepel H. (red.) (2010) Inland drift sand landscapes. KNNV Publishing, Zeist. Nijssen M., Riksen, M., Sparrius, (2011) Onderzoek naar effectgerichte maatregelen voor het herstel en beheer van stuifzanden. O+BN rapport 144. Eichhorn K. en Ketelaar R. (2011) Ecologie en beheer van kruidenrijke akkers op de zandgronden. Hilgers L., Silfhout van M.,Woestenburg M. (2016) Startnotitie Heideboerderij© 2.0 Diemont, Herbert, Heijman, Wim, Siepel, Henk & Webb, Nigel (2013). Economy and Ecology of Heathlands. Zeist: KNNV Uitgeverij. Lamers L. (2016) De kool de geit en het Nederlandse mestbeleid. Uitgeverij Landwerk. Sparrius L. en Riksen M. (2009) stuifzandherstelkaart: zoekgebieden voor stuifzandherstel Smits J. en Noordijk J. Heidebeheer (2014) Moderne methoden in een eeuwenoud landschap KNNV uitgeverij, Zeist Zollinger, R., Wallis de Vries, M.F., Reemer M. & A. van Rijsewijk (2008). “Veluwse heide verbonden”; Stichting VeldOnderzoek Flora en Fauna, Nijmegen
WEBSITES https://heideboerderij.nl/ https://ahn.nl https://Pdok.nl
96
MET DANK AAN: COMISSIELEDEN: -
Bram Breedveld (mentor)
-
Sjef Jansen
-
Gerwin de Vries
EXPERTS: -
Flip Witte
Ecohydroloog
-
Teun spek
beleidsadviseur water Provincie Gelderland
Daarnaast wil ik alle betrokken vrienden, familie & collega’s bedanken, die mij hebben geinspireerd, gemotiveerd en geholpen met het afstuderen. in het bijzonder Sybren Lempsink, Sander Hermens, Harro de Jong en Roel Winder.
97
98
BIJLAGES I: grondwatertrappenkaart II: bodemkaart III: geomorfologische kaart IV: stuifzandherstelkaart V: landgebruik VI: naaldbos VI: beken, sLoten en Greppels VII: grondwatersysteem
99
I: GRONDWATERTRAPPENKAART
100
II: BODEMKAART
101
III: GEOMORFOLOGISCHE KAART
102
IV: STUIFZANDHERSTELKAART
103
V: LANDGEBRUIK
104
VI: NAALDBOS
105
VI: BEKEN, SLOTEN EN GREPPELS
106
VII: GRONDWATERSYSTEEM.
107
